Megaron 2014 1

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ E-DERGİSİYILDIZ TECHNICAL UNIVERSITY FACULTY OF ARCHITECTURE E-JOURNAL

CİLT (VOLUME) 9 - SAYI (NUMBER) 1 - YIL (YEAR) 2014

TÜBİTAK ULAKBİM, EBSCO Host Art & Architecture Complete, DOAJ ve Gale/Cengage Learning, Akademia Sosyal Bilimler Indeksi (ASOS indeks) ve DRJI dizinlerinde yer almaktadır.

Indexed in TUBITAK ULAKBIM, EBSCO Host Art & Architecture Complete, DOAJ, Gale/Cengage Learning, ASOS Index, and DRJI.

E-ISSN 1309 - 6915

PLANLAMA, MİMARLIK, TASARIM VE YAPIMPLANNING, ARCHITECTURE, DESIGN AND CONSTRUCTION

M

E

GARON

KARE

PLANLAMA, MİMARLIK, TASARIM VE YAPIMYILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ E-DERGİSİ

PLANNING, ARCHITECTURE, DESIGN AND CONSTRUCTIONTHE E-JOURNAL OF YTU FACULTY OF ARCHITECTURE

GENEL YAYIN YÖNETMENİ (MANAGING DIRECTOR)

Murat Soygeniş

Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi (Dekan)

EDİTÖR (EDITOR)

Faruk Tuncer

Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi

YARDIMCI EDİTÖRLER (CO-EDITORS)

M. Tolga Akbulut (Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi)Yiğit Evren (Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi)

YAYIN KURULU (ASSOCIATE EDITORS)

Aynur Çiftçi (Yıldız Teknik Üniversitesi)Sevgül Limoncu (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Elif Örnek Özden (Yıldız Teknik Üniversitesi)Alev Erkmen Özhekim (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Ebru Seçkin (Yıldız Teknik Üniversitesi)

BİLİMSEL DANIŞMA KURULU (EDITORIAL BOARD)

Peter Ache (Helsinki Teknoloji Üniversitesi, Finlandiya)Gül Akdeniz (Yıldız Teknik Üniversitesi)Ferah Akıncı (Yıldız Teknik Üniversitesi)

İlhan Altan (Yıldız Teknik Üniversitesi)Dennis A. Andrejko (Rochester Teknoloji Enstitüsü, ABD)

Steve Badanes (Washington Üniversitesi, ABD)Ayşe Balanlı (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Harun Batırbaygil (Okan Üniversitesi)Can Binan (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Cengiz Can (Yıldız Teknik Üniversitesi) Brian Carter (Buffalo Üniversitesi, ABD)

Xavier Casanovas (Catalunya Üniversitesi, İspanya)Hüseyin Cengiz (Yıldız Teknik Üniversitesi) Feridun Çılı (İstanbul Teknik Üniversitesi)

Simin Davoudi (Newcastle Üniversitesi, İngiltere)İclal Dinçer (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Dina D’ayala (Bath Üniversitesi, İngiltere)Zeynep Enlil (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Arzu Erdem (İstanbul Teknik Üniversitesi) Gülay Zorer Gedik (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Anna Geppert (Paris Üniversitesi, Sorbonne, Fransa)Gülçin Pulat Gökmen (İstanbul Teknik Üniversitesi)

Suna Güven (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) Deniz İncedayı (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi)Yehuda Kalay (The Technion, İsrail / California Üniversitesi, Berkeley, ABD)Funda Kerestecioğlu (Yıldız Teknik Üniversitesi)Güzin Konuk (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi)John Lovering (Cardiff Üniversitesi, İngiltere)Michael Lucas (California Politeknik Üniversitesi, ABD)Ali Madanipour (Newcastle Üniversitesi, İngiltere)Izabela Mironowicz (Wrocław Teknoloji Üniversitesi, Polonya)Michael Nomikos (Selanik Üniversitesi, Yunanistan)Ayşe Nur Ökten (Yıldız Teknik Üniversitesi) Ashraf Salama (Katar Üniversitesi, Katar)Willem Salet (Amsterdam Üniversitesi, Hollanda)Güven Arif Sargın (Orta Doğu Teknik Üniversitesi)Robert G. Shibley (Buffalo Üniversitesi, ABD)Murat Şahin (Özyeğin Üniversitesi)Bülent Tarım (Yıldız Teknik Üniversitesi)Seda Tönük (Yıldız Teknik Üniversitesi)Gülay Keleş Usta (İstanbul Kültür Üniversitesi) Güner Yavuz (Yıldız Teknik Üniversitesi)Zekiye Yenen (Yıldız Teknik Üniversitesi)

E-ISSN 1309 - 6915

CİLT (VOLUME) 9 - SAYI (NUMBER) 1 - YIL (YEAR) 2014

YıldızTeknikÜniversitesiMimarlıkFakültesiadına Sahibi (Owner) MuratSoygeniş Genel Yayın Yönetmeni (Managing Director) MuratSoygeniş Editör (Editor) FarukTuncer Editör yardımcıları (Co-Editors) YiğitEvren M.TolgaAkbulut

Yazışma adresi (Correnspondence address) YıldızTeknikÜniversitesi,MimarlıkFakültesi, MerkezYerleşim,Beşiktaş,34349İstanbul,Turkey

Tel +90(0)2123832585 Faks (Fax) +90(0)2123832650 e-posta (e-mail) [email protected] Web www.megaronjournal.com

Yayına hazırlama (Publisher):KAREYayıncılık|karepublishingTel:+90(0)2165506111-Faks(Fax):+90(0)2165506112-e-posta(e-mail):[email protected]

Yayınlanma tarihi (Publication date): Mart(March)2014

Yayın türü (Type of publication):Süreliyayın(Periodical)

Sayfa tasarım (Design): AliCangül

İngilizce editörü (Linguistic editor): KatherineHunter,CatherineCampion

Megaron amblem tasarım (Emblem): M.TolgaAkbulut

Dört ayda bir yayınlanır. (Published three times a year).

MegaronDergisi2008yılındanitibarenEBSCOHostArt&ArchitectureCompletetarafındantaranmaktadır.Dergi07.04.2008tarihindeTÜBİTAKtarafındanULAKBİMSosyalBilimlerVeriTabanılistelerinde“UlusalHakemliDergi”statüsünealınmıştır.

DOAJ,Gale/CengageLearning,AkademiaSosyalBilimlerIndeksi(ASOSindeks),DRJIveUlrichdizinlerindedizinlenmektedir.As from 2008 Megaron has been indexed in EBSCO Host Art & Architecture Complete.

On 07.04.2008 it was recognised as national refereed journal in the Social Science Data Base of ULAKBIM by TUBITAK. Indexed in DOAJ, Gale/Cengage Learning, ASOS Index, DRJI, and Ulrich’s.

©2014YıldızTeknikÜniversitesiMimarlıkFakültesi- © 2014 Yıldız Technical University, Faculty of Architecture

TürkçeveİngilizcetammetinlereInternetulaşımıücretsizdir.(www.megaronjournal.com)Free full-text articles in Turkish and English are available at www.megaronjournal.com.

PLANLAMA, MİMARLIK, TASARIM VE YAPIMYILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ E-DERGİSİ

PLANNING, ARCHITECTURE, DESIGN AND CONSTRUCTIONTHE E-JOURNAL OF YTU FACULTY OF ARCHITECTURE

KARE

İçindekiler / Contents

YazarlaraBilgi ................................................................................................................................................................... iv

MAKALELER (ARTICLES)

Socio-Psychological Factors Affecting Participatory Planning Processes At Interactional Level

Katılımlı Planlama Süreçlerini Etkileyen Etkileşim Düzeyindeki Sosyo-Psikolojik Faktörler

Kulözü N, Tekeli İ..................................................................................................................................................... 1

Spor Tesisleri ve Alanlarının Deprem Sonrası Afet Hizmetlerine Yönelik Kullanımı

Use of Sports Facilities and Areas for after Earthquake Disaster Services

Atalı L, Sertbaş K................................................................................................................................................... 14

Çocuk İçin Daha Yaşanılır Bir Kentsel Mekan: Dünyada Gerçekleştirilen Uygulamalar

More Livable Urban Space for Children: Practices around the World

Tandoğan O........................................................................................................................................................... 19

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Lefkoşa/Nicosia Kenti’nin 13. yy - 15. yy Arasındaki Fiziksel Biçimlenişi

The Physical Formation of Nicosia in the Turkish Republic of Northern Cyprus from 13th to 15th Century

Erçin Ç.................................................................................................................................................................... 34

Kentsel Akustik Konforun İrdelenmesinde Uygulamalı bir İşitsel Peyzaj Yaklaşımı - İstatistiksel Çalışmalar

An Applied Approach to the Examination of Urban Acoustic Comfort:

The Soundscape Concept - Statistical Analysis

Özçevik A, Can ZY, Gürbüz H, Acar IP.................................................................................................................... 45

Osmanlı Bedestenleri Bağlamında “Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”

“Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni” in the Context of the Ottoman Bedestens

Öncel F.................................................................................................................................................................. 55

Information for the Authors ........................................................................................................................................... 70

IIICİLT VOL. 9 - SAYI NO. 1

Yazarlara Bilgi

MegaronDergisi,YıldızTeknikÜniversitesi,MimarlıkFakültesi’ninyayın organıdır.Megaron, planlama,mimarlık, tasarım ve yapımalanındakiorijinalmakaleleri,araştırmaözetlerini,kitapinceleme-lerinivemeslekalanınailişkingünceltartışmavegörüşleriyayınlar.Dergidearaştırmayazılarınaöncelikverilmekte,bunedenlederle-metüründekiyazılardaseçimölçütleridahadartutulmaktadır.Bire-dergiolanMegaronyıldaüçkezyayınlanmaktadır.2008yılındanitibarenEBSCOHostArt&ArchitectureCompletetarafındantaran-maktaolanMegaronDergisi,07.04.2008tarihindeTÜBİTAKtara-fındanULAKBİMSosyalBilimlerVeriTabanılistelerinde“UlusalHa-kemliDergi”statüsünealınmıştır.

DergideTürkçe ve İngilizce yazılmışmakaleler yayınlanabilir.Ma-kaleleriçintercihedilenyazıuzunluğudipnotlarvekaynakçadahil7000,görüşvearaştırmaözetleriiçin2000-2500kelimedir.Tümya-zılarönceeditörveyardımcılarıtarafındanöndeğerlendirmeyealı-nır;dahasonraincelenmesiiçindanışmakuruluüyelerinegönde-rilir.Tümyazılardayazaradlarıgizlenerekanonimdeğerlendirmevedüzeltmeyebaşvurulur;gerektiğinde,yazarlardanbazısorularıyanıtlanmasıveeksikleritamamlanmasıistenebilir.Dergideyayın-lanmasına karar verilen yazılar yayına hazırlık sürecine alınır; buaşamadatümbilgilerindoğruluğuiçinayrıntılıkontrolvedenetim-dengeçirilir;yayınöncesişeklinegetirilerekyazarlarınkontrolüneveonayınasunulur.

Dergiyeyazı teslimi,çalışmanındahaönceyayınlanmadığı,başkabiryerdeyayınlanmasınındüşünülmediğiveMegaronDergisi’ndeyayınlanmasının tüm yazarlar tarafından uygun bulunduğu anla-mınagelmektedir.Yazar(lar),çalışmanınyayınlanmasınınkabulün-denbaşlayarak,yazıyaaitherhakkıYıldızTeknikÜniversitesiMi-marlıkFakültesi’nedevretmektedir(ler).Yazar(lar), izinalmaksızınçalışmayı başka bir dilde ya da yerde yayınlamayacaklarını kabuleder(ler).Gönderilenyazıdahaönceherhangibirtoplantıdasunul-muşise,toplantıadı,tarihivedüzenlendiğişehirbelirtilmelidir.Li-sansüstütezçalışmalarındanüretilmişyazılardatezinismivehazır-landığıkurumyazınınbaşındadipnotilebelirtilmelivetezyürütü-cüsüikinciyazarolarakeklenmelidir.

Yazıların hazırlanması: Yazılar (A4) kağıda, 12 punto büyüklükte“TimesNewRoman”yazıkarakterindeikisatıraralıklıolarakhazır-lanmalıdır.Sayfanınherbiryüzündeüçercmboşlukbırakılmalıvetümsayfalarnumaralandırılmalıdır.Sayfalaragöresıralama,başvu-rumektubu(1.sayfa);başlıksayfası(2.sayfa);Türkçeözet(3.say-fa);yazınınİngilizcebaşlığıveözeti(4.sayfa)şeklindeyapılmalıdır.Sonrakisayfalardaiseyazınınbölümleriilevarsateşekkürvekay-naklaryeralmalıdır.

Başvurumektubunda yazının tüm yazarlar tarafından okunduğu,onaylandığıveorijinalbirçalışmaürünüolduğuifadeedilmeliveyazar isimlerinin yanında imzaları bulunmalıdır. Başlık sayfasındayazınınbaşlığı, yazarlarınadı, soyadıveunvanları, çalışmanınya-pıldığıkurumunadıveşehri,eğervarsaçalışmayıdestekleyenfonvekuruluşlarınaçıkadlarıyeralmalıdır.Busayfayaayrıca“yazışma-dansorumlu”yazarınisim,açıkadres,telefon,faks,mobiltelefonvee-postabilgilerieklenmelidir.Özetler250kelimeyigeçmeyecekşekildehazırlanmalıdır.

Tablo, şekil, grafik ve resimler:Tümtablo,şekilvegrafiklermetninsonunda,herbiriayrıbirkâğıdabasılmışolarakveherbirininaltı-nanumaralarıveaçıklayıcıbilgileryazılmışolarakgönderilmelidir.Şekillerinanametin içerisindeki yerlerimetin içinde, ayrıbirpa-ragrafaçılarakyazıile(örneğin“Şekil1buradayeralacaktır”ifade-

sikullanılarak)belirtilmelidir.Yazarlaraaitolmayan,başkakaynak-larcadahaönceyayınlanmıştümresim,şekilvetablolariçinyayınhakkınasahipkişilerdenizinalınmalıveizinbelgesiyazıylabirliktegönderilmelidir.

Kaynak gösterimi:Makaleiçindegeçenkaynaklar,“kısaltılmışkay-nakbilgisi”olarak,diğeraçıklamanotlarıilebirliktemetiniçinde-kikullanımsırasınagörenumaralandırılarakvesayfasonunadip-nothalindeverilmelidir.Kısaltılmışkaynakbilgisinde,aşağıdakiör-nekteolduğugibi,sadeceyazarınsoyadı,yılıvealıntıyapılansay-fasıbelirtilmelidir.

1Kuban,1987,s.43.2Ünsal,1972,s.135.3Alkım,1958,s.201.4Yazarhernekadarbukonuda…5Kuban,2002,s.97.

Kullanılantümkaynaklarınbirlistesiisealfabetiksıraileanamet-ninsonundaaşağıdakiörneğeuygunolarakverilmelidir.Eğerkul-lanılankaynaklardaaynıyazarınoyılaaitbirdenfazlaeserivarsa2008a,2008b,2008cdüzenindegösterilmelidir.

Süreli yayın için; (makale, ansiklopedi maddesi)Andreasyan,H.D.(1973)“EremyaÇelebi’ninYangınlarTarihi”,TarihDergisi,Sayı27,s.57-84.

Kitap içinde bölüm için; Tekeli,İ.(1996)“Türkiye’deÇoğulculukArayışlarıveKentYönetimiÜzerine”,Ed.:F.BayramoğluYıldırım(editör)KentteBirlikteYaşa-makÜstüne,İstanbul,DünyaYerelYönetimveDemokrasiAkade-misiYayınları,s.15-27.

Kitap için;Demircanlı, Y. (1989) İstanbulMimarisi için KaynakOlarak EvliyaÇelebiSeyahatnamesi,Ankara,VakıflarGenelMüdürlüğüYayınları.

Basılmış bildiri için;Kılınçaslan,T.,Kılınçaslan,İ.(1992)“RaylıTaşıtSistemleriveİstan-bulUlaşımındaGelişmeler”,İstanbul2.KentiçiUlaşımKongresi,16-18Aralık1992,İstanbul,İnşaatMühendisleriOdasıİstanbulŞube-si,s.38-48.

Basılmamış tez için;Agat,N.(1973)“Boğaziçi’ninTuristikEtüdü”,BasılmamışDoktoraTezi,İstanbulTeknikÜniversitesi,MimarlıkFakültesi.

İnternet kaynakları isekaynakçalistesininensonundaveayrıbirbaşlıkaltındaaşağıdakigibiverilmelidir:

http://www.ia.doc.gov/media/migration11901.pdf [Erişim tarihi14Nisan2008]

Makale gönderme: Yazılar (şekil, resimler ve tablolar ilebirlikte)üçtakımçıktıhalindeveCD’yekopyalanmışolarakMegaronDer-gisi,YıldızTeknikÜniversitesi,MimarlıkFakültesi,MerkezYerleşim,Beşiktaş,34349İstanbuladresinegönderilmelidir.CDüzerineoku-naklıbirşekildeyazıbaşlığı,birinciyazarınadıvegönderildiğitarihyazılmalıdır.Buşartlarauymayanyazılardeğerlendirmeyealınmaz.Editörün,kabuledilmeyenyazılarınbütününüyadabirbölümünü(tablo,resim,vs.)iadeetmezorunluluğuyoktur.

İletişim:Tel:+90(0)2122366537Faks:+90(0)2122610549E-posta:[email protected]

iv CİLT VOL. 9 - SAYI NO. 1

Socio-Psychological Factors Affecting ParticipatoryPlanning Processes At Interactional Level

Katılımlı Planlama Süreçlerini EtkileyenEtkileşim Düzeyindeki Sosyo-Psikolojik Faktörler

Neslihan KULÖZÜ,1 İlhan TEKELİ2

Günümüz dünyasında bireylerin toplum ve çevrelerine ilişkin karar alma süreçlerine katılımlarının gerekliliği yaygın olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle katılımlı pratiklerle uğraşan plancıların nasıl daha iyi katılımlı planlama süreçleri tasarlayıp sürdürebilecekleri sorusuna cevap bulmaları gerekmektedir. Bu soruya cevap bulmak için ise katılımlı süreçleri etkileyen tüm faktörler belirlenmelidir, çünkü ancak katılımlı süreçlerin tüm boyutları anlaşıldığında her bir özgün bağlamda tüm pay-daşlar için en iyi katılımlı sürecin tasarlanıp sürdürülmesine yönelik gerekli adımlar atılabilir. Katılımlı süreçleri etkileyen faktörlerden bireylerarası etkileşim düzeyindeki faktörlere odaklanan bu çalışmanın amacı katılımlı planlama süreçleri-nin sosyo-psikolojik boyutlarını belirlemektir. Bu yolla katılımlı süreçlerin keşfedilmemiş bir boyutu, katılımlı süreçleri geliş-tirmek niyetiyle eleştirel bir yaklaşımla ortaya koyulacaktır. Çalışmanın sonucunda gelecek araştırmalar ve katılımlı plan-lama pratikleri için katılımlı süreçlerin bireylerarası etkileşim düzeyindeki sosyo-psikolojik boyutları, iletişim, güç, atfetme, ilişkiler ve ikna etme olarak planlama literatürüne dayalı ola-rak ortaya koyulmaktadır.

m

garonjournal.c

om

1CİLT VOL. 9 - SAYI NO. 1

1Department of City and Regional Planning, Ataturk University Faculty of Architecture and Design, Erzurum;2Department of City and Regional Planning, METU, Faculty of Architecture, Ankara, Turkey. 1Atatürk Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Erzurum;2ODTÜ, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Ankara

Article arrival date: April 16, 2013 (Başvuru tarihi: 16 Nisan 2013) - Accepted for publication: February 21, 2014 (Kabul tarihi: 21 Şubat 2014)

Correspondence (İletişim): Neslihan KULÖZÜ. e-mail (e-posta): [email protected]

© 2014 Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi - © 2014 Yıldız Technical University, Faculty of Architecture

Today, it is widely accepted that communities need to col-laboratewhenmakingdecisionsonbehalf of the individual,societyandtheenvironment.Hence,plannersengagedinpar-ticipatory initiatives need to understand howbest to designandcarryoutaparticipatoryplanningprocess.Inordertoan-swerthisquestion,allfactorsaffectingparticipatoryprocessesneedtobedetermined,sinceonlythencanstepsbetakentodesign and execute the best participatory process for eachstakeholder ineveryuniquecontext.By focusingparticularlyonthefactorsaffectingparticipatoryprocessesatinteractionallevel,thisstudyaimstodeterminethesocio-psychologicaldi-mensionsofparticipatoryplanningprocesses, theaimbeingto bring to light some hitherto unexplained factors involvedandthushelptoimprovetheseprocesses.Basedonpreviousdiscussionsinparticipationliterature,theultimateaimofthisstudyistoprovidesubsequentresearchersandthoseinvolvedinparticipatoryplanningpracticeswithaframeworkontheso-cio-psychologicaldimensions,namelycommunication,power,attribution,relationshipsandpersuasion,ofparticipatorypro-cessesatinteractionallevel.

MAKALE / ARTICLE

MEGARON 2014;9(1):1-13

DOI: 10.5505/MEGARON.2014.54264

ÖZETABSTRACT

Inparallelwiththeincreasingtendencytowardpar-ticipatorypractices inworld, theconceptofparti-cipationhas alsoentered in thefieldofplanning,

whichhasthusbecomeaninteractiveprocesshavingexperienceda change in focus fromplanand/orpo-licy outputs to participatory processes. A participa-toryplanningpracticeisaprocessofsocialinfluence,duringwhichallof itsmaincomponentsareaffectedbytheothers,beingtheindividual/group/society,thecontextandtheprocessitself,allofwhichareboundtogetherbyamutualsocialinfluencethathasatrans-formativepoweroverthem.Byfocusinginparticularonthefactorsaffectingparticipatoryprocessesrelatedto individual/group/society, this studyaims todeter-minethesocio-psychologicaldimensionsofparticipa-toryprocesses.

As one of the main components of participatoryprocesses, it is necessary to define the individual/group/society at individual, interactional and socio-cultural levels,and it is the interactional level that isofparticularinteresttothisstudy.Byfocusingontheinteractional level,theunexplainedfactorsrelatedtoindividuals’ interactionsduring theparticipatorypro-cessmayberevealed.Thathascriticalimportancesin-cetoday,itiswidelyacceptedthatcommunitiesneedto collaborate when making decisions on behalf ofthe individual, societyand theenvironment.For thisreason, planners engaged in participatory processesneedtounderstandhowbesttodesignandcarryoutaparticipatoryplanningprocess,andinordertofindthe answer to this question all factors affecting par-ticipatoryprocessesneed tobedeterminedboth forthe further theoretical andempirical researches andparticipatorypractices.

For this reason, this study reviewed the literaturerelatedtothesubjectwiththeintentionbeingtoexp-lorethesocio-psychological factorsaffectingthepar-ticipatoryprocesses.Withinthecontextofthisstudy,theliteraturereviewbeganwithstudiesoftitlesthatincluded the concept of ‘socio-psychological factors/dynamics/dimensions’withinparticipation,participa-toryplanningandcollectiveactionliterature(suchasAdamson,2010;Cooke,2001;Burton,2004;Denhardtetal.2009;Dietzetal.1998;Douglas2006;SoodandMitchell,2004;VanZomeren,2009;ZappalàandBur-rell,2001).However,thisreviewdidnotprovidemanyconcepts based onwhich socio-psychological factorscouldbecategorizedtodeterminesocio-psychologicaldimensionsofparticipatoryprocesses.Forthisreason,thescopeoftheliteraturereviewisbroadenedtotakeinalsoliteraturerelatedtootherparticipatorypracti-

ces,includingadministrativescience,conflictresoluti-on,educationaltechnology,architectureandeconomy(such as Franklin, 1975; Gayer et al. 2009; HoffmanandBazerman,2005;HoffmanandHenn,2008;Hug-hesetal.2002;Werner,2008).

However, the literature review revealed very fewstudies related to the socio-psychological dynamicsofparticipatoryprocesses.Moreover,thestudiesthatwere identified raiseddifferent issues andhaddiffe-rentdimensionsunderthetitleofsocio-psychologicaldynamics/factors.For this reason,evenmany impor-tant issues at interactional level are pointed out byscholarswithin the context of participatorypractice;noneofthestudieswereabletoprovideaframeworkthatwouldhelpdefineanddiscussthesocio-psycho-logicaldimensionsofparticipatoryprocesses.Ontheotherhand,thereviewrevealedthatwithina10-yearperiod inparticipation literature,awarenesshad inc-reased on the effects and importance of the socio-psychological dynamics of participatory processes;howeverthesocio-psychologicaldimensionsofparti-cipatoryprocessesandtheireffectsareyettobeadd-ressed.Forthisreason,todeterminethesocio-psycho-logicalfactorsaffectingtheparticipatoryprocessesatinteractionallevel,theresearchwasconductedwithintheparticipationliterature.Throughthisway,fortheuse of theoreticians and practitioners in the field ofplanningandotherfieldsfocusingontheparticipatoryexperiences,theframeworkofsocio-psychologicaldi-mensionsofparticipatoryprocesseswillbeprovidedwhich will help to reveal a part of invisible reasonsbehindthevisiblecharacteristicsofparticipatoryplan-ningexperiences.

Withinthecontextofthisstudy,onlyalimitednum-berofarticleshavebeensearched,meaningthattheremaybeotherstudiesdealingwiththesocio-psycholo-gicalattributesofparticipatoryprocesses.However,gi-venthelimitedscopeofthisresearch,beingthesyste-mizationofsocio-psychologicaldimensions,increasingthescopeoftheliteraturereviewisneithernecessarynorpossible.Whiletheremaybeothersocio-psycho-logicaldimensionsofparticipatoryprocessesthatarenot determined in this study, it is not the intentionhere to determine all such examples, but rather towhat extent socio-psychological dimensions are dis-cussedintheparticipationliteratureandrelatedpubli-cations.Asasecondarypurpose,thepapercategorizestheconcepts thathavebeencovered in literature todate,butnotunder thenameof socio-psychologicalattributes/factors, as socio-psychological attributes,and in thisway, todetermine their socio-psychologi-

2 CİLT VOL. 9 - SAYI NO. 1



caldimensions.Thisstudyalsoaimstoclearapathforlaterexploratorystudiesofothersocio-psychologicaldimensionswhile investigating theeffectsonpartici-patory processes of the socio-psychological dimensi-onsdeterminedinthisstudy.

Tothisend,withinthecontextofthisstudyfirst,theparticipatory planning approach is discussed,mainlybased on the Habermas’ communicative rationality.Second,participatoryplanningprocessesaredefinedasaprocessofsocialinfluenceamongtheirmaincom-ponents, from which the relationship between par-ticipatory planning processes and the area of socialpsychologycanbeunderstood.Moreover,bydetermi-ning themain components of participatory planningprocesses,thisstudyfocusesontheindividual/group/societyasamaincomponentofparticipatoryproces-ses.Third,forthepurposeofthisstudy,particularfo-cuswillbeonthesocio-psychologicalfactorsaffectingparticipatory processes at interactional level, whichwillbefurtherinvestigatedwithareviewofpreviousliterature,afterwhichtheywillbecategorizedaccor-dingtotheircommonfeatureswiththeknowledgeoftheliteratureonsocio-psychologicalconcepts.Finally,the socio-psychological dimensions of participatoryprocessesatinteractionallevelwillbedisplayed.

Participatory Planning ApproachInthesecondhalfofthetwentycentury,underthe

effectsofchangesinproceduralapproaches,planninghasstartedtobeconceptualizedasaninteractivepro-cess,andtheplanningparadigmhaschangedinfocusfromplanand/orpolicyoutputstoprocessesactivatedby social actors and their interactionswithin uniquecontexts. This transformation can be explained as ashiftfromrational-comprehensiveplanningtoproce-duralplanning.Thisparadigmchangeinplanninghasoccurred inparallel toa shift from instrumental rati-onality to communicative rationality, andHabermas’workonthenatureofcommunicativeaction iscom-monlyacceptedashavinghadatransformativeimpacton the planning field (Forester, 1989; Healey, 1997;Innes,2004;YiftachelandHuxley,2000).Althoughnottheonlyproceduralplanningapproach,participatoryplanningapproachbasedonHabermas’communicati-verationalityhascometodominateasaplanningapp-roach(Healey,1992;1997;1999;Innes,1995;1996).Following in thewake of Habermas,who advocatedthe applicationof a collaborativemodel of decision-makingasatooltoachievethedemocratizationofthewider society, many planners have developed theirown approaches to planning, including collaborativeplanning (Brand and Gaffikin, 2007; Healey, 1997),

communicative planning (Sager, 2001), deliberativeplanning(Forester,1999)andconsensusbuilding(In-nes, 2004) as more democratic planning processes.Evenalloftheseplanningstylesarecalledbydifferentnames,inallplanningisregardedasacommunicative,interactiveactivity.Inasimilarway,thisstudyfocusesonparticipatoryplanningbuiltonHabermas’commu-nicativerationality.

CommunicativeplanningtheoryfirstemergedwithForester’s (1985) applicationofHabermas’ theoryofcommunicative rationality to planning, and Forester’worksencouragedmanyotherplanningtheorists(He-aley,1992;1997;1999;Innes,1995;1996;InnesandBooher, 1999; Sager, 1994) to pursue Habermasiantheoryasabasisforplanning.Forester(1985)critici-zed rational-comprehensive planning built on instru-mental rationality and its decision-makingmodel, aswithinsuchadecisionmakingprocessdecisionsweremadeusingascientificandtechnologicalframework,whilerationalitywasconstructedbythepoliticalandeconomiceliteswithinsociety.Basedonhiscriticisms,Forester(1985)wentontoproposeanewtestofratio-nalityforpolicy,plansandactionsbasedonHabermas’communicativerationality.AsstatedbyHealey(1997),theworks of Forester formed a new basis of proce-duraltheoryinplanningthatacceptedplanningasaninteractiveprocessundertakenwithinasocialcontextandthistransitionbecameknownasthecommunica-tiveturninplanning.

Withcommunicativerationality,Habermas(1984)arguesthatinordertodecideuponwhatactionistobe taken inaparticular situation; communitiesneedto work collaboratively when assigning priority andvaliditytodifferentclaims.Toexplaintheprocess,Ha-bermas(1984)suggeststheexistenceofanintersub-jectiveconsciousness,rejectingtheconceptthatsoci-etyismadeupofatomisticindividualsthatinteractaseachattemptstomaximizetheirownbenefit (Fores-ter,1995;Healey,1997).Habermas(1984)conceptu-alizessocietyasbeingmadeupof individualswhoseconsciousnessiscontinuallybeingsociallyconstructedthrough their interactionswithother individuals.Ac-cordingtoHabermas(1984)individualsconstructtheirconceptualizationofrealityintwoways.First,realityisconstructedwithinanindividual’sownconsciousness,basedontheirownperceptions,moralreasoningandemotivefeelings;andsecond,theconstructionofre-alitybyanindividualisinfluencedthroughtheirinte-ractionwithother individualsas theyconstruct theirown realities.Habermas (1984; 1990) argues that insuchacontextadecision-makingmodelthatencoura-

gesthecollectiveconstructionofgoalscancreateanenvironment inwhich insteadof theachievementofselfbenefit,achievementofcollectiveunderstandingand agreementbecome the aim.With this decision-makingmodel,whichisthebasisoftheparticipatoryplanning approach, Habermas (1984) theorizes thatinteractions involvingcollectivereasoning,discussionand analysis can result in a unified vision of reality,andassertsthatwithsuchadecisionmakingprocess,thebenefitswillbewide-rangingandwillresultinanincrease in thedemocratizationof societyandsocialcapital.

In thepresent study, these twoprocesses of con-ceptualizationof realitydefinedbyHabermas,whichoccurred during the participatory planning process,accept as the basis of the psychological and socio-psychological dimensions of participatory processes,whichareaffectiveontheparticipatoryprocess;theyshape participatory experiences and their achieve-ments.However,sinceresearchattheindividuallevelneedtodeeperpsychologicalexplanations,thisstudyfocuses on the socio-psychological factors affectingparticipatory processes at interactional level. As thefocusofthisstudy,thesocio-psychologicaldimensionsand their effects on the participatory process couldonlybeunderstoodbydiscussingontheparticipatoryprocess.

Participatory Planning Process andIts Main Components

Participatoryplanning isan interactiveprocessac-tivatedby individuals and their interactionswithin auniquecontext.Differentfromthetraditionalplanningapproach, being focus of the participatory planning,processhascarriedspecialimportanceforthepartici-patoryplanningapproach,inthatitaddressesnotonlythe substanceof specific issues,but alsohow issuesare discussed, how problems are defined and howstrategies to address them are articulated. Althoughparticipatoryplanninginvolvessomeaspectsofratio-nal-comprehensiveplanning,includingsurveys,analy-ses,choicesofstrategyandmonitoring(Healey,1997),theseactivitiesareundertakeninteractivelywithintheparticipatoryprocess.Moreover,differentfromarati-onal-comprehensiveplanningprocess,aparticipatoryprocessdoesnot setout toestablisha setofproce-dures foractivitiesto follow,astheaim instead is tohelpcommunitiesinventtheirownparticipatorypro-cesses;theresultofwhich is inevitablya locally-spe-cificprocess(Healey,1997).Shouldthesameprojectbeconductedwithindifferentlocalities,theprocesseswithineachlocality,andaccordingly,theend-products

ofthesecontextuallydifferentprocesses,wouldbedif-ferent.Inshort,everyparticipatoryplanningprocessisaslocally-specificanduniqueasthecontextinwhichtheprocessisconducted.

However,thisuniquenessoftheparticipatorypro-cess comes not only from the different contexts inwhichitisconducted,asthedifferentsocialactorsandtheir interactions during the participatory planningprocess also play a part. Eachparticipatory planningprocess involvesdifferentsocialactors,andevendu-ring individual participatory process, different socialactorstakepartindifferentstagesoftheprocessde-pendontheirwills,theirrolesintheparticipatorypro-cessandtheprocessdesignoftheparticipatoryplan-ningexperience.

Ontheotherhand,eveneachparticipatoryprocessisunique,reachingconsensus,throughconcessionsornot,isthecommonaimofeachparticipatoryprocess.Consensusor inter-subjectively sharedagreementasthesuccessfulconclusionoftheparticipatoryprocessisalsooneofthemainassumptionsandpre-conditionsofparticipatoryprocessbasedonHabermas’commu-nicativerationality.However,evenconsensusbuildingisanidealforparticipatorypractices,makingconces-sioninapeacefulenvironmentisawaytoreachcon-sensus.

Inadditiontodecisionsorplanswhichareprodu-cedintheparticipatoryprocess,asarguedbyGruber(1994),aprocessinwhichconsensusisbuiltwillpro-ducemutuallearning,social,intellectualandpoliticalcapital. However, consensus is more than the merearithmetic compromise that emerges if all involvedstakeholdersconcedealittlebit,butasitisstatedbyInnes(2004:7)‘consensusisonlyreachedwhenallin-terestshavebeenexploredandeveryefforthasbeenmadetosatisfytheseconcerns’.Therefore,eventhereisoptimismamongscholarsworkingonparticipatorypracticesabouttheforceofabetterargumentandinturntheachievabilityofconsensus, theparticipatoryprocessandalsoconsensusasaproductof thispro-cess isaffectedbymanyfactorssuchasthosesocio-psychological as focused on in the present study. Toexplorethefactorsaffectingparticipatoryprocessandsoitsachievementsthemaincomponentsofparticipa-toryprocessesshouldbeclarified.

Attemptstodefineaparticipatoryplanningprocessandthefactorsthatmakeituniquerevealthreemaincomponents, being the individual/group/society, thecontextandtheprocessitself,asconceptualizedinFi-gure1.Thefirstcomponentofaparticipatoryplanning




processistheprocessitselfanditscharacteristics;se-condistheconductingofeachprocesswithinauniquecontext, and third are the individual/group/society,somewhoarefromthecontextinwhichtheprocessisbeingrealizedandotherswhoarenotsuchasplan-ners,processdesignersandexperts.Thesethreemaincomponents have their own particular components.For instance, the individual/group/society aspect, asthemainfocusofthisstudy,hasdynamicsatindividu-al,interactionalandsocio-culturallevels.Whilethein-dividuallevelrevealsalinkbetweentheparticipatoryplanningapproachandthefieldofpsychology,issuesrelatedtointeractionalandsocio-culturalfactorsreve-alalinkparticularlywiththefieldofsocialpsychology.

Duringtheparticipatoryprocess,interactionsoccurbetweenthethreemaincomponents,activatingapa-rallel social influence process. Not only the process,butalsotheindividual/group/societyaspectsandcon-textareaffectedbythetransformativeeffectsofsocialinfluence(Figure1).Therefore,theparticipatoryplan-ningprocessisdescribedasaprocessofsocialinfluen-cethatcontinuesthroughouttheprocessasaconsti-tutiveelement.Ontheotherhandsocial influenceisoneof themain researchareasof socialpsychology,andthereforetoexploreitsnatureduringthepartici-patoryplanningprocess,social influencemaybedis-cussedwithinthecontextofsocialpsychology.

Social influenceasasub-areaofsocialpsychologyaims to understand the nature and power of socialinfluenceandseekstolearnhowindividualsthinkorfeelabout,influenceorinteractwithrealorimaginedothers (Dunn, 2008). Individuals are connectedwithother individualswithin society,witheach individual

beingaffectedbyalltheothers.Asresultofthissocialinteractionbetween individuals andothers,whetherrealor imagined,social influence isoccurred.Assta-tedbyDunn(2008)social influenceisanelementaryaspectofhumansocietiesandunderthesocialinflu-enceofpersonalattitudes,theattitudesofgroupsandlargersocietiesareformed.Morespecifically,differenttheoreticalmodelsemphasizedifferentaspectsofthisexperience.

Latané (1981) explainsmutually social influence inhisdynamicsocialimpacttheory,arguingthatthereal,impliedor imaginedpresenceoractionsofothersre-sultinavarietyofchangesinphysiological,emotional,motivational,cognitiveandbehavioralstatesthroughadynamicand iterative influenceprocess.This, inturn,constructs a social structure, producing localized cul-tures of beliefs. Another model is constructed uponthesocialinfluencenetworktheoryofFriedkin(1998),which,likethepreviousone,acknowledgessocialinflu-enceasaprocess,butfurtherexaminessociologicallysmallgroupdynamicsfrombothcognitiveandstructu-ralperspectives.Friedkinarguesfurtherthatnetworksofinterpersonalinfluencecontributetotheformationofinterpersonalagreementsandgroupconsensus(Fri-edkinandJohnsen,1999).Thoseinvolvedrevisetheiropinionsastheyengagewithconflictinginfluentialopi-nions,andthepatternsandstrengthsoftheinterperso-nalinfluencesdeterminetheinfluencenetworkamongthegroupmembers.Finally,MoslerandBrucks(2001)presentbothinternalandexternalconditionsinamo-delofsocialinfluence:theexternalbeingtheinfluencescomingfromtheoutside,suchasattitudes,persuasive-ness,status,situationalandincentives;andtheinternal

Social actors who participate in and/or leave from the participatory planning process are not fromthe context in which the participatory practise is conducted

Context of the locale in which participatory planning process in conducted

Social actors who participate to and/or leave from process are from the context

Participatory Planning Process

Social influence process

Figure 1. Participatory planning process and its main components.

representingtheeffectsfromtheinside,suchasvalues,knowledge,self-responsibilityandmotives.

Thesubjecthasneverbeforebeenaddressedwit-hinplanningliteraturebasedonthistheoreticalfoun-dation;inwhichsocialinfluencecanbeconsideredasa constitutive element of the participatory planningprocess, affecting the participatory planning processby creating changes in an individual’s thoughts, fee-lings, attitudes or behaviors, and in the interactionsthatbringaboutchangesalsowithinthesocio-culturalcontext.Inthecourseofaparticipatoryprocess,socialinfluencecontinuesnotonlybetweenindividuals,gro-upsandsocieties,butalsointhetransformativeforcesthatexistbetweenallofthethreemainelementsoftheprocess. For this reason, socio-psychological fac-tors have become effective in participatory planningprocessesandareofparamount importance inplan-ningfieldsincetheydeterminetheparticipatorypro-cessesandtheirachievements.

Socio-Psychological Factors AffectingParticipatory Processes As discussed previously, Habermas (1984) argues

that the construction of reality is influenced by theindividual’s own perceptions, moral reasoning andemotivefeelingsandbyinteractionswithotherindivi-duals.Participatoryprocessisactivatedbyinteractionsofindividuals,throughwhichindividualsputintousestheirknowledgeandskills intheprocess.Asaresultoftheseinteractions,socialinfluenceresultsinchan-ges in the thoughts, feelings, attitudes and/or beha-viorsof the individuals, and thesechanges influencetheparticipatoryprocessanditsachievements.Sinceduringthis interactiveprocess, individualsmayaffecteach other’sway of constructionof reality and theymay construct their own realitywhich provides shif-tingfromcompetingintereststoconsensusastheaimoftheparticipatoryprocess.Duringtheparticipatoryprocessindividualsastheparticipantsofprocessmayworktoreachconsensusbycommunicating,bypersu-adingeachother’sontheiropinions,aboutthedecisi-onorplanwhichisthefocusoftheprocess,orbyper-suadingeachothertogiveconcessionsthroughusingpoweroverotherparticipants.Inshort,duringthepar-ticipatoryprocess,socialactorsmaypersuadetheot-hersocialactorsandchangetheiropinionswhicharethewayofbuildingconsensus.Inthisprocess,power,evenifitisnotademocraticway,maybeusedtoreachconsensusasitisarguedbyFoucauldianliterature.Asaresult,dependontheindividualsandtheirinteracti-onswithintheuniquecontext;consensusmaybebuiltwithorwithoutconcession,orconsensusmaynotbe

builtduringaparticipatoryprocess.Therefore,theso-cio-psychologicalfactorsatinteractionallevelthatareresultedfrominteractionssuchascommunicationandpower canbe said tohave transformativeeffectsontheparticipatoryprocessanditsachievements.

Asthetwomostdiscussedconceptsinparticipatoryapproaches,communicationandpowerarethesocio-psychologicaldimensionsat interactional level.While,communicationisoftendiscussedaroundtheconceptof Habermas’ communicative rationality, discussionsofpowerarebasedmainlyonFoucauldian literature,which criticizes communicative theory and the com-municative turn in planning. The central controversybetween these two theoretical sides is theirdifferentconceptualization of power. According to Foucault’sapproach,powerisahistoricallyemergedphenomenonadjacenttothelifeworlditselfthatmeanspowerisnotacceptedasan‘outerdistortion’tothe lifeworldas itisacceptedbyHabermasandhisfollowers(Mäntysalo,2005).Foucauldianliteratureacceptedpowerasacons-tructive force that shapes individuals’ understandingsandperceptions,asopposedtobeingseenasanouterdistortion of individuals’ communication. In a partici-patoryprocess,theuseofanykindofpowerchangesthequalityofconsensus,whichisdefinedasanidealinHabermasianliterature,turningconsensusintoconces-sion,orconsensusbuildingwithconcession.

However,within the contextof this study, insteadofdiscussingoncommunicationandpowerconceptsaround Habermasian and Foucauldian literatures,bothcommunicationandpowerandsub-issues rela-tedtothemaredeterminedasthesocio-psychologicalfactorsatinteractionallevelthatarethemainpointoffocus.Inthefieldofsocialpsychology,studiesoftheinteractional level concentrate on theories and con-ceptsinwhichpeopleinterpretoneanother’sactions.Itistheinteractionsthathappenbetweenpeoplethatareofinterest,withthemainfocusbeingonthecon-cept of communication. Communication is discussedasaninteractionaldimensionthatformsthebasisofother socio-psychological dimensions. On the otherhand,allofthesocio-psychologicaldimensionsarein-terrelatedwitheachother.

After clarifying the context of socio-psychologicalfactorsatinteractionallevel,thisstudycontinueswithareviewofliteraturerelatedtothesubject,withtheintentionbeing todetermine the socio-psychologicalfactorsaffecting theparticipatoryprocesses. For thisreason,theresearchwasconductedwithintheparti-cipationliterature.Inthisway,thesocio-psychologicalfactorsandissuesaregatheredtogetherandcollectedwithinthesub-groupsdependontheircommonalities,




afterwhich,thesesub-groupswerecategorizedbasedontheknowledgeofsocialpsychology,beingcommu-nication,power,persuasion,attributionandinterper-sonalrelationships(Table1).

Socio-Psychological Dimensions of theParticipatory Processes at Interactional LevelCommunication

Communication, as generally defined, is the exc-hange of thoughts and information through speech,visuals,signals,writingorbehavior.AccordingtoTerry(1997: 269), communication based on Habermas’s

studies,is‘ameanstoreachagreementthroughinfor-meddiscourseinarevitalizedsphereofpublicdebate.’Communicationisoneofthebasicsocio-psychologicaldimensionsofparticipatoryprocesses sinceduringaparticipatory process, social actors learn about eachotherandtheprocessthroughcommunication,mea-ning that socialactorsget toknowsomethingaboutthosewithwhom they communicate, aswell as thesubjectof their communicationwhenmakingdecisi-ons.Moreover,bycommunicatingtheytrytopersua-deeachothertoreachconsensusorpersuadetogiveconcessions in the caseswhere consensus couldnotbebuiltwithoutconcessions.

Table 1. Socio-psychological factors ahd issues discussed within the participation literature

Comunication

Communication (Schulz et al. 2003; Shindler and Neburka 1997; Bickerstaff 2004)Maintenance communication (Wandersman 2009)Constructive dialogue (Dalton 2006; Webler et al. 2001)Multi-way communication (Webler 1995)

Power

Manipulation (Dalton 2006), diverse control (Wandersman 2009)Rewards and punishment (Hoffman and Henn 2008)Power relations (Frewer 1999; Rowe et al. 2004)Equal power (Webler et al. 2001; Schulz et al. 2003), equality (Crosby et al. 1986; Duffy 1991; Guynn and Landry 1997), power and equity (Bickerstaff 2004), power distance (Enserink et al. 2007)Power orientation (Turner and Killian 1957)

Persuasion

Mobilization (Wandersman 2009)Reward and punishment (Hoffman and Henn 2008)Democracy in group (Frewer 1999; Rowe et al. 2004), a democratic management-unbiased (Cooper 2002)Consensus-based interaction (Webler 1995)

Attribution

Consistency (Mahoney et al. 2003; Klein et al. 2001), change and consistency (Reis et al. 1993)Commitment and clarity (Buchy and Hoverman 2000), the level of engagement and commitment of the partners (Dowling et al. 2004)Responsibility (Webler et al. 2001; Dowling et al. 2004), task and maintenance behaviors (Schulz et al. 2003; Webler et al. 2001), res-ponsibility of participants (McCool and Guthrie 2001)Critical self-reflection (Webler 1995)Personal incentives (Wandersman 2009)Fear of change, tradition of ‘continuity’, difficult changes in mentality (Pascani and Bujiu 2010)

Relationships

The care and feeding of participants (Shindler and Neburka 1997; Webler et al. 2001)Entering the community (Hagmann et al. 1999)Relationship building (McCool and Guthrie 2001)Trust (Schulz et al. 2003; Bentrup 2001; Webler et al. 2001; Bickerstaff 2004), trust, reciprocity and respect between partners (Dowling et al. 2004), trust and confidence (Carnes et al. 1998; Tippett et al. 2005), mutual trust (Pascani and Bujiu 2010)Hidden agenda (Cooper 2002)

Asthefirstsocio-psychologicaldimensionofparti-cipatoryprocesses,communicationisdiscussedalong-sideallof itsdifferentsub-issueswithinparticipationliterature, in addition to Habermas’ communicativerationalityandcommunicativeturninplanning.Intheparticipation literature, Schulz et al. (2003), ShindlerandNeburka(1997)andBickerstaff(2004)talkaboutthe concept of ‘communication’;whileWandersman(2009)refersto‘maintenancecommunication’;Dalton(2006)andWebleretal.(2001)usetheterm‘construc-tivedialogue’;andWebler(1995)discusses‘multiwaycommunication’ (Table 1). These can be consideredas the sub-concepts of the communication dimensi-on discussed in participation literature. Looking the-sesub-conceptswiththeknowledgeoftheliteratureonsocio-psychological concepts revealscontinuityofcommunication as maintenance of communication,meansofcommunicationasmultiwaycommunicationand typeof communicationas constructivedialogueasfactorsaffectingtheparticipatoryprocesses.

Power

Power, using the well-known definition of Dahl(1957:202), isdefinedas‘AhaspoweroverBtotheextentthathecangetBtodosomethingthatBwouldnototherwisedo’.As thesecondsocio-psychologicaldimensionofparticipatoryprocesses,powerisdiscus-sed alongside its different sub-issues in bothpartici-pationandFoucaldianliterature.Inaddition,referringtopowerintermsofitsinfluenceontheparticipatoryprocess,Dalton(2006)raisestheconceptof‘manipu-lation’; whileWandersman (2009) discusses ‘diversecontrol’.HoffmanandHenn(2008)talksabout‘rewardandpunishment’,whileFrewer(1999)andRoweetal.(2004)discussestheconceptof‘powerrelations’.Web-leretal.(2001)andSchulzetal.(2003)mention‘equalpower’;Crosbyetal.(1986),Duffy,(1991)andGuynnandLandry (1997)usetheconceptof ‘equality’;andBickerstaff(2004)referstopowerandequity;Enserinketal.(2007)use‘powerdistance’;andTurnerandKil-lian(1957)refertotheconceptof‘powerorientation’(Table1).Theseconstitutethesub-conceptsofthepo-werdimension,asdiscussedinparticipationliterature.Evaluatingthesesub-conceptswiththeknowledgeofthe literature on socio-psychological concepts raisespowerequality,powerrelationsanddifferentusesofpowersuchasreward,punishmentandmanipulationasthefactorsaffectingtheparticipatoryprocesses.

Persuasion

Persuasion is a deliberate attempt by one persontochangetheattitudesofothers(PettyandCacioppo,

1986).Althoughpersuasionhasnotbeenthesubject,itremainsasoneofthemostimportantsocio-psycho-logicaldimensionsofparticipatorypracticesinthatallparticipatoryprocesses involveapersuasionprocess,attheendofwhichinter-subjectivelyestablishedag-reements, decisions or plans are produced. Duringparticipatoryprocesses,socialactorstakeapersuasivepositionsoastogettheirpointacross.

Asthethirdsocio-psychologicaldimensionofparti-cipatoryprocesses,persuasionisdiscussedalongsideits different sub-issues in participation literature. Asafactoraffectingtheparticipatoryprocess,Wanders-man (2009) discusses the concept of ‘mobilization’;Hoffman andHenn (2008) addresses the concept of‘reward and punishment’; Frewer (1999) and Roweetal.(2004)citetheconceptof‘democracyingroup’;Cooper(2002)mentions‘ademocraticmanagement’;andWebler(1995)refersto‘consensus-basedinterac-tion’(Table1).Thesearethesub-conceptsoftheper-suasiondimensiondiscussedinparticipationliteratu-re.Lookingthesesub-conceptswiththeknowledgeofthe literatureon socio-psychological concepts showsways of persuasion as reward andpunishment, con-sensus-based interaction and mobilization; and set-tingswherepersuasion is realizedasdemocracy inagroupasfactorsaffectingtheparticipatoryprocesseswithinthecontextofthepersuasiondimension.

Attribution

Attribution is amental explanation that points tothecauseofaperson’sbehavior,andplaysaroleintheformationandevolutionofinterpersonalrelationships(Kelley,1973).Likepersuasion,discussionsofattribu-tioninliteraturearenotascommonasthosefocusingoncommunicationandpower;howeveritconstitutesanother important socio-psychological dimension ofparticipatoryprocesses.Attributiondimensionaffectsparticipatory processes by affecting the persuasionprocesseswhichresultedinconsensusornotinrelati-onwiththeattributesofpowerdimension.

Asasocio-psychologicaldimensionofparticipatoryprocesses,attributionisdiscussedalongsidedifferentsub-issueswithinparticipationliterature.WhileMaho-ney et al. (2003) andKlein et al. (2001) refer to theconceptof ‘consistency’;andReisetal.(1993)speakoftheconceptof‘changeandconsistency’;BuchyandHoverman (2000) describe the concept of ‘commit-mentandclarity’andDowlingetal.(2004)talkabout‘thelevelofengagementandcommitmentofthepart-ners’.Webleret al. (2001) andDowlinget al. (2004)mention the concept of ‘responsibility’; Schulz et al.




(2003)andWebleretal.(2001)referstotheconceptof‘taskandmaintenancebehaviors’andMcCoolandGuthrie (2001) use the concept of ‘responsibility ofparticipants’;Webler (1995) also speaks of the con-cept of ‘critical self-reflection’; Wandersman (2009)discusses the concept of ‘personal incentives’; andPascaru and Buţiu (2010) refers to ‘fear of change’.Thesearethesub-conceptsoftheattributiondimen-sion, as discussed in participation literature. Lookingthese sub-concepts with the knowledge of the lite-rature on socio-psychological concepts raises consis-tency and inconsistency, internal attribution such ascriticalself-reflection,personal incentivesandfearofchange,andexternalattributionsuchasresponsibility,commitmentandclarityasthefactorsaffectingparti-cipatoryprocesses.

Interpersonal Relationships

Relationship is a product of double-description,whichenablesustobegintothinkofthetwopartiestakingpartintheinteraction(Bateson,1979).Thein-terpersonalrelationshipsdimensionplaysaroleintheattemptsofpeopletopersuadeotherstoeffectchan-gesintheirattitudesduringparticipatoryprocesses.

As a socio-psychological dimension of the partici-patory processes, relationship is analyzed alongsideitsdifferentsub-issueswithinparticipationliterature.WhileShindlerandNeburka(1997)andWebleretal.(2001)refertotheconceptof‘thecareandfeedingofparticipants’;Hagmannetal. (1999)discussthecon-ceptof‘enteringthecommunity’;McCoolandGuthrie(2001)speakoftheconceptof‘relationshipbuilding’;Cooper(2002)referstotheconceptof‘hiddenagenda’.Moreover,‘trust’asthemostdiscussedsocio-psycho-logicaldynamicofparticipatoryprocessesisdiscussedbySchulzetal.(2003);Bentrup,(2001);Webleretal.(2001);Dowlingetal.(2004);Carnesetal.(1998);Pas-caruandBuţiu (2010),Bickerstaff (2004)andTippettetal. (2005).Evaluatingthesesub-conceptswith theknowledge of the literature on socio-psychologicalconceptsrevealstypeofrelationshipsasthecareandfeeding of participants, relationship building, hiddenagendaandtrustarerevealedasfactorsaffectingpar-ticipatoryprocesses.

Discussion Thepresentstudyfocusonthefactorsaffectingthe

participatoryprocessesrelatedtoindividuals’interac-tiontoprovideaframeworkforthefurtherresearchesand participatory practices related to socio-psycho-logical dimensions at interactional level with the in-tentionbeingtoimprovetheparticipatoryprocesses.

Asshownabove, this issuehasbeendocumentedtosome degree in participation literature, but remainsun-systematized, and does not provide a conceptualframework that canguideanunderstandingofwhatactually happens during such processes. This studyclarifiedthatcommunication,power,persuasion,att-ributionandinterpersonalrelationshipsarethesocio-psychologicaldimensionsofparticipatoryprocessesatinteractionallevelthatisapartofunexploredfactorsaffectingparticipatoryprocesses.

Within the context of this study, communicationhasbeendetermined as thefirst socio-psychologicaldimensionofaparticipatoryprocess.Inadditiontoitsimportance as thebasis of other socio-psychologicaldimensions, in participatory processes consensus-building requires effective communication betweenthe participants of the process. The communicationdimension, through its attributes, affects the pro-cessanditsachievements,giventhatcommunicationamongtheparticipantsisapre-conditionofapartici-patoryprocess,sincecommunicationstarttheprocessanditsattributesprovideforitscontinuity,afterwhichconsensusmayormaynotbeachieved.Assuchanim-portant dimension communication can be enhancedthrough variousmeans, to be chosen depending onthe contextual settingandneeds in aparticular par-ticipatory process. This calls for the planning of thecommunicativeprocesswiththestakeholdersandthesystematicimplementationoftheappropriatemeans.Itis,however,essentialthattheapplicationbeflexibletotakeintoaccountanyunforeseenemergences.

Participationimpliesaredistributionofrolesintheparticipatory planning process, enabling all partici-pantstobedeliberatelyincludedintheprocess,whichisthusaffectedbythepowerofeachparticipant.Thepower dimension, as the second socio-psychologicaldimensionofparticipatoryprocesses,anditsattribu-tesdeterminewhetherparticipationisanemptyritu-al,orwhetheralltheparticipantshaveanelementofinfluenceintheplanningprocess.Thepowerdimensi-on,throughitsattributes,determinesthetypesofin-teractionsandcommunicationsinaparticipatorypro-cess.Moreover,an increase intheuseofpowerandpowerinequalityintheprocessdecreasestherealiza-tionpointofpersuasion,leadingtomoreconcessionsbeingmadebyparticipantswithalowlevelofpower.However, in a process dominated by asymmetricalrelationships in theeffectsofpower, consensusmaybebuilt,butsuchaprocesscouldnotbedeterminedasdemocratic.Incontrast,inaprocessdominatedbyequalpowerrelationsandsymmetricalrelationships,

consensusmaybebuiltdemocratically.Ontheotherhand,‘power’remainsasapermanentcomponentofanysocialrelationship,althoughdifferentformsofpo-werareevidentinanyinteraction.Accordingly,itcan-notbesaidthateverypowergamecanbe identifiedandeliminatedfromparticipatoryprocesses;althoughminimizingsuchsituationsthroughappropriatefacili-tationispracticallypossiblebymaintainingtheobjec-tivityofthefacilitators,astheguarantorsoftheparti-cipatoryprocesses.

Communicationandpowerarethemostcommonlydiscussed concepts in participation literature basedmainly on Habermasian and Foucaldian literature.However, thepresent studyhasnotonly focusedonthesetwopopularconceptsandtheirattributes,butalsodeterminedothersocio-psychologicaldimensionsatinteractionallevelandtheirattributes.

Attribution, focusingonhowpeopledraw inferen-cesfromoneanother’sbehaviorduringtheirinterac-tions, is determined as the third socio-psychologicaldimensionofparticipatoryprocesses.Theattributiondimension and its attributes are able to explain thebehaviorandtendenciesofindividualsandtheirchan-gesinattitudeduringparticipatoryprocesses.Theatt-ributiondimension,throughitsattributes,affectsthefunctioningandqualityofpower,whilealsogiving itshape and accordingly it affects also consensus buil-ding.Collectiveexperienceslikeparticipatoryplanningprocesses contribute, to somedegree, to the impro-vement of human capital, encouraging thinking andactingtogether.Accordingly,suchinitiativesshouldre-sultinagradualimprovementofpeople’scapacitytoactinamoreparticipatoryanddemocraticway.Ontheotherhand,althoughthismayrequireexperienceandtheremaybeaneedforconsciousnesstoevolveovertime,itispossibletoprovideattributioninsuchawaythattheyensuredemocraticcommunication.Thisne-cessitatesfosteringamechanismoffullparticipation,respectingdiversityandeliminatingdistinctiveness.

Sofar,theinteractionalsocio-psychologicaldimen-sionsascommunicationandattributionhavebeendis-cussedwithreferencetotheconceptsofparticipatoryplanning and consensus building, and power as theconceptusedtocriticizeparticipatoryplanningbasedonHabermas’theory.Therelationships,asthefourthsocio-psychologicaldimension,permitsthediscussionofothersocio-psychologicalattributesattheinteracti-onallevel,suchastrust,asthemostfrequentlydiscus-sedattributeinparticipationliterature.Therelations-hipsdimensionplaysaroleinattribution,persuasion,useofpowerand communicationamong individuals

duringtheparticipatoryprocesses,andisaffectedbyother socio-psychological dimensions. The interper-sonal relationshipsdimension, through itsattributes,affectstheparticipatoryprocessanditsachievementsintermsofthelevelofattractivenessofparticipationwithintherelationshipsoftheparticipants,thetrans-parencyof theprocess and the consistencyofparti-cipants,fosteringasenseofresponsibilityamongtheparticipants. Being such an important dimension, agreatdealofeffortandtimeshouldbegivento,first,exploringrelationshipsthatenhancetheparticipatoryprocess, since thiswould reveal differences that de-pendonthecontext inwhichtheprocess isconduc-ted, and then activating such kinds of relationships.However,bygivingthenecessarytimeandeffort re-quired,whichdependsontheparticipantsandthere-lationshipsamongthem,facilitatorsshouldapproachandapplyemphatically theappropriate tools for theengagementofparticipantsintoprocessesbybuildingrelationships,whilealsobeingawareofandrespectingexistingculturalandsocio-psychologicalboundaries.

Althoughpersuasion is determined in thepresentstudyasthelastsocio-psychologicaldimensionatin-teractionallevel,todateithasnotbeendiscussedinparticipatory planning literature, despite its specialsignificance for participatory processes. The buildingof consensus and the provision of continuity requ-ires aprocessofpersuasionamong theparticipants,andfor this reason,at theheartofanyparticipatoryprocesses,thereshouldbeapersuasionprocessthatproducesconsensuswithorwithoutconcession,andalsoaffectsthemaintenanceofconsensusthrougho-ut the process. The persuasion dimension, throughitsattributes,affectsparticipatoryprocessesandthe-irachievements,sinceitdefinestheendpointoftheprocess,withthetypeofpersuasionbeingmostlyaf-fectedby thepowerdimensionand thepowerattri-butesintheparticipatoryprocess.Sincepersuasionis,withoutdoubt,afundamentalcomponentofdemoc-raticdialogue,everyattemptatparticipatoryproces-sesshouldincludeanappropriatesettinginwhichthepersuasionmechanismcanoperate.Thiscanbedonebyremindingtheparticipantsonaregularbasis,faci-litatingdialogue inanappropriateway,andapplyingdialogicaltoolsthatallowinteractiveandconstructivecommunication.However, since themorepersuasivecharactersinthegroupmayeasilydominatethedirec-tionofdiscussions,itisagainuptothefacilitatorstomaintain a balance betweenwhat is persuasive andwhat is dominating, and tomoderate theprocess inthemostdemocraticway.Otherthanthat,theinter-ventionsshouldideallyencouragetheparticipantsto




makeapersonalefforttocontributetothecollectiveimprovementofparticipation,withoutrelyingonanykindofpower.

In conclusion, this study presents a framework ofsocio-psychological dimensions at interactional levelanddefines theirattributes, that isespecially impor-tanttounderstandhowwouldhelpinthedesignandapplication of better participatory processes for allparticipants.Knowing thesocio-psychologicaldimen-sionsandtheirattributes,asapartofunexploredfac-torsaffectingparticipatoryprocesses,clearsapathfortheexplorationoftheirhinderingorenhancingeffects;andby considering theseeffects, socio-psychologicalattributesmaybeintervenedduringtheparticipatoryprocess.1

Intermsofinterventions,whilesomeofthesocio-psychological attributesat interactional levelmaybeintervenedwithin thecontextofaparticipatorypro-cessandinashortperiodoftime,suchascontinuityofcommunicationandmeansofcommunication,otherscannot be subjected to intervention, or interventionmaytaketoolong,suchasinthecaseofpowerrelati-onsordifferentusagesofpower.Thedeterminationofthesocio-psychologicalattributesthatmaybeinterve-nedduringtheprocessandthemeansofinterventionareofcriticalimportance,sincethisalsoprovidestheframeinwhichrequiredactionscantakeplacebeforeorduringtheparticipatoryprocess.Thedeterminationoftheareas inwhichactionscanbeinitiatedagainsttheobstaclestotheparticipatoryprocesseswouldinc-reasethechanceofamoredemocraticandsuccessfulparticipatoryexperienceforeachstakeholder.

However,itshouldbeconsideredthatsocio-psycho-logicalattributesanddimensionsmayaffecteachuni-queparticipatory process in differentways owing totheuniquenessofeachparticipatoryprocessandthecontext–whileoneattributemayenhanceapartici-patoryplanningpractice, itmayhinderanother.The-refore,duringeachparticipatoryplanningprocess,thesocio-psychologicalattributesandtheireffectsshouldbeexplored,anddependingonthefindings,necessaryinterventionsshouldbesetinmotiontodecreasethehindrancesandenhancethebeneficialeffects.

In summary by categorizing the discussed socio-psychological issuesandconcepts found inparticipa-tion literature, this study has provided a frameworkforfurtherstudiesonthesocio-psychologicaldimensi-onsofparticipatoryprocesses,beingcommunication,power,persuasion,attributionandrelationships,andtheir attributes, for researchers, participatory plan-ners and participatory process designers. Althoughtheconceptsofpowerandcommunicationhavebeendiscussed within planning literature, the dimensionsthathavebeendeterminedas socio-psychological inthepresent studyhavenotbeendiscussedas socio-psychological dimensions of participatory processes,norhavetheireffectsonparticipatoryprocessesbeenexploredorexamined.Forthisreason,providingafra-meworkofthesocio-psychologicaldimensionsofpar-ticipatoryprocessesisimportantforopeningthewayforanexplorationandexaminationoftheireffectsonparticipatoryprocessesindifferentcontexts,andmayleadtoanimprovementinproceduralplanningappro-achesandparticipatoryprocesses,sinceonlywhenallaspectsareunderstoodcanstepsbetakentodesignand execute the best participatory process for eachstakeholderineveryuniquecontext.

References1. Adamson,D.(2010)Identifyingthebarrierstopurpose-

ful citizen participation. International Journal of Socio-logyandSocialPolicy30,no.3/4,114-126.

2. Bentrup,G.(2001)EvaluationofaCollaborativeModel:ACaseStudyAnalysisofWatershedPlanningintheInter-mountainWest. EnvironmentalManagement 27, no.5,739-748.

3. Brand,R.,andGaffikin,F.(2007)CollaborativePlanninginUncollaborativeWorld.PlanningTheory6,no.3,282-313.

4. Buchy,M.,andHoverman,S.(2000)UnderstandingPub-licParticipationinForestPlanning:AReview.ForestPo-licyandEconomics1,15-25.

5. Burton,R.J.F.(2004)Reconceptualisingthe‘behaviouralapproach’ in agricultural studies: a socio-psychologicalperspective.JournalofRuralStudies20,359-371.

6. Carnes, S.A., Schweitzer. M., Peelle, E.B., Wolfe, A.K.,andMunro,J.F.(1998)Measuringthesuccessofpublicparticipation on environmental restoration and wastemanagementactivitiesintheU.S.DepartmentofEnergy.TechnologyinSociety20,385–406.

7. Cooke,B. (2001)TheSocialPsychologicalLimitsofPar-ticipation? In Participation: a New Tyranny? edited byB.Cooke,andU.Kothari,102-121.ZedBooks,London,Newyork.

8. Cooper, J. (2002) Evaluating Public Participation in theEnvironmental Assessment of Trade Negotiations. Re-portforDepartmentofForeignAffairsandInternationalTrade,December.

1 Inthepresentstudytheconceptofinterventiondoesnotrefertoanattempttochangeand/orcontroleveryindividual,interactionsorsta-geoftheparticipatoryprocess.Rather,itisusedtodefinenecessaryactsduringtheprocessandtodesignandmoderate/facilitatethepro-cessbyraisingawarenessof thesedimensions/attributes.Sincetheaimofinterventionistoincreasethelikelihoodoftherealizationoftheparticipatoryprocesses,theinterventionwillhelptoreachcon-sensusbydemocraticmeansbyminimizingthehinderingeffectsofthedimensions/attributesofparticipatoryprocesses.

9. Crosby, N., Kelly, J.M., and Schaefer, P. (1986) CitizensPanels:ANewApproachtoCitizenParticipation.PublicAdministrationReview46,no.2,170-178.

10.Dahl,R.(1957)Theconceptofpower.BehavioralScience2(2),201-215.

11.Dalton,T.M.(2006)ExploringParticipants’ViewsofPar-ticipatory Coastal and Marine Resource ManagementProcesses.CoastalManagement34,351-367.

12.Denhardt,J.,Terry,L.,Delacruz,E.R.,andAndonoska,L.(2009)BarrierstoCitizenEngagementinDevelopingCo-untries, International Journal of Public Administration,32(14),1268-1288.

13.Dietz, T., Stern, P.C., andGuagnano,G.A. (1998) SocialStructuralandSocialPsychologicalBasesofEnvironmen-talConcern.EnvironmentandBehaviour30(4),450-471.

14.Douglas,A.B. (2006)Exploring theBarriers toCommu-nity Involvement in Public Transportation: The Case ofCapital Metro. Public Administration Program AppliedResearchProjects.AnAppliedResearchProjectSubmit-ted to the Department of Political Science Texas StateUniversity,Spring.

15.Dowling,B.,Powell,M.,andGlendinning,C.(2004)Con-ceptualising successful partnerships. Health and SocialCareintheCommunity12(4),309-317.

16.Duffy,D.M.(1991)AnEvaluationofStakeholderInvolve-mentintheB.C.MinistryofForestPlanningProcess.MSthesis,TheUniversityofBritishColumbia,Canada.

17.Dunn,D.S. (2008)ResearchMethodsforSocialPsycho-logy.BlackwellPublication,Malden,MA.

18.Forester,J.(1989)PlanningintheFaceofPower.Univer-sityofCaliforniaPress,LosAngeles,CA.

19.Forester,J.(1985)Designing:MakingSenseTogetherinPracticalConversations.JournalofArchitecturalEducati-on38(3),14-20.

20.Forester,J.(1999).TheDeliberativePractitioner:Encou-ragingParticipatoryPlanningProcesses.TheMITPress.

21.Franklin,J.L.(1975)RelationsAmongFourSocial-Psycho-logicalAspectsofOrganizations.AdministrativeScienceQuarterly20(3),422-433.

22.Frewer,L.(1999)RiskPerception,SocialTrust,andPublicParticipation in Strategic Decision Making:ImplicationsforEmergingTechnologies.Ambio28(6),569-574.

23.Friedkin,N.E.and Johnsen,E.C. (1999)Social influencenetworksandopinion change.Advances inGroupPro-cesses16,1-29.

24.Friedkin,N.E.(1998)StructuralTheoryofSocialInfluen-ce.Cambridge,UK:CambridgeUniversity.

25.Gayer, C.C., Landman, S., Halperin, E., and Bar-Tal, D.(2009) Overcoming Psychological Barriers to PeacefulConflictResolution:TheRoleofArgumentsaboutLosses.JournalofConflictResolution.53(6),951-975.

26.Guynn, D.E., and Landry,M.K. (1997) A Case Study ofCitizenParticipationas a SuccessModel for InnovativeSolutionsforNaturalResource.WildlifeSocietyBulletin25(2),392-398.

27.Habermas,J.(1984)Thetheoryofcommunicativeactionvol.1(trans.byThomasMcCarthy),PolityPress,Boston:BeaconPress;Cambridge.

28.Habermas,J.(1990)MoralConsciousnessandcommuni-cativeaction.MITPress,Cambridge,Mass.

29.Hagmann, J.,Chuma,E.,Murwira,K.,andConnolly,M.(1999)PuttingProcessintoPractice:OperaionalisingPar-ticipatoryExtensioninAgren.NetworkPaperno.94.

30.Healey,P.(1992)PlanningThroughDebate:TheCommu-nicativeTurninPlanningTheory.TheTownPlanningRe-view63(2),143-162.

31.Healey,P.(1997)Collaborativeplanning:shapingplacesinfragmentedsocieties.PalgraveMacmillan,Basingstoke,Hampshire;NewYork.

32.Healey, P. (1999) Institutional analysis, communicativeplanning,andshapingplaces.JournalofPlanningEduca-tionandResearch18(2),111-121.

33.Hoffman,A.,andBazerman,M.H.(2005)ChangingEnvi-ronmentalPractice:UnderstandingandOvercomingtheOrganizationalandPsychologicalBarriers.RossSchoolofBusinessWorkingPaperSeriesWorkingPaperno.923.

34.Hoffman,A.andHenn,R.(2008)OvercomingtheSocialandPsychologicalBarrierstoGreenBuilding,RossScho-olofBusinessWorkingPaperSeriesWorkingPaperno.1106.

35.Hughes, S.C., Wickersham, L., Ryan-Jones, D.L., andSmith,S.A.(2002)OvercomingSocialandPsychologicalBarriers to Effective On-line Collaboration. EducationalTechnologyandSociety5(1),86-92.

36.Innes, J.E. (1995) Planning theory’s emergence para-digm: communicative action and interactive practice.JournalofPlanningEducationandResearch14(3),183-190.

37.Innes,J.E.(1996)PlanningthroughConsensusbuilding:Anewviewofthecomprehensiveplanningideal.JournalofAmericanPlanningAssociation62(4),460-472.

38.Innes, J.E. (2004) Consensus Building: Clarifications fortheCritics.PlanningTheory3(1),5-20.

39.Innes, J.E.,andBooher,D.E. (1999)ConsensusBuildingandComplexAdaptiveSystems.JournaloftheAmericanPlanningAssociation65(4),412-423.

40.Kelley,H.H.(1973)TheprocessesofCausalAttribution.AmericanPsychologist28(2),107-128.

41.Klein,J.G.,John,A.,andSmith,N.C.(2001)ExploringMo-tivationsforParticipationinaConsumerBoycott,CentreforMarketingWorkingPaperno.01-701.

42.Latane,B.(1981)PsychologyofSocialImpact.AmericanPsychologicsts36(4),343-356.

43.Mahoney,J.L.,Cairns,B.D.andFarmer,T.W.(2003)Pro-motingInterpersonalCompetenceandEducationalSuc-cessThroughExtracurricularActivityParticipation.Jour-nalofEducationalPsychology95(2),409-418.

44.McCool,S.F.,andGuthrie,K.(2001)MappingtheDimen-sionsofSuccessfulPublicParticipationinMessyNaturalResourcesManagementSituations.SocietyandNaturalResources14(4),309-323.

45.Mosler,H.J.andBrucks,W.(2001)SocialInfluenceamongAgents:TheSimulationofSocialPsychologicalTheories.ApplicationsintheSocialSciences,125-147.

46.Pascaru,M.,andBuţiu,C.A. (2010)Psycho-SociologicalBarrierstoCitizenParticipationinLocalGovernance:The




CaseofSomeRuralCommunitiesinRomania.LocalGo-vernmentStudies36(4),493-509.

47.Petty,R.E.andCacioppo, J.T. (1986)TheElaborationLi-kelihoodmodelofpersuasion.AdvancesinExperimentalSocialPsychology19,123-205.

48.Reis,H.T., Lin, Y., Bennett,M.E. andNezlek, J.B. (1993)Change and consistency in social participation duringearlyadulthood.DevelopmentalPsychology29(4),633-645.

49.Rowe,G.,Marsh,R.,andFrewer,L.(2004)Evaluationofa Deliberative Conference. Science Technology HumanValues29,88-121.

50.Sager, T. (2001) Positive theory of planning: the socialchoiceapproach.EnvironmentandPlanningA33,629-647.

51.Sager,T.(1994)CommunicativePlanningTheory,Aldes-hotAvebury.

52.Schulz,A.J.,Israel,B.A.,andLantz,P.(2003)Instrumentfor evaluating dimensions of social dynamics withincommunity-based participatory research partnerships.EvaluationandProgramPlanning26,249–262.

53.Shindler,B.,andNeburka,J. (1997)PublicParticipationinForestPlanning:AttributesofSuccess.JournalofFo-restry95(1),17-19.

54.Sood,K.K.,andMitchell,C.P.(2004)DoSocio-psycholo-gical FactorsMatter in Agroforestry Planning? Lessonsfrom Smallholder Traditional Agroforestry Systems,Small-scale Forest Economics.Management and Policy3(2),239-255.

55.Tippett,J.,Searle,B.,Pahl-Wostl,C.,andRees,Y.(2005)Social learninginpublicparticipationinriverbasinma-nagement-early findings from HarmoniCOP Europeancase studies. Environmental ScienceandPolicy8, 287-299.

56.Turner,R.H.,andKillian,L.M.(1957)CollectiveBehavior.EnglewoodCliffs,N.J.:Prentice-Hall.

57.Wandersman, A. (2009) Four Keys to Success (Theory,Implementation,Evaluation,andResource/SystemSup-port):HighHopesandChallengesinParticipation,Ame-rican Journal of Community Psychology. doi 10.1007/s10464-008-9212-x.(accessed30January2009).

58.Webler,T.,Tuler,S.,andKrueger,R.(2001)WhatisGoodPublicParticipationProcess?FivePerspectivesfromthePublic.EnvironmentalManagement27(3),435-450.

59.Webler,T.(1995)‘‘Right’’discourseincitizenparticipati-on:Anevaluativeyardstick.InFairnessandcompetencein citizen participation: Evaluatingmodels for environ-mental discourse edited by O. Renn, T.Webler, and P.Wiedemann,35-86.Kluwer,Dordrecht.

60.Werner,A.(2008)UsingaSocio-psychologicalApproachforUnderstandingtheInfluenceofCivilSocietyonEco-nomicActivity.ZFWU9/1,153-168.

61.VanZomeren,M.(2009) IntroductiontotheSocialandPsychologicalDynamicsofCollectiveAction. JournalofSocialIssues65(4),645-660.

62.Yiftachel,O.,andHuxley,M.(2000)DebatingDominan-ceandRelevance:NotesontheCommunicativeTurninPlanningTheory.InternationalJournalofUrbanandRe-gionalResearch24(4),907-913.

63.Zappalà,G.andBurrell,T.(2001)Whyaresomevolunte-ersmorecommittedthanothers?Asocio-psychologicalapproach to volunteer commitment in community ser-vices. Research and Social Policy TeamWorking Paperno.5.

Keywords:Communicativerationality;interactionallevel;participa-tory planning approach; participatory process; socio-psychologicalfactors.

Anahtar sözcükler: İletişimsel rasyonalite; etkileşim düzeyi; katılımlı planlama yaklaşımı; katılımlı süreç; sosyo-psikolojik faktörler.

Spor Tesisleri ve Alanlarının Deprem SonrasıAfet Hizmetlerine Yönelik Kullanımı

Use of Sports Facilities and Areas for afterEarthquake Disaster Services

Levent ATALI,1 Kürşad SERTBAŞ2

Since our country is located in earthquake zone and damaged substantially due to earthquakes, the need for the organizations and facilities regarding disaster management become important. Evaluation of existing social and physical conditions is required most appropriately for organizations which will be held after di-sasters at national and local sizes and dimensions and the fast-est respond is aimed to meet the requirements and needs. These needs and requirements have been clearly seen after many disas-ters occurred in our country. This purpose of the study is the use of sports facilities and areas as physical spaces in meeting urgent needs and requirements after disasters and afterwards, revealing and discussion of the importance of the evaluation of the fact at the dimension of sports projects. Documentary screening method was applied in this study. As the result, sports facilities and areas may be said to be used for many purposes and services intended for after-earthquake disaster services with a good planning and organization of these facilities and areas.

m

garonjournal.c

om

1Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli;2Sakarya Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Sakarya.

Başvuru tarihi: 08 Ekim 2013 (Article arrival date: October 08, 2013) - Kabul tarihi: 16 Ocak 2014 (Accepted for publication: January 16, 2014)

İletişim (Correspondence): Levent ATALI. e-posta (e-mail): [email protected]


Ülkemizin deprem bölgesinde yer alması ve özellikle dep-remlerden büyük zarar görmesi, afet yönetimi ile ilgili or-ganizasyonlaravetesislereolanihtiyacıönemlikılmaktadır.Ulusal ve yerel boyutta afetler sonrası gerçekleştirilecekorganizasyonlardamevcut sosyal ve fiziksel durumların enuygunşekildedeğerlendirilmesigerekmekteveenkısaza-manda ihtiyaçlara cevap verebilmesi hedeflenmektedir.Ülkemizde yaşanan afetlerden sonra bu ihtiyaçlar çok açıkşekilde görülmüştür. Bu çalışmada amaç afet sonrası acilihtiyaçlaraulaşmadasportesislerininvealanlarınınfizikselmekan olarak kullanımı ve devamında sportif projeler bo-yutunda değerlendirilmesinin öneminin ortaya konulmasıvetartışılmasıdır.Çalışmadabelgetaramametoduuygulan-mıştır.Sonuçolaraksportesislerivealanlarınıniyiplanlamaveorganizasyonladepremsonrasıafethizmetlerineyönelikbirçok amaç ve hizmet için kullanılabilecek alanlar olduğusöylenebilir.

MAKALE / ARTICLE

MEGARON 2014;9(1):14-18

DOI: 10.5505/MEGARON.2014.76486

ÖZET ABSTRACT

1Kocaeli Metropolitan Municipality, Kocaeli;2Sakarya University, School of Physical Education and Sports, Sakarya, Turkey.



Ülkemizindeprembölgesindeyeralmasıvedep-remlerdenbüyükzarargörmesi,afetyönetimiile ilgili organizasyonlara olan ihtiyacı önemli

kılmaktadır.

Afetlereyönelikplanlamalarelealındığındaşehirvebölgeplanlaması,altyapıenvanteri,nüfusveekonomikfaaliyetlerin dağılımı, alan kullanımı, afet planlamasıvemimarisigibikonularıdeğerlendirmekmümkündür.Afetlerdekaynaklarınverimsizvekoordinasyonsuzkul-lanımısorunlaroluşturmaktadır.1

Buçalışmadaamaç,afetsonrasıacilihtiyaçlaraulaş-mada spor tesislerinin ve alanlarının fiziksel mekanolarakkullanımıveafeteyönelikplanlamalardasportifhizmetler boyutunda değerlendirilmesinin önemininortayakonulmasıvetartışılmasıdır.

Afet Yönetimi, Spor Tesisleri ve AlanlarıAfet yönetimi araştırma, geliştirme, mühendislik,

planlama ve yönetim teknolojilerini kullanarak doğalteknolojik veya insan kökenli olaylardan, insan top-luluklarınınfiziksel sosyal, ekonomikvepsikolojik ka-yıplarauğramamasıveyaolasıkayıplarınendüşükdü-zeyde tutulmasını sağlayan ve kendine özgü kural veyöntemleriolançokyönlü,çokaktörlü,çokdisiplinlivedinamikbiryönetimşeklidir.2

Afetyönetimsistemitemelilkeleri;

•Tümtehlikelerigözönünealmak,

•Tümevreleriuygulamak,

•Tümkaynaklarıkullanmak,

• Tüm birey ve kurumların çalışmalara katılmasınısağlamak.1

Tümbuafet yönetimi sistemi temel ilkeleri ilebe-raber afet sonrası durum tespiti ile ilgili birçok konuönem taşımaktadır. Özellikle iletişim, ulaşım, aramavekurtarma,tahliyevetedavi,güvenlik,teşkilat,insa-ni yardım malzemelerinin kabulü kaydı depolanmasıbarınmaveiaşe,basınhalklailişkilervepsikolojikha-reket,eğitimveyetkikarmaşasıgibikonulardabüyüksorunlaryaşanmaktadır.11999MarmaraDepremison-rasında yaklaşık 15.000 kişi hayatını yitirmiş, 30.000denfazlakişiyaralanmıştır.BunuyanındaKocaeliİlinde100.000denfazlabinanınhasargördüğübelirtilmiştir.Depreminhemenardındanİzmit’te19adetçadırkent4555adetçadırkurulmuştur.317ağustos1997depre-mindensonrasayıları2500aşanyabancıaramakurtar-mavetıbbiilkyardımekiplerikoordineedilemediğiiçinetkinhiçbirhizmetyapamadangeridönmüşlerdir.Siviltoplumkuruluşları tarafındangönderilen,giyimeşya-ları,tıbbimalzemeler,hertürlüyiyecekmaddelerinin

tasnifi, depolanması vedağıtılması yerel yönetimlerebüyükproblemlerçıkarmıştır.2

Bubüyüklüktebirdepremsonrası20Ağustos1999yılında olimpik buz sporları tesisine 512 ceset sevkedilmiştir(diyanetisleri.gov.tr).Depremsonrasındaya-şananenbüyüksorunçevreninhijyenkurallarınauy-gunhalegetirilerek,hemfizyolojikhemdebiyolojikih-tiyaçlarıngüvenlivesağlıklıbirşekildeenkısasüredekarşılanmasısırasındayaşanmıştır.Busorunungideril-mesiiçinortayaçıkankorunmalımekanihtiyacınıhızlakarşılayanveafetsonrasındakikarmaşadoluhayatımı-zıkolaylaştıranmobilünitelerdendeyararlanılmıştır.4 Fakatbuzsporlarıtesisinindahaöncedenplanlanma-dığıhaldegeçicimorgolarakişlevlendirilmesiilebüyükbirhizmetgerçekleştirdiğigörülmüştür(Şekil1,2).

Erkoç5acil yardımplanlarındageçici iskanalanları-nın yer alması gerektiğini ve planlarda sosyal donatıkapasiteleri,altyapı,ulaşımvehaberleşmegibiözel-liklerinbelirtilmesigerektiğini ifadeetmiştir.Özelliklebölgede hasar görmemiş okul ve spor salonları gibiyerlerinöneminedikkatçekmiştir.

Şekil 1. Kocaeli Olimpik Buz Sporları Tesisi (hayatını kaybedenler buz üstünde).

Şekil 2. Kocaeli Olimpik Buz Sporları Tesisi (Hürriyet Gazetesi).


Spor tesisleri yer seçimi için, nüfus yoğunluğu veokulileçalışmayerleri,ulaşımimkanlarıilekentaltya-pısının ilişkileri göz önünde bulundurulmaktadır.6 Şe-refhanoğlu,sporalanlarınıntoplumunyararlanmasınadönüksosyaltesisleriçindeyeralanönemliyapıtürleriolduğunuveözelliklegelişmişülkelerdeçokyaygınvevazgeçilmezbu yapı türleri olan spor tesislerinin sonyıllardaülkemizdesporaverilenönemnedeniylegözlegörülür biçimde arttığını belirtmiştir.7 Bu artış afetle-reyönelikplanlamalar içinayrıcaönemtaşımaktadır.1999 Marmara Depreminde Kocaeli’nde açık sporalanlarıafeteyönelikplanlanmadığıhaldeafettenza-rargörenhalkınihtiyaçlarınacevapvermiştir(Şekil3).

Sporileilgilialandayapılandiğerçalışmalardanör-nekvermekgerekirse,İzmirValiliğiKrizYönetimMer-kezitarafındanyapılancoğrafibilgisistemleriçalışma-larındaafeteyönelikolarakbilgilersistemegirilmekte,bu bilgilerin içeriğinde afette kullanılacak alanlar vetesisler olarak spor tesisleri ayrıca belirtilmektedir.8 Mevcut İstanbul için yapılanmevcut afet planlarındageçicikonaklamaalanlarıdeğerlendirilmişveplanlardasporsalonları,stadyumlarayerverilmiştir.Planlamala-ragöre45adetsporsalonuvebahçealanları102010kişiyi(25502aile)barındırabileceğivarsayılmıştır.9Öz-demirafetlerdensonrakurulangeçiciiskanalanlarınaörnekolarak sadeceçadırkentlerdeğil,depolama te-sisalanları,sporsalonları,stadyumlarvegenelamaçlısalonlarvediğeruygunyapılarındakullanılabileceğinibelirtmiştir.10VanDepreminde futbolsahasınınçadır-kentolarakkullanıldığını aşağıda şekildegörmekteyiz(Şekil4).

Spor salonlarının ve alanlarının afetlere yönelikkullanılabildiği yukarıdaki örneklerle görülmektedir.Bunun için risk analizlerine temel oluşturacak dep-remden etkilenebilir değişkenler, bina yerleşim alanızeminözellikleri,binaözellikleri,binatahliyeveulaşımorganizasyonu, kullanıcı sosyal demografik yapısı ve

tehlikelerigibikriterleregöresportesislerivealanla-rınayönelikanalizleryapılmalıdır.11Buanalizlersadeceafetlereyönelikolarakönemtaşımaklaberaberbaşkaacildurumlariçinsportesislerininkullanımınayönelik-teayrıcaplanlanmalıdır. Yukarıda fotoğraftagöçmen-lerin kısa süreli konaklamaları için kullanılanbir sportesisigörülmektedir(Şekil5).

Spor ile ilgili afetlere yönelik ilişki sadece tesis vealanlarboyutundadeğilkanunsal ifadelerdeveçadır-kentlerdegerçekleştirilenhizmetlerdekendinigöster-miştir.AfetlereİlişkinAcilYardımTeşkilatıvePlanlamaEsaslarınadairyönetmeliğegöre;Madde14-İlKurtar-maveYardımKomitesi’ndeyereldeörgütlenmişsporile ilgili müdürlüğün de bulunmasına yer verilmiştir.AyrıcaUmumiHayataMüessirAfetlerDolayısıylaAlı-nacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara dair kanunun“Madde45’göre,afetlerdenzarargörenleretahsisedil-

Şekil 3. Spor alanı (Afetten zarar gören halkın kurduğu çadır-kent - Kocaeli).

Şekil 4. Futbol sahasında kurulmuş çadırkent - Van.

Şekil 5. Göçmenlerin barındığı spor salonu - Sivas.

Spor Tesisleri ve Alanlarının Deprem Sonrası Afet Hizmetlerine Yönelik Kullanımı


meküzeretertipedilentemsil,konservesporeğlence-lerihertürlüvergiveharçtanmuaftutulur”ifadesiilesporalanınayönelikatıftabulunulmuştur(www.afad.gov.tr).

SporhizmetleriboyutundaVan İlindeçadırkentler-deGençlik ve Spor Bakanlığı tarafından sekiz gençlikmerkezindedörtbüyüketkinlikçadırındagerçekleşti-rilen faaliyetlerle 56.000 depremzede vatandaşa ula-şılmıştır.Çadırkentlerdeçevregezileri,bağlama,gitar,satranç, halk oyunları ve dans gibi kurslar düzenlen-miştir.Ayrıcaçocuklarvegençlerservislerletaşınarakantrenörlereşliğindeboks, judo,basketbol,voleybol,cimnastik,hentbol, güreşvebadmintongibi çalışma-lar yapılmıştır (www.afad.gov.tr). Afet sonrası sportifprojelereörnekdiğerbirçalışma1999Marmaradep-remindeKocaeli,SakaryaveYalovaİllerindegerçekleş-tirilmiştir.Gerçekleştirilensportifprojeile6ile15yaşarasında1750çocuğaeğlenceliatletizmprojesikapsa-mındasportifoyunlaroynatılmışveçadırkentleriçindesportifalanlaroluşturulmuştur.12

Sonuç ve ÖnerilerAfetlereyönelikplanlamave çalışmalardaözellikle

yasa ve yönetmeliklerle ilgili boyutta yeterli tanımla-malarınyeralmadığıgörülmüştür.Sporileilgiliözelliklesportesislerivealanlarınkullanılmasıileilgiliyaptırım-larıngenelifadeleriçerisindeyeraldığıgörülmüştür.

Planlanmadığı halde Kocaeli Olimpik Buz Sporlarıtesisinindepremdemorgolarakkullanılmasısporte-sislerininafetlereyönelikkullanımıiçinçarpıcıbirör-nektir.Budurumiyibirplanlamailebutürtesislerinafetsonrasıdahabüyüksorunlarıengellemedebüyükrol oynayacağının göstergesidir. Uygulamalara bakıl-dığında spor alanlarının iyi bir planlama ile özelliklefutbolsahalarınınkorunaklıbirçadırkentalanıolabi-leceğidir.Sportesislerivealanlarınınhalktarafındaninşaedildikleriadresolarakbilinenyerlerolmasındandolayıafet sonrasıafeteyönelik lojistiküstveçadır-kentolarakkullanılmalarıbirçokyöndenkolaylıksağ-layacaktır.

Amano13 çalışmasında Japonya’daki spor yönetici-lerinin, deprem sonrasında spor tesislerinin kulanımsistemihakkındakigörüşlerinde,yöneticilerafetson-rasında spor tesislerinin, acil müdahale, acil eylem,acil barınma amaçlı kullanımı ve bu doğrultuda hiz-metverecekşekildeinşaedilmelerigerektiğinibelirt-mişlerdir.

Spor tesislerinin,depremsonrası kullanımstrateji-lerininyanısırainşaöncesindekiteknikplanlamalardaönemarzetmektedir.Yerseçimleri,zeminetütlerivb.

çalışmalarsportesisleriningüvenlikboyutundakited-birlerinegüçkatacaktır.Pekin2008YazOlimpiyatoyun-larıöncesindeÇin’deyaşanandepremlererağmen,31müsabaka,43antrenmanamaçlısportesisidepremedayanıklıinşaedilmiştir.Özellikle,PekinUlusalStadyu-muinşaatışiddetlibirdepremde,birincilyapısıelastikkalacakşekildetasarlanmıştır.Sportesislerinindepremgüvenliğininyanısıradiğerdoğalafetlersonrasındadakullanımıayrıcaplanlanmıştır.14

Spor tesisleri ve alanlarının afetlere yönelik kulla-nıldığıbirçokörneklegörülmüşvebualanlarayönelikplanlamaların daha detaylandırılması gerektiği sonu-cunavarılmıştır.Sportesislerivealanlarıplanlanırkenafethizmetlerineyönelikolarakdüşünülmelidir. Sportesisleri ve alanlarının afete yönelik kullanılacağı dü-şünüldüğündeyapılanyatırımınbirçokaçıdanverimliolacağımuhtemeldir.

Kaynaklar1. Ergüder,C.(2005)“EntegreAfetYönetimSistemiveİlke-

leri”,AfetYönetimininTemelİlkeleri,(eds.)Kadıoğlu,M.,Özdamar,E.,Ankara:JICA,s.1-7.

2. Ergünay,O.(2005)“AfetYönetimindeİşbirliğiveKoordi-nasyonYönetimi”AfetYönetimininTemelİlkeleri,(eds.)M.Kadıoğlu,E.Özdamar,Ankara:JICA,s.11-12.

3. Öztekin, K., Demir, Aslan D. (2003) “17 Ağustos 1999MarmaraDepremiSonrasıOrtayaÇıkanAcilBarınmaİh-tiyacınınÇözümlenmesineYönelikBarınmaMekanıÇalış-malarıveAfetSonrasıBelirlenenKullanıcı İhtiyaçlarınınKonutTasarımınaEtkilerininİrdelenmesi”,KocaeliÖrneğiKocaeliÜniversitesiDepremSempozyumu,2003,KocaeliÜniversitesi,s.323-332.

4. Fitos,İ.(2005)“DepremSonrasıOrtayaÇıkanTuvaletVeBanyo İhtiyaçlarını Karşılanmasına Yönelik TasarlananMobilÜnitelerinÇözümleri”KocaeliÖrneğiKocaeliÜni-versitesiDepremSempozyumu,2005,KocaeliÜniversi-tesi.

5. Erkoç,T.(2005)“HasarTespitÇalışmalarıTopluBakımveGeçici İskan”,Afet YönetimininTemel İlkeleri, (eds.)M.Kadıoğlu,E.Özdamar,JICA,s.185-188.

6. Kamiloğlu,K.(1989)“Türkiye’deSporTesislerindeGüncelPlanlamaSorunları”,YıldızÜniversitesiMimarlıkFakültesiSempozyumu,YıldızÜniver.,s.3.

7. Şerefhanoğlu,M.(1989)“KapalıSporSalonlarındaAydın-latmaveMimari Biçimlenişe Etkisi. Türkiye’de Spor Te-sislerindeGüncelPlanlamaSorunları”,YıldızÜniversitesiMimarlık Fakültesi Sempozyumu, Yıldız Üniversitesi, s.125.

8. Aydın,M.(2009)“AfetSonrasınaYönelikPlanlamaÇalış-maları:İzmirÖrneği”TMMOBİzmirKentSempozyumu,s.116-130.

9. Kepekçi,D.(2007)“BütünleşikAfetYönetimSistemindeKriz Yönetimi Kapsamı İçinde İstanbul İçin Yapılan AfetAcilYardımPlanıBilgilendirilmesiveDeğerlendirilmesi”,Altıncı Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 16-20


Ekim2007,s.117-124.10.Özdemir,H.(2004)“AfeteHazırlıkÇalışmalarındaGeçici

İskan Alanlarının Belirlenmesi”, Doğu Coğrafya Dergisi,Sayı12,s.239-256.

11.Yücel,G.,Arun,G.(2010)“MevcutYerleşimlerinDepremİçinFizikselveSosyalEtilenebilirliğinBelirlenmesi:Avcı-larÖrneği”,MegaronDergisi,Sayı1,s.23-32.

12.Sertbaş,K.,Atalı,L.,Taşkıran,Y.(2002)“SportRehabilita-tionProgramAfterNaturalDisaster,Turkey1999”,Inter-nationalScientificCongress,ModernOlympicSportandSportForAll,June,2002,Poland,p.499.

13.Amano,K.(2012)“CrisismanagementforpublicsportsfacilitiesThegreatEastJapanearthquakeexample”,20thEuropenAssociationForSportManagementConferenceproceedings,18-21Sept.2012,Aalborg,Denmark.

14.Subramanian,N. (2008) “Olympic StructuresofChina”,

New Building Materials & ConstructionWorld, 2008 -xa.yimg.com,Gaithersburg,USA.

İnternet KaynaklarıŞekil 1. http://www.angelfire.com/ms/huseyin/deprem2.

htm(ErişimTarihi4Ekim2013).Şekil 4. http://fotogaleri.ntvmsnbc.com/artik-evleri-burasi.

html(ErişimTarihi4Ekim2013).Şekil 5. http://www.haberler.com/turkiye-ye-siginan-117-

afgan-sivas-ta-spor-3958819-haberi/ (Erişim Tarihi 4Ekim2013).

Anahtar sözcükler:Afetyönetimi;deprem;sporalanları;sportesisleri.

Key words: Disaster management; earthquake; sports areas; sports facilities.

Çocuk İçin Daha Yaşanılır Bir Kentsel Mekan:Dünyada Gerçekleştirilen Uygulamalar

More Livable Urban Space for Children: Practices around the World

Okşan TANDOĞAN

Rather than by any personal or mental features, a child’s behaviour is shaped by the spaces he/she occupies, namely his/her physical environment. In this context, urban open spaces such as the im-mediate surroundings of the home, the school garden and play-ground, all of which constitute the child’s physical environment and the spaces the child interacts in, are of great importance in the formation of the child as a member of society, and his/her so-cialization and development. In light of the role it plays in child development, making the physical environment more livable for children has become crucial, particularly in northern European countries, and various studies, projects and practices are being re-alised in these countries. Foremost among these studies are Child Friendly City initiatives. Other studies and practices may be ana-lysed under headings such as street, school garden, playgrounds and the child’s transportation between school and home. In this study, the aim is to highlight the importance of physical environ-ment for children, and, in this context, to put together a litera-ture study related to applied and on-going studies and practices around the world in the effort to make the physical environment more livable for children.

m

garonjournal.c

om


İstanbul Teknik Üniversitesi, Peyzaj Mimarlığı, İstanbul.

Department of Landscape Architecure, İstanbul Technical University, Istanbul, Turkey.

Başvuru tarihi: 29 Temmuz 2013 (Article arrival date: July 29, 2013) - Kabul tarihi: 14 Şubat 2014 (Accepted for publication: February 14, 2014)

İletişim (Correspondence): Okşan TANDOĞAN. e-posta (e-mail): [email protected]


Çocuğun davranışları, kişilik, zeka gibi özelliklerinden çokiçinde bulunduğu mekânlar/fiziksel çevresi tarafından be-lirlenmektedir.Bunedenle toplumunbirbireyiolmasında,sosyalleşmesinde ve gelişiminde çocuğun etkileşim içindeolduğu ve fiziksel çevresini oluşturan konut yakın çevresi,okul ve çocuk oyun alanları gibi kentsel mekanlar büyüköneme sahiptir. Çocuğun gelişimindeki önemi doğrultu-sundafiziksel çevrenin çocuk içindahayaşanılırhalegeti-rilmesi başta Kuzey Avrupa ülkelerinde önem kazanmıştırve bu ülkelerde çeşitli çalışmalar, projeler ve uygulamalargerçekleştirilmektedir.BuçalışmalardanenöndegeleniÇo-cukDostukentgirişimleridir.Diğerçalışmaveuygulamalarsokak,okulbahçesi,çocukoyunalanlarıveçocuğunokulveevarasındakiulaşımıbaşlıklarıaltında incelenebilir.Buça-lışmadafizikselçevreninçocukiçinöneminiortayakoymakvebudoğrultudafizikselçevreninçocukiçindahayaşanılırkılınması içindünyadayapılmış/yapılmaktaolançalışmalarve uygulamalar ile ilgili bir literatür çalışması oluşturmakamaçlanmıştır.

MAKALE / ARTICLE

MEGARON 2014;9(1):19-33

DOI: 10.5505/MEGARON.2014.43534

ÖZET ABSTRACT

Günümüzün sanayileşmiş dünyasında nüfusunbüyükçoğunluğukentselalanlardayaşamakta-dır.21.yüzyılınbaşlarındaAsyaveLatinAmeri-

ka’daki15yaşaltındakidünyaçocuklarının%44’ükent-selalanlardayaşamaktaolup,BirleşmişMilletlerNüfusBölümü’ne (UnitedNationsPopulationDivision)göregelişmekteolanülkelerdekiher10çocuktan6’sı2025yılıitibariilekentlerdeyaşayacaktır(UNPD,2000).

Kentselmekânlardabüyümekbirçokzorluğudabe-raberinde getirmektedir. Hızlı kentleşmenin getirdiğisonuçlarkentselmekânaolumsuzolarakyansımakta-dır.Plansızveçarpıkgelişmişkentselmekânlariseço-cukların davranışlarını, tutumlarını ve reaksiyonlarınıkötüyöndeetkilemektedir(Al-Khalaileh,2004).

Yapılan bir çok çalışma sonucunda çocuğun dav-ranışlarının, zeka ve kişilik özelliklerinden çok, içindebulunduğumekânlar tarafından belirlendiği kanıtlan-mıştır(Barker,1968,Bechtel,1977,Wicker,1979).Bunedenleçocuğuntoplumunbirbireyiolmasında,sos-yalleşmesindevegelişimindeçocuğunetkileşimiçindeolduğufizikselçevresibüyükönemesahiptir.

Çocuğun fiziksel çevresi, çocuğun fiziksel, algısal-bilişsel ve toplumsal-duygusal gelişimine paralel ola-rakkonut,konutyakınçevresi,okul,oyunalanlarıvb.mekânlarolarakçeşitlilikgöstermektedir.

Ancak hızlı kentleşmenin sonucu olarak yoğun vedüzensiz yapılaşma nedeni ile kentsel alanlarda açıkalanlarınhızlaazalması,otomobilsahipliğininartması-nabağlıolaraktrafikyükününartmasıkentselalanlarıçocuklar için tehlikeli mekanlar haline getirmektedir.Kentselmekânlar çocuğun gereksinimlerine, beklentive isteklerine cevap vermemekte, çocuğa güvenli or-tamlar sunamamaktadır. Bunun sonucu olarak günü-müzçocuklarıkonutyakınçevresiolarakadlandırılanalanların, özellikle sokakların kendisine tanıdığı ola-naklardanmahrumkalmakta,sosyal,kültürel,zihinselgelişimleri olumsuz yönde etkilenmektedir. Kentselmekanda yetişkinler tarafından belirlenen bir takımkriterlerdoğrultusundatasarlanançocukoyunalanlarıveokulbahçelerideçocuğunihtiyaçlarına,beklentiveisteklerinecevapverememektedir.Hızlıkentleşmeninortaya çıkardığı sonuçlarınkentselmekânayansımasıilesosyal,kültürel,zihinselgelişimiolumsuzşekildeet-kilenençocuklarınyaşamkalitesini iyileştirmektoplu-mungeleceğiaçısındanönemtaşımaktadır.

Bu çalışmanın amacı çocuğun gelişimindeki önemidoğrultusundafizikselçevreninçocuk içindahayaşa-nabilirkılınmasıiçindünyadayapılmış/yapılmaktaolançalışmalarveuygulamalarileilgilibirliteratürçalışmasıoluşturmaktır.

Yaşanabilirlik Kavramı Kelime karşılığı olarak “yaşanabilirlik”, bir yerleşim

yerindeinsanlarınyaşamasınaelverişlitümkoşullarındeğerlendirilmesi veölçülmesine ilişkinparametrelerbütünüdür.İnsanlarıntemelvedahaüstdüzeynitelik-tekigereksinimlerininkarşılanmadüzeyiyaşanabilirlikkavramınınanlamınıoluşturur(Parlak,2011).

Yetişkinbirinsanıngereksinimlerihiyerarjikbiryapı-yasahiptir.İnsangereksinimlerientemeldenbaşlaya-rakbiyolojikgereksinimler,güvenlik,aitolma-bağlan-ma, saygınlık (prestij), kendini kanıtlama (yeteneklerigeliştirme) veentelektüel, duygusal veestetikgerek-sinimlerolmaküzeresıralanmaktadır(Maslow,1968).

Çocuğungereksinimleri, yetişkinlerdençok farklılıkgöstermemeklebirlikteçocuğungelişimi,sosyalleşme-si ve toplumunbirbireyiolmasıdoğrultusundadahadaönemkazanmaktadır.Ancakyetişkindenfarklıola-rak çocuğun temel yaşamsal gereksinimlerinden birioyuneylemidirveyukardasayılantümgereksinimlerleilişkiiçindedir.

“Oyuneylemi,çocuğunfizyolojikgelişmesine,toplu-makatılımına(sosyalleşmesine),yaşamıkavramasına,kişiliğinioluşturabilmesinevekültürünsonrakikuşak-laraaktarılmasınayöneliktir(Çukur,2009).

Bubağlamdafizikselçevreniniçinoyundeğerinido-layısıylayaşanılabiliriliğiniartırmadaşukriterlerönem-lidir:

•Yakınçevrevetrafikgüvenliği,

•Aynı arkadaşgrubu (kendisi gibiduyupdüşünenakranlarıyla birlikte olması, törel gelişimin sağlanma-sı,farklıyaşgruplarıarasındaakıcıetkileşimingerçek-leşmesi vearkadaşgrubununsürekliolmasımekanınoyundeğeriniartırmaktadır),

•Doğal öğelerin bulunması (çevresini ve kendisinitanıyabilmesi,evreninvedoğanındüzeninikavrayabil-mesi,temeldeneyimlerikazanabilmesi,yaratıcılığaveüreticiliğeyönelebilmesi,özerklikdönemibunalımlarısırasındakirletmevebulaştırmaeğilimlerininensağ-lıklı biçimde karşılanabilmesi, dolayısıyla ruhsal sağlı-ğınınkorunabilmesinedeniyledoğalöğelerönemlidir),

•Oyunaraçvegereçlerininuygunveyeterlidonatı-mı(Çukur,2009).

1996yılındagerçekleştirilenHabitatII.konferansındaortayaçıkmışolan“ÇocukDostuKent”konseptinde,ken-tinçocukiçindahayaşanabilirhalegelmesiiçin,kentselmekanın tasarımıyla ilgili ortayakonanamaçlar ise ço-cuklarınkentselmekanlarınsokaklarındagüvenleyürü-yebilmelerinin,oyunoynamakiçinbirolanaklara,birçok


Çocuk İçin Daha Yaşanılır Bir Kentsel Mekan


arkadaşaveyaşıta,yeşilalanlarasahipolmalarının,kir-lenmemiş,temizvesürdürülebilirbirçevredeyaşamala-rınınsağlanmasıolarakbelirlenmiştir(Riggio,2002).

Bu bağlamda çocuk için yaşanabilir bir kent, yetiş-kinlerinsahipolduğutemelhakvehizmetlerdenyarar-lanabildiği, kötülük ve çeşitli tehlikelerden korunmuşgüvenli bir kentsel çevrede yaşayabildiği, kentsel açıkmekanlardagüvenlibirşekildeoyunoynayabildiği,so-kaklardagüvenleyürüyebildiği,başkalarıyla/arkadaşla-rıylabuluşabildiği,paylaşımdabulunabildiğiveböylecebaşka çocuklarla birlikte öğrenebildiği, yeşil alanlarasahipolabildiğiyerdir(Gökmen,2008),((Riggio,2002).

Fiziksel Çevrenin Çocuk İçin DahaYaşanabilir Kılınması İçin DünyadaYapılmakta Olan Uygulamalar Çocuğungelişimindekiönemidoğrultusundafiziksel

çevrenin çocuk için daha yaşanabilir hale getirilmesibaştaKuzeyAvrupaülkelerindeönemkazanmıştır vebuülkelerdeçeşitliçalışmalar,projelerveuygulamalargerçekleştirilmektedir.

Çocuk Dostu Kent Girişimi

BuçalışmalardanenöndegeleniÇocukdostukentgirişimleridir. Çocuk dostu kent girişimi 1996 yılındagerçekleştirilen Birleşmiş Milletler İnsan YerleşimleriKonferansında(HabitatII)alınanveşehirleriherkesiçinyaşanabilirmekanlarkılmayıamaçlayankararınuzantı-sıolarakbaşlatılmıştır.GirişimUNICEF’interminolojisiile‘önceçocuklar’ilkesinitemelalmaktadır(Korkmaz,2006).Bukentlerdeçocuklarınsesleri,gereksinimleri,önceliklerivehaklarıkamusalpolitikaların,programla-rınvekararlarınayrılmazbirparçasıolaraktanımlan-mıştır(Riggio,2002).

Çocukdostukentinamaçlarıaktifbiçimdehergençyadaçocukvatandaşlarınınkendiyaşadıklarıkenthak-kında alınan kararlarda etkili olmalarını, yaşadıklarıkentedair isteklerinivefikirlerinidilegetirebilmeleri-ni, aile, toplum ve sosyal yaşama katılımlarını, temizve sağlıklı su içmelerini veenyükseksağlık standart-larındanyararlanabilmehakkınasahipolmalarını,eği-tim,sağlık-bakımvebarınmaihtiyaçlarıgibientemelgereksinimlerininkarşılanmasını,sömürü,istismar,şid-detvesuiistimaldenkorunmalarını,sokaklardagüven-leyürümelerini,arkadaşedinmeleriniveoyunoynaya-bilmelerini,hayvanlaravebitkilere,yeşilalanlarasahipolmalarını, kirlenmemiş ve sürdürülebilir bir çevredeyaşamalarını, kültürel ve sosyal olaylara katılımlarını,etnikkökenine,dinine,gelirine, cinsiyetineveengelliolupolmamalarınabakmaksızınherhizmeteulaşabil-melerinisağlayarakherçocuğunyaşadıklarıkentiçin-

deeşithaklarasahipbireyyadavatandaşolmalarınısağlamayıamaçlamaktır(Unicef2004).

Dünyadaki“ÇocukDostuKent”girişimleri incelen-diğindegenelolarakgelişmişülkelerde“ÇocukDostuKent” girişimlerinde önemin, çocukların katılımınınsağlanması ile özellikle yeşil alan ve parklar gibi rek-reasyonelalanlarıngeliştirilmesi,artırılmasıvesokak-larındahagüvenliyerlerhalinegetirilmesigibifizikselçevrenin/inşa edilmiş çevrenin iyileştirilmesine veril-mekte olduğu görülmektedir. Bu girişimlerde çocuk-ların bağımsız ve özerk bir vatandaş olarak kendisiniilgilendiren her konuda karar alma ve politikalarınoluşturulması süreçlerine katılımın sağlanmasının daönem taşıdığı görülmektedir. Gelişmekte ve gelişme-mişülkelerdeiseönemözelliklezorkoşullaraltındakiçocuklarınsağlık,eğitim,barınmagibitemelhizmetler-denyararlanılabilmesininartırılmasıyönündegirişim-lere verilmektedir (Riggio, 2002)Malesef gelişmektevegelişmemişülkelerdefizikselçevreniniyileştirilme-sineyönelikçalışmalararastlanmamaktadır.

Sokakların Çocuk İçin Daha YaşanabilirKılınması İçin Yapılan Uygulamalar

KuzeyAvrupaülkeleribaştaolmaküzerebirçokülke-deözelliklesokaklarınçocuklariçinönemifarkedilerekçocuklariçindahayasanılırkılınmasıiçinfarklıisimleraltındabirtakımdüzenlemeleregidilmekteolduğudagörülmektedir.Budüzenlemelerileaynımekândaya-şayan insanlarınbirbirleri ile iletişimkurmaları sağla-makvasıtası iletoplumsalbağlarınkuvvetlendirilmesideamaçlanmaktadır.

Budüzenlemeler“Woonerf”,“HomeZone”gibifark-lıisimleraltındaadlandırılmışolsadagenelolarakso-kaktrafiğininyadatrafikhızınınazaltılmasıyla,sokaktaçocuklariçinoyunmekanlarıgeliştirilmekte,dinlenme,oturmamekanlarıoluşturulmaktadır(Ergen,2000).

Sokakların çocuklar için yaşanabilir kılınması içinyapılmışolanbuuygulamalarabakıldığındaenönemliunsurunmekânınçocuklariçingüvenlihalegetirilmesiolduğugörülmektedir.Sokaklarınçocuklariçingüvenlihalegetirilmesindeenönemlifaktörtaşıtlaragetirilenhızsınırlamalarıdır.

Yapılançalışmalaragöre:

•Kentmekanındasokaklardamaksimumhız,yaya-lariçinyeterliyayakaldırımının,kalitelivegüvenligeçişolanaklarınınsağlanmasışartıile,çocuğunevdenokulayadaokuldaneveyayaolarakyadabisikletiilegüvenlişekildeulaşabilmesini sağlamakamacıyla30saat/kmolmalıdır.Kentselmekânda30km/saathızsınırıölüm-cülkazalarınsayısınıdaazaltacaktır.

•Buhızsınırıyayalarvebisikletbinenleriçinyolunherikitarafındagüvenliveyeterlibüyüklükteyayakal-dırımıvebisikletyollarınınsağlanmasışartıile50km/saatolabilir.Kentinçocukiçindahayaşanabilirkılınmasıamacı ilekentselmekândaçocuklarınyayayadabisik-letiilekullandığısokaklardabuhızsınırıaşılmamalıdır.

•Ancakçocuklarıntrafiktekigüvenliğiyanındaonla-rınyaşamkalitesinivesağlıklıgelişimininidesteklemekiçin yerleşme alanlarındaki sokaklar yeniden kazanıl-malı,standartın30km/saatolduğualanlar içindeço-cuklarındiğerçocuklarlauygungüvenlilikiçindeoyunoynayabilecekleri “home-zones” ya da “woornef”alanları ile bütünleştirilmelidir. Ancak çocuğun pers-pektifindenbuhızhalaçokyüksektir.Bunedenleyaya-larındominantolduğuvebisikletebinenlerin,yayalarvearaçlarınaynımekânıpaylaştıklarıgenişkaldırımsızsokaklardamaximumtaşıttrafiğihızıHollanda’daoldu-ğugibi15km/saatyadaİsviçre’deolduğugibi20km/saatilesınırlanmalıdır(Zomervrucht,2005).

“Woonerf”Woornefsokaklarınçocukoyunalanıolarakdüzen-

lenmesineilişkinbirsistemdir.Sisteminfelsefitemelle-riİngilizmimarveyolmühendisiolanColinBuchanantarafından kurulmuştur. Colin Buchanan 1963 yılın-da Ulaştırma Bakanlığı için yazdığı bir raporda etkintrafik akışının sağlanması ve yayalar açısından sokakmekânının bozulması arasında çatışmaya dikkat çek-miştir. Fikrin orjini aslen İngiliz olmasına rağmen bufelsefeyi gerçeğe dönüştüren Hollanda’dır. HollandalıNiekDeBoer,ColinBuchanan’ıntrafikveyayalarlailgilifikrindenetkilenerekbirbahçe içindeotomobil sürü-yormuşgibi izlenimyaratansokaklartasarlamıştır.Busokaklar, sokaksakinleriveyayalarıdahesabakatan,sürücüleri yavaş gitmeye zorlayan mekânlar olaraktasarlanmış ve De Boer tarafından “woonerf” olarakisimlendirmiştir(Hand,2007).

İlkwoonerf1960’lı yıllardaDelft’de tasarlanmışveinşaedilmiştir.Oturanlarvekentyetkilileritarafındanmahallerindekiaşırı trafikyoğunluğunaçözümolarakDeBoer’ınfikrininuygulanmasınakararverilmişveilk“woonerf”uygulanmıştır.Delft’tekiwoonerfbaşarılarıkısasüredetümHollanda’dafarkedilmiş,1976’daHol-landahükümetitarafındanilktasarımstandartlarıya-sallaştırılmışvekabuledilmiştir.Ardından1976’daAl-manya,1977’deİngiltere,İsviçre,Danimarka,1979’daFransa, Japonya, 1981’de İsrail bunu izlemiştir. 1990yılı itibari ile Hollanda ve Almanya’da 3500’den fazlaJaponyada300denfazla,İsrailde600denfazlawoo-nerfinşaedilmiştir(Hand,2007).

Woornefsistemisokaktrafiğininyadatrafikhızının

azaltılmasıylasokaktaçocuklar içinoyunmekânlarınıngeliştirilmesini,dinlenme,oturmamekânlarınınoluştu-rulmasını;böylecesokağınçocukiçindeyaşanabilirhalegetirilmesiniamaçlayanbirsistemdir(Ergen,2000).

Taşıt trafiğinin yaya aktivitesi ile bütünleştirilmesi“woonerf”ınplanlanmasıvetasarımındaesasilkedir.Sonuçoturanlaradeğerveren,sosyaletkileşimiteşvikeden,trafiğinsakinleşmesineyolaçanvezenginçevre-lersağlayansokakmekânıdır(Hand,2007)(Şekil1,2).

Sonuçta yayalar ve oyun oynayan çocuklar sokağıtümgenişliğiilekullanabilmektedirler.Araçlarınsokaktaparketmesinebelirlenmişparketmealanlarındaizinve-rilmektedirvetrafikhızıyürüyüşhızındadır.Hollanda’dawoonerfsistemindesaptananmaximumhız15km/saatİsviçre’de20km/saattir(Zomervrucht,2005).

“Woonerf” sistemine kentsel planlama ve tasarımaçısındanbakıldığındasisteminönemlibirtasarımkon-


Şekil 1. Bir Woonerf örneği (Rijswijk, Hollanda) (Url-1).

Şekil 2. Bir Woonerf örneği (Hollanda) (Url-2).


23

septi olduğu görülmektedir. Kentleşme, teknolojiningelişimi ve otomobil sahipliğinin artması, günümüzdetrafik, duman ve gürültü kirliliği gibi bir çok olumsuzetkiileyüzyüzekalmamızanedenolmuştur.Konutalan-larındaotomobilinnedenolduğuproblemlerinçözümüiçin“woonerf” ispatlanmışvetutarlıbirçözümolarakgörülmektedir. “Woonerf” aşırı trafik hızı ve hacminiönleyerektrafikproblemlerini,gürültüvegüvenlikso-runlarınıortadankaldırmaktadır.Ayrıcasokakmekanın-daönbahçeleryarataraktoplumtarafındankullanılanyararlımekânlaryaratmakta,oturanlararasındasosyalilişkileringelişmesinisağlamaktadır.(Hand,2007).

Woonerfsistemibeşbileşenivardır.

1.İlkiWoonerfsistemininuygulandığımekânınkim-liğinivurgulamakiçinfarklıbirgirişyeriyaratmaktır.Buşekildetaşıtsürücülerineoradabirkonukolduklarınınhissetirilmesisağlanmaktadır.

2.Taşıtsürücüsününgörüşçizgisinikırmakiçintra-fikşeridinevirajların,dönemeçlerineklenmesidezo-runludur.Böylecetrafikyavaşlatılmaktaaynızamanda

oturanlar için çeşitli kolaylıkların yaratılması ile yayadostumekânlaryaratılmaktadır.

3. Banklar, sınır elemanları, oyun ekipmanları vebitkilerin kullanımı da trafiğin yavaşlatılması ve dahayaya dostu olanmekânların yaratılması olmak üzereikiamacahizmetetmektedir.Aynızamandasürücülersınırelemanları,sokakmobilyaları,ağaçveçeşitlidö-şememalzemeleriileyönlendirilmektedir.

4. Taşıt sürücülerinin sokaktahız yapmasını engel-lemekiçindevamlıkaldırımkenartaşlarıortadankal-dırılmalıdır.Buda sürücüveyayalaraaynıdüzlemde,seviyedeolduklarınıhissettirir.

5.Taşıtlariçinparkalanısağlamakdaönemlibirun-surdur. Ancak sokak mekânında park alanları aralıklımekânlar ile sağlanmalıdır. Böylece sokakta çok fazlaaracınolduğuhissiuyanmaz.Tümbuönlemlerintopluetkisibüyükbirkonforduygusudur.Sonuçiseinsanlarasokakmekânınıkullandırmasıdır(Hand,2007).

Şekil 3 ve 4’de “Woonerf” olarak düzenlenmiş birsokağınşematik/3boyutluplanıgösterilmektedir.

CİLT VOL. 9 - SAYI NO. 1

Şekil 3. “Woonerf” olarak düzenlenmiş bir sokağın şematik planı (Collarte, 2012).

Şekil 4. “Woonerf” olarak düzenlenmiş bir sokağın üç boyutlu şematik planı (Collarte, 2012).

24

“Home Zone”“Home Zone” girişimi 1998’de çocuk gelişiminde

oyununönemiveherçocuğundahaiyioyunolanaklarıvehizmetleriiçinyeterlierişimesahipolmagereksini-mibilincininartırılmasıamacıileChildrensPlayCoun-cil (CPC) olarak adlandırılan organizasyon tarafındanİngiltere’debaşlatmıştır(BristolCityCouncil,2003).

İngilizce bir terim olan “Home Zone” terimi insanve taşıtların eşit şartlar altında paylaştıkları kamusal

mekânlar, sokaklar olarak tanımlanabilir. En önemlisibukamusalmekânlarinsanlarıyürümeye,bisikletkul-lanmayateşvikedecek,oturanlararasındailetişimivetoplumaktivitelerinidestekleyecekçeşitlidonatılariletasarlanır(EastLothianCouncil,2006).Budüzenleme-lerdedeenönemliunsurmekânınyayalariçingüvenlihalegetirilmesiiçintaşıtlaragetirilenhızsınırlamasıdır(Şekil5,6,7).

Böylecebu sokakve caddelermotorlu taşıtlar içintasarlanmışbir trafikyoluolmaktançokyayalarınbiraraya gelmesini özendiren kentsel yaşamamekânlarıolmakta ve bu sokaklar o bölgede oturan kentlilerinarasındakiiletişimigüçlendirecekbirsosyalmekân(Jo-sephRowntreeFoundation,2007),çocuklariçinalter-natifbiroyunalanıseçeneğiyaratmaktadır(Velibeyoğ-lu,2000).

“HomeZone”sistemininamaçları sokaklarınkulla-nılışbiçiminideğiştirmekvesokaklarıyalnızcataşıtlariçin değil insanlar için de kullanılanmekânlar halinegetirmek, böylece o mekandaki yaşam kalitesini ar-


Şekil 5. İngiltere’deki ilk “Home Zone” örneği (Stainer Street, Northmoor, Manchester) (Joseph Rowntree Foundation, 2007).

Şekil 6. Bir “Home Zone” örneği (Leeds, İngiltere ) (Url-3).

Şekil 7. İngiltere’den “Home Zone” örneği bir sokak (Londra, İn-giltere).1

1 KaynakgösterilmemiştümfotoğraflarOkşanTandoğan’aittir.

25


tırmak, sokakmekanındaparketmealanları,oturmamekânları veoyunalanları yaratmakve sokakmeka-nındatrafikhızınıazaltmakolaraközetlenebilir(SurreyCountyCouncil,2003).

“HomeZone”iyitasarlanmışsataşıtlarınmaksimumsürüşhızı insanınyürüyüşhızındanbirazdahahızlıdır(Joseph Rowntree Foundation, 2007). Taşıt sokağagirdiğinde yolun dokusunda, rengindeki değişikliklervesokağıngirişindetasarlanmışolangirişkapısı,sürü-cününyayalarınönceliğiolduğubiralanagirdiğinihisettirir (Şekil 6). Sokağın içindeki çeşitli unsurlar araç-ların hızını yavaşlatmasına, doğal olarak sürücülerinyayalar açısından güvenli şekilde sürmesine nedenolur.Buunsurlarhız kesiciler,dolambaçlı taşıt rotası,

tuzaklar, yolda yapılan daraltmalar, ağaçlar/bitkiler,oturma mekânları, bisiklet park etme alanları, farklıkademelerdedüzenlenmişparkalanlarıyadaçocuklariçinyoyunekipmanlarınınolduğuoyunalanlarıolabilir(BristolCityCouncil,2003)(Şekil9,10,11).

“HomeZone”sistemleriningeliştirilmesi içinKuzeyAvrupaülkelerindenadapteedilentasarımprensiple-riniaraştıranJosephRowntreeFoundationtarafından


Şekil 8. “Home Zone” olarak düzenlemiş sokağın giriş yeri (DFT, 2005).

Şekil 9. “Home Zone” olarak düzenlenmiş bir sokaktaki kent mo-bilyaları (Londra, İngiltere).

Şekil 10. Home Zone” olarak düzenlenmiş bir sokakta oyun ala-nı (DFT, 2005).

Şekil 11. “Home Zone” olarak düzenlenmiş sokakta sokak oyun-ları (DFT, 2005).

26

belirlenenanahtarprensiplerşuşekildesıralanmakta-dır:

I.“HomeZone”tecrityadaayrılmışlıkolarakdüşü-nülmez.Bir“HomeZone”dahagenişbiralaniçintrafiksakinleştirmeprojesinin, “Okul İçinDahaGüvenliRo-talar”gibibirgirişimininbirelementiolarakdüşünü-lebilir.

II.Düzenlemelertaşıtlarınkonutmülkiyetineçokya-kıngitmesineengelolurveayrıcaotoparkalanlarınınkonutmülkiyetine çok yakın olmasına izin vermeyenpeyzajözellikleriiçerir.

III.Düzenlemelerkurumsalkimliğeuygun işaretvetabelalarınbütününün,peyzajdüzenlemelerininveso-kakmobilyalarınınkullanımınıdüzenler.Buelementlergörsel olarak kargaşa yaratmadanbütünleştici ve çe-kicidir.

IV.Herneredeolursaolsunyoluntaşıtlaraözgükıs-mıilekaldırımarasındabirayırım,farkyoktur.

V. “Home Zone” mekânına girişler nettir ve bir“HomeZone”işaretiiçerir.Bunedenlesürücülerkolay-ca“HomeZone”vegeleneksel yollararasındaki farkıanlayabilir.

VI. Bir “Home Zone” içinde sürücüler kendilerininönceliğe sahipolduğunudüşünemez. Sürücülerin so-kak içinde izin verilmeyenbirhızaulaşacaklarınadü-şünmelerinenedenolacakbirunsurmevcutdeğildir.

VII.Kamusalaydınlatma,geceaydınlatmaiçinkulla-nılanunsurlarıhızazaltıcıunsurlarolarakkullanır.

VIII.“HomeZone”içindeboyutlar,trafikakışınınya-vaşhareketetmesi,parketmeveacildurumlardaaraç-larınhareketetmesiiçinyeterlidir.

IX.“HomeZone”yeterliparkalanlarını,hemmevcuthemdepotansiyeloturanlariçinkonutlarınyakınçev-resindesağlar.

X.Mümkünolduğuyerlerdeönbahçelerkorunur.

XI.Oturmamekânlarıdikkatveözeniçindeplanlanırvekonumlandırılır.

XII. “HomeZone”laroturanları rahatsızetmeyecekinformaloyunveilgiliaktiviteleriçinpotansiyelsunarvesokakbunagöretasarlanır.

XIII.Hollandalılaragöre“HomeZone”lardasokaklar-daendoruknoktadasaatbaşına100dendahaazsayı-daaraçolmalı,sokak600metredendahakısaolmalıdır(JosephRowntreeFoundation,2007).

Dünyadakibaşarılı“HomeZone”ve“Woonerf”giri-şimleriincelendiğindebuuygulamalarınolumluyönle-

rişuşekildesıralanmaktadır:

I.Konutalanlarındakisokaklardaaraçlarınüstünlü-ğünüazaltmaktayadayoketmektedir.

II.Toplulukduygusunuteşviketmektedir.

III.Oturanlarınsokakkullanımınıartırarakvezenginaktiviteçeşitliliğinidesteklemektedir.

IV.Özellikleyaşlıinsanlararasındasosyalizolasyonuazaltmaktadır.

V.Çocuklaraaktifveyaratıcıoyunolanaklarıyarat-maktadır.

VI.Doğalgözetimvasıtasıilesuçlarıcaydırmaktadır.

VII.Önemliölçüdetrafikhızınıazaltmaktadır.

VIII.İskanalanlarınıngüvenliğini,dahaönemlisisa-kinleringüvenlikalgısınıgeliştirmektedir.

IX. Çocuklar, yaşlılar ve engelli insanlar dahil ol-maküzere toplumuntümüyelerininyerel çevreleriniotomobillerden tasfiye etmelerini, ehlileştirmelerinimümkünkılmaktadır.

X.İnsanlarıyakınmesafedekiyerleriçinyürümevebisikletebinmeyeteşviketmektedir.

XI.İnşaedilmişçevreninkalitesiniartırmaktadır.

XII.Dahakalitelibirkentselyaşamiçintaleplerinart-masınayardımcıolmaktadır(IHIE,2002)(Şekil12).

Tablo 1’de teknik ve geometrik standartların özetigösterilmektedir.

Ancakgerek“Woonerf”gerekse“HomeZone”uy-gulamaları yerleşmealanındaemlakdeğerlerindebirartışadanedenolmaktadır.Budurumkentselmekan-dapozitifyadanegatifsonuçlardoğurabilmektedir.

Okul Bahçesi

Kentinçocukiçindahayasanılırhalegetirilmesiiçinyapılanuygulamalarsınırlıveyetersizolsada(Catling2005),çocuğunfizikselçevresiniolusturanokulveokulbahçesini de kapsamaktadır: “Child Friendly School”,“LearningthroughLandscapes”(UNICEF,2006).

“Çocuk dostu okul (Child Friendly School)” yalnız-caçocuklarakalitelieğitim içindeğil ayrıcaeğlenceli,sağlıklı, güvenli ve çekici çevreler ve çocuklarınoyungereksinimine cevap veren, çocuğu her türlü kötüolaylardan koruyan, çocukların istek ve beklentileriniyansıtanveçocuklarınaktifolarakeğitimsürecinekat-mayıamaçlayanmekanlarsunmayıamaçlayanbirgiri-şimolarakuygulanmaktadır(UNICEF,2006).“LearningthroughLandscapes”iseokulbahçeleriningeliştirilme-si içinbaşlatılmışbirgirişimdir.Buokullardagüçlübir


27


eğitimmüfredatıvebununyanındaokulbahçelerininkullanımına odaklanmış olan teneffüs zamanı ya daoyunzamanıeşdeğerolarakdüşünülmektedir(JeffreyandWoods,2003).

Ayrıca bu girişimler incelendiğinde bu girişimlerin

çocuklarla birliktehazırlamaktan çok yetişkinler tara-fındançocuklar içingeliştirilmekteolanokulalanları-nınyaratılmasıyönündeçalışmalardanoluştuğugörül-mektedir(Catling,2005).

Diğertaraftançocukiçindahaiyiokulbahçelerinin


Şekil 12. Şematik bir Home Zone sokak mekanı (East Lothian Council, 2006).

Bisiklet park etme alanı

Taşıtın hızınıyavaşlatmaya

olanak sağlayankavisli yol mekanı

Küçük önbahçeler

Bariyerler ilesınırlandırılan

yayaya ayrılmış mekan

Taşıt parketme alanı

Sokağın lineerniteliğini azaltan,

ilgi çekici yol döşemesi

Home Zone girişidaraltmak için

konumlandırılmışiki konut

Rampa

Taşıt hızınınyavaşlatmasında da

rol oynayan ağaç

Taşıt yolunun veoturma mekanınıntanımlanmasındarol oynayan çalılar

Sokak mekanını yeşillendiren ve yumuşatan dar ön bahçeler

Tablo 1. “Home Zone”da bazı geometrik ve teknik standartların özeti (East Lothian Council, 2006)

Öğe Standart

Tek girişli bir “Home Zone” için maksimum konut sayısı 25 konutTasarım hızı 10 mph* (1 mph=0.44704 metre/saat)Trafik hızının yavaşlatılması için yol üzerinde yapılmış engel, viraj vb. yavaşlatıcılar 30 metrearasındaki maksimum mesafeİleri görüş mesafesi Max. 30 metre“Home Zone” giriş yerinin minimum genişliği 3.5 metre Minumum taşıt yolunun genişliği 3.7 metre Maksimum ”Home Zone” uzunluğu 400 metre

28

yaratılması konusunda dünyada yapılan uygulamalarvegirişimlerincelendiğindegenelolarakbuuygulamavegirişimlerinyetersizolduğudagörülmektedir.

Çocuğun Okul ve Ev Arasındaki Ulaşımı

Kentselmekandaaktifaçıkalanlarınvarlığıçocuğunfiziksel,zihinselvesosyalgelişimindebüyükönemesa-hiptir(Zomervrucht,2005)Ancakçocuğunbumekan-larda serbest hareket kabiliyeti çocuğun gelişimi içintemel zorunluluk,aynı zamandahaktır (Hüttenmoserve Degen-Zimmerman, 1995), (Zomervrucht, 2005).Kentselmekândaserbestharekethakkınasahipolma-yançocuklariçin,kentiçindeaktivitelerinecevapvere-cekmekânlarınvarlığıbirönemtaşımamaktadır.

Bu doğrultuda çocuğun okul ve ev arasındaki ula-şımının güvenli hale getirilmesi amacıyla başta Dani-marka, İngiltere olmak üzereAvrupa ülkeleri, Kanadave Amerika’da bir takım uygulamalar yapılmaktadır.Bunlar “Safe Routes to School, SRTS (Okula güvenlirotalar)”, “Traveling to School Initiative (Okula ulaşımgirişimi)”,“WalkingSchoolBuses(Yürüyenokulotobüs-leri)”,“PilotYellowSchoolBuses(SarıOkulOtobüsleri)”,“HealthySchools (SağlıklıOkullar)”olaraksıralanmak-tadır(Troels,2006),(Newsonvediğ.,2010),(Osborne,2005).Buuygulamalardaamaççocuklarınokulabisik-letileyadayürüyerekgitmelerinisağlamak,ayrıcaokulgidiş-gelişlerindemeydanagelenveçocukölümleriilesonuçlanankazalarıdaazaltmaktır(Osborne,2005).

Buuygulamalarkapsamındaçocukların,öğretmen-lerin,pedogoglarınveebeveynlerinortakçalışmalarıy-laokul veevarasındagüvenli yürümevebisiklet ro-talarıoluşturulmaktadır.Çocuklarınbuprojeleredahiledilmesiileçocuklarınbuprojelerileilgiliolaraksahip-likduygusuveprojeninbaşarışansıdaartırılmaktadır.

“SafeRoutestoSchool,SRTS(Okulagüvenlirotalar)”konseptiBatıAvrupa’dakitrafikkazalarındankaynakla-nançocukölümlerininenyükseksevideolmasınedeniile okul gidiş-gelişlerinde çocukları trafikten korumakiçin1970’liyıllardaDanimarka,Odense’deokulayürü-yerekvebisikletkullarakgidençocuklarıngüvenliğiileilgiliolarakbaşlatılmıştır.ArdındanhızladiğerAvrupaülkeleriveKanada,Amerikagibiülkelerdeuygulanma-yabaşlamıştır(Troels,2006)(Şekil13).

Uygulama sonrası Odense’de 1980 yılında yapılanbirprojeileokulgidiş-gelişlerindemeydanagelenka-zaların%82azaldığıtespitedilmiştir(Osborne,2005).1985-2000 arasında 6-16 yaşında trafik kazallarındaölenyadayaralanançocuklarınsayısıise%46azalmış-tır. Yaklaşık olarak bu azalmanın yarısı güveni yol vebisikletrotasıgeliştirmeleredayanmaktadır(JensonveHummer,2002).

Danimarka Avrupa’nın en önemli bisiklet kenti ol-mak için önemli adımlar atmış sonuç olarak bugünokul gidiş-gelişlerinin yarısından daha fazlası ve tümmerkezi seyahatlerin%50’si bisiklet ile yapılmaktadır(Osborne,2005).

İngiltere’de ise çocuğunokul ve ev arasındaki ula-şımınıngüvenlihalegetirilmesikonusuileilgiliolarakhükümetyerelmeclisiçinçocuklarilebirlikteçalışarakçeşitlikılavuzlarçıkarmakta,okulgidiş-gelişleriiçinyıl-lıkdatalarıbiriktirmekte,kendibeşyıllıkyerelulaşımplanları içinde okul ulaşım stratejileri ile ilerleme ra-porlarıhazırlamaktadır.

2010 yılında hükümet tarafından İngiltere’de herokuliçinbirokulgidiş-gelişplanıhazırlamakiçinulusal“TravelingtoSchoolInitiative(Okulaulaşımgirişimi)”adlıbirgirişimiduyurmuştur.40adetokulseyahatpla-nıçalışmalarınınherbirininerkensonuçlarıortalamaaraçkullanımında%23azalmaolduğunuortayaçıkmış-tır(Newsonvediğ.,2010).

İngiltere’debukonudayapılandiğergirişimlerokul-larda bisiklet koymak için sundurmaların yapılması,planlanmışzamanlardaokuliçinbelirlenmişbirrotayıizleyenyetişkinlerineşlikettiği çocuklargrubuolaraktanımlanabilen “Walking School Buses (Yürüyen okulotobüsleri)”girişimi,evveokularasındakirotaüzerin-deverilenbisikleteğitimleri,pilotsarıokulotobüsleri(PilotYellowschoolBuses),yürümeyivebisikletkullan-mayı teşvik eden “Healthy Schools (Sağlıklı Okullar)”programları, olarak sıralanabilir. “Home Zone” dene-meleridebugirişimlerkapsamındadahiledilmektedir(Osborne,2005)(Şekil14).

Amerika isebirmildenfazlaseyahetetmekzorun-dakalançocuklar içinücretsizolanokulotobüsüula-şımına önem vermektedir. Bu girişim okula gidiş için


Şekil 13. Safe Routes to School (Hamilton County, UK) (Url-4).

29


otomobil kullanımının azalmasında bir çözüm olarakkabul edilmiştir. Ancak çocuklar arasında obeziteninartması,otomobilegemenkomşuluklarveartanokultaşımaücretleri ilebirlikteAmerika’dadaDanimarkave İngiltere’den “SafeRoutes to Schools”modeli be-nimsenmiş, “CaliforniaSafeRoutes (Güvenli rotalar)”gibi programlar uygulanmaya başlanmıştır (Osborne,2005).

“FrequentWalker/RiderProgramı”çocuklarınokulabisikletileyadayayaolarakgelmeleriniteşviketmekamacıileAmerika’dauygulamayakonulmuşbirproje-dir.Çocuklarokulabisikletyadayayaolarakgeldiğindeçocuklaraöncedenverilmişolankartdelinmekte,karttamamen deliklerle dolduğunda çocuklara küçük he-diyelerverilmektedir.Sonuçtaensıcakaylardakatılım%90ile%95arasındadeğişmiştir(Osborne,2005).

Okul ve ev arasındaki ulaşımın çocuk için güvenlihale getirilmesi amacı ile East Cleveland,Ohio’dabirçok girişimde bulunulmuştur. Çocuk yayalar için teh-likeli bir çevreolaraknitelendirilenEastCleveland’daoturanlarbudurumudeğiştirmekiçinilkgirişimibaş-latmışlardır.Çocuklarıngüvenlişekildeyürüyebilmeleriiçindahayayadostumekânlaryaratmakamacıylacad-devesokakalardakitrafikişaretlerinigeliştirmişyenile-rinieklemişlerdir.Diğerbirçabaiseçeşitlitoplumkuru-luşlarınınyardımıilegerçekleştirilmiştir.Bukapsamdaöğrencilerinisimleriyeniboyanmışbiryayageçidiüze-rindebirşablonyardımıileayakizleriileçıkartılmıştır.Bugirişimyalnızcagörseldeğilaynızamandaçocukla-rın bu proje alakalı olarak sahiplik duygusu artırılmışaynızamandataşıtkullanıcılarınındikkatiçocukyaya-larıüzerineçekilmiştir.Ayrıcaailelerveöğrencileretav-siyeedilenyürümeyollarınıveyaşadıklarıalaniçindemevcutolanengellerigösteren“OkulaGüvenliRotalarHaritaları”(SafestRoutestoSchoolMaps)hazırlanmış-tır.Haritalarkentyetkililerineyayayoluonarılmasında

önceliklerinbelirlenmesindeyardımcıolmuştur.Böyle-ceçoksayıdaeksikyayayoluinşaedilmiştir(Osborne,2005)(Şekil15).

Okulveevarasındakigüvenlirotalarınoluşturulma-sıkonusundaAmerika,İngiltereveDanimarkavediğerülkelertarafındanyapılangirişimlerinsonuçlarınagöreokululaşımpolitikası,özelliklekentgenelindeyürümevebisiklet rotası ağının geliştirilmesi ile genel ulaşımstratejisininbirparçasıolmalıdır(Osborne,2005).

Okula güvenli rotaların oluşturulması İsveç,Stockholm’dedeönemkazanmıştır.2003yılındabaşla-tılanbirçalışmaileözellikleailelerefarklıulaşımaraç-larınınolduğunugöstermekveçocuklarındahasağlık-lı olmasını ve okul yakın çevresinde ise daha güvenlitrafikyaratmakiçinbuaraçlarınkullanımınısağlamakamaçlanmıştır.Buprojeileseyahatdavranışbiçimlerinideğiştirecek teknikler geliştirilmiştir. Aileler ve öğret-menlerçocuklarınokulveevarasındayürümeleri,bi-sikletkullanmalarıyadagruplarhalindeseyahatetme-lerinicesaretlendirmeleriiçinteşvikedilmiştir.Böyleceokulveevarasındakidahagüvenli,eğlenceaçısındandahazengin,dahaoyundostu rotalarınoluşturulma-sıamaçlanmıştır.Uzunvadeliamaç isearaç trafiğininneden olduğu problemlere insanların farkındalıkla-rınıartırmakveulaşımiçinfarklıaraçveyöntemlerinkullanılmasını sağlamaktır. Bu amaçla “Walk-Buses”hakkındabirfilmyapılmış,broşürler çeşitlimateryal-lerbasılmıştır.Ayrıca farklıulaşımşekillerinigösterenbirposter, güvenli okul rotaları içinbir kontrol listesive ilçe yöneticileri, pedogog, ebeveynler ve öğrenci-ler ilebirliktebireylemplanıhazırlanmış,çocuklarınıokulaotomobililegetirenaileleriçinçocuklarınıindir-menoktalarınıgösterenbirharitayapılmıştır.Buprojevasıtasıylaçocuklarınulaşımalışkanlıklarınınnasılde-ğiştiğikonusundaen iyi kanıt Stocholm’de“WalkBu-ses”larınikiyıllıkperiodiçinde%500’denfazlaoranda


Şekil 14. Walking School Buses (Url-5).

Şekil 15. Okula güvenli rotalar haritası (Osborne, 2005).

30

artmasıdır. “Walk-Buses” yada “Bike-Buses” ailelerinokulveevarasındakirotalardakendiçocuklarınayadadiğerçocuklaraeşlikederekyönverdikleriveokul ileevarasındakirotalariçingeliştirilmişseyahatçözümle-ridir.Projesayesindeebeyvenlerinulaşımalışkanlıklarıbile değişmiştir. Daha çok aile otomobillerini kullan-maktansa otobüs duraklarına yürümekte, işe bisikletilegitmektedir.Birçokokuldaotomobilkullanımı%60oranındadüşmüştür(Url-6)(Şekil16).

Çocuğunokulveevarasındakiulaşımınınebeveyn-den bağımsız yürüyerek ya da bisikleti ile gerçekleş-tirmesi için yapılan bu uygulamalar çocuğun kentselmekanda serbest hareket hakkını elde etmesi ile so-nuçlanacakvebudaçocuğunkişiselvesosyalgelişimi-niolumluyöndeetkileyecektir.Ayrıcabuuygulamalarokulgidiş-gelişlerindemeydanagelentarfikkazalarını,bukazalardaölenyadayaralanançocuksayısınıazal-tacakvedeebeveynlerinulaşımalışkanlıklarınıdeğiş-tirmesinenedenolabilecektir.

Çocuk Oyun Alanı

Kentsel mekânda fiziksel çevrenin çocuk için dahayaşanabilir kılınması için yapılan uygulamalardan birdiğeri en başta emniyetli, güvenli olmak üzere çocu-ğungelişiminekatkıdabulunanveçocukların istekvegereksinimlerinikarşılayançocukoyunalanlarınınoluş-turulmasıdır.BuamaçlaU.S.ConsumerProductSafetyCommission (CPSC),NationalProgram forPlaygroundSafety(NPPS)gibikurumlarcaçeşitliçocukoyunalan-larınıntasarımdagözönündebulundurulmasıgerekenplanlamavetasarımilkeleribelirlenmiştir.Builkelerdenenbaştagelenlergüvenlikveyaşauyguntasarımdır.

Diğertaraftandahagüvenlioyunalanlarınınoluştu-rulmasıveoyunparklarındaölümlesonuçlanabilecekkazaları engellemek amacıyla her bir oyun ekipmanıiçin gerçekleştirilmesi gereken standartlar oluşturul-muştur.EN1176üretimvekurulumaşamasındaoyunalanlarınınekipmanvezemindöşemeleriningüvenlikyönüyleasgariyeterliliğinisağlamakamacıylaAvrupavediğergelişmişülkelerdeveTürkiye’dedeuygulan-maktadır(ÇakıroğluveArsla,2010).

Çocukoyunalanlarıincelendiğindeçocukoyunalan-larının geleneksel oyun alanları, çağdaş çocuk oyunalanları,maceraoyunalanlarıveözelöğrenmealanlarıolarakfarklılaştığıgörülmektedir.

GelenekselÇocukOyunAlanları,yetişkinlertarafın-danbelirlenenbirtakımkriterlerdoğrultusundatasar-lanan,kataloglardanseçilmişstandartmalzemelerdenvegeneldetekbirkullanımacevapverenoyunaletle-rindenoluşmaktadır (Chamberlin,1998).Butipoyunalanları genel olarak çocukların sallanma, kaymagibi

ihtiyaçlarına cevap veren,malzemelerin genel olarakadelegeliştiriciolmasınedeniyleçocuklarınyaratıcılı-ğınıngelişiminepekkatkıdabulunmayanmekânlardır.Bunedenlebumekânlaroyundeğilaktivitealanlarıdır.Butipoyunalanları,topluoyunoynanmasınadeğilbi-reyseloyunaolanaktanır(Ergen,2000).Salıncak,kay-dırak,tahtıravalli,dengealetleribualanlardayeralanoyunaletleridir(Şekil17).

ÇağdaşOyunAlanları,1950-1960’lıyıllardagelenek-selçocukoyunalanlarınaalternatifolarakortayaçıkanoyunelamanlarınınalışalmamış form,dokuve renkteolduğu,estetikaçıdanmemnunedicioyunalanlarıdır(Aydemirvediğ.,2004).Maliyetleriyüksekolduğundansayıları azdır. Arazi form olarak hareketli,malzemelerisestatiktir.Suvefıskiyeler,tırmanmatepeleri,tüneller,ipleoluşturulmuşaktivitelergenel karekterioluşturur(Ergen,2000).Oyunelemanlarıbeton,fiberglasveah-şapmalzemeden, canlı renklerde, kaplumbağa, balık,gemivb.çekicibiçimdeveheykelsidir(Aydemirvediğ.,2004).Çağdaşoyunalanlarınınamacı,yarattıklarıor-


Şekil 16. Walk-Bus (Stockholm) (Url-7).

Şekil 17. Geleneksel çocuk oyun alanı (Url- 8).

31


tamlarlaçocuklarınetkinoyunlarındanbaşka,edilgen,düşsel,yaratıcıvehattabilişseloyunlarınaolanaktanı-maktır Çağdaş oyun alanları eğitim açısından, faydalıoyunformlarınaolanaksağlar(Ergen,2000)(Şekil18).

Çocukbahçeleri ile ilgili araştırmalar çağdaş çocukbahçelerinineğitselaçıdandahadeğerlioyuntürleriniteşvikettiğinigöstermektedir.Çağdaşçocukoyunalan-larındaortayakonanyaratıcılıksayısıgelenekseloyunalanlarından %60 daha fazladır (Benedict ve Susa,1994).

MaceraOyunAlanları,çocuklarınçoğugerçekaraç-gereçvemalzemelerle,biryetişkinrehberdenetimindekendi oyunlarını geliştirebildikleri oyun mekânlarıdır.Butüroyunalanlarındaçocuklartambirözgürlükorta-mındaneleryapabileceklerikonusundakendilerinitestedebilir, özgürlüğün bireye sorumluluklar yüklediğinioyun içinde, yaşayarak öğrenirler (Bengston, 1972).Butipalanlardaçocuklar,kendioyunalanlarınıyarata-bilirler.Butipoyunalanlarıyardımlaşmayı,çocuklarınproblemlerini çözmelerini, kendi kendilerini keşfet-melerini de sağlar (Chamberlin, 1998). Bu alanlardakullanılanoyunaletlerivemalzemeleristatikdeğildir.Bunlarçocuğunkendiçevresiniveoyunaletleriniya-ratabileceğielaletleri,kullanılmayaneskilastikler,atıl-mış lastikler, keresteler, sandıklar, çivi, çekiç, kestere,kürek,toprak,su,tuğla,halatvb.metaryallerdenolu-şur(Şekil19,20,21).

MaceraoyunalanlarıDanimarka’da2.DünyaSavaşısonrasındaortayaçıkmıştır.Çocuklarınbilgi,görgüvedeneyimleriniuygulamalaryoluylaartırmayıöngören,çocuğunbilişinizenginleştirmeyihedefleyenbiröneri-dir.Çocuklarınbirşeyleriyapma-bozmayoluylaöğren-mekten zevk aldıkları inanacına dayalı olan bu görüş1950’liyılllarda İngiltere’de,1960’lıyıllarda İsviçreveAlmanya’da uygulanmaya başlanmıştır (Gür ve Zorlu,2001).

Sonuçİnsanlar, çevresinde bulunan kişilerin, olayların,

içindebulunduğusosyo-ekonomik,kültürelvefizikselçevregibi etkenlerinetkisindedir.Buetkenlerinoluş-


Şekil 18. Çağdaş bir çocuk oyun alanı (Url-9).

Şekil 19. İngiltere’den bir macera çocuk oyun alanı (Url-10).

Şekil 20. Plantenun Blomen Park çocuk oyun alanında, macera oyun alanından bir görünüm (Hamburg) (Url-11).

Şekil 21. Bir macera çocuk oyun alanı (Url-12).

32

turduğukarmaşıkbütününsonucundainsanbirbireyolarakbelirlenir.Çocuğuntoplumunbirbireyiolmasın-da,sosyalleşmesitümbuetkileriyaşamayabaşlamasıileolur(Çakır,1997).

Budoğrultudaçocuğunyaşadığıveetkileşimiçindeolduğufizikselçevresininçocukiçindahagüvenli,çocu-ğaoyunortamveçocuğundoğaileiletişimiçindeolma-sınısağlayandolayısıylafizikselvesosyalgelişiminides-tekleyenmekanlarhalinegetirilmesigerekmektedir.

Ülkemizdesondönemlerdeulaşımıntoplumsalbo-yutuileilgilenen,yayavebisikleterişimineodaklananvekararvericilerinbukonulardakialgılarınıdeğiştirmeçabasiiçindebulunançeşitlisiviltoplumkuruluslarınınçabalarıdışında,kentselmekanınçocukiçinyaşanabilirhalegetirmeçabasındaolanuygulamalaraneyazıkkirastlanmamaktadır.Kentselmekandaçocukdostume-kanlarınoluşturmakonusuülkemizdegerekenölçüdeönemsenmemektedir.

Türkiye’deçocukileilgiliyapılanuygulamalarvegiri-şimlerinceldiğindeçocukdostukentprojelerinideöneçıktığıgörülmektedir.UNICEF’inaracılığıyla2006-2010döneminikapsayanülkeprogramıeylemplanıçerçeve-sindeTürkiye’nin12şehrindeçocukdostukentgirişimibaşlatılmıştır.Girişimçocuklarıntemelhakveözgürlük-lerinikentingünlükyaşamındahayatageçirenvekoru-yanbiryerelyönetişimsistemiolaraktanımlanmaktadır.Olumlubirgelişmeolmasıilebirlikte“kentselmekanınçocukiçindahayaşanılırhalegetirilmesi”çabalarınındabugirişimininbirparçasıolmasıgerekmektedir.

Churchman (2003)’in da belirtiği gibi çocuk dostukent, çocuğun gelecekte kentine sahip çıkan yetişkinbirbireyolabilmesi içinonunfiziksel ve sosyalgelişi-minidestekleyebilenözellikleresahipolankenttir.Ken-tin,fizikselanlamdaçocuklarınhoşlanacaklarıveken-dilerinigüvendehissedebilecekleri,oyuneylemlerineolanak sağlayan, sembolikanlamdadakent tasarımı,planlamasıveyetişkinbireylerindavranışlarıaracılığıy-la çocuklara kendilerinin toplumun diğer bireyleriyleeşitbirparçasıolduğumesajınıiletebilenbiryerolmasıgerekmektedir.

Bu doğrultuda daha yaşanabilir kentsel mekanlariçin çocuğun kentselmekânda fiziksel çevresini oluş-turankonutyakınçevresi,sokak,okulbahçesi,çocukoyunalanlarıbaştaolmaküzeretümkamusalmekânlarçocuklarıngereksinim,istekvearzularınacevapverenveenönemlisigüvenliveoyuneylemineolanaksağla-yanyerlerhalinegetirilmelidir.

Toplumunbiröğesiaynızamandadaonunbirkay-nağıolançocuk,gelişimeaçıkbirsistemdir.Bunedenletoplumun gelecekteki gelişme düzeyi hedef alınarak

buaçıksistemeistenenyöndeetkidebulunmakmüm-kündür (Ergin, 1982). Toplumun gelecekteki durumuşuançocuk tarafındanyansıtılmaktadır.Çocuğunge-reksinimlerinin karşılanmaması durumunda gelişimikötüyöndeetkilenecek,dolayısı ilebugününsağlıksızyetişençocuklarıyarınınsağlıksızyetişkinleriolacakvebudurumtoplumungeleceğiniolumsuzyöndeetkile-yecektir.Çocuğungelişimindekiönemidoğrultusundafizikselçevrenintasarımındaçocuğungözardıedilme-mesigerektiğiaçıktır.Budoğrultudakonutölçeğindenkent ölçeğine kadar tümmekânların tasarımında ço-cuğundabirkullanıcıolduğuunutulmamalı,çocuğunmekânsalalgısı, gereksinimleri, tercihleri gözönündebulundurulmalıvebubilgilerışığındamekânıntasarı-mınagidilmelidir.

Kaynaklar1. Al-Khalaileh,E.(2004)Understandingchildren’senviron-

ments:Theeffectofoutdoorphysicalenvironmentsonchildren’sactivitiesandqualityof lifewithinAl-WihdatPalestinianrefugeecampandenvirons,Amman,JordanPh.D.,NorthCarolinaStateUniversity.

2. Aydemir,Ş.,Aydemir,S.E.,Beyazlı,D.Ş.,Ökten,N.,Ök-süz,A.M., Sancar,C.,Özyaba,M. veTürk, Y.A. (2004)KentselAlanlarınPlanlanmasıveTasarımı,AkademiKita-pevi,Trabzon.

3. Barker,R. (1968)EcologicalPsyhology,StanfordUniver-sityPress,Stanford.

4. Bechtel,R.B.(1977)EnclosingBehavior,Dowden-Hutc-hinsonandRoss.

5. Benedict,J.O.,&Susa,A.M.(1994)TheEffectsOfPlayg-roundDesignOnPretendPlayAndDivergentThinking,EnvironmentandBehavior,26/4.

6. Bengston, A. (1972) Adventure Playgrounds, CrosbyLockwood&Sons,London.

7. BristolCityCouncil(2003)NewBuildHomeZoneDesignGuidelines,FirstEditionNovember2003,BristolCityCo-uncil.

8. Catling,S.(2005)Children,PlaceAndEnvironment,Ge-ographical Association. Retrieved September 14, 2007,fromwww.geography.org.uk

9. Chamberlin, A.O. (1998) Toplu Konut Alanları İle KentParklarıİçerisindekiÇocukOyunAlanlarınınKarşılaştırıl-ması,YüksekLisansTezi(Yayınlanmamış),İTÜ,FenBilim-leriEnstitüsü,İstanbul.

10.Churchman,A. (2003) “IsThereaPlace forChildren intheCity?”,JournalofUrbanDesign,Vol.8No.2,pp.99-111,June2003.

11.Collarte,N.(2012)TheWoonerfConcept“RethinkingaResidentialStreetinSomerville”,MasterofArtsinUrbanandEnvironmentalPolicyandPlanning,TuftsUniversity,Cambridge.

12.Çakır,H.(1997)ÇocuklarınAlgılamasındaEtkiliOlanMi-mariParemetrelerinBelirlenmesi,YüksekLisansTezi(Ya-yınlanmamış),İTÜFenBilimleriEnstitüsü,İstanbul.

13.Çakıroğlu,F.veArslan,M.(2010)StandartEkonomikve


33


TeknikDergi,Yıl:49,Sayı:579,Ağustos2010,ISSN:1300-8366.

14.Çukur,D.(2009)ÇocukDinlenimiAçısındanOyununÖne-miveKonutYakınÇevresindeOyunDeğeriniArtırıcıMe-kansalDüzenlemeler,EgeMimarlık,2009/269.

15.DFT (2005)HomeZones:Challenging the futureofourstreets,DepartmentforTransport,UK.

16.East Lothian Council (2006) Supplementary PlannningGuidance1,DirectorofEnvironment,HomeZoneDesignStandards,DraftforConsultation.

17.Ergen,S.(2000)SokaklarınÇocukOyunAlanıOlarakKul-lanılabilirliğineİlişkinBirYöntemDenemesi:SüleymaniyeÖrneği, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ, FenBilimleri Enstitüsü,İstanbul.

18.Ergin,Ş.(1982)KentselÇevreninÇocukAçısındanYaşamDeğeri,Türkiye1.ŞehircilikKongresi,ODTÜ,Ankara.

19.Gür,Ş.Ö.veZorlu,T.(2002)ÇocukMekânları,YEMYayın-ları,İstanbul.

20.Hand,C.(2007)Woonerf:ADutchResidentialStreetscape.21.Hüttenmoser M. and Degen-Zimmerman, D. (1995).

Lebensraume fur Kinder, Empirische UntersuchungenzurBedeutung des Wohnumfeldes fur den Alltag unddieEntwicklungderKinder,Bericht70desNationalFors-chungsprogramStadtundVerkehr (Room forChildren:EmpiricalResearchintotheInfluenceoftheDailyEnvi-ronmentforChildren’sDevelopment,NationalresearchProgramforCityandTransport),Zurich.

22.IHIE, (2002)HomeZoneDesignGuidelines, InstituteofHighwayIncorporatedEngineers,ISBN0-9542-875.

23.Jeffrey,B.andWoods,P. (2003)TheCreativeSchool:Aframework for success, quality and effectiveness. Lon-don:Routledge/Falmer.

24.Jenson,S.,U.andHummer,C.H.(2002)SafeRoutestoSchools:AnAnalysisofChild

25.RoadSafetyandTravel(SikreSkoleveje:enundersøgelseaf børns trafiksikkerhed og transportvaner), DanmarksTransportforskning,Denmark.

26.JosephRowntreeFoundation(2007)Planninganddesig-ning‘homezones’.RetrievedJuly08,2008,fromhttp://www.jrf.org.uk.

27.Korkmaz,N.(2006)ÇocukDostuŞehir,Eylül2006,www.illeridaresi.gov.tr/images/cocukdostusehir.ppt.

28.Newson,C.,Cairns,S.,&Davi,A.(2010)MakingSchoolTravelPlansWork,ExperiencefromEnglishcasestudie,TransportforQualityofLife,CampaignforBetterTrans-port,UniversityCollegeLondon,AdrianDavisAssociates,Sustrans,ClearyHughesAssociates.

29.Maslow,A.(1968)‘TowardaPsychologyofBeing’,WileyandSons,NewYork,1968.

30.Osborne,P.(2005)SafeRoutesforChildren:WhatTheyWant and What Works, Children, Youth and Environ-ments15(1),pp.234-239.

31.Parlak, B. (2011), “Yaşanabilir Bir Samsun: Kentsel Ya-şanabilirlik Analizi”, Samsun Sempozyumu, 13-16 Ekim2011,Samsun.

32.Riggio, E. (2002) Child Friendly Cities: Good Gover-nance in TheBest InterestsOf TheChild, Environment&Urbanization, Vol 14,No 2. Retrieved June 04, 2007,

from http://www.bvsde.paho.org/bvsacd/cd26/enurb/v14n2/45.pdf.

33.SurreyCountyCouncil(2003)TandridgeHomeZonePro-ject.RetrievedFebruary19,2003, fromwww.surreycc.gov.ok

34.Troels,A.(2006)Saferoutesgivehealthycyclingchildren.Retrieved January 16, 2006, from http://www.cykelby.dk/eng_safe%20routes.asp.

35.UNICEF(2006)TheChild-FriendlySchool(CFS),RetrievedFebruary 07, 2006, from http://www.ungei.org/whati-sungei/files/unicefungeiCFS1Web.pd

36.Unicef (2004) “Building Child Friendly Cities A Frame-workforAction”,UNICEFInnocenti,InternationalSecre-tariatforChildFriendlyCities,Florence.

37.UNPD(2000)JordanHumanDevelopmentReport,Uni-tedNationsDevelopmentProgramme,Amman,Jordan.

38.Velibeyoğlu,K.(2000)KentselUlaşımSorunlarınaBütün-cülBirYaklaşım:BirTrafikYönetimMetoduOlarakTra-fikSakinleştirme.RetrievedJune10,2008,fromhttp://www.angelfire.com/ar/corei/trafik2000.htm

39.Wicker, A. W. (1979) An Introduction to EcologicalPsychology,WadsworthInc.,Belmont,California.

40.Zomervrucht, J. (2005) Inviting Streets For Children,SomelessonsandresultsoftheChildstreet2005confe-rence inDelft,Huizen, TheNetherlands,VeiligVerkeerNederland.

İnternet Kaynakları1. Url-1 < http://www.greeninfrastructurewiki.com/page/

Woonerf>[Erişimtarihi27.02.2011]2. Url-2 < http://www.courtyardhousing.org/images_sha-

red.html>[Erişimtarihi27.02.2011]3. Url-3 < http://www.headstogether.org/methleypic.

html>[Erişimtarihi27.02.2011]4. Url-4 <http://freeways2.bikechattanooga.org >[Erişim

tarihi27.02.2011]5. Url-5 < http://www.teachernet.gov.uk > [Erişim tarihi

27.02.2011]6. Url-6 < http://www.huddinge.se/stockholm.se> [Erişim

tarihi20.01.2009]7. Url-7<http://blogs.sweden.se/sustainability>[Erişimta-

rihi27.02.2011]8. Url-8 < http://www.emeraldislandrentals.com> [Erişim

tarihi20.02.2011]9. Url-9<http://imgs.sfgate.com/c/pictures>[Erişimtarihi

12.03.2010]10.Url-10<http://www.adventureplayground.org.uk/>[Eri-

şimtarihi12.03.2010]11.Url-11 < http://commons.wikimedia.org/wiki > [Erişim

tarihi12.03.2010]12.Url-12 < http://weburbanist.com >[Erişim tarihi

12.03.2010]


Anahtar sözcükler:Çocukdostukent;güvenli rotalar;okulbahçesi;oyunalanları;sokak.

Key words: Child friendly city; safe route; school garden; playgrounds; street.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Lefkoşa/Nicosia Kenti’nin13. yy - 15. yy Arasındaki Fiziksel Biçimlenişi

The Physical Formation of Nicosia in the Turkish Republic of Northern Cyprus from 13th to 15th Century

Çilen ERÇİN

City may be defined as the artificial creation of communal life in a natural environment, made up of complexes of buildings that cater to human needs. Urbanization then is a process that forms a chain of events over time. It may be said that city itself is a pro-cess, when viewed as whole. In this article, this formation process is examined taking Nicosia on the island of Cyprus as the example. The article was prompted by a number of factors, namely simi-larities between the walled city in the centre of Nicosia and its equivalent in European medieval settlements, the fact that Nico-sia’s walled city has survived to the present relatively intact, and its lack of mention in available sources. The article examines Nico-sia’s walled city in the context of findings on the medieval cities of Europe. The information on Nicosia city in the medieval period and 13th-15th centuries was taken from available sources, and interpreted by analyzing the physical structure of the settlement. In the introduction, an overall perspective is given of the historical period of Nicosia city. This is followed by a detailed description of the medieval period and 13th-15th centuries of the city. The article concludes with an evaluation and comments on the the physical formation of Nicosia city at the close of 15th century.

m g

aronjournal.c

om

Yakın Doğu Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Lefkoşa, Kuzey Kıbrıs Türk CumhuriyetiDepartment of Architecture, Near East University, Nicosia, Cyprus, Turkish Republic of Northern Cyprus

Başvuru tarihi: 05 Aralık 2013 (Article arrival date: December 05, 2013) - Kabul tarihi: 14 Şubat 2014 (Accepted for publication: February 14, 2014)

İletişim (Correspondence): Çilen ERÇİN. e-posta (e-mail): [email protected]


Kent toplu yaşamın doğal ortamda yapay olarak oluşturdu-ğu, beşeri gereksinimleri karşılayan yapılar kompleksi olaraktanımlanabilir. Kentleşme isebu süreci oluşturan zamanakı-mındakiolaylarzinciridir.Tümdenbakıldığındakentbirsüreçtirdiyebiliriz.MakaledebuoluşumKıbrısadasınınLefkoşa/Nico-siakentiörnekalınarakincelenmeyeçalışıldı.Lefkoşakentininmerkezindeyeralansurlaçevrili (Surlariçi)yerleşimi,AvrupaOrtaçağkentlerininyerleşimlerinebenzerliğivepekazbozu-larakgünümüzekadargelmişoluşu,kaynaklardayeterinceyeralmayışımakalenin yazılış sebebidir. Bu bağlamdamakaledeyukarıdakibulgularçerçevesindeAvrupaOrtaçağkentleriince-lemealanınaalınarakörneklendirildi.Lefkoşa/NicosiakentininOrtaçağve13-15.yyaitdönemleribilgilerkaynaklardanyarar-lanılarakyerleşiminfizikselözellikleri yorumlanmayaçalışıldı.GirişbölümündegenelbirbakışaçısıylaLefkoşaKentinintarih-selsüreciincelendi.Lefkoşa’nınOrtaçağve13-15.yydönemleriayrıntıları ileanlatıldıktansonrasonuçtaLefkoşakentinin15.yysonundaoluşanfizikselbiçimlenmesideğerlendirmeveyo-rumlarlayapıldı.

MAKALE / ARTICLE

MEGARON 2014;9(1):34-44

DOI: 10.5505/MEGARON.2014.25733

ÖZET ABSTRACT



Tarihboyunca kentler, çeşitli araştırmacılar tara-fından,kültürvemedeniyetlerindoğduğu,geliş-tiğiveyayıldığıyerlerolaraktanımlanmışlardır.

İlkortayaçıktıkları tarihtengünümüzebüyükdeği-şimlergeçirenkentler,tarihselsüreçiçindesite,polis,komün ve kent devletleri gibi adlar alırken endüstridevrimisonrasıyaşananbüyüktoplumsaldeğişimlerleyenidenbiçimlenmesüreciilekarşıkarşıyakalmışlardır.

ÖzellikleAvrupakentlerindeyaşananhızlıdeğişim,ortaçağ kent dokularının periferisinde yeni kent çe-kirdeklerioluşturmuşyadayenitoplumsalekonomikilişkilerleşekillenenyeniendüstrikentlerikurulmuştur.

BumakaledeKıbrısadasıkentlerindenbiriolanLef-koşakentielealınmaktadır.Lefkoşa,günümüzdeKuzeyKıbrısTürkCumhuriyeti’neLefkoşa,GüneyKıbrısRumCumhuriyeti’neNicosiaadıilebaşkentlikyapmaktadır.Ortaçağsonunaaitkapalısuriçibiryerleşimolankent,günümüzde,kentinortasındangeçen(Kaytazağa/Yiğit-ler/RoccasBurcu’ndanSöğütlü/FlatroBurcu’nakadar)sanalbirçizgi ile ikisiyasiparçayaayrılmıştır(Gürkan1996).LefkoşakentininAvrupa’dakikentlerbenzeribirendüstrileşme dönemi yaşamamış olması nedeni ilekentinortaçağyapılanmasıvefizikselbütünlüğübozul-madangünümüzeulaşmıştır.Buçalışmanınamacı,İ.Ö.2250 yıllarında Ledra adı ile kurulan ve altyapısı İ.Ö.280yılındaMısırKralıPtolemeSoter’inoğluLeucusta-rafındaninşaedilenLefkotheonadlıkentedayalıolanLefkoşa’nın kuruluşundan, günümüze ulaşan 15. yydakibiçiminialmasınadekgeçirdiği süreci incelemekvekentin13.yy-15.yyarasındakifizikselbiçimlenişiniayrıntılarıilebelirlemektir.

Ortaçağ’da Avrupa Kentleri Genelliklebiryerelbey,prenstarafındanyönetilen

bağımsızküçükbirdevletyapısındakiOrtaçağAvrupakentlerikorunmaamacıylayükseksurlarlaçevrilmek-teydiler.BatıRomaİmparatorluğunun,İ.S.476’da‘GotAkınları’ sonucu yıkılmasından sonraAvrupa’damey-danagelensiyasikarmaşa,Avrupa’dakibubağımsızfe-odalyapılanmayıoluşturmuştu.Birbirinekarşıüstün-lükkazanmahırsıvebirmerkeziotoriteninboşluğundaoluşanvegelişensüreç,OrtaçağAvrupakentlerininko-runmaamacıylasavunmayauygunyüksekduvarlardaçevrelendiğidağınıkvebirbirindenkopukyapılanması-nıgetirmişti.Tümbubağımsızsiyasiyapılanmalarınpa-palıkkoordinasyonundabirleştirilmeyeçalışılması,Or-taçağAvrupa’sında10.yysonlarındanitibarengiderekçeşitlenen tarikat yapılanmalarını oluşturmuş bir türsiviltoplumkuruluşuolarakçalışantarikatlar,kentlerinbudağınıkyapısınınortakbirdinpaydasındabirleşme-sini sağlamıştır.Siyasianlamdakikaotikortamınsona

ermesineveçeşitliyerelbeylerarasındabiruzlaşıor-tamıoluşmasınaolanaksağlayanbuyenidüzen11.ve12.yy’lardansonratarımdaverimliliğinartması,özel-likleHaçlıSeferleri’ndensonraDoğuülkelerindenge-tirilendeğerlimallarlaticaretincanlanmasısonucunudoğurmuştur.BuyenidinamiklerAvrupakentlerindekiyöneticiaristokratlar,dinadamlarıve feodalbeylerinemrinde korunma ve doyurulma karşılığında çalışanköylülerdenoluşansınıflarınyanısırakentlerdeilkmalüretenveonunticaretiniyapanburjuvasınıfınınortayaçıkmasınasebepolmuştur.(Gürkan2000).

Kiliseninkurduğutoplumsaldüzenidoğrubulmayanbazıtarikatrahiplerininaçtığıskola(okul)lardaverdik-lerieğitimlerle,elemeğinedayalıbirmesleğindesa-hibiolanbuyeniburjuvasınıfıedindiğibilgibirikiminideğerlendirerek feodalbeylerinkarşısınabağımsızvegüçlübirgrupolarakçıkmıştır.Giderekörgütlenenvegezginmeslek grupları aracılığı ile birbirleriyle ilişkiliolarakekonomikfaaliyetlerinisürdürenbuyenisosyalsınıf, savaşsız ortamda gelişenticaretle sağlanan ser-mayebirikimi ilegüçlenmiştir.Kentlerinsurdışınata-şan yeni yerleşmebölgeleri bu sınıfın yaşamalanlarıolmuşvekentlerbuyenialanlardabüyümüşlerdir.

12. yy kentlerinin en belirgin özelliklerinden biri,yenigelişenbusınıfındinideğerlereenazmerkez(pa-palık)kadarönemverdiğininsomutgöstergesiolarakdeğerlendirilenbirbiriileyarışıryüksekliktekiGotikka-tedrallerdir.Kentinmerkezinoktalarınainşaedilenka-tedrallerinönüneinsanlarınçeşitlisebeplerle(ticaret,eğlence, kenti ilgilendirenbir konudakarar alma)birarayagelmelerineolanaksağlayangenişmeydanlardainşaedilmiştir.Kenteaityönetimbirimi,pazaryeri vedükkanlarında içindeyeraldığıbumeydanınetrafınıdarveorganiksokaklaraaçılankonutlarlaçevreleyerekdahademokratikbirkentyaşamınageçişsüreciniyapı-landırmıştır.

Lefkoşa Kentinin Tarihi Gelişimi Adadakikorunaklıkonumusebebiiletarihselsüreç-

tedehepbaşkentolanLefkoşa’nınönemlibirincikentolarak kuruluşu 2250 yıl öncesine tarihlenir. Tarihselsüreçtegünümüz LefkoşakentininbulunduğualandakurulanilkyerleşimyeriLedra’dır.BirzamanlarLedra/Lidra/Ledrae, olarak bilinen Lefkoşa, deniz seviyesin-den150m.yüksekliktekurulmuştur.

Kaynaklardabudönemeilişkinkesinbilgilerbulun-mamaktadır.GenelkabulLefkoşa’nın,Ledraolarakbili-nen,antikkentinbulunduğualanüzerinekurulduğuveonunbirdevamıolduğudur.EskiLedrakentininSuriçiLefkoşa’nın güney yarısıyla onun güney doğusundakialandakurulmuşolduğusanılmaktadır.BualandaTunç


döneminden başlayarak Roma dö-neminekadarsürenkalıntılara(me-zar-çanak-çömlek) rastlanmaktadır.Bütunbubelirtiler Lefkoşa’nınbu-lunduğu alanda Ledra’dan da eskibazı yerleşimmerkezlerininbulun-duğu şeklindeki tahminleri ortayaçıkarmaktadır.(Gürkan1996).

Kent yapılanmasına ilişkin ilkveriler Claude Delval Cobham’ın,‘Excerpta Cypria’, adlı çalışmasın-da Roma dönemi ile başlatılmıştır.(Cobham1908)Romadönemi’nde‘Castrum’ olarak yapılanan kentinçekirdeği,DoğuRomaİmparatorlu-

ğu(Bizans)idaresindedahabüyükçebir‘Kale’yedönüş-müştür.Romadönemindeızgaraplanşeklindeyapılanvedikdörtgenbirplangösterenküçükbirkaleniteli-ğindekibuaskeri yerleşimbirimleri yani ‘castrum’lar,DoğuRomaİmparatorluğu’nundakentplanlarınınte-melinioluşturmuşlardır.

Kıbrıs’ınDoğuRoma (Bizans) idaresindekaldığıyıl-larda, adada birçok kilise inşa edilmiştir. Lefkoşa suriçindekiortodoks kiliseleribudönemde inşaedilmiş-tir.Adatapınak(templer)şövalyelerininelinegeçincepapalığınetkisi ilekatolikyapılar inşaedilmiştir.Tapı-nakşövalyelerininAda’yagelmesi ilebirlikte,geçmiş-teönemlibirticaret limanıolduğuvarsayılanLefkoşapapalığa bağlı bir düzende yeniden yapılandırılmıştır(Atun2006).

Lüzinyan Dönemi1192 yılından itibaren adada hüküm süren Lüzin-

yanlar,1489daVenediklilerinadayagelmesinekadar,yoğun bir kültür miras bırakmışlardır. Adada Avrupayaşamdüzeyindesosyal,kültürelyaşamsürecibaşla-tarakmimarlık,sanat,teknikvebenzerbirçokalandabatıylayarışanyapıtlarinşaetmişlerdir.

LüzinyanDönemi’nde Avrupa’daki örneklerinin ak-sine,Lefkoşa’daasillereaitmalikânelerveşatolarinşaedilmediğigörülmektedir.Bununyerineülkebütünü-nü ilgilendiren önemli ve stratejik noktalarda kalelerinşa edilmiştir. Bunlar arasında Lefkoşa,Baf, Limasol,Girne ile Beşparmak dağları üzerindeki St. Hilarion,BuffaventoveKantaraKaleleri(Şekil1,2,3)sayılabilir.(Balkan1998).

Lefkoşa,GirneileBeşparmakdağlarıüzerindekiSt.Hilarion,BuffaventoveKantaraKaleleriningünümüz-

Şekil 1. St. Hilarion Kalesi’nin güney doğu görünüşünü gösteren gravür. Alexander Drummond, 1754 aktaran (Severis 2000).

Şekil 2. Buffavento Kalesi’nin güney görünüşünü gösteren gra-vür. Alexander Drummond, 1754 aktaran (Severis 2000).

Şekil 3. Kantara kalesi’nin batı görünüşünü gösteren gravür (Severis 2000).

KKTC Lefkoşa/Nicosia Kenti’nin 13. yy - 15. yy Arasındaki Fiziksel Biçimlenişi


dekiyerleri,KuzeyKıbrısLefkoşa’dakikonumlarıŞekil4’debelirtilmiştir.

BirRomaCastrumu’ndangeliştiğikabuledilenLef-koşa,dairevibirplanüzerinegeliştirilerekinşaedilmişbirkentolmayıp,sonradanortayaçıkan ihtiyaçlardandolayıoptimumçözümüverenbir çember ile tahkimedilmiştir.(Bergil1995)Ada’nınbaşkentiolarakkulla-

nımıBizans’ınsondöneminerastlar.1192’deLüzinyanKırallığı Dönemin’de de Lefkoşa adanın idari başken-ti olarak kalmıştır. Lüzinyan Krallığı zamanında saray,mahkeme,katedral,başpiskoposlukkonutu,konukev-leri,manastırlar, şövalyelerin evi surlar içine konum-landırılmıştı. Bu kentsel düzenOrtaçağ kent düzeniniyansıtmaktadır(Şekil5).

Şekil 4. Lefkoşa, Girne ile Beşparmak dağları üzerindeki St. Hilarion, Bufavento ve Kantara kalelerinin günümüzdeki yerleri (KKTC Kültür Dairesi, 2013).

Şekil 5. Lüzinyan döneminde inşa edilen ilk surlar (Atun 2006).


Şekil 5:Lüzinyan’larDönemindeKralIIPierrekentinçevresine, Venedikliler döneminden kalan günümüzsurlarınaoranladahagenişbiralanısınırlayanduvar-larördürmüştür.Buradadikkatiçekendüzgünolmayanbeşgen şekilliMezopotamyadakiHititkalelerineben-zeyen bir surun olmasıdır. Surun etrafında ve içindeçeşitli tarikatlara aitmanastır yapıları bulunmaktadır.Günümüz Venedik surlarının şehir merkezine yakınbiryerindeSelimiyeCami(StSophiaKatedrali)ninyeralıdığıgörülmektedir.Lusinyandönemindekentegirişiçin inşaedilen3anaönemlikapı inşaedilmiştir:BafKapısı (Porta di S. Domenico - San Domenico Gate),GirneKapısı(PortadellProveditorouerdisop(ra)-TheProveditor’sGateorUpperGate),MağusaKapısı(Por-taluliaouerdisotto-JulianGateorLowerGate).

Venedik Dönemi1489-1571 yılları arasında Kıbrıs’da hüküm süren

Venedikliler, Akdeniz’de etkin bir güce sahip olarakyaşadıkları dönemde, ticaret yollarının kesişme nok-

talarındanbiriolarakadayıstratejikönemindendolayıuzunsüreellerindetutmuşlardır.Adayı,yerleşmektençokticaretfilolarınıbarındıracakbirlimanvebölgede-kiegemenlikleriiçinbirgüvenceolarakkullanmışlardır.LefkoşaVenediklilerdönemindeadanınbaşkentiolma-yadevametmiştir.

1567 yılında, Venedikliler şehri korumak amacı ilekent alanını küçülterek daha dayanıklı surlarla çevir-diklerinigörmekteyiz.Mevcut3girişkapısınımuhafa-zaederekveşehrinüçte ikisinioluşturan,etrafındakiyapılarıyıkarak,surlarıniçigünümüzdekişeklineindir-genmiştir.Kentinçevresiüçtebiroranındakısalmıştır.Surlar, Ayasofya Katedrali (Selimiye Camii)’ni aşağıyukarımerkezalanbirçemberşeklinialmıştır.Buda-ireninüçnoktasında kentin çevresi ile ilişkisini kurankapılaraçmışlardır.Kuzey’deProveditor(Girne)Kapısı,Doğu’daGiuliano(Mağusa)KapısıveBatı’daDomenico(Baf) Kapısı (Şekil 6). Dairenin üzerine eşit aralıklarlabelirlenen11yerde,oktemreninebenzeyenüçgenşe-

Şekil 6. Lefkoşa’nın Venedik dönemi burç/kapı adları ve ana kent ekseni (Newman 1985).



kilvegenişalanıiletopsavunmasınauygunalçakburç-larinşaedilmişti(Keshishan1974).

Surların çevrelediği dairede, ortaya çıkan kent do-kusu içinde bazı öğelerin diziliş yönü bir ana eksenoluşturmaktaydı.Buhat,doğudakiGiuliano(Mağusa)KapısıileKatedralSt.NicholasmerkezalanıüzerindengeçerekkuzeybatıdakiVenedikSütunuylabuluşupPa-lazzodelGoverno’da(HükümetSarayı)sonbuluyordu.

VenediklilerinLüzinyanKrallığınadestekolarakada-yagelmesi ilebirlikte,tapınakşövalyelerininkurduğuanamerkezyanındaküçükaskerinoktalaroluştu.Bunoktalar batıdan gelip hacca gidenlerin kaldığı yerleroldu.Buyüzdenbudönemdekatedrallerinyanınako-naklamayapıları(Şekil7)yapılmıştır(Mariti1909).

Venediklilerin Lefkoşa surları (1567), Yakın Doğu-danBatıyaaktarılanbir tasarımanlayışıçerçevesindeBatı’da konumlandırılan ‘ideal biçimli ve ideal savun-malı kentler’ kavramının Doğu Akdeniz’de gerçekleş-mişörneğidir(Gazioğlu2001).

Şekil7ve8’dekigravürlerdeLüzinyanlarDönemi’ndeLefkoşa kent çemberi içerisinden akan PadiasIrmağı’nın(Kanlıdere’nin)yatağı,VenedikDönemi’ndeinşaedilensurlarınçevresiboyuncasuyladolubirhen-dekoluşturacakşekildedeğiştiğigösterilmiştir.Şehrin

merkezinde St. Sophia Katedrali’nin (Selimiye Cami)yeraldığıgörülmektedir.BuplanlarıçizenVenedikliGi-ovanni Francesco Camocio’dur. Camocio planlarında,Lefkoşa kent çemberi ekseninde 11burç gösterilmiş,isimleriplanüzerindesağdansoladoğruA:Querini,B:

Şekil 7. Venedik döneminde Lefkoşa/Nicosia yerleşmesini gösteren bir gravür. Coronelli (Vincenzo Maria), Nicosia, 1706, aktaran (Navari 2003).

Şekil 8. 1573 tarihli bir haritada Venedik Dönemi Lefkoşa’yı gös-teren bir gravür (Navari 2003).


Barbaro,C:Loredan,D:Flatro,E:Caraffa,F:Cathero,G:Costanzo,H:Davila,I:Tripoli,K:Rochas,L:Mulla.

Çeşitli kaynaklarda Lefkoşa’ya yeni kent surları veburçlarıyapılması ile ilgiliolarak,Lefkoşa’nınkentsa-vunmasıaçısındanorijinalLusignansurlarınıntopön-cesidönemeaitburçlarınınXVI.yüzyıldaolasıbirTürkkuşatması karşısında artık hiçbir işe yaramayacağı,dahasıVenedikli’lerin,bukadargenişbirhatüzerindesavunmayapacakaskerivetopudaolmadığıyorumla-rımevcuttur(Newman1948).BuşartlaraltındaaskerimühendisGiulioSavorgnano,Venedik’teykenöğrendi-ği savunmaaçısından ideal kent yaklaşımını, hemenkısasüredeinşaedebilecekvemevcutaskerigüçlesa-vunabilecekoptimumçevreuzunluğukavramıylahemdetopsavunmasınailişkinsonbilgilerlebirlikteönün-dekitasarımproblemineuygulayınca,bugünbildiğimizLefkoşakentçemberiortayaçıkmıştır(Şekil9).

Lefkoşa’nınLüzinyanveVenedikDönemleri ile ilgi-lienayrıntılıçalışmayıyapmışolanKevorkK.Kesishi-an, hazırladığı haritada Lüzinyan veVenedik surlarınıçakıştırmıştır.Lüzinyandönemindedeğişiktarikatlarınyapılarınıdaiçinealandüzgünolmayanbeşgenşekilli

surların‘Barbaro’burcunun,GirneKapısı’na(PortadellProveditor)denkgelmeküzereyenisurlarinşaedilmiş-tir.BöyleceyenimerkezStSophiaCathedral(AyasofyaKatedral’i)önündeoluşmuştur.Venediksurları,Lüzin-yansurlarınıtahkimetmeküzereoluşturulduğuortayaçıkmaktadır(Şekil10).

Gotikdönemdeşehirlermanastırçevresindegelişir-ken,RönesansDönemi’ndeSforzindadairebiçimindeyenibirkentplanı tasarladı.MerkezdePazaryeribu-lunmaktaydı. Işınsal yollar düzgünbir sekizgenebağ-lanıyordu.Merkezdesarayvekatedralvardı(Şekil11).Lefkoşakuruluşadıile11.-12.yy.daoluşanvetoplumyaşamınıntemelinedinioturtan,bunudayenivarolantoplumsalkesitingücünügöstermeadınagörkemlika-tedrallerle simgeleştirdiği kentdüzeni ileRönesans’laortayaatılanidealşehirdüzeniarasındayorumlanabi-lecekbirkentkurgusunasahiptir.

Rönesans mimarları da tasarımlarında sayısal iliş-kileri uygulamaya çalıştılar. Tanrı’nın kusursuzluğunusimgeleyendaire,Daire ve kare, kilise için ideal planformuidi.Kentformubiledaireseçiliyordu.

Şekil 9. Lefkoşa/Nicosia’ nın günümüz (2013 yılı) yerleşimini ve burç/kapı adlarını gösteren bir harita (PlanetWa-re 2013).

41



Şekil 10. Lefkoşa şehrinin eski ve yeni surları (Keshishian 1974).

Şekil 11. Sforzinda: Daire biçiminde kent planı. (Radyal kent) (Cobham, 1908).


KenttevarolaneneskiyapılarM.S.1192-1489tarih-leri arasında Lüzinyandönemi yapıları olmaklabirlik-teçoğu1566sonrasıVenediklilertarafındanyıkılarak,taşlarıbugündegörülenhendekli surlarınyapımında(1567)kullanılmıştır.

Uzunluğu5km’yibulanvebirdairebiçimindeolanLefkoşa surlarında,11burç ve3anagiriş çıkış kapısıvardır. Bu surlar, Venedikliler tarafındanOsmanlı im-paratorluğu saldırısına karşı güçlü bir şekilde yüksel-tilerek geliştirilmiştir. Halen 5 burç Kuzey Kıbrıs TürkCumhuriyeti’nin,5burçGüneyKıbrısRumYönetimi’ninkontrolündeolup,1burçdaherikiülketarafındanpay-laşılmaktadır.

XVI.yüzyılınsonlarındaVenedik’inegemenolduğubölgeninsınırlarınısavunmakamacıylaİtalya’daPalma-novaadındayenibirkent inşaedilmiştir.Rönesans’ınideal kent kavramı ile Venedik’lilerin top savunmasıilkeleri, Lefkoşa’nınkine ikiz kardeş gibi benzeyen birplanlasonuçlanmıştı.Tekfarksurlarınonbirdeğildo-kuz köşeli bir çokgen şeklinde tasarlanmış olmasıydı.Buköşelerdeyeralandokuzadetüçgenburcunarsın-da120derecelikaçılarlayineüçkapıaçılmıştı.AncakLefkoşa’nınaksinekentalanıdasurlarlabirlikteplan-landığıiçintambirsimetriiçindemerkezdenışıyanbirkentdüzeniöngörüldü.Kentinçevresi isesudolubirhendekleçevrilmişti(Lynch1989)(Şekil12).

Yorum ve DeğerlendirmeOrtaçağ Avrupa’sının kentsel yerleşim ve gelişimi

incelendiğinde İ.S. 11-12. yüzyıllar arasında kentlerinsurlarla çevrelenip koruma altına alındığı görülmek-te. Bu çevrili (kapalı) kentsel mekanın merkezindetoplumyaşamının temellerinioluşturandiniyapılarınoturtulduğugörülmektedir. Budini inanç ve yönetimtoplum yaşamına yansıyarak kentlerin fiziksel yapısı-nıdaoluşturmuştur.Derebeyliklerinyıkılışıköylülerintoprak sahiplerinden koparak emeklerinin artık de-ğerlerini kendilerinin kullanması kentsel yaşamı etki-lemiştir.Burjuva sınıfınınoluşmasını sağlayan toprak-tan kopmuş köylülerin gereksinim duyulan mallarınüretiminde çalışılarak daha çok para kazandıklarınıgörmekteyiz. Bu üretilen malların pazara sürülmesikentler-ülkelerarasımaldeğişimiylegelişenticaretbü-yük sermaye birikimi sağlamıştır. Bu oluşum kentlerideetkileyerekbüyükkonaklar,saraylar,malikânelerinyapımınıkörükleyerekkentgelişimsürecineyenifizik-sel görünüm kazandırmıştır. Mevcut ticaret yollarına(ipekyolu)ekolarak yenidünyayolu ile (Amerika’nınkeşfi) keşifler buticareti ve üretimi etkilemiş bu etkikentlerinfizikselyapılarınayansımıştır.Ortaçağkapalıkentyapısınındinimerkezligörkemliyapılarınyanındamalikânelerin, büyük konutların ve üretimatölyeleri-

ninyeraldığınıgörmekteyiz.Aydınlanmasürecinegi-renAvrupatoplumu,bilimvesanatlaRönesansı,dindereformları gerçekleştirmişlerdir. Budönemlerdeantikkentlerindetasarımlaplanlanarakuygulamaalanlarınageçildiğigörülmektedir.Hattatasarımolarak‘idealşe-hirdüzeni’planlamalarınınüretilerekçizildiklerinilite-ratürdentakipetmekteyiz.

Bu kapsamda değerlendirildiğinde, Lefkoşa kentifiziksel biçimini Lüzinyanlar döneminde tamamlamış,ancakaskerisavunmaamacıileVenedik’lilerdönemin-de tekrar İtalya’daki kentanlayışınagöreyapılandırıl-mıştır. Lüzinyanlar’ınveöncekilerindağınık, çok zayıfvehattakerpiçle inşaedenkorumaduvarları (surlar)Venedikliler tarafından yıkılarak çağının kent anlayışvebilinçliplanlamasının sonşeklinialmıştır.Venedik-lilerkentsavunmamimarisininenmükemmelörnek-lerindenbiriniLefkoşa’dauygulamışlardır.Surları5kmuzunluğunda,birbirineuzaklıklarıeşdeğer11burçtanve3anıtsalkapıdanoluşmaktadır.MagosaKapısı,BafKapısıveGirneKapısıkentinçevresiileulaşımınısağla-maktadır.Girnekapısıkuzeybölgesini,Magosakapısıgüneyvedoğusunu,Bafkapısıdabatıbölgelerinikentebağlamaktadır.Bukapılardanaksiyelolmayaniçyollar-lakentmerkezineulaşılmaktadır.

LefkoşasurlarınınduvarlarıiçindeOrtaçağ’danson-raki dönemlere kadar uzanan döneme ait kalıntılarmevcuttur. Surların dışında Orataçağ dönemine aityapı elemanlarıolarakmateryallerbulunmamaktadır.Varolanmateryallerbusurlarınyapımındaveonarıl-masındakullanılmıştır.

Şekil 12. Palmanava (İtalya) kent planı: Rönesans’ın ideal kent şeması (Lynch 1989).

43



Ortaçağveöncesindedaha ziyadedoğu toplumla-rındavarolandairebiçimlikentmodeliHaçlıSeferleriaracılığı ilebatıyataşınmışsada ‘idealkent’vedaire-sellikilişkisi’,AvrupakentlerindeRönesansdönemindeuygulanmaya başlanmıştır (Palmanova). Rönesans’labirlikte insanı merkez edinerek yeniden düşünsel vetoplumsalyapılanmayagidilirken,‘idealkent’kavramıvebundankaynaklananyuvarlakbiçimlikentplanlarıda öne çıkmıştır. Rönesans döneminde çok üretilen‘ütopyalar’ınkentselgereksiniminiancakidealkentlerkarşılayabilirfikriişlenmektedir.

Lefkoşa kenti kentsel açıdan değerlendirildiğindeİ.Ö. 2250 yıllarında kurulmuş, kentleşme süreciniOr-taçağdatamamlamışbirkenttir.LefkoşaOrtaçağAvru-pasıkentleşmesürecindekitoplumsalyaşamıyansıtanfizikselbiryapıyasahiptir.Budönemiyaşayankentle-rininenazdeğişimeuğrayannadirörneklerindenbiriolmakdurumundadır.VenedikDönemiSurları çokaztahribatlakapıgirişlerininbozulmasına rağmenyapıl-dığı gibi durmaktadır. Ortaçağda dinin hakim olduğutoplumununsimgeleriolanGotikkilisevemanastırbi-nalarıvekonutlarolduğugibimuhafazaedilerekgünü-müzekadargelmiştir.Ancaktarihselsuriçindebulunançokazyapıyayenilerieklenerekkendineözgüdokusuoluşmuştur.ÖrneğinGotikmimarininönemli yapıtla-rındanolanvesonradancami’yeçevrilenAyasofyaKa-tedrali, Lüzinyan Evi gibi binalar günümüzdeOrtaçağLefkoşa’sınınizleriolarakdurmaktadırlar.

Lefkoşasur içikentselyerleşimininbüyükbölümü,özelliklesivilmimarlıkönekleriolankonutlar,kerpiçtenimaledildiğindenyaşamsürelerikısaolmasınakarşın,büyükölçüdebozulmadanLefkoşa’nınLüzinyanveVe-nedikdönemikentdokusunugünümüzetaşımışlardır.

SonuçBir kentin anatomisinde iskeletini oluşturan yapı-

lanmanın (fiziksel yerleşim) süreç içerisinde toplumyaşamını,kültürünüyansıttığını inceleyenbumakale-deşusonuçlarvurgulanabilir.Lefkoşakenti(surlariçi),düşünülerek,fikirlerüretilerek,tasarlanıp,planlanarakuygulananvebu şekliyleOrtaçağAvrupakentoluşu-munuveVenedikkentlerininsavunmaamaçlıbiçimle-nişini yansıtan ve günümüze kadar özelliğini koruyançokönemlikentörneklerindenbiridir.

Ancak Ada’ya su ve havayoluyla ulaşımın sağlan-masındaki zorluk, adalara özgü kapalı yaşam Lefkoşakentinindünyacatanınmasınıengellemiştirdiyebiliriz.Ayrıca Kıbrıs adası Hıristiyan dininin doğup yayıldığıOrtadoğu’daönemlibirmerkezdir.Dinintoplumyaşamve yönetimine hakim olduğu Ortaçağ Avrupa’sında,kentvekentselyaşamındevamıAda’dasüregelmiştir.

Lefkoşa kenti surlariçi buözellikleri ile korunarak ge-leceğeaktarılmalıdır.BubağlamdaBirleşmişMilletlertarafındanhimayeedilenvedesteklenen,Lefkoşa’nınyapılaşması ve gelişmesi için KKTC Lefkoşa BelediyeBaşkanlığı ve Rum Yönetimi İşbirliği içerisinde hazır-lanan Lefkoşa Master Plan’ı anılmaya değerdir. Bunedenle ‘Dünya Mirası’ niteliğindeki Lefkoşa/Nicosiakentinin UNESCO tarafından koruma altına alınmasıönerilebilir.

GünümüzkesitindeLefkoşakentine(surlariçi)bakıl-dığında,fizikiyapısıileikiayrıyapılanmahemengözeçarpmaktadır. KKTC kesiminde Lefkoşa kentininmer-kezinioluşturandiniyapılarınvediğerticarivekonutyapılarının daha fazla olduğu ve korunulduğu görül-mektedir.BunakarşınKıbrısCumhuriyeti(Rumkesimi)kesimindetarihseldokuvebinalarındahaçokbozuldu-ğugöze çarpmaktadır. 2003yılındakapıların açılmasıile30yıldakentinfizikiyapısınınnekadardeğiştiğifar-kedilmektedir.Yukarıdadabelirtildiğigibi,uluslararasıbir kuruluşun şemsiyesindeher iki yönetiminortaklı-ğındabuOrtaçağkentikorunmalıdır.

Kaynaklar1. Atun,Ata(2006).MilatÖncesindenGünümüzeKıbrısTa-

rihiÜzerineBelgeler(Cilt2).Mağusa:SamtayVakfıYayın-ları:15.

2. Balkan,ErhanA (1998). Tarihsel Süreç İçerisindeKuzeyKıbrıs Türk Cumhuriyetinde Toplum veMimarlık. Gazi-mağusa,DAÜMimarlıkFakültesiKıbrısAraştırmalarıyazıdizisiNo:1.

3. BergilSuat,(1995).DoğuAkdeniz’deBirUygarlıkGemisi.Lefkoşa:GaleriKültürYayınları(RepaLtd).

4. Cobham,ClaudeDelval(1908).ExcerptaCypria;Materi-alsforaHistoryofCyprus.Cambridge:UniversityPress.

5. Gazioğlu,AhmetC.(2001).KıbrısTürkTarihi–TürkDöne-mi(1570-1878).Lefkoşa:KıbrısAraştırmaVeYayınMer-kezi(CYREP).

6. Gürkan, Haşmet Muzaffer (1996). Dünkü Ve BügünküLefkoşa.Lefkoşa:GaleriKültürYayınları(RepaLtd).

7. Gürkan,HaşmetMuzaffer(2006).KıbrısTarihindenSay-falar.Lefkoşa:GaleriKültürYayınları(RepaLtd).

8. Gürkan,HaşmetMuzaffer(2000).TarihİçindeKıbrıs.Lef-koşa:GaleriKültürYayınları(RepaLtd).

9. Keshishian,Kevork,K. (1974).NicosiaCapitalofCyprusThen andNow.Nicosia: First publishedwithin SwıssairInternationalCalender.

10.KültürDairesi(2013).KKTC.TurizmveEkonomiBakanlığı,Lefkoşa:TurizmTanıtmavePazarlamaDairesiYayını.

11.Lynch,K.(1989).GoodCityForm.London:MITPress.12.Mariti,Giovanni(1909).TravelsInTheIslandofCyprus,

TranslationbyC.D.Cobham.Cambridge:UniversityPress.13.Navari,Leonora(2003).MapsOfCyprus,FromTheCol-

lectionsOfTheBankOfCyprusCulturalFoundation.Ni-cosia.

14.Newman, Philip (1948).AGuide toCypruswithMaps,


IllustrationsandPhotographs,Nicosia:RüstemYayınevi.15.Newman, Philip (1985). A Short History of Cyprus.

Nicosia:ZavallisPressLtd.16.PlanetWare (2013). http://www.planetware.com/map/

nicosia-map-cy-nic.htm.17.Severis,RitaC.(2000).TravellingArtistsinCyprus1700-

1960.London:PhilipWilsonPublishersLimited.18.Stylianou, A.&J.A. (1964). The Painted Churches of

Cyprus,England:TheResearchCentre,GreekCommunalChamber,CyprusMark&MoodyLtd.

Anahtar sözcükler: Avrupa; fiziksel yerleşim; kent; kentleşme; kenttarihi;Lefkoşa;ortaçağ.

Key words: Europe; physical settlement; city; urbanization; history of the city; Nicosia; the middle ages.

Kentsel Akustik Konforun İrdelenmesinde Uygulamalı birİşitsel Peyzaj Yaklaşımı - İstatistiksel Çalışmalar

An Applied Approach to the Examination of Urban Acoustic Comfort: The Soundscape Concept - Statistical Analysis

Aslı ÖZÇEVİK,1 Zerhan Yüksel CAN,2 Hüseyin GÜRBÜZ,3 Ilgın Poyraz ACAR4

A wide-ranging study was conducted in order to develop an ap-plied soundscape approach for the evaluation, conservation and rehabilitation of acoustic comfort in urban areas. The steps taken in developing the approach proposal were; deriving objective and subjective evaluations of the sound environment via field and laboratory studies, statistically analysing the data, and correlat-ing the results. Field studies concerning urban acoustic comfort are time-consuming, and the aim of this research was to investi-gate how the processes and the steps involved (obtaining, gath-ering, arranging and archiving sound environment data) may be accelerated and made more systematic in order to reduce the time spent on fieldwork, and benefit the practical application of findings. The aim of this paper is to explain the steps taken in the statistical analysis of the study. Therefore, using the data from field and laboratory studies, 1) comparisons were made between the on site questionnaire survey and listening tests in laboratory, 2) variance and t-test analyses were conducted between the se-mantic differential test on site and the jury test in the laboratory, and 3) a simple regression analysis was made between the tests on two different environments and sound quality metrics.

m

garonjournal.c

om


1Anadolu Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Eskişehir;2Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İstanbul;3Osmangazi Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Eskişehir;4Anadolu Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Eskişehir.

Başvuru tarihi: 18 Kasım 2013 (Article arrival date: November 18, 2013) - Kabul tarihi: 13 Aralık 2013 (Accepted for publication: December 13, 2013)

İletişim (Correspondence): Aslı ÖZÇEVİK. e-posta (e-mail): [email protected]


Kentselakustikkonforundeğerlendirme,korumaveiyileştir-mesi için uygulamalı bir işitsel peyzaj yaklaşımı geliştirmekamacıylakapsamlıbiraraştırmayapılmıştır.Yaklaşımönerisi,alanve laboratuvarçalışmalarıaracılığıylasesortamınınöz-nel ve nesnel değerlendirmesi, verilerin istatistiksel analizive sonuçların ilişkilendirilmesi adımları izlenerek geliştiril-miştir.Araştırma,uzunzamanalankentselakustikkonforileilgilialançalışmalarında;süreçlerin(sesortamverilerinieldeetme,derleme,düzenlemevearşivleme)hızlı ve sistematikbir biçimde ilerlemesinin sağlanması ve alan çalışmalarınen aza indirgenmesi sayesinde uygulamada önemli yararlarsağlamahedefindedir.Bumakaleninamacı,araştırmanın is-tatistikanalizadımlarınıaçıklamaktır.Bunagöre;alanvelabo-ratuvarçalışmalarıileeldeedilenverilerkullanılarak;1)alananketsorularıilelaboratuvardinlemetestiarasındayorumlar,2)alananlamsal fark testi ile laboratuvar jüri testiarasındavaryans analizi ve t-testi, 3) her iki farklı ortamdaki testler ile seskalitesimetrikleriarasındabasit regresyonmodelleriyapılmıştır.

MAKALE / ARTICLE

MEGARON 2014;9(1):45-54

DOI: 10.5505/MEGARON.2014.46338

ÖZET ABSTRACT

1Anadolu University, Faculty of Architecture and Design, Eskişehir;2Yıldız Technical University, Faculty of Architecture, İstanbul;3Osmangazi University, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Eskişehir;4Anadolu University, Faculty of Engineering, Eskişehir, Turkey.

Kentselyapıvegörselkaliteninyanısırabiralanınkimliğini tanımlayan ‘işitsel peyzaj-soundscape’kavramı’ilkkezSchafertarafından1,2görselpey-

zajın işitsel karşılığı olarak ortaya konmuş ve birdenfazlaseskaynağıveçevreseletkileşimsonucundaolu-şanişitselortamın-olumluyadaolumsuzyargılardanbağımsızolarak-tanımlanabilmesiiçinönerilmiştir.

İşitselpeyzajyaklaşımı,sesortamını;seskaynağı,fi-zikselortamveinsanarasındakiçokluetkileşimedayalıçok boyutlu bir oluşum olarak değerlendirmektedir.İşitselpeyzajüzerineyapılanaraştırmalar,amaç,alanseçimi,değerlendirmeölçütveyöntemleribakımındanoldukçabüyükçeşitliliksunmaktadır.3-12Buçalışmalar-da, öznel ve nesnel verinin özellikleri, elde etme vedeğerlendirmeyöntemleri ilebunları ilişkilendirmedekullanılacakistatistikselyöntemlergibipekçokkonudabiruzlaşmabulunmadığıgörülmektedir.

Bu irdeleme üzerinden, ‘işitsel peyzaj kavramınınkentselakustikkonforundeğerlendirilmesinde,korun-masında ve iyileştirilmesinde kullanılabilmesi için biryaklaşımönerisigeliştirmek’amacıylayapılankapsam-lı araştırmada,13 yaklaşımönerisi, alan ve laboratuvarçalışmaları aracılığıyla ses ortamının öznel ve nesneldeğerlendirmesi,verilerinistatistikselanalizivesonuç-ların ilişkilendirmesi adımları izlenerek geliştirilmiştir.Araştırma,uzunzamanalankentselakustikkonfor ileilgili alan çalışmalarında; süreçlerin (ses ortamverile-rinieldeetme,derleme,düzenlemevearşivleme)hızlıve sistematikbir biçimde ilerlemesinin sağlanması vealana bağlı çalışmaların en aza indirgenmesi sayesin-deuygulamadaönemliyararlarsağlamahedefindedir.Araştırmada, çalışma alanı olarak İstanbul’daki dörtkentselalan;ikiiskelemeydanı(BeşiktaşveOrtaköy)veikicadde(BağdatCaddesiveBarbarosBulvarı),aşağı-dakiunsurlardikkatealınarakrassalolarakseçilmiştir.

• LAeq değerlerinin kabuledilebilir değerlerin üze-rindeolması.

•İşitselpeyzajyapısıilekentkimliğiniyansıtması.

•İşitselmemnunlukvericiliğininfarklıdeğerlendiril-mesi.

Bumakaleninamacı,araştırmanınyaklaşımönerisigeliştirmeaşamasındaizlenenistatistikselanalizadım-

larını açıklamaktır. Buna göre alanda yapılan akustikölçmeler,alananketuygulaması(anketsorularıvean-lamsalfarktesti)ilelaboratuvardayapılanalanölçmeverilerininseskalitesimetrikanalizi, jüri testivedin-leme testleri kısaca özetlenmiş, elde edilen verilerinistatistiksel analizleri gerçekleştirilmiş ve daha sonraöznel ve nesnel veriler arasında regresyonmodellerioluşturulmuştur.

Alan ÇalışmasıAlanlardaki gerçek ses ortamlarının nicel ve nitel

olarak belgelenmesi amacıyla yapılan alan çalışma-sında,öncelikleeşzamanlısesdüzeyölçmelerivebi-nauralseskayıtlarınınyapıldığıalanölçmelerigerçek-leştirilmiştir.Bunagöreikikanallıseskayıtlarıüzerinekurgulanan ses yürüyüşü (soundwalk) yöntemi, buçalışmadaseçilenkentselalanlarınişitselpeyzajyapı-larınıdeğerlendirmekamacıyla kullanılmıştır. Yaklaşık15dakikalıksürelerdetamamlananölçmeler,alanlarıngenelkullanımıgözönündebulundurularak, ilgiliböl-gedekisesortamınıörneklemeküzerebelirlenenrota-lardayapılmıştır.

Alanlardakisesortamınınnitelbelgelemesiiçin,-sesortamlailgiligenelbilginin,sembolsesbilgisivemem-nuniyetiileeldeedildiği-anketsorularıve-sesortamkalitesinin analiz edildiği- anlamsal fark testi olmaküzereikibölümdenoluşturulanalananketuygulamasıgerçekleştirilmiştir.13Anketsorularıbölümüiçinhazır-lanan16sorusırasıyla;kişiselbilgi,alankullanımı,fizik-selortamın/alanınbeklentilereuygunlukdurumu,sesortamınındeğerlendirmesivelistelenenseskaynaklarıarasındansembolseslerinvememnuniyetdurumları-nın belirlenmesi başlıkları altında toplanmıştır. Anke-tin,anlamsalfarktestibölümündeise,çalışmaiçinsesortamtanımlayıcıolarakbelirlenen30sıfatçifti(Tablo1) kullanılarak ses ortamınınmemnuniyet belirleme-si detaylı olarak yapılmıştır. Alan anket uygulaması,heralanda30adetolmaküzere,sesortamınıyerindedeneyimleyen, işitmesorunuolmayanve rasgelebe-lirlenen toplam 120 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir.Katılımcılarınortalama%57’si18-30yaşgrubundave%43’ü31veüzeriiken;%58’ikadınve%62’sierkektir.

Laboratuvar ÇalışmasıLaboratuvarçalışmasıkapsamındaönceliklealança-

lışmasındaeldeedilenseskayıtları laboratuvaruygu-lamaları içinyenidendüzenlenmiştir.Bunagörenicelolaraktümkayıtvegerçeksesortamlabenzerözellikgösterenve15dakikalıkkayıt süresincesadecesem-bolseslerinolduğu5dakikalıkbölümlerinkullanımıileçalışma yürütülmüştür. İlgili bölümlerin nicel ve nitelolarakdeğerlendirmesiamacıyla sırasıyla; seskalitesimetrik analizi yapılmış, kayıtlar kullanılarak denekler


1 Schafer,1969.2 Schafer,1977,s.9-10.3 Schulte-FortkampveFiebig,2006,s.875.

4 NilssonveBErglund,2006,s.903-911.

5 Guastavino,2006,s.945-951.6 Brambillavd,2007.

7 Özçevikvd,2007.8 Özçevik,YükselCan,2008.9 Özçevik,YükselCan,2010.10 Özçevik,YükselCan,2012.11 Özçevik,YükselCan,2012.12 Özçevik,YükselCan,2012.13 Özçevik,2012.

Kentsel Akustik Konforun İrdelenmesinde Uygulamalı Bir İşitsel Peyzaj Yaklaşımı


üzerinde jüri ve dinleme testleri gerçekleştirilmiştir.Çalışmadailgilisesortamlaraait5dakikalıkkayıtlarınseskalitesimetriklerinin (Seslilik /Gürlük,Keskinlik /Sertlik,DalgalanmaŞiddetivePürüzlülük/Kabalık)is-tatistikseldeğerleri(istisnaiolaylar%5-10,olasıdurum%50,devamlıdurum%90-95)hesaplanmıştır.

Ses kalitesininözneldeğerlendirmesi jüri vedinle-metestleriilegerçekleştirilmiştir.Beşdakikalıkkayıtlar,işitmesorunuolmayanvetemelakustikbilgiyesahiprassalolarakseçilen30deneğeaktifgürültükontrollükulaklıklar aracılığıyla dinletilmiştir. Kayıtlar hakkındadeneklere herhangi bir bilgi verilmemiş, sadece ilgilitestleriyapmalarıistenmiştir.Heralaniçinilgilitestle-rinherbiri, ilgilisesortamlarıntoplam120öznelde-ğerlendirmesinieldeetmekamacıylakontrolkoşullarıaltındauygulanmıştır.Bunagöre5dakikalıkbölümlerinnitelolarakgerçeksesortamlabenzerözellikgösterdi-ğisonucueldeedilmiştir.

Jüritestindedeneklerden,Tablo1’deverilensesor-tam tanımlayıcı 30 sıfat çifti kullanılarak her bir kayıtüzerinden ilgilialanaait sesortamıdeğerlendirmeleriistenmiştir.Dinlemetestindedeneklerdenneduyduk-larınıvekayıtsüresincenelerhissettikleriniyazmaları,kayıtyeriileilgilibilgilerveripbirtahmindebulunmalarıvebutahminiyapmalarınanedenolansestürlerinibe-lirtmeleriistenmişveyazımtekniğiserbesttutulmuştur.

İstatiksel AnalizlerAlanvelaboratuvarçalışmalarındaneldeedilenve-

rilerinistatistikselanalizleri‘SPSS18forWindows’ista-tistikprogramıilegerçekleştirilmiştir.

Alan Anket Uygulaması İstatiksel Analizi

Rassalolarakseçilendörtalan(BeşiktaşİskeleMey-danı,OrtaköyİskeleMeydanı,BağdatCaddesiveBar-baros Bulvarı) için 30’ar deneğin katıldığı, alan anketuygulamasının istatistiksel güvenilirliği,Cronbachalfadeğerine göre %79’dur. Bu değer, anket sorularında%63,anlamsalfarktestindeise%86’dır(Cronbachalfadeğerinin%60ve%80arasındaolmasıölçeğinoldukçagüvenilirolduğunu;%80veüzeriolmasıiseyüksekde-recedegüvenilirolduğunugöstermektedir).14

Gürültülümekanlarolmasıdolayısıylaseçilenalan-ların sesortamıdeğerlendirmeleriarasındaki ilişkinin(benzerlik ve/ya da farklılıkların) belirlenmesi ama-cıylauygulamadakiverilerkullanılarakvaryansanalizi(ANOVATesti)vePostHoctestleriyapılmıştır.Varyansanalizininsıfırvealternatifhipoteziaşağıdakigibidir;

H0:μ1 = μ2 = μ3 = μ4

H1:μ1≠μ2≠μ3≠μ4 (1)

Yapılan testlerinörneklemesi30sıfatçiftindenbiriolan‘gürültülü-sessiz’ içinaşağıdaverilmiştir(Tablo2veTablo3).BunagöreTablo2’desıfatçiftininalanlararasıanlamlıfarklılıkgösterdiğibelirlenmiştir(p<aol-duğu içinanlamlı farkbulunmuşveH1hipotezikabuledilmiştir).Tablo3’teisefarklılığınhangialanlardaol-duğununbelirlenmesiiçinPostHocsınaması(LSD)ya-

Tablo 1. Anlamsal fark testinde kullanılan sıfat çiftleri13

Ses Ortam Tanımlayıcı Sıfat Çiftleri

Sessiz-Gürültülü Devamlı-DevamsızMemnuniyet Verici-Mem.Ver.Değil Monoton-DeğişkenRahatlatıcı-Rahatsız edici Yaşayan-Terk EdilmişStres Yaratıcı-Dinlendirici Neşeli-DurgunYapay-Doğal Coşturucu-İç KarartıcıYatıştırıcı-Heyecanlandırıcı Zayıf-GüçlüSıkıcı-İlgi Çekici Yavaş-HızlıTercih Ederim-Tercih Etmem Boğucu-FerahAçık-Sarmalayıcı Boğuk-NetAhenkli-Ahenksiz Donuk-KeskinYumuşak-Sert Hafif-AğırKeskin-Keskin Değil Pürüzsüz-Pürüzlü Kalabalık-Tenha Karışık-AyırtedilebilirDüzenli-Düzensiz Alışılmış-FarklıYakın Plan Ses-Uzak Plan Ses Sakin-Hareketli

14 Kalaycı,2005.

pılmıştır.Tablodakiortalamafarklar(MeanDifference)sütünunda[*]ilegösterilenalanlarfarklılaşmaktadır.

Yapılananalizilealanlararasındakibuilişkininhangisıfatçiftlerinegöreanlamlılıkifadeettiği,birbaşkade-yişle,kullanılansıfatçiftleribakımındanalanlardakisesortamıdeğerlendirmelerininbirbiriarasındaki ilişkile-rin anlamlılıkları belirlenmiştir. Buna bağlı olarak an-lamsalfarktestiverilerinegöre;30sıfatçiftiarasından,‘kalabalık-tenha’,‘devamsız-devamlı’,‘boğuk-net’,‘kes-kin-donuk’, ‘karışık-ayırtedilebilir’ ve ‘sakin-hareketli’sıfat çiftleri haricinde kalan 24 sıfat çiftinin alanlaragörebirbiriarasındaanlamlıfarkolduğubelirlenmiştir.Bunagöre,farklılıklarınalanlararası ilişkisiözetlede-ğerlendirildiğinde;

•Tümalanlardakisesortamıdeğerlendirmesinin30sıfatçiftiarasından‘tercihetmem-tercihederim’sıfatçiftibakımındanbirbirinegöre,

• Beşiktaş İskeleMeydanı’ndaki ses ortamı değer-lendirmesinin, ‘açık-sarmalayıcı’sıfatçiftibakımındantümdiğeralanlaragöre,

• Ortaköy İskeleMeydanı’ndaki ses ortamı değer-lendirmesinin, 17 sıfat çifti (‘gürültülü-sessiz’, ‘mem-nuniyet vericideğil-memnuniyet verici’, ‘rahatsızedi-ci-rahatlatıcı’,‘stresyaratıcı-dinlendirici’,‘yapay-doğal’,‘heyecanlandırıcı-yatıştırıcı’, ‘sıkıcı-ilgi çekici’, ‘ahenk-siz-ahenkli’, ‘sert-yumuşak’, ‘keskin değil-keskin’,‘durgun-neşeli’, ‘iç karartıcı-coşturucu’, ‘yavaş-hızlı’,‘boğucu-ferah’, ‘ağır-hafif’, ‘pürüzlü-pürüzsüz’ ve ‘alı-şılmış-farklı’)bakımındantümdiğeralanlaragöre,

•BağdatCaddesi’ndekisesortamıdeğerlendirmesi-nin, ‘keskindeğil-keskin’, ‘monoton-değişken’, ‘yavaş-hızlı’ ve ‘pürüzlü-pürüzsüz’ sıfat çiftleri bakımındantümdiğeralanlaragöreanlamlıfarklılıkgösterdiğibe-lirlenmiştir.

Laboratuvar Jüri Testi İstatistiksel Analizi

Laboratuvar ortamında30deneğin katılımıyla ger-çekleştirilenjüritestininistatistikselgüvenilirliğiCron-bachalfadeğerinegöre%80’dir.Jüritestiiçinvaryansanalizi(ANOVATestisonrasıyapılanPostHoctestde-


Tablo 2. Alandaki anlamsal fark testinde bulunan ‘gürültülü-sessiz’ sıfat çifti için yapılan Varyans analizi

Varyans Analizi Kareler Toplamı sd Kare ler Ortalaması F p

Gürültülü-Sessiz Gruplar arası 24,167 3 8,056 17,241 ,000 Gruplar içi 54,200 116 ,467 Toplam 78,367 119

Tablo 3. Alandaki anlamsal fark testinde bulunan ‘gürültülü-sessiz’ sıfat çifti için yapılan Post Hoc sınaması (LSD)

Çoklu Karşılaştırmalar

LSD

Bağımlı Değişken (I) Yer (J) Yer Ortalama Fark (I-J) Standart p %95 Güven Aralığı

Hata Alt Sınır Üst Sınır

Gürültülü-Sessiz Bağdat Beşiktaş ,16667 ,17649 ,347 -,1829 ,5162 Barbaros ,33333 ,17649 ,061 -,0162 ,6829 Ortaköy -,83333* ,17649 ,000 -1,1829 -,4838 Beşiktaş Bağdat -,16667 ,17649 ,347 -,5162 ,1829 Barbaros ,16667 ,17649 ,347 -,1829 ,5162 Ortaköy -1,00000* ,17649 ,000 -1,3496 -,6504 Barbaros Bağdat -,33333 ,17649 ,061 -,6829 ,0162 Beşiktaş -,16667 ,17649 ,347 -,5162 ,1829 Ortaköy -1,16667* ,17649 ,000 -1,5162 -,8171 Ortaköy Bağdat ,83333* ,17649 ,000 ,4838 1,1829 Beşiktaş 1,00000* ,17649 ,000 ,6504 1,3496 Barbaros 1,16667* ,17649 ,000 ,8171 1,5162


49

ğerlendirmesi) yapılmış ve testlerinörneklemesi yine30sıfatçiftindenbiriolan‘gürültülü-sessiz’içinaşağıdaverilmiştir(Tablo4veTablo5).

Varyans analizine göre 30 sıfat çifti arasından ‘ya-pay-doğal’, ‘heyecanlandırıcı-yatıştırıcı’, ‘açık-sarmala-yıcı’,‘uzakplanses-yakınplanses’,‘devamsız-devamlı’,‘terkedilmiş-yaşayan’, ‘zayıf-güçlü’, ‘boğuk-net’, ‘kes-kin-donuk’ ve ‘alışılmış-farklı’ sıfat çiftleri haricindekalan20sıfatçiftininalanlaragörebirbiriarasındaan-lamlıfarkolduğubelirlenmiştir.Bunagöre,farklılıklarınalanlararasıilişkisiözetledeğerlendirildiğinde,

• Ortaköy İskeleMeydanı’ndaki ses ortamı değer-lendirmesinin,30sıfatçiftiarasından12sıfatçifti(‘gü-rültülü-sessiz’, ‘memnuniyet verici değil-memnuniyetverici’,‘rahatsızedici-rahatlatıcı’,‘stresyaratıcı-dinlen-dirici’, ‘tercih etmem- tercih ederim’, ‘sert-yumuşak’,‘düzensiz-düzenli’, ‘yavaş-hızlı’, ‘boğucu-ferah’, ‘pürüz-lü-pürüzsüz’, ‘karışık-ayırtedilebilir’ ve ‘sakin-hareket-li’)bakımındantümdiğeralanlaragöreanlamlıfarklılıkgösterdiğibelirlenmiştir.

Alan Anlamsal Fark Testi ve LaboratuvarJüri Testi Yorum ve İstatistiksel Analizi

Varyansanalizleriyorumlaması; sesortamkalitesi-nin,belirlenmesindekullanılansıfatçiftlerinebağlıse-çilenalanlararasıanlamlıilişkininbelirlendiğivaryansanalizlerininkarşılaştırmalıyorumlamasınagöre,

•30sıfatçiftiarasından17sıfatçiftinin(‘gürültülü-sessiz’, ‘memnuniyet verici değil-memnuniyet verici’,‘rahatsız edici-rahatlatıcı’, ‘stres yaratıcı-dinlendirici’,‘sıkıcı-ilgiçekici’,‘tercihetmem-tercihederim’,‘ahenk-siz-ahenkli’, ‘sert-yumuşak’, ‘keskin değil-keskin’, ‘dü-zensiz-düzenli’, ‘monoton-değişken’, ‘durgun-neşeli’,‘iç karartıcı-coşturucu’, ‘yavaş-hızlı’, ‘boğucu-ferah’,‘ağır-hafif’ve‘pürüzlü-pürüzsüz’)alanlaragörebirbiriarasındaanlamlıfarkolduğu,

• diğer 13 sıfat çiftinin alanlar arası herhangi birayırtediciliğininolmadığıgörülmüştür.

t-testianalizi:Sesortamkalitesininbelirlenmesindekullanılansıfatçiftlerininilgilialanvelaboratuvarorta-mıarasındakiilişkisiniincelemekamacıylat-testiyapıl-


Tablo 4. Laboratuvardaki jüri testinde bulunan ‘gürültülü-sessiz’ sıfat çifti için yapılan Varyans analizi

Varyans Analizi Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p

Gürültülü-Sessiz Gruplar arası 28,958 3 9,653 21,970 ,000 Gruplar içi 50,967 116 ,439 Toplam 79,925 119

Tablo 5. Laboratuvardaki jüri testinde bulunan ‘gürültülü-sessiz’ sıfat çifti için yapılan Post Hoc sınaması (LSD)

Çoklu Karşılaştırmalar

LSD

Bağımlı Değişken (I) Yer (J) Yer Ortalama Fark (I-J) Standart p %95 Güven Aralığı

Hata Alt Sınır Üst Sınır

Gürültülü-Sessiz Bağdat Beşiktaş ,20000 ,17115 ,245 -,1390 ,5390 Barbaros ,06667 ,17115 ,698 -,2723 ,4056 Ortaköy -1,03333* ,17115 ,000 -1,3723 -,6944 Beşiktaş Bağdat -,20000 ,17115 ,245 -,5390 ,1390 Barbaros -,13333 ,17115 ,438 -,4723 ,2056 Ortaköy -1,23333* ,17115 ,000 -1,5723 -,8944 Barbaros Bağdat -,06667 ,17115 ,698 -,4056 ,2723 Beşiktaş ,13333 ,17115 ,438 -,2056 ,4723 Ortaköy -1,10000* ,17115 ,000 -1,4390 -,7610 Ortaköy Bağdat 1,03333* ,17115 ,000 ,6944 1,3723 Beşiktaş 1,23333* ,17115 ,000 ,8944 1,5723 Barbaros 1,10000* ,17115 ,000 ,7610 1,4390

50

mıştır.t-testininhipotezleriaşağıdakigibidir;

H0:μ1 = μ2

H1:μ1≠μ2 (2)

Testinörneklemesi yine30 sıfat çiftindenbiri olan‘gürültülü-sessiz’ sıfat çifti için aşağıda belirtilmiştir(Tablo6veTablo7).Bunagöre,Tablo6’daalandavela-boratuvardakisıfatçiftideğerlendirmesinintanımlayıcıistatistikleriverilmiştir.Tablo7’dealandeğerleriilela-boratuvardeğerleriarasındaanlamlıfarklılıkolmadığıgösterilmiştir(p>aolduğuiçinanlamlıfarkbulunmuşveH0hipotezikabuledilmiştir).

T-testi analizinin değerlendirme sonuçlarına göre,çalışma alanlarındaki ses ortamlarının, 30 sıfat çiftiarasından 12 sıfat çifti (‘gürültülü-sessiz’, ‘yapay-do-ğal’, ‘heyecanlandırıcı-yatıştırıcı’, ‘açık-sarmalayıcı’,‘sert-yumuşak’, ‘keskindeğil-keskin’, ‘kalabalık-tenha’,‘terkedilmiş-yaşayan’, ‘yavaş-hızlı’, ‘ağır-hafif’, ‘pürüz-lü-pürüzsüz’ ve ‘sakin-hareketli’) üzerinden alan velaboratuvarortamındabirbirineyakındeğerlerdeyo-rumlandığı,başkabirdeyişlediğer18sıfatçiftinin ikiortamarasıanlamlıfarklılıkiçerecekşekildedeğerleresahipolduğuortayaçıkarılmıştır.

Alan Anket Soruları ve LaboratuvarDinleme Testi Yorumlaması

Seçilenalanların işitselpeyzajlarınınalananketso-rularıvelaboratuvardinlemetestisonuçlarıderlenmişveikifarklıözneldeğerlendirmebiçimiarasındakiilişki-yigöstermekamacıylakarşılaştırmalıolarakçizelgeler

halindeortayakonmuştur.Bunagörealananketsoru-larındaneldeedilencevaplariledinlemetestlerindenelde edilen değerlendirmelerin birbiri ile örtüştüğübelirlenmiştir.Tümalanlardafizikselmekanlarbeklen-tilereuygunbulunmuş,sesortamlarise,Ortaköyİske-leMeydanıharicinde‘kötü’olarakdeğerlendirilmiştir.Her ikideğerlendirmebiçimindeki sembolses tanım-lamalarıbirbiriileörtüşmektedir.Herbiralansembolseslerebağlı olarakdoğru tahminedilmiş,hattabellisayıdadenektarafındankendiadıylatanımlanmıştır.

Çalışmanınbubölümündeeldeedilenenönemliso-nuç,sesortamınakustikmemnuniyetinin,sembolses-lerinsesortam içerisindekialgılanabilirliği,baskınlığı,spektral yapısı, zaman içerisindeki sürekliliği,mekan-saletkisiveaşinalıkdurumunabağlıolarakbelirlenenmemnuniyeti iledoğrudan ilişkili olmasıdır.Birbaşkadeyişle,memnunluk verici sembol sesin varlığı veal-gılanabilirliği, işitsel peyzaj değerlendirmesini olumluyöndeetkilemektedir.

Alan ve Laboratuvar Verileri ArasındaRegresyon Modelinin Oluşturulması

Sesortamkalitesininnesnel(seskalitesimetrikana-lizi) ve öznel (anlamsal fark testi ve jüri testi) değer-lendirme sonuçları arasındaki ilişkinin matematikselmodeliregresyonanaliziileoluşturulmuştur.

Yi = β1 + β2Xi i=1,2,...n(3)

Regresyonmodelindeeldeedilenparametrelerinin,anlamlılığıaşağıdakihipotezlerletestedilmiştir.


Tablo 6. ‘Gürültülü-sessiz’ sıfat çifti için t-Testi tanımlayıcı istatistikleri

GRUP-Alan-Juri N Ortalama Standart Sapma Ortalamanın SH

Gürültülü-Sessiz Ses ortam tanımlayıcı 120 -1,3833 ,81151 ,07408 sıfat çiftleri uygulaması Juri testi 120 -1,2750 ,81954 ,07481

SH: Standart Hatası.

Tablo 7. ‘Gürültülü-sessiz’ sıfat çifti için t-Testi anlamlı farklılık sonuçları

Varyanslar t-test Eşitliği İçin Levene Testi

F p t sd İki Yönlü Ortalama St. Hata (P) Fark Farkları

Gürültülü-Sessiz Varyanslar eşit varsayımında ,003 ,954 -1,029 238 ,305 -,10833 ,10528 Varyanslar eşit varsayılmamasında -1,029 237,977 ,305 -,10833 ,10528

St.: Standart.

51


H0:β1=0 H0:β2=0

H1:β1≠0 H1:β2≠0(4)

Ses kalitesi metrik verilerindeki değerler oldukçabüyükbiraralıkiçerisindeyeraldığındanveregresyonmodelininkurulmasındakolaylıksağlanmasıaçısındanveri dönüştürme işlemlerinden biri olan normalleş-tirme yöntemi yapılmıştır. Normalleştirme işlemi iledeğerin belirtilen aralık içine (0-1 gibi) düşmesi içinölçeklemeyapılmaktadır.15Buradakiamaç,matematik-selfonksiyonlarkullanarak,farklısistemlerdebulunanverileri,ortakbir sisteme taşımakvekarşılaştırılabilir

halegetirmektir.Normalleştirmegenelliklesınıflandır-mavekümelendirmeproblemlerindekullanılmaktadır.Buçalışmadaz-skornormalleştirmeyöntemikullanıl-mışveorijinalverileryeniveriaralığına(-2,+2)değiş-keninherhangibirydeğeri,değişkeninortalamasıvestandart sapmasına bağlı olarak bilinen Z dönüşümüilenormalleştirilir:

Xnormal = (5)

“SPSSforWindows18”degerçekleştirilenbasitreg-resyonanaliziTablo8ve9’daalanvelaboratuvarorta-mındaneldeedilenöznelverileregöreörneklenmiştir.Bunagöre,seskalitesimetrikaçıklayıcılığıbulunanve


Tablo 8. Alandaki anlamsal fark testi ile ses kalitesi metrikleri arasında yapılan regresyon analizi örneği (Y=sıfat çifti, X=metrik)

SIFAT ÇİFTİ (Y) Metrikler ile alandaki anlamsal fark testi verileri

METRİK (X) %5 %10 %50 %95

Gürültülü-sessiz Seslilik / Gürlük Y=-1.3750-0.5299X* Y=-1.3750-0.5240X Keskinlik / Sertlik Y=-1.3750-0.5027X Dalgalanma Şiddeti Pürüzlülük / Kabalık Mem. verici değil- Seslilik / Gürlük Y=-0.45-0.5822X Y=-0.45-0.5969X Y=-0.45-0.5721X Y=-0.4485-0.6059XMem. verici Keskinlik / Sertlik Y=-0.45-0.6025X Dalgalanma Şiddeti Y=-0.4485+0.5939X Y=-0.4515+0.6105X Pürüzlülük / Kabalık Rahatsız edici- Seslilik / Gürlük Y=-0.6250-0.6411X Y=-0.6250-0.6697X Y=-0.6250-0.6643X Y=-0.6233-0.6795XRahatlatıcı Keskinlik / Sertlik Y=-0.6250-0.6898X Dalgalanma Şiddeti Y=-0.6250+0.6478X Y=-0.6233+0.6772X Y=-0.6267+0.6906X Pürüzlülük / Kabalık

Tablo 9. Laboratuvardaki jüri testleri ile ses kalitesi metrikleri arasında yapılan regresyon analizi örneği (Y=sıfat çifti, X=metrik)

SIFAT ÇİFTİ (Y) Metrikler ile laboratuvardaki jüri testleri verileri

METRİK (X) %5 %10 %50 %95

Gürültülü-sessiz Seslilik / Gürlük Y=-1.2750-0.5708X Keskinlik / Sertlik Y=-1.2750-0.5526X Dalgalanma Şiddeti Pürüzlülük / Kabalık Mem. verici değil- Seslilik / Gürlük Y=-0.95-0.6235X Mem. verici Keskinlik / Sertlik Y=-0.9515-0.6102X Y=-0.95-0.6298X Dalgalanma Şiddeti Pürüzlülük / Kabalık Rahatsız edici- Seslilik / Gürlük Y=-0.95-0.3757X Rahatlatıcı Keskinlik / Sertlik Y=-0.9510-0.3992X Y=-0.95-0.4035X Dalgalanma Şiddeti Pürüzlülük / Kabalık

15Han,Kamber,2006,s.71-72.

Standartsapma

x-xart

52

sesortamınınmemnuniyetinibelirleyensıfatçiftiliste-leri,alanvelaboratuvarverilerinebağlıdenklemlerilebirliktebelirlenmiştir.

Tablo8’de[*]ileişaretlenendenklemde,‘gürültülü-sessiz’ sıfat çifti için alandan elde edilendeğer (Y) ileSeslilik/Gürlükmetriğinin%5ölçümdeğeri(X)arasın-da kurulan regresyonmodelinin sonuçları aşağıda ör-neklenmiştir(Tablo10,11,12).Modelsonuçlarınagöre,Seslilik/Gürlükmetriğinin%5ölçümdeğerinin(X),sıfatçiftinin(Y)%99,5‘iniaçıkladığır2değerinebakaraksöy-lenebilir.Budurumdabelirlilikkatsayısı(r2),XveYde-ğişkeniarasındayüksekuyumolduğugöstermektedir.

Tablo12’deneldeedilensonuçlaragöreβ1veβ2pa-rametreleri, (a=0,05)0,05anlamdüzeyindeistatistik-selolarakanlamlıdırveH1hipotezikabuledilmiştir.

Alandaneldeedilenöznelverilerleyapılananalizvetestsonuçlarınagöre30sıfatçiftiarasından;

•Seslilik/Gürlükmetriğiile19sıfatçifti;

[‘gürültülü-sessiz’(%5-%10),‘memnuniyetvericide-ğil-memnuniyet verici’(%5-%10, %50, %95), ‘rahatsızedici-rahatlatıcı’(%5-%10, %50, %95), ‘stres yaratıcı-dinlendirici’(%10,%50),‘yapay-doğal’(%10),‘heyecan-landırıcı-yatıştırıcı’ (%5-%10), ‘sıkıcı-ilgi-çekici’ (%10),‘ahenksiz-ahekli’ (%5), ‘sert-yumuşak’ (%5-%10),‘devamsız-devamlı’ (%5-%10), ‘terk edilmiş-yaşayan’(%95), ‘durgun-neşeli’ (%5-%10), ‘içkarartıcı-coşturu-cu’ (%5-%10), ‘yavaş-hızlı’ (%5-%10), ‘boğucu-ferah’(%5),‘boğuk-net’(%5-%10),‘ağır-hafif’(%5),‘pürüzlü-pürüzsüz’(%5-%10),‘alışılmış-farklı’(%5)]

•Keskinlik/Sertlikmetriğiile16sıfatçifti;

[‘gürültülü-sessiz’ (%10), ‘memnuniyetvericideğil-memnuniyet verici’ (%50), ‘rahatsız edici-rahatlatıcı’(%50), ‘stres yaratıcı-dinlendirici’ (%50), ‘ahenksiz-ahenkli’ (%10), ‘sert-yumuşak’ (%10), ‘düzensiz-dü-


Tablo 10. Alandaki anlamsal fark testinde bulunan ‘gürültülü-sessiz’ sıfat çifti değeri (Y) ile seslilik-gürlük metriğinin %5 ölçüm değeri (X) arasında kurulan regresyon modeli

Model özeti

Model R R Kare Düzeltilmiş R Kare Standart Hatanın Tahmini

1 ,997a ,995 ,992 ,04728a: Tahminler: (Sabit), gurluk5

Tablo 11. Alandaki anlamsal fark testinde bulunan ‘gürültülü-sessiz’ sıfat çifti değeri (Y) ile seslilik-gürlük metriğinin %5 ölçüm değeri (X) arasında kurulan regresyon modeli (devam)

ANOVAb

Model Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p

1 Regresyon ,843 1 ,843 377,170 ,003a

Hata ,004 2 ,002 Toplam ,848 3

a: Tahminler: (Sabit), gurluk5; b: Bağımlı Değişken: sifat1alan

Tablo 12. Alandaki anlamsal fark testinde bulunan ‘gürültülü-sessiz’ sıfat çifti değeri (Y) ile seslilik-gürlük metriğinin %5 ölçüm değeri (X) arasında kurulan regresyon modeli (devam)

Katsayılara Standart Olmayan Standart Katsayılar Katsayılar

Model B St. Hata Beta t p

1 (Sabit) -1,375 ,024 -58,167 ,000 gurluk5 -,530 ,027 -,997 -19,421 ,003

a: Bağımlı değişken: sifat1alan.

53


zenli’ (%5-%10), ‘devamsız-devamlı’ (%5-%10), ‘terkedilmiş-yaşayan’ (%50, %95), ‘durgun-neşeli’ (%10),‘iç karartıcı-coşturucu’ (%10), ‘yavaş-hızlı’ (%5-%10),‘boğuk-net’ (%10), ‘ağır-hafif’ (%5-%10), ‘pürüzlü-pü-rüzsüz’(%5-%10),‘alışılmış-farklı’(%10)]

•Dalgalanmaşiddetimetriğiile3sıfatçifti;

[‘memnuniyetvericideğil-memnuniyetverici’(%50,%95),‘rahatsızedici-rahatlatıcı’(%10,%50,%95),‘terkedilmiş-yaşayan’(%5-%10,%50,%95)]

•Pürüzlülük/Kabalıkmetriğiile3sıfatçifti

[‘uzakplanses-yakınplanses’(%10),‘keskin-donuk’(%5),‘sakin-hareketli’(%10)],

arasındaanlamlıilişkiolduğugörülmektedir.

Laboratuvardan elde edilen öznel verilerle yapılananalizvetestsonuçlarınagöre30sıfatçiftiarasından;

•Seslilik/Gürlükmetriğiile14sıfatçifti;

[‘gürültülü-sessiz’(%5), ‘memnuniyet verici de-ğil-memnuniyet verici’(%5), ‘rahatsız edici-rahat-latıcı’(%5), ‘stres yaratıcı-dinlendirici’ (%5), ‘tercihetmem-tercih ederim’ (%5), ‘ahenksiz-ahekli’ (%5),‘sert-yumuşak’(%5-%10),‘kalabalık-tenha’(%95),‘dü-zensiz-düzenli’(%5-%10,%95),‘yavaş-hızlı’(%5-%10),‘boğucu-ferah’(%5-%10),‘pürüzlü-pürüzsüz’(%5-%10,%95), ‘karışık-ayırtedilebilir’ (%95), ‘sakin-hareketli’(%5)]

•Keskinlik/Sertlikmetriğiile16sıfatçifti;

[‘gürültülü-sessiz’ (%10), ‘memnuniyetvericideğil-memnuniyet verici’ (%5-%10), ‘rahatsız edici-rahatla-tıcı’ (%5-%10), ‘stres yaratıcı-dinlendirici’ (%5-%10),‘yapay-doğal’(%5-%10),‘tercihetmem-tercihederim’(%5-%10), ‘açık-sarmalayıcı’ (%95), ‘ahenksiz-ahenkli’(%5-%10),‘sert-yumuşak’(%5-%10),‘keskindeğil-kes-kin’(%5-%10),‘düzensiz-düzenli’(%50),‘durgun-neşe-li’ (%5-%10), ‘içkarartıcı-coşturucu’ (%5), ‘yavaş-hızlı’(%10),‘boğucu-ferah’(%10),‘pürüzlü-pürüzsüz’(%50)]

•Dalgalanmaşiddetimetriği ile3sıfatçifti; [‘açık-sarmalayıcı’ (%5-%10), ‘düzensiz-düzenli’ (%50,%95),‘pürüzlü-pürüzsüz’(%50,%95)],

• Pürüzlülük / Kabalık metriği ile ‘uzak plan ses-yakınplanses’(%50)sıfatçifti,

arasındaanlamlıilişkiolduğugörülmektedir.

Genel Değerlendirme Çalışmadagerçekleştirilentümistatistikselanalizle-

rinbiraradagenelbirdeğerlendirmesiyapılmıştır.Ya-pılanbugeneldeğerlendirmeile;

•30sıfatçiftiarasındanbelirlenen20sıfatçiftinin,seskalitesimetriklerivedenklemleriortayakonmuşvebunagöre;

•Seslilik/Gürlükmetriğiile17sıfatçifti;[‘gürültü-lü-sessiz’(%5), ‘memnuniyet verici değil-memnuniyetverici’(%5,%50,%95),‘rahatsızedici-rahatlatıcı’(%5,%50, %95), ‘stres yaratıcı-dinlendirici’ (%50), ‘heye-canlandırıcı-yatıştırıcı’ (%5), ‘ahenksiz-ahenkli’ (%5),‘sert-yumuşak’(%5),‘kalabalık-tenha’(%95),‘terkedil-miş-yaşayan’(%95), ‘durgun-neşeli’(%5), ‘içkarartıcı-coşturucu’(%5),‘yavaş-hızlı’(%5),‘boğucu-ferah’(%5),‘ağır-hafif’ (%5), ‘pürüzlü-pürüzsüz’ (%5,%95), ‘alışıl-mış-farklı’(%5),‘sakin-hareketli’(%5)]

•Keskinlik/Sertlikmetriğiile15sıfatçifti;[‘gürültü-lü-sessiz’(%10),‘memnuniyetvericideğil-memnuniyetverici’ (%50), ‘rahatsız edici-rahatlatıcı’ (%50), ‘stresyaratıcı-dinlendirici’ (%50), ‘ahenksiz-ahenkli’ (%10),‘sert-yumuşak’ (%10), ‘keskin değil-keskin’ (%10),‘düzensiz-düzenli’ (%10), ‘terkedilmiş-yaşayan’ (%50,%95), ‘durgun-neşeli’ (%10), ‘iç karartıcı-coşturucu’(%10), ‘yavaş-hızlı’ (%10), ‘ağır-hafif’ (%10), ‘pürüzlü-pürüzsüz’(%10,%50),‘alışılmış-farklı’(%10)]

•Dalgalanmaşiddetimetriğiile4sıfatçifti;[‘mem-nuniyet verici değil-memnuniyet verici’ (%50, %95),‘rahatsız edici-rahatlatıcı’ (%10, %50, %95), ‘terke-dilmiş-yaşayan’ (%10, %50, %95), ‘pürüzlü-pürüzsüz’(%50,%95)]

•Pürüzlülük/Kabalıkmetriğiile1sıfatçifti;[‘uzakplanses-yakınplanses’(%10)]açıklanmıştır.

Bu açıklamaya göre, belirlenen sıfat çiftlerinin%85’inin sadece Seslilik / Gürlük, %10’unun (‘keskindeğil-keskin’, ‘düzensiz-düzenli’) sadece Keskinlik /Sertlikve%5’inin(‘uzakplanses-yakınplanses’)sade-cePürüzlülük/Kabalıkmetrikleriileaçıklandığı,Dalga-lanmaŞiddetiileaçıklanansıfatçiftlerininiseSeslilik/Gürlükmetriğiileaçıklananlararasındaolduğuvege-reklisesortamıdeğerlendirmelerininSeslilik/Gürlük,Keskinlik/SertlikvePürüzlülük/Kabalıkmetrikdeğer-leriileyapılabileceğigörülmüştür.

•Beşsıfatçiftinin (‘yapay-doğal’, ‘açık-sarmalayıcı’,‘devamsız-devamlı’, ‘boğuk-net’, ‘keskin-donuk’) var-yans analizleri yorumlamasında, alan ve/ya da labo-ratuvar verilerine bağlı ses ortamı değerlendirmedealanlararasıherhangibirayırtediciliğininolmamasın-dandolayımetrikaçıklayıcılıklarıkabuledilmemiştir.

•Üç sıfat çiftinin (‘sıkıcı-ilgi çekici’, ‘tercihetmem-tercihederim’,‘monoton-değişken’)varyansanalizleriilesesortamımemnuniyetibelirlemedeetkinolduklarıbelirlenmiştir.


54

•Çalışmadakullanılan30sıfatçiftiarasından2sıfatçiftinin(‘zayıf-güçlü’ve‘karışık-ayırtedilebilir’)çalışmadoğrultusunda ses ortamı memnuniyeti belirlemedeherhangibirrolününbulunmadığıortayakonmuştur.

SonuçSoundscape kavramı, işitsel ortamın olumlu ya da

olumsuz yargılardanbağımsız olarak saptanması şek-linde tanımlanmakta ve son yıllarda kentsel akustikkonfor üzerine yapılan çok sayıda çalışmaya konuol-maktadır. Konunun ülkemiz gündemine taşınması ve‘işitselpeyzajkavramınınkentselakustikkonforunde-ğerlendirilmesinde, korunmasında ve iyileştirilmesin-dekullanılabilmesiiçinbiryaklaşımönerisigeliştirmek’amacıylakapsamlıbiraraştırma13yapılmıştır.Yaklaşımönerisi,alanvelaboratuvarçalışmalarıaracılığıylasesortamının öznel ve nesnel değerlendirmesi, verilerinistatistikselanalizivesonuçlarınilişkilendirmesiadım-larıizlenerekgeliştirilmiştir.

Geliştirilenyaklaşımönerisinin istatistikçalışmalarıbölümünde ses ortam tanımlayıcı sıfat çiftleri ile seskalitesimetrikdeğerleriarasındaregresyonmodellerioluşturulmuştur. Bu modeller kullanılarak araştırma-nınhedeflediği;alançalışmalarında,süreçlerinhızlıvesistematikbirbiçimde ilerlemesi vealanabağlı çalış-maların en aza indirgenmesi sağlanabilecektir. Bunagöre;herhangibirsesortamaaitseskayıtlarınınlabo-ratuvarortamındaseskalitesimetriklerininistatistikseldeğerlerinin(X)hesaplanması,budeğerlerinçalışma-da ortaya konan regresyonmodellerinde kullanılarakilgilimetriğinaçıkladığısıfatçifti(Y)değerinintahminedilmesivebunabağlıolarakilgilisesortamınınözneldeğerlendirmesininyapılmasımümkündür.

Kaynaklar1. BrambillaG.,DeGregorioL.,MaffeiL.,YukselCanZ.,Oz-

cevikA.(2007)“ComparisonofTheSoundscapeinTwoHistoricalCities: IstanbulandNaples”, Internoise2007,İstanbul,Türkiye.

2. Guastavino C. (2006) “The Ideal Urban Soundscape:Investigating The SoundQuality of FrenchCities”, Acta

AcusticaUnitedwithAcustica,Volume92,6,s.945-951.3. KalaycıŞ.(editör)(2005)SPSSUygulamalıÇokDeğişkenli

İstatistikTeknikleri,AsilYayınDağıtımLtd.Şti.,s.405.4. Nilsson M.E., Berglund B. (2006) “Soundscape Quality

inSuburbanGreenAreasandCityParks”,ActaAcusticaUnitedwithAcustica,Volume92,6,s.903-911.

5. OzcevikA.(2012)İşitselPeyzaj–Soundscape’KavramiileKentselAkusti̇kKonforunİrdelenmesi̇ndeYeni̇BirYakla-şım,DoktoraTezi,İstanbul,Türkiye,YıldızTeknikÜniver-sitesiFenBilimleriEnstitüsü.

6. OzcevikA.,YukselCanZ.(2012a)“AComparativeAnaly-sisBetweenFieldandLaboratoryStudiesonSoundsca-pe”,Euronoise2012,Prag,ÇekCumhuriyeti.

7. OzcevikA.,YukselCanZ.(2012b)“AFieldStudyonTheSubjective Evaluation of Soundscape”, Acoustics 2012,Nantes,Fransa.

8. OzcevikA.,YukselCanZ.(2012c)“ALaboratoryStudyonTheEvaluationofSoundscape”,Acoustics2012,Nantes,Fransa.

9. OzcevikA.,YukselCanZ.(2008)“AStudyonTheAdapta-tionofSoundscapetoCoveredSpaces:Part2”,Acoustics08,Paris,Fransa.

10OzcevikA.,YukselCanZ.(2010)“SubjectiveAssessmentsofTheNoisyUrbanAreas”,Internoise2010,Lisbon,Por-tekiz.

11.OzcevikA.,YukselCanZ.,DeGregorioL.,MaffeiL.(2007)“AStudyonTheAdaptationofSoundscapetoCoveredSpaces”,Internoise2007,İstanbul,Türkiye.

12.SchaferM. (1977)Our Sonic Environment andThe So-undscape:TheTuningofTheWorld,Rochester,Vermont,DestinyBooks.

13.SchaferM.(1969)TheNewSoundscape,Vienna,Univer-salEdition.

14.Schulte-Fortkamp B., Fiebig A. (2006) “SoundscapeAnalysis in a Residential Area: An Evaluation of NoiseandPeople’sMind”,ActaAcusticaUnitedwithAcustica,Volume92,6,s.875.

15.HanJ.,KamberM.,2006.16.http://akademik.maltepe.edu.tr/~kadirerdem/772s_

Data.Mining.Concepts.and.Techniques.2nd.Ed.pdf [Eri-şimtarihi08Kasım2013].


Anahtar sözcükler: İstatistiksel analiz; işitsel peyzaj; kentsel akustikkonfor.

Key words: Statistical analysis; soundscape; urban acoustic comfort.

Osmanlı Bedestenleri Bağlamında“Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”

“Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”in the Context of the Ottoman Bedestens

Fernaz ÖNCEL

The deeply-rooted commercial structure tradition of Kayseri is based on the city’s constant and centuries-old role in international trade and commerce. Throughout the Seljuk period, Kayseri’s ba-zaars were located outside the city walls, in the immediate vicinity of the city. Building of commercial structures in the citadel itself and the centre of the city began during Ottoman times, the period in which the city’s traditional commercial structure began to ap-pear and grow. In 1497, the Sanjak Bey of Kayseri, Mustafa bin Abdulhay, constructed the “Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedes-teni”, surrounded by 38 stores, and thus began the establishment of the commercial fabric of the city. Over time, the Bedesten has changed both physically and functionally. These changes have been for the worse and have led to the Bedesten and its surround-ings being defined as an “area of declining trade”. Factors that have negatively affected the structure’s physical make-up include environment, natural disasters, improper restoration, deliberate corruption, and haphazard changes made by users. Economic factors playing a role in its decline include changes to its origi-nal function as a ‘shopping’ centre, its traditional customer base, and the type and quality of goods traded there. The Bedesten is discussed here under four headings; Introduction, Bedestens as Ottoman Commercial Structures, Kayseri Hançerli Sultan Wakf Bedesten, Evaluation, and Conclusions.

m

garonjournal.c

om


Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Restorasyon Anabilim Dalı, İstanbul.Department of Restoration, Yıldız Teknik Unıversity, Faculty of Architecture, Istanbul, Turkey.

Başvuru tarihi: 04 Ekim 2013 (Article arrival date: October 04, 2013) - Kabul tarihi: 13 Aralık 2013 (Accepted for publication: December 13, 2013)

İletişim (Correspondence): Fernaz ÖNCEL. e-posta (e-mail): [email protected]


Kayseri tarihi çağlardanberi uluslararası boyutlara ulaşarakzamanla gelişen ticaretiyle köklü bir ticari yapı geleneğinesahiptir.SelçuklularınenönemliticaretmerkezlerinbiriolanKayseri’de çarşılar, şehrin etrafında, sur dışında yer alırken,Osmanlılar döneminde, ticari yapıların hepsi şehir merke-zinde, sur içinde yapılmaya başlanarak, geleneksel ticaretdokusuoluşmayabaşlamışvezamanlabüyümüştür.1497’deKayseriSancakBeyiMustafaBinAbdulhaytarafından“Kayse-riHançerliSultanVakfıBedesteni”veetrafındaki38dükkan,kapalı çarşının ilk yapısı olarak yaptırılarak ticari dokununoluşumunubaşlatmıştır.Bedestenhemfizikihemdeişlevselolarakzamanladeğişmiştir.Çevreselveekonomiknedenler,doğalafetler,kastenbozulma,yanlışrestorasyonuygulama-ları,kullanıcılarıtarafındanyapılangelişigüzeldeğişiklergibifizikinedenlerleayrıcayapıldığıdönemdeki“alışveriş”işlevi,hitap ettiği kitleler, sattığı ürünlerin kalitesi gibi Bedestenioluşturan birçok bileşen günümüze gelene kadar farklılaşa-rak,olumsuzyöndedeğişmiş,yapıveçevresini“çöküntütica-ret“alanıhalinegetirmiştir.KonuGiriş,Osmanlıticaretyapısıolarakbedestenler,Kayseri“HançerliSultanVakfıBedesteni”,DeğerlendirmeveSonuçolmaküzeredörtbaşlıkaltındain-celenmiştir.

MAKALE / ARTICLE

MEGARON 2014;9(1):55-69

DOI: 10.5505/MEGARON.2014.53825

ÖZET ABSTRACT

Anadolu’nuneneskişehirlerindenbirisiolanKay-seri, birçok medeniyete beşiklik ederek tarihi,ticari, kültürel yöndenönemli bir şehir olmuş-

tur.Kayseriönemliticaretyollarının1kesiştiğibir yer-de bulunması nedeniyle, tarihi çağlardan beri ticarifaaliyetlerinyoğunolarakyaşandığıbirşehirolmuştur.Kayseri’deticaret,buönemlikonumdabulunanyollarsayesindegelişmişveRoma,Bizans,Selçuklu,Osmanlıdönemindedeyollarıngelişmesinedevamedilmiştir.2 Şehirzamanlaönemlibirsanayiveticaretmerkeziol-masınınyanısıraönemlibirkültür,sanatvebilimmer-kezideolmuştur.Şehregelenseyyahlarınçoğudabuticaretyollarınıkullanmışlarveşehrinticariönemindenbahsetmişlerdir.MÖ.1900’lerdemerkeziKayseriolanKültepe-Kaniş şehrinde,AsurTicaretKolonileri, sade-ceticariamacayönelikuluslararasıbirticaretmerkezikurmuşlardır.Selçuklulardöneminde isebumerkezinyerini,Kayseri’ninPazarörenbölgesinde“YabanluPa-zarı”adıylakurulanuluslararasıfuaralmıştır.

SelçuklularınenönemliticaretmerkezlerinbiriolanKayseri’deçarşılar, şehrinetrafını saracakşekilde, surdışındayeralırken,Osmanlılardöneminde,ticariyapı-larınhepsişehirmerkezinde,suriçindeyapılmayabaş-lamış ve bu dönemde oluşmaya başlayan gelenekselticaretdokusuzamanlabüyümüştür.

1497’deKayseriSancakBeyiMustafaBinAbdulhaytarafından“KayseriHançerliSultanVakfıBedesteni”veetrafındaki38dükkan,kapalıçarşınınilkyapısıolarakyaptırılarak ticari dokunun oluşumunu başlatmıştır.BedestenveUlucamimerkezlioluşanbuticaretdoku-su,Selçuklular’danberivarolan,“CamiKebir”mahal-lesindeoluşmayabaşlamıştır.Budokudakidiğertica-retyapıları;PamukHanı,GönHanı,VezirHanı,KapalıÇarşı’dır.Diğeranıtsalyapılar;UluCami,AsmalıÇeşme,MehmetMelikGaziTürbesi,RaşitEfendiKütüphane-si,KadıHamamı’dır.Budokudakiyokolanyapılarise;MahkemeHanıveMelikgaziMedresesi’dir.

Bedesteninöncekivaziyetlerinibildirenbirçokvesi-ka,tarihikayıtbulunmaktadır.Enson1975yılındabasitonarımıyapılanyapıgünümüzekadarbaşkahiçciddibironarımgörmemiştir.

Bedestenticaridokubütünündeçevresiyleveyapıbazında farklı dönemlerde hem işlevsel, hem fizikselbakımdan,ihtiyaçlar,isteklervedeğişenkoşullarneti-

cesinde,değişimlerveonarımlargeçirerekbozulmuş-tur.Zamanlaözellikleişlevselbakımdanoluşanbude-ğişimleryapıveçevresinibakımsızveterkedilmişbirbölgehalinegetirerek,yapınınveçevresininbozulma-sınıhızlandırmıştır.

Yukarıdasayılannedenlerdenötürüyapı;hemişlev-sel,hemdefizikiolarakBedesteninbulunduğubölgebütünüyleiyileştirip,canlandırılarak,herkesinkullana-bileceğikamusalbiralanhalinedönüştürülmelidir.

Osmanlı Ticaret Yapısı Olarak BedestenlerBedestenin Tanımı, İşleyişi, İşlevleri ve Mimarisi

İlk olarakOsmanlı dönemindebir yapı türüolarakkarşımıza çıkan ve Osmanlı şehirlerinin ticaret doku-sunun çekirdeğini oluşturan Bedestenler, “Bezistan”,“Bezzazistan”kelimelerindengelmektedir.Arapçaola-rakda,bez satılanyerdemekolan, “bezzaziyebezis-tan”kelimesindengelmektedir.AyrıcaArapça’da“bez-zaz”bezsatankişianlamındakullanılmaktadır.AhmetVefik Paşa ise bedesteni, “bez satılan bezzazmahali, akmişe-inefisesatılançarşı”olaraktanımlamaktadır.3

İlkyapıldıklarındabezvekumaşsatılanyerlerolarakyapılandahasonra,plantipleriitibariyledegüvenlivekorunaklıolanbedestenler;antikaların,kıymetlivede-ğerlimallarınsatıldığıyerlerolarak,XIV.yüzyıldanXVII.yüzyılakadarticarihayatıncanlımerkezlerinioluştur-muştur.

Vakıf malı olarak yapılan bedestenler, gelişmiş veticari faaliyetleri yoğunolan şehirlerde, genellikle bi-rer tane, ancak ticaret açısından önemli bazı büyükşehirlerde,ikiveyaenfazlaüçadetbulunurlar.Bedes-tenlerin boyutları da, yine bulundukları şehrin ticarikapasitesine göre değişmektedir.4 Çok ender olarakbedestenlerkişiselmülkolarakdayaptırılmıştır.5

Batıda19.yüzyıldayaşanansanayidevrimiOsman-lılarınekonomisinideetkilemiştir.Özelliklebankalarveyeniyapılanticariyapılarbedesteninişleviniyitirmesi-nenedenoldukları gibibedesteninesnaf yapısınındabozulmasınanedenolmuşlardır.620.yüzyılagelindiğin-se isebedestenler işlevinitamamenkaybetmiştir.Hat-tadaha sonraki dönemlerdebazı bedestenlereuygunolmayan işlevlerverilerekhızlatahripolmasınanedenolunmuşturveişlemeyen,ölüyapılarhalinegetirilmiştir.

Bedestenin İşleyişi

Bütünbedestenlerin“bölükbaşı”denilen,onikiki-şilik koruyucu ekibi vardır. Bu bölükbaşlarının içinde-


1 Anadolu’nuncoğrafiodaknokta-sıolanKayseri;doğu-batı,kuzey-güneyyollarınınkesiştiği,önemlibirkonumasahiptir.Ayrıcatarihiipek yolu da Kayseri üzerindengeçmektedir. Eski Akdeniz dün-yasının ekonomik kalbi olanAnadolu’da,ticaribirağşeklinde

3 Özdeş, 1953, s.17; Eyice, 1991,s.302.

4 Cezar,1985,s.19.

örülen yollar ve bu yollar üze-rindeki “kervansaraylar, hanlar,menzil hanları, şehir içindekibedesten,han,çarşı”gibiticaretyapıları,bubölgedeticareteçokönemverildiğinigöstermektedir.

2 Tuzcu,2000,s.527.

5 Faroqhi,1994,s.34,35.6 Tekeli,1982,s.44.



ki“duacıbaşı”hersabahduaileaçtığı,işleyişsaatleriçarşıdan farklı olan bedesteni yine dua ile kapatırdı.Ayrıca,bedestenin itibarlıesnafları içindenseçilipka-dınınonayladığı,bedestendensorumluolan,bedeste-niyöneten,bedestendeçalışantümelemanlarınbaşıolanvebedestenesnafınınsözcüsüolanveonlarıde-netleyenkişilere“kethuda”adıverilirdi.Ayrıcadevle-tin esnaf kuruluşlarıyla olan ilişkilerini düzenlemekteroloynayankethüdalarbirçeşitresmidevletgörevlisiolupgerektiğindebilirkişilikteyapıyorlardıveböylecebedestenlersadeceözeldeğilaynızamandayarıresmibinakonumundaydılar.

Bedestende bulunan esnafa, “Bedesten Hacegile-ri” denilirken, bedestende alışveriş yapan halka da,tacir anlamına da kullanılan “hacegan” denmekte-dir. Bedesten esnafının ticari faaliyetlerinde bir çeşitemanet komisyoncusu gibi aracılık yapan kişilere ise,“Bedestendellallı”denilmişvedellarlar“bedesteniçidellallı”,“bedestendışıdellallı”olarakikiyeayrılmıştır.Aynızamandabukişilerbedesteningüvenliğindendesorumluydular ve “bedesten kethudalarının” deneti-mindeydiler.Ayrıcabedestendellalıolanbirkişiesnafolamıyordu. Bunların dışında bedestenin ekibinde,bedestenbekçileri,bedestenhamallarıgibifarklıalan-larda hizmet veren kişiler de bulunmaktadır. Ayrıcabedestenin özelliğine, bulunduğu yere ve faaliyetinegöre,Bursabedestenindekikumaşdamgacısıgibiözelelemanları da olabiliyordu. Tüm toplumlarda doğru,güvenilirolaraktanınan”bedestenesnafı”diğeresnaf-lardandahafaklıveözelbiryerdeydiler.7Aynızaman-dabirçeşitmüzayedevazifesidegörenbedestenlerde,tümkıymetlieşyalar,halkınaralarındaönemlikişilerin-debulunduğuherkesinkatıldığıbirortamda,perşem-begünleriöğlenamazındanöncesatılırdı.Bunlardandaanlaşıldığıüzere,bedestenlersadecesatışyapılan,üretimyapılmayanyapılardır.

Bedestenlerin beş ana işlevi vardır;

Borsavazifesigörürler;mallarınfiyatlarınınbelirlen-diğiyerdir.Paraborsasıtakibiözellikleİstanbulbedes-tenindegörülmektedir.VergiDairesivazifesigörürler;vergilendirilmeyapılır vevergi tahsil edilir.Bankava-zifesigörürler;kamuyavetüccar,çarşıesnafıgibiözelşahıslaraait,altın-elmas,mücevherler,kıymetlivesika-lar,kasalar,evraklar,defterleryadamanevideğeriolanbazı eşyalar gibiönemli, değerli ve kıymetlimalların,bellibirmiktarparakarşılığındadevletteminatıaltın-da,emniyetiçindedepolandığı,saklandığıvekorundu-ğuyerlerdir.Burayakonulanemanetparalarınburadakalmasıiçinsınırlıbirsüreyoktur.Gerekliğindeölenbir

kişinindeparalarının vedeğerlimallarının saklandığıyerlerdir.Burayaemanetekonulanherşeymahkemesicil kayıtlarına işlenmiştir. Müzayede Salonu vazifesigörürler; belirli günlerdehalkın veönemli kişilerindebulunduğubirortamda, tümkıymetlieşyalarınsatışasunulduğu yerlerdir. Kapalı Pazar-Dükkan vazifesi gö-rürler;yerleşiktâcirlerinticarîfaaliyetleriniyürüttüğüve sınır ötesi ticaret için kervanların hazırlandığı yer-lerdir.8

Mimari olarak bedestenler;

Sağlamkalıntaşduvarlı,kareveyadikdörtgenplan-lıolanyapılarınkarakteristikörtüsistemikubbelerdir.Önceliklevakıfmalıolduklarındansonsuzakadarayak-ta kalabilsin diye, sonrada banka, kasa gibi vazifeleriolduğundan sağlam taş malzemeyle yapılmışlardır.Genellikle sayılarıyapınınbüyüklüğünegöre,3ve20arasında değişen üzerleri demir kapaklı9 kubbelerleörtülerek, yaklaşık aynı büyüklükte olan kare şeklin-dekihacimlerinyanyanagelmesiyleoluşmuşlardır.Bukubbeleritaşıyankalınduvarları,kemerleri,kemerleritaşıyanayakları,ayaklarıtaşıyanpabuçlarıyla,kapıları,pencereleri,bezemeelemanlarıylayapıbirbütünola-rakoluşmaktadır.

Genellikle kurşun kaplı olan kubbeler çok nadirentuğlagibiincekesmetaşlardandayapılmışlardır.Ayrıcayanındaarastasıdaolanyapılardatonozdabulunmak-tadır,tonozbazendışarıdanalgılanırkenbazendışarı-dan düz teras çatı yapılarak algılanamayacak şekildeyapılabilmektedir.Buarastalarınüzerikimisindedeto-noz-kubbe-tonozşeklindedüzenlenerekortadabirduakubbesioluşturulmuştur.

Aydınlatma,duvarlarınüstkısmındaveyakubbeler-deyadaherikiyerdebirden,açılanönüdemirli,küçükpencerelerlesağlanmaktadır.Bunlargüvenliknedeniy-le sayıca az, küçük ve demirli yapılmıştır. Tonozubu-lunanbazıyapılardaisetonozdanküçükhavalandırmapencereleriaçılarakhavalandırmaveaydınlatmasağ-lanmaktadır.

Genellikle her duvarında birer kapı bulunan yapı-lardakapısayıları;yapınınşeklinevekonumunagöredeğişebilmektedirvegeneldeküçüklerdeiki,büyükler-dedörtkapıbulunmaktadır.Aynızamandabukapılaroluşturduklarıticaridokudakiyapılarlabağlantıyısağ-lamaktadır.Kapılarıdemirdenveyaabanozağacındanolup,mutlakademirveyaahşapsüslemelidir.Bazıları-nınkideahşaptırvebirtarafıiridemirçivilerintuttuğu

8 Cezar,1985,s.306-319.9 Demir kapaklar; yaklaşık 10-15cm çapındadır. Kubbelerin en7 Bildik,1998,s.94,95;Cezar,1985,s.307.

uçnoktasındayeralmaktadırvegerektiğindeyukarıdoğruçekilipaçılabilmektedir.

demirlevhalarlakaplıdır.

Bedestenlerinbazılarınıniçine“mahsen”adıverilenküçükdükkanlaryapılırken,bazıbedestenlerebuyapıl-mayıpaçıkbırakılarak,eskiden,içlerinde“dolap”diyetabiredilensatıştezgahlarıbulunmaktadır.Butezgah-lar,sağlamkalınahşaptanyapılan,yarısıaşağıya,yarısıyukarıaçılanvesonraikiyekatlanabilen, içindeoymahücreleriolancamekanlı,taşınabilirdolaplardı.10Ayrı-ca yinebazı bedestenlerin içduvarındagizli hücrelerbulunmaktadır.Buhücrelerde,emanetolarakverilenkıymetlideğerlieşyalarınsaklandığıdüşünülmektedir.

Bedestenlerinetrafı,genellikleyarıboylarında,anabedenduvarınabitişikdükkanlarlaçevrilmiştir.Bunlaryanyanaeyvanlarbiçimindesıralanmışlardırveiçme-kanlabağlantılarıyoktur.

ArastalıveArastasızolmaküzereikianatipBedes-ten vardır.Arastalı Bedestenlerdaha gelişmişticaretiolanşehirlerdeyapılmışlardırvesayıcadahaazdır.

Arastasız Bedestenler: Kare veya dikdörtgen plan-lı tekbirhacimdenoluşurlar.Yanlarındaekhacimleriyoktur. Arastasız Bedestenler ya hiç bölünmeden tekbirhacimdenoluşmuşturyada içanabedenduvarla-rınabitişikküçükdükkanlarabölünerekoluşmuşlardır.Ayrıcabazılarının iç bedenduvarlarına “mahsen” adıverilenküçükgirintileryapılmıştır.Genellikletekkatlı-dırolarakyapılmışlardır.

Arastalı Bedestenler:ArastalıBedestenlerde;aras-tasızbedestenlereilaveolarakanabedenduvarlarınınbir veya iki yanınabitişik, dardikdörtgenplanlı aras-ta/çarşımevcuttur.Buarastalargenelliklebedesteninana hacmiyle aynı uzunluktadır ve üzerleri tonoz ilekapatılmıştır.Buarastalarınkimininiçiyekparetekbiralandan oluşurken, bazılarının içi de; karşılıklı küçükdükkanlarlabölünmüştür.Genellikletekkatlıdırolarakyapılmışlardır.

Arastalı bedestenlerin tümü birebir aynı değildir.Kendi içinde yapım tekniği, malzeme kullanımı gibikonularda farklılıklar göstermektedirler. Aynı durumArastasızBedestenleriçindegeçerlidir.Bunagöre;

Dıştan Dükkanlı Bedestenler: Bedestenin dış anabedenduvarlarabitişikolarakvebedesteninyarıyük-sekliğindeyapılmışlardır.Budükkanlarçevredeoluşa-cakticaridokununbedestendensonrakiilkadımlarıdır.

İçten Dükkanlı Bedestenler:Bedestenin içanabe-den duvarlarına bitişik, küçük taş dükkanlar, yaklaşıkbedestenanaduvarınınyarıboyuyüksekliğindedirler.

Katlı Bedestenler: Genellikle bedestenler tek katlıolarak yapılmıştır. Fakat nadiren katlı bedestenler deyapılmıştır.

Geleneksel Ticaret Dokusunun Oluşumunda Bedestenlerin Önemi

Osmanlılardabedestenlerlebirlikteşehiriçindetica-ret yapıları yapılmayabaşlanmıştır.Osmanlı şehirleri,ikiönemliodaknoktasıolan,ulucamivebedestenet-rafındakurularakgelişmişlerdir.Genelliklekaleduvarı-nınyakınındayeralanbedestenlerinduvarlarınabitişikolarakyapılmayabaşlanıp,sonrabirsokağınikitarafınadizilen,üzerleriaçıkveyadal-samanlakapalıolarakya-pılıp,18.yüzyıldanitibarengenellikletonozlaveyaah-şaplakapatılıpkapalıçarşıyadönüştürülen,kareveyadikdörtgen planlı dükkanlar daha sonraki dönemler-deüstlerikapatılarakkapalıçarşıyıoluştururken,yinebedesteninetrafındayapılanhanlarla,çarşılarlaticaridokumeydana gelmektedir. Böylece şehrin ilk kapalıalışverişmerkezleribedestenlerolmuştur.Ayrıcatümbuyapılarbirbirleriyleirtibatlıdırveçoğukâgirdir.Ma-hallelerdebuçekirdeğinetrafındaoluşmuştur.11

Osmanlı şehir planında, bedesten, arasta, şehir içihanı,menzilhanı,çarşı,kapalıçarşı,dükkangibiişlev-leribirbirlerinden farklıolanticaretyapıları,ticari fa-aliyetlerinyapıldığı,ticaretdokusunuoluşturantemelöğelerdir ve bunların çoğunun birbirleriylemekansalbağlantılarıvardır.Buyapılargüvenlik,kolayulaşımvehareketli-canlıbiryerolmasısebebiyle,şehiriçindeka-leyeyakınyerlerdeyapılırlar.Özelliklebedestenbaştaolmaküzerebütünbuyapılar,şehrinticariaktivitesinigösterirler ve ticari doku şehirdeki ticari faaliyetlerleaynıorandabüyüyüpgelişirler.12Bedestenler,budoku-nunçekirdeğinioluştururlar.

Ticaret yapıları; sattıkları malın değerine göre ko-numlandırılmıştır.Endeğerlimalısatanlarbedesteneenyakınkonumlandırılmıştır.Bunagöreenyakındahanlar,sonradükkanlar,zanaatyerleriveenuzaktaderiatöl-yelerivepazarlaryeralmışlardır.13Aynızamandabelirliesnaf gurupları bedestenin çevrelerinde toplanarakkendifaaliyetleriniyaptıklarısokaklarıoluşturmuştur.14 Tümşehirlerdegenelliklekuyumcuesnafıbedestenler-deyadabedesteneyakınyerlerdekonumlanmıştır.

Osmanlı Dönemi Bedestenleri İçinde “Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”nin Yeri ve PlanTipolojisi Olarak Benzer Osmanlı Bedestenleri

Tümbedestenlerinortakkarakteristiközellikleriol-


10Sakaoğlu,1993,s.180-188;Eyice,1991,s.303.

11Tekeli,1982,s.15;Cezar,1985,s.90.12Cezar,1985,19.

13Cerasi,1999,s.115-127.14Aktüre,1975,s.101-128.


59

duğundan, Kayseri Bedesteni, diğer Osmanlı dönemibedestenleriyledeazdaolsabirnoktadabuluşupor-tak özellik göstermektedir. Kayseri bedesteni mimaribiçimveplanşemasıolarakençok,Kayseri’ninkigibidokuzkubbesiveikiyanınabitişikarastasıvedörtkapı-sıolanTokatBedesteni’nebenzemektedir.Yinedokuzkubbeli ve dört kapılı Galata, Kastamonu, Merzifon,Şam bedestenler’ini ve günümüze ulaşamamış, dörtayaklı,dokuzkubbelivedörtkapılıKonyaBedesteninideandırmaktadır.

Kayseri Bedesteni’nin diğer bedestenlerden enbüyük farkı kubbelerinde bulunan pencereleridir.Buna benzer bir uygulamaya sadece Makedonya’da-ki “İştip Bedesteni”nde rastlanılmaktadır. BayburtBedesteni’nin kubbe pencereleri ise orijinal değildir,sonradanaçılmıştır.

Ayrıca,malzemekullanımıyönüylede,dışarıdamo-loz taş, iç cephelerin bazı bölümlerinde, ayaklarda,pencerekenarlarında,silmelerdevekemerörgülerin-dekesmetaşkullanılarakufaktefekfarklılıklarolsadaİştipBedesteni’nebenzemektedir.

Günümüzde Mevcut Olan BenzerOsmanlı Bedestenleri

Tokat Bedesteni: 16. yy. sonlarındayapılanüçbö-lümden oluşan bedesten, Kayseri Bedesteni’ne ben-zemektedir.Ortadadokuzkubbelianabölümü,bununikiyanındaanabedenduvarlarınabitişik,ortadaküçükkubbelivekubbeninikiyanıtonozileörtülüikiarastasıvardır. Farklıolarak, kubbelerini çiftayaklar taşıdığın-dan, toplamsekizayağımevcuttur,arastalarıanabö-lümdendışarıçıkmıştırveduvarlarınüstkısmındapen-cerelerbulunmaktadır.15Ortabölümdedörtkapısıolanyapınınikikapısı,yanlarınabitişikyapılanarastalarınaçıkmaktadırvebuarastalarıniçleritaşduvarlarlaküçükhacimlerebölünmüştürvebuarastalardadayineKay-seriBedesteni’ndeolduğugibigibidarcephelerindendışarıyabirkapısıvardır(Şekil1).

Galata Bedesteni:Dokuzkubbeninoturduğukesmetaştanyapılmışdörtayaktanoluşan,dörtkapısıbulu-nan,Kayseribedestenigibi,20x20kareplanlıvemoloztaştan yapılan yapı, 16.y.y.’ın ikinci yarısında yaptırıl-mıştır.16Duvarlarınüstündekiküçükpencereleribulun-maktadır ve bunlara içinde dönermerdivenle çıkılanasmakattanulaşılmaktadır17(Şekil2).

Kastamonu Bedesteni:15.yüzyıldayapıldığıdüşü-nülenbedestenin,KayseriBedesteninkigibi3x3dokuzkubbeninoturduğudörtayağıolan,dörttarafındabi-

rerkapısıolankareplanlı,sadebiryapıdır.Ayrıcaçev-resindededükkanlarmevcuttur.18

Merzifon Bedesteni: 1666-1667 yıllarında Merzi-fonluKaraMustafatarafındanyaptırılan,sekizgenkas-naklı dokuz kubbeninoturduğudört ayakları olan vedörtkapısıbulunanbedesten,üçsıratuğlabirsırakes-metaştanyapılmışolupkareplanlıdırvedıştanetrafıtonozludükkanlarlasarılıdır19(Şekil3).

Şam Bedesteni:1752’deEsatPaşatarafındanyaptı-rılanbüyükhacimliveikikatlıdır.KayseriBedesteninkigibi kare planlı, dört ayağa ve yan duvarlara oturan,dokuzkubbedenoluşanyapınınfarklıolarak,ortasın-dabirhavuzuvardır.Ayrıcahemkubbekasnaklarındapencereleribulunmaktadırhemdeortalarındaaydınlıkfenerlerivardır.20


15Seçgin,1993,s.94-96. 18Eyice,1991,s.307.16Ayverdi,1953,s.408. 19Eyice,1991,s.308.17Bilecik,1980,s.767. 20Eyice,1991,s.309.

Şekil 1. Tokat Bedesteni.

Şekil 2. Galata Bedesteni.

60

İştip Bedesteni: XVI.yüzyılaaitolabileceğidüşünül-mektedir. Makedonya’da bulunan dikdörtgen planlı,dıştan çift kademeli görünenbubedesten, kemerleritaşıyan iki ayakla, yan yana dizilmiş üç bölüme ayrıl-mıştır.Ortabölümbüyükbir kubbeyle, yanbölümleriseçapraztonozlaörtülentekkatlıbiryapıdır(Şekil4).Yapınınyapımındaçoğunluklamolozvekesmetaş,çokaztuğlaveörtüelemanıolarakdabüyüktaşlevhalarkullanılmıştır.21Dış cephedeKayseriBedesteninkigibimoloztaş,kullanıpkesmetaşıise,dışköşelerdeveyineKayseriBedestenindeolduğugibiiçcephelerde,ayak-larda,pencere kenarlarında, silmelerde ve kemerör-gülerindekullanılmıştır.Osmanlı bedestenlerinde çokenderrastlanankubbevetonozpencereleribirbube-destendebirdeKayseriBedestenindemevcuttur.

Günümüzde Mevcut Olmayan BenzerOsmanlı Bedestenleri

Konya Bedesteni:1538-1539Kanunidönemindeya-pılıp,20.yüzyılınbaşlarındayıkılanyapının,KayseriBe-desteninkigibidokuzkubbesivedörtkapısıolduğuve

dışbedenduvarınabitişiktonozludükkanlarınolduğufotoğraflardantespitedilmiştir22(Şekil5),(Şekil6).

Kayseri Geleneksel Ticaret DokusununOluşumunda “Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”nin Rolü

SelçuklularınenönemliticaretmerkezlerinbiriolanKayseri’deçarşılar, şehrinetrafını saracakşekilde, surdışındayeralmıştır.23Budönemdeşehiriçindeçarşıbu-lunmamasınınnedenlerindenbiride,surlarınşehriçokdaraltmasıvebuyüzdenşehir içindesadeceyönetimve askeri merkezi bulunmasıdır.24 1277’de Kayseri’debulunan Ad’üz-Zahirin Risalesinde “Şehir içinde çarşıhattadükkanbulunmaz”demiştir.25

Beyliklerdöneminde,dışkalesurlarıözelliğinikay-betmeyebaşlayınca,ticaretyapılarısurlarıniçindeyeralmayabaşlamıştır.Doğuve içAnadolu’nunticariba-kımdanzayıflaması,karayollarınıöneminikaybetmesibudeğişiminnedenlerindendir.Suriçineyapılanilkti-cariyapıolan“PamukHanı”14.yüzyılınikinciyarısındaEratnaKadıBurhanettindönemindeŞahHatuntarafın-dan yaptırılmıştır. 19. yüzyıla kadar çarşı ve pazarlarsurlarınçevresindeyeralmayadadevametmiştir.26

Kayseri’de, Osmanlılar döneminde, Bedestenmer-kezliticariyapılarınhepsisuriçinde,içkaleninhemenyanında yapılmayabaşlanarak, geleneksel ticaret do-kusuoluşmayabaşlamışvezamanlabüyümüştür.Baş-tahalkınınkendineyakınbiryerdegüvenleverahat-çaalışverişyapabilmesidahasonraçarşıdakimallarıngüvencede olması için ticaret yapıları şehir içerisineyapılmıştır.27Pazarlarveüretimedayalıbazıçarşılarbudönemde şehrin dışında kalmaya devam etmişlerdir.TümOsmanlı şehirlerindeki gibi Kayseri’de deticaret


Şekil 3. Merzifon Bedesteni.

Şekil 4. İştip Bedesteni.

21Tunçel,2002,s.327-332;Eyice,1991,s.307.

Şekil 5. Konya Bedesteni.

22Eyice,1991,s.307,308.23Tanyeli,1987,s.78.24Çayırdağ,2002,s.65.

25Eravşar,1998,s.122.26Çayırdağ,2006,s.220.27Cezar,1985,s.26.

61


dokusukalesurununönündedirveşehregelenyollar,KiçiKapısı,MeydanKapısıveBoyacıKapısındabirleşe-rek,ticaretdokusundasonbulmaktadır.28

1497’de “Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni” çekir-dekli ve bunun üç tarafını saran 38 dükkan, kapalıçarşının ilk yapısı olarak yaptırılarak ticari dokununoluşumunu başlatmıştır. İç Kale’nin hemen yanında,BedestenveUluCamimerkezlioluşanbuticaretdo-kusu,Selçuklular’danberivarolan,“CamiKebir”ma-hallesinde oluşmaya başlamıştır. Bu dokudaki diğerticaretyapıları;PamukHanı,GönHanı,VezirHanı,Ka-palıÇarşı’dır.BeyliklerdönemindeyapılanPamukhanıhariçtümyapılarbirbirleriyleirtibatlıdır.Diğeryapılar;UluCami,AsmalıÇeşme,MehmetMelikGaziTürbesi,RaşitEfendiKütüphanesi,KadıHamamı’dır(Şekil7).Budokudakiyokolanyapılarise;MahkemeHanıveMelik-gaziMedresesi’dir.Bütünbuticariyapılarşehrinticarikapasitesininyüksekolduğunugöstermektedir;çünküözelliklebedestenvediğerticariyapılar,ticarikapasite-siyüksekşehirlerdeböylesinebüyürgelişirveyayılır.29

Kayseri “Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”Yapının Tarihçesi

OsmanlılarFatihdönemindeKayseri’yikesinolarakelegeçirince,ticariyapıyatırımıyapmayabaşlamışlar-dır.“HançerliSultanVakfıBedesteni”ninde,II.BeyazıddönemininKayserivalisiMustafaBinAbdulhaytarafın-dan1497M.tarihindeyaptırıldığı,kitabesindenanla-şılmaktadır.KapalıçarşınınçekirdeğiveilkyapısıolanBedesten,Ulu Cami’nin çok yakınındadır. 1501 tarih-li vakfiyesinegöre,bir anabölümvekuzeyvegüneyyanlarınabitişikikiçarşıolmaküzeretoplamüçbölüm-denoluşmaktadırveüçtarafınabitişik38dükkanı ileçarşının oluşumunu başlatmıştır.30 Ayrıca bedesteningünümüzeulaşamamışbirçeşmeüzerindemescidibu-lunduğuvakfiyesindenanlaşılmaktadır.

Bursa’dakiMustafaBeyVakfiyesinebağlıolanyapı;vakıf kayıtlarında “Hançerli Sultan Vakfı” olarak geç-mektedir.31 Hançerli Sultan, Bedesteni yaptıranMus-tafa Beyin eşi Fatma Hanımdır. Ayrıca Fatma Hanım


28Karagöz,1998,s.249,250. 29Tuncel,2002,s.319.30Oğuzoğlu, 1987, s.32; İnbaşı,1992,s.72;Baş,1996,s.56.

31Nazif,1987, s.117; Oğuzoğlu,1987,s.38.

YapımTarihi

KayseriBedesteni

TokatBedesteni

GalataBedesteni

KastamonuBedesteni

MerzifonBedesteni

ŞamBedesteni

İştipBedesteni

KonyaBedesteni

BedestenTipi

PlanTipi

ÇatıÖrtüsü

AyakSayısı

KapıSayısı

DuvarPenceresi

KubbePenceresi

KatAdedi

GünümüzdekiDurumu

15. yy.sonu

Arastalı(3 kısım)

9 kubbe+

2 tonoz

8 (4 çiftayak)

4 8 Yok

Yok

Yok

Yok

Yok

Var

Var

Var

Yok

Yok

Yok

Yok

Yok

Var Tek Mevcut

Mevcut

Mevcut

Mevcut

Mevcut

Mevcut

Mevcut

Mevcut

Tek

Asma katıvar

Tek

Tek

Tek

Tek

İki katlı

Var

Var

6

4

4

4

4

4

2

4

4

4

4

2

4

9 kubbe+

2 tonoz

9 kubbe

9 kubbe

9 kubbe

9 kubbe

9 kubbe

1 kubbe+

2 çapraz tonoz

3 kısım-Anahacim: kare/

iki Arasta:dikdörtgen3 kısım-Anahacim: kare/

iki Arasta:dikdörtgen

Kare

Kare (20x20)

Kare

Kare(ortasında

havuzu var)

Dikdörtgen3 kısım

Kare

Arastalı(3 kısım)

Arastasız(tek hacim)






16. yy.sonu

16. yy.ikinci yarısı

15. yy.

1666-1667

1752

16. yy.

1538-1539

Şekil 6. İncelenilen bedestenlerin karşılaştırma tablosu.

62

II. Beyazıt’ın oğlu Mahmut Beyin kızıdır. İstanbul veBursa’dadayapılarıolanFatmaHanımınmezarıdaİs-tanbul’dadır.32

“HançerliSultanVakfıBedesteni”ninkuzeybölümü-nün, güney duvarının ortasındaki, orta bölüme açılankapısınınüzerinde,165x40cmboyutunda,etrafısüslüçerçeve içerisinde iki satırlıközgünkitabesivardır (Şe-

kil8).Bukitabeninaçıklaması“BubinaMehmedHan’ınoğlu, büyük, şan, adalet ve ihsan sahibi sultan Beya-zıd Han’ın, Allahmülkünü devam eylesin, kullarındanAbdülhay’ınoğlu,kılıçvekalemsahibimuhteremEmirMustafatarafından,halkınihtiyacıiçindokuzyüzüçse-nesininkutsiMuharremayındayaptırıldı”şeklindedir.33

Bukitabenintamsimetriğinde,güneybölümün,ku-


Şekil 7. Kayseri ticaret dokusunun hava fotoğrafı ve ticaret yapıları. (Fernaz Öncel).

32Çayırdağ,2006,s.221. 33Çayırdağ,1981,s.546.

63


zeyduvarınınortasındaki,ortabölümeaçılankapısınınüzerinde bir kitabe daha vardır. “Ashab-ı kehf”in vehattatın isimleri; “Yemliha,Mekşeliha,Mernuş, Deb-bernuş, Şazenuş, Kafeştatayuş, Kıtmir...” yazılarınınyazılıolduğubumermerkitabedehenüzkazınmamışsadeceçizilmişolduğundandahasonradanyapılıpbu-rayakonulduğuanlaşılmaktadır34(Şekil9).

“Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”nin önceki vazi-yetlerinibildirenbirçokvesikalar,tarihikayıtlarvardır.Butarihikayıtlardan,Bedesten’inyapıldığıdönemler-deçokkıymetlibiryerolupburadabezzazlar,çuhacı,kumaşçıveabacıesnaflarınınfaaliyetgösterdiğianla-şılmaktadır.35 Yapı ilk yapıldığında orta bölümün, de-ğerli kumaşların satıldığı yer, kuzeybölümünKülhan-cılar(kuyumcular),güneybölümünHaffaflar(dericiler,ayakkabıcılar)olarakkullanıldığıbirçokvakfiyevebel-geincelenerekanlaşılmıştır.Osmanlılarınbitimineka-dar Kayseri’de Bedesten etrafında, sarraflar, haffaflarvedebbağlarfaaliyetgöstermiştir.36

Mustafa Bey Vakfiyesi (1501): Bedestenin özgünvakfiyesidir.VakıflarGenelMüdürlüğüArşivDairesin-de,584numaralıdefterin,150.sayfave76.sırasında,kayıtlı bulunan ve (1501) 907 şevval tarihli MustafaBey’in vakfiyesinin tercümesinde bedesten ve çevre-siyleilgilibilgileryeralmaktadır.

Kadı Bedrettin Mahmut Vakfiyesi (1559-1571): Buşahıs16. yüzyılortalarındaKayseri’dekadılık yapmış-tırveBedesteniyaptıranMustafaBey’indedesidir.BiriNisan1559’da,diğeriOcak1571’deikivakfiyedüzen-letmiştirfakatbunlarınasıllarıgünümüzegelmemiştir.1559tarihlivakfiyesindenmallarınınbüyükbirkısmı-nın günümüz ticari doku çevresinde olduğu anlaşıl-maktadır.Budokuvebedestenle ilgilibilgilerburadayeralmaktadır.

Güpgüpzade Hacı Mustafa Ağa Vakfiyesi: HacıMustafa Ağa’nın iki vakfiyesi vardır. Her ikisinde devakfedilenmallarınticaridokudabulunması,bizitica-ridokuyla,buradakidükkan,mağaza,han,bedesten,çarşı gibiticari yapılarla ilgili önemlibilgilereulaştır-maktadır.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi:EvliyaÇelebi,1649’daşehregelmiştirveseyahatnamesinde,Bedestendendeşuşekilde;“...Kayseri’nindeBursaveEdirnegibiikiyer-dekâgirbedestenivardır.Birkuyumculardırkibütündünyanındeğerlialtınlıeşyaları venadir cevahir türükapkacakbulunur...”bahsetmiştir.

Polonyalı Simon: 1618-19yıllarındaKayseri’debu-lunmuştur.Bedestenden,“...Şehirumumiyetlebirvira-nemanzarasınıarzeder,fakatbununlaberaber,hanlar,bedestenler,dükkanlar, çarşı, Pazar vekuyumcudük-kanlarıvardır...”diyebahsetmiştir.

Albert Gabriel:1926’daİstanbul’agelmiştir.1930-40arasındaAnadoluveİstanbul’dakiönemlitarihiyapılarhakkında monografiler hazırlamıştır. Gabriel bu dö-nemdeKayseri’deyaptığıçalışmalar“KayseriTürkAnıt-ları”adıyla1954yılında,AhmetAkifTütentarafındançevrilerekyayınlanmıştır.BueserindeBedestenden,“...Yakın zamanlarda tamir gören vemezbahaya (kasap-hane) çevrilen bedesten, pandantif üzerine oturmuşdokuz kubbeninörttüğüdört köşebir yerdir. Bunet,sağlambiryapıdır,itinaileinşaedilmiştirfakatsanat-karanebirhaliyoktur...”diyebahsetmiştir.37

Kayseri Şer’i Mahkeme Sicilleri: Kayseri’nin Şer’iMahkemeSicillerindeBedesten’denbahsedilmiştir.

Ahmet Nazif Efendi: “Mir’at-iKayseriyye”kitabındabedestenden bahsetmiştir ve eserini yazdığı dönem-lerde(1914öncesi)bedesteninçokharapbirhaldeol-duğunusöylemiştir.


34Gündüz,1998,s.148.35Özdoğan,1948,s.87. 37Gabriel,1954,s.1.

36Hülagü,Keskin,2006,s.4.

Şekil 8. Bedestenin kuzey kapısı üzerindeki asıl kitabesi.

Şekil 9. Bedestenin güney kapısı üzerindeki sonradan konulan kitabe.

64

Mimari Açıdan Yapının Konumu ve Çevresi

Kayseri’deşehiriçinde(“içerişar”dadenilmektedir),içkaleninhemenyanındayeralan“HançerliSultanVak-fıBedesteni”ni;ticaridokununbulunduğu,CamiKebirMahallesinde,batıdankarşısındakiPamukHanı’nındaönündengeçenUluSokak,güneydeVezirHanı’nın3.avlusu, doğudan kapalı çarşının Sipahi Pazarı Sokağıile ve kuzeyden kapalı çarşının Terziler Sokağı ve he-menyakınındakiAsmalıÇeşme,batıdanda1989aslınauygunolmadanyapılantekkatlıdükkanlarve1890’dayapılanHilmiPaşaMescidiileçevrilidir.Dörttarafıdakuşatılmışyapıçokzoralgılanmaktadır.Bedesten;Pa-mukHanıhariçtümdiğerticaretyapılarıylairtibatlıdır.

Ulu Cami sokağına bakan, yapının dış batı ön du-varına bitişik tek katlı dükkânlar dört adettir ve kareplanlıdırlar.Yapınınönduvarınınmüsaitolankısmınınmesafesi neredeyse eşit parçalara bölünerek oluş-muştur.Vakfiyelerdenanlaşıldığıüzereilkyapıldığındavarolansonradanyokolanveyerlerini seyyarbıçak-

çı tezgâhlarının aldığı dükkânlar, çevrenin bir düzenegirmesi için, 1989 kapalı çarşı restorasyonu sırasındaçarşıyauyumsağlayacakşekilde,çarşınınterzilersoka-ğınındevamıgibiyapıldığındanhiçbirisiözgündeğildir.

Ayrıca 19. yüzyılın sonlarında, Bedesteninbatıdu-varınıngüneyköşesinebitişikolaraksonradanyapılanHilmiPaşaMescidi,konumuitibariyle,Bedesteningü-neybölümününbatıanagirişinikapatmıştır.

Yapının Mimari Tanımı, Yapım Tekniği veMalzeme Kullanımı

“HançerliSultanVakfıBedesteni”üçkısımdanoluş-maktadır. Dokuz kubbeli, kare planlı geniş bir ortabölümilebununkuzeyindevegüneyindebulunan ikitonozortasındabirkubbeli,dikdörtgenplanlıikikısım-danoluşmuşolupbuyanbölümler,ortabölümilebağ-lantılıdır(Şekil10,11,12).Ayrıcayapınıngirişrevağınınherikiyanındadaküçüktonozlueyvanıvardır.16.y.y.Osmanlı sivilmimariüslubundayapılmış,yığmakagir


Şekil 10. Kayseri “Hançerli Sultan Vakfı Bedesten” planı. (Fernaz Öncel).

65


biryapıdır.Günümüzdeortakısmı;halıcılarvekilimci-ler,güneykısmıyüncülertarafındanvekuzeykısmıda,depoveküçükbirbölümüdeçay-kebapocağıolarakkullanılmaktadır(Şekil13,14,15).

Yapıda,geneldekesmetaşvebazıyerlerdedemo-loztaşkullanılmıştır.Kemerlerveayaklargrikesmetaş,kubbelervetonozlarincekesmetaştanyapılıpkısmen

sıvanmıştır.Çatıörtüsü,kubbelerinoturduğuterasçatıolupvemalzemesidemirdökmemozaiktir.Buçatınınkenarında sade bir silme vardır. Duvarlar zaman, za-man tamir gördüğünden; bazı bölümlerdemoloz taşbazıbölümlerdekesmetaşkullanılırken,bazıbölümle-riisesıvanmıştır.Yerdöşemesi,geneldeyonutaşıkul-lanılırkenbazıyerlerdeşapkullanılmış,çokazdaolsa


Şekil 11. Kayseri “Hançerli Sultan Vakfı Bedesten” kesitleri. (Fernaz Öncel).

Şekil 12. Kayseri “Hançerli Sultan Vakfı Bedesten” ön görünüşü. (Fernaz Öncel).

66

bazı yerler ise sonradan karo ile kaplanmıştır. Özgünkapılar, ahşaptır ve bir yüzü iri çivilerle ahşap kapıyatutturulmuş incedemir ilekaplanmıştır.Diğerkapılar

ise demir olup ve sonradan yapılmıştır. Bazı yerlerdeduvarlarınüstkısımlarındabulunanpencerelerahşapkasalıvedemirparmaklıklıdır.Kubbelerindefarklışekilveboyutlardapencerelervardır.Bununnedenizamanzamangördüğügelişigüzeltamirveilavelerdir.Ortabö-lümünpencereleri,pandantiflerinhizasındayapılarak,birbirlerininışığınıengellememiştir.Yanbölümlerinışı-ğınıengellenmediğinden,buradakipencerelerkubbe-lerineksenindeyapılmıştır.

İçkısımlarasonradanilaveedilendükkânlarda,ara-larınacamlarıntakıldığıahşapvealüminyumprofillervebunlarınönlerindedemirsürgülerkullanılmıştır.Dö-şemelerdeyonutaşıkullanılırken,tavanlarındaahşapkontrplakkullanılmıştır.

Yapıdaçeşitlisüslemeelemanları,bezemelerkulla-nılmıştır. Orta kubbedemukarnas, çatı kenarları, du-varbitimleri, kapılargibi farklı yerlerdesilmeler,kapıkenarlarındavolütler,duvarbitimi,kapı,penceregibifarklıyerlerdeprofiller,girişkapısıüzerindezincirmo-tifigibiçeşitlisüslemelervebezemeelemanlarıkulla-nılmıştır.

Onbirkubbesiveikitanehavalandırmapencereleriolançatıda,60cmyüksekliğindeparapetduvarıvardır.Dışarıdan ve içeriden, güney bölümün orta kubbesi,bedesteninenbüyükveenyüksekkubbesidir.Dıştankubbeleriçegöredahakalın,farklıboyutveşekillerdeolanincekesmetaşlarlaörülmüştür.

Yapının Geçirdiği Değişiklikler, Onarımlar

Kayseri“HançerliSultanVakfıBedesteni”hemticaridokubütünündeçevresiylehemyapıbazında;birbü-tün ve bölüm, bölümolarak, farklı dönemlerde hemişlevsel, hemfiziksel bakımdan, ihtiyaçlar, istekler vedeğişenkoşullarneticesinde,değişimlerveonarımlargeçirmiştir.

1497-19. yüzyılın sonları: 1497yılındailkyapıldığın-da,ortabölümün;değerlikumaşlarınsatıldığıyer,ku-zeybölümün;KülhançılarÇarşısı (kuyumcular)vegü-neybölümün;Haffaflar(dericiler,ayakkabıcılar)Çarşısıolarakkullanıldığıçeşitlitarihikayıtlardanöğrenilmek-tedir.38Bedestenilkyapıldığında,girişrevağınınönün-deönedoğrubirrevağıveçeşmeüzerindekimescidigünümüze ulaşamamıştır.39 Ayrıca bir dönem mescitolarakburevaklarınüzerikullanılmıştır.40Kuzeybölü-mününkuzeyduvarındakikapısonradanaçılmıştır.

19. yüzyılın sonları-1950: 19. y.y.’ın sonunda be-desteninbatıöncephesiningüneyduvarınınyarısına


Şekil 13. Kayseri “Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”ni orta bölüm 2008 (Fernaz Öncel).

Şekil 14. Kayseri “Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”ni kuzey bö-lüm 2008 (Fernaz Öncel).

Şekil 15. Kayseri “Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”ni güney bö-lümü 2008 (Fernaz Öncel).

38Hülagü,Keskin,2006,s.4.391501 tarihli Bedestenin orjinal

VakfiyeÇevirisi.40Çayırdağ,1981,s.546.

67


bitişik olarak Hilmi Paşa Mescidi yapılmıştır.41 Ayrıcabumescit’in,bedestenebitiştiğiduvarda,bedesteninbirpenceresinivekapısınısonradankapatmışolduğumevcut izlerden anlaşılmaktadır. Bedestenin güneybölümününhemdoğuhembatı taraflarına19y.y.’daduvarlar ilave edilerek burası üç bölüme ayrılmış ol-duğuyapıyerinde incelendiğindegörülmektedir.42Bubölümlerdenbatıkanadımescitolarakkullanmakiçinyapılmıştırhalenbuilaveedilenmescitduvarıveüze-rindekikapıvepencerelermevcuttur.

1950-1974: 1950yılındaortabölümün;kasaplar,ku-zeybölümün;kürkçülervegüneybölümün;yüncülertarafındankullanıldığıtarihikayıtlardanöğrenilmekte-dir.43 Kuzey bölümün iç kısmında ki, yuvarlak kemer-li, eyvan şeklindeki, birbirine bitişik, karşılıklı dizilmişküçük dükkânlarda, 20. yüzyılda kürkçülerin faaliyetgösterdiğive1974-80yıllarınagelindiğindede,çarşıylabirlikteburadakidükkanlarınbirkısmınınyokolduklarıbilinmektedir.44Budükkanlarınhiçbirisigünümüzeula-şamamıştır.

1974-1979:Kasaplarınkullanımıylaiyiceharaphalegelen bedestenin kasapların elinden alınıp, iyileşti-rilmesi ve işlevinim değişmesi için resmi yazışmalar1974’debaşlanmıştır.1975’debuistekleronaylanmış,ve onarım başlamış ve 1979’da tamamlanmıştır. Buonarımda;bedesteninsıvası,badanası,elektriktesisatıyapılmış,bozulmuşolankubbeörtüleriyenilenmiş,çatıdemirmozaikilekaplanaraksağlamlaştırılmışvekubbedöşemesiyükseltilmiş,kapalıçarşıya,birbirlerineçıkanmerdivenleri yapılmış, değişmesi zorunlu bedestenkapıları değiştirilmiş ve onarımdan önce kasaplarınkullandığı24adetbarakadükkankaldırılarak,yerleri-negünümüzdedevarolan,16adetahşapdikmeliveprofilli,camvitrinlidükkanlarbedesteninortakısmınınetrafınayapılmıştır.45Buonarımsonunda;ortabölüm:turistik-halı kilim çarşısı yapılırken diğer bölümlerinişlevideğiştirilmeyerek, kuzeybölümün; kürkçüler vegüneybölümün;yüncülerolarakkalmıştır.

1989: 1989’daKayseriKapalıÇarşısırestorasyonun-daTerzilerSokağı’ylabirlikte,bedesteninkuzeykısmıonarılmıştır.46Onarımda,bubölümün tamamenyıkıl-mışolandoğuvebatıduvarlarıaslınapekuygunolma-yarakyenidenyapılmıştır.Duvarlar,kubbevetonozlarsıvanarakboyanmıştır.Kuzeybölümüniçerisindekison

dönemlerde iyiceharapolmuşküçükdükkânlarorta-dan kaldırılarak yerlerine 16 adet araları camlı, alü-minyumprofilli dükkanlar ilave edilmiştir. Ayrıca, be-desteninbatıönduvarınabitişiktekkatlı,dörtadetilkyapıldığındavarolan47sonradanyokolanveyerleriniseyyarbıçakçıtezgâhlarınınaldığıdükkânlar,çevreninbirdüzenegirmesiiçin,1989kapalıçarşırestorasyonusırasındaçarşınınterzilersokağınındevamıgibiaslınauygunolmayarakyenidenyapılmıştır.

1989-2013: Yapıdahasonraiçindekikiracılarınken-diistekveihtiyaçlarıdoğrultusundayaptığıilavelerveonarımlarhariçgünümüzekadarbaşkahiçbirciddibironarımgörmemiştir.Örneğinbedesteningüneytarafı-nınbatıkanadınıkullanankiracıtarafındanahşappro-fillibirdükkanıgelişigüzelilaveedilmiştir.Günümüzde,orta bölüm;halı, kilim çarşısı olarak, kuzeybölüm; 1birim çayocağı ve kebapçı diğerleri depoolarak, gü-ney bölüm; yüncü olarak faaliyet göstermeyedevametmektedir.

Yapının Bozulmaları ve Sorunları

Kayseri“HançerliSultanVakfıBedesteni”, farklıdö-nemlerde,doğalkoşullarınyarattığısebeplerveinsan-larınnedenolduklarıetkenleryüzünden,hemişlevsel,hem fiziksel yönden bozulmuştur. Yapının çevresi dedönem,dönemyapılanilaveleryüzündenbozulmuştur.

Farklıdönemlerdetamirgörenyapınınbazıbölüm-lerindemoloztaşbazıbölümlerdekesmetaşkullanılır-ken,bazıbölümleriisesıvanmıştır.Fakatsonradankul-lanılanbumalzemeler,yapıyauygundeğildir.Tamirleresnasında,tümyapıdasağlamlaştırmakiçinkullanılançimento harcı, zamanla taşların tuzlanmasına nedenolmuş,kötübirgörünümveişlevkaybıyaratmıştır.

19. y.y.’ın sonunda bedestenin ön cephesinin gü-neyduvarınabitişikolarakyapılanHilmiPaşaMescidi,bedesteninbirpenceresinivebirkapısınıkapatmıştır.Ayrıca onarımlar sırasında dış duvarına bitişik aslınauygun olmayarak yeniden yapılan dükkanlar yapınınfarklıalgılanmasınısağlayaraksorunoluşturmaktadır.

Yerdöşemesindede,geneldeyonutaşıkullanılırkenbazıyerlerdeşapkullanılmış,çokazdaolsabazıyerlerise sonradan karo ile kaplanarak kiracılar tarafındanbozulmuştur.

Kubbelerdevetonozlardabazıyerlersıvanaraktaş-larının üzeri örtülmüştür. Ayrıca, yine buralarda datamiresnasındakullanılançimentoharçı;taşlarıntuz-lanmasınanedenolmuştur.Kubbelervetonozlar,çok


47Çayırdağ,M.,(2002),Kayseri’deGüpgüpzadeHacıMustafaAğaVakıf-ları(1806-1814).

41Özkeçeci,1997,s.104.42YapıkonuylailgilenenTarihçiMeh-metÇayırdağileincelenmiştir.

431974 tarihli vakıflardan alınanbedestenle ilgili yazışmalarınol-duğubelgeler.

44Bu bilgiler, 1924 doğumlu, buçevreyi iyibilenveburadayaşa-

yan Nuh Conağasından öğrenil-miştir.

45Vakıflardanalınanbedestenle il-giliyazışmalarınolduğu1974-79tarihlibelgeler.

4625.09.1989tarihliK.V.T.K.KalınanKayseriKapalıÇarşısırestorasyo-nukararı.

68

bakımsızvepistir.Farklıdönemlerdeyapılantamirlerlefarklışekilvesayıdaolan,kubbepencerelerinincam-larıkırılmış,otlanmalar,örümcekağlarıgibibirçokkir-lilikledolmuştur.Şeklideğiştirilenpencerelerin,özgünhalleri yükselen çatıdöşemesinin altında kaldığındanışıkalmasınınsağlanmasıiçinbüyütülüpşeklinindeğiş-tirildiği,bazıkubbelerdedörtpenceredensonra ilaveedilenbeşincipencerelerin iseyine çatıdöşemesininyükseliptamamenkapattığıpencerelerinazalanışığınıtelafietmekiçinaçıldığıdüşünülmektedir.

Bedestenin kubbelerinin onarımında kullanılanmalzeme; özgün çatı kotunun yükselmesine nedenolmuştur.Bunun sonucundakubbelerineteği vebazıpencereleribudöşemeninaltındakalarakkapanmıştır.Ayrıca,çatıparapetinindeyükseltilmişolmasısebebiy-legörünüşte;pencerelerinbirkısmınınyarısı,birkısmı-nındatümüparapetyüksekliğininaltındakaldığındanışığıdahaazalmaktadır.Günümüzdeçatıdöşemesindeçatlamalar,bozulmalarveotlanmalargibisorunlarvebozulmalar mevcuttur. Çatı parapeti yapının etrafınauygulanmıştır. Sonradan kalınlaştırılan batı ön duvarısebebiyleçatıparapetidekademelenmiştir.

Özgünolanahşapvebiryüzüdemir ilekaplıkapı-larda,ahşapkısımlardabozulmalargörülürken,demirkısımlarında da paslanma, kopma gibi sorunlarmev-cuttur. Kenarlardaki silmelerinde, profillerinde hattakemerlerindekopmalar,eksiklervardır.Sadecegüneyve kuzey bölüm duvarının bazılarında üst kısımlardagörülen pencereler bazı yerlerde bozularak şekli de-ğiştirilmiş, bazı yerlerde bambaşka şekilde yenidenyapılmışbazıyerlerdedekapanmıştır.Pencerelerinka-salarında,demirlerinde,camlarındabirçokproblemlermevcuttur.

Yapıdaki çeşitli bezemelerde kopmalar, çatlamalargibisorunlar,bozulmalaroluşmuştur.

Sonradanyapılanilavelerbozulmalaravesorunlaraneden olmuştur. Bedestenin iç kısımlarına sonradandükkanlar ilave edilerek özellikle kuzey kısımda budükkanlardan dolayı mekan algısızayıflamıştır. Ayrıcagüvenlik nedeniyle, özgün kapıların önüne sonradanilave edilen kapıların kapatılması özgün kapıların gö-rünmesiniengellemiştir.

Ayrıca yanlış aydınlatma armatürlerinin seçimin-den doğan problemler vardır. Pek çok nedenden do-layıdagörüntükirliliğimevcuttur.Bütünbunlartarihimekânda pek çok soruna ve bozulmalara neden ol-maktadır.

Değerlendirme ve SonuçKayseri, tarihi çağlardan beri uluslararası boyutla-

raulaşarakzamanlagelişenticaretiyleköklübirticariyapıgeleneğinesahiptir.Kayseri’deçarşılar,şehrinet-rafında,surdışındayeralırken,Osmanlılardöneminde,ticari yapılarınhepsi şehirmerkezinde, sur içindeya-pılmayabaşlanarak,gelenekselticaretdokusuoluşma-yabaşlamışvezamanlabüyümüştür.1497’deKayseriSancak BeyiMustafa BinAbdulhay tarafından Kayse-ri“HançerliSultanVakfıBedesteni”veetrafındaki38dükkan,kapalıçarşınınilkyapısıolarakyaptırılarakti-caridokununoluşumunubaşlatmıştır.

Kayseri“HançerliSultanVakfıBedesteni”hemticaridoku bütününde çevresiyle, hem yapı bazında, farklıdönemlerde işlevsel ve fiziksel bakımdan, değişimlerveonarımlargeçiripbozularakterkedilmişbirmekanhalinegelmiştir

Bedestenin, bulunduğudokudaki yapıların işlevleriyüzündenhalkınçokuğramadığı,dahaçokoradakies-nafınbulunduğuyadaaradadüşükgelirlikişilerin,ka-palıçarşıyageçerkenuğradığıbiryerolmasındanötü-rü,yapıözelliğinikaybetmişolupyerlihalktarafındanbile çok bilinmemektedir. Yakınında bulunan hanlarkullanılmamakta, sadece alt katları veyaönlerine ya-pılan ilavelerle “kelleci-paçacı” olarak yemek hizmetivermektedirler.Budurumyapıveçevresinindahadaterkedilmişbiralanolmasınanedenolmaktadır.

Ayrıca,statikolarakhenüzsağlamolduğundan,ön-celikli çevresinde Pamuk Hanı, Vezir Hanı, Gön Hanıgibidahakötüdurumdaveacilenmüdahaleedilmesigerekenyapılarolduğundan,şimdilikbedestenehiçbirmüdahale yapılmasımaalesef düşünülmediği vakıflarbölgemüdürlüğütarafındanbelirtilmiştir.

Kayseri “Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni” çevre-sindekihanlarıyla,dükkanlarıyla, kapalı çarşısıyla, so-kağıyla, meydanıyla bir bütün olarak ale alınmalıdır.Ayrıcayapıhemişlevselhemdefizikiolarakelealınıpiyileştirilip canlandırılarak, herkesin kullanabileceği,yaşanılabilirbiralanhalinegetirilmelidir.Buşekildekibiryaklaşımlahemyapınınkorunmasınınsürdürülebi-lirliği,hemdegeleceknesillereulaşmasımümkündür.

Kaynaklar1. Aktüre,S., (1975),“17.YüzyılınBaşlarından19.Yüzyılın

OrtasınaKadarkiDönemdeAnadoluOsmanlıŞehirlerin-deŞehirselYapınınDeğişimSüreci”,ODTÜMimarlıkFa-kültesiDergisi,c.1,s.1,Ankara,s.101-28.

2. Ayverdi, E.H., (1953), OsmanlıMimarisinde FatihDevri855-886(1451-1481),c.4,İstanbulMatbaası,İstanbul.

3. Baş,A.,(1996),KayseriTicaretYapılarıÜzerineBirAraş-tırma,KayseriBüyükşehirBelediyesiKültürYayınları,No:15,TürkuvazGrafik,Kayseri.

4. Bildik,S.,(1998),DeğişenAlışverişAlışkanlıklarıveKapalıÇarşı,YTÜÜniversitesiFenBilimlerEnstitüsüYüksekLi-


69


sansTezi(yayımlanmamış),İstanbul.5. Bilecik,G.,(1980),“FetihtenSonraİstanbul’daTicaretYa-

pılarınınGelişimi”,TürklerAnsiklopedisi,c.10,s.767.6. Cerasi,M.M.,(1999),OsmanlıKenti,Osmanlıİmparator-

luğunda18.ve19.YüzyıllardaKentUygarlığıveMimarisi,İstanbul.

7. Cezar,M.,(1985),TipikYapılarıylaOsmanlıŞehirciliğindeÇarşıveKlasikDönemİmarSistemi,MSÜyayını,No:9,İstanbul.

8. Çayırdağ,M., (1981), “Kayseri’deKitabelerindenXV.VEXVI. yüzyıllarda YapıldığıAnlaşılan İlkOsmanlı Yapıları”,VakıflarDergisi,sayı:13,Ankara,s.546.

9. Çayırdağ,M.,(2002),Kayseri’deGüpgüpzadeHacıMus-tafaAğaVakıfları(1806-1814),MiraOfset,Kayseri.

10.Çayırdağ,M.,(2006),“KayseriKapalıÇarşısı”,TürkDünya-sıAraştırmaları,Mart-Nisan2006,İstanbul,s.219-26.

11.Eravşar,O., (1998),Ortaçağda Kayseri KentDokusununGelişimi,SelçukÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüSa-natTarihiAnaBilimDalıDoktoraTezi(yayımlanmamış),Konya.

12.Eravşar, O., (2000), Seyahatnamelerde Kayseri, KayseriTicaretOdası,DergahOfset,Kayseri.

13.Eyice, S., (1991), “Bedesten”, İslam Ansiklopedisi, c.5,s.302-3.

14.Faroqhi,S.,(1993),OsmanlıdaKentlerveKentliler,(Çev:N.Kalaycıoğlu),TürkiyeEkonomikveToplumsalTarihVak-fıYayınları,Numunematbaacılık,İstanbul.

15.Gabriel,A.,(19??),MonumentsTurcsD’anatolıe-TomePremıer-Kayseri-Niğde,ArkeolojiveSanatYayınları,Tıp-kıbasımdizisi:6,İstanbul.

16.Gündüz,A.,(1998),XVIII.YüzyılınSonÇeyreğindeKayse-ri,ErciyesÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüDoktoraTezi(yayımlanmamış),Kayseri.

17.Hülagü,K.veKeskin,M.M.,(2006),Geçmişteki İzleriyleKayseri,ErciyesÜniversitesiYayınları,MgrupMatbacılık,Kayseri.

18.İnbaşı,M.,(1992),XVI.Y.Y.BaşlarındaKayseri,Kayseri.19.Karagöz,M.,(1998),“XVI-XVIII.YüzyıllardaKayseriŞehri-

ninFizikiGörünümüveMahallelerinDurumu”,”,II.Kay-seriveYöresiTarihsempozyumuBildirileri,16-17Nisan1998,Kayseri,s.249-50.

20.KayseriŞer.Sic.No:126/20-1;126/22-1;126/86-1;129/3-2; 129/6-3; 129/43-2; 129/148-1; 134/9-3; 147/119-1;147/119-2.

21.Nazif,A., (1987), Kayseri Tarihi, (Çev:M.Palamutoğlu),KayseriÖzelİdareveKayseriBelediyesiBirliğiYayınları-2,Kayseri.

22.Oğuzoğlu,Y.,(1987),“17.YüzyıldaKayseri”,I.KayseriKül-türveSanatHaftasıKonuşmalarıveTebliğleri7-13Nisan1987,s.41.

23.Öncel,F.,(2007),GelenekselTicaretDokusuİçinde“Kay-seriHançerliSultanVakfıBedesteni”ninKorumaSorun-larıveDeğerlendirilmesi,YıldızTeknikÜni.FenBilimleriEnstitüsüYüksekLisansTezi(yayımlanmamış),İstanbul.

24.Özdeş,G.,(1953),TürkÇarşıları,PulhanMatbaası,İstan-bul.

25.Özdoğan,K.,(1948),KayseriTarihiKültürveSanatEserle-ri,Cilt1,ErciyesMatbaası,Kayseri.

26.Özkeçeci,İ.,(1995),Kayseri’dekültürelmîrâsıngeleceği,KayseriBüyükşehirBelediyesi,Kayseri.

27.Sakaoğlu,N.,(1993),“BedestenEsnafı”,DündenBugüneİstanbulAnsiklopedisi,c.2,İstanbul,s.180-188.

28.Seçgin,N.,(1993),TokattakiTürkMimariEserleri,MSÜ.SosyalBilimlerEnstitüsüArkeolojiveSanatTarihiAnaBi-limDalıTürkveİslamSanatlarıProgramı,YüksekLisansTezi(yayımlanmamış),İstanbul.

29.Tanyeli,U., (1987),Anadolu -TürkKentindeFizikselYa-pınınEvrimSüreci(11.-15.yy),İTÜFenBilimlerEnstitüsüDoktoraTezi,İTÜMimarlıkBaskıAtölyesi,İstanbul.

30.Tekeli,i.,(1982),Anadolu’dakiKentselYaşamınÖrgütlen-mesindeDeğişikAşamalar,Türkiye’deKentleşmeYazıları,TurhalKitabevi,Ankara.

31.Tuncel, M., (2002), “Osmanlı Mimarisinde Makedon-ya’dakiArastaveBedestenBinaları”,Prof.Dr.HalukKara-mağaralıArmağanı,Ankara,s.319,323,324.

32.Tuzcu,A.,(2000),“19.yy’ınBaşlarından-20.yy’ınİlkÇey-reğine Seyyahların Gözüyle ve Konsolosluk Raporların-da Kayseri’nin İktisadi Yapısı”, III. Kayseri ve Yöresi Ta-rih Sempozyumu Bildirileri, 06-07 Nisan 2000, Kayseri,s.527,539.

33.Vergi Kayıt Defteri, (1872), KAYTAM Arşivi, Defter no:182,s.230.

34.1501tarihliK.V.B.M.’denalınan“KayseriHançerliSultanVakfıBedesteni”DosyasıveVakfiyesi.

35.1974-79tarihlivakıflardanalınanbedestenleilgiliyazış-malarınolduğubelgeler.

36.25.09.1989tarihliK.V.T.K.K.’danalınanKayseriKapalıÇar-şısırestorasyonkararı.


Anahtar sözcükler:Bedestenler;KayseriHançerliSultanVakfıBedes-teni;koruma;ticaretyapıları.

Key words: Bedestens; Kayseri Hançerli Sultan Wagf Bedesten; con-servation; commercial buildings.

Information for the Authors

MegaronisanofficialpublicationofYıldızTechnicalUniversity,FacultyofArchitecture. It isananonymouslypeer-reviewede-journal that considers for publication original articles, re-searchbriefs,book reviewsandviewpointsonplanning,ar-chitecture,designandconstruction.Priorityofpublicationsisgiventooriginalstudies;therefore,selectioncriteriaaremorerefined for reviews. Three issues arepublishedannually.Asfrom2008Megaronhasbeen indexed inEBSCOHostArt&ArchitectureComplete.On07.04.2008 itwas recognised asnational refereed journal in theSocial ScienceDataBaseofULAKBIMbyTUBITAK.

Manuscriptsmay be submitted in English or in Turkish. Thepreferredlengthformanuscriptssubmittedis7000wordsin-cludingNotesandReferencesforarticles,or2500-3000words(includingNotesandReferences)forviewpointsandresearchbriefs. All submissions are initially reviewed by the editors,and then are sent to reviewers. Allmanuscripts are subjectto editing and, if necessary,will be returned to the authorsforresponsestooutstandingquestionsorforadditionofanymissinginformation.Foraccuracyandclarity,adetailedmanu-script editing is undertaken for allmanuscripts accepted forpublication.Finalgalleyproofsaresenttotheauthorsforap-proval.

Submission of a manuscript implies: that the work has notbeenpublishedbefore;that it isnotunderconsiderationforpublicationelsewhere;andthatitspublicationinMegaronisapprovedbyallco-authors.Theauthor(s)transfer(s)thecopy-righttoYıldızTechnicalUniversity,FacultyofArchitecture,ef-fectiveifandwhenthemanuscriptisacceptedforpublication.The author(s) guarantee(s) that the manuscript will not bepublishedelsewhere inanyother languagewithoutthecon-sentoftheFaculty.Ifthemanuscripthasbeenpresentedatameeting,thisshouldbestatedtogetherwiththenameofthemeeting,date,andtheplace.

Manuscript preparation: Manuscripts should have double-linespacing,leavingsufficientmarginonbothsides.Thefontsize(12points)andstyle(TimesNewRoman)ofthemaintextshouldbeuniformlytakenintoaccount.Allpagesofthemaintext should be numbered consecutively. Cover letter,manu-scripttitle,authornamesandinstitutionsandcorrespondenceaddress,abstractinTurkish(forTurkishauthorsonly),andab-stractinEnglishshouldbeprovidedbeforethemaintext.

Thecoverlettermustcontainabriefstatementthatthemanu-scripthasbeenreadandapprovedbyallauthors,thatithasnotbeensubmittedto,orisnotunderconsiderationforpubli-cationin,anotherjournal.Itshouldcontainthenamesandsig-naturesofallauthors.Abstractsshouldnotexceed250words.

Figures, illustrations and tables:Allfiguresandtablesshouldbenumberedintheorderofappearanceinthetext.Thedesiredpositionoffiguresandtablesshouldbeindicatedinthetext.Legends shouldbe included in the relevantpartof themaintext.Authorsarethemselvesresponsibleforobtainingpermis-siontoreproducecopyrightmaterialfromothersources.

References:

Allreferencesshouldbenumberedintheorderofmentioninthetextandshouldbegiveninabbreviatedform(author,yearofpublicationandpagenumbers)infootnotes.Thestyleandpunctuationoftheseabbreviatedreferencesshouldfollowtheformatsbelow:

1Kuban,1987,s.43.

2Ünsal,1972,s.135.

3Alkım,1958,s.201.

4Havingprovidedanoverviewof the literature, thissectionfocuseson….

5Kuban,2002,s.97.

Thereferencesshouldbelistedinfullattheendofthepaperinthefollowingstandardform.Ifseveralpapersbythesameauthorandfromthesameyeararecited,a,b,c,etc.shouldbeputaftertheyearofpublication.

Journal article;

Andreasyan,H.D.(1973)“EremyaÇelebi’ninYangınlarTarihi”,TarihDergisi,Sayı27,s.57-84.

Chapter in book;

Tekeli, İ. (1996) “Türkiye’de Çoğulculuk Arayışları ve KentYönetimiÜzerine”,Ed.: F.BayramoğluYıldırım(editör)KentteBirlikteYaşamakÜstüne,İstanbul,DünyaYerelYönetimveDe-mokrasiAkademisiYayınları,s.15-27.

Book;

Demircanlı,Y.(1989)İstanbulMimarisiiçinKaynakOlarakEv-liyaÇelebiSeyahatnamesi,Ankara,VakıflarGenelMüdürlüğüYayınları.

Proceedings;

Kılınçaslan, T. ve Kılınçaslan, İ. (1992) “Raylı Taşıt SistemleriveİstanbulUlaşımındaGelişmeler”,İstanbul2.KentiçiUlaşımKongresi, 16-18 Aralık 1992, İstanbul, İnşaat MühendisleriOdasıİstanbulŞubesi,s.38-48.

Unpublished thesis;

Agat,N.(1973)“Boğaziçi’ninTuristikEtüdü”,BasılmamışDok-toraTezi,İstanbulTeknikÜniversitesi,MimarlıkFakültesi.

Internet sourcesshouldbelistedattheendofthereferencelistinthefollowingstandardform:

http://www.ia.doc.gov/media/migration11901.pdf [Accessed14April2008]

Manuscript submission:Pleasesendthreecopiesofyourman-uscript(includingfiguresandtables)andanelectroniccopyoftheminaCDto:MegaronJournal,YıldızTechnicalUniversity,FacultyofArchitecture,MerkezYerlesim,BarbarosBulvarı,Be-siktas,34349,Istanbul-Turkey.Tel:+90(0)2122366537Fax:+90(0)2122610549.

E-mail:[email protected]


Documents

Megaron 2014 1