Megaron 2011-3

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ E-DERGİSİYILDIZ TECHNICAL UNIVERSITY FACULTY OF ARCHITECTURE E-JOURNAL

CİLT (VOLUME) 6 - SAYI (NUMBER) 3 - YIL (YEAR) 2011

TÜBİTAK ULAKBİM, EBSCO Host Art & Architecture Complete, DOAJ ve Gale/Cengage Learning dizinlerinde yer almaktadır.

Indexed in TUBITAK ULAKBIM, EBSCO Host Art & Architecture Complete, DOAJ, and Gale/Cengage Learning.

E-ISSN 1309 - 6915

PLANLAMA, MİMARLIK, TASARIM VE YAPIMPLANNING, ARCHITECTURE, DESIGN AND CONSTRUCTION

M

E

GARON

KARE YAYINCILIKİSTANBUL

PLANLAMA, MİMARLIK, TASARIM VE YAPIMYILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ E-DERGİSİ

PLANNING, ARCHITECTURE, DESIGN AND CONSTRUCTIONTHE E-JOURNAL OF YTU FACULTY OF ARCHITECTURE

GENEL YAYIN YÖNETMENİ (MANAGING DIRECTOR)

Murat SOYGENİŞ

Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Dekanı

EDİTÖR (EDITOR)

Faruk TUNCER

Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü

YARDIMCI EDİTÖRLER (CO-EDITORS)

Yiğit EVREN (Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü)

M. Tolga AKBULUT (Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)

YAYIN KURULU (ASSOCIATE EDITORS)

Alev Erkmen ÖZHEKİM (Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)Aynur ÇİFTÇİ (Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)

Ebru SEÇKİN (Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü)Elif Örnek ÖZDEN (Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü)

Sevgül LİMONCU (Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)

BİLİMSEL DANIŞMA KURULU (EDITORIAL BOARD)

Ali MADANIPOUR (Newcastle Üniversitesi, İngiltere)Anna GEPPERT (Paris Üniversitesi, Sorbonne, Fransa)

Arzu ERDEM (İstanbul Teknik Üniversitesi)Ashraf SALAMA (Katar Üniversitesi, Katar)

Ayşe BALANLI (Yıldız Teknik Üniversitesi)Ayşe Nur ÖKTEN (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Brian CARTER (Buffalo Üniversitesi, ABD)Bülent TARIM (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Can BİNAN (Yıldız Teknik Üniversitesi)Cengiz CAN (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Deniz İNCEDAYI (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi)Dennis A. ANDREJKO (Buffalo Üniversitesi, ABD)

Ferah AKINCI (Yıldız Teknik Üniversitesi)Feridun ÇILI (İstanbul Teknik Üniversitesi)

Funda KERESTECİOĞLU (Yıldız Teknik Üniversitesi)Gül AKDENİZ (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Gülay KELEŞ USTA (Karadeniz Teknik Üniversitesi)Gülay ZORER GEDİK (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Gülçin PULAT GÖKMEN (İstanbul Teknik Üniversitesi)Güner YAVUZ (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Güven Arif SARGIN (Orta Doğu Teknik Üniversitesi)Güzin KONUK (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi)

Harun BATIRBAYGİL (Okan Üniversitesi)Hüseyin CENGİZ (Yıldız Teknik Üniversitesi) Izabela MIRONOWICZ (Wrocław Teknoloji Üniversitesi, Polonya)İclal DİNÇER (Yıldız Teknik Üniversitesi) İlhan ALTAN (Yıldız Teknik Üniversitesi)John LOVERING (Cardiff Üniversitesi, İngiltere)Manuel da COSTA LOBO (CESUR, Teknik Enstitüsü, Portekiz)Michael LUCAS (California Politeknik Üniversitesi, ABD)Murat ŞAHİN (Yeditepe Üniversitesi)Peter ACHE (Helsinki Teknoloji Üniversitesi, Finlandiya)Robert G. SHIBLEY (Buffalo Üniversitesi, ABD)Seda TÖNÜK (Yıldız Teknik Üniversitesi)Simin DAVOUDI (Newcastle Üniversitesi, İngiltere)Steve BADANES (Washington Üniversitesi, ABD)Suna GÜVEN (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) Suha ÖZKAN (Orta Doğu Teknik Üniversitesi)Willem SALET (Amsterdam Üniversitesi, Hollanda)Yehuda KALAY (The Technion, İsrail / California Üniversitesi, Berkeley, ABD)Zekiye YENEN (Yıldız Teknik Üniversitesi)Zeynep ENLİL (Yıldız Teknik Üniversitesi)

E-ISSN 1309 - 6915

CİLT (VOLUME) 6 - SAYI (NUMBER) 3 - YIL (YEAR) 2011

YıldızTeknikÜniversitesiMimarlıkFakültesiadına Sahibi (Owner) MuratSOYGENİŞ Genel Yayın Yönetmeni (Managing Director) MuratSOYGENİŞ Editör (Editor) FarukTUNCER Editör yardımcıları (Co-Editors) YiğitEVREN M.TolgaAKBULUT

Yazışma adresi (Correnspondence address) YıldızTeknikÜniversitesi,MimarlıkFakültesi, MerkezYerleşim,Beşiktaş,34349İstanbul,Turkey

Tel +90(0)2122366537 Faks (Fax) +90(0)2122610549 e-posta (e-mail) [email protected] Web www.megaronjournal.com

Yayına hazırlama (Publisher):KAREYayıncılık|karepublishingTel:+90(0)2165506111-Faks(Fax):+90(0)2165506112-e-posta(e-mail):[email protected]

Yayınlanma tarihi (Publication date): Aralık(December)2011

Yayın türü (Type of publication):Süreliyayın(Periodical)

Sayfa tasarım (Design): AliCANGÜL

İngilizce editörü (Linguistic editor): KatherineHUNTER

Megaron amblem tasarım (Emblem): M.TolgaAKBULUT

Dört ayda bir yayınlanır. (Published three times a year).

MegaronDergisi2008yılındanitibarenEBSCOHostArt&ArchitectureCompletetarafındantaranmaktadır.Dergi07.04.2008tarihindeTÜBİTAKtarafındanULAKBİMSosyalBilimlerVeriTabanılistelerinde“UlusalHakemliDergi”statüsünealınmıştır.

DOAJ,Gale/CengageLearning’dedizinlenmektedir.As from 2008 Megaron has been indexed in EBSCO Host Art & Architecture Complete. On 07.04.2008 it was recognised as national

refereed journal in the Social Science Data Base of ULAKBIM by TUBITAK. Indexed in DOAJ, Gale/Cengage Learning.

©2011YıldızTeknikÜniversitesiMimarlıkFakültesi- © 2011 Yıldız Technical University, Faculty of Architecture

TürkçeveİngilizcetammetinlereInternetulaşımıücretsizdir.(www.megaronjournal.com)Free full-text articles in Turkish and English are available at www.megaronjournal.com.

KARE PUBLISHINGISTANBUL

PLANLAMA, MİMARLIK, TASARIM VE YAPIMYILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ E-DERGİSİ

PLANNING, ARCHITECTURE, DESIGN AND CONSTRUCTIONTHE E-JOURNAL OF YTU FACULTY OF ARCHITECTURE

İçindekiler / Contents

YazarlaraBilgi ................................................................................................................................................................... iv

MAKALELER (ARTICLES)

Anlamsal İfade Aracı Olan Cephelerin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Yaklaşım: İstanbul’da Meşrutiyet Caddesi’ndeki Cephelerin İncelenmesi

An Assessment Approach to Facades as a Tool of Semantic Expression: Study of Facades on Meşrutiyet Street in İstanbul

Şenyiğit Ö, Altan İ............................................................................................................................................... 139

Üniversite Kampüs Sistemlerinde Sosyal Mekan Kullanımları

The Usage of Social Areas in University Campus Systems

Erçevik B, Önal F................................................................................................................................................. 151

21. Yüzyıl Tasarım Ortamında Süreç, Biçim ve Temsil İlişkisi

Relationship between Process, form and Representation in the Design Environment of 21st Century

Turan BO............................................................................................................................................................. 162

5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası’nın Belde Belediyelerinin Planlama Süreçleri Üzerinde Yarattığı Etkiler

The Effects of 5216th Metropolitan Municipalities Law on the Planning Process of Town Municipalities

Özdemir S, Meşhur MÇ....................................................................................................................................... 171

Mekansal Deneyimin İlk Yıl Mimarlık Öğrencilerinin Tasarımları Üzerindeki Etkileri

The Effects of Spatial Experience on the Designs of First Year Architecture Students

Erkan Yazıcı Y, Erdoğan M................................................................................................................................... 184

Turizm Amaçlı Değişen Tarihi Bölge Talimhane’nin Sokak Cephelerinde Mimari Kimliği Oluşturan Verilerin İncelenmesi

Architectural Identity in Changing Historical Areas: The Street Facades in Talimhane

Yıldız S, Öztürk Kerestecioğlu F........................................................................................................................... 193

Megaron,2011Yılı6.CiltKonuveYazarDizini(Index of Volume 6) ............................................................................ 210

Information for the Authors ........................................................................................................................................ 212

IIICİLT VOL. 6 - SAYI NO. 3

Yazarlara Bilgi

Megaron Dergisi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi’nin yayın organıdır. Megaron, planlama, mimarlık, tasarım ve yapım alanındaki orijinal makaleleri, araştırma özetlerini, kitap inceleme-lerini ve meslek alanına ilişkin güncel tartışma ve görüşleri yayınlar. Dergide araştırma yazılarına öncelik verilmekte, bu nedenle derle-me türündeki yazılarda seçim ölçütleri daha dar tutulmaktadır. Bir e-dergi olan Megaron yılda üç kez yayınlanmaktadır. 2008 yılından itibaren EBSCO Host Art & Architecture Complete tarafından taran-makta olan Megaron Dergisi, 07.04.2008 tarihinde TÜBİTAK tara-fından ULAKBİM Sosyal Bilimler Veri Tabanı listelerinde “Ulusal Ha-kemli Dergi” statüsüne alınmıştır.

Dergide Türkçe ve İngilizce yazılmış makaleler yayınlanabilir. Ma-kaleler için tercih edilen yazı uzunluğu dipnotlar ve kaynakça da-hil 6000, görüş ve araştırma özetleri için 2000-2500 kelimedir. Tüm yazılar önce editör ve yardımcıları tarafından ön değerlendirmeye alınır; daha sonra incelenmesi için danışma kurulu üyelerine gön-derilir. Tüm yazılarda yazar adları gizlenerek anonim değerlendir-me ve düzeltmeye başvurulur; gerektiğinde, yazarlardan bazı soru-ları yanıtlanması ve eksikleri tamamlanması istenebilir. Dergide ya-yınlanmasına karar verilen yazılar yayına hazırlık sürecine alınır; bu aşamada tüm bilgilerin doğruluğu için ayrıntılı kontrol ve denetim-den geçirilir; yayın öncesi şekline getirilerek yazarların kontrolüne ve onayına sunulur.

Dergiye yazı teslimi, çalışmanın daha önce yayınlanmadığı, başka bir yerde yayınlanmasının düşünülmediği ve Megaron Dergisi’nde yayınlanmasının tüm yazarlar tarafından uygun bulunduğu anla-mına gelmektedir. Yazar(lar), çalışmanın yayınlanmasının kabulün-den başlayarak, yazıya ait her hakkı Yıldız Teknik Üniversitesi Mi-marlık Fakültesi’ne devretmektedir(ler). Yazar(lar), izin almaksızın çalışmayı başka bir dilde ya da yerde yayınlamayacaklarını kabul eder(ler). Gönderilen yazı daha önce herhangi bir toplantıda sunul-muş ise, toplantı adı, tarihi ve düzenlendiği şehir belirtilmelidir. Li-sansüstü tez çalışmalarından üretilmiş yazılarda tezin ismi ve hazır-landığı kurum yazının başında dipnot ile belirtilmeli ve tez yürütü-cüsü ikinci yazar olarak eklenmelidir.

Yazıların hazırlanması: Yazılar (A4) kağıda, 12 punto büyüklükte “Times New Roman” yazı karakterinde iki satır aralıklı olarak hazır-lanmalıdır. Sayfanın her bir yüzünde üçer cm boşluk bırakılmalı ve tüm sayfalar numaralandırılmalıdır. Sayfalara göre sıralama, başvu-ru mektubu (1. sayfa); başlık sayfası (2. sayfa); Türkçe özet (3. say-fa); yazının İngilizce başlığı ve özeti (4. sayfa) şeklinde yapılmalıdır. Sonraki sayfalarda ise yazının bölümleri ile varsa teşekkür ve kay-naklar yer almalıdır.

Başvuru mektubunda yazının tüm yazarlar tarafından okunduğu, onaylandığı ve orijinal bir çalışma ürünü olduğu ifade edilmeli ve yazar isimlerinin yanında imzaları bulunmalıdır. Başlık sayfasında yazının başlığı, yazarların adı, soyadı ve unvanları, çalışmanın ya-pıldığı kurumun adı ve şehri, eğer varsa çalışmayı destekleyen fon ve kuruluşların açık adları yer almalıdır. Bu sayfaya ayrıca “yazışma-dan sorumlu” yazarın isim, açık adres, telefon, faks, mobil telefon ve e-posta bilgileri eklenmelidir. Özetler 250 kelimeyi geçmeyecek şekilde hazırlanmalıdır.

Tablo, şekil, grafik ve resimler: Tüm tablo, şekil ve grafikler metnin sonunda, her biri ayrı bir kâğıda basılmış olarak ve her birinin altı-na numaraları ve açıklayıcı bilgiler yazılmış olarak gönderilmelidir. Şekillerin ana metin içerisindeki yerleri metin içinde, ayrı bir pa-ragraf açılarak yazı ile (örneğin “Şekil 1 burada yer alacaktır” ifade-

si kullanılarak) belirtilmelidir. Yazarlara ait olmayan, başka kaynak-larca daha önce yayınlanmış tüm resim, şekil ve tablolar için yayın hakkına sahip kişilerden izin alınmalı ve izin belgesi yazıyla birlikte gönderilmelidir.

Kaynak gösterimi: Makale içinde geçen kaynaklar, “kısaltılmış kay-nak bilgisi” olarak, diğer açıklama notları ile birlikte metin içinde-ki kullanım sırasına göre numaralandırılarak ve sayfa sonuna dip-not halinde verilmelidir. Kısaltılmış kaynak bilgisinde, aşağıdaki ör-nekte olduğu gibi, sadece yazarın soyadı, yılı ve alıntı yapılan say-fası belirtilmelidir.

1 Kuban, 1987, s. 43.2 Ünsal, 1972, s. 135.3 Alkım, 1958, s. 201.4 Yazar her ne kadar bu konuda… 5 Kuban, 2002, s. 97.

Kullanılan tüm kaynakların bir listesi ise alfabetik sıra ile ana met-nin sonunda aşağıdaki örneğe uygun olarak verilmelidir. Eğer kul-lanılan kaynaklarda aynı yazarın o yıla ait birden fazla eseri varsa 2008a, 2008b, 2008c düzeninde gösterilmelidir.

Süreli yayın için; (makale, ansiklopedi maddesi)Andreasyan, H.D. (1973) “Eremya Çelebi’nin Yangınlar Tarihi”, Tarih Dergisi, Sayı 27, s. 57-84.

Kitap içinde bölüm için; Tekeli, İ. (1996) “Türkiye’de Çoğulculuk Arayışları ve Kent Yönetimi Üzerine”, Ed.: F. Bayramoğlu Yıldırım (editör) Kentte Birlikte Yaşa-mak Üstüne, İstanbul, Dünya Yerel Yönetim ve Demokrasi Akade-misi Yayınları, s. 15-27.

Kitap için;Demircanlı, Y. (1989) İstanbul Mimarisi için Kaynak Olarak Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.

Basılmış bildiri için;Kılınçaslan, T., Kılınçaslan, İ. (1992) “Raylı Taşıt Sistemleri ve İstan-bul Ulaşımında Gelişmeler”, İstanbul 2. Kentiçi Ulaşım Kongresi, 16-18 Aralık 1992, İstanbul, İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube-si, s. 38-48.

Basılmamış tez için;Agat, N. (1973) “Boğaziçi’nin Turistik Etüdü”, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi.

İnternet kaynakları ise kaynakça listesinin en sonunda ve ayrı bir başlık altında aşağıdaki gibi verilmelidir:

http://www.ia.doc.gov/media/migration11901.pdf [Erişim tarihi 14 Nisan 2008]

Makale gönderme: Yazılar (şekil, resimler ve tablolar ile birlikte) üç takım çıktı halinde ve CD’ye kopyalanmış olarak Megaron Der-gisi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Merkez Yerleşim, Beşiktaş, 34349 İstanbul adresine gönderilmelidir. CD üzerine oku-naklı bir şekilde yazı başlığı, birinci yazarın adı ve gönderildiği tarih yazılmalıdır. Bu şartlara uymayan yazılar değerlendirmeye alınmaz. Editörün, kabul edilmeyen yazıların bütününü ya da bir bölümünü (tablo, resim, vs.) iade etme zorunluluğu yoktur.

İletişim: Tel: +90 (0)212 2366537 Faks: +90 (0)212 2610549 E-posta: [email protected]

iv CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2

Anlamsal İfade Aracı Olan Cephelerin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Yaklaşım: İstanbul’da Meşrutiyet Caddesi’ndeki

Cephelerin İncelenmesi

An Assessment Approach to Facades as a Tool of Semantic Expression:Study of Facades on Meşrutiyet Street in İstanbul

Özlem ŞENYİĞİT,1 İlhan ALTAN1

The effects of form on humans and life are a crucial subject of discussion. Facades of buildings that make up the city are greatly responsible for these effects with their figurative char-acteristics. Identification of the principles and directives that help to maintain syntactic and semantic (subject-object) integ-rity for the continuity of a city will prevent people from becom-ing alienated from their surroundsing. To this end, this study focuses on the contribution design and evaluation process on the chosen facade on Meşrutiyet Street. In this scope, the aim scope and method of the study was set forth. The relevant con-cepts were examined and the method and technique that were to be used in the facade evaluation model were determined. Eventually, presented the interpretations of the findings of the field study and conclusions. In the light of the results discussed future suggestions.

Key words: Perception; semantics factors; syntactic and semantic scale; facade.

MAKALE / ARTICLE

m

garonjournal.c

om

139CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 3

MEGARON 2011;6(3):139-150

1Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, İstanbul

*Bu yazı 1. yazarın 2. yazar danışmanlığında Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Mimarlık Anabilim Dalı'nda hazırlamış olduğu doktora tez çalışmasından üretilmiştir.

1Department of Architecture, Yildiz Technical University, Faculty of Architecture, Istanbul, Turkey.

* This paper reveals some of the findings of 1st authors’ PhD research at Yildiz Technical University, Department of Architecture, supervised by 2nd author.

Başvuru tarihi: 30 Mayıs 2011 (Article arrival date: May 30, 2011) - Kabul tarihi: 26 Aralık 2011 (Accepted for publication: December 26, 2011)

İletişim (Correspondence): Dr. Özlem ŞENYİĞİT. e-posta (e-mail): [email protected] / [email protected]

© 2011 Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi - © 2011 Yıldız Technical University, Faculty of Architecture

Biçimin insanveyaşamüzerindekietkileriönemlibir tartışmakonusudur.Kentioluşturanmimarimekanlarıncepheleridebi-çimselözellikleriilebuetkilenmedebüyüksorumluluklaryüklen-mektedir.Birkentinsürekliliği içinbiçimselveanlamsal (özne-nesne) bütünlüğü sağlayacak ilkelerin-yönlendiricilerin tespiti,yerleşkelerininsanlarayabancılaşmasınıengelleyeceğigibigele-nekselveçağdaşcepheörneklerininkarşılıklıalışverişinedeyolgösterecektir.Buamaçla,MeşrutiyetCaddesi’nde seçilenbinacepheleri özelindemimari tasarım ve değerlendirme sürecinekatkısağlamasıamacıylaanketçalışmasıyapılmıştır.Konukap-samında;çalışmanınamacı,kapsamıveyöntemiortayakonmuş,konuylailgilikavramlarirdelenmişvecephedeğerlendirmemo-deliortayaçıkarılarakçalışmadakullanılacakyöntemvetekniklerbelirlenmiştir.Sonuçta,çalışmadakullanılanalandayeralancep-heörnekleriözelindeeldeedilenbulgularınsonuçlarıyorumlan-mışveçıkansonuçlarışığındaileriyedönükönerilertartışılmıştır.

Anahtar sözcükler: Algı; anlamsal faktörler; biçimsel ve anlamsalboyut;cephe.

GirişTasarımların oluşmasında ve değerlendirilmesinde

ortayaçıkanproblemlerintanımlanmasındaveçözümönerilerininüretilmesindekısacaheradımdamimarlı-ğın iletişimsel yönü,mimariürününbiçimi ileanlamıarasındakiorganikbütünlüklevurgulanmaktadır.

Bunoktadanhareketleçalışma,mimarlıkdilininçö-zümlenmesiveanlamlandırılmasındagösterenilegös-terileningöstergeyioluşturmaküzerebirbirinebağlan-masürecinifizikselçevrekullanıcılarınaendireksunanmimariögeolarakcepheyielealmıştır.

Çalışmanın Amacı, Kapsamı, YöntemiMimarlıkta biçimin insan ve yaşam üzerindeki et-

kileri önemli bir araştırma konusudur. Kenti oluştu-ranmimarimekanlarıncepheleridebiçimselözellikle-riilebuetkilenmedebüyüksorumluluklaryüklenmek-tedir.Dolayısıylamimarlıkortamınıncephebağlamın-dadeğerlendirilmesi,cepheyibilimselincelemeleriçinönemlibirveritabanıyapmaktadır.

Mimarlığınanlamiletenbirdilolarakkabuledildiğigünümüzdemimarlığınbirdilolarakçözümlenmesige-rekmektedir.Cephenin,mimarlıkdiliiçerisindekiyerininsorgulanmasıvebirmodelçerçevesindeçözümlenme-sigerekliliğiçalışmanınanakurgusudur.Bubağlamda,cephe tasarımlarında görsel zevk vememnuniyet ve-rilerinin saptanıp, yeni tasarımlara temel oluşturmasıamacıyla,bireylerin,istek,beğenivetercihlerininsorgu-landığıbiryaklaşımgeliştirilmiştir.Bunoktadaçalışmailedizimselçözümleyiciyöntemlerintasarımsürecindeyetersiz kaldığına ve anlamsal iletişimin araştırılması-kullanılmasıgerekliliğinedikkatçekilmiştir.

Cephedenbilgialınmasınısağlayankurgununoluş-turulması, cephenin çok anlamlı ve dinamik yapısı-nı disiplinler arası bir yaklaşımla değerlendirmeyi vebuyaklaşımlabiryöntemoluşturmayıgerektirmekte-dir.Bubağlamdaçalışmanınkapsamı,cephekavramı-nınanalizi,teorikmodelinoluşturulması/geliştirilmesi,alançalışmasıaracılığıilekurulanteorikmodelinpra-tikuygulamasınınyapılması veortaya çıkanverilerin,kimlik/okunabilirlik kavramları çerçevesinde tartışıl-masışeklindedir.

Bu kapsamda çalışmada oluşturulan yöntemin he-defi, cephenin, aşamaları anlaşılır, denetlenebilir veverimliliğiartırılabiliraçıkbirsüreçhalinegetirilmesi-dir. Böylece, cephenin tasarım ve değerlendirme sü-

recine,yapılançalışmaveoluşturulanmodel ilekatkısağlanacağıdüşünülmektedir.

Cephe Kavramı‘Cephe’ kelimesinin İngilizce karşılığı olan ‘facade’

kelimesiİngilizce’deyüzanlamınagelen‘face’kelime-siyleeşanlamlıolanLatince‘facies’kelimesindentüre-miştir.Bunedenle,binanındışyüzüanlamındakicep-he,çoğunluklabinanınanayüzüolangirişikapsarvestilistikdetaylarlaayrıntılanarakkarakterizeedilir.1Kri-erde; “eğerbirbinanınyüzünden, yani cephesindenkonuşuluyorsa,herşeydenöncesokağabakanöntara-fıkastediliyor”demektedir.2

Birmimariyapıdaanlamı,işaretlerkompleksioluş-turur,yapınıngöstergesiolancephelerdetaşıdığıişa-retleryoluylaçevreyleiletişimkurar.Bunedenlecep-he,biçimselbirkompozisyondanötekentkullanıcıla-rı tarafındananlamlandırılanbirolgudurve taşıdıkla-rıanlamlaritibariylebirkentindilinioluşturmaktadır.

Mimarlık ve GöstergebilimMimarlıktagöstergebilim,İtalya’daçevreninanlam-

sızlığınakarşıbireleştirihareketiyle1950’lerinsonla-rında kendini göstermiştir. Kent göstergebilimi tartış-ması ise 1960’ların Fransa’sında, çevrenin bozulma-sıgibiolgularınçevredeanlamıyokettiği,tekdüzemi-marlık ürünlerinin bu yok oluşun aracı olduğu tartış-malarınıngündemegelmesiylebaşlamıştır.3-5

“Bireyleryadatoplumlararasındabildirişimisağla-yançeşitligöstergedizgelerininüretim,işleyişvealgı-lama biçimlerine ilişkin bilim dalı” olan semiolojinin,bizdeençokkullanılankelimehali“göstergebilim”dir.6 Literatür incelemesi sonucundagöstergebilimindeençokkullanılangöstergeşemasıŞekil1’degösterilmiştir.

Mimarlıkgöstergeleribildiri taşıyanvebunedenleuyarıcı nitelikteki fizikselmekanlardır. Bir yerin kimli-ğini vedilinioluşturancephebileşenleridebirarayagetirilişbiçimleri ilebulunduklarıçevreninkarakterinioluştururve/veyaetkilerler.

Görsel iletişim kuran cephe, kullanıcıyla dizimselveanlamsalilişkiiçerisindedirveişlevselilişkisiyanın-

140 CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 3

1 Burden,2000,s.2152 Krier,1988,s.122-1313 Barthess,1993,s.15,55,107

4 Erkman,1987,s.31,63,70-725 Rifat,1992,s.45-476 BüyükLarousse,1986,s.1033

Şekil 1. Göstergebiliminde en çok kullanılan gösterge şeması.

Gösterge

Gösteren (biçim / anlatım)

Gösterilen (içerik / kavram)

Şenyiğit ve Altan, İstanbul’da Meşrutiyet Caddesi’ndeki Cephelerin İncelenmesi


da anlamsal değerleri olan bir göstergedir. Dolayısıy-lagörselorganizasyonda(mimaride)insan-cepheilişki-siniinsanilekitaparasındakiilişkiyebenzetebiliriz.İn-sanokuyan,cepheiseokunantarafıtemsileder.İnsa-nıncepheyiokuması;etkileşimegirmesi,buetkileşimsonucundabilgiler alması ve bu bilgileri bir deneyimbütünüolarakkullanmasıileoluşmaktadır.

Göstergebilimveonunaltbaşlıklarındanyararlanı-larakçalışmada,sentaktikverilerışığındacephedekul-lanılantasarımilkeleriortayaçıkarılıp,sentaktikverilersemantikboyutbağlamındaanalizedilmiştir.Böylecemimarlıkiletişimsistemigöstergebilimkuramıkullanı-

larakcepheözelindeyorumlanmış,cepheninanlamsalfarklılıklarıortayakonulmayaçalışılmıştır.

Cepheyi Anlama ve Yorumlama Bağlamında Değerlendirme ModeliÇalışma, insan ve cephe arasındaki etkileşimde

dizimsel-anlamsal-yararsalözelliklerisistemlibirtasar-lamasüreciiçindebütünleştirmeyiöngörmektedir.Öz-nelvenesnelverilerinbütünleşikbirilişkikapsamındabirarayagetirilmesi,cephenin,aşamalarıanlaşılır,de-netlenebilirveverimliliğiartırılabiliraçıkbirsüreçhali-negetirilmesisağlanmaktadır.Buyaklaşımlacephenindizimselyapısınınilişkilendirildiğibirönerimodelgeliş-tirilmiştir(Şekil2).

ÖnerilenmodeliyönlendirenyönteminkurgusuiseŞekil3’desunulmaktadır.

7 Ching,2002,Lauer&Pentak,2002,Burden,2000,Gürer,1998, Zelanski&Fisher,1996,Aydınlı,1993,Winters,1986.

Nesnel değerlendirme

FAKT

ÖR

GRU

PLA

RI

CEPH

E

TASA

RIM

İLKE

LERİ

GÖ

ZLEM

Cİ G

RUPL

AR

Özneldeğerlendirme

Şekil 2. Cephelerin öznel ve nesnel incelenmesi ve değerlendirilmesi için öneri model.

Şekil 3. Çalışmanın kavramsal modellerle ilişkisi.

ÇAĞDAŞLIK

UYUM / DÜZEN

ETKİ

ORİJİNALLİK

İLGİNÇLİK

SOSYAL STATÜ

GENEL DEĞERLENDİRME

EGEMENLİK

SİMETRİ

UYUM-BİRLİK

RENK

ÖLÇEK-ORAN

TEKRAR

DENGE

TASARIM İLKELERİ BAĞLAMINDADEĞERLENDİRME

MİMARLIK

CEPHE SÖYLEMİTasarım İlkeleri

ELEŞTİRİ

CEPHE SÖYLEMİAnket

YORUMANLAM

SOMUT ANLAM

SOYUT ANLAM

ÖZNE-NESNE İLİŞKİSİGÖSTERGEBİLİM

CEPHENİN ÖZNEL VE NESNEL İNCELENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ İÇİN ÖNERİ MODEL

CepheninNesnel-ÖznelÖlçülmesineYönelikKullanılanYöntemveTekniklerNesnel Ölçüme Yönelik Kullanılan Yöntem ve Teknikler Nesnelölçümyönteminde tasarım ilkelerindenya-

rarlanılmış,buamaçlaaraştırmacılarınkullandıklarıta-sarımilkeleri incelenmiştir.7Nesneldeğerlendirmede,önpilotçalışmasındakentkullanıcılarındaneldeedilenverilerdoğrultusundakullanılacakdizimselölçümkav-ramları(tasarımögeveilkeleri)belirlenmiştir(Tablo1).

Cephelerin biçimsel organizasyonlarının çözümlen-mesi ve kompozisyon ilkelerindeki değişikliklerin sor-gulaması:denetimlisteleri-karşılaştırmayöntemitek-nikleriileyapılmıştır.

ÖznelÖlçümeYönelikKullanılanYöntemveTekniklerCephelerin öznel değerlendirilmesinde, anlamsal

boyut(Semantik)bağlamındasıfatçiftlerindenoluşanvekullanıcının tepkileriniyansıtanduygusal tepkide-ğerlendirmelerinden yararlanılmıştır. Araştırmacılarınkullandığısıfatlargözdengeçirilerek,çalışmadakullanı-

lacaksıfatlar,araştırmanınamacınauygunluğuönde-neyleeldeedilenverilerdoğrultusundabelirlenenfak-törgruplarıaltındatoplanmıştır.8

Özneldeğerlendirmedekullanılanteknikler ise: ta-nımlama-sıfatlisteleri(ikilikarşılaştırma)-sıralamaöl-çeklerişeklindedir.

Alan Çalışması ve Değerlendirme SonuçlarıÇalışmanınamacı-kapsamıçerçevesinde,seçilenso-

kaktaki cephelerin tasarım ilkeleri, gözlemci grupları-nın öznel değerlendirmeleri bağlamında Şekil 4’tekiönerimodeldeifadeedildiğişekildeincelenmiştir.

ÇalışmaAlanındakiCephelerinSeçilmeNedenleriveÖlçütleriGelişme sürecinin her döneminde çok farklı top-

lumsal ve fiziksel yapı dönüşümlerinin gerçekleştiğigeniş bir laboratuvara sahip olan İstanbul’da cephe-ler,hemkültürelhemdefizikselolarakmeydanagelendeğişimlerin bir yansımasıdır. Dolayısıyla tanımlama-değerlendirme-yorumlama sistemi İstanbul kent kur-


Tablo 1. Değerlendirmede kullanılan dizimsel ölçüm kavramları

Tekrar (Ritim) Simetri Ölçek-oran DengeEgemenlik (Hiyerarşi) Renk Uyum/Birlik

8 İmamoğlu,2000,Hershberger,1988,Küller1979,Krampen1974.

MEŞRUTİYETCADDESİ

MİMAROLAN

GEÇİCİ

MİMAROLMAYAN

KALICI

DEĞ

ERLE

ND

İRM

E

SOKA

K

CEPH

ENİN

TASA

RIM

İLKE

LERİ

GÖ

ZLEM

Cİ G

RUPL

AR M

ESLE

KCA

DD

EDE

BULU

NM

A

Şekil 4. Seçilen sokaklardaki bina cephelerinin tasarım ilkeleri bağlamında incelenmesi ve değerlendirilmesi için öneri model.

ÇAĞDAŞLIK

UYUM / DÜZEN

ETKİ

ORİJİNALLİK

İLGİNÇLİK

SOSYAL STATÜ

GENEL DEĞERLENDİRME

EGEMENLİK

SİMETRİ

UYUM-BİRLİK

RENK

ÖLÇEK-ORAN

TEKRAR

DENGE

TASARIM İLKELERİ BAĞLAMINDADEĞERLENDİRME

CEPHENİN TASARIM İLKELERİ BAĞLAMINDA İNCELENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ İÇİN ÖNERİ MODEL



gusunda seçilenMeşrutiyet Caddesi’ndeki cephe ör-nekleriüzerindenmodellenmiştir.

Örnekler; literatür tarama, ölçümler, fotoğraflamaaşamaları sürecinden geçerek belirlenmiş. Seçim ön-cesinde (literatür taramaveyerindeyapılan tespitlersırasında)çoksayıdasokakörneğiincelenmiş,çalışma-yı sınırlamakamacıylaMeşrutiyetCaddesi’ndeki yediadetbitişiknizambinanın cepheörnekleri çalışmadakullanılmıştır.

ÇalışmaAlanı:MeşrutiyetCaddesiMeşrutiyet Caddesi İstiklal Caddesi’ne paralel

Haliç’eyüzünüdönmüşbircaddedir.Konutunyanısırageneldeticariamaçlıkullanılanofislerinyeraldığıcad-de,tarihidokusunugenelolarakgünümüzekadartaşı-mıştır(Şekil5).MeşrutiyetCaddesi’ndeyeralan1.,2.,

3.ve5.binalarofisvekonutolarak,4.ve7.binalarti-caretyapısıolarak,6.binaisekonsoloslukolarakkulla-nılmaktadır(Şekil6).

AnketTasarımınaYaklaşımveSoruKâğıdınınHazırlanması150kişiyeuygulanansorukağıdı;anlaşılabilir,basit

birdileindirgenereksorulmuştur.Görüşmesüresiyak-laşık15dakikaolacakşekildehazırlanmıştır.Buamaçladaöndeneyçalışmasıyapılarakverilerinenuygunşe-kildealınmasınınhassasiyetisağlanmayaçalışılmıştır.

Çalışmada kullanılan anket formu: demografik bil-gi soruları, açık uçlu sorular (serbest anlatım), kapa-lıuçlusorular,sıfatlisteleri(ikilikarşılaştırma)vesıra-lamaölçeklerikullanılarakşekillenmiştir.Ankettekiso-rular Anlamsal DerecelendirmeÖlçeği (Semantic Ra-

Şekil 5. Meşrutiyet Caddesi vaziyet planı.

Şekil 6. Meşrutiyet Caddesi’nde seçilen binalar.

1. bina 4. bina2. bina 5. bina 6. bina 7. bina

3. bina

tingScale-SSR-)tekniğinebağlıolarakdeğerlendirme-yealınmıştır.

Tasarımilkelerininözneldeğerlendirmesinibulmakamacıylasorulardakullanılansıfatlarvebunlarınor-tayaçıkardığıfaktörler(etkiler)öndeneylesınanarak,kentkullanıcısınıncepheyedairtanımlamavedeğer-lendirmeleri faktör grupları bağlamında belirlenmiş-tir.

Cepheningörseletkisininöznelaçıdandeğerlendi-rilmesiamacıylaanket içintasarlanansorular4grup-tatoplanmış:

1.GrupSorular-DemografikBilgilerinAlınması: Ta-nımlanangözlemcigrupların (Mimarolan/Mimarol-mayan, Meşrutiyet Caddesi’ndeki Bulunma Durumu)cepheyi tanımlama ve/veya yorumlamadaki rolününbulunmayaçalışılmasıhedeflenmiştir.

2. Grup Sorular-Sokaktaki Cephelerin BütünüHak-kındaFikirAlımı:Sokağadolayısıylavarolancephele-

redair,sıfatlarkullanılarakdeğerlendirmeyaptırılmış-tır(Tablo2).

3. Grup Sorular-Soru-Cevap Sistemi: MeşrutiyetCaddesi’nde seçilen bina cephelerinin tanımlatılma-sıamacıylaverilensıfatçiftleriyledeğerlendirilmeya-pılmıştır(Tablo3).Kapalıveaçıkuçlusorulansorular-ladagösterilencepheörneklerinedairyorumlareldeedilmiştir.

4.GrupSorular-SeçilenCepheninDeğerlendirilme-si/Tanımlatılması:Katılımcılarıntasarımilkeleriyle iliş-kilendirilensıfatlarlaşekillenensorularaverdikleriya-nıtlardaneldeedilenveriler,nesneldeğerlendirmeninyorumlanmasındakullanılmıştır(Tablo4,5).

Çalışmadaözneldeğerlendirmeiçin,5’lilikerdaska-lası,sıralamaveaçıkuçlusorularkullanılmıştır.İstatik-sel değerlendirme ise; SPSS programında, regrasyon-lar, radar grafikler, korelasyonlar ve faktör analizlerikullanılarakyapılmıştır.


Tablo 2. Faktör grupları ve sorular “Meşrutiyet Caddesi”

Faktör Anket soruları

ÇAĞDAŞLIK Sokaktaki bina cepheleri genel olarak çağdaş bir mimarinin izlerini taşımaktadır. Burası yeni cephelere sahip bir sokaktır.

UYUM/DÜZEN Sokaktaki bina cepheleri birbiriyle uyumlu değildir. Sokaktaki bina cepheleri düzenlidir.

ETKİ Sokaktaki bina cepheleri genel olarak etkileyici bir mimarinin izlerini taşır. Sokaktaki bina cepheleri süslüdür. Sokaktaki bina cepheleri iç mekan konforunu yansıtmaktadır. Sokaktaki bina cepheleri birbirlerine benzemektedir.

ORİJİNALLİK Sokaktaki bina cepheleri sahte (taklit) uygulamalardır. Sokaktaki bina cepheleri iyi korunmuştur. Burası geleneksel cephelere sahip bir sokaktır.

İLGİNÇLİK Sokaktaki bina cepheleri ilginçtir. Sokaktaki bina cepheleri genel olarak modası geçmiş bir etki uyandırmaktadır.

Tablo 3. Faktör grupları ve sorular “Meşrutiyet Caddesi’ndeki bina cepheleri”


ORİJİNALLİK Çağdaş - Geleneksel / Yeni – Eski / İyi Korunmuş - Kötü Korunmuş

SOSYAL STATÜ Eşsiz- Sıradan / Pahalı – Ucuz / Kullanışlı - Kullanışsız

UYUM/DÜZEN Uyumlu - Uyumsuz / Saygılı – Saygısız / Duyarlı - Duyarsız

ETKİ İyi – Kötü / Güzel - Çirkin

GENEL DEĞERLENDİRME Popüler - Sahte / Modası Geçmiş - Ebedi / Narin - Kaba

İLGİNÇLİK Süslü – Sade / İddialı - İddiasız / İlginç - Monoton



Tablo 4. Tasarım ilkeleri bağlamında faktör grupları ve sorular “Meşrutiyet Caddesi’nde seçilen bina cephesi”

Tasarım ilkeleri Anket soruları

EGEMENLİK Pencereler yapı bütününde belirgin Kapı(lar) yapı bütününde belirgin Cumbalar yapı bütününde belirgin Pencerelerin süslemeleri gösterişli

SİMETRİ Pencereler simetrik Bina cephesi simetrik

UYUM / BİRLİK Binanın formu diğer binalarla uyumlu Binanın cephesi diğer cephelerle orantılı Binadaki pencereler diğer bina cepheleriyle uyumlu Binanın formu diğer binalara benzemekte Bina yakın çevresindeki bina yükseklikleriyle orantılı Binanın kütlesi diğer binalarla orantılı

RENK Binanın cephesi canlı renklerde Binanın cephesi diğer bina cephelerindeki renklere göre baskın

ÖLÇEK-ORAN Binanın kendi yüksekliği orantılı Pencereler birbiriyle orantılı Kapı(lar) orantılı Binanın kütle olarak ölçüsü orantılı Binanın cephesindeki pencereler birbiriyle uyumlu Bina cephesindeki pencereler uygun büyüklükte Bina kapı(larının) sının boyutu uygun büyüklükte

TEKRAR Pencerelerin tekrar edilişi düzenli Kapı(lar) nın tekrar edilişi düzenli Pencerelerin tekrarı monoton Pencerelerin tekrarı karmaşık Binanın cephesi bitmemiş bir etki uyandırmakta

DENGE Pencereler birbiriyle iyi dengelenmiş Bina iyi dengelenmiş Bina cephesi iyi planlanmış Binanın cephe tarzı kararsız Pencereler doğru konumlanmış Kapı(lar) doğru konumlanmış


SOSYAL STATÜ Bilindik - Bilindik olmayan Konforlu - Konforsuz Eşsiz - Sıradan Fakir - Zengin Pahalı - UcuzKARMAŞIKLIK Karmaşık – Basit Süslü - SadeORİJİNALLİK Çağdaş - Geleneksel Yeni - Eski İyi Korunmuş - Kötü Korunmuş


ETKİ Gerçek - Sahte İddialı - İddiasız Modası Geçmiş - Ebedi Güzel - Çirkin İlginç - Monoton İyi - Kötü Çekici - İticiGÜÇ Dişi - ErkekUYUM Saygılı - Saygısız Uyumlu - Uyumsuz

Tablo 5. Faktör grupları ve sıfatlar “Meşrutiyet Caddesi’nde seçilen bina cephesi”

MeşrutiyetCaddesi’ndeki1-2-3-4-5-6-7NoluBinalaraİlişkinGözlemGruplarınınDeğerlendirmeleri• Bütün(mimarolan,mimarolmayan,geçici,kalı-

cı)gözlemgruplarıtarihibinalaradairolumluta-nımlamalaryapmıştır.

• Yakındönemdeyapılan4.binaolumsuzsıfatlar-latanımlamış,7.bina için ise,mimarolangöz-lemgrubu,çirkin,kötü,uyumsuzyorumlarınıya-parken,diğergözlemgruplarıbunlaraekolarakçoğunluklayeni,modernyorumunuyapmıştır.

• Bütün gözlem grupları eklentiler konusundaolumsuzgörüşbildirmiştir.

• 1.binakötükorunmuş6.binaiseiyikorunmuşolarakdeğerlendirilmiştir.

• MimarolanlarilegeçicivekalıcıgözlemgruplarıMeşrutiyetCaddesi’ninöncelikliolarakuyumlu/düzenliolduğunudüşünmüş,mimarolmayanlarisecaddeninöncelikliolarakilginçolduğunuifa-

deetmiştir(Şekil7).

• Kalıcı gözlem grubu 5. bina’yı öncelikli mima-ritarzıolanbinaolaraktanımlarkendiğertümgözlemgrupları öncelikli olarak 1. bina’yı seç-miştir.

GözlemGuruplarınınYaşamakİstedikleriBinaCephesine(1.Bina)İlişkinDeğerlendirmeleriGözlem gruplarının Meşrutiyet Caddesi’nde yaşa-

mak istediğibinaolarakseçtiği1.Bina’dayapmak is-tediğideğişiklikleröncelikliolarak;üsteklentilerikal-dırmak,renginideğiştirmekvecephedebakımyapmakşeklindir(Bkz.Şekil6).

Gözlemci gruplarının 1. bina’ya dair beğeni sırala-masıiseaşağıdakişekildedir(Tablo6).

GözlemGuruplarınınYaşamakİstedikleriBinaCephesine(1.Bina)İlişkinEldeEdilenNesnelVerilerinÖznelDeğerlendirmeleri“Ölçek-Oran”ilkesi,kentkullanıcılarıtarafındancep-


Şekil 7. Meşrutiyet Caddesi faktör analizleri yorum çizelgesi.

UYUM/DÜZEN

ETKİ

Mimar olanMimar olmayanGeçiciKalıcıToplam

ORİJİNALLİKİLGİNÇ

ÇAĞDAŞLIK

Tablo 6. Meşrutiyet Caddesi 1. bina’da “Yaşamak istediğiniz binanın cephesinde dikkatinizi çeken öğeler ve özelliklerin neler olduğunu önem sırasına göre sıralayınız” sorusuna verilen cevap tablosu

Meslek Meşrutiyet Caddesi’nde bulunma durumu

Mimar olan Mimar olmayan Geçici Kalıcı

1 Orantılar Pencere ve kapıların biçimi Pencere ve kapıların biçimi Orantılar2 Pencere ve kapıların biçimi Orantılar Orantılar Pencere ve kapıların biçimi3 Süslemeler Süslemeler Süslemeler Süslemeler4 Çıkmalar (Cumbalar) Çıkmalar (Cumbalar) Çıkmalar (Cumbalar) Renk5 Yükseklik Renk Yükseklik Çıkmalar (Cumbalar)6 Renk Yükseklik Renk Yükseklik



hedeönceliklifaktörolarakdeğerlendirilmiştir.Dolayı-sıylatasarımsürecindekullanılanbuilkenin,kentkulla-nıcısınınmemnuniyetindeönemlibiretkenolduğuor-tayakonmuştur.Tasarımeğitimialmışkentkullanıcılarıiçin“Ölçek-oran”ilkesiuyumvesosyalstatüyütanım-larken diğer gözlem grupları için orijinalliği ifade et-mektedir.

“Uyum/Birlik” ilkesinin varlığı, cephe tasarımındabir diğer önemli faktör olarak belirlenmiştir. Seçilencephenindiğercephelerlenesneldeğerlendirmeyledeelde edilen bağlamsal uygunluğu, öznel değerlendir-meiledesteklenmiştir.Uyum-birlikilkesibütüngözlemgruplarıiçinsosyalstatüyütanımlamaktadır.

“Egemenlik” ilkesi bağlamında kent kullanıcıları,öncelikli olarak cephedeki pencerelerin belirginliği-ne (organizasyonuna) odaklanmıştır. Cumba, pence-revepencerelerdekisüslemelerinbelirginliğiisetasa-rımeğitimi almışolan kullanıcılarındikkat ettiğiöge-lerolmuştur.Nesneldeğerlendirmesonucundaönce-likliolarakpencerelerveonlarınsüslemeleri ilecum-balaregemenögelerolarakbelirlenmiştir.

“Renk” ilkesinin,diğer ilkelerbütünündebaskınyada egemen olmaması durumunda, kent kullanıcıla-rı açısındanöncelikli faktör olarakdeğerlendirilmedi-ğigörülmüştür.Yakınzamandacephesirenklendirilmişbinaların ve/veya baskın-canlı renk kullanımının kent

kullanıcısındailgiuyandırdığı,olumluolaraktanımlan-dığıveiyikorunmuşluğuifadeettiğibelirlenmiştir.Ayrı-cabütüngözlemgruplarıiçin“renk”ögesietkivegücüifadeetmektedir.

“Simetri”ilkesi,seçilencephelerdeoldukçaetkinbirilkedir. Pencerelerdeki simetri ile cephe bütünündekisimetrininalgısı,kentkullanıcılarındadeğişkenlikgös-termektedir.Gözlemgrupları için “simetri” ilkesi sos-yalstatüyütanımlamaktadır.Nesneldeğerlendirmeso-nucundaisebütüncephelerdeönceliklipencerelerol-maküzerekapıvesüslemelerdebaskınbirsimetriilke-siokunmaktadır.

“Tekrar” ilkesi,monotonluk veya karmaşa oluştur-madığısüreceolumlukarşılanmaklabirlikte,cepheta-sarımındaönceliklifaktörolarakdeğerlendirilmemek-tedir.Dolayısıyla“tekrar”ilkesiiçinbütüngözlemgrup-larınınortakyargısı,karmaşıklıkveyauyumdur.Nesneldeğerlendirmelersonucunda‘tekrar’ilkesi,‘simetri’il-kesinde olduğu gibi seçilen bütün cephelerde baskınolarakgözlenmektedir.

“Denge” ilkesi, kentkullanıcılarının cephe tercihle-rindeönemlietkenlerbiriikentasarımilkelerininalgı-lanması (okunması) açısındanen son faktördür.Den-geilkesi,mimarolangözlemgrubuiçinorijinalliğiifadeederken,mimar olmayan gözlem grubu için uyumunifadesidir(Tablo7,Şekil8).

ÖLÇEK-ORANCephe yatayda üç farklı pencere modülleri ile beşe, düşeyde ise üçe bölünmektedir.Pencerelerin en/boy oranı 1/2’dir.

UYUM-BİRLİKCephede biçimsel ve ölçüsel uygunluk mevcut.Cephenin sokaktaki diğer cephelerle bağlamsal uygunluğu var.

Bütün gözlem grupları için cephedeki “Ölçek-oran” ilkesi 1. faktör.Cephede beğenilen ve dikkat çeken öğeler sırasıyla; pencereler, pencerelerin orantısı ve cephenin orantısıGözlemci gruplar “Ölçek-oran” ilkesini; orijinallik, uyum ve sosyal statü olarak tanımlamakta.Bütün gözlem grupları için cephedeki “Uyum-birlik” ilkesi 2. faktör.1. bina gözlemci gruplar tarafından diger binalarla orantılı ve uyumlu kabul edilmekte.Uyum-birlik ilkesi bütün gözlem grupları için sosyal statüyü tanımlamaktadır.

TEKRARCephede benzer pencere öğeleri tam ve aralıklı tekrar uygula-ması yapmakta.Tekrar ilkesi cephede baskın olarak kullanılmış.

SİMETRİCephede vurgulayıcı bir simetrik denge mevcut.Tüm cephede olmak üzere öncelikle pencereler, kapı ve süsle-melerde baskın bir simetri var.

“Tekrar” ilkesi cephede monotonluk veya karmaşa oluşturmadığı için olumlu yorumlanmakta. Gözlemci gruplar tarafından cephedeki “tekrar” ilkesi cephe tasarımında öncelikli faktör olarak değerlendirilmemekte.“Tekrar” ilkesi her iki grubun ortak yargısı olarak cephede uyumu ifade etmek-te.Kent kullanıcılarının belleklerinde var olan, tanıdık bir ige olan pencere uygu-lamalarının cephede kullanımı gözlemci gruplar tarafından olumlu karşılan-makta.Her iki gözlem grubu için “simetri” ilkesi sosyal statüyü tanımlamaktadır.

EGEMENLİKCephede sırasıyla; pencereler, pencere süslemeleri ile cumbalar egemen ögeler.

RENKBitişik cephelerde kullanılan renklerle uyumlu renk kullanımı var.

Kent kullanıcıları öncelikli olarak cephedeki pencerelerin belirginliğine odak-lanmakta.Tasarım eğitimi almış olan gzlemcilerin dikkate ettiği öğeler: Cumba, pencere ve pencerelerdeki süslemelerin belirginliği.“Egemen” ilkesinin cephede tarihi ögeler üzerinden kullanımı (öykünülmesi) memnuniyet ifadesi uyandırmakta.Bütün gözlem grupları için “renk” ögesi etki ve gücü ifade etmektedir.Cephelerde kullanılan renk her iki gözlem grubu için iyi korunmuşluğu ifade etmektedir.

Tablo 7. Meşrutiyet Caddesi’nde tercih edilen 1. binaya yönelik nesnel ve öznel veri analizi


ÖLÇEK/ORAN

DENGE

RENK EGEMENLİK

TEKRAR

SİMETRİ

Bina cephesindeki pencereler uygun büyüklükteMimar olmayan

Mimar

GeçiciKalıcı

Total

Binanın kapı(larının) sının boyutu uygun büyüklükte

Pencereler birbiriyle orantılı

Kapı(lar) orantılıBinanın kendi yüksekliği orantılı

Pencereler birbiriyle iyi dengelenmiş

Mimar olmayan Pencereler yapı bütününde belirgin

Kapı(lar) yapı bütününde belirginPencerelerin süslemeleri gösterişli

Cumbalar yapı bütününde belirgin

Pencerelerin tekrar edilişi düzenli

Pencerelerin tekrarı karmaşık Pencerelerin tekrarı monoton

Kapı(lar)nın tekrar edilişi düzenli

Binanın cephesi bitmemiş bir etki uyandırmakta

Pencereler birbiriyle iyi dengelenmiş

Pencereler doğru konumlanmış

Binanın cephe tarzı kararsız

Binanın kütle olarak ölçüsü orantılı

Binanın cephesindeki pencereler birbiriyle uyumlu

Mimar

Mimar

Mimar olmayan

Mimar olmayan

Geçici

Geçici

Kalıcı

KalıcıTotal

Bina cephesi simetrik

Pencereler simetrik

Mimar

Mimar olmayan

GeçiciKalıcı

Total

Mimar

GeçiciKalıcı

Total

Binanın cephesi canlı renklerde

Binanın cephesi diğer bina cephele-rindeki renklere göre baskın

Mimar

Mimar olmayan

GeçiciKalıcıTotal

UYUM/BİRLİKBinanın formu diğer binalarla uyumlu

Binanın kütlesi diğer binalarla orantılı

Bina yakın çevresindeki bina yükseklikleriyle orantılı

Binanın cephesi diğer cephelerle orantılı

Binadaki pencereler diğer bina cepheleriyle uyumlu

Binanın formu diğer binalara benzemekte

Mimar

Mimar olmayan

GeçiciKalıcıTotal

Şekil 8. Tasarım ilkeleri açısından Meşrutiyet Caddesi 1. bina gözlemci yanıtlarının radar tablosu.



Sonuçların Tartışılması ve ÖnerilerKentkullanıcılarındaneldeedilenözneldeğerlendir-

melerinnesneldeğerlendirmeilebütüncülanaliziso-nucunda;

• Kentkimliğinioluşturanvebulunduğutoplumunsosyo-kültürelbirikimi sonucundaortaya çıkanögelerincephedekullanılması,yani‘ölçek-oran’ve‘uyum-birlik’ ilkesininönceliklekentkullanı-cılarının belleklerinde var olan, sosyo-kültürelbirikimlerle şekillenen verilerle paralellik gös-termesi,kentkullanıcılarıtarafındanmemnuni-yetuyandırmaktavekullanıcınıncepheyleileti-şimegirebilmesinisağlamaktadır.

• Tasarlanacakcephede,‘egemenlik’ilkesininkul-lanılması halinde ise öncelikli olarak, kent kul-lanıcılarınınkültürelbirikimisonucubelleklerin-devarolantanınmış/kimlikögeleri(pencerevb)üzerindenuygulanmasıtercihedilmelidir.

• ‘Tekrar’ ilkesivebu ilkebağlamındaoluşan‘si-metri’, monotonluk ve karmaşaya doğru yö-nelmediğizamanolumludeğerlerkazanmakta,‘Renk’ilkesiiseegemenbirilkehalinedönüşme-diğisüreceetkinbirfaktörolamamaktadır.

• Cephetasarımlarında,monoton,sıradancephe-leryerineboyut,biçimverenkolarakbelirgin,genelde tarihi ögelere öykünen ve/veya eğermemnunediciyakınçevresivariseortakbirdiloluşturabilencephelertercihedilmelidir.

Tasarım ilkeleri bağlamındaortaya çıkandeğerlen-dirmelersonucunda,cephetasarımınabağımsızbirsa-natçalışmasıolarakdeğilbütüncülbirsüreklilik (tari-hi,kültürel…)olarakbakılmasıgerektiğigörülmektedir.Budurum,eskiveyeniarasındabirdiyalog,geçmişileşimdikizamanarasındabirkonuşmasağlamaktadır.

Herdilinsahipolduğudeğişmezbirözellik,sentaktikyapısınıntutarlığıdır.Yanikentselkimlik/süreklilikadı-namimariheryenidüzenleniş,kendindenöncekikül-türelkatmanlarla iletişimdeolmalıveonlarınkodları-nıyenioluşumlariçindekullanmalıdır.Dolayısıylakentvegeleneklerinürettiğiyapılarvedolayısıylacepheler,sentaktikyapılarıitibariyletutarlıolmalıdır.

Mimaride en önemli sorunlardan biri anlaşılama-yan ve/veya iletişim kurulamayan yapılaşmaların be-raberinde getirdiği toplum-çevre ilişkilerindeki olum-suzgelişmelerdir.Budurummimarlıktabirkimlikso-runuyaratmakta, kentkullanıcısınınçevresineilgisiz-liğini arttırmaktadır. Bu karmaşanın çözümlenmesin-deizlenmesigerekenyol,anlamvebeğenikavramları-nagerekenöneminverilmesi,özne(kentkullanıcıları)

ilenesnenin(cepheler)diyalektikbirilişkiiçindedüşü-nülmesi,semantikvesentaktikbileşenlergözardıedil-medentasarımlarınşekillenmesidir.Oysakişimdiyeka-darkentçeperlerinintasarımındakullanılmakamacıy-laeldeedilenveriler,nesnelveyasadeceöznelverilerolmaktanöteyegeçememiş,bütünselbiryaklaşımsu-nulamamıştır.

Bu anlamda, cephelerin tasarım ilkeleri bağlamın-da değerlendirilmesine bütünsel açıdan bakılmasıamacıyla oluşturulan “DeğerlendirmeModeli”, sade-cecephededeğil yapınınbütünelemanlarının tasarı-mıve/veyadeğerlendirmesindekullanılabilirliliğinihe-deflemektedir.Bunedenlede,modelinyeniyaklaşımveyöntemlerlegeliştirilebileceğiveyapıtasarımındakiuygulamaalanlarınınçeşitlenebileceğigözönündebu-lundurulmalıdır.

ÇalışmayıDestekleyenKuruluşlar

• YıldızTeknikÜniversitesiBilimselAraştırmaPro-jeleriKoordinatörlüğü(28-03-01-05no’luProje),

• İstanbul Büyükşehir Belediyesi “Projem İstan-bul”.

KaynaklarAydınlı, S., (1993), “Mimarlıkta EstetikDeğerler”, İstanbul:

İ.T.Ü.MimarlıkFakültesiBaskıAtölyesi;BirinciBaskı,s.4,9,6,28-29,71-73.

Barthess, R., (1993), “Göstergebilimsel Serüven”, İstanbul:YapıKrediYayınları;s.15,55,107.

Burden,E.,(2000),“ElementofArchitecturalDesign”,APho-tographicSourcebook,JohnWiley&Sons,NewYork,USA,215.

BüyükLarousse,(1986),İstanbul:GelişimYayınları;s.1033.Ching,F.,D.,K.,(2002),“Mimarlık,Biçim,MekanveDüzen”,

Çev:SevgiLökçe,İstanbul:YemYayınları;s.320.Erkman,F., (1987), “GöstergebilimineGiriş”, İstanbul:Alan

Yayıncılık;BirinciBaskı,s.31,63,70-72.Gürer, L., (1998), “Temel Tasarım / Temel Eğitim”, Yük-

sek Öğretimde Görsel Sanat Eğitimi Temel TasarımZorunluluğu,Ankara:ODTÜMimarlıkFakültesiYayınları;s.29-36.

Hershberger,R.G.,(1988),“AStudyOfMeaningAndArchi-tecture”, Environmental Aesthetics, Theory, ResearchAndApplications”,EditedBy JackL.Nasar,U.S.A:Cam-bridgeUnv.Press;p.180.

İmamoğlu, Ç., (2000), “Complexity, Liking Anf Familiarity:ArchitectureAndNon-ArchitectureTurkishStudents’As-sessmentsOfTraditionalAndModernHousesFacades”,JournalofEnvironmentalPsychology,No:20,AcademicPres;p.103,5-16.

KrampenM.,(1974),“APossibleAnalogyBetween(Psycho-LinguisticandArchitecturalMeasurement-TheType-To-kenRatio(TTR)”,PsychologyandTheBuiltEnvironment

EditedbyDavidCanter&Terencelee,ArchitecturalPress;s.87-95

Krier, R., (1988), “Architectural Composition”, London:AcademyEditions;s.122-131.

Küller,R.,(1979),“ASemanticTestforUseinCross-CulturalStudies”,Man-EnvironmentSystems,V.9,N.4-5,JulyandSeptember,p.253.

Lauer,A.,D.,&Pentak,S.,(2002),“DesignBasics”,TheOhio

StateUnv.,USA,s.6.Rifat,M., (1992),“GöstergebiliminAbc’si”, İstanbul:Simavi

Yayınları;s.45-47.Winters,N.B., (1986),“Architecture isElementary”,Visual

Thinking Through Architectural Concepts, Gibbs M.Smith,Inc.SaltLakeCity,USA:XI-XII.

Zelanski,P.,&Fisher,P.M.,(1996),“DesignPrinciplesandProblems”,USA,ThomsonWadsworth.


Üniversite Kampüs Sistemlerinde Sosyal Mekan Kullanımları

The Usage of Social Areas in University Campus Systems

Begüm ERÇEVİK,1 Feride ÖNAL2

Universities aim to help students gain occupational skills through academic training and practice; to produce knowledge by car-rying out applications and investigations which have scientific, social and economic bases, to prepare young people for com-munity life by giving them duties and responsibilities; and finally, to make contributions to the social and educational level of the community. Moreover social and cultural activity areas in uni-versities in which, apart from lecture halls, students spend most of their time during their educational, lives, are of great impor-tance for social interaction. Social spaces, whose educational and awareness-raising role of preparing the youth for community life, are taken into account and of these areas, about their use of stu-dent assessment analysis is aimed. During this analysis, student views were investigated and compared at different university campus locations. Bahçeşehir University Beşiktaş Campus as a town university, Yıldız Teknik University Yıldız Merkez Campus as an in-town campus, Koç University Sarıyer Campus as a out-of-town campus were chosen as locations for the study. Statistical analysis is applied to the data obtained from the questionaries completed by students in the chosen universities. Following such investigations, findings relating to the sufficiency of social and cultural activity areas in campuses, their occupancy and reach-ability; and the user profile of the activity areas and town usage as a cultural area are obtained and evaluated.

Key words: Suburban campus; city university; urban campus; univer-sity planning; social space at universities.

MAKALE / ARTICLE

m

garonjournal.c

om


MEGARON 2011;6(3):151-161

1Bahçeşehir Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü, İstanbul;2Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Çevre Düzenleme Bilim Dalı, İstanbul

*Bu yazı 1. yazarın YTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Anabilim Dalı'nda hazırlamış olduğu aynı isimli yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

1Department of Interior Architecture and Environmental Design, Bahçeşehir University, Faculty of Architecture and Design, Istanbul, Turkey;2Department of Architecture (Dept. of Environmental Regulation), Yildiz Technical University, Faculty of Architecture, Istanbul, Turkey.

* This paper reveals some of the findings of 1st authors’ MSc research at Yildiz Technical University, Department of Architecture, Istanbul, Turkey.

Başvuru tarihi: 4 Ocak 2010 (Article arrival date: January 4, 2010) - Kabul tarihi: 26 Aralık 2011 (Accepted for publication: December 26, 2011)

İletişim (Correspondence): Y. Mimar, Begüm ERÇEVİK. e-posta (e-mail): [email protected]


Üniversitelerakademikeğitimveuygulamalarilemeslekibece-rikazandırmayı,bilimsel,toplumsalveekonomiktemelliuygu-lama ve araştırmalar yürüterek bilgi üretmeyi, gençlere görevve sorumluluklarvererek toplumyaşamınahazırlamayı, toplu-muneğitim,bilinçvekültürseviyesinekatkıdabulunmayıamaç-lar.Üniversitelerdekisosyalvekültüreletkinlikalanları;farklıkül-tür, etnik ve sosyal yapılara sahip öğrencilerin eğitim süreçle-riboyuncadersdışızamanlarınınbüyükbölümünügeçirdiklerimekânlarolup,sosyaletkileşimaçışındandabüyükönemtaşı-maktadırlar.Bualanların,üniversitegençliğinitoplumhayatınahazırlayaneğiticivebilinçlendiricirolügözönündebulunduru-larak,kullanımlarıhakkındakiöğrencideğerlendirmelerininana-lizi amaçlanmıştır.Buanaliz sırasındaöğrencilerindeğerlendir-meleri, üniversite kampüs konumlar üzerinden karşılaştırılma-lıolarakincelenmiştir.Bubağlamdayapılanalançalışmalarıiçinİstanbul’dayeralan,BahçeşehirÜniversitesiBeşiktaşKampüsükentüniversitesi,YıldızTeknikÜniversitesiYıldızMerkezKampü-sükentiçikampüs,KoçÜniversitesiSarıyerKampüsüisekentdışıkampüsolarakseçilmiştir.Alançalışmalarındaneldeedilenveri-ler,istatistikîanalizyöntemiiledeğerlendirilerek,kampüslerdekisosyalvekültüreletkinlikalanıyeterliliği,kullanımsüreleri,ulaşı-labilirlik,kullanıcıprofilivekentkullanımıileilgilisonuçlaraula-şılmıştır.

Anahtar sözcükler: Kent dışı kampüs; kent üniversitesi; kent içikampüs;üniversiteplanlaması;üniversitelerdesosyalmekân.

GirişFransızca université kelimesinden dilimize geçmiş

olan üniversite sözcüğü; “bilimsel özerkliğe ve kamutüzelkişiliğinesahip,yüksekdüzeydeeğitim,öğretim,bilimselaraştırmaveyayınyapanfakülte,enstitü,yük-sekokulvb.kuruluşvebirimlerdenoluşanöğretimku-rumu”olaraktanımlanmaktadır.[1]

İlk olarak, 18. yüzyılın ikinci yarısında, Amerika’daPrinceton Üniversitesi için kullanıldığı tahmin edilenkampüs1 sözcüğünü,[2] Türeyen (2002), “esas işlevlerieğitim,öğretim,araştırmaveuygulamaolan,kullanı-cıları içingerekliyaşamkoşullarını(barınma,eğlence,alışveriş,spor,sağlıkvb.)sağlayanakademikköy”ola-raktanımlamaktadır.[3]

Yükseköğretim kurumlarının kökenleri Eflatun’un“Akedemia”sı (İ.Ö. 400), Aristo’nun “Lyceum”u (İ.Ö.387) ve İskenderiye Müzesi’ne (İ.Ö. 330-200) kadaruzanmaktadır.Modernüniversitenintemellerinin,11.ve12.yüzyıllardaAvrupa’dakurulanBologna,ParisveOxfordüniversiteleri ileatılmışolduğuilerisürülmek-tedir.[2]

Batı’da,çağdaşanlamdailküniversiteler11.ve12.yüzyıllardakurulmuş(Bologna1000,Paris1150,Oxford1168);Rönesansvereformlarlayeniliklerkazanmıştır.OysaOsmanlı İmparatorluğu’nda,Batılıanlamında ilküniversite(I.Dar’ül-fünun)1863yılındakurulmuştur.[4] Cumhuriyet’tenönceDarülfünun-iOsman-iadıylavarolanüniversite,1924yılındaçıkarılanbirkanunlabu-günkü“İstanbulÜniversitesi”adınıalmıştırveOsmanlıİmparatorluğu’nunsonaermesindensonrakurulanilkcumhuriyetüniversitesidir.[3]

Öğrencilerin bireysel ve toplumsal gelişimleri, üni-versitelerdekisosyalvekültüreletkinlikalanlarıvekul-lanımları iledoğrudan ilişkilidir.Öğrencilereğitimsü-reçleriboyunca,sosyaletkinliklerekatılırvedüzenler-ler. Sosyal gruplaşmanın bir parçası olarak sosyal so-rumluluklaralırlar.Böylecetoplumyaşamınakatılma-yı,çevreiledoğruilişkilerkurabilmeyiöğrenirler.Top-lumsalilişkilerehazırbireylerolarakyetişirler.

Sosyal ve kültürel etkinlik alanlarının öğrenci eği-timindeki önemi üniversite konulu kaynaklarda sık-çavurgulanmaktadır.Fakatöğrencilerinsosyalmekânkullanımıileilgilikişiselgörüşleriniyansıtanaraştırma-larmevcutdeğildir.Buçalışmanınamacı,sosyalvekül-

türeletkinlikalanıkullanımlarıhakkındakiöğrencide-ğerlendirmelerinin kampüs konumu üzerinden karşı-laştırılmalı incelenmesidir. Bu bağlamda, İstanbul’dabulunanfarklıkampüssistemlerinde(kentüniversite-si,kentiçikampüs,kentdışıkampüs)sosyalvekültü-reletkinlikalanıyeterliliği,kullanımsüreleri,ulaşılabi-lirlik,kullanıcıprofilivekentkullanımıalançalışmalarıyoluileincelenmiştir.

Buçalışma,sosyalvekültüreletkinlikalanıtasarımilkelerinintanımlanmasıiçinönçalışmaniteliğindedir.Elde edilen veriler, İstanbul’da konumlanan üniversi-telerintasarımsüreçlerindesosyalvekültüreletkinlikalanlarınınoluşturulmasındadoğrudantasarımgirdisiolarakkullanılabilir.Üniversiteöğrencilerineaitmekândeğerlendirmeleri,doğruvekullanışlısosyalmekânta-sarımı veüniversite tasarım sürecininhızlanması içinfaydalıolacaktır.

Kentteki Konumlarına Göre Üniversiteler Hızlıkentleşme,endüstrileşme,göçler,ekonomikve

teknolojikilerlemelerüniversitelerinbüyümevegeliş-melerini etkilemiştir. Kentlerde ortaya çıkan arsa ye-tersizliği,üniversitelerinkenttenayrılarak;gereksinimduyduklarıvebugereksinimleri içinkenttenyararlan-dıkları birçok işlevi de beraberlerinde götürmelerineneden olmuştur. Böylece kent dışında konumlanan,eğitim,araştırma,uygulama işlevlerininyanı sıraüni-versitegençliğinintümgereksinimlerini(barınma,alış-veriş,sağlık,spor,eğlence,rekreasyonvb.)karşılayan,geniş arazilere yayılmışüniversite kentleri ortaya çık-mıştır.

Amerika’da kampüs planlamasına ilk örnekler ola-rakJ. JacqeeRomee’ninNewYork’takiUnionCollege(1813)veThomasJefferson’ınCharlettesville’dekiVir-giniaüniversiteleri gösterilebilir.Amerikankampüsle-ri,genellikle,kentindışındabir“üniversitekenti”ola-rak tasarlanmış;merkezibirmeydan çevresinde sıra-lanmışkütüphane,oditoryum,kafeterya,öğrencimer-keziv.b.ortakbirimlerindıştaraflarında,eğitimbinala-rıyeralmıştır.[5]

Kentteki konumlarına göre üniversiteler; kent üni-versitelerivekent dışı üniversiteler(kampüsler)olarakikigruptaincelenebilir:[3]

KentÜniversiteleri

Kentiçindeyeniyapıtasarımıyadamevcutyapıla-rındönüştürülmesiyle,yapıadasıölçeğindeyadayer-leşimbiçimindeoluşanüniversiteyerleşimleridir.Üni-versitelerin,kentiçinde,merkezeyakınkonumlanma-sının;1.Öğrencilerin,kentvekentlilerlekaynaşmaları;2.Öğrencilerin,kentintümsosyalvekültürelolanakla-


1 Günümüzdekentdışındakonumlananüniversiteninalanveyapıları-nınyanısırabirüniversiteninkent içindeveyadışındakonumlanmışfarklıbirimleride“kampüs”olaraktanımlanmaktadır.Alançalışmala-rında,“kampüs”kelimesibutanımlamayauygunolarakkullanılmıştır.

Erçevik ve Önal, Üniversite Kampüs Sistemlerinde Sosyal Mekan Kullanımları


rındanyararlanmaları;3.Kentlilerinüniversitenineği-tim,kültürvesosyalbirimlerinden(sporsalonları,kü-tüphane,oditoryum,v.b.)yararlanmalarıgibiavantaj-larıvardır.

KentDışıÜniversiteler(Kampüsler)İşlevlerieğitim,öğretim,araştırmaveuygulamaolan,

kullanıcılarıiçingerekliyaşamkoşullarını(barınma,eğ-lence,alışveriş,spor,sağlıkverekreasyonvb.)sağlayan,kendikendilerineyeterliüniversitekentleridir.

Kentüniversitelerinde,kentveüniversitelerinkarşı-lıklıolarakbirbirlerininolanaklarındanyararlanabilme-leri,kentdışıüniversitelereoranladahafazladır.Bune-denlekentdışıüniversitelerde,kentveüniversiteara-sında etkin bir ulaşım sisteminin oluşturulması gere-kir.Kentinsağladığıolanaklarıntümününkentdışıüni-versitekampüslerindetasarlanması,hemuzunzamanalan,hemdepahalıbirsüreçtir.[3]

Kentdışındayeralanüniversitelerinavantajlarıaşa-ğıdakigibisıralanabilir;1.Disiplinleringereksinimduy-duğubüyüklükte,yeniveteknolojikderslikvelabora-tuarlarda öğretim ve araştırma yapabilme imkânı; 2.Yenidisiplinlervesosyalmekânlarıneklenmesiyle,ge-lişebilme ve büyüyebilme imkânı; 3. Disiplinler arasıbağlarınkurulmasıveilerlemesi.[6]

Sosyal ve Kültürel Etkinlik AlanlarıErkman’agöre,birkampüsüzerindeyeralan işlev-

lere(çalışma,dinlenmeverekreasyon,barınmaveula-şım) dayalı olarak dört ana bölgeden oluşmaktadır:akademikbölge; idaribölge;dinlenmeverekreasyonbölgesivebarınmabölgesi.[6]

Çalışmanın konusu olan dinlenme ve rekreasyonbölgesi:1.Kongre,konferansvesempozyumgibitop-lantıeylemlerinin yer aldığı salonları; 2.Öğrenci, öğ-retimgörevlisi,hizmetli vememurlarınalışveriş,bes-lenmevb.günlükihtiyaçlarınıkarşılayabildikleriaçıkvekapalımekânlar;3.Farklısporlardallarınaolanakve-renaçıkvekapalısporalanları;4.Üniversiteöğrenci-lerininçeşitli alanlardayeteneklerinikeşfedip,gelişti-receklerihobiatölyeleri;5.Oyun,eğlencevedinlenmesalonlarınıvebunlarlailgiliyardımcımekânlarıkapsa-maktadır.[3]

Çağlar’agöre,bubölgeninkampüstekiyeriveöne-mitartışılmaz.Bubölgedeyeralanmekânlarveişlev-lerdisiplinlerarasıilişkilerinkurulmasıvesürekliliğininsağlanmasıiçinolanaklarsunmaktadır.Öğrenciveöğ-retimüyeleri arasındaki ilişkiler, eğitimsel yöndenol-duğukadarsosyalvekültürelyöndendegelişmektedir.Bireylerarasındasosyalvedüşünselbiralışverişorta-mıoluşmaktadır.[7]

Çeşitlibölgelerdengelen,farklıgelenekvegörüşleresahipöğrencilerinoluşturduğuzenginbirkültürbirliğisağlanmaktadır.[7]Ayrıca,meslekieğitimdışındakifaa-liyetler (tiyatro, sergi, konser, sporkarşılaşmaları vb.)öğrencilerinkampüshayatındaaktifrolleralaraktop-lumhayatınahazırbireylerolarakyetişmesiaçışındandaönemtaşımaktadır.

Bu bölgede yer alan sosyal, kültürel ve sportif et-kinlik alanları, kent ve kentli ile bütünleşmeyi sağla-yanmekânlarolarakdaöneçıkmaktadır.Bumekânlar,kenthalkıileöğrencilerarasındakisosyalbütünleşme-yi,kentlilerin“yaygıneğitim”denyararlanmalarınısağ-lamaktadır.Tekeli,üniversitedeyeralacakkitaplık,ti-yatro,konsersalonları,seminervekonferanssalonları,eğlencevealışverişyerlerindenkenthalkınındayarar-lanabileceğiniifadeetmektedir.[8]

Üniversitelerde Sosyal Mekan Kullanımına Yönelik Bir DeğerlendirmeÜniversiteler,öğrencilerinsadeceakademikeğitim-

lemeslekedindikleriyerlerolmayıp,sosyalvekültürelolarakdakendilerinigeliştirdiklerikurumlardır.Öğren-cilerinbireyselvetoplumsalgelişimleri,üniversiteler-dekisosyalvekültüreletkinlikalanlarıvekullanımlarıiledoğrudanilişkilidir.

Sosyalvekültüreletkinlikalanlarınınöğrencieğiti-mindeki öneminin kaynaklarda sıkça vurgulanmasınarağmen, öğrencilerin sosyal mekân kullanımı ile ilgi-likişiselgörüşleriniyansıtanaraştırmalarınmevcutol-madığıbelirtilmiştir.Makaledetemelproblem,üniver-site öğrencilerinin farklı kampüs sistemlerinde (kentüniversitesi, kent içi kampüs, kent dışı kampüs), sos-yalvekültüreletkinlikalanıkullanımdeğerlendirmele-rininaraştırılmasınayönelikolarakbelirlenmişvekam-püskonumuüzerindenkarşılaştırılmasıamaçlanmıştır.

ÇalışmanınKapsamı,YöntemiveUygulanmasıÇalışmaalanıolarakseçilenİstanbul’da,2010-2011

eğitimyılıitibariyle7adetdevlet,21adetvakıfolmaküzere toplam 28 adet üniversite, 169 fakülte bulun-maktaveyaklaşık320binüniversiteöğrencisieğitimgörmektedir.[9]

Yerleşim planları, eğitim verilen disiplin adetleri,büyüme-gelişme olanakları, ulaşım, üniversite-kentbütünleşmesivb.özelliklerigözönünealınarak,çalış-madaİstanbul’dabulunanüniversitelerinkampüssis-temleri3gruptaincelenmiştir(Tablo1):

Alançalışmasında,kentdışıkampüsolarakKoçÜni-versitesiSarıyerKampüsü,kentüniversitesiolarakBah-çeşehirÜniversitesiBeşiktaşKampüsü,kentiçikampüsolarakYıldızTeknikÜniversitesiYıldızMerkezKampü-

sü, incelenecekveanketuygulanacakkampüslerola-rakseçilmiştir(Şekil1).2

Çalışma kapsamında; yaş, cinsiyet, eğitimgördüğüdisiplinve sınıfayrımıyapılmadan,herüniversiteden50üniversiteöğrencisininkatılımıiletoplam150üni-versite öğrencisine anket uygulanmıştır. Öğrencilere,kampüslerindeyeralansosyalvekültüreletkinlikalan-larının yeterliliği, bu alanları hangi zaman dilimlerin-dekullandıkları,ulaşılabilirlik, kullanıcıprofili vekentkullanımıileilgilisorularyöneltilmiştir.Anketsoruları-nınyanısırakatılımcıöğrencilerinkişiselgörüşveyo-rumlarınıeldeetmekamacıyla“görüşmetekniğinden”de faydalanılmıştır. İstatistiki değerlendirmeye uygunbulunan 150 ankete ilişkin veri, bilgisayar ortamındaSPSS13.0(StatisticalPackageforSocialSciences)pa-ketprogramıkullanılarakdeğerlendirilmiştir.

KentDışıKampüs:KoçÜniversitesi(SarıyerKampüsü)[11]

KoçÜniversitesi,1993yılındaİstinye’degeçicikam-püsündeeğitimebaşlayıp,2000yılındaRumelifeneri-Sarıyer kampüsüne taşındıktan sonramühendislik vehukukfakülteleriileenstitülerindebünyesineeklendi-ğibirvakıfüniversitesidir(Şekil2).

2010-2011 eğitim yılında 3692’si lisans program-larında olmak üzere toplam 4230 öğrencisi olan Koç

Üniversitesi’nde,6fakülte,21lisans,1meslekyüksekokulu,16yükseklisansve14doktoraprogramıbulun-maktadır.


Tablo 1. Kampüs sistemleri tablosu[10]

Kent içi kampüs Kent üniversitesi Kent dışı kampüs

Kentteki konum Kent içinde Kent içinde Kent dışındaGelişme-büyüme Kısıtlı Kısıtlı OlanaklıDisiplin adedi Multidisipliner Multidisipliner MultidisiplinerYerleşim planı Özel bir yerleşim planı mevcut Özel bir yerleşim planı mevcut Özel bir yerleşim planı mevcutEtkinlik alanları (barınma, eğlence, Tüm etkinlik alanları mevcut Bazı etkinkilk alanları mevcut Tüm etkinlik alanları mevcutspor, alışveriş, vb.)Ulaşım Olanaklı Olanaklı Elverişli değilÜniversitenin kentten yararlanması Olanaklı Olanaklı Etkin bir ulaşım ağı gereklidir

2 İncelenecekveanketuygulanacaküniversitelerintanıtıcıbilgileriiçinüniversiteinternetadreslerindenveüniversitelerdeneldeedilentanı-tımkitapçıklarındanfaydalanılmıştır.

İnceleneceküniversitelerin gizlilik vegüvenlikpolitikaları nedeniyle,detaylıkatplanlarınaulaşılamamıştır.Vaziyetplanlarıüzerindenüni-versitebirimleritanıtılmıştır.İncelenenüniversiteveüniversitekam-püslerininseçiminde,üniversitelerinakademiközellikleri(fakülteade-di,bölümadedi,öğretimüyesiadedi,eğitimsaatlerivb.),öğrencisa-yısı,kurumsalkimlikleridikkatealınmamıştır.Kentiçikonumları,yer-leşimplanları,kampüssistemlerineuygunluğu,yüzölçümleri,yerleşimplanları üzerindeki sosyal ve kültürel etkinlik alanı konumlanmaları,sosyalözellikleribağlamındadeğerlendirilmiştir.

Çalışma,üniversiteleringenelkullanımalanıolarakbelirlenensosyalvekültüreletkinlikalanlarıiçinyapılmış;diğerbirimleraraştırmadışıbırakılmıştır.

Şekil 1. Bahçeşehir Üniversitesi (Beşiktaş Kampüsü), Yıldız Tek-nik Üniversitesi (Yıldız Merkez Kampüsü) ve Koç Üniversitesi’nin (Sarıyer Kampüsü) kent içi konumları.[10]

Şekil 2. Koç Üniversitesi Sarıyer Kampüsü.[10]



KoçÜniversitesiSarıyerKampüsü’nde,sosyalvekül-türeletkinlikalanlarının(kantinler,yemekhane,kırtasi-ye,kitapevi,banka,alışverişbirimleri,kopyalamamer-kezi,dvdodaları,oyunsalonlarıvb.)yeraldığıöğrencimerkezibinası,tümsosyalvekültüreletkinlikalanları-nıntoplandığıbiröğrencimeydanınaaçılmaktadır.Bumeydanauzananyayaakslarıylaakademikbirimlerilesosyalvekültüreletkinlikalanlarıbirbirlerinebağlan-maktadır(Şekil3).

KoçÜniversitesiSarıyerKampüsüöğrencimerkezin-de;600kişikapasitelibiranayemeksalonu,3kantin,1kafeterya,öğrencikulüpodaları,bilardooyunalanı,TV izlemebölümü, İngilizceaudiovevideokaset izle-mearaçları,bulunmaktadır.Ayrıcaöğrencimerkezindekuaför,kurutemizleme,kitapevi,PTTofisi,ulaşımhiz-metlerinidüzenleyenturşirketi,süpermarketvebankaşubesiyeralmaktadır.Kampüste;2000oturmakapasi-teliçokamaçlıbirkapalısporsalonu,2adetaçıktenis

kortu,1adetyapayçimfutbolsahası,1adetaçıkbas-ketbolsahası,yarıolimpikyüzmehavuzudayeralmak-tadır(Şekil4,5,6).

Şekil 3. Koç Üniversitesi Sarıyer Kampüsü yerleşim planı ( akademik-idari birim-ler ve yurtlar, sosyal ve kültürel etkinlik birimleri).[10]

Şekil 4. Koç Üniversitesi Sarıyer Kampüsü ana yemek salonu.[10] Şekil 5. Koç Üniversitesi Sarıyer Kampüsü kantinler.[10]

Şekil 6. Koç Üniversitesi Sarıyer Kampüsü öğrenci merkezi giri-şindeki kafeterya.[10]

KentÜniversitesi:BahçeşehirÜniversitesi(BeşiktaşKampüsü)[12]

1999yılındaİstanbul’unBahçeşehirilçesindekuru-lanBahçeşehirÜniversitesi,2006yılındatümfakülte-leriniBeşiktaşilçesinetaşımıştır(Şekil7).

Üniversitede6 fakülte,29 lisans,22yüksek lisans,5doktorave13meslekyüksekokuluprogramıbulun-maktadır.2010-2011eğitimyılında7103 lisansveönlisans,2045yükseklisans,36doktoraöğrencisiolmaküzeretoplam9184öğrencisivardır.

Bahçeşehir Üniversitesi Beşiktaş Kampüsü akade-mikbirimlerinsosyalvekültüreletkinlikalanlarıilebir-likteyeraldığıanabinaveonabağlıbirimlerdenoluş-maktadır.Sosyalvekültüreletkinlikalanlarınınbirleşti-


Şekil 7. Bahçeşehir Üniversitesi Beşiktaş Kampüsü.[10] Şekil 9. Bahçeşehir Üniversitesi Beşiktaş Kampüsü kafeterya.[10]

Şekil 10. Bahçeşehir Üniversitesi Beşiktaş Kampüsü açık oturma alanları.[10]

Şekil 8. Bahçeşehir Üniversitesi Beşiktaş Kampüsü yerleşim planı. ( akademik-idari birimler, sosyal ve kültürel etkinlik birimleri).[10]



ğibiröğrencimerkezibinasıbulunmamaktadır;sadecetemelgereksinimlerinkarşılanabildiğisosyalvekültü-relbirimler(beslenme,banka,kırtasiye,çeşitliçalışmaalanlarıvb.)bulunmaktadır.Sosyalvekültüreletkinlikalanlarınınbirçoğuiçinkenttenyararlanmazorunlulu-ğuortayaçıkmaktadır(Şekil8).

7500 m² kapalı alanda hizmet veren BeşiktaşKampüsü’ndeöğrenci klüpleri, kopyalamamerkezi vebilgisayarlıçalışmaalanlarınınyeraldığıöğrencimerke-zi,420m²alanasahip400kişilikkonferanssalonu,300kişikapasiteliFazılSaysahnesi,7bilgisayarlaboratuarıyeralmaktadır.Ayrıca,kampüste500m²kapalı,200m²açıkalanasahipkafeterya,2adetsinemasalonu,bankaşubesi,kitapevi,kuaförhizmetvermektedir.Açıkveka-palısporalanlarımevcutdeğildir(Şekil9,10).

KentİçiKampüs:YıldızTeknikÜniversitesi(YıldızMerkezKampüs)[13]

Beşiktaş’ta yer alan YTÜMerkez Kampüsü, Vilayetnafia idarelerinin (İl Bayındırlık Müdürlüğü’nün) “fenmemuru” gereksinimini karşılamak amacıyla 1911’deKondüktörMekteb-iAlisiadıyla,BayındırlıkBakanlığı’nabağlı bir okul olarak kurulmuş; 1992 yılında adı YıldızTeknikÜniversitesiolarakdeğiştirilmiştir(Şekil11).

YıldızTeknikÜniversitesi’nde10fakülte,36lisans,85yükseklisans,51doktora,5meslekyüksekokuluprog-ramı,bulunmaktadır.2010-2011eğitimyılında20873li-sansveönlisans,1180yükseklisans,443doktoraöğ-rencisiolmaküzeretoplam22496öğrencivardır.

Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Merkez Kampüs’tesosyalvekültüreletkinlikalanları(kantinler,yemekha-

Şekil 11. YTÜ Merkez Kampüs.[10]

Şekil 12. YTÜ Yıldız Merkez Beşiktaş Kampüs yerleşim planı. ( akademik-idari birimler ve yurtlar, sosyal ve kültürel etkinlik birimleri).[10]

Şekil 13. YTÜ Merkez Kampüs öğrenci yemekhanesi.[10]

ne,kırtasiye,kitapevi,banka,alışverişbirimleri,kopya-lamamerkezivb.)akademikbirimlerarasındaoluşanmeydandahomojenolarakdağılmaktadır(Şekil12).

YTÜMerkezKampüs’ünde1700öğrenci,700akade-mikveidaripersonelehizmetverenikiadetyemekha-ne,KışBahçesi,OrtaBahçe,Tonoz,Çatıgibiadlarlaanı-lan6adetkantin,50kişilikcepsineması,PTTofisi,ban-kaşubesi,kitapevi,kırtasiye, fotokopimerkezibulun-maktadır(Şekil13,14).

YTÜ Merkez Kampüs’ünde, 1 tırmanma duvarı, 2açıkbasketbolsahasıyeralmaktadır.

AnketÇalışmalarınınDeğerlendirilmesi(Tablo2)

Katılımcıöğrencilere,kampüslerindekisosyalvekül-türel etkinlik alanlarını yeterli bulupbulmadıkları so-rulmuştur.

Genişyerleşimalanlarınasahipvekentdışındako-numlanmalarınedeniylebüyümeolanaklarıolankentdışıkampüsler,buözelliklerinedeniylesosyalvekültü-relolanakları kampüsbünyesine taşıyabilmektedirler.Böylece kentdışı kampüslerdeüniversiteöğrencileri-


Şekil 14. YTÜ Merkez Kampüs orta bahçe kantin.[10]

Anket soruları

Kampüsünüzün sosyal ve kültürel etkinlik alanlarını yeterli buluyor musunuz? Kampüsünüzün sosyal ve kültürel etkinlik alanlarını en fazla hangi zaman diliminde kullanıyorsunuz?

Cevabı "hiçbir zaman" olanlar için; Kampüsünüzün sosyal ve kültürel etkinlik alanlarını kullanmama nedeniniz nedir? (Cevabı "hiçbir zaman" olan katılımcı öğrenci sayılarına göre değerlendirme yapılmıştır.)

Kampüs içindeki sosyal ve kültürel etkinlik alanlarına kolay ulaşabiliyor musunuz?Kampüs içindeki etkinlik alanlarının kullanıcı profili nasıl olmalıdır?

Kampüsünüzde mevcut olmayan sosyal ve kültürel etkinlik alanları için kentten yararlanıyor musunuz?Cevabı hayır olanlar için; Kampüsünüzde mevcut olmayan sosyal ve kültürel etkinlik alanları için kentten yararlanmama nedeniniz nedir? (Cevabı "hiçbir zaman" olan katılımcı öğrenci sayılarına göre değerlendirme yapılmıştır.)

Kampüsünüzde sosyal ve kültürel etkinlik alanları mevcut ve yeterli olsalar bile kentin sosyal imkanlarından yararlanır mısınız?

Cevap seçenekleri

EvetHayırDers öncesi ve sonrasıDersim olmadığı zamanlarTatil günlerindeHiçbir zamanDiğerEtkinlik alanlarını yeterli bulmuyorumEtkinlik alanlarını cazip bulmuyorumEtkinliklere ayıracak zamanım yokEtkinlik alanlarında vakit geçirecek arkadaşım yokDiğerEvetHayırÖğrencilerÖğrenciler ve öğretim görevlileriÖğrenciler, öğretim görevlileri ve kentlilerEvet HayırÜniversite-kent ulaşımı yeterli değilÜniversitenin benim ihtiyaçlarıma cevap verecek sosyal etkinlik alanları yeterliKentteki sosyal etkinliklere ayıracak vaktim yokDiğerEvetHayır

485240502440

50500

0946

305812

82184522

33

07624

Katılımcı yüzdeleri (%)

Koç Üniversitesi

Kent Dışı Kampüs

Bahçeşehir Üniversitesi

Kent Üniversitesi

Yıldız Teknik Üniversitesi

Kent İçi Kampüs

892203414320

633100

67030305614

90100

40

60

06634

1090344010142

4314430

05842244036

782200

82

187624

Tablo 2. Anket çalışmalarının değerlendirilmesi tablosu[10]



nin,sosyalvekültüreletkinlikalanlarını“yeterli”bul-mayüzdesinin,diğerkampüssistemlerineoranladahayüksekolduğugözlenmektedir.

Kentiçikampüsvekentüniversitelerinde,üniversi-teöğrencilerikampüslerindekisosyalvekültüreletkin-lik alanlarını “yetersiz” bulmaktadırlar. Bu üniversite-ler,kent içindekonumlandıklarıvebüyümeolanakla-rısınırlıolduğuiçinsosyalvekültürelolanakları,kısıtlıolarakkampüsbünyesinetaşıyabilmektedirler.

Katılımcıöğrencilere,kampüslerindekisosyalvekül-türeletkinlikalanlarınıenfazlakullandıklarızamandi-limivekampüslerindekisosyalvekültüreletkinlikalan-larınıhiçbir zamankullanmıyorlarsa,kullanmamane-denlerisorulmuştur.Bazızamandilimlerivekullanma-manedenleri cevap seçenekleri olarak verilmiş; katı-lımcılarındeğerlendirilmesiistenmiştir.

Kentdışıvekentiçikampüslerde,üniversiteöğren-cilerininsosyalvekültüreletkinlikalanlarınıkullanım-larındaenyüksekdeğerlendirmenin“dersleriolmadı-ğızamanlar”,ikincienyüksekdeğerlendirmenin“dersöncesivesonrası”olduğusaptanmıştır.Kentüniversi-telerindeiseetkinlikalanlarıenfazla“dersolmadığıza-manlar”kullanılmaktadır.

Kampüsün kent içinde yer alması, kampüse ula-şım kolaylığı,manzara gibi çekici sebeplerin, kampüssosyalvekültüreletkinlikalanlarınıntatilgünlerinde-kikullanımyüzdesiniolumluyöndeetkilediğidüşünül-mektedir. Koç Üniversitesi Sarıyer Kampüsü’nde sos-yalvekültüreletkinlikalanlarınıntatilgünlerindekul-lanımı %2 iken, Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Mer-kez Kampüs’ün kentmerkezinde yer alması nedeniy-le%10,BahçeşehirÜniversitesiBeşiktaşKampüsü’nünhemkentmerkezindeyeralmasıhemdemanzaranınçekicibiretkenolmasınedeniylekullanımın%14oldu-ğugörülmektedir.

Kent üniversitelerinde sosyal ve kültürel etkin-lik alanlarını kullanmama yüzdesinin kent dışı kam-püs ve kent içi kampüse oranla daha yüksek oldu-ğu gözlenmektedir. Bahçeşehir Üniversitesi BeşiktaşKampüsü’ndesosyalvekültüreletkinlikalanlarınıkul-lanmamayüzdesi%32iken,buyüzdeYıldızTeknikÜni-versitesiYıldızMerkezKampüs’te%14,KoçÜniversite-siSarıyerKampüsü’nde%4’tür.Kentüniversitelerinde,sadecetemelgereksinimlerin(yeme-içme,banka,kır-tasiyevb)karşılanabildiğibirimlerbulunması,mevcutolmayansosyalvekültürelbirimleriçinkenttekialter-natiflerden yararlanma seçeneği ve bu alternatiflerinfazlalığı,nedeniyleüniversiteöğrencilerininkampüsle-rindekietkinlikalanlarını“hiçbir zaman”kullanmamayüzdelerindeartışgörülmektedir.

Kampüslerdeki sosyalvekültüreletkinlikalanlarını“hiçbirzaman”kullanmamanedenlerikampüssistem-lerinegörefarklılıklargöstermektedir.Kentüniversitesiöğrencilerinin%63’üetkinlikalanlarınıyeterlibulmaz-ken;%31’icazipbulmadıklarınıbelirtmiştir.Diğerseçe-neğiniişaretleyenöğrencidesosyalvekültüreletkinlikvealanlardanhaberininolmadığınıbelirtmiştir.

Kent içi kampüste, sosyal ve kültürel etkinlik alan-larını“hiçbirzaman”kullanmamanedenleri,%43ora-nında “etkinlik alanlarını yeterli bulmuyorum”, %14oranında “etkinlik alanlarını cazip bulmuyorum” şek-lindedeğerlendirilmiştir.Akademikprogramyoğunlu-ğunedeniyle“etkinliklereayıracakzamanımyok”şek-lindeyapılandeğerlendirmelerin(%43)“etkinlikalan-larını yeterli bulmuyorum” değerlendirmeleriyle aynıorandaolduğugözlenmektedir.

Kentdışıkampüsteise,üniversiteöğrencilerininsos-yal ve kültürel etkinlik alanlarını “hiçbir zaman” kul-lanmama nedenleri, “etkinlik alanlarını cazip bulmu-yorum”(%50)ve“etkinliklereayıracakzamanımyok”(%50)şeklindedeğerlendirilmiştir.

Katılımcıöğrencilere,kampüsiçindekisosyalvekül-türeletkinlikalanlarınakolayulaşıpulaşamadıklarıso-rususorularak;kampüsiçindekiakademikbirimlerilesosyalvekültüreletkinlikalanlarıarasındakimekânsaliletişiminyerleşimplanıölçeğindeincelenmesiamaç-lanmıştır.

Genişyerleşimalanlarınasahipkampüslerdeetkin-lik alanları ile akademik birimler arasındaki yürümemesafeleri, kent üniversitelerinde etkinlik alanları ilekentdokusunadağılmışakademikbirimleriarasındakikentiçiyürümemesafelerivb.nedenlerkolayulaşabil-meyüzdelerinietkilemektedir.

GenişbiralanayayılmışolanKoçÜniversitesiSarı-yerKampüsü’ndesosyalvekültüreletkinlikalanlarınınöğrenci merkezi binasında toplanması, akademik bi-rimler ile sosyalvekültüreletkinlikalanlarıarasında-kimekânsaliletişiminindoğrukurgulanmasıvetümbi-rimlerintanımlanmışkampüssınırlarıiçindeyeralma-sınedeniyle,üniversiteöğrencileribualanlarınarahatulaşabilmektedir.

Bir kent üniversitesi olan Bahçeşehir ÜniversitesiBeşiktaşKampüsüanabinasında,birçokakademikbi-rimilesosyalvekültüreletkinlikalanlarıiçiçeyeralır-ken;kentiçindekialanyetersizliği,sosyalvekültürelbi-rimler için kentteki alternatiflerden yararlanma seçe-neğinedeniyle sosyal vekültüreletkinlikalanları içinayrıbirmerkeztasarlanmamıştır.Fakatanabinayayü-rümemesafesindeolanmühendislikfakültesivemes-lekyüksekokuluöğrencilerianabinadayeralansosyal


vekültüreletkinlikalanlarınaulaşmakiçinkentiçindenbellibirmesafekatetmelerinedeniylebualanlarako-layulaşamadıklarınıbelirtmişlerdir.Kentiçinedağılmışkampüs birimleri yakın konumlandırılmış birimler ol-salarbile, tanımlanmışkampüssınırlarınınolmaması,kentiçindekiyapılarveinsanlararasındankampüsbi-rimlerineulaşılması,sosyalvekültüreletkinlikalanla-rınaulaşılabilirliğiolumsuzetkilediğidüşünülmektedir.

Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Merkez Kampüs’tekatılımcıöğrencilerinçoğunluğusosyalvekültürelet-kinlikalanlarınakolayulaşabildiğinibelirtsede,genişbiralanayayılmışolması,etkinlikalanlarınıntekbiröğ-rencimerkezindedeğil,kampüsiçerisindedağınıkola-rak konumlanmaları, bu alanlara kolay ulaşamadığınıbelirtenkatılımcısayısınıarttırmaktadır.

Kampüs içindeki sosyal ve kültürel etkinlik alanla-rının kullanıcı profilini belirlemeyi amaçlayan soruda,tümkampüssistemlerinde,sosyalvekültüreletkinlikalanlarınınkullanıcıprofilini“öğrencilerveöğretimgö-revlilerinin” oluşturduğu sonucuna ulaşılmıştır. Kentüniversitesi ve kent dışı kampüste, ikinci yüksek de-ğerlendirme“öğrenciler”,endüşükdeğerlendirmeise“öğrenciler,öğretimgörevlilerivekentliler”olarakta-nımlanmıştır.Fakatkentiçikampüste,sosyalvekültü-reletkinlikalanıkullanıcıprofilitanımlamalarında,“öğ-renciler, öğretimgörevlileri ve kentliler” yüzdelerinindiğerkampüssistemlerineoranladahayüksekolduğugözlenmektedir.

Kent içikampüskonumundakiYıldızTeknikÜniver-sitesi YıldızMerkez Kampüste, kullanıcı profili tanım-lamalarındaortayaçıkanyüzdelerindiğerkampüssis-temlerine oranla daha yüksek olması üniversite ilekentarasındakiiletişimebağlanabilir.KentdışındayeralanKoçÜniversitesiSarıyerKampüsüilekentarasın-dakiulaşımzorluğu,kentüniversitesiolanBahçeşehirÜniversitesi Beşiktaş Kampüsü’nün yeni kurulmuş ol-ması,kentileiletişimininyeterliolmaması,buyüzde-lerinin düşük olmasına neden gösterilebilir. Üniversi-telerineğiticivebilinçlendiricigörevidedüşünülerek,kentileilişkisinindahaetkinvebelirginhalegetirilme-siönemsenmelidir.

Katılımcıöğrencilere,kampüslerindemevcutolma-yansosyalvekültüreletkinlikalanlarıiçinkenttenya-rarlanıp yararlanmadıkları sorularak, kentin sosyalmekânolarakalgılanıp,kullanımınındeğerlendirilmesiamaçlanmıştır.Bununyanısırakenttenyararlanmıyor-larsa,yararlanmamanedenlerisorulmuşvecevapse-çenekleri verilerek katılımcıların değerlendirilmesi is-tenmiştir.

Kampüs sistemlerinin tümündeüniversiteöğrenci-

leri, kampüslerindemevcut olmayan sosyal ve kültü-reletkinlikalanlarıiçinkenttenyararlandıklarınıbelirt-mişlerdir. Koç Üniversitesi Sarıyer Kampüsü’nde katı-lımcıöğrencilerin%18’i,BahçeşehirÜniversitesiBeşik-taşKampüsü’nde%10’u,YıldızTeknikÜniversitesiYıl-dızMerkez Kampüs’te%22’si kampüslerindemevcutolmayansosyalvekültüreletkinlikalanlarıiçinkenttenyararlanmadıklarınıbelirtmişlerdir.

Kampüslerindemevcut olmayan sosyal ve kültüreletkinlikalanlarıiçinkenttenyararlanmamanedenleri,kampüssistemlerinegörefarklılıklargöstermektedir:

Kent içi kampüste, yüksek oranda (%82) “kenttekisosyal etkinliklere ayıracak vaktim yok” değerlendir-mesi yapılırken, “diğer” (%18) seçeneğini işaretleyenkatılımcıöğrencilerisekenttekietkinliklerdenveetkin-likalanlarındanhaberdarolmadıklarınıifadeetmişler-dir.

Kent üniversitesinde ise, mevcut olmayan etkinlikalanlarıiçinkenttenyararlanmamanedenleri%60ora-nında“kenttekisosyaletkinliklereayıracakvaktimyok”şeklinde,%40oranında“üniversiteninbenimihtiyaçla-rımacevapvereceksosyaletkinlikalanlarıyeterli”şek-lindedeğerlendirilmiştir.

Sadece kent dışı kampüste, “üniversite-kent ulaşı-mıyeterlideğil”(%45)şeklindedeğerlendirmeyapıldı-ğı gözlenmektedir. Budeğerlendirme,üniversite-kentarasındaetkinbirulaşımağınınoluşturulmasıgereklili-ğinibelirtmektedir.

Öğrencilere,kampüslerindekisosyalvekültürelet-kinlik alanları yeterli olsabile, kentin sosyal imkanla-rındanyararlanıpyararlanmadıklarısorulduğundaise;kampüssistemlerinintümündeöğrencilerkentinsos-yalimkanlarındanyararlanacaklarınıbelirtmişlerdir.

SonuçlarÇalışmakapsamında İstanbul’dayeralan,KoçÜni-

versitesiSarıyerKampüsü(kentdışıkampüs),Bahçeşe-hirÜniversitesi Beşiktaş Kampüsü (kent üniversitesi),YıldızTeknikÜniversitesiYıldızMerkezKampüs(kentiçikampüs) öğrencileri ile yapılan anket çalışmalarında,farklı üniversite kampüs sistemlerinde üniversite öğ-rencilerinin,sosyalvekültüreletkinlikalanıkullanım-larıdeğerlendirilerekaşağıdakisonuçlaraulaşılmıştır:

Kent içi kampüs ve kentüniversitelerinde, üniver-siteöğrencilerikampüslerindekisosyalvekültürelet-kinlik alanlarını “yetersiz” bulmaktadırlar. Kent dışıkampüslerdeüniversiteöğrencilerinin, sosyal vekül-türeletkinlikalanlarını“yeterli”bulmayüzdesinin,di-ğer kampüs sistemlerine oranla daha yüksek olduğugözlenmektedir.



Kampüsün kent içinde yer alması, kampüse ulaşımkolaylığı,manzaragibiçekicisebeplerin,kampüssosyalve kültürel etkinlik alanlarının tatil günlerindeki kulla-nımyüzdesiniolumluyöndeetkilediğidüşünülmektedir.

Tümkampüssistemlerinde,sosyalvekültüreletkin-likalanlarınınkullanıcıprofilienyüksekoranda“öğren-cilerveöğretimgörevlileri”olaraktanımlanmıştır.Kentiçikampüslerde,sosyalvekültüreletkinlikalanıkullanı-cıprofilitanımlamalarında,“öğrenciler,öğretimgörev-lilerivekentliler”yüzdelerinindiğerkampüssistemleri-neoranladahayüksekolduğugözlenmektedir.Üniver-site öğrencilerinin üniversite-kent bütünleşmesi hak-kında bilinçlendirilmesi ve kent ile kampüs ilişkisinindahaetkinvebelirginhalegetirilmesidüşünülmelidir.

Kampüssistemlerinintümündeüniversiteöğrencile-ri,kampüslerindemevcutolmayansosyalvekültürelet-kinlikalanlarıiçinkenttenyararlanmaktadırlar.Bubağ-lamda,üniversiteöğrencilerinin,kentibirsosyalvekül-türelmekânolarakalgılayıpkullandığıgörülmektedir.

Kent merkezinde konumlanan üniversitelerdekiasıl tasarımamacı kent ile bütünleşmek ve kent hal-kını aydınlatmaktır. Bu üniversitelerin kentsel sıkışık-lıkvearsayetersizliğinedeniylekentbünyesindekisos-yal ve kültürel mekân ve aktivitelere yöneldiği açık-tır.Bunedenlekentmerkezindekonumlanmışüniver-sitelerdeöğrenciler, kent bünyesindeki sosyal ve kül-türelmekân ve aktivitelerden yararlanması konusun-dabilinçlendirilmelidir.Üniversitetarafındandüzenle-neneğitici,kültürelvesportiforganizasyonlariçinkentmekânlarından yararlanılması kent halkının katılımınıolumluyöndeetkileyecektir.Ayrıcaüniversitebünye-sindekimevcut sosyal alanlarınhalkkullanımınaaçıl-masıöğrenci-kentlibütünleşmesini sağlarken,üniver-siteyi sosyal bütünleşme ortamı haline getirecektir.Kentlilerin yararlanabileceği eğitici programların üni-versitebünyesindesunulmasıüniversitelerinasılama-cıolaneğitimişlevinigüçlendirecektir.Kentmerkezin-dekonumlanmalarınedeniylekolayulaşımkonusundaönplanaçıkanbusosyalmekânlarınçekicialanlarıola-raktasarlanması(içmekântasarımı,manzarayönüvb.ile)haftaboyukullanımınaolanakverir.Budurumsos-yaletkileşimortamınındevamlılığınısağlamaktadır.

Kent dışında konumlanan üniversitelerde kampüsbünyesindekisosyalvekültürelmekânlaryeterliolsa-larbile,kentilebütünleşmekonusundayeterliolama-dıklarıgörülmektedir.Genişkampüssınırlarınedeniy-lekampüsbünyesindekisosyalvekültürelmekânlarakolayulaşamamabirtasarımproblemiolarakkarşımı-zaçıkmaktadır.Budoğrultuda,tümsosyalvekültürelmekânveaktivelerinmerkezibiralanda(meydan,yapıvb.)toplanmasıdüşünülebilir.Ayrıcafakülteyadaida-

ribirimlerdenbusosyalmekânlara,dışhavakoşulları-naasgariderecedemaruzkalarakulaşımısağlayange-çitlertasarlanabilir.Kentli-öğrencibütünleşmesinigüç-lendirmek amacıyla kentli kullanımına olanak verensosyalvekültürelorganizasyonlardüzenlenmeli;kolayulaşımsağlamakamacıylakampüs-kentarasındaetkinbirulaşımağıoluşturulmalıdır. Farklı kullanıcı kapasi-telerinesahip,topluorganizasyonlarındüzenlenebile-ceğimekânların oluşturulması ve kentlinin kullanımı-nın cesaretlendirilmesi kentli-öğrenci arasında sosyalbütünleşmesağlanmasıaçısındanönemlidir.Ayrıcage-nişkullanımalanlarınasahipkentdışıkampüslerdebugibisosyalvesportifaktivitelereimkânverenalanlarınoluşturulmasıgüçolmayacaktır.

Ülke ve bölgelere göre değişen sosyal, kültürel veekonomik özellikler, yaşambiçimleri, iklimözellikleri,üniversiteninkentiçikonumu,kampüssistemleri,üni-versitelerin akademik sistemleri vb. faktörler üniver-sitelerdekisosyalvekültüreletkinlikalanıkullanımla-rındafarklılıklaryaratabilmektedir.Bubağlamda,fark-lıülkevebölgelerdekiüniversitelerintasarımsüreçle-rinde,üniversitelerdekisosyalvekültüreletkinlikalanıkullanımlarınınyenidenelealınarakdeğerlendirilmesifaydalıolacaktır.

Kaynaklar1. TürkDilKurumu(www.tdk.gov.tr,bkz.Üniversite).2. Sönmezler, K., (1995),Üniversiteler, Yüksek Lisans Tezi,

MimarSinanÜniversitesiFenBilimleriEnstitüsü.3. Türeyen, M. N., (2002), Yükseköğretim Kurumları-

Kampuslar,TasarımYayınGrubu.4. Mantran,R.,(1989),Osmanlı İmparatorlukTarihi2(Çe-

viri:1995,S.Taninli),CemYayınevi,İstanbul.5. Kortan,E.,(1981),ÇağdaşÜniversiteKampuslarıTasarımı,

ODTÜMimarlıkFakültesiBasımİşliği.6. Erkman,U., (1990),BüyümeveGelişmeAçısındanÜni-

versite Kampüslerinde Planlama ve Tasarım Sorunları,İ.T.Ü.MimarlıkFakültesiBaskıAtölyesi.

7. Çağlar, C., (1976), Kampus Tipi Üniversite ModelineYaklaşım ve Bunun Eskişehir Kentinde Uygulanması,YayınlanmamışYüksekLisansTezi,EgeÜniversitesi,GüzelSanatlarFakültesi,İzmir.

8. Tekeli,İ.,(1972),BüyükKentDışıÜniversitelerinKuruluşYeriSorunlarıÜzerine,MimarlıkDergisi,(12):36-40.

9. www.yok.gov.tr/content/view/527/222/lang,tr/;24.04.2011;17.24.

10.Erçevik, B., (2008), Üniversitelerde Sosyal MekanKullanımlarının İncelenmesi: Kent Üniversitesi, Kent İçiVe Kent Dışı Kampüsler, Yayınlanmamış Yüksek LisansTezi, Yıldız teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,İstanbul.

11.http://www.ku.edu.tr;24.04.2011;17.24.12.http://www.bahcesehir.edu.tr;24.04.2011;17.24.13.http://www.yildiz.edu.tr;24.04.2011;17.24.

21. Yüzyıl Tasarım Ortamında Süreç, Biçim ve Temsil İlişkisi

Relationship between Process, form and Representation in the Design Environment of 21st Century

Bülent Onur TURAN1

Research in design and design methodologies began to appear in industrialized societies in the 1950s and 1960s and design, as an act been described in various ways. After this period, ex-amination of, and debates over the contents and components of design, as well as such topics as the thinking process of the designer, gradually increased and in this context new theories and methods emerged. Today, these examinations and de-bates have gained a new dimension in terms of developments in science and technology, particularly with the involvement of computer environment and computational technologies in the design process. This work is focused on the interactive transformations between the process, form and representa-tion which determine contemporary architectural discourse.

Key words: Form; design theory; design process; representation; de-sign media and interaction.

MAKALE / ARTICLE

m

garonjournal.c

om

MEGARON 2011;6(3):162-170

1Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Enformatik Bölümü, İstanbul 1Department of Informatics, Mimar Sinan Fine Arts University, Istanbul, Turkey

Başvuru tarihi: 20 Ekim 2011 (Article arrival date: October 20, 2011) - Kabul tarihi: 21 Aralık 2011 (Accepted for publication: December 21, 2011)

İletişim (Correspondence): Yrd. Doç. Dr. Bülent Onur TURAN. e-posta (e-mail): [email protected]


Tasarımve tasarımmetodolojileri üzerineyapılanaraştırmalarendüstrileşentoplumlarda1950ve1960’lardaartarakgörülme-yebaşlamışvetasarım,bireylemolarakçeşitlişekillerdetanım-lanmıştır.1Budönemdensonratasarımıniçeriği,bileşenleri,ta-sarımcınındüşünselsürecivebenzerikonulardasorguvetartış-malargiderekartmışvebubağlamdayenikuramveyöntemlerortayakonmuştur.Günümüzde,bilimveteknolojidekigelişme-lerle,özellikledebilgisayarortamıvesayısalteknolojilerin,tasa-rımsürecinedahilolmasıilebutartışmalaryenibirboyutkazan-mış,teorivepratiktekibudönüşümleryenisöylemleriberabe-rindegetirmiştir.Bumetin,güncelmimarlıkvetasarımsöyleminibelirleyen,süreç,biçimvetemsilüçgenindekietkileşimlidönü-şümlereodaklanmaktadır.

Anahtar sözcükler:Biçim;tasarımkuramları;tasarımsüreci;temsil,tasarımortamıveetkileşim.

GirişTasarımdünyasındaveonunbirparçasıolanmimar-

lıkalanında,özellikle1990’lıyıllarınteorivepratiğindeyoğunlaşarak artan söylemlerde, tasarlama, süreç vetemsil ilişkilerinin dönüşümüne dair önemli gelişme-lerinolduğuortayakonmuştur.Teori vepratiktekibudeğişimlerin,birideolojinin,estetikkaygılarınyarattığıyenibirakımınveyayenibiranlayışınsonucuolmasın-

dançok,yenibirtasarımortamınıngetirdiğitasarımveüretimsürecinedairolduğugözükmektedir.Bunundaodağındabilgisayarvesayısalteknolojilerbulunmakta-dır.Yüzyıllariçerisindebelirlibirtecrübevebilgibiriki-miylegelişenmimarlıkpratiği,gelenekselbirsürecideberaberindegetirmektedir.Ancakbilgisayarınyenibirtasarımortamıolarakortayakonması,tasarlamaeyle-mi,tasarım,üretimsüreciiçerisindebulunanbirtakım



kabullerinsorgulanmasınaveyenikavramlarınortayaçıkmasınayolaçmıştır.Buyeniortamınolanaklarısaye-sindegerçekleşenmimarlıkpratiğindekibugözlegörü-lürdeğişim,araştırmacılartarafındandevrimniteliğin-debirgelişmeolarakdeğerlendirilmiştir.

Bilindiğigibitasarlamaeylemialgılarınvemantığınetkinolduğubirakılyürütmesürecidirancaktasarım-cının aklından geçeni, zihinsel faaliyetlerini anlamakiçinyapılançalışmalar,bufaaliyetleriaçıkvetamola-rakortayakoyamamıştır,ancaktasarımcınınizlediğiso-nuçürünegidenyollarıgöstermesibakımındananlam-lıdır.Mimarlıktatasarımsürecininbilimselolarakaçık-lanıpaçıklanamayacağı,akıl,mantık,yetenek,yaratıcıdüşüncegibietmenlerinbusüreçtenederecedeetkinkullanıldığıyıllardırtartışılmaklaberaber,tasarımcınınkişiseltasarımsürecindeizlediğiyollarçeşitlişekillerdeformüleedilmiştir.Busüreçlertasarımkuramlarıvesa-yısaltasarımmodelleribaşlıklarıaltındaincelenebilir.

Geleneksel tasarım süreci, görseldüşünceyedaya-lı, tasarım düşüncesinin temsil ortamında çizim,ma-ketgibitekniklerlegeliştirildiğivebiçimlendiğibirsü-reçolaraktanımlanabilir.Buradatasarımcının,öngör-düğüvetemsilortamlarıaracılığıylageliştirdiğisonuçbiçimeadımadımgidenbiryolizlediğisöylenebilir,bubakımdantemsillerinönemliroloynadığıdüşünülmek-tedir.Birçokkuramcıtemsillerintasarımcınınvazgeçil-mezyardımcısıolduğunu,özellikleeskizlerin tasarım-cınındüşüncelerinisomutlaştırarakkendisiyleolandi-yalogunusağladığınıveeskizinyenidenyorumlamayaolanaktanıyanbelirsizvebulanıkortamında -ki tasa-rımcılarınCADkullanmasıüzerindekitartışmalar,CADortamınınkavramsaltasarımiçingerekliolanbubelir-sizortamısağlamadığıüzerinedir-yeniolasılıklarıfarkederek tasarımını geliştirdiğini savunmaktadır.2 Yaniortam tasarımcı için bir geri besleme aracıdır ve ge-liştirilen tasarımıngeliştirmebiçiminibelirlemektedir.Bununlaberaber,bilgisayarıntasarımsürecineenteg-reolmasıylayenitasarımveüretimimkanlarıdoğmuş-turvebuimkanlarınışığındatasarım-biçimüretmeaçı-sındanyenibireşiknoktayagelindiğidüşünülmektedir.

Bilgisayarın mimarlık ortamında yaygın kullanımı,tasarımgeliştirmeyedahiledilmeyençizimvegörsel-leştirmeye dönük bir sunum aracı olaraktır. Bununlaberaberbilgisayarıtasarımgeliştirmearacıolarakkul-lananlarınvebukonudaaraştırmayapanlarınsayısıgi-derek artmakta, disiplinler arası araştırmalarla para-metrik,algoritmik…vb.birçokyöntemdenenmekteveyenitasarımyöntemleriolarakmimarlıkpratiğineek-lenmektedir. Bilgisayar ortamında diğer ortamlardanfarklıolarakbilgisayarıhembirtemsilaracıolarakkul-lanmakhemdebirtasarımortağıolarakgörmekmüm-

kündür.Tasarımcı,öngördüğüsonuçbiçimegidenyol-dabilgisayarıtasarımgeliştirmearacıolarakkullanabi-leceğigibi,öngördüğüilişkilerağıvasıtasıylakendisinindüşünmediğibirbiçiminbilgisayarortamıaracılığı ileortayaçıkmasınıdasağlayabilmektedir.

Sayısal tasarım ortamının mimarlık disiplinine en-tegreolmasıylafarklıkatmanlardadönüşümleritanım-lamakmümkündür.Bahsedilendeğişimkatmanlarını;

• Kavramlarındeğişimi:Bir takımparadigmalarınoluşmaaşamasındaolması,değişmesisözkonu-sudur.Literatürveteorioyöndeilerlemektedir.

• Tasarım pratiğindeki değişim: Tasarımcının du-rumu,tasarımsürecinindeğişimiCAD(Compu-terAidedDesign)-DAD(DigitalArchitecturalDe-sign).

• Üretimdekideğişim:CAD-CAMteknolojileri.

• Teknolojikgelişmelerdenetkilenendeneyselveradikalçalışmalar,

şeklindesıralamakmümkündürvebumakale“tasa-rımpratiğindekideğişim”üzerindedurmaktadır.

Tasarlama Eylemi ve BileşenleriTasarım, tasarım araştırmacıları tarafından; “Belir-

sizlik içerisinde karar verme”,3“Fiziksel bir yapının doğ-ru fiziksel bileşenlerini bulmak”,4“Şimdiki zamanın ger-çeklerinden gelecek zamanın olasılıklarına hayali sıç-rama”,5“Problem çözüm süreci”,6“Bilişsel iş”,7“Eylem içinde yansıma”,8“Bilgi tabanlı etkinlik”9gibiçeşitlita-nımlarlayorumlanmıştır.Bubağlamdatasarım,belirlibirprobleminçözümüneyönelikorganizasyonvekararvermesüreciolarakgörülebilir,mimariisemekan,bi-çimvedüzenleilgiliçözümlereyöneliktir.

Tasarımvetasarlamaeylemineyöneliktanımlarart-tırılabilir.Ancaktasarımıanlayabilmekiçinfarklıalan-lardaki tasarlama eylem ve etkinliklerini karşılaştır-mak,farklıdisiplinlerintasarımınasılalgıladığınıanla-makönemlidir.Lawson,tasarımınüretimeyönelikbiretkinlik olduğunu, bununla beraber farklı alanlarda-ki tasarımcılarınortayakoyduklarısonüründeönem-lifarklılıklarbulunduğunusöylemektedir.Örneğin,birinşaat mühendisi için, bir kirişin boyutlarının hesap-lanmasısürecibirtasarımişidir.Ancakinşaatmühen-

1 Jones,1992.2 SchonveWiggins,1992; Goldschmidt,1994;Suwa, PurcellveGero,1998.3 Asimow,1962.4 Alexander,1964.

5 Page,1966.6 NewelveSimon,1972.7 Akın,1986.8 Schon,1987.9 Coyne,1990.

Bülent Onur Turan, 21. Yüzyıl Tasarım Ortamında Süreç, Biçim ve Temsil İlişkisi

CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 3


disini sonuca götüren süreç ile birmoda tasarımcısı-nıntasarlarkenvesonucaulaşırkengeçirdiğisüreçol-dukça farklıdır. İkidurumdadaanalizindışında,mev-cutproblemebirçözümgetirilmektedir.Buradakirişintasarımı,adımlarıöncedentahminedilebilen,sistema-tik,mekanik vematematiksel olan algoritmik düşün-cesüzgecindengeçirilmişbirçözümleortayaçıkarılır-ken,modatasarımcısınınkoleksiyonu,belirsiz,karma-şık,kendiliğindengelişensezgiselbirdüşüncebiçimi-ninürünüdür.Tasarım,hemkesin,hembelirsizfikirle-re,hemsistematik,hemkaotikdüşüncebiçimleriyle,hemhayalgücü,hemmekanikhesaplamalarlauğraş-maktadırvemimarlık,içmimarlık,endüstriyelürünta-sarımı,kentselplanlama,peyzajtasarımıgibitasarım-cınınhemestetikhemişlevselbirsonuçürüneldeet-mesigerekendisiplinlertamdabuspektrumunorta-sındayeralmaktadır.10

Tarihsel süreç içerisinde tasarımkavramını, kuram-larıveyöntemleriniaçıklamayıamaçlayan,biçimselüs-lupyaklaşımları,felsefiakımlar,teoriler,tasarımetkinli-ğinibilişselbirsüreçolarakanalizedenyaklaşımlargibibirçokbilimselçalışmanınbulunduğubilinmektedir.Buaraştırma,bahsedilençalışmalardandayolaçıkarakta-sarım etkinliğini; düşüncenin analizi; sürecin analizi; strüktürün analizi; stratejinin analizi; yaklaşımların analizigibibelirlibaşlıklaraltındaelealmıştır.Bubile-şenleringünümüztasarımdünyasındageçerliliğiniko-ruduğunukabuletmekleberaberbazıgözlegörülürde-ğişim ve dönüşümlerin yaşandığı da bir gerçektir. Budurumun ana sebebi de sayısal teknolojilerin getirdi-

ğiyenitasarımvetemsilortamıolarakgözükmektedir.

Sayısal Tasarımın DönüştürdükleriTasarımetkinliğibileşenlerinebakıldığındadüşünce,

strateji ve yaklaşımların kullanımbiçimlerinin, sayısaltasarımda da uygulandığını görmekmümkündür. Bu-nunlaberaberençarpıcıdeğişim,Şekil1’debetimlen-diğiüzere“süreç”,“biçimsel strüktür”kullanımıvebi-çimalgısıüzerinedir.

Öncelikle süreç üzerinde durursak; Tanyeli, sayısaltasarımıbirdevrimolaraknitelendirdiğimakalesindetanımladığıgibi,bilgisayarteknolojilerinintasarımaka-tılmasıyla beraber, geleneksel olarak yürütülen tasa-rımveüretimsürecinin,birbirinitakipedendüşeyya-pılanmadakibirhiyerarşiden,yataybiryapılanmahali-nialan,birbiriiçenegeçen,melezleşenyapıyabürün-düğügörülmektedir.11Bubağlamdahemkişisel,hemdeorganizasyonelboyutta,sürecindeğişiminigözlem-lemekmümkündür.

Dönüşenorganizasyonelsüreç,tasarımbilgisiniüre-timbilgisihalinegetirmiş,tasarımsüreciaynızamandaüretimsürecihalinegelmiştir.Sayısalüçboyutlumode-linaynızamandatasarımkararlarınınverildiği,biçiminaraştırıldığı,performansvemekananalizlerinindeğer-lendirildiği,üretimedeyönelikbirtemsilbiçiminihalinialması,geleneksel tasarımsüreciveüretimanlayışınıdeğiştirmiştir.Oosterhuis’intanımıyla“file to factory”şeklinde,dosyadanfabrikayasayısalbilgininişlenmesi,arada kağıt tabanlı bir ortamagereksinimduymadansayısalbilginindirektolaraküretimegirmesi, tasarımveüretimsürecininbirbirininiçinegeçmesinisağlamış,tasarımbilgisiüretimbilgisinihalinialmıştır.12BununlaberaberBIM(BuildingInformationModeling)adıveri-

10 Lawson,2006.11 Tanyeli,2008.

12 Oosterhuis,2004.

DÜŞÜNCE

SÜREÇ

STRÜKTÜR

STRATEJİ

YAKLAŞIMLAR

Tasa

rlam

a Ey

lem

i Bile

şenl

eri

Sezgisel DüşünceSistematik Düşünce

Kişisel SüreçOrganizasyonel Süreç

Geometrik StrüktürOrganik Strüktür

Doğrusal StratejiDöngüsel Strateji, ...

TümdengelimTümevarım, ...

Şekil 1. Tasarlama eylemi bileşenleri.



lenBinaBilgiModellemesistemlerisayesinde,tasarla-nannesneninbiçimselgeometrisi,performansanaliz-leri,üretimdetayları,maliyethesaplarıgibibirçokpa-rametrenin tekbir dosyadabir araya gelmesiyle,mi-mar,mühendis,müteahhitvemüşterininortakdoku-manıbirsayısaldosyadanibaretolmuştur.

Dönüşenkişiselsüreç,fikiraraştırmanınyeniyolla-rınıortayaçıkarmış,fizikseldensayısala,sayısaldanfi-zikseleikiveüçboyutludönüşümler,sayısalteknoloji-lersayesindemümkünhalegelmiştir.Busayedeoluşanyenitanımlamalar,yenikavramlar,başkatürdenbiral-gılamabiçimininortayaçıkmasınısağlamıştır.

20. yüzyıl mimarlık söyleminde, bir temel gibi ka-buledilenkalıcılıkvedurağanlıkkavramları,21.yüzyıl-da değişkenlik ve dinamiklik kavramlarıyla yer değiş-tirmektedir.GillesDeleuzefelsefesindedekavramsal-laştırılan,D’ArchyThompson’un1917’deyazmışoldu-ğu “On Growth Form” çalışmasından referans alarakbiyolojikmetaforlarıkullananoluş,evrilme,dönüşme,başkalaşmagibi kavramlarmimarlık söylemindeyeri-nialmaktadır.13Bukonudayapılabilecekolan ilkçıka-rım,mimarlıkta biçim üzerine yoğunlaşan gelenekselanlayışların,yerinisüreçüzerindendüşünmeyebırak-tığışeklindeolabilirvetasarımsürecininkendisininbirtasarımkonusuhalinegeldiğisöylenebilir.

Biçiminbirsüreklilikveilişkilerağıifadeettiği,ide-alsonbiçimibulmaiddiasınıngiderekzeminkaybetti-ği birmimarlık anlayışında, biçim artık kendi oluşumdöngüsüiçindeki,herhangibirnoktanındondurulmasıveya“emergent”yanibelirlenenilişkilerebağlıolarakortaya çıkan şeklinde tanımlanabilmektedir vebu ta-nımlamalarınortayaçıkmasınısağlayanenönemlikay-naklarındanbirisayısalortamınkendisidir.Buradage-lenekselvesayısalarasında,kavramlarındönüşümünüyakalamakmümkündür.Biçimiüretenüslupdeğilsüre-cinkendisiolduğuzaman,Kolarevic’indediğigibibiçim(form)kavramıyerinibiçimlenmeye(formation),biçimyapmakavramı(makingofform)yerinibiçimbulmaya(findingofform)bırakmaktadır.14

Biçimsel Strüktür ve Biçim AlgısıMimarlık tarihi boyunca biçim sosyolojik, psikolo-

jik,antropolojik,dini,politikbirtakımetkenvealgıbi-çimlerininetkisialtındayorumlanmış;iklimsel,yöreselvegelenekselbirtakımetkenlerleoluşturulmuştur.Mi-lattanöncekiyıllardaMısırveYunanmedeniyetlerin-debilebuizlererastlamakmümkündür.ÖrneğinPisa-

gorvePlatokainatın,dörttemelelemanolantoprağısimgeleyenküp,ateşisimgeleyentetrahedron,havayısimgeleyenoctahedronvesuyusimgeleyenicosahed-rongibigeometrikelemanlardanoluştuğunuilerisür-müş,budüşüncelerortaçağmimarisinideetkilemiştir.

Sosyolojik,psikolojik,antropolojik,dini,politik,iklim-selgibietkenlerinmekan-biçimalgısıvebiçiminoluştu-rulmasısürecindeoldukçaetkiliolduğugözlemlenmek-tedir.Çeşitlikuramcılar,çeşitlidönemlerdeortayaçıkanbiçimlerintoplumlarüzerindeegemenolanpolitikanınbiruzantısıolduğunusavunmaktadır.Örneğinkarede-mokrasiyisimgelerken,piramitoligarşiyiyadamerke-ziplanmerkeziidareyisimgelemektedir.Materyalistbirbakışaçısıylatümelbiçimibelirleyençevrekoşulları,ik-lim,coğrafivejeolojiközelliklerdir.Örneğinkaresoğukiklimlerdeısıkaybınıminimumaindirmekiçin,dikdört-gen ısıkazancınıazaltmak içinsıcakvenemli iklimler-de, içavluluplanlar ise ısıkaybını sağlamak içinsıcakvekuruiklimlerdekullanılmaktadır.Biçim,antropolojikbakış açısıylabütününve/veyabütünüoluşturanele-manların insanfizyolojisi, postürü, vücutoranları gibietmenlerle oluşturulması şeklinde yorumlanmaktadır.Algıüzerineyapılan çeşitli çalışmalarda ise; yatay çiz-ginindevamlılık,rasyonellik,durağanlık;düşeyçizgininsonsuzluk;düzhatlarınrijitlik,kuvvet;eğrihatlarınes-neklik,yumuşaklık;spiralindünyadankopmaveyüksel-me;küpünbütünlük,eşitlik;dairemerkezilik;elipsha-rekethissiuyandırmaktave tasarımcıbupsikoloji yo-rumlardanbiçimeulaşabilmektedir(Şekil2).15

Biçimietkileyenbaşkabirfaktörisetemsilvetemsilbiçimlerindekideğişikliklerdir.Ortayaçıkanyenitekno-lojilerinvetekniklerindekideğişimlerin,mekanıkavra-yıştayadabiçimanlayışındadeğişimleryarattığıaçık-tır.Birçokmimarlık tarihçisi taşkesimi içingeliştirilenstereometritekniğini,15.yüzyıldaRönesansilebirlikteperspektifi,18.yüzyıldatasarıgeometriyive20.yüzyılbaşlarındaaksonometriyitemsildevetasarımgeliştir-medeeşikdönemlerolaraktarifetmektedir.Bilgisayarteknolojisinin tasarım ve görselleştirme için sunduğuimkanlarmimarlıktatasarım-biçim-görselleştirme-an-layışı ilişkisindeyenibireşikdönemegelindiğininsin-yallerinivermektedir.Bilgisayartabanlıgörselleştirmevetasarımteknolojilerininmekananlayışınınasıletki-leyeceğinibugünden söylemek zordur, çünkübu tek-nolojilerin tasarım sürecinde kullanılması yeni sayıla-bilecekvetartışmalıbiralandır.Bubelirsizliğerağmenbilgisayartabanlıtasarımteknolojileriyleçalışan,tasa-rımaraştırmalaryapankişivegruplarınsayısıgüngeç-tikçeartmaktadır.

1980’li yılların sonlarında ise parçalanmışlık, dina-mizm, değişkenler, sürprizmekanlar gibi kavramların

13 Oxman,2006.14 Kolarevic,2003.

15 Ünügür,1989.


hakimolduğuDekonstrüktivizmleberaber günümüzekadar olan süreçte, mimarların-mimari ofislerin ken-dilerineözgüçalışmayöntemleri,biçimeyaklaşımları,yapımtekniklerivebilgisayarteknolojilerikullanımla-rı,mimariningündeminibelirleyenkonularhalinegel-miştir.Teknolojikullanılarakyapılanbutürözgünyak-laşımlar, sayısal teknolojilerin tasarım ve biçim üret-meamacıylakullanımınamodelolmuştur.Eisenman’ınkavramsal diyagramları kullanarak yaptığı tasarım-lar,Hadid’inmodellerindebiçimintamamınıanlamakveanlatmak içingeçirgenliğivedeformeolmuşpers-pektifgörüntülerikullanması,Gehry’nineğriselbiçim-leri oluştururken NURBS eğrilerinden faydalanması,Lynn’inbiyolojiyegöndermeyapananalojikçalışmalarıgibiçeşitlibireyseltekniklerörnekolarakgösterilebilir.

1970’lerdegündemegelen tasarımsürecinde sayı-sal araçların kullanımı, 1980’lerde kişisel bilgisayarla-rınortayaçıkmasıveyaygınlaşmasınınardından,çizimprogramlarınıngelişmesiylemimarlıkortamınagirmiş-tir.Öncelerisadecebirçizimaracıolarakdüşünülenvekullanılanbilgisayarortamıveteknolojileri,günümüz-debirbiçimvetasarımgeliştirmeamaçlıolarakgörül-mekte,kuramsalvedeneyselçalışmalarbuyöndege-lişmektedir.Buortamınsadecetemsilvesunumortamı

olarakkullanılmadığı,aynızamandatasarımgeliştirme,biçim türetmevedönüştürme,Kolarevic’indeğimiylesayısalmorfogenez,aracıolarakkullanıldığıgünümüz-de, sürekli yeni tasarımyöntemleri ortaya konulmak-tavetartışılmaktadır.Gelenekselyöntemlerdenolduk-çafarklıolanbuyöntemler,Kolarevictarafındansayı-saltasarımyöntemlerişemsiyesialtında,Öklitdışıge-ometriler, topolojik, parametrik, performansa dayalı,güçalanlarınıntanımlanmasınadayalı,biçimdeğişim-lerinedayalı,genetiğedayalıyaklaşımlargibiçeşitlişe-killerdesınıflandırılmıştır.Kolarevic’egöresayısaltasa-rımyöntemlerindenöncemimaribiçimeyaklaşım;Ök-lit geometrisinin tanımladığı elemanlarla ve bunlarınoluşturduğu kompozisyonlarla sınırlıydı. sayısal tasa-rımdaiseNURBStekniğindeeğriselyüzeylerinoluştu-rulmasıiçin,kontrolnoktalarınınparametrelerininde-ğiştirerekoluşturulmasındaolduğugibibambaşkayak-laşımlar söz konusudur.16 Bu teknolojilerin kullanımınispetenyenive spekülasyonlaraaçıkbirkonuolma-sına rağmen, yapılan çalışmalar güngeçtikçeartmak-tadır.Bubağlamdabuyaklaşımlarımilerideanlayışın-

16 Kolarvic,2003.

Şekil 2. Biçimin oluşturulması ve yorumlanışındaki çeşitli etmenler (Ünügür, 1989).



datamolaraknegibibiretkiyapacağınışimdidensöy-lemekzordur.Ancakbireşiknoktasınagelindiğiaçıktırvegelinennoktanınnegibisonuçlardoğuracağınıza-mangösterecektir.Mitchell’ındeyimiyle,sayısalaltya-pılarşehirlerinvebinalarıniçineişlendikçe,yenibiçim-ler ve mekansal organizasyon yöntemleri ortaya çık-maktadır.17Budurumunetkilerigünümüzdehissedilsedetamolarakanalizidahadauzunbirzamanalacaktır.

Buradan şu sonuca varılabilir: Her türlü algı, anla-yış,kavrayışındışında,biçimisınırlayanenönemliet-kenlerdenbiri,tasarımcınınhayalgücündençok,elde-kiteknikveteknolojikimkanlardır.YaniMoneo’nundadediği gibi “…unutulmuş geometriler, temsillerinde-ki zorluklardandolayı kaybolmuşlardır”.18Terzidisherşeyinolduğugibişekillerindebirekonomisiolduğun-danvezamankısıtlamasınınbulunduğubirtasarımsü-recindemimarınmevcutaraçlarladasınırlandırıldığınıbubakımdanşekillerinekonomikolarakkullanmazo-runluluğudanbahsetmektedir.Gelenekseltasarımsü-recindeyüzyıllarboyuncakullanılancetvel,gönye,ilet-ki,pergelgibiaraçlaraveÖklitgeometrisineuygunola-rak,düzveparalelçizgiler,düzgündaireveyaylardikaçılar, üçgenler, kareler ve dikdörtgenler gibi şekillerbu ekonomiyi belirlemiştir. Ancak kağıdın daha kolayulaşılabilir olması, basım tekniklerinin gelişmesi, şef-fafkağıdıngeliştirilmesi,bilgisayarteknolojilerininda-hilolmasıgibiteknikveteknolojikgelişmelerbusınır-larıdeğiştirmektedir.19

Bulunduğumuzbilgiveiletişimçağındabiçim,sayısalortamınsunmuşolduğuimkanlarsayesindefarklıkav-ramlarla yeniden tanımlanmaktadır. Gözüken odur kiartıktasarımcınınbiçimaraştırmalarıkonusunda“bilgi-sayar” gibi bir ortağı bulunmaktadır vebu araştırma-ların yapıldığı ortam artık statik değil dinamik bir or-tamdır.Bubağlamda işin içinehareket ve zamangibikavramlardahilolmuştur.Zamanvehareket,devinim,davranış,animasyon,deformasyon,güçalanlarıgibialtbaşlıklarıdaberaberindegetirmiştir.Bununyanındata-sarımcının, tasarımını soyutlayarak biçim, mekan vedüzenedönükalgoritmikilişkileribelirlediği,bilgisaya-rınbuilişkileredayanaraksayısızalternatifürettiğiüret-kensistemlerüzerindeçalışmakmümkünolmuştur.

Kolarevic,sayısalteknolojilerinyarattığıtasarımor-tamını farklı yaklaşımları metodolojik sınıflandırma-yı yaparken sayısal tasarım ve üretim sistemleri ola-rakelealmıştır.Elealdığıtasarımmodellerinidesayı-salmorfogenezolarakdeğerlendirmişvebuyöntem-ler; Topolojik Mimarlık; İzomorfikMimarlık; Animas-yon Mimarlığı; Başkalaşım Mimarlığı Parametrik Mi-marlık;EvrimselMimarlık;PerformansMimarlığıbaş-lıklarıaltında toplamıştır.20Terzidis,hesaplamalı tasa-rımortamındaoluşturulanbiçimlerikavramsalolarakaçıkladığı çalışmasındabiçimi karakter ve kimlikbağ-lamındaayırmış:KarikatürBiçim;MelezBiçim;KinetikBiçim;KatlanmışBiçim;ÇarpıtılmışGörüşveAlgoritmikBiçimbaşlıkları altında toplamıştır (Şekil 3).21 Adı ge-çen başlıklardaki kavramlar, “oluş”, “evrilme”, “dönü-şüm”ve“deformasyon”adönükyapısıyla,biçiminge-lenekseltarifindenvealgısındaoldukçafarklıdır.

Buradananlaşılabilirkibiçimin,içindebulunulandö-

17Mitchell,1995.18Moneo,2001.19 Terzidis,2003.

20 Kolarvic,2003.21 Terzidis,2003.

Şekil 3. Terzidis’e göre hesaplamalı ortamın yarattığı biçimler (Terzidis, 2003).


nemininsanifaktörleri,çevrefaktörlerivetemsilşart-larıaltındatanımlanmaktadır.Bulunduğumuzdönem-de,özellikleTerzidis’inbahsettiğihesaplamalıbirdün-yanınyarattığıbiçimalgılamasında,sosyolojik,psikolo-jik,dini,politikveyerelbirtakımalgıbiçimlerininyeri-nebiçimin,kendiliğindenoluşum,melezlendirme,ha-reket,güçalanı,katlanmavefarklıgörselalgıbiçimlerigibifarklıkavramveanalojilerüzerindenalgılandığıgö-rülmektedir.Sayısalyöntemlerleortayakonan“biçim”bukavramlarüzerindentarifedilmektedir.

Temsilin DönüşümüTasarımcılardüşüncelerini ifadeetmekburadanal-

dıkları geri beslemelerle, tasarımı yeniden yorumla-mak için her zaman temsile başvurmuşlardır. Bu an-lamdayaratıcılıktatasarımcınıntemsilleolanilişkisibü-yükroloynamaktadır.

19.yyöncesikullanılanyöntemmaketileçalışmakiken,kağıdınkolaycaulaşılabilirbirmetahalinegelme-sindensonratemsilaracıöncelikliolarakkağıtortamıolmuştur.Bubağlamda“gelenekselinanatemsilaracıkağıtortamıdır”demekyanlışolmaz.Buradaeskizbü-yükönemtaşımaktadır.Eskizinbelirsizvebulanıkya-pısı,herçizilençizgininpotansiyelanlamlar taşıması-nıvefarklıyorumlamalaraaçıkolmasınısağlamaktadırve tasarımcının buradanbeslendiği düşünülmektedir.Günümüzdeisebilgisayar,yenibirtemsilortamısun-maktadır ve bu ortamgelenekselin dışında başka di-namikleresahiptir.Kağıtortamında2boyutluçizgiler-den,makette3boyutlubiçimvemekanlardanbahse-dilebilirken,sayısalortamda4.boyuttazamanve“n”boyutta performanstan bahsetmek mümkündür. Budurumda kağıt ortamıyla olan etkileşim ile bilgisayarortamıyla olan etkileşim birbirlerinden farklı olacak-tır.Oxman’agöresayısalortamıntasarımakatılmasıy-ladönüşenetkileşimbiçimleri4şekildeolmaktadır:22

• Sayısalolmayan temsil ileetkileşim:Tasarımcı-nın,eskiz,çizim,maketgibiaraçlarlatasarlananobjenintemsiliiledirektetkileşimi.

• Sayısal yapı ile etkileşim: Tasarımcının sayısalortamdaoluşturulan eskiz, çizim veyamodelleolanetkileşimi.

• Bir mekanizma tarafından oluşturulan sayısaltemsil ile etkileşim: Tasarımcının, tanımlanmışkurallarveilişkilerçerçevesindentüreticimeka-nizmalar tarafındanoluşturulan sayısal yapı ilegirdiğietkileşimdir.

• Sayısaltemsilioluşturansayısalortamileetkile-şim:Tasarımcınınsayısaltasarımıoluşturanme-kanizmailegirdiğietkileşimdir.

Yaniartıkbirtektemsilortamıvearacıyoktur.Bir-çok temsil ortamı ve aracı bulunmaktadır. Alterna-tif ortamlardaki farklı etkileşim biçimlerinin tasarım-cıyıfarklısonuçlaragötüreceğideaçıktır.Bununlabe-raber,basımveçoğaltımteknolojilerininicadıylayeni-den tanımlanan temsil,bilgisayar teknolojilerinin ica-dıyla tekrardönüşmüş, temsil ettiğinesne ileanlam-lıolmanındışındakendibaşınadaanlamlıhalegelmiş-tir.Yanitemsilkendibaşınadabirdeğertaşımaktadır.

Sayısal teknolojilerin getirdiği temsil ortamının ya-rattığıbaşkabir özellik ise rasyonel geometrikbiçim-lendirmeler kadar, irrasyonel organik biçimlendirme-nin de rahatlıkla kullanılabiliyor olmasıdır. Tasviri vetemsili zor olan geometrilerin, tasarımda kullanılma-dığıveneredeysetamamenunutulduğu,biçimreper-tuvarınınÖklidyengeometrilerileoluşturulduğudüşü-nülmektedir.23 Mevcut ortamlarda temsili kolay olangeometrilerherzamantercihedilmişlerdir.Mitchell’indeyimiyle:“Mimarlarinşaedebildikleriniçizdiler,çize-bildikleriniinşaettiler”.24

Tartışma ve SonuçlarTasarımüzerineyapılanaraştırmalardaneldeedilen

izlenimtasarımın,sezgiselvealgoritmikolaraktanım-laman tasarımdüşüncelerinin;kişiselveorganizasyo-neltasarımsüreçlerinin;tümdengelimsel,tümevarım-salveyabunlarıkapsayanyöntemlerinkullanıldığıtasa-rımstratejilerinin;rasyonelgeometrikveirrasyonelor-ganikbiçimlerinoluşturulduğutasarımstrüktürlerininbileşkesiolarakkaydedildiğidir.Bilgisayarteknolojileri-ninveyeniortamolaraktanımlanansayısaltemsilor-tamının,tasarımınbütünbubileşenlerinecevapverdi-ği,katkıdabulunduğudüşünülmektedir.

Tasarımbileşenleriolaraksaptanantasarımdüşün-cesi,psikolojisi,strüktürvestratejisiçokdeğişmemek-leberaber,temsilanlayışınındeğişimivesayısalorta-mınbirgetirisiolaraktasarımsürecininkendisibirta-sarımnesnesihalinegelmiştir.Buçokalternatiflivedö-nüşümlü temsil ortamı, beraberinde yeni kavramları,terminolojiyi,kuramları,yöntemleriveparadigmade-ğişimleriniberaberindegetirerek tasarımvemimarlı-ğınetkivearaştırmaalanınıgenişletmiştir. sayısalor-tamveteknolojilersayesindeartıkyaşadığımızgerçek-liğeparalelbirsanalgerçeklikbulunmaktadır.Busanalgerçeklikiçerisindetemsilnesnesi,kendinintemsiliol-duğuiçinbirmetahalinialmıştırvefizikselgerçekliktetemsilettiğinesnenindışındadaanlamlıdır.Artıkmi-

22 Oxman,2006.23Moneo,2001.

24Mitchekk,2001.



marlıkterminolojisine;oluşsalbiçim(emergent form), dinamik biçim (dynamic form), hiperyüzey “hypersur-face”, damla “blob”, melezleştirme (hybridization), to-polojk geometri (topological geometry), türetici ta-sarım (generative design), parametrik tasarım (para-metric design), izomorfik mimari (isomorphic archite-cure), performans mimarlığı (performative architec-ture), canlandırma mimarlığı (animated arcihtecture) gibi pek çok yeni kavram girmiştir. Bir çok kurambukavramlarıdikkatealarakgelişmektedir.Buradasayısalolanilebirliktetasarımcayenibirrolbiçildiğidesöy-lenebilir.Tasarımcıaynızamandakendisayısaltasarımaraçvebileşenlerinigeliştirenbiraraçgeliştiriciduru-munagelmiştir.Tasarımvemimarlığınetkialanıgeniş-lemişyeniuzmanlıkalanlarıortayaçıkmıştırancakaynızamandatasarımdisiplinleri, tasarlamaveüretimsü-reçleribakımındanbirbirinedahaçokyaklaşmıştır.

Bulunduğumuzdönemde,özelliklehesaplamalı birdünyanınyarattığıbiçimalgılamasında,sosyolojik,psi-kolojik,dini,politikveyerelbirtakımalgıbiçimlerininyerinebiçimin,kendiliğindenoluşum,melezlendirme,hareket,güçalanı,katlanmavefarklıgörselalgıbiçim-lerigibifarklıkavramveanalojilerüzerindenalgılandı-ğıgörülmektedir.Sayısalyöntemlerleortayakonan“bi-çim”bir“üslup”üzerindendeğil“süreç”üzerindenta-rifedilmektedir,yanibiçimyerinibiçimlendirmeye,bi-çimyapmakyerinibiçimbulmayabırakmıştır.

Sayısaltasarımınöngördüğüyöntemler,kâğıttaban-lıortamınürettiğitemsiliyetkavramlarıilegitgidedahaazkesişmektedir.Artarak,sayısalortamın,kağıttaban-lı ortamınmantığı içinde fakat sadecedahahızlı, ke-sinyadaçeşitlitemsiliyetlereimkanverenbiruzantı-sıolarakdeğerlendirilmediğinigörmekmümkündürvebuortamın farklı potansiyellereaçıkolduğu söylene-bilir.Ancakbudemekdeğildir ki sayısal tabanlı tasa-rım yöntemleri geleneksel tasarım yöntemlerinin ta-mamen yerine geçecektir. Melez yöntemlerin ve çe-şitliliğin geleceğin tasarımdünyasında önemli rol oy-nayacağı düşünülmektedir.25 Artıkfikir üretmenin çe-şitli yolları olduğunu, tek bir ortamda çalışılabileceğigibifizikselden-sayısalortama,sayısalden-fizikselorta-maaktarımlarınmümkünolduğunuvebuçeşitlilikiçe-risindetasarımaraştırmalarınınbirçokyöndegötürü-lebileceğinibiliyoruz.Bubağlamdafarklıortamlarlavearaçlarla-kağıt,maket,bilgisayar-etkileşiminelealın-masıönemlidir.Farklıortamlarlaetkileşimin,tasarım-cınınfarklıalgı,seziveduygularınahitapedeceğidüşü-

nülmektedirvetasarımcıyıfarklısonuçlaragötüreceğikabuledilmiştir.

NigelCross’un(1999),tasarımıinsanzekasınındoğalbirparçasıolarakbelirttiği,“tasarımıbütüninsanlarınyapabildiği, insanları hayvanlardan ve şimdilik maki-nelerdenayıranbirözellikolarak”26tanımladığıdaha-tırlayarak,bütünbudönüşümlerşöylebirsoruyuaklagelebilir:Elyeteneğininönplanaçıktığıgelenekselor-tamtasarımıtasarımcıbağlamındaözelleştirirken,sis-tematikbiçimdeöğretilebilensayısalortam,tasarımınherkestarafındanyapabileceğibirhaledönüştürülme-sinekatkısağlayarak, tasarımıanonimleştirmektemi-dir?Tasarımcıyıözelkılanbilgivetecrübesininyanın-da,gelenekselortamdaelbecerisi,sayısalortamdaiseyazılımkullanmayetkinliğimidir?Busorularıncevabı,belkidetasarımortamlarınıntamanlamıylaözümsen-mesindensonraortayaçıkabilecektirveyakıngelecektasarımdisiplinlerindebirçokyenidönüşümeaçıkgö-zükmektedir.

KaynaklarAsimow,A.,(1962),“IntroductiontoDesign”,Prentice-Hall,

NewYork.Alexander,C.,(1964),“NotesontheSyntesisofForm”,Har-

vardUniversityPress,Oxford.Bermudez, J., (1997), “Cyber(Inter)Sections: Looking into

theReal ImpactofTheVirtual intheArchitecturalPro-fession”,ProceedingsoftheSymposiumonArchitecturalDesign Education: Intersecting Perspectives, IdentitiesandApproaches.Minneapolis,MN:CollegeofArchitec-ture&LandscapeArchitecture,p.57-63.

Cross, N., (1999), “Natural Intelligence in Design”, DesignStudies,vol:20,p.25-39.

Goldschmidt,G.,(1994),“Onvisualdesignthinking:theviskids of architecture”, Design Studies, Vol. 15, Issue 2,April,p.158-74.

Jones,C.J.,(1992),“DesignMethods”,SecondEdition,JohnWiley&Sons,NewYork.

Kolarevic,B.,(2003),“ArchitectureintheDigitalAge:DesignandManufacturing”,SponPress,NewYork.

Köksal,A.,(1994),“MimarlıktaÇiziminBelirleyiciliği,Arreda-mentoDekorasyon”,Haziran,s.84-95.

Lawson, B., (2006), “HowDesigner Think”, Fourth Edition,Firstpublished1980,ArchitecturalPress,Oxford.

MitchellW. J., (2001), “RollOverEuclid:HowFrankGehryDesignsandBuilds”,J.FionaRagheb(ed.),FrankGehry,Architect,NewYork:GuggenheimMuseumPublications,p.352-63.

Mitchell,W.J.,(1995),“DigitalDesignMedia”,JohnWiley&Sons,NewYork.

Moneo,R.,(2001),“TheThingCalledArchitecture”inCyn-thiaDavidson(ed.),Anything.NewYork:AnyoneCorpo-ration,p.120-3.

Oosterhuis,K.,(2004),FiletoFactoryandRealTimeBehav-ior in Architecture, Fabrication: Examining the Digital

25 Bermudez,1997.26 Cross,1999.


Practice of Architecture, Proceedings of Conference oftheAIATechnologyinArchitecturalPracticeKnowledgeCommunity,Cambridge/Ontario,p.294-305.

Oxman,R.,(2006),Theoryanddesigninthefirstdigitalage,DesignStudies,Volume27,Issue3,May2006,p.229-65.

Page,J.K.,(1966),ContributiontoBuildingforPeople,Con-ferenceReports,MinistryofPublicBuildingandWorks,London.

Porter, T., (1979), “How Architects Visualise”, Cassel, Lon-don.

Schon,D.A.,Wiggins,G.,(1992),“KindsofSeeingandTheirFunctioninDesigning”,DesignStudies,Vol.13,Issue2,

p.135-56.Suwa,M.,Purcell,T.veGero,J.S.,(1998),Macroscopicanal-

ysisofdesignprocessesbasedonaschemeforcodingdesigners’ cognitive actions. Design Studies Vol. 19, p.455-83.

Tanyeli,U.,(2008),“BuDeneyinBağlamı:Sonuç-BiçimYerineSüreci Tasarlamak”, Strüktürel Mantığı Araştırmak: LifliOda,GarantiGaleri,İstanbul.

Terzidis, K., (2003), “Expressive Form: A Conceptual Ap-proachtoComputationalDesign”,SponPress,London.

Ünügür,S.M.,(1989),“BinaTasarımınınTemelİlkeleri”,İTÜMimarlıkFakültesiBaskıAtelyesi,İstanbul.

5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası’nın Belde Belediyelerinin Planlama Süreçleri Üzerinde Yarattığı Etkiler

The Effects of 5216th Metropolitan Municipalities Law on the Planning Process of Town Municipalities

Serkan ÖZDEMİR,1 Mehmet Çağlar MEŞHUR2

With the Law of Metropolitan Municipalities (5216th) enacted in 2004, administrative changes occured to the status of town municipalities. While the authority border of metropolitan ar-eas enlarged, changes were made to the administrative status of many town municipalities which were in, or on the fring-esof, metropolitan areas. The aim of the 5216th Law of Met-ropolitan Municipalities, is to control and direct the spatial development of metropolitan areas and to provide planned and effective urban development for cities and their outskirts. This regulation has far-reaching results, the most important of which is to create an effective control mechanism on the town municipalities whose sphere of authority operates within the region of metropolitan cities. The aim of this study is to analyze the results of this law. To this end, the town municipalites of Aksu, Beldibi, Çalkaya, Çığlık, Doyran, Döşemealtı, Düzlerçamı, Pınarlı, Varsak, Yeşilbayır and Yurtpınar, all of which were be-yond the Antalya Metropolitan Area before Law 5216th was introduced, were analyzed in terms of planning approach. In this comparative analysis, plan modifications were used to observe changes in the planning approach of town municipali-ties, with the aim of discovering if there were differences in, or changes to, their approach and process before and after the regulation.

Key words: Antalya city; metropolitan municipality; town municipali-ties; plan modifications.

MAKALE / ARTICLE

m

garonjournal.c

om


MEGARON 2011;6(3):171-183

1Konyaaltı Belediyesi, İmar ve Şehircilik Müdürlüğü, Antalya 2Selçuk Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Konya

1Lara Municipality, Directorate of Housing and Urban Development, Antalya2Department of City and Regional Planning, Selcuk University, Faculty of Engineering and Architecture, Konya

Başvuru tarihi: 18 Haziran 2009 (Article arrival date: June 18, 2009) - Kabul tarihi: 10 Kasım 2011 (Accepted for publication: November 10, 2011)

İletişim (Correspondence): Serkan ÖZDEMİR. e-posta (e-mail): [email protected], [email protected]


2004yılındayürürlüğegiren5216sayılıBüyükşehirBelediyesiYa-sası kapsamında, büyükşehirlerin sınırlarınınbelirlenmesine yö-nelikgetirilendüzenlemelerlebirlikte,büyükşehirlerinyakınındayadaçeperindeyeralanbirçokbeldebelediyesibüyükşehirsınır-larına dâhil edilmiştir. Büyükşehir çeperindeki yerleşmelere iliş-kinyönetselyapıvesınırlarınyenidentariflendiğibudüzenleme-yeyönverentemeldüşünceisebeldebelediyelerinceherhangibirüstölçekliplanotoritesindenyoksunvedenetimsizbirşekil-deyürütülenplanlamaçalışmalarının,büyükşehirbelediyelerin-cedenetlenebilmesiveüstölçekliplanlarauygunbirkentselge-lişmekurgusununoluşturulabilmesidir.Buçerçevede,5216sayılıyasailegetirilenveköklübirdeğişimiöngörendüzenlemeninso-nuçlarının irdelenmesiçalışmayayönverentemelunsurolmuş-tur.Çalışmakapsamında,yasailebüyükşehirbelediyesisınırları-nadâhiledilenbeldebelediyelerinplanlamaanlayışında,yasaön-cesinegöreherhangibirfarklılaşmameydanagelipgelmediğiir-delenmiştir.Bukapsamda,5216sayılıBüyükşehirBelediyeYasasıileAntalyaBüyükşehirBelediyesisınırlarınadâhiledilenAksu,Bel-dibi,Çalkaya,Çığlık,Doyran,Döşemealtı,Düzlerçamı,Pınarlı,Var-sak,YeşilbayırveYurtpınarİlkKademeBelediyelerinin,farklıida-ristatüdeolduklarıdönemleriçerisindeürettikleriimarplanıde-ğişiklikleri,yapılışamacıvetipleriaçısındankarşılaştırılmış,yapılanbukarşılaştırmaçerçevesinde,yasaileplanlamasüreciaçısındanamaçlananhedeflereulaşılıpulaşılmadığısorgulanmıştır.

Anahtar sözcükler: Antalya; büyükşehir belediyesi; beldebelediyeleri;plandeğişikliği.

GirişII.DünyaSavaşısonrasındabütündünyadayaşanan

hızlıkentleşmehareketi,özellikle1950’liyıllardanbaş-layarak ülkemizde de önemli sonuçlar doğurmuştur.Ülkegenelindekihızlınüfusartışınaparalelolarakya-şanan sanayileşme, kırsal alanlardan büyük kentleredoğruönemlibirnüfushareketinesebepolmuş,kent-lernüfusvealanaçısındanbüyürken,etraflarındadaonları kuşatan yeni yerleşimalanları oluşmuştur (Ke-leş, 1985). Bu gelişmeler, ülkemizdeki büyük kentle-rinözelliklekentçeperinedoğruplansızvekontrolsüzbirşekildeyayılmasına,sosyalyapılarındaveekonomi-lerindeönemlideğişiklikleryaşanmasınayolaçmıştır.Yinebusüreç,büyükkentlerdeyaşanansorunlarınçö-zümüneyönelikidarivehukukidüzenlemeleringözdengeçirilmesinidegündemegetirmiştir.

1960’lıyıllardanitibarenüzerindeçalışılmayabaşla-nanbüyükşehiryapılanmasınayönelikilkyasaldüzen-leme1984yılındayürürlüğegiren3030sayılıyasadır.20yılyürürlüktekalanveiçerdiğisorunlarakarşınül-kemizdebüyükşehiryönetimikavramınınyerleşmesin-deönemikatkılarıolan3030sayılıyasailegetirilendü-zenlemeler2004tarihindeyürürlüğegiren5216sayılıBüyükşehirBelediyesiYasasıileciddideğişikliklereuğ-ramıştır.5216sayılıyasanıngetirdiğienönemlimüda-halelerdenbiriolanvebuçalışmayadatemeloluştu-randüzenleme,büyükşehirbelediyelerininsınırlarınıngenişletilmesi ve büyükşehirlerin çeperinde bulunanbirçokbeldebelediyesininbüyükşehirsınırlarınadâhiledilmesidir. Büyükşehir ve çeperindeki yerleşmelereilişkinyönetselyapıvesınırlarınyenidentariflendiğibudüzenlemeyeyönverentemeldüşünceisebeldebele-diyelerinceherhangibirüstölçekliplanotoritesindenyoksunvedenetimsizbir şekildeyürütülenplanlamaçalışmalarının,büyükşehirbelediyelerincedenetlene-bilmesiveüstölçekliplanlarauygunbirkentselgeliş-mekurgusununortayaçıkarılmasıdır.

Ancak,ülkemizdekentplanlamasürecineilişkinor-taya konan yasal düzenlemelerin, çoğu zaman hazır-lanmaamacınahizmetetmediğivedüşüncedüzeyin-de istenen açılımların uygulamada ortaya çıkmadığıherkesçe bilinmektedir. Bu anlamda, 5216 sayılı Bü-yükşehirBelediyesiYasası’na ilişkinbenzersorunlarınyaşanıpyaşanmadığı,Yasa ilebüyükşehirbelediyesı-nırlarınadâhiledilenbelediyelerinplanlamaanlayışın-da,Yasaöncesinegöreherhangibir farklılaşmamey-danagelipgelmediği,dolayısıylayasanınplanlamasü-reciaçısındanamaçlananhedeflereulaşıpulaşmadığı-nınsorgulanmasıbuçalışmayayönverentemelunsurolmuştur.

Metropoliten Kent ve PlanlamasıMetropolitenkentvemetropolitenalanolgusu20.

yy. başlarında ortaya çıkmış bir kavramdır ve tanımı-ölçütleriaçısındanülkeleringelişmişlikdüzeyineveyö-netimyapısına göre farklılıklar göstermektedir (Keleş,2006).Metropoller,birülkeninyadabölgeninçevresin-dekitümkentselvekırsaltopluluklaraekonomikyön-denegemenolanve çoğu zamanülkeninbaşkaülke-lerle olan ilişkilerinin de sağlandığı büyük kentlerdir.Metropolitenalanise,ekonomikvetoplumsalyaşamındahaçokmerkezdekikentinetkisialtındaolduğu,ara-sındaüretimunsurlarıaçısındangüçlübağımlılıkbulu-nanvesınırlarınındoğalkoşullarveyayasalsınırlardançok günlük iş gidiş-gelişlerinin belirlediği kentleşmişbölgeler şeklinde tariflenmektedir. Burada vurgulan-masıgerekirki,farklıölçütvekavramlarlaaçıklanmayaçalışılanmetropolitenalantanımlamasınagenelanlam-da,nüfusunbüyüklüğüveyoğunluğu,tarımdışısektör-lerde çalışan işgücü oranı,metropoliten alanda bulu-nançevreyerleşmelerinmerkezkentlebütünleşebilmedüzeyivekarşılıklıbağımlılık,erişilebilirlikimkânlarınındüzeyivedonatıçeşitliliği temeloluşturmaktadır (Gö-çer,1990;Tekel,2002;Turak,1978;Yücel,1971).

Tanımındandaanlaşılacağıüzerekapsamlıbirplan-lama yaklaşımı gerektiren metropoliten kent olgusu,başta planlama olmak üzere ulaşım, altyapı, güven-lik, sağlık gibi hizmetlerin etkin biçimde yürütülme-siveeşgüdümsağlanmasınayönelikbazıdüzenleme-lerizorunlukılmıştır(Eke,1985;Gerayveark.,1995).Buzorunlulukçerçevesinde,birbirindenfarklıiçerikveyaklaşımasahipmodellergeliştirilmişveuygulanmış-tır.Eke(1985),metropolitenalanlaraözgübudüzenle-meleriortayaçıkaranetkenleri3başlıkaltındaifadeet-mektedir.Bunlar;

- Görevlerin,dolayısıylayetkilerinvekaynaklarınçoksayıdayerelyönetimlerarasındapaylaştırıl-masıvemetropolitenalanlardasıkçagörülenbuçokparçalıyerelyönetimolgusununhizmetlerinekonomikveetkinbirşekildeyürütülmesinigüç-leştirmesi,

- Metropolitenkentinçeşitlibölgelerindekentselhizmetlerin düzeyi ve yeterliliği açısından den-gesizliklerinortayaçıkmasıvehizmetlerinkalite-siveetkinliğininhizmettensorumluyerelyöne-timlerinkaynaklarıilesınırlıkalmasıve

- Metropoliten nitelik taşıyan planlama, ulaşım,güvenlik,sağlıkgibihizmetlerindeğişikyerelyö-netimler arasında paylaşılmasının ve eşgüdümyokluğununönemliderecedekaynakisrafınase-bepolmasıdır.


Özdemir ve Meşhur, 5216 Sayılı BBY’nin Belde Belediyelerinin Planlama Süreçleri Üzerinde Yarattığı Etkiler


Dolayısıyla,metropolitenalanlarınetkinbirbiçimdeyönetilmesineveplanlamasınayöneliküretilendüzen-lemelerin temel anlamda, çevre yerleşmelerin mer-kezdenkopukbirbiçimdegelişmesininönlenmesi;ay-rıca, ekonomik ve toplumsal ilişkiler açısındanbirbir-leri ilebağlantılıalanlarınkamuhizmetlerininsağlan-masısürecindedoğruyönetilmesi(Keleş,2000)üzeri-nekurgulandığısöylenebilir.Özetle,geliştirilenyöntemveyamodellerin içeriğineolursaolsun,metropolitenalanların yönetimini ve planlamasını etkin kılabilme-nin3faktörüzerinekurgulandığıgörülmektedir.Bun-lar,metropolitenalaniçerisindekontrolsüzalankalma-ması, tümaltölçekli yerelbirimlerinkontroledilebil-mesivehizmetlerdekentindeğil,metropolitenbölge-ninesasalınmasıdır(Turgut,2004).

Türkiye’deMetropolitenKentYönetimiveTarihselGelişim

Ülkemizde metropoliten alanların yönetimine veplanlanmasınailişkindüzenlemeleraçısındanözellikleyerel yönetimlerin gelişimine yönelik tarihsel sürecingenel çizgileri ileortayakonmasındayarargörülmek-tedir.

Söz konusu tarihsel süreç açısından vurgulanmasıgerekenilkdönemCumhuriyet’inbaşlangıcındanİkin-ciDünyaSavaşı’nınsonunakadaruzanan(1923-1950),tekpartilisiyasalrejimiçerisindeköktencibirmoder-nite projesinin yaşamageçirilmeye çalışıldığı dönem-dir.Budönem,kentleşmehızınındüşükolmasınakar-şın,kentleşmeyidüzenlemeyeyönelikyasalvekurum-saldüzenlemelerinüretildiğibirsüreçtir(Tekeli,1998).1930 yılında çıkartılan 1580 sayılı Belediye Kanunu;1933yılındaçıkartılan2290sayılıYapıveYollarKanunuileaynıyılyasalaşan2033sayılıBelediyeBankasıKuru-luşKanunu;1934yılındaçıkartılan2722sayılıBeledi-yelerİstimlâkKanunuve1945yılındaİllerBankası’nınkurulmasınayönelik4759sayılıyasabudönemeilişkinönemliyapıtaşlarıdır(TekeliveOrtaylı,1978).

Tekeli’nin (1998)modernite projesinin popülist ni-telik alması şeklinde nitelendiği 1950-1960 dönemi-ne ilişkin en önemli düzenleme 1956 yılında çıkartı-lan6785sayılıİmarYasası’dır.Yasanınbuçalışmakap-samındavurgulanmasıgerekenenönemliyönü,plan-lamayı,belediye sınırlarından,mücaviralandüzeyinetaşıyarak büyüyen kentlerin imar sorununa bütüncülbir çözümaramaçabasıdır.Budönemi takipedenve1980’ekadarolan20yıllıkzamandilimide(1960-1980)kırsalalandanözelliklebüyükkentlereyönelengöçha-reketini ve kentleşme hızında yaşanan hızlı artışı yö-netme çabalarını içermektedir. 1960-1980 dönemineilişkinvurgulanmasıgerekenikiönemligelişmedenilki,

BakanlarKurulu’nun20Temmuz1965günve6/4970sayılıkararıileİstanbul,Ankaraveİzmirkentlerininna-zım planlarını hazırlama çalışmalarını yürütmek üze-reİmarveİskânBakanlığınabağlıMetropolitenPlan-lamaBürolarınınkurulmasıolmuştur.Diğerdüzenlemeise25Nisan1972günve7/4345sayılıBakanlarKuru-lukararı ile“imarkonularındabirbütünlüksağlamakvebüyükşehirlerinsorunlarınımetropolitenkuruluşlaryoluylaçözümlemek”amacıylaoluşturulanİmarKoor-dinasyon Kurulu’dur (Keleş, 2000). Bu düzenlemeler,özellikle 80’li yıllardan itibaren büyükşehir belediye-siyönetimlerininkurulmasınayönelikdüzenlemelerintemelinioluşturmasıaçısındandaönemtaşımaktadır.

1980’den, 2000 yılına kadar olan zaman dilimin-de, ülkemizde büyükşehir yönetimine ilişkin düzen-lemeler açısından1984yılı önemlibirdönümnokta-sıdır. 27Mart 1984 tarihinde 3030 Sayılı BüyükşehirBelediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmün-deKararnameninDeğiştirilerekKabulüHakkındakiKa-nun (R.G., 09.07.1984, No:18453) ile büyükşehir yö-netimsistemininnasılişleyeceğinigöstermekamacıy-laçıkartılan3030SayılıKanununUygulamaYönetme-liği (R.G.,12.12.1984, No:18602) büyükşehir yöneti-miileilgilimilatolarakdeğerlendirilebilecekdüzenle-melerdir.Kanunla,İstanbulbaştaolmaküzereİzmirveAnkara’da büyükşehir belediyeleri kurulmuştur. Takipedensüreçte2000yılınakadaryapılanyasaldüzenle-melerle,Adana,Bursa,Gaziantep,Konya,Kayseri,An-talya, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, Kocaeli,Mersin,SamsunveSakarya’dabüyükşehirbelediyelerinin ku-rulmasıilebustatüdekikentsayısı16’yaulaşmıştır(Şe-kil1,Tablo1).

Ancakvurgulamaktayararvardırki,3030sayılıya-sanınveyasayailişkinuygulamayönetmeliğininyürür-lüğegirdiği1984yılınakadarolansürece,Dünyadakimetropolitenplanlamaolgusunungenelkarakteristiğiolan“bütüncül”yaklaşımınaksine,“parçacıl”biranla-yışyönvermiştir(Yaşamış,1993).Belediyeörgütlerininkurulmasınailişkinyasaldüzenlemelerinfırsatverdiğibuyapılanma,büyükölçüdesiyasikaygılarönplandatutularakoluşturulmuşbelediyeörgütlerinemeşruiyetkazandırmıştır.Busürecin,özelliklebüyükşehirleraçı-sındanortaya çıkardığı sonuç ise kent çeperinde, üstölçekliplankurgusuiçerisindedenetlenemeyenveeş-güdüm sağlanmasını güçleştiren belediyelerin ortayaçıkmasıolmuştur.

5216SayılıYasaİleGetirilenDüzenlemeler5216 sayılı Yasa’nın Resmi Gazete’de yayımlandığı

23Temmuz2004tarihinekadaryürürlüktekalan3030sayılıyasa,yönetimyapısıvetanımlarailişkingetirilenölçütleraçısındanbazısorunlar içermesinekarşınsü-

receönemlibirkatkısağlamıştır.Büyükşehirlerinkuru-luşu,büyükşehirstatüsünesahipkentlerinsınırlarınınbelirlenmesiveplanlamaaçısından3030sayılıyasayagöredahasomutveanlaşılırölçütlerinortayakondu-ğu5216sayılıyasaiseülkemizdebüyükşehiryönetimi-ne ilişkinbirdiğerönemliyapı taşıdır.Son6yıl içeri-sindebüyükşehiryönetimineilişkinkuramsalveuygu-lamaiçeriklibirçokçalışmanındakonusunuoluşturan5216sayılıYasa,sürecinözelliklekentplanlamaboyu-tunayönelikönemlideğişikliklergetirmiştir.Buçerçe-vede,çalışmanınçıkışnoktasınıoluşturan“büyükşehir-lerin sınırlarının belirlenmesine” ilişkin hükümler ya-nında, büyükşehir belediyelerinin kurulmasına ilişkin

getirilenhükümlerinde(Yasaöncesivesonrasıtemelalınarakkarşılaştırmalıbiçimde)ortayakonmasıçalış-maaçısındanönemtaşımaktadır(Tablo2).

Tablodandaizlenebileceğiüzere,2004yılınakadaryürürlüktekalan3030sayılıyasakapsamında,büyük-şehir belediyelerinin kurulmasına ilişkin herhangi birnesnel ölçütünbulunmadığı, buna karşın, 5216 sayılıyasadabüyükşehiryapılanmasınailişkinasgarikoşulla-rıntanımlanmayaçalışıldığıgözlenmektedir.Ancak,ya-sadatanımlanan“nüfus”ve“yerleşmelerarasıuzaklık”ölçütlerimetropolitenkent sınırlarınınbelirlenmesin-deyeterlibulunmamakta,budeğerlendirmede,yerleş-melerarasındakisosyalveekonomikilişkilerindegöz


Şekil 1. Ülkemizde büyükşehir statüsüne sahip kentler (23.07.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5216 sayılı yasaya göre İstanbul ve Ko-caeli ilinde, büyükşehir belediye sınırı, İl mülki sınırdır).

Tablo 1. Ülkemizde büyükşehir statüsüne sahip kentler ve bunlara ilişkin yasal düzenlemeler

Yasal dayanak Yasal dayanak

İstanbul 3030 sayılı Yasa (1984) Antalya 504 sayılı KHK* (1993)Ankara 3030 sayılı Yasa (1984) Diyarbakır 504 sayılı KHK (1993)İzmir 3030 sayılı Yasa (1984) Erzurum 504 sayılı KHK (1993)Adana 3306 sayılı Yasa (1986) Eskişehir 504 sayılı KHK (1993)Bursa 3391 sayılı Yasa (1987) Kocaeli 504 sayılı KHK (1993)Gaziantep 3398 sayılı Yasa (1987) Mersin 504 sayılı KHK (1993)Konya 3399 sayılı Yasa (1987) Samsun 504 sayılı KHK (1993)Kayseri 3508 sayılı Yasa (1988) Sakarya 593 sayılı KHK (2000)

*Kanun hükmünde kararname.



önünde bulundurulması gerektiği vurgulanmaktadır(Demirveark.2004).

5216 sayılı yasa ile getirilen düzenlemelere ilişkinönemlibirdiğerhusus,büyükşehirbelediyesistatüsü-nesahipkentlerin(yetki)sınırlarıileilgilidir.Kabuledil-mesi gerekir ki, ülkemizde, büyükşehir statüsüne sa-hipkentlerinsınırlarınınbelirlemesiaçısındanyaşanansorunlar temelde,3030sayılı Yasa ileBüyükşehirBe-lediyelerinedevredilenNazımPlanBürolarınınbilim-selyöntemlerlesaptamışolduğu‘metropolitenyerleş-mevegelişmealanları’nınönemlibirbölümünün,bü-yükşehir sınırları dışında, bütünden soyutlanmış, ba-ğımsızyerleşmelerolarakbırakılmasındankaynaklan-mıştır.Buanlamda,Ülkemizbüyükşehirlerindeilsınırı,büyükşehirbelediyesınırıveilçe-ilkkademebelediyesınırışeklindetanımlanansınırların,fiziksel,sosyalveekonomiketkileşimlerigözardıetmesi,bilimselaçıdanmetropolitenalansınırıolaraknitelendirilebilecekbir

sınıroluşumunugüçleştirmiştir.Buanlamda,5216sa-yılıYasailegetirilenvebuçalışmanındaçıkışnoktası-nıoluşturan,“büyükşehirstatüsünesahipkentlerinsı-nırlarınınbelirlenmesi”neyönelikhükümlerönemlibirçabayıyansıtmaktadır.

3030 sayılı Yasada, büyükşehir belediyesi sınırları-nınilgilibakanlıklarvekurumlarınyapacağıçalışmalardoğrultusundabelirlenmesiöngörülmüşvebuyapılan-mayailişkinherhangibirölçüttanımlanmamışolması-nakarşın,23.07.2004 tarihindeyürürlüğegiren5216sayılıYasadabüyükşehirbelediyesınırlarınıntespitineilişkinolaraknüfusvemerkezeuzaklıkölçütlerinitemelalandüzenlemeleryapılmıştır(bkz.Tablo2).Büyükşe-hirlerinçeperindeyeralanbelediyelerinherhangibirüstölçekliplankurgusunabağlıolmaksızınürettikleriplanlarınyarattığıkarmaşayıönlenmeyiamaçlayanbudüzenleme ile sözkonusubelediyelerindenetimaltı-naalınmasıöngörülmüştür.Somutveuygulanabilirkıs-

Konu

Büyükşehir Belediyelerinin Kuruluş ve Sınırlarına İlişkin Ölçütler

Planlama Sürecine İlişkin Büyükşehir Belediyesinin Yetkileri

3030 Sayılı Kanun (1984-2004)

-Büyükşehirlerde, büyükşehirin adı ile bir “Büyükşehir Belediyesi”, büyükşehir dâhilindeki ilçelerde ise ilçelerin adını taşıyan “İlçe Bele-diyeleri” kurulur.

-Büyükşehir Belediyelerinin sınır-ları, ismini aldıkları büyükşehirle-rin belediye sınırlarıdır. İlçe Beledi-yelerinin sınırları, bu ilçelerin, bü-yükşehir belediyesi içinde kalan kı-sımlarının sınırlarıdır.

Nazım imar planlarını yapmak, yaptırmak ve onaylamak

İlçe belediyelerinin nazım plana uygun olarak hazırlayacakları uy-gulama imar planlarını onaylamak ve uygulanmasını denetlemek.

5216 Sayılı Kanun (2004 sonrası)

Belediye sınırları içindeki ve bu sınırlara en fazla 10.000 metre uzak-lıktaki yerleşim birimlerinin son nüfus sayımına göre toplam nüfusu 750.000’den fazla olan il belediyeleri, fiziki yerleşim durumları, ekono-mik gelişmişlik düzeyleri de dikkate alınarak, kanunla büyükşehir bele-diyesine dönüştürülebilir.Bu kanunu yürürlüğe girdiği tarihte; büyükşehir belediye sınırları, İstan-bul ve Kocaeli ilinde il mülki sınırıdır. Diğer büyükşehir belediyelerinde, mevcut valilik binası merkez kabul edilmek ve il mülki sınırları içinde kalmak şartıyla,

- Nüfusu 1.000.000’a kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı 20 km;- Nüfusu 1.000.000’dan 2.000.000’a kadar olan büyükşehirlerde

yarıçapı 30 km;- Nüfusu 2.000.000’dan fazla olan büyükşehirlerde yarıçapı 50

km olan dairenin sınırı büyükşehir belediye sınırını oluşturur. Büyükşehir belediyelerinin sınırları, ismini aldıkları büyükşehirlerin be-lediye sınırlarıdır. İlçe Belediyelerinin sınırları, bu ilçelerin, büyükşehir belediyesi içinde kalan kısımlarının sınırlarıdır. İlçe ve İlk kademe bele-diyelerinin, büyükşehir belediye sınırları dışında belediye sınırı olamaz.

Çevre düzeni planına uygun olmak kaydıyla, büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar planını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamakBüyükşehir içindeki belediyelerin nazım plana uygun olarak hazırlaya-cakları uygulama imar planlarını, bu planlarda yapılacak değişiklikleri, parselasyon planlarını ve imar ıslah planlarını aynen veya değiştirerek onaylamak ve uygulanmasını denetlemek,Nazım imar planının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde uy-gulama imar planlarını ve parselasyon planlarını yapmayan ilçe ve ilk kademe belediyelerinin uygulama imar planlarını ve parselasyon plan-larını yapmak veya yaptırmak,Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren en geç iki yıl içinde büyük-şehirin 1/25000 ölçekli nazım imar planlarını yapmak ve yaptırmak.

Tablo 2. 3030 ve 5216 sayılı büyükşehir belediyesi yasalarının karşılaştırılması

taslariçerenvebüyükşehirbelediyesınırlarınınönemliölçüdegenişlemesisonucunudoğuranbudüzenleme-yeyönelikenönemlieleştiriisemetropolitenalanta-nımlamasıgibi,fizikselölçütleryanındasosyal,ekono-mikveyönetimboyutlarıdaolanbirkavramınsadece“nüfus”ve“merkezeuzaklık”ölçütleriiletanımlanmışolmasıdır.Buaçıdan,Yasailebüyükşehirlereilişkinta-nımlanan yönetimsınırlarınmetropolitenbölgeözel-liklerini yansıtmayabileceği ve kentin etki alanlarınınbelirlenmesindebelirlenenölçütlerinyetersizkalabile-ceğivurgulanmaktadır(YıldızveÇıracı,2006).

İmar Planı Değişikliği Kavramı5216 sayılı Büyükşehir Belediye Yasası, büyükşe-

hir belediye sınırları içerisinde özellikle planlama ko-nusunda, büyükşehir belediyeleri eliyle iki kademelihiyerarşik bir yapı ve etkin bir denetimmekanizmasıoluşturmayı amaçlamaktadır. Bu çerçevede, 5216 sa-yılı Yasa ile büyükşehir belediye sınırlarına dâhil edi-lenbelediyelerin,imarplanıdeğişikliklerinialgılamavekullanışbiçimlerinde,Yasaöncesinegöreherhangibirdeğişiklikolupolmadığınınsaptanması;buçerçevede,Yasa’nınbüyükşehirbelediyelerieliyleilçeveilkkade-mebelediyeleriüzerindekurguladığıdenetimveyaptı-rımhedeflerineulaşıpulaşmadığınınsorgulanmasıbuçalışmanınanatartışmakonusunuoluşturmaktadır.

Bu kapsamda, imar planı değişikliği kavramı çalış-manınüzerindekurgulandığıkavramlardanbiridir.Do-layısıyla,çalışmanınbubölümünde,imarplanıdeğişik-liklerinesebepolanetkenler,imarplanıdeğişikliğiha-zırlanırkenuyulmasıgerekentemelesaslar,imarplanıdeğişikliklerininamaçlarıveimarplanıdeğişikliklerinintürlerineilişkingenelbirçerçeveoluşturulmasıçalışmaaçısındanönemtaşımaktadır.

Ülkemizde,özellikle1960’lıyıllardansonrasosyalveekonomik yapıda yaşanan hızlı değişim ve dönüşümileberaberartannüfusvegöçhareketi,kentlerimizdeöncedentahminedilmesigüçgelişmeleriberaberindegetirmiştir.Uzunerimlibiryaklaşımlahazırlanankentplanları da bu hızlı değişim ve dönüşüm süreci içeri-sindekenteyönverebilmedekimizamanyetersizkal-mıştır.Kentplanlarını,zamaniçerisinde,kenteyönver-mekyerinedeğişimiyakalamaçabalarınadönüştürenbu süreçte (Duyguluer;1981), “imar planı değişikliği”kavramı,kentselmekândadeğişimiyönetmeninaraç-larındanbiriolarakyasaldüzenlemeler içerisindeyerbulmuştur(Ünlü,2006).

İmarplanıdeğişiklerinin tanımı,amacı,nasıluygu-lanması ve hazırlanırken hangi esaslara uyulması ge-rektiği,2001yılındasonşeklinialanPlanYapımınaAitEsaslaraDairYönetmeliktebelirtilmiştir.Yönetmeliğin

3.maddesindeimarplanıdeğişiklikleri;

“Plan ana kararlarını, sürekliliğini, bütünlüğünü, teknik ve sosyal donatı dengesini bozmayacak nite-likte, bilimsel, nesnel ve teknik gerekçelere dayanan, kamu yaranının zorunlu kılması halinde yapılan plan düzenlemeleridir.”

şeklinde tanımlanmaktadır. Gerek tanımda, gerek-se literatürdeyeralançalışmalardavurgulandığıüze-re,imarplanıdeğişikliklerininkamuyararınavehukukauygunolmasıgerekmektedir(Gök,1983).Yinesözko-nusuplanların,bilimseldayanaklarınıaçıklayanbirra-porlagerekçelendirilmesi(Ersoy,2000),PlanYapımınaAitEsaslaraDairYönetmeliktebelirtilenteknikkoşulla-rauygunolmasıveYönetmeliktebelirtilenyeterlikbel-gesine sahip uzmanlarca hazırlanması gerekmektedir(Öztürk,1988;Gök,1983).

Plan değişiklikleri yasal ve teknik açıdan dayanağıolanbiraraçolmasınakarşın,imarplanlarınınolanaklıolduğuölçüdedeğiştirilmemesinintemelalınmasıge-rektiğinivurgulamaktayararvardır.Buanlamda,plan-larındeğiştirilmesi,koşullarınzorunlukıldığıdurumlar-da,yasaveyönetmeliklerdeöngörülenilkelerinyerinegetirilmesikoşulunabağlanmıştır(Akış,1997;TODAİE,2002).Nevarki,ülkemizdeplandeğişikliklerininara-zi sahiplerinin şahsi çıkarlarının korunmasına yönelikmüdahalelerleözdeşleştirilmesivekentselranttanpayalmakisteyençıkar/baskıgruplarınınyanlışveusulsüztaleplerininmeşrulaştıranbiraraçolarakgörülmesisözkonusudur(Kurt,2006).Buda,plandeğişiklerine,çoğuzaman içeriğinebakılmaksızın,şüphe ileyaklaşılması-nanedenolmaktadır.Ancak,çalışmanıngirişkısmındadavurgulandığı,buçalışmanınamacı,üzerindebirçoktartışmayapılmışolanimarplanıdeğişikliğikavramınıfarklıyönleriilederinlemesineirdelemekdeğildir.Ça-lışma kapsamında, plandeğişikleri yasal ve kurumsalaçıdanbirbirindenfarklılaşanikidönemin(5216sayılıYasaöncesivesonrası)karşılaştırılmasındabiraraçola-rakkullanılmıştır.Dolayısıyla,çalışmaaçısındanönem-liolanplandeğişiklerininkullanılmaamacıvetiplerineilişkinbirçerçeveçizilmesidir.

Ülkemizdeimarplanıdeğişiklikleriüzerindeyapılanaraştırmalar,plandeğişikliklerininüçtemelamaçüze-rinekurgulandığınıgöstermektedir.Bunlar(Duyguluer,1981);

- Kişiselyararsağlanması(yoğunlukartışları,sos-yalyadateknikdonatıalanlarınınkonutveyati-caretalanlarınadönüştürülmesi,vb)

- Toplumsal-kamusalyararsağlanması(genelula-şımsistemiileilgilidüzenlemeler,sosyalvetek-nikdonatıalanlarınınoluşturulması,vb)ve




- Çizim hatalarının giderilmesi ve plan kararla-rına uygulama kolaylığı (imar planları hazırla-nırkenyapılanhataveeksiklikleringiderilmesi,kadastral sınırlar ile imarplanlarıarasındaolu-şanuyumsuzluklarınçözümüveplankararlarınagöreyapılaşamayacakdurumagelmişparsellereyönelikdeğişiklikler)getirilmesidir.

Plandeğişikliğitipleriise,PlanYapımınaAitEsasla-raDairYönetmelikkapsamındadavurgulandığıüzere;

- Sosyalveteknikaltyapıalanlarınınkaldırılması,küçültülmesiveyayerinindeğiştirilmesi(Tip1),

- İnşaatemsalinin,katadedininveifrazşartlarınındeğiştirilmesi(Tip2),

- Yolların genişletilmesi, daraltılması vegüzergâhlarınındeğiştirilmesi(Tip3)ve

- Sosyalveteknikaltyapıkullanımlarındanbaşkaherhangibiramacaayrılmışolanbiralanınkulla-nışınındeğiştirilmesidir(Tip4)(Eryaman,1996).

Çalışmanınsahaaraştırmasıileilgilibölümünegeç-medenönceimarplanıdeğişikliklerininyapılmaamacıileilgilibirnoktanınaçıklanmasındayarargörülmekte-dir.Yukarıdavurgulandığıüzere,plandeğişiklikleriül-kemizde genel anlamda kişisel çıkar/yarar sağlamayayönelik birmüdahale aracı olarak değerlendirmekte-dir.Dolayısıyla,çoğuzamansubjektifdeğerlendirmele-redekonuolan“kişiselyararsağlama”tanımlamasınaaçıklıkgetirilmesiönemtaşımaktadır.Literatürdekiça-lışmalarda,kişiselyararsağlamakonusuna,“yoğunlukartışları, sosyal ya da teknik donatı alanlarının konutveya ticaret alanlarına dönüştürülmesi, vb” şeklindegenelbirtanımlamagetirilmiştir.Ancak,sahaçalışmasıkapsamındaincelenen144(82+62)imarplanıdeğişik-liği,kişiselyararsağlanmasınayönelik, literatürdeta-nımlananlarınyanısıra,yerleşmelereözgübazıyakla-şımlarındaolduğunugöstermiştir.Çalışmakapsamın-da incelenenvebeşbaşlıkaltındasınıflandırılanplandeğişiklikleriçerçevesinde;

- Ruhsatsız/imaraaykırıbiryapınınmeşrulaştırıl-masıamacıyla,plandaöngörülmüşolanbirimaryolunundaraltılması,güzergahınındeğiştirilme-siveyatamamenkaldırılması,

- Parselveyaadabazında(planbütünündeöngö-rülenden)farklıbiryapılaşmadüzenigetirilerekdolaylı olarak yoğunluk artışı sağlanması (ayrıkyapılaşmadüzenininbitişik yapı düzenine geti-rilmesi,çekmemesafelerinindeğiştirilmesi,vb),

- Planbütünündeöngörülendenfarklıbiçimdepar-selveyaadabazındayoğunlukartışınagidilmesi,

- İmarplanındasosyal/teknikaltyapıalanıolaraköngörülmüşbir yerin kullanımının, eşdeğer biralanoluşturulmaksızınkonutveyaticaretişlevi-nedönüştürülmesive

- Su basman kotu ile çatılara ilişkin hükümlerindeğiştirilmesi ile dolaylı olarak yoğunluk artışısağlanması, şeklinde gerçekleşenmüdahaleler,kişiselyararsağlamayayönelikplandeğişiklikle-ribaşlığıaltındadeğerlendirilmiştir.

Saha Çalışması

EldeEdilmesiHedeflenenBulgular

5216sayılıBüyükşehirBelediyeYasası’nınyönetimsınırlarınınbelirlenmesineyönelikhükümleri,bilimselaçıdanbazıeksiklikler içersede,önemlibir tartışma-yıbaşlattığıvefizikselaçıdanköklüdeğişimlerortayaçıkardığıbirgerçektir.Buanlamda,sözkonusufizikseldeğişiminenbelirginyaşandığıyerlerdenbiriolanAn-talya kenti irdelemeyedeğer bir süreç yaşamıştır/ya-şamaktadır.Yasaöncesinde,büyükşehirbelediyesi sı-nırları42,000hektarlıkbiralanıkapsarken,yasason-rasındabualan141,719hektaraçıkmışvebüyükşe-hirbelediyesınırıiçerisindekibelediyesayısı3’ten14’eyükselmiştir.Ancak,çalışmanınbaşındadavurgulandı-ğı üzere, temel amacı, büyükşehir çeperindeki beldebelediyelerinceherhangibirüstölçekliplanotoritesin-denyoksunvedenetimsizbirşekildeyürütülenplanla-maçalışmalarının,büyükşehirbelediyelerincedenetle-nebilmesiveüstölçekliplanlarauygunbirkentselge-lişmekurgusununortayaçıkarılmasıolanyasaaçısın-dansorgulanmasıgereken,alangenişlemesindençok,beldebelediyeleriüzerindeistenilenamacayönelikbiretki yaratılıp yaratılamadığıdır. Bu anlamda, saha ça-lışmasıkapsamında,5216sayılıyasanınyürürlüğegir-mesisonrasında,AntalyaBüyükşehirBelediyesisınırla-rıiçerisinedâhiledilenbeldebelediyelerininplanlamaanlayışıüzerindeortayaçıkandeğişimleringözlemlen-mesihedeflenmiştir.

Buçerçevedegerçekleştirilençalışmada,5216sayılıBüyükşehirBelediyeYasasıileAntalyaBüyükşehirBe-lediyesiSınırlarınadâhiledilenAksu,Beldibi,Çalkaya,Çığlık,Doyran,Döşemealtı,Düzlerçamı,Pınarlı,Varsak,YeşilbayırveYurtpınarİlkKademeBelediyelerinceYasaöncesindeve sonrasındaonananuygulama imarpla-nı değişiklikleri karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir.Çalışmakapsamındaortayakonankarşılaştırmalıana-lizin,imarplanıdeğişiklikleritemelalınarakyapılması-nınnedeni,tarihselsüreçiçerisinde,plandeğişiklikle-rininamaçlarınavetiplerineilişkinhemmevzuathemde literatüraçısındansomutbir tanımlamanınortayaçıkmışolmasıdır.Dolayısıyla,plandeğişikliklerininya-

pılış amacı ve tiplerini temel alan bir analizin, 5216sayılı Yasa ile statüleri değişen belde belediyelerininplanlamayaklaşımının,Yasaöncesivesonrasınagöreolasıdeğişiminigözlemlemedesomutkanıtlarsunaca-ğıöngörülmüştür.

AntalyaKentindeBelediyeYönetimiveKentPlanlarınınGelişimi

AntalyaKenti1950’lerekadarbüyükölçüdetarım-salfaaliyetlerinbelirleyiciolduğubirmerkeziken,1950sonrasındakent,turizmsektöründekigelişmelerebağ-lıolarakönemlibirnüfusartışıyaşamışvebusüreçtesosyalveekonomikaçıdanköklübirdeğişimeuğramış-tır(MimarlarOdasıAntalyaŞubesi,2006),(Tablo3).

Tablodandaizlenebileceğigibi,yıllıkortalama%4-7arasındaseyredennüfusartışı ilebirliktekentnüfusuheronyıldabirikiyekatlanmışve1950’den2000yılınagelinceyekadarkentinnüfusu22katartmıştır.

Sözkonusudönem,hızlınüfusartışınıngetirdiğiso-runlarlabirliktebusorunlarınçözümüneyönelikmü-dahalelerin de tartışıldığı bir süreçtir. 1957 yılında İl-ler Bankası’nca kentin ilk imar planının üretilmesi ilebaşlayanplanlamasüreci,1980yılındagerçekleştirilenkapsamlıbirrevizyonçalışmasıiledevametmiştir(Can,1981).1982yılındaBakanlıkçaonaylananÇevreDüzeniPlanıise1986ve1992yıllarındarevizeedilenveken-tiyönlendirmektençok,kentegöreşekillenenbirplan

çalışmasıolmaktanöteyegeçememiştir(EkeveÖzde-mir,2004).

1984yılındayürürlüğegiren3030sayılıyasa’nında-yanakoluşturduğuyapılanmaiçerisinde,kentinyöne-timstatüsünündeğiştiği1993yılı,yenibirsürecinbaş-langıcıolmuş,504sayılıKanunHükmündeKararnameileAntalyaBelediyesi,büyükşehirbelediyesistatüsüal-mışveBüyükşehirBelediyesisınırlarıiçerisindeMurat-paşa, Kepez veKonyaaltıolmaküzereüç alt kademebelediyesikurulmuştur(Şekil2).

AntalyaKenti’ninbüyükşehirstatüsünüalmasınınar-dındanAntalyaBüyükşehirBelediyesi’nce1/25,000öl-çekliyenibirplanlamaçalışmasıyapılmışve21.11.1995


Tablo 3. Antalya kentinin nüfus gelişimi

Yıllar Nüfus (kişi)

1950 27.515 1960 50.908 1970 95.616 1980 173.501 1990 378.208 2000 701.298 2008 955.596

Kaynak: Antalya Büyükşehir Belediyesi, 2008.

Şekil 2. 5216 sayılı yasa öncesi Antalya Büyükşehir Belediyesi sınırları.

tarihinde onanarak yürürlüğe gir-miştir.Buplan ilebüyükşehirbele-diyesisınırınınkapsadığıalanlarya-nındabazı çevrebelediyesi ve yer-leşmeler de plana dâhil edilmiştir.1995ÇevreDüzeniPlanı’nıesasalı-narakhazırlananveAntalyaBüyük-şehir Belediyesi sınırlarının tama-mını kapsayan 1/5000 ölçekli na-zım imar planı ise 08.11.1996 tari-hindeonanmıştır.Ancak,1998yılın-da 1/5000 ölçekli nazım imar pla-nı,2002yılındada1/25.000ölçek-liplanmahkemekararıileiptaledil-mesisonrasında,iptalekonualanlarplandan çıkartılarak yeniden onan-mıştır (MimarlarOdası Antalya Şu-besi,2004).

Yapılan planların, planlamadançok plansızlığı çağrıştırdığı bu sü-reçte, 03.03.2005 tarihinde Bayın-dırlıkveİskânBakanlığı’ncaonanan1/50.000Ölçekli ÇevreDüzeni Pla-nı, 15.07.2005 tarihinde de Antal-



yaBüyükşehirBelediyesi’nceonanan1/25.000ÖlçekliNazımİmarPlanıyürürlüğegirmiştirAncak,kentinyö-netimiveplanlamasıaçısındanköklübirdeğişimorta-yaçıkaran5216sayılıYasa’nın,büyükşehirinyönetimsınırlarınıdüzenleyenhükmününuygulanması ilesonplançalışmalarıdagüncelliğiniyitirmiştir.

Buçalışmanındaçıkışnoktasınıoluşturansözkonu-sudüzenleme,AntalyaBüyükşehirBelediyesi sınırlarıaçısındanciddibirdeğişimortayaçıkarmıştır.

5216 sayılı Yasa öncesinde, Muratpaşa, Kepez veKonyaaltı Belediyelerinin oluşturduğu büyükşehir be-lediyesialanı42,000hektarlıkbirsahayıkapsarken,bualan,Yasa’nınöngördüğüdüzenlemeile141,719hek-taraçıkmıştır.(Valilikbinasınımerkezkabuledenveya-rıçapı20kmolandaireiletanımlanan)yenisınırla,Mu-ratpaşa,KepezveKonyaaltıBelediyelerine,Aksu,Bel-dibi,Çalkaya,Çığlık,Doyran,Döşemealtı,Düzlerçamı,Pınarlı,Varsak,YeşilbayırveYurtpınarBelediyelerideeklenmiştir(Şekil3)(Tablo4).

BeldeBelediyelerininPlanlamaAnlayışlarıve5216sayılıYasanınEtkisi

5216sayılı yasa ile sonşeklinialanAntalyaBüyük-şehir Belediye Sınırlarına göre yeniden hazırlanan

1/50.000ölçekliÇevreDüzenPlanı27.11.2006tarihin-deAntalyaBüyükşehirBelediyesiveİlGenelMeclisin-ce;1/25000ölçekliAntalyaBüyükşehirBütünüNazımİmarPlanıise15.02.2008tarihindeAntalyaBüyükşehirBelediyesi’nceonanarak yürürlüğe girmiştir. Bu süreçiçerisindetümbölgeyikapsayan(Antalya-BurdurPlan-lamaBölgesi)1/100.000ÖlçekliÇevreDüzeniPlanıda14.01.2008tarihindeÇevreBakanlığıncaonaylanmıştır.

Şekil 3. 5216 sayılı yasa sonrası Antalya Büyükşehir Belediyesi sınırları.

Tablo 4. 5216 sayılı yasa ile Antalya Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisine dahil edilen belediyeler ve kuruluş yılları

Belediye Kuruluş yılı

Aksu 1977 Beldibi 1994 Çalkaya 1977 Çığlık 1998 Doyran 1999 Döşemealtı 1977 Düzlerçamı 1998 Pınarlı 1999 Varsak 1973 Yeşilbayır 1994 Yurtpınar 1992

5216sayılıYasa’nın,büyükşehirsınırlarınailişkinta-nımlananhükümlerinin,geçmişte, idariyapılanmaveplanlama anlayışı açısındanbirçok açmazın yaşandığıAntalya kenti için farklı bir süreci başlattığı kolaylıklasöylenebilir.Ancak,buradatartışılmasıgerekentemelnokta, çalışmanınbaşındadavurgulandığıüzere, tar-tışmanın“nitelik”boyutudur.Başkabiranlatımla,ya-pılanhukukidüzenlemeninamacınayönelikliğiaçısın-dansorgulanmasıgereken,AntalyaBüyükşehirBeledi-yesisınırlarınınkapsadığıalanın3katbüyümesideğil,bubüyümeilebüyükşehirsınırlarınadahiledilenbel-de belediyelerinin planlama anlayışı üzerinde ortayaçıka(rılabile)nfarklılaşmadır(Şekil4).

ÇalışmaAlanınınTanımlanmasıveÖrneklemSeçimi

5216SayılıBüyükşehirBelediyeYasasıileAntalyaBü-yükşehirBelediyesiSınırlarınadâhiledilenAksu,Beldibi,Çalkaya,Çığlık,Doyran,Döşemealtı,Düzlerçamı,Pınar-lı,Varsak,YeşilbayırveYurtpınarİlkKademeBelediyele-

rince5216sayılıYasaöncesindevesonrasındaonananimarplanıdeğişiklikleriçalışmanınüzerinekurgulandı-ğıtemelmateryaldir.Buçerçevede,AntalyaBüyükşehirBelediyesiSınırlarınaYasailedâhiledilenbelediyelerce2000yılından,yasanınyürürlüğegirdiği10.07.2004ta-rihinekadaronanan82imarplanıdeğişikliğiileyasanınyürürlüğegirdiğitarihten2008yılınakadaronanan62imarplanıdeğişikliğiincelenmiştir(Tablo5).

Çalışmakapsamındayapılmasıhedeflenenkarşılaş-tırmalıanalizin,imarplanıdeğişiklikleriüzerinekurgu-lanmasınınnedeni,plandeğişikliklerinin,yapılışama-cıveMevzuatkapsamındatanımlanantipleriaçısındanifadeedilenkarşılaştırmayaolanaktanımasıdır.Buan-lamda,plandeğişikliklerinikonualan literatürünsağ-ladığıenönemligetiri,değişikliklerin“yapılışamacıvetipleri”ne yönelik somut bir sınıflamanın ortaya kon-muşolmasıvebusınıflamanınkarşılaştırmalıbirana-lizeolanaktanımasıdır.

Şekil 4. 5216 sayılı yasa öncesi ve sonrası Antalya Büyükşehir Belediyesi sınırları.

Tablo 5. Çalışma kapsamında incelenen imar planı değişiklikleri*

5216 sayılı yasa öncesi onaylanan imar planı değişiklikleri 5216 sayılı yasa sonrası onaylanan imar planı değişiklikleri

82 62

Kaynaklar: 1) İlk Kademe Belediyelerinin Arşivleri, 2000-2004; 2) Antalya Büyükşehir Belediyesi Meclis Gündemi Dosyaları, 2004-2008; 3) Serbest Şehir Plancıları ile Yapılan Görüşmeler ve Büro Arşivleri, 2007-2008.



İmarplandeğişiklikleriningenelanlamdairdelendi-ğibiröncekibölümdevurgulandığıüzere,plandeğişik-liklerininyapılışamacıveyönetmeliktetanımlanantip-lerineilişkinortayakonansınıflamalar,5216sayılıyasaileAntalyaBüyükşehirBelediyesisınırlarıiçerisinealı-nan belde Belediyelerinin planlama anlayışı üzerindeortayaçıkanfarklılaşmalarınsaptanmasınayönelikbiraraçolarakkullanılmıştır.Buçerçevedeyapılanveça-lışmanın bulgular başlığı altında ortaya konan sapta-malar, 5126 sayılı yasa ile idari statüleri değişenbel-debelediyeleri açısındanplandeğişikliklerinin yapılışamacıvetiplerineilişkinönemlibirdeğişimyaşadığınıaçıkçagöstermektedir.

Bulgular5216sayılıyasaileAntalyaBüyükşehirBelediyesisı-

nırlarıiçerisinedâhiledilenbeldebelediyelerinin,idaristatülerinindeğişmesiöncesinde,ilgilibelediyemeclis-lerindekararabağlanan1/1000ölçekliimarplanıdeği-şiklikleriilebeldebelediyelerininidaristatülerininde-ğişmesi sonrasında üretilen imar planı değişiklikleri-ninyapılışamacıvetiplerineilişkinsınıflandırmaTablo6’dayeralmaktadır.

Çalışmaileeldeedilenbulgularçerçevesindevurgu-lanmasıgerekenenönemlinokta,kişiselyararsağlan-masına yönelik üretilen plan değişikliklerindeki azal-madır(Tablo7).BeldebelediyelerininAntalyabüyük-şehir sınırları içerisine dâhil edilmesi öncesinde%60orandagerçekleşenbutürplandeğişikliklerinin,5216sayılı yasa kapsamında yapılan düzenleme sonrasın-da%24’edüşmesiönemlidir.Benzerbiçimde,yasaön-cesiplandeğişikliklerinin%15’inioluşturan“çizimha-talarınıngiderilmesiveplankararlarınauygulamako-laylığıgetirilmesine”yönelikplandeğişikliklerinin,bel-debelediyelerininAntalyaBüyükşehir sınırları içerisi-nedâhiledilmesisonrasındayapılanplandeğişiklikle-rin%50’sinioluşturmasıdakaydadeğerbirbulgudur.

Bu anlamda, imar planları açısından temel ilkenin“değiştirmeme”olduğu(Akış,1997),plandeğişiklikle-rinzorunluhallerdebaşvurulmasıgerekenbirişlemol-duğugözönünealındığında,büyükşehirsınırlarıiçeri-sinedâhiledilenbelediyelerinürettiğiplandeğişiklik-lerindeki,kişiselyararsağlanmasınayönelikdeğişiklik-lerinciddibiçimdeazalırken,çizimhatalarınıngideril-mesiveplankararlarınauygulamakolaylığıgetirilmesi-ne”yönelikdeğişikliklerinoransalolarakartması,süre-cinhukukiveteknikaçıdanişleyişinindoğruyöndeev-rildiğinigöstermektedir.

Belde belediyelerinin planlama yaklaşımına ilişkindeğerlendirmeyidahasomuthalegetirmeadına,üre-tilenplandeğişikliklerinintiplerideirdelenmiştir.Buir-delemeçerçevesindeulaşılantemelbulgular,Tablo6ve8’denizlenebileceğiüzereşuşekildedir(Özdemir,2008):

Tablo 6. Çalışma kapsamında incelenen imar planı değişikliklerinin yapılış amacı ve tiplerine göre sınıflandırılması

Plan değişikliğinin Plan değişikliği tipleriamacı

5216 öncesi 5216 sonrası

Tip 1 Tip 2 Tip 3 Tip 4 Toplam Tip 1 Tip 2 Tip 3 Tip 4 Toplam (n, %) (n, %) (n, %) (n, %) (n, %) (n, %) (n, %) (n, %) (n, %) (n, %)

Kamusal 1 1 1 1 10 12 9 11 21 25 1 2 1 2 2 3 12 19 16 26Kişisel 8 10 19 23 8 10 14 17 49 60 1 2 3 5 3 5 8 13 15 24Uyg. Kol. 1 1 7 9 2 2 2 2 12 15 6 10 14 23 6 10 5 8 31 50Toplam 10 12 27 33 20 25 25 30 82 100 8 13 18 29 11 18 25 40 62 100

Tablo 7. İmar planı değişikliklerinin yapılış amacı

Amacı 5216 öncesi 5216 sonrası

Sayı % Sayı %

Kamusal 21 25 16 26Kişisel 49 60 15 24Uyg. Kol. 12 15 31 50Toplam 82 100 62 100

Tablo 8. İmar planı değişikliği tipleri

Tipi 5216 öncesi 5216 sonrası

Sayı % Sayı %

Tip 1 10 12 8 13Tip 2 27 33 18 29Tip 3 20 25 11 18Tip 4 25 30 25 40Toplam 82 100 62 100


- Sosyalveteknikaltyapıalanlarınınkaldırılması,küçültülmesi veya yerinin değiştirilmesi (Tip 1)veinşaatemsalinin,katadedininveifrazşartla-rınındeğiştirilmesine(Tip2)ilişkinplandeğişik-liklerinin,(Yasaöncesivesonrasıdönemde)top-lam içerisindeki oranı ciddi düzeyde değişme-mesinekarşın;butipplandeğişikliklerininkişi-selyararsağlanmasınayönelikkullanımındacid-dibirazalmayaşanmıştır.

- Yolların genişletilmesi, daraltılması vegüzergâhlarının değiştirilmesine (Tip 3) yöne-likplandeğişikliklerintoplamiçerisindekiora-nı%24’ten%18’egerilerken,butipplandeği-şikliklerinin,Tip1ve2’yebenzerbiçimde,ki-şiselyararsağlanmasıamacıylakullanımıazal-mıştır.

- Yine, sosyal ve teknik altyapı kullanımlarındanbaşkaherhangibiramacaayrılmışolanbirala-nınkullanışınındeğiştirilmesineyönelikplande-ğişikliklerinintoplamiçerisindekioranı%31’den%40’ayükselmiş;butipplandeğişikliklerinin,ki-şiselyararsağlanmasınaamacıylakullanımıaza-lırken, toplumsal-kamusal yarar sağlanması veçizimhatalarınıngiderilmesiveplankararlarınauygulamakolaylığıgetirilmesineyönelikkullanı-mıartmıştır.

SonuçÜlkemizde planlama süreci açısından yaşanan bir-

çok soruna, 3194 sayılı yasa ile belde belediyelerineverilen yetkilerin temel oluşturduğunu söylemek zordeğildir.Başlangıçta,yerelyönetimlerigüçlendirmevesorunlarınyerelölçekteçözümlenmesineolanaktanı-maamacıylayolaçıkılmasınakarşın,busüreciyönete-cekyerelidarelerin,yetişmişişgücüne,malikaynakla-ravekurumsalyapılanmayaolanihtiyaçlarınıngözardıedilmişolmasıbugünyaşananbirçoksorunazeminha-zırlamıştır.

İlçevebeldebelediyeleriaçısındanyaşanansorun-ların,asılvurgulanmasıgerekenboyutuisebuyapılan-manın, bütüncül planlamayı güçleştiren (kimi zamanolanaksızlaştıran) tarafıdır. Özellikle büyükşehirlerin(metropollerin)bitişiğindeveyayakınındayeralması-nakarşın,bağımsızbiçimde imarplanlarınıhazırlamaveonamayetkisinesahipbeldebelediyelerin,bütün-cülbirplanlamasüreciveanlayışınakarşıyarattığıaç-mazlar,bugünküplanlamagündemininönemlikonula-rındanbirini oluşturmaktadır.Bu çerçevede,2004yı-lındayürürlüğegiren5126sayılıBüyükşehirBelediye-siKanunu’nda,büyükşehirstatüsünesahipkentlerinsı-nırlarına ilişkingetirilendüzenlemeler, yukarıdaorta-

yakonansorununçözümüneyönelikbirçabayıyansıt-maktadır. Çalışma kapsamında vurgulandığı üzere, fi-ziksel ölçütler yanında sosyal, ekonomik ve yönetimboyutlarıdaolan“metropolitenalan”kavramını,sade-ce“nüfus”ve“merkezeuzaklık”ölçütleri ile tanımla-maya çalışan düzenlemenin, bilimsel açıdan ciddi bireksiklikiçerdiğiaçıktır.Ancak,buçalışmakapsamındaeldeedilenbulgularladadoğrulandığıüzere,büyükşe-hirlerinçeperindeyeralanbelediyelerinherhangibirüstölçekliplankurgusunabağlıolmaksızınürettikleriplanlarınyarattığıaçmazıortadankaldırmayıamaçla-yanbudüzenleme,ortayakonan“denetim”amacınıngerçekleştirilmesineyönelikönemlibirişlevgörmüştür(Ersoy,2006).

Çalışma kapsamında irdelenen belde belediyeleri-nin,AntalyaBüyükşehirBelediyesisınırı içerisineda-hil edilmeleri sonrasında, planlama anlayışı açısın-danciddibirdeğişimeuğramasıçalışmaileeldeedi-lenenönemlibulgudur.Öncelikle,ortayaçıkanbudu-rumun,beldebelediyeleriniyadabüyükşehirleriyö-netensiyasiiradedençok,büyükşehirlerinteknikper-sonel,kurumsalveplanlamasüreciaçısındansahipol-duklarıbirikiminbirsonucuolduğunu;ayrıca,plande-ğişikliklerininkullanılmabiçimiaçısındangözlemlenenolumlu yöndeki değişimekarşın, söz konusudeğişik-liklerinkamuyararınaolmayandüzenlemeler içindekullanılmayadevamettiğinivebuyapınınfarklıdene-timve yaptırımları gerektirdiğini vurgulamakta yararvardır.Çalışmaileulaşılanbulgularaçısındanüzerindedurulmasıgerekenasılnoktaise,büyükşehirlerinku-rumsalveteknikaçıdansahipolduğubirikimin,beldeveilçebelediyelerinindenetimindeetkinhalegetiril-mişolmasıdır.Buçerçevede,büyükşehirlerinyönetimsınırlarınınbelirlemesinde,nüfus vemerkezeuzaklıkölçütleriilebirlikte,metropolitenalankavramınailiş-kindiğertemelölçütlerindedikkatealındığıbiryapı-lanmanınortayakonmasıdurumunda,5216sayılıyasaileüretilençabaların,kentleriparçacıvegünlükpoliti-kalarlayönetenyaklaşımlarınaksine,üstölçekliplan-lamaçalışmalarınaönemlikatkılarsağlayacağıbirger-çektir.

Bu çalışma, Serkan ÖZDEMİR tarafından Yrd. Doç. Dr. Mehmet Çağlar MEŞHUR’un danışmanlığında Sel-çuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı’nda tamamlanmış olan “5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu İle Yetki Alanı Ge-nişletilen Büyükşehir Belediyelerinin İmar Planı Deği-şiklikleri Açısından İrdelenmesi” adlı yüksek lisans te-zinin (YÖK Tez No: 178227) saha araştırmalarına da-yanmaktadır.



KaynaklarAkış, E., (1997), “Belediyenin İmar Planını Değiştirmesi ve

HukukiSonuçları”,ÇağdaşYerelYönetimlerDergisi,Cilt:6,Sayı:4,s.45-51.

Can,Z.,(1981),“AntalyaPlanlamaÇalışması”,TürkiyeBirinciŞehircilikKongresi,2.Kitap,ODTÜŞehirveBölgePlan-lamaBölümü,Ankara.

Demir,N.Ö.,Nurhan,A.R.,Ölkebaş,A.,Özden,P.P.,Saraçlı,C., Turgut,A., Turgut, S., Yakar,H., (2004),Gündemde-ki Yasa Taslakları Üzerine Görüşlerimiz, TMMOB ŞehirPlancılarıOdasıİstanbulŞubesi,İstanbul.

Duyguluer,F.,(1981),“İmarPlanındaDeğişiklikYapılmasıİleİlgiliTalepler”,TürkiyeBirinciŞehircilikKongresi,II.Kitap,ODTÜ,Ankara.

Eke, A.E., (1985), “Anakent Yönetimi ve Yönetimlerarasıİlişkiler:BatıDeneyimiveTürkiye”,AmmeİdaresiDergisi,Cilt:18,Sayı:4,s.41-62.

Eke,F..Özdemir,N.,(2004),Antalya’daKonutStoğuveNite-likleri,GaziÜniversitesiBilimselAraştırmaProjesi,ProjeKod No: 06/2001-25, TMMOBMimarlar Odası AntalyaŞubesiYayını,10/2,Antalya.

Ersoy,M., (2000),“İmarPlanıDeğişiklikleriveYargıDenet-imi”,MekânPlanlamaveYargıDenetimi,YargıYayınevi,Ankara.

Ersoy, M., (2006), “İmar Mevzuatımızda Planlama Kade-meleriveÜstÖlçekliPlanlamaSorunu”,ODTÜ,www.te-pav.org.tr/sempozyum/2006/bildiri.

Eryaman, Ş., (1996), “Belediye Meclisinin İmar PlanıDeğişikliği Kararları”, İller ve Belediyeler Dergisi, Mart-Nisan,s.157-171.

Geray,C.,Keleş,R.,Hamamcı,C.,(1995),BüyükşehirveİlçeBelediyesiAraştırması,MahalliİdarelerEğitimAraştırmaGeliştirmeMerkeziYayını,Ankara.

Göçer,O.,(1990),MetropolitenPlanlama,YıldızÜniversitesiMatbaası,FakülteYayınNo.MF-SBP90.001,İstanbul.

Gök,T.,(1983),İmarKararlarıveYargıDenetimi,ODTÜŞehirveBölgePlanlamaBölümü,Ankara.

Keleş, R., (1985), “Türkiye’de Anakent Yönetimi”, AmmeİdaresiDergisi,Cilt:18,Sayı:2,9-82.

Keleş,R.,(2000),YerindenYönetimveSiyaset,CemYayınevi,İstanbul.

Keleş, R., (2006), Kentleşme Politikası, İmge Yayınevi, An-kara.

Kurt, H., (2006), “Türkiye’de Kent Planlarının Siyasal Ama-çlarlaYozlaştırılması:AnkaraÖrneği”.MersinÜniversite-

siİİBFKamuYönetimiBölümü,ElektronikSosyalBilimlerDergisi,ISSN:1304-0278,Cilt:5,Sayı:15,www.e-sosder.com.

MimarlarOdasıAntalyaŞubesi,(2004),50YıldaAntalya’daPlanlama-Kentleşme ve Mimarlar Odası, TMMOB Mi-marlarOdasıAntalyaŞubesiYayınları:10/3,Antalya.

MimarlarOdasıAntalyaŞubesi,(2006),ÇevreDüzeniPlanınaDoğru, TMMOBMimarlar Odası Antalya Şubesi Yayını,Antalya.

Özdemir, S., (2008), “5216 Sayılı Büyükşehir BelediyesiKanunuİleYetkiAlanıGenişletilenBüyükşehirBelediyel-erinin İmar Planı Değişiklikleri Açısından İrdelenmesi”,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi,FenBilimleriEnstitüsü,ŞehirveBölgePlanlamaAnabilimDalı,Konya.

Öztürk, A., (1988), “Kent Planlaması ve İmar KararlarınınYargısalDenetimi”Şehircilik,HukukveYönetimİlişkileri,Türkiye 12. Dünya Şehircilik Günü Kolokyumu, AÜSBFBasımevi,Ankara.

Tekel, A., (2002), “Metropoliten Planlamanın Önemi veGerekliliğiÜzerine”,ÇağdaşYerelYönetimlerDergisi,Cilt:2,Sayı:1,s.42-55.

Tekeli,İ.,(1998),“Türkiye’deCumhuriyetDönemindeKent-sel Gelişme ve Planlaması”, 75 Yılda Değişen Kent veMimarlık,TarihVakfıYayınları,İstanbul.

Tekeli,İ.,Ortaylı,İ.,(1978),Türkiye’deBelediyeciliğinEvrimi,TürkİdarecilerDerneği,Ankara.

TODAİE, (2002), İmar İşleri El Kitabı, Yerel YönetimlerAraştırmaMerkezi,YayınNo:310,Ankara.

Turak, E., (1978), “Metropoliten Alanlar”, Türkiye’deMet-ropoliten Alan Planlaması Deneyimler ve SorunlarKolokyumu,Ankara.

Turgut, S., (2004), İstanbul’unYönetimi:BirKentPlanlamaYönetimiDenemesi,KentveÇevreDizisi,AnahtarKitap-larYayınevi,İstanbul.

Ünlü,T.,(2006),“KentselMekândaDeğişiminYönetilmesi”,ODTÜMimarlıkFakültesiDergisi,Cilt:23,Sayı:2,63-92.

Yaşamış, F.D., (1993), “Belediye Reformu”, Çağdaş YerelYönetimlerDergisi,Cilt:2,Sayı:2,s.19-20.

Yıldız, R., Çıracı, H., (2006), “5216 Sayılı Yeni BüyükşehirBelediyesi Kanunu’nun Stratejik Mekânsal PlanlamaYaklaşımıAçısındanDeğerlendirilmesi”,İTÜDergisi,Cilt:5,Sayı:2,s.197-206.

Yücel,A., (1971),MetropolitenPlanlama,DevletPlanlamaTeşkilatı,YayınNo:1027,Ankara.


Mekansal Deneyimin İlk Yıl Mimarlık Öğrencilerinin Tasarımları Üzerindeki Etkileri

The Effects of Spatial Experience on the Designs of First Year Architecture Students

Yasemin ERKAN YAZICI,1 Meral ERDOĞAN2

Designers often call on their past experiences in order to solve new design problems. Information recalled from the memo-ries of past spatial experiences play an important role in the establishment of the framework to be used when solving the current design problem. However, recalled information may be related to methods or certain aspects of the previous so-lutions of similar design problems which may not always be appropriate to the problem at hand. Therefore, such remem-bered spatial experiences may have adverse effects on the design process, for instance in the form of design fixation, a difficulty which may be more pronounced for inexperienced designers. This paper reports the findings of an experimental study which was devised to expose the possible adverse effects of previous spatial experiences on the designs of first year ar-chitecture students.

Key words: Spatial memory; spatial experience; design fixation.

MAKALE / ARTICLE

m

garonjournal.c

om

MEGARON 2011;6(3):184-192

1İstanbul Kültür Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, İstanbul;2Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, İstanbul

1Department of Architecture, Istanbul Kultur University Faculty of Architecture, Istanbul; 2Department of Architecture, Yıldız Technical University Faculty of Architecture, Istanbul, all in Turkey

Başvuru tarihi: 23 Ocak 2011 (Article arrival date: January 23, 2011) - Kabul tarihi: 26 Kasım 2011 (Accepted for publication: November 26, 2011)

İletişim (Correspondence): Yrd. Doç. Dr. Yasemin ERKAN YAZICI. e-posta (e-mail): [email protected]


Mimaritasarımsürecindetasarımcılar,tasarımproblemlerininçö-zümlerineulaşmak içinçoğuzamangeçmişdeneyimlerinebaş-vurmaktadır. Geçmiş mekansal deneyimlerden çağrılan bilgiler,yenikarşılaşılantasarımproblemininçözümündekullanılacakkav-ramsalçerçeveninoluşturulmasındaönemliroloynamaktadır.Sözkonusubilgiler,benzerbir tasarımproblemininçözümüneulaş-maktakullanılanyöntemlerveçözümlerinbelliyönleriileilgiliola-bilmektedir.Ancakhatırlananbilgilerherzamaneldekiprobleminçözümüiçinuygunolmayabilmektedir.Bundandolayı,mekansaldeneyimlerdeneldeedilenbilgilerin,özellikledeneyimsiztasarım-cılarıntasarımsüreçleriüzerindetasarımdasabitlenmegibiolum-suzetkilerigörülebilmektedir.Buçalışmada,ilkyılmimarlıköğren-cilerininkatıldığıvemekansaldeneyimlerdeneldeedilenbilgilerintasarımüzerindeyaratabileceğiolumsuzetkileriortayaçıkarmayıamaçlayandeneyselbirçalışmanınsonuçlarıbildirilmektedir.

Anahtar sözcükler:Mekansalbellek;mekansaldeneyim;tasarımdasabitliketkisi.

GirişHertasarımcınınkendineözgübilişselsüreçleri,ta-

sarımsürecindefarklılaşmayanedenolmaktadır.Tasa-rımcının,mekanıduyumaşamasıylabaşlayıp,algılama-sıvebellektekodlamasıylagelişenmekansalbellek,za-manın etkisiyle mekansal deneyime dönüşmektedir.

Kişininsahipolduğumekansaldeneyimtasarımprob-lemlerineyaklaşımındafarklılıklaranedenolmaktadır.Bu farklılaşma, tasarım sürecini, kimi zaman olumluyöndeetkilerken,kimizamandaolumsuzyöndeetkile-mektedir.Özelliklemimarlıkformasyonualmamış,mi-marlıkeğitimininilkyılındakiöğrenciler,mekansalde-



neyimlerininyaratacağıolumsuzluklardandahaçoket-kilenebilirler.Buetkileribelirlemekiçin,ilkyılmimarlıköğrencilerininkatıldığıdeneyselbirçalışmayapılmıştır.Yapılan çalışmada, aynı problem, “MekanTabanlı Ta-sarım” (MTT)olarakadlandırılan,mekansaldeneyimiaçığaçıkaranyöntemleve“KodTabanlıTasarım”(KTT)olarakadlandırılan,mekansaldeneyimiaçığaçıkarma-yanyöntemle,öğrencilereuygulanmış,eldeedilenso-nuçlar değerlendirilerek, mekansal deneyimin, ilk yılmimarlık öğrencilerinin tasarımları üzerindeki etkisisaptanmayaçalışılmıştır.

MekansalBellek Tasarımcıların nasıl tasarladıklarına ilişkin yapılan

araştırmalar, bilginin, kişinin belleğine ilk kodlanma-sındanbellektengeriçağırılmasınakadarolansüreçle-riiçerenbilgiişlemesüreçlerinin,tasarımproblemleri-ninçözümüüzerindeetkisiolduğunugöstermektedir.İnsan,çevresindenfarklıduyumlarlaaldığıbilgileribel-leğindesaklamakta,gerektiğindedebubilgilerigeriça-ğırarakkullanmaktadır.1

Bilişbiliminde,insanbelleğindekibilgilerinnasılde-polandığınıvegeriçağrıldığınıaçıklayançeşitlimodel-lergeliştirilmiştir.

AtkinsonveShiffrin (1968) tarafındanöne sürülenmodeldebellek,duyubelleği,kısasürelibellekveuzunsürelibellekolaraküçgruptatanımlanmaktadır.2

Sonderece ilkel ve kısa süreli (bir veya iki saniye)olanduyubelleği,duyusinyalleriniolduğugibisaklaya-rakbilişsistemineiletmektedir.Kısasürelibellek,‘kul-lanılmakta’olanbilgilerihatırlatır.Bubelleğinkapasi-tesioldukçakısıtlıdır.Kısa sürelibellektebilgiler, yak-laşık 30 saniye kadar saklanmaktadır. Kısa süreli bel-lektedahasonrakullanılabilecekbilgilertekrarlamavegruplamayollarıylauzunsürelibelleğeaktarılmaktadır.Uzunsürelibelleğinbilgikapasitesioldukçayüksektir.3

Uzunsürelibellek,örtülübellekveaçıkbellekolmaküzereikialtgruptaincelenebilir.Açıkbellekiçerisindegeçmişolaylarvekişiselyaşantılarıiçerenbilgiler,olay-salbellekiçerisindesaklanmaktadır.Bağlamdan,neza-man,nerede,nasılkazanıldığından,bağımsızolange-nelvetanımsalbilgiler,açıkbellekiçerisindebulunananlamsalbellektesaklanmaktadır.Kelimeler,anlamlar,ilişkiler,nitelikler,kavramlar,kurallar,stratejileranlam-salbellektesaklananbilgitiplerineörnekgösterilebi-lir.Bellibir zaman-mekanbağlamındaöğrenilenveya

yaşananşeylereilişkinbilgilerise,açıkbellekiçerisin-debulunanolaysalbellektesaklanmaktadır.Bireyleringeçmişyaşantılarıileilgilizaman,mekanveyabağlamgibi bilgileri aktarmakta kullandığı bellek biçimi açıkbellektir.Örtülübellekisebilinçlihatırlamayavesözelbileşenleredayanmayanbilgileriiçeren;genelliklemo-tor becerilere, alışkanlıklara ve işlemlere ilişkin uzunsüreli bellektir. Hatırlama sıklıkla otomatiktir, bilinç-liçabagerektirmez;bilinçdüzeyinde incelemeyeaçıkdeğildir.3

Bilişselyanılsamalarınbirçoğu,örtülübelleğinbaşa-rılıbirşekildeçalışırkenaçıkbelleğinhatalıolarakçalış-masındankaynaklanmaktadır.Başkabirdeyişle,örtülübellekaracılığıylagetirilenbirbilgininveyaanınınkay-nağı,açıkhafızatarafındantanımlanamayabilmektedir.Böyledurumlarda,bireylersözkonusuanılarınkayna-ğıvebağlamıhakkındabilgileriçıkarsamayoluylaüre-tebilmektedirler. Çıkarsama yoluyla üretilen bu bilgi-ler,doğruveyayanlışolabilmektedir.Yanlışçıkarsama-larbilişyanılsamalarıilesonuçlanmaktadır.Örtülübel-leksüreçleriüzerinekelimetamamlamagibidolaylıöl-çümlerleyapılanaraştırmalar,örtülübellek süreçleri-ninbilişselengellerinoluşmasınazeminhazırladıkları-nıgöstermektedir.Örtülübelleksüreçleriyakınzaman-da karşılaşılan bilgilerin yeniden kullanımını kolaylaş-tırabilmesinerağmen,orjinalbilginin,karşılaşılanyenibirişigerçekleştirmektekullanılabilecekbilgilereben-zerfakatuygunolmadığıdurumlarda,perfomansıdü-şürebilmekteveyaengelleyebilmektedir.4

ÖzakveGökmen(2009),mekansalbelleğin,meka-nınduyumaşaması,mekanınalgılanmasıvemekanınbellektekodlanmasıolaraküçsüreçteoluştuğunuönesürmüştür.Mekanınduyumaşamasındainsan,görme,işitme,koklama,tatalma,dokunmavedengegibidu-yulararacılığıyla,mekanınfizikselbileşenleri,mekanıniçindegerçekleşenolgularıvetümbağlamıduyumsar.Mekanınalgılanmasısürecinde,birey,duyumsürecin-deeldeedilenverilerikendideğerlendirmesürecindengeçirerekbirtakımyargılaraerişirveöznelmekanalgı-sınıoluşturur.Mekanınalgılanmasındabireyselfarklı-lıklaröneçıkabilir.

En son,mekanın bellekte kodlanması aşamasında,algılananmekan ilişkilendirme,eşleştirme,karşılaştır-ma,yönelmegibiişlemlerleuzunsürelibelleğekodlan-maktadır.5

Uzun süreli bellekteki bilgiler, uzun süre saklana-bilmekte ve kullanılmaları gerektiğinde geri çağrıla-rakkısasürelibelleğeaktarılmaktadır.Ancak,uzunsü-relibellektebulunanbilgi vedeneyimlerin,değişmezbirşekildesaklanmadığı,zamaniçerisindebaşkabilgi-

1 Bayazıt,2004.2 AtkinsonveShiffrin,1968.3 Budak,2001.

4 Smith,2008.5 ÖymenÖzakvePulatGökmen,2009.

Erkan Yazıcı ve Erdoğan, Mekansal Deneyimin İlk Yıl Mimarlık Öğrencilerinin Tasarımları Üzerindeki Etkileri


lerlebirleştirilerekyenilendiğiveyadeğişimeuğradığıbilinmektedir.3 Tüm bu değişimlerle birlikte, mekanadairbilgiyeulaşmadaalgınınyerini,çokkatmanlıme-kanoluşumunutemsiledenmekansaldeneyimkavra-mıalır.6

MekansalDeneyimveTasarımdaSabitlikEtkisiMimari tasarım sürecinde tasarımcılar, tasarım

problemlerinin çözümlerinde geçmiş deneyimlerin-dendeyararlanmaktadır.Geçmişmekansaldeneyim-lerdenkaynaklananbilgiler,benzerbirtasarımproble-mininçözümüneulaşmaktakullanılanyöntem,proble-mindoğrudançözümüveyaçözümünbelliyönleri ileilgiliolabilmektedir.Sözkonusubilgiler,yenikarşılaşı-lantasarımproblemininçözümündekullanılacakkav-ramsalçerçeveninoluşturulmasındaönemliroloyna-maktadır.7Ancak,yenikarşılaşılantasarımproblemiiletasarımcınınbelleğindebulunangeçmişdeneyimlerveçözümlerarasındabenzerliklerinkurulması tuzaklarladolubirsüreçtir.Herşeydenöncesınırlarıhayalgücüy-lebelirlenenbenzerliklerinkeyfiolmakgibibirtehlike-sivardır.Yeterlizamanınveuğraşınınortayakoyulma-sıylaherhangiikiolguarasındabenzerlikkurmakmüm-kündür.

Bunun yanında, tasarım problemleri oldukça kar-maşıkbiryapıyasahiptirvedoğalolarakfarklıtasarımproblemleri arasında gizli veya benzerlik yoluyla elealınmayanbirçokönemlifarklılıklarolabilmektedir.3Bunedenle,geçmişmekansaldeneyimlerinbellekteişlen-mesüreçlerinin,yenikarşılaşılanbirtasarımproblemi-ninbenzerliğedayalıakılyürütmeyoluylaçözümüüze-rindeolumluveyaolumsuzetkileriolabilmektedir.

Mekansal deneyimler, yeni karşılaşılan tasarımproblemlerininçözümüiçinbirbaşlangıçnoktasıoluş-turmaktaveyukarıdadabelirtildiğigibitasarımcılarınprobleminçözümündekullanacaklarıkavramsalçerçe-venin oluşturulmasında yardımcı olmaktadır.8 Ancakbazıdurumlardabuetkiçokkuvvetliolabilmekteveta-sarımcılar varolan problemlerin çözümlerinden etki-lenebilmektedir. Bu nedenle, yeni bir problemle kar-şılaştıklarında, fonksiyonel gereksinimleri karşılamakiçinyeniyollararamakyerineeskiçözümlereaitilkele-riveyaözellikleriyeniçözümlerindedeuygulamayayö-nelebilmektedirler.9

Tasarımda sabitlenme konusunda yapılan deney-selçalışmalarda,buolgularıdesteklemektedir.Sözko-nusu deneysel çalışmalarda, verilen örnek çözümler-

den yararlanarak çözüme ulaşmaları istenen deneygruplarınınoluşturduğutasarımların,verilenörnekle-reoldukçayakınolduğugörülmüştür.JanssonveSmith(1991), problem çözümü için verilen örneklerin mü-hendisliktasarımıproblemlerininçözümündedeben-zersabitliketkilerinioluşturabildiğinibildirmiştir.

Deneygruplarındayeralantasarımcıların,yolgös-termek amacıyla verilen yetersiz tasarım örneklerin-denetkilenerekverilenörnektekiçözümlerinzayıfyön-lerinikenditasarımlarınakattıklarınıbelirtmiştir.10

Tasarımdasabitlenmeetkisi,sadecegeçmiştasarımçözümlerindenveyatasarımörneklerindenkaynaklan-mamaktadır.Geçmiştekullanılanproblemçözmeyön-temleriveyaklaşımlarındandoğanbirtakımkısıtlayıcıörtülüvarsayımlardatasarımüzerindesabitlenmeet-kileriyaratabilmektedir.Örtülüvarsayımlarhakkındakienkritiknoktaise,sözkonusuvarsayımlarıntanımiti-barıylabireyinbilincindesaklıolmalarıdır.

Gereç ve YöntemMimarlıkeğitiminde, ilkyılmimarlıköğrencilerinin

tasarıma yaklaşımları, tasarım becerileri ve ulaştıkla-rıçözümlerüzerindemekansaldeneyiminetkisiniölç-mek için İstanbul Kültür Üniversitesi,Mimarlık Bölü-mü,1.sınıföğrencilerindenoluşan20kişilikbirgrup-ladeneyselbirçalışmayapılmıştır.Deneyselçalışmadaproblemalanı, öğrencilerin yaşamları boyuncadene-yim içindeoldukları,herbirinin farklımekansaldene-yimleresahipolduğu,konutolmuştur.Sonuçtabufark-lıdeneyimlerinöğrencilerin tasarımlarıyla kuracaklarıilişkileridefarklılaştıracağıvarsayılmıştır.

Deney, “verilen kütleleri aşağıdaki kurallara uya-rakilişkilendirerek,birmekanilişkidüzeni/konutme-kanilişkidüzenioluşturunuz”tasarımproblemiüzerin-denyürütülmüştür.Deneyde,mekansaldeneyiminet-kisiniölçmekiçin,kodtabanlıtasarımolarakadlandırı-lanmekansaldeneyiminetkiliolmadığıyöntemileme-kan tabanlı tasarımolarak adlandırılanmekansal de-neyiminetkiliolduğuyöntem,aynıtasarımproblemi-ninçözümüiçinkullanılmıştır.Öğrencininkendisinikı-sıtlanmışolarakhissetmemesi içinçalışmasüreilesı-nırlandırılmamıştır.

Buçalışmada,5x5x5cmölçülerinde,8adetküpkul-lanılmıştır. Tasarımda farklı algılara neden olmamakiçin küplerin boyutları ve renkleri aynı tutulmuştur.Tekdeğişken,üzerlerindeyazankod/mekanisimleridir.Kodlar/mekanlararasındakigeçişilişkileriöncedenbe-lirlenerek öğrenciye verilmiştir. Öğrencilerden, kural-laragöre,mekanlararasındailişkikurmasıveilişkilen-dirilenmekanlararasındakibağlantıyıgösterenbireti-

6 Aydınlı,2009.7 Mubarak,2004.8 Downing,1992.

9 PerttulaveSipila,2007.10JanssonveSmith,1991.



ketlendirme sistemiuygulamaları istenmiştir.Mekan-lararasındakiyakınlık-uzaklık,bağlantışeklineöğrenci-ninkararvermesiistenmiştir.

Öğrenci,deneyebaşlamadanönce,kendisineçalış-ma ile ilgili açıklama yapılmıştır. Deneye, öğrencininmekansal deneyimini geri çağırmadan, yalnızca kod-larveilişkilerüzerindenyürüteceğikodtabanlıtasarımçalışmasıylabaşlanmıştır.Bununnedeni,mekansalde-neyiminetkiliolduğumekantabanlıtasarımlabaşlanıl-masıdurumunda,öğrencininmekandeneyimini,me-kanalgısınıvebilgisinikarşılaştıracağıvebunundeney-selçalışmayıolumsuzyöndeetkileyeceğinindüşünül-mesidir.

Herdeneyinsonunda,ulaşılançözümlerinfotoğraf-ları çekilmiştir. Deney süresince çalışmalar, video ka-meraylakayıtedilmiştir.Videokayıtları,çalışmasonun-da,öğrenciylebirlikte izlenmiştir.Öğrencibukayıtlarıseyrederkenkenditasarımsürecini,nelerdüşündüğü-nü,yaptığıdeğişikliklerinnedenlerinisözlüolarakaçık-lamıştır. Bu sözlü ifadeler, yazılı kayıtlara dönüştürül-müştür.11

Literatürdebukonudayapılanuygulamalarabakıldı-ğında,bazıtasarımcılarıntekbirtasarımçözümüüze-rindedurduğu,bazıtasarımcılarıniseilkaşamadaçoksayıdatasarımseçeneğiürettiğivedahasonrabuseçe-neklerarasındauygunolmayanlarıeleyerekenuyguntasarımçözümüneulaştıklarıgörülmektedir.12

Heylighen, Deisz, and Verstijnen (2007), deneyselbirçalışmailebuikiyönteminöğrencitasarımlarıüze-rindekietkileriniaraştırmışlardır.Öğrencilerinsınırlıbirsüreiçerisindebelirlielemanlarıkullanarakkompozis-yonlaryaratmalarıistenmiştir.Yapılandeğerlendirme-de, çok sayıda tasarım çözümü elde edilmesi yerine,belirlenentekbirtasarımçözümünündetaylandırılma-sınaçalışılmasının,dahaözgünkompozisyonlarınorta-yaçıkmasını sağladığı sonucunaulaşılmıştır.13Buma-kaledekideneysel çalışmadada,öğrencilerdendene-diklerifarklıalternatifleriçerisindenenuygunolduğu-nudüşündükleritekbirçözümüretmeleriistenmiştir.

KodTabanlıTasarımDeneyinbirinciadımındayeralan,KodTabanlıTa-

sarımçalışmasında,öncelikle,öğrencilerisoyutdüşün-meyeyönlendirmekhedeflenmiştir.Bununiçin,öğren-cinin mekansal deneyimine ve belleğine başvurma-dansoyutveilişkiseldüşünmeyeyöneleceğibiruygu-lamatasarlanmıştır.Buuygulamanınkonutileilgiliol-duğubelirtilmemiş,yanlızcakodlanmışmekanlarara-sındabelirlikurallarilemekanlarıilişkilendirmelerivemekanlararasıilişkidüzeninioluşturmalarıistenmiştir.Bununiçinmekanlarınbirarayagelişlerinedairkural-

larverilmiştir.İlişkilimekanlar,birmekandandiğerinegeçişigösterenbiretiketlendirmesistemiileifadeedil-miştir.

Mekansaldeneyimintasarımlarıetkileyipetkileme-diğinibelirlemekiçin,öğrencininmekansaldeneyimle-rinedairçağrışımlaruyandıracakmekanisimleri;girişholü,mutfak,yaşamamekanı,yemekodası,yatakoda-sı,banyo,WCvekoridorkullanılmamış,çağrışımkurul-masınıengellemekiçin;girişholü(A),mutfak(B),yaşa-mamekanı(C),yemekodası(D),yatakodası(E),banyo(F),WC(G)vekoridor(H)iletemsiledilmiştir.

Kod Tabanlı Tasarım çalışmasında kodlar arasındatanımlananilişkiler,MekanTabanlıTasarımçalışmasın-dabelirlenenilişkileregöredüzenlenmiştir.Budüzenegöre,

B

C

G

F

H

A

D

A

A

A

E

E

birbirleriyleilişkiliolacakşekildetanımlanmıştır.

MekanTabanlıTasarım

Deneyinikinciadımındayeralan,MekanTabanlıTa-sarım çalışmasında, öğrencilerin bugüne kadar yaşa-dıkları mekansal deneyimlerin tasarım süreçleri üze-rindeki etkilerinin ölçülmesi hedeflenmiştir. Öğrenci-nin kendimekansal deneyiminin etkili olduğubuuy-gulama, bugüne kadar yaşadığı veya deneyime girdi-ği konutlarda yer alan yaşamamekanı, yemekodası,mutfak, yatak odası, banyo kavramlarını düşünmeyevebumekanları yeniden tanımlamayazorlamaktadır.Uygulamada,geçmişmekansaldeneyimlerinöğrenci-deoluşturduğumekansalbellekkullanılarak,isimleriy-leadlandırılmışkonutaaitmekanlararasında,birilişkidüzeninintanımlanmasıvemekanadayalıalgılamasü-reçlerininbelirlibir sistematik içerisinde, çalışma içingerekli “tanımlı bilgiye” dönüştürülmesi istenmiştir.


Mekanlarınbirarayagelişlerinedairkurallarbuadım-dadaöncedenverilmiştir.Kurallaragöreilişkilendirilenmekanlar,birinciadımdaolduğugibi,birmekandandi-ğerinegeçişigösterenbiretiketlendirmesistemiileifa-deedilmiştir.

Deneysel çalışmanınmekanlar arasındaki ilişki ku-rallarınınbelirlenmesinde,konutuoluşturanmekanla-rın,konuttakianaeylemgruplarınagöreoluşturdukla-rıdüzendenyararlanılmıştır.Bunagöre,yaşamabölü-münde,yaşamamekanı,mutfakveyemekodası;yat-mabölümünde,yatakodasıvebanyo;ortakbölümler-deise,girişholü,koridorveWCyeralmaktadır.Budü-zenegöre,

DeneyselÇalışmanınDeğerlendirilmesi

Yapılan deneysel çalışmanın sonunda, öğrencilerinKTTveMTTçalışmalarınınsonuçgörsellerikarşılaştırıl-mışveçalışmasonundaöğrencilerleyapılangörüşme-lerdeneldeedilenverilerlebirliktedeğerlendirilmiştir.

Yapılan görüşmelerde, 20 öğrenciden 14’ünün ça-lışmasında mekansal deneyimlerin etkisi olduğu gö-rülmüştür.Sadece2öğrenci(6.ve9.öğrenciler)MTTçalışmasında,verilenkurallardışındakurmayaçalıştığıilişkileri,KTTçalışmasındadakurmuştur.Bumakaledemekansaldeneyimlerintasarımlarüzerindeyaptığıet-kiler,MTTveKTTçalışmalarındaverilenkurallardışın-dakiilişkileriaynıkuranikiöğrenci(6.ve9.öğrenciler)ileaynıkurmayanikiöğrenci(gerikalan12’denrastge-leseçilen1.ve12.öğrenciler)üzerindentartışılmıştır.

Çalışmalar sonunda oluşturulan diyagramlar ve 3boyutlumodellerçözümlendiğinde;

1.öğrenci,görüşmedebelirttiğigibi,MTTçalışma-sındakonutuikibölümeayırmıştır.Öğrencimekanlarıilişkilendirmeyebaşlarkengecevegündüzkullanımla-rınıayırmayıhedeflemiştir.Budüşünceöğrencininme-kansaldeneyimlerinden,yaşadığıevlerden,yaşamtar-zındankaynaklanmışolabilir.KTTçalışmasında,ikibö-lüm arasındamekansal dağılımda dengeye daha çokönem verilmiş, x ve y doğrultusunda neredeyse eşitsayıda birimler kullanılmıştır. MTT çalışmasında, KTTçalışmasındaki gibi bölümler arası mekan dağılımın-dadengearayışınagirilmemiş,ydoğrultusununuzun-luğuxdoğrultusunagöre1,5katdahauzunolmuştur.Buda,öğrencininöngördüğügece-gündüzkullanımla-rınıilişkiseltasarımınbaşındaayırmayaçalışmasındankaynaklanmaktadır. Her iki çalışmadaAmekanı (girişholü)merkezeyerleştirilmiştir.Çalışmalarsüreaçısın-dankarşılaştırıldığında,KTTçalışmasıMTTçalışmasınagöredahakısasüredetamamlanmıştır(Şekil1).

6.öğrenci,görüşmedebelirttiğigibi,MTTçalışma-sındamutfakveyemekodasınıbirbirineyakın,WCvemutfağı zıt yönlerde yerleştirmiştir. Öğrenci ilişkilen-dirme yaparken, yaşadığı-gördüğü bir mekandan et-kilenmediğini ancakMTT çalışması için verilen kural-lar dışında birtakım kurallar belirlediğini belirtmiştir.Budaöğrencinin,tamolarakneolduğunutanımlaya-masa da, bilinçaltındakimekansal deneyimlerden et-kilendiğinigöstermektedir.KTTçalışmasındadengeyedahaçokönemverilmiş,xveydoğrultusundaeşiteya-kınbirimlerkullanılmıştır.MTTçalışmasındaxdoğrul-tusununuzunluğuydoğrultusunagöre2katdahafaz-la olmuştur.Her iki çalışmadaortakolarakAmekanı(girişholü)merkezeyerleştirilmiş,ayrıcaKTTçalışma-sındaHmekanı(koridor)merkezdeyeralmıştır.Çalış-

Mutfak Giriş holü

Yaşama mekanı

Yemek odası

Giriş holü

Giriş holü

Giriş holü

Yatak odası

Yatak odası

Koridor

Banyo

WC

birbirleriyleilişkiliolacakşekildetanımlanmıştır.

Mutfakveyemekodası,banyoveWCarasındailişkitanımlanmamıştır.Bumekanlarınyakınyadauzakola-raktanımlanmasıöğrenciyebırakılmıştır.

MekanTabanlıTasarımçalışmasındabelirlenenme-kanlarınKodTabanlıTasarımçalışmasındakikarşılıkları;

Giriş holü

Mutfak

Yaşama mekanı

Yemek odası

Yatak odası

Banyo

WC

Koridor

A

B

C

D

E

F

G

H

olacakşekildetanımlanmıştır.



malarsüreaçısındankarşılaştırıldığında,KTTçalışma-sıMTTçalışmasınagöredahakısasüredetamamlan-mıştır(Şekil2).

9.öğrenci,görüşmedebelirttiğigibi,MTTçalışma-sında, giriş holünün bir yanına mutfak, diğer yanınaiseWC’yiyerleştirmiştir.Girişholü-koridor-yatakodasıbağlantısıLşeklindeolmuştur.Öğrencimekanlarıilişki-lendirmeyevekurguyabaşlarken,dahaönceprojesini

gördüğübirevdenetkilendiğinivemutfakileWC’yibuşekildekonumlandıracağınıvekendievindeyatakoda-larıdahagizlibölümdeolduğuiçin,girişholü-koridor-yatak odası bağlantısını L şeklinde yapacağını belirt-miştir.Her ikiçalışmadadaxveydoğrultusundaeşi-teyakınbirimlerkullanılmıştırveortakolarakHmeka-nı(koridor)merkezeyerleştirilmiş,ayrıcaMTTçalışma-sındaAmekanı(girişholü)merkezdeyeralmıştır.Çalış-

Şekil 1. 1. Öğrencinin KTT ve MTT çalışmalarının diyagramları.



malarsüreaçısındankarşılaştırıldığında,KTTçalışma-sıMTTçalışmasınagöredahakısasüredetamamlan-mıştır(Şekil3).

12.öğrenci,görüşmedebelirttiğigibi,MTTçalışma-sındagirişholüvekoridorarasındadoğrudanbağlantıkurmuş,banyoveWC’yiyanyanavemutfaktanuzağayerleştirmiş,mutfakveyemekodasınıyanyanagetir-miştir.Öğrenciilişkiseltasarımabaşlarken,dahaönce

projesinigördüğübirevden,yaşadığıvegördüğüevler-denetkilendiğiniveörneklerdekigibibanyoileWC’yitesisataçısındanuygunolmasıiçinaynıdoğrultuyage-tirmeyiveyemekodasıilemutfakarasındaservisbağ-lantısı kurmayıhedeflediğinibelirtmiştir.KTTveMTTçalışmasında,xdoğrultusununuzunluğuydoğrultusu-nagöre1,5katdahafazlaolmuştur.HerikiçalışmadaortakolarakAmekanı (girişholü)veHmekanı (kori-





dor)merkezeyerleştirilmiş,ayrıcaKTTçalışmasındaBmekanıda(mutfak)merkezdeyeralmıştır.Çalışmalarsüre açısından karşılaştırıldığında, KTT çalışmasıMTTçalışmasına göre daha uzun sürede tamamlanmış-tır.MTTçalışmasındaöğrenci,uygulamayıdahaönce-kideneyimlerindenhareketleelealdığıiçin,dahahız-lıolabilmiş,KTTçalışmasındaisesoyutilişkileridüşün-düğüiçinsonucadahauzunsüredeulaşmıştır(Şekil4).

Genelolarakyapılançalışmalarabakıldığında;

Çalışmalar süre açısından karşılaştırıldığında, MTTçalışmasınınKTT çalışmasınagöre,öğrencininverilenkurallara uymasının yanısıra kendisinin oluşturduğukurallarıdauygulamayageçirmeyeçalışmasınedeniyledahauzunsürealdığıgörülmüştür.

Çalışmalar süreç açısından karşılaştırıldığında, KTTçalışmasındagörseldengeyedahaçokönemverilmiş,MTTçalışmasıisemekansaldeneyimlerinetkisiyleşe-killenmiştir.

TartışmaHer insan, mekansal deneyimlerine bağlı olarak,

belleğindefarklıimgelertaşımaktadır.Buimgelertasa-rımsürecinekatkısağlayabileceğigibi,özelliklemimar-lıkeğitimininbaşındaolanilkyılmimarlıköğrencileri-nintasarımsüreciüzerindeolumsuzetkileroluşturabi-lir.Öğrencilertasarımeyleminebaşlarkenbelleklerin-debulunanbuimgelerdensoyutlanmaktazorlanabilir-ler.Bununsonucuolarakkendimekansaldeneyimleri-nibuçözümlere taşıyıpbunundışındayeniçözümlerüretmektegüçlükçekebilirler.

Mekansal deneyimin ilk yıl mimarlık öğrencileri-nin,tasarımlarıüzerindekietkileriniölçmeküzereya-pılandeneyselçalışmayagöre,mekansaldeneyiminki-şinintasarımınıetkilediğisöylenebilir.Buetkiler,yara-tıcılığınaçığaçıkarılamaması,alternatifliveesnekdü-şünememe,belirlibirfikresabitlenmeşeklindekendi-nigösterebilir.Buetkileryoksayılaraktasarımyapıla-maz.Önemliolanbuetkilerinvarlığınıyokedecekyön-temlerdeneyerek tasarımyapmakdeğil,bunların ta-sarımınekadaretkileyeceğininfarkındaolmaktır.Öz-günbirtasarımyapabilmesiiçinkişininöncelikleken-dinitanıması,kenditasarımsürecinietkileyenkriterleribilmesigerekmektedir.Özellikleilkyılmimaritasarımeğitiminde,tasarımproblemlerininveçözümyöntem-lerininbuetkilerdikkatealınaraktanımlanmasıveöğ-rencilerinmekansaldeneyimlerinintasarımlarıüzerin-deoluşturabileceğietkilerileilgilifarkındalıkyaratacaktasarımyaklaşımlarıgeliştirilmelidir.

Mimari tasarımeğitiminindiğerbir çokdisiplinler-denfarklıolarakküçükgruplarhalindeyürütülmesi,ta-

sarımeğtimininkitleselliktenbireysel,kişiyeözgü,bi-rebireğitimedoğruevrilmesiniolanaklıkılmaktadır.Bi-rebireğitimyöntemlerindekişininpotansiyelleridahaçokaçığaçıkarılabilir.Bunedenle,tasarımyürütücüle-ri,öğrencilerinkendilerinidahaiyitanımalarınısağla-yacak,tasarımdaöğrencilerinmekansaldeneyimlerin-denkaynaklıçözümönerilerinideğerlendirebilecekta-sarımproblemleritanımına,problemçözümündekul-lanılacakyöntemlereveöğrenmepsikolojisinegitmeli-dirler.Bubağlamda,ilkyılmimarlıköğrencilerininya-ratıcılıklarınıaçığaçıkarabilmeleri,geçmişdeneyimle-rinin etkilerinden olumlu yönde faydalanabilmeleri-nisağlamakiçinöğrencilerinbilişseldüzeyleridikkatealınarakeğitimprogramlarınınyapılandırılmasıgerek-mektedir.

Bu makale ilk yazar tarafından, Yıldız Teknik Üniver-sitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Bilgisayar Ortamında Mimarlık Programında hazırla-nan “Bilişsel Farklılıkların ve Mekansal Deneyimlerin İlk Yıl Mimarlık Öğrencilerinin Tasarım Süreçlerine Et-kilerinin Araştırılması” başlıklı doktora tezinden üretil-miştir.

Kaynaklar Atkinson, R.C., Shiffrin, R.M., (1968), “HumanMemory: A

Proposed System and its Control Processes”, in Spen-ce,K.W.; Spence, J.T. (Eds.) ThePsychologyof LearningandMotivation. New York: Academic Press., 2: p. 89-195.

Aydınlı, S., (2009), “Mekandan Mekansal’a: MekanınZamansallığı/Zamanın Mekansallığı”, Felsefe Ekibi Der-gisi,13.

Bayazıt,N.,(2004),TasarlamaKuramlarıveMetotları,BirsenYayınevi.

Budak,S.,(2001),PsikolojiSözlüğü,BilimveSanatYayınevi.Downing,F.,(1992),“ImageBanks:DialoguesBetweenthe

PastandtheFuture”,EnvironmentandBehavior,24:p.441-70.

Erkan Yazıcı, Y., (2010), “Bilişsel Farklılıkların veMekansalDeneyimlerin İlk Yıl Mimarlık Öğrencilerinin TasarımSüreçlerineEtkilerininAraştırılması”,DoktoraTezi,YıldızTeknikÜniversitesi,FenBilimleriEnstitüsü.

Heylighen,A.,Deisz,P.,Verstijnen,I.,(2007),“Lessismoreoriginal?”,DesignStudies,28(5):p.499-512.

Jansson, D.G., Smith, S., (1991), “Design Fixation”, DesignStudies,12(1):3-11.

Lawson,B., (2005),HowDesignersThink:TheDesignPro-cessDemystified,ArchitecturalPress,4thEdition.

Mubarak, K., (2004), “Case Based Reasoning for DesignComposition in Architecture”, PhDDissertation, SchoolofArchitecture,CarnegieMellonUniversity,Pittsburgh,Pennsylvania,USA.

Öymen Özak, N., Pulat Gökmen, G., (2009), “Bellek veMekan İlişkisi Üzerine Bir Model Önerisi”, İTÜ Dergisi,8(2):145-55.


Perttula,M.,Sipila,P.,(2007),“TheIdeaExposureParadigminDesign IdeaGeneration”, Journalof EngineeringDe-sign,18(1):93-102.

Smith, S.M., (2008), “Invisible Assumptions and theUnin-tentionalUseofKnowledgeandExperiencesinCreativeCognition”,LewisandClarkLawReview,12(2):509-25.

Turizm Amaçlı Değişen Tarihi Bölge Talimhane’nin Sokak Cephelerinde Mimari Kimliği Oluşturan Verilerin İncelenmesi

Architectural Identity in Changing Historical Areas: The Street Facades in Talimhane

Selin YILDIZ,1 Funda ÖZTÜRK KERESTECİOĞLU1

Tourism is an important way of presenting a city’s cultural assets to the outside world and assisting in transferring such cultural wealth to new generations. However, a negative enviromental effect of tourism is the changing of a street’s historical building facades due to new functions required of it by the industry Talimhane district is selected as a key study to exemplify the adverse effects of building alterations in the historical areas. Talimhane is an area in which Early Republican buildings can be found and it has a special pat-tern that differs from surrounding areas. Changes over time and the conversion in exchange for the benefits of tourism in Talimhane’s streets are the barriers to maintaning the histori-cal value of the area. The purpose of this study is to analyse data on building facades for the approaches of maintaining the integrity of architectural heritage spaces which are being transformed by tourism.

Key words: Art deco; facade; Talimhane; historical city; tourism; street.

MAKALE / ARTICLE

m

garonjournal.c

om


MEGARON 2011;6(3):193-209

1Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Bina Bilgisi Anabilim Dalı, İstanbul

Bu makale 1. yazarın 2. yazar danışmanlığında Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi’nde 2008 yılında gerçekleştirdiği yüksek lisans tez çalışmasından üretilmiştir.

1Department of Architecture, Yıldız Technical University, Faculty of Architecture, Istanbul, Turkey

This paper reveals some of the findings of 1st authors’s master thesis research at Yıldız Technical University, Department of Architecture supervised by 2nd author.

Başvuru tarihi: 15 Nisan 2011 (Article arrival date: April 15, 2011) - Kabul tarihi: 26 Aralık 2011 (Accepted for publication: December 26, 2011)

İletişim (Correspondence): Arş. Gör. Selin YILDIZ. e-posta (e-mail): [email protected]


Turizmtarihikentmekânlarındakikültürvarlıklarınınyeninesleak-tarılmasıvedünyayatanıtılmasıaçısındanönemlibiraraçtır.Tu-rizmintarihikentdokularındakiolumsuzçevreseletkilerindenbi-riside;sokağınverilerinioluşturan,tarihivekorunmasıgerekenbina cephelerinin yeni fonksiyonu doğrultusunda değiştirilmesiveyayokolmasıdır.Buproblembağlamındatarihikentdokusunda-kiolumsuzdeğişimiörneklemekamacıylaTalimhaneçalışmaala-nıolarakseçilmiştir.İstanbul-Beyoğlu’ndakonumlananTalimhane,fizikselbiçimiileçevresindenayırtedilirbirdokuyasahiptir.1Cum-huriyetinerkendönemlerindekiyapılanmasıileönemliyapımirasıbarındırmaktadır.Tarihiçindeyaşadığıdönüşümlerve2004yılındaturizmamaçlıdeğişimyaşayanTalimhane’ninsokakcephelerinde-kiolumsuzdeğişimbölgenintarihseldeğeriningeleceğeiletilme-sininönündebirengeloluşturmaktadır.Buçalışmanınamacı,tu-rizmamaçlıdönüşenveyapımirasıolanmekânlarınkorunmasınavedevamınaizinverenyaklaşımlardacepheölçeğindekararlaralı-nırkendikkatedilmesigerekenverilerüzerineçalışmaktır.

Anahtar sözcükler:Artdeco;cephe;Talimhane;tarihikent;turizm;sokak.

GirişTurizm,tarihikentmekânlarındakikültürvarlıkları-

nınyeninesleaktarılması vedünyaya tanıtılmasıaçı-sından önemli bir araçtır. Turizmin, “kültür varlığı” a olantarihikentdokularındakiolumsuzçevreseletkile-rinden2biriside;sokağınverilerinioluşturan,tarihivekorunmasıgerekenbinacephelerininyenifonksiyonudoğrultusundadeğiştirilmesiveyayokolmasıdır.Tarihikentdokularındasokağıoluşturanbinacephelerindekibuolumsuzdeğişimler,kentyaşamınınönemlibirveri-siolansokağıolumsuzyöndeetkilemektedir.

Tarihi kent dokularındaki sokak, kentli ve turistinkenti tanımaları açısından önemlidir. “Sokaklar yaya-nın kentle ilgilenmesini sağlar.”1Mevcut kentsel tari-hidokukentinbirparçasıolduğugibikültürelhafıza-nınkorunarakgeleceknesillere iletilmesi gerekenbirveridir.

Kent belleği, kentin yaşadığı dönüşümlerin izleri-nibiriktirir.Kentinyaşadığı farklıdönemlerin izlerininyokedilmesi, kentinbudönemlerihiçyaşamamışgibigösterilmesidir.Buizlerinilkalgılandığıyersokakme-kanıdır. “Ayrıca sokak, Avrupa’da (Fransa, İtalya, İs-koçya,Almanya,Avusturya,Polonya)eski kentkarak-terini yaratan temel veri olarak kabul edilmektedir.”3 Talimhane’deturizmamaçlıdeğişentarihicephelerveeklenenyenibinalarınoluşturduğusokaklarkentbel-leğinin4 devamının önünde bir engel oluşturmakta-dır.BugünturizmamaçlıyerleşmeolarakdüzenlenenTalimhane’de, 1930’ların Art Deco apartmanları (bü-yük)çokyataklıotelgereksinmelerinikarşılamayacağıgerekçesiylehızlıbirbiçimdeyıkılıp,yerlerinetasarımniteliğioldukçadüşükolanbüyükboyutluotelleryapıl-maktaveböylecebölgeninözelkarakteritamamende-ğişmektedir”.5TarihibirdokuolanTalimhane’deyapı-lanyeniyapılarda,sokağınbütünlüğününkorunmama-sı (bina -cephe-sokak-senaryosu içindesokağıelealmaveyaya-sokakilişkisikonuları),tarihidokudanre-

feranslaralınmamasıvetektipleşmeyeyöneliktasarımyaklaşımlarıgözlemlenmektedir.Bumakaleninamacı,Talimhane örneği üzerinden, turizm amaçlı dönüşentarihiçevredekiyapılarıncephelerinintasarımındadik-katedilecekverilerüzerineçalışmaktır.

Talimhane Bölgesi, Konumu ve Barındırdığı İşlevlerTalimhaneBölgesi,tarihselniteliği,konumu,ulaşım

ilişkileri fonksiyonu, İstanbul turizmindeki yeri açısın-danönemlibiryeresahiptir.AvrupaYakası’ndakonum-lanması,İstanbulBoğazı’na,KongreVadisi’neveİstiklalCaddesi’neyakınlığı,işlevselyapısı(konaklamamerke-zi)ilestratejikbirnoktadayeralmaktadırvekongretu-rizminedehizmetvermektedir.Talimhane’yiayrıcalık-lıkılanbirdiğerözelliğisokaklarıdır.Busokaklardakibi-nalarhemyeniişlevleri(otel)kentinturizmiaçısındanhemdebarındırdığıArtDecoveerkenmodernistmi-marisininİstanbul’untarihindekiyeriaçısındandikkatçekicidir.Cumhuriyet’inerkendönemlerineaitizlerta-şıyanTalimhane’nintarihselsüreçiçindedeğişimeuğ-ramışolmasıbazıproblemlerideberaberindegetirmiş-tir(Şekil1,2).

Talimhane’ninTarihselGelişimi

“Talimhane, adını Osmanlı Dönemi’nde bugünküTaksim Gezi Parkı olan Topçu Kışlası’ndaki askerlerintalim yaptığı alandan alır”.b 5 “1930’larda bölge, ken-tin hareketli ve eğlenceyi barındıran bir bölgesi hali-negelir.İlkmodernistyapılardanbiriolanTaksimKris-talGazinosububölgeninçevresindeyapılmıştır(Şekil3).1938yılındamodernbirkentplanlamasıiçinülkeyedavetedilenHenriProst,TopçuKışlası’nınyıkılmasınıdaiçerenönemlimüdahalelereimzaatmıştır.1925ta-


Şekil 1. Beyoğlu’nun İstanbul’daki konumu (Sky life dergisi, Temmuz 2009) (Derleyen: Yıldız S. 2009).

a Korunmasıgereklivarlıklarlailgilitanımlar14/7/2004tarihlive5226sayılıKültürveTabiatVarlıklarınıKorumaYasası’nın1.maddesindeyeralır.Bumaddedekültürvarlığı‘tarihöncesivetarihidevirlereaitbilim,kültür,dinvegüzelsanatlarlailgilibulunanveyatarihöncesiyadatarihidevirlerdesosyalyaşamakonuolmuşbilimselvekültürelaçıdanözgündeğertaşıyanyerüstünde,yeraltındaveyasualtında-kibütüntaşınırvetaşınmazvarlıkları’olaraktanımlanmıştır.(http://www.kultur.gov.tr)

b 1925-26tarihlive1/500ölçekliPervititichharitasındadaTalimhane’ninyeri‘ChampsdeMars’(SavaşAlanı)olarakbelirtilmiş-tir(Şekil4).

1 KerestecioğluÖFveark.,(2006),s.205-12.2 KerestecioğluF,(2001).3 Kuban,D,(2006).4 Kerestecioğlu,Fveark.(2009).5 Akın,N.,(2005),s.84-88.

Yıldız ve Öztürk Kerestecioğlu, Talimhane’nin Sokak Cephelerinde Mimari Kimliği Oluşturan Verilerin İncelenmesi


rihlive1/1000ölçekliharitalardabelirliyolgenişliğiy-leayrılmış6-7yapıadasıgörülenboşalan,(Şekil4)kış-lanınyıkılıpGeziParkıyapılmasıyladöneminArtDecoüslubunu sergileyen apartmanlar ile ızgara dokuda,neredeysebirbirineeşbüyüklükteparsellerile19.yy.ikinciyarısındadünyaveülkemizdeyaygınlaşan, imarmevzuatınauygunkonutyerleşiminedönüşmüştür.”5

“1930-55yıllarıarasındakentinengözdesemtlerin-den biri olan Talimhane, 6-7 Eylül 1955 olaylarındansonragöçlegelenaltgelirgrubununbölgeninkullanıcıkimliğinioluşturmasıylaözgünkullanıcılarınınbirbölü-münükaybetmiştir.”5,6

1970-80arasındaTalimhanebölgeotoyedekparça-cılarıgibi işlevdeğişimleri ilenitelikkaybınauğramış-tır.51986yılındaTarlabaşıBulvarı’nınaçılmasıamacıy-la hızlı bir biçimde gerçekleşen yıkımlar Talimhane’yideönemliölçüdeetkilemiştir.1988tarihindebulvarınaçılmasıyla bölgenin güney kısmındaki iki ada yokol-muşveTalimhane’yiİstiklalCaddesi’ndenkeskinbirbi-çimdeayırmıştır.İstiklalCaddesiprestijkazanırkenbudönemdeTalimhaneçöküntübölgesihalinegelmiştir.5 Bulvarın açılması ve onu takip eden projeler tarihte-kiyıkımlarınaksinebölgeyeyenidenformatgetirmeküzere uygulanmış fakat Talimhane’de başarıya ulaşa-mamıştır.

1990’lıyıllardan itibarenbölgedeturizmfaaliyetle-ribaşlamıştır.1994yılında“OtellerBölgesi”olarakBa-kanlarKurulukararı ile “TurizmAlanı” ilanedildiktensonraİstanbul1NumaralıKültürveTabiatVarlıklarını

Şekil 2. Talimhane’nin Beyoğlu’ndaki konumu (Emir (Yıldız), S, 2007).

Şekil 4. Champs de Mars (Savaş Alanı) (Pervititich Harita 2 1925. 1/1000 (Tarih Vakfı Yayınları, 2003:81).

Şekil 3. Taksim Cumhuriyet Meydanı: Kristal Gazinosu (Tarih Vakfı Yayını, 2003:122).

KorumaKurulu’nun15.12.1999tarihlive11437sayılıkararıile“kentselsitalanı”cilanedilmiştir.“Özgünpar-selasyonuvemimari kimliğini yitirmeyebaşlamasıylaTalimhane’yi oluşturan 12 yapı adası için, 1999 yılın-da1NumaralıKültürveTabiatVarlıklarınıKorumaKu-rulu bölgedeki bazı yapıların 662 sayılı ilke kararındatanımlanan“ErkenCumhuriyetdönemiyapıları”nite-liğitaşımalarıve663sayılıilkekararıuyarıncatekpar-selölçeğindekararalınmadanöncebütünlüğüverecekyapıadasıvesokakölçeğindealanıntesciledilmesika-rarıalmıştır.”6

Bölgede hizmet veren otellerin inşası 2004 yılın-da “TalimhaneBölgesi YayalaştırmaProjesi’nin” turiz-miönplanaçıkaranyenidenişlevlendirilmesiilehızka-zanmıştır.Talimhane’deelektrik,su,doğalgazgibialtya-pı inşaatı, sert zemin kaplamaları, aydınlatma (İstiklalCaddesi’ndeki gibi katenar sistemdenilendireksiz ay-dınlatma) ve çevre düzenleme çalışmaları yapılmıştır.İhtiyaçdurumundakazıyapılmadanaltyapıdeğişikliğinisağlayan,boşboruuygulamasıgerçekleştirilmiştir.Ay-rıcabölgedekiyapıcephedüzenlemeleri,yenilemevetemizlikleriyapılmıştır.Bölgede2004tarihlitespitçalış-masınagöre27otelbulunmaktadır.Bunlardan1’i5yıl-dızlı,12’si4yıldızlı,2’sibutik,2’si3yıldızlıdır.2007yı-lındakiverileregöreartankonaklamahizmetiile6000yatakkapasitesiaşılmıştır.(e-kaynak3-TUROBBaşkanıTimurBayındır) 2010 yılındaBeyoğluBelediyeBaşka-nıAhmetMisbahDemircan’agöreTalimhane’dekiya-taksayısı10.000’eulaşmıştır.(e-kaynak4).

ErkenCumhuriyetDönemi’ndeİstanbul;ArtDecoveErkenModernistYapıKarakterininOluşumuTürkiye Cumhuriyet yönetimine geçtikten sonra

Türk toplumunun sosyal yapısında savaşların da et-kisiyle büyük değişmeler yaşanmıştır. Birçok üst dü-zeybürokratveaskerkesimindekiüstdüzeyyönetici-lerlüksyaşamtarzınıbenimsemişlervegeneltoplumyapısındanfarklıyaşamsürmüşlerdir.Burjuvasınıfıya-ratılarakbirneviüstdüzeybeğenisınıfıoluşturulmayaçalışılmıştır.BukişilerdahaçokTaksimçevresindeyenigelişenAyaspaşa,Cihangir,Talimhane,Şişligibisemt-

lerdeyeniyapılanapartmanlardayaşamayabaşlamış-tır.1930’lardansonra,geneldeseçkinçevrelerinsınır-larındakalan,uluslararasımodernüslubaeklemlenmearayışlarıylaşekillenenmodernkonutlar inşaedilmiş-tir.7Batılıyaşamtarzı,gelişencephedüzenlemesiveiçdekorasyonlaher alandabu kesimi etkilemiştir.Özel-likleAvrupaileilişkisiolanvarsılgayrimüslimlerkonut-larını bezeme ağırlıklı ArtDeco üslubunda yaptırmış-tır.Toplumiçindeekonomikgücübarındıranküçükbirkesim, ekonomik gücünü sanat çalışmalarıyla yansıt-makistemişveAvrupa’dakisanatfaaliyetleriyleortak-lıklaryakalamıştır.ArtDecosanatınınbaşlangıcınıoluş-turanFransa’daelsanatı,dekoratifçalışmalar,mimar-lık,dekorasyonveplastiksanatlaralanındayaygınlaş-mayabaşlamıştır.Türkiye’dedeArtDecoetkisinigün-delikyaşamakadargöstermeyebaşlamıştır.8

“1930’lar yani Türkiye için “Erken Cumhuriyet Dö-nemi” (1928-1938)olarak adlandırılandönemveArtDeco’nun Türkiye’deki yansımalarını izlediğimiz dö-nemler Talimhane’ de hissedilmektedir.”9 “Arkitektdergisinde yayımlanan tanıtım metninde TalimhanedokusunuoluşturanyapılarınArtDecoveArtDecoilemodernizmin arakesitindeki apartman tasarımlarınaeklenennitelikliörneklerolduğubelirtilmiştir.”6Bura-da “Vedat Tek (PertevApartmanı), SeyfiArkan10 (Ay-hanApartmanı),SedadHakkıEldem(CeylanApartma-nı)gibidöneminünlümimarlarınıneserleribulunmak-tadır.”5 1930 döneminin modernist yaşamı ülkemiz-debudönemdeinşaedilmişdiğerArtDecoüslubun-dakikonutlaradayansımıştır.Yeniyaşamtarzınınbe-nimsenmesi ileplanlarda;konuttasarımlarındamisa-firodasınınkonuttaayrıkapısıolması,hizmetçileriçinayrıbirservisodasınınvarlığı,salonlarınsokağaçıkma-larvermesi,apartmaniçlerindeoluşturulanşaftlarilekapıcının dairelere hizmet vermesi, çamaşırların ayrıbir katta yıkanıp kullanıma hazır hale getirilmesi gibiplanlardabiçimselveişlevselbenzerlikleregidilmiştir.9 “Bu apartmanlar Türk konut mimarisinin içe dönük,yüksek avlu duvarlı düzenine karşı, geniş cam yüzey-lerivefarklıplandüzeniyledışadönükyapılaroluştur-muştur.”11“Bukonutlarıntercihedilmesininsebebikul-lanımkolaylığıdır.Birdiğernedenidediğergeçmişko-nutyapılarınagöredahakonforluolmasıdır.”12Konut-ların sokağa yönelişi yaşamabirimlerinin çıkmalar ilebiçimlenmesişeklindedir.Özellikleplantipiaçısından,sokağabakan cephelerinin ardında yaşamaüniteleri-ninoluşuvebuünitelerinsokağadoğruyaptığıköşe-liveyadaireselbiçimdeçıkmalarıdikkatçekicidir(Şekil5).Butarzbiçimlerköşebiçimlenmeleriiçindegeçer-lidir ve “ŞişliNişantaşı gibi1930-40’larınyeni gelişenkonutalanlarınınkentli,moderndokusunakatkıdabu-lunmuştur.”6(Şekil5).


c Kentselsitalanı:Tarihöncesindengünümüzekadargelençeşitlime-deniyetlerinürünüolup,yaşadıklarıdevirlerinsosyal,ekonomik,mi-marivebenzeriözellikleriniyansıtankentvekentkalıntılarınınbulun-duğualanı(http://www.kultur.gov.tr)KültürveTurizmBakanlığıwebsayfası.

6 PolatOmay,E.,PolatM.,(2006).7 Kayın,E.,(2008)8 Hasbora,H.,(1998)9 BaturA.,(1994).10İmamoğluB.,(2010).11Aslanoğluİ.,(1980),s.65.12Gülbahar,I.,(1995).



A

B

DE

C

Şekil 5. A TAŞ Apt. plan krokisi (Şehit Muhtar Cad.) (Emir (Yıldız), S, 2006). B Divan Apt. Cephesi (Gülbahar, I., 1995, s. 159). C Pertev Apt. Planı (Gülbahar, I., 1995, s. 126), Talimhane’deki yeri, fotoğrafı. D Pertev Apt. Giriş Kapısı (Gülbahar, I., 1995, s. 125). E Pertev Apt. köşe biçimlenmesi (Gülbahar, I., 1995, s. 124).

Günümüzde Talimhane Sokaklarındaki Değişimler“Kentsel sit”olanTalimhane’de, turizmamaçlıdö-

nüşümyaşanırken,ArtDecoveerkenmodernistmiras6 olanyapılarotel fonksiyonunukarşılayamadığıgerek-çesiyleyıkılmaktadır.Yeniinşaedilenyapılarıncephe-lerindebiçimselmirasınizlerinitaşımayadatescilliya-pılarlauyumluolmaendişesiyoktur.Böyleliklecephe-lerin oluşturduğu sokak, kentlinin kentlileşme süreci-ni1vekentinbiçimselhafızasınıyokedereksokağınöze-liğinikaybetmesinenedenolmaktadır.Tarihiyapısto-ku nedeni ile “kentsel sit alanı” olan Talimhane böl-gesi bu nedenle turizmin baskısı altındadır. TurizminTalimhane’de tarihsel yapı biçimine olumsuz etkilerigörülmektedir.TarihselcepheleriileayrıcalıklıbirdokuolduğubelirlenenTalimhane’deoluşanmimarisorun-lara FundaÖztürkKerestecioğlu vediğerlerinin 2006yılındahazırladığıbildiride1yerverilmiştir:

1. Parselyapısınındeğişimi,

2. Bina yüksekliklerinin değişmesi, uygulayanlarınvetasarlayanlarınyayanınbuyükseklikleraltın-danehissedeceğikonusundabiçimselbirendi-şetaşımamaları,

3. “Sokak katı” nda Art Deco üslubunun hissedil-memesi,

4. Sokakzeminiileyapılarınkatorganizasyonuilişki-sinindeğişmesiyadaeskiyapısınıyansıtmaması,

5. Giriş cephelerinde yapıların içini göstermeyencammalzemeninkullanılması,

6. Yapıönlerininyayakullanımıdışındaişgali,

7. Bölgeninyayalaştırılmasınarağmenaraçlarınso-kağıişgaletmesi,denetimlitrafikuygulamasınarağmenotoparksorunuveyayakullanımıprob-lemi,

8. Katıatıkyönetimininyetersizliği,

9. Sokaklarıntamolarakkimlertarafındankullanı-lacağınınbelirlenmemesi,

10.İşletmelerinbölgeninkarakterineuygunbircep-hedüzenlemesiendişesininolmaması,

11.Yapı adası ölçeğinde servis sorunlarını çözmekiçinbinalararasındaortaklıktesisedilmemesi,

12.Otel işlevine rağmen, yazın gece saat 10’dansonrakışınakşamsaat8’densonrabölgeninyal-nızlaşması,

13.Turizmin bu bölge için tek çekim noktası gibigösterilmesi.

BölgegeçmişindeTürkiye’ninilkmodernapartman-larınıbarındıranözgünbirnitelikbarındırmaktadır.Ta-limhane Bölgesi’nde koruma tek yapı ölçeğinde de-ğil,sokakölçeğindedüşünülmüştür.6Fakatuygulama-larbusistemetersbirdüzendegelişmektedir.Bölgeninyerelyönetimtarafındansadece‘OtellerBölgesi’ola-rakanılması,alanısadeceturistlerinkullandığıbiryerolarakdüşündürmektevekentlinindokudanuzaklaş-masınasebepolmaktadır.20Nisan2006tarihlihaberegöreTalimhane’dekiyapılarıngenelioteledönüştürül-mekteveesnafsadecebuotelleregelenturistlereen-deksligözükmektedir(e-kaynak2).Ayrıcabölgeninçev-resindekidurak cyerlerinindeğiştirilmesidekentlinindokudanuzaklaşmasınanedenolmuştur.

Talimhane Sokak Cephelerindeki Biçimsel VerilerTalimhane sokaklarındaki değişimler cephe verileri

açısındanbiçimselolarakincelenmiştir.Talimhane’dekigözlemlerdensonraikisokakincelemealanıolarakse-çilmiştir.İncelenensokaklar;engüçlüyayaaksıolaraksaptanan,tarihiyapılarınyoğunolarakbulunduğuŞe-hitMuhtarCaddesiileyeniyapılaşmalarınenyoğunol-duğuaksolanTopçuCaddesi’dir(Şekil6).


Şekil 6. Pervititich ile hâlihazır haritanın çakıştırılması, yokolan adalar (Emir (Yıldız), S., 2006).

c EskidenBedaşElektrikİdaresi’ninönündeyeralanotobüsdurakları,TurizmBinalarıDersitespitleri(2003-2006).

6 PolatOmay,E.,PolatM.,(2006).1 Kerestecioğlu,Ö.,F.,veark.(2006),s.205-12.



1.Parselyapısıanalizi

Talimhane sokakları Tarlabaşı Bulvarı’nın açılma-sıyladeğişimeuğramıştır.Talimhane’ninTaksimCum-huriyetMeydanıilekopmasınasebepolanyoğuntra-fik yolu, Talimhane’nin güney bölgesindeki iki parse-li vebinalarını yoketmiştir.Alanda turizmamaçlı kul-lanımlar artmaya başlayınca parsellerin genişliği bi-naların fonksiyonuna cevap vermemeye başlamış veparsellerbirleştirilerekdahabüyükkütleleroluşturul-muştur.Bubüyükkütlelerinsokakcephelerindekietki-si,Talimhane’ninözgünparselasyonunubozmaktaveCumhuriyet’in erken dönemlerinden kalmaArt Decoimajınınkaybolmasınanedenolmaktadır(Şekil7).

2.Binayüksekliklerivesokakgenişliğianalizi

Oran,biçimveyamekânınboyutlarıarasındakidü-zenlenmişmatematikselilişkilerbütünüolaraktanım-lanmaktadır.13 Sokağınen-boyoranı vebinalarınyük-

sekliğiilesokağıneniarasındakioransokakyaşamıvekullanımıaçısındanönemtaşımaktadır.Sokağınkoru-yuculuğu ve sınırlayıcılığı bu oranların yanlış kullanıl-masıylasekteyeuğrayabilir.Talimhane’dekitarihibina-lar5katlıdır (Şekil8). Sokakgenişliği ileyapıyüksek-liği oranı ise 1/2 ye yakındır. Fakat yeni yapılanotel-lergittikçeyükselmektevebuoranı1/4leretaşımak-tadır(Şekil8).Sokakvebinaoranlarınındeğişmesiso-kaklarındahaaz ışıkalmasına, rüzgârkoridorlarının d oluşmasına, sokağınkullanıcıları için konfor koşulları-nınolumsuzetkilenmesinevedahafazlaenerjitüketi-minesebepolmaktadır.Talimhane’dekibinacephele-rininyayaseviyesindenalgısızayıflamaktaveilgiçekiciözelliğiniyitirmektedir.1

3.Binayüksekliğianalizi Talimhane’deki Art Deco ve erkenmodernist bina-

lar 5 katlı iken, yeni yapılanbinaların (özellikleotelle-rin)yüksekliklerinin10katakadarçıktığıgözlemlenmek-tedir.Buyükseklikfarklarısokakbütünlüğünübozmak-ta,tarihibinalarınkarakteristiközelliklerininyitirilmesi-nesebepolmaktadır.TopçuCaddesi’ninanalizindeyeniyapılarındahayoğunoluşugerekparselgenişliklerige-reksebinayüksekliklerindenokunmaktadır(Şekil9,10).

d Birbiriyleeşyükseltidekiparalelkonumlanankütleleryerleştikleriso-kakboyuncarüzgarkoridorlarıoluşturur.Kütlelerinparçalanmasıdu-rumundarüzgârdalgalarıdaparçalanırveçevreyeyayılabilir,etkisiazalır.(Carmona.,vd.,2003:186).

13Ching,F.D.K.,(2002),s.313.1 Kerestecioğlu,Ö.,F.,veark.,(2006),s.205-12.

Şekil 7. A Şehit Muhtar Caddesi’nin karşılıklı iki cephesinden örnek (Sağdaki resim Point Otel cephesi) (Foto: Yıldız, S. 2008). B Pervetitich’ten günümüze kadar Talimhane’deki değişim (Yıl-dız, S. 2008).

A

B

Şekil 8. Talimhane-Şehit Muhtar Caddesi’nde bina yüksekliği- sokak genişliği oranı analizi (Emir (Yıldız), S., 2007).

Şekil 9. Talimhane-Şehit Muhtar Caddesi’nde bina yüksekliği analizi (Emir (Yıldız), S., 2007).

Şekil 10. Talimhane-Topçu Caddesi’nde bina yüksekliği analizi (Emir (Yıldız), S., 2007).

4.BinarenkleriSınırlayıcıöğeolarakkabuledilensokağınfarklıni-

telikkazanmasındaetkenolanverilerarasında“renk”sayılabilir. Diğer etkenler ise boşluk, doluluk oranla-rı, yapımalzemesidir. Yapıdüzlemlerindekibuverilermekânınzenginleşmesinde,çekicilikveilginçlikkazan-masındaroloynar(Şekil11).14

Talimhane’derestoreedilenbinalarıncepherenkle-rindedışcephedekullanımınauygunolmayan(kırmı-zı,mor,yeşil)renklerkullanılmaktadır.BeyoğluBeledi-yesiKentselTasarımAtölyesibölgedekibinalarıncep-heboyaları içinbazı renklerbelirlemiştir.Ancakbun-ları bölgedeki binalarauygulamada zorluk çekmekte-dirler.15Uygulanan renkler isebölgedeki apartmanla-rıncepheözelliklerininalgılanmasınızorlaştırmaktadır.

Sonuçlarabakıldığında,bukonudayeterli denetimsağlanmadığıyadaoluşturulanrenkkartelasındayan-lışlıklarolduğudüşünülmektedir.1,5

5.DoluboşanaliziArtDeco cephelerintipolojisinin içerdiği “düz, çık-

malı, balkonlu, farklı kat özellikli ve parçalı” e cephe-lerin Talimhane’de çeşitliliği gözlemlenmektedir. Yenibinalarda çeşitlilikminimuma indirgenmektedir. Binacepheleridahauzundurvemasifkütleetkisiverenaynıritimdepencerelerkullanılmaktadır(Şekil12A,B).

Oteldekiyatakodalarınıncepheritmi,parçalıcephe-lerleoluşandinamiksokaketkisinibozmaktadır.Farklıboyutlarvedüzenleriçerencephelerbudurgunvesı-kıcıetkininyıkılmasıaçısındandaönemlidir.

DahaçokArtDecobinalaraörneksayılabilecekbina-larınyoğunluktabulunduğuŞehitMuhtarCaddesi’nde

dar ve uzun, simetrik ve asimetrik düzende pencereboşlukları,yeniotellerinyapılandığıTopçuCaddesi’ndeisekarevekareyeyakınformlardanoluşanvemono-ton düzende pencere boşlukları gözlemlenmektedir.Doluboşdüzeniençokgirişkatlarındafarklılaşmakta-dır.

6.Çıkmaanalizi

Çıkmaların yerleşimdüzeniArtDecobinalarda çe-şitlidir;bazıbinalardaçıkmaortaakstakonumlanırkenbazılarında bina bitişlerine yakın olarak tasarlanmış-


Şekil 11. Bina renklerinin vaziyet planında gösterimi (Çizimler: Emir (Yıldız), S., 2004).

e HaticeHasbora’yaait“ArtDecoMimarisindeApartmanCepheTipo-lojisi”adlıdoktoratezindekisınıflandırmadanyararlanılmıştır.

14Giritlioğlu,C.,(1991).15Turanİ,SarıcıSveVerimliCile2006yılındayapılangörüşmesonucueldeedilenbilgi.

5 Akın,N.,(2005),s.84-8.1 Kerestecioğlu,Ö.,F.,veark.,(2006),s.205-12.

Şekil 12. A Talimhane-Şehit Muhtar Caddesi’nde dolu-boş analizi. B Talimhane-Topçu Caddesi’nde dolu-boş analizi. C Talimhane-Şehit Muhtar Caddesi’nde karşılıklı cephelerdeki çık-ma analizi. D Talimhane-Şehit Muhtar Caddesi’nde karşılıklı cep-helerdeki çıkma alt seviyesi (Emir (Yıldız), S., 2007).

A

B

C

D



tır.Buoluşumbinalarıniçplanıhakkındadabilgisahi-biolunmasını sağlamaktadır.Talimhane’deparselbir-leştirmenedeni ileyenibinalarınsokakcepheleries-kileregöredahageniştir.Yeniyapılanbinalarda,eski-lerinaksine,belliçıkmaritmiolmayanbinayüksekliğivegenişliğiarasındaoranıolmayançıkmalarmevcut-tur(Şekil12C).

7.Çıkmaaltseviyesianalizi

Talimhane’dekitarihibinalarınçıkmaaltkotlarıana-lizedildiğindebirbiriiçindeuyumluolduğugörülür.Fa-katyeni yapılanbinalardabodrumkatkullanılmama-

sı veözellikleotellerdegiriş kat tavankotlarının yük-sekolmasıyüzündençıkmahizalarınınyatayçizgisibo-zulmuştur.Yayanıngözseviyesindesokakmekânınıta-mamlayanyatayçıkmaçizgisisüreklilikarzetmemek-tedir(Şekil12D).1

8.Balkonanalizi

Talimhane’deki binaların Fransız balkonları veyanormalbalkonlarıvardır.OdalarınFransızbalkonuol-masıcepheyezenginlikkattığıgibibinalarıniçindendı-şarıyazenginbirbakışimkanısağlar.Yapılangörüşme-lersonucufyatakodalarındadahaçokFransızbalkonutercihsebebidir.Yeniyapılanbinalardakullanıcıtercihivemevcutçevredekiyapılaşmagözönünealınırsabü-yükcamcepheleryerineFransızbalkonlarıkullanılabi-lir(Şekil13).

9.Girişkatcepheanalizi

Talimhane sokakları yalnızca bir sirkülasyon veyabağlantı öğesi olarak düşünülmemelidir. Tarihi bina-ların cephelerinin şekillendirildiği sokak Talimhane’yiözel bir mekân yapmaktadır. Bu duvardaki hareketli-lik,biçimleringölgeleriverenklerbuduyguyuarttırıcıetkenlerdir.Talimhanesokaklarınıözelyapanöğelerinkullanımı ile ilgili veriler,belirlenen iki caddede (Top-çuveŞehitMuhtar)girişcepheleriveönleriolarakin-celenmiştir.

a.Girişkatcepheleri(Şekil14)

Talimhane’deki Art Deco bina tipolojisi zengin bir

f 1-15Ağustos2007tarihleriarasındaTalimhane’de20kişiye(turistlervekentliler)15sorulukpilotanketuygulanmıştır.Ankettekisorulargörselpaftalarladesteklenerekhazırlanmıştır.AnketteTalimhane’dekikentliveturistin,turizmamaçlıdönüşensokakveyapıyüzlerihakkın-dadüşünceleriveTalimhane’dekisorunlarkonusundakigörüşlerisor-gulanmaktadır.AraştırmaBeyoğluBelediyesi,Talimhanebölgesisınır-larıiçerisindekibirbirleriyledikkesişenŞehitMuhtarCaddesiveTop-çuCaddesiilesınırlıdır.Bölgeyegitmedenöncebirgörüşmekılavuzuhazırlanmıştır.TalimhaneOtellerBirliğiDerneğininhaberidahilindebukılavuzeşliğindeyerliveyabancılarlagörüşmeleryapılmıştır.

Talimhane’dekisorunlarailişkinbilgitoplamayıamaçlayanbupilotçalışmada

• Kişiselbilgileriveçevreyinekadartanıdıkları,• ArtDecoapartmanlardakicepheöğelerindenbiriolan“Fransızbalko-nu”konusundakullanıcıtercihleri,

• Dokuyukullanmaktakiodaknoktasıveimajöğeleri,• Tarihibinalarınyüzlerininmiyoksayeniyapılanbinalarınmıtercihedildiği,

• Tarihibinalarıngirişlerikonusundakidüşünceleri(tercihleri),• Tarihiyapıyüzlerihakkındakigörüşleri,• Talimhanesokaklarıhakkındakullanıcıgörüşleri, gibianasorularacevaparanmıştır.Pilotgörüşmesonrasıeldeedilendikkatçekiciverileraşağıdakigibisıralanabilir:

• UyruğuTColanların%85’inintarihibinalarıyenibinalaratercihet-mektedir.Uyruğuyabancıolanların%66’sıtarihibinalarıyenibinalaratercihetmektedir.

• Binayüksekliklerindenrahatsızolanların%100’üTalimhane’yeuygunyapıolaraktarihibinalarıtercihetmektedir.Binayüksekliklerindenrahatsızolmayanların%60’ıTalimhane’yeuygunyapıolaraktarihibi-nalarıtercihetmektedir.

• Talimhane’yeuygunbinaolaraktarihibinalarıtercihedenlerin%70’iTalimhanesokaklarındagezmektenzevkalmaktadırlar.Talimhane’yeuygunbinaolarakyenibinalarıtercihedenlerin%66’sıTalimhaneso-kaklarındagezmektenzevkalmaktadırlar.

• OdalarındaFransızpenceresiisteyenlerin%76’sıtarihibinalarıyenibinalaratercihetmektedir.Odalarındagiydirmecepheisteyenlerin%100’üyenibinalarıtarihibinalaratercihetmektedir.

Şekil 13. Talimhane-Şehit Muhtar Caddesi’nden balkon örnekleri (Foto: Yıldız, S. 2008).

Şekil 14. Talimhane-Şehit Muhtar Caddesi’nde giriş kat cephe analizi (Emir (Yıldız), S. ,2007).

yapıya sahiptir. Talimhane’de yayanın öncelikle algı-ladığıkot;balkonlu,parçalı,düzveköşeliçıkmalı9ArtDecocephetürleri içerenbinalarıngirişcepheleriol-maktadır.OysaTalimhane’dekiyapılargirişkatlarında-kiişlevdeğişikliği(bak:Zeminkatfonksiyonanalizi)so-nucuözgünlüğünükaybetmiştir.Bukatlarıdönüştürenişletme sahipleri binaların tarihi değerini önemseyenyaklaşımlardanuzak, sadeceekonomik çıkarlarını gö-zetenbiçimleri vemalzemeleri kullanmaya gitmekte-dir.Örneğinticaretfonksiyonudolayısıylacephedevit-rinamaçlıgenişboşluklaraçılmış,tarihicepheyeaitpa-yandalarkesilmişvebazıpencerelerkapatılıpsağırdu-varhalinegetirilmiştir.Yeniyapılardakiiçkısmıgöster-meyencamcephelerledışmekanıniçmekanilebağ-lantısıkesilmiştir.Yeniyapılancepheleresüsamaçlıuy-gulananalçıeklemelerçevreileuyumsuzdur.İşletme-lerin cephelereastığı tabelalardüzensizbir görünümoluşturmaktadır.TümbudeğişimlerTalimhane’ninya-pıldığıdönemdekihalininkaybolmasınavekullanımdakarmaşayasebepolmuştur.Tarihibinalarıncephelerin-dekiyayaölçeğineuygungirişler,bukarmaşanınönü-negeçmekiçinönemlidir.

b.Girişkapıları(Şekil15)Art Deco mimarisindeki çeşitli geometrik motifle-

rin kullanıldığı kapılar girişmekanlarındaen ilgi çeki-ci öğelerdenbiridir. Yaya kotundakolaylıkla algılananbumotiflerArtDecoüslubunuyansıtanöğeleribarın-dırarakTalimhane’yiözelyapannesnelerdenbirihali-negelmiştir.

c.Girişkatönükullanımıiçinbelediyeninönerdiğidüzen(Şekil16)

Talimhaneüzerindekiyoğunakslardagirişcephele-riönünde işletmeler içinmasakonulacakalanayrıla-


9 Gülbahar,I.,(1995).

Şekil 15. Talimhane’deki bazı binaların giriş kapıları örnekleri (Foto: Emir (Yıldız), S., 2008).

Şekil 16. Beyoğlu Belediyesi’nin Talimhane’deki işletmeler ve yayalar için önerdiği kaldırım düzeni (Emir (Yıldız), S., 2008).


rakdüzenlenmişaçıkoturma,yeme-içmealanlarıoluş-turulmuştur. Bumekânlar kaldırımda, belediyenin iş-letmeyeözelolarakverdiğivekiraladığıkısmıoluştur-maktadır.Siyahbirçizgiileayrılankaldırımındiğerkıs-mıdayayalariçinbırakılmıştır.

d.Otellerönündekikentmobilyalarıvegirişkatcephelerineetkisi(Şekil17)

Otellerin kaldırımda kiraladıkları bölüme yaptıkla-rıplatformüzerindekiyeme-içme-dinlenmemekanla-rıyayahareketinikısıtlamaktadır.Otellerinvediğeriş-

letmelerinkaldırımaaraçparketmemesiiçinkoydukla-rınesnelerveçiçeklikleryayalaştırılmışbubölgedeya-yanınhareketinikısıtlamaktadır(Şekil17).

e.Otelleregirişmerdivenivegirişsaçağı(Şekil18)Talimhane’deyeni yapılanoteller kaldırımınkendi-

lerineaitbölümlerindegirişmerdivenlerinisokağata-şırarakyapmaktaveyayahareketinikısıtlamaktadırlar.Ayrıcaotellerinbagaj taşımaamaçlı veengelliler içineğimiuygunsuzvekullanışsızrampalarıkaldırımataş-maktavehareketikısıtlamaktadır.

Oysa, tarihi binalarda giriş mekanının içe çekmeveyagirişüstündekiçıkmailekorunaklıbiralanyarat-maçözümlerimevcuttur.Yeniyapılanotelleringirişle-rinde,dahaçokilgiçekmekamacıylayapılmışsaçaklarkullanılmıştır.Busaçaklar,tarihibinalarınaksine,aitol-duğubinaileuyumendişesitaşımamaktadır.BeyoğluBelediyesiKentselTasarımAtölyesi’ninönerdiğibordotentelerinkullanımıiseçoknadirgözlemlenmektedir.g 2010yılındaisebutentelerinkullanımıtamamenorta-dankalkmıştır.

f.Dükkânlarınbodrumainenmerdivenleri(Şekil19)Bodrum katındaki işletmeler, girişlerini sokaktan


Şekil 17. Talimhane’deki otellerin giriş katı eklentilerinin sokağa taşması (Foto: Yıldız, S. 2008).

Şekil 18. Larespark Otel girişi (Foto: Yıldız, S. 2009).g TurizmBinalarıYLDersi-Yön.KerestecioğluF.(2004).

kullandıkları içinbodrumainenmerdivenleryapılmış-tır.Budüşeysirkülasyonöğelerikaldırımlarıdaraltarak,yayahareketinikısıtlayıcıunsuroluşturmaktavesirkü-lasyonaçısındantehlikeyaratmaktadır.Bölgedekiori-jinalyapılarbodrumlarınıapartmanlarıniçindenulaşı-lanmerdivenlekullanmaktadır.

g.Çıkmalar(Şekil17)

Art Deco binaların çıkmaları, balkonları altlarındagölgelimekânlaroluşturmaktadır.Diğeryandansokak-tayürürkenbuçıkmalarınyarattığıdinamizmcephele-rezenginlikkatmaktadır.Yeniyapılardaisesokakkotun-dakilokantamekânlarınınüstüşeffaförtülerlekapatı-larakoluşturulançıkmalarlayataydakibinabitişçizgisikaldırıma taşmaktadır (Şekil17).Buçıkmalaryayanınkaldırımdaki hareketini kısıtladığı gibi Talimhane’dekiArtDecobinalarlauyumsuzgörünümoluşturmaktadır.

h.Köşekonumlubinalarveköşebiçimlenmeleri(Şekil20)

Talimhane’nin ızgaraplan yapısına sahip sokakları-

nınkesişimnoktalarındabinalarıngirişleriveyaresto-ran girişleri konumlanmaktadır. Köşeye konumlanmışgirişlerbinanınalgılanmasıaçısındanönemtaşımakta-dır.Köşeparsellerdeyeralacakyenibinalarınköşeta-sarımlarındaArtDecobina tasarımlarından referans-laralınabilir.

i.Zeminkatkullanımları(Şekil21)Zeminkatlardakibiçimseldeğişikliklerinsebebibü-

yük ölçüde kullanımdan kaynaklanmaktadır. Bölgedeyapılmışolanzeminkatveüstündekikatişlevanalizi-negöre%80eyaklaşıkorandaticaretfaaliyetigözlem-lenmektedir.h Talimhane sokak kotunda kente ticaretvehizmetfonksiyonuilekatılmaktadır(Şekil22A,B).

SonuçTalimhane’dekisokakların,binalarınenönemligöre-

vikentingeçmişihakkındabilgitaşıyıcıolmasıdır.AynızamandaTalimhane’dekiArtDecoveErkenModernistcephelerTalimhaneiçinözelbirduvaroluşturupbölge-nin imajınıbelirlemektedir.Talimhane’desokaklarsa-


Yaya kullanım alanı Yaya kullanım alanı

Yol

Şekil 19. Talimhane-Şehit Muhtar Caddesi’nde bodrum kat merdiven kesiti (Emir (Yıldız), S., 2007).

Şekil 20. Talimhane’de köşe konumlu binaların köşe biçimlenmeleri (Foto: Yıldız, S. 2009).

h TurizmBinalarıYLDersi-Yön.KerestecioğluF.(2004).



Şekil 21. A Talimhane-Şehit Muhtar Caddesi’nde Giriş Kat Fonksiyon Analizi (Emir (Yıldız), S., 2007), (Giriş cephele-ri 2004’te Yard. Doç. Dr. Funda Kerestecioğlu tarafından yürütülen Turizm Binaları II dersi kapsamında analiz edilmiş ve fotoğrafları çekilmiştir.).

A

Şekil 21. B

B



Şekil 21. C

C


deceikinoktaarasındabağlantıolarakdüşünülmeme-lidir.Busokaklarbarındırdığıözgünbiçimselnitelikle-ri, cepheönlerindeki öğelerin özelmekânlar oluştur-ması ile kentlinin kentlileşme süreci açısındandeğer-lidir.Talimhane’dekicephelerinözgünbiçimlerininko-runmasıveyeniyapılacakbinalardabubiçimselverile-rindikkatealınmasıTalimhane’nin imajınındevamlılı-ğıaçısındanönemlidir.Talimhane’dekiArtDecoveEr-kenModernistbinalarıncepheverilerianalizedildiğin-desokağaaitkarşılıklıolarakbenzerözelliklersaptan-maktadır.Buverileregöre;çıkmaseviyeleri,parselge-nişlikleri,binayükseklikleri,cephedüzenleri(dolu-boşritmi,çıkmaritmi,ArtDecobinagirişleri,ArtDecobinabalkonları)vegirişkatcepheöğeleriaçısından(birbiriiçinde)uyumsözkonusudur.Bölgedeyapılacakyeniuy-gulamalarabölgeyiayırtedicikılanbuözelliklerinrefe-ransıkatkısağlayacaktır.

Talimhanesokaklarındakicephelerintasarımında;

1. Özgünparselyapısınaaitölçeğinkorunması,

2. Yayaölçeğinindikkatealınmasıgerekliliği,

3. Enerjininkorunumuaçısındanrüzgarvegüneşiengellemeyecekbinayüksekliğininsağlanması,

4. Renklerdeözgünveuyumlutonlarınseçilmesi,

5. Özgündolu-boş oranlarının zengintipolojisininkorunması,

6. Çıkmalarınoranveölçülerininkorunması,

7. Çıkmaaltseviyesininkorunması,

8. Fransızbalkonlarının tercihedilmesi veotellericazipkılmasıaçısındankullanımınınarttırılması,

9. Girişkatcephelerinde;

a. Tarihicepheyezararverilmedenüretilenta-sarımkararlarınagidilmesi,

b. Girişmekanlarınınkorunmasıveyeniyapıla-caktasarımlardareferanslaralınması,

c. İşletmelerinönlerindekialanlarınkullanımın-

dabelediyeninönerdiğidüzeneuyulması,d. Kentsel yaşam kalitesi açısından otellerin

önündeki kentmobilyalarının yaya kullanımalanlarınıişgaletmeyecekbiçimdedüzenlen-mesivetasarımı,

e. Giriş merdivenlerinin yaya sirkülasyonunuengellemeyecekbiçimdeçözülmesi, engelli-leriçinrampalarındoğruçözümü,

f. Bodrum kotundaki işletmelerin merdiven-lerinin kaldırımın kullanımını kısıtlamayacakşekildeçözülmesi,

g. İşletmelerin önlerindeki yeme-içmemekan-larınınbinalarınalgılanmasıbozmayacakşek-lindedüzenlenmesi,

h. İmaj, prestij ve çekicilik açısından binalarınköşe biçimlenmelerinde ilginç tasarımlarıngerekliliği,bununiçinArtDecoyapılardanre-feranslaralınabileceği,

i. Zeminkatlardafonksiyondağılımınınsonucuolarakdahaçokticaretinolduğusaptanmış-tır. Bölgenin kentliye dehizmetinin sürmesiaçısındanbu fonksiyonun sürdürülmesi, ko-nusundadikkatedilmesigerektiğisonuçları-naulaşılmıştır.

Talimhane’dekicephelerintasarlanmasındabuçalış-madaaraştırılan veriler kentinve kentlileşmenin sür-dürülebilirliğiaçısındanönemliolup,bölgedekiyenita-sarımlardaveyaTalimhanegibiözelniteliğiolanbölge-lerdecephetasarlayanlaragirdioluşturulabilir.

Kaynaklar1. Dinçer, K., Kerestecioğlu,Ö.,F., Barkul, F., Polatoğlu, Ç.,

Özkan,Ö., (YTÜMim.Böl.,BAPYLProgramıöğr.:Emir,S., Eren,N, Sevimlier, S., Turunç, Z.,Doğu, S., Pınar, P.,Ceylan, H., Elmas B., Gergün, Y., Çoban F., Yılmaz, F.)(2006)“TaksimTalimhane’deSokakveTurizmMekanı”,AntalyaMimarlık ve TurizmSempozyumu, 28-29Nisan2006, AntalyaMimarlar Odası ve Akdeniz Üniversitesi,

% % %

%

%

%

%

%

%

%

%%

% %

%

BA

Şekil 22. A Talimhane’deki binaların zemin kat fonksiyon analizi. B Talimhane’deki binaların 1. kat fonksiyon analizi (Eren, N., Turizm Binaları Dersi 2004).



İletiTanıtım:Antalya,s.205-12.2. Öztürk, F., (2001), TurizmMimarlığı’nın YarattığıÇevre-

selEtkilerinDeğerlendirilmesiİçinBirYöntem,İstanbul:Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Dok-tora Tezi, yönetici: Prof. Dr. Necati İnceoğlu,ÜniversiteYayınNo:YTÜ.EN.DR.-98.0386/EnstitüyayınNo:EN.FBE-98.019,YTÜbasım-yayınMerkezi/İstanbul-2001, s. 263(Kitapolarakyayınlandı).

3. Kuban,D.,(2006),“EnKötüTarihYorumuİdeolojikAmaç-larlaTahrifEdilendir”,YapıDergisisayı292,İstanbulMü-zekentProjesiBağlamındaGözlemlerEki,YemYayınevi,İstanbul,s.6-10.

4. Kerestecioğlu,F., Başdoğan, S., Hamamcıoğlu, C., 2009,(ed. E. Özhan) Kıyı Mirası Açısından İstanbul TarihiYarımada“CoastalCulturalHeritageandİstanbulHistoricPeninsula”9.İnternationalConferenceonTheMediter-ranean Coastal Environment 10-14 November, Cilt 1,132-145,Sochi-Russia.

5. Akın, N., (2005), “Talimhane Yayalaştırma Projesi’ninDüşündürdükleri”,ArredamentoMimarlıkTasarımKültürDergisiOcaksayısı,İstanbul,s.84-8.

6. Polat Omay, E., Polat M., (2006), “Modern MimariMirasın Yıkımına Seyirci Kalmak: Talimhane ve AyhanApartmanı”,ArradamentoMimarlık,BoyutYayınGrubu,İstanbul.

7. Kayın,E.,(2008),“TürkiyeKorumaTarihindekiKırılmalar”,Mimarlıksayı343EylülEkim,MimarlarOdası,98-105.

8. Hasbora, H., (1998), “İstanbul Art Deco MimarisindeApartman Cephe Tipolojisi”, Dr. Tezi, MSÜ, İstanbul.(Danışman:Prof.Dr.Zeynepİnankur)

9. BaturA.,(1994),“CumhuriyetDönemiMimarlığıDündenBugüneİstanbulAnsiklopedisi,Cilt2,İstanbul,AnaBasımA.Ş.

10.İmamoğluB.,(2010),“ModernistAçılımdaBirÖncü:Sey-fiArkanSempozyumuveSergiÜzerine”,Mimarlık352,s.8-9,MimarlarOdasıGenelMerkezi,Ankara.

11.Aslanoğlu İ., (1980), “1923-1938 Erken CumhuriyetDönemi Mimarlığı”, ODTÜ, Ankara, Mimarlık FakültesiBasımİşliği.

12.Gülbahar, I., (1995), Taksim Meydanı Talimhane ve

Ayazpaşa’da Art Deco Üslubunu Yansıtan Yapılar,BasılmamışYüksekLisansTezi, İstanbulTeknikÜniversi-tesi,MimarlıkFakültesi.

13.Ching,F.D.K., (2002),MimarlıkBiçim,MekanveDüzen,İstanbul,YapıEndüstriMerkeziYayınları.

14.Giritlioğlu,C.,(1991),ŞehirselMekanÖğeleriveTasarımı,İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Basımİşliği.

15.Turanİ.,SarıcıS.,VerimliC.,(2006),BeyoğluBeld.Kent-selTasarımAtölyesiPersoneliileyapılangörüşme.

İnternetKaynakları1. http://www.kultur.gov.trKültürveTurizmBakanlığıweb

sayfası2. http://www.yapi.com.tr/turkce/Haber Detay.asp?New

sID=45249(erişimtarihi:20.04.2006)3 h t t p : / /www. t u r i zmdebu s ab ah . c om/h abe r _

detay~haberNo~32636.htm(erişimtarihi:27.04.2007)4. http://www.beyoglu.bel.tr/beyoglu_belediyesi/haber_

default.aspx?SectionId=143&ContentId=14849 (erişimtarihi:Aralık2010)

ŞekilKaynakları(Şekil3-4)JacquesPervititchSigortaHaritalarındaİstanbul,

TarihVakfıYayınları,(2003),İstanbul,s.81/122.(Şekil 6-7-8-9)Gülbahar, I., (1995), TaksimMeydanı Talim-

haneveAyazpaşa’daArtDecoÜslubunuYansıtanYapılar,basılmamış yüksek lisans tezi, İstanbul TeknikÜniversi-tesi,MimarlıkFakültesi.

İlgiliKaynaklarHasboraH.,(1998),“İstanbulArtDecoMimarisindeApart-

manCepheTipolojisi”,Dr.Tezi,MSÜ,İstanbul.(Danışman:Prof.Dr.Zeynepİnankur)

Turizm Binaları YL. Dersi’nde yapılan tespitlerin sonucu,(2003,2004,2005,2006) Yön: Funda Kerestecioğlu, YTÜ,FBE, Mimarlık ABD, Bina Araştırma ve Planlama LÜProgramı.

Carmona,M.,Heath,T.,Oc,T.,Tiesdell, S., (2003), “PublicPlaces,UrbanSpaces”,Elsevier,NewYork.


Megaron 2011 Yılı 6. Cilt Konu Dizini

Alandaölçümbkz.2011;6(1):21-29Algıbkz.2011;6(3):139-150Anlamsalfaktörlerbkz.2011;6(3):139-150Antalyabkz.2011;6(3):171-183Artdecobkz.2011;6(3):193-209

Beldebelediyeleribkz.2011;6(3):171-183Biçimbkz.2011;6(3):162-170Biçimselveanlamsalboyutbkz.2011;6(3):139-150Binaperformanssimülasyonubkz.2011;6(1):1-12Bitkilendirilmişçatısistemibkz.2011;6(1):21-29Buharkontrolübkz.2011;6(1):13-20Büyükşehirbelediyesibkz.2011;6(3):171-183

Camtipibkz.2011;6(1):30-38Cephebkz.2011;6(3):139-150Cephebkz.2011;6(3):193-209

Diyarbakırbkz.2011;6(2):95-108Doğalaydınlatmaperformansıbkz.2011;6(1):39-51

Eğitimyapılarıbkz.2011;6(1):39-51Enerjianalizibkz.2011;6(1):1-12Enerjitüketimibkz.2011;6(1):30-38Etkinenerjikullanımıbkz.2011;6(1):13-20

FiumeVenetobkz.2011;6(1):60-67

Isıiletimibkz.2011;6(1):13-20Isılperformansbkz.2011;6(1):21-29

İşitselpeyzajbkz.2011;6(1):52-59İstanbulbkz.2011;6(2):79-94

Kalebkz.2011;6(2):95-108Kapalımekânlardaakustikkonforbkz.2011;6(1):52-59Kentdışıkampüsbkz.2011;6(3):151-161Kentiçikampüsbkz.2011;6(3):151-161Kentüniversitesibkz.2011;6(3):151-161Kentselakustikkonforbkz.2011;6(1):52-59Kentseltasarımbkz.2011;6(2):109-122Konaklamabkz.2011;6(2):79-94Konutçalışmalarıbkz.2011;6(2):71-78Korumabkz.2011;6(2):79-94Korumabkz.2011;6(2):95-108Koruma-kullanmabkz.2011;6(2):109-122

Kültürmirasıbkz.2011;6(1):60-67

Mekansalbellekbkz.2011;6(3):184-192Mekansaldeneyimbkz.2011;6(3):184-192Mimaribkz.2011;6(2):79-94Mimaritasarımbkz.2011;6(1):60-67

Olimpiyatoyunlarıbkz.2011;6(2):123-137Olimpiyatyerleşkesibkz.2011;6(2):123-137Otelbkz.2011;6(2):79-94

Pencere/duvaralanıoranıbkz.2011;6(1):30-38Performansdeğerlendirmebkz.2011;6(1):1-12Peyzajplanlamabkz.2011;6(2):109-122Plandeğişikliğibkz.2011;6(3):171-183Planlamabkz.2011;6(2):95-108

Rejenerasyonbkz.2011;6(2):109-122

Sıcak-nemliiklimbkz.2011;6(1):30-38Sokakbkz.2011;6(3):193-209Sürdürülebilirkentleşmebkz.2011;6(2):123-137Sürdürülebilirolimpiyatlarbkz.2011;6(2):123-137Sürdürülebilirlikbkz.2011;6(2):123-137

Talimhanebkz.2011;6(3):193-209Tarihiçevrebkz.2011;6(2):95-108Tarihikentbkz.2011;6(3):193-209Tasarımbkz.2011;6(1):39-51Tasarımkılavuzubkz.2011;6(1):1-12Tasarımkuramlarıbkz.2011;6(3):162-170Tasarımsürecibkz.2011;6(3):162-170Tasarımdasabitliketkisibkz.2011;6(3):184-192Temsil,tasarımortamıveetkileşimbkz.2011;6(3):162-170Turizmbkz.2011;6(3):193-209

Uludağbkz.2011;6(2):109-122

Üniversiteplanlamasıbkz.2011;6(3):151-161Üniversitelerdesosyalmekânbkz.2011;6(3):151-161

Yapıkabuğubkz.2011;6(1):13-20Yoğuşmabkz.2011;6(1):13-20Yönbkz.2011;6(1):30-38Yüksekperformanslıbinatasarımıbkz.2011;6(1):1-12


Megaron 2011 Yılı 6. Cilt Yazar Dizini

Altanİbkz.2011;6(3):139-150

AltunMC bkz.2011;6(1):21-29

AralD bkz.2011;6(1):39-51

BarkulÖ bkz.2011;6(2):123-137

BinanC bkz.2011;6(2):79-94

CanZY bkz.2011;6(1):52-59

Dinçerİ bkz.2011;6(2):95-108

DoralpB bkz.2011;6(2):123-137

DurmuşArsanZ bkz.2011;6(1):30-38

ErçevikB bkz.2011;6(3):151-161

ErdoğanM bkz.2011;6(3):184-192

ErkanYazıcıY bkz.2011;6(3):184-192

Erlalelitepeİ bkz.2011;6(1):39-51

ErtenS bkz.2011;6(2):109-122

GöçerC bkz.2011;6(1):21-29

GöksalÖzbaltaT bkz.2011;6(1):30-38

GündüzS bkz.2011;6(2):109-122

KazanasmazT bkz.2011;6(1):39-51

KejanlıDT bkz.2011;6(2):95-108

MeşhurMÇ bkz.2011;6(3):171-183

MıhlayanlarE bkz.2011;6(1):13-20

ÖnalF bkz.2011;6(3):151-161

ÖzçevikA bkz.2011;6(1):52-59

ÖzdemirS bkz.2011;6(3):171-183

ÖzerNObkz.2011;6(1):60-67

ÖztürkKerestecioğluF bkz.2011;6(3):193-209

SarıoğluErdoğduGP bkz.2011;6(2):71-78

SayÖzerY bkz.2011;6(1):60-67

ŞenyiğitÖ bkz.2011;6(3):139-150

TuranBO bkz.2011;6(3):162-170

TürkeriN bkz.2011;6(1):21-29

UlukavakHarputlugilG bkz.2011;6(1):1-12

UmaroğullarıF bkz.2011;6(1):13-20

YakartepeEÇ bkz.2011;6(2):79-94

YıldızS bkz.2011;6(3):193-209

YıldızY bkz.2011;6(1):30-38

ZorerGedikG bkz.2011;6(1):13-20


Information for the Authors

MegaronisanofficialpublicationofYıldızTechnicalUniversity,FacultyofArchitecture. It isananonymouslypeer-reviewede-journal that considers for publication original articles, re-searchbriefs,book reviewsandviewpointsonplanning,ar-chitecture,designandconstruction.Priorityofpublicationsisgiventooriginalstudies;therefore,selectioncriteriaaremorerefined for reviews. Three issuesarepublishedannually.Asfrom2008Megaronhasbeen indexed inEBSCOHostArt&ArchitectureComplete.On07.04.2008 itwas recognised asnational refereed journal in theSocial ScienceDataBaseofULAKBIMbyTUBITAK.

Manuscriptsmay be submitted in English or in Turkish. Thepreferredlengthformanuscriptssubmittedis7000wordsin-cludingNotesandReferencesforarticles,or2500-3000words(includingNotesandReferences)forviewpointsandresearchbriefs. All submissions are initially reviewed by the editors,and then are sent to reviewers. Allmanuscripts are subjectto editing and, if necessary,will be returned to the authorsforresponsestooutstandingquestionsorforadditionofanymissinginformation.Foraccuracyandclarity,adetailedmanu-script editing is undertaken for allmanuscripts accepted forpublication.Finalgalleyproofsaresenttotheauthorsforap-proval.

Submission of a manuscript implies: that the work has notbeenpublishedbefore;that it isnotunderconsiderationforpublicationelsewhere;andthatitspublicationinMegaronisapprovedbyallco-authors.Theauthor(s)transfer(s)thecopy-righttoYıldızTechnicalUniversity,FacultyofArchitecture,ef-fectiveifandwhenthemanuscriptisacceptedforpublication.The author(s) guarantee(s) that the manuscript will not bepublishedelsewhere inanyother languagewithoutthecon-sentoftheFaculty.Ifthemanuscripthasbeenpresentedatameeting,thisshouldbestatedtogetherwiththenameofthemeeting,date,andtheplace.

Manuscript preparation: Manuscripts should have double-linespacing,leavingsufficientmarginonbothsides.Thefontsize(12points)andstyle(TimesNewRoman)ofthemaintextshouldbeuniformlytakenintoaccount.Allpagesofthemaintext should be numbered consecutively. Cover letter,manu-scripttitle,authornamesandinstitutionsandcorrespondenceaddress,abstractinTurkish(forTurkishauthorsonly),andab-stractinEnglishshouldbeprovidedbeforethemaintext.

Thecoverlettermustcontainabriefstatementthatthemanu-scripthasbeenreadandapprovedbyallauthors,thatithasnotbeensubmittedto,orisnotunderconsiderationforpubli-cationin,anotherjournal.Itshouldcontainthenamesandsig-naturesofallauthors.Abstractsshouldnotexceed250words.

Figures, illustrations and tables:Allfiguresandtablesshouldbenumberedintheorderofappearanceinthetext.Thedesiredpositionoffiguresandtablesshouldbeindicatedinthetext.Legends shouldbe included in the relevantpartof themaintext.Authorsarethemselvesresponsibleforobtainingpermis-siontoreproducecopyrightmaterialfromothersources.

References:

Allreferencesshouldbenumberedintheorderofmentioninthetextandshouldbegiveninabbreviatedform(author,yearofpublicationandpagenumbers)infootnotes.Thestyleandpunctuationoftheseabbreviatedreferencesshouldfollowtheformatsbelow:

1Kuban,1987,s.43.

2Ünsal,1972,s.135.

3Alkım,1958,s.201.

4Havingprovidedanoverviewof the literature, thissectionfocuseson….

5Kuban,2002,s.97.

Thereferencesshouldbelistedinfullattheendofthepaperinthefollowingstandardform.Ifseveralpapersbythesameauthorandfromthesameyeararecited,a,b,c,etc.shouldbeputaftertheyearofpublication.

Journal article;

Andreasyan,H.D.(1973)“EremyaÇelebi’ninYangınlarTarihi”,TarihDergisi,Sayı27,s.57-84.

Chapter in book;

Tekeli, İ. (1996) “Türkiye’de Çoğulculuk Arayışları ve KentYönetimiÜzerine”,Ed.: F.BayramoğluYıldırım(editör)KentteBirlikteYaşamakÜstüne,İstanbul,DünyaYerelYönetimveDe-mokrasiAkademisiYayınları,s.15-27.

Book;

Demircanlı,Y.(1989)İstanbulMimarisiiçinKaynakOlarakEv-liyaÇelebiSeyahatnamesi,Ankara,VakıflarGenelMüdürlüğüYayınları.

Proceedings;

Kılınçaslan, T. ve Kılınçaslan, İ. (1992) “Raylı Taşıt SistemleriveİstanbulUlaşımındaGelişmeler”,İstanbul2.KentiçiUlaşımKongresi, 16-18 Aralık 1992, İstanbul, İnşaat MühendisleriOdasıİstanbulŞubesi,s.38-48.

Unpublished thesis;

Agat,N.(1973)“Boğaziçi’ninTuristikEtüdü”,BasılmamışDok-toraTezi,İstanbulTeknikÜniversitesi,MimarlıkFakültesi.

Internet sourcesshouldbelistedattheendofthereferencelistinthefollowingstandardform:

http://www.ia.doc.gov/media/migration11901.pdf [Accessed14April2008]

Manuscript submission:Pleasesendthreecopiesofyourman-uscript(includingfiguresandtables)andanelectroniccopyoftheminaCDto:MegaronJournal,YıldızTechnicalUniversity,FacultyofArchitecture,MerkezYerlesim,BarbarosBulvarı,Be-siktas,34349,Istanbul-Turkey.Tel:+90(0)2122366537Fax:+90(0)2122610549.

E-mail:[email protected]


Documents

Megaron 2011-3