MERKEPTE (EQUUS ASINUS) ENCEPHALON’UN ANATOM S …acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/27001/tez.pdf · Ülkemizde veteriner anatomi ö ğretiminde incelenen evcil ... N., n. Nervus NEX

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

MERKEPTE (EQUUS ASINUS) ENCEPHALON’UN ANATOMİSİ

VE TRANSVERSAL KESİTLERİNİN İNCELENMESİ

Çağdaş OTO

ANATOMİ ANABİLİM DALI

DOKTORA TEZİ

DANIŞMAN

Prof. Dr. R. Merih HAZIROĞLU

2007 – ANKARA

iii

İÇİNDEKİLER

Kabul ve Onay ii

İçindekiler iii

Önsöz vi

Simgeler ve Kısaltmalar vii

Şekiller ix

Çizelgeler xiv

1. GİRİŞ 1

1.1. Encephalon’un anatomisi 2

1.1.1. Rhombencephalon 5

1.1.1.1. Medulla oblongata 5

1.1.1.2. Pons 7

1.1.1.3 Cerebellum 7

1.1.2. Mesencephalon 9

1.1.2.1. Crus cerebri 9

1.1.2.2. Tegmentum mesencephali 10

1.1.2.3. Tectum mesencephali 10

1.1.3. Prosencephalon 11

1.1.3.1. Diencephalon 11

1.1.3.2. Telencephalon 13

1.1.4. Meninges 18

1.1.5. Ventriculus cerebri 19

1.2. Manyetik rezonans görüntüleme 20

1.3. Makroskobik boyama 24

2. GEREÇ ve YÖNTEM 26

2.1. Diseksiyon 26

2.2. Manyetik rezonans görüntüleme 27

2.3. Makroskobik boyama 28

iv

2.4. İstatistiksel analiz 29

3. BULGULAR 30

3.1. Encephalon’un yüzeysel anatomisi ve diseksiyon bulguları 30

3.2. Encephalon’un transversal kesitleri 38

3.2.1. Transversal kesit 01 42





















3.3. İstatistik bulguları 63

4. TARTIŞMA 66

5. SONUÇ ve ÖNERİLER 68

v

ÖZET 70

SUMMARY 72

KAYNAKLAR 74

ÖZGEÇMİŞ 81

vi

ÖNSÖZ Ülkemizde veteriner anatomi öğretiminde incelenen evcil memeli hayvanlardan at yerine, özellikle ekonomik nedenlerden ve kadavra halinde saklama kolaylığından dolayı sıklıkla merkep kullanılmaktadır. Dolayısıyla merkep anatomisinin bilinmesi ve at ile benzerlik ve farklılıklarının belirlenmesi anatomistler açısından oldukça önemlidir. Atın encephalon’u hakkında oldukça detaylı araştırmalar yapılmış olmasına karşın merkepte encephalon’un anatomisi hakkında detaylı bir çalışma yapılmadığı görülmüştür. Yapılan çalışma ile bu alandaki literatür boşluğunun kısmen de olsa doldurulacağı umulmaktadır.

Bu çalışmanın tamamlanmasında yardımlarını esirgemeyen başta değerli hocam ve danışmanım Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. R. Merih HAZIROĞLU’na, çalışma boyunca yakın ilgi gördüğüm hocalarım Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Nejdet DURSUN, Prof. Dr. Rıfkı HAZIROĞLU, Prof. Dr. Zeki ALKAN, Prof. Dr. Ahmet ÇAKIR ve Doç. Dr. İ. Önder ORHAN’a, dönem arkadaşlarım Araş. Gör. Ali GÜCÜKOĞLU ve Vet. Hek. Cenk ÜNAL’a ve Anatomi Anabilim Dalı’ndaki çalışma arkadaşlarıma teşekkür ederim.

Ayrıca çalışmam sırasında maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen değerli aileme ve sevgili eşim Hatice OTO’ya teşekkür ederim.

vii

SİMGELER ve KISALTMALAR

A., a. Arteria

Art. Articulatio

BOS Beyin Omurilik Sıvısı

Cins. Cinsiyet

cm Santimetre

dk Dakika

FOV Görüntü alanı (Field of View)

g Gram

Gl., gl. Glandula

Kg, kg Kilogram

l Litre

M., m. Musculus

Mm. Musculi

M.Ö. Milattan önce

Max. Maksimum

Min. Minimum

mm Milimetre

MR Manyetik Rezonans

ms Milisaniye

MSS Merkezi Sinir Sistemi

n Materyal sayısı

N., n. Nervus

NEX Tekrarlama sayısı (Number of Excitations)

RF Radyo Frekans

s Saniye

xS Standart hata

T1 Transvers relaksasyon

T2 Longitudinal relaksasyon

TE Eko zamanı (Time to Echo)

viii

TR Tekrarlama zamanı (Time to Repeat)

X Ortalama

ix

ŞEKİLLER Şekil 3.1, Merkepte encephalon, dorsal’den görünüm. 1. Fissura longitudinalis cerebri, 2. Bulbus olfactorius, 3. Sulcus coronalis, 4. Sulcus cruciatus, 5. Sulcus ansatus, 6. Sulcus ectosylvius rostralis, 7. Sulcus suprasylvius rostralis, 8. Sulcus suprasylvius medius, 9. Sulcus suprasylvius caudalis, 10. Sulcus marginalis, 11. Sulcus endomarginalis, 12. Sulcus ectomarginalis, 13. Fissura transversa cerebri, 14. Gyrus precruciatus, 15. Gyrus postcruciatus, 16. Gyrus ectosylvius rostralis, 17. Gyrus ectosylvius medius, 18. Gyrus ectosylvius caudalis, 19. Gyrus ectomarginalis medius, 19’. Pars lateralis, 19”. Pars medialis, 20. Gyrus marginalis, 21. Gyrus occipitalis, 22. Culmen, 23. Fissura prima, 24. Declive, 25. Folium vermis, 26. Tuber vermis, 27. Pyramis, 28. Lobulus ansiformis, 29. Lobulus paramedianus, 30. Lobulus Simplex, 31. Sulcus medianus (dorsalis). Şekil 3.2, Merkepte encephalon, sol yandan görünüm. 1. Bulbus olfactorius, 2. Pedunculus olfactorius, 3. Tractus olfactorius lateralis, 4. Trigonum olfactorium, 5. Sulcus rhinalis lateralis (pars rostralis) 6. Sulcus rhinalis lateralis (pars caudalis), 7. Sulcus endorhinalis, 8. Fossa lateralis cerebri, 9. Lobus piriformis, 10. Chiasma opticum, 11. Crus cerebri, 12. N. oculomotorius, 13. N. trochlearis, 14. Pons, 15. Pedunculus cerebellaris medius, 16. N. trigeminus, 17. Corpus trapezoideum, 18. N. abducens, 19. N. facialis, 20. N. vestibulocochlearis, 21. Medulla oblongata, 22. N. glossopharyngeus, 23. N. vagus, 24. N. accessorius, 25. N. hypoglossus, 26. Sulcus proreus, 27.Sulcus presylvius, 28. Sulcus diagonalis, 29. Gyrus sylvius rostralis, 30. Gyrus sylvius medius, 31. Gyrus sylvius caudalis, 32. Sulcus ectosylvius rostralis, 33. Sulcus ectosylvius caudalis, 34. Sulcus suprasylvius rostralis, 35. Sulcus suprasylvius medius, 36. Sulcus suprasylvius caudalis, 37. Fissura sylvia, 38. Sulcus obliquus, 39. Lobulus simplex, 40. Lobulus quadrangularis, 41. Lobulus ansiformis, 42. Lobulus paramedianus, 43. Fissura prima, 44. Declive, 45. Folium vermis, 46. Tuber vermis, 47. Pyramis, 48. Uvula. Şekil 3.3, Merkepte encephalon, ventral’den görünüm. 1. Bulbus olfactorius, 2. Pedunculus olfactorius, 3. Tractus olfactorius lateralis, 4. Tractus olfactorius medialis, 5. Trigonum olfactorium, 6. Gyrus diagonalis (Brocca’nın diagonal bandı), 7. Lobus piriformis, 8. N. opticus, 9. Chiasma opticum, 10. Tractus opticus, 11. Infundibulum, 12. Tuber cinereum, 13. Corpus mamillare, 14. Crus cerebri, 15. N. oculomotorius, 16. Fossa interpeduncularis, 17. Pons, 18. N. trigeminus, 19. Corpus trapezoideum, 20. N. abducens, 21. N. facialis, 22. N. vestibulocochlearis, 23. Pyramis medulla oblongata, 24. Decussatio pyramidum, 25. N. glossopharyngeus, 26. N. vagus, 27. N. accessorius, 28. N. hypoglossus, a-) Fissura longitudinalis cerebri, b-) Sulcus limitans bulbi olfactorii, c-) Sulcus rhinalis medianus, d-) Sulcus rhinalis lateralis (pars rostralis), e-) Sulcus endorhinalis, f-) Sulcus limitans trigoni olfactorii, g-) Sulcus rhinalis lateralis (pars caudalis), h-) Tractus cruralis transversus, i-) Sulcus pontocruralis, j-) Sulcus pontobulbaris, k-) Fissura mediana (ventralis). Şekil 3.4, Merkepte encephalon, median hat üzerinden görünüm. a) Ventriculus lateralis, b) Ventriculus tertius, b’) Recessus pinealis, b’’) Recessus opticus, b’’’) Recessus infundibularis, c) Aqueductus mesencephali, d) Ventriculus quartus, e) Canalis centralis. 1. Cingulum, 2. Sulcus ectogenualis, 3. Sulcus endogenualis, 4. Sulcus genualis, 5. Sulcus splenius, 6. Sulcus calcarinus, 7. Sulcus ansatus, 8. Bulbus olfactorius, 9. Sulcus rhinalis medialis, 10. Sulcus rostralis internus, 11. Commissura rostralis, 12. Fornix, 13. Rostrum corporis callosi, 14. Genu corporis callosi, 15. Truncus corporis callosi, 16. Splenium corporis callosi, 17. Adhesio interthalamica, 18. Habenula, 19. Gl. pinealis, 20. Chiasma opticum, 21. Gl. pituitaria (hypophysis cerebri), 22. Corpus mamillare, 23. Pedunculus cerebri, 24. Tegmentum mesencephali, 25. Tectum mesencephali, 26. Pons, 27. Corpus trapezoideum, 28. Medulla oblongata, 29. Velum medullare rostrale, 30. Velum medullare caudale, 31. Corpus medullare, 32. Lamina alba, 33. Vallecula cerebelli, 34. Fissura prima, 35. Lingula cerebelli, 36. Lobulus centralis, 37. Culmen, 38. Declive, 39. Folium vermis, 40. Tuber vermis, 41. Pyramis, 42. Uvula, 43. Nodulus. Şekil 3.5, Merkepte encephalon’un median hat üzerinde sagittal MR taraması, A-) T1-ağırlıklı görünüm (TR= 730 ms, TE= 12 ms, matrix= 188x256, FOV= 23, NEX= 2), B-) T2-ağırlıklı görünüm (TR= 5500 ms, TE= 112 ms, matrix= 150x256, FOV= 23, NEX= 2), a) Ventriculus lateralis, b) Ventriculus tertius, c) Aqueductus mesencephali, d) Ventriculus quartus, 1. Cingulum, 2. Sulcus

x

splenius, 3. Fornix, 4. Corpus callosum, 5. Adhesio interthalamica, 6. Gl. pinealis, 7. Chiasma opticum, 8. Gl. pituitaria, 9. Corpus mamillare, 10. Pedunculus cerebri, 11. Colliculus rostralis, 12. Pons, 13. Medulla oblongata, 14. Velum medullare caudale, 15. Arbor vitae, 16. Culmen, 17. Declive, 18. Folium vermis, 19. Tuber vermis, 20. Pyramis, 21. Uvula, 22. Medulla spinalis, 23. Cisterna interpeduncularis, 24. Cisterna pontis, 25. Cisterna cerebellomedullaris. Şekil 3.6, A-) Hemispherium cerebri ve ventriculus lateralis’in tabanı, B-) Hemispherium cerebri kaldırıldıktan sonra encephalon’un dorsal’den görünümü. 1. Hemispherium cerebri, 2. Sulcus endomarginalis, 3. Sulcus marginalis, 4. Sulcus ectomarginalis, 5. Polus rostralis, 6. Polus caudalis , 7. Facies medialis, 8. Lobus frontalis, 9. Lobus parietalis, 10. Lobus temporalis, 11. Lobus occipitalis, 12. Bulbus olfactorius, 13. Ventriculus lateralis, 14. Corpus callosum, 15. Capsula interna, 16. Nucleus caudatus, 17. Hippocampus (cornu ammonis), 18. Plexus choroideus ventriculi lateralis, 19. Cortex cerebri, 20 Substantia alba, 21. Fornix, 22. Habenula, 23. Gl. pinealis, 24. Colliculus rostralis, 25. Colliculus caudalis, 26. Pedunculus cerebellaris medius, 27. Cerebellum. Şekil 3.7, Merkepte beyin sakı, sol yandan görünüm. 1. Bulbus olfactorius, 2. Pedunculus olfactorius, 3. Trigonum olfactorium, 4. Chiasma opticum, 5. Capsula interna, 6. Putamen, 7. Cauda nuclei caudati, 8. Claustrum, 9. Hippocampus (cornu ammonis), 10. Lobus piriformis ve corpus amygdaloideum, 11. N. oculomotorius, 12. Colliculus rostralis, 13. Colliculus caudalis, 14. Pons, 15. Pedunculus cerebellaris medius, 16. Medulla oblongata. Şekil 3.8, A-) Merkepte beyin sakı, dorsal’den görünüm, B-) Merkepte beyin sakı, dorsal’den görünüm (plexus choroideus ve gl. pinealis kaldırılmış). 1. Bulbus olfactorius, 2. Capsula interna, 3. Caput nuclei caudati, 4. Corpus nuclei caudati, 5. Thalamus (tuberculum rostrale thalami), 6. Plexus choroideus ventriculi lateralis, 7. Gl. pinealis, 8. Adhesio interthalamica, 9. Corpus geniculatum laterale, 10. Corpus geniculatum mediale, 11. Sulcus transversus, 12. Colliculus rostralis, 13. Colliculus caudalis, 14. Sulcus postquadrigemina, 15. N. trochlearis, 16. Pedunculus cerebellaris rostralis, 17. Pedunculus cerebellaris medius, 18. Fossa rhomboidea, 19. Sulcus medianus, 20. Sulcus limitans, 21. Recessus lateralis ventriculi quarti, 22. Obex, 23. Fasciculus gracilis, 24. Fasciculus cuneatus, 25. Tractus spinalis nervi trigemini, 26. Sulcus lateralis dorsalis, 27. N. glossopharyngeus, 28. N. vagus. Şekil 3.9, MRG, T1 – ağırlıklı sagittal düzlem kesit şeması. Şekil 3.10, Transversal kesitlerin düzlem şeması. Şekil 3.11, Merkepte encephalon’un bulbus olfactorius seviyesinde transversal kesiti A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Fissura longitudinalis cerebri, 2. Polus rostralis, 3. Bulbus olfactorius, 4. Stria olfactoria lateralis, 5, Stria olfactoria medialis, 6. Ventriculus lateralis ve BOS, 7. Bulbus oculi, 8. Corpus vitreum, 9. Mm. bulbi, 10. Sinus frontales, 11. Os ethmoidale (lamina cribrosa), 12. M. masseter, 13. Mandibula (corpus mandibulae), 14. M. pterygoideus medialis, 15. Labyrinthus ethmoidalis, 16. Vomer, 17. Choana, 18. Isthmus faucium, 19. Palatum molle, 20. Sinus maxillaris. Şekil 3. 12, Merkepte encephalon’un sulcus coronalis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Fissura longitudinalis cerebri, 2. Sulcus coronalis, 3. Sulcus rhinalis lateralis (pars rostralis), 4. Bulbus olfactorius, 5. Stria olfactoria lateralis, 6. Stria olfactoria medialis, 7. Ventriculus lateralis ve BOS, 8. Sinus frontales, 9. Corpus adiposum intraorbitale, 10. Os sphenoidale (ala presphenoidale), 11. M. masseter, 12. M. pterygoideus medialis, 13. Mandibula 14. Choana, 15. Palatum molle, 16. Vomer. Şekil 3.13, Merkepte encephalon’un pedunculus olfactorius seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Fissura longitudinalis cerebri, 2. Sulcus coronalis, 3. Sulcus presylvius, 4. Sulcus proreus, 5. Sulcus rhinalis lateralis (pars rostralis), 6. Sulcus rhinalis medialis, 7. Pedunculus olfactorius, 8. Stria olfactoria lateralis, 9. Stria olfactoria medialis, 10. Sulcus ectogenualis, 11. Sulcus genualis, 12. Sulcus cinguli, 13. Cingulum, 14. Falx cerebri, 15. Sinus frontales, 16. Os sphenoidale (ala presphenoidale), 17. M. masseter, 18. Mandibula (cortex), 19. Mandibula (medulla), 20. M.

xi

pterygoideus medialis, 21. Isthmus faucium, 22. Palatum molle, 23. Choana, 24. Ostium pharyngeum tubae auditivae. Şekil 3.14, Merkepte encephalon’un sulcus diagonalis’in rostral ucu seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Fissura longitudinalis cerebri, 2. Sulcus coronalis, 3. Sulcus diagonalis, 4. Sulcus presylvius, 5. Pedunculus olfactorius, 6. Sulcus rhinalis lateralis (pars rostralis), 7. Sulcus genualis, 8. Cingulum, 9. Corona radiata, 10. Falx cerebri, 11. Sinus frontales, 12. Mandibula (ramus mandibulae), 13. M. masseter, 14. M. pterygoideus medialis, 15. Sinus sphenoidalis, 16. Os presphenoidale (ala), 17. Os presphenoidale (corpus), 18. Pharynx, 19. Tuba auditiva, 20. N. opticus. Şekil 3.15, Merkepte encephalon’un nucleus accumbens seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus ansatus, 2. Sulcus suprasylvius rostralis, 3. Sulcus ectosylvius rostralis, 4. Sulcus diagonalis, 5. Sulcus presylvius, 6. Sulcus rhinalis lateralis, 7. Sulcus genualis, 8. Cingulum, 9. Ventriculus lateralis, 10. Genu corporis callosi, 11. Nucleus caudatus (caput), 12. Capsula interna (genu), 13. Nucleus accumbens, 14. N. opticus, 15. N. infraorbitalis, 16. A. maxillaris, 17. Sinus sphenoidalis, 18. Tuba auditiva, 19. Pharynx, 20. Velum palatinum, 21. Ramus mandibulae, 22. M. temporalis, 23. Os frontale, 24. Corpus adiposum extraorbitale. Şekil 3.16, Merkepte encephalon’un claustrum’un rostral ucu seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus ansatus, 2. Sulcus splenialis, 3. Cingulum, 4. Sulcus suprasylvius rostralis, 5. Sulcus diagonalis, 6. Sulcus rhinalis lateralis, 7. Ventriculus lateralis, 8. Radiatio corporis callosi, 9. Septum pellucidum, 10. Fornix, 11. Centrum semiovale, 12. Nucleus caudatus, 13. Capsula interna, 14. Putamen, 15. Pallidum, 16. Capsula externa, 17. Claustrum, 18. Capsula extrema, 19. N.opticus, 20. M. palatopharyngeus, 21. M. pterygoideus lateralis, 22. M. pterygoideus medialis, 23. Tuba auditiva. Şekil 3.17, Merkepte encephalon’un substantia perforata rostralis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus splenialis, 2. Sulcus suprasplenialis, 3. Cingulum, 4. Indesum griseum, 5. Corpus callosum, 6. Ventriculus lateralis, 7. Septum pellucidum, 8. Columnae fornicis, 9. Chiasma opticum, 10. Nucleus caudatus (corpus), 11. Capsula interna, 12. Putamen, 13. Pallidum, 14. Capsula externa, 15. Claustrum, 16. Centrum semiovale, 17. Sinus sagittalis dorsalis, 18. Cavum subarachnoideale, 19. Os frontale 20. Mandibula, 21. Recessus pharyngeus, 22. Diverticulum tubae auditivae. Şekil 3.18, Merkepte encephalon’un chiasma opticum seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus splenialis, 2. Sulcus endomarginalis, 3. Sulcus marginalis, 4. Sulcus ectomarginalis, 5. Corpus callosum, 6. Ventriculus lateralis ve plexus choroideus ventriculi lateralis, 7. Fornix (corpus), 8. Ventriculus tertius, 9. Recessus opticus, 10. Chiasma opticum, 11. Capsula interna, 12. Putamen, 13. Nucleus caudatus, 14. Cisterna chiasmatis, 15. Os parietale, 16. Mandibula (processus coronoideus), 17. Os hyoideum, 18. Recessus pharyngeus, 19. Diverticulum tubae auditivae, 20. N. oculomotorius, n. trochlearis, n. maxillaris, n. ophthalmicus, n. abducens, 21. A. maxillaris. Şekil 3.19, Merkepte encephalon’un tuber cinereum seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus endomarginalis, 2. Sulcus marginalis, 3. Sulcus ectomarginalis, 4. Sulcus suprasylvius medius, 5. Sulcus corporis callosi, 6. Ventriculus lateralis (cornu temporale), 7. Hippocampus, 8. Alveus hippocampi, 9. Ventriculus tertius, 10. Recessus infundibuli, 11. Tuber cinereum, 12. Thalamus, 13. Adhesio interthalamica, 14. Amygdala, 15. Lobus piriformis, 16. Tractus opticus, 17. Gl. pituitaria, 18. Os basisphenoidale, 19. Sinus cavernosus, 20. Diverticulum tubae auditivae, 21. Cavum laryngis. Şekil 3.20, Merkepte encephalon’un corpus mamillare seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus endomarginalis, 2. Sulcus marginalis, 3. Sulcus ectomarginalis, 4. Sulcus rhinalis lateralis, 5. Splenium corporis callosi, 6. Crus fornicis, 7. Ventriculus lateralis (cornu temporale), 8. Ventriculus tertius, 9. Hippocampus, 10. Fimbria hippocampi, 11. Corpus mamillare, 12. Tractus opticus, 13. Crus

xii

cerebri, 14. Thalamus, 15. Nucleus geniculatus lateralis, 16. Mandibula (processus condylaris), 17. Os temporale, 18. Art. temporomandibularis, 19. Os basisphenoidale, 20. Gl. pituitaria 21. Diverticulum tubae auditivae , 22. N. oculomotorius, 23. A. carotis interna, 24. A. communicans caudalis. Şekil 3.21, Merkepte encephalon’un habenula seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus splenialis, 2. Sulcus corporis callosi, 3. Sulcus suprasylvius caudalis, 4. Sulcus rhinalis lateralis (pars caudalis), 5. Splenium corporis callosi, 6. Ventriculus lateralis (cornu temporale), 7. Ventriculus tertius, 8. Hippocampus, 9. Habenula, 10. Tractus opticus, 11. Crus cerebri, 12. Substantia nigra, 13. Thalamus, 14. Nucleus geniculatus lateralis, 15. Gl. pituitaria, 16. N. oculomotorius, 17. A. carotis interna, 18. A. communicans caudalis 19. Art. temporomandibularis, 20. Diverticulum tubae auditivae. Şekil 3. 22, Merkepte encephalon’un gl. pinealis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus endomarginalis, 2. Sulcus marginalis, 3. Sulcus ectomarginalis, 4. Sulcus suprasylvius caudalis, 5. Sulcus rhinalis lateralis (pars caudalis), 6. Gl. pinealis, 7. Hippocampus, 8. Ventriculus lateralis (cornu temporale), 9. Aqueductus mesencephali, 10. Substantia grisea centralis, 11. Nucleus geniculatus medialis, 12. Nucleus ruber, 13. Substantia nigra, 14. Tractus opticus, 15. Fossa intercruralis, 16. N. oculomotorius, 17. Cisterna interpeduncularis, 18. Os basisphenoidale (corpus), 19. Os temporale, 20. M. temporalis, 21. Diverticulum tubae auditivae, 22. A. carotis interna, 23. Truncus linguofacialis. Şekil 3. 23, Merkepte encephalon’un colliculus rostralis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus calcarinus, 2. Sulcus endomarginalis, 3. Sulcus marginalis, 4. Sulcus ectomarginalis, 5. Sulcus suprasylvius caudalis, 6. Sulcus rhinalis lateralis (pars caudalis), 7. Ventriculus lateralis, 8. Cingulum, 9. Colliculus rostralis 10. Aqueductus mesencephali, 11. Substantia grisea centralis, 12. Crus cerebri, 13. Nucleus motorius n. oculomotorii, 14. Nucleus parasympathicus n. oculomotorii, 15. Corpus geniculatum mediale, 16. Cisterna ambiens, 17. N. trigeminus, 18. Os basisphenoidale (corpus), 19. M. longus capitis + m. rectus ventralis, 20. Diverticulum tubae auditivae, 21. Os hyoideum, 22. Truncus linguofacialis. Şekil 3. 24, Merkepte encephalon’un colliculus caudalis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Hemispherium cerebri, 2. Colliculus caudalis, 3. Aqueductus mesencephali, 4. Substantia grisea centralis, 5. Nucleus motorius n. trochlearis, 6. Nucleus interpeduncularis, 7. Pons, 8. Culmen, 9. Lobulus centralis, 10. Ala lobuli centralis, 11. N. trigeminus, 12. Cisterna ambiens, 13. Os occipitale (pars basilaris), 14. M. longus capitis + m. rectus ventralis, 15. Diverticulum tubae auditivae, 16. Os hyoideum, 17. M. temporalis, 18. Os parietale, 19. Tentorium cerebelli osseum, 20. Sinus sagittalis dorsalis, 21. Meatus acusticus externus. Şekil 3. 25, Merkepte encephalon’un n. trigeminus seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Hemispherium cerebri, 2. Culmen, 3. Lobulus centralis, 4. Lingula cerebelli, 5. Lobulus quadrangularis, 6. Ventriculus quartus 7. Pedunculus cerebellaris rostralis, 8. Pedunculus cerebellaris medius, 9. Fibrae pontis transversae, 10. N. trigeminus, 11. Tractus pyramidalis, 12. Nuclei pontis, 13. Os parietale, 14. Tentorium cerebelli osseum, 15. M. temporalis, 16. Meatus acusticus internus, 17. Gl. parotis, 18. M. longus capitis, m. rectus ventralis, 19. Os occipitale, 20. Cisterna pontis. Şekil 3. 26, Merkepte encephalon’un pedunculus cerebellaris medius seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Hemispherium cerebri (polus occipitalis), 2. Declive, 3. Culmen, 4. Lobulus centralis, 5. Lingula cerebelli, 6. Ventriculus quartus, 7. Sulcus medianus dorsalis, 8. Pedunculus cerebellaris rostralis, 9. Pedunculus cerebellaris medius, 10. Fibrae pontis transversae, 11. N. facialis ve n. vestibulocochlearis, 12. N. abducens, 13. Os parietale, 14. Tentorium cerebelli osseum, 15. Tentorium cerebelli membranaceum, 16. M. temporalis, 17. Corpus adiposum auriculare, 18. Gl. parotis, 19. Gl. mandibularis. 20. Diverticulum tubae auditivae, 21. M. longus capitis + m. rectus ventralis, 22. Os occipitale, 23. Cisterna pontis.

xiii

Şekil 3. 27, Merkepte encephalon’un declive seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Declive, 2. Lobulus ansiformis, 3. Lobulus simplex, 4. Paraflocculus, 5. Corpus medullare, 6. Nuclei cerebelli (nucleus dentatus, nucleus emboliformis, nucleus globosus, nucleus fastigii), 7. Ventriculus quartus, 8. Plexus choroideus ventriculi quarti, 9. Tractus spinalis nervi trigemini, 10. Tractus corticospinalis, 11. Pyramis medulla oblongata, 12. Fissura mediana ventralis, 13. Os parietale, 14. Tentorium cerebelli osseum, 15. Tentorium cerebelli membranaceum, 16. M. temporalis, 17. Auricula, 18. Gl. parotis, 19. Gl. mandibularis. 20. Diverticulum tubae auditivae, 21. Cavum tympani. Şekil 3. 28, Merkepte encephalon’un folium vermis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Folium vermis, 2. Lobulus ansiformis, 3. Lobulus simplex, 4. Flocculus, 5. Nodulus, 6. Ventriculus quartus, 7. Medulla oblongata, 8. Pyramis medullae oblongatae, 9. Fissura mediana ventralis, 10. Sulcus lateralis ventralis, 11. N. glossopharyngeus, n.vagus, 12. Tentorium cerebelli osseum, 13. Tentorium cerebelli membranaceum, 14. Crista sagittalis externa, 15. Auricula, 16. Gl. parotis, 17. Diverticulum tubae auditivae. Şekil 3. 29, Merkepte encephalon’un tuber vermis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Tuber vermis, 2. Pyramis, 3. Uvula, 4. Lobulus paramedianus, 5. Fossa rhomboidea (obex), 6. Nucleus gracilis, 7. Nucleus cuneatus, 8. Nucleus olivaris, 9. Nucleus olivaris accessorius lateralis, 10. Nucleus olivaris accessorius medialis, 11. N. glossopharyngeus, n. vagus, n. accessorius, 12. N. hypoglossus, 13. Crista sagittalis externa, 14. Tentorium cerebelli osseum, 15. Auricula, 16. Gl. parotis, 17. Diverticulum tubae auditivae. Şekil 3. 30, Merkepte encephalon’un pyramis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Pyramis, 2. Uvula, 3. Sulcus medianus dorsalis, 4. Fasciculus cuneatus, 5. Nucleus tractus spinalis nervi trigemini, 6. Tractus spinalis nervi trigemini, 7. Canalis centralis, 8. Nucleus olivaris, 9. Tentorium cerebelli osseum, 10. Auricula, 11. Cisterna cerebellomedullaris ve BOS. Şekil 3. 31, Merkepte encephalon’un medulla spinalis’e geçiş seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Medulla oblongata, 2. Nucleus tractus spinalis nervi trigemini, 3. Canalis centralis, 4. Tractus corticospinalis, 5. Fissura mediana ventralis, 6. Sulcus medianus dorsalis, 7. Fasciculus gracilis ve fasciculus cuneatus, 8. Os occipitale (squama occipitalis), 9. Os occipitale (pars lateralis), 10. Auricula, 11. Cisterna cerebellomedullaris ve BOS.

xiv

ÇİZELGELER Tablo 1.1, Bazı memeli hayvanların ortalama vücut ve beyin ağırlıkları.

Tablo 1.2, Bazı dokuların MR kesitlerinde görünüm özellikleri (Alkan, 1999).

Tablo 1.3, Beyindeki bazı anatomik yapıların MR kesitlerinde görünüm özellikleri (Thomson ve Ark., 1993).

Tablo 1.4, Bazı lezyonların MR kesitlerinde T1 ve T2 süreleri üzerindeki etkileri (Thomson ve ark., 1993).

Tablo 3.1, Merkepte ortalama vücut, baş, encephalon, cerebellum ve glandula pituitaria ağırlığı.

Tablo 3.2, Merkepte encephalon / vücut, cerebellum / encephalon ve gl. pituitaria / encephalon yüzde ağırlık oranları.

Tablo 3.3, Dişi ve erkek encephalon, cerebellum ve gl. pituitaria ağırlıkları.

Tablo 3.4, Encephalon’un intrakraniyal ve ekstrakraniyal uzunlukları.

Tablo 3.5, Cerebellum’un intrakranial ve ekstrakranial uzunlukları.

Tablo 3.6, Encephalon ve cerebellum’un intrakranial ve ekstrakranial uzunluk oranları.

1

1.GİRİŞ Günümüzde tüm dünyada rastlanan merkepler ilk olarak Afrika ve Asya’daki yabani

atalarından M.Ö. 4000 yıllarında evcilleştirilmiştir. Afrika’da bulunan Somali ve

Nobia ırkları; önce tüm Akdeniz kıyıları, daha sonra Avrupa kıtası ve son olarak da

Yeni Dünya olarak adlandırılan Amerika’ya yayılmıştır. Asya yabani merkepleri ise;

Kızıldeniz’den Tibet yaylalarına kadar geniş bir arazide yaşamlarını sürdürmektedir

(Olsen, 1998). Ülkemizde Afrika ırklarından köken alan merkep yaygın olarak

yaşamaktadır (Demirsoy, 1992)

Tarih boyunca evcilleştirme süreciyle birlikte insanlar, dayanıklılığından dolayı

başta yük hayvanı olarak kullandıkları merkebin derisinden, şeker ve protein oranı

yüksek olan sütünden ve hatta bazı bölgelerde etinden yararlanmışlardır. Bugün Asya

ve Afrika’nın geniş düzlüklerinde, tüm dünyadaki tarım alanlarında ve kırsal

yerleşim bölgelerinde merkepler yük hayvanı olarak kullanılmaktadır. Son yıllarda

özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’da eğlence sektöründe artan bir

ilgiye sahip olan merkepler çiftliklerde koyun sürülerini vahşi köpek ve kurtlardan

korumak amacıyla da yetiştirilmektedir (Olsen, 1998).

Veteriner anatomi öğretiminde tek tırnaklı hayvan örneği olarak incelenen atın,

ekonomik değeri yüksek olup, iri cüssesinden dolayı kadavra halinde taşınma ve

saklanması zordur. Bu sebepten özellikle ülkemizde bu alanda yaygın olarak merkep

kullanılmaktadır (Hazıroğlu, 1985).

İstatistiksel veriler incelendiğinde ülkemizdeki tek tırnaklı hayvanlar içerisinde en

yüksek sayıya sahip türün merkep olduğu görülmektedir. Örneğin 2005 yılı verilerine

göre ülkemizde 207808 baş at, 81678 baş katır olmasına karşın 341377 baş merkep

bulunmaktadır (Türkiye İstatistik Kurumu, 2005)

Merkep (Equus asinus), ungulata takımının perissodactyla alt takımında bulunan

equidae familyasında yer alır (Arpacık, 1996; Demirsoy, 1992). Aynı familyada yer

alan at (Equus caballus), zebra (Equus zebra) ve hibrid bir hayvan olan katır (Equus

2

mulus) ve bardo (Equus hinnus) ile büyük benzerlikler gösterir (Zhao ve ark., 2005;

Dittmann, 2003; Helmig ve Sewell, 1998; Olsen, 1998; Demirsoy, 1992). Rengi, gri

tonlarından kahverengi ve siyaha kadar değişken olan merkep, kısa boyunlu, tıknaz

görünüşlü sağlam yapıda bir hayvandır. At ile karşılaştırıldığında başı, beyni ve

gözleri orantısal olarak daha büyük, kulakları çok daha uzundur (Helmig ve Sewell,

1998). Yaşam süresi 30-50 yıl (Helmig ve Sewell, 1998; Olsen, 1998), ortalama

vücut ağırlığı 187,1 kg, beyin ağırlığı 419 gr’dır (Allison ve Cicchetti, 1976).

Tablo 1.1, Bazı memeli hayvanların ortalama vücut ve beyin ağırlıkları.

Hayvan türü

Vücut ağırlığı (kg)

Beyin ağırlığı (g)

Kaynak

İnsan 70 1500 Elert (2003) At 521 655 Jerison (1973) Sığır 465 423 Jerison (1973) Koyun 55,5 175 Jerison (1973) Keçi 27,6 115 Jerison (1973) Domuz 192 180 Jerison (1973) Köpek 7-59 68-135 Nickel ve ark. (1975) Kedi 4-5 27,3 Nickel ve ark. (1975) Merkep 187,1 419 Allison ve Cicchetti (1976)

1.1. Encephalon’un anatomisi Merkezi sinir sistemi (MSS) organlarından encephalon’un yüzeysel ve kesitsel gros

anatomisi evcil memeli hayvanlardan at (Getty, 1975a; Nickel ve ark., 1975;

Yoshikawa, 1968), sığır (Nickel ve ark., 1975), koyun (Strauss, 2006; Wheeler ve

Ark., 1998; Hand, 1995), keçi (Yoshikawa, 1968), domuz (Felix ve ark., 1999; Getty,

1975b), köpek (De Rycke ve ark., 2005; Hand, 1995; Jenkins, 1972; Miller, 1964) ve

kedide (Whalen ve ark., 2000; Chiasson, 1982; McClure ve ark., 1973) ayrıntılı

olarak incelenmiştir. Bununla birlikte anatomi öğretiminde yaygın olarak kullanılan

merkebin encephalon’u hakkında sınırlı sayıda anatomik çalışma yapılmıştır (Hifny

ve ark., 1983; Tecirlioğlu, 1977).

3

Sinir sistemi (systema nervosum); iç ve dış ortamda meydana gelen uyarımları

alan, değerlendiren ve gerekli tepkiyi vermek üzere organizmayı doğrudan yada

dolaylı olarak düzenleyen sistemdir. Bu sistemi şekillendiren sinir dokusu

hücrelerden ve hücreler arası maddelerden oluşur (König ve ark., 2004; Dyce ve ark.,

2002; Sağlam ve ark., 1997).

Sinir dokusundaki temel fonksiyonel yapı nöron adı verilen sinir hücresidir

(Aspinall, 2005; Kahle ve Frotscher, 2003; Martin, 2003). Şekil (prizmatik, yuvarlak,

oval, mekik, yıldız, piramit yada armut biçiminde) ve büyüklük (4-150 mikron

arasında) bakımından oldukça farklılık gösteren nöronlar, en basit anlamda çekirdek,

çekirdeği saran bir gövde (perikaryon) ve bu gövdeden çıkan uzun (akson) ve kısa

(dendrit) sitoplazmik uzantıları içerir (Sağlam ve ark., 1997). Aksonlar hücre

gövdesinden aldıkları uyarımları nörotransmitterler aracılığıyla diğer nöronlara yada

alıcı hücrelere iletirler. MSS’de (Merkezi Sinir Sistemi) aksonların çoğu Schwann

hücreleri ve oligodendrositler tarafından üretilen myelin bir kılıf ile sarılıdır. Yapısı,

yüksek miktarda lipitlerden oluşmuş bu nedenle de beyaz renkte görülen myelin kılıf

hem aksonu dış ortamdan yalıtır, hem de uyarımların daha hızlı iletilmesinde etkin

rol alır. Dendritler ise çevreden uyarımları alan myelinsiz nöronal uzantılardır (Kahle

ve Frotscher, 2003; Martin, 2003; Dyce ve ark., 2002; Sağlam ve ark., 1997). Tüm

sinir hücreleri uzantıları aracılığıyla birbirleriyle birleşerek vücutta hiçbir yerde

kesintiye uğramayan bir ağ oluştururlar (Dyce ve ark., 2002; Tecirlioğlu, 1983).

Sinir dokusunun ara maddesi, periferik sinir sisteminde bağdokusu ve Schwann

hücreleri tarafından şekillendirilirken, MSS’de glia hücrelerini (astrositler,

oligodendrositler ve mikroglia hücreleri) içeren nöroglia dokusu tarafından

oluşturulur (Kahle ve Frotscher, 2003; Dyce ve ark., 2002). Nörogliya dokusu

hücredışı boşlukları doldurarak nöronlara destek vermenin yanında yapısında

bulunan yoğun kapillar damarlardan aldıkları besin maddelerini ve iyonları nöronlara

aktarmakla da görevlidir (König ve ark., 2004; Martin, 2003; Dyce ve ark., 2002;

Sağlam ve ark., 1997).

4

Tüm bu yapıların dışında sinir sisteminde destek görevi yapan iki hücre tipi daha

vardır. Bunlar ganglionlardaki nöronların etrafını çevreleyerek bir mikroçevre

oluşturan satellit (uydu) hücreler ile encephalon ve medulla spinalis’teki boşlukların

etrafını döşeyen tek katlı epitel tabakayı şekillendiren ependim hücreleridir (Sağlam

ve ark., 1997).

Merkezi sinir sistemini oluşturan iki organdan encephalon’da; sinir hücrelerinin

gövdesi beynin kabuk kısmı olan kortekste ve beyin içindeki nükleus adı verilen

çekirdek bölgelerinde yerleşmiştir. Bunlar pigment granüllerini kapsadıkları için gri

renkli görülürler ve substantia grisea’yı oluştururlar. Beyine yapılan kesitlerde içte

görülen ikinci tabaka ise sinir hücrelerinin uzantıları tarafından oluşturulan ve beyaz

renkli olmasından dolayı substantia alba olarak adlandırılan bölümdür (Kahle ve

Frotscher, 2003; Dyce ve ark., 2002; Tecirlioğlu, 1983).

Sinir sistemi anatomik olarak merkezi sinir sistemi (systema nervosum centrale)

ve periferik sinir sistemi (systema nervosum periphericum) olmak üzere iki bölümde

incelenir. (Kahle ve Frotscher, 2003; Dyce et al., 2002; Pasquini et al, 1997).

Merkezi sinir sistemi, fötal hayat sırasında, embriyonal dönemde oluşan

ektodermden şekillenen encephalon ve medulla spinalis’ten oluşur. İlk olarak

embriyonun sırt kısmında bulunan ektoderm yaprağının kalınlaşması ile şekillenen

embriyonal disk üzerinde bulunan sulcus neuralis’in kapanması sonucu canalis

neuralis denen iki ucu açık bir boru meydana gelir. Daha sonra bu kanalın ön

ucundaki deliğin kapanması ve bu bölgede kanalın şişkinlik yapması ile encephalon

adını verdiğimiz beyin kabarcığı şekillenir. Kanalın arkada kalan ince kısmından ise

medulla spinalis oluşur (Martin, 2003; Dyce ve ark., 2002; Hassa ve ark., 1997; De

lahunta, 1983; Tecirlioğlu, 1983).

Tüm evcil memelilerde encephalon fötal dönemin ilerleyen safhalarında 3

keseciğe ayrılır. Bu kesecikler daha sonra önde prosencephalon, ortada

mesencephalon ve arkada rhombencephalon olarak adlandırılan beyin bölümlerini

şekillendirir. Keseciklerin içinde kalan boşluklardan ise ventriculus cerebri oluşur

5

(König ve ark., 2004; Martin, 2003; Dyce ve ark, 2002; Dursun, 2000). Bununla

birlikte encephalon’un bölümlendirilmesinde makroskobik anatomi temel alınarak

cerebrum, cerebellum ve beyin kökü şeklinde bir ayırım yapılır (König ve ark., 2004;

Martin, 2003).

1.1.1. Rhombencephalon Encephalon’un caudal’de kalan parçasıdır. Myelencephalon (medulla oblongata) ve

metencephalon (pons, cerebellum) ile bu yapılar arasında kalan ventriculus quartus

tarafından şekillendirilir (Dursun, 2000; Getty, 1975a).

1.1.1.1. Medulla oblongata Medulla spinalis’in öne doğru genişlemesiyle oluşan bu kısım encephalon’un en

gerideki parçasıdır. Önde sulcus pontobulbaris ile pons’tan ayrılan medulla

oblongata’nın caudal sınırı, birinci servikal spinal sinirin çıkış yerinin önündedir

(König et al., 2004; Dursun, 2000; Jenkins, 1972).

Medulla oblongata’nın dorsal ve ventral iki yüzü vardır. Ventral yüzünde en

belirgin oluşum, orta hat üzerinde bulunan ve pyramis adı verilen sağlı sollu

uzunlamasına üçgen şeklinde iki adet kabartıdır. Pyramis’ler ortada fissura mediana

ventralis ile birbirinden ayrılırken yanlarda sulcus lateralis ventralis ile sınırlanır

(Dursun, 2000). Cortex cerebri’den başlangıç alıp, medulla spinalis’e giden tractus

corticospinalis’in lifleri tarafından oluşturulan pyramis, geriye doğru daralarak

medulla spinalis’e geçiş seviyesinde decussatio pyramidum denilen çaprazlaşmayı

yapar (König ve ark., 2004; Martin, 2003; Taner, 1998; Getty, 1975a;). Burada

çaprazlaşan liflerin oranı hayvan türlerine göre büyük farklılıklar göstermektedir.

Kedi ve köpeklerde tüm lifler çaprazlaşırken tek tırnaklılarda liflerin yaklaşık %50’si

çaprazlaşır (König ve ark., 2004). Bu sayede beynin bir yarımının, vücudun diğer

yarımındaki istemli hareketleri kontrol etmesi açıklanır (König ve ark., 2004; Martin,

6

2003). Pyramis’in ön kısmı ise enine seyirli kordon şeklinde bir kabartı olan corpus

trapezoideum tarafından kapatılır. Medulla oblongata’nın ventrolateral yüzünden n.

facialis, n. vestibulocochlearis, n. glossopharyngeus, n. vagus, n. accessorius ve n.

hypoglossus beyni terkeder (Dursun, 2000; Getty, 1975a).

Medulla oblongata’nın dorsal yüzünde fossa rhomboidea adı verilen ve

ventriculus quartus’un tabanını şekillendiren bir çukur bulunur. Çukurun tam orta

kısmından, geriye doğru sulcus medianus denen belirgin bir oluk ile bu oluğun her

iki yanından sulcus limitans adı verilen iki sığ oluk geçer (Dyce ve ark., 2002; Getty,

1975a; Jenkins, 1972). Fossa rhomboidea’nın yanlara doğru yaptığı çıkıntılar

recessus lateralis ventriculi quarti’dir. Yine bu bölgede tenia ventriculi quarti adı

verilen çizgi şeklinde iki kabartı bulunur. Tenia’lar fossa rhomboidea’nın arka

yarımında birleşerek obex’i oluştururlar. Obex’in gerisinde, sulcus medianus’un her

iki yanında simetrik olarak medial’de fasciculus gracilis, lateral’de fasciculus

cuneatus bulunur. Bu sütunlar sulcus intermedius dorsalis denen ikinci bir oluk ile

birbirlerinden ayrılırken, fasciculus cuneatus’un lateral sınırı sulcus lateralis dorsalis

tarafından oluşturulur (Dursun, 2000; Jenkins, 1972).

Medulla oblongata’ya caudal seviyelerinden yapılan transversal kesitler

incelendiğinde pyramis ve decussatio pyramidum, canalis centralis, nucleus gracilis

ve nucleus cuneatus görülür. Rostral’e doğru dorsal yarımda fossa rhomboidea, nervi

cranialis’e ait nucleus’lar (başlıcaları; nucleus spinalis nervi trigemini, nucleus

tractus solitarii ve nucleus ambiguus’tur), medulla spinalis ve medulla oblongata’dan

başlayarak cerebellum’a giden aksonların oluşturduğu pedunculus cerebellaris

caudalis, ventral’de ise nucleus olivaris ve lemniscus medialis gözlenir (Dursun,

2000; Taner, 1998).

Medulla oblongata encephalon’un kabuk kısmındaki yüksek merkezler tarafından

düzenlenen solunum ve dolaşım fonksiyonlarını kontrol eder. Bununla birlikte

palpebral refleks, gözyaşı sekresyonu, hapşırma, öksürme ve yutma reflekslerinden

sorumlu nucleus’lar medulla oblongata’da bulunur (König ve ark., 2004).

7

1.1.1.2. Pons Medulla oblongata’nın rostral’inde yer almış enlemesine kabarık yapıdır. Dorsal ve

ventral iki yüzü bulunan pons’un ventral yüzü önde sulcus pontocruralis ile crus

cerebri’den, arkada ise sulcus pontobulbaris ile medulla oblongata’dan ayrılır. Bu

yüz üzerinde a.basilaris’in geçtiği sulcus basilaris adı verilen üçüncü bir oluk daha

vardır (Getty, 1975a). Pons’un ventral yüzünde, nuclei pontis’ten çıkarak

cerebellum’a giden liflerin oluşturduğu fibrae pontis transversae’nın lateral’de

birleşmesiyle, pedunculus cerebellaris medius şekillenir. Yine bu bölgede pons’un

her iki yan kenarından nervus trigeminus beyni terkeder. Dorsal yüzü ise fossa

rhomboidea’nın ön yarımı tarafından şekillendirilir (Dursun, 2000; Jenkins, 1972).

Pons’un iç yapısı incelendiğinde filogenetik açıdan farklı iki bölge ayırt edilir.

Tractus pyramidalis, nuclei pontis ve fibrae pontis transversae’nin yer aldığı ventral

kısmına pars ventralis pontis denir. Üstte yer alan filogenetik açıdan daha eski olan

parça ise pars dorsalis pontis (tegmentum pontis) olarak adlandırılır. Bu bölgede

fossa rhomboidea’yı yanlardan sınırlandıran pedunculus cerebellaris rostralis’in

dışında, formatio reticularis, nuclei motorius nervi facialis, nuclei motorius nervi

abducentis ve nuclei motorius nervi trigemini yer alır (Taner, 1998).

Vücudun motor fonksiyonlarından sorumlu nucleus’ların çoğu pons’ta bulunur

(König ve ark., 2004).

1.1.1.3 Cerebellum Rhombencephalon’un en büyük parçası olan cerebellum hareket koordinasyonu, kas

tonusu ve dengenin sağlanması gibi motor faaliyetlerin düzenlenmesinde önemli bir

role sahiptir (König ve ark., 2004; Martin, 2003; Dyce et al, 2002; Pasquini et al,

1997). Ventriculus quartus’un tavanını şekillendiren bu yapı fissura transversa

cerebri aracılığıyla hemispherium cerebri’den ayrılır (Pasquini et al, 1997). Şekli,

transversal ekseni daha uzun olan düzensiz bir küreye benzer (Getty, 1975a).

8

Cerebellum her iki yanda hemispherium cerebelli ile ortada vermis adı verilen dar

bir parçadan oluşur. Hemispherium cerebelli’nin dış yüzünde folia cerebelli denilen

çok sayıda kıvrım ile bu kıvrımları birbirinden ayıran sulci cerebelli adı verilen

oluklar bulunur (Martin, 2003; Dursun, 2000; Getty, 1975a; Jenkins, 1972).

Cerebellum önde pedunculus cerebellaris rostralis ile mesencephalon’a, yanlarda

pedunculus cerebellaris medius ile pons’a, arkada ise pedunculus cerebellaris

caudalis ile medulla oblongata’ya bağlanır (König ve ark., 2004; Pasquini ve ark,

1997). Bunların dışında velum medullare rostrale ile colliculus caudalis’e velum

medullare caudale ile de medulla oblongata’ya tutunur (König ve ark., 2004; Dyce ve

ark, 2002).

Cerebellum’a uzunlamasına bir kesit yapıldığında dışta substantia grisea’dan

oluşan cortex cerebelli, içte ise substantia alba’nın şekillendirdiği corpus medullare

olmak üzere iki kısım ayırt edilir. Corpus medullare, kortekse doğru lamina alba

denilen ince uzantılar göndererek arbor vitae adı verilen karakteristik bir ağaç

görüntüsü oluşturur (König ve ark., 2004; Dyce ve ark., 2002; Jenkins, 1972).

Cerebellum fissura uvulonodularis aracılığıyla biri küçük (lobus

flocculonodularis), diğeri büyük (corpus cerebelli) iki parçaya ayrılır. Lobus

flocculonodularis alt kısımda vallecula cerebelli’nin hemen caudal’inde nodulus

denilen bir vermis kısmı ile her iki yanda flocculus adı verilen iki küçük parçadan

oluşur. Corpus cerebelli ise dorsal (fissura prima) ve ventral (vallecula cerebelli) iki

derin yarık aracılığıyla lobus rostralis ve lobus caudalis olmak üzere iki loba ayrılır

(König ve ark., 2004; Martin, 2003; Dyce ve ark, 2002;). Lobus rostralis; vermis’in

önden arkaya doğru, lingula cerebelli, lobulus centralis ve culmen isimli parçaları ile

hemispherium cerebelli’nin ala lobuli centralis ve lobulus quadrangularis’ini içerir.

Lobus caudalis ise; vermis’in declive, folium vermis, tuber vermis, pyramis ve uvula

kısımları ile hemispherium cerebelli’nin lobulus simplex, lobulus ansiformis ve

lobulus paramedianus’u tarafından şekillendirilir (Dursun, 2000; Getty,1975a).

Lobus flocculonodularis dengenin ayarlanması ve göz hareketlerinin kontrolünde

9

anahtar bir rol oynar. Lobus rostralis gövde ve ekstremitelerin hareketinde, lobus

caudalis ise cerebellum’un motorik olmayan fonksiyonlarında ve hareketin

planlanmasında önemi olan bölümlerdir (Martin, 2003).

Cerebellum’un enine kesitlerinde corpus medullare içinde median hattın her iki

yanında simetrik olarak dizilmiş 4 çift nükleus görülür. Bunlar dıştan içe doğru

nucleus dentatus, nucleus emboliformis, nucleus globosus ve nucleus fastigii’dir

(Martin, 2003; Taner,1998;).

1.1.2. Mesencephalon Rostral’de prosencephalon (diencephalon), caudal’de ise rhombencephalon (pons ve

medulla oblongata) arasında sınırlanan ve orta beyin olarak tanımlanan nisbeten

küçük beyin kısmıdır. Aşağıdan yukarıya doğru pedunculus cerebri (crus cerebri,

tegmentum mesencephali) ve tectum mesencephali olmak üzere 3 bölümde incelenir

(König ve ark, 2004; Martin, 2003; Dursun, 2000).

1.1.2.1. Crus cerebri Hemispherium cerebri’deki kortikal merkezlerden başlangıç alan sinir liflerinin

oluşturduğu, kalın bir çift sütundur. Encephalon’un bazal yüzünde caudal’e doğru

birbirlerine yaklaşarak pons’un üst kısmında sona ererler (Dursun, 2000).

Encephalon’un bazal yüzünde iki crus cerebri arasında çukur bir alan görülür. Fossa

interpeduncularis denilen bu çukurluğun orta kısmı, corpus mamillare’nin hemen

caudal’inde a. cerebri caudalis’in rami centrales’i tarafından delindiğinden bu

bölgeye substantia perforata caudalis adı verilir. Yine bazal yüz üzerinde crus

cerebri’nin orta kesiminden n. oculomotorius’un lifleri başlangıç alır (Dursun, 2000;

Getty, 1975a).

10

Crus cerebri’ye yapılan kesitlerde dorsal’de yerleşmiş oldukça koyu renkli geniş

bir çekirdek grubu olan substantia nigra görülür (König ve ark., 2004; Dyce ve ark,

2002). Burada bulunan hücre çekirdeklerinin büyük bir bölümü değişen oranlarda

melanin granülleri içerdiğinden substantia nigra’ya karakteristik siyah görünümünü

verirler (Getty, 1975a). Bu görüntü makroskobik olarak evcil memeli hayvanlar

içinde yalnızca koyunlarda görülebilir (Milli ve Hazıroğlu, 1997). Substantia nigra

hızlı hareket kabiliyetinin birinci devresi için önemli bir role sahiptir (König ve ark.,

2004).

1.1.2.2. Tegmentum mesencephali Crus cerebri’nin dorsal’inde substantia nigra ile tectum mesencephali arasında yer

alır. Ortasından aqueductus mesencephali adı verilen ve ventriculus tertius ile

ventriculus quartus’u birleştiren bir kanal geçer. Kanalın etrafı, uzunluğu boyunca

substantia grisea centralis denen ve kesitlerde oldukça belirgin olarak gözlenebilen

bir tabaka tarafından tamamen çevrilir (Martin, 2003; Getty, 1975a). Yine bu

bölgeye yapılan kesitlerde substantia nigra’nın dorsomedial’inde, n.

oculomotorius’un motor liflerinin hemen önünde, diencephalon’un caudal

kısımlarına kadar uzanan nucleus ruber bulunur. Kas tonusu, vücut duruşu ve

hareketin düzenlenmesinde önemi olan kırmızı renkli bu yapı formatio reticularis’in

bir parçası olarak kabul edilir (König ve ark., 2004; Taner, 1998).

1.1.2.3. Tectum mesencephali Mesencephalon’un dorsal parçasını şekillendiren bu bölüm aqueductus

mesencephali’nin hemen üzerinde yer alan 4 adet yuvarlak yumrudan oluşur.

Birbirleriyle simetrik ve paramedian olarak yerleşmiş bu yumrulardan önde yer

alanlar colliculus rostralis’dir. Bu kısım görme ile ilgili refleks merkezidir. Arkadaki

iki çıkıntıya ise colliculus caudalis denir. İşitme ile ilgili refleks merkezi olan bu

çıkıntılar küçük ve nispeten koyu renklidir (König ve ark., 2004; Martin, 2003; Dyce

11

ve ark, 2002; Dursun, 2000; Pasquini ve ark, 1997). Colliculus rostralis et caudalis,

sagittal ve transversal yönlü birer olukla birbirlerinden, yine ön kısımda sulcus

transversus ile thalamus’tan, arkada sulcus postquadrigemina ile

rhombencephalon’dan ayrılır (Dursun, 2000; Tecirlioğlu, 1983; Getty, 1975a).

Colliculus caudalis’in hemen gerisinde, colliculus caudalis ile velum medullare

rostrale arasından, n. trochlearis’in motor lifleri çıkar (Dursun, 2000)

1.1.3. Prosencephalon Prosencephalon encephalon’un önde kalan parçasıdır. Diencephalon ve

telencephalon denilen iki bölümden oluşur (Dursun, 2000; Getty, 1975a).

1.1.3.1. Diencephalon Gelişimini tamamlamış bir beyinde procencephalon’un orta kısmında ventriculus

tertius’un her iki yanında simetrik olarak bulunan yapıdır (Dursun, 2000; Taner,

1998). Embriyonal dönemde sulcus hypothalamicus tarafından dorsal ve ventral

olmak üzere iki parçaya ayrılan diencephalon üstte thalamus, metathalamus ve

epithalamus, altta ise hypothalamus ve subthalamus diye adlandırılan 5 bölümden

oluşur (Şendemir, 2005; Dursun, 2000).

Hypothalamus otonom, endokrin ve duyusal fonksiyonların düzenlenmesi ile

ilgili önemli görevleri olan, diencephalon’un ventral parçasıdır (König ve ark., 2004;

Martin, 2003). Ventriculus tertius’un tabanı ve alt yan duvarlarını şekillendiren

hypothalamus arkadan öne doğru corpus mamillare, tuber cinereum, hypophysis

cerebri (gl. pituitaria), chiasma opticum ve tractus opticus’u kapsar (Dyce ve ark.,

2002; Getty, 1975a; Jenkins, 1972).

Corpus mamillare fossa interpeduncularis içinde yer alan yuvarlak bir çıkıntıdır.

Fornix’in son kısmı olan bu yapı myelinli liflerden oluşur (Getty, 1975a). Hemen

12

önünde gri renkli küçük bir kabarıklık daha bulunur. Tuber cinereum adı verilen bu

çıkıntı, infundibulum’un etrafını çevreler. Gl. pituitaria küçük , dorsoventral basık,

caudal’e doğru uzanan, oval şekilli, endokrin bir bezdir. Os sphenoidale’nin fossa

hypophysialis’i içine oturmuştur. Hemen önünde ise nervus opticus’ların yapmış

olduğu çaprazlaşma (chiasma opticum) bulunur. Chiasma opticum’dan ayrılan lifler

tractus opticus adı altında caudolateral bir seyir izleyerek crus cerebri’lerin

dorsolateral’inden corpus geniculatum laterale’ye ulaşır (Dursun, 2000).

Subthalamus, tegmentum mesencephali ile thalamus arasında bir geçiş alanıdır.

Dorsal’indeki thalamus’tan zona incerta ile ayrılan bu yapı (König ve ark., 2004)

medial’de hypothalamus, lateral’de capsula interna tarafından sınırlanır. Bu bölgede

nuclei subthalamicus adı verilen ve bazal ganglionlar içinde değerlendirilen bir

çekirdek grubu bulunur (Şendemir, 2005; Dyce ve ark., 2002).

Thalamus evcil memelilerde oldukça gelişmiş olan, diencephalon’un en büyük

parçasıdır. Cortex cerebri’nin alt kısmındaki substantia alba içerisinde yerleşmiş,

konveks ve oval şekilli, ortada ventriculus tertius aracılığıyla birbirinden ayrılmış

sağlı sollu simetrik birer nükleus grubudur (Getty, 1975a). Burada bulunan

çekirdekler, hem beyin kökü ile cortex cerebri’deki primer duyu merkezleri arasında

uyarı iletimi ve düzenlenmesinde, hem de medulla spinalis, cerebellum, corpus

striatum ile cortex cerebri arasındaki motor impulsların iletiminde önemli bir

koordinasyon ve entegrasyon merkezidir (Martin, 2003; Taner, 1998; Getty, 1975a).

Rostral’de nucleus caudatus ile ilişkili olan thalamus, caudal’de tectum

mesencephali, dorsal’de fornix, ventral’de ise tractus opticus ve crus cerebri ile

komşudur. Thalamus’un lateral kısmı capsula interna ile çevrelenirken, medial yüzü

adhesio interthalamica aracılığıyla diğer tarafın thalamus’uyla birleşir (Dursun, 2000;

Getty, 1975a). Adhesio interthalamica içinde nöronlar ve bunlara ait aksonlar

olmasına karşın sağ ve sol thalamus’ları birleştiren kommisural bir yol değildir

(Şendemir, 2005).

13

Thalamus’un kesit yüzü incelendiğinde ortasından geçen iki yaprak (lamina

medullaris lateralis et medialis) aracılığıyla yapı ve fonksiyonları birbirinden farklı

nükleus gruplarına ayrıldığı görülür (Şendemir, 2005; Martin, 2003; Taner, 1998).

Metathalamus thalamus’un dorsalateral parçasıdır. Bu bölgede corpus

geniculatum laterale et mediale isimli iki adet çıkıntı yer alır. Bu çıkıntılardan corpus

geniculatum laterale içindeki çekirdekler (nucleus geniculatus lateralis), optik liflerin

çoğunun terminal nükleus’u iken corpus geniculatum mediale’de bulunan

çekirdekler (nucleus geniculatus medialis) ise korti organından gelen tüm ses

impulsları için bir iletim (aktarım) istasyonu konumundadır (Dursun, 2000; Taner,

1998; Getty, 1975a; Ranson ve Clark, 1959).

Epithalamus diencephalon’un median hat üzerindeki caudodorsal bölümünü

oluşturur (Getty, 1975a; Taner, 1998). Epithalamus’un ön parçası sağlı sollu bir çift

ince ve kısa beyin şeridi olan habenula tarafından şekillendirilir. Burada bulunan ve

nuclei habenularis olarak adlandırılan çekirdekler limbik sistemden gelen uyarıların

mesencephalon’a taşınmasında rol alırlar (Taner, 1998). Her iki habenula’nın ortada

birleştikleri kıvrım noktasına commisura habenulorum denir. Nuclei habenularis’in

kesiştiği bu kıvrım noktasının gerisinde ise epithalamus’un gerideki parçası olan

glandula pinealis bulunur (König ve ark., 2004; Dursun, 2000). Equidae’de esmer

renkte ve keski ağzı şeklinde olan bu yapı (Dursun, 2000) sinir hücresi içermez

(Şendemir, 2005). Bununla birlikte serotonin, melatonin ve norepinefrin gibi

biyojenik aminler salgılayarak vücutta hormonal etkili bir çok yapının

etkinleştirilmesinde engelleyici rol oynar. Bu yüzden de endokrin bir bez olarak

kabul görür (Şendemir, 2005; Taner, 1998).

1.1.3.2. Telencephalon Telencephalon prosencephalon’un ön kısmını oluşturur. Encephalon’un en gelişmiş

bölümüdür. Hemispherium cerebri, rhinencephalon, corpus callosum, corpus striatum

ve ventriculus lateralis denilen anatomik yapılardan oluşur (Dursun, 2000).

14

Hemispherium beyin yarımküresidir. Sağ ve sol olmak üzere iki adettir. Her iki

hemispherium ortada fissura longitudinalis cerebri denilen büyük bir yarık ile

birbirinden, caudal’de fissura transversa cerebri’yle de cerebellum’dan ayrılmıştır

(König ve ark., 2004; Kahle ve Frotscher, 2003; Pasquini ve ark., 1997).

Her bir hemispherium’un 3 yüzü vardır. Bunlar; dışbükey olan ve dışta kalan

facies convexa, fissura longitudinalis cerebri aracılığıyla iki hemispherium’u

birbirinden ayıran facies medialis ve alt tarafta kalan facies basilaris’tir. Facies

convexa’nın facies medialis’e geçtiği bölgede margo dorsalis denen bir kenar

şekillenir (Dursun, 2000).

Hemispherium’ların dış yüzünde cortex cerebri’nin yüzey alanının anlamlı

düzeyde artmasını sağlayan kabartılar (gyri cerebri) ile bu kabartıları birbirinden

ayıran ve sulci cerebri olarak adlandırılan oluklar bulunur (Kurt, 2006a; König ve

ark, 2004; Pasquini ve ark., 1997). Gyri cerebri ve sulci cerebri’nin şekil ve sayısı

hayvan türlerinde ve aynı tür içindeki hayvan ırklarında farklılık gösterebildiği gibi,

özellikle yüksek sınıf canlılarda aynı beynin her iki hemispherium’u arasında dahi

değişiklikler olabilmektedir (Kurt, 2006a; Taner, 1998; Tecirlioğlu,1983; Jenkins,

1972). Bununla birlikte embriyolojik gelişimin erken dönemlerinde ortaya çıkan bazı

derin sulcus’lar türlerin çoğunda belirgin olarak bulunur ve beynin loplara

ayrılmasında sınır olarak kullanılırlar (Kurt, 2006a). At ve merkepte

hemispherium’daki gyri ve sulci sayısı diğer evcil memeli hayvanlardakinden daha

fazladır (Tecirlioğlu, 1983).

Hemispherium’a kesit yapıldığında iki farklı katman görülür. Dışta kalan koyu

renkli kısım nöron gövdelerinin bulunduğu substantia grisea tarafından şekillendirilir

ve cortex cerebri adını alır. Cortex cerebri’de fonksiyonel olarak; Duyuların

değerlendirildiği duyu bölgeleri, istemli motor fonksiyonların başlatıldığı veya

bitirildiği motor bölgeleri ile birden fazla duyunun integre edildiği aynı zamanda

motor hareketlerin de dengelendiği birleşme bölgeleri olmak üzere üç bölge

bulunur. İç kısım ise substantia alba’nın oluşturduğu corona radiata’dır. Burada

15

bulunan myelinli sinir lifleri, cortex cerebri’nin çeşitli merkezlerini, cortex cerebri ile

daha alt merkezleri ve iki hemispherium arasındaki değişik merkezleri birbirine

bağlar (Taner, 1998; Getty, 1975a).

Rhinencephalon telencephalon’un, hemispherium’lar altında kalan parçasıdır.

Pars basalis rhinencephali, pars septalis rhinencephali ve pars limbica rhinencephali

olmak üzere 3 kısımda incelenir (Dursun, 2000).

Pars basalis rhinencephali beynin bazal yüzünden görülebilen kısımdır. Rostral

ucu bulbus olfactorius tarafından şekillendirilir. Hemispherium’ların alt yüzünün ön

ucunda bulunan bulbus olfactorius’lar, os ethmoidale’nin fossa ethmoidale’sine

yerleşmiş büyük, oval şekilli iki çıkıntıdır. Bulbus olfactorius’tan geriye doğru

devam eden sütun şeklindeki yapılara pedunculus olfactorius denir. Bu sütunlar

caudal’de tractus olfactorius lateralis ve tractus olfactorius medialis isimli iki dala

ayrılarak trigonum olfactorium adı verilen alanı lateral ve medial’den sınırlandırırlar

(König ve ark., 2004; Dursun, 2000; Getty, 1975a). Tractus olfactorius medialis,

facies medialis’e doğru kıvrılarak gyrus subcallosum’da sonlanır. Tractus olfactorius

lateralis’in ise bir parçası limen insulae’yi şekillendirirken, bir diğer parçası lobus

piriformis’e uzanır (Dursun, 2000). Lobus piriformis gyrus olfactorius lateralis ile

crus cerebri arasında yer alan içi boş, armut şeklinde bir oluşumdur. İçindeki boşluk

ventriculus lateralis’in cornu ventrale’sini şekillendirir (Tecirlioğlu, 1983).

Pars septalis rhinencephali rhinencephalon’un ikinci bölümüdür. Bu bölgeye

dahil olan oluşumlar; Genu corporis callosi’nin altında yer alan ve özellikle

mikrosmatik hayvanlarda gelişmiş olan area subcallosa, yine mikrosmatik

hayvanlarda gelişmiş olan gyrus paraterminalis (gyrus subcallosus) ve onun

ventral’deki parçası olan gyrus diagonalis (Broca’nın diagonal bandı) ile son olarak

corpus callosum’dan fornix’e uzanarak ventriculus lateralis’leri birbirinden ayıran

septum pellucidum’dur (Dursun, 2000).

Pars limbica rhinencephali rhinencephalon’un üçüncü ve son kısmıdır. Bu

bölüm, aynı zamanda limbik sistemin de bir parçasıdır (Dursun, 2000). Limbik

16

sistem; encephalon’un subkortikal bölgelerinde yerleşmiş ve duyguları, içgüdüleri,

dürtüleri ve davranış kontrolünü düzenleyen yapıları içine alan fonksiyonel bir

sistemdir. Bu sisteme dahil olan anatomik yapılar hypothalamus, hippocampus,

amygdala ve fornix ile gyrus cinguli, gyrus parahippocampalis ve gyrus

subcallosus’tur (Best, 1990). Bu yapılardan hippocampus ve fornix, pars limbica

rhinencephali içinde yer alırlar (Dursun, 2000).

Hippocampus, temporal lob içinde yerleşmiş corpus amygdaloideum’a kadar

uzanan yarım ay şeklinde bir yapıdır. Ventriculus lateralis’in tabanında yer alan bu

yapı thalamus’un hemen üst kısmında bulunur. Hippocampus’un kavisli şekli

itibariyle transversal kesitlerde aynı düzlem üzerinde gözlenen kısmına pes

hippocampi (cornu ammonis) denir. Alveus hippocampi denen ince bir substantia

alba tabakası hippocampus’un üst yüzünü örttükten sonra nazal kenarından taşarak,

önde ince bir şerit şeklinde olan ve fimbria hippocampi denilen bölümü oluşturur.

(Tecirlioğlu, 1983). Gyrus parahippocampalis’in ön ucundaki çengel şeklindeki

kıvrım ise tuberculum hippocampi (uncus) olarak adlandırılır (Dursun, 2000).

Fornix, hippocampus’ta bulunan sinir hücrelerinin uzantılarından meydana gelmiş

bir substantia alba tabakasıdır. Corpus callosum ve septum pellucidum’un

ventral’inde bulunur. Aynı zamanda ventriculus tertius’un tavanını şekillendiren bu

yapı arkadan öne doğru crus fornicis, corpus fornicis ve columna fornicis olmak

üzere 3 parçadan oluşmuştur (Tecirlioğlu, 1983).

Corpus callosum her iki hemispherium cerebri’deki aynı fonksiyona sahip

kortikal merkezleri birbirine bağlayan en büyük kommissural yoldur (Cankur, 2006;

Kurt, 2006a; König ve ark., 2004; Jenkins, 1972). Substantia alba’dan şekillenen

corpus callosum, fissura longitudinalis cerebri aralandığında ventral’de görülen

beyaz kısımdır (Cankur, 2006; Dursun, 2000). Aynı zamanda ventriculus lateralis’in

tavanını da şekillendiren bu yapı 4 bölümden oluşur. Corpus callosum’un caudal’de

yer alan kalın parçası splenium corporis callosi’dir. Buradan başlayıp öne doğru

uzanan bölüme truncus corporis callosi adı verilir. Truncus’un önde aşağıya doğru

kıvrılarak meydana getirdiği dirseklenme genu corporis callosi olarak adlandırılır.

17

Corpus callosum’un son parçası ise aşağıya uzanarak ventriculus tertius’un ön

duvarına katılan rostrum corporis callosi’dir. (Dursun, 2000; Getty, 1975a; Jenkins,

1972).

Encephalon’a sagittal düzlem üzerinden yapılan kesitlerde corpus callosum’un

uzunluğunun hemispherium’lardan çok daha kısa olduğu görülür. Bunun sonucu

olarak caudal’de lobus occipitalis’ten, rostral’de ise lobus frontalis’ten gelen ve karşı

tarafa geçecek olan lifler splenium ve genu bölgesinde kümelenmek zorunda kalırlar.

Bu sebeble kesitlerde bu iki kısım truncus’a nazaran daha kalın görülürler (Cankur,

2006; Kurt, 2006a).

Corpus striatum ekstrapiramidal sisteme ait bir nükleus grubudur. Ventriculus

lateralis’in tabanında yer alan nucleus caudatus ve nucleus lentiformis (putamen ve

pallidum) ile bunları birbirinden ayıran capsula interna’dan oluşur (Dursun, 2000;

Getty, 1975a).

Corpus striatum’u oluşturan tüm bu çekirdek grupları, bazal ganglionlar (nuclei

basales) olarak adlandırılan ve vücudun motor hareketlerinin uyumunda rol alan

subkortikal çekirdekler topluluğunun içinde yer almaktadır (Bruni, 1998; Getty,

1975a). Substantia alba içerisine gömülmüş bu nükleuslar genel anatomik

sınıflandırmada nucleus caudatus, nucleus lentiformis, corpus amygdaloideum ve

claustrum’dan oluşur (Dyce ve ark., 2002; Jenkins, 1972). Ancak corpus

amygdaloideum’un fonksiyonel olarak limbik sistemle daha fazla ilişkide olması,

claustrum’unda işlevinin tam olarak bilinmemesi nedeniyle yeni bir fonksiyonel

sınıflandırmaya gidilir. Sonuç olarak bu nucleus’lar yerine, yakın fonksiyonel

ilişkileri ve lezyonlarında görülen benzer semptomlar (dyskinesia ve akinesia)

nedeniyle, nucleus subthalamicus ile substantia nigra bazal ganglionlara dahil edilir

(Kurt, 2006b; Bruni, 1998).

Nucleus caudatus, ventriculus lateralis’in tabanının ön kısmında yerleşmiş virgül

şeklinde bir nükleustur. Capsula interna ile lateral’inde yerleşmiş olan nucleus

lentiformis’ten ayrılır. Capsula interna thalamus’tan cortex cerebri’ye ve cortex’ten

18

subkortikal yapılara impuls iletiminden sorumlu olan iki yönlü bir yoldur (Martin,

2003). Nucleus caudatus, foramen interventriculare’nin hemen önünden başlayarak

önden arkaya doğru caput nuclei caudati, corpus nuclei caudati ve cauda nuclei

caudati olmak üzere 3 parçaya ayrılarak, temporal lobun ventral’inde corpus

amygdaloideum ile sonlanır (Dyce ve ark., 2002; Bruni, 1998;).

Nucleus lentiformis, nucleus caudatus’un ventrolateral’inde yerleşmiş olan bir

çekirdek grubudur. Dışta putamen içte pallidum adı verilen iki nükleustan meydana

gelir. Bu iki nükleus lamina medullaris lateralis denen ince bir sustantia alba yaprağı

ile birbirinden, capsula interna ile nucleus caudatus’tan, capsula externa ile de

lateral’inde kalan claustrum’dan ayrılır (Martin, 2003; Dyce ve ark., 2002; Bruni,

1998).

Nucleus subthalamicus, thalamus’un alt kısmında, capsula interna’nın medial’inde

yerleşmiş bikonveks şekilli bir nükleustur. Üstte zona incerta vasıtasıyla thalamus’un

ventral grup çekirdeklerinden ayrılan bu yapı pallidum ile yakın ilişkidedir (Martin,

2003; Bruni, 1998).

Substantia nigra mesencephalon’da yer alan kesitlerde yarımay şeklinde gözlenen

koyu renkli bir nükleustur (Taner, 1998).

Bazal ganglionlar fonksiyonlarını cortex cerebri’nin çeşitli alanlarından başlayıp,

bazal ganglionlar ve thalamus üzerinden tekrar cortex’e dönen motor, kognitif,

limbik ve okulomotor halkalar aracılığıyla gösterirler (Kurt, 2006b; Bruni, 1998).

1.1.4. Meninges Encephalon dıştan içe doğru dura mater, arachnoidea ve pia mater adı verilen ve

esasını bağ dokunun oluşturduğu zarlarla sarılı olarak bulunur. Dura mater ile kemik

periost’u arasında cavum epidurale, dura mater ile arachnoidea arasında cavum

19

subdurale, arachnoidea ile pia mater arasında ise cavum subarachnoideale denen

boşluklar vardır (Pasquini ve ark., 1997).

Dura mater encephali, dura mater’in, encephalon’un etrafını çevreleyen, beyini

koruyan ve tesbit eden bölümüdür (König ve ark., 2004; Dursun, 2000).

Encephalon’un korunmasına ve hareketsizleştirilmesine katkıda bulunacak uzantılar

vermiştir. Bunlar falx cerebri ve tentorium cerebelli membranaceum’dur (König ve

ark., 2004; Pasquini ve ark., 1997). Bu uzantıların dışında dura mater beyinin bazal

yüzünde, hipofizin infundibulum kısmının geçeceği genişlikte bir açıklık bırakacak

şekilde fossa hypophysialis’i örten ve diaphragma sellae adı verilen horizontal bir

uzantı daha verir (König ve ark., 2004; Arıncı ve Elhan, 1995).

Arachnoidea, encephalon’u saran ikinci zardır. Dura mater’e göre daha ince,

damardan yoksun ve şeffaf bir tabakadır (Dursun, 2000).

Pia mater, encephalon’un üzerini saran üçüncü ve en içteki beyin zarıdır. Tüm

oluk ve yarıklardan organın içine doğru uzantılar gönderir (König ve ark, 2004). Bu

pia mater uzantılarına tela choroidea denir. Tela choroidea’lar yerleştikleri boşluklara

göre isimlendirilir. Bu yapılar beraberlerinde genellikle pia mater’in damarlarını da

sürükler ve plexus choroideus adı verilen damarsal ağ yapılarını oluştururlar

(Dursun, 2000).

1.1.5. Ventriculus cerebri Encephalon’un iç kısmında iki ventriculus lateralis, ventriculus tertius ve ventriculus

quartus olmak üzere 4 adet büyük boşluk bulunur (König ve ark., 2004; Kahle ve

Frotscher, 2003; DeLahunta, 1983).

Ventriculus lateralis’ler her iki hemispherium’un içinde yer alan kemer şeklindeki

boşluklardır. Lateral duvarını corpus medullaris, dorsal duvarını corpus callosum,

medial duvarını septum pellucidum, tabanını ise önde nucleus caudatus, arkada

20

hippocampus sınırlandırır (Getty, 1975a). Başlıca 4 bölümü vardır. Ortadaki fornix’e

yakın olan kısım pars centralis, hemen onun yan tarafındaki çıkıntılar cornu

temporale, öne doğru uzanan ve bulbus olfactorius’un içindeki boşlukla birleşen

cornu rostrale ve caudoventral’de lobus piriformis’in içindeki boşluğa uzanan cornu

ventrale’dir. Ventriculus lateralis’ler tabanda bulunan ve foramen interventriculare

(foramen Monroe) denen birer delik vasıtasıyla ventriculus tertius’a bağlanırlar

(Tecirlioğlu, 1983; Mettler, 1948;).

Ventriculus tertius her iki thalamus’un ortada birleştiği adhesio interthalamica’nın

etrafında oluşan daire şeklindeki boşluktur. Ventriculus tertius’un önde chiasma

opticum’a kadar uzayıp bir kör kese oluşturmasıyla recessus opticus, infundibulum

içine doğru huni tarzında uzanmasıyla recessus infundibularis (recessus

neurohypophysialis) ve arka tarafta gl. pinealis’e doğru uzamasıyla da recessus

pinealis oluşur. Ventriculus tertius, caudal’de aqueductus mesencephali (aqueductus

Sylvii) denen bir kanal vasıtasıyla ventriculus quartus ile iştiraktedir (Dursun, 2000;

Tecirlioğlu, 1983; Getty, 1975a).

Ventriculus quartus, canalis centralis’in ön kısımda genişlemesiyle oluşan

boşluktur. Üstte cerebellum, altta ise pons ve medulla oblongata ile sınırlandırılır.

Tabanında yamuk şeklinde, fossa rhomboidea adı verilen bir çukur bulunur.

(Tecirlioğlu, 1983). Boşluğun caudal bölümünde ise ventriculus quartus’un cavum

subarachnoidale ile bağlantısını sağlayan 3 adet delik vardır. Bu deliklerden ortadaki

apertura mediana ventriculi quartii (foramen Magandie)’dir. Yalnızca insan ve

köpeklerde bulunur. Diğer iki delik apertura laterales ventriculi quartii (foramina

Luschka)’dir (Dursun, 2000; De Lahunta, 1983). Tüm beyin boşlukları plexus

choroideus’lardan salgılanan beyin omurilik sıvısı ile doludur (Getty, 1975a).

1.2. Manyetik rezonans görüntüleme Günümüzde beyin gibi yumuşak dokuların anatomik açıdan detaylı olarak

görüntülenmesi ve MSS’deki patolojilerin belirlenmesinde, özellikle yüksek oranda

21

doku kontrastı sağlayabilme ve multiplanar görüntü alabilme özelliklerinden dolayı

manyetik rezonans (MR) görüntüleme tekniğinden yaygın olarak yararlanılmaktadır

(Alkan, 1999; Chaffin ve ark., 1997; Thomson ve ark., 1993; Karkkainen ve ark.,

1991). Bu teknik ile beyinin beyaz ve gri cevheri, bazal ganglionlar, limbik sisteme

ait oluşumlar, ventriküler sistem, serebellum, kan damarları ve kranial sinirlerin

ayrıntılı görüntüsü alınabilmektedir. Gelişen teknolojiyle birlikte, MR ile elde edilen

anatomik görüntüler sayesinde üç boyutlu beyin atlasları yapılabilmektedir (Shenton

ve ark., 1995).

Manyetik rezonans görüntüleme sistemi; nükleer manyetizma prensipleri ve radyo

dalgaları kullanılarak vücudun kesitsel görüntülerinin yaratılmasını amaçlayan tıbbi

bir tanı yöntemidir (Tesla Memorial Society of New York, 2001; Thomson ve ark.,

1993; Karkkainen ve ark., 1991).

Nükleer manyetik rezonans ilk olarak 1946’da Edward Purcell ve Felix Bloch

tarafından tanımlanmıştır (Bellis, 2007; European Magnetic Resonance Foundation,

2003; Thomson ve ark., 1993) Daha sonra 1971 yılında Raymond Damadian ve

1973’te Paul Lauterbur insan vücudunda manyetik rezonans görüntüleme sisteminin

bir tanı yöntemi olarak kullanılabileceğini ilk kez göstermiştir (Bellis, 2007; Hornak,

2004; Tesla Memorial Society of New York, 2001; Alkan, 1999).

Nükleer manyetizma, doğal manyetizasyon özelliğine sahip (proton ve nötron

sayıları çift ve eşit olmayan) atomların çekirdeklerinde bulunan elektrik yüklü

partiküllerin hareketleri sonucunda oluşur. MR görüntüleme için dokularda yaygın

olarak bulunan (tüm atomların %80’i) ve tek protondan oluşan bir çekirdeğe sahip

olan hidrojen atomundan yararlanılır (Pietsch,1998; Konez, 1995; Thomson ve ark.,

1993). Sistemde, bir magnet (mıknatıs) aracılığıyla güçlü bir manyetik alan

oluşturulur (günümüzde en yaygın olarak elektik enerjisiyle çalışan ve sıvı helyum-

nitrojen gazı ile soğutulan süperkondiktiv magnetler kullanılmaktadır) (Alkan, 1999;

Pietsch,1998; Thomson ve ark., 1993; Karkkainen ve ark., 1991). Bu alan içine

konulan dokudaki protonların, salınım hareketine başlamaları sonucunda oluşan

nükleer manyetizma (longitudinal manyetizasyon), elektromanyetik bir dalga türü

22

olan radyo frekans dalgaları (RF puls) gönderilerek uyarılır (Alkan, 1999; Konez,

1995; Thomson, ve ark., 1993). Uyarım sonucunda dokudaki bazı protonların

manyetik vektör yönü 90o yön değiştirir ve transvers manyetizasyon oluşur. Aynı

zamanda yine RF puls etkisi ile protonlar düzensiz biçimde salınım hareketi

yaptıkları “out of phase” konumundan “in-phase” konuma geçerler. Bir süre sonra

protonlar radyo dalgalarından absorbe ettikleri enerjiyi tekrar ortama vererek yeniden

“out of phase” konumuna dönerler ve transvers manyetizasyon kaybolur (rezonans).

Tüm bu manyetik vektör yön değişimleri sırasında ortama verilen enerji bir alıcı koil

(sargı) vasıtasıyla sinyallere dönüştürülür (Gould 2006; Tesla Memorial Society of

New York, 2001; Konez, 1995; Thomson ve ark., 1993). Daha sonra bu sinyaller

bilgisayar ortamında dijitalize edilerek gri skala değerleri ile görüntü olarak yansıtılır

(Gould 2006; Alkan, 1999; Assheuer, 1997)

Burada oluşan görüntü, doku özelliği yanında görüntüleme tekniğine bağlı olarak

da değişebilir. Bunun sonucunda aynı doku bazı görüntü parametreleri ile düşük

sinyalli (hipointens), bazı görüntü parametreleri ile yüksek sinyalli (hiperintens)

olarak görüntülenebilir (Alkan, 1999).

Tarama sırasında RF puls sonucu oluşan maksimum güçteki transvers

manyetizasyon anı ile, bu gücün % 63 oranında azaldığı an arasında geçen süre

transvers relaksasyon (T1) süresi, longitudinal manyetizasyon tamamen

kaybolduktan sonra tekrar % 63 oranında longitudinal manyetizasyon oluşuncaya

kadar geçen süre ise longitudinal relaksasyon (T2) süresi olarak adlandırılır. Bu

süreler manyetik alanın gücüne ve dokuların iç yapı özelliklerine göre değişebilir

(Alkan, 1999; Konez, 1995; Thomson ve ark., 1993). Genellikle T2 süresi T1’den

kısadır ve T2/T1 oranı 1’e ne kadar yakınsa doku sıvıya, 1’den ne kadar küçükse

doku katıya benzer. Benzer biçimde dokudaki sıvı miktarı arttıkça T1 ve T2 süreleri

uzar ve görüntü hipointens olur. Tam tersine sıvı miktarı azaldıkça T1 ve T2 süreleri

kısalır ve görüntü hiperintens özellikte gözlenir (Alkan, 1999).

Manyetik rezonans görüntülemede bir kesit görüntüsü elde edebilmek için çok

sayıda sinyal elde edilmelidir. Bu amaçla RF puls belirli aralıklar ile tekrarlanır. İşte

23

tarama sırasında gönderilen ardışık iki RF puls arasında geçen bu süreye tekrarlama

zamanı (TR), her RF pulstan sonra maksimum eko oluşuncaya kadar geçen süreye

ise eko zamanı (TE) denir. Sonuç olarak TR ve TE değerleri kullanılarak, dokuların

T1 sürelerinin farklı olmasına bağlı olarak elde edilen görüntülere T1-ağırlıklı, T2

sürelerinin farklı olmasına bağlı olarak elde edilen görüntülere T2-ağırlıklı

görüntüler adı verilir (Konez, 1995; Thomson ve ark., 1993).

Merkezi siniri sistemindeki patolojilerde dokunun su içeriği (hidrojen atomu

yoğunluğu) değişmekte, bu durum yapıların MR tarama sırasında normal anatomik

görüntülerin değişmesine neden olmaktadır (Chaffin ve ark., 1997).

Tablo 1.2, Bazı dokuların MR kesitlerinde görünüm özellikleri (Alkan, 1999).

Doku T1-ağırlıklı T2-ağırlıklı Yağ dokusu Hiperintens Hafif hiperintens Kas dokusu Hafif hiperintens Hipointens Sinir dokusu Hafif hiperintens Hafif hiperintens Kortikal kemik Hipointens Hipointens

Tablo 1.3, Beyindeki bazı anatomik yapıların MR kesitlerinde görünüm özellikleri (Thomson ve Ark., 1993).

Anatomik yapı T1-ağırlıklı T2-ağırlıklı Substantia grisea Hipointens Hiperintens Substantia alba Hiperintens Hipointens BOS Hipointens Hiperintens Myelinsiz sinir lifi Hafif hiperintens Hafif hiperintens Myelinli sinir lifi Hiperintens Hiperintens

Tablo 1.4, Bazı lezyonların MR kesitlerinde T1 ve T2 süreleri üzerindeki etkileri (Thomson ve ark., 1993).

Patolojik Lezyon T1 süresi T2 süresi Kist Uzar Uzar Neoplazi Uzar Uzar Peritümöral ödem Uzar Uzar Benign tümör Hafif uzar Hafif uzar Malign tümör Uzar Uzar Yangı Uzar Uzar Demyelinizasyon Uzar Uzar Hemoraji Kısalır Kısalır İnfarktüs Uzar Uzar

24

Tüm avantajlarına karşın sistemin gerektirdiği yüksek maliyet, (Vazquez ve ark.,

2001; Alkan, 1999; Chaffin ve ark., 1997; Karkkainen ve ark., 1991) MR cihazının

karmaşık çalışma prensibinden kaynaklanan görüntü yorumlama güçlüğü (Alkan,

1999; Chaffin ve ark., 1997; Konez, 1995) ve özellikle büyük cüsseli hayvanları

tarayabilmek için geliştirilmiş yeni ünitelerin ancak son yıllarda kullanılmaya

başlanması, veteriner hekimlik alanında MR taramanın önemli dezavantajlarıdır

(McKnight ve ark., 2004; Vazquez ve ark., 2001; Chaffin ve ark., 1997). Canlı

hayvanlarda MR tarama işlemi ilk kez Jasper Jackson tarafından 1967 yılında

uygulandı (Thomson ve ark., 1993). Veteriner hekimlikte MR ile merkezi sinir

sisteminin görüntülenmesi üzerine yayımlanan ilk çalışma ise Kraft ve ark. (1989)

tarafından yapıldı. Bu tarihten sonra evcil memeli hayvanlardan at (Arancibia ve

Ark., 2001; Vazquez ve ark., 2001; Chaffin ve ark., 1997), sığır (Tsuka ve Taura,

1999; Gordon ve Dennis, 1995), koyun (Grunder ve ark., 2003), keçi (Blogg ve ark.,

2004), domuz (Jelsing ve ark, 2005; Sorensen ve ark., 2000; Marcilloux ve ark.,

1993) köpek (Kippenes ve ark., 2001; Assheuer, 1997; Kii ve ark., 1997) ve kedide

(Rathjen, 2003; Smith ve ark., 2001; Yamada ve ark., 1995) beyin kesitleri MR

görüntüleme yöntemi kullanılarak ayrıntılı biçimde tarandı.

1.3. Makroskobik boyama Merkezi siniri sistemi organlarının transversal kesitler alınarak makroskobik olarak

boyanması 20. yüzyılın başlarından itibaren birçok bilim adamı tarafından uygulandı

(Baeres ve ark., 2001; Kiernan, 2001; Heller, 1986; Braak, 1978; Roberts, 1969;

Mulligan, 1931). Bu sayede medulla spinalis ve encephalon’da bulunan sinir lifleri

ve büyük nükleuslar görüntülenerek özellikle nöroanatomi eğitiminde önemli

adımlar atıldı.

Beyin kesitleri üzerinde yapılacak makroskobik boyamalarda ana prensip beyinin

mümkün olduğunca az yıkım oluşturularak çıkarılması, tespit edilmesi, düzgün ve

birbirine paralel biçimde kesilmesi ve alınan kesitlerin uygun metot ile boyanması

esasına dayanır (Tompsett, 1970).

25

Veteriner anatomi öğretiminde, merkep anatomisinin bilinmesi, başta at olmak

üzere evcil memeli hayvanlar ile benzerlik ve farklılıklarının belirlenmesi

anatomistler açısından oldukça önemlidir. Yapılan çalışma ile hem merkepte merkezi

sinir sistemi organlarından encephalon’un anatomisinin detaylı biçimde incelenmesi,

hem de önümüzdeki yıllarda veteriner hekimlik alanında anatomik ve patolojik bir

tanı yöntemi olarak yaygın biçimde kullanılacağı düşünülen MR görüntüleme

tekniğinden de yararlanılarak bu alandaki literatür boşluğunun kısmen de olsa

doldurulması amaçlanmıştır.

26

2. GEREÇ VE YÖNTEM Çalışmanın materyalini sağlıklı ve ergin, 10 erkek, 4 dişi toplam 14 adet yerli

merkebin beyini oluşturdu. Beyinlerden 8’i diseksiyon yapmak amacıyla kullanıldı.

Diğer 6 beyinin MR görüntüleme sistemiyle tarandıktan sonra transversal kesitleri

alınarak boyandı.

2.1. Diseksiyon Araştırma için Ankara’da bulunan Atatürk Orman Çiftliği’nden temin edilen, art.

atlantoaxialis seviyesinden kesilmiş merkep kafaları kullanıldı. Soğuk zincir altında

labaratuvar ortamına getirilen merkep başlarına öncelikle her iki arteria carotis

communis aracılığıyla %0.9’luk NaCl solüsyonu verilerek damarlardaki kan

mümkün olduğunca boşaltıldı. Daha sonra %10’luk formalin solüsyonu yine aynı

damarlar aracılığıyla enjekte edilerek encephalon’un tespit edilmesi, dolayısıyla

cavum cranii içerisindeki şekil ve duruşunun mümkün olduğunca sabit kalması

sağlandı. Kafa derisi yüzülüp, kaslar ve periosteum temizlendikten sonra Aesculap

G-6100-05 marka döner bıçaklı kemik testeresi ile önce os frontale’nin her iki

processus zygomaticus’u hizasından geçen transversal bir kesit, daha sonra da her iki

yanda bu kesitten başlayan ve geriye doğru uzanan longitudinal iki kesit daha

yapıldı. Son olarak çekiç, keski ve osteotom yardımıyla kalvaryum kaldırıldı (Berkin

ve ark., 1999; Nickel ve ark., 1975). Bulbus olfactorius’u hasar vermeden

çıkarabilmek için önce os frontale, rostral’de os nasale’ye kadar kesildi, ardından os

ethmoidale’nin lamina cribrosa’sı osteotom yardımıyla çıkarılarak ethmoturbinale’ler

ve fila olfactoria’lar temizlendi. Encephalon eğri uçlu bir makas ve bistüri yardımıyla

önce dura mater ve dublikasyonları daha sonra önden arkaya doğru nervi craniales

kesilerek çıkarıldı. Sartorius BP 3100S – OCE marka elektronik hassas terazide

ağırlıkları ölçüldü.

27

Diseksiyon amacıyla ayrılan beyinler kafatasından çıkarıldıktan sonra 15 gün

%10’luk formol solüsyonunda tespit edilerek diseksiyonları yapıldı (Olivares ve ark.,

2000).

2.2. Manyetik rezonans görüntüleme Manyetik rezonans tarama işlemi için art. atlantoaxialis seviyesinden kesilmiş

merkep başları kullanıldı. Postmortal değişiklikleri minimuma indirmek amacıyla

başlar soğuk zincir altında taşınarak, yaklaşık 15 dk. içerisinde 1995 model Siemens

Vision Magnetom Plus 1,5 Tesla MR Görüntüleme cihazında insan kafa koil’i

içerisine yüzüstü yerleştirilerek tarandı. Tarama sırasında doku simetrisini sağlamak

için her iki meatus acusticus internus’u birleştiren hat referans olarak belirlendi ve bu

hatta paralel olarak, rostral’de os ethmoidale’nin lamina cribrosa’sı düzeyinde bulbus

olfactorius’tan başlayarak, caudal’de foramen magnum düzeyinde medulla

oblongata’nın son kısmına kadar uzanan 5 mm kalınlığında 21 adet ardışık spin-echo

transversal kesitler alındı. Kesitler arası boşluk 3 mm olarak belirlendi. Tüm kesitler

hem anatomik yapıları daha iyi görebilmek amacıyla T1-ağırlıklı, hem de yapıların

ayırt edilmesinde doku kontrastından yararlanabilmek amacıyla T2-ağırlıklı olarak

tarandı. T1-ağırlıklı spin-echo kesitlerde tekrarlama zamanı (TR)=660 ms, echo

süresi (TE)=14 ms, 177x256 matriks, (NEX)=2, görüntü alanı (FOV)=20 cm; T2-

ağırlıklı spin-echo kesitlerde tekrarlama zamanı (TR)=4224 ms, echo süresi (TE)=99

ms, 242x256 matriks, (NEX)=2, görüntü alanı (FOV)=20 cm olarak ölçüldü.

Bilgisayar ortamına aktarılan kesit görüntüleri önden arkaya doğru sıralanarak

değerlendirildi.

Değerlendirme sırasında kesitlerin ön yüzleri kullanıldı. Bu nedenle görüntülerde

encephalonun dorsal kenarı üstte kalırken, sağ yarım solda, sol yarım ise sağda

yerleşmiş oldu (DeRycke, 2005; Arencibia ve ark., 2001). Kesit doğrultularının

isimlendirilmesi Schiller (1998) referans alınarak yapıldı. Başı sağ-sol olarak bölen

düzlem sagittal, rostral-caudal olarak bölen düzlem transversal ve dorsal-ventral

olarak bölen düzlem horizontal olarak tanımlandı. MR görüntüleri üzerinde anatomik

28

yapıların tanımlanmasında MR tarama sistemi ile ilgili kitaplar temel alındı (Tamraz,

2006; Assheuer, 1997).

2.3. Makroskobik boyama

Kafatasından çıkarılan beyinler ayrı ayrı kapaklı plastik kaplarda ventral (bazal)

yüzleri yukarı gelecek şekilde önde a. cerebri rostralis, arkada a. vertebralis’in

altından geçirilen ince birer iplik yardımıyla yüzer konumda asılarak %10’luk

formalin solüsyonu içerisine kondu. Solüsyon 15 gün süresince gün aşırı

değiştirilerek tazeliği korundu. Bu süre sonunda beyinler çıkarılarak mikromakas,

mikropenset ve bistüri yardımıyla dokulara zarar verilmeden özellikle sulcus’lar

arasına giren kan damarları ve beyin zarları mümkün olduğunca uzaklaştırıldı. Birkaç

dakika yavaş akan soğuk suyun altında beyin yumuşak hareketlerle yıkanarak

dokular arasında kalan kan pıhtıları temizlendi. Daha sonra beyinler tekrar %10’luk

formalin solüsyonu içerisine konarak 4 hafta daha tespit olmaları sağlandı. Altı hafta

sonunda formalin solüsyonundan çıkarılan beyinler bir gece akan soğuk su altında

bekletildi (Williams, 1997; Tompsett, 1970). Tespit edilmiş beyinler üzerinde

Mitotoyo elektronik kumpas ile tekrar uzunluk ölçümleri yapılarak tespit işlemi

sonucunda oluşan şekil ve boyut değişimleri belirlendi.

Kesit alma işlemi sırasında meydana gelebilecek parçalanmaları önlemek

amacıyla beyinlerin tüm yüzeyi 30 oC sıcaklıkta eritilen % 25’lik jelatin solüsyonu

ile kaplandı. Tespit işlemi sırasında beyin dokusunda meydana gelen boyut

değişimleri MR tarama sonuçlarıyla karşılaştırmalı olarak hesaplandı. Beyinlerin

transversal düzlem üzerinde kesilmesi için Affettatrice F 300 I marka otomatik

ayarlanabilen, düz ağızlı çelik bıçaklı salam dilimleme makinası kullanıldı (Baeres

ve ark., 2001; Heller, 1986 ). Encephalon’a pedunculus olfactorius, pons ve medulla

oblongata seviyesinden çekilen horizontal eksenin bir doğru oluşturduğu görüldü. Bu

sayede transversal kesitlerin alınması sırasında encephalon, bıçağın tablasına paralel

pozisyonda tutularak kesim işlemi yapıldı. Kesitlerin MR görüntüleriyle mümkün

olduğunca aynı bölgeden alınmasına özellikle dikkat edildi.

29

Bu araştırmada substantia grisea’nın Berlin Blue ile boyanması prensibine

dayanan ve Tompsett (1970) tarafından modifiye edilen Mulligan (1931) boyama

metodu üzerinde çalışıldı. Tüm kesitler önce 50 gr kristal fenol, 5 gr bakırsülfat, 1,25

ml konsantre hidroklorik asit ve 1000 ml distile su ile hazırlanmış Mulligan

solüsyonu içerisinde 60 oC sıcaklıkta 5 dakika bekletildi. Asit, bakırsülfatın

çözünmesini sağlarken sıcak fenol de substantia alba üzerinde koruyucu bir film

tabakası oluşturdu. Kesitler 10 s buzlu suya daldırıldıktan sonra taze hazırlanmış

%2’lik demirklorür solüsyonunda 25-35 s kadar bekletildi. Bu aşamada substantia

grisea demirklorürü absorbe ederek açık kahverengi bir görüntü aldı. Daha sonra

yaklaşık 1 dakika akan soğuk suyun altında yıkanan kesitler son olarak 4 dk süreyle

%1’lik potasyum ferrosiyanid solüsyonuna daldırıldı. Bu süre içerisinde demirklorür,

potasyum ferrosiyanid ile tepkimeye girerek Berlin blue haline geldi ve substantia

grisea’nın parlak koyu mavi bir renk ile boyanmasına neden oldu (Baeres ve ark.,

2001; Tompsett, 1970; Mulligan, 1931). Boyanan kesitler Canon S70 digital kamera

ile fotoğraflanarak bilgisayar ortamında değerlendirildi.

Anatomik oluşumların tanımlanmasında equidae anatomisiyle ilgili atlas ve

kitaplar kullanıldı (Popesco, 1979; Getty, 1975a; Nickel, 1975; Yoshikawa, 1968).

Tüm anatomik yapıların isimlendirilmesinde Nomina Anatomica Veterinaria temel

alındı.

2.4. İstatistiksel analiz

Çalışma sırasında alınan ölçümler üzerinde istatistiksel analizler SPSS 14.0

(Lisans no: 9869264) istatistik paket programı kullanılarak yapıldı. Dişi ve

erkeklerde encephalon, cerebellum ve hypophisis ağırlıklarının istatistiksel

karşılaştırılmasında Mann Whitney U testi, encephalon’un intrakraniyal ve

ekstrakraniyal uzunluklarının istatistiksel olarak karşılaştırılmasında Wilcoxon işaret

testi kullanıldı.

30

3. BULGULAR

3.1. Encephalon’un yüzeysel anatomisi ve diseksiyon bulguları Encephalon’un embriyolojik kökenli bölümlenmesinin yanı sıra makroskobik olarak

hemispherium cerebri (cerebrum), cerebellum ve beyin sakı şeklinde 3 bölgeye

ayrıldığı saptandı (Şekil 3.1). Beyin sakının beyaz, hemispherium’un açık pembe,

cerebellum’un ise griye yakın renkte olduğu görüldü (Şekil 3.2, Şekil 3.3, Şekil 3.4,

Şekil 3.6-A).

Hemispherium üzerindeki sulcus ve gyrus’ların oldukça kıvrımlı yapıda olduğu

izlendi. Tür içindeki bireyler arasında hemispherium’lar üzerindeki sulcus ve

gyrus’ların değişken olduğu, hatta aynı bireyin her iki hemispherium’u arasında da

tam bir simetrinin bulunmadığı görüldü (Şekil 3.1).

Encephalon’da bulunan iki endokrin bezden gl. pituitaria’nın (hypophysis cerebri)

koyu gri-kırmızı renkte, dorso-ventral basık, oval şekilli bir yapıda olduğu saptandı

(Şekil 3.4). Gl. pinealis’in ise koyu kahverengi ve su damlası şeklinde olduğu

gözlendi (Şekil 3.4, Şekil 3.6-B, Şekil 3.8-A).

Tectum mesencephali’de yer alan colliculus rostralis’lerin koyu renkte ve

büyük, colliculus caudalis’lerin açık renkte ve küçük oldukları izlendi (Şekil 3.6-B,

Şekil 3.7, Şekil 3.8-A,B)

Mesencephalon’a yapılan transversal kesitler ve median hat üzerinden yapılan

sagittal kesitlerde aquaductus mesencephali’nin çapı ölçüldü. Kanalın çapının

ventriculus tertius’un devamı olan başlangıç kısmında 3 ± 0,4 mm olduğu, colliculus

rostralis’in hemen alt kısmında oldukça belirgin bir genişleme yaparak 6 ± 0,7

mm’ye ulaştığı, daha sonra daralarak caudal’de ventriculus quartus’a açıldığı

gözlendi. Bu bölgede kanalın çapı 2 ± 0,2 mm olarak hesaplandı (Şekil 3.4, Şekil

3.5-A,B). Kanalın yaptığı genişlemenin tüm bireylerde aynı yerde olduğu ancak

31

farklı oranlarda şekillendiği saptandı. Üç beyinde genişlemenin 8,1; 8,6; 7,9 mm

çaplara ulaştığı tespit edildi.

Beyinlerden dört tanesinde ventriculus lateralis’lerin unilateral olarak genişlediği

ve tam simetrik olmadığı (unilateral internal hidrosefalus) belirlendi. Bunlardan

üçünde sağ ventriculus lateralis’in azda olsa soldakinden daha geniş olduğu tespit

edildi. Diseksiyonu yapılan üç beyinde plexus choroideus ventriculi lateralis’in diğer

beyinlere göre daha az miktarda bulunduğu belirlendi.

32

Şekil 3.1, Merkepte encephalon, dorsal’den görünüm. 1. Fissura longitudinalis cerebri, 2. Bulbus olfactorius, 3. Sulcus coronalis, 4. Sulcus cruciatus, 5. Sulcus ansatus, 6. Sulcus ectosylvius rostralis, 7. Sulcus suprasylvius rostralis, 8. Sulcus suprasylvius medius, 9. Sulcus suprasylvius caudalis, 10. Sulcus marginalis, 11. Sulcus endomarginalis, 12. Sulcus ectomarginalis, 13. Fissura transversa cerebri, 14. Gyrus precruciatus, 15. Gyrus postcruciatus, 16. Gyrus ectosylvius rostralis, 17. Gyrus ectosylvius medius, 18. Gyrus ectosylvius caudalis, 19. Gyrus ectomarginalis medius, 19’. Pars lateralis, 19”. Pars medialis, 20. Gyrus marginalis, 21. Gyrus occipitalis, 22. Culmen, 23. Fissura prima, 24. Declive, 25. Folium vermis, 26. Tuber vermis, 27. Pyramis, 28. Lobulus ansiformis, 29. Lobulus paramedianus, 30. Lobulus Simplex, 31. Sulcus medianus (dorsalis).

33

Şekil 3.2, Merkepte encephalon, sol yandan görünüm. 1. Bulbus olfactorius, 2. Pedunculus olfactorius, 3. Tractus olfactorius lateralis, 4. Trigonum olfactorium, 5. Sulcus rhinalis lateralis (pars rostralis) 6. Sulcus rhinalis lateralis (pars caudalis), 7. Sulcus endorhinalis, 8. Fossa lateralis cerebri, 9. Lobus piriformis, 10. Chiasma opticum, 11. Crus cerebri, 12. N. oculomotorius, 13. N. trochlearis, 14. Pons, 15. Pedunculus cerebellaris medius, 16. N. trigeminus, 17. Corpus trapezoideum, 18. N. abducens, 19. N. facialis, 20. N. vestibulocochlearis, 21. Medulla oblongata, 22. N. glossopharyngeus, 23. N. vagus, 24. N. accessorius, 25. N. hypoglossus, 26. Sulcus proreus, 27.Sulcus presylvius, 28. Sulcus diagonalis, 29. Gyrus sylvius rostralis, 30. Gyrus sylvius medius, 31. Gyrus sylvius caudalis, 32. Sulcus ectosylvius rostralis, 33. Sulcus ectosylvius caudalis, 34. Sulcus suprasylvius rostralis, 35. Sulcus suprasylvius medius, 36. Sulcus suprasylvius caudalis, 37. Fissura sylvia, 38. Sulcus obliquus, 39. Lobulus simplex, 40. Lobulus quadrangularis, 41. Lobulus ansiformis, 42. Lobulus paramedianus, 43. Fissura prima, 44. Declive, 45. Folium vermis, 46. Tuber vermis, 47. Pyramis, 48. Uvula.

34

Şekil 3.3, Merkepte encephalon, ventral’den görünüm. 1. Bulbus olfactorius, 2. Pedunculus olfactorius, 3. Tractus olfactorius lateralis, 4. Tractus olfactorius medialis, 5. Trigonum olfactorium, 6. Gyrus diagonalis (Brocca’nın diagonal bandı), 7. Lobus piriformis, 8. N. opticus, 9. Chiasma opticum, 10. Tractus opticus, 11. Infundibulum, 12. Tuber cinereum, 13. Corpus mamillare, 14. Crus cerebri, 15. N. oculomotorius, 16. Fossa interpeduncularis, 17. Pons, 18. N. trigeminus, 19. Corpus trapezoideum, 20. N. abducens, 21. N. facialis, 22. N. vestibulocochlearis, 23. Pyramis medulla oblongata, 24. Decussatio pyramidum, 25. N. glossopharyngeus, 26. N. vagus, 27. N. accessorius, 28. N. hypoglossus, a-) Fissura longitudinalis cerebri, b-) Sulcus limitans bulbi olfactorii, c-) Sulcus rhinalis medianus, d-) Sulcus rhinalis lateralis (pars rostralis), e-) Sulcus endorhinalis, f-) Sulcus limitans trigoni olfactorii, g-) Sulcus rhinalis lateralis (pars caudalis), h-) Tractus cruralis transversus, i-) Sulcus pontocruralis, j-) Sulcus pontobulbaris, k-) Fissura mediana (ventralis).

35

Şekil 3.4, Merkepte encephalon, median hat üzerinden görünüm. a) Ventriculus lateralis, b) Ventriculus tertius, b’) Recessus pinealis, b’’) Recessus opticus, b’’’) Recessus infundibularis, c) Aqueductus mesencephali, d) Ventriculus quartus, e) Canalis centralis. 1. Cingulum, 2. Sulcus ectogenualis, 3. Sulcus endogenualis, 4. Sulcus genualis, 5. Sulcus splenius, 6. Sulcus calcarinus, 7. Sulcus ansatus, 8. Bulbus olfactorius, 9. Sulcus rhinalis medialis, 10. Sulcus rostralis internus, 11. Commissura rostralis, 12. Fornix, 13. Rostrum corporis callosi, 14. Genu corporis callosi, 15. Truncus corporis callosi, 16. Splenium corporis callosi, 17. Adhesio interthalamica, 18. Habenula, 19. Gl. pinealis, 20. Chiasma opticum, 21. Gl. pituitaria (hypophysis cerebri), 22. Corpus mamillare, 23. Pedunculus cerebri, 24. Tegmentum mesencephali, 25. Tectum mesencephali, 26. Pons, 27. Corpus trapezoideum, 28. Medulla oblongata, 29. Velum medullare rostrale, 30. Velum medullare caudale, 31. Corpus medullare, 32. Lamina alba, 33. Vallecula cerebelli, 34. Fissura prima, 35. Lingula cerebelli, 36. Lobulus centralis, 37. Culmen, 38. Declive, 39. Folium vermis, 40. Tuber vermis, 41. Pyramis, 42. Uvula, 43. Nodulus.

36

Şekil 3.5, Merkepte encephalon’un median hat üzerinde sagittal MR taraması, A-) T1-ağırlıklı görünüm (TR= 730 ms, TE= 12 ms, matrix= 188x256, FOV= 23, NEX= 2), B-) T2-ağırlıklı görünüm (TR= 5500 ms, TE= 112 ms, matrix= 150x256, FOV= 23, NEX= 2), a) Ventriculus lateralis, b) Ventriculus tertius, c) Aqueductus mesencephali, d) Ventriculus quartus, 1. Cingulum, 2. Sulcus splenius, 3. Fornix, 4. Corpus callosum, 5. Adhesio interthalamica, 6. Gl. pinealis, 7. Chiasma opticum, 8. Gl. pituitaria, 9. Corpus mamillare, 10. Pedunculus cerebri, 11. Colliculus rostralis, 12. Pons, 13. Medulla oblongata, 14. Velum medullare caudale, 15. Arbor vitae, 16. Culmen, 17. Declive, 18. Folium vermis, 19. Tuber vermis, 20. Pyramis, 21. Uvula, 22. Medulla spinalis, 23. Cisterna interpeduncularis, 24. Cisterna pontis, 25. Cisterna cerebellomedullaris.

37

Şekil 3.6, A-) Hemispherium cerebri ve ventriculus lateralis’in tabanı, B-) Hemispherium cerebri kaldırıldıktan sonra encephalon’un dorsal’den görünümü. 1. Hemispherium cerebri, 2. Sulcus endomarginalis, 3. Sulcus marginalis, 4. Sulcus ectomarginalis, 5. Polus rostralis, 6. Polus caudalis , 7. Facies medialis, 8. Lobus frontalis, 9. Lobus parietalis, 10. Lobus temporalis, 11. Lobus occipitalis, 12. Bulbus olfactorius, 13. Ventriculus lateralis, 14. Corpus callosum, 15. Capsula interna, 16. Nucleus caudatus, 17. Hippocampus (cornu ammonis), 18. Plexus choroideus ventriculi lateralis, 19. Cortex cerebri, 20 Substantia alba, 21. Fornix, 22. Habenula, 23. Gl. pinealis, 24. Colliculus rostralis, 25. Colliculus caudalis, 26. Pedunculus cerebellaris medius, 27. Cerebellum.

Şekil 3.7, Merkepte beyin sakı, sol yandan görünüm. 1. Bulbus olfactorius, 2. Pedunculus olfactorius, 3. Trigonum olfactorium, 4. Chiasma opticum, 5. Capsula interna, 6. Putamen, 7. Cauda nuclei caudati, 8. Claustrum, 9. Hippocampus (cornu ammonis), 10. Lobus piriformis ve corpus amygdaloideum, 11. N. oculomotorius, 12. Colliculus rostralis, 13. Colliculus caudalis, 14. Pons, 15. Pedunculus cerebellaris medius, 16. Medulla oblongata.

38

Şekil 3.8, A-) Merkepte beyin sakı, dorsal’den görünüm, B-) Merkepte beyin sakı, dorsal’den görünüm (plexus choroideus ve gl. pinealis kaldırılmış). 1. Bulbus olfactorius, 2. Capsula interna, 3. Caput nuclei caudati, 4. Corpus nuclei caudati, 5. Thalamus (tuberculum rostrale thalami), 6. Plexus choroideus ventriculi lateralis, 7. Gl. pinealis, 8. Adhesio interthalamica, 9. Corpus geniculatum laterale, 10. Corpus geniculatum mediale, 11. Sulcus transversus, 12. Colliculus rostralis, 13. Colliculus caudalis, 14. Sulcus postquadrigemina, 15. N. trochlearis, 16. Pedunculus cerebellaris rostralis, 17. Pedunculus cerebellaris medius, 18. Fossa rhomboidea, 19. Sulcus medianus, 20. Sulcus limitans, 21. Recessus lateralis ventriculi quarti, 22. Obex, 23. Fasciculus gracilis, 24. Fasciculus cuneatus, 25. Tractus spinalis nervi trigemini, 26. Sulcus lateralis dorsalis, 27. N. glossopharyngeus, 28. N. vagus.

3.2. Encephalon’un transversal kesitleri Encephalon’un transversal kesitleri üzerinde yapılan boyamada cortex cerebri ile

substantia alba içinde yerleşmiş nucleus caudatus, putamen, pallidum, claustrum,

amygdala, nucleus ruber, nucleus olivaris gibi büyük çekirdek gruplarının koyu

mavi renkte boyandığı görüldü. Daha küçük çekirdek gruplarının mavi renk aldığı

ancak özellikle kesit kalınlığından dolayı sınırlarının belirgin olmadığı izlendi.

Substantia alba’nın iç kısımlarda beyaz, kortekse doğru ise yer yer çok açık mavi

39

tonlarda boyandığı kesitlerde, traktuslar parlak beyaz renkte tespit edildi. Transversal

kesitlerden ilk dördünde fissura longitudinalis cerebri, Bulbus olfactorius,

pedunculus olfactorius, cortex cerebri ve corona radiata ile hemispherium’un frontal

lobunda bulunan sulcus ve gyruslar tanımlandı. Telencephalon’un rostral parçasının

görüntülendiği 5.-8. transversal kesitlerde bu bölgede bulunan anatomik

oluşumlardan ventriculus lateralis, carpus callosum, fornix, nucleus caudatus,

putamen, pallidum, claustrum ve amydala ile capsula interna, capsula externa ve

capsula extrema belirgin biçimde izlendi. Sekizinci kesitten başlayarak caudal’e

doğru hippocampus, diencephalon’da yer alan yapılardan ventriculus tertius,

thalamus, adhesio interthalamica, corpus geniculatum laterale et mediale, gl. pinealis,

chiasma opticum, infundibulum ve corpus mamillare ile mesencephalon’da yer alan

anatomik yapılar (crus cerebri, substantia nigra, nucleus ruber, aqueductus

mesencephali, colliculus rostralis et caudalis) gözlendi. Son kısımda 14.-21.

transversal kesitlerde hemispherium’un occipital lobu ile birlikte rhombencephalon’u

oluşturan cerebellum, pons, medulla oblongata ve bu yapıların arasında kalan

ventriculus quartus tespit edildi.

T1-ağırlıklı MR görüntülerinde hem beyin, hem de diğer yumuşak dokuların

anatomik özellikleri belirgin olarak saptandı. M. massater, m. pterygoideus lateralis

et medialis, m. temporalis ve m. longus capitis gibi büyük kas grupları, sınırları ve

kas lifleri ayırdedilebilecek şekilde hipointens (koyu gri) tonda izlendi. Yağ dokusu

(corpus adiposum intraorbitale, corpus adiposum extraorbitale, corpus adiposum

auriculare vb...) hiperintens (beyaz renkte) olarak belirlendi. Kemikler (mandibula,

os sphenoidale, os parietale, os temporale, os zygomaticum, os occipitale) koyu gri

tonlarda tanımlandı. Kemik korteksi siyah renkte gözlendi. Tubae auditiva, choana,

sinus sphenoidalis, sinus frontales gibi içi hava dolu boşluklar hipointens özellikte

(koyu siyah renkte) görüldü. Kraniyal sinirler hafif hiperintens (gri tonlarda)

görüntülenirken, BOS hipointens (siyah renkli) olarak belirlendi. Beyin dokusu

içinde sulcus’lar dıştan parenşime doğru uzayan siyah çizgiler halinde, cortex cerebri

koyu gri, substantia alba daha açık gri tonlarda izlendi.

40

T2-ağırlıklı MR görüntülerinde yumuşak doku kontrastının yüksek olduğu

saptandı. Bununla birlikte anatomik oluşumların netliği yeterince ayrıntı vermedi.

Kaslar koyu siyah renkli görüntülenirken, kas lifleri ve seyir yönleri tespit edilemedi.

Yağ dokusu ve kemikler açık gri tonlarda, hava dolu boşluklar koyu siyah renkte

izlendi. Kraniyal sinirler beyaz renkte ve oldukça belirgin biçimde ayırdedilirken,

cavum subarachnoidale ve beyin ventrikülleri içinde bulunan BOS parlak beyaz

renkli olarak görüldü. Beyin dokusunda yüksek doku kontrastı sayesinde cortex

cerebri açık gri, substantia alba ise siyah renkte tespit edildi.

Hem T1-ağırlıklı, hem de T2-ağırlıklı görüntülerde kan damarları hipointens

(koyu siyah renkte) olarak görüldü. Benzer biçimde başların kesilmesi sırasında

oluşan post mortem kanama alanları koyu siyah renkli, nekroze dokular da siyah

tonlarda izlendi.

Manyetik rezonans görüntüleme sırasında taranan kesitlerin geçiş seviyeleri

median hattan geçen sagittal kesit üzerinde (Şekil 3.9), bu bölgelere denk olarak

alınan transversal kesitlerin düzlem şeması ise beyinin lateral görüntüsü üzerinde

gösterildi (Şekil 3.10).

41

Şekil 3.9, MRG, T1 – ağırlıklı sagittal düzlem kesit şeması.

Şekil 3.10, Transversal kesitlerin düzlem şeması.

42

3.2.1. Transversal kesit 01, bulbus olfactorius düzeyinde Manyetik rezonans taramalarında bulbus olfactorius hafif hipointens (gri renkte)

gözlenirken, BOS T1-ağırlıklı görüntülerde siyah, T2-ağırlıklı görüntülerde parlak

beyaz renkte izlendi (Şekil 3.11-A,B). Boyanmış kesitte hemispherium’un dış yüzü

(cortex cerebri) koyu mavi renkte tespit edildi (Şekil 3.11-C).

Şekil 3.11, Merkepte encephalon’un bulbus olfactorius seviyesinde transversal kesiti A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Fissura longitudinalis cerebri, 2. Polus rostralis, 3. Bulbus olfactorius, 4. Stria olfactoria lateralis, 5, Stria olfactoria medialis, 6. Ventriculus lateralis ve BOS, 7. Bulbus oculi, 8. Corpus vitreum, 9. Mm. bulbi, 10. Sinus frontales, 11. Os ethmoidale (lamina cribrosa), 12. M. masseter, 13. Mandibula (corpus mandibulae), 14. M. pterygoideus medialis, 15. Labyrinthus ethmoidalis, 16. Vomer, 17. Choana, 18. Isthmus faucium, 19. Palatum molle, 20. Sinus maxillaris.

43

3.2.2. Transversal kesit 02, sulcus coronalis düzeyinde Tüm kesitlerde hemispherium cerebri’nin frontal lobunda bulunan sulcuslar belirgin

olarak birbirinden ayrıldı (Şekil 3.12-A,B,C). Bulbus olfactorius MR kesitlerinde

hafif hipointens, boyalı kesitlerde koyu mavi renkte görüldü.

Şekil 3. 12, Merkepte encephalon’un sulcus coronalis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Fissura longitudinalis cerebri, 2. Sulcus coronalis, 3. Sulcus rhinalis lateralis (pars rostralis), 4. Bulbus olfactorius, 5. Stria olfactoria lateralis, 6. Stria olfactoria medialis, 7. Ventriculus lateralis ve BOS, 8. Sinus frontales, 9. Corpus adiposum intraorbitale, 10. Os sphenoidale (ala presphenoidale), 11. M. masseter, 12. M. pterygoideus medialis, 13. Mandibula 14. Choana, 15. Palatum molle, 16. Vomer.

44

3.2.3. Transversal kesit 03, pedunculus olfactorius düzeyinde Tüm kesit görüntülerinde pedunculus olfactorius tanımlandı. Stria olfactoria lateralis

T1-ağırlıklı taramada ayırt edilemezken, T2-ağırlıklı taramada hipointens, boyalı

kesitlerde ise koyu mavi renkte izlendi (Şekil 3.13-A,B,C).

Şekil 3.13, Merkepte encephalon’un pedunculus olfactorius seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Fissura longitudinalis cerebri, 2. Sulcus coronalis, 3. Sulcus presylvius, 4. Sulcus proreus, 5. Sulcus rhinalis lateralis (pars rostralis), 6. Sulcus rhinalis medialis, 7. Pedunculus olfactorius, 8. Stria olfactoria lateralis, 9. Stria olfactoria medialis, 10. Sulcus ectogenualis, 11. Sulcus genualis, 12. Sulcus cinguli, 13. Cingulum, 14. Falx cerebri, 15. Sinus frontales, 16. Os sphenoidale (ala presphenoidale), 17. M. masseter, 18. Mandibula (cortex), 19. Mandibula (medulla), 20. M. pterygoideus medialis, 21. Isthmus faucium, 22. Palatum molle, 23. Choana, 24. Ostium pharyngeum tubae auditivae.

45

3.2.4. Transversal kesit 04, sulcus diagonalis’in rostral ucu düzeyinde Substantia alba’dan şekillenen corona radiata T1-ağırlıklı görüntülerde hafif

hiperintens (açık gri renkte) (Şekil 3.14-A), T2-ağırlıklı görüntülerde hipointens

(siyah renkte) olarak izlendi (Şekil 3.14-B). Beyin transversal kesitlerinde ise bu

bölgenin boya almadığı görüldü (Şekil 3.14-C).

Şekil 3.14, Merkepte encephalon’un sulcus diagonalis’in rostral ucu seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Fissura longitudinalis cerebri, 2. Sulcus coronalis, 3. Sulcus diagonalis, 4. Sulcus presylvius, 5. Pedunculus olfactorius, 6. Sulcus rhinalis lateralis (pars rostralis), 7. Sulcus genualis, 8. Cingulum, 9. Corona radiata, 10. Falx cerebri, 11. Sinus frontales, 12. Mandibula (ramus mandibulae), 13. M. masseter, 14. M. pterygoideus medialis, 15. Sinus sphenoidalis, 16. Os presphenoidale (ala), 17. Os presphenoidale (corpus), 18. Pharynx, 19. Tuba auditiva, 20. N. opticus.

46

3.2.5. Transversal kesit 05, nucleus accumbens düzeyinde Manyetik rezonans görüntülerinde ventriculus lateralis sağ hemispherium’da

unilateral genişlemeyle gözlendi (Şekil 3.15-A,B). Boyanan transversal kesitlerde

nucleus caudatus’un ön ucunun ventral’inde nucleus accumbens koyu mavi renkte

tespit edildi (Şekil 3.15-C).

Şekil 3.15, Merkepte encephalon’un nucleus accumbens seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus ansatus, 2. Sulcus suprasylvius rostralis, 3. Sulcus ectosylvius rostralis, 4. Sulcus diagonalis, 5. Sulcus presylvius, 6. Sulcus rhinalis lateralis, 7. Sulcus genualis, 8. Cingulum, 9. Ventriculus lateralis, 10. Genu corporis callosi, 11. Nucleus caudatus (caput), 12. Capsula interna (genu), 13. Nucleus accumbens, 14. N. opticus, 15. N. infraorbitalis, 16. A. maxillaris, 17. Sinus sphenoidalis, 18. Tuba auditiva, 19. Pharynx, 20. Velum palatinum, 21. Ramus mandibulae, 22. M. temporalis, 23. Os frontale, 24. Corpus adiposum extraorbitale.

47

3.2.6. Transversal kesit 06, claustrum’un rostral ucu düzeyinde T1-ağırlıklı MR görüntülerinde ventriculus lateralis ve onu sınırlandıran oluşumlar

net olarak belirlenirken (Şekil 3,16-A), T2-ağırlıklı taramalarda capsula interna’nın

hipointens, nucleus caudatus ve nucleus lentiformis’in ise hafif hiperintens özellikte

görüntü verdiği izlendi (Şekil 3,16-B).

Şekil 3.16, Merkepte encephalon’un claustrum’un rostral ucu seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus ansatus, 2. Sulcus splenialis, 3. Cingulum, 4. Sulcus suprasylvius rostralis, 5. Sulcus diagonalis, 6. Sulcus rhinalis lateralis, 7. Ventriculus lateralis, 8. Radiatio corporis callosi, 9. Septum pellucidum, 10. Fornix, 11. Centrum semiovale, 12. Nucleus caudatus, 13. Capsula interna, 14. Putamen, 15. Pallidum, 16. Capsula externa, 17. Claustrum, 18. Capsula extrema, 19. N.opticus, 20. M. palatopharyngeus, 21. M. pterygoideus lateralis, 22. M. pterygoideus medialis, 23. Tuba auditiva.

48

3.2.7. Transversal kesit 07, substantia perforata rostralis düzeyinde T2-ağırlıklı görüntülerde sinus sagittalis dorsalis ile bu bölgede cavum

subarachnoidale belirgin biçimde izlendi (Şekil 3,17-B). Boyanan beyin kesitlerinde

nucleus caudatus, putamen, pallidum ve claustrum koyu mavi renk alırken, capsula

interna ve capsula externa beyaz renkte net olarak görüldü (Şekil 3,17-C).

Şekil 3.17, Merkepte encephalon’un substantia perforata rostralis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus splenialis, 2. Sulcus suprasplenialis, 3. Cingulum, 4. Indesum griseum, 5. Corpus callosum, 6. Ventriculus lateralis, 7. Septum pellucidum, 8. Columnae fornicis, 9. Chiasma opticum, 10. Nucleus caudatus (corpus), 11. Capsula interna, 12. Putamen, 13. Pallidum, 14. Capsula externa, 15. Claustrum, 16. Centrum semiovale, 17. Sinus sagittalis dorsalis, 18. Cavum subarachnoideale, 19. Os frontale 20. Mandibula, 21. Recessus pharyngeus, 22. Diverticulum tubae auditivae.

49

3.2.8. Transversal kesit 08, chiasma opticum düzeyinde Bütün kesitlerde chiasma opticum ve recessus opticus izlendi (Şekil 3.18-A,B,C).

MR taramalarında plexus choroideus ventriculi lateralis saptandı. T2-ağırlıklı

görüntülerde cisterna chiasmatis, içerisindeki BOS’tan dolayı parlak beyaz renkte

tespit edildi (Şekil 3.18-B).

Şekil 3.18, Merkepte encephalon’un chiasma opticum seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus splenialis, 2. Sulcus endomarginalis, 3. Sulcus marginalis, 4. Sulcus ectomarginalis, 5. Corpus callosum, 6. Ventriculus lateralis ve plexus choroideus ventriculi lateralis, 7. Fornix (corpus), 8. Ventriculus tertius, 9. Recessus opticus, 10. Chiasma opticum, 11. Capsula interna, 12. Putamen, 13. Nucleus caudatus, 14. Cisterna chiasmatis, 15. Os parietale, 16. Mandibula (processus coronoideus), 17. Os hyoideum, 18. Recessus pharyngeus, 19. Diverticulum tubae auditivae, 20. N. oculomotorius, n. trochlearis, n. maxillaris, n. ophthalmicus, n. abducens, 21. A. maxillaris.

50

3.2.9. Transversal kesit 09, tuber cinereum düzeyinde Manyetik rezonans taramalarında gl.pituitaria, recessus infundibuli ve sinus

cavernosus gözlendi (Şekil 3.19-A,B). Beyin kesitlerinde median hat üzerinde

adhesio interthalamica, ve lobus piriformis’in içinde amygdala koyu mavi renkte

boyanmış olarak tespit edildi (Şekil 3.19-C).

Şekil 3.19, Merkepte encephalon’un tuber cinereum seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus endomarginalis, 2. Sulcus marginalis, 3. Sulcus ectomarginalis, 4. Sulcus suprasylvius medius, 5. Sulcus corporis callosi, 6. Ventriculus lateralis (cornu temporale), 7. Hippocampus, 8. Alveus hippocampi, 9. Ventriculus tertius, 10. Recessus infundibuli, 11. Tuber cinereum, 12. Thalamus, 13. Adhesio interthalamica, 14. Amygdala, 15. Lobus piriformis, 16. Tractus opticus, 17. Gl. pituitaria, 18. Os basisphenoidale, 19. Sinus cavernosus, 20. Diverticulum tubae auditivae, 21. Cavum laryngis.

51

3.2.10. Transversal kesit 10, corpus mamillare düzeyinde T1 ve T2-ağırlıklı MR taramalarında gl. pituitaria hafif hiperintens (gri renkte), a.

carotis interna ve a. comminicans caudalis ise hipointens (siyah) olarak görüntülendi

(Şekil 3.20-A,B). Boyanan transversal kesitlerde thalamus’un dorsolateral’inde

nucleus geniculatus lateralis tespit edildi (Şekil 3.20-C).

Şekil 3.20, Merkepte encephalon’un corpus mamillare seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus endomarginalis, 2. Sulcus marginalis, 3. Sulcus ectomarginalis, 4. Sulcus rhinalis lateralis, 5. Splenium corporis callosi, 6. Crus fornicis, 7. Ventriculus lateralis (cornu temporale), 8. Ventriculus tertius, 9. Hippocampus, 10. Fimbria hippocampi, 11. Corpus mamillare, 12. Tractus opticus, 13. Crus cerebri, 14. Thalamus, 15. Nucleus geniculatus lateralis, 16. Mandibula (processus condylaris), 17. Os temporale, 18. Art. temporomandibularis, 19. Os basisphenoidale, 20. Gl. pituitaria 21. Diverticulum tubae auditivae , 22. N. oculomotorius, 23. A. carotis interna, 24. A. communicans caudalis.

52

3.2.11. Transversal kesit 11, habenula düzeyinde Substantia nigra’nın T2-ağırlıklı MR görüntülerinde crus cerebri’nin hemen üst

kısmında hipointens özellikte (koyu siyah) tarandığı görüldü (Şekil 3.21-B).

Habenula ise T1-ağırlıklı görüntülerde daha net tespit edildi (Şekil 3.21-A). Her iki

yapı da boyanmış kesitlerde mavi renkte izlendi (Şekil 3.21-C).

Şekil 3.21, Merkepte encephalon’un habenula seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus splenialis, 2. Sulcus corporis callosi, 3. Sulcus suprasylvius caudalis, 4. Sulcus rhinalis lateralis (pars caudalis), 5. Splenium corporis callosi, 6. Ventriculus lateralis (cornu temporale), 7. Ventriculus tertius, 8. Hippocampus, 9. Habenula, 10. Tractus opticus, 11. Crus cerebri, 12. Substantia nigra, 13. Thalamus, 14. Nucleus geniculatus lateralis, 15. Gl. pituitaria, 16. N. oculomotorius, 17. A. carotis interna, 18. A. communicans caudalis 19. Art. temporomandibularis, 20. Diverticulum tubae auditivae.

53

3.2.12. Transversal kesit 12, gl. pinealis düzeyinde Gl. pinealis T1-ağırlıklı MR görüntülerinde hiperintens (Şekil 3.22-A) , T2-ağırlıklı

kesitlerde hipointens (Şekil 3.22-B), boyalı kesitlerde ise koyu mavi renkte görüldü

(Şekil 3.22-C). Substantia nigra’nın mavi tonlarda boyandığı beyin kesitlerinde

nucleus ruber’in iyi boya almadığı saptandı.

Şekil 3. 22, Merkepte encephalon’un gl. pinealis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus endomarginalis, 2. Sulcus marginalis, 3. Sulcus ectomarginalis, 4. Sulcus suprasylvius caudalis, 5. Sulcus rhinalis lateralis (pars caudalis), 6. Gl. pinealis, 7. Hippocampus, 8. Ventriculus lateralis (cornu temporale), 9. Aqueductus mesencephali, 10. Substantia grisea centralis, 11. Nucleus geniculatus medialis, 12. Nucleus ruber, 13. Substantia nigra, 14. Tractus opticus, 15. Fossa intercruralis, 16. N. oculomotorius, 17. Cisterna interpeduncularis, 18. Os basisphenoidale (corpus), 19. Os temporale, 20. M. temporalis, 21. Diverticulum tubae auditivae, 22. A. carotis interna, 23. Truncus linguofacialis.

54

3.2.13. Transversal kesit 13, colliculus rostralis düzeyinde Tüm kesitlerde aqueductus mesencephali’nin colliculus rostralis’in hemen altında

yapmış olduğu genişleme belirgin biçimde izlendi (Şekil 3.23-A,B,C). MR

görüntülerinde n. trigeminus hafif hiperintens özellikte tarandı (Şekil 3.23-A,B).

Şekil 3. 23, Merkepte encephalon’un colliculus rostralis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Sulcus calcarinus, 2. Sulcus endomarginalis, 3. Sulcus marginalis, 4. Sulcus ectomarginalis, 5. Sulcus suprasylvius caudalis, 6. Sulcus rhinalis lateralis (pars caudalis), 7. Ventriculus lateralis, 8. Cingulum, 9. Colliculus rostralis 10. Aqueductus mesencephali, 11. Substantia grisea centralis, 12. Crus cerebri, 13. Nucleus motorius n. oculomotorii, 14. Nucleus parasympathicus n. oculomotorii, 15. Corpus geniculatum mediale, 16. Cisterna ambiens, 17. N. trigeminus, 18. Os basisphenoidale (corpus), 19. M. longus capitis + m. rectus ventralis, 20. Diverticulum tubae auditivae, 21. Os hyoideum, 22. Truncus linguofacialis.

55

3.2.14. Transversal kesit 14, colliculus caudalis düzeyinde Bütün kesitlerde cerebrum (hemispherium cerebri), cerebellum ve beyin sakı birlikte

görüntülendi (Şekil 3.24-A,B,C). Boyanan beyin kesitlerinde aqueductus

mesencephali’nin hemen altında nervus trochlearis’in motor çekirdekleri mavi renkte

tespit edildi (Şekil 3.24-C).

Şekil 3. 24, Merkepte encephalon’un colliculus caudalis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Hemispherium cerebri, 2. Colliculus caudalis, 3. Aqueductus mesencephali, 4. Substantia grisea centralis, 5. Nucleus motorius n. trochlearis, 6. Nucleus interpeduncularis, 7. Pons, 8. Culmen, 9. Lobulus centralis, 10. Ala lobuli centralis, 11. N. trigeminus, 12. Cisterna ambiens, 13. Os occipitale (pars basilaris), 14. M. longus capitis + m. rectus ventralis, 15. Diverticulum tubae auditivae, 16. Os hyoideum, 17. M. temporalis, 18. Os parietale, 19. Tentorium cerebelli osseum, 20. Sinus sagittalis dorsalis, 21. Meatus acusticus externus.

56

3.2.15. Transversal kesit 15, n. trigeminus düzeyinde T2-ağırlıklı MR görüntüleri ve boyanan preparatlarda pedunculus cerebellaris

rostralis ve pedunculus cerebellaris medius belirgin olarak sınırlandı (Şekil 3.25-

B,C). N. trigeminus, T2-ağırlıklı MR taramalarında hafif hiperintens yapıda net

biçimde gözlendi (Şekil 3.25-B).

Şekil 3. 25, Merkepte encephalon’un n. trigeminus seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Hemispherium cerebri, 2. Culmen, 3. Lobulus centralis, 4. Lingula cerebelli, 5. Lobulus quadrangularis, 6. Ventriculus quartus 7. Pedunculus cerebellaris rostralis, 8. Pedunculus cerebellaris medius, 9. Fibrae pontis transversae, 10. N. trigeminus, 11. Tractus pyramidalis, 12. Nuclei pontis, 13. Os parietale, 14. Tentorium cerebelli osseum, 15. M. temporalis, 16. Meatus acusticus internus, 17. Gl. parotis, 18. M. longus capitis, m. rectus ventralis, 19. Os occipitale, 20. Cisterna pontis.

57

3.2.16. Transversal kesit 16, pedunculus cerebellaris medius düzeyinde T2-ağırlıklı görüntülerinde ventriculus quartus ve cisterna pontis hiperintens (beyaz)

tarandı (Şekil 3.26-B). Boyanan preparatlarda pedunculus cerebellaris medius ve onu

oluşturan fibrae pontis transversae beyaz renkli olarak tespit edildi (Şekil 3.26-C).

Şekil 3. 26, Merkepte encephalon’un pedunculus cerebellaris medius seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Hemispherium cerebri (polus occipitalis), 2. Declive, 3. Culmen, 4. Lobulus centralis, 5. Lingula cerebelli, 6. Ventriculus quartus, 7. Sulcus medianus dorsalis, 8. Pedunculus cerebellaris rostralis, 9. Pedunculus cerebellaris medius, 10. Fibrae pontis transversae, 11. N. facialis ve n. vestibulocochlearis, 12. N. abducens, 13. Os parietale, 14. Tentorium cerebelli osseum, 15. Tentorium cerebelli membranaceum, 16. M. temporalis, 17. Corpus adiposum auriculare, 18. Gl. parotis, 19. Gl. mandibularis. 20. Diverticulum tubae auditivae, 21. M. longus capitis + m. rectus ventralis, 22. Os occipitale, 23. Cisterna pontis.

58

3.2.17. Transversal kesit 17, declive düzeyinde Plexus choroideus ventriculi quarti MR taramalarında hafif hiperintens görüntülendi.

T2-ağırlıklı kesitlerde ventriculus quartus hiperintens, medulla oblongata ve corpus

medullare ise hipointens yapıda tarandı (Şekil 3.27-A,B). Beyin preparatlarında

corpus medullare içerisinde nuclei cerebelli mavi renkte boyandı (Şekil 3.27-C).

Şekil 3. 27, Merkepte encephalon’un declive seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Declive, 2. Lobulus ansiformis, 3. Lobulus simplex, 4. Paraflocculus, 5. Corpus medullare, 6. Nuclei cerebelli (nucleus dentatus, nucleus emboliformis, nucleus globosus, nucleus fastigii), 7. Ventriculus quartus, 8. Plexus choroideus ventriculi quarti, 9. Tractus spinalis nervi trigemini, 10. Tractus corticospinalis, 11. Pyramis medulla oblongata, 12. Fissura mediana ventralis, 13. Os parietale, 14. Tentorium cerebelli osseum, 15. Tentorium cerebelli membranaceum, 16. M. temporalis, 17. Auricula, 18. Gl. parotis, 19. Gl. mandibularis. 20. Diverticulum tubae auditivae, 21. Cavum tympani.

59

3.2.18. Transversal kesit 18, folium vermis düzeyinde T2-ağırlıklı transversal kesitlerde vermis ve hemispherium cerebelli’de bulunan

lopların, boyanan beyin preparatlarıyla da karşılaştırılarak yüksek doku kontrastı

sayesinde oldukça iyi anatomik ayrıntı verdiği görüntülendi (Şekil 3.28-B,C).

Şekil 3. 28, Merkepte encephalon’un folium vermis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Folium vermis, 2. Lobulus ansiformis, 3. Lobulus simplex, 4. Flocculus, 5. Nodulus, 6. Ventriculus quartus, 7. Medulla oblongata, 8. Pyramis medullae oblongatae, 9. Fissura mediana ventralis, 10. Sulcus lateralis ventralis, 11. N. glossopharyngeus, n.vagus, 12. Tentorium cerebelli osseum, 13. Tentorium cerebelli membranaceum, 14. Crista sagittalis externa, 15. Auricula, 16. Gl. parotis, 17. Diverticulum tubae auditivae.

60

3.2.19. Transversal kesit 19, tuber vermis düzeyinde Tüm kesitlerde cerebellum lopları ve medulla oblongata görüntülendi (Şekil 3.29-

A,B,C). T2-ağırlıklı MR taramalarında anatomik açıdan daha iyi ayrıntı alındı.

Boyalı preparatlarda nucleus olivaris ile nucleus olivaris accessorius lateralis et

medialis tespit edildi (Şekil 3.29-C).

Şekil 3. 29, Merkepte encephalon’un tuber vermis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Tuber vermis, 2. Pyramis, 3. Uvula, 4. Lobulus paramedianus, 5. Fossa rhomboidea (obex), 6. Nucleus gracilis, 7. Nucleus cuneatus, 8. Nucleus olivaris, 9. Nucleus olivaris accessorius lateralis, 10. Nucleus olivaris accessorius medialis, 11. N. glossopharyngeus, n. vagus, n. accessorius, 12. N. hypoglossus, 13. Crista sagittalis externa, 14. Tentorium cerebelli osseum, 15. Auricula, 16. Gl. parotis, 17. Diverticulum tubae auditivae.

61

3.2.20. Transversal kesit 20, pyramis düzeyinde Cerebellum, MR taramalarında hafif hipointens özellik gösterdiğinden T1-ağırlıklı

görüntülerde ayrıntılar belirlenemedi (Şekil 3.30-A). T2-ağırlıklı taramalarda ise

BOS ile arasındaki doku kontrastı sayesinde anatomik açıdan net olarak tanımlandı

(Şekil 3.30-B). Boyanan beyin kesitlerinde nucleus olivaris, nucleus tractus spinalis

nervi trigemini ve canalis centralis koyu mavi renkte izlendi (Şekil 3.30-C).

Şekil 3. 30, Merkepte encephalon’un pyramis seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Pyramis, 2. Uvula, 3. Sulcus medianus dorsalis, 4. Fasciculus cuneatus, 5. Nucleus tractus spinalis nervi trigemini, 6. Tractus spinalis nervi trigemini, 7. Canalis centralis, 8. Nucleus olivaris, 9. Tentorium cerebelli osseum, 10. Auricula, 11. Cisterna cerebellomedullaris ve BOS.

62

3.2.21. Transversal kesit 21, medulla spinalis’e geçiş düzeyinde Tüm kesitlerde medulla oblongata, medulla spinalis’e geçişi düzeyinde görüntülendi

(Şekil 3.31-A,B,C). Boyalı preparatlarda nucleus tractus spinalis nervi trigemini net

olarak koyu mavi renkte izlendi (Şekil 3.31-C).

Şekil 3. 31, Merkepte encephalon’un medulla spinalis’e geçiş seviyesinde transversal kesiti, A-) T1-ağırlıklı MR görüntüsü, B-) T2-ağırlıklı MR görüntüsü, C-) Berlin Blue ile boyama görüntüsü; 1. Medulla oblongata, 2. Nucleus tractus spinalis nervi trigemini, 3. Canalis centralis, 4. Tractus corticospinalis, 5. Fissura mediana ventralis, 6. Sulcus medianus dorsalis, 7. Fasciculus gracilis ve fasciculus cuneatus, 8. Os occipitale (squama occipitalis), 9. Os occipitale (pars lateralis), 10. Auricula, 11. Cisterna cerebellomedullaris ve BOS.

63

3.3. İstatistik bulguları Merkebin ortalama vücut ağırlığı 140,14 ± 3,84 kg, baş ağırlığı 10,22 ± 0,42 kg,

ortalama encephalon ağırlığı 370 ± 7 g, cerebellum ağırlığı 39 ± 1 g, glandula

pituitaria ağırlığı 1 ± 0,02 g olarak tartıldı (Tablo 3.1). Encephalon / Vücut ağırlıkları

oranı % 0,27; cerebellum / encephalon ağırlıkları oranı % 10,54; glandula pituitaria /

encephalon ağırlıkları oranı % 0,38 olarak hesaplandı (Tablo 3.2). Erkeklerde dişilere

göre encephalon’un hem daha ağır, hem de daha büyük olduğu tespit edildi. Dişi ve

erkek bireylerde encephalon ağırlıkları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli

(p<0.01), cerebellum ve glandula pituitaria ağırlıkları arasındaki fark istatistiksel

olarak önemsiz bulundu (p>0.05) (Tablo 3.3).

Tablo 3.1, Merkepte ortalama vücut, baş, encephalon, cerebellum ve glandula pituitaria ağırlığı.

n Min. (kg)

Max. (kg) xSX ±

Vücut ağırlığı 14 112 162 140,14 ± 3,84 Baş ağırlığı 14 7,6 12,4 10,22 ± 0,42 Encephalon ağırlığı 14 0,34 0,42 0,37 ± 0,007 Cerebellum ağırlığı 4 0,036 0,044 0,039 ± 0,001 Gl. pituitaria ağırlığı 12 0,001 0,002 0,001 ± 0,00002

Tablo 3.2, Merkepte encephalon / vücut, cerebellum / encephalon ve gl. pituitaria / encephalon yüzde ağırlık oranları.

Encephalon / Vücut % 0,26 Cerebellum / Encephalon % 10,54 Gl. pituitaria / Encephalon % 0,38

Tablo 3.3, Dişi ve erkek encephalon, cerebellum ve gl. pituitaria ağırlıkları.

Cins. n xSX ± p değeri Önem düzeyi

Encephalon ağırlığı

Dişi 4 0,3435 ± 0,00429 0,006 p<0,01 Erkek 10 0,3884±0,00703

Cerebellum ağırlığı

Dişi 2 0,0360±0,00015 0,121 p>0,05 Erkek 2 0,0419±0,00180

Gl. pituitaria ağırlığı

Dişi 4 0,0013±0,00002 0,06 p>0,05 Erkek 8 0,0014±0,00002

p>0,05 : iki grup arasındaki fark önemsiz (%95 önemsiz). p<0,05 : iki grup arasındaki fark önemli (%95 güven düzeyinde önemli). p<0,01 : iki grup arasındaki fark cok önemli (%99 güven düzeyinde önemli).

64

Encephalon’un ortalama intrakraniyal boyutları; sagittal eksen üzerinde (bulbus

olfactorius ile 1. servikal spinal sinir arası) 135,28 ± 1,81 mm, horizontal eksen

üzerinde (her iki temporal lobun en çıkıntılı noktaları arası) 88,35 ± 0,62 mm,

transversal eksen üzerinde (glandula pituitaria ile margo dorsalis arası) 68,9 ± 0,74

mm olarak ölçüldü. Encephalon’un fikzasyon sonrası ortalama ekstrakraniyal

boyutları; sagittal eksen üzerinde (bulbus olfactorius ile 1. servikal spinal sinir arası)

145,62 ± 2,13 mm, horizontal eksen üzerinde (her iki temporal lobun en çıkıntılı

noktaları arası) 93,16 ± 0,72 mm, transversal eksen üzerinde (glandula pituitaria ile

margo dorsalis arası) 69,12 ± 1,03 mm olarak belirlendi (Tablo 3.4). Cerebellum’un

ortalama intrakraniyal boyutları; sagittal eksen üzerinde (lobus centralis ile pyramis

arası) 44,83 ± 0,61 mm, horizontal eksen üzerinde (her iki lobulus simplex arası)

53,8 ± 0,54 mm, transversal eksen üzerinde (declive ile lingula arası) 38,4 ± 0,69 mm

olarak hesaplandı. Cerebellum’un fikzasyon sonrası ortalama ekstrakraniyal

boyutları; sagittal eksen üzerinde (lobus centralis ile pyramis arası) 47,08 ± 0,42 mm,

horizontal eksen üzerinde (her iki lobulus simplex arası ) 56,48 ± 0,25 mm,

transversal kesit üzerinde (declive ile lingula arası) 40,27 ± 0,41 mm olarak ölçüldü

(Tablo 3.5). Belirtilen tüm yapıların intrakraniyal ve ekstrakraniyal uzunlukları

arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulundu (p<0,05) (Tablo 3.6).

Tablo 3.4, Encephalon’un intrakraniyal ve ekstrakraniyal uzunlukları.

n Min. (mm) Max. (mm) xSX ±

İntrakraniyal uzunluk 6 127,30 139,70 135,28 ± 1,81 İntrakraniyal genişlik 6 86,70 90,30 88,35 ± 0,62 İntrakraniyal yükseklik 6 66,30 71,80 68,90 ± 0,74 Ekstrakraniyal uzunluk 14 133,80 157,20 145,62 ± 2,13 Ekstrakraniyal genişlik 14 90,40 98,70 93,16 ± 0,72 Ekstrakraniyal yükseklik 14 62,60 75,40 69,12 ± 1,03

Tablo 3.5, Cerebellum’un intrakranial ve ekstrakranial uzunlukları.

n Min. (mm) Max. (mm) xSX ±

İntrakraniyal uzunluk 6 43,10 46,70 44,83±0,614 İntrakraniyal genişlik 6 52,70 56,40 53,80±0,545 İntrakraniyal yükseklik 6 36,70 41,30 38,40±0,693 Ekstrakraniyal uzunluk 14 44,10 48,90 47,08±0,420 Ekstrakraniyal genişlik 14 54,80 58,30 56,48±0,256 Ekstrakraniyal yükseklik 14 37,60 42,90 40,27±0,417

65

Tablo 3.6, Encephalon ve cerebellum’un intrakranial ve ekstrakranial uzunluk oranları.

n Min. (mm)

Max. (mm) xSX ±

P değeri

Önem düzeyi

İntrakraniyal uzunluk

6 127,30 139,70 135,3±1,81 0,028 p<0,05

Ekstrakraniyal uzunluk

6 136,10 153,90 146,1±2,13

İntrakraniyal genişlik

6 86,70 90,30 88,3±0,63 0,027 p<0,05

Ekstrakraniyal genişlik

6 90,70 96,70 93,7±0,72

İntrakraniyal yükseklik

6 66,30 71,80 68,9±0,75 0,027 p<0,05

Ekstrakraniyal yükseklik

6 68,90 73,70 71±1,03

p<0,05 : iki grup arasındaki fark önemli.

66

4. TARTIŞMA

Ungulata takımının equidae familyasında bulunan merkebin (Equus asinus)

encephalon’unun anatomisi incelendi.

Kurt (2006a), Taner (1998) ve Tecirlioğlu (1983) hemispherium’lar üzerindeki

sulci ve gyri’nin şekil ve sayısının, hem bireyler arasında, hem de aynı bireyin sağ ve

sol hemispherium’u arasında farklı olduğunu söylemiştir. Bu tez çalışması sırasında

incelenen beyinlerde literatür ile paralellik gözlendi.

Kii ve ark. (1997) klinik açıdan normal olan köpeklerde ventriculus lateralis’lerin

genişlemesine yaygın biçimde rastlandığını, bu genişlemenin daha çok unilateral

olduğunu belirtmiştir. Bu veriyi destekler biçimde araştırmada kullanılan

beyinlerden 4’ünde, unilateral internal hidrosefalus belirlendi.

Jenkins’e (1972) göre insanların %20’sinde adhesio interthalamica

bulunmamaktadır. MR tarama yöntemiyle görüntülenen ve boyanan tüm beyinlerde

literatürün aksine adhesio interthalamica saptandı.

Aqueductus mesencephali’nin Tecirlioğlu’na (1983) göre kanalın orta

kısımlarında, Getty’e (1975a) göre ise colliculus caudalis seviyesinde ampul şeklinde

bir genişleme yaptığı belirtilmiştir. İncelenen tüm beyinlerde aqueductus

mesencephali’nin başlangıcından yaklaşık 6-7 mm caudal’de, colliculus rostralis’in

altında belirgin bir genişleme yaptığı görüldü. Üç beyinde diğerlerinden farklı olarak

genişleyen bölgede kanal çapının 8-9 mm’ye çıktığı gözlendi

Manyetik rezonans görüntüleme yöntemiyle taranacak kadavra dokularının

öncelikle soğutulması (Arencibia ve ark., 2001; Vazquez ve ark., 2001; Arencibia ve

ark., 2000) yada dondurulmasının ve daha sonra işlem sırasında tekrar çözünmesinin

(Widmer ve ark., 1999) postmortal değişimlerin en aza indirgenmesi ve oluşabilecek

67

hataların giderilmesi açısından gerekli olduğu bildirilmiştir. Araştırma sırasında,

soğutma işleminin MR görüntü kalitesini doğrudan etkilediği görüldü.

Atlarda baş ve beynin MR görüntülenmesi sırasında insan vücut koili

kullanılmıştır (Arencibia ve ark., 2001; Vazquez ve ark., 2001; Arencibia ve ark.,

2000). Çalışmada merkep beyni ve başının görüntülenmesi için ise kafa koili yeterli

oldu.

Chaffin ve ark. (1997) beyinin MR ile görüntülenmesi sırasında yapıların

sınırlarının ve anatomik detayın belirlenmesi için T1-ağırlıklı tarama, yapıların

birbirinden ayırt edilmesinde doku kontrastından yaralanmak için ise T2-ağırlıklı

tarama yapılmasını önermiştir. Araştırmamızda elde edilen bulgular bu öneri

destekler doğrultudadır.

Yurdumuzda bulunan yerli merkebin vücut ve beyin ağırlığının literatürde

(Allison ve Ciccheti, 1976) belirtilen merkep vücut ve beyin ağırlığından daha az

olduğu, bununla birlikte vücut/beyin ağırlık oranının daha büyük olduğu tespit edildi.

Litaratür (Helmig ve Sewell, 1998) verileriyle paralel olarak merkep beyninin at

beyninden de orantısal olarak daha büyük olduğu saptandı.

Kippenes ve ark.’nın (2001) köpeklerde yapmış olduğu çalışmanın aksine Kahle

(2003) vücut ve beyin ağırlıkları arasında doğru orantı bulunduğunu bildirmiştir.

Araştırmada elde edilen istatistik verileri Kahle (2003) ile paralellik göstermektedir.

Ancak yine Kahle’ye (2003) göre yaşlanmanın doğal süreci olarak gelişen atrofi

sonucunda yaşlı bireylerde beynin daha küçük olduğu belirtilmiştir. Araştırmada bu

bilgiyi destekleyecek bir veri elde edilmedi.

Hifny ve ark.’na (1984) göre merkepte cerebellum’un ağırlığı 37,6 g, encephalon /

cerebellum ağırlık oranları 1:9,4 (%10,8) olarak bildirilmiştir. Çalışmada yapılan

cerebellum ağırlığına ait ölçümler, literatür verileri ile büyük benzerlik gösterdi.

68

5. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu tez çalışmasında 10 adet erkek, 4 adet dişi merkebin başı kullanılarak

encephalon’un anatomisi incelenmiştir.

Encephalon’un makroskobik olarak cerebrum, cerebellum ve beyin sakı olarak

ayrıldığı belirlenmiştir. Merkep beyninin literatür bilgileriyle karşılaştırıldığında at

beyni ile ağırlık ve boyut farklılıkları dışında büyük oranda benzerlik gösterdiği ve

anatomi eğitiminde at encephalon’una model olarak kullanılabileceği görülmüştür.

Transversal kesitler üzerinde yapılan makroskobik boyama ile hem ventriküller,

bazal ganglionlar ve limbik sistem başta olmak üzere merkep beynindeki derin

anatomik yapılar belirlenmiş, hem de kesitler beyin MR görüntüleriyle

karşılaştırılarak MR taramada sağlanan anatomik ayrıntı ortaya konmuştur.

Tıbbi tanısal görüntüleme yöntemi olarak yararlanılan sistemler içerisinde, MR

görüntüleme tekniği non-invaziv olması, multiplanar görüntü alabilme özelliği ve

sağladığı yüksek yumuşak doku kontrastı ile başta bilgisayarlı tomografi (BT) olmak

üzere diğer tüm tanı yöntemlerinden daha ayrıntılı bilgiler sunmuştur. MR tarama ile

merkezi sinir sistemindeki patolojilerin belirlenmesi için, MR görüntülerinde normal

beyin ve çevre dokularının anatomisinin iyi anlaşılması gerekmektedir. Spin-echo

T1-ağırlıklı ve T2-ağırlıklı MR görüntüleri ile merkep beynindeki çoğu yapının

anatomisi derinlemesine ortaya konmuştur. T1-ağırlıklı görüntülerde yapıların

anatomik şekil ve sınırları, T2-ağırlıklı görüntülerde dokular arasındaki kontrast

farklılıkları net biçimde izlenmiştir. Transversal kesitlerde derin cerebral yapılar ve

bu yapılar arasındaki ilişkiler görüntülenmiştir. Sagittal kesitlerde median hat

üzerindeki yapıların anatomisi de bir bütün halinde gözlenmiştir.

Merkep başının MR görüntülerinde encephalon’un yanısıra kafadaki diğer

anatomik yapılar da tanımlanmıştır. Neurocranium’u oluşturan kemikler, os

hyoideum, çiğneme kasları (m. temporalis, m. masseter, m. pterygoideus lateralis et

medialis), büyük tükürük bezlerinden gl. parotis ve gl. mandibularis, pharynx, tuba

69

auditiva ve özellikle equidae’ye özgü bir yapı olan diverticulum tubae auditivae

ayrıntılı biçimde görüntülenmiştir.

Veteriner hekimlikte MR görüntüleme sisteminin kullanımı, sistemin kurulum

maliyetlerinin yüksek olması ve başta equidae olmak üzere büyük cüsseli

hayvanların taranmasına uygun açık magnetlerin ülkemizde henüz yerleşmemesi

canlı hayvanlarda bu yöntemin kullanımının yaygınlaşmasını engellemektedir.

Bununla birlikte önümüzdeki yıllarda gelişen teknolojiyle birlikte ülkemizde de

veteriner hekimlik alanında sistemin yaygınlaşacağı düşünülmektedir.

Yapılan bu çalışmanın hem anatomistler açısından veteriner anatomi öğretiminde

merkep encephalon’unun anatomisine ilişkin literatür boşluğunu dolduracağı, hem de

klinikte karşılaşılan hidrosefalus, hidranensefali, porensefali, tümörler, akut ve

kronik infarktüsler gibi equidae başı ve beynine ait lezyonların tanısında, özellikle

MR görüntüleme tekniği üzerinde klinisyenler tarafından yardımcı bir kaynak olarak

kullanılabileceği umulmaktadır.

70

ÖZET Merkepte (Equus asinus) Encephalon’un Anatomisi ve Transversal Kesitlerinin

İncelenmesi

Çalışmada, ungulata takımının perissodactyla alt takımında bulunan equidae

familyasının ülkemizde en fazla populasyona sahip üyesi olan Equus asinus’un

encephalon anatomisi incelendi.

Ondört adet merkebin kullanıldığı araştırmada 8 merkep beyini üzerinde

diseksiyon yapıldı. Diğer 6 merkep başı ise 1,5 Tesla spin-echo T1 ve T2-ağırlıklı

MR tarama metodu ile 5 mm kalınlığında transversal kesitler alınarak görüntülendi.

Transversal beyin kesitleri substantia grisea’nın Berlin Blue ile boyanması prensibine

dayanan beyin makroskobik boyama metoduna göre boyandı.

Merkep beyninde hemispherium’lar üzerindeki sulcus ve gyrus’ların oldukça

kıvrımlı olduğu izlendi. Dişi ve erkek hayvanların beyinleri arasında boyutları

dışında bir farklılık saptanmadı.

Manyetik rezonans tarama sırasında encephalon’un yanısıra çevre yumuşak

dokular ve baştaki diğer anatomik oluşumlar da görüntülendi. T1-ağırlıklı MR

görüntülerinde dokuların anatomik yapısı ayrıntılı biçimde belirlendi. Beyin dokusu

gri tonlarda, BOS siyah, kaslar gri, yağ dokusu beyaz, kemikler ise koyu gri ve siyah

renklerde görüldü. T2-ağırlıklı görüntülerde ise dokular arasındaki kontrast

farklılıkları yüksek görüntü kalitesi ile gözlendi. Cortex cerebri beyaz, corona radiata

siyah, BOS parlak beyaz, kan damarları ve kaslar siyah, yağ dokusu beyaz, kemikler

ise gri tonlarda izlendi.

Boyama yapılan transversal kesitlerde cortex cerebri ile bazal ganglion’lar gibi

derin nükleusların koyu mavi renkte boyandığı, corona radiata ve tractus’lar ile

corpus callosum gibi kommisural yolların beyaz olarak kaldığı tespit edildi.

71

Merkepte encephalon’un ortalama ağırlığı 370 ± 7 g, uzunluğu 135,28 ± 1,81 mm,

genişliği 88,35 ± 0,62 mm, yüksekliği 68,9 ± 0,74 mm olarak ölçüldü. Merkep

beyninin at ile karşılaştırıldığında vücut ağırlığına göre orantısal olarak daha büyük

olduğu görüldü.

Sonuç olarak yapılan bu çalışma ile merkepte encephalon’un anatomisi ve

transversal kesitleri MR görüntüleriyle karşılaştırmalı olarak incelendi. Elde edilen

bulgular doğrultusunda merkep beyninin büyük oranda ata benzediği görüldü.

Araştırmanın hem veteriner anatomi öğretiminde bir kaynak olacağı, hem de equidae

beyini ve çevre dokularına ait patolojilerin tanısında klinisyenlere yardımcı olacağı

düşünüldü.

Anahtar Sözcükler: Anatomi, encephalon, manyetik rezonans (MR) görüntüleme

merkep, transversal kesit

72

SUMMARY Anatomy of the Brain in Donkey (Equus asinus) and Examination of Its

Transversal Sections

In this research, the anatomy of the encephalon of Equus asinus, is a member of

equidae family that is in the perissodactyla subgroup of ungulata group, which has

the largest population of this family in our country was examined.

Fourteen donkeys were used in this study. Eight donkey brains were dissected.

The remaining six donkey heads were imaged by using the 1,5 Tesla spin-echoT1

and T2-weighted MR scanning method in 5 mm thickness transversal slices. The

transversal brain sections were stained according to macroscopic brain staining

method which is based on staining the substantia grisea with Berlin Blue.

Sulci and gyri on the hemisphers were quite curly in donkey brain. No differences

except for the size was detected between the brains of female and male animals.

During MR scanning, besides encephalon, the surrounding soft tissues and

other anatomical structures of head were imaged. In T1-weighted MR images,

anatomy of tissues were detected in detail. Brain was in grey tones, cerebrospinal

fluid was black, muscles were dark grey, fatty tissue was white, while bones were

dark grey and black. In T2-weighted MR images, contrast differences among tissues

were detected with high image quality. Cortex cerebri was in white tones, corona

radiata was black, cerebrospinal fluid was bright white, blood vessels and muscles

were black, fatty tissue was white, whereas bones were grey.

In the stained transversal sections, it was detected that cortex cerebri and deep

nuclei such as basal ganglia were stained dark blue but corona radiata, tracts and

commissural paths such as corpus callosum remained white.

73

In donkey encephalon’s average values were 370 ± 7 g weight, 135,28 ± 1,81

mm lenght, 88,35 ± 0,62 mm widht and 68,9 ± 0,74 height. When compared to the

horse brain, donkey’s brain was bigger, proportioned to body weight.

In conclusion, with this study, anatomy of brain and its transversal sections in

donkey were comparatively examined with MR images. According to obtained

findings, it was suggested that a donkey brain was quite similar to that of a horse. It

is considered that this study will both be a refence in veterinary anatomy education,

and help clinicians in the diagnosis of pathologies of equidae’s brain and surrounding

tissue.

Keywords: Anatomy, donkey, encephalon, magnetic resonance (MR) imaging,

transversal section

74

KAYNAKLAR

ALKAN, Z. (1999) Veteriner Radyoloji. 1. Baskı. Ankara: Mina Ajans.

ALLISON, T., CICCHETTI, D. (1976) Sleep in mammals, ecological and constitutional correlates. Science., 194: 732-734.

ARENCIBIA, A., VASQUEZ, J.M., JABER, R., GIL, F., RAMIREZ, J.A., RIVERO, M.A., GONZALEZ, N., WISNER, E.R. (2000) Magnetic resonance imaging and cross sectional anatomy of the normal equine sinuses and nasal passages. Vet. Radiol. Ultrasound., 41: 313-319.

ARENCIBIA, A., VASQUEZ, J.M., RAMIREZ, J.A., RAMIREZ, G., VILAR, J.M., RIVERO, M.A., ALAYON, S., GIL, F. (2001) Magnetic resonance imaging of normal equine brain. Vet. Radiol. Ultrasound., 42: 405-408.

ARINCI, K., ELHAN, A. (1995) Anatomi. Cilt 2. Ankara: Güneş Kitabevi Ltd. Şti.

ARPACIK, R. (1996) At Yetiştiriciliği. 2. Baskı. Ankara: Şahin Matbaası. s.: 6

ASPINALL, V. (2005) Essentials of Veterinary Anatomy and Physiology. 1st Ed. China: Elsevier Limited. p.: 61-78.

ASSHEUER, J., SAGER, M. (1997) MRI and CT atlas of the dog. 1st Ed. Berlin: Blackwell Wissenschaft.

BAERES, F.M.M., MOLLER, M. (2001) Plastination of dissected brain specimens and Mulligan-stained sections of the human brain. Eur. J. Morphol., 39: 307-311.

BELLIS, M. (2006) Magnetic Resonance Imaging (MRI) Erişim: [http://inventors.about.com/od/mstartinventions/a/MRI.htm]. Erişim tarihi: 03.01.2007

BERKİN. Ş., ALÇIĞIR, G. (1999) Nekropsi, Yöntem. 2. Baskı. Ankara: Medisan Yayın Evi.

BEST, B. (1990) Gross Neuro Anatomy: The Limbic System. Erişim: [http://www.benbest.com/science/anatmind/anatmd2.html]. Erişim tarihi: 23.01.2007

BLOGG, S.L., LOVERMAN, G.A., SEDDON, F.M., WOODGER, N., KOCH, A., REUTER, M., GENNSER, M., WHITE, M.G. (2004) Magnetic resonance imaging and neuropathology findings in the goat nervous system following hyperbaric exposures. Eur. Neurol., 52: 18-28.

BRAAK, H. (1978) Simple and durable staining of thick sections of the human brain for macroscopic study. Stain. Technol., 53: 87-89.

BRUNI, J.E. (1998) The Basal Ganglia. Erişim: [http://www.umanitoba.ca/faculties/medicine/anatomy/bgmenjb.htm]

CANKUR, Ş. (2006) Beyin Beyaz Cevheri. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Ders Notları.

75

Erişim: [http://anatomi.uludag.edu.tr/BeyazCevher.pdf]. Erişim tarihi: 28.01.2007

CHAFFIN, M.K., WALKER, M.A., MCARTHUR, N.H., PERRIS, E.E., MATTHEWS, N.S. (1997) Magnetic resonance imaging of the brain of normal neonatal foals. Vet. Radiol. Ultrasound., 38: 102-111.

CHIASSON, R.B. (1982) Laboratory Anatomy of the Cat. Chapter 9. Nervous System. 7th Ed. Iowa: Wm.C.Brown Company Publishers.

DE LAHUNTA, A. (1983) Veterinary Neuroanatomy and Clinical Neurology. 2nd Ed. Philadelphia, London, Toronto, Mexico City, Sydney, Tokyo: W.B.Saunders Company.

DE RYCKE, L.M., GIELE, I.M., VAN MEERVENNE, S.A., SIMOENS, P.J., VAN BREE, H.J. (2005) Computed tomography and cross-sectional anatomy of the brain in clinically normal dogs. Am. J. Vet. Res., 66: 1743-1756.

DEMİRSOY, A. (1992) Yaşamın Temel Kuralları, Omurgalılar / Amniyota. Cilt III - Kısım II. 2. Baskı. Ankara: Meteksan A.Ş.

DITTMANN, K. (2003) Histomorphometric study of bone microstructure of primates and domestic animal with the goal of species identification with reference to the effects of domestication. Anthropol. Anz., 61: 175-188.

DURSUN, N. (2000) Veteriner Anatomi III. 3. Baskı. Ankara: Medisan Yayınevi.

DYCE, K.M., SACK, W.O., WENSING, C.J.G. (2002) Textbook of Veterinary Anatomy. 3rd Ed. Philadelphia: Saunders.

ELERT, G. (2003) Mass of a human brain. Erişim: [http://www.hypertextbook.com/facts/2003/RachelScottRosenbluth.shtml]. Erişim tarihi: 07.07.2006

EUROPEAN MAGNETIC RESONANCE FOUNDATION (2003) A short history of magnetic resonance imaging from a european point of view. Erişim: [http://www.emrf.org/FAQs%20MRI%20History.html]. Erişim tarihi: 15.01.2007

FELIX, B., LEGER, M.E., ALBE-FESSARD, D., MARCILLOUX, J.C., RAMPIN, O., LAPLACE, J.P., DUCLOS, A., FORT, F., GOUGIS, S., COSTA, M., DUCLOS, N. (1999) Stereotaxic Atlas of the Pig Brain. Brain. Res. Bull., 49: 1-137.

GETTY, R. (1975a) Sissons and Grossmann’s The Anatomy of the Domestic Animals. 5th Ed. Vol. 1. Phiadelphia: W.B. Saunders Company.

GETTY, R. (1975b) Sissons and Grossmann’s The Anatomy of the Domestic Animals. 5th Ed. Vol. 2. Phiadelphia: W.B. Saunders Company.

GORDON, P.J., DENNIS, R. (1995) Magnetic resonance imaging for the ante mortem diagnosis of cerebellar hypoplasia in a Holstein calf. Vet. Rec., 137: 671-672.

GOULD, T.A. (2006) How MRI works

76

Erişim:[ http://www.howstuffworks.com/mri.htm]. Erişim tarihi: 15.12.2006

GRUNDER, W., GOLDAMMER, A., SCHOBER, R., VITZTHUM, H.E. (2003) Cryotherapy of the brain: A new methodologic approach. Z. Med. Phys., 13: 203-207.

HAND, P. (1995) Laboratory 2-4: Gross brain. Pennsylvania: University of Pennsylvania School of Veterinary Medicine. Erişim: [http://cal.vet.upenn.edu/neuro/server/lab4frameset.html]. Erişim tarihi: 18.03.2004

HASSA, O., AŞTI, R.N. (1997) Embriyoloji. 3. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.

HAZIROĞLU, R.M. (1985) Yerli Merkebin (Equus Asinus L.) Gözü ( organum visus) Üzerinde Makro-anatomik ve Subgross Araştırmalar. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.

HELLER, M.W., STODDARD, S.L. (1986) Procedure for staining fixed human brain slices. Stain. Technol., 61: 71-73.

HELMIG, M., SEWELL, S.E. (1998) Canadian Donkey and Mule Handbook. Erişim: [http://www.ruralheritage.com/mule paddock/mule compare.htm]. Erişim tarihi: 15.07.2005

HIFNY, A., HEMMODA, A.S., BERG, R. (1984) Anatomical studies on the cerebellum of the donkey of egypt. Gegenbaurs. Morphol. Jahrb., 130: 707-717.

HORNAK, J.P. (2006) The Basics of MRI Erişim: [www.cis.rit.edu/htbooks/mri/inside.html]. Erişim tarihi : 15.07.2006

JELSING, J., ROSTRUP, E., MARHENROTH, K., PAULSON, O.B., GUNDERSEN, H.J., HEMMİNGSEN, R., PAKKENBERG, B. (2005) Assessment of in vivo MR imaging compared to physical sections in vitro - A quantitative study of brain volumes using stereology. Neuroimage., 26: 57-65.

JENKINS, T.W. (1972) Functional Mammalian Neuroanatomy. 1st Ed. Philadelphia: Lea&Febiger.

JERISON, H.J. (1973) Evolution the Brain and Intelligence. “Alınmıştır”. Erişim: [http://openlearn.open.ac.uk/mod/resource/view.php?id=46394]. Erişim tarihi: 14.07.2006

KAHLE, W., FROTSCHER, M. (2003) Color Atlas of Human Anatomy. Vol. 3. Nervous System and Sensory Organs. 5th Ed. Stuttgart, New York: Thieme

KARKKAINEN, M., MERO, M., NUMMI, P., PUNTO, L. (1991) Low field magnetic resonance imaging of the canine central nervous system. Vet. Radiol. Ultrasound., 32: 71-74.

KIERNAN, J.A., WU, M. (2001) A New method for surface staining large slices of fixed brain using copper phthalocyanine dye. Biotech. Histochem., 76: 253-255.

KII, S., UZUKA, Y., TAURA, Y., NAKAICHI, M., TAKEUCHI, A., INOKUMA, H., ONISHI, T. (1997) Magnetic resonance imaging of the lateral ventricles in Beagle-type dogs. Vet. Radiol. Ultrasound., 38: 430-433.

77

KIPPENES, H., GAVIN, P.R., KRAFT, S.L., SANDE, R.D., TUCKER, R.L. (2001) Mensuration of the normal pituitary gland from magnetic resonance images in 96 dogs. Vet. Radiol. Ultrasound., 42: 130-133.

KONEZ, O. (1995) Manyetik Rezonans Görüntüleme: Temel Bilgiler. Erişim: [www.konez.com/Preface.html]. Erişim tarihi: 15.01.2007

KONIG, H.E., LIEBICH, H.G., CERVENY, C. (2004) Veterinary Anatomy of Domestic Mammals. Chapter 14: Nervous system. 1st Ed. Stuttgart: Schattauer.

KRAFT, S.L., GAVIN, P.R., WENDLING, L.R., REDDY, V.K. (1989) Canine brain anatomy on magnetic resonance images. Vet. Radiol. Ultrasound., 30: 147-158.

KURT, M.A. (2006a) Telencephalon. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Ders Notları. Erişim: [http://anatomi.uludag.edu.tr/teltext.pdf]. Erişim tarihi: 28.01.2007

KURT, M.A. (2006b) Basal Ganglionlar. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Ders Notları. Erişim: [http://anatomi.uludag.edu.tr/bgtext.pdf]. Erişim tarihi: 28.01.2007

MARCILLOUX, J.C., FELIX, M..B., RAMPIN, O., STOFFELS, C., IBAZIZEN, M.T., CABANIS, E.A., LAPLACE, J.P., ALBE-FESSARD, D. (1993) Preliminary results of a magnetic resonance imaging study of the pig brain placed in stereotaxic conditions. Neurosci. Lett., 156: 113-116.

MARTIN, J.H. (2003) Neuroanatomy Text and Atlas. 3rd Ed. New York: McGraw-Hill Medical Publishing.

MC CLURE, R.C., DALMANN, M.J., GARRET, P.G. (1973) Cat Anatomy. 1st Ed. Philadelphia: Lea&Febiger.

MCKNIGHT, A.L., MANDUCA, A., FELMLEE, J.P., ROSSMAN, P.J., MCGEE, K.P., EHMAN, R.L. (2004) Motion-correction techniques for standing equine MRI. Vet. Radiol. Ultrasound., 45: 513-519.

METTLER, F.A. (1948) Neuroanatomy. 2nd Ed. USA: Mosby Company.

MILLER, M.E. (1964) Anatomy of The Dog. 1st Ed. Philadelphia: W.B. Saunders Company.

MILLI, Ü.H., HAZIROĞLU, R. (1997) Veteriner Patoloji 1. Cilt. 1. Baskı. Ankara: Tamer Matbaacılık.

MULLIGAN, J.J. (1931) A method of staining the brain for macroscopic study. Journal. Anat., 65: 468-473. “Alınmıştır” Erişim: [http://www.histosearch.com/histonet/Dec01/Re.MulligansC.html]. Erişim tarihi: 10.11.2003

NICKEL, R., SCHUMMER, A., SEIFERLE, E. (1975) Lehrbuch Der Anatomie Der Haustiere. Band IV. Verlag Paul Parey. Berlin.

78

NOMINA ANATOMICA VETERINARIA (2005) International Committee on Veterinary Gross Anatomical Nomenclature. 5th Ed. Hannover, Colombia, Gent, Sapporo.

OLIVARES, R., MICHALLAND, S., ABOITIZ, F. (2000) Cross-species and intraspecies morphometric analysis of the corpus callosum. Brain. Behav. Evol., 55: 37-38.

OLSEN, S. (1998) The American Donkey and Mule Society: Donkey Erişim: [http://www.imh.org/imh/bw/donkey.html]. Erişim tarihi: 15.07.2005

PASQUINI, C., SPURGEON, T., PASQUINI, S. (1997) Anatomy of Domestic Animals. 8th Ed. Texas: Sudz Publishing.

PIETSCH, H. (1998) Kernspintomographische Untersuchungen der Bauchhöhle der Katze. Inaugural-Dissertation Zur Erlanggung des Grades eines Doktors der Veterinarmedizin an der Freien Universitat Berlin. Berlin.

POPESKO, P. (1979) Atlas Der Topographischen Anatomie Der Haustiere. Band I. Kopf und Hals. 2nd Ed. Stuttgart: Ferdinand Enke Verlag.

RANSON, S.W., CLARK, S.L. (1959) The Anatomy of The Nervous System. 10th Ed. Philadelphia: W.B. Saunders Company.

RATHJEN, S., ENGELMANN, R., STRUIF, S., KAULISCH, T., STILLER, D., LOWEL, S. (2003) The growth of cat cerebral cortex in postnatal life: A magnetic resonance imaging study. Eur. J. Neurosci., 18: 1797-1806.

ROBERTS, M., HANAWAY, J. (1969) Preparation of brain slices for macroskopic study by the copper sulfate-phenol-ferrocyanide technique. Stain. Technol., 44: 143-146

SAĞLAM, M., AŞTI, R.N., ÖZER, A. (1997) Genel Histoloji. 5. Baskı. Ankara: Yorum Matbaacılık. s.: 275-296.

SCHILLER, A. (1998) Topographische und Angewandte Anatomie des Aues und Ohres der Katze unter besonderer Berücksichtigungmoderner bildgebender verfahren (CT und MRT). Inaugural-Dissertation Zur Erlanggung des Grades eines Doktors der Veterinarmedizin an der Freien Universitat Berlin. Berlin.

SHENTON, M.E., KIKINIS, R. McCARLEY, R.W., SAIVIROONPORN, P., HOKAMA, H.H., ROBATİNO, A., METCALF, D., WIBLE, C.G., PORTAS, C.M., IOSIFECCU, D.V., DONNİNO, R., GOLDSTEIN, J.M., JOLEZS, F.A. (1995) Harvard Brain Atlas: A Teaching and Visualization Tool. Erişim: [http://splweb.bwh.harvard.edu:8000/pages/papers/ieee_95/ieee7.html], Erişim Tarihi: 24.02.2007

SMITH, J.M., JAMES, M.F., BOCKHORST, K.H.J., SMITH, M.I., BRADLEY, D.P., PAPADAKIS, N.G., CARPENTER, T.A., PARSONS, A.A., LESLIE, R.A., HALL, L.D., HUANG, C.L.H. (2001) Investigation of feline brain anatomy for the detection of cortical spreading depression with magnetic resonance imaging. J. Anat., 198: 537-554.

79

SORENSEN, J.C., BJARKAM, C.R., DANIELSEN, E.H., SIMONSEN, C.Z., GENESER, F.A. (2000) Oriented sectioning of irregular tissue blocks in relation to computarized scanning modalities: Results from the domestig pig brain. J. Neurosci. Methods., 104: 93-98.

STRAUSS, J.A. (2004) Biology 129: Nervous System & Special Senses. USA: Penn State University. Erişim: [http://www.bio.psu.edu/people/faculty/strauss/anatomy/nerv/nervous.htm]. Erişim tarihi: 10.07.2006

ŞENDEMİR, E. (2005) Encephalon Erişim: [http://www.neuroanatomy.hacettepe.edu.tr/2005/Neuroanatomy_2005.pdf]. Erişim tarihi: 28.01.2007

TAMRAZ, J.C., COMAIR, Y.G. (2006) Atlas of Regional Anatomy of The Brain Using MRI With Functional Correaltions. Softcover Ed. Berlin:Springer-Verlag.

TANER, D. (1998) Fonksiyonel Nöroanatomi. 1. Baskı. Ankara: Metu Press.

TECİRLİOĞLU, S. (1977) Merkepte (Equus asinus L.) Beyin Sinirlerinin (Nn. encephali) makroskobik anatomisi üzerine araştırmalar. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 24: 269-295.

TECİRLİOĞLU, S. (1983) Komparatif Veteriner Anatomi: Sinir Sistemi. 1. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayınları.

TESLA MEMORIAL SOCIETY OF NEW YORK (2001) A Short History of the Magnetic Resonance Imaging (MRI) Erişim: [http://www.teslasociety.com/mri.htm]. Erişim tarihi: 01.12.2006

THOMSON, C.E., KORNEGAY, J.N., BURN, R.A., DRAYER, B.P., HADLEY, D.M., LEVESQUE, D.C., GAINSBURG, L.A., LANE, S.B., SHARP, N.J.H., WHEELER, S.J. (1993) Magnetic resonance imaging – A general overview of principles and examples in veterinary neurodiagnosis. Vet. Radiol. Ultrasound., 34: 2-17.

TOMPSETT, D.H. (1970) Anatomical Techniques. 2nd Ed. Edinburg, London: E&S Livingstone. p.: 215-221.

TSUKA, T., TAURA, Y. (1999) Abscess of bovine brain stem diagnosed by contrast MRI examinations. J. Vet. Med. Sci., 61: 425-427.

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (2005) Tür ve Irklarına Göre Hayvan Sayıları. Erişim: [http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do]. Erişim tarihi: 11.02.2007

VASQUEZ, J.M., RIVERO, M.A., GIL, F., RAMIREZ, J.A., RAMIREZ, G., VILAR, J.M., ARENCIBIA, A. (2001) Magnetic resonance imaging of two normal equine brains and their associated structures. Vet. Rec., 148: 229-232.

WHALEN, R., OLIVER J., LINNENBRING, T., FAILS, A., CUDDON, P., LEE, R., TISCHER, C. (2000) Veterinary Neurobiology Interactive Programs. [CD ROOM]. Colarado State University Collage of Veterinary Medicine & Biomedical Science.

80

WHEELER, R.A., BALDWIN, A.E., REID, R.S., QUINN, J.J., CANNON, J.T. (1998) The Sheep Brain Dissection Guide. University of Scranton Neuroscience program. Supported by National Science Foundation. Erişim: [http://academic.uofs.edu/department/psych/sheep.htm]. Erişim tarihi: 04.07.2006

WIDMER, R.W., BUCKWALTER, K.A., HILL, M.A., FESSLER, J.F., IVANCEVICH, S. (1999) A technique for magnetic resonance imaging of equine cadaver specimens. Vet. Radiol. Ultrasound., 40: 10-14.

WILLIAMS, T.H., GLUHBEGOVIC, N., JEW, J.Y. (2002) The Human brain: Dissections of the real brain: Methods used in preparing the specimens. Erişim: [www.vh.org/adult/provider/anatomy/BrainAnatomy/BrainAnatomy.html]. Erişim tarihi: 05.11.2003

YAMADA, K., MIYAHARA, K., SATO, M., HIROSE, T., YASUGI, Y., MATSUDA, Y., FURUHAMA, K. (1995) Magnetic resonance imaging of the central nervous system in the kitten. J. Vet. Med. Sci., 57: 155-156.

YOSHIKAWA, T. (1968) Atlas of The Brains of Domestic Animals. 1st Ed. Tokyo: University of Tokyo Press

ZHAO, C.J., HAN, G.C., QIN, Y.H., WU, C. (2005) Differentiating among horse (Equus caballus), donkey (Equus asinus) and their hybrids with combined analysis of nuclear and mitochondrial gene polymorphism. J. Anim. Breed. Genet., 122: 285-288.

81

ÖZGEÇMİŞ I- Bireysel Bilgiler

Adı : ÇAĞDAŞ

Soyadı : OTO

Doğum yeri ve Tarihi : ANKARA – 01.01.1978

Uyruğu : TÜRKİYE CUMHURİYETİ

Medeni Durumu : EVLİ

Askerlik Durumu : TECİLLİ

İletişim Adresi ve Telefonu : ANKARA ÜNİVERSİTESİ VETERİNER

FAKÜLTESİ ANATOMİ A.D. – P K: 06110

DIŞKAPI/ANKARA. TEL: 0 505 5077550

II- Eğitimi

Lisans ve Yüksek Lisans: Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi (2001)

Lise Eğitimi: Ankara Kocatepe Mimar Kemal Lisesi (1994)

Ortaöğretim: Ankara Kurtuluş Ortaokulu (1991)

İlköğretim: Ankara Kurtuluş İlkokulu (1988)

Yabancı Dili: İngilizce

III- Ünvanları

Yüksek lisans (2001)

IV- Mesleki Deneyimi

Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi

(15.07.2002)

V- Üye Olduğu Bilimsel Kuruluşlar

Europian association of Veterinary Anatomist

Veteriner Anatomi Derneği

Veteriner Hekimler Derneği

VI- Bilimsel İlgi Alanları

VII- Bilimsel Etkinlikleri

OTO, Ç., ÖZYILDIZ, Z., HAZIROĞLU, R. (2006) Bir merkepte (Equus asinus) poliensefalomalasi. 3. Veteriner Patoloji Kongresi 6-9 Eylül, Elazığ/Türkiye. “Poster Bildiri”

82

OTO, Ç., ÖZYILDIZ, Z., HAZIROĞLU, R.M.. (2006) Bir sığırda açık foramen ovale 4. Veteriner Anatomi Kongresi 13-17 Eylül, Kayseri/Türkiye. “Poster Bildiri” ORHAN, I.Ö., OTO, Ç., KARAKURUM, E., EKİM, O. (2006) Yeni Zelanda Tavşanından (Oryctolagus cuniculus) corpus ciliare’nin stereomikroskopta incelenmesi 4. Veteriner Anatomi Kongresi 13-17 Eylül, Kayseri/Türkiye. “Poster Bildiri” ORHAN, I.Ö., EKİM, O., KARAKURUM, E., OTO, Ç. (2006) Bıldırcında (Coturnix coturnix) pecten oculi’nin stereomikroskopta incelenmesi 4. Veteriner Anatomi Kongresi 13-17 Eylül, Kayseri/Türkiye. “Poster Bildiri” ORHAN, I.Ö., KARAKURUM, E., OTO, Ç., EKİM, O. (2006) Yeni Zelanda Tavşanından (Oryctolagus cuniculus) bulbus oculi’nin vaskularizasyonunun stereomikroskopta incelenmesi 4. Veteriner Anatomi Kongresi 13-17 Eylül, Kayseri/Türkiye. “Poster Bildiri” ÖZGEL, Ö., DURSUN, N., OTO, Ç. (2006) Merkepte (Equus asinus L.) beyni besleyen damarlar ve circulus arteriosus cerebri’nin oluşumu. 4. Veteriner Anatomi Kongresi 13-17 Eylül, Kayseri/Türkiye. “Poster Bildiri”

VIII- Diğer Bilgiler

Documents

MERKEPTE (EQUUS ASINUS) ENCEPHALON’UN ANATOM S …acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/27001/tez.pdf · Ülkemizde veteriner anatomi ö ğretiminde incelenen evcil ... N., n. Nervus NEX