MGBASA TAYB 3

( W e Read)

Ti-ng'u i.an P r i - m e r Three

I l l u s t r a t i o n s by

N a t h a n i e l T, Tiane ro

Summer I n s t i t u t e of L i n g u i s t i c s P h i l i p p i n e s

T r a n s l a t o r s P u b l i s h e r s 196ir

P u b l i s h e d

i n c o o p e r a t i o n w i t h Bureau o f P u b l i c S c h o o l s

and I n s t i t u t e o f N a t i o n a l Language

o f t h e Depar tmen t o f E d u c a t i o n

M a n i l a , P h i l i p p i n e s

46,5-268-3.7C 52.3OP-105 P r i n t e d i n t h e P h i l i p p i n e s

by S - I . L . N a s u l i P r e s s

PREFACE

T h i s i s t h e t h i r d i n a series of t h r e e graded p r imer s des igned t o t e a c h r e a d i n g of t h e i r own language t o Tinguians of Abra P rov ince , Luzon, The Republ ic of t h e P h i l i p p i n e s .

The pr imary approach f o r t e a c h i n g r e a d i n g used i n t h e series i s t h e s y l l a b l e method. Two s y l l a b l e p a t t e r n s , CV and CVC, a r e found i n t h e Tinguian langva.ge. These two p a t t e r n s a r e t a u g h t i n Pr imer 1, A few s i g h t words a r e t a u g h t i n t h e f i r s t and second pr imers .

The l e t t e r s of t h e Tiriguian a l p h a b e t a r e : a , b , k , d , e , g , i ? 1 , m , n , n g , o , p , s , t . w , y , a ~ d - ( g l o t t a l s t o p ) , G l o t t a l s t o p i s w r i t t e n when f o l l o w i n g a consonant ; i t i s n o t w r i t t e n between vowels, The proni lnc ia t ion of ' o f i s s i m i l a r t o t h a t 9f t h e Spanish s o ' , The p r o n u n c i a t i o n of ' e ' i s s i m i l a r t o t h e l e t t e r ' e ~ n t h e I l o c a n o language, A l l o t h e r l e t t e r s i n t h e T i n g u i a ~ . a l p h a b e t cor respond t o t h e l r Na t iona l Language e q u i v a l e n t s .

P r i i n e r 3 i . ~ r t roduces t h e f o l l o w i n g l e t t e r s : b , i, p , w , y , and ng, The i n s t r u c t o r should u s e t h e s e p a r a t e T e a c h e r ' s Manual a s an a i d f o r t e a c h i n g ,

Phoneme f requency was determined from t h e Tinguian concordance made on t h e I B M 1410 ccrnputer a t t h e U n i v e r s i t y of Oklahoma by t h e L i n g u i s t i c I n f o r m a t i o n R e t r i e v a l P r o j e c t of t h e Summer I n s t i t u t e of L i n g u i s t i c s and t h e Univers i - ty of Oklahoma Research I n s t i t u t e , and sponsored by Grant GS-270 of t h e Na t iona l Sc i ence Foundat ion.

C h a r l e s and J a n i c e Walton, m e m b e r s o f t h e Summer I n s t i t u t e of L i n g u i s t i c s , p r e p a r e d t h e p r i m e r ser ies ,

L i t e r a c y Committee Summer I n s t i t u t e o f L i n g u i s t i c s

N a s u l i , Malaybalay Bvkidnon, P h i l i p p i n e s

bak

ban

bad

bas

bat

bag

barn

la

lab

la1

lap

lak

lan

lad

las

la t

lag

lam

bal pab

kap lam

dal bas

tab lap

ban

pat

I an

pa l

a lad

ba ka

Pa nan

a lab

ka lab

nal pas

alad

baka

panan

a lab

kalab

na l pas

Pas pa san

ka pa nan

la l a t

ta Pap

sak nap

kapanan

saknap

San kapanan ni ikko? Napan

kandi oma. Napaspas panan

ni i kko. Napaspas panana

kandi oma,

Napan si l kko kan oma.

Napan nag-alad.

Mag-alad kanta oma.

Napan dat baka kandi oma da.

Nalpas s i t oma da ikko? Adi

nalpas. Mag-alad s i lkko i t a .

Adi mapan dat baka kanta oma

na, Aminen dat baka s i t mais da?

A d i da aminen. Naaladan s i t oma

da l kko iPa.

No naid ta alad mag-alab dat baka kan

mis da. Mag-alab dat o t i k ?

Adi da mag-alab i ta .

Adi da mapan kanta om.

b i b i b b i l b i p

1 i l i b 1 i 1 1 i p

p i p i b p i 1 p i p

k i k i b k i l k i p

n i n i b n i l n i p

d i d i b d i l d i p

s i s i b sil s i p

t i t i b t il t i p

g i g i b g il g 1~

mi mib mil m i p

b i

b i b

bi].

b i p

h i k

b i n

b i d

$is

b i t

b i g

bim

Il i

l i b

l i l

l i p

l l i k

lin

l i d

B is

1 i t

l l g

l i m

P=

p i b

p i 1

P i p

p i k

p i n

p i d

pis

p i t

p i g

pim

b i g p a b

p a l n i p

l ak l i n

b i b b i l

l i p

p i t

s i 1

mat

a b i t

a p i t

b i s i l

ka b i l

sa n i b

a1 l i d

abit

apit

bisil

kabil

sanf b

a l l i d

o ma lis

ma ba l i n

na p i n t as

ma la !JQ

p i g la t

pis pis

omalis

mabalin

napintas

malagip

piglat

pispis

Malagip ko si t abi t n i l kko .

Napintas s i t abi t na. lnednan n i ikit sit ab i t . Kikiten na sit ab i t . Omalis n i l k k o kan oma da.

Adi mabalin ipan si t ab i t . lnednan n i ikit sit abit n i Ikko .

Ado s i t i nap i t da l kko kanta oma da.

Napintas s i t a p i t da. Napintas s i t

a p i t da kan i g i d t a oma. Nag-alad s i

l kko kan oma. Adi komalab dat baka

kan a lad da. Adi mag-alab dat baka i t a .

Ado s i t i nap i t da. Walagip ko

s i t a p i t da lkko kandi. Nanapintas

s i t a p i t da i t a . Nalpas s i t a lad da lkko.

A c l i komalab dat baka kan alad...da . Ad i mag-alab dat baka. Adi da

aminen s i t a p i t .

$0

bob $01

bop

bok bon bod bos bo t

bog born

l o l o b l o 1

l op

l o & Bon 1 od 10s l o t

log lorn

bog

k i b

POS

111

lam

t i1

nob

bop

po l

bas

l o t

pad

sa lok

PO g a s

la POg

s a l o k

book

l o o t

bo lo

i mg pon

go I cn

bo t bot

l o t l o t

b o l b o l

POg on

inogpon

go lon

bot bot

l o t l o t

bo lbo l

pog-on

Magpogas s i Sannadan t a m i s .

Magpogas kanta oma.

Magpogas kanta lapog . lnogpon na s i t mais kanta salok n i t tapap.

Atadog s i t a lad kanta lapog da.

Ado mais kanta lapog da.

Adi mag-alab dat baka kan lapog.

Adi mag-alab dat o t i k kan lapog.

Magpogas s i Sannadan t a mais.

l nogpon da sit mais kan lapog da. . .

lnogpon da kan salok n i t tapap da.

Nalpas s i t ogpon ni Sannadan.

beb l e b

peb

keb ne Q deb seb

Beb

geb meb

be 1 l e l

p e l

k e l n e l

d e l s e l t e l

gel me 1

ben

bed

bes

bet

beg bem

l e k

3en led

1 es

l e t

leg l em

"'el'

hap

det

P O P

bes

keb

11 l

leb

l a s

Pen

bak

a tep

a be 1

eb eb

pa del

t a leb

be l e k

atep

abel

eb-eb

padel

taleb

belek

dak kel

l e eP

lep lep

P O s e l

ped ped

ben ben

dakkel

leep

leplep

pose1

pedped

benben

Magsama si S i t o t a tapap na kanta

lapog. San n i t atep kanta tapap

da? Naid t a atep da. Mag-atep t a

golon? Adi da mag-atep t a golon.

Naid t a golon

Rgsana da t a ta leb kan tapap da. B o l o sit pagtaleb da Dakkel s i t

kale$ da B o l o sit aiad da.

Dakkel sit alad da, Ado d a l b o l o kan i g i d n i t oma. Dakkel sit l apog da. Dakkel s i t tapap da.

San n i t padel n i t a lad da? Posel s i t

padel da. Mano dat padel kan a lad n i S i t o?

Ado padel da a4\do dat pose1 kan i g i d

n i t oma da. Posel n i t pagpadel,,

waw

Yaw ngaw

daw

saw

taw

wang

yang nqang

bang

lang

P""9 ka ng

nang

dang

sang

tang

Qang rnang

wab

wa 1

wak wan

wad

was

wat

warn

n9a ngaw

"'gang

ngab

nga l

"aP ngak

ngan

ngad

ngas

ngat

"a9 ngam

wak

!ay

RQa

Yaw

sang n9aY

Paw wa 1

yang %tas

ngaw wad

wa kas

wa Y"

a kaw

Ya an

a wad

ba "!la

wa kas

waya

akaw

yaan

awad

banga

p i Ya en

wad wad

wang wang

i Yang

yab yab

a lang

piyaen

wangwang

iyang

yabyab

Napaspas panan n i t belek,,, Napan kandi

oma. Mabalin kornalab kanta a9ad n i t

orna. Piyaen na aminen s i d ap i t n i

Sannadan. No nalpas omalis kan oma

n i ikko. Piyaen na aminen s i d ap i t

ni Ikko, Mabalin ad1 aminen n i t belek

s i t a p i t n i ikko.

Naid t a mais kan orna n i i kko, Napogasen

da I kko. lnogpon da s i t mais kan salok n i t

tapap na. Nagsama s i lkko t a tapap na.

Nagsam da t a fapap kanta lapog.

lnapan da t a golon.

w i

wing

a i b

wil

w i p

wik

w i n

wid

wis w i t wig

w i m

ngib n g i l

Y i p n g i k

ngin

n g i d

n g i s

ng i t

"icl ng im

yab

wing

piw

nqal C

wip

ngiw ngaw

wab king

Yas liw

a wis

a ngiw

n g i law

wi t i wit

k i n g king

l i n g siw

awls

ang iw

n g i l a w

witiwit

k i n g k i n g

l i n g s i w

na i siw

wid aid

o s i n g

i n a wit

n g i t n g i t

naisiw

widwid

os i ng

in-awit

n g i t n g i t

Napintas s i t posel nga pagpadel.

Ado dat posel. Dakkel dat posel.

Mabalin mgsama t a padel kanta

posel. Ado dat padel.

Mabalin no issa wakas iyal is da

Sannadan sit tapap kan makmak.

Golon s i t pag-atep da.

Napintasa pag-atep sit golon.

bong

ngong Pang kong nong dong song

tong

w"g mong

ngob

ngo l

"01"

ngok

ngon

ngod

ng os

ngog ngom

yob

ngol

wip

was

ngok

yang

"OY

wid

key

song

Yam

daw

Y O kan

t a Y O

ka Y O

a P OY

sa goy

i YOng

yokan

tayo

kayo

apoy

iyong

yobyob

niyon-es

Pot9 PonQo

sab-ong

kanayon

naoyong

S i t issa wakas napan sid belek kanta

i g i d n i t danom. Piyaena mangan t a

agama. "Mabalin awad t a agama kantowe"

kon na. "Malagip ko s i t napiya nga

agama. " Manmanan. Napaspas panan n i t

$el& "Wiwiwik" kon dat o t i k na.

Adi napaspas panan da ngem piyaen

da mangan t a agama.

bew

lew

Pew

kew

new

dew

sew

.hew

clew

mew

bey

l e y

PeY

key

ney

dey

sey

tey

9eY

meY

beng

leng

Peng

keng

neng

deng

seng

teng

Seng

meng

wew

wey

weng

web

we1

WeP

wek

wen

wed

wes

wet

weg

wem

nge

ngew

ngey

ngeng

ngeb

nge l

ngeP

ngek

ngen

ng ed

nges

nget

ngern

WeY Y ong ngew

?w"!J web wing

l ey "'gay Yew

Pew yek day

e t eng

t a wen

t o we

S O wep

wa weng

yem yem

e t eng

tawen

%owe

soaep

Yeg Yeg

ng em

d i Ye

0 weg

t e %la

SO weng

YegYeg

ngem

d i ye

oweg

t enga

soweng

Awad t a agama kan i g i d n i t danoa. Arninen

n i d belek s i t agama. Naid t a agama olay

issa. "Wiwiwik" kon dat o t i k . "Naid t a

kanen m i . Piyaen m i mangan t a agama olay

issa. lnamin no s i t agama," .:on dad o t i k

kan n i belek.

ko s i t napiya nga iyog" kon na. "Dakkel s i t

iyog da S i lo . Manganak kandi iyog n i .

Sito," kon n i d belek. "Wiwiwik" kon dat

o t i k . Piyaen da mangan t a iyog olay issa.

Aaad t a iyog kan salok t a tapap. Awad t a

a lad ngem komalab s i d belek kan d a d .

Aminen n i d belek s i t iyog. Naid t a iyog

olay i ssa "Wiwisik" kon dat o t i k . "Naid

t a kanen m i . Piyaen m i nangan t a iyog , 1 r

kon dad o t i k kan n i belek. "Adi kay

omawiwik" kon n i d belek kadad anak na.

"Adi kay komalab kan to re nga alad."

No mlpas omalis s i t belek kan oma n i

I kko. "Malagip ko s i t mais n i l kko

napiya" kon na. "Atadog s i t alad kan

oma. Olay atadog s i t alad komalabak" kon

n id belek. Omalis s i t belek kan oma

n i I kko. "Wiwiwik" kon dat o t i k na.

Omalis dat o t i k kan oma n i I kko.

Piyaen da rnangan t a maisa napiya.

"Awad t a mais towe ngem mabalin adf naeteng"

kon n i belek kadad ot ik . "Naatadog s i t

alad. Adak komalab kan naatadoga alad.

Olay mabalin a d i naeteng sit nais towe, t t

kon na Bmawiwik sid belek.

""Adi ka omawiwik" kon dat o t i k kan ni

belek. "Napiya s i t maisa towe. Naeteng.

Mangan kami kan towe nga nais. I t

"Wiwiwik" kon n i belek. "San dinan daP

oPik? Adi da komalab kan naatadoga

a lad ngem adta da mag-alab."

1. S i ano komalab kan alad?

2. San iyan dat o t i k?

3. D i ano s i t tapap da Sannadan?

4. Napintas s i t pose1 nga pagpadel?

5. Awad t a ado wa m i s kanta lapog?

6. D i ano inogpon da Sannadan s i t mais?

7. Ado s i t i nap i t da lkko?

8. S i ano napintas?

9. Napiya s i t agama?

10. S i ano aminen t a iyog?

Glossa ry

T h i s l ist . i n c l u d e s words i n t r o d u c e d i n Pr imer 111 t h a t d i d n o t appear i n Pr imer I o r P r i m e r I1

Tinguian P i l i p i n o Eng l i sh

a , consonan t a nang,ng a b e l t e l a n g h a b i ,

darnit na h a b i a b i t sanggol a k ahr uhay ng p a l a y

tangkay ng p a l a y ak , ko ako a l a h , mag-alab mga hayop na

nagsusungkal sa kabuki ran

a l ad , naa ladan bakod agama a l i m a ~ g o ,

a i imasaq aminen ubusiri a l l i d p a g k i t a p i t , % f i p i i a n i s a bukid o

aPoY a t adog ,

naatadog a t e p atlgiw awad awis baka banga b e l e k benben b i s i l book b o l b o l

kaingan aPoY mataas

bubong,bubungan magloway mayroon tumawag,tawagin baka palayok baboy t a b i n g q r a b a buhok b a s a g i n , du rug in

c o n n e c t i v e woven c l o t h

baby r i c e s t a l k

1st person s i n g , an imals - s ~ t - i n g

i n f i e l d s o r ka ingan

f e n c e c r a b

zonsumed b?e 5 wax produc t of

kainqar, f i r e h igh

.-- - c1Of

d roo1 , s lobbe r t h e r e i s t o c a l l , beckon C O W

c l a y p o t p i 9 a s h a d e , c u r t a i n pebble h a i r t o f a l l a p a r t ,

crumble

Tinguian

b o l o b o t b o t

k a b i l

k a l a b kami kanayon kay kayo kapanan, i p a n ,

mapan napan, panan

kingking

komalab dakke l d i y e eb-eb e t e n g

golon

i n a w i t

i y a l i s

i yang

iyog iyong

l a l a t 1 apog

P i l i p i n o Eng l i sh

kawayan, yan tok bamboo k a t a k i n ang t o p u l l down

yantok r a t t a n makipag-away, t o f i g h t

l abanan , lumaban umakyat, a k y a t i n t o c l imb kami we, e x c l u s i v e panahon a l l t h e t ime kayo you a l l punungkahoy tree pupunta,pumunta, a r e go ing ,

t o go,went t o c a u s e t o go

tunog ng b a k a l sound of me ta l na pinupukpuk be ing s t r u c k

umaakyat c l imb ing malak i l a r g e , b i g s a dako roon over t h e r e tumagas t o s e e p o u t ma t igas , h inog , h a r d , r i p e ,

magulang mature u r i ng kawayang v a r i e t y of

g inagami t s a bamboo used paggawa n9 t o make roo f bubong na kugon

da lh in ,magdala , t o c a r r y pangkuhin

i k i l o s , i g a l a w t o move kumilos,gumalaw

nakababatang younger s i s t e r babae o r f r i e n d

n iyog coconut nakababatang younger b r o t h e r

l a l a k i o r f r i e n d b a l a t l e a t h e r hardin ,halamanan garden

Tinguian

l e e p

l e p l e p l i n g s i w

n a b a l l 2 malag ip rnangan rnamarlan rnmakas n a l p a s napaspas ,

paspasan n a i s i w rlaeycng n a e t e n q n a p i y a

napintl3 s napogasen,

pcgas

niyom-es p a d e l pag- pedped p i g l a t p i s p i s p iyaen

pog-on pongpongo p o s e i

P i l i p i n o E n g l i s h

magtanim ng p a l a y

mga dahong tuyo m a n g u l i l a ,

malungkot rnga s u k a l na

d amo rna ra%i i ? s i q 3 r o g u n i t a i n , tandaan kumain, k a i n i n sasama, s a sabay surr.onod na araar matapos t i n a p o s r n a b i l i s

t o p l a n t r i ce

d r y l e a v e s b e lonesome f o r

weeds

naybe t o remer r ;Der t o e a t gofny a l s n g f o l l o w i n g day f i n i s h e d s w i f t l y , q u i c k l y

maruni d i r t y p i l y a , p i l y o nauqhty nah incg ,h inog r i p e n e d rnahusay s a gcod t z s t i n g

p a g l a s a , rnabutinq p a q l z s a - - -

m a r i k i t , maganda p r e t t y p i l i p i t i n ang t c t w i s t o f 5

t angkay s a pag-a.a-ni

m a 1 ambot p o s t e ng bakod pag- p i k p i k i n p i i a t

i b i g i n , n a i s i n , g u s t u h i n , k a i i a n g a n i n

palumpong ga langga langan mga u r i ng

s t a l k i n h a r v e s t

self t f e n c e p o s t p r e f i x , v e r b stem tn p a t down s c a r t emple of head t o want

bush w r i s t v a r i e t y of ha rd

Tinguian

omal i s ogpon,inogpon

o l a y

omawiwik o s i n g oweg nga ngem ngi law n g i t n g i t , saknap

s a n i b

sowep

soweilg

t a l e b

tawen t a y o t e n g a

P i l i p i n o Eng l i sh

ma t igas n a bamboo kawayan

kumilos t o move i t a l a k s a n t o piele up

wood,corn,e tc . gayon paman, even s o

k a h i t na ugok ng mga baboy sque6:iing of p i g s u l i n g c h a r c o a l ahas snake

p a r t i c l e n g u n i l t , s u b a l i ' t b u t langaw a f l y t aeng-ngip in d i r t on t e e t h magtagpo s a t o converge on

i s a n q l u g a r a p l a c e paghahaio ng mix tu re of

matandang s u k a l o l d weeds na dam0

m a l i i t n a lambat sma l l f i s h pangisda n e t

t u k i l bamboo c o n t a i n e r f o r c a r r y i n g s a l t

panalok,panabo, cup used f o r lumbo d i p p i n g

bubong na roo f of bamboo kawayang s l i t and l a i d p inag tak lub - ove r and under t a k l u b

m a l i i t na bahay sma l l house na may i s a n g w i t h one m a t a r i k na p i t c h e d r o o f bubongdampa, kubo

t aon y e a r t ayo w e a l l , i n c l u s i v e g i t n a c e n t e r

Tinguian

towe wakas wadwad wangwang waweng

waya widwFd

w i t i w i t

y a m yabyab

yobyob yokan

P i l i p i n o Eng l i sh

i t o , d i n i , d i t o t h i s o n e , h e r e araw day sagana,masagana p l e n t y i l o g r i v e r maligaw t o be l o s t ,

pe rson malaya f r e e , wide bumuntot s a amo, t o f o l l o w a s

t i j i ad ng inga dogs t h e i r a s o mas te r

u g i t ng a r a r o hand le of a plow

doon,diyan,hayun t h e r e h ipan nang t o blow s t r o n g l y

malakas , o r t o s l a s h l a s l a s i n , h iwain, h a g u p i t i n , l a s l a s , hiwa, h a g u p i t

l i n d o l ea r thquake maraming araw many days of

ng u l a n r a i n t a l o n w a t e r f a l l pukyutan honey bee