GEZINNEN WELKOM!Musea... leuk voor kinderen èn voor ouders!

‘Family learning in museums is adult-led but child-oriented. Adults must feel able to make use of the available resources to guide and stimulate the interest of their children. No other groups learn in this way and the numbers involved merit special attention and investment.’

(Uit: Lifelong Learning in Museums, pag. 62)

Inleiding 03

Deel 1_ Communicatie 051.1 Internecommunicatie;alleneuzendezelfdekantop051.2 Voorafgaandaanhetbezoek 061.3 Watkuntudoenomhetgezinsbezoekpositief

onderdeaandachttebrengen? 061.4 Bereikbaarheid 071.5 Website 071.6 Tijdenshetbezoek 081.7 Sfeer 091.8 Nahetbezoek 10

Deel 2_ Faciliteiten 112.1 Entree 112.2 Horeca&ontspanning 122.3 Museumwinkel 152.4 Sanitair 15

Deel 3_ Presentatie 17 3.1 Tentoonstelling 173.2 Doeactiviteiten 183.3 Kindertentoonstelling 203.4 Tekst 213.5 Veiligheid 223.6 Aanraken 233.7 Intergenerationeelleren 243.8 Multimedia 26

Deel 4_ Activiteiten 274.1 Rondleidingen 274.2 Speurtocht 294.3 Kinderfeestjes 304.4 Workshops 314.5 Evenementen 32

Tot slot_waar zal ik beginnen? 35

Literatuurenwebsites 36

Inhoud

Verkade Paviljoen, Zaans museum (Zaandam) | foto Liesbeth Tonckens

Volwassenen met kinderen maken een logisch onderdeel uit van het totale publieksbereik van de musea. Gezinnen met kinderen zijn welkom. In veel musea is een aankleedkussen in de toiletten te vinden, doet men niet moeilijk met het opwarmen van een flesje en zitten in de presentatie een aantal elementen die vooral leuk zijn voor kinderen. Met de checklist die nu voor u ligt wil Gelders Erfgoed bijdragen aan uw totaalvisie op het bereiken van de doelgroep gezinnen met kinderen. De gezinsvriendelijkheid hoeft geen toeval te zijn, maar kan voor de musea die gezinnen een kansrijke doelgroep vinden, een weloverwogen onderdeel van het beleid zijn waarmee u daadwerkelijk uw publieksbereik kunt vergroten.

Hetallerbelangrijkstevoorgezinnenbijmuseumbezoekis,datzijsamenietsdoenenietsbeleven.Doorinteractieenbetrokkenheid,doorsamentekijkenentepratenoverwatjezietenwatjebeleeftwordthetbezoekleukenwordtheteenblijvendeherinnering.Hetmuseumkandeontvangstenbegeleidingvanbezoekerszoorganiseren,dathetmuseum­bezoekdoordegezinnenwordtgeassocieerdmeteenpositievegezamenlijkeervaring.Op8juni2009organiseerdeGeldersErfgoedeensymposiumoverdemanierwaaropdegezinsvriendelijkheidvanmuseavergrootkanworden.

Inleiding DeGratisMuseumdaginGelderland(sinds2006)heeftalvanafdestartgezinnenmetkinderentot12jaaralsspeerpunt.Dat dit een kansrijke doelgroep is blijkt o.a. uit:­ LettyRanshuysen:PublieksverbredingindeGelderse

musea,2004.Museazoudenzichmeermoetenrichtenopgezelschappenmetkindereninderegio.Zijconstateertechtereendiscrepantietussenhetbezoekgedragvanoudersmetkinderenendekindvriendelijkheidvandemusea.

­ UitdelandelijkeMuseumMonitor2008,blijktdathetaandeelgezelschappenmetkinderenonder13jaargestaagtoeneemt.Inde40onderzochtemuseamakengezinnenmetkinderengemiddeld23%vanhetpubliekuit.Degemiddeldescorevoorkindvriendelijkheidis7,7.

­ Museumbezoekingezinsverbandblijkteengroteinvloedtehebbentehebbenopdeculturelebelangstellingvankindereninderestvanhunleven.

Indezomervan2008iseennulmeetinggezinsvriendelijkheidgehoudenonderdeGeldersemusea.Enkele verrassende uitkomsten waren:­ Demeestemuseanoemenzichgastvrijvoorgezinnen

metkinderen,maarzijrealiserenzichvaaknietwatditinhoudt

03Inleiding

­ Eenaantalmuseawildezedoelgroepwelbinnenhalen,maarzijworstelenmetdevraaghoezedatmoetendoen.Zijhebbenhetideedathuneigeninitiatievenopnietsuitlopen.

Dooraandachtteschenkenaandegezinsvriendelijkheidvandemusea,wilGeldersErfgoeddemuseaondersteunenbijhetbereikenvandezegroep.Hetstrevenisomdekwaliteitvanhetmuseumbezoekvoordezedoelgroepverhogenendekansopeenherhaalbezoekvergroten.Determgezinzoalshijhierwordtgebruiktkenteenruimeinterpretatie.Ondergezinverstaanweelkecombinatievanminimaal1volwassenemeteenkindonderde13jaar.Dezevolwassenekandebiologischeouderzijn,maarnetzogoedeengrootouder,eenoomoftante,voogdofbevriendebuurvrouw.Metnamedegrootouderszijneeninteressantegroep,omdatzijindeschoolvakantiesinvoor­ennajaarvaakeenpaardagenopdekinderenpassenengraageenuitjebedenkendatooknogeeneducatiefaspectinzichdraagt.Welkeaspectenzijnvanbelangalswesprekenovergezinsvriendelijkheid?Waarkuntuaandenkenalsudegezinsvriendelijkheidwiltvergroten?GeldersErfgoedheeftgekozenvoorvierverschillendeinvalshoeken:communicatie,faciliteiten,presentatieenactiviteiten.

Ookalgaatdezechecklistoverdetoegankelijkvoorgezinnen,indetekstwordtvaakgesprokenovervoorzieningenspeciaalvoorkinderen.Ditkomtomdat

demeestemuseaprimairgerichtzijnopvolwassenen.De aanpassingen voor gezinnen die in deze checklist worden besproken hebben te maken met:­ Specifiekeaanpassingenvoorkinderenen­ Stimulerendemaatregelenomdeinteractietussen

volwassenenenkinderentebevorderen.Dezechecklistisbedoeldomeenaanzettegeventothetvergrotenvandegezinsvriendelijkheid.Hetisgeenhandboekmetkantenklaarrecepten.Laatuzichinspirerendoordetipsenideeënengebruikdatgenewatvooruwsituatiehetmeestvoordehandligt.Laatunietontmoedigendoorvoorbeeldenuitmuseadiewellichtmetveelgroterebudgettenkunnenwerken.Indeperiode2010–2012zalGeldersErfgoedmetworkshopsenprojectenaandachtblijvenschenkenaandedoelgroepgezinnen.

HetraamwerkvoordezechecklistisgemaaktdoorvierstudentenvandeHANArnhem­Nijmegendieinhetvoorjaarvan2009hunafstudeerprojectaanditonderwerpgewijdhebben.

Geldersemuseaenandereerfgoedinstellingendiemeerinformatieofadvieswillenhebbenoverditonderwerp,kunnencontactzoekenmetGeldersErfgoed.

Liesbeth Tonckens, l.tonckens@gelderserfgoed.nlDorine Stijkel, d.stijkel@gelderserfgoed.nl Zutphen, oktober 2009.

GEZ

INNEN

WEL

KOM!

04

05Deel1_Com

municatie

Deel 1_ Communicatie

Hetlijktheeleenvoudigomgezinnenmetkinderenalsdoelgroepnaaruwmuseumtehalen.Tochkomtermeerbijkijkendanhetvermeldenopuwfolderenwebsitedatuleukekinderactiviteitenheeftgeorganiseerd.Demeestebezoekerszieneerstdecommunicatieveuitingenvanhetmuseum,voordatzededrempelvanhetmuseumdaadwerkelijkoverstappen.Hetbeelddatmenvanhetmuseumheeft,deverwachting,heeftzichvoorafalgevormd.Hoezorgtudatallepotentiëlebezoekersvóórafdejuisteverwachtingvanuwmuseumhebben?Dieverwachtingheeftmeestalweinigtemakenmetdeinhoudvandecollectiesenexposities,maarvooralmet:“Zalikhetdaarleukvinden?“of“Ismijnactieveenonderzoekendedochtervanvierjaarwelkom?”Hetisdekunstomdàttecommunicerenwaardebezoekeronbewustopzittewachten(inhoud).Enopzo’nmanierdatdebezoekerzicherwelkomvoelt(aanspreektoon).

1.1 Interne communicatie; alle neuzen dezelfde kant op Alsuwiltuitstralendatueengeschiktreisdoelbentvooreendagjeuitvooreengezinmetkinderen,isheteeneerstevereistedatallemedewerkersinternookvandezeboodschapovertuigdzijn.1. Bestuureninhoudelijkemedewerkerszettende

gezinsvriendelijkheidopdeagendavandeorganisatie.2. Beleidsmedewerkersmakenconcreteplannen,watgaan

wedoenomdiegezinsvriendelijkheidtevergroten.Gavoorfrisseideeënookteradebijcollega­organisatiesenlegvooraluwoorteluisterenbijdedoelgroep.Watvindengezinnenvanuwplannen,sprekenzeaan,welkenuttigetipsheeftmennogvooru?

3. Uitwerkenvandeplannenenbetrekkenvande anderemedewerkersbijdieuitvoering.

4. Trainenvandemedewerkersdieindirectcontact metdebezoekersstaan.

5. Uitvoerenvandeplannen.6. Evalueren:intern.Zijnwetevredenoverhoehetgelopen

is?Maakvaneendergelijkeevaluatieeenterugkomendagendaonderdeelopdewerkvergadering.

7. Evalueren:extern.Zijndegezinnentevredenoverhetmuseumbezoek?a.Ukunteenvasteklankbordgroepsamenstellenvan

betrokkenbezoekers(uitdeVriendenverenigingbijv.)diemetenigeregelmaatreagerenopuwcommunicatiemetdebezoekers.Eendergelijkeklankbordbijeenkomstkanookperpublieksgroepgehoudenworden,senioren,gezinnenmetkinderenofalleenkinderen/jongeren.

b.Ukunteeneenvoudigmondelingofschriftelijkpublieksonderzoekhoudenonderdegroepgezinnenmetkinderen.

1.2 Voorafgaand aan het bezoek Onbewustekennismakingvanuwpubliekmethetmuseumgebeurtdoor:­ Langshetgebouwkomen,debuitenkantglobaalin

jeopnemen­ Iemandoverhetmuseumhorenpraten­ Ietsindekrantlezen­ EenfolderofposterzienWatdoenmensendiebewustinformatieovereenmuseumzoeken:­ Folderofpostergoedbekijken,buitenkantgebouw

goedbekijken­ Websitebezoeken­ Ervaringenvananderemensenvragen.Ditkanmon­tot­

mondofviaeeninternetforum.Sommigemuseahebbeneenforum­functieophunwebsitestaan,zodatiemanddirectkanzienwatdeanderebezoekersvondenvanbijvoorbeelddebewegwijzeringofhetrestaurant.

Kinderenoefeneninvloeduitopdebestedingvandevrijetijdvanhetgezin.Zijgevenhunvoorkeuraanvooruitstapjesen(groot)oudershoudendaarrekeningmee.Indecommunicatieenvormgevingvanactiviteitenvoorgezinnenishetdaaromvanbelangomrekeningtehoudenmetdewensenenvoorkeurenvankinderen.

Help pake en beppe de vakantie door.Tijdensvakantieslogerenkinderenvaakbijhungrootouders.Voordepakesenbeppes(opa’senoma’s)kanhetsomsmoeilijkzijnietstebedenken,datleukisomsamenmetdekleinkinderentedoen.DemuseaenarchieveninFrieslandspelenhierelkevoorjaarsvakantieopinmetHelppakeenbeppedevakantiedoor.Vandinsdagt/mvrijdagbieden35cultureleinstellingeneenprogrammaaanvoorjongenoud.Kinderenvan4t/m12jaarhebbengratisentree,opvertoonvaneenpakeofbeppe(ofpapa,mama,oom,buurvrouw,etc).Volwassenenbetalenentree.www.helppakedevakantiedoor.nl(sept.2009)

1.3 Wat kunt u doen om het gezinsbezoek positief onder de aandacht te brengen?

­ Aandebuitenkantgebouwietstoevoegendatdeaandachtvankinderentrekt,eenbanier,eentekstbordinaantrekkelijkefellekleuren,depakkendetitelvaneenexpositie.

­ Jaarlijkseenexpositieprogrammerenmetgezinnenalsdoelgroep.Hetonderwerpsluitaanbijalgemenetrendsenactueleinteresses,detitelenvormgevingmakendirectduidelijkdatheteenlaagdrempelige,actieveexpositieis.

­ Infolders,oppostersenopdewebsitestaatheldereinformatievoorgezinnen.

GEZ

INNEN

WEL

KOM!

06

07Deel1_Com

municatie

­ Maakarrangementenmetorganisatiesuitdebuurt.Werkbijvoorkeursamenmeteenorganisatieuiteenheelandersegment.Cultuurenhorecaisaltijdeengeschiktecombinatie,maarookcultuurenspeeltuinofcultuurennatuur.

­ Denkbijpubliciteitnietalleenaantekstueleinformatie,probeerteksttevermijdenengebruikfoto’s,film,pictogrammen,stripse.a.Gebruikyoutube,twitter,flickrenandereinteractievetoepassingen.

­ Informatiedierelevantisvoorgezinnen: ­Openingstijden,entreeprijzen,eventuele

familiekorting ­Aanbodvanhorecaenwinkel ­Toegankelijkheidvoorkinderwagens,buggy’s ­Activiteitendiealtijdtedoenzijn(onderdeelvan

vastepresentatieofexpositie) ­Specialeexposities,activiteitenofevenementen ­Deleeftijdwaarvoorbepaaldeactiviteitenhetmeest

geschiktzijn.Niemandvindhetprettigommeteenopstandige10­jarigebijeenverhalenvertellervoor4­jarigenzitten.

1.4 BereikbaarheidZetopdewebsitevanhetmuseumeenduidelijkeroutebeschrijving,voorvervoerperautoenmethetopenbaarvervoer.Geefaanwaarparkeerplaatsenzijn.Overlegeventueelmeteennaastliggendbedrijfofudeparkeerplaatsinhetweekendkuntgebruiken.Hoeisdebewegwijzeringbinnendegemeente?Hetisnietaltijdeenvoudigomdezebewegwijzeringteverbeteren,erzittenveellokalegemeentelijkeregelsachter.Gaingesprekmetdegemeenteenmetplaatselijkecollega­organisaties,zijhebbenookbelangbijeengoedebewegwijzering.Banierenaandebuitenkantvanhetgebouwenbordenopdestoepmoetenmeestalookaangevraagdwordenbijdegemeente.

1.5 Website ­ Zetdewebsiteopvanuitdebehoeftenvanhetpubliek.­ Maakopdewebsiteapartelinksvoorbepaalde

doelgroepen.Vormgeving,aanspreektoonenactiviteitenverschillenperleeftijdsgroep.Depaginametkinderactiviteitenisgeheelandersvantoonenopzetdandepaginametachtergrondinformatiebijdecollectie.

­ Laatvormgevingvandewebsiteaansluitenbijdevormgevingenvormentaalvanhetmuseumenvandegedruktefolders.

­ Laateengroepjejongerensuggestiesdoenvooreengrotereaantrekkelijkheidvandeeigenwebsite.Ditkan

bijv.inhetkadervaneenmaatschappelijkestagevanleerlingenvanhetvoortgezetonderwijs.www.maatschappelijkestages.nl

­ Zorgvooractievebetrokkenheidvandebezoeker,dooreenforum,eenpoll,filmpjesdoorplaatsenvanuityoutubeetc.Doordergelijkeinteractievetoepassingenopdewebsitewordtdesiteaantrekkelijkermaarzalookmeertijdvooronderhoudvragen.

­ Ukunthetpubliekdemogelijkgevenomzelfhunfoto’sopdesitevanhetmuseumteplaatsen.

­ Plaatsdebelangrijkstehuisregelsopdesite,datgeeftsneleenindrukvandedo’sendont’svandeorganisatie.

­ Vertelopdewebsiteoverhetrestaurant(prijzenenaanbod)enoverdepicknickplekinhetmuseum.

1.6 Tijdens het bezoek Geefdebezoekershetideedatzijechtwelkomzijn,daterophenisgerekend.Ditkuntubereikendoor:­ Eengastvrijheidbeleiddatdoorallemedewerkersinde

heleorganisatiewordtgedragenennageleefd.OverhetopzettenvaneendergelijkbeleidkuntuadviesinwinnenbijGeldersErfgoedenkijkenopwww.hostmanship.nl.

­ Maakdebelangrijkstehuisregelskenbaarbijdeentreevanhetmuseum,liefstmetkernachtigewoordenofpictogrammen.

­ Maakmedewerkersenpersoneelherkenbaarvoordebezoekerdooreenvoudigenaambordjesofherkenbarekleding.

09Deel1_Com

municatie

­ Traindemedewerkersomcontacttemakenmetdebezoekersdoor:hetmakenvanoogcontact,eenopen,toegankelijkelichaamshoudingenhetstellenvandejuistevragen.Zorgdatdemedewerkerszichervanbewustzijndatzijnietalleendevolwassenenaanspreken,maarookdekinderen.

­ Geefdegidsenofrondleiderseenextratraininginhetomgaanmetgroepenwaarinverschillendeleeftijdeneninteressesdoorelkaarlopen.

­ Zorgvoorgoedeplattegrondenofbewegwijzeringdoorhetgebouw.Mensenvoelenzichprettigeralszijzichgoedkunnenoriënteren.Geefhieropduidelijkaanwelkeplekkenleukzijnvoorkinderenofwaarinteractiegevraagdwordt.

­ Maakdebewegwijzeringnaardekindertentoonstellingofactiviteitenhoek,aantrekkelijkvoorkinderen.Laatdetypografievoorzichspreken.Kinderenherkennendatdirect.

­ Geefouderseenkijkwijzermeedieheninéénoogopslagduidelijkmaaktwatinelkezaaldegrote,envoorkinderenaantrekkelijke,lijnvanhetverhaalis.Zokunnenzijmakkelijkmethunkindereningesprek.

Beeld en Geluid Hilversum:Allemedewerkersmeteenpublieksfunctiedrageneenwittepandjesjas.Zijzijndirectherkenbaarendekledingheeftookeendienendeuitstraling.Naastdeingang,nogvoordekassastaataleenmedewerkeromiedereenwelkomtehetenendeeerstevragentebeantwoorden.

1.7 Sfeer Onbewustwordtdebereidheidomzichopentestellenvooralleswathetmuseumtebiedenheeftbeïnvloeddoordesfeerbijbinnenkomstendesfeerindeexpositieruimten.Allezintuigenspelenhierbijeenrol,alheeftiedermenseenvoorkeurvooréénvandezintuigen.Ookkinderenreagerenonbewustheelsterkopwatzijervaren.Hoeruikthet,hoeishetkleurgebruikenderuimteindeling,zijndemensenaardig,hoeklinkthet,voelikmijwelkom?Sfeeriseenonbewustevormvancommunicatie.­ Sfeerbelevingstaatlosvandeinhoud.Iemandkanhet

ergensgevoelsmatigheelergprettigvinden,losvanhetonderwerpvandeexpositie.

­ Kijkbewustnaardekleuren,verlichtingengeurenvanuwmuseum,praatmetmensenuituwklankbordgroepeensoverdesfeerinhetgebouw.

GEZ

INNEN

WEL

KOM!

10 1.8 Na het bezoek Naafloopvanhetmuseumbezoekwiltugraagwetenofdeontvangstinhetmuseumnaarwenswas.Voeldemenzichgoedgeïnformeerdenvoeldemenzichwelkom?Luisterhierbijooknaardekinderenennietalleennaardevolwassenen!­ Legopeenduidelijkzichtbareplekeengastenboek

neer.Mensenvindenhetergprettigomopteschrijvenwatzevondenvanhetmuseumbezoek.Eenmakkelijkemanieromfeedbackteontvangen,maarverwachthiervangeenbetrouwbaarpublieksonderzoektekunnenmaken.

­ Maakeengastenboekspeciaalvoorkinderen,doeditineenvoorkinderenaantrekkelijkevorm,opeencomputerofjuistopeengrotevellenpapiermetbehulpvandikkeviltstiften.Vraagomtetekenenofomteschrijven.

­ Vraagmensennaarhunmeningoverbepaaldeactiviteiten,ditkanbijvoorbeelddooreenforumopdewebsiteteplaatsen.Hierkunturegelmatigeennieuwestellinglancerenwaarmensenopkunnenreageren.

­ Bijactiviteitenvooreenbeslotengroep(lezing,rondleiding,workshop)kandirectnaafloopeenevaluatiemomentwordeningebouwd.Eentraditioneelvragenformulierofhetlatenplakkenvanstickers,hetophoudenvanbordjesetc.Eenkorteevaluatiemettweeofdrievragenkanalvoldoendeinformatiegevenvoorgeplandevervolgactiviteiten.

­ Ukuntmensenheelgerichtvragennaarhunmeningoveruwspecialetarievenofactiesenonderzoekenhoevaakdemenseninuwmuseumkomen,watzijnderedenenvoorherhaalbezoek?Zoumenhetmuseumaanradenaaniemandandersenwelkeaspectenzoumendanvooralnoemen?

11Deel2_Faciliteiten

Onderdefaciliteitenwordenallevoorzieningenbedoeld,diebestemdzijnomhetverblijftevergemakkelijken.Elkeleeftijdsgroepheeftbehoefteaananderevoorzieningen.Seniorenstellenhetopprijsalszijgratiseenleesbrilkunnenlenen,terwijljongerenhetleukvindenomietsindemuseumwinkeltevindendatnergensanderstekrijgenis.Alsdevoorzieningengoedzijnafgestemdopdewensenvandebezoeker,zaldezemeertijdoverhoudenvoorhetdaadwerkelijkebezoekaandeexpositiesenpresentaties.Derolvandemuseummedewerkersishetwijzenvandebezoekersopdevoorzieningeneneroptoeziendatmendevoorzieningenopdejuistewijzegebruikt.

2.1 EntreeVeelfaciliteitenhebbenbetrekkingophetmomentvanaankomstenvanvertrek.Deentreeofhalvanhetmuseumisdaarbijhetcentralepunt.Debezoekerverwachtbepaaldevoorzieningenaantetreffenindeentreehal.Zorgdaterookaankinderenwordtgedacht:­ Plaatsindegarderobeookkinderkapstokken.

Zomerkenkinderenenookoudersdirectbijbinnenkomstdatdeorganisatieaandachtheeftvoorkinderen.

­ Kluisjeszijnzeerwelkombijgezinnen,zijhebbenvaakveelbagagebijzich.

­ Zorgvoorvoldoendeprullenbakkenindeentreeenopdeplaatsenwaaretenendrinkenistoegestaan.Ditvoorkomtergernisenzwerfafval.

­ Maakbijeentrapookeentrapleuningvoorkinderen,zodatzijzelfstandigomhoogofomlaagkunnenlopen

­ Indeentreewillenmensenevenopelkaarwachten,indepresentatiewilmenrustigrondkunnenkijkenenindegangwilmengewoonevenrusten.Kinderenenseniorenzijnregelmatigopdebankjestevinden.Zorgvoorzitplaatsenofbankjesdoorhethelegebouwheen.

­ Iserruimteommeteenbuggyhetmuseumbinnentekomen?Iserruimteomdebuggyindehalachtertelaten?Veeloudersgebruikeneenbuggyofwandel­wagenalszijbuitenzijn,maarvindenhetprettigominhetmuseummethetkindtelopenofhetkindopdearmtedragenalsdatnodigis.Isereenhellingbaanvoorkinderwagensenrolstoelen?

Deel 2_Faciliteiten

Kindermuseum in Graz (Oostenrijk)Naastdegewonetrapineenruimehal,iseenzachteglijbaangemaaktvoordekinderen.Eenleukemanieromdetrapaftegaanenevenlekkertespelen.

Medewerkers achter de balie:­ Spreekkinderendirectaan,vertelzewaterspeciaal

voorhentedoenis.Vraagnaarhunwensenenbehoeften.

­ Zorgdatuspecialistischevaktermenvermijdt,maarkindertaalisnietnodig.Behandelkinderenmetevenveelrespectalsalleanderebezoekers.

2.2. Horeca & ontspanningUitonderzoekblijktdatgezinnenmetkinderendeaanwezigheidvaneenrestaurantbelangrijkvinden.Alshetmuseumnietovereenechtehorecavoorzieningbeschikt,kuntuookaandezewenstegemoetkomendooreenrustighoekjetecreërenwaarmenzelfmeegebrachteetenswarenmagopetenenwaareventueeleenkopjekoffieistekrijgen.Depauzetijdenshetmuseumbezoekisookeenmomentvanreflectieengesprek.“Watvondjijvandetentoon­stelling,welkvoorwerpvondjehetmooist,watheeftjegeraakt?”Doorcatalogienkinderboekenoverhetthemaneerteleggen,kanhetgesprektussendegezinsledengestimuleerdworden.Kleinekinderenverwerkenwatzijhebbengezienenmeegemaakttijdenshunspel.

Kindermuseum, Graz (Oostenrijk) | foto Liesbeth Tonckens

13Deel2_Faciliteiten

Laatzespelenmetduploofblokken,laatzetekenenoppapierofopeengrootschoolbord,maakeenspeelhoekmetpoppenenknuffelsofeenverkleedhoekmetkledingdietemakenheeftmethetthemavanhetmuseum.Eengrotespeelhoekkanhetbestelosgekoppeldwordenvandehorecavoorziening.Zowordenoudersgestimuleerdmeetespelenmetdekinderenenzosamenteverwerkenwatzijgezienenbeleefdhebben.Zeteenlekkerebankneer,zodatoudersenkinderensamenkunnenlezenenprentenboekenbekijken.Als er een horecavoorziening is, denk dan aan:­ Kinderstoelen­ Speelhoekje,wantkinderenzijnaltijdeerderklaar

danhunouders.­ Tekenpapierenpotlodenomaantafelbijdeouders

bezigtezijn.­ Mogelijkheidomeenflesjeofpotjeoptewarmen­ Drankenenetenswarendiekinderenlekkervinden.

Ditzijnvaakeenvoudigedingenzonderkoolzuur,niettevetenmetweinigsuiker(gewonelimonade,koekjes).

Alsergeenruimtevoorhorecaisinhetmuseum,kuntuwelduidelijkaangevenopwelkeplaatsmensenevenkunnenzittenenhuneigenetenendrinkenkunnennuttigen.Probeertevermijdendatditindetentoonstellingszalengebeurt.Eengoedebewegwijzeringkanditvoorkomen.

Ukunteensamenwerkingaangaanmeteenplaatselijkehorecavoorziening:­ Zorgdatbezoekersnaeenkopjekoffieweerterugnaar

hetmuseumkunnenkomen(entreekaartjeblijftgeldig)­ Maakeenaantrekkelijkaanbodmetkortingopkoffie

opvertoonvanhetentreekaartje.­ Legwatrelevanteboekenencatalogineerbijhet

restaurantofcafé.­ Probeergegevenstekrijgenoverhetaantalmuseum­

bezoekersdatgebruikmaaktvandelokalehorecaenwatzijdaaruitgeven.Dezecijferskuntugebruikenomaantetonenwatdelokalespinoffvanuwmuseumis.www.lagroup.nl­publicatie:impactterracottaleger.

Tip:Probeer het thema van het museum, terug te laten komen in de speelhoek. Zo wordt de speelhoek uniek en aantrekkelijk om nog eens terug te komen.

Citaat: Ga met je kind naar het museum1. “Zodra ik merk dat mijn zoontje verveeld begint te raken, stel ik voor om weg te gaan. Bij ons eindigen de meeste bezoeken al snel op het terras of in het cafetaria met appelsap en koffie. Zoals trouwens de meeste bezoekjes aan de Bijenkorf ook na tien minuten al eindigen. Toch zijn dat heel geslaagde bezoekjes.”

1 Pauline Bijster, Ga met je kind naar het museum, uit tijdschrift Mama september 2009.

15Deel2_Faciliteiten

2.3 MuseumwinkelDemuseumwinkelisvoorbijnaallebezoekerseenvastpuntvoordatzijweernaarhuisgaan,hetisleukomeventekijken,ookalwordterlangnietaltijdietsgekocht.Kinderenzijnerggefocustopcadeautjesenzijkunnenenormzeuren(totgrootongenoegenvandeouders).Hoekuntuopdezesomsdubbelehoudingvandebezoekerstenopzichtevandemuseumwinkelinspelen:­ Zorgvooreenbreedassortimentinalleprijsklassen.

Vooralvoorkinderenzijnkleinepresentjesvanrondééneuroruimvoldoende.

­ Sluitbijdekeuzevanhetassortimentaanbijhetthemavanhetmuseum,ditmaaktdevoorwerpenuniek.

­ Zorgvoordingendiegeschiktzijnomalscadeautjewegtegeven.Denkaaninpakpapier!

­ Zorgdatkinderendevoorwerpenookkunnenzien,maardenkeveneensaandeveiligheid.Kostbarevoorwerpenhoogenveiligplaatsen,bakjesmetpotlodenenstuiterballenlaagentoegankelijkneerzetten.

­ Zijndegangpadenvanuwwinkelbreedgenoegvoordekinderwagen?

­ Verkoopvanouderwetssnoepisaltijdzeergeliefd.

Zaans Museum, Zaandam:InhetkadervanhetVerkadepaviljoenvanhetZaansMuseum,zijnindemuseumwinkel‘gewoon’Verkaderepentekoop.Eentoepasselijkpresentjevooreenlageprijs.

2.4 SanitairBijnaelkebezoekermaaktgebruikvandetoiletten.Voorgezinnenmetkleinekinderendiebezigzijnzindelijkteworden,zijndietoilettennogbelangrijker.­ Houdthetsanitairgoedschoon,maakinternheldere

afsprakenoverwiedereguliereschoonmaakbeurtdoetenwieadhocinspringtalshalverwegeeendrukkedagblijktdaterweleenpoetsdoekdoorheengehaaldmagworden.

­ Denkookaanzeepenhanddoeken,eenlekkerluchtjeetc.

­ Plaatsopstapjesbijdewastafelzodatkleinekinderenzelfhunhandenkunnenwassen.

­ Denkaaneenaankleedkussenvoorhetverwisselenvanluiers.

­ Maakindienerruimteiseenapartkindertoiletmeteenkleinetoiletpotenvrolijkekleuren.

­ Bedenkopwelkewijzehetthemavanhetmuseumooktotopdezeplaatsdoorgevoerdkanworden.Metbijv.grappigetekeningenovertoiletgebruikenhygiëneinvroegereeeuwenofeencitaatvaneengedichtdattotthemagebondenoverpeinzingenkanleiden.

Geologisch museum, Velp | foto Petra Visser

17Deel3_Presentatie

Dekernvanhetmuseumbezoekwordtgevormddoorhetbekijkenenbelevenvandeexpositiesenvastepresentatievanhetmuseum.Debelangrijkstemaniervaninformatieoverdrachtindemuseagaatnogsteedsmetbehulpvantekstenobject.Opsteedsmeerplaatsenwordenookanderetechniekeningezetomhetverhaalvanhetmuseumovertebrengen,film,geluid,lichteffecten,geur,interactievespellen,hands­onelementen,demonstratiesetc.Stillezenenkijkenisvoordemeestekinderengeenaantrekkelijkemaniervankennisverwerven,zijzijnlieveractiefbezig.Alsvolwassenenalleeneenmuseumbezoekenwillenzenogwelrustiglezenenkijken,maarsamenmethunkinderenwillenzelieveractiefbezigzijn.Deinteresseligtallereerstbijhetsamenervarenenbelevenvanonderwerpendiedichtbijdeeigeninteresseenbelevingswereldliggen.Hetkoppelenvanwatmenzietaandepersoonlijkeervaringiseencontinuproces.

Citaat: Ga met je kind naar het museum2. “Voor mij is de hoofdregel voor een goed museumbezoek: snelheid. Ik kan van mijn kinderen toch moeilijk verwachten dat ze drie uur langs 100 schilderijen slenteren. We hoeven niet alles te zien en ook niet de helft, soms is één installatie of foto genoeg. Ik vind dat zelf ook prettiger.”

3.1 Inrichting van de tentoonstellingsruimteOmdetoegankelijkheidvandepresentatievoorgezinnentevergroten:­ Maakdevitrineszodatkinderenerookinkunnen

kijken.Maakvitrinesspannenddoornietallesdirectprijstegeven(eensmalkijkvenster,eenverrekijker,eenspiegeletc.).

­ Plaatskleineopstapjesalsdevitrinetochtehoogblijktvoorkleinerekinderen.Bovendienishetklimmeneenaantrekkelijkeactiviteit.

­ Zorgdattweeofmeermensentegelijkeenbelangrijkobject,vitrineofmaquettekunnenbekijken,zodatmendeervaringkandelen.

­ Markeermetkleurenofspecialefiguurtjeseenthemaroutevoorkinderenengezinnen.

­ Plaatszitbankjes,maakeenhoekmetkussensofeenbankjeomopuitterusten.

­ Maakeenteken­,kleur­ofvoorleeshoekjeindeexpositieruimte.

­ Zorgvoorafwisselinginindelingvanderuimte,kleurgebruik,sfeer,verlichtinge.a.

­ Bekijkzelfdepresentatieeensvanuitdelagehoekvankinderenenmensenineenrolstoel.Watkuntunogzienenheeftugeenlastvanlampendieinuwgezichtschijnen?

2 Pauline Bijster, tijdschrift Mama sept. 2009.

Deel 3_Presentatie

­ Maakdeexpositieruimteneenbeetjespannend,gundebezoekereenverrassingalshijeenhoekomgaatofeennieuwruimtebetreed.

­ Plaatsbelangrijkeobjectenen/ofgrotetekstenzo,datbijbinnenkomstdirectduidelijkiswathetonderwerpvaneenzaalis.Devolwasseneoverzietdaardoorsnellerhetgeheelenkaneenverhaalmakenvoorhetkind.

­ Deruitenvanvitrinesmetbijzonderevoorwerpenhebbensomsergtelijdenondervetteenplakkerigekinderhandjes.Maakdezeramenregelmatigschoon.

3.2 DoeactiviteitenMetdetermdoeactiviteitenwordenalleinteractieveelementenbedoelddiemeervandebezoekervragendanalleenkijkenenlezen.Hetkenmerkvaneendergelijkedoeactiviteitisdatdezezonderextrabegeleidinguitgevoerdkanworden.Kinderenmaarookvolwassenenzijnenormgesteldopinteractie.Zijdoorbrekende‘eentonigheid’vanhetmuseum.Aldoendepiktiemanddingenopenheeftdaardooreenintensereleerervaring.Bijvoorbeeld:­ handmatigeactiviteitenzonderstroom(hijsenvaneen

zeil,achterluikjeskijken,levensgrootspelspelen)­ kruipdoorsluipdoor(eensmalleonderdoorgangvoor

kinderen,eenholleboom)­ eenmodelinelkaarzetten­ licht­engeluidseffecten(opknopjesdrukken)­ filmenvideo

19­ audiotourofhandheldcomputer(maakeenapartekinderversie)

­ computerspellenenspellenviaeentouchscreen­ verkleden,tekenenenknutselen­ zingenendansenm.b.v.eenkaraokeset,beamer

presentatieofcomputerProbeerallezintuigenvandebezoekeraantespreken,gebruikgeluid,prikkeldefantasie.Stimuleer(groot)oudersenkinderenomechtsamenaandeslagtegaan,zorgdatzijelkaarnodighebbenvoordeoptimaleuitvoeringvandeactiviteit.

Zaans Museum, Zaandam:InhetVerkadepaviljoenvanhetZaansMuseumiseencomputerspeltevinden,waarbijjezelfkoekjesofchocolaatjesmoetinpakken.Hetspelisverwerktineenheuselopendebandenhetslepenvandekoekjes(touchscreen)iseenbijnaverslavendeactiviteit.Zowelkinderenalsvolwassenenzijnnauwelijksbijhetspelwegteslaan.

GEZ

INNEN

WEL

KOM!

20 3.3 KindertentoonstellingEenanderemogelijkheidomaantrekkelijktezijnvoorgezinnenmetkinderenishetorganiserenvaneenvasteoftijdelijkeexpositievoorkinderen.Eentijdelijkeexpositiemetcreatiefwerkvankinderen,bijvoorbeeld:­ StadsmuseumDoetinchemtoontelkjaarhetcreatieve

werkvandeeindexamenleerlingen(handvaardigheid)vandriescholenvoorvoortgezetonderwijsuitDoetinchem.

­ HetStedelijkMuseumZutphenhingdoorleerlingenversierdeschoeneninhettrappenhuisvanhetmuseum.Elkebezoekeraande‘gewone’schoenenexpositieliepdoorditfraaiversierdetrappenhuisnaarboven.

Eenvasteruimtevanhetgebouwwaaraltijdvoorkinderenaantrekkelijkedoeactiviteitenzijntevinden,bijvoorbeeld:­ HetjuniorlabinMuseumHetValkhofinNijmegenisal

jareneengrotetrekkervoorkinderendiegraagonderzoekdoen.

­ NaturalisinLeidenheeftleukeexpositiesvoorkinderenmethunouders

­ VillaZebrainRotterdamiseenechtkindermuseum.­ DeontdekkingskamerinhetDrentsMuseuminAssen

laatkinderendeprehistorieonderzoeken.

Naturalis, Leiden | foto Liesbeth Tonckens

21Deel3_Presentatie

3.4 Tekst Sommigevolwassenenvindenhetheelvanzelfsprekendtijdenshetmuseumbezoekuitlegtegevenenvragentestellenaandekinderen.Anderenvindendatmoeilijkomdatzezelfnogteweinigvanhetonderwerpweten,ofomdatzenietzosnelaanknopingspuntenvindenommetdekindereningesprektegaan.Tekstisdaneengoedhulpmiddelwaarmeeinéénoogopslaginformatiegegevenkanworden.Demeestebezoekershoudennietzovanhetlezenvanteksten,ouderemensenzijneerdergeneigd‘braaf’alletekstentelezendanjongeren.Kinderenlatenzichlieverleidendooropvallendevoorwerpenofdoordeonweerstaanbaaraantrekkelijkecomputerspellenenmultimedialetoepassingen.Zetmuseumtekstennietachteloosin,tekstiseenheeleffectiefhulpmiddelominformatie,maarookomsfeeraantegeven(poëzie)ofemotieovertebrengen.­ Zorgdatdeteksteenhulpmiddelblijft,datwordt

ingezetalsergeenbetereoverdrachtsmiddelentebedenkenzijn.

­ Koptekstenmetgroteletterszijnbelangrijkvoordesnelleoriëntatievandevolwassenentenbehoevevandeuitlegrichtingdekinderen.

­ Geefouderssneltelezenachtergrondinformatie;dehoofdlijnenenhoogtepunten.Zodatzijdieaanhunkinderenkunnenvertellen.Dezetekstkanopeenpaneelstaanofineenaparttekstboekje.

­ Verdiepingstekstenkunnenheelgoedopgeplastificeerdezaalpapierengezetworden.Debezoekerkandanrustiggaanzittenlezen.

­ Stelindemuseumtekstenvragendieuitnodigensameningesprektegaan.Vraagnaarmeningenervaringvandebezoeker.Stimuleerhierbijdatdebezoekershunkennisgebruikenoververschillendevoorwerpenendiemetelkaarcombineren.

­ DekernvragenvanParsons(ziekader)kunnenhelpenbijhetstellenvanstimulerendevragenaandebezoeker.

Kernvragen van ParsonsOmeengesprekopgangtebrengentussenkinderenenouderskanergebruikgemaaktwordenvandevijfkernvragenvanMichaelParsons3.Devragenzijnopgezetombetertelerenkijkennaarbeeldhouwwerkenenschilderijen,maarzezijnookgoedtoepasbaaropgebruiksvoorwerpen.Plaatsdevragenopeenaparttekstbordje,verwerkzeindetentoonstellingstekstofverwerkzeineenspeurtochtofeenrondleiding.Stimuleermensenomhardopteantwoorden,onbewusteaannameswordenduidelijkdoorzeuittesprekenenkunnendestartvooreengesprekzijn.

3 Michael Parsons, How we understand art, a cognitive developmental account of aesthetic judgment. Ohio State University, USA.

GEZ

INNEN

WEL

KOM!

22 1. Watisjeeersteindruk?Omdeeersteindrukbewusttelatenformulerenkuntuopenvragenstellenals:“Watvaltuopaanditvoorwerp?”en“Vraagaananderemensenwatzijervanvinden.”

2. Watzieje?Dezevraagstimuleertomtekijkennaardetails.Vraagnaarhetsoortkunstwerk.Stelbijrealistischevoorstellingendewie,wat,waarenwanneervragenenvraagnaardegebruiksfunctiesbijvoorwerpen.

3. Watbetekenthet?Hierbijkanbijkunstwerkenzowelaandachtwordenbesteedaanwatdemakerermeeheeftwillenzeggen,alsaandeeigendeeigeninterpretatievandekijker.Voorvoorwerpenkijkjemeernaardegebruiksbetekenisvanhetobjectinzijntijd.

4. Hoeweetjedat?ofWaarkunjedataanzien?Eenvraagdieuitnodigtomdeeigenmeningteonderbouwendoormiddelvanelementenuithetwerkofonderdelenvanhetobject.

5. Watvindjeervan?Geefruimtevoordeeigensubjectievemeningovereenvoorwerpofkunstwerk.Metnamekinderenindeleeftijdsgroep10­12jaarzullengraagvoorstellendoenomhetvoorwerpteverbeteren.Depraktischetoepasbaarheidindehuidigetijdiseeninteressanteinvalshoek.

Kröller Müller Museum, Otterlo: Hetmuseumheeftvoorhetbasisonderwijslesprojectenontwikkeldwaarbijwordtgefilosofeerdmetschilderijenofmetbeelden.www.kmm.nlofwww.filosoferenmetkinderen.nl

3.5 VeiligheidVeiligheidmetbetrekkingtottentoonstellingenkentverschillendekanten.Ishetvoordebezoekersveiligomdoorhetmuseumtelopen,zonderuitteglijdenoftestruikelen?Enstaandevoorwerpenveiliggenoegzodatdebezoekersergewildofongewild,geenschadeaantoebrengen?Hetontvangenvangezinnenmet(kleine)kinderenbrengtwatdatbetreftandererisico’smetzichmeedanhetontvangenvan50+ers.­ Hebbendevitrinesenopstellingeneengoedebalans

tussenveiligvoordecollectieenaantrekkelijkvoordebezoekers?

­ Watzijndezwakkeplekkenvanhetgebouwm.b.t.veiligheidvanbezoekersenm.b.t.deveiligheidvandeobjecten.Maakeeninterneanalyseenweesvoorbereidopeventuelecalamiteiten.Kijkvoormeerinformatieopwww.museumconsulenten.nl

­ Zorgdatdeopstapjesenkrukjesbijdevitrinesstabielzijn.Enmaakzeopvallendzodatanderenerniet(inhetdonker)overstruikelen.

­ Ouderszijnaansprakelijkenverantwoordelijkvoorhetgedragvanhunkinderen.

23Deel3_Presentatie

Stedelijk Museum Zutphen:Eenkind,datinhetmuseummetzijnlollylieptespelen,heeftongemerktschadetoegebrachtaaneenschilderij.Ophetportretzatenkleinesuikerspatjesdieverwijderdmoestenworden.Hetlastigewasdathetpendantportretookschoongemaaktmoestwordenomdebeideportrettenweerfraainaastelkaartekunnenexposeren.Lichteschadeaanéénschilderijhadrestauratievantweedoekentotgevolg.Endatalleenomdateenkindeenpaarmaalhaarlollyinenuithaarmondliet‘floepen’.

3.6 Aanraken Hetaanrakenvanvoorwerpenisergaantrekkelijk.Zowelkinderenalsvolwassenenhebbenervaakmoeitemeeomhunhandenthuistehouden.Aanrakengeeftsomseengrotemeerwaardebijdebelevingenervaring,somsisaanrakeneenautomatismedatnietleidttoteenbeterebeleving.­ Bepaalwelkevoorwerpeneenmeerwaardekrijgenals

zijmogenwordenaangeraakt.Zethetvoorwerpzoneerdatdiemeerwaardeookvolledigtotzijnrechtkomt.

­ Bepaalwelkevoorwerpenabsoluutnietennooitmogenwordenaangeraakt.Plaatsdezeinvitrines,achtereenkoord,opeensokkel,eenvoetstukofopeenandereveiligemanier.

­ Bepaalwelkevoorwerpeneenhogeaaibaarheidsfactorhebben.Isdaterg,maghetaangeraaktworden?Zoja,waarzetuhetdanneer?

­ Bezoekerszullenhetgedragvandemuseum­medewerkeralsnormbeschouwenengaankopiëren.Weeserdusheelbewustvanwatdegidsenenmuseummedewerkersinhetbijzijnvandebezoekersaanrakenenwaarom.Zegheelduidelijkálsuietsaanraaktofdebezoekersudatnamogendoen.

­ Detekst“Nietaanraken”werktvoorveelmensenonbewustopeentegenovergesteldemanier;hetbrengtzeopeenidee.Alsuwiltvoorkomendateenvoorwerpwordtaangeraaktkuntubeterinformerenwaaromdatzoschadelijkis.Dieinformatieveboodschapkomt,zowelbijvolwassenenalsbijkinderenbeteroverenblijftookhangen.

­ Zorgvooreenduidelijkecommunicatiemetbetrekkingtothetwelofnietaanrakenvanvoorwerpen.Plaatsbijvoorbeeldgroenestickersnaastdeaanraakbareobjecten.

Tip:Vooral zachte stoffen of materialen zijn aantrekkelijk om aan te raken. Hang een stukje (nep)bont naast een opgezet dier of een stukje fluweel naast een fraaie fluwelen mantel. De ‘aanraakhonger’ kan gestild worden door het aanraken van proeflapjes of replica’s.

GEZ

INNEN

WEL

KOM!

24 3.7 Intergenerationeel lerenVeelvolwassenenstellenzichfaciliterendopalszijeenmiddagmetkindereninhetmuseumzijn.Vandekinderenwordtverwachtdatzijvanallesdoenenondernemenenvolopbezigzijn,devolwassenenzorgenvooralvoordeondersteuningentoelichtingenlimonadeopzijntijd.Intergenerationeellerengaateenstapverder.Hierbijishetuitgangspuntdathetmuseumbezoekvoorallegeneratieseenbetekenisvolletijdis.Hetgaatvooralomhetcontactendeuitwisselingtussenalleledenvanhetgezelschap;eenwederkerigproces!Hetisinteressantomalsmuseumteprobereneenaanbodteontwikkelenwaarbijmeergebeurtdanheteenzijdiginformerenvandebezoeker.Doorgeneratiessámenhetmuseumtelatenbeleven:­ Wordendevaakvasterollentussendegeneraties

omgedraaid.Oudersengrootouderslerenvandekinderenenvoegenaandiekennishuneigenervaringtoe,omdaarmeedejeugdweereennieuweervaringtebieden.

­ Wordtdekwaliteitvansocialenetwerkenenrelatiesverhoogd;gedeeldewaardenennormenwordenonderlingbesproken,herkendengewaardeerd.

­ Wordenouderen(senioren)opeenveelactieveremanierbetrokken:zijhebbenkennis,vaardigheden,ideeën,ervaringen,attitudesenwaardenbijtedragen.

Intergenerationeellerenheeftalsbetekenis:lerenmetenvananderegeneraties.Ditispreciesdatwatoudersenhunkinderensamendoenwanneerzeineenmuseumzijn.Hoezietintergenerationeellerenineenmuseumeruit?­ Verschillendegeneratieszijnactiefaandeslag.­ Interactieligtaandebasisvandeactiviteit.­ Dekennis,ideeënenervaringenvanállebetrokkenen

wordtingebracht.­ Iedersinbrengwordtgewaardeerd.­ Hetvindtplaatsinbeperktegroep,zodatmenkan

lerenmetenvanelkaar.

Activiteitendiedeintergenerationeleinteractiebevorderenkunnenbijvoorbeeldzijn:­ Samenknutselenofschilderennaaraanleidingvan

eenbepaaldthemaofobject.Hetresultaatmeenemenofaanelkaargeven.

­ Jongereninterviewenouderenenverwerkendieinformatieopeeneigeneneigentijdsemanier.Samenbesprekenzijdeeindpresentatieenevaluerenhetproject.

Bovenstaandeideeënhebbendevormvaneenapartprogrammaofactiviteit.Hetisinteressantomteonderzoekenofdieinteractietussendegeneratiesooktestimulerenistijdenseen‘gewone’expositieofvastepresentatie.DevijfkernvragenvanParsons(zie3.4)kunnendaarbijeenhulpmiddelzijn.GeldersErfgoedzaldekomendejarendemogelijkhedenvanintergenerationeel

25Deel1_Com

municatie

lereninmuseaverderonderzoekenenvertalennaareenaantalpraktischeaanbevelingen.

Museum Erve Kots, Lievelde:OpeenspeelweidenaasteenvandeboerdijeniseenspelgemaaktmetalsthemahetvoedselvanprinsFrederikHendriktentijdevanhetbelegvanGroenloin1627.Dedeelnemerslopeneensoortkruiwagenracewaarbijenigetactiekvoordeelkanopleveren.Hetspelishetleukstalserdrieofviermensentegelijkaanmeedoen,echteenactiviteitvoorhethelegezin.Deinbrengvandevolwassenenbestaatero.a.uitdatzijdehistorischecontextvanhetspelgoedlatenuitkomen.

Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem:Aansluitendophetjaarthemavan2009,emigranten,iserspeciaalvoorgezinneneenactiviteitopgezetwaarbijeengroepjemenseneenplaggenhutbouwt.Ditgebeurdevroegerookdoorhethelegezin,dusishetnubijuitstekeenfamilieactiviteit.Iedereenisnodigomplankenenplaggenaantegevenenomdedakspantenvasttehouden.Deklusmoetbinneneenkwartiergeklaardzijn.Deoverzichtelijketijdsinvesteringenhetcompetitie­elementmakenheteenaantrekkelijkegezinsactiviteit.

Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem | foto Liesbeth Tonckens

GEZ

INNEN

WEL

KOM!

26 3.8 MultimediaMultimedia,vaneenvoudigegeluidsfragmententotaudiotoursenvaneendigitalefotolijsttotspelcomputerseninteractievemultimedialepresentaties,zijnenormgeliefdbijkinderen.Hetsluitaanbijhunzoektochtnaarnieuw,onverwachtenvooralinteractie.Daardoorisdeinzethiervanzeerdankbaarvoordedoelgroepgezinnenmetkinderen.Hetgebruikvanmultimediaindepresentatieiskostbaarenvraagtomcontinueaandachtvoorhetonderhoud.Kiesdaarompasvoordeinzetvandergelijkemiddelenalsvoorafbekendisdatdeorganisatiehetstructurelebeheerervanplusdebijkomendekostenkandragen.Laatuadviserendooreengespecialiseerdbedrijf.

Wekunnentweetypenactiviteitenonderscheiden.Reguliereactiviteitendievoorbijnaelkebezoekertoegankelijkzijn,zoalseenrondleidingofeenspeurtocht.Enextraactiviteiten,datzijnmeereenmaligeinspanningen.Waarinverschilthetreguliereactiviteitenaanbodvanhetmuseumvandeextraactiviteiten?Eenextraactiviteit:­ Isarbeidsintensief.Erwordenvaakdingenuitgevoerd

dieorganisatorischveelinspanningenmedewerkerskosten.

­ Isaantrekkelijkvoorgezinnen,wantvaakzijnhetinteractieveactiviteiten.

­ Erisaandachtvandepersmeetegenereren(freepublicity)

­ Geeftmenseneendirecteaanleidingomnaarhetmuseumtegaan(bezoekmomentbeïnvloeden).

­ Iseenkansomuwbezoekersietsextra’sbieden(tevredenheidverhogen).

4.1 RondleidingenHetgevenvaneenrondleidingaaneenheterogenegroepvolwassenenenkindereniserglastig.Zekeralservolwassenenzonderkinderenenvolwassenenmetkinderenindegroepzitten.

Deel 4_Activiteiten

27

GEZ

INNEN

WEL

KOM!

28 Debehoeftenenverwachtingenvanbeidegroepenkunnendanveruiteenlopen:­ Benoemdelastigespagaatwaarinualsrondleiderzit

enverteleerlijkdatugaatproberenbeidegroepen,volwassenenenkindereneenleukerondleidingtebezorgen.Uzaldoordezehoudingsnellerbegripkrijgenvandegroep.

­ Steltuzichalsgidsactiefop,gaervanuitdatgeentweerondleidingenopelkaarlijken.Hetiselkekeerweereenandereervaring,vooruzelfenvoordebezoekers.

­ Spreekdekinderenrechtstreeksaanennietviadeouders.

­ Maakgeen‘volwassenengrapjes’waardekinderenoverduidelijknietsvansnappen,maarwelaanvoelendatzijerbuitenstaan.

­ Maakvoordekindereneenanderverhaaldanvoordevolwassenen.Kinderenzijngeenkleinevolwassenendiealleeneeneenvoudigertaalgebruiknodighebben.Dekinderenhebbenandereinteresses,anderevoorkenniseneenandere,actievereverwachtingvanderondleiding.

­ Stopkleinedoeactiviteitenvoordekindereninderondleiding.

­ Geefdekindereneenzelfstandigetaak(deurenopenhouden,lichtaanenuitdoenetc.)

­ Stimuleerhetonderlingegesprektussenvolwassenenenkinderen,laatdeouderenietsvertellenwaaropdekinderenmogenreageren.Geefdekindereneenvolwaardigerolinditgesprek,laatzenietalleenluisteren.Hetlerenistweerichtingsverkeer.

Tip:Bouw de rondleiding voor kinderen op rond een voor de kinderen echt interessante vraag die tijdens de rondleiding samen met de kinderen wordt opgelost. Bijvoorbeeld: “Ik heb vraag mij al jaren af of de mensen zich niet dood verveelden vroeger zo zonder TV, computer of zelfs maar een radio of mp3 speler. Zullen we eens kijken of we die vraag in het komende uur kunnen beantwoorden?” Aan het einde van de rondleiding beantwoorden de kinderen zelf de vraag, die niet alleen feitelijk te beantwoorden is, maar ook een eigen subjectieve mening kan bevatten. Dit kan zelfs uitmonden in een creatieve verwerkingsopdracht. De volwassenen in de groep kunnen helpen de vraag op te lossen of zelf vertellen over hun jeugd zonder multimedia. Let er wel op dat de toon respectvol blijft voor de kinderen, hun jeugd is niet minder waard dan de jeugd van hun ouders.

Het is natuurlijk ook mogelijk de kernvraag van de rondleiding uit de kinderen zelf te laten komen (als u dat inhoudelijk aandurft).

29Deel4_A

ctiviteiten

Tip:Scheid de groepen volwassenen met en zonder kinderen, zodat u aan iedereen aandacht kunt geven. Organiseer familierondleidingen met veel extraatjes en aparte verdiepende rondleidingen voor de volwassenen zonder kinderen. Communiceer dit via de website.

Rijksmuseum Amsterdam:“Familierondleiding:LevenindeGoudenEeuwIneenmuseummagjenooitergensaankomen…behalveopzondagochtend,tijdensdeinteractieverondleidingvoordehelefamilie.Kinderenenvolwassenengaansamenmetderondleideropzoeknaarhetleveninde17deeeuw.Endegeuren,kruidenenstoffenuitdietijdruiken,proevenenvoelen.”www.rijksmuseum.nl(sept.2009)

4.2 SpeurtochtHetleukevaneenspeurtochtisdatkinderenerzelfstandigen/ofmetdeoudersmeeaandeslagkunnen.Eenpaaraandachtspuntenvoordespeurtocht:­ Zorgvooreengoedverhaalindespeurtocht,zodat

erverbandbestaattussendeverschillendevragen.Maakeenthema(dieren,eten&drinken)ofeenrelevanteonderzoeksvraag.

­ Eenspeurtochtvoorkindereningezinsverbandkaneengoedeaanleidingzijnvoordeonderlingeinteractie.Maakdevragenzodatookdevolwassenenerbijwordenbetrokken.

­ Speurtochtenvooronderwijsofkinderpartijtjeswordenveelvakerzelfstandig,zonderhulpvanvolwassenen,ingevuld.Omdieredenmoetereigenlijkeenverschilzittenindespeurtochtenvoordieverschillendedoelgroepen.

­ Zorgbijdegezinsspeurtochtvooreenkorteinstructievoordeouders.Watwordtervanhenverwachtenhoelangduurtdespeurtocht?

­ Maaknietalleenfeiten­ofopzoekvragen,laatdekinderenzichinleven,laatzehuneigenmeningformulerenofeenadviesgevenaaniemanduithetverleden.

­ Zorgdatdemuseummedewerkersopdehoogtezijnvandeinhoudvandespeurtocht,zodatzij,indiennodig,eenbeetjekunnenhelpenofachtergrondinformatiekunnengeven.

­ Maakmeerderespeurtochtenvoorverschillendeleeftijden.Sluitbijdethemakeuzeaanbijdeinteressesvandeleeftijdsgroep.

­ Hetmakenvaneengoedespeurtochtisbestlastig.Laateenpaarkinderenuitdedoelgroepeennieuwespeurtochteersteenstestenenneemhunopmerkingenzeerserieus.

Naturalis Leiden:InNaturalisinLeidenheeftelkeleeftijdsgroepeenspeurtochtdieaansluitbijdebelevingswereldvandekinderen.Kleinekinderenkrijgeneengrootvelmetvragenmee.Vanhetvelpapierkunnenzetotslotookeenhoedmaken.Ouderekinderenkrijgeneenchipkaart,waarmeediezeopdecomputeropdrachtenkunnenmaken.

Paleis Het Loo, Apeldoorn:EnkelespeurtochtenvanPaleisHetLoozijnvanafdewebsitethuisuitteprinten.Leukvoordevoorpret.www.paleishetloo.nl(sept.2009)

4.3 KinderfeestjesVerjaarspartijtjesinhetmuseum,sluitengoedaanbijdewensenvanoudersomhetpartijtjenietthuistehouden,maarerwelenigeeducatieveladingaantegeven.Bovendienzijnmuseumpartijtjesvaakaanzienlijkgoedkoperdaneenverjaardagsfeestjemeteenbioscoop+hamburgerarrangement.Desfeervaneenverjaarspartijtjezalmeerzijnalsbijeengezinsbezoek,hetmoetvoordekinderennietalsschooloverkomen.­ Luisternaardewensenvankinderenbijhet

samenstellenvanhetprogrammaenhetkiezenvandethema’s.Weesnietbangvoordegroteclichésdiebijhetthemavanhetmuseumhoren,dekinderenhoudenerenormvan!

31Deel4_A

ctiviteiten

­ Houdhetprogrammaluchtigerdanbijdeontvangstvaneenschoolgroep.Hetiseenfeestjeengeenschool!

­ Denkaaneenspecialerolvoordejarigeeneenrolvoordeaanwezigeouders.

­ Maakhetprogrammainteractief,laatdekinderenzelfeenbijdrageleveren,doorietstedoenmettekenen,toneelspelenofdoorzeeenechteopdrachttegevendietemakenheeftmethetmuseum.Zoalsbeschrijvenvanvoorwerpenofsorterenvanvoorwerpenopmateriaalsoortofherkomst.

­ Alsdekinderenhetnaarhunzinhebbengehad,isdekansgrootdatzijnogeenkeerterugkomenmethuneigenouders.

Infanteriemuseum, Harskamp:HetInfanteriemuseumindeHarskampspeeltinopdewensvanmetnamejongensomsoldaatjetespelen.Erwordenjaarlijkstientallenpartijtjesgeorganiseerd.Hetmuseumiszichbewustvanhetrisicovan‘soldaatjespeleninhetmuseum’.Hetprogrammaiszoopgezetdatinformatieenspelgoedinbalanszijn.

4.4 Workshops Meteenworkshopwordtbedoeld,eenactiviteitvanééndagdeeltotmeerderedagenwaarbijdedeelnemersspecifiekekenniskrijgenovereenonderwerp.Ineenworkshopwordtvaakdemogelijkheidgebodentothetoefenenenverbeterenvanvaardigheden.Deelnemersmeldenzichvoorafaanenerisaltijdeengespecialiseerdebegeleideraanwezig.Eenworkshopiseenheelgoedegelegenheidomvolwassenenenkinderenechtsamentelatenleren,(zieintergenerationeellerenpar.3.7).Maakhetprogrammazodatzowelvolwassenenalskinderenzichaangesprokenvoelen.Nietelkmuseumbeschiktovereengoederuimteomcreatieveworkshopstegeven.Probeersamentewerkenmeteenschoolofeencreativiteitscentrum.Zijhebbenvaakwelgoederuimtenenookdocentenmetspecifiekevaardighedendiehetleukvindenommethetmuseumsamentewerken.­ Kinderenvanonderdevierjaarzijn’smorgensvroeg

openslapen’smiddagsnogvaak.Houdtdaarrekeningmeemetdetijdsplanning.

­ Eenworkshopiseengoedegelegenheidomvrijteassociërenrondomhetthemavaneenexpositie,laatgewaagdethema’saanbodkomendieuvoorhetsamenstellenvandeexpositietochmaarhebtlatenvallen.

­ Eenworkshopkanookaansluitenopeenrondleiding

GEZ

INNEN

WEL

KOM!

32 alsverwerkingsopdracht.­ Makkelijktelerenvaardighedenzijnbijv:tekenen,

muziekmaken,timmeren,dansenofzandfigurenstrooien.Denkookeensaankokenenbakken,mediteren,filosoferenoftimmeren.

­ Ineenworkshopkanelkedeelnemeropzijneigenniveauaanhetwerk.Hetisgeenprobleemommeteenheterogeensamengesteldegroeptewerken.

Manchester Museum, Manchester (GB):InhetManchesterMuseumwordenworkshopsgegevenvooroudersenkinderenvanbenedendevierjaar(earlyyearsprogramme).Deworkhopsvindenplaatsopeenochtendalseventueelouderekinderenuitdatgezingewoonopschoolzitten.

Groot-Brittannië:InEngelandwordtsindseenpaarjaarinoktoberdeCampaignforDrawinggeorganiseerd.Hetideeerachterisdatiedereenkantekenenendatdaardoorcontactenkunnenwordengelegd.Volwassenenhebbeneengrotereangstomtetekenendankinderen.Dekinderenkunnenmakkelijkdeleidingnemenenhun(groot)oudersstimulerenommeetedoen.TijdensdezemaandwordtinEngelandopdemeestuiteenlopendeplaatsenenopdemeestrareformatenenmaterialengetekend.www.campaignfordrawing.org

Rijksmuseum Amsterdam:“Interactieverondleiding­Kunst&snoepKinderenhoeveninhetRijksmuseumnietalleentekijken,zekunnenookactiefmeedoenbijdeworkshopKunst&snoep.Eerstkrijgenzeeenbijzondererondleidingovereenwelheelaansprekendthema:etenensnoepen.WatkomteroptafelindekinderboekenvandetentoonstellingPenselen,enwatwerdergegetenengesnoeptindeGoudenEeuw?Daarnamakendekinderenzelfeenkunstwerkomvantewatertanden:ooitgewetendatjemetsuikerwaterheelmooiedingenkuntmaken?Sommigeactiviteitenwordenbovendienbegeleiddoorkunstenaarsofdooreenvandebekroondeillustratoren!”www.rijksmuseum.nl(sept.2009)

4.5 EvenementenHetkenmerkvaneenevenementineenmuseumis:­ Erwordenveelbezoekersverwacht,meerdanopeen

normaledag.­ Deorganisatieheeftnieuweofonverwachteelementen,

wathetspannendmaakt.Zalallesgoedgaan?­ Erzijnextramuseummedewerkersnodig,vrijwilligers,

scholierene.a.­ Denormalegangvanzakenwordtvooreventjes

ontwricht,datkanergverfrissendzijnenstimulerendwerken.

33Deel4_A

ctiviteiten

­ Deorganisatievaneenevenementkomtnietzovaakvoor,eenoftweemaalperjaar.Daardoorvalthetbuitendenormaleroutine.

­ Eriseenlangerevoorbereidingstijdnodig.­ Erkanmeeraandachtvandeperskomendannormaal.Juistomdathetevenementandersdanandersis,enomdaterartikelenindepersverschijnen,wordengezinnenmetkinderengestimuleerdomnaarhetmuseumtegaan.

Kröller-Müller Museum, Otterlo:HetKröller­Müllerhoudtalenkelejarende‘ZwoeleZomer’indebeeldentuin.Ditzomerprogrammameteenmixvantheater,muziekenliteratuurbiedtbezoekersdemogelijkheidopomeennieuwemaniernaardecollectietekijkenentrektnieuwe­enherhaalbezoekers.

Watermuseum Arnhem:Alshetmuseumeennieuweactiviteitontwikkeltwordtdezealtijdeerstgetestopdedoelgroep.Vaakleidtdittotkleineaanpassingen.Pasnadezetestmetdedoelgroepwordteeninstructieavondvoordebegeleidersvandeactiviteitgeorganiseerdenwordthetdraaiboekgemaakt.Pasdankandeactiviteitvanstart.

Uit ‘evaluatie Gratis Museum dag 2008’:“Meerbezoekersdananders?HetovergrotedeelvandemuseazegtdateropdeGratisMuseumdagveelmeerbezoekerswarendanopeen‘normale’zaterdag.Bijdemuseadienormaalopzaterdagopenwaren,liephethelemaalstorm:dezemuseaschrijvenbijnaunaniemdaterveelmeerbezoekerswarendananders.Eenaantalmuseageeftzelfsaandatheteigenlijktedrukwasinhetmuseum.Maarintegenstellingtotvorigjaarhaddenveelmuseaernurekeningmeegehoudenenmaatregelengenomen.OokdeGeldersekastelenhaddeneenenormetoeloop.”DezeextratoelooptijdenshetjaarlijkseevenementGratisMuseumDagisteverklarendoor:­ promotiecampagnegerichtopgezinnenmetkinderen­ bijnaallemuseahebbenspeciaalvoorgezinnen

activiteitengeorganiseerd­ metnamedieeenmaligeactiviteitenhebbenaandacht

gekregenindepers­ gezamenlijkewebsitewaaropalleactiviteitenen

deelnemerstevindenzijn,www.gratismuseumdag.nl

GEZ

INNEN

WEL

KOM!

34

Bakkerijmuseum, Hattem | foto Margreet Vloon

35Totslot_W

aarzalikbeginnen?

Eenpaartipsomeenstarttemakenmethetbeterbegeleidenvangezinneninuwmuseum.Detipsstaannietinvolgordevanbelangrijkheid,maakdestartdaarwaaruwintuïtienaartoegaat.

1. Klankbordgroep:praateenpaarmaalperjaarmeteenklankbordgroepdiebestaatuitkinderenen/ofhunouders.Legzeuwvragenendilemma’svoorenlaatzeeerlijkreagerenopwatzijinhetmuseumaantreffen.

2. Internbeleid:ontwikkeleeninterngezinsbeleiddatdooriedereenwordtgedragenenregelmatigwordtbesproken.Openstaanvoorgezinnenheeftnietalleentemakenmetdemedewerkersaandebalie,maarheeftraakvlakkenindegeheleorganisatie.Maakvooruzelfeenseenanalyse,watkanelkemedewerkerbinnenzijnofhaartaakbijdragenaanhetverwelkomenvangezinnen?

3. Maakbeleidvanintergenerationeelleren.Laatdeinteractietussenleeftijdsgroepeneenrolspelenbijdebeslissingoverexposities,presentatiesenactiviteiten.

4. Vanaf2011moetenallemiddelbarescholenmaatschappelijkestagesaanbiedenvoorhunleerlingen.Daarliggenkansenvoordemusea.Laatleerlingendewebsitebeoordeleneneventueel

aanpassen,laatzedespeurtochtenverbeteren,laatzehelpenbijkinderfeestjese.a.Ziedemaatschappelijkestagealseenkansomeennieuwepublieksgroeptebereiken.

5. Zorgvoorhelderekoptekstendoorhethelemuseumenmaakeenapartekijkwijzervoorouders.Eenkijkwijzerdiedeoudershelptomsneldegrotelijntebegrijpenzodatzijmethunkindereningesprekkunnengaan.

6. Zorgvoorvoldoendezitplaatseninhethelemuseumenmaakergenseenplekmeteenlekkerebankwaaroudersenkleinekinderensamenkunnenzittenlezenofspelen.

7. Eendeelvandeaanpassingendieumaaktvoorouderen,zijnookheelgeschiktvoorkinderen.Eenhellingbaanvoorrolstoelenisookvoorkinderwagens,eenlagevitrinevoorkinderenisookprettigvoormenseninrolstoelen.

8. UkuntdeconsulentenvanGeldersErfgoedadviesvragenoveruwaanpak.Erzullendekomendejarenworkshopswordengeorganiseerdopdeelaspectenvandegezinsvriendelijkheid.Ukuntuwmedewerkerslatentrainenopdewijzewaaropzijdegastenbenaderenofhettotalegastvrijheidbeleidvanuworganisatietegenhetlichthouden.Neemcontactopvoormeerinformatie.

Tot slot_Waar zal ik beginnen?

GEZ

INNEN

WEL

KOM!

36 Literatuur­ Devos,Franky,XS,overkinderen,cultuur&

communicatie.Brussel,2007.­ Gibbs,Kirsten,MargheritaSanienJaneThompson.

LifelongLearninginMuseums.AEuropeanHandbook.FerraraItaly,2007.

­ Hooper­Greenhill,Eilean.TheEducationalRoleoftheMuseum.London1999.

­ Janssens,Eva.Degezinsvriendelijkheidvanmusea:eenkwantitatievebevragingbijdedeelnemersvanKrokuskriebels.Brussel2008.

­ Museummonitor2008.Opwww.lettyranshuysen.nl­ Nagel,F.A.Cultuurdeelnameindelevensloop.

ProefschriftUniversiteitvanUtrecht,2004.­ Nijs.D.enF.Peeters,Imagineering,hetcreërenvan

belevingswerelden.Amsterdam2005.­ Noordman,Th.B.J.e.a.Museummarketing.

‘sGravenhage,2000.­ Zwemmer,Charlotte(eindred.)Allin,cultureelerfgoed

voorhethelegezin.CultureleBiografieVlaanderen,2007.

­ Ranshuysen,Letty.PublieksverbredingindeGelderseMusea,maart2004.Opwww.gelderserfgoed.nl/documenten/prenmarketing

­ Verslagsymposiumgezinsvriendelijkheid,GeldersErfgoedjuni2009.Opwww.gelderserfgoed.nl/documenten/prenmarketing.

Websites­ www.museumkinderen.nl­ www.maatschappelijkestages.nl­ www.filosoferenmetkinderen.nl­ www.hostmanship.nl­ www.museumconsulenten.nl­ www.campaignfordrawing.org­ www.lagroup.nl

Bedrijven die ervaring hebben met het realiseren van interactieve exposities voor kinderen, maar waar volwassenen ook hun ogen uitkijken:­ www.ijsfontein.nl­ www.tinker.nl­ www.kissthefrog.nl­ www.tekstenuitleg.nl

Colofon

GEZInnEn WElKoM!Musea... leuk voor kinderen èn voor ouders!

Tekst: Liesbeth Tonckens, met dank aan Dorine Stijkel

Met dank aan de studenten van de HAN:Marcella Conceicao LimaAnnika PalmLieke van der ZeeJasper Nickmann

Vormgeving: In2vorm | BarchemIllustraties: Roger KlaassenDrukwerk: Thieme DeventerOplage: 450 stuks

Gelders Erfgoed, oktober 2009.

Een uitgave van: Gelders ErfgoedPostbus 4040, 7200 BA Zutphenwww.gelderserfgoed.nl l.tonckens@gelderserfgoed.nl d.stijkel@gelderserfgoed.nl

Deze uitgave is tot stand gekomen dankzij de provincie Gelderland.