Upload
others
View
26
Download
1
Embed Size (px)
Citation preview
Republic of Namibia
MINISTRY OF EDUCATION
SENIOR PRIMARY PHASE
To be implemented in 2016
RUKWANGALI FIRST LANGUAGE SYLLABUS
GRADES 4 - 7
Ministry of Education National Institute for Educational Development (NIED) Private Bag 2034 Okahandja Namibia © Copyright NIED, Ministry of Education, 2013 Rukwangali First Language Syllabus Grades 4 - 7 ISBN: 978-99916-66-20-4 Printed by NIED Website: http://www.nied.edu.na Publication date: April 2015
MUZARO GOYIKARAMO
1 Etwaromo ………………………………………………………………………….. 1
2 Nkangohoveso………………………………………………………………………….. 1
3 Yitambo ………………………………………………………………………………….. 1
4 Erongohameseromo …………………………………………………………………. 1
5 Elipakakano noyirongwapeke noyininke yongendesotavakano……….. 2
6 Ngendeso zokuronga nokulironga ……………………………………………….. 5
7 Matomporo gontambohagero ………………………………………………………. 6
8 Ekamo lyoyikaramo yokulironga ………………………………………………… 8
9 Yiakaramo yokulironga …………………………………………………………… 10
9.1 Kupurakena nokuuyunga ……………………………………………………………. 10
9.2 Kuresa nokutjanga ……………………………………………………………….. 21
9.3 Ndongeraka nediwonkango ..............……………………………………………….. 31
10 Ngendesokonakono …………………………………………………………………… 33
10.1 Ngendesokonakonotwikido..... ………………………………………………........... 33
10.2 Ngendesokonakono zopatungo nopakamo……………………………………........ 33
10.3 Nongendeso dopahasikwamo nopasikwamo……………………………………… 33
10.4 Ekonakono........................................................…………………………………… 34
10.5 Yinakugwanesa yomahangurodidiliko................................……………………… 34
10.6 Masingonono gomatomporodidiliko......……………………………………………… 34
10.7 Kuninka ekonakono nokutjanga upungwiro woyitwa……………………………… 36
10.8 Yitambo yekonakono....................................................................................... 36
10.9 Ekonakonotwikido: mavyukisotamununo..................................................... 36
10.10 Ekonakono lyekehagero lyelima: mavyukisotamununo........................................ 40
10.11 Yitwa yezeruro/yerundururo................................................................................. 45
10.12 Esingonono lyomuzarokorekeso……………………………………………………... 45
10.13 Yikorekeso ekonakono/yongendesokoreko…………………….………………………………………...
45
Sikambekwa A: Muzaro gefwatururo lyononkango……………………………………… 46
Sikambekwa B: Nongendeseso dokuronga ekwatogano lyokuresa………………….... 47
Sikambekwa C: Epeparupungwiro yitwa: Eraka lyoKuhova Noharade 4 – 7….... 51
1 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
1 Etwaromo Ngendesesorongo ezi kuna kusingonona eharo lyerongo nekonakono komaraka gomuhowo nagenye montambo zopirimere zepeguru. Eraka lyomuhowo ngosirongwa, kwa kara mokatji koruha rwelirongo maraka nediwo kuresa nokutjanga mokulironga ngendeso, nye kwa kara nomakwatakano gopasuma koyirongwa mongendesorongo.
Maraka gomuhowo kwa hepa kukara nonoperiyode 8 mosivike koharade 4, ntani noperiyode 7
mosivike konoharade 5 dogoro 7. . 2 Nkangohoveso
Unongo meraka lyomuhowo (eraka lyomvhareiwa) kwa kara nomulyo unene kombinga zediwo
ezokomeho/ekuliko netomporo lyawo parongo. Kwa kara noudigu metungogano,
nokuyihetakanesa eyi wa lironga meraka peke nelimoneno lyopaumwene nompo. Njene eraka
lyomuhowo kapi vana kulironga merongo lyopaveta, ku ka moneka nawa-nawa asi kwato hena
mulyo gomaraka nogepeke. Elirongo nezokomeho meraka lyamuhowo lyamukweni kutotesa po
egano lina pana, ediviliso lypmpo zagumwe, nezuvhoko lyouzuni lyomuhoverera. Ediwo kuiesa
nokutjanga lyEraka negwanekero meraka lyomuhowo kuyimora asi Yuma yokukarerera po
yekuliko lyomuwana nokutunga etateko lyelirongo lyokukarerera. Yipo nye asi va li ronge
ngosirongwa dogoro harade 12, mokuwapukurura elirongo, epameko lyosidimbwiliso, nezeruro
lyeraka lyomuhowo moNamibia. 3 Yitambo
Sitambo sene-sene sekuronga eraka lyomuhowo ekuliko lyenelyene lyediwo parongo lyeraka
mokutompora melirongo lyokukarererera, nekuliko lyomaunongo gwanekero nawa-nawa
lyeturokumwe lina kutanta guma yopankarapanawe momarongoraka nomonompo. Yitambo oyo
konhi kuna kusingonona asi yinke dina hara nongendeseso dokuronga kudivilisa ekuliko nalinye
lyomurongwa nokuvapa yihepwa/yiruganeso.
Yitambo yokuronga eraka lyomuhowo kuna kara ku:
Kulika yikarapameko kombinga nekuliko epando lyomulyo geraka,
Vatera varongwa va gwane ediwo momutungo nosirugana seraka, yipo asi eruganeso lyawo
lyopakana nopatjango lyeraka lina yukulire mea ha na mapuko gomanene.
Korangeda ezuvhoko/ediwo nepando lyeruganeso lyeraka moyitambogazaro parongo,
nokutwikira kuzerura maunongo meruganesoraka koyitambo eyi, ntani.
Vatera varongwa mokukulika ulihuguvali vene nezuvhoko lyewa lyouzuni ou vana tungu.
4 Erongopakerero Erongopakerero yiwo unankondo wakenye murongwa hena kukulika mokugwana mpito zokulihamesera mo momalikwamo gomanzi goparongo noyirugana eyi ava rongo/gava mongendeseso zomonosure. Kwa li hamesera poveta zokukwatesa ko nokupembura eyi vana gwana yokulisiga-siga movarongwa nokugusa po yilimbika nayinye kokulironga. Murongi gEraka lyoMuhowo pontambo zoPrimere zepEguru ga hepa morwa eyi kuhamesera mo murongwa gosirema mokutambura ngendesesorongo ezi mokukwama yihepwa yomurongwa kupitira mondongendeseso melisiga-sigo lyonondongeso dokuronga ngwendi momu va yi likida moCurriculum Framework For
Inclusive Education (2013). Ewapeko lyekonakono lyovarongwa wonompumbwe derongo
dokulikarera va hepa kulirugana ngamoomu za yi tanta Directorate of National Examinations and Assessments (DNEA). moHandbook for Centres (2014 - 2016) ehameseromo vat anta
2 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
mwezi bukekwafi kapisi kwa hamena tupu komakonakono gokupura ponze pwelike nye nadi kwa hamena kovarongwa kutundilira Harade 1 dogoro 12. Varongwa ava va kara nourema wounene u va ninkise asi kapi tava vhuru kugwanena mo mauwa mokugenda sure modonosure da kara po/demepangero kuvhura kuvakwafa kukwama yihepwa yawo yomomaumwe gekwatesoko, maumwe gorunone ndi nosure dorunone dogoro posiruwo oso asi
kuvhura va lihamesere monosure odo, nsene tasi vhulika. Yikaramo yelirongo yongendesorongo kuninkisa marudivharwa nagenye ga lihamesere mo pahetakano. Yikaramo yongendesorongo zoRukwangali Eraka lyoKuhova kugava nongendeseso dopasigara noposikadi monomulyo dimwe, eyi ngayi pindura madiwo gogano parudivharwa, ngapi omu turamulyo gomahagero goparudivharwa, nomu natu kulika mulyo gorudivhaiwa mamaparu nagenye. Varongi kuvhura va ruganese yidanwa yopankondwarongero mokulikisa mogano goparudivharwa, nokuronga varongwa omu nava hangura yitjangwa va dive nsene ya lihangura/likarera komagano goparudivharwa.
5 Magwanekedeso koyirongwa yimwe nomaudigu gerongotavakano
1. Magwanekedeso koyirongwa yimwe nomaudigu gerongotavakano. Maraca gomuhowo
kunkondopeka ngendesorongo nazinye: masa-nseko aga ava purakene varongwa, yiparayangwa eyi ava liyongo ko, noyidanwa yomoakundwarongero eyi ava dana ngayi kara nayinye nomagwanekero gerongotavakano kumwe nomaudigu ngwendi mbumbura / mukunda, ukanguki, unankondo womuntu nouwovanona, yitambo, yipangura yopankarapamwe, udemokoli nelikanguro lyonzira. Awo ngava lironga kukwata egano nokurugana nomaudigy aga nokukulika yitambo moomu vana kuresa, kuuyunga nokutjanga kombinga zawo.
Maudigu aga vana ga likisa nare kongendesorongo va yi rugane kumwe mwankenye sirogwa nomwankenye ntambo, morwa nkenye simwe somandigu ga hamena nomaudigy nomaranyo p.3 monkarapamwe zetu zaNamibia. Varongwa vetu navenye va hepa:
Kuzuvha rupe romaudigu romaranyo aga;
Kudiva omu nava kondjesa nkarapamwe nomulyo geparu lyonantu vetu pwantani nokomeho;
Kudiva omu nava zuvhisa ko maudigu nomaranyo aga pomuhoko nopantambo zouzuni;
Kuzuvha mokulihamesera mo mokuzuvhisa ko maudigu nomara nyo aga monosure davene nonkarapamwe zopamukunda.
Maudigu nomaranyo gomanene p ova ga dimburura ngamoomu:
Maranyo nomaudigu aga a tugwanekere nago nsene kapi tuna fira sinka nokugendesa marunone getu gopansitwe.
Maranyo nomaudigu azi retesa po HIV/AIDS
Maranyo nomaudigu koukanguki ali retesa po enyateko, epiro yikasaise nonze.
Maranyo nomaudigu koudemokoli nonkarerero zopankarapamwe ayi retesa po edirokuhetakana negendeso a li semburura unankondo noyinka.
Maronyo nomaudigu tuna kugwanekera nago nsene kapi tuna kusikisa mo nongendeseso delikanguro lyouzira.
Maranyo nomaudigu tuna kugwanekera nago sinene po epumbompembo.
Muzaro ogu guna kara konhi kuna kuhara kulikida varongi kukwama kuronga komvhongamvhongi maudigu gongendesorongo tavakano merongo lyawo lyeraka lyankenye ezuva. Varongi kuvhura va gwede ko yiparatjango noyiviyauki nayinye ndi kuyitambura pontambo yeharo lyavene varongwa.
3 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
MUZARO GERONGOTAVAKANO
YININKE
YERONGOTAV
AKANO
SIPARATJANGO VIVIYAUKA UNENE
KUPURAKENA KUUYUNGA KURESA KUTJANGA
ELIRONGO MUKUNDA / ELIRONGO LYOPARUHASIRONGO
Yisinke ya kara mo momukunda gwetu?
Mavegapwizu-mukiro
Ekungonsitwe
Ezuvatapeko yitji
kupurakena kositjangwa nokuwapukurura mapukururo va gava posipepa
kupuragera mudivi-yuma yomowizandi mukungi-nsitwe
kurongikida siuyungwa, ndi elitatano sih. ngapi no kunga mema/rutjeno; kuzungumangera nkenye apa yihando/enyateko
kuresa sitjangwa sih. kutapeka yimeno pevango lyosure
kuhetakanesa nonkango nomatanto gouhunga gokutunda mositjangwa pokutesa
mbilive zepanduro komukurona godoropa zoge ogu ga ka lihamesere nage metapeko yitji posure zeni mEzuva lyEtapeko Yitji
Elirongomuho-ko
Muhoko gwaNamibia / nombunga dopampo
Ehisitoli lyaNamibia lyokuhoverera
Nonkarero deparu mosirongo setu/monomukunda detu
kupurakena kositjangwa sononkareo deparu, kudidilika malimbururo gouhunga
kupurakena komapukururo gekuro nengunguniko ure weparu moNamibia nokulimburur
a mapuro.
kuliyonga: ehistoli lyanare lyaNamibia; -vantu ava va rugene ko yuma mehistoli lyaNamibia
kulitatana: muhoko gwa kukura ngesi kuvhura tug u tekure?
kurundurura mapukururo ga tuned kekonakono lyonombunga dopampo danamibia ga ze pomuzaro
kuresa karata kengunguniko lyeparu (tara nobuke delirongo nkarapamwe
kufaneka
epurakate:
nombunga
dodokulisig
a-siga edi
da ninka
muhoko
gwaNamibi
a
kurundurura mapukururo kutunda konokarata ga ze ponomuzaro
4 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
YININKE
YERONGOTA-
VAKANO (cont.)
SIPARATJA-NGWA
YIVIYAUKA YANKENYE UNONGO
KUPURAKE-NA
KUUYUNGA KURESA KUTJANGA
Unankondo womuntU noudemokoli
Kuretesa po mbili
Kuzuvha mpo nomalisiga-sigo
Unankondo noyinka
Munona gwaAfilika
kupurakena
kositjangwa sounanko-ndo noyinka nokumanesa yirugana yokulisiga-siga (sih. Yimo /Hawe, kuhetakanesa, Yiviyauka yomapuro gomasupi, ngo.ngo.)
kuuyunga yokuhamena nompo dokulisiga-siga (eraka, mudwaro, nondya, ng,ng.)
kuuyunga kombinga zounankondo noyinka (etjangotanto / ediveta)
kuzogera Veta zErongo zomo-2001 ruha ix --- ezokosure
lyomusininiko.
kukamba yitjangwa yokulisiga-siga nokudimburura yihonena yonyanya mwankenye esi.
kuresa sintokora nokupa vanona elimoneno lyawoi edimbwiliso lyavene nokumanesa yirugana yokulisiga-siga (sih. yimo/hawe, kuhetakanesa, yiviyauka yomalimbururo gomasupi naga gomare ngo. ngo.)
kutjanga madidiliko omu na kara muretesimbili
kutjanga mbilive kombinga zedano sipito posure.
kutjanga kombinga zanyaamoge
tjanga kombinga zefumadeko vakweni (nompo /mapuro)
HIV/AIDS
kuparuka kumwe no-HIV/AIDS
kukandana eka guro
Unankondo wava va kagura nava wa kundama.
kupurakena kositjangwa nokulimburura asi, yimo/hawe
kupurakena kepukururo lyokomafano (video) / esanseko kombinga zovantu wokukara no-HIV) nokurongikida nontanto va runga- runga.
kupuragera, sih. murugani go-HIV/AIDS gomomukunda, kupongaika mauzera (yiviyauka yomonkondwarongero)
kulitatana – yiwa kudiva yikara yoge yo-HIV?
kukamba kuresa sitjangwa sonongendeseso dekandano.
kurundurura mapukururo: karata kevaruro muhoko –engunguniko eparu momaruha sirongo gokulisiga-siga
moNamibia.
kupaka metjango mauzera ono pongaike siruwo sosiviyauka sokuuyunga momuzaro/ pokakarata
makarata kumwe nonombu-di dekandano
kulimburura mapuro gokuuyunga koradio / CD nokutjanga esansekototo
5 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
lyonokonda Epopero lyomonzira
Mahororo gopasinka (yikorwesa, yikwepangwe, mutji)
kukara musingi gomuwa
yiretesapo mahudi gomonzira
mayengwerero epopero lyomonzira
kupurakena komatjingiso /koyireswa yepopero lyomonzira nokulimburura mapuro
kupurakena koyireswa yokuhama asi vantu, matuwanoyininke yomonzira asi yiretesapo mahudi
kupurakena gomagawo yitundwamo yomonzira nokononzogera
kuzogera yikwamako yoyikorwesa, yoyikwepangwe nomutji kevhuro lyomuntu kuruganesa nzira papopero t
kuzogera yizonagwisi ngamoomu nofunguna dokomawoko siruwo oso kwa kusinga
kuuyunga kombinga zoyikeverero yokuretesa po epopero ngamoomu vagendi porupadi, vasingi nombasikora ntani vaperemi momatuwa
kuresa yininke yosivaro somahudi ga retesa po mapuko govantu
kuresa maruhatjango gokuhama nkedi nomukaro gomusingi novaruganesi nzira wovawa
kutjanga mbilive zi ze kotaruli sifo kombinga zomaudigu gononzira momukunda gweni
kupapara mointanete mapukururo gokuhama yininke yokuretesa po mahudi monzira nokutjanga ko yuma kombinga zepopero monzira momukunda gweni
kutjanga sidanwa ngombunga nokusidanena varongwa vakwavawo ngoruha rwefudo komatji epopero lyomonzira
6 Ngendeso zokuronga nokulironga
Ngendeso zokulironga kwa demenena posihonena sazera nawa selirongodemeneno pomurongwa
mwene ngwendi moomu va yisongonona montjangwaveta zouministeli nopamutungo gegano
lyelirongo-demeneno pomurongwa mwene. Ngendeso zangesi kuhuguvaresa elirongo lyomulyo ntene
nompango va disikisamo nokudiktura moyirugana. Simpe hena momunene, ngendeso zosumapakerero
kuna kara edi lyerwameno merongo nelirongo.
Sitambo kuna kara sekuliko erongo kumwe nekwategano, ediwo, maukonentu nonomukaro
mokukambeka kekuliko lyopankarapamwe. Nkenye murongwa kuwiza kosure nediwo lyenzi
lyonondunge, lyeyi ga gwanekera nayo, yihorokwa yopankarapamwe neyi ga gwana mepata,
monkarapamwe ntani megwanekero kumwe neyi yomomukunda. Elirongo mosure lyahepa
kuhameseramo etungo, etamununo neranyo ediwo lyomuvarongwa eli va kara nalyo kumwe
noyihorokwa.
Vanona kulironga nawa ntene va litura mo nononkondo mongendeso zelirongo mo kulihameseramo
momunene, pokukambekako nopokuretepo yitundwamo. Nkenye munona kwa kara pwamwene
noyihepwa yendi, nosinano selirongo, yihorokwa nevhuro lyamwene. Murongi ga hepa kudiva
yihepwa yovarongwa yipo a tulisepo yihorokwa yelirongo kutwara moyihepwa nevhuro lyawo.
Nonduganeso derongo da hepa kulisiga-siga ado da gomoka momutungo gelikwamo lyewa
goyirongwa. Nampili moomu va ga hangura maukonentu geraka mongendesorongo varongi va hepa
kudiva asi maukonentu aga va ga ronge pankedi zehangakano.
Murongi ga hepa kutokora, kutwara momalitundakano goyitamborongo nomatomporo gokuvhura
kusikisamo, oku yina wapere kuronga yikaramo pauzera nezuvhoko pausimbu, oku yina wapere
varongwa va hepa kuvasiga va gwane ndi va papare mauzera vene ndi ntene vana hepa elirongo
pankondopeko neyigareko, ndi ntene pana kara ezokomeho lyomaukonentu ndi mauzera gongandi aga
nava vhura kukwama, ndi ntene varongwa kuvhura kuvapa mukumo mokugwana nonzira davene
moyiparatjangwa ndi moruha royikaramo.
6 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
Erugano monombunga, vavali-vavali ndi gumwe-gumwe ndi nkondwarongero mudima moruvere
rweraka lyokuhova (Rukwangali) va hepa kuliwapayika nokulididilika. Eruganeno kumwe nelivatero
kumwe va hepa kulipa mukumo oku vana kuvhura. Sihonena ngwendi kuvhura pakare nonduganeso
dononzi dokuvhura kugusapo maudigu ntani erugano kumwe momombunga varongwa kulirongerako
yuma kovakwawo, mulyo unene asi yirugana yitante yuma kovarongwa va mone po elihameno.
Moomu varongwa vana kukura momaukonentu gopaumwene, pankarapamwe nomagwanekero,
kuvhura nye kuvapa yitumbukirwa yokulihamesera momafanayiko nomomakonakono gavene,
mepitisiro lyomurongi.
Varongwa wovanzi ava va kara asi Rukwangali yilyo eraka lyawo lyokuhova, vangoso va kara nare
nomaukonentu gediwo lyononkango dononzi komeho va tameke sure. Nye kovarongwa vamwe ayo
kapisi yimo yina kara ngoso. Poyiruwo yimwe ngendeso zokuzuvhika za hepa kusikamo noyirugana
yokuronga eraka lyokuhova ya hepa kuyiwapukurura, kukulika epwageso magazaro nelizuvho
pakuzera nopazuvhikiliro. Varongwa vamwe ngava gwana mo hambara ngendeso zondongeraka
nazinye zemeraka, nye vamwe simpe ngava rugana mapuko moomu tupu vana kuheteka kuhamesera
magano gawo gelizuvho lyawo asi ngapi omu ali rugana eraka, varongi va hepa nye kutungira pweyi
va diva nare varongwa neyi ava vhuru kurugana, nokuvaronga kuruganesa mutungo geraka pauhunga,
nopokuruganesa eraka pankedi zezokomeho.
Erongo lyoRukwangali lya hepa kugweda mo ediwo usili asi pakara sifano sonkarero zeraka eli nga li
kundama kutjanga momaukaro aga ga karapo nare momunene nokuruganesa muyungo pakana
melikwamo kutunda keraka lyakarapo (lyewa) yize keraka lyahana kuzira mo.
Nkondwarongenero za hepa kukara zeraka azo zi kare evega omu mwazura nduruka. Nkenye
nkondwarngero mwa hepa kukara ehaneso-bukereso, masanseko gopankarapamwe, nomutango
nomatjangwa aga va rugana kumwe nonkarapamwe zopamukunda, nomatjangwatoto govarongwa
vene nomakarata ndi mapurakate, yizuvhiso yoyinzi yokulisiga-siga kuvhura kuyiruganesa yimahure
maliyongo, sidana nomatjangwatoto gokutundilira kosasiyona zoradio zopamukunda zomaraka,
mafano ga hana nonkango, yininke youdano wopampo noudano wopampo wovarongwa.
Nampili ngomu asi nonsure dononsesu tupu da weka nokumpyuta dokuruganesa varongwa, varongi
va hepa kukulika ediwo lyomauzera goyiruganakonentu gomazu aga mokatji kovarongwa wontambo
zoPilimere zepevhu. Elikwamo lyongendeso zononkango po li li, yipo asi nosure da kara
nonokomputa da hepa kutulisapo elikwamo eli kovarongi novarongwa yipo ova rugane matjanga.
Ediwo lyomauzera gediwoyiruganakonentu va hepa kuga nkondopeka momaliyongo omu varongwa
nava mona nokoputa nomauzera gediwo yiruganakonentu momukunda gwawo gopankarapamwe,
ntani yinke ava ga ruganesa, nokuresa masanseko ndi kuliyonga mafano gokuhamena mauzera
gediworuganakonentu. Ava nye va gwana mpito zonokomputa kuva korangeda va li simwitilire
mauzera aga nokugaligagavera novakwawo.
Oyo yina kukwamako kuna kara ngendeso zokulikarera zokuvhura kugazara ntene kuna kuronga
maukonentu geraka lyokuhova
Kovarongwa va kara asi eraka lyawo lyomuhowo kapesi kuIngelisa, eraka lyomuhowo momutungo sure gwangiso, kutambura nayinye va tulisa po merongikido etwarom lyoRuingilisa li ka kare eraka lyondongeso Ntudi nsene asi varongwa tava lizuvhu unambili nediviliso elirongoraka lyavene, ntani va tambure mulyo gompo zawo, ntudi ntani nava ligusa ko koRuIngilisa neruganesotamunuko lyawo
oroarurela pauzuni, yilikide asi kapi vana va kandura ko keraka lyavene ndompo. Mulyo gorupe
noyikaramo yomomukunda mokuronga eraka lyokuhova narumwesi kuyincenuna/kuyisensa.
7 Matomporo kehagero lyankenye ntambo
7 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
Mokuhwiliva mopilimere zepeguru murongwa hepa kukara ga kontora kugwaresa po matomporo ogo va tjangwilira ntambo ozo, kutanta asi matomporo kehagero lyontambo zo pilimere zepevhu va tumbura mongendesesorongo va hepa kugatara. Montambo zapilimere zepeguru varongwa va hepa kupaneka nokutamununa unongo owo va lironga moPilimere zepEvhu, nye simpe va hepa kugwana maunongo gomape omu ali rugana eraka. Mongendesesorongo zoPilimere zepEguru sa kara mulyo sesi asi murongi a rugane matwarokomeho matomporo govarongwa pakuzeruka.
Varongwa wongandi kuvhura va dire kusikisa mo nawa matomporo aga nagenye, ntani va hepa kugwana mbatero monongendesorongo va wapukurura, yirongeso va wapukurura, ntani evatero kovakwawo. Sivaro sosinunu sovarongwa kwa kara nonompumbwe dokulikarera dogoro pontambo ezi za kundindira elituromo lyopaumwene lyenene, marunone ndi ekonakono. Vamwe ngava kara nomaudigu/nomaurema aga aga dili kuvasonagwisa nawa-nawa padiwo/pandunge ntani kuninkisa kulironga kwawo nekuliko lyawo, sih. Urema womeho, urema wokuzuvha ntani udigu wourema woparutu. Pokumana ntambo zopirimere zepEguru meraka lyokuhova, varongwa kuna kuvandindira va kontore matomporo singonona konhi. Kombinga zokupurakena, kutara nokuuyunga, varongwa va hepa:
kupurakena nawa nokutara marudi goyireswa/goyitjangwa yopakana, ntani kulikida nomukaro dokuhungama nsene kuna kupurakena nokutara. Awo0 tava ruganesa maunongo gokuhungama gombungiso ntani nonkedirugano va pities etanto kutundilira nokukonakona yitjangwa yopakana, nokukumburura pauhunga va likide ekwatogano nepando.
kugwanekera nemanguruko ntani patompoko, va wapukurure siuyungwa sawo komarupe gokulisiga-siga ntani koyitambo yopagwanekere. Tava tumbura mouhunga nonkango dawo ntani siuyungwa sawo/kuuyunga kwawo kuna kulikida ediwo lyewa lyondongeraka zopakana/zokuuyunga.
kuhorowora nokurongikida mapukururo, magano nomagazadaro nokugava egawo(siuyungwa) za hana mazapauko ntani apa ana demenene nelikwamo lyopauhunga. Tava ruganesa siuyungwa sopantateko nomaunongo gokugavesa/gokuuyungisa ntani nongendesorugano dokuwapera koyitambo yokurugana nokuretesa po kopakana ntani kovapurakeni wokudivikwa wokulisiga-siga.
kuhamena patompoko mononzogera dokulisiga-siga poyiparatjangwa yepupi lyokuwapera, kulikida maunongo gokuruganaena kumwe novakwawo nonongendesorugano ntani kulimburukwa mapongo gopankarapamwe ntani nse megwanekero.
Kombinga zokuresa nokutjanga, varongwa va hepa:
kuresa nelimweneno ntani kuziguruka yitjangwa/yireswa yontambo zoharade mouhunga, kuvyukilira nekwatogano.
kuresa nekwatogano yireswa yokulisiga-siga yomulyo gomunene, younongotjango wontambo zoharade ntani yopamapukururo yi tundilire kweyi va tjanga, eyi va dira kutjanga ntani marunone gomoyikompiuta ndi monoradio.
kusansununa yireswa yopapukururo nopaunongotjango kumwe nontambo zokueruka zomagano gopakuyauko, kudimburura nomutungo doyireswa yopantateko ntani younongotjango yokulisiga-siga, kusingonona ukonentu womutjangai, kufwaturura etanto lyopandanda neli lya vanda konhi ntani omu yininke yonondanda vana ku yi ruganesa morupe rongandi.
8 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
kutjanga kuvyukilira nomutompo, kuruganesa eraka lyokuvhura kuretesa po/kutota, ntani
kutjanga yireswa yokutamekera pepenuno limwe yopasimwitiro nopasingonono. Kutjanga
kwawo taku likida ekontoro lyeraka nonompango desipero.
kutjanga yireswa yopatjangwa yoyisupi yokulisiga-siga ya kara yopatoto, yositambo sopaumwene nopasirugana, kuruganesa mutungo gokuhungama, ntani mbuyungo nelindagurozwi lyokuhungama apa ya wapere.
Kombinga zondongeraka noudivinkango, varongwa va hepa:
kuruganesa malizuvho gomonarunye gondongeraka ntani ndunganeso zeraka nsene kwa kutjanga ndi kwa kuuyunga.
kuruganesa nonkango dondongeraka douhunga va uyunge kombinga zeraka ava rongo pontambo ezi.
kuruganesa yisewe yoyinzi ya divikwa ntani yoyisesu ya dira kuvikwa ntani nombuyungofano douhunga ntani pwa hana udigu nsene kuna kutjanga ndi kuna kuuyunga.
kuruganesa mouhunga ntani pwa hana udigu yininke yokulisiga-siga yopanarunye, yopamalirongo ntani nononkango doruha rongandi ntani maruhantanto gokugwaneka mokuresa, mokutjanga, mokuuyunga ntani mokupurakena pontambo zesikomogendosure posekondere zepevhu.
kusipera nokutumbura mouhunga nonkango dokulisiga-siga dopanamunye, dopamalirongo ntani domaruha gongandi.
8 Ekamo lyoyikaramo yokulironga Kupurakena nokuuyunga Sitambo sokupurakena koyireswa yopakana yokukulika maunongo gonomuhagaro (kutanta asi. edimbururo lyonkango), kuvhukisa ediwonkango (mvhongwa mbuyungofano nonomuse) ntani kugwana udivi ntani kugwana etungontanto lyouhunga, nokugwana udivi wouzuni, nompo, ntani eraka va li ruganese momarupe gokulisiga-siga. Yipo ya kerere asi yikaramo yokupurakena kupa munona mpito zokulinongwenena vauyungi wokulisiga-siga pokuruganesa ediwonkango netungontanto lya kara neranyo, nomuse, yisewe nonombuyungofano/nompi dopeke. Apa ya wapere, yireswa yokupurakena nokumona ngamoomu matjingiso gopo-TV nomalikwamosimwitiro va hepa kugaruganesa. Yitambo yokulikarera yokuhamena kuuyunga kwa hamena koyo yina kukwama ko: matunturo gonamunye gomagano, maunongo mokuninka mafaneko ntani kugava mapukururo, ntani malitambasano gomujlyo mononzogera. Kuresa nokutjanga Yikaro yokuresa kapisi kwa kara mo tupu manunongo gukresa kulimwenenena kwelike ntani maunongo gokuresa kuziguruka ponkedi zokuhamesera mo, nye hena elirongo lyoyireswa younongotjango nomapukururo. (Efwatururo lyopatamununo lyoyireswa yomapukururo kuvhura kuyigwana momuzaro gonkango donondigu.) Vanona va hepa kuresa yireswa yokulisiga-siga mokuninkire etovaro/ebodjano ntani mokugwana mapukururo yip ova gwane ediwo nekwatogano lyouzuni neli lyonompo dokulisiga-siga, va vhukise kuresa kokuvyukilira nekwatogano, ntani kuvhukisa ediwonkango lyawo nokugwana udivi wetungontanto lyouhunga. Megwanekero lyenene/lyokutamunuka dogoro momarupe gomanzi
9 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
geraka meruganeso, varongwa awo unene ngava kara tava diva eraka lyouhunga neli lyokutanta yuma ntani maruganeso gouhunga gonomutungo deraka.
Nayinye yireswa yomasimwititi neyi yousili/ya horoka ya hepa kukara yomulyo gokuzeruka, kutanta asi. yi tovare ntani yokuhamesera mo, mwa vhuka yuma ntani yokuvhura kutanta yoyinzi yip e varongwa mpito zokukonakona nokusansununa eraka, mutungo, ntjimantjima/mbudi nomagano. Varongi va hepa kudivilisisa asi yireswa yokulisiga-siga kuyilironga pontambo ezi, kuhorowora momasanseko gaNamibia, gaAfilika naga gouzuni, nomutango noyidanwa, ntani yireswa yosinantani neyi yanare ndi yopampo. Yikaramo yokutjanga kupa varongwa mpito va gwane eraka ngosiruganeso sokutuntura patompoko magano gawo, magazaro nomalizuvho gawo, makura ya hepa kukara eliyombereso lyokutovara varongwa. Yirugana yokutjanga ya hepa kuwapera epupi, ntani ediwokuyauko lyongendeso zokutjanga va hepa kulikorangeda, yi pitire unene po, mekonakono lyovakwawo ntani elikonakono mwene. Varongwa va hepa nakauke’nakauke kuvareta mo va kwate egano asi sitambo novapurakeni weyi vana tjanga kapisi kutokora yikaramo kwelike, nye nani mutungo nontambo zeraka lyopapulisiro ava ruganesa. Ya kara hena mulyo asi varongwa va kwate egano elisigo pokatji peraka lyopakana neli lyopatjango. Kombinga zomasansekototo, edemeneno moPirimere zepEguru ngali kara lyokudeura varongwa va tjange nawa masansekototo aga va faneka nawa ntani gokuzimwitira, kuruganesa yiparatjangwa yokuwapera yoyitovara, sih. Esansukururo lyomasimwititi/nongano nomasanseko gokutunda komasimwitirohoroko, yihoroka yomulyo yomomaparu gawo naga govantu peke, masansedko gomaparu govantu, masaneko goundumba naga gorugendo. Ndongeraka nediwonkango Sitambo soruha royikaramo yondongeraka noudivindanda sokudivilisisa asi etateko lyokukora monompangotateko nadinye dondongeraka va di ture po ntani kuvhura kudiruganesa mokutjanga nomokuuyunga, ntani kudivilisisa asi ediwo lyovarongwa lyanamunye lyoudivindanda lyanamunye neli lyongandi tunda harade zende harade. Nayinye eyi mulyo yipo vanona va kare vana liwapaikire koyinmakusikisamo yonongendesesorongo montambo zosekondere. Varongwa hena va hepa kudiva nokuruganesa nonkango/yitumbwiso yondongeraka (sih nkangodina, vnkangorugano, ndikidi, situmbikirotameko, ntani situmbikirohuliso) yondongeraka ezi ava rongo moharade ozo. Nampili ngomu yikaramo kwa yi gaununa momaruha morwa konda zokuninkisa nawa ntani mokugwana uzera, maunongo gokulisiga-siga narumwesi kugalirongera, nye ga hepa kugaronga ponkedi zomvhongamvhongi nomonaruwa.
10 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
9 Yikaramo yokulironga Ampili moomu yitambo yokulikarera momaruha gongandi kuvhura yi kare ya lifana mwankenye harade, maunongo nediwo va hepa kuyironga kuza mo momunene nomoudigu mwankenye harade. Yireswa noyirugana va hepa kuyihorowora pontambo zo-1+, kutanta asi. Narunye peguru nakauke nediwo nomaunongo gantani govarongwa, yipo yi va ranye nye kapisi udigu unene, ntani mapuro noyirugana ya hepa kuvhuka mokunaure nomoudigu moomu varongwa vana kuza komeho tunda harade va ze moharade nkwawo. 9.1 Kupurakena nokuuyunga
YITAMBO YOPATAMUNUNO
YITAMBO YONGANDI
Varongwa tava: Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
1. purakene nelituromo koyireswa yoyinzi yomalitungirofano yomapukururo yopakana no- / yireswa ntani nokulimburura pauhunga nopatungo
Monomutango ntani moyireswa yokulisiga-siga yoyisupi yopakana no-/ yokupurakena nokumona yokulitungirakafano (kudana, yidanwa, masimwititi, nongano, nonsumo):
kusansukurura esanseko
kudiworoka nonkando ndi maruhantanto gomulyo r
kudiworoka elikwamo lyoyihoroka
kufwaturura mbudi
kudimburura mudani nevega
kudimburura yiretesapo noyikwamako
Monomutango ntani moyireswa yokulisiga-siga yoyisupi yopakana no-/ yokupurakena nokumona yokulitungirakafano:
kudiworoka egano (ma-) ndi sihoroka (yi-) yomulyo
kufwaturura mbudi, mbudi, etanto no-/ndi sitambo
kudimburura udigu nekohonono
kudimburura yininke yimwe yoporuzera eyi ya kutulisa po elikwamo lyesanseko, mudani nevega
kudimburura nokuzogera malizuvho
kugava elimbururo lyanyaamoge
Monomutango ntani moyireswa yokulisiga-siga yoyisupi yopakana no-/ yokupurakena nokumona yokulitungirakafano:
kudiva mupurakeni nositambo ndi mbudi
kudimburura nokuzogera yininke yongandi eyi ayi tulisa po mudani / muviyauki nevega
kusingonona nokuzogera malizuvho nonomukaro
kudimburura nonkango, maligumaguro gorutu . rupurupuru nelindagurozwi eli lya kulikida malizuvho, makondjero nomukaro gomuuyungi moyireswa ngamoomu yidanwa nomasanseko
Monomutango ntani moyireswa yokulisiga-siga yoyisupi yopakana no-/ yokupurakena nokumona yokulitungirakafano:
kudiva mupurakeni ntjimantjima no-/ mbudi
kusingonona matanto nagenye gokuvyukilira gokudira kuvyukilira moyireswa
kudimburura nokuzogera yininke yongandi eyi ayi tulisa po mudani / muviyauki nevega
kudimburura nokukumburura ko kononkango, maligumaguro gorutu rupurupuru nelindagurozwi eli lya kulikida malizuvho,
11 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
kudimburura malizuvho gopantateko
kugava ekumbururo lyamwene kumwe nenkondopeko lyongandi
lyopankondopeko
kugava elimbururo lyamwene ana kupameka nonokonda donongwa
makondjero nomukaro gomuuyungi moyireswa ngamoomu yidanwa nomasanseko
9.1 Kupurakena nokuuyunga (kutwikira)
YITAMBO YOPATAMUNUNO
YITAMBO YONGANDI
Varongwa tava: Harade 4 Harade 5 Grade 6 Grade 7
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
1. purakene nelituromo koyireswa yoyinzi yomalitungirofano yomapukururo yopakana no- / yireswa ntani nokulimburura pauhunga nopatungo... (kutwikira.)
Monomutango ntani moyireswa yokulisiga-siga yoyisupi yopakana no-/ yokupurakena nokumona yokulitungirakafano (kutwikira.):
Monomutango ntani moyireswa yokulisiga-siga yoyisupi yopakana no-/ yokupurakena nokumona ndi yopeke yokulitungirakafano (kutwikira.):
Monomutango ntani moyireswa yokulisiga-siga yoyisupi yopakana no-/ yokupurakena nokumona ndi yopeke yokulitungirakafano (kutwikira.):
Monomutango ntani moyireswa yokulisiga-siga yoyisupi yopakana no-/ yokupurakena nokumona ndi yopeke yokulitungirakafano (kutwikira.):
12 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
kudimburura nokusansununa yireswa yokupurakena nokumona eyi ayi nkondopeke ekwatogano ndi epando mokuzuvha nomokumona ndi mokudanauka
kudimburura nokusansununa yireswa yokupurakena nokumona eyi ayi nkondopeke ekwatogano ndi epando mokuzuvha nomokumona ndi yokudana
kudimburura nokuzogera eruganeso lyondimbo ntani yikwamako yomuhagaro momaliyombereso, mokudanauka ntani/ ndi yireswa yokupurakena nokumona
kudimburura nokusansununa yireswa yokupurakena nokumona eyi ayi nkondopeke ekwatogano ndi epando mokuzuvha nomokumona ndi yokudana
kudimburura nokuzogera eruganeso lyondimbo ntani yikwamako yomuhagaro momaliyombereso, mokudanauka ntani/ ndi yireswa yokupurakena nokumona
kulimburura nomatedo gongandi keruganeso eraka, ntani nomapanguro nomagano va kunkondopeka nonokonda dongandi
kudimburura nokusansununo yireswa yomulyo yokupurakena nokumona eyi ayi nkondopeke ekwatogano ndi epando mokuzuvha nomokumona ndi yokudana
kudimburura nokusansununa nonkediruganeso ava ruganesa momaliyombereso, mokudanauka ntani/ ndi yireswa yokupurakena nokumona va gwane yikwamako yokulisiga-siga
13 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
9.1 Kuuyunga nokupurakena (kutwikira
YITAMBO YOKUTAMUNUNA
YITAMBO YONGANDI
Varongwa tava: Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
1. purakene nelituromo koyireswa yoyinzi yomalitungirofano yomapukururo yopakana no- / yireswa ntani nokulimburura pauhunga nopatungo... (kutwikira.)
Momahoroworo gomasupi goyireswa yopamapukururo yopakana ntani/ ndi yokupurakena nokuzuvha:
kudiworoka yidimbwiliso yimwe yomulyo yosireswa sopakana
kuninka madidiliko gomapukururo gongandi
kudimburura usili
kudimburura yiretesapo noyikwamako
kukumburura monombudi delihengo nonkedi dimwe va ruganesa mokulihenga
kurugana marawiro gomareru nokukwama malikido gomasupi, gokuzuvhika
kutjanga eresero lyokuhamena nontanto ne dogoro ntano dononderu va vhonga ntani dononde/donondigu
Momahoroworo gomasupi goyireswa yopamapukururo yopakana ntani/ ndi yokupurakena nokuzuvha:
kudiworoka nokukarera po yidimbwiliso yimwe yomulyo yosireswa sopakana
kuninka madidiliko gomapukururo ganamunye naga gongandi
kutura nomuhaguro ndi kusupipika magano gomanene, yihonena, umbangi wekwatesoko ntani mapukururo gopeke
kudimburura usili wokuvhura kutara maligwosano
kudimburura udigu nekohonono
kukumburura pakuyauko konombudi dopamalihengo momahanesombudi
kutokora mulyo gombudi /womuuyungi ntani yininke eyi ayi ninkisa ezuvhiko
Momahoroworo gomasupi goyireswa yopamapukururo yopakana ntani/ ndi yokupurakena nokuzuvha:
kudiworoka nokukarera po yidimbwiliso yimwe yomulyo yosireswa sopakana
kuninka madidiliko gomapukururo ganamunye naga gongandi
kudimburura magano gokulisiga-siga, sih. momalitatano
kutura nomuhaguro ndi kusupipika magano, yihonena, umbangi wekwatesoko mapukururo gongani gokutundilira koyireswa yopakana nokugava mapukururo mokuzuvhika, mokuzera ntani morupe ropamutungu
kumona elisigo pokatji kousili nomagazaro, ntani kudimburura usili wokuvhura kutara maligwosano noumbangi wekwatesoko
Momahoroworo gomasupi goyireswa yokulisiga-siga yopamapukururo yopakana ntani/ ndi yokupurakena nokuzuvha:
kuninka madidiliko gomapukururo ganamunye naga gongandi
kukama, kuninka elisigo ndi kuhangura mapukururo ntani kugava mokuzuvhika, mokuzera ntani morupe ropamutungu
kusingonona egazaro lyomuuyungi, kumona elisigo pokatji kousili nomagazaro
kuteda pakuyauko ntani kukonakona magano nomapurrro morwa ezuvhiko, umbangi ndi egazaro
kusingonona yidimbwiliso youkaro woyireswa yokulisiga-siga yoyireswa yomapukururo (sih. epumbompepo nombudi)
14 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
lyomatjingiso ga tamba vanonagona
kutokora mulyo gombudi /womuuyungi ntani yininke eyi ayi ninkisa ezuvhiko lyomatjingiso noyiuyungwa
kusingonona yidimbwiliso yonomukaro doyireswa yopakana yokudivikwa
kudimburura marudi gokulisiga-siga gomaraka, nokudimburura nokonda dokuruganesa eraka lyangoso
15 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
9.1 Kupurakena nokuuyunga (kutwikira.)
YITAMBO YOPATAMUNUNO
YITAMBO YOPAVYUKILIRO
Varongwa tava: Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
1. purakene nelituromo koyireswa yoyinzi yomalitungirofano yomapukururo yopakana no- / yireswa ntani nokulimburura pauhunga nopatungo... (kutwikira.)
Momahoroworo gomasupi goyireswa yopamapukururo yopakana ntani/ ndi yokupurakena nokuzuvha:
kudimburura yidimbwiliso yeraka ava ruganesa kovapurakeni wongandi ntani/ ndi sihonena
kudimburura malisigo pokatji keraka lyopakana neli lyopatjango
kutwara nakauke komeho mapukururo noyiha yopatamununo mouhunga
kutjanga etjangoresero lyonontanto dokusika kontambali nontazimwe dononderu nedi donondigu
Momahoroworo gomasupi goyireswa yopamapukururo yopakana ntani/ ndi yokupurakena nokuzuvha:
kudimburura nokukumburura kononkedirugano delihengo nokomapukururo gokupukisa monombudi delihengo recognise and comment(sih. mehanesombudi)
kudimburura malisigo pokatji keraka lyopakana nopatjango
kutwara nakauke komeho mapukururo noyiha gopatamununo
kutjanga ereserotjanga lyonontanto rozimwe dogoro ro nantano
Momahoroworo gomasupi goyireswa yopamapukururo yopakana ntani/ ndi yokupurakena nokuzuvha:
kudimburura nokukumburura kononkango, eligumaguro lyorutu, ntani elindagurozwi ali likida malizuvho, matokomeno ntani ukaro womuuyungi, sih. moyiuyungwa
kudimburura nokukumburura konongendesorugano ntani komapukururo gokupukisa monombudi domalihengo, sih. Moyiuyungwa, mononzogera ntani momahanesombudi
kusansununa nokuhetakanesa pakana mapukururo va gava gokutundilira komarunone gokulisiga-siga, kudimburura yininke, ngamoomu malifanonkango nomalisigo ntani komagano gokulisiga
16 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
kutwara nakauke komeho mouhunga mapukururo gokuranya noyiha
kutjanga ereserotjango lyonontanto dokuhura komurongo dogoro ronantano
17 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
9.1 Kupurakena nokuuyunga (kutwikira.)
YITAMBO YOPATAMUNUNO
YITAMBO YOPAVYUKILIRO
Varongwa tava: Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kuuyunga 2. gwanekere pahuguvaro nopatompoko monomuzumo nadinye dopasipakwamo nopahasikwamo kulikida erawiro lyewa lyeraka lyopantambo zokuwapera
kulituntura vene pakuzuvhika ntani palikwamo momarupe gokudivikwa, kuruganesa efoekuto nelindagurozwi lyouhunga
kuruganesa eraka pauhunga mokulipakerera novantu peke, mokusansukurura, mokusingonona mokuhundira egusiropo, kupandura, kuhundira nokuninka magozo.
kuruganesa ediwonkango netungontanto lyouhunga nokutanta magano nomalinongweneno ga zuvhike
kuruganesa yisewe nonomuse
kuhundira nokugava mapukururo
kulituntura vene pakuzuvhika ntani palikwamo momarupe gokudivikwa gopasikwamo nopahasikwamo, kuruganesa efoekuto nelindagurozwi lyouhunga
kuruganesa eraka pauhunga va tovareke, va pulide, va singonone, va likide, va pompeke, va tantere, ntani kuhetakanesa.
kuruganesa ediwonkango netungontanto lyouhunga ntani kukwatakanesa yininke va tante magano nomalinongweneno nomagazaro gokuzuvhika
kuruganesa yisewe nonomuse
kuhundira nokugava mapukururo noyiha
kulituntura vene pakuzuvhika, palikwamo noumanguruki wa kuvhuka momarupe gokudivikwa naga gokudira kudivikwa, kuruganesa efoekuto nelindagurozwi lyouhunga
kuruganesa eraka pauhunga va singonone, va faturure, va konakone, va singanyeke, va pakerere kugazara, va sansunune, va kame, va hetakanese nokuninka malisigo
kuruganesa ediwonkango lyonkango,elirongontanto lyongandi noyininke yokukwatakanesa va tante patompoko magano,malinongweneno nomagazaro
kuruganesa nombuyungofano, yisewe nonomuse
kuhundira nokugava mapukururo, yiha nonompangera.
kulituntura vene pakuzuvhika, papiro epuko kumwe nemanguruko lya kuvhuka momarupe gouhunga geranyo, kuruganesa efoekuto nelindagurozwi lyouhunga
kuruganesa eraka pauhunga mokutjangurura momunene kuhangura, kulitatana nokugava yitundawmo
kuruganesa ediwonkango lyongandi,elirongontanto noyininke yokukwatakanesa va tante patompoko magano, malinongweneno nomagazaro gomadigu
kuruganesa yisewe nonomuse meraka ndi mononkango dokuwapera nawa nomouhunga.
kuhundira nokugava mapukururo, yiha nonompangera nomalikido.
18 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
9.1 Kupurakena nokuuyunga (etwikiro.)
YITAMBO YOPATAMUNUNO
YITAMBO YOPAVYUKILIRO
Varongwa tava: Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
Kehagero lyoharade varongwa va hepa kuvhura:
3. gava mapukururo, malizuvho, magano kupitira mononkedigawo dokuliga-siga nediwo lyovapurakeni
kurongikida yiuynga yopakana nomagano gokulisiga-siga yina wapere vapurakeni nokutulisa posiuyungwa.
kuhorowora yikaramo eyi ya wapere vapurakeni nositambo seyi vana kuyigavera
kuwapayikira yikaramo nelikwamo lyewa netwaromo nehangero.
kulirongikida nokugava magawo pokuruganesa nonkedirugano dopakana nedi da hana asi dopakana va hetekere ko kuhamesera mo vapurakeni
kurongikida yiuyngwa yopakana nomagano gokulisiga-siga nono nkango edi va diva.
kuhorowora: yikaramo yeraka noyiruganeso yokumoneka yokulisiga-siga yokuwapera kovapurakeni nokutulisa posiuyungwa
kuwapayikira yikaramo nelikwamo lyewa netwaromo lyokuzuvhika nehageso.
kulirongikida nokugava magawo pokuruganesa nonkedirugano dopakana nedi da hana asi dopakana va hetekere ko kuhamesera mo vapurakeni
kurongikida yiuyngwa yopakana nomagano gokulisiga-siga non kango edi va diva nedi va pira kudiva.
kuhorowora yikaramo yeraka noyiruganeso yokuruganesa popanzi yokuwapera vapurakeni nokutulisa po siuyungwa
kuwapayikira yikaramo melikwamo lyewa netwaromo netwaromo lyokuzuvhika nawa nekwateseko suma sitwaredesere kehagero
kulirongikida nokugava magawo pokuruganesa nonkedirugano dopakana nedi da hana asi dopakana va hetekere ko patompoko kuhamesera mo vapurakeni
kurongikida yiuyungwa yopakana nomahano gokulisiga-siga novapurakeni.
kuhorowora yikaramo yeraka, noyiruganeso yokulisiga-siga ruganesa popayizi yokuwapera, vapurake ni nokutulisapo siuyungwa.
kuwapayikira nokutumbagura mulyo goyikaramo va rugane nokupindura magano ketwaromo lyokuzuvhikilira nawa noyihonena yina zere dogoro kehaneso.
kulirongikida nokugava magawo pokuruganesa nonkedirugano dopakana nedi da hana asi dopakana va hetekere ko patompoko kuhamesera mo vapurakeni
19 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
9.1 Kupurakena nokuuyunga (kutwikira.)
YITAMBO YOKUTAMUNUNA
YITAMBO YOKUVYUKILIRA
Varongwa tava Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero Iyoharade Varongwa tava vhuru
Kehagero Iyoharade Varongwa tava vhuru
Kehagero Iyoharade Varongwa tava vhuru
Kehagero Iyoharade Varongwa tava vhuru
4. lihamesere mo pakodapeko nopamweneno meruganenokumwe momatompwero goyiparatjangwa yokuwapera
kulikida elikwatakano maunongo mo -kuhamena mononzogera nomomaliyongo - kulitambasana mapukururo nomagano -kupakera mbili nokupurakena komaudivi govakwawo -kugava nokonda domalitatano
kugwalinekera pafumadeko, mepurakeno lyewa lyokulitura mo, kumwe nelikido eharo nehanyuko kounankondo wovakwaawo nomalizuvho govakwaawo.
kulikida elikwatatakano maunongo mo -kuhamena nokugava magano momaliyongo -kuzeresa ekwatogano -kupakera mbili nokupurakena komaudivi govakwaawo -kugava nokupameka magano - kutambura maudigu/yilimbikwa ndi maranyo
kuligwanekera ponkedi zekuto, nonkedi zongwa zokupurakena, kulikida eharo lyayo nehanyuko koumanguruki nomalizuvho govantu peke
kulikida elikwatata kano maunongo mo -kuhamena nokugava magano momaliyongo -kuzeresa ekwatogano, kugava nokonda, kukonakona, kutamununa nokuzekurura pankedi nondunge -kutambura maudigu, yilimbikwa, eranyo
kugwanekera pafumadeko mokukwama marupe gokulisiga-siga gopankarapamwe nopampo, nokulikida eharo lyayo nehanyuko koumanguruki nokomalizuvho govantu peke
- kulikida elikwatakano maunongo mo -kuhamena nokugava magano momaliyongo -kuzeresa ekwatogano kugava nokonda, kukonakona, kutamununa noku zekurura pankedi nondunge kutambura maudigu, yilimbikwa
kugwanekera pafumadeko mokukwama marupe gokulisiga-siga gopankarapamwe nopampo, nokulikida eharo lyayo nehanyuko koumanguruki nokomalizuvho govantu peke
20 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
9.2 Kuresa nokutjanga
YITAMBO YOKUTAMUNUNA
YITAMBO YOKUVYUKILIRA
Varongwa tava: Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru
1. resa kuziguruka kumwe nehungapeko, nedirokulipuka netunturo porosa nounongotanga va wapaikira ntambo zoharade
kuruganesa elindagurozwi nokutuntura ezuvho ndi ekwatogano lyosireswa
kuruganesa elindagurozwi nokutuntura ezuvho ndi ekwatogano lyosireswa
kuruganesa etunturo va tovarekedere vapurakeni nokutanta etanto lyosireswa
kuruganesa etunturo va tovarekedere vapurakeni nokutanta etanto lyosireswa
kutumbura nonkango mouhunga
kutumbura nonkango mouhunga
kutumbura nonkango mouhunga
kutumbura nonkango mouhunga
kulimburura mouhunga koyidivisoreseso nayinye mosireswa
kuresa nonkango dokuhura pongandi kumwe nokugenderera, kupwizumuka apa pa kara hepero
kuruganesa edemeneno, udamekero nedesekozwi lyokulisiga-siga, elindagurozwi, pamulyo, kupwizumuka nokutuntura ereso
kuruganesa edemeneno, udamekero nedesekozwi lyokulisiga-siga, elindagurozwi, pamulyo, kupwizumuka nokutuntura ereso
2. resa siporepore kumwe nouhunga, pwa hana kulipuka nekwatogano
kuresa nonkango dokusika ko- 130 dogoro 150 mominute
kuresa nonkango dokusika ko- 150 dogoro 160 mominute
kuresa nonkango dokusika ko- 160 dogoro 175 mominute
kuresa nonkango dokusika ko- 175 dogoro 185 mominute
kudiworoka parugururo lyepeguru noharade dokuhetakana me mono lyononkango pangende rera
kudimburura nokuzuvha noharade dokuhetakana mokuresa ediwonkango lyapoopo
kuruganesa pwarumwe ereso nokuzuvha nkedi zokupameka ezuvho (Tara Sikakadeko B)
kudiworoka parugururo lyepeguru harade zokuhetakana me mono lyononkango pangende rera
kudimburura nokuzuvha noharade dokuhetakana mokuresa ediwonkango lyapoopo
kuruganesa pwarumwe ereso nokuzuvha nkedi zokupameka ezuvho (Tara Sikakadeko B)
kulikida maunongo nomavhuro gokuresa gomanzi, mvhongwa ediwo lyonomuhagaro, nonkedi dedimbururo nonkango ntani emono lyediwonkango lya kukura
kuruganesa pwarumwe ereso nokuzuvha nkedi zokupameka ezuvho (Tara Sikakadeko B)
kulikida maunongo nomavhuro gokuresa gomanzi, mvhongwa ediwo lyonomuhagaro, nonkedi dedimbururo nonkango ntani emono lyediwonkango lya kukura
kuruganesa pwarumwe ereso nokuzuvha nkedi zokupameka ezuvho (Tara Sikakadeko B)
21 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
9.2 Kuresa nokutjanga (etwikiro)
YITAMBO YOKUTAMUNUNA
YITAMBO YOKUYUKILIRA
Varongwa tava: Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Ereso nekwatogano 3. lihamesere moyireswa yonontambo donoharade dokulisiga-siga kumwe noyiparatjangwa, marupe noyitambo yokulisiga-siga, nokulikida ekwatogano lyoyireswa, nomutungo dosireswa nounkurungu womutjangi Yitjangwapukururo Marudi goyitjangwa -yitjangwapukururo - yitjangwasingonono - yitjangwa yopakonda - yitjangwarawiro - yitjangwafwatururo ndi yitjangwafwatururofano - esansukururo - malitatano - yitjangwagombeko (sih. matjingiso) - yitjangwahafeso (sih. yifanozoreso, yidanwa, nomutango, masimwititi) Yitjangwanongononi (sih. kuhetakanesa mparukiso zonomukunda dokomambo nositata) -yitjangwa yokugava magano
kusingonona yintokorwa tjangwa yokulisiga-siga nomarudi gomanzi goyintokorwa tjangwa yokurugurura ediwonkango lyepeguru
kusingonona pankareso, esansununo lyomagano gokulisiga-siga ga nkenye ezuva, yitjangwa yokusure nomarudi gomanzi goyintokorwatjangwa yokuzanzunuka moyiparatjangwa..
kusingonona yintokorwa tjangwa yokulisiga-siga nomanrudi gomanzi goyintokorwa tjangwa yokurugurura ediwonkango lyepe guru.
kusingononaa pankereso zene-zene pasansununo, palisiga-sigo, eranyo patjangwa nomarudi gomanzi goyintokorwatjangwa.
kuruganesa ekwatongano pankedi zokugava efwatururo lyosinto korwatjangwa.
kuruganesa ekwatogano pankedi zokugava efwatururo lyosinto korwatjangwa.
kuruganesa ereso lyekwatoghano pankedi newapaiko lyoyidiviso (sih siparatjangwa noyipratjangwagona) efwatururo lyegendeso.
kuruganesa ereso lyekwatogano newapaiko sidiviso sefwatururo lyegendeso.
kudimburura nositambo nedemeneno lyovapurakeni moyintokorwa yokulisiga-siga.
kudimburura mutungo gokulisiga-siga, nositambo sovapurakeni moyintokorwa yokulisiga-siga.
kudimbururura mutungo gokulisiga-siga, ndunganeso raka, sitambo novapurakeni koyintokorwatjangwa yokulisiga-siga.
kusingonona sitambi, tjangesa, vapurakeni nomaditomporo goyintokarwatjanwa.
kusingonona yidiviso yomulyo newapaiko lyosireswa somarudi gokulisiga-siga goyireswa
kudimburura situganakonentu esi sa hwa kuruganesa moku sita marudi gomanzi gemoneko goyintokorwatjangwa.
kudimburura ununu wokuniganesa mokusita marudi gomanzi gemoneko goyinto korwatjanwa.
kudimburura nkedi zokusita marudi gomanzi pamoneko yintokorwatjangwa
kudimburura nokuku- mburura ndunganesoraka, yininke yoyireru younongotjango, muse, matungunu sidiviso
22 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
pononkedi toto dokudivikwa momarudi gomanzi pamoneko yintokorwatjangwa
23 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
9.2 Kuresa nokutjanga (etwikiro)
YITAMBO YOKUTAMUNUNA
YITAMBO YOKUYUKILIRA
Varongwa tava: Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
3. lihamesere moyireswa yonontambo donoharade dokulisiga-siga…(etwikiro.)
kusingonona mutungo nu gomununu (kakaratafano, efanorongo, sifanekwa) ruganununa mauzera poforoma zapeke.
paka mauzera poyintokorwatjangwa eyi vana resa.
kugusa papakerero saselike mauzera namunye mo mafwatururo gokuvyukilira noma kitiko ntambo.
kutokora kukwama mauzera gomasinto korwatjangwa, ewapaiko sidiviso sih siparatjangwa noyiparatjangwa gona.
kugwanekedesa maumbangi nekwate soko lyetanto.
kudimburura pokatji koyiretesapo noyitundwamodona
kutura mosirugana mapukururo nomavyukiso gomasupi, va tjanga
kuruganesa nawa-nawa mapukururo gomoyireswa va ninke yirugana
kusingonona mauzera momunene monograika getamununo (nomuzaro, efanorongo, sifanekwa) ruganuna mauzera poforoma zapeke.
kugusa papakerero lyalike mauzera namunye momafwatururo gokuvyukalira nomakitiko ntambo.
kupapara po nokutura mauzera pontambo zokumoneka nezi zokudira kumoneka .
kupapara nokutura mauzera.
kunongonona yintokorwatjangwa eyi va wapaika momuzaro gokulikwama.
kutarurura montenta mosintokorwatjangwa pomafwatururo gosinto korwatjangwa yokuu vyukilira nsene-nsene kuhoramo moyi ntokorwatjangwa.
kutemwinina mouhunga yininke yomosireswa nsene kuna kusingonona eyi sina kutanta sireswa
kusingona nokutarurura mauzera momunene muntugunu goyintokorwa tjangwa, nografika, sifanekwa nonompungi domafano mokuruganuna mauzera poforoma zapeke.
kugusa papakerero lyalike mauzera namunye mo mafwatururo gokuvyukilira nomakitiko ntambo.
kupapara po demeneno nokutara mauzera.
kutarurura yitjangwa yokuruganesa patorona zopawapaiko pahetakaneso nopamalisigo
kutarurura malisigo momutungo, mewapaiko nomositambo soyitjangwa yomapukururo yositambo sokudivikwa
kutarurura nokuhetakanesa yitjangwa yivali kosiparatjangwa ndi
kutoroka nokutarurura mauzera vana gava malisiga-siga, gonomuntuguna yintokorwatjangwa ne ruganuno lyomauzera poforoma zapeke
kugusa paparekero lyalike mauzera namuye momafwatururo gokuvyukilira nomakitiko ntambo.
kuingonona sitambi, tjangesa, vapurakeni nomaditomporo goyintokarwatjanwa.
kudimburura nokuku mburura ndunganesoraka, padiwondanda muse, matungunu sidiviso pononkedi toto divikwa momarudi gomanzi pamoneko yintokorwatjangwa.
kutarurura malisigo momutungo, mewapaiko nomositambo pokatji konomuhanguro doyitjangwa yomapukururo
24 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
yoyisupi yokulivyukisa vene, sih. Kutjanga Yuma yo- ndi kutumbura mapukururo gongandi.
nawa-nawa ntani nsene kuna kuninka magozogano koyininke yomosireswa
kutokora magano gomanene gavali ndi kupitakana opo gokutundilira mosireswa nokudimburura umbangi mosireswa ou una kukwatesa ko magano
kosihoroka sokulifana
kudimburura yiruganeso yeraka yopantateko eyi ava ruganesa va retese po etanto, ehafero noyinakukwama ko moyitjangwa
kutarurura nokuhetakanesa yitjangwa yivali kosiparatjangwa ndi kosihoroka sokulifana
kutara ehuguvaro noyinakukwamako yopagazo yositjangwa, nokufaturura nonkedirugano vatjangi ava ruganesa va gwane sinakukwamako esi
9.2 Kuresa nokutjanga (etwikiro.)
YITAMBO YOKUTAMUNUNA
YITAMBO YOKUYUKILIRA
Varongwa ngava: Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
3. lihamesere moyireswa yonontambo donoharade dokulisiga-siga …(etwikiro.))
kutjanga madidiliko gomasingonono yinto korwatjangwa ndi ruhasintokorwatjangwa
kuhetakanesa nokulimbika yintokorwatjangwa yivali moyihorokwa yokulifana, sumauyungwa, edidiliko lyomalizo nomalisigo.
kusikusamo pahungamo elitwikanano
etarururo lyokugava noku singonona elikonkanano lyelizvho lyosintoko rwatjangwa.
kutwikanana nokugaununa egano lyene.
kutjanga madidiliko, malikwamo gedidiliko gano mauzera goyintokorwatjangwa.
kuyereka pokatji komagano koyintokorwatjangwa
kurugurura sintokora pamwe noumbangi woyintokorwatjangwa yinkondopeke etarururo lyetanto lyosintokorwatjangwa nsene mafwafururo vyukilira nomakitiko.
kukwama siruganokonentu paruha roparero ropamahina gositambo./
kukwama ndi kutemwinina nokukonakona malitatano
25 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
lyomanrondo ro nomavyukiso.
kuruganesa mauzera gomoyintokorwatjangwa yipo varugane etjanga vyukiliro sirugana.
nedi lyesiponono lyokukwatesa ko egano lyene, kugava esupipiko lyosintokorwatjangwa moku kwama oyo.
kuyereka elikido lyomutjangi nomutaro mosintokorwatjangwa nokufwaturura nook nda domutro.
efaneko kumanesa nape nye lyomosintokorwatjangwa nekwatesoko lyoumbangi sintokorwatjangwa.
kugusa mauzera gomulyo moyintokorwatjangwa yivali ndi yoyinzi, mokisi kuruganuna mo foroma zapeke nokugwanekera momarupe gokulisiga-siga novapurakeni.
nomatumburo gongandi mosireswa sokuwapera epupi, kukonakona asi nokonda dina wapa ntani umbangi una hungama, wa wapere ko ntani una wapere ko mokukwatesa ko matumburo
kumona yihorokwa yehameno mbinga zimwe edemeneno kumwe tupu moyireswa
kutemwinina kutumbura maumbangi goyireswa gokulisiga-siga va kwatese ko esansununo lyeyi sina kutanta kuyukilira sireswa neyi sa kudira kuyukilira kutanta
kukwama malikido gopaunongo gosiruganeso sopaumakeninga sosireru
kutarurura, elikwatokumwe nehetakaneso lyefwatururo nelimbiko.mauzera gokutunda ko
26 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
sintokorwatjangwa simwe ndi yoyinzi yokuwapera yitambo yomalisigao / novapurakene.
9.2 Kuresa nokutjanga (etwikiro)
YITAMBO YOKUTAMUNUNA
YITAMBO YOKUYUKILIRA
Varongwa ngava: Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Unongotjango 4. kuresa, kukwata egano nokuteda pakuyauko kounongotjango nounongotjango wopamasimwititi wonontambo dokuzeruka dokulisiga-siga,ntani kulikida ediwo lyonomutungo doyireswa noukonentu womutjangi
kudimburura yininke yomulyo yesanseko, yesimwititi/yorungano ntani nongano datamburamo
kudimburura yininke yomulyo yesanseko, udano worupwirurukiro rumwe ntani yizoresa/fantasy
kudimburura yininke yomulyo yesanseko, udano nemesimwititi
kufwatururaa yininke yomulyo yomasanseko gokulisiga-siga noudano
kudimburura yidimbwiliso yopantateko yovelise zokumanguruka ntani nomutango dononderu: sihwi/mutungo, unene wonondanda, erugururo, eligwohagaro, nomuse, erugururo lyomuhagaro
kudimburura yidimbwiliso oyo ya kukwama ko yovelise zokumanguruka ntani nonomutango dononderu: noskema dononderu domaligwohagaro, onomatopoeia similes, maligwonongwedandanda-zwi
kudimburura nokusingonona yikwama ko yoyininke yopantateko younongotjango (sih. matumbwisofano, entupeko ntani eruganeso yidivisoreseso)
kudimburura, kusingonona ntani kukonakona yikwamako yelitungirofano nononkango dokuhadagura noyininke peke younongotjango nonombuyungofano monomutango
kudimburura edina, mutjangi/mutangi, mufaneki, muhanesi ntani ekamo lyosireswa sounongotjango
kudimburura edina, mutjangi/mutangi, mufaneki, muhanesi ntani ekamo lyosireswa sounongotjango
kudimburura musanseki, kusingonona evega(ma), mbudi zonene elikwamo lyesansekopuru, lyoudano ndi lyesanseko morupe rwalyo lyopankarapamwe, pantundiliro/ndi pampo, ntani kuninka magozo gopahungamo gokuhamena elikwamo lyesanseko, mbudi (no-) ntani vadani
kudimburura nokuninka magozo gokuvyukilira ga hama nombudi, edigopeko, evega (mavega) ntani ukwawo pokatji kovadani vene ntani vadani edigopeko lyetjangopuru, lyoudano ndi esanseko lyesupi morupe rwalyo pankarapamwe, pantundiliro no-/ ndi pampo
kudimburura musanseki, kusingonona evega, vadani noyihorokwa yoyinene yesanseko ndi youdano, nokuninka magozo gomareru ga hama
kudimburura musanseki, kusingonona evega, vadani identify the narrator (ntani hena ntoni nompote) ntani yihorokwa yesanseko ndi youdano, nokuninka
27 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
yiviyauka yovadani
kufwaturura etanto lyokuyukulira neli lyokudira kuyukilira mokuhamesera momunene nokoyihonena yomosireswa
magozo gokuhamena vadani pokusansununa nokupakerera mapukururo gokutundilira komaruha gokulisiga-siga gosireswa
kufwaturura etanto lyokuyukilira neli lyokudira kuyukilira, kugava mapukururo gouhunga gomosireswa ga kwatese ko esingonono
pokusingonona nopokupakerera mapukururo gomomaruha gokulisiga-siga gosireswa
kufwaturura etanto lyokuyukilira neli lyokudira kuyukilira, kugava umbangi womosireswa ga kwatese ko masingonono gawo asi yisinke yina kutanta yireswa
pokusansununa nokupakerera mapukururo gokutundilira komaruha gosireswa
kufwaturura etanto lyokuyukilira neli lyokudira kuyukilira, kugava umbangi womosireswa ga kwatese ko masingonono gawo asi yisinke yina kutanta yireswa
9.2 Kutjanga nokuresa (etwikiro)
YITAMBO YOKUTAMUNUNA
YITAMBO YOKUYUKILIRA
Varongwa ngava:
Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kutjanga 5. kutjanga yireswa yokulisiga-siga momutungo gokutota, yositambo samwene nesi sokurugana, pokuruganesa ezwi nelindagurozwi lyouhunga
kuwapeka magano momaruhatjango noku ko horowora eraka lyoku wapera kositambo sosiruganatjango.
kuwapeka magano momaruhatjango momuzaro gokuwapera nokuko horowora eraka lyokuliza kositambo novapurakeni
kuwapeka magano momaruhatjango galize kumwe nositambo seraka eli nail wapera vapurakeni.
kuwapeka magano momuruhatjango gomutungo gomuwa agavana gwanekedesa nawa moyikara yeraka lyokuliza nositambo novapurakeni.
kuhorowora mapukururo gokuliza gomwa simwe sarunone (sitaunde (yi) komurongi) sokyukilira kosirugana nokuvhonga mo mapukururo moyitjangwa ndi sitjangwa sononkango dombumwa dononzi vana kurugurura.
kuhororora mapukururo gokuliza yina kutunda mwayivali vanduruka ndi yomomaru none gomanzi kuyukilira kosirugana (Mekwafo lyomurongo) nokuvhonga mapukururo moyitajngwa ndi sitjangwa sononkango domfumwa donavizi va ha
kuhonrowora mapukururo gokuliza kuyu kilira kosirugana sa tunda momarunone genduruko lyokulisiga-siga nevhongakano mapukururo moyitjangwa va hana kutjangurura.
kuhorowora mapukururo gosiruganatjango gana tundu meduruko lyokulisiga-siga nomomarunone goyifanekwa kutara usili kwankenye runone nokuvhongakana mapukururo moyitjangwa, kupanda morunone gawo
28 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
na kurugurura.
noku ka ha geka kutjangurura.
kuyereka / etungomanano, esarago, eresururo nokutjangurura sirugana moomu ana yiharere demenena kandu ngaesoraka zokuwa pera kuyukilira koharade ozo nokuwapeka esipero yimo hena o’ka gwane sininke somutaro kouhura
kuyereka / etungomanano, esarago, eresururo nokutjangurura sirugana moomu ana yiharere demenena kondunganesoraka zokuwapera, esipero lyo kuwapera noku ka gwana sininke somataro kouhura.
kuyereka / etungo magano, esarago nokutjangurura sirugana moomu ono yi harere demenena kondunganesoraka zokuwapera, esipero lyouhunga nediwo nkango lylokuwapera noku ka gwana sininke somutaro kouhura.
kuyereka / etungomagano esarago netjangururo sirugana po kukatjanga kumana mo ewapukurura kukatambesera mondunga nesoraka nemesipero noku ka gwana sitjangwa somutaro kouhura.
kuyereka / etungomagano esarago netjangururo sirugana po kukatjanga kumana mo ewapukurura kukatambesera mondunga nesoraka nemesipero noku ka gwana sitjangwa somutaro kouhura.
29 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
9.2 Kuresa nokutjanga (etwikiro)
YITAMBO YOKUTAMUNUNA
YITAMBO YOKUYUKILIRA
Varongwa ngava:
Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
5. tjanga yireswa yokulisiga-siga...(etwikiro)
kuruganesa ntanto zopasimwe, nezi zopayinzi yiruwo youhunga yidivisoreseso, ediwonkango lyokuliza meruganeso yisewe / nomuse moyitjangwa.
kuruganesa ntanto zopasimwe, zopayina nontantotwikakano moyiruwo youhunga noyidivisoreseso, ediwonkango lyewa meruganeso yisewe / nomuse moyitjangwa.
kuruganesa yitja yondongeraka, ponomukaro doyidivisoreseso, ediwonkango noyisewe / musemombuyungo zouhunga nosiruwo.
kuruganesa yitja yondongeraka, ponomukaro doyidivisoreseso, ediwonkango, yisewe / muse mombuyungo zouhunga nosiruwo.
kutota yitjangwa ya tambesera kounkurungu, esanseko nesingonono, mvhongwa noyitjangwa yoyisupi yopaumwene ya nkenye ezuva mokutanmbesera eruganeso kovapurakeni ava wa diva.
ntumwakarata
ezigido
foroma zelihamesero momarumbasano
epapero (ekarata lyene-lyene)
manangwiro goyiterekwa
nomutango dononsupi/nomutango domaligwohagaro gopantateko
mbilive zorupandu zopahasikwamo
ruhatjango rwesinganono nediwonkango, dina
kutota yitjangwa ya tambesera kounkurungu, esanseko esingonono neyi yiha hamene komapukururo mvhongwa noyitjangwa yoyisupi yokulisiga-siga ya nkenye ezuva mokutanmbesera eruganeso kovapurakeni ava wa diva.:
- kutjanga mobuke
zomulyo - yitjangwadidiliko - ehundiro lyereru - ediviso - epenuno lyokontunda
lyosaitunga - mangwiro ganamunye /
yiha/malikido - mbilive zopahasikwamo
zokuhundira egusiropo - maruhatjango
gokusingonona - masansekototo
kutota yitjangwa yoyiwa yoyinzi nositambo sokutota, sokusimwitira ntani nokusingonona, mwa kara sitambo soyireswa yomuntu pamundinda gwendi ntani kovapurakeni woudivikwa nava va dira kudivikwa va kara mosure nomonkarapamwe:
- egendururo buke - imeyilil (mbilive
zopahasikwamo neharero uwa)
- mbudi (sitjangwa) - mbilive zeguvisoko - euyungovali/mapuragero - matjingiso gomanunu - manangwiro/mapukururo
gomanene unene - maruhatjango
gesingonono - masansekototo
kutota nokuhamesera mo yitjangwa yoyiwa yoyinzi nositambo sokutotambo sokutota, sokusimwitira ntani sokupukurura, mwa kara yireswa/yitjangwa yoyisupi nositambo sopwamwene pamundinda noparugano, pokuruganesa nkedi zouhunga ntani (elindagurozwi) lyokuwapera sitambo novapurakeni:
- ehundiro yirugana
yemepwizumuko - mbilive zopasikwamo
zesivano - ehundiro lyopasikwamo - mbilive zopaundambo
zakugava magano - umbangi
wokulimonena/egawoyitundwamo
- manangwiro momunene,
30 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
kutunda komurongi
masansekototo
goamnene - maruhatjango
gesingonono - masansekototo
31 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
9.3 Ndongeraka nediwonkango
YITAMBO YOKUTAMUNUNA
YITAMBO YOKUYUKILIRA
Varongwa ngava:
Harade 4 Harade 5 Harade 6 Harade 7
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Kehagero lyoharade varongwa tava vhuru:
Ndongeraka 1. ruganesa ediwo nenangwiro lyovetaraka neruganeso lyeraka moyitjangwa nopokuuyunga, noyitja yonondunganesoraka pokulironga nopokuuyunga eraka
kuruganesa udiviraka pokuuyunga nemegwanekero kuyerekera pontambo poharade ezi
kuruganesa yitja yondunganesoraka zouhunga, meraka eli va tambesera kuronga harade ezi
kuruganesa udiviraka pokuuyunga nemegwanekero kuyerekera pontambo zoharade ezi
kuruganesa yitja yondunganesoraka zouhunga, meraka eli va tambesera kuronga harade ezi
kuruganesa udiviraka pokuuyunga nemegwanekero kuyerekera pontambo zoharade ezi
kuruganesa yitja yondunganesoraka zouhunga, meraka eli va tambesera kuronga harade ezi
kuruganesa udiviraka pokuuyunga nemegwanekero kuyerekera pontambo zoharade ezi
kuruganesa yitja yondunganesoraka zouhunga, meraka eli va tambesera kuronga harade ezi
Ediwonkango 2. diva nokuruganesa muzaro nagunye gopamalirongo nononkarerero dononkango kuvyukilira monontanto dokuwapera mokutjanga, mokuresa, mokuuyunga nomokupurakena, pkuvapiswira mesipero nontumbwiso pontambo zepevhu zepetateko zouhunga
kuruganesa pokuuyunga nopokutjanga ediwonkango lyokuzeruka mo- - nonkango dosirongwa
nosiparatjangwa songandi
- nonkango domuhagaro gokulifana nedi dokuta payinzi
- mbuyungofano - nonkangohehero - nonkangotwikakano - malilimbonkango ga
divikwa - nonkangotwikakano/collo
cations, yisewe nonomuse
kurwamena etanto lyononkango dokudira kudivikwa pokuruganesa
kuruganesa pokuuyunga nopokutjanga ediwonkango lyokuzeruka mo- - nonkango dosirongwa
nosiparatjangwa songandi
- nonkango domuhagaro gokulifana nedi dokuta panzi
- mbuyungofano - nonkangohehero - nonkangotwikakano - malilimbonkango ga
divikwa - nonkangotwikakano/collo
cations, yisewe nonomuse
kurwamena etanto lyononkango dokudira kudivikwa pokuruganesa
kuruganesa pokuuyunga nopokutjanga ediwonkango lyokuzeruka mo- - nonkango dosirongwa
nosiparatjangwa songandi ntani noyitja yopaukonentu
- nonkango domuhagaro gokulifana nedi dokuta panzi
- mbuyungofano - nonkangohehero - nonkangotwikakano nedi
doyintetwa yoyinzi - malifanonkango
nomalilimbonkango ga divikwa nakauke
- nonkangotwikakano/collocations, yisewe nonomuse
kurwamena etanto
kuruganesa pokuuyunga nopokutjanga ediwonkango lyokuzeruka mo- - nonkango dosirongwa
nosiparatjangwa songandi ntani noyitja yopaukonentu
- nonkango domuhagaro gokulifana nedi dokuta panzi
- mbuyungofano - nonkangohehero - nonkangotwikakano nedi
doyintetwa yoyinzi - malifanonkango
nomalilimbonkango - nonkangotwikakano/collo
cations, yisewe nonomuse
kurwamena etanto
32 Grade 4 – 7 Rukwangali First Language Syllabus, NIED 2015
udivi womadinkango noyitumbikirotameko
udivi womadinkango noyitumbikirotameko
lyononkango dokudira kudivikwa pokuruganesa udivi womadinkango noyitumbikirotameko
lyononkango dokudira kudivikwa pokuruganesa udivi womadinkango noyitumbikirotameko
33 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
10. NGENDESOKONAKONO
Ngendesorongo zokudemenena pomurongwa nokuronga kokudemenena pomurongwa kuruganesa ediwo lyenene nomaunongo gomanzi kwa hamena kovantu vediwo lyenzi. Yitambo yopatamununo mongendesesorongo kwa tumbura asi ekwatogano nomaunongo musinke murongwa na hepa kulikida morwa ngendeso zokuronga nokulironga, ntani yitambo ke yopatamununo ngava konakona. Nye ya kara mulyo asi ngendesorongo za hepa kudemenena pokulironga, kapisi pongendesokonakono nepekonakono. Ngendesokonakono nekonakono ayo kukwatesa ko tupu
kulironga. 10.1 Ekonakonotwikido Yipo va gwane etompoko nalinye nontambo zalyo, nonkarero dononzi dekonakonotwikido dokulisiga-sia dopasikwamo nopahasikwamo kwa di pumbwa di gave efano lyokuzura lyezokomeho lyomurongwa ntani matomporo moyirongwa nayinye. Ngendesokonakonotwikido za hepa kuzuvhika, nderu ntani kuvhura kuzigendesa ntani kwa zi tura nawa-nawa momapuliro nomoyirugana yerongo demeneno pomurongwa. Varongi va gwane nawa-nawa mapukururo gokuhuguvara ntani gomulyo getomporo lyomurongwa moyitambo yene-yene. Mapukurura va pongaika gokuhamena ezokomeho netomporo lyovarongwa va hepa kuyiruganesa va gave nkumbu kovarongwa kombinga zeyi ava tompora neyi ava dili kutompora, asi kupi ko vana kurugana nawa, ntani morwasinke, ntani kupiko, ngapi ntani morwasinke vana pumbwire kuhetekera ko unene. Vakurona va hepa kuvapukurura narunye kombinga zezokomeho lyamunwawo moyirongwa nayinye, kuvakorangeda va fete matomporo, ntani kuvapa yiturwapo asi ngapi omu nava vhura kukwatesa ko yiviyauka yomurongwa yokulironga.
Ezokomeho lyomurongwa mosirongwa esi va hepa kulitantera vakurona monzapo zosure. 10.2 Ekonakono lyopatungo nopagozo Nonkedi mbali dekonakono ava ruganesa yido ekonakonotwikido nekonakonogozo. Ekonakonotwikido lyopatungo kwa kara nkenye ekonakono mwa za elima lyegendosure yip ova wapukurure kulironga ntani va vyukisew ngeso zokuronga. Ekonakono kwa kara kovanona nosirugana sokutunga nsene ntani ezuvake:
- -kuliruganesa va vhukise ediwo lyawo nomaunongogawo, kutulisa po nomulyo donongwa, ntani kuzerura nomukaro dokulironga dokukanguka
- -yirugana yekonakono kuvatera varongwa va kohonone maudigu pakonentu pokuruganesa eyi va lironga
- -murongi kuruganesa mapukururo a wapukurure nongendesorongeso noyilirongeso Ekonakonogozo yilyo ekonakono ava ninki kehagero lyelimagendosure va hamesera pepongeko lyezokomeho nomatomporo gomurongwa melima nalinye mosirongwa songandi, kumwe nankenye tukonakono ndi ekonakono lyekehagero lyelima.Yitundwamo yekonakono lyegozo yizo ntambohanguro zimwe zerundururo kehagero lyelima. 10.3 Nongendeso dopahasikwamo nopasikwamo Murongi ga hepa kukonakona nawa asi ngapi nkenye murongwa ana kukontora yitambo yene-yene va fwaturura mongendesesorongo ntani kweyi ta gwana efano nalinye lyezokomeho lyomurongwa. Momunene eyi kuvhura kuyirugana ponkedi zopahasikwamo ntani mehamenomo lyanamunye, yi pitire metarero lyopatungolyezokomeho lyankenye murongwa mononksrero dokulironga nedi dokurugana siruwo oso awo kuna kukonakona yininkje, tava singonona yininke nomapukururo, kuna kuruganesa ediwo, kuna kutanta nokuninka matokoro gomulyo,
34 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
Nsene ya kara hepero asi ekonakono va li ninke li kare lyopasikwamo unene, murongi ga hepa kuruganesa nonkarero kulironnga kooku kwa kara po nononkrero deliyombereso a konakone ezokomeho lyomurongwa. Tukonakono topasikwamo topatjango kuvhura kuturuganesa va konakone yitambo yene-yene ntani ya ha gusa siruwo sosinene unene. Tukonakono totusupi vat u hamesere tupu koruha rosirongwa esi vana kuronga ezuva olyo ntani hena moyihorokwa tupu yongandi nava ruganesa sirongwa mudima. 10.4 Ekonakono Mapukururo gokutundilira kekonakonotwikido lyopahasikwamo nopasikwamo ga hepa kugaruganesa murongi a divilise apa nayi kara heperoa wapeke nongendeso noyirongeseso mezokomeho lyomurongwa nonompumbwe dankenye murongwa. Kwankenye ehagero lyouumwe wounene ou vana rongo, ntani kehagero lyankenye sinano, murongi kumwe novarongwa, va hepa kukonakona ngendeso mokusikura yirugana va mana, ehamenomo, yinke vana lirongo varongwa, ntani yisinke yokuvhura kurugana va wapukurure ukaro wokuruganena monkondwarongero nomatomporo gawo. 10.5 Yinakugwanesa yomahangurodidiliko Nsene mahangurodidiliko kuna kugagava mekonakonotwikido, ya kara mulyo asi ga likide etomporo lyene-lyene lyomurongwa mositambo sene-sene songandi, ntani kapi ga hamene kweyi asi ngapi varongwa wopeke vana kutompora moyitambo eyi ndi kegano eli asi noperesenda dokukarerera po dovarongwa narunye va dipe Ehangurodidiliko A, B, C, yi ze ngoso (norm-referencing). Mekonakono (lyocriterion-referenced assessment) nkenye ehangurodidiliko lya hepa kukara nesingonono kweyi ga hepa murongwa kudidilika yipo va mu pe ehangurodidiliko. Masingonono mahangurodidiliko va hepa kugatjangera nkenye sirongwa nkenye elima. Ya kara mulyo asi varongi mwankenye ruha rosirongwa va ruganene kumwe va kare nediwo navenye limwe/lyokulitamabasana asi yisinke lina kutanta esingonono lyehangurodidiliko, ntani ngapinava ga ruganesa mekonakonotwikido, yipo mahangurodidiliko va ga gave mouhunga moyirongwa nayinye. Yiyo yelike ngayi ninkisa yitwa yekonakono va yi huguvare. 10.6 Masingonono mahangurodidiliko Etomporo lyetungo lyomurongwa moyitambo yene-yene ngava li likida monondanda dehangurodidiliko A dogoro E, omu A za kara zepeguru-guru ntani E za kara ehangurodidiliko lyepevhuuvhu. Nsene nondanda domahanguro didiliko kuna kudigava, ya kara mulyo asi di likide ntambo zene-zene zentomporo lyomurongwa mokuhamena komatomporo. Elitundakano pokatji konondanda dedidilikohanguro noyitambo yene-yene kwa li likida oku konhi. Ndanda zehangurodidiliko va hepa kuziruganesa narunye nsene tasi vhulika zi kare sitwa mevega lyoperesenda.
Mahanguro didiliko
% Range (Gr 4 - 7)
Masingonono gomahangurodidiliko
A 80%+ Kwa gwana pamutaro yitambo yene-yene. Murongwa kwa tompora unene pamutaro momaruha nagenye getomporo.
B 70-79% Kwa tompora nawa unene yitambo yene-yene. Etomporo lyomurongwa kwa kara nawa keguru lyoyinakusikisamo yopaunakatji ntani murongwa kutompora nawa unene mosinzi somaruha gomatomporo.
C 60-69% Kwa tompora nawa yitambo yene-yene. Murongwa ga diva nawa-nawa yitambo yene-yene ntani kuvhura kuyiruganesa mononkarero nomomarupe gokudira kudivikwa.
D 50-59% Kwa tompora nawa tupu yitambo yene-yene. Etomporo lyomurongwa kuna kuligwa noyinakusikisamo yopaunakatji. Murongwa ta pumbwa ekwatesoko lyokulironga momaruha gamwe.
E 40-49% Kwa tompora tupu yitambo yene-yene yokutamekera ko va mu mone asi kuna
35 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
kutompora. Munona kuvhura a dire kutompora moyitambo yene-yene nayinye, nye etomporo lyomurongwa lya gwanene kupitakana ntambotamekero zetomporo. Murongwa kwa kara mompumbwe zekwafo lyokulirongo mosinzi somaruha.
U 0-39% Kampi ana tompora mosivarotamekero soyitambo yene-yene. Murongwa kapi ana vhuru kutompora montambo tamekero moyitambo yene-yene, nampili moomu pa kara ekwafo lyenene lyomurongi. Murongwa kwa kara mompumbwe zonene zokulironga.
36 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
10.7 Kuninka nokutjanga va pungure ekonakono Ekonakonotwikido va hepa kulirongikida nokulitura melikwamo petameko lyelima, ntani va hepa kurerupika moomu va kuvhulira. Yitwa va gavera yiviyauka yomonkondwarongero, yiviyauka yopamawoko, yirugana yoproyeka, yiruganagawo, yiruganenambo ntani tukonakono totusupi kuvhura va yi tjange va yi pungwire ekonakonotwikido. 10.8 Yitambo yekonakono Yitambo yekonakono yoRukwangali eraka lyokuhova yiyo: 10.8.1 Kupurakena nbokuuyunga Murongwa ta vhuru: 1. kupurakena ko ntani tava tara yireswa yopakana yoyinzi nokulimburura mouhunga nopatungo va
likide ekwatogano nepando 2. kugwanekera pamanguruko nopatompoko, kuhamesera siuyungwa komarupe gokulisiga-siga
nokoyitambo yopagwanekero, nokuhamena mo patompoko mononzogera dokuruganena kumwe 3. kugava mapukururo, malizuvho nomagano pavyukiliro, nawa-nawa nemelikwamo lyokuvyukilira,
mouhunga kovapurakeni ntani nositambo
10.8.2 Kuresa nokutjanga Murongwa ta vhuru: 1. kuresa kuziguruka nouhunga, kuvyukilira nekwatogano lyosireswa 2. kulikida ekwatogano netedolyopakuyauko poyireswa younongo neyi yomapukururo, nomutungo
doyireswa nounkurungu womutjangi 3. kutjanga yireswa yokulisiga-siga monoforoma dokutota, yitambo yapwamwene noparugano,
pokuruganesa esinto ezwi lyouhunga (register) nelindagurozwi ntani nomutungontanto dokulisiga-siga momaruhatjango gonomutungo
10.8.3 Ndongeraka nediwonkango Murongwa ta vhuru: 1. kuruganesa mouhunga esipero, yidivisoreseso nondongeraka 2. kuruganesa mouhunga nelitungirofano lyediwonkango noyisewe 3. kuruganesa mouhunga nombuyungofano moyiruwo 4. kuruganesa nomutungontanto dokulisiga-siga 10.9 Ekonakonotwikido: mavyukiso gomanene Sivaro songandi va tumbura soyiviyauka yekonakonotwikido mosinano va hepa kuyihorowora, va yi hangure padidiliko nokuyitjanga va yi piruke. Makonakonotwikido aga ga hepa kugafanaika nevangaro noku ga koreka mokukwama sipepakorekeso / yinakusikisamo yokukorekesa (memorandum). Yinakusikisamo yokuruganesa va koreke yiviyauka ya hana asi tukonakonogona ya hepa kuyigava komurongwa komeho zosiviyaukakonakono. Umbangi woyirugana va ninka varongwa woyitwa ya kara asi nawa, pokatji ntani pevhu, ntani hena yiruganagawo yopatjangwa nosipepakorekeso ndi memorandum va hepa kuyipungura posure dogoro kehagero lyelima elima lyokukwama ko. Varongi kuvhura va horowore kuhangura noku/ndi kutjanga va pungure makonakonotwikido gomanzi kupitakana pwaga va ndindira ndi va tura po nsene hepero koyitambo yetungo/yokuwapukurura. Ehangurodidiliko lyopagozo lyekehagero lyelima ngava li hamesera poyirugana yekonakono va fwaturura mongendesesorongo. 10.9.1 Kupurakena nokuuyunga Epurakenokwatogano lyovarongwa lya hepa kulikonakona pasikwamo nampili rumwe tupu mosinano. Kositambo esi varongwa kupura kakonakonogona kokupurakena aka nava limburura patjangwa.Yitwa kuyitjanga momuzaro gEkwatogano lyoKupurakena pEpepa lyoKutjanga/lyoKupungura Ekonakono.
37 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
Etompoko lyokuuyunga lyovarongwa va hepa kulihangura padidiliko nampili rumwe mosinano. (Kapisi mokugwanekera mwelike, nye momaunongo gokugava va uyunge nomokuligwanekera palipakerero). The Yitwa kuyitjanga momuzaro gouhunga pEpepa lyoKutjanga/lyoKupungura Ekonakono.
38 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
10.9.2 Kuresa nokutjanga Kuresa kuziguruka Etompoko lyokuresa kuziguruka lya hepa kulinonakona nampili rumwe (kutamekeara pwarumwe) mosinano. Lya hepa kulirugana pokuruganesa sireswa esi ga liwapaikira murongwa komeho zoruveze. Murongi kuvhura a konakone ekwatogano lyokuresa pokupura mapuro gongandi aga munona na limburura pakana, nye kara ono diva asi ekonakono lyopasikwamo lyekwatogano lyokuresa kulirugana momayombereso gekwatogano lyokuresa. Unongotjango Kutamekera posirugana simwe sounongotjango va va tjangera sa hepa kusikoreka mosinano ntani yitwa kuyitjanga va yi tulike momuzaro gouhunga pepepa lyokutjanga yitwa yekonakono. Elirongo lyounongotjango kwa kara: etjangopuru, udano nounongotango. Maruha gounongotjango nagenye gatatu kuvhura ga ninke ruha rwekonakono lyopasikwamo yimo hena kuvhura kurukonakona patjango. (i) Etjangopuru (yi kare asi porosa ndi masanseko gomasupi)
Yikaramo yiyo ngano yokulironga ya kara asi kapisi vadani nelikwamo lyoyihorokwa, edigopeko, maligumaguro noyikwamako. Mapuro gopatjangwa ga hepa kukara gekwatogano. Varongwa va vhure kugwana vene malimbururo pokuruganesa yireswa ndi nobuke. Montambo zoPirimere zEpeguru yireswa ndi nobuke va hepa kudilironga va ze mo unene.
(ii) Udano Udano wousupi, or ndi worupwirurukiro rumwe tupu, kuvhura va u lironge. Yikaramo yiyo ngano yokulironga ya kara asi kapisi vadani nelikwamo lyoyihorokwa, edigopeko, maligumaguro noyikwamako. Mapuro gopatjangwa ga hepa kukara gekwatogano. Varongwa va vhure kugwana vene malimbururo pokuruganesa yireswa ndi nobuke. Montambo zoPirimere zEpeguru yireswa ndi nobuke va hepa kudilironga va ze mo unene.
(iii) Unongotango
Nomutango nadinye edi va rugana nedi va dira kurugana kuvhura kudiruganesa mekonakono, ntanimapuro ga hepa kukara gontundiliro zomoyintokorwa. Varongwa kampi ava va konakona tupu kediwo lyawo lyonomutango, nye kevhuro lyawo lyokunongonona nokusingonona maganotungo geraka peke va va ronga mosinema oso melirongo lyounongotjango.
Nomutangotjangero nkenye harade: Harade 4: nomutango 3 NTANI sidanwa sosisupi 1/rupwirurukiro rumwe NTANI porosa 1 NDI masanseko gomasupi 3 melima Harade 5: nomutango 4 NTANI sidanwa sosisupi 1 / rupwirurukiro rumwe NTANI porosa 1 NDI masanseko gomasupi 4 melima Harade 6: nomutango 5 NTANI sidanwa sosisupi 1 NTANI porosa 1 NDI Masanseko gomasupi 5 melima Harade 7: nomutango 6 NTANI sidanwa sosisupi 1 NTANI porosa 1 NDI masanseko gomasupi 6 melima
Ereso netjangovyukiso Yireswa yokuresa kumwe nomapuro gomarudi gokulisiga-siga ga kukonakona ekwatogano lyetanto lyokuvyukilira neli lyokudira kuvhyukilira va hepa narunye kugakonakona mosinano nasinye. Sirugana sokuresa sekwatogano nampili simwe mosinano ga hepa kusitjanga nokupungura yitwa yaso murongi noyitambo yekonakonotwikido lyopasikwamo ntani kuyitjanga pepepa lyokutjanga yitwa yekonakono.
39 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
Yirugana va hepa kuyipura omu evhuro lyovarongwa lyokuvhura kugava mapukururo moomu ga kara mosireswa ndi mobuke zimwe ndi dononzi/ndi yininke yokumoneka va yi konakone morupe ropeke. Yihonena yetjanovyukiso lyangoso kugava mapukururo ga tunde mefwatururo yi ze morupe, kutunda mosireswa somapukururo yize monomuzaro dokutumbura malifano nomalisigo, ndi kutunda konografika, kotukarata toyirongo, magawoyitundwamo gomukarompepowe, ngo. ngo. Kuza komadidiliko ndi kekamo. Etjangotwikido Ntani yitwa kwa hepa kuyitjanga nokuyipungura pepepa lyokutjanga nokupungwira yitwa yekonakonotwikido. Ure woyirugana yokutjanga wa hepa kukara ngwendi ngesi:Kutamekera mpili pesansekototo limwe nositjangwa simwe sosisupi va hepa kuyikoreka mosinano. Ure woyirugana yokutjanga wa hepa kukara ngesi: Masansekototo: Harade 4: nonkango 100 - 120 (nontanto 15-20) Harade 5: nonkango 120 - 150 Harade 6: nonkango 150 - 180 Harade 7: nonkango 180 - 200 Yirugana yoyisupi: Harade 4: nonkango 60 – 80 (nontanto 6-10) Harade 5: nonkango 80 - 100 Harade 6: nonkango 100 - 120 Harade 7: nonkango 120 - 150 10.9.3 Ndongeraka nediwonkango Ndongeraka Etateko lyokukora mondongeraka ngali ninkisa varongwa va ruganese eraka mouhunga, kuvyukilira ntani montenta. Noveta dondongeraka va hepa kudikonakona pokuruganesa nongendeso dokulisiga-siga (tukonakono twelimbururo limwe, kuhorowora po elimbururo, kuhetakanesa yininke, ngo.ngo.), ya kara mulyo asi evhuro lyawo lyokuruganesa noveta odo morupe va hepa kudikonakona. Yitundwamo yekonakonogona lyondongeraka nampili limwe ga hepa kuyitjanga a yi pungure murongi nositambo sekonakonotwikido lyopasikwamo ntani kuyitjanga pepepa lyokutjanga yitwa yekonakonotwikido. Esipero Makonakono gesipero momarupe gokulisiga-siga, ntani matjangoresero momarupe gonontanto ndi ruhatjango oru vana kuresera varongwa, ngaga konakona etomporo lyovarongwa mesipero meraka Ya kara mulyo asi vanona va gwane mayombereso gomanzi momakonakono gesipero netjangoresero. Makonakono gesipero nomareserotjango ga hepa kukonakona ediwonkango eli va gwanekera nalyo ntani va va ronga mosivike/mosinano/melima. Kuvhura kugakoreka varongwa vene ndi vakwavawo. Kutamekera pekonakono lyesipero limwe mosinano ga hepa kulikoreka murongi koyitambo yekonakonotwikido lyopasikwamo ntani yitwa va yi tjange nokuyipungura pepepa lyokutjanga yitwa yekonakonotwikido. 10.9.4 Ekamo lyekonakonotwikido (CA) mosinano:
Maruha gomaunongo Yitwa Sigwano
1. Kupurakena nokuuyunga
Ekwatogano lyoKupurakena 10
Siviyauka sokupurakena 10
Sigwano 20
2. Kuresa nokutjanga
Kuresa kuziguruka 10
40 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
Unongotjango 10
Ereso netjangovyukiso 20
Esansekototo 10
Sirugana sosisupi 10
Sigwano 60
3. Ndongeraka nediwonkango
Ndongeraka 10
Esipero 10
20
SIGWANO 100
10.9.5 Yitwa yekehagero lyelima yonzapo
Yitwa yoponzapo yehagero siutatumvho yitwa yekonakonotwikido (CA) (100)yosiutatumuvho simive kuyigwedakana yize kefere. Yitwa eyi ya hopa kuyiruganesa ponzapo kehagero lyoyiutatumumvho 1 no-2. Mokuretesa po ukaro wouwa kuhamena kutjanga masanseko, nosikora da hepa kuhageka kutjangesa varongwa masanseko noyitjangwa yoyisupi yetjangotwikido mezuva lyokuhulilira lyosiutatumvho yip ova kareke varongwa posure. 10.10 Ekonakono lyekehagero lyelima: Mavyukiso gopatamununo. Maraka nagenye gokuhova nga ga tjanga ekonakono lyopontambo zosure kehagero lyelima. Sitambo sekonakono eli sokukonakona evhuro. Evhuro lyediwo yitambo yemelima kwankeye murongwa. Nayingye erongikido netjangeso lyekonakono lyekehagero lyomvhura ya ha pitakana moure woyivike yivali. Ekonakono lyekehagero lyelima ngali kara noyipepa yivali
Sipepa HARADE 4 Siruwo Yitwa
Sipepa 1: Kuresa kEkwatogano
Sipepa 1 kwa kara nomaruha gavali. Rudi romapuro kuvhura mu kare mapuro gokuhorowora, yimo ndi hawe / uhunga ndi kapisi uhunga mapuro gokuhetakanesa ntani mapuro ga hepa malimbururo monontanto dononde. .
Ruha 1: Kuresa kekwatogano (yitwa 20) Mapuro ga hepa kugapura mesanseko limwe ndi gavali va pira kumora, yireswa yopapukururo ndi yopasingononi, ntani kuvhura mu hamene mutango. Sivaro sononkango dosireswa kuvhura kusika ko-150-200. Kuvhura kugweda mo yiruganeso yopamoneko (sihonena: yifanozoresa, matjingiso, nomuzaro nonografika). Nokuruganesa si yireswa yivali yontundiliro zokulifana. Mapuro nga ga konakona ekwatogano ntani ngamu hama mapuro gokulisiga-siga ga konakone ediwo lyanakunye (etanto) kweyi ya zera neyi ya pira kuzera pontambo zompuliso mapuro.
Ruha 2: Ndongeraka (yitwa 10) Mapuro kugapura kuhameno Ndongeraka va ronga varongwa mwaza simano / elima. Sihonena: yidivisoreseso, marudinkango, yiruwo netungontanto.
Vili 1
30
41 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
Sipepa 2: Etjangotwikido
Sipepa 2 kwa kara noruha rumwe tupu. Esansekototo (yitwa 20) Varongwa ngava tjanga sansekototo lyopausili ndi esimwititi kwa limwe mwaga gane (nontanto 15 – 20). Yipinduramagano kuvhura kuyigava apa pana kara hepero nye ya hepa kuyisesupika.
Nominute
45 .
20
KUMWE 50
42 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
Sipepa HARADE 5 Siruwo Yitwa
Sipepa 1: Kuresa kekwatogano
Sipepa 1: Kwa kara momaruha gavali. Rudi romapuro kuvhura mu kare mapuro gokuhorowora yimondi hawe / uhunga ndi kapisi uhunga, mapuro gokuhetakanesa ntani mapuro gana hepa malimbururo monontanto dononde. .
Ruha 1: Ereso netjangovyukiliro (yitwa 20) Mapuro nagenye gokuresa ekwatogano (yitwa 10) kumwe nokuresa nEtjango lyokuyukilira (yitwa 10) ga hepa kugapura kesanseko limwe ndi gavali va pira kumona, yireswa yopapukururo ndi yopafatururo. Kuvhura kugweda mo mutango. Ure woyireswa kuvhura kusika kononkango 200-250. Nokuruganesa si yireswa yivali yontundiliro zokulifana. Mapuro nga ga konakona ekwatogano ntani ngamu hama mapuro gokulisiga-siga ga konakone ediwo lyanakunye etanto kweyi ya zera neyi ya pira kuzera pontambo zompuliso mapuro.
Ruha 2: Ndongeraka (yitwa 10) Ndunganesoraka (ytwa 10) mapuro ga hepa kugapura kuhamena ndongeraka va ronga varongwa mwaza sinano /elima. Sihonena: yidivisoreseso, marudinkango, yiruwo netungontanto.
Vili 1
30
Sipepa 2: Etjangotwikido
Sipepa 2 kwa kara nomaruha gavali. Ruha 1: Etjangotwikido / Esansekototo (yitwa10 ) Varongwa ngava tjanga esanseko limwe lyomoyiparatjangwa yine. (nonkango 120-150) Ruhat 2: Sirugana sosisupi (yitwa 10) Varongwa ngava tjanga yirugana yoyisupi (sihonena: mbilive zopaundambo, ruhatjango rwesingonono, euyungovali) ksimwe somoyiparatjangwa yitatu. (nonkango 80-100) yipindura magano kuyigava apa pana kara hepero nye kuyisesupika.
Vili 1
nominute 15
20
KUMWE 50
43 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
Sipepa HARADE 6 & 7 Siruwo Marks
Sipepa 1: Kuresa kekwatogano
Sipepa 1: Kwa kara nomaruha gavali. Rudi romapuro kuvhura mu kare mapuro gokuhorowora, yimo ndi hawe / uhunga ndi kapisi uhunga, mapuro gokuhetakanesa ntani mapuro gahepa malimbururo monontanto dononde.
Ruha 1: Ereso netjangovyukiliro (yitwa 50 ) Mapuro nagenye gokuresakekwatogano kumwe nokuresa netjangoyukiliro ga hepa kugapura momasanseko gavali ndi gatatu aga va pira kumona, yireswa yopapukururo ndi yopafatururo. Yireswa kuvhura kugweda mo yirugaheso yopamoneko (Sihonena: yifanozoreso, matjingiso nono muzaro) wa ha ruganesa yitjangwa yivali yorudi rumwetupu. Mapuro gekwatogano ngamu kara mapuro gomarupe gokulisiga-siga, gonontambo dokulisiga-siga hena moudigu wago.
Ruha 2: Ndongeraka (yitwa 20 ) Mapuro gahepa kugapura kuhamena ndongeraka va rongo varongwa mwaza sinano / elima. Sihonena yidivisoreseslo, marudinkango, yiruwo netungontanto. ngo.ngo..
Vili 1
nominute 30.
70
Sipepa 2: Etjangotwikido
Sipepa 2 Kwa kara nomaruha gavali. Rudi romapuro kuvhura mu kare mapuro gokuhorowora yimo ndi hawe / uhunga ndi kapisi uhunga, mapuro gokuhetakanesa ntani mapuro gana hepa malimbururo monontanto dononde. Ruha 1: Ereso nEtjangotwikido (yitwa 50) Mapuro nagenye gekwatogano (yitwa 40) ntani sirugana setjangovyukiliro (yitwa 10) ga hepa kugapura moyireswa yivali ndi yitatu va pira kumona, yopapukururo ndi yopatarururo. Ure wosireswa moHarade 6 u sike kononkango 250 – 300 ntani 350 – 400 mosireswa koHarade 7. Yirugana yopamoneko (sih. yifanozoreso, matjingiso) kuvhura tupu kuyiruganesa megwedoko kosireswa. Nokuruganesa si yireswa yivali yontundiliro zokulifana. Mapuro nga ga konakona ekwatogano ntani ngamu hama mapuro gokulisiga-siga ga konakone ediwo lyanakunye etanto kweyi ya zera neyi ya pira kuzera pontambo zompuliso mapuro. Ruha 2: Unongotjango (yitwa 10) Mapuro goyintokorwa ga hepa kugapura kositjangerwa sounongotjango oso va lironga mosinema soutatu. Mapuro ga vhure kukonakona yitambovyukiliro younongotjango ngomu ya sikama moyikaramo yokulironga. Ruha 3: Ndunganesoraka (yitwa 20) Kupura mapuro gondongeraka va ronga mosinema / melima, sihonena yidivisoreseso, marudinkango, yiruwo, etungontanto, ngo.ngo. mapuro ga vhure kukonakona yitambovyukiliro yondunganesoraka ngomu ya sikama moyikaramo yokulironga.
Vili 1
nominute 45.
Vili 1
30
44 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
Etjangotwikido / Etjangototo(yitwa 20) Esanseko (yitwa 20) Varongwa ngava tjanga esanseko limwe moyiparatjangwa yine. ( Harade: 6 nonkango 150-180, Harade 7 nonkango 180-200)
KUMWE
100÷ 2 = 50
45 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
10.11 Yitwa yokupitisa Ekonakonotwikida ngali gweda ko yitwa 50% kosilikidondanda sekehagero lyelima ntani ekonakono lyoposure lyekehagero lyelima ngali gweda ko 50%. [Yitwa 50 + yitwa 50 = 100] Mulyo gwankenye ruha rwekonakono kwa sikama ngesi. Harade 4 no-5
RUHA ESINGONONO YITWA MULYO
Ekonakonotwikido Maunongo gokulisiga-siga geraka
100 50%
Ekonakono lyopatjango Sipepa 1 30 30%
Sipepa 2 20 20%
Kumwe: 100%
Harade 6 and 7
RUHA ESINGONONO YITWA MULYO
Ekonakonotwikido Maunongo gokulisiga-siga geraka
100 50%
Ekonakono lyopatjango Sipepa 1 70 35%
Sipepa 2 30 15%
Kumwe: 100%
10.12 Muzaro gomaunongo kareko
Yitambo yekonakono Ekonakonotwikido Sipepa1 Sipepa 2
Kupurakena nokuuyunga 1 √
Kupurakena nokuuyunga 2 √
Kupurakena nokuuyunga 3 √
Kuresa nokutjanga 1 √ √
Kuresa nokutjanga 2 √ √
Kuresa nokutjanga 3 √ √
Ndongeraka noudivinkango 1
√ √ √
Ndongeraka noudivinkango 2
√ √ √
Ndongeraka noudivinkango 3
√ √ √
Ndongeraka noudivinkango 4
√ √ √
10.13 Yinakugwanesamo yekonakono Ngendesesorongo zoRukwangali yEraka lyoKuhova ngava yi gava.
46 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
Sikambekwa A: Muzaro gononkango
rukwangali
efwatururo
english
mpote Mudani gomunene (mutatanesi) mobuke, modano, ndi mofilima ndi mulyo gwendi ndi yikara yendi kuna kulirwanesa neyi yontoni ndi yependa
antagonist
unongo womutjangi
eruganeso lyomutjangi lyononkondo, lyomalitunturo, lyonombuyungofano, lyomutungo gosireswa, ngo.ngo. a tulise po yinakukwamako eyi ana hara
author's craft
eninkiliromo eharo ndi enyengo sininke lyokupira kuhungama, sih. murongikadi gokuhara kupa vakado yitwa yoyinzi
bias
etundakaneso etundakaneso lyononkango mbali edi va hwa kuruganesa meraka, sih. kufa nzara, kukwata esakisa
collocation
etwikakano nkango azi twikakana nontanto, maruhantant, yizupwirantanto, ndi nonkango
connective
enongonono (pakuzuva nopakumona)
yininke ono kumona ndi ono kuzuvha (yimoneka nonomuhagaro) eyi ayi retesa po maligumaguro momupurakeni / momutali, ndi kukupa mapukururo gokugweda ko sih. Muhagaro gomankupi gana kuliveta komamanya ndi yidira yekefuta yina kulira / ya kuzogerera kuninkisa mupurakeni / mutali a nongonone evega asi kwa kara pepi nefuta.
cue (auditory and visual)
etunturozereso kutuntura yininke yi wize poruzera pokuruganesa nkedi zokuzuvhika ntani zokuzera, va hana kuninkisa pa kare esinganyeko kweyi vana hara kutanta
explicit
noveta deraka noveta deraka va tambura mokutjanga nomokuuyunga eraka
grammar conventions
yireswa yomapukururo
Yireswa yomapukururo kwa kara mo,:
mapukururo (kugava mapukururo, kugava masingonono ntani nomafwatururo, kuhetakanesa nokulimbikisa. Yihonena yoyireswa yomapukururo = nobuke, masanseko gonombudi, yireswa monosaitunga dopoyiruwo domulyo, nokutjanga monoencyclopaedia)
yireswa yomalitatano nomalihengo (ayi papara eyengwerero, kuheteka kuyengwa varesi va hamene
informational texts
47 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
rukwangali
efwatururo
english
komapuliro gongandi. Yihonena = yiuyungwa noyitjangwa yopaupolitika, unongotjango wepaparo ekwatesoko– untu womuntu, untu womuntu wovakadi, ngo.ngo.-, matarururo goyireswa, mbilive komutaruruli)
yireswa yomalikwamo (kugava mapukururo morupe gokulikida yiha, sih. pamawoko, elikido lyosirugana sounongo/yokuligusisa mukuma, udano wopositafura ndi mapukururo gomomalikwamo gokompiuta)
yireswa yomarupe gomanzi (mavango gonointanete, kabukepukururo, malizuvho, yifopukururo, yiruganeso yokuvatera muzangu, magawoyitundwamo gomakonakono) kumwe nomagawo gopagrafika ngamoomu yikalimo, maruveze, nomuzaro doyirugana, mafano, yitjangwako, tukarata, tukarata nonografika
mulikidi mafano noyireswa
muntu ogu a gava mafano gokusingonona ndi gokufuwisa sireswa va tjanga, sopakana, ndi sopakompiuta
illustrator
egazaro kwa yi gazara, nye kapi va yi tumbura, nye kwa kuyizuvha eyi va tuntura
Implicit
elindagurozwi ezeruko nehegumuno lyezwi nsene muntu ta tumbura nkango ndi sintetwa, ndi ezeruko nehegumuko lyosiuyungwa mwanamunye
Intonation
elikidogawo lyopayinzi
egawolikido ali ruganesa elipakerero lyononkedi degwanekero, sih. pamoneko presentation that makes use of a combination of modes of communication, e.g. visual (yifaneka/mafano) ntani pazuvho (rusumo, siuyungwa)
multimodal presentation
maditjangwa yidimbwiliso yomulyo ndi yininke yomulyo yosireswa
outlines
ekamo kutumbura hena suma pokuruganesa nonkango peke, unene po mokusirerupika
paraphrase
etjangururovako yitjangwa ndi magano ga vaka muntu pokutjangurura noku ninka asi gendi
plagiarism
ezedagwiro epukiso, usili wokudira kusikilira mo, mapukururo goyimpempa ndi gokupukisa
propaganda
48 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
rukwangali
efwatururo
english
aga ava hanesa nawa-nawa sih. nsene mbungapatanesi zoupolitika kuna kuhanesa nombudi da hana asi dousili kombinga zegendeso mepuko mepangero yipo di liwapeke dene omu nava di mona vantu
ntoni mudani gomulyo po unenene metjangopuru, moudano, mesanseko, ndi moyirugana eke younongotjango, ependa/muradi
protagonist
ediwo vapurakeni rudi rweraka lya wapera nkareso zopankarapamwe ndi ava ruganesa mokugwanekera novantu wongandi
register
yirugana yopankarapamwe
nkedi zopampo omu yininke ava yi rugana monkarapamwe
social conventions
ehameno mbinga zimwe
kuhangura vantu ndi nombunga mokukwama efano ndi egano va rerupika marukato sih. kugava efano asi vaporosi navenye vantu wonyanya zokupitakanena, ndi asi vakadona kapisi nondunge unene ngwendi vamati
stereotyping
ekamo ekamo lyesupi lyelikwamo lyobuke, lyoudano, lyofilima, ndi lyelikido lyotivhi
synopsis
mutungo gosireswa
nkedi omu maruha gokulisiga-siga gedigopeko, nontjimantjima, magano, ngo.ngo. mosireswa va ga pakerera kumwe
text structure
elindagurozwi nkedi omu muntu a uyunga sininke ngelikido asi ngapi omu ana kulizuvha ogo muntu ndi omu ana kugazara, mwanamunye mulyo goso sininke ndi sidimbwiliso saso ngosilikido soukaro ndi magazaro gomuntu ogu ana kuyirugana
tone
49 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
Sikambekwa B: Nongendeseso dokuronga ekwatogano lyokuresa
Kutara kokomeho Kulirongo sireswa komeho zokusiresa.
Previewing
Kupumba Kutokora asi eyi ono kugazara yiyo nayi kwama ko mosireswa. Ruganesa Edina lyobuke, buke/sireswa nomafano yi kuvatere.
Predicting
Kulitungira kafano Kutulisa po mafano gopagano govadani, evega, yihorokwa, ngo.ngo.
Visualising
Kulipura mapuro/kuteda Kuhageka nokulipura nyamoge mapuro o tare asi sireswa tasi tanta yuma ndi. Kuresurura sireswa nsene o pumbwa mapukururo gomanzi. Nongendesorugano dokuwapukurura dokulikarera kwa kara kuresurura, kuresa kuza komeho, kusingonona nonkango pokuditara mobukenkango ndi momuzarosingonono nonkango, ndi kupura muntu a vatere.
Questioning
Kukwatakanesa Kugazara eyi wa diva nare yokuhamena sireswa ndi buke. Kupapara nonkedi o hamesere sireswa kwanyamoge, koyireswa yopeke ntani kouzuni wa kukundurukida.
Connecting
Kugoza Kuruganesa mapukururo mosireswa ntani nediwo lyanyamoge o zwide momuporongwa nokuninka magozo
Inferring
Kusansukurura
Kudiworoka nokusansukurura yihorokwa, mapukururo, madimbudi, nomutungo dosireswa, ngo.ngo. yi tunde mosireswa yipo va ligawinine ekwatogano kumwe novakwavawo
Retelling
Kudimburura nokukama Kudimburura magano gomulyo noku ga tumbura hena pausupi mononkango danyamoge.
Outlining and summarising
Kudimburura Kudimburura sitambo somutjangi, kugwana madigano, ntjimantjima (no-) noyininke yomulyo, kudimburura ekamo, sitambo
Identifying
50 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
novaresi ndi novapurakeni wosireswa
Kukonakona Kugazara kombinga zosireswa nasinye nokuninka magazaro/magozo kweyi ono resa.
Evaluating
Kutura morupe Kutura sireswa morupe ropasimwitirosanseko, ropasansekontundiliro, ntani pampo.
Contextualising
Elikonakono Kukonakona malimbururo ganyamoge koyininka yokuranya eyi wa pura ntani nomulyo.
Reflecting
Kukonakona egano Kukonakona elikwamo lyesanseko ntani hena huguvaro lyapo noyinakukwamako yopagazo.
Evaluating an argument
Kuhetakanesa nokuninkisa malisigo
Kupapara malifano nomalisigo pokatji koyireswa va yipo va yi zuvhe nawa.
Comparing and contrasting
Kupapara nokukamba Kupapara nonkango domulyo, ndi mapukururo moyiparatjangwagona, momafano, moyitjangwa yokomafano, ngo.ngo.
Skimming and scanning
51 NIED Syllabus: Rukwangali First Language Senior Primary Phase 2015
Sikakadekwa C: Foroma zEkonakonotwikido: Eraka lyoKuhova Noharade 4 - 7
HARADE: _______ NKONDWA: _______________ MVHURA: _____________________________________________
SURE: ___________________________________________ MURONGI: _________________________________________
EDINA LYOMURONGWA
SIU
TA
TU
MU
MV
HO
Kupurakena &
kuuyunga Kuresa & kutjanga
Ndongeraka&
ediwonkango
Yit
wa y
osi
uta
tum
um
vh
o
SIG
WA
NO
(SO
YIU
TA
TU
MU
MV
HO
3
Yit
wa y
os
iuta
tum
um
vh
o
(30
0 ÷
6)
Yit
wa y
ekon
ak
on
o
Yit
wa y
eru
nd
uru
ro
Ek
wat
og
ano
lyo
ku
pu
rak
ena
Siv
iyau
ka
soK
uuy
ung
a
SIG
WA
NO
Ku
res
ku
zig
uru
ka
Un
on
go
tjan
go
Ere
so n
etja
ng
ov
yuk
ilir
o
Esa
nse
ko
toto
Sit
jan
gw
a so
sisu
pi
SIG
WA
NO
Nd
on
ger
aka
Esi
per
o
SIG
WA
NO
10 10 20 10 10 20 10 10 60 10 10 20 100 300 50 50 100
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
The National Institute for Educational Development Private Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +264 62 509000 Facsimile: +264 62 509073 Website: http://www.nied.edu.na ©NIED, 2015