Neden Sosyalizm (Albert Einstein)

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/2/2019 Neden Sosyalizm (Albert Einstein)

    1/5

    lk bakta astronomi ve ekonomi arasnda nemli yntemsel farkllklargrlmeyebilir. Her iki alanda da bilim adamlar kstl saydaki grnglerin(fenomen) aralarndaki balantlar mmkn olduu kadar anlalr yapmak iingenel kabul grecekyasalar kefetmeye alrlar

    Fakat aslnda yntemsel farklar vardr.

    Ekonomi alannda genel kabul gren yasalarn kefedilmesini zorlatrangzlemlenecek ekonomik grnglerin ( fenomen ) pek ok faktrdenetkilenmeleri ve bu etkilerin tek balarna deerlendirilememesidir. Ayrca, -hepimizin bildii gibi- insanlk tarihinde uygar dnem in balangcndan bu yanaedinilen deneyimler znde ekonomik olmayan faktrlerden etkilenipkstlanmtr.

    rnein, birok byk devlet ekli varlklarn fetihlere borludurlar. Fethedenhalklar, kendilerini fethettikleri lkenin -yasal ve ekonomik olarak- ayrcalklsnf yapmlardr.Toprak sahipliini tekellerine geirmiler ve ruhani gurubukendi aralarndan belirlemilerdir. Eitimi kontrol eden bu rahipler, toplumdakisnf ayrmn kurumlatrmlar, insanlarn bundan sonra ounlukla bilinsizce-toplumsal davranlarn ynlendirecek bir deerler sistemi yaratmlardr.

    Ama bu tarihi gelenein gemite kalm olmasna ramen, Thorstein Veblen 'ininsann geliimindeki yamac dnemi diye adlandrd dnemi henz hibir

    yerde aabilmi deiliz.Alglanabilen ekonomik gerekler bu dneme aittir vebunlardan oluturabileceimiz yasalar bile baka dnemlere uygulanamaz.Sosyalizmin gerek amac insan geliiminin bu yamac dnemini yenmek ve onuamak olduu iin, bugnk ekonomi bilimi, gelecein sosyalist toplumuna ok azk tutabilir.

    Ayrca, sosyalizm toplumsal-etik bir amaca ynelmitir. Oysaki bilim ama

    yaratamad gibi insanlara da alayamaz: Bilim olsa olsa belirli amalaraulatracak aralar sunar. Fakat bu amalar yksek etik lkler tayan kiiliklertarafndan dnlrler. Eer bu amalar l domamlar da canl ve gllerse,toplumun ar geliimini ksmen bilinsizce belirleyen saysz insanlar tarafndanstlenilip gelecee tanacaklardr.

    Bu nedenlerden dolay uyank olmalyz ve konu insan sorunlar olduu zamanbilime ve bilimsel yntemlere fazla deer vermemeliyiz. Ayrca, toplum dzenihakkndaki sorulara da sadece uzmanlarn fikir belirtme haklar olduunu

    dnmemeliyiz.

  • 8/2/2019 Neden Sosyalizm (Albert Einstein)

    2/5

    Uzun zamandr saysz sesler, toplumun bir kriz geirdiini ve dengesinin ciddiekilde bozulduunu ileri srd. Bu tr durumlarn zellii, bireylerin aitolduklar; kk veya byk toplulua kar ilgisiz kalmas veya belki de

    dmanca bir tavr almasdr. Bu konuda kendi bir deneyimim: Ksa bir sre ncezeki ve dost tavrl bir beyle insanolunun varln ciddi ekilde tehdit edeceinidndm yeni bir sava tehlikesini konutum ve bu tehlikeye kar sadeceuluslar st bir kurumun gvence salayabileceini syledim. Bunun zerinekonuum, sakin bir tavrla unlar syledi: "nsanln yokolmasna neden budenli kar kyorsun ki?"

    Eminim ki, yz yl nce hi kimse bu tr bir fikri bylesine kolay beyan edemezdi.Bu cmle, kendi i dengesini kurmak iin bouna abalayan ve baarma midiniaz ok kaybetmi bir insana aittir. Bu szler, bugn birok insann yaad acl

    yalnzlama ve tecridin ifadesidir. Bunun nedeni nedir? Kurtulu yolu var mdr?

    Bu tr sorular sormak kolaydr ama kesin olarak cevaplamak ok zordur.Duygularmzn ve uralarmzn birbiriyle elitiinin, mphemliinin ve basitformllerle aklanamayacann bilincinde olmama ramen, elimden geldiincecevaplamaya alacam.

    nsan, ayn anda hem toplumsal hem de yalnz bir varlktr. Yalnz bir varlk olarakkendisinin ve ona en yakn olanlarn varln korumaya, kiisel ihtiyalarntatmin etmeye ve doutan gelen yeteneklerini gelitirmeye alr. Toplumsal birvarlk olarak da, dierlerinin takdir ve ilgisini kazanmaya, onlarn cokularnpaylamaya, aclarn dindirmeye ve onlarn hayatn gelitirmeye urar. Sadecebu okynl ve birbiriyle sk sk elien abalarn varl insann zelliini tekileder; bunlarn zel bilekesi bir insann ne dereceye kadar i dengesinikurabileceini ve toplumun refahna katkda bulunabileceini belirler. Bu ikiitkinin greli gcnn temel olarak kaltm yoluyla belirleniyor olmas olasdr.Fakat nihayetinde ortaya kan kiilik, kiinin gelime dneminde iindebulunduu evreyle, iinde byd toplumun yapsyla, o topluma aitgeleneklerle ve baz davranlarn yceltilmesiyle ekillenir. Soyut "toplum"kavram, insann kendi adalaryla ve gemite yaam insanlarla olandorudan ve dolayl ilikilerinin toplamdr. Kii kendi bana dnebilir,hissedebilir, abalayabilir ve alabilir, fakat fiziksel, entelektel ve duygusalvaroluu topluma ylesine bamldr ki, onu toplumun erevesidndadnmek veya anlayabilmek imkanszdr. nsana yiyecek, giyecek, ev, almaaletleri, dil, dnce kalplar ve kafasndaki birok eyi salayan "toplum"dur.Ksa "toplum" szcnn ardnda, gemite ve bugn milyonlarca insannbaard birok i yatmaktadr.

    Bu nedenle, insann topluma bamll -tpk arlar ve karncalarda olduu gibi-kolay yok edilemez bir doal yasadr. te yandan, karncalarn ve arlarn

  • 8/2/2019 Neden Sosyalizm (Albert Einstein)

    3/5

    hayatlar boyunca yaptklar iin detaylar kat kaltsal igdlere dayanrken,insanlarn ilikileri ve toplumsal dzenleri ok farkl ve deiikliklere aktr. Yenibalar kurma yetisi, bellek ve szl iletiim yetenei, insanlar arasnda biyolojikihtiyalar tarafndan belirlenmeyen geliimlere yol amtr. Bu tr geliimlergeleneklerde, kurumlarda, rgtlerde, edebiyatta, bilimsel ve teknik baarlarda

    ve sanat almalarnda kendilerini gsterirler. Bu olay, insann kendi hayatnniplerini nasl elinde tuttuunu ve bu srete bilinli dnme ile istein roloynayabileceini gsterir.

    nsan doutan bir biyolojik yapya kaltsal yolla sahip olur ve bu deimez. Buna,insan soyunun zellii olan doal etkiler de dahildir.Ayrca, yaam boyuncagerek iletiim yoluyla, gerekse baka birok etkileimle, toplumdan belli birkltrel yap alr. Zamanla deimek zorunda olan ve bireyle toplum arasndakiilikiyi byk lde belirleyen ite bu kltrel yapdr. lkel toplum diye anlantoplumlarla yaplan karlatrmal aratrmalarla, modern antropoloji, insanlarn

    toplumsal davranlarnn, hkm sren kltrel kalplarla ve toplumdakirgtlerin yapsyla deiebileceini retmitir bize. nsan kaderini iyiletirmeyealanlar umutlarn una balayabilir: nsanlar biyolojik yaplar nedeniylebirbirlerini yok etmeye veya insafsz olmaya ve kendi yaratt kaderinmerhametine snmaya mahkm edilmemilerdir.

    nsan hayatn elimizden geldiince tatminkryapabilmek iin toplumun yapsnve insann davranlarn nasl deitireceimizi kendimize sorduumuzda, bazkoullar deitiremeyeceimiz gereini srekli aklmzda tutmalyz. Daha nce

    belirttiim gibi, insann biyolojik yaps her tr pratik ama iin deitirilemez.Ayrca, son birka yzyldaki teknolojik ve demografik gelimeler,deitirilemeyecek baz koullar yaratmtr. Daha sk nfuslu yerleimblgelerinde varlklarn devam ettirebilmek amacyla zorunlu olan baz rnleriin ok genibir i paylam ve daha merkeziletirilmi retim mekanizmasgereklidir. Bireylerin veya kk gruplarn kendine yetebildii geriyebakldnda bize cennet gibi grnen- o zamanlar artk geri gelmemek zeregemite kald. Bugn insanlarn retim ve tketim yapan dnya topluluuolduunu sylemek pek fazla bir abart deildir.

    imdi geldiim nokta, bugn yaanan krizin nedenlerini kendimce ksacaaklayabileceim noktadr: Bireyin toplumla ilikisi. Birey, topluma bamllnnher zamankinden daha fazla bilincindedir. Fakat o, bu bamll olumlu bir yn,canl bir ba, koruyucu bir g olarak alglamaz, aksine; doal haklarna veyaekonomik varlna bir tehdit olarak deerlendirir. Dahas, toplumda yle birkonumu vardr ki, yapsnn bencil itkileri srekli ne karken, doasnda var olansosyal itkileri kademe kademe zayflar. Toplumdaki yerleri ne olursa olsun, btninsanlar bu bozulma srecinin acsn ekerler. Bilinsizce kendi bencilliklerininmahkmu olurken, kendilerini gvensiz, yalnz ve hayatn saf, sade ve eldememi gzelliklerinden mahrum hissederler. nsan, yalnzca toplum iinde oksa ve tehlikeli hayatn anlamn bulabilir.

  • 8/2/2019 Neden Sosyalizm (Albert Einstein)

    4/5

    Kapitalist toplumun bugnk ekonomik karmaas bence btn ktlkleringerek kaynadr. nmzde kocaman bir retici topluluk var; yeleri ise kabakuvvetle deil de yasal yollarla koyulan kanunlara tam uyum iinde ortakrettikleri rn birbirlerine vermemek iin durmakszn abalyorlar. Bubalamda, retim aralarnn -tketim maddeleri ve ana maln retilmesi iin

    gerekli olan btn retim kapasitesi-yasal olarak ve ounlukla kiilerin zelmlkleri olabilecei ve olduu gereini grmek gerekmektedir.

    Szlerimin daha net olmas iin, retim aralarna sahip olmayan kiilere"emeki" diyeceim -aslnda bu, kelimenin allm kullanmna pek uymuyor olsada. retim aralarnn sahipleri, emekilerin i gcn satn alabilecekbirkonumdadr. retim aralar da emeki, kapitalistin mal olacak yeni mallar retir.Bu srete nemli olan nokta, gerek deeriyle lldnde emekinin rettiive karlnda ald para ilikisidir. anlamas "serbest" olduu srece,emekinin ald paray, rettii maln gerek deeri deil, en dk dzeydeki

    ihtiyalar ve i iin yaran emekilerin saysyla ilintili olan kapitalistin igciin istedikleriyle belirlenir. Emekinin cretinin (ekonomik) teoride bile rettiimaln deeriyle belirlenmemesi ok nemli bir noktadr.

    zel sermaye, ksmen kapitalistler arasndaki rekabetten, ksmen de teknolojikgelimelerin ve igc dalmnn artmasyla kk retim blgelerinin yokedilmesi pahasna byklerinin almas nedeniyle birka kiide toplanmayaeilimlidir. Bu gelimelerin sonucu olarak inanlmaz gl bir zel sermayeoligarisi oluur ve demokratik olarak rgtlenmi toplumlar tarafndan bile etkin

    olarak denetlenemez.Yasama kurulunun yeleri politik partiler tarafndanseildii iin ve bunlar pratik amalar iin semeni adaydan ayrabilecek etkiyesahip olan kapitalistler tarafndan beslendikleri iin olay budur. Sonu olarak,halkn temsilcileri aslnda nfusun ayrcalkl olmayan kesiminin karlarn

    yeterince koruyamazlar. Dahas, bu koullar altnda, kapitalistler dorudan ya dadolayl olarak basn, radyo, eitim gibi balca iletiim kaynaklarn da ellerindetutarlar. Bu sebepten, vatandan nesnel sonulara varmas ve kendi politikhaklarn kullanabilmesi ok zor; hatta bir ok durumda da imknsz olur.

    Sermayenin zel sahipliine dayanan bir ekonomideki durum, iki temel zelliklebelirlenir: Birincisi, retim aralarnn (sermayenin) zelletirilmesi ve sahipolanlarn isteine gre kullanmas, ikincisi de i anlamasnn serbest olmas. Buadan, doal olarak saf kapitalist bir toplum yoktur. Uzun ve zorlu politikmcadelelerden sonra emekilerin, baz ilerde nispeten daha gelimi bir"serbest i anlamas" elde ettikleri gz ard edilmemelidir. Fakat bir btn olarakele alndnda bugnn ekonomisinin "saf" kapitalizmden pek bir fark yoktur.

    retim, kar iin vardr -kullanm iin deil. alabilen ve bunu isteyen herkes ibulacaktr diye bir koul yoktur; "isizler ordusu" her zaman var olmutur. Emeki

    srekli iini kaybetme korkusu iindedir. sizler ve dk cretli emekilerkazan salanabilecek bir pazar olmadklar iin, tketici mallarnn retimi

  • 8/2/2019 Neden Sosyalizm (Albert Einstein)

    5/5

    kstlanr, bylece byk ktlklar doar. Teknolojik gelime insanlarn i yknazaltacana, daha fazla isizlie neden olur. Kapitalistler arasndaki rekabetlebirleen kar gds, sermayenin toplanmasnda ve kullanlmasnda dengesizlie

    yol aar; bunun sonucu da tehlikeli ekonomik klerdir. Snrsz rekabetinanlmaz bir emek israfna ve daha nce sz ettiim gibi insanlarn toplum

    bilincinin felce uramasna yol aar.

    nsanlarn bu ekilde felce uratlmasn kapitalizmin en kt yn olarak kabulediyorum. Btn eitim sistemimiz bu ktln acsn ekiyor. renciye,abartlm bir rekabet hissi alanyor ve agzl bir baar tavr meslekigeleceine hazrlk olarak grlyor.

    Bu ktlklerden kurtulabilmenin tek bir yolu olduuna inanyorum; sosyal

    amalarla ynlendirilmibir eitim sistemi eliinde sosyalist bir ekonomisisteminin yer edinmesidir. Bu tr ekonomide, retim aralarna toplum sahiptirve kullanmn kendileri planlayacaktr. Toplumun ihtiyalarna gre retim

    yaplan planl ekonomi, ii; onu yapabilecek insanlara datacak ve her erkein,kadnn ve ocuun geimini garanti altna alacaktr. Doutan gelen

    yeteneklerinin gelitirilmesine ek olarak, bireyin eitimi, bugn olduu gibi gcnve baarnn yceltilmesi yerine, onda dierlerine kar sorumluluk hissi

    yaratmaya ynelik olmaldr. Her eye ramen, planl ekonominin henz sosyalizmolmadn hatrlamakta yarar var. Byle bir planl ekonominin, bireyin tamamenkleletirilmesiyle yrmesi de olas. Sosyalizm ok g baz sosyo-politik

    sorunlarn zmn gerektirir: Politik ve ekonomik gcn yaygn ekildemerkezilemesiyle, brokrasinin kendinden emin ve tek gl olmas naslengellenebilir? Bireyin haklar nasl korunabilir ve bylece brokrasinin gcnekar demokrasinin dengeleyici g olmas nasl salanabilir? Yaadmz budeiim anda sosyalizmin ama ve sorunlarn akla kavuturmak byknem tayor. Bu sorunlarn bugnk koullarda ak ve engelsiz tartlmas herzaman geerli bir tabu olduundan bu derginin kurulmasn ok nemlibuluyorum.