NEOLITIK Nova Skripta

S ZADRU ODJEL ZA ARHEOLOGIJU

2013

Neolitik skripta za studente

-mitar-

1 . I Z D A N J E

2

1. NEOLITIK I NEOLITIZACIJA ................................................................................................... 3

2. ................................................................................ 9

3. ....................................................................................... 12

4. NEOLITIK BLISKOG ISTOKA ................................................................................................ 16

5. .............................................................................. 30

6. ...................................................................................... 36

7. NEOLITIK CIPRA ................................................................................................................. 42

8. NEOLITIK EGEJE ................................................................................................................. 47

8.1. KRETA ......................................................................................................................... 55

8.2. EGEJSKI OTOCI KIKLADI ........................................................................................... 56

8.3. PELOPONEZ ................................................................................................................ 58

8.4. ............................................................ 61

9. NEOLITIK MAKEDONIJE ..................................................................................................... 63

10. NEOLITIK BUGARSKE ....................................................................................................... 70

11. NEOLITIK RUMUNJSKE .................................................................................................... 75

12. ........................... 79

13. NEOLITIK SRBIJE .............................................................................................................. 87

14. NEOLITIK BOSNE I HERCEGOVINE ................................................................................... 98

15. NEOLITIK HRVATSKE ..................................................................................................... 112

15.1. JADRANSKA ZONA .................................................................................................. 112

15.2. KONTINENTALNA ZONA ......................................................................................... 129

16. PJZ II .............................................................................. 142

17. GUDNJA ..................................................... 146

18. IZGOVORI POJEDINIH LOKALITETA I KULTURA ............................................................. 148

19. POPIS LITERATURE ........................................................................................................ 149

3

1. NEOLITIK I NEOLITIZACIJA

izraz je prvi uveo Vere Gordon Childe (1892 1957);

ekonomskom smislu.

Djela V.G. Childea: - ''The dawn of european civilization''

- ''Man makes himself''

- ''Progress and archaeology''

- ''What happened in history''

Neolit je dugotrajan proces sveukupne povijesti, a revolucionarnost

fraza ''ruke u usta''. -

V.G. Childe njegovo djelo

kasni neolitik

srednji neolitik Zapadna Europa

rani neolitik (4500. 4000. BC)

Bliski Istok (C14)

protoneolitik (10 000. 9 000.)

4

Zapadne Europe.

lodnog polumjeseca. Tu se

- zapadni obronci i doline Zagroz planine (Kurdistan) Karim

Shahir kultura

-

- Levant og

poluotoka na jugu

Kraj plejstocena (gornji holocen) 22 000 14 000 BC; -

ledenih doba, velike temperaturne razlike, ledeni pokrov je na sjeveru Europe,

Rani holocen 8 000 BC; - globalno zatopljenje

su se u problemima.

industrije mikroliti (sitna mikrolitska industrija), pravilnih i nepravilnih

geometrijskih oblika.

-na

00

2000 godina ranije.

Protoneolitik .

karakteriziraju neolitik u cjelosti osim jedne keramika. 3 stupnja koji se

A, B, C. Prostor plodnog polumjeseca (Libija, Palestina, Izrael, Sirija,

Irak).

5

.

e 20 uzgojnih vrsta, uzgaja se u svim djelovima svijeta.

3 su osnovne skupine koje se razlikuju prema kromosonskoj strukturi:

- diploidna triticum monococcum

pir, Einkorn)

- tetraploidna triticum dicoccum (dvozrna/dvoredna,

Emmer, ozirni pir)

- heksaplodina triticum vulgaris

6

T. dicoccum T. monococcum

T. vulgaris

Triticum monococcum (Einkorn)

opna (pljevica) na zrnu se otvara i pada na zemlju i dalje raste. Koriste je Zawi

Chemi Shanidar

Bit planske proizvodnje

Spontano mutiranje po ljudskim suvislim

djelovanjem

divljom dicoccoides).

Plodni polumjesec

i planskom zasijavanju razvoja porodice

dicoccoides u porodicu dicoccum.

dicoccum. Mutacija i hibridizacija s monococcumom

Bliski Istok jedini prostor u kojem imamo Emmer i T. dicoccoides.

7

Hordeum vulgaris

14

Divlji triticumi nisu jedini, tu je i (lens osculenta) koja se i danas koristi, kao i

(pisum sativatum), te bob (vicia faba minor divlja), v. faba maior danas

domestifikaciju

koza, svinja i

-

-

predvodnika

- nomadske i nenomadske su sve osim svinje

Bitan preduvjet za uzgajanje na stalnim naseljima je povoljan izbor u strukturi

Dolazi do domestifikacije na istom

prostoru.

OVIS ARIES ARIES ovca (Zawi Chemi Shanidar, SI Irak, Zagros), MUSIMON

(ammon), ANATOLICA (muflon), AREMNIA i ORIENTALIS iz koje je aries aries.

CAPRA DOMESTICA koza. IBEX kozorog

ma razlike osim ,

8

SUS SCROFA SCROFA svinja

BOS TAURUS, BOS PRIMIGENIUS TAURUS govedo i divlji tur; najstariji primjer

sakupljanje i lov.

Sakupljanje

jabuka.

Shanidar B2 -

Selektivni lov radi

dalje to podrazumjeva dobro poznavanje etnologije,

biologije i fiziologije plijena. Provode i selektivnu berbu.

9

2.

-NASELJA-

postaju

,

J

preko krovova, izravna su posljedica domestifikacije i kultivacije. Prijelaz na trajnija

naselja a

proizvodnje.

boravak na jednom mjestu

-proces odmaranja zemlje bez agrotehnike

-

za sukcesivno mijenjanje ipak moraju mijenjati mjesto boravka.

-NASTAMBE-

- Nema

potrebe braniti se od zime; - Razvija se nova tehnika

( ednicama JI Europe i dan danas; - Pljevica (opna) se

; -

-

doljepljuju blatom.

-UTILITARNI ARTEFAKTI-

Kompozitni artefakti

kosilo (Sickle gloss), a tamni su na mjestima gdje su bili uglavljeni.

sickle gloss

10

Sjaj

Pojava novih vrsta alata i tehnika njihove izrade KAMENE SJEKIRE, komadi

, kasnije se

krilaca.

kamene sjekire

Vrste : - (nastao namjerno); - uporabni o kojih

zrcalo od opsidijana

funkcija probijanja rupa. Spatula pribor za jelo.

Svi radovi ve

11

Ulomak

preslikao otisak na dnu posude isprepletena slama.

.

Niti: potka i osnova vise okomito da se niti zategnu.

-DUHOVNA KULTURA-

k bukraniji slika. str. 39).

Jerihon slika).

Instrumentarij

su se uz Magnu Mater.

Lavaleta najpoznatiji po svojoj monumentalnosti

Kurotrofne figurice recipijent u

kojemu se n

12

3.

skupina posljedica koje proizlaze iz promjene strategije

1)

alata;

2) ;

3) Osnivanje prvih trajnih naselja;

4) uz primjenu tradicionalnih tehnika izradbe i

funkcionalna prilagodba;

5) Uoptreba masivnih kamenih o ;

6) Razvoj tehnike predenja i tkanja

7) Uoptreba kamenih i drvenih posuda s prvim primjerima izradbe i uoptrebe

primitivne keramike;

8) nih figurina;

9) Razvoj kulta mrtvih s pokapanjem mrtvih unutar naselja;

- -

ravnice (a.k.a. dolina Konya).

Bliski Istok plodni polumjesec i Kina nemaj

13

BC.

uropa

s neolitikom.

Drugi krak prema Bugarskoj i Rumunjskoj, prema panonskoj nizini a jedan krak preko

jadranskog mora.

- vlastita kultivacija

-

koje nisu u neolitiku

- putem dem

1.

2.

- -

Proces usvajanja produktivne privrede se odvija unutar lokalnih zajednica

inzistiraju na kontinuitetu.

- -

Postupno demograf demire diffusion

(Folk migration); Selektivna kolonizacija brzim skokovima (Leap frog colonisation);

Kontroliranje protoka dobara (Elite dominance model osvajanja i zaposjedanja

voren fenomen bez kontakta s drugim zajednicama u blizini.

14

znanja sa superiornijih na inferiornije.

JI Europa je prva spoznala

Modeli koji vrijede za jedan prostor ne moraju vrijediti i za druge. Ovisi o mnogo

-Kasni mezolitik-

Tardonoisianska kultura (Istok i JI dio Europe); lokalitet Schela Cladovei Lepenski

vir.

-Rani neolitik-

; vjeruje

Gura Baciului (Transilvanija), Donja Branjevina (Vojvodina), Lepenski vir (proto ili

(ima ih i na JI Europe i u Anatoliji utjecaji).

Krajnje JI Europa Porodin kultura

Makedonija) bijela boja na tamnoj crvenkastoj podlozi.

tehnike, ornamentalni sustav.

-Razvijeni neolitik- (5500 BC)

Sesklo razvio se iz protoseskla;

n),

Kakanjska (BiH), Danilska;

Srednja Europa linearnotrakasta keramika urezani linearni trakasti motivi.

15

dugo su se gledale kao varijanta

ali nestale kao

razvoj lokalnih zajednica.

-Kasni neolitik-

Italije), Tesalija

motivi.

Rumunjska, Bugarska nastavak razvoja Karanovo IV (Marica), Bojan kultura,

Hamangia kultura. Linearnotrakasta dolazi iz Srednje Europe.

Na istoku Bugarske

Jadran Impresso kultura (tehnika utiskivanja); I Jadran, J Italija, J Francuska, Z

utiskivanje prsta i nokta pseudoimpresso (utjecaj na

16

4. NEOLITIK BLISKOG ISTOKA

10. st. koriste divlje

Izrael, Jordan, Sirija, Palestina Kebarh kultura Natufijen kultura.

Gorje iraka Zarzian kultura; Beldibi kultura.

OHALO II sjeverni Izrael

z napravio

rekonstrukciju nastambe. Epipaleolitik naselje iz tog vremena je trajno. Neve David

naselje.

17

-Protoneolitik-

8 000 BC

kultura NATUFIJEN (Palestina, Libanon, Izrael, Jordan, Sirija). Ime je dala

Dorothy Garrad profesorica na Oxbridgeu.

Jerihon, Beidha, El Wad, Nahal

, Rosh Zin, Abu Hureyra, Kebarh.

Glavni prijelaz prema neolitiku.

Ima 2 faze: starija ( ) i

protoneolitska.

ivom smislu. Kamene posude za kuhanje.

Prikaz glave na kamenom oblutku

(kao u Lepenskom Viru).

18

-Abu Hureyra-

Andrew Moore.

Najranije naselje u kojem vidimo . U

Pokopi

Kult mrtvih: ritualna pojava odvojila bi

Posude su kamene (jedan dio sa Sinaja,

bazalt i opsidijan).

Srpasti sikl oljenima.

19

-Eynan (Ain Mallaha)-

oblika od amorfnog

kamena + drveni stupovi,

podudarne s

natufijenskim (10 000

8000 BC).

obitelj

Grobovi su vezani za

posude, kultni predmeti

plitko ugravirane crte.

obrade - antropomorfan

na glave.

-Jerihon- (Tell es Sultan)

aglomeracije. Pustinja s oazom

na kojoj je najstariji grad na

svije

niz stratuma.

Tell = graditeljske i druge

20

aktivnosti zbog kojih dolazi do nagomilavanja otpada.

Jerihon ima

umjesto ovalan.

Nalazi se na

rubu oaze u

blizini Mrtvog

mora.

Jerihona

Jerihon je na

21

STRATIGRAFIJA JERIHONA:

olitik B 5 000 3 100 BC

A 5 850 5 000 BC

7 220 5 850 BC

A 8 350 7 370 BC

10 800 8 500 BC

Na sredini je presjek

Natufijensko naselje

vrelom. Ono je tijekom neolitika dobilo monumentalne

22

tlocrta od kamenog

temelja a gore od

glina).

Bedem

grad. Kula s

bedema. Od amfornog

inicijalni obrmabeni

hodnikom i unutarnjim skalama (stepenicama) kojima

se dol

(slika

Najstariji

vrste.

-Jerihon PKN A-

se stepenicama. Zidovi (obojeni crvenom

zi

23

raste u visinu

no.

Pokapanje sekundarno; lubanja

lubanju je dodan realan lik osobe,

odnosno portret pokojnika.

iz

Crvenog mora da izgleda kao da ima

Lubanja kult predaka. Ima malo i

antropomorfne plastike.

-Jerihon PKN B-

novost u gradnji.

u

sredini prostorije.

Na kraju PKN B opet se

koriste pravokutni oblici

Nastamba 1 velika

prostorija + dodatne

glavni resurs. Kamen

24

U PKN B dobro dokumentirana oba aspekta,

-PKN A-

Khiamian

Mureybet ima 4 faze

(1, 2 i 3 PKN A, 4 je

PKN B); - Poznat je po

, 1

komunikacije prije

pronalaska pisma.

Jerf el Ahmar u Siriji

karaktera.

25

-PKN B-

kteristike: one pojave iz PKN A se razvijaju i nastavljaju. Tlocrt je kvadratni,

Novost

Jerihon i Nahal Hemar

su glineni kalupi lica pokojnika, u

duplje stavljaju se kauri

Abu Hureyra

PKN i neolitika, trajalo je preko

eno 160 ukopa.

Mughara

materijala, g

visini od amfornog kamenja. Ostaci

starijim ili debljim slojem gline, s

:

oblika, gusto

Grobovi na bok savijenih nogu.

26

Artefakti u funkciju pile, strelice od

sti.

Antropomorfne figurice s nedefiniranom

formom

Najstarija freska na svijetu (Mughara)

-Beidha-

Nalazi se pokraj Petre, na obali Crvenog mora

valne forme

(A), pravokutne (B)

Naselje u vrijeme razvoja

konstrukciju od trske.

kamen u suhozidu, bez

komunikacija koja ovdi od naselja do

vrela.

27

jednu prostoriju, a pravokutne

se zbiva

nastambe nemaju razloga biti

velike. Neke nastambe su bile

zbog stoke

antropomorfne plastike stilizirana i bez

detalja, naznaka spola nema

povezanosti s kultom plodnosti. figurine

violinskog tipa. Pokapanje izvan naselja.

-Ain Ghazal-

Gary Rollefson.

apsidom i brojne

28

pravokutna

crveno obojano

s nekoliko

kamena,

antropomorfni

ostaci.

-Jarmo-

Irak.

Iskopavao Robert Braidwood (Indiana

Jones).

Tu je prvi

primjetio

tehniku

izoliranih

kvadrata.

Minijaturne pro

ista, kamen i glina.

29

PERIODIZACIJA

A

B 9 000. 6 500. BC

C (stalna naselja, alati, privreda, figuralna plastika)

Rani A 6 500. - 5 700. upotreba posuda od gline koja

Kasni B 5 700. 5 400.

ovalnog oblika. PKN B nastambe pravokutnog oblika (Jerihon, Beidha, Mureybet,

Ain Ghazal). Keramika

-PKN C-

Ain Ghazal

- -

Yarmoukian kultura po rijeci Yarmouk (Sha'ar HaGolan)

Ghassulian, Quatifian, Besorian.

6400. 6000. BC.

30

5.

Hacilar JZ Anatolija

Suberde

Can Hasan Dolina Konya

Cafer H

Cilicija

31

-Hacilar-

prostora, crvena boja

zidni 'ormari'. Nasuprot

ulaza se uvijek nalazi

Objekti tzv. '' '' tipa,

dio stambenog objekta;

Podnice pod se pokriva gustim komadima amorfnog

kamena

- -

olija). Poznata su najmanje

okruglog tlocrta od kamena. Javlja

se opsidijan koji se donosi,

bilo sukoba.

kamene posude za mlijevenje

biljaka.

- -

Ian A. Todd.

32

Nalazi se na podru

bogatim opsidijanom.

Planirano naselje. Artefakti:

artefakti,

produktivnoj privredi, imaju

t

Probojci

Bakar za izradu perlica.

trepanacija

lubanje).

- -

Potopljen je zbog

izgradnje brane.

PKN B.

33

pravokutni objekt s unutarnjom

podjelom prostora. Zidovi od

vapnenca s premazom od blata.

Rupe okolo zgrada, ima kultne

vjerojatno kao zavjetni darovi.

Totem

- -

Ima slojeve od PKN A do srednjeg vjeka. 3 glavne faze okupacije naselja: 1) PKN A,

- PKN A

- PKN A B

- rani PKN B

- srednji PKN B utcima

- kasni PKN B

- finalni PKN B (C) sa velikom sobom

kojemu su

bili ostaci

ljudske i

34

kanine od lana (9000 BC). U njenim prostorijama su

sekundarni ukop.

- -

; hramski

kompleks, nema naselja, na

: Klaus Schmidt.

Lokalitet se sastoji od niza

kompleksa/objekata s velikim

monolitnim stupovima

religijske arhitekture.

stupov

dokaza o stanovanju, pa su strukture interpretirane

kao hramovi.

35

- -

1) ne su kvadratnog tlocrta s temeljima od kamena

2)

3)

36

6.

RANI Mersin (32 25)

(14 2)

KASNI Mersin (27 25)

(1 0)

Can Hassan (7 4)

Hacilar (9 6)

(ravnica Konya)

1 0 kasni neolitik 5 700 5 400

14 2 rani neolitik 6 500 5 700

Can Hassan 2a 1 kasni halkolitik 5 000 4 200

3 2b rani halkolitik 5 400 5 000


Neolitik JZ Anatolije

Hacilar 5 1 rani halkolitik 5 400 4 700


rani neolitik 6 500 5 700 hijatus

1 7 PKN 7 000

Beycesultan 40 20 kasni halkolitik

37

Neolitik Cilicije

Mersin 19 16 kasni halkolitik 4 800 4 000

24 20 rani halkolitik 5 400 4 800


32 28 rani neolitik 6 500 5 700

- -

C.H. West: rani halkolitik 5 400 4 700

C.H. East: kasni neolitik (1 0) 5 700 5 400

rani neolitik (12 2) 6 500 5 700

zapadni (eneolitik).

James Mellart

periferiji lokaliteta.

ravne

krovove, nema vrata prizemnice

podjeljene u 2 glavna dijela (za kuhanje).

imaju polukat. Temelji od kamena,

dionice.

Sjeverni dio Sve

38

Karta grada

naslikana na zidu

pozadini je vulkan

to nam govori da

je bilo potresa.

antropomorfnim

figurama, bukranije.

Leopardi su simbol

Rupe u podnici za

pokapanje mrtvih, ispod

de ili spavaju, lice pokojnika

POKOP

e, ogledalo od

39

opsidijana.

opsidijan.

Leopardi

lubanja

neke

izvedene bukranije aplicirane

volovske glave pokrivene masom ili

modelima od gline.

40

PLASTIKA gotovo uvijek vezana uz plodnost; Magna Mater

malo kult bika. Djeli se na: grube figurine i statue

instrumenti kulta, zavjetni darovi; statue

Magna Mater.

Prikazuje Veliku

Majku koja sjedi na

obliku leoparda

centru, svima otkinute glave.

PINTADERA

postoje 2 ista, kao potpis.

medvjeda u gradu su

smatralo da je to Magna

suprotno.

KERAMIKA monokromne posude, jednostavne, bez puno ukrasa, gruba izrada

41

-Hacilar VI-

6. Ima slojeve u PKN (1 5).

-

-Can Hasan-

15 objekata,

Keramika: -

oblikov

linearni motivi koji

posudu, tamno na

svijetloj podlozi, loptaste

forme. Figurine u stavu

mislioca.

42

7. NEOLITIK CIPRA

Porphyrios Dikaios

- Pod utjecajem Anatolije i Bliskog Istoka

Stara periodizacija:

Neolitik I - 5 000)

Neolitik Ib - prijelazna faza od 1000 godina

Neolitik II -

Nova periodizacija:

Akrotiri (Aetokremnos)

Rani PKN B

Srednji PKN B Neolitik I *B vrijeme kada to nastaje na Cipru

Kasni PKN B

Khirokitia

Neolitik Ib prijelazna faza od 1000 god. (Troulli)

Neolitik II Sotira kultura

-Aetokremnos

Prvi ljudi su

43

-Shillourokambos-

8 200 7 500 BC.

kamena, na otvorenom

Pokopi unutar naselja u

pripitomljavanje. Mali

opsidijana (opsidijana nema na Cipru naseljavanje iz Anatolije

kolonizacija).

-Khirokitia-

1956. iskopavao P. Dikaios. Od 6. tis. BC.

Po

dijelu prvobitno bedem koji se nakon

Nema

44

keramike

okrugle na

kamenoj platformi, temelji

nisu ukopani, gornji dio

podnica od gline,

su polukat na kojem se

Tolos I

naselju, 2 monumentalna

stupa; centar je naselja.

Na Cipru nema mezolitika

deformirane lubanje, ovalne jame. Na pokojnika se

stavlja kamen da se ne digne iz groba. Nema puno

priloga. Plastika: 5

Khirokitia kultura

prestaje 5 500/5

000 BC. Uzgajali

Stilizirane ljudske figurine su

naznaka spola.

45

-Troulli-

Ak

2 faze: 1. PKN kultura Khirokitia

2. KN Sotira kultura

-Vrysy-

ukopani prolazi. Keramika je crvenoslikana

kvadratnih motiva.

-Sotira-

Javlja se prava kultura nakon 1000 godina. Drugi

val kolonizatora (Anatolija) trgovina (opsidijan).

ocrtu ali nisu

ukrasom,

slikana

crvenom

bojom na

bijeloj pozadini, loptaste forme. Pokopi u nekropoli

izvan naselja

priloga, kamenje na pokojniku). Pokojnici nisu kao u

46

pokapanje

pokapanje se iz mjesta prebacuje u nekropole.

acilaru.

-Mylouthkia-

Nalazi iz eneolitika, ljudske lubanje (sekundarni ukopi).

9000. BC

opsidijana.

Prije se mislilo da su kolibe

danas se zna da su valjkaste

sa ravnim krovom glina +

47

8. NEOLITIK EGEJE

Teritorijalna podjela: -

- Peloponez

-

- Kreta

- Egejski otoci

PKN Europe: Argissa Mogula, Souphli Mogula, Sesklo, Khirokitia, Troulli.

48

- -

Christos Tsountas je podjelio neolitik u Tesaliji u 2 faze rani i kasni ili A i B, podjela

je trajala 30ak godina.

PERIODIZACIJA

Rani neolitik (6700/6500 5800/5600)

-

- protosesklo

- predsesklo

Srednji neolitik (5800/5600 5400/5300)

- Sesklo

Kasni neolitik (5400/5300 4700/4500)

- Dimini

Finalni neolitik = eneolitik (4700/4500 3300/3100)

-Rachmani kultura

-PKN-

Argissa Magula lokalitet, do tada se neolitik promatra u

okviru Tsountasove periodizacije.

Demetrios Th . Nema

konstrukcijom.

Sesklo d

Souphli Magula

49

-Rani neolitik-

Pojava keramike. Zatvorene loptaste forme, primjeren je potrebama lokalnih

u posude na postoljima, izdvaja im se vrat te

tamno crne boje. Nema ukrasa; tek pred kraj u protosesklo stupnju razvija

se tamnom bojom na svijetloj pozadini. Geometrijski motivi, linearni motivi.

grublja, jednostavnija, bez ukrasa.

Protosesklo

eudo-

utiskivanjem i urezivanjem), cardium

kontrast. Rani neolitik nosi

. Impresionizam

bez crta lica, lice je shematizirano Stav

50

Pokapanje -

darova, bez stroge orijentacije, nema jasnog

odnosa o pokapanju tijela. Ima i skupnih

grobova odraslih i djece.

Nea Nikomedeia

protoseskla, SZ Makedonija. Tlocrt je

pravokutan.

-Srednji neolitik-

Sesklo eponimni lokalitet, tipa tell velika stratigrafija. Organizacija prostora:

Akropola

unutar zida 1 metar debelog od lomljenog

kamena. Funkcija je zagonetna jer je to

sukoba i kretanja. Nema nalaza koji bi govorili

o potrebi fortifikacije. Prekrivena je

kvadratni

nadzemne, krov na 2 vode na kamenim

Srevii, Nea Makri od slame).

Megaron

lja

obavljaju religiozne potrebe.

Iskopavanja: Christos Tsountas, A. Wace, M. Thompson, D. Theocharis.

51

Nea Makri

Objekti nisu pravilnog

za

jednostavan, snopovi trske ili slame povezani u krugove,

u s kamenim utezima.

Nea Nikomedeia

otvor za dimnjak s modeliranim likom,

more i vodu. Obiluje opsidijanom (Melos, Antiparos).

Tsangli

a.

Keramika

Crvena boja na svjetloj pozadini s

geometrijskim oblicima, trokuti, cik cak, skupine linija, rombovi. Stepenasti motiv

tzv. plamenasti motiv.

sastavni dio inventara koji ilustrira vjeru, na 4 noge, nekada i odstupanja.

obliku zrna kave. Frizura

52

-Kasni neolitik-

Dimini (kultura)

Sinonim za kasni neolitik Tesalije. 4500 BC.

Stanovnici Diminija i Seskla bili su 2 entiteta; Dimini je naglo prekinuo Sesklo.

Egzistirali su zajedno u 4. st. 4800 BC

Agia Sophia, Arapi, Argissa, Dimini, Sesklo, Otzaki, Pefkakia,

Zarkai, Rachman, Souphli, Tsangli. Sredn Cheranea, Elatea, Orchomenos,

Varka. Zapadna Makedonija Nea Nikomedeia, Servia.

PERIODIZACIJA:

Stara: Nova:

2. Otzaki 2. Otzaki B (Otzaki)

3. Arapi 3. Otzaki A (Agia Sophia)

4. Tsangli 4. Tsangli

Zarko (prijelazna faza)

-Dimini-

2 faze: neolitsko i mikensko doba. U vrijeme

kada je nastao mora je bilo samo 1 km od

lja, za obranu. 6

bedema (3 unutar, 2 u sredini, 1 vani) dijele

grad na 4 dijela. Na platou megaron

ulaza na glavni ulaz. Vanjska arhitektura:

53

prostorija s 5

Sesklo akropola iz kasnog neolitika.

2 prostorije, ante koje tvore trijem.

Vasviki

Servia

2 nekropole: 1) Souphli in

2) Platea Magula Zargo

rijetko.

Keramika

Novost spirale i meandri. Slikanje mat bojom.

1. faza jednobojne posude, crna pozadina

2. faza slikanje svijetlom bojom na tamnijoj posudi

3. faza promjena slikanje tamnom bojom na svijetloj pozadini sa spiralama,

54

e, rogolika

askosi. Gudnja utjecaj

Tsangli kulture. Markova spilja utjecaj Dimini kulture.

PLASTIKA shematiziranje, kult plodnosti, dvojne figure

Figura iz

Larisse

dijete, oslikano.

Platea Magula Zargo

(Zarku?)

interijerom, 8 figurina obitelj, model se stavlja u

-Finalni neolitik-

Rachmani kultura

keramike (crusted slikanje), ali se boja lako skida. Bijela boja na tamnijoj pozadini ili

crvena na crnoj + urezivanje.

Figurine i dio drvo + slikanje. donji dio glina.

55

8.1. KRETA

Kamares, Malia, Palaikastro, Vasiliki.

U prvom dijelu otoka povoljniji uvijeti,

na egejske otoke

zapadu i istoku. Trgovina Bliski Istok

Sredozemlje.

-Knossos-

Stratigrafija (10 slojeva): 2. 1. kasni neolitik 3500 2800

3. srednji neolitik 3700 3500

4. rani neolitik II 4000 3700

9. 5. rani neolitik I 5700 4000

10. PKN 6500 5700

56

aglomeracija. Novo: ob

Keramika

nema razlike s ostalim dijelovima.

Srednji neolitik diferencijacija u oblicima i

ukrasima. Tehnika urezivanja, geometrijski

motivi skladni, motiv trokuta ispunjen

Piksida

osebnog oblika poput pehara.

Ogrlica spondylus; crne

perle opsidijan Melos bogat opsidijanom

dolazi na Kretu.

Kasni neollitik antropomorfne figurine

od alabastera ili mramora. Idoli kikladskog tipa

8.2. EGEJSKI OTOCI KIKLADI

Emporio (Chios), Tigani (Samos).

Dijele se na 2 kulture nazvane prema

lokalitetima: kultura Saliagos i kultura

Kefala.

57

Saliagos

temeljima od lomljenog kamena

preko kojih je premaz gline.

Keramika tehnika ureziva

Kefala malo naselje u blizini obale. 2 nekropole na rubovima naselja, jedna iz

ranog a druga iz kasnog neolitika. Grobovi tipa ciste od lomljenog kamena.

Inhumacija zgr

Keramika poluloptaste i loptaste forme, askosi.

Od ranog neolitika slikanje crvenom bojom na

bijeloj pozadini. Figure shematizirane, samo

58

Emporio naseobinske strukture od lomljenog

kamena, malo nepravilnog ob

pravokutne.

Keramika jednostavne poluloptaste forme,

kult

steatopigiju dok ovi imaju).

8.3. PELOPONEZ

, Sparta, Lerna, Asea, Gonia, Nemee, Hagiogritika, Malthi,

Phlionte, Nea Makri, Chaeronea, Alepotrypa.

-Franchti-

Slijed u prijelazu iz mezolitika u neolitik.

STRATIGRAFIJA: paleolitik 20000 8300

mezolitik 8300 6000

rani neolitik 6000 5000

srednji neolitik 5000 4500

kasni neolitik 4500 4000

finalni neolitik 4000 3000

59

mora. U smislu srednjeeuropske

laganijim konstrukcijama. Kombinacija

jela

Mezolitik

Rani neolitik ne postoji nikakva promjena iz mezolitika, dolazi jedino keramika.

PKN. Jednostavna gruba keramika loptastih oblika bez ukrasa, monokromna. Nema

kolonizacija razvoj neolitika se odvija autohtono.

Srednji neolitik

Slikanje motiva tamnom bojom na svijetloj pozadini. Crvenkasta keramika s

perforacijama i crtama koje se kombiniraju te nastaju apstraktni motivi. URFIRNIS

FIRNIS romb,

ukra

Kasni neolitik plastika jasna

Keramika mat slikana, neuredne

kompozicije s nedefiniranim

motivima.

60

Lerna

Srednji neolitik (4 sloja 1-2 neolitik, 3-

Osnova od krupnog lomljenog kamena.

Inhumacija s posudama ili incineracija u

Keramika motiv romba. Urfirnis

anja).

Alepotrypa

upoterbe metala

ukrasi na keramici.

61

Sparta, Korint

patrijarhalnost.

sparta sparta korint

(Dikili) Tash, Paradimi, Sitagroi, Olynthos, Nea Nikomedeia,Servia.

Uglavnom srednji i kasni neolitik, rani neolitik je veoma rijedak.

Servia

Rani neolitik plastika

Srednji neolitik niz poredanih, gustih stupova, mali prostor

enterijer gotovo jednak.

Kasni neolitik

Keramika

Sitagroi- om.

Paradimi srednji neolitik

62

Kultura

tura linearnotrakaste keramike).

Kulturni tip

Kulturni kompleks elementima (npr.

Dikli Tash srednji neolitik

neolitik ukrasi bijele boje, inkrustacija. Plastika

Promahona kasni neolitik.

Pela uporaba metala, zlata.

63

9. NEOLITIK MAKEDONIJE

PERIODIZACIJA:

Rani neolitik: Anzabegovo 1a c

Porodin 1 2

Srednji neolitik: Anzabegovo 2 - 4

Porodin 3 4

Kasni neolitik: skupina Zelenikovo

Kasni s obzirom na egejski prostor. Razvoj

nije podudaran u svim dijelovima, razlikuju

zastupljen rani i srednji neolitik, kasni je

slabo poznat Skopska kotlina. Tipologija i

u tehnici bijela boja na tamnoj osnovi

-Skupina Anzabegovo -

arutnica u Anzabegovu, Rug

odvija u periodu srednjeg neolitika. Stratigraf

podjelu grupe u 4 osnovne faze:

1a c = rani neolitik

2 4 = srednji neolitik

64

Naselja

nabijene gline a zidovi od gline bez drvene konstrukcije (1b i 1c faza) analogija u

Otzaki Magula.

vjerojatno kultni objekt zbog

nalaza pepela i kosti.

Sahranjivanje lijevom boku.

Grob iz 1c face sahranjene su 2 odrasle individue

1Keramika crvena i

tamna (mrka) monokromna keramika. Loptaste

oslikani ornament trokuta, vertikalni,

paralelni, cik cak motivi, floralni

ornament koji prikazuje stilizirani

cvijet. Ukras je izveden bijelom bojom.

1 Uokvirena slika: 1 3 Anzabegovo, 4 i 6 Porodin.

65

crvene ker

kotlini. Zapadnije od Skopske kotline srednjebalkanska manifestacija

prstenastom stolicom. Motivi Dimini

zaostaje.

Govrlevo akos zaobljena sfera, na

Plastika

u

i u Nea Nikomedei.

nogu 2 spojena dijela.

Govrlevo lokalitet otkriven u novije

vrijeme, bitan je zbog plastike koja se

razlikuje od ostalih lokaliteta. Adam

pupak,

najstariji

portret na svijetu. Prikaz Velike Majke

66

GENEZA, KRONOLOGIJA I KULTURNI ODNOSI

A. V. 1c 2 - Porodin I II

A. V. 2 Porodin III IV

A. V. 2 = Sesklo

A. V. 2 4 = Karanovo II III

A. V. 3

A. V. 4 Karanovo III (Veselinovo)

U ovom dijelu se pojavljuju 3 velika kulturna kopmleksa: balkansko anadolski

kompleks starijeg neolitika, zapadnomediteranski (cirkummediteranski PJZ)

sjeverobalkanski kompleks.

U grupi Anzabegovo V

trokutnih motiva na starijoj slikanoj keramic

Sesklo grupe.

Anzabegovo vremenski pripada samom kraju predsesklo grupe.

Karanovo spirale i motivi kapljica.

Ga

- Porodin-

naseljima tipa tell).

Vlake.

4 osnovne faze I IV

I rani neolitik; II IV

67

Naselja tell (tumba). Izuzetak su Vlake.

Porodin

drva sa nanosom blata. O krovnoj

konstrukciji nam daju podatke modeli

rekonstruirani model iz

Porodina na sredini dvoslivnog

Plastika

prikazi

zmija ili jelena; jer postoje

primjeri s jelenima gdje je glava

na

dimnjacima su modelirani

Keramika ka tumba Dragica Simoska i Vojislav Sanev.

dugmaste i trakaste.

Slikanje bijelom bojom

na crvenoj pozadini.

Motivi trokuta, motiv

Diminija).

.

68

Porodin

69

Kronologija i geneza grupe:

V. P. I II = A. V. Ic II

V. P. III IV (klasi = A. V. II

kulturi zbog toga se taj dio gleda kao posljedica

bliski kontakti zajednica

-Skupina Zelenikovo-

Pripada skupini Anzabegovo

Srbije. Ta varijanta je vezana za skopsku kotlinu. Jedini lokalitet ove grupe je

Zelenikovo.

Postojale su plosnate, kalupaste i trapezoidne sjekire. Gruba keramika, svijetlotamne

u

postavljenim

adoslav

70

10. NEOLITIK BUGARSKE

Kulture ranog neolitika: Karanovo I i II

Conevo

Kremikovci)

Kulture srednjeg i kasnog neolitika:

Karanovo III Veselinovo

Kurilo

Karanovo IV Kalojanovec

Hotnica

Usoe

Topolnica Akropotamos

Hamangia

-Karanovo I i II-

- Trakija i dolina rijeke Marice. Lokaliteti

tepe,

Kazanlak.

Faze: Ia, Ib, IIa, Iib. Karanovo i

Mikov, G.I. Georgijev, S. Hiller, V. Nikolov.

Marice. Naselja su tipa tell, a podizana su u

i blata, zbijena.

monokromna keramika s urezivanjem, bijeli

71

motivi na crvenkastoj osnovi.

- -

- SI Bugarska. Lokaliteti

gorata, Samovodene.

Faze: 1 4.

-Conevo-

- Priobalni dio Bugarske. Lokaliteti

-Zapadnobugarska slikana keramika ZBSK-

- SZ dio Bugarske, gornji i srednji tok Marice. Lokaliteti

Lukanovo, Slatino.

Faze. 1 4.

72

-Karanovo III Veselinovo-

- Trakija, bazen rijeke Marice. Lokaliteti Veselinovo,

Karanovo III, Kazanlak, Jasa tepe.

monokromna keramika sa

na posudama.

-Kurilo-

- SZ Bugarska, Sofijsko polje. Lokaliteti Kurilo, Brenica I, Aldomirovci.

Faze: A, B1, B2.

-Karanovo IV Kalojanovec-

- Trakija, bazen rijeke Ma

Lokaliteti Karanovo IV, Kalojanovec,

Kirilovo, Nova Zagora, Karasura.

Faze: 1, 2, 3.

Nova Zagora

-Hotnica-

- sjeverna i srednja Bugarska. Lokaliteti Hotnica

Samovodene.

Faze: 1, 2, 3. la: H. Todorova.

73

-Usoe-

- SI Bugarska do Crnog mora. Lokaliteti Usoe (Asparuhovo), Borjana, Dalgopol,

Draganovo, Podgorica.

Faze: 1, 2, 3.

-Topolnica Akropotamos-

- Paradimi,

Dik Akropotamos.

Faze: 1, 2.

-Hamangia-

- priobalje Bugarske, delta Dunava i Burgasa. Lokaliteti Blatnica, Draganovo,

Cernavoda, Durankulak, Odarci, Kragulevo.

Faze: 1. Blatnica

2. Baia Hamangia

3. Ceamurlia de Jos

4. Techirghiol

5. Varna

Keramika monokromna, poluloptaste i loptaste posude. ''Tulipani'' sa spiralama,

ukrasi kontrast

''An sambl''

figura iz groba. Mislioc -

suprotnost.

74

Karanovo lokalitet

razumijevanje razvoja neolitika

(1936.), G.I. Georgijev (1947. 1957.), S. Hiller i V. Nikolov (od 1981.). U stratumu

dva najstarija sloja definiran

proizvodi osebujnog oblika i ukrasa koji pripadaju posebnoj kulturi (Kalojanovec

iz 5. sloja izdvojena je Marica kultura, a nalazi iz 6. sloja

75

11. NEOLITIK RUMUNJSKE

Kulture ranog neolitika: Circea Gura Baciului

Kulture srednjeg i kasnog neolitika:

Boian

Hamangia

-Circea Gura Baciului-

- Oltenija i zapadna Transilvanija. Lokaliteti Circea La Hanuai, Gradinele,

Copacelu, Gura Baciului.

Keramika loptaste, poluloptaste posude

tamnoj pozadini (crvenkasta), jednostavni linearni

motivi.

Naselja , uz tokove rijeka.

kim jamama.

- -

- Lokaliteti

Ostrovul Banului.

76

njem: 1. svijetlo na

tamnoj osnovi; 2. tamno na svijetloj osnovi.

Plastika je shematizirana.

- -

-

Dragiceano.

Faze: 1. Malu Rosu

2. Fundeni

3. Cernica

Dominantno urezivanje.

- -

-

Orlea, Celei.

Promjene gradnja naselja

bijela

poput tehnike

Stilizirana antropomorfna plastika s

meandroidni motiv

77

-Boian-

- Spantov, Bolintineanu, Vidra,

Giulesti, Radovanu, Cernica.

Faze: 1. Bolintineanu

3. Vidra

4. Spantov

naselju nego

u nekropolama

prelamanje pod k bijela

inkrustacija

stalkom

antropomorfna plastika shematizirana.

78

- -

-

Faze: A (rana), AB, B (kasna).

tamna boja na svijetloj pozadini, slikani

ukrasi. Antropomorfna plastika .

shematizirana, ruk

-Hamangia-

Bugarska/Rumunjska. Dobrovoda. Lokaliteti Baia Hamangia, Cernavoda,

Ceamurlia de Jos.

Faze: 1 4.

Profiliran vrat i trbuh keramike. Dominira tehnika ubadanja. Grobni inventar

79

PERIODIZACIJA:

Stariji neolitik:

Kultura linearne keramike

Srednji neolitik:

Lengyelska kultura

Potiska kultura

Herpaly

Moravska slikana keramika

- -

-

Lokaliteti Kopancs, Sudvar,

Szoldos.

James Banner, I. Bognar Kutzian, Nandor Kalicz, Jannos Makkay, Otto

Biserna obala i

Donja Br

Bogdan Brukner

80

Branjevina III.

rana faza, odgovara faza

Naselja

poluzemunice sa trapezoidnom osnovom i

Biserna obala

stupovima.

Pokop

kulturnom sloju naselja, stambenim objektima i

jamama za otpatke, bez priloga.

Keramika loptasti i poluloptasti oblici, slikanje bijelom

bojom na tamnoj osnovi na finijoj keramici. Ukrasni

prska

kanelirani barbotin i kanelirani

preplet. Pseudo impresso

stijenke. Impresso i pseudo impresso

81

-Kultura linearne keramike-

Od ranog do srednjeg neolitika.

- eti

Szilemeg, Szakalhat.

Periodizacija i regionalne skupine:

I. stupanj: Skupina Szatmar (protolinearna keramika)

III. stupanj: Skupina Szakalhat (Szatmar, Tiszadob, Szakalhat)

82

Urezivanje linearnih motiva na

posude. Antropomorfna plastika

shematizacija;

urezivanjem, ali pojavljuje se i oslikavanje crvenom bojom.

Posuda s 2 otvora, u njoj su

kult.

Zapadni kompleks

-

Malo

vce, Notenkopfkeramik (motiv

kratkotrajne

vezane uz jednoslojna naselja, prepoznatljive po

83

aste posude

s urezanim spiraloidnim ili krivocrtnim motivima.

Jednostavni s 1

2 linije.

-Lengyelska kultura-

-

ny, Brodzany

moravska.

Periodizacija:

Lengyel: I

II Kasni neolitik

III Nitra - Brodzany

IV Ludanice Rani eneolitik

V Ludanice

ijom. Pokopi u

kulturi. Prvi nalazi bakra.

Documents

NEOLITIK Nova Skripta