MARIUSZ PRYLIŃSKI1, PATRICIA DERĘGOWSKA−NOSOWICZ1, HONORATA SHAW1, ELŻBIETA KACZMAREK2

Ocena siły wiązania porcelany do szkliwa i zębiny przy zastosowaniu różnych cementów adhezyjnychEvaluation of the Bond Strength of Ceramic Materials to Dentin and Enamel with Different Adhesive Cements1 Katedra i Zakład Biomateriałów i Stomatologii Doświadczalnej AM w Poznaniu2 Zakład Morfometrii i Przetwarzania Obrazów Medycznych Zakładu Anatomii Patologicznej AM w Poznaniu

Dent. Med. Probl. 2006, 43, 3, 399–404ISSN 1644−387X

PRACE ORYGINALNE© Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocławand Polish Stomatological Association

StreszczenieWprowadzenie. Poprawa wytrzymałości i estetyki porcelany spowodowała, że jest to materiał bardzo pożądanyw uzupełnianiu twardych tkanek zęba. Możliwość wykonywania koron pełnoceramicznych, a także wkładów ko−ronowych postawiła przed stomatologami problem wyboru najlepszego materiału do ich łączenia z tkankami twar−dymi zęba. Cel pracy. Przeprowadzenie badań porównawczych wytrzymałości wiązania za pomocą testu na ścinanie międzyporcelaną a szkliwem i zębiną przy zastosowaniu powszechnie używanych systemów łączących. Materiał i metody. Badania przeprowadzono na 120 dolnych siekaczach bydlęcych pochodzących od zwierząttrzyletnich. Dozębową powierzchnię próbek porcelanowych kondycjonowano za pomocą 5% roztworu kwasu flu−orowodorowego oraz silanu ESPE Sil. Próbki łączono z przygotowaną według zaleceń producentów powierzchniąszkliwa i zębiny za pomocą cementów adhezyjnych Panavia F®, Nexus®, samotrawiących cementów kompozyto−wych Rely X Unicem®, MaxCem® oraz cementów szklano−jonomerowych Riva Luting® i Fuji Plus®. Zęby z przy−klejonymi do ich wargowej powierzchni krążkami porcelanowymi przechowywano w wodzie destylowanej przez24 godziny, po czym poddawano cyklicznym zmianom temperatur i testowi na ścinanie. Za pomocą komputerasprzężonego z maszyną testującą Hounsfield H5KS rejestrowano maksymalną siłę ścinającą oraz naprężenie stycz−ne dla poszczególnych materiałów łączących. Wyniki. Przeprowadzona jednokierunkowa analiza wariancji ANOVA połączenia badanych materiałów ze szkli−wem wykazała, że największe wartości naprężenia stycznego (MPa) uzyskano stosując kompozytowe cementy ad−hezyjne Panavia F® oraz Nexus®, które różniły się wysoce istotnie statystycznie od wyników uzyskanych dla po−zostałych materiałów. Wyniki testu t−Studenta wykazały, że siła połączenia poddanych analizie cementów ze szkli−wem jest znacznie większa niż z zębiną i różni się istotnie statystycznie, z wyjątkiem samotrawiącego cementuadhezyjnego MaxCem®, którego siła wiązania z obiema tkankami różniła się nieznacznie. Wnioski. Wytrzymałość na ścinanie między porcelaną i szkliwem a zastosowanymi w badaniach materiałami jestistotnie statystycznie różna dla poszczególnych grup materiałów. Cementy samotrawiące charakteryzują się mniej−szą wartością wytrzymałości na ścinanie niż tradycyjne materiały stosowane z uprzednim wytrawianiem tkanek(Dent. Med. Probl. 2006, 43, 3, 399–404).

Słowa kluczowe: adhezja, cementy adhezyjne, porcelana.

AbstractBackground. Improvements in the strength of porcelain, without a loss of esthetics, make it a highly desirable ma−terial for the restoration of enamel and dentine. The possibilities of preparing full ceramic crowns and inlays madeit necessary for clinicians to be able to select the best bonding material.Objectives. A comparison of the strength of the bond between porcelain and enamel and dentine with commonlyused bonding systems.Material and Methods. The evaluation was carried out on 120 lower 3−year old bovine incisors. The tooth surfa−ces of porcelain samples were conditioned with 5% fluoride acid and ESPE Sil silane. The samples were then bon−ded to dentine and enamel by means of either Panavia F® and Nexus® adhesive cements, Rely X Unicem® and MaxCem® self acting composite cements or Riva Luting® and Fuji Plus® glass ionomers, according to the manufactu−

Znaczny postęp w rozwoju stomatologii adhe−zyjnej pozwala zdecydowanie lepiej niż dotych−czas spełnić oczekiwania estetyczne pacjentóww zakresie uzupełniania twardych tkanek zęba.Zgodnie z wynikami badań Linna [1] oraz Jennyi Proshek [2] ten aspekt leczenia stomatologiczne−go jest szczególnie ważny dla osób, które ze wzglę−dów zawodowych często kontaktują się z ludźmi.Estetyka uzębienia wpływa niezwykle pozytywniena osobowość i psychiczny stan człowieka [3, 4].

Upowszechnienie wiedzy o nowych estetycz−nych sposobach leczenia spowodowało, że wyraź−nie wzrasta zainteresowanie zarówno ze stronylekarzy, jak i pacjentów leczeniem za pomocąwkładów, nakładów, licówek i koron pełnocera−micznych. Wynika to z doskonałej estetyki, bio−zgodności, trwałości koloru oraz odporności me−chanicznej. Z klinicznego punktu widzenia bardzoważną cechą jest również szczelność wypełnieńceramicznych. Osadzanie ich za pomocą niewiel−kiej ilości materiału łączącego redukuje do mini−mum występujący w wypełnieniach kompozy−towych skurcz polimeryzacyjny, a tym samym

prawie całkowicie eliminuje mikroprzeciek, po−prawiając trwałość wypełnienia i zapewniając do−brą adhezję do tkanek zęba. W metodach leczenia,w których występuje łączenie ceramiki z tkankamizęba istotnym warunkiem powodzenia jest jakośćmateriału stosowanego do połączenia, szczególniezaś siła wiązania zarówno z tkankami zęba, jaki z powierzchnią uzupełnienia [5].

Ważność tego problemu dla klinicznych wyni−ków leczenia skłoniła autorów do podjęcia badańporównawczych siły wiązania między porcelanąa szkliwem i zębiną przy zastosowaniu powszech−nie stosowanych systemów łączących.

Materiał i metody

Badania przeprowadzono na 120 dolnych sie−kaczach bydlęcych pochodzących od trzyletnichzwierząt. Po oczyszczeniu z pozostałości tkanekmiękkich zęby przetrzymywano w fizjologicznymroztworze soli przez jedną dobę w temperaturze4°C. Po tym czasie poddano je badaniu na obec−

M. PRYLIŃSKI et al.400

rers` instructions. The teeth with the porcelain samples attached to their labial surface were stored in water for24 hours and then submitted to thermal cycling and subsequently tested for shear bond strength. A computer com−bined with the testing machine was used to determine the maximal shear force and shearing stress.Results. ANOVA one way variation analysis of the bonding values of the evaluated materials to enamel showed thatthe highest value of shear strength was obtained with Panavia F and Nexus composite adhesive cements. This dif−ference in strength was highly statistically significant from that obtained with the others materials. There were nostatistically significant differences between Nexus and Fuji Plus. However, all the tested materials had similar adhe−sive properties when used to bond ceramic to dentine. The results of the Student t test showed that the strength ofthe bonding materials to enamel is significantly higher than that to dentine and this difference is statistically signifi−cant. The only material which gave the same values for both enamel and dentine was MaxCem adhesive cement.Conclusions. The strength of the bond to dentine and enamel differs significantly with different adhesive cements,as demonstrated by higher shear forces required to break that bond. Self etching luting cements possess lower bondstrengths to enamel and dentine than traditional materials applied with an acid etching technique (Dent. Med.Probl. 2006, 43, 3, 399–404).

Key words: adhesion, adhesive cements, ceramics.

Tabela 1. Systemy wiążące używane do łączenia porcelanowych próbek ze szkliwem i zębiną

Table 1. Adhesive materials used for binding porcelain to enamel and dentine

Nr Materiał łączący Typ materiału Wiązanie Przygotowania szkliwa(No) (Adhesive material) (Kind of material) (Binding) (Preparing of enamel)

I Panavia F cement kompozytowy dual cure trawienie, płukanie wodą osuszenie, Kuraray ED Primer

II Nexus cement kompozytowy dual cure trawienie, płukanie wodą osuszenie, Kerr Primer

III Rely X Unicem samotrawiący cement dual cure płukanie wodą, osuszenie3M ESPE kompozytowy

IV MaxCem samotrawiący cement dual cure płukanie wodą, osuszenieKerr kompozytowy

V Riva Luting cement szklano−jonomerowy self cure trawienie, płukanie wodą, osuszenieSDI

VI Fuji Plus cement szklano−jonomerowy self cure kondycjonowanie, płukanie wodą, GC Corporation osuszenie

ność ukrytych ognisk demineralizacji za pomocąprzyrządu Diagnodent 2095 (KaVo, Niemcy).Następnie zęby zatapiano w żywicy akrylowej Fu−tura Self (Schütz−Dental, Niemcy), za pomocą te−flonowych foremek (3 × 3 × 1,5 cm) tak, aby brzegsieczny znajdował się 2 cm powyżej powierzchniżywicy, a długa oś zęba była prostopadła do pod−stawy foremki.

Powierzchnie wargowe siekaczy, do którychzamierzano mocować ceramikę, zeszlifowano namokro karborundowym papierem ściernym o ziar−nistości P 600 według specyfikacji ISO/DTS 11405[6], uzyskując 60 próbek doświadczalnych zębówz przygotowaną powierzchnią szkliwa (grupa A)i 60 próbek zębów z odsłoniętą powierzchnią zębi−ny (grupa B). Tak przygotowane zęby podzielonolosowo w obrębie grup głównych (A i B) na 6 pod−grup (1–6) po dziesięć próbek każda. Odpowiedniodo liczby objętych doświadczeniem zębów, z cera−miki szklanej Vita Blocks Mark II (Vita, Niemcy)wykonano krążki o średnicy 5 mm i grubości 2 mm.W tym celu z fabrycznych bloczków porcelany wy−cięto za pomocą maszyny frezującej systemuCAD/CAM Cerek II walce o średnicy 5 mm, którenastępnie pocięto piłą (Low Speer Diamond 650South Bay Technology, USA) na krążki o grubości2 mm. Kondycjonowanie dozębowej powierzchniceramicznych krążków przeprowadzano stosując5% kwas fluorowodorowy IPS Ceramic etching gel(Ivoclar, Liechtenstein) oraz silanu ESPE Sil(3M ESPE, Niemcy). Wszystkie materiały (cemen−ty adhezyjne Panavia F®, Nexus®, samotrawiące ce−menty kompozytowe Rely X Unicem®, MaxCem®

oraz cementy szklanojonomerowy Riva Lutig®

i Fuji Plus®; tab. 1) przygotowywano i nanoszonona powierzchnie próbek zgodnie z zaleceniami pro−ducentów. Łącznie przygotowano 120 próbek po 10dla każdego z sześciu systemów łączących, w tym60 dla szkliwa (grupa A) i 60 dla zębiny (grupa B).Zęby wraz z przyklejonymi do ich powierzchniwargowej ceramicznymi krążkami umieszczanow wodzie destylowanej i przetrzymywano przez 24godziny w temperaturze 37°C. Następnie poszcze−gólne grupy zębów poddano testowi wytrzymałościna ścinanie za pomocą uniwersalnej maszyny testu−jącej Hounsfield H5KS (Anglia), stosując głowiceo sile 500 N i szybkość przesuwu noża 0,5 mm/min.Aby uniknąć błędów wynikających z nieznacznychróżnic w wielkości krążków porcelanowych, mie−rzono je przed wykonaniem testu z dokładnością do0,001 mm za pomocą suwmiarki Absolute Digima−tic Caliper (Mitutuyo Ltd, Anglia), a wyniki wpro−wadzano do komputera współpracującego z urzą−dzeniem testującym. Po przeprowadzonym teściewszystkie zęby oceniano w mikroskopie optycz−nym Nikon 2T (Nikon, Japonia) w celu określeniapłaszczyzny przełomów oraz oceny ilości środka łą−

czącego na powierzchni szkliwa. Oceny ilościowejdokonano, stosując wskaźnik ARI (Adhesiv Rem−nant Index) [7], według następującej skali: 0 – brakcementu na szkliwie, 1 – mniej niż 50% na szkli−wie, 2 – więcej niż 50% na szkliwie, 3 – cały klej naszkliwie z wyraźnym odbiciem próbki ceramicznej.Charakterystykę typów przełomów dokonano we−dług następujących kryteriów: A1 – przełom adhe−zyjny z pozostawieniem całości środka łączącegona szkliwie, A2 – przełom adhezyjny z pozosta−wieniem całości środka łączącego na porcelanie,K1 – przełom kohezyjny w obrębie środka łączące−go, K2 – przełom kohezyjny w obrębie szkliwa,A/K – przełom mieszany uwzględniający pozostałekategorie.

W pierwszym etapie analizy statystycznej te−stem Shapiro−Wilka potwierdzono zgodność wy−ników badań naprężenia stycznego z rozkłademGaussa. Następnie przeprowadzono jednoczynni−kową analizę wariancji ANOVA wraz z testemDunna wielokrotnych porównań wartości śred−nich. Wyniki przyjęto za istotne statystycznie napoziomie istotności p < 0,05. Wyniki średnie na−prężenia stycznego każdego badanego materiałułączącego porównywano między szkliwem i zębi−ną testem t−Studenta dla prób niezależnych. Wszy−stkie obliczenia statystyczne wykonano za pomo−cą programu Statistica Pl v.6.1 (Statsoft Inc.).

Wyniki

Wyniki oceny z użyciem testu ANOVA połą−czenia materiałów łączących ze szkliwem wykaza−ły, że największe wartości naprężenia stycznego(MPa) uzyskano stosując kompozytowe cementyadhezyjne Panavia F oraz Nexus, które różniłysię wysoce istotnie od pozostałych materiałów(p < 0,0001) (tab. 2). Nie zanotowano natomiaststatystycznie istotnych różnic w wartości napręże−nia stycznego cementów samotrawiących orazszklano−jonomerowych w stosunku do szkliwa,a także między wszystkimi poddanymi badaniumateriałami, analizując wartości zarejestrowanedla połączenia z zębiną (tab. 3). Wyniki testu t−Stu−denta wykazały, że siła wiązania materiałów łączą−cych ze szkliwem jest znacząco większa niż z zębi−ną i różni się wysoce istotnie statystycznie w przy−padku cementów Panavia F, Nexus, Riva Lutingi Fuji Plus. Wartości uzyskane dla samotrawiącegocementu adhezyjnego Rely X Unicem różniły sięnatomiast istotnie na poziomie p < 0,004. Brakistotności statystycznej pod względem wielkościwartości naprężenia stycznego między szkliwema zębiną zarejestrowano dla materiału MaxCem.

Przeprowadzona analiza przełomów wykaza−ła, że w przypadku cementów kompozytowych

Siła wiązania porcelany do szkliwa i zębiny 401

oraz szklano−jonomerowych dochodziło wyłącz−nie do przełomów mieszanych adhezyjno−kohe−zyjnych, a wartości wskaźnika ARI w obu przy−padkach wykazywały podobne tendencje miesz−czące się w zakresie ocen 1 i 2 (tab. 3). Ocenaprzełomów cementów samotrawiących wskazuje,że 60–70% stanowiły przełomy adhezyjne typu A1

z pozostawieniem całości środka łączącego na po−wierzchni szkliwa zęba doświadczalnego, a tylkow 30–40% próbek obserwowano przełomy mie−szane (oceny 2 i 3 wskaźnika ARI). W przypadkupołączenia z zębiną we wszystkich poddanych ba−daniu środkach łączących obserwowano głównieprzełomy mieszane (70–90%), a także przełomy

M. PRYLIŃSKI et al.402

Tabela 3. Średnia oraz najmniejsza i największa wartość naprężenia stycznego, odchylenie standardowe i współczynnikzmienności dla materiałów łączących porcelanę z zębiną

Table 3. Comparison of the shear strength (MPa) of the bond of the examined cements to dentine, standard deviation (SD)and significance level

Rodzaj materiału Liczba Średnia Minimum Maksimum Odchylenie Współczynnik łączącego próbek (Mean) standardowe zmienności(Kind of adhesive (Number Mpa (Standard (Variation material) of samples) deviation) coefficient)

%

Panavia F 10 5,93 4,97 7,32 0,77 13,01

Nexus 10 5,72 3,21 7,38 1,61 28,15

Rely X 10 4,91 3,81 6,10 0,70 14,23

Max Cem 10 5,51 3,98 7,62 2,99 54,26

Riva Luting 9 4,47 2,36 6,92 2,12 47,43

Fuji Plus 10 2,21 1,25 3,55 0,75 33,94

Tabela 2. Średnia oraz najmniejsza i największa wartość naprężenia stycznego (MPa), odchylenie standardowe i współ−czynnik zmienności dla materiałów łączących porcelanę ze szkliwem

Table 2. Comparison of the shear strength (MPa) of the bond of the examined cements to enamel, standard deviation andsignificance level

Rodzaj materiału Liczba Średnia Minimum Maksimum Odchylenie Współczynnik łączącego próbek (Mean) standardowe zmienności(Kind of adhesive (Number Mpa (Standard (Variation material) of samples) deviation) coefficient)

%

Panavia F 10 14,52 12,81 16,42 1,14 7,85

Nexus 10 13,24 11,14 15,30 2,32 17,52

Rely X 10 7,21 5,86 8,79 2,07 28,7

Max Cem 10 7,57 5,71 9,54 1,96 25,89

Riva Luting 9 9,48 6,21 12,43 1,73 18,25

Fuji Plus 10 10,71 5,45 13,79 3,09 28,85

Tabela 4. Wartości wskaźnika ARI oraz charakterystyka przełomów między szkliwem a porcelaną

Table 4. ARI and the characteristics of the fracture between enamel and porcelain

Wskaźnik ARI Rodzaj przełomu(ARI Index) (Kind of fracture)

0 1 2 3 A1 A2 K1 K2 A/K

Panavia F 0 8 2 0 0 0 0 0 10

Nexus 0 9 1 0 0 0 0 0 10

Rely X 0 0 3 7 7 0 0 0 3

Max Cem 0 2 2 6 6 0 0 0 4

Riva Luting 0 4 6 0 0 0 0 0 10

Fuji Plus 0 4 6 0 0 0 0 0 10

adhezyjne typu A1 (Riva Luting, Fuji Plus) i A2(Nexus, Rely X Unicem). Wartości wskaźnikaARI charakteryzowały się ocenami od 0 do 3,z wyraźną przewagą wartości 1 w każdej z grup(tab. 5).

Omówienie

Celem przeprowadzonych badań wytrzymało−ściowych było stwierdzenie, który z zastosowa−nych systemów łączących charakteryzuje się naj−korzystniejszymi wartościami naprężenia styczne−go (MPa) w przypadku łączenia ceramiki zeszkliwem i zębiną. Poznanie tych wartości maistotne znaczenie dla praktyki klinicznej, pozwalabowiem założyć, który z poddanych ocenie mate−riałów będzie najbardziej przydatny do osadzaniaprac pełnoceramicznych w obrębie szkliwa i zębi−ny lub obu tkanek. Przeprowadzone badania wy−konano opierając się na specyfikacjach ISO/DTS11405. 2001, co nadaje uzyskanym wynikom war−tość uniwersalną, pozwalającą na porównanie ta−kich samych i podobnych materiałów łączących.

Większe wartości siły połączenia ceramiki zeszkliwem zębów bydlęcych z zastosowaniem ce−mentów adhezyjnych Panavia F i Nexus w porów−naniu z pozostałymi materiałami poddanymi bada−niu potwierdziły opinie, że cementy kompozytowezawierające ester fosforanowy żywicy bis−GMAcharakteryzują się bardzo dobrymi właściwościamiadhezyjnymi przy jednoczesnym zachowaniu sta−bilności połączenia w wilgotnym środowisku[8–10]. Małe wartości naprężeń ścinających połą−

czenia ceramiki ze szkliwem i zębiną uzyskane dlacementów samotrawiących są zgodne z wynikamibadań Czarneckiej et al. [11], Prylińskiego i wsp.[5] oraz Lopesa et al. [12]. Potwierdzają je takżebadania De Muncka et al. [13], którzy w skaningo−wym mikroskopie elektronowym zaobserwowali,że cementy samotrawiące oddziałują jedynie napowierzchowne warstwy szkliwa i zębiny. Autorzyci stwierdzili także, że dodatkowy zastosowany po−za zaleceniami producenta proces trawienia szkli−wa powoduje wzrost wartości naprężenia zrywają−cego o prawie 100%. Mieszczące się pośrodku ana−lizowanych powyżej grup średnie wartościnaprężenia stycznego zarejestrowane dla cemen−tów szklano−jonomerowych są zgodne z wynikamibadań Begazo et al. [8], mimo odmiennej metodybadań oraz zastosowania innych pod względem bu−dowy chemicznej próbek porcelanowych.

Na podstawie przeprowadzonych badań wy−trzymałościowych oceniających siłę wiązania ce−ramiki ze szkliwem oraz zębiną, za pomocą róż−nych systemów łączących, można przedstawić na−stępujące stwierdzenia, że siła wiązania międzyceramiką Vita Bloks Mark II a szkliwem i zębinązębów bydlęcych oceniana za pomocą testu na ści−nanie była znamiennie większa dla cementówkompozytowych Panavia F oraz Nexus niż dla po−zostałych badanych materiałów. Najmniejsze war−tości naprężenia stycznego między szkliwem a ba−danymi materiałami zarejestrowano dla samotra−wiących cementów Rely X Unicem i MaxCem,a w przypadku zębiny dla cementów szklano−jono−merowych Riva Luting oraz Fuji Plus.

Siła wiązania porcelany do szkliwa i zębiny 403

Tabela 5. Wartości wskaźnika ARI oraz charakterystyka przełomów między zębiną a porcelaną

Table 5. ARI and the characteristics of the fracture between dentine and porcelain

Wskaźnik ARI Rodzaj przełomu(ARI Index) (Kind of fracture)

0 1 2 3 A1 A2 K1 K2 A/K

Panavia F 1 8 1 0 0 1 0 0 9

Nexus 7 3 0 0 0 7 0 0 3

Rely X 2 6 2 0 0 0 2 0 8

Max Cem 1 6 3 0 0 1 0 0 9

Riva Luting 0 6 3 1 1 0 0 0 9

Fuji Plus 0 5 4 1 1 0 0 0 9

Piśmiennictwo[1] LINN E. L.: Social meanings of dental appearance. J. Health Hum. Behav. 1996, 7, 295–298.[2] JENNY J., PROSHEK J. M.: Visibility and prestige of occupations and the importance of dental appearance. J. Can.

Dent. Assoc. 1986, 12, 987–989.[3] BEDER O. E.: Esthetics – an enigma. J. Prosthet. Dent. 1971, 25, 588–591.[4] QUALTROUGH A. J. E., BURKE F. J. T.: Aspekty estetyczne w praktyce stomatologicznej. Quintes. 1995, 8, 569–575.

[5] PRYLIŃSKI M., DERĘGOWSKA−NOSOWICZ P., KACZMAREK E., LIMANOWSKA−SHAW H.: Wpływ różnych cementów ad−hezyjnych na siłę wiązania pomiędzy ceramiką a szkliwem i zębiną – badania laboratoryjne. Poradnik Stomat.2005, 7, 12–16.

[6] Dental Materials – Testing of adhesion to tooth structure. ISO/DTS 11405. 2001.[7] ARTUN J., BERGLAND S.: Clinical trials with crystal growth conditioning as an alternative to acid−etch enamel pre−

treatment. Am. J. Orthod. 1984, 85, 333–340.[8] BEGAZO C. C., DE BOER H. D., KLEVERLAAN C. J., VAN WAAS M. A. J., FEILZER A. J.: Shear bond strength of dif−

ferent types of luting cements to on aluminium oxide−reinforced glass ceramic core material. Dent. Mat. 2004, 20,901–907.

[9] MIYA D. M.: Gold inlays bonded with a resin cement: A clinical report. J. Prosthet. Dent. 1977, 78, 233–235.[10] OMURA I., YAMAUCHI J., HARADA J., WADA T.: Adhesive and mechanical properties of a new dental adhesive.

J. Dent. Res. 1984, 63, 233.[11] CZARNECKA B., LIMANOWSKA−SHAW H., PRYLIŃSKI M.: Wpływ sposobu przygotowania powierzchni porcelany

i rodzaju zastosowanego materiału łączącego na siłę połączenia porcelany ze szkliwem – badania laboratoryjne.Prot. Stomat. 2005, 55, 101–106.

[12] LOPES G. C., MARSON F. C., VIEIRA L. C. C., BARATIERI L. N., ANDRADA M. A. C.: Enamel shear bond strength ofself−etching adhesives. J. Dent. Res. 2003, 82, 56, [Abstract 0346 ].

[13] DE MUNCK J., VARGAS M., VAN LANDUYT K., HIKITA K., LAMBRECHTS P., VAN MEERBEEK B.: Bonding of an auto−adhesive luting material to enamel and dentin. Dent. Mat. 2004, 20, 963–971.

Adres do korespondencji:Mariusz PrylińskiKatedra i Zakład Biomateriałów i Stomatologii Doświadczalnej AM w Poznaniuul. Bukowska 7060−812 Poznańtel.: +48 061 8547 101fax: +48 061 8547 102e−mail: prylinska@email.net.pl

Praca wpłynęła do Redakcji: 31.07.2006 r.Po recenzji: 16.10.2006 r.Zaakceptowano do druku: 16.10.2006 r.

Received: 31.07.2006Revised: 16.10.2006Accepted: 16.10.2006

M. PRYLIŃSKI et al.404