p/zr"rftryl r/i7i'Z-

rI

Sayr 11 $ubat 1993

xr. miril dirtin KomhnsiTOPTANTISI YAPITDI

6lenrueGinniZitt de riyesiotdulu MiiliTfirtin Ko mil-!l lesi'nin l l.Toplantrsr Ankara'da Maliye ve GUm-rtik Bakanlr!r'nrn toplantr salonunda 04.02.1993Pergembe grinri gergeklegtirildi.

Bakanlar Kurulu'na tavsiye kararlan alan Komite,ninsoz konusu toplantlsrnda Bagkanhga, Balh ve llgili Ku-ruluglar Daire Bagkanr Sayrn Yavuz SAYILIR, Ra-ponrirhile Dernelimiz Bagkanr Sayrn MehmetQ|ZMELI ile T.Z.O.B. Gorevtisi Sayrn Unal ORtrtEt<getirildikten sonra agrhgr Maliye ve Grimnik BakanrmrzSayrn S0mer OHAL yaptr. Stimer ORAL agrhgkonugmasrnda tUtUnrin Trirkiye'deki ekonomik ve sos-yal onemine deQindikten sonra tiretim planlamasrtizerinde ciddiyetle durulmasrnrn gerekliliginden bah-sederek bilhassa sorunun uzun vadeli incelenmesiniistedi. Ttlt0n uretiminin 200 milyon Kg. dolaylarrndaolmasr halinde sorunun ortadan kalkacafrnr belirtti.Uretim Planlamasr'ntn yantstra Ttitrin Sanalyiine onemverilmesinin ve modernize edilmesinin de onemliolduIunu dile getirerek, T0rkiye'de faaliyetlerinebaglayan yabancr ortaklr sigara fabrikalarrnln sigara it-halatrnr azaltaca$r ve katma deferin Trirkiye'de kal-masr nedeniyle yararh olaca!tnl belirtti.

Milli Tutrin Komitesi'nin l l.Toplantlst grindemindeyer alan "Uretim Planlamasr", Bakanrmrzrh onerisi ile"Tuttindeki Sorunlar ve Uretim Planlamasl" olarakdegigtirildi.

Daha sonra soz alan Tekel lgletmeleri GenelMtldUrrl Sayrn Mehmet AKBAY strasryla gu konularadelindi. Ttirk Trittinctihi$rintin D0nya Tuttincultigtin-deki yeri ve onemi, 1985 yrhnda baglayan TtirkT0trincrilti[tnri geligtirme qabalarr sonucu UrUn-lerimizdeki kalite artrgr, Tekel'in 1992 yrlr rirtinrine tah-mini olarak 11,5 trilyon lira odeyeceli, Ttirkiye'nin guanda elinde iki yrllk tutun stogunun bulundulu, TritUn0retiminin 200 milyon Kg.'da tutulmasr gerektigi, Ame-rikan Blend'inin Dtinya'ya yayrlmasrnrn Ttirkiye igin

olumlu bir geligme oldu$unu dile getirerek Komite'ninalaca!r kararlarrn Ulkemiz igin hayrrlr sonuElar grkarmasrtemennisinde bulundu_

Tekel Genel Mudtirti Sayrn Mehmet AKBAY'rtakibensrrasryla Tanm ve Koy lqleri Bakanll!1, Ege T0tUnihracatgrlan Birlifi, Turkiy e ZiraalOdatari Bidi6i, Hazineve D19 Ticaret Mristegarhfr, T0trin Eksperleri Derneliile TUttin Eksperleri Yriksek Okulu Temsilcileri soz ala-rak dUg0nce ve onerilerini Komiteye sundular.

Konugmacrlardan sonra soz alan sayrn MehmetAKBAY konugmacrlarrn gortig ve drigrincelerini yanftla-yarak en bUyUk sorunun Uretim planlamasr oldu$unutekrar vurguladr.

Son olarak ktirstiye gelen, Maliye ve Grimrrik Bakan-h$r Mristegar Vekili Sayln Celat ERDENIR Komitededile getirilen onerilerin delerlendirileek konunun Ba-kanlar Kurulu'na iletilece$ini belirterek, 11.Milli TritUnKomitesinin kapan lglnr yaptr.

11. Milli Tiitlin KomitesineSundu$umuz Bildiri

Sayrn Bagkan, Delerli Uyeler...MilliTutun Komitesi'nin 2 Mart 1992 tarihinde Ankara'da

yaprlan lO.toplantrsl sonunda allnan kararlardan 1.mad-desinde aynen;

"Turkiye'de tUtun Uzerinde yurUt0len aragttrma ga-Itgmalarrnda igbirligi ve eggudumu saglamak amacryla MilliTUtUn Komitesi'ne ba!h olarak kurulan Bilimsel AragtlrmaAlt Komitesi'nin devam etmekte olan gahgmalarrntnsirrdur0lmesine ve bu gergevede bunyesi iginde kurulmugolan Pazarlama Qalrgma Grubu'nun da de$igen gartlaiigerisinde galrgmalarrnr gunun gartlarrna uygun olarakdaha suratli bir gekilde yurUtup en krsa zamandasonugland lrmastna."

denilmektedir, trs.

IU]UN EKSPERLER| Sayfa 2DERNEGi

(frusinirrrci sayrmrzra kargrnrzdayrz. a gUBAT 1993 rarihinde An-Ykara'da topranan 11.Miili rotun Kornitesi'ne Tilttin EksperreriDerne!i olarak katrrdrk. "T0trincurugumuztin Sorunrarr ve UretiminPlanlanmasr" konuru g,ndemde i,i^rf rerimiz itiae "airii Busayrmrzda, toprantryra irgiri haberreri u" sundu!umuz biioirireriyayrnhyoruz. A!rrrrkrr orarak "0retimin pranranmasr,r konusunda gegitrifurum ve kururugrann temsircjreri gbrrjterini dire getirdirer. Top-lanttntn ortaya,koydugu ggllrg; rurt iutuncrilugu ve s"igara;Jrgr ire ir_gili problemlerin yrilarrn birikimiyre katmerregtili, teolli ve-e,i'zumreri9in. hig vakit gegirirmemesi geigegiydi. rut&n-un siyasi bir'riiun or-maktan.grkadrrmasrydr- Aynca, iosi yrtr tir*n. Ege Er

ilr-!

IUTUN EKSPERLERI

DERNEGI

BULIENI

Ve bu amagla TEKEL YaprakTutun lgletmeleri ve Ticareti Mues-sesesi MudUrlu!u ve Tutun Eksper-leri Derne!i'nin Ege ihracatgrlar Bir-ligi, Ziraat Odalarr Birligi ve TutunEksperleri Yuksek okulu'ndan da ge-rekli igbirligi ve destegi olarak konuyuaragtrrmastna karar verilmigtir.

Sayfa 5

Y6NTEMiN (MoDEt-lN) GENELlgr_evlgl:

Her ekici uretim yapacalrna dairbelgeyi uyesi oldu!u Tanm Satrg Ko-operatifi'ne teslim ettiginde kooperatiftaraf rndan kendisine tahsis edilenuretim kotasr bildirilir. Ekici kendisinetahsis edilen kotayr agmamahdrr,agtr$r takdirde urunun kotayr agankrsmr destekleme ahmr kapsamrndangrkartrlabilir.

Muzayedeyi yUrtten kurumun on-ceden ilan edecegi bir program da-hilinde koylere gidilerek 9u anda uy-gulandrfr gibi (Ege Bolgesi ve Ka-radeniz Bolgesi'nin bazr noktalarrnda)ekici evlerinde t0t0nler DesteklemeAltmrnr YtirUtecek Kurumun YetkiliEksperleri ve di$er afiolarrn gerekgormeleri halinde de Eksperlerinceayn ayn degerlendirilecehir. Satrgmerkezlerinde arttrrma esnasnda dabu degerlendirmelerine gore davranrggostereceklerdir. Tesbiti yaprlan tu-tunler rle ilgili tum bilgiler DesteklemeKurumu tarafrndan katologlara kay-dedilecek, destekleme ahmrnr yu-rutecek Kurumun yelkili Eksperlerininekspertiz muayenesinde tespit et-tikleri kalite, neviyat, randrman ve-saire ile agrklanan destekleme fi-atlannrn de!erlendirilmesiyle oluganfiat o ekiciye ait ur0nun taban fiatrolarak belirlenecektir.

Yaprak tutunlerin pazarlanmasrTutun Tarrm Satrg Kooperatifler Ge-nel Birligi taraftndan organize edilenArtlrrmaI Satrg Merkezlerinde yineGenel Birli!in organlze edecegi ta-rihlerde yapllrr.

Bu kooperatifler muzayedenin yti-rutulmesi ile ilgili her tUrlU orga-nizasyonu yapacaklarr gibi, alrclsr grk-mayan ekici tUtunlerinin DesteklemeAllmrnr da yurut0rler.

Arttrrmalr Satrg Merkezlerinde, ka-

toloQa kaydedilen bilgiler 0retici yadakendi adrna urunun0 satmaya vekiltayin etti$i ozel yada tuzel kigilere vetum ahcrlara da$rtrlrr. Arttrrmaya butaban fiatrndan baglayrp ve urun enyuksek fiatr veren ahcr adrna kayde-dilir, Muzayedeyi y0r0ten kururn des-tekleme taban fiatr uzerinde alrcrsrgrkmayan butln ekici tutunlerini, yet-kili Eksperleri tarafrndan ekspertizmuayenesi yapilmrg olmak ye uretimkotasrnrn agrlmamrg olmasr gartiyla bufiattan satrn almayr taahhrit eder.

Satrlan tut0nlerin tescili ile satrs ta-mamlanrr. Ahcr belirlenen surede tt1-t0nleri ekiciden almak ve bedeliodernek zorundadrr. Bu konudakianlagmazlrklarrn gozum0 yasal d0-zenlemelerle belirlenir.

Yukarrda ana hatlan ile anlattlmayagalryrlan "Yaprak T0t0nlerde Katologsistemine Dayall Arltrrmah Satlg Yon-temi" ile ilgili olarak Tutun EksperleriDerneli ve Tekel'ce yaprlan ayrrntrlrgalrgma tamamlanma agamasrndaolup, bu galrgma tamamlandrgrndasistem ile ilgili aga!rda belirtilen so-rulann da cevaplarr verilmig olacaktrr.

Uretim planlamasl nedir? Ne ge-kilde uygulanmahdrr?

Bu sistemde kullanllacak matbuevraklar nelerdir?

Ekici elindeki yaprak tutunlerin nezaman, kimler taraflndan ve ne ge-kilde kalite tespitleri yaprlacaktrr?

Ekspertiz sonuglarrnrn ilanr ne ge-kilde, ne zaman, kim tarafrndan va-

ptlacaktrr?

Arttrrma yaprlacak yer veya yer-lerin segimi, organizasyonu kim ya-pacak, baglama ve bitim zamanlarrne olacaktrr?

Organizasyonda gorevlendirilecekpersonelin niteli!i, saytst, ucreti, kont-rolu yetki ve sorumluluklarr neler ola-caktrr?

Urunlerin teslim ve tesellumleri na-sll ve fle s0rede olacaktrr?

Uretici ile ahcrlar arasurdaki anlag-mazlrklarrn gozumu nasrl olacaktrr?

T0m bu galrgmalarrn finansal du-rumu nasll kargrlanacakhr?

Bir bagka ilade ile sistemin genelakrgr; 1 177 sayfi yasada belirtilen ve1196 sayrlr yasa ile de kuruknasrongorulen Tutun Tarrm Satrg Ko-operatifleri B6lge Birlikleri ve TUtUnTarrm Satrg Kooperatifleri Genel Bir-liklerine iglerlik kazandrrrlarak, yapraktutunlerin bu kooperatiflerin organizeettili "Arttrrmalr Satrg Merkezlerinde"artttrmak satrg yontemi ile paza?lanmasr geklinde ifade edilebilir.

GENEL DEGERLENDIRME:

Bilindigi gibi ulkemizde tut0n ure-timi k0guk aile igletmeleri geklinde vego$unlukla kuguk miktarlarda fakat,gok sayrda (yaklagrk 500.000) ailetarafrndan yaprlmaktadrr. Uzun birsureyi kapsayan 0retim donemindeailenin butun bireylerinin ortakss

IUTUN EKSPERLERI

DERNEGI

BULIENI

galrgmast sonucunda uretilmektedir.Qogunlukla bu urun ailenin tek geEimkaynagrdrr. Bu nedenle Ulkemiz t0tun-culu$u konusunda makro duzeydeyaprlarak her turlu Eahgmada uretiminbu ozelligi gozonunde bulundurulmakzorundadrr.

Tutuncul0Sum0zun sorunlarrnrngoz0lmesi amacryla yaprlacak herturlu galrgma oncesinde arz talepdengesinin kurulmasr gerekmektedir.Arz talep dengesi kurulmadr$r sureceher gegen gun artan uretim fazlah!r,harcanan iggucu ve milli kayna!rmrzolan topraklanmtztn ulke ekonomisinekatkt sa$layacak bir meta uretimindedegerlendirilememesinin yanrnda de-polama, baklm, igleme safhalanndaek igEilik ve altyapr yatrrrmlarrna du-yulan gereksinim dolayrslyla urununmaliyeti her safhada biraz daha art-maktadrr. Bu nedenle ekiciden satrnalrnan tntunlerin yakrlarak imhasrdaha kArll hale gelmigtir.

Ancak, bu krsa d6nemde bir go-z?m olarak gorulse de uzun do-nemde daha gergekgi ve koklu birgozum bulunmasr gerekmektedir.Bunun igin oncelikle bolgeler ve ge-gitler itibariyle ideal uretimlerin tespitedilmesi ve reel uretim miktarlanntnideal tiretimleri agmamasr igin 0retimkotasr uygulanmahdlr. Kota uygu-lamasr ekicilerin kendi orgutu olacakolan tutun tarrm satrg kooperatifinebrrakrlmalr, kAr veya zararr kendisininsorumlulu$unda olmalrdrr.

Tum bu sorunlann goz[m0nde te-mel yaklagrm kooperatifgilik ilkelerineuygun bir yasal duzenlemenin ya-ptlmasrdrr. Bu yasal duzenlemeyleDevletin kooperatif lerin yonetimiuzerindeki etkinligi kaldrrrlmalr, Devletsadece denetim agamasrnda rol oy-namalrdlr. Bir bagka anlatlmla; ko-operatiflerin yonetimi giftgilere brra-ktlmaltdrr. Devlet denetim yetkisinikullanmalr, kooperatifgili!in gelige-bilmesi igin gerekli finansman teminive kooperatifgilik e!itimi gibi ko-nularda yardrmda bulunmalrdrr. Boy-lelikle giftgiye sanayinin yarataca!r vetartm sektorunden daha yuksek olanartr de$erden pay aktanlabilecektir.Bu oneriler do!rultusunda olugacakyeni yaprlanmaya gegerken dogalolarak bazr sorunlar ortava crkacaklrr.

Ancak, bu do$ru olanrn yaprlmaslnaengel olugturmamahdlr. Turk gift-gisinin ve tarrm sektorunun serbestpazar kogullarrnrn, yo$un bir reka-betin hakim oldu!u Dunya ticaretineentegrasyonunun tek yolu budur.

Bugun Turkiye'mizde gerek sanayigerekse tanm alanrndaonemli bir yeriggal eden Turk t0tuncOliiQu konu-sunda, Tutun Eksperleri Dernegi ola-rak duguncelerimizi agrklamayr millibir vazife olarak addediyoruz.

Bilindigi gibi, bugun Turkiye'de her-zaman gururla savundu(umuz veovgU ile soz ettigimiz ve dunyadahaklr bir gohrete sahip Turk Tu-tunlerinden imal edilen milli si-garalarrmrza, Amerikan blend siga-ralar rakip olarak grkmrg ve ne yazrkki bu rekabetle ulusal t0tunculu-$umuze sahip grkrlmamasl sonucuTurk T0t0nculu$u gerilemeye bagla-mrgtrr.

Uz0lerek soylemekte fayda goru-yoruz ki TUtun Eksperleri Dernegi ola-rak her zemindetutunculu$umUzesahip grkrlmadrgrnr defalarca dile ge-tirdik. Ne yazrk ki Turkiye t0tun ure-timinde hala bir uretim planlamasryaprlamamrg ve ne yazrk ki milli siga-ralarrmrz yrllardrr teknolojik gelig-melerden hala nasibini alamamrgtrr.

Yaprlan teknik dePer-lendirmelersonLlcu T0rkiye'nin olmasr gerekenyaprak tutun uretim seviyesi mak-simum 200 bin ton iken (80 bin tonuig tuketim, 100 bin tonu ihracat, 20bin tonu emniyet stoku) buna mukabil1988 de 219 bin ton, 1989 da 270 binton, 1990 da 296 bin ton, 1991 de243 bin ton tuiun uretimi ger-geklegmigtir. Ve kaprya dayanan1992 urununden de muhtemelen 320bin tonun uzerinde uretim belirlen-mektedir.

Sadece 1992 ur0nununden ihtiyagfazlasr uretim igin ekiciye odenecekbedel bugrinku fiatlarla 3 trilyon lira-nrn uzerindedir. Ve bu ihtiyag fazlasrtutunler igin harcanacak depolamakira gideri yrllrk yaklagrk olarak 950milyar TL, iggilik yrllrk 320 milyar TL,di!er genel giderler ise yrllrk 240 mt-yar TL civannda olacaktrr.

Ulkemizde gark tipi tutunde bu acttablo yaganrrken onum[ze gimdi de,Amerika'yr kegfedercesine Virginia-

Sayfa 4

Burley tutunlerinin yetigtirilmesi gaba-lan gelmektedir. Tubitak, DPT veTekel'in onculu$unde yapllan bugalrgmalar 1991 yllrnda baglamrgtrr.llk olarak deneme mahiyetinde ure-time esas olmak uzere yaprlan teorikgalrgmalarda genel de ziraat mu-hendisi ve teknikerleri katrlmrglardlr.Ancak o zamanlarda dahi, krsa sureliteorik seminerler ile yetigtirilen vetutun konusunda uzman olmayan tek-nik elemanlarla yurOtulen bu Qa-Itgmalann en azrndan sonuglarrnrndelerlendirilmesi agamasrnda birt0tun eksperinin gorug ve galrgmaslgerekecegi dernegimizce dile ge-tirilmigti. Fakat bugun artrk bu ga-lrgmalarrn tutun eksperlerinin bilgi vetecr0belerinden yoksun yurumeye-ce$i ve yurutulmesi halinde ciddi bo-yullarda hatalar yaprlacagr kesinlegti.

Bug0n Virginia ve Burley tu-tunlerinin Marmara bolgesinde bag-Irca D0zce, Hendek, Ormankoy, Ada-pazart yorelerinde ekim ve dikimineizin verilmesi igin 1177 sayrlr kanunkapsamrna gerekli duzenlemenin ya-ptlmasr istenmektedir.

Burada onemli nokta e$er Turk tu-t0nculugune hizmet edilmek isteni-yorsa;

Yanma dereceleri gok iyi, sigaraverimleri gok yuksek, igimlerin fizyo-lojik etkisi yavag, lezzelleri tatlr vearomalr-kokulu harmanlara yavaglrk,tatlrlrk, nefaset, sagaklrlrk, renk, yan-ma ve randrmansa!layan en kaliteligark t0tunlerinden biri olan DuzcetIt0nleri ile harmanlara sertlik, sa-gaklrhk sallayan yanma yeteneklerive higroskopiteleri iyi olan Hendekt0tunlerinin uretimlerinin tegvik edil-mesidir. Buralarda Virginia veya Bur-ley tutunu uretmeyi aramak kendimilli tut0numuzu bogmakla eg an-lamlrdrr.

Ancak ulkemizde Virginia, Burleytutunleri uretilmeli mi diye bir soru ilekargrlagryorsak, TUrkiyemiz ve DUnyagartlart ve de gergekler goz onundebulunduruldu!unda gu anda tutunekimi yaprlan arazilerde, ihtiyaq faz-last tutun 0retilen bolgelerde Virginiave Burley tutunlerinin yetigtirilmesidaha do!ru olur d0gunceslndeyiz.Orne$in uretimi, depolanmasr, iglen-mesi, kullanrmr ve ihracatrndao*

IUIUN EKSPERLERI

DERNEGI

BULIENI

srkrntr duyulan tutunlerin yetigtirildigiDo[u ve G0neydoQu bolgelerindebu konuda aragtrrmalarrn yaprl-masr en azrndan mevcut gartlartn zor-lanmasr hig griphesiz ki Turkiye tutun-cululune hizmet agrsrndan gok dahaonemlidir. Ayrrca Turkiye'de tItunuretiminin aile ziraati geklinde ger-geklegmesi Virginia ve Burley tipitutun uretiminin ise kuguk aile zi-raatine uyum saglaytp sa!layama-yacalr, kurutma tesisi ve yaktt teminigibi finansal kaynaklartn temini gibikonular daha yakrndan incelemeyede!er mahiyettedir.

Virginia ve Burley ttitunlerinin itl-kemiz kogullarrnda uretiminin sag-lanmasr gahgmalarrna temsilcisi bu-lundu!umuz tutunculuk konusununuzmanr tirtun eksoerlerinin ve tirtunteknolojisi m0hendislerinin katrlrmrntnsaglanmasr gerekti$ini belirtir, 1 l.MilliTutun Komitesinin galrgmalarrnrn vekararlarrnrn ulkemiz ve milletimiz iginhayrrh olmasrnr diler, saygrlar sunanz.

Sayfa 5

TUTUN SEKTORUNDE DURUM

Ne yaztk ki, tutun sektoru, sondonemlerdeki tum gtrptnmalartna ra!-men SUREKLI KRIZ yagama ozel-liginden bir turlu kurtulamadt. 910runu igin, segim oncesi agtklananpolitik fiyat; ihracat fiyatt ile maliyetlerarasrndaki farkrn, tutun ihracatgtstnaindirdi$i a$tr darbe; en yetkili a\zla-rdan verilen prim sozilnun gecikmesi0zerine dugulen belirsizlik; (...) birbiriardt na yagantlan goklardt.

Oncelikle TEKEL'in konumunu elealalrm.

Tekel, politikast gere$i Devletadrna destekleme altmt yapsa da,ekonomik kurallartn dtgtnda hareketetme ayrtcalr!rna sahip de$ildir. Ol-mamahdrr. Uygun maliyetle uretimyapmak zorundadtr. Aksi halde zarareder; ve bu zarartnt da her an si-garaya zam yaparak kapatamaz.

Tekel'in tut0n yorelerinde baglattt!tkalite belirleme galrgmalart (tespitler)

9u an bitmig durumdadtr. Ancak ih-racatgrlar, primlerin geg agtklanmastnedeniyle, aynt galtgmalara, ksa birsure once baglayabilmiglerdir. lhra-catgrlartn, tespitlerini bitirmeden agtla-cak bir tut0n piyasast, gene bUYukkargagalar yagamaya adaYdtr. Buyuzden biz t0tun ihracatgtlart olarak,15 $ubat'dan once agtlacak bir Pi-yasanrn sa$llklt gallgaca!tna inan-mryoruz.

Umanz, primlerin aglklanmast iginyaklagrk 10 ay bekleyen yetkililer, pi-yasayr agmak igin 15 gun beklemeyituccara gok gormezler. Qekilen oncasrkntrdan sonra bu kadarctk sabrt haketti$imize inantyoruz.

Tuccartn piyasaya girmesi, Ege'-den 80-90 milyon, Bursa'dan 2 mil-yon, Samsun-Bafra'dan 8-10 milYonkilo tutun almast demektir. Boyle biralrmrn gergeklegmesinin en onemlisonucu ise, Devlet'in omuzlartndan 5-6 trilyonluk bir finans Yukun0nkaldrnlmast, Turkiye'ye 400-500 mil-yon dolar doviz girdisinin sa!lan-mastdtr.

1-En geg Nisan 93 sonuna dek400 milyon dolar civartnda bir pre-f inansman Turkiye'ye gelecek veulkemizin drg odemeler dengesinekatkrda bulunacaktrr.

2-Uretici, maltnt daha iyi de$er-lendirme gansrna kavugacakttr.

3-Tuttrn ihracatgrsr t0ccann iglet-mesini galrgtrrmasr, en az 15-20 binkigiye istihdam olanaQt sa$layacakttr.

4-Katma de$er yukselecektir.

5-Dolaylr dolaystz yuzlerce mil-yarlrk vergi geliri, hazinenin ig borg-lanma ihtiyacrnr azaltacaktrr.

6-Ve en onemlisi tuccar, aldt$ttutunu aynr yrl ihrag edebilecektir.

TUccAR PIYASAYA GIRMEZSE

1-Ege yoresinde, yaklagtk 180 mil-yon kilo tutun rekoltesinin kargtlt$t, 12trilyon tutarrndaki bir yuk0 TEKELustlenmek zorunda kalacaktrr. Ulke-mizde yetigen 92 0rununun tumu dik-kate alrndr$tnda bu rakam 13,5 tril-yondur.

2-Depo, tesis yetersizli$i nede-niyle, devletin aldt$t t0tunler, 24 aytam kapasiteyle galtgrlsa bile ye-terince ve istenilen kalitede igle-nemeyecek; normal kogullarda %5-6duzeyinde seyreden ktrtk oranl"/o12'lere y0kselecektir. Bunun an-lamr, yalnrz Ege tutununde, Devlet'lnkrrrk oranrndaki arttg nedeniyle, tek-kalemde 30-35 milyon dolar zatarau$ramastdrr.

Elbette uretici, tuccar, ulke eko-nomisi... krsacasr Turkiye, bu say-drklarrmrzrn hig birini yagamak zo-runda de(il. Yeter ki ekonomi kural-larrna gore iglesin. Qunku kazana-caklarrmrz, yalnrzca tutun ihracat-grsrnrn kazancr olmayacakttr. Ttpkt,kaybedeceklerimizin yalnlzca Dev-letin kaybtyla stnrrlt kalmayaca$t gi-

bi...

EGE TUTUNrHRAC4I9rLARl

BIRLIGI'NIN11.MILLI TUTUN

KOMiTESiNESUNDUGU

eiLoiRiNiru 6zeriAvrupa Toplulu$u'na girme, dunya

ekonomisi ile "entegrasyon", "global-legme'' gibi kavramlart dilimizdendugurmedi!imiz bir donemde, kendiekonomik duzenimiz iginde yagadtk-larrmrza bir goz atarsak, ilging sonug-iarla kargrlagrrrz.

En geligmig galdag, batt toplum-iarrnda oile, bazen belirli sektorleri,bazen de ekonominin tumunu et-

IUTUN EKSPERLERi

DERNEGi

BULIENI

Sayfa 6

O ABD'de yaytmlanantutun dergisiTobacco Reporter,1990 ythnda dunyapazannda yuzde9.7'lik paya sahipolan Turkiye'nin2000 yrllnda yuzde2.5'lik bir payakalaca$rnl onesurdu.

YABANctLanrru uUoaxalesi

I UfUru Uretiminin ve ihracatrnrnt afirg gosterdigi son yrllarda Tur-kiye'nin dtinya tutun pazarrndakipaytnt onemli olgude yitirecefi onesuruldu.

ABD'de yayrmlanan Tobacco Reponer dergisi, dtinya tutun tu-ketiminin 2000 yrhnda 7.945 milyonton olaca!rnr belirtti. Dergiye gore,1990 yrlrnda dunyada 1.015 milvonton olan tutun drg satrmr da, ZirOOyrlrnda 1.293 milyon tona qrkacak.

Tut0n Eksperleri Dernegi Bag-kanr Mehmet Qizmeli, 175S SavihKararname'ye gore Ttirkiye'de iu-rulu yabancr sigara girketlerininyrlda 2 milyon kilogram uretimegegmesi durumunda pazara m0-dahale edebileceklerini, bunun dauretimi azaltacafrnr ileri surdU.Qizmeli, gerekli onlemler ahnmadrdltakdirde tutInde elde edilen pi-

BASTNDAN SE0METERt Turkiye'de yabacl sigara fabrikalan Tekel'in sonunu hazrrlryor

$anlat tiitlin igin galryor!..

oUruYn rUrUH pnzln pavunr rsgotujantin %4.6

%32

Yumnislan %11,7 Tayland %3,5

zarrn kaybedilecegini de soyledi.

Qizmeli, uretimin dUzenlenmesiigin gerekli kararlarrn alrnmasrndageg kahndrlrnr soyledi. ANAP dd-neminde grkartrlan, 1755 Sayrlr Ka-rarname'yi 'talihsiz bir karar, olarakde$erlendiren Qizmeli, "O ka-rarnameye gore marka olarak ithaliyaprlan tutrin ve sigaralann baztlanTurkiye'de 0retime bagladr. Bazr-larrnrn ise ingaatlarr suruyor. Bunlarmarka bazrnda 2 milyon kilo yrllrkuretimine gegerse Tekel'in yaptrfrithalat, fiyatlandrrma, pazarlama vedaprtrm kendilerine gegmig olacak.Boyle ithalat imkanr odadan kal-kacak. Kendi markalarrnrn ithalinive fiyatlandtrmastnt kendileri va-pacaklar. Boylece Turk tutunundearz talep dengesi depigecek. eun-k0 yabancr sigaralarda geneldeyizde 10-20 oranlarrnda TUrktuttinu kullanrlrr.

Brezilya ve Zimbabve'nin Turktutunune eg kalitede tutun uretimi

igin galrgmalar yaptl!lnr belirtenQizmeli, tuketimde pazar paytnladtrran flirmanrn 0retime mudahaleedecegini belirtti. Tuketimde pazarpaylarrnrn admasryla, igim zevkinindegigecegini de vurgulayan eiz-meli, "$imdi sorun, 'Tekel 2000 si-garast hangi t0tunden yaprlryor'diye sorulsa, birgok kigi 'yerli trittin,der. Oysa yerli tutUn yuzdel0-15civarrnda kullanrlryor. Tekel 2000'inde pazar payt gu anda yuzde 16.Bu, igim zevkini degigtiriyor. Marl-boro da aynl tUtunu kullanryor. yrllrktlretimi 2 milyonu gegince pazaramuda-hale edecekler, fiyatkrracaklar. Boylece Tekel ZCjOOigicimiz obur tarafa gegecek, butunbunlar dunya pazarrndaki paytmtztd0g0recektir" dedi.

Qizmeli, Turkiye'nin tutUn drS sa-trmrnda sagladrgr gelirin yuzde ZS-80'inin tutun allmr igin drgarryagittiginide belirtri.

Merih Ak (12.1.1e93 Cumhuriyet)

DUNYA TUTUN PAZAR PAYLARI 2oOO

oigetvozo.g/l $.laoxzl.r

TUIUN EKSPERLER|

DERNEGi

BULIENI

TuTutfDE poriTirnmn FEUJale 6z9entiirk

(Milliyet 8.1.1egs)

5 .|UfUru ureticiteri bu yrtda'gapkaLl.frrlattrracak, taban fryat bekliyor.AncaK sryasrlerin 'oy malzemesi, ha_nne

. geten tutunde, depolara yr$llan

stoklar, uygulanan politikalarr telg -etti.

. TUtUnde bu yrl uretim yUksek. Re_kotte 300 bin tonu gegiyor. UrUnun ka_lrest de gegen yrllara gore oldukga iyi.

Piyasanrn aqllmasrna ise Qok az birzaman kaldr. Tekel, tUtUn merkezle_rinde tesbit galtgmalarrn r s0rdurUyor"

, Gegtrgimiz yrl seqim meydanlarrn_da 'ANAP ne verirse 5 bin lira faz_laslnr verece!im' diyerek 36 bin lirataban fiyat veren Demirel HUk[meti,bu yrl ki politikastnl henuz belirleve-medi.

, Uretici, maliyetinin 45 bin lirayr bul_dugunu belirterek 55 bin lira iabanfiyat istiyor.

, TUrkiye Ziraalqlar Derne!i,nin ra_Kamtanna gore 1991 yrlr baglnda Te_kel'in depolarrnda 357 bin ion tUtUnstoku bulunuyor. 1gg2 urun fazla_srnrnda eklenmesiyle bu rakamln 500bine grkmasr bekleniyor.

Tut0nde sorunlar yuma[rnrn gozul_mesr Kotay g6zukmuvor.

. Ancak tutunde gerqekgr bir politikatesbit edilmesinin zorunlLr hale geldigikonusunda her kesim aynr gorU$tU.

Turkiye Ziraat Odalarr Birtili Bag-kan ,Vekili Regit Kurgun, tutUn po_litikalarrnrn degigtirilmesi konusundarsrarh. Kurgun, tutUnun artrk tekel ta_rafrndan degil, kurulacak TutUn TarrmSatlg Kooperatifleri kanall ile satllmaslg6rUgun0 savunuyor.

-Turkiye Ziraatqiler DerneIi Bagka_

nr lbrahim Yetkin'in 6nerilerigunlar:t Uretim alanlarr azaltrlmalrdrr.

_..4 Uretici 6rgUilU hale getirilerekI utun I arrm Satlg KooperatiflerindeorgUtlenmelidir.

O TUrk tutUnUnden imal edilen si_garalar yabancrlarla rekabet eder halegetirilmelidir.

Sayfa 7

tr II

orml

1992-1993 Ege Ekici TUtun pi_yasast, $ubat ayrnrn ilk haftaslndaagrllyor. Bu nedenle hukumet, uretici ve ihracatgr tuccar pevrelerin_de "Geleneksel krizi donemibagladr.

Bagbakanlrk ile Maliye ve Gumruk Bakanllgr tam bir baskr altrn-da. Ureticiler, y0zde 70 enflasyonorantntn dikkate alrnarak. Oai ti_yatrn 58 bin liraya grkarrlmasl igindiretirken, ihracatpr tuccar 45 binliranrn

.ustUnde bi; fiyata giddetleKargr QtKtyor.

Nitekim, Ege Tutun ihracatcrlarrBirligi Bagkanr Esin Ozgenei, tu-tune 45 bin liranrn ustunde bagfiyat verildi!i takdirde tuccarrn pi_yasaya grrmemekte kararlr oldu_

$UBAT'tAA0frAcAK Turuil

P.IYASASINATUCGARDANTEHD|T VAR

Sadullah USUMI

gunu agrkladr.

Maliye ve Gumr0k Bakanr Sii_mer Oral ise, gegen gun ManisaAraal Odasl'na yaptr{l bi ziya_rette, bag fiyafla itgili herhangi biragrklama yapmadr ama, bir soruuzerine. tuccarrn piyasaya gir-memesi halinde tirm Ege tutu-nUnu gramrna kadar alacaklarrnrsovledi.

Manisa Zrraat Odasr BaskanrNuri Sorman da, ihracatql tuctarrnbu yrl gene bilinen oyunlar pe-grnde olduQunu ileri surerek soyledryor:

"Bagbakan Siileyman Demi-rel'e ve Maliye Bakanr SiimerOral'a tutun ureticilerinin gorug-lerini ilettik. A Grad tutun icin ti_lep ettigimiz bag fiyat 58 bin lir-adrr. Ortalama fiyatrn ise 4g bin135 lira olarak tutturulmasrr.*.

"Tiitiinii arttkTekel almaslnn'

TUTUN Eksperleri Dernegi de Tekel'itUtUn destekleme politikalarrnr brrakmasr gereKigi g6rUgLinde. TUt0nUn, TutUnSattg Kooperatifleri aracrh$ryla aQrkaftlrma ile satrlmasr gerektigini belirtenderne$i bu konudaki gorUgleri goyle:

"Yasalarrmlzda t0tiin ailm' satlmiglemlerinin Tritiin Tarrm Satrs Ko_operatilleri aracrlr!r ile trittin satrgmerkezlerinde satrlabilece!ine imkanveren htikiimler var. Buna gtire tii_tr.inler, Trittin Tarrm Satrg Koopera-tifleri aracrllgl ile agrk arttrrma ycin-temi ile satrg merkezlerinde satlla-bilecekti. Daha sonra ki asamada1991 yrhnda grkan kararname tritrinsatrg merkezlerinin kurulmaslna fi-nans sallama yollannr ortaya koy_mugtu. Bu kararnameye iglerlik kl-zandrrrlmahdrr."

Bu sistemle Tekel,in uzerinden des_tekleme olayrnln ortadan kalkacadrnr be_lirten dernek bu gorevin tutun sJtrs ko_operatif lerine verilmesi ile Tekel'inzaranntn da azalaca g In r vu rg ulad r.

Bu sistemle 6rgutsUz tutun ureti-cilerinin de orgUtlenece$i ve tUtunun oo-litik malzeme olmaktan kurtulacaglnr be_I i rtti"

IU]UN EKSPERLERI

DERNEGi

sULttt'ti

gerekigini belirttik. Bunun altrndabir fiyat tutun ureticilerini yrkar.Bankalara, tefecilere ve esnafaolan borcunu odeyemez.

., Tuccar onceki yrllarda oldugu

gt?t gene_ piyasayr parsellemeyegahgryor. Bag fiyatrn dristjk tutul_masrnr saglamak amacr lle "piva_saya girmemekle', tehdit ediyor.Artrk,bu tur davranlglara ahgtrk. ke_srnlKte ptyasaya girmemezlik ede_mez. Zira, ig ve drg piyasalardakietkinliIini kaybeder. HUk0metin.tliccarrn bu tutumuna itibar ede_celini. sanm tyoruz...,,

Onemli olan ortalama fiyatAydn Ziraat Odasr Baskani Ke_

mal Qetin de "Bag fiyat 5-5 bin liraolmalr. Ancak onemli olan odalamafiyattrr. Bu fiyatrn 48 bin liranrnaltrnda olmasr halinde t0tr-in rlre_ticisi gok srkrntrya duger. Zira, bu vtlLlretimin ancak yuzde 1O'u A Grad.Yuzde 7O'i ise B Grad. Bu nedenleB Grad t0tune verilecek fiyat onemkazanlyor. T0ccarrn piyaiaya gir_mesi elbette onemli. Ama, trlcca-rrnhesabrna gore fiyat tesbiti yanhg

Sayfa B

olur."Ege Tutun

Bagkanr Esin.. lhracatgrlarr Birli!iCzgener ile Yonetim

re iginde "Acaba ne olacak', kus_kusu ureticiyi kahrediyor. En azrn-dan kendi sorumluluIu altrndakit0tun balyalarrnrn teslimi ve pa_rasrntn tahsilatr bir ay gecikiyor.

Ege Tuttin lhracatgrlari Birli!iBagkanl Esin Ozgener ihracattalisrkrntllarr goyle dile getiriyor:

"T0rk tutunculCI!0 b0yuk bi krizgegiriyor. Drinyada gark tipi tutun fi_yatlarrnda buyrlk bir dugme var. Buyrl Turkiye'de t0tun rekoltesi cokyuksek. Drg ahcrlar bu durumu

-bil_

digi igin nazlr davranrvor.Gegen yrl tutune y'izde 136 zam

yaprldr. Bu y0zden tticcar 60 milvondolar zarar etti. Huk0met de veierliprim vermedi. Artrk zururu da_yanacak gucum0z kalmadr. Hesa_brmrz gok agrk. 15 Nisan 1993,dedofann 10 bin ZOO lira olacadrnrtahmin ediyoruz. Bu duruma gdre,A Grad tuttine 42 bin, B Gradtuttine 21 bin, kapa,ya da 5 bin li_radan tazla fiyat verilirse tuccar pi_yasaya girmeyecek. ." Zira, bu vrl dazaran gdze alamayz. SUtten ag_nmv yandtlr igin yogurdu 0fleve_rek yiyecegiz...

H0krlmet Ureticiyi korumak isti_yorsa piyasa fiyatlannrn drsrndabelli bir destek yapabilir.,,

Rekor rekolteTurkiye'de t0trin rekoltesi 2OO ile

250 bin ton arasrnda seyrederken.bu yrl birden bie322 bintona v0k_seldi. Ege tutun rekoltesi de 1gObin ton civarrnda.

. Bu kadar yuksek rekolte qimdihukirmet de dahil olmak uzere t0myetkili ve ilgilileri drigundurUyor. Eniyi tahmine gore, triccar bunun 120bin lonunu alsa, Tekel,e gene 200bin ton tritun kalacak.

Gegen yrl Tekel hem t0tune iyipara vermig, hem de bedellerini za_manrnda odemigti. Ureticiler geneaynr bekleyig igindeler. Ancak, buarada tuccar bazr srkrntrlara nedenolmugtu. Tut0n bedellerini geg ode_dikleri igin, 0reticiler bankalara laz_la faiz odemek zorunda kalmrslar-dr. HukUmet de, tuccarr, Uretitiveolan borcunu odemesi icin zor_

lamamakla suglanmlgtr.3 milyona yakrn 0retici, daha

gimdiden yeni piyasanrn srkrntrlarrnryagamaya bagladl" En sok korktu_gu Sey de tuccarrn piyasaya girme_mesi.

Zira, tutUnrln bir ozelli!i var. pi_y3s,?y.a hem Tekel, hem de tuccargfrolgt zaman briyUk bir rekabetoluquyor ve bundan da 0retici karllgrkryor.

Ayrrca, Tekel'in imkanlan bir ylliginde 322 bin ton tut0ntj iglemeyeyq..ilrag etmeye yeterti degit. Us_telik hazinenin para gUcUnu de bil_meyen yok.

Yaprlacak bir yanlrg hesap, mil_yonlarca tutun ureticisini periganeder. Bu nedenle ureticinin gete_gunduz, goluk-gocuk u$rag ve-rerekyetigtirdigi ur0n uzerinde kimseninkumar oynamaya hakkr olamaz.Enflasyon yuzunden tutunun rlreti_ciye maliyeti gok yuksek. ZiraatOdalarrnrn tesbit etiigi 58 bin lirabag fiyat ile 48 bin lira odalamafiyatrn altrnda bir piyasa olusursaurelici gergekten yrklllr. Eger,

"bu fi_

yatlar ihracatrmrzr engellJyecekse,zarar gene doner dolaqlr ureticivegelir.

Bu nedenle Hukumet, hem ureti_ciyi maldur etmeyecek, hemdetuccan piyasaya sokacak onlemlerialmak zorundadrr. Srkrntl varsa bu_nu da gozmek gorevidir.

K.urulu uyeleri gegen hafta iEinde,rvlanlsa ve gevresi Ziraal OdalanBagkanlarr da 3 gun once Bag_bakan Suleyman Demirelve MaliyeBakanr S0mer Oral ile uyn uyngorugtuler. Her iki kesimin Ue si_nirleri oldukga gergin.

Ote yandan Tekel bir buguk ayonce baglattr$r tutun tesbitterini bi-tirdi. Buna karglhk, ihracat primive-rilmedigi takdirde tutUn alimr yap_mayacaklarrnr ileri suren tuccar ise,uzun sUre bekledikten sonra 1Sg0n once tesbitlere girigti.

Gegen yrl 7 Ocak,ta aprlan tutunpiyasasr, bu yrl tuccar tesbitleri bi_tiremedigi igin $ubat ayrna erte-lendi" Ancak, piyasanrn 6ir ay gibiuzun bir sUre geg agrlmasr tlreti_cileri oldukga tedirgin etti.

. Zira, piyasanrn geg agrlmasrdaima t0ccarrn lehine, tireticininaleyhine oluyor. Ayrrca, bir ayhk s0_

(26.1.19e3 Sabah)

IUTUN EI(SPERLER| Sayfa 9

I Geleneksel ihragUrunlerimizdentutunde, tam bir postkavgasr yagantyor.Uretici, UrunUnunyuksek taban fiyatl ilealrnmasrnl isterkenihracatgl, tabanfiyatrnrn dUguktutulmasl gerektiginisavunuyor.

URKiYE'nin genel ihracatriginde yerini koruyan tutun,

tanm uri.rnleri ihracatrndaki paytnrafttrrmaslna kargrn pazar slkrnlrsryagryor. T0t0n ihracatgllan, tabanfiyatlarr nrn yuksek tutulmasl halindepazara girmelerinin soz konusuolamayaca!rnr belirtiyorlar. Tuc-carlar "Yuksek fiyatla aldr!rmlztutunle dUnya piyasasrnda reka-bete girmemiz imkansrz" diye ko-nugtular.

Ihracatgryr tutunde verilen "yuk-sek taban fiyatr"nrn ihracatr olum-suz etkiledigini savunuyor. Ure-ticiden tutunu dunya standafilannrnuzerinde bir fiyatla aldl!lnr belirtentuccar da kendine d0nya pazanndayer bulamadrfrndan yakrnryor. Sonyrllarda dunya tutun pazarrnda ye-rini kaybetmeye baglayan Tur-kiye'nin, gerekli onlemler alrn-madr!r takdirde 2OO0 yrlrna kadarpazar paytnrn buyuk bir bolumUnukaybedece$i one suruluyor. Egelhracatgrlarr Birli$i verilerine goreT0rkiye'nin tutun ihracatrnda sonyrllarda surekli bir dUg0g yagantyor.Turkiye'den en gok tUtun alan ABD,1991 yrlrnrn ilk 8 ayrnda 72binTE6

ton tUtun alrrken 1992 yrhnda aynrdonemde 70 bin 992 ton tutun alrmrgergeklegtirdi.

Turkiye'den tUtun alan bir gokulke allmlarrnr azaltlrken Kuzey Af-rika ve Orta Amerika Ulkelerinin ta-lebinde belirli bir artrg gozleniyor.

Bu arada Avrupa Toplulu$uulkelerinin Ttirkiye'den aldrIr tu-tunde de buyUk olgude dugrigyagantyor. 1991 yrllnrn ilk 8 ayrnda32 bin 423 lon l0tun alan ATulkeleri, '1992 yrhnln aynr done-minde bu allmr 29 bin 188 tona in-dirdi.

lhracattaki bu dugUge kargrnTurkiye'nin genel ihracatrnda yerinikoruyan t0tUn, larrm urunleri ih-racalrnda ise payrnr arttrrdr. 1982yrlrnda genel ihracatta oranr yuzde5 olan tutUn, '1991 yrlrnda bunuy0zde 4'le tutmayr bagardr. Tarrmurunleri ihracatrnda 1982 yrlrndayuzde S'lik paya sahip olan tutunbu payrnr 1991 yrlrnda yuzde 20'yegrkardr.

Sigara ihracatrnda ise Turkiyeson yrllarda istikrarsrzhk yagtyor.T0rkiye'den sigara alan Afganistan,

DERNEGi

gULIrNi

I Uretici'y0ksek taban fiyat', tUccar'ihracatt a pazar rekabeti' derdinde

Tiitiinde' glkar gatrymasl'TI

lhracai D0nemleri

*; Eil MIKTAR (ron).

1e82 re'3 iss4 1es5 ,ffiry6e 1990 l99t

ABD, KKTC, Kanada, Libya, Po-lonya, Romanya ve Balrmslz Dev-letler Topluluf u 1990'da 287 binlon sigara ithal etti. Bu sayr, 'tgglytlrnda sedce 367 ton dolayrndagergeklegti. 1992 yrlrnda ise 162bin tona grktt.

Ege Tut0n lhracatgrlarr, BirliOiYonetim Kurulu Uyesi TurhanTezol, TUrk tUtununiin dunya stan-dartlarrnrn uzerinde fiyata sahipoldufunu belirtti. Bagta Yunanistanolmak Ozere, birgok tutun ure-ticisinin Turkiye'nin fiyatlarrnrn ytik-sek olmasl uzerine fiyat krrdr!lnrvurgulayan Tezol, "Bizde t0tun, eki-cide segim silahr olarak kullanrlryor.15 bin liralrk fiyat, gegen yrl S5 binlira oldu. Bu, dUnyanrn hig bir ye-rinde olmaz, y0zde 135 bir arlrg.Bunun yuz0nden de gegen sene ih-racatrmrz trkandr. Bizim maliyetimiz7.60 iken, 6.5O'ye satabildik. Hu-kumet vere vere 30 sent prim verdi.Zaranmtnn S'te f iverildi" dedi.

En buyuk afucr ABD'nin dahaucuz rjlkelere yoneldi{ini vur-gulayan Tezol, dunya sigara fab-rikalannrn ozellikle son ylllarda*.

rUrUru rrspmuRiornrurei

uctrrtutune yoneldigini belirtti. TrirkIutununLln dunya pazanndagllul'y? , seldisini de soyteyent ezot goyle konustu:

_ ^ thracatgrlann tUytik gofunlugu,

J991 mahsul0 elden gittiidJn soirabif angolarr n r zararla kapatacak.,,

Temef sorun iiretimfazfalrgt

J{kiV." Ziaatgrtar Derneli Ge_nel Bagkanr lbrahim yetkii, gti_nrlmuzde tUt0nle ilgili temei Io_l.r.nrn.

uretim fazlahgi oldugunu be_rrnerek goyle konugtu: ,,Bu durumson. beg, yrlda agrrr boyutlara var_mrgttr. Nedeni de trltun fiyatlarrnrnekonomik faktorler yerine, potitik

Sayfa tO

gUIIENJi

faktorlerin dikkate alrnarak belir_lenmig olmasrdtr,, dedi. T0tLjn ure_timinin plansrz bir gekilde s0r_dtigri.nu, sonugta stoklarrn endiseverici boyutlara geldigini belirteny_etkin,

.."De!erlendirilemeyen tU_tUnle ilgili masraflar yalntica altibedelleriyle srnlrlr kalmarrLt, J"_polanma ve bakrm nedeniyle dahada artmaktadrr" diyeret gu nof

F

TU]UN EKSPERLERI

DERNEGI

BULIENI

yakalanma riskleri vardrr. Bunlar:1) Sigara igen kadrnlarrn

gocuklarrnda da ust solunum voluhastalrklan gorulmektedir. 2) Do-!um kontrolu haplarr kullanan gengkadrnlarda sigara ile ilgili damarsalhastalrklar gok daha fazla go-rulmektedir. 3) Rahim alzr kan-serine yakalanma ganslarr lazladr.4) Sigara igmeyen akranlarrna goredaha erken menapoza girerlei. 5)Sigara igen kadrnlarda menapozsonu kemik erimeler ve krnklarr da-ha srk gortilur.

Hamileli$i srrasrnda sigaraigmenin, kendisine ve dolacak go-cuQazaran dokunur. Bebe$in annekarnrnda geligmesi yavaglar vedogum kilosu daha dtiguktur. Si-gara kadrnrn gebe kalma gansrnrazallr; erken ve olu dogum, dugukve kanamalar daha srktrr. Gebelidisrrasrnda sigara igen kadrnlarirgocuklarr takip edildiginde, fizik veentellekt0el olarak geligmelerindegecikme ve davranls kusurlarr bu-lundu.

T0rkiye'de eskiden kadrnlar ara-srnda sigara igen azdr. Bu durumkrrsal bolgelerde halen de ge-gerlidir ve koylerde sigara igen ka-drn oranr %2'yi gegmiyor. Ancakbuyuk gehirlerde ozellikle memurolarak galrgan kadrnlar araslnda si-gara igme oranr gittikge artryor.Yaprlan galrgmalara gore kadrno[retmenlerin "/"37'si .sigara ig-mektedir, Hacettepe Universitesikampusundaki kadrnlarrn vaklasrk7o49'unun sigara igtigi anlaErltl.Turkiye genelinde yetigkin nufustaerkeklerin 7o62.6'srnrn, kadrnlarrnise "/o24.8'inin sigara igti$igosterildi.

Yukarrdaki nedenlerle sigara ilemUcadele, kaCrnlarda daha onem-lidir. Bu sebeple, kadrnlarda sigaraile mucadelede belirli stratejilereuyulmahdrr^ Sistematik olarak,ozellikle doktorlar konuya egilmeli,sigaraya baglama yagrndaki okulgocuklarr yeterince efitilmeli, top-lum sigara ile m0cadeleve katrl-

Sayfa 11

malr, ig yerlerinde sigara igilme-mesine yonelik gallgmalar yaprlmalrve nihayet, tiryakilerin sigarayrbrrakmalarr igin klinikler agrlmahdir.Kadrn haklannt savunan kurulu$-

lann bu konuda dikkatigekilmeli, si-gara reklamlarrna kargr grkmalrdlr.

Y. izzettin BARt$ (CumhuriyetBilim Teknik 9 Ocak.t993)

0 muhteEem beyin arttk yokMetin AKptNAR (Tiyatro Sanatglsl)

f|lt gergek var.,Yagadrlrmrz, gord0gumuz Adnan Kahveci artrk yok. Ne]-yaz* ki, gocuklarna bakabilecek olan Fusun Kahveci de arirk yok.Qunku biraz Adnan benzeridir, akrllrdrr, gocuklannr gekip gevirebiriioi o o"yok. Olulerin arkasrndan agrt yakmak'ktlay. Bence onemli olan, bu oray-dan alrnacak derslerdir. Adnan Kahveci gibi oir beynin kayueoltmlsinoenduyulacak endigeden gok, yagasaydr nerer yapardr, hedefi neydi onu sap-taylp o dolrultuda davranmak onemli.

o muhtegem beyin artrk yok. Ve biz taburarr yrkarrm, gokyuzunden rn-sanlarr yere indererim mantrgryra, onun irkererini sirm6ya garrgryoruz.Bugun Ugur Mumcu yok. Ve biz u!u/u, ozellikle ilk donlmlerindeki ta-raftarhgryla sugluyoruz. Bugun Adnan yok. Ve biz onu ,'Ters yola girdl",hafia "Kargr tarafrnda olumune sebep verdi" diye sugluyoruz. Butun bu ap-tallrklarr milletge bir yana brrakrp tekrar ediyorum; bu beyinlerin varmak is_tedikleri hedefleri saptayrp o hedefler dogrultusunda birtegir ve hareketedersek, onlara da belki yararmrz dokunur, ama kendimize gok yararrolur.

$imdi, Adnan iyi birinsandr. Adnan, dogru bir insandr. Adnan grizel birinsandr. Ve Adnan namuslu insandr. onun da zaaflan, -onun o"endigeleri, onun da bir egosu vardr. Ama o ddhi oldulu igin, kendi ek-sikliklerini gok dnceden saptamrgtr. eifte standardrn iginie olmak zorunoaoldulunu bilir, aynr durumlara d0gmemek igin butun enerjisini sarf ederdi.tyrlikten yanaydr. Belki yanrrg yorumranacak davranrgran, gene onun ileriyedonuk d0guncelerinde iyiligi d0gunduSu igindir.

D0rust insandr. Akrlrr hesap makineleriyle ilgili kendi savunmasrnr ya-parken, "Aglrktan doraptaki bozuk mayonezi yedim" diyecek kadard0r0sttu. orada hatasr; bu do$rulugu, durusilugu natta bu hakkrnr sa-vunmamasrydr. Qunk0 0rada kaybeden hig kimse yoktu. Esnaf da ka-zanacaktr, devlet de kazanacaktr. Bu ikisinin kazancindan, millet de mut-laka kazanacaktr. Adnan Kahveci, niye bunu Hilal-i Ahmere qKrziLy'a)yapsrn ki? o da kazanmalrydr. Namusluydu. Namussuzruk'yapsaydr,altrndaki toplama arabasryla, kendi tamamlamak, bitirmek isteiifi yoldacan vermezdi. Qunku o da ugakra giderdi. Berki ozer ugalryra gioer;i.

Politikayr bilmezdi. Turgut Bey'den olrenmeye galrgrrdr. Qok onemli birhasleti, yanlrglan gormesiydi. Qok onemli uir et

IU]UN EKSPERLER| Sayfa 12DERNEGi

BULIENI

0ral: 'Rus]{la'ya Do$u tiitiiniinii sattlk'O Maliye Bakanl.S.ymer Oral, Rusya'ya 26 bin ton Doluve..$tineydo!u ttitrinti satrraca!rnr ve boyrece stokrarneritifece$ini stiyledi

lmtr fiyat veritecegini agrktadrQrnr hatrr_[t}lyq^y?gyTl:ik Bakanr srimer tatan orat,.. r-urkiye,nin ihtiyacr ve dreLlJLloral, ANAP iKidarrnrn "sorumsuT tarep

. gozonune ' arrnorginii, topram

lYl3l.t1ltik1.:f' nedeniyte drs satrm ka- urerimin 2oo-220 bin tJn oirn"., s"_plllyetl olmayan Dogu ve Guneydogu rektigini soyledi.

l:ly,:ri!.: i"rg otdugunu, bunun' Flui_ orat,-,Bithassa drs satrm kabitiyeti ot_yaya satrlmasr igin bir anlagma yaprl- mayan Dogu ve Guneydogu tutunlerinindrgrnr bildirdi' uretimi 30-40 bin tonu ieqmemerioir.. 1991 ytlrnda ANAP hUkUmetinin po- , .Bdyl?.olmasrna ralmen g-egen yrllardalitika aracr yaparak tutune yuzde io0 bu.borgedeki uretirrizo-eo'bin iona yut

_ _ _l

1, r-

IU]UN EKSPERLERI

DERNEGi

BULIENi

catgrsr Lilkenin tutLln ithalatlnr biiyritmehedefi. Bir yanda stoklar igin glrelerararken bir yandan da stoklarrmrzrn ictuketimle erimemesi igin yabancr t0trjnrthalatt. Siz buna bindigi dah kesme dediyebilirsiniz.

Yabancl ortakhklar

, Geligmig ulkelerde sigaraya kargrbaglatrlan sistemli kampanyalar n6-deniyle sigara devleri y"ni pazararaytstanna girdi. Bu girketlerin bagkauretim alanlarr da var g0phesiz. Amaslgara sektorri kadar kaih'yattnm alaniyok.-Higbir laaliyet alanrnda sigaradaoldulu gibi

- y0ksek kar paylsallanamryor. Bu nedenle diger 0lke_Le,rg,

y1t r r1 ltarr nr kaydrrmaya blgtadr lar.PHILIP Morris'in yattnmtnt bir baskayattnmct izliyor. Bizim DpT kayrtlarrndaise 2000 yrlrna kadar 300 milyon do_larhk kamu yatlnmt ongorulurkln ozel1eK-ore 900 milyon dolarltk yattnmongorrilmekte. Bizim Dunya tutln pa-zarrndaki paytmtztn da Amerika dayaprlan bir aragtlrmaya g6re "/o g.1 den"!.. ?;5. a dugecegi kaydedilmektedir.I urKtye de l(urulmastna izin verilen si_gara devlerinin hedefi de yalnrz TLirkiyepazarr deQil, TUrki Cumhurivetleri de

Sayfa l3

,ll

#v

igine almaktadrr. Aragtrrmalar ve bizebigilen elbiseyi giymek zorunda degilizdiye drigrjntjyorum. Aftrk bizim bir el_bise bigmemiz ve onu giymemiz za_manrgoKan gelmigtir.

Neler yapabiliriz?

_..G"n"_L Mridrir[igrimrizun, yaprakTutrin Ticareti M0essesemizin buy_retlerini takdir etmemek mrlmkrin degll.Ancak bu gayretleri yetersiz 96rUyorrL., 1-Bilimsel aragttrmalara daha fazlaKaynaK aytrmalt ve uygulanabilir ye_nilikleri sriratle uygulamaya koymahyiz.

2-Mevcut sigaralarrmrzrn kaliteleriiyilegtirmeli yeni ve kaliteli harmanlarhazwlry ar ak piyasaya s u rme liyiz.

3'Bu amag igin birikimi, tecr0besivehatta bence d0nyada oriantal tipi si_gara harmancrlrgrnda otorite T0tun Eks_peri harmancrlarrmrzln bilgilerinden is-tifade edilmelidir.

. 4-Tekel 2000 sigarasr politikamrz ye-niden gozden gegirilmelidir.

S-.Dogu Avrupa pazarr igin bir igimzevki aragtrrmast yaprlarak ucuz siqiraharmanr hazrrlanmah ve pazarlamjim-kanlarr aragtrrrlmahdrr.

6-TEYO da branglagmaya gidilmeli

ve Harman Eksperliginde ihtisas-tagmaya onem verilmelidir.

.. 7-Demode sigara fabrikalanyla ure-time derhal son verilmeli yeni teknolojikgeligmelerle 0retim sa$lanmalrdrr.

.8-Drjnya sigara Devleriyle rekabetedecek olan Tekel'den siyaii kararlarrnyerine modern igletmecilik kural ve ka_rarlanntn uygulanmasr esasttr. Bu ne_denle Tekel'in siyasetten arrndrrrlmasrnryine siyasetgilerimizden istiyoruz.

9-Yabancl girketlere verilen siqarayapma ve satma izinlerinin rjlke meifa_atleri.. dofrultusunda yeniden gozdengegtnlmesi gerekmektedir.

10-Yabancr girketlere verilen sigarayapma ve satma izinlerinin rilke men_faatleri do$rultusunda yeniden gozdengegirilmesi gerekmektedir.

.. .1 1-Ke_ndi sigaramrzr geligtirelim yerlittitun kullanalm. Zaten zehirlenen bizizl(azanan da yabancl girketler olmasrn.

Kendi meslektaglarrmlzdan bagla_mak uzere yerli sigara tavsiye edi_yorum. Tutrincu[i!rimriz igin ulkemizrgrn ve hatta saghlrmrz igin parolamrzsrgara igeceksek bu ,,Trirk tutUnrlndenkaliteli Turk sigarasr iqin el ele,' ol_ma|drr.

]...i11nlt.-I"!:t yaprak Ttitrin igtermeteri MerkezM0drirliilii Tiittin Eksperleri'nin iiciraltr-Sanll nes_

. 1992 yrlr olalan genel kurulumuzda rsrarla iizerlnde du-rulan konulardan baglcasr "Sendikalagma. ydnUndeydl.Yonetim kurulu olarak 1993 ytltntn ilk gonlerlnOe ele allnansendikalagma konusunda Abdurrahman f.f nf_Cf, necepg|IylK, Ail Rrza eELiK, Ahmer Hamdt cUMUg,'M;;"f;TACAR, oduz BiTER, oduz gELiK, Ahmet Hamdl'CUr,rrUS,IY!]:t:g TACAR, oluz BITER, oouz gELiK ve MusrafaY-ORDEM'den olugan komtsyon 199S yrh lgertslnde buydnde sUrdiiriilen galgtlnlmalarrn getigtirllmesl ve sonucaulagtlnlmast lgin g6nUltii olarak gcirJv Usilenditer.

. 1992 yllr 0rUn0 Ege Ekici tOt0nlerinin tesbit Qah$malarrnrn ta_mamlanmasrnrn ardrndan Ocak ayrnrn ilk haftasr igerisinOe et

tutUr,r rrsprRuRi Savfa 14DERNEGi

BULIENI

REJI, KAGAKQILAR ve oSMANH nuXuMETivarlrIrndan ve Osmanlr ozerkligiustundeki olasr etkisinden hog-nutsuzluk ve kaygt duyduf unu bellietmiqtir. Bir kez imtiyazr vermekleyaratrlan hasarrn daha da genig-lemesini onlemek iqin, ll.Abdulha-mid'in yonetimi, sevimsiz gozeticilik(kolculuk) odevinden uzak dur-maya dikkat etmig, bu igin Reji'ninsorumluluIunda oldu$unu rsrarlavurgulamlgtrr. Orne[in, 1887baglarrnda, Sarayrn Bag KitabetDairesi, bir takrm vilayetlerde Rejikolcu birliklerinin kurulug veodevleriyle ilgili yonetmelikleri in-celemigtir. Tutun kagakgrlr!rnrn6nlenmesi yalmzca tekeli yararlan-dtrdr$r iqin, bunun hukUmetin degil,Reji'nin iqi oldugu sonucunavarmrgtrr. Katiplik Dairesi, Reji gibitekeller kurulurve silahlr kuvvet kul-lanma hakkrnr elde ederlerse, bun-larrn "devlet iginde devlet"lerolaca$rnrn da farkrndaydl. 34 Daire,Reji'nin kuwetlerini arttrrmak iginOsmanlr hukumetinin onaytnt al-mak zorunda olmasr noktasrndatsrar ediyordu. 35

1890'da, Reji'nin Osmanlr uy-ruklu bir gorevlisi, Saraya tekeldengelen hognutsuzlu$u dile getirenbir rapor sunmugtur. Kendisinin fa-aliyetin bagrndan beri Reji mufettigioldu$unu soyleyen Nuri Bey, Os-manlr hukumetinin paytna dugengelirin 3 milyon liradan fazla olmasrgerekti{ini ileri surmekleydi. Ger-gekteyse, Reji'nin toplam karr 2 mil-yon lira olup, daha da kotusu, ha-zineye sadece 25.000 lira ve-rilmekeydi. Devletin umdugukarlar, ltalya, Avusturya ve Fransahukumetlerinin kendi tutun te-kellerinden elde ettikleri olqudegergeklegmemigti. Bunun ustuneustluk, OsmanL yetigtiricilerindensurekli yakrnmalar geliyordu. Du-q0k fiyatlar ve Reji baskrsrnrn dilgerbigimleri, Nuri Beye gore, gitgidedaha Eok giftgiyi tutununu kaEak-gtlara salmaya tegvik etmekteydi.

Sonug olarak, Nuri Bey, hUkumetine$er butun tutun karlarrnr yenidenelde etmesi olanaksrzsa, Reji'yleDuyun-u Umumiye ldaresi'ne engok yuzde 10 pay verilmesiniorg0tlemekteydi (oysa o srra, her-biri yuzde 35'er ahyorlardr). Reji,sozlegmeden do$an sorum-luluklannr yerine gelirmekte gugl0kgekiyorsa, o zaman huk0metin im-liyazt iptal etmesi igin nedenleroldu$unu da eklemigti.Tekel zatenfazla bir kar etmedi!i igin, Nuri BeyReji'nin devletlegtirmeye kargrgtkmayaca$rndan qok emindi. 36

()Reji'ye gelince, o da kendi

payrna, 1896 sonlarrnda hukumetesundu$u bir raporda, devleti ka-gakgrh!a kargr savagta igbirligi yap-mamakla sugluyordu. Rapora gore,Osmanlr silahlr kuvvetlerinin ken-dileri kagakgrlrk yapmaktaydrlar;huk0met Reji kolcularrnr silah-srzlandrrmlg, boylelikle de, tekeliigletmesi olanaksrz bir durumasokmugtur. reji, yakrnmalarrnr des-tekleyen yuzlerce ornek gos-teriyordu. Devletin Rejiyle igbirligiyapmaktaki isteksizligini kan rtlamakigin srralanan ornekler arasrnda,lzmir valisinin merkezi yonetiminde deste$iyle, ruhsat alma sure-lerin iuzattr$tna ve Reji'nin izinsizekilmig t0tun fidelerini sokmesiniengellediIine igaret edilmekteydi.Konya yOresinde de, aynr gekilde,girketin itirazlarrna karqln, sokmeiglemleri yerel gorevlilerce dur-durulmugtu. (...)

Reji'nin yaptr[r gikayetlereraImen, kolcu birlikleri, silahlanmtghalk topluluklarrnca etkisiz hale ge-tirilmiqlerdi. Orne[in, Demirci sa-kinleri Reji kuvvetlerini bastrrmrg,onlarrn yakaladrklan bazt kagak-grlarr salrvermig ve elkoyduklarrtutUnleri de almrglardrr. Aynt yore-deki bagka bir takrm koyluler, Rejigorevlilerini taglamlglar ve yonet-melikleri uygulamalanna engel

Donald QuataertQeviren: Mete TUNQAY

r (Gegen sayldan devam)

UUrUmer VE REJ|

IRKET tagra vilAyetlerinde ken-dine bir miktar destek sad-

lamrq, fakat 1908'e delin bir turl0lstanbul huk0metiyle yrldrzr barrg-mamrgtlr. Osmanlr hukumetininReji'ye yardrm etmesi ve ka-gakgrlrgrn onune gegmesi igin yine-lenen isteklerine kargrn, h0kumet,Geng Turk Devleti'nin sonrastnakadar buna yanagmamtgtrr. 32

1984'le 1908 araslnda, Reji,do!rusunu soylemek gerekirse,yasal bakrmdan kusursuz olmaklabirlikte hasmane bir resmi tutumlakargr kargrya kalmrgtrr. Osmanlldevletince tutulan kayrtlarda, girkete kargrthk, tekelin karlrlr!rnrbuyuk olgude azallan bir yontemlerve duzenlemeler uygulamasrylaanlatrm bulmugtur. 33 Ustelik,hukumet kagakgrlara kargr hareketegeEmeyi reddederek de, girketi ekkarlardan yoksun brrakmrgtrr.

$irket, karqrlaqtr!r gugluklerdenbirEo$u iqin, haklr olarak devletisuglamrgtrr. Fakat, kendisinin bag-Itca kaygrsr, bu tekelin en karlrbigimde iqletilmesidir diye, hU-kirmetin de aynr amaca hizmet et-mesi gerekti!ini sanmasl yanltqtr.Reji, Eogu kez sanki hukumetin enonemli odevi tutun tekelini korumakolmalrymrg gibi hareket etmig veresmi kararlarr da yalnrzca buagtdan de$erlendirmeg gibi gorun-mektedir. Genellikle, boyle bir ko-numu benimsemesi, devletleiligkilerini busbutun gerginleg-tirmigtir.

Baglangrgtan itibaren, merkezirejim, ozellikle de Saray, Reji'nin

IUTUN EKSPERLERI

DERNEGI

gULIrNi

olmuglardrr. Koyluler, Samsunbolgesindeki Darende,de bir tekeldeposunu ya$malamrglar, Zile vegevresindeki tesisleri basmr$lar vebuyuk miktarlarda tutunu tahripetmiglerdi. Komgu Tokat'taki bir si_lahlr gattgmada da, kovl0ler el-konmug 17o balya tagik tutunugeri almrglar ve Reji kolcularrnrngogunu yaralamrglardrl. (...)

Hukumet, Reji kolcularrnrn si_lahlarrnr ellerinden almava kararvermigtir. Boylelikle, 1895 Eylul ayrsonlannda, Trabzon,daki Slkrvo_netim yetkilileri bu kuvvefleri si-lahtan arrndrrmrg ve orgutlerininda$ltrlmasrnr emretmi$lerdir. 1895Ekimiyle Arahgr arasinda, Halep,Harput, Konya ve Bitlis'teki veBursa'nrn bazr yerlerindeki Rejikolcu kuvvetleri silahsrzlan-drrrlmrglardrr. lzmir Valisi HasanFehmi Paga, Reji kolcularrnrn silahtagrmalarrnr yasaklamrg ve bunaayktrr davrananlarrn hapse atrl-mastnt buyurmugtur. Nihayet, 1896Mafirnda, Maliye nazn, Reji,yekagakgrlrfr onleme gorevini 'or-dunun 0stlendi$ini haber vermistir.37

()Devletin bu kolcu kuvvetlerini si-

lahtan arrndrrma kararr Reji'yedugmanlrIrndan kaynaklanmrs ;l-mamakla birlikte, hukumet tekelinkarqrlagtrgr gugluklerden varar-lanmaya Ealrgmlg ve sozlegme du_zeninde degigiklikler yaprlmasr iginbaslrrrlmrgtrr. 1897'de, Reji,nin ya-krnmalarrna kargrllk, hukumet tekelkonusundaki tutumunu agrkga or-taya koymugtur.

"Osmanh lmparatorlufu,nu can-landrrabilecek bir gey varsa, o daReji uygulamastnt tamamryla ya-saklamak ve bunun kotri sonuc_larrnr ortadan kaldlrmak yoluyla,tutun tarrmrnrn karhh!lnr gergektensa!lamaktrr." 38

Rapora gore, toprak ve ikliminson derece elverigliligi kargrsrnda,lekel dogaya aykrnydr, Ustelik,Reji'nin koydu$u srnlrlamalar. es-

Sayfa 15

kiden imparatorlugun en zengingiftgileri araslnda olan binlercetut0n yetigtiricisini yoksulluga dri_grirmekteydi. Tutun tarrmr, afirkmemleket igin de devlet igin de bir:gryet kayna!r olmaktan grkmrgtr.Hukumet, Nuri Beyin 1890 tarihliraporunu yineleyerek, birgok ye_tigtiricinin Reji'nin onlara zorladrdrduguk fiyatlarrn ve srnrrlayrcr ui-gulamalann yarattl!r yoksullukanyakalarrnr kudarmak igin, is-temeden kagakgr oldu!unu ilerisurmekteydi. Reji'nin faaliyet g6s-terdigi 17 ylda, girketle kagakgrlararasrndaki gatrgmalarda, her vrl"2.000'den fazla kigi"nin oldurUl-du$Li suglamasr da yaprlmaktaydr.39 Ayrrca, Reji altrnda tutun uretimiazalmrgtr.40 ( .)

yunca girketin izledigi mali politika,denetiminin drgrnda kalan kosul_lardan ne denli olumsuz olarak et-kilenebilecegini ortaya koymugtu.Y0zylln bagrnda siyasal ve eko-nomik kogullar aga$t yukart nor_mallegince, Reji karlan 1900'de280.000 liradan 19O3,te 418.000 li_raya, 1907'de de 514.000 liravafrrlamrgtr. $irketin agrkladrgr temeituoranr, 1898-'1 899 arasrnda vuzde5'ken, 1905'e kadar yilzde a ila g,Solmug, devrimden onceki sonyrllarda da oftalama yilzde 12'yibulmugtu. 49. Reji,nin 1899 iie1908 yrllarr arasrnda, kagakgllrklamucadele etmek igin yaprlan har_camalarrn trrmanmasrna karsrn.mali durumunun duzelmesi, Os-manlr hUkumetine ve toplumuna di_lediIini yaptrrmak igin g6sterdigigabalara ba$lanamaz. Bundan,genig olgude, girketin denetimidrgrndaki ikinci bir etken olan tutundrgsatrm piyasasrndaki adr$ so_rumludur.

Duzenin yeniden sa$lanmasr0zerine, geligen drgsatrm piyasasr,Osmanh tOtun yetigtiricilerineUrU.nleri igin ek mahregler agmrgtrr.Reji'nin igledigi ilk on yrl boyunca,drgsatrmlar toplam tut0n satrslarr nrnyuzde 65'ini olugturmakaydi; 1895ile '1899 arasrnda ig satrgiar yuzde10 dugerken, bu oran satrlan t0mlutunun yuzde Tf ine yukselmigtir.Bundan sonraki beg yrtda,drgsatrma giden tut0n oranr vuzde72'ye grkmrg, 19OS-19Og arastn-daysa odalama yrlllk yuzde 76olmugtur 44 ( .) Ustelik, aynldonem boyunca drs satrmcrlarrnyetigtiricilere verdigi ortalama fi-yatlar, Reji'nin onerdi!i ortalamat0tun fiyatlarrndan yuzde 27 ila 66daha yrjksektir.

Ozet olarak, dlg pazar Osmanlrtutun yetigtiricileri igin, Reji,dendaha yuksek fiyatlar vererek gitgideserpilen bir mahreg olugturmu$tur.Boyle olmakla birlikte, bundantutun tekeli de yararlanmrEtrr. yuk-sek drgsatrm fiyatlan, aksi takdirdeOsmanlr lmparatorlugu igindeki ka-

Bir degerlendirme

(1899 yrhna gelindiginde) an_lagmazll$rn temel noktalarr cozirl-meden kaldlgr halde, hrlkumetleReji arasrndaki iligkilerin sert ge-rilimi gevgemigtir. Kagakgrhk -budonemin geri kalanrnda da Reii,ninbaglna bela olmayan devam edenciddi bir sorun olarak kalmakla bir-likte, bu konudaki gatrgma sonaermigtir.4l

Reji kendi mali durumunda du-zeltimler yaptrgr igin, hLikumet po-litikalarrna kargl grkmaktan vtuz-gegmigti. Bundan oturudur k;,hukumetle ve kagakgrlarla bir uz-lagma kabul etmeye istekliydi. Os-manh lmparatorlu$u'nda, devletinigbirligi yapaca$r varsayrmrna da-yanan bUyUk karlar umuduyla fa_aliyete gegmigti. Bir yandan, bo-guboguna h0kumetin destedinisa$lamaya galrgrrken, bir vanjanda hisse senedi sahiplerinin t"-mettu taleplerini karSrlavabilmekigin mali agrdan kugt

IU]UN EKSPERLERI

DERNEGi

BULIENI

raborsada satrlacak ttitrlnlerdenba_zrlarrnr dlga yoneltmigtir. Ayrrca,0runlerini daha iyi pazarlama ola_naklan bulan yetigtiriciler, belki ka_rtleye daha buyUk bir ozengostererek, Reji'nin satln almak zo_f Fr oldugu, kullanrlamayacakkotu kaliteli tirtun miktarrnr daazaltmrglardrr. (...)

. . TululLln drg pazarr genigledigirgln, nukumet girketle odunler ko_paramadan ugragmak zorundaKalmlgtrr. 'l BgO'larrn sonlarrndaReji'nin kapanmasr ya da devletedaha iyi kogullar onermesi oer_gekten olanakhyken, hukUmltineline bu imtiyazdan kurtulma frrsatrgegmigli. Yine de, Reji'ye yardrmeden drg pazar yukseligindeh dev_let de yararlanmrgtrr. 1g9O'larrnbaglarrnda yrlllk ortilamasr 42.OOOliradan ibaret olan devletin Reji kar_larrndan aldrgr pay, 1908 dev_riminden onceki beg yrlda 99.000lirayr bulmugtur. 45 (...)

Sayfa 16

kagakgrhpr odadan kaldrrabilivordu.$irketi kapatamamakla kendi uy_ruklarrnrn destegini kaybetmigii.Resmen kaEakgrlrga -gozyum_manlnsa, gifte sakrncasr vardr. Bu.bir kere haydutlugu ve devrimitegvik ederek hukumeti tehlikeveatryordu. Sonra, yasantn koruvu-cusu ve bekgisi olan devleti vasa_srzlrktan yana gibi gosteriyordu.Osmanll rejimi, yabancrlara karsrbile olsa, kagakgrhk faalivetinegergekten ya da gorunugte rizr ol_makla, kendi yetkisine duyulansaygtyt yrpratmakta ve mes_ruiyetinin temellerini yrkmaktaydr.

tegorisinden, devlet grivenligini teh_trkeye sokma kategorisine prkar_mrglardr. Boylece, bazr Osmanlrgorevlileri tekele kargr tutum takrnrr,bazlan da Reji bordrosundanmaag, a.lma kargrlr[lnda onu hog_gorurlerken, hukumet deniz k;_gakgrlrgrnr denetim altrna almak iginReji'yle etkin bir igbirli!ine girmigtir.

Devlet, ne Reji tekelini ne de

rulmugtu ve Batrh uluslarrn OsmanlrRejisini sUrdttrmekte ortaklaga birgrkarlarr vardr; lran tekeli isb Av_rupa devletleri araslndaki rekabetikamgrlamrgtt. Ayrrca bir oncekionyrlda yerli bir tut0n tekeli kurul_mug bulunmasr da, Osmanll lm_paratorlugu'ndaki Reji kargrilrgrnr birotgude zayrflatmrg olabilir. Osmanlrhukumetinin uyruklarrnr denet_leyebilecek kadar gUglu oldugugerge$i de, onemli bir notctad]r.Devlet uyruklarrnln yabancl tekelekargt ofke ve hognutsuzluklannaanlatrm kazandrrmalarrna izin ver_mig, ama bunu belirli srnrrlar ioindetutmugtur.

lran'da (Kagar monar$isinin is_teklerine aykrrr olarak) ortaya glktrgtgibi, Reji'yi zor kullanarak oriada-nkaldlracak bir harekete goz_yyTmu\ ya da boyte bir gidigi des_tet(temek, kabul edilemevecek ikitehlike igermekteydi. Birincisi, Av-rupa hukumetleri, Dtlyun_u Umu_miye ve Reji tahvil sahiplerininadrna mudahale edebilirlerdi.lkincisi, kargrt akrm ivme ka_zantrken, devlet de denetiminielden kagrrabilirdi. yukarrda dahaonce anrlan iki ayrrk drgrnda, ule_ma.ntn Osmanll Rejisine kargr halkrkrgkrrttr!rna dair herhangi bir kanrtyoktur. Trabzon'daki mollanrn tutunkullanmanrn kotul0Ou konusundatakrndrgr tavlr, lranidaki ulemanrnbenimsedigi tutumla dikkate dederbir benzerlik gosterir, ama bu valitrk(tek) bir ornektir. Ayrrca, Iran ule_masrntn gehirlik bolgelerdeki etkinrolunun tersine, Trabzon,daki mollakrrlrk alandaydr. Osmanlr Reiisininyerel egrafr bolgesel faalivetierinekatarak kendi yanrna almak igin birhayli gaba harcamasl nedenivle.tuccarlar da tekelin kaldlrrlmasr ko_nusunda isteksizdiler. Kaldr ki. lranorne$inin tersine, Osmanh Reii te-keli drgsatrmr kapsamamakta.dolayrslyla tuccarlarrn Qrkarlarr ol-dukga korunmaktaydr. 48

Reji'ye kargr Samsun'daki 1887ayaklanmalarr orne!i, lran,da veOsmanlr ulkesinde yabancr tut0n

Yukarrda belirtilen nedenlerdenotriru, h0kumet Reji,ye biraz be_lirsiz davranmrgtrr. Kagakgrllk ko_nusunda da tutarh bir tavrr ol_mamrgtrr. Kagakgrlr$r bastrrmayakalkrgsaydr, zaten Reii,nin tr_rulmasryla ytpranan halk desteoinidaha da yitirirdi. lmparatorlu!"unbazl yorelerinde halk genig olgUdekagakgrlrkla geginmektevOij ozlltit

IU]UN EKSPERLERi

DERNEGI

BULIENI

tekellerine kargr ortaya grkan ha-reketler arasrndaki farkr ozetlemek-ledir. Samsun'da Eok ofkeli ve pekiyi orgutlenmig gorunuglu giftqilerinReji'nin uyguladrgr politikalarr pro-testo ettiklerini, ama herhangi birgergek sonug alamadrklannr go-riyoruz. Gostericileri, ne ulama netuccar desteklemigtir. Onun igindirki, yerel hukumet yetkilileri kolay-Irkla veterli g0g toplayabilmig,onderleri tutuklamrg ve hareketidagrtmrglardrr. Ulema ve tuccar on-derli!inden yoksun kalrp, devlelyetkililerince de bastlnllnca, Reji'yekargr halkrn husumeti, otedenberikoklegmig oldu[u halde, Sam-sun'da da, bir butun olarak Osmanlrlmparatorlu$u'nda da dagrnrk kal-mtgtrr.

DiPNOTLAR:

(32) Geng Trirk rejimi altrnda Reji'nindurumu iqin, Thobie, op. clt., s. 435-98'ebakrnrz. 1908'den sonra, hukilmetin etkintutumukagakgllrQr onlemekte kesinlikle et-kili olmug, daha once kullanllan gos-tergelerin agtkga kanrtladr$r bir drigLig mey-dana gelmigtir. Rejihin kagakgrh!r onlemekiqin yaptrgr harcamalar, Genq Turk do-neminde belirgin bir biqimde azalmrEtrr.Reli'nin kolculuk hizmetleri rqin odedigiucretler, onceki donemde yuzde 60'rnustundeyken, 1909 ile 19j 2 arasrndayrizde 55'e dLi9mu9, kolculuk giderlerinintoplam Reji giderleri igindeki oranr da es-kiden yuzde 12 iken yuzde 9,6'ya inmigtir.Aynr gekrlde, Reji iqin 1 kg. kagak tutuneelkoymanrn ma|yeti de, devrimden onceki1 ,22 lkadan 1909-1 913 arasrnda ortalama0,93 liraya dLlgmugtUr. Bak. CL, HSA,1 888-1 91 3.

(33) BBA, lradeler, MM 41 6i, 2.1X.1305/Mayts 1888, bu bolumun kapsamrdtgrnda kalan sorunlar hakklnda, hu-ktimetrn Reji'ye kargr verdiQi yasal sa-vagrmlara tipik bir ornektir. Bak., ZStA,Pressearchiv 6030 Bl. 26, Berl. Bors. 2..15 Eylul 1900.

(3a) BBA,lradeler, MM 37Ss, S lV.1304/Ocak !887. Onericle, bu yorede iyi iggortrrse, bagka yerlerde de benzerlerininolugturulaca!r belirtilerek, lzmir, lstanbul,Bursa ve Aydrn illerinde 1577 kolcudanmeydana gelecek bir birlilin kurulmasr iqinyetki isteniyordr-r. Maamafih, biz zat'en1887'de 3617 kolcLtnun, 1888'deyse 4141kiginin goreviendirilmig bulundugunu CL,

RCA'dan biliyoruz. Yonetmeligin basrlrmetni igin, birinci tertip DLlstur, cilt V, s.733-44'e bakrnrz. Bu belgede, aynca kol-culara kamu kuweti stat0sri tanrnmasroneriliyor, ama bunlann tam jandarmayakargrhk olmadrklarr belirtiliyordu. Thobie,op.cit., s. 188'de denmektedir ki, "le go-uvernement accepte d'assimiler les agentsde la compagnie a la gendarmerie." $ubat1892 tarihli Divers Etude (CL), htik0metinkolculara silah tagrma yetkisi verdi!ini vekamu kuweti statUsLi tanrdrfrnragtklamaktadrr.

(35) BBA lradeler, MM 4122,29. Vill,1305/Mayts 1888.

(36) BBA Yrldrz 14 2386 126 11, 13. V.1307/Ocak 1890 tarihli sunug mektubu.

(37) Not 17'ye baklnrz. Hukumetin kol-culuk iglevini yerine getirmesinin coQrafikapsamrnt ve suresini bilmiyoruz, ama her-halde bu ig bunallmln en had durumundayalnrzca birkag ay surmUgtUr. BBA BEO128200, 12. V. 131 g/Agustos .1 901'dehukumetin yine, yukanda g4 ve Bs'incinotlarda anlatrmrnr bulan politikayla tutarlrolarak, imparatorluk silahI kuvvetlerinetutun kagakgrlarrnl kovalama izni vermeyireddetti$ini goruyoruz.

(38) BBA Ytldtz 14 463 126 9, tarihsiz.imzasrz, 35 sayfalrk elyazrlr musvette, Me-tinde, "Beji'nin kurulmasrndan beri geqen14 yrlda..." denilmektedir. llkin "19"yazrlmrgken, sonra gizilip "14" yazrlmrgtrr.Bu nedenle, musvette 1897 ile 1898arastnda kaleme allnmtg olma|. Aynca,muhtemelen, 1898 Eylrllunde ozel bir kurultarafrndan verilen nihai raporun birontaslaQrdrr. Yildtz argivindeki belgeTurkqe olup, kurul raporununsa yalnrzFransrzcasr mevcuttur. Bu metinleri crimlecumle kargrlagtrrmadrk; fakat taslakta or-taya attlan qoou sorunlara, 1898Eylulundeki raporda da yer verilmigtir, Dik-kate deler bir istisna, gimdi alrntrladr!rmrz,Reji'nin kaldrnlmasryla ilgili onermedir.

(39) Bu belge, ganda, Bir YarrmMustemleke Olug Tarihi, s. 4O'taki (dahaonce, 1898'de Malumat gazetesindegrkmrg bulunan) iddianrn kaynaIr olabilir.Alman Sefiri Marschall, bu gibimucadelelerde 472 kiqinin yagamlannr yi-tirdigini ileri silrmektedir: AA Turkei 110,Bd. 26, Pera'da Marschall, 12 Man 1898.

(40) Bak. not 38.(41) du Velay, Essai, s. 512; RCL, 31

Temmuz 1 908, s. 120-23; FO 1 95/2280Konya'da Wylie 3 Ocak 1908. Butun bukaynaklar, gegitli bolgelerde genig gaphkagakgrhk yaprldr!rnr gostermektedir.Yukarrdaki 32'nci not, Geng Turkdoneminde kaqakgrIgln geriledigini be-lirtmekle birlikte, bu i9 Birinci DtinyaSavagr'na kadar surr-ip gitmigtir. Bak.Edwin Pears, Life of Abdul Hamid (Lon-

Sayfa 17

don,1917) s.178ve 179, n.1.(42) Thobie, op cit., s. 188.(43) CL, RCA leoo-1908; Pech, op.

crt., s. 32-36.(44) Eldem, op. cit., s. 134'u izleyen

tabloya gore. TUtun drgsatrmrnrn onemin-deki degigiklikleri ig satrglara oranlayarakanlatmak bu gibi defigiklikleri toplam tUtrinuretimiyle kargrlagtrrmaya yeg g6rUn-mektedir. Qogu yrllarda drgsahmla ig satrg-lann loplamt, ..toplam 0retime egit ol-mamaktadrr. Ornegin, Eldem 190b'tedtgsatrmlann 16,6 ig sattglannsa 7,8 binton oldu$unu belirtiyor. Bunlarrn toplamr,24,4 bin ton etmektedir; oysa ayntkaynala gore, o yrhn toplam ilretimi 38,7bin ton etmektedir; oysa aynt kayna[agore, daha yriksek fiyat bulmak iQin de-polarda bekletilen ya da dtigLik kalitelioldu{undan herhangi bir fiyata satrtamayrpsonunda yakrlan tUt0nlerdir. Son birolasrhk da, bu verilerin vanhs olmasrdrr.Benzer uretim rakkamlarr, 'Salih ZekiTUrkiye'de TutUn (lstanbul, 1928) s. S48-49 ve RCL, 31 Mart 1897, s. 183'te ve-rilmigtir.

(45) CL, RCA, 1890,190s: Pech op.crt., s. 36.

(46) 6rnelin, BBA BEO 2s6447,1X.1326/Eyl0l 19o8. Reji'nin kryl dev-riyelerinde kargrlagtr!r sorunlar igin, Tho-bie, op. cit., s.188'e bakrnrz. BBA lradelerMM 4534, 27.X1.1306/Temmuz 1889,Duyun-u Umumye ldaresi'nin bir gemisatrn aldl!rnr ve kagakgrlQln onlenmesi iqinkullanrlmak uzere hukumete devrettidlnibelirtmektedir. Ayrrca, BBA BEO 2ogi7i,26.1 .1324lMart 1906; 17152, 26.lll.1B19lTemmuz 1901; 75298, 14.1V.151 S/Eylul'1897; 84758, 17.1 .1316/Haziran 1898;83464, 21.1V.1 31 6/Eylui 1 898: 204093,8.X.1323/Aralrk 19o4; 1 1805, 3.Vlll. 1310/Eylul 1 892; 1 6525, l.Xll.i 31 o/Haziran'1893;

1 5323, 21.X11.131O/Temmuz 189S.18040, 27.1.1311/Afustos 1993; 29736,17.V.1311/Kasrm 1893, So1 54 20.V.131q/Kasrm 1895"

(47) lran'da Beji'ye kargr faaliyetler iginbak. Nikki R. Keddie, Religion and Re-bellion in lran: The lranian Tobacco pro-test of 1891-1892 (New York, 1966); veA.K.S. Lambton, "The Tobacco Regie:Prelude to Revolution," Studia lslamica, 22(1 974). s. 1 1 9.57 ve 23 (1 975), s.71 -90.

(48) OsmanI tut0n tiiccarlannrn etnikve dinsel kokenleri de, bunda rol oynamrgolabilir. lran'da tuccar srnlfr geniq olqudeMuslumanlardan olugmug gorUnmektedir;Osmanlr imparatorlulu'ndaysa tuccarlarrnqofu gayr-i Muslimlerdi" Osmanll tuttrntuccarlarr gerqekten Musluman idiyseler,Reji-aleyhtan hareket .igindeki M0slumanunsurlar arasrnda genig bir izleyici kitlesibulamazlardr.

rabbazurtinallitegorutKC

4t

r9

pkF

({

I

:;,lTii:#,-m" o Liberat g,filik: :^:: Mectisten iseri: iilx:i$_lf;,: ii'li,fii:f#ir ve re*ir: i,:t-';r[1;'*"",

: ;:ff;""ffi-"u. Bir Uzun V,irJV,is

girigimi zarara U$tatr r raUlUbrqrq,q-,

IU]UN EKSPERLERI

BULIENI

tl II

Cavit UQAR Hiiseyin OYTUNTiit0n Eksperi TUttin Eksperi

osman cOKDEMiRTiit0n Eksperi

O (Gegen saytdan devam)

rv-YE$iL FERMANTASYON

Onceleri Smirnow ve Angelonilaraflndan tasavur edilmig olan buiqlemin ozelli!i, hasadl takiben ku-rutma ve fermantasyonun bir do-nem iginde uygulanmasrdrr. Sonzamanlarda Trifu tarafrndan bu is-lemin teknigi agagrdaki gibi tesbitedilmigtir.

Hasat edilmig olarak 32-42 oCve %50-98 nem oranrnda sa-rartmaya sunulur. Saradmanln tamolarak elde edilmesinden ve "/o4Okadar su kaybrndan sonra, yap-raklar bir tunel igine konur. Burada700 mmHg'lik vgkum ve 70-1OO oCarasrnda degigen rsr derecesinde,10-30 dakika, renk tespiti, ayantnkurutulmasr sa$lanrr. Bundan sonrahenuz ofta damar nemli iken, yap-raklar fermantasyona arz edilir.Yapraflrn damar sistemj ile ayasrarasrnda bir su dola$rmr kurulur.Damarlarda henuz aktlvftelerini ko-ruyan enzimler sayesinde ferman-tasyon baglar. Bu fermantasyondonemi, 50 ile 8O oC'lar araslndadegigen rsr derecesinde ve %45-g0arasrnda degigen hava neminde47-72 saat surer. Buradaki but0nbu termo-higrometrik fasrlalariginde rejim tesbiti, tutunun mahi-yetine gore yaprhr. Bu srrada, fer-manlasyonun butun karekteristikdeligmeleri ve ofta damarrn ku-rumast sona erer. Bu suretle tutun4-6 gun iginde kurutulmug ve fer-mantasyon gegirmig olur.

Trirkiye'de enzim ve mik-robiyolojik etkenler igin optimalkosullar:

TUTUNDE FERMANTASYON

FERMANTASYONUN BAGLIOLDUGU FAKT6RLER:

1-Genetik Faktorler2-Ekolojik Faktorler

3-Tarrm Metodu4-Hasat Metodu

5-Kurutma Metodu

6-T0t0nUn Tavr

7-Ortamrn Nevi8-Ortamrn lsrsl9-Ortamrn Oksijeni

1 O-Fermantasyon Amillerinin Konsantrasyonu

IUTUnuenDE UYGULANAcAKFERMANTASYON

REJiMLERI gu

$ARTLARA G6RE BELIRLENiR

1-TutUn0n Mengei

2-Urtin yrh3-TutunUn kalitesi4-Tutunun neviS-Tutunun eli

6-Tutunun rengi7-Tutun0n dokusu

8-T0tunun arzave hastalrk durumu

9-Denk gekli ve boyutlarr1 0-Tutunun baglangrg nemi1 1 -Tutunun fiziksel ve kimvasal

yaprsl

1 2-Do$al fermantasyonun hangiagamada oldufu

13-Dengin ozgul aQlrhgr1 4-Denk yuzeyinin a$rrlr!rna oranr

Ulremizoe FERMANTAsyoNSONUCU TUTUNLERDE

MEYDANA GELENDEGi$iKLiKLER

Tutunlerde fermantasyon ola-yrndan sonra olumlu yonde bir gokkimyasal de!igiklikler meydanagelir. Bu degigikliklerin man,.-lasyon en onemlileri de g0statif ma,-hiyette olanlarrdlr. QUnkU ma-niplasyoncu tUt0nleri kalitelerinegore tefrik ederken tut0nun drggor0n0munde yani fiziksel ya-ptsrnda olan degigiklikleri gorme veduyu orglanlarrnrn yardrmr ile far-keder. Ve bu de$erlere goretut0nleri kalitelerine gore ayrrrr.

Bu de!igikliklerin en belirginolanlarr gunlardrr:

a) Ttltunlerin rengi genellikleagrlrr" Bilhassa yegil renkler kay-bolarak sanya donugtir. Yapra$rndtg yrizeyi parlak bir gorunum ahr.

b) Tutunlerin gevre atmosferininnisbi rutubetinden etkilenmeozelligi azahr. Yani hidros-kopisiteleri azahr. Fakat buna ra$-men az tavllda olsa fermantasyongegirmeyen tutunlere gore dahagok elastikdirler. Bu ozelligi ka-zanmast sonucu t0tunlerin ko-runmast kolaylagrr. Di$er bir ifadeile dayanrkllLk adar.

c) Tutunlerin hidroskopisiteleriazaldrgr iqin kendi kendine tstnmave tavlama ozelli!ini (Drg garllar-dan daha az etkilendifi igin) hemenhemen kaybeder. Tutunlerin kilf-lenmesi hemen hemen onlenmigolup, teknik baklmlarr kolaylagrr.

d) T0tunun tadr iyilegir. Tutunundumanlndaki acrlrk bir dereceve

Mikro BiyolojikEtmenler

Enzim

Kufler

Bakteriler

OptimalHava Nemi

%70-7s

%85

%95

Ortamlsrsr

20-700 c40C18 oC

T0ti,iniinTavr

%16-25

%27

%27

TUIUN EKSPERLERI

DERNEGI

BULIENI

kadar hafifleyerek tadlnrn yumuga-mast sa!lanmrg olur.

e) Tutunlerdeki hamlrk ve bo-Qazda belirgin olarak hissedilen ya-karlrk kaybolur.

f) Tut0nlerdeki aroma (koku) ni-teligi belirginlegir. Tutunlerin men-geine ozgu kokusu duyu or-ganlannca bariz bir gekilde hisse-dilir duruma gelir.

g) Tutunlerde yanma niteligiy0k-selir.

h) Yapragrn yUzeyindeki yaprg-kanlrklar (reginelerin azalmasr ne-deniyle) kaybolur.

i) Fermantasyonda meydanagelen kimyasal de$igmeler sonucututunlerde kuru madde ve su kay-bolacaflrndan a[rrlrklarr aza-lacaktrr.. Pratikte azalmaya "fire"denir.

j) Denk igerisindeki tutunun lsrsrbulundu!u gevrenin tstslna egithale gelir. Fermantasyon done-minde denk igerisindeki tUtununtsrsr bulundu$u gevrenin rsrsrndandaima yuksek seviyedir.

Fermantasyonda, tUtunlerdekikuru madde miktarrnrn azalmasroranr tUtunUn niteligi ve tatbik edi-len kogullarrn etkinlik durumunagore de!igiklik gosterir. Ferman-tasyon uygulanmasrnda rsr ve tavne kadar yuksek ise kuru maddekaybr o kadar fazla olur. Olgunkrrrmr yaprlmrg ve iyi kurutulmugyapraklara gore, olgunlagmadankrrrmr yaprlmtg ve iyi kurutulmuqyapraklarda kuru madde kaybldaha fazla olmaktadlr. Ayrrca i0-tun0n kendi kendine rsrnma de-recesi ne kadar y0ksek ise (bun-yesinde fazla su bulunduran, suluziraalla ve taban arazide yetigtirilentutunler) kuru madde kaybr o de-rece yUksek olur. Tutunler men-geilerine ozgu kokularrnr be-lirginleqtirebilmeleri igin ferman-trasyonlarr nr gegirmeleri garttrr.

En iyi tutun bolgelerindeyeligtirilen kokulu menEeler dahayuksek kaliteli (neviyath) olmalarrnara!men fermantasyon EeEir-

memiglerse kendi menge ozellik-lerine layrk kokuyu hissettirebil-meleri igin tttunlerin fermantasyongegirmig olmalarr gerekir. Trl-t0nlerdeki koku ve igim esna-srndaki dumanrn kalitesi, eterikya$larrn yanmasrndan meydanagelmektedir. Fermantasyon esna-srnda bilhassa yuksek rejimlerdeeter yallarrnrn miktarlarrnda birmiktar azalma gorulmesine ra!menfermanlasyon sonunda tUtunlerinaromasr bariz gekilde belirgin-legmektedir.

Oryantal tutunlerde ferman-tasyon sonucu kuru madde kaybr% 2-5 arasrnda, yarr oryantal ve irikrtah yabancr gegitlerde ise % 15-20 arasrnda olmaktadrr. Fer-mantasyon sonunda lutunlerde bu-lunan karbon hidratlar, azotlu mad-deler, regineler ve nikotin miktar-larr nda azalmalar gorulur.

FERMANTASYON ARIZALARI:Bu arvalar ozellikle do$al fer-

mantasyon iglemlerinde gorulur.Baglrcalan gunlardrr:

1-KUFLENME:Tipik fermantasyon iglemlerinde

kUflenmeye sebep olan mantartLlrleri Mucor mucedo, Rhizegusnigricus, Penicillum, Glacum, As-pergillus glaucus, Botrytis cinerea,Alternaria tenuis, Cladosporiumherbarum, Fusarium roseum olaraktesbit edilmigtir. Aging iglemindegorulen baghca kuf yaprcr mantarAspergillus nidulans'drr. Bunundrgrnda varlrklarr tespit edilen birgok tur vardrr.

Tipik fermantasyonda t0t0nunbaglangrg rutubeti gok yuksek isebunlarr gevreleyen hava su buhanile doymug olacafr durumundakufler geligir. Genellikle gevreleyennem oranr % 85 ve daha yukarroldu$u zaman gerek fermantasyonesnasrnda gerekse bu iglemi ko-valayan donemde fazla kUflenmetehlikesi vardrr. Bu kuflerin gogu15-40 oC arasrnda geliqirler. Fer-rnanlasvon metodu hangisi olursa

Sayfa 2O

olsun tutunler az gok uzun bir s0rebu srnrrlar iginde bulunacaktrr.Gudumlu fermanlasyonda hrzla 40oC'nin ustUne grkmak m0mkUnoldugu igin burada kUflenmear valanndan kagr n mak kolayd r r.

2-YANMA:Fermantasyona a(z edilmig olan

yt$rnlan bazr noktalarrnda agrrr de-recede rutubet bulunursa buralardatemparatur anormal bir hlzla yuk-selir. Bu arrza yrlrnrn drg geperindegoze garpan bir gok0ntu ile belliolur. Bu noktalardaki yapraklar si-yahlagrr ve elastikiyetlerini kaybe-derler. Bu arrzadan ileri gelen za-rarr srnrrlamak igin yr$ln "alabora"edilir.

3-YOGUNLAgMA:Yr$rnlarrn ortasrnda tsr dere-

cesinin yukselmesi onemli miktardasu buharlaqmastna yol agar. So-lunum temparaturu dugukse, bubuhar krsmen yolunlagarak denk-lerin drg geperlerindeki yapraklarrslatrlrr. Bu olay, boyle agrrr de-recede rstnan yapraklarrn de$eriniqok dugurur. Bu anzayr onlemekigin, ya solunum havasr klimatizeedilir, ya da su buharrnrn igeri-sinden drgarrya dogru kanalizeolmasrna ve bu suretle belli nok-talarda yo!unlagmasrna meydanvermemek 0zere yrlrnlar duzgunistiflenir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR1. AKSU Samim, "Tutun Kimya

ve Teknolojisi"

2. TURI(ER lsmet, "Fer-manlasyon Teknolojisi"

3. AKPINAR Mustafa, "TutilnManiplasyonu"

4. GUR Mustafa, "TUtun BakrmrDers Notlarr"

5. Tekel Enstitusu Yayrnlarr6. TEYO, Kimya Ders Notlarr7. TEYO, TUtUn Tarrmr Ders Not-

larr

8. TSCNEY L KISELIQKI B.ATASANOV K. "Tehnologia Na Tu-tuna" "Tutunevite izdelia"

TUIUN EKSPERLERI

DERNEGi

gULIrNi

Sayfa 2 1

Qeviri: ErgiilYAZ|Cl

oynadt$tnt agtklamrg ve sigara endustrisini suglamrgtr. Philip Morris'in s6zculerinden KarenDarragan bastna yapttgt agrklamada gerek kendi kayrtlarrnda gerekse reklam firmasrnrnkayrtlarrnda M.Larren'in iddialarryla ilgili bir kaylt olmadt$lnr soyledi.

Yol

611d1u,fi,tt11:N

Sigara kagakgth$lna kargr geligmig aletler: Gama rgrnlr cihazlar, fibreskoplar, bzeltgtklandtrtlmtg aynalar.. Bunlar Kanada gumru$unde Amerika'dan gelen tonlarca kagak si-garalart yakalamak igin kullanrlryor. Bir karton sigara vergiler nedeniyle Amerika'da 14-18dolar arasrndayken Kanada'da 40 dolara kadar grkryor. Yetkililerin agrklamalarrna gore Ka-nada'ya giren her 5 karton sigaradan biri kaqak.

olimpiyat duzenlemeyi umarken ispanyollar yuzlerce seyircinin agrlrg tdrenleri boyunca sigaraigmeden oturmalannr sa$lamanrn mumkun olmadr$rnr soyleyince sigarasrz olimplyat oyunlarrprojesi suya dugtu. Bir olimpiyat yetkiliside "Amerika basketbol takrmtnt yenmek ispanyollannsigara igmesini onlemekten gok daha kolay" dedi.

kfimeti:n

CU,l Aii,..,.S'!.Ua,iah t'f

Hong Kong'da ktigUklere sigara satrgrnr yasaklama tasanst: Sa$lrk ve Sigara Komitesi(COSH) sozcusu 1993 yrhnda 18 yagrndan kuguklere sigara satrgrnrn yasaklanmasryla ilgili birkanunun kabul edilmesinin beklendigini agrkladr. Bu komite aynca sigara markalarrndaki isim-lerin tutun mamulleri drgrnda mamullerde kullanrlmasrnlnda yasaklanmasrnr istiyor.

g:.,,,,nui n*eUi hue.....2oo,i,i,,uen,.....iitta' .,.iutu'iit u....,,iikei!eri.nE,....,.s'igaia.'.',.,66ktr.f ,mb'5i,nt,:i.'VasaXlS

IUTUN EKSPERLERi

DERNEGI

BULIENi

Sayfa 22

l'l

UvTIERiMizE DUYURUf! UttUtvtUZDE mevcut otan gegifliuyapldaki dernekleri inceledi!imizzaman, etkinlikleri 've ekonomik du-rumlarr hangi duzeyde olursa olsunkendilerine ait birer binaya sahip ol-duklarrnr gormekteyiz.

Derne!imiz yonetiminin daha ve-rimli galrgabilmesi ve uyelerimizarasrndaki iligkilerin geligtirilmesinisa!layacak bir lokale sahip olmasruyelerimizin genel iste[idir.

Oysa, dernegimiz kuruldugu 1949yrlrndan gunum0ze kadar kendisineait bir binaya sahip olamamrgttr.Buda onemli bir eksiklik olarak gorul-mektedir.

Bu amagla, Tutun Eksperleri

Derneli Yonetim Kurulunun28.09.1992 tarihinde almrg oldu!ukararr ile bir "Bina Kiralama ve Edin-dirme Komisyonu" olugturulmugtur.

Olugturulan bu komisyonun, Der-nek Yonetim Kurulunun belirledigiilke ve esaslar dahilinde galrgmala-nna bagladrgrnt 0yelerimize duyur-mustuk.

Oncelikle lzmir'de olmak uzere ge-gitli merkezlerimizde bina kiralamaveya edinme amaoyla baglatrlan"Destek Kampanyast" devam et-mektedir. Delerli uyelerimizin katkr-larryla bu gune kadar 42 milyonTL.toplanmtgtrr.

Qegitli kaynaklar yaratarak ek gelir

sallama yonundeki galrgmalarrmlzade $erli dugunce ve goruglerinizlekatkrda bulunmanrzr bekliyoruz.

Henuz kampanyamrza katrlama-yan arkadaglar igin banka hesapno'sunu tekrar belirtiyoruz.

ButUn uyelerimize degerli kat-ktlanndan dolayl tegekkirr ederiz.Ttirkiye 19 Bankastlzmir - Yeniliman gubesi3427 - 30440 - 2308s1

TUtUn Eksperleri Derne!iBina Kiralama ve

Edindirme KomisyonuSezai KARTALTuran YALqtN

Ahmet OKUMUS

AIDATIARDerne$imizin 20.12.1992 tarihinde gergek-

legtirilen Ola[an Genel Kurul Toplantrsrnda,0yelik aidatlarr 50.000.-TL'ye yukseltilmigtir.

Meslektaglanmtza ve itgililere konunun,12.01.1993 tarih ve 104, 105, 106, 107 sayrhy azryla bildirilmes ine rafrnen aidatlan n 25.OOO.-TL olarak Bankaya yatrrrldtIr saptanmrgttr.

Yanhgh!rn dtizeltilmesi igin tum mes-lektaglarrmrza ve ilgililere duyururuz.

z i R A A r B A Nrill:l r,t',i-Xi :h?:ffi 3 :9O44On2321 -4 illo'l u hesap

tiYel-eninnizeTUt0n Eksperleri Derne[i uyeleri

kitabevimizden dernek uyekimlik kartla rryla oh1 S indirimli

kitap edinebilirler.Taksitli kitap satrglan ndan

yararlanabilirler.

kabileKiTABEVi

859 SK. 3/D Saray lghanr KONAK Tel:25 37 SB(SUmerbank Kargrsr)

. Bultenimizin gelecek sayrlarrnda, meslektag-lanmrztn 6zel veya mesleki konulardaki hukukiproblemlerine yardlmcr olabilmek amacrvla birkoge agmayr dugUnuyoruz.

.lletti$iniz problemlere cevap aramaya galrga-cak, ilging olanlarr ilgili meslekaglanmrzrn onavtnlalar ak is i m I i veya is i ms iz o larak y ay nlay acaQz.

Sorunlarrnrzr do$rudan dernek adreiimize ve-ya kogeyi yonetecek hukukgu meslektagrmrzrnaga! rdaki adresine yazabilirsiniz.

ErgtilYazrcrTekel Yaprak Tiittin

lgletme MiidtirUURLA/|ZMiR

Tel: (544) 22464

Ttltrln Eksperleri olarak bizler; meslekhayatrmrzda, gorev yaptr$rmlz gegitli yorelerdedegigik olay ve insanlarla kargrlagryoruz.

Kargrlagtr$rmrz ilging olaylarr ve insanlarr ka-leme aldrfrmrzda hiq guphesiz orlaya gUzelgeyler grkaraca!rz.

Haydi.." Onumuze kalemi kafrdr alahm. $oylebir dUgunmek yeterli. Ulkemizi ve ulke insanlarrnrbir de "eksper goz0yle" aharalrm. Bekliyoruz.."

tUtUtttXSPTRURi

orRrureigULIrNi

a

BIZI'EIT HABELER...

Sayfa 23

GE0M|$ 0rsul{lzmir Tekel Yaprak Tutun lgletmeleri MerkezM0durlu!u kadrosunda gorevli meslektagrmrz

Nail AQAR'a kalp ve damar trkanrkhglrahatsrzhgr dolayrsryla gegmig olsun der, saglrkl

gunler dileriz.

lzmir Tekel Yaprak Tut0n igletmeleri MerkezMudurlugu Teknik $efi meslektagrmrz Mustafa

Hacrollu 13 Ocak 1993 tarihinde gegirmigoldu$u kalp ve damar trkanrklr$r rahatsrzlr$rnr bir

operasyonla atlattr.Gegmig olsun der, sa$hkh gunler dileriz.

TEBRIKizmir Tekel Yaprak Tiitiin igletmeleri

Merkez MUdtirti ve Derne$imizin/lerkez MUdUrti ve Dernegimizin YonetimKurulu Bagkanl Sayln Mehmet giZlUeil

09.01.1 993 tarihinde evlendi.Oya-Mehmet giZMELi giftini tebrik eder,

mutlu ve giizel g[inler dileriz.*

Adtyaman Tekel Yaprak Tritun lgletmeleri Merkez MiidLirl[0r]kadrosunda gorevli meslektagrmrz Kenan Dede, 06.11.1992

tarihinde Filiz Akbag Hanrm'la niganlanmrgtrr. Tebrik eder,mutluluklar dileriz.

slzmir Tekel Yaprak Tutun lgletmeleri Merkez Mudurlil0ri

kadrosunda gorevli arkadagrmrz Turan YALQIN, 29 OCAK 1993tarihinde Menemen'de yaprlan diilrin toreniyle evlendi.

Bircan-Turan giftini tebrik eder, om[ir boyu mutluluklar dileriz

Batman-Begiri Tekel Yapr& T0tun lgletme Mudr.trlugtikadrosunda gorevli meslektagtmtz Mehmet AK, 30 OCAK 1993tarihinde Samsun Yakakent'te yaprlan dU!Un toreniyle evlendi.

Memnune - Mehmet giftini tebrik eder, mutluluklar dileriz.

izmir Tekel Yaprak Tutun lgletr*leri Merkez Mudtlrlrjgr.i kadroluarkadagrmtz Eylip OZANSOY'un 27 Ocak 1993 tarihinde Buseadt verilen krz gocuklarr d0nyaya gelmigtir. Minik Buse'ye uzunve salltkh bir om0r dilerken, GLilbir-Eyup giftini tebrik ederiz.

*Adryaman - Kahta Tekel Yaprak T0tun lgletme Mudrirhi!u

kadrolu meslektagrmrz Nafiz ALTAY, 30 OCAK 1993 tarihindelgel-Anamur'da yaprlan dtigiin toreniyle evlendi. Feray - Nafiz

giftini tebrik eder, mutluluklar dileriz.*

Adryaman Tekel Yaprak Tutun igletmeleri Merkez MUdridu$iikadrol u arkadagr m rz H 0seyin lVl SRnng'rn 1 4.1 1.1 992 tarihindeHakan Can adr verilen bir ollu dunyaya geldi. Hakan Can'a uzunve sag|kh bir om0r diler, Ayfer-Huseyin IYISARAQ giftini tebrik ederiz.

oBatman - Begiri Tekel Yaprak Tutun lgletmeleri Merkez

Mud0rlulrj kadrolu meslektagrmrz Zeki T0re, 7 $ubat 1993tarihinde Kula-Gokgeoren'de yaprlan drigUn toreniyle evlendi.

Ayge-Zeki giftini tebrik eder, mutluluklar dileriz.

Tekel Sigara Sanayii H/|uesses3si Mridur YardrmctltOt gdrevineatanan meslektagrmrz Yrlcel TENGIZER'i tebrik eder, yeni

gorevinde baganlarrnrn devamrnr dileriz.*

lzmir -TuzlaTekel Yaprak Trit0n igletme MUdrirluOii kadroluarkadagrmrz C. Murat ASLANAPA, 5.2.1993 tarihinde AygenHanrm'la niganlandr" Arkadagrmrzr tebrik eder, mutluluklarrnrn

devamrnl dileriz.

IUTUN EKSPERLERi

DERNEGi

gULtrt'Ji

somax sede,1.lrtY.lk .vaJl-akl zenellsiz riitirnler i(inKr iltalil lailr ( leyirn... BakJ;rgillere zafar vrrerrIonk:uratlr br.ii.ek-2_kl idan I r { l,rEn rrla rr r L rf,nrya ikticlan kul_rirlitll ta riil I t ld; r r t srt tt rlaild tnltt ta sr.3-T('ln'aql i$le-ver.ek iiriirre or.tak olanKinlsp. orlirk\r... ytzr krrnrtlltada krrtritrularl irrr.r krrrrr... (;iiDeyrl()glt altadoludaki krdlrlann ddr.rrreleri -4,Yiizf i ltr'i rlrr-t [ifr sakla-yar I rI ti{rgas kadrr r.,.luir( aldllar;t kitrsl. elraz lrir stlrrih. birdell,]t],.11 :*l lt]] t' lltI r u'l aAr l rt t lt t rtr t tast gereken.rlrzel ltisiliAj (.rldr) or.ttkllk.5-Rrrlr... I(arlyomrr'rrrr sinlgesi... Relli, acrkynfla ('rlayir q:rk;trrrrak. edirrrrrek... EikirUl(le slr.ll-Kiil:jrllAl.l)ara olarak rleEil. rrral 6lar:lk ve.nlen... ur(liylun Un silngesi... pelrtrlrle btr_luuiul rellksiz lrirlrrrkiu-lrorr7-Rir rcrrk... Arrlzu. kzu.qrsrnrla (la,Va,nnratl1 :,r,\t. yitjr_rneyen, sadlarrr. dayairrkJr...bllat( I rblt.e... -Scl.Vu tn.l ll I sinlge:iit nctrrll k( ilrlilt(.s,iz vererek l)ir i$i fizerirrel]ll':l . f i.vll'.vrtrtt'tttt srmaesi... Bir'isletinenill ljatlst.lJ-gey11 rnentrerde l_uluu:rn sert lssrrtr...Isviqle'de bir- kattton,lt)-Ha.1,v;urr i.rvtrlfa all$Lnrra... Baztlr'rtgelel'iluiz(lekl evleftle. orla kaprlar-rnrrrtizetilldc

. eiiy;r _ k,)Jnr)aya yarayatl rrfakr.llt(l'e.ya(la o1rrk.., Rir.leqrrri; rrrilletler- grrlarirc[itii.

Sayfa 24

Armaffanlr Buflma@a

l.l-Bir iqe_ gtirrlii rrlura... ()rtak iizelliklerlolan t)lrevlerin lanramr. r.insletjll avlrrrlrhgrl;6llrn... Vricutta.ld ur.l2-hrdo ve k:u-atecle st ilst cler-ec:e... f)ilL:leri_ui devlet i$leril)den ayn tutixrl3,Mavimtrrak l;eyaz rerrlite. yaprsrrrrla lrilrurra$rruS Ktrvars vr silis l)illlulall l)ir liirakik.,. Tortu, q:amur-.14,-tlluslararasr qalrgrrra iirAfitil... K,rl-lllar'(la itenlsiye 1:i1:ekler.irr fistirrrrle lrtrlunall klukaltat.h kilcfik l,ii,.ek.,15,

Tritfrrr yapraklanrrrp iist y.lizeyil.le lpKeler SeKfilt(le gnrfilelt. va$amasl i(.ill nlrrl _la-lra r:arL dokuya ilrtiyal.rltryair. rarla(lr)llenulr(le ya-vgrrr gr"rriilerr rnallfall l)ir llasIa..lrk (Erysi1rl re r.iclr,rraceanrln)...L() 25o'.ye rloE.rr ii-arr lriilgesirrrle krrtrrlanl'aIl lt illll)aral (.,rlr rEr rnr r t I kr trr ttr rsr t.

YUKARIDAN ASAGIYAl-Tiitfinlerin iqlerirnesi saflrasurda. agrrruyalrrlau lirtfinler iq:elisirrrle aq,rlnranns vri,.raK grulru... Hig lrir zarilarr. as.la.2-Esklrlen Rafrlai ve lsfalran.rla rlrr[111ln,,saqlarrr iJ)ekli kurrrirs... ()errIlerdekl oda...Asker.3 Dnrl ko$e yelkeillcrirr yan yakalanr)a. alllarala, rloEIU lraAlarrarr Iralat,.. Birlgeler.eA,r'c deA.i$lrtrk.le lrrralrer. 2_l rrretrc iizun.lufundaki tfitiill (lizilednil 2-3 arlerli iin