SUSTAINABLEDEVELOPMENT

GOALSशा�त िवकास �येये

शा�त िवकास �येये (SDGs) ही जगातील सव� �कारची ग�रबी हटव�यासाठी व एक समान, �या�य आिण सव� ���साठी व पृ�वीवर सुब�ा आणणा-या जगा�या िन�म�तीसाठी दरूदश� व वैि�क मा�यतेची त�व ेआहते.

१७ SDGs व १६९ उ��� ेस�ट�बर २०१५ म�ये पार पडले�या संयु� रा�ां�या ऐितहािसक महासभेत १९३ दशेांनी मा�य केले�या व १ जानेवारी २०१६ पासून अमलात आले�या (Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development,) अहवालाचा भाग आहते.

जगभरातील को�ावधी लोकांशी आिण रा�ांशी सखोल चचा� आिण िवचारिविनमय क�न �येयवादी SDGs ची िन�म�ती कर�यात आली आह.े

SUSTAINABLEDEVELOPMENT

GOALSशा�त िवकास �येये

SUSTAINABLEDEVELOPMENT

GOALSशा�त िवकास �येये

शा�त िवकास �येये (SDGs) ही जगातील सव� �कारची ग�रबी हटव�यासाठी व एक समान, �या�य आिण सव� ���साठी व पृ�वीवर सुब�ा आणणा-या जगा�या िन�म�तीसाठी दरूदश� व वैि�क मा�यतेची त�व ेआहते.

१७ SDGs व १६९ उ��� ेस�ट�बर २०१५ म�ये पार पडले�या संयु� रा�ां�या ऐितहािसक महासभेत १९३ दशेांनी मा�य केले�या व १ जानेवारी २०१६ पासून अमलात आले�या (Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development,) अहवालाचा भाग आहते.

जगभरातील को�ावधी लोकांशी आिण रा�ांशी सखोल चचा� आिण िवचारिविनमय क�न �येयवादी SDGs ची िन�म�ती कर�यात आली आह.े

SUSTAINABLEDEVELOPMENT

GOALSशा�त िवकास �येये

EOPLEP

LANETPROSPERITYP

ARTNERSHIPPEACEP

SustainableDevelopment

End poverty and hungerin all forms and ensure

diginity and equality

Protect our planet’snatural resourcesand climate for

future generations

Implement the agendathrough a solid global

partnershipFoster peaceful, just and

inclusive societies

Ensure prosperousand fullling lives in harmony with nature

5Ps OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS

End poverty in all its forms everywhere1End hunger, achieve food security and improved nutrition and promote sustainable agriculture2Ensure healthy lives and promotewell-being for all at all ages3Ensure inclusive and equitable quality education and promote lifelong learning opportunities for all4Achieve gender equality and empower all women and girls5Ensure availability and sustainable management of water and sanitation for all6Ensure access to affordable, reliable,sustainable and modern energy for all7Promote sustained, inclusive and sustainable economic growth, full and productive employment and decent work for all

8Build resilient infrastructure, promoteinclusive and sustainable industrializationand foster innovation

9

EOPLEP

LANETPROSPERITYP

ARTNERSHIPPEACEP

SustainableDevelopment

End poverty and hungerin all forms and ensure

diginity and equality

Protect our planet’snatural resourcesand climate for

future generations

Implement the agendathrough a solid global

partnershipFoster peaceful, just and

inclusive societies

Ensure prosperousand fullling lives in harmony with nature

5Ps OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS

End poverty in all its forms everywhere1End hunger, achieve food security and improved nutrition and promote sustainable agriculture2Ensure healthy lives and promotewell-being for all at all ages3Ensure inclusive and equitable quality education and promote lifelong learning opportunities for all4Achieve gender equality and empower all women and girls5Ensure availability and sustainable management of water and sanitation for all6Ensure access to affordable, reliable,sustainable and modern energy for all7Promote sustained, inclusive and sustainable economic growth, full and productive employment and decent work for all

8Build resilient infrastructure, promoteinclusive and sustainable industrializationand foster innovation

9

सव� ��पातील साव���क दा�र�य (ग�रबी) न� करणे1उपासमारी न� करण,े अ� सुर�ा व सुधा�रत पोषण आहार सा� करण े आ�ण शा�त शेतीला चालना देण.े2सव� वयोगटातील लोकासंाठी उ�म आरो�ाची सु�न��ती करण े आ�ण चागं�ा जीवनमानास चालना देण.े3सवास� ाठी सव� समावेशक व सम�ा� गुणव�ापूण ��श�णाची सु�न��ती करण े आ�ण आजीव �श�णा�ा संधीना चालना देण.े

4ल��गक समानता सा� करण े आ�ण सव� मिहला

ंव मुलीचे स�मीकरण करण.े 5सवास� ाठी पाणी व ��ता याचंी उपल�ता व शा�त �व�ापन याची सु�न��ती करण.े6सवास� ाठी परवड�ाजोगी, खा�ीची शा�त व आध�ुनक ऊजा � यासाठी�ा �वेशाची सु�न��ती करण.े 7सवास� ाठी शा�त सव�समावेशक आ�ण शा�त आ�थक व�ृी पूणव� ेळ आ�ण उ�ादक रोजगार आ�ण ��त�ापूव�क

ंकाम या गो�ीना चालना देण.े 8

��ती �ापक पायाभूत सु�वधा तयार करण े सव�समावेशक आ�ण शा�त औ�ो�गक�करण चालना देण े व नवनवीन क�ना जोपासण.े

9

शा�त �वकास �येेSUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS

Make cities and human settlementsinclusive, safe, resilient and sustainable11Ensure sustainable consumptionand production patterns12

Protect, restore and promote sustainable use of terrestrial ecosystems, sustainably manage forests, combat desertification, and halt and reverse land degradation and halt biodiversity loss

Promote peaceful and inclusive societies for sustainable development, provide access to justice for all and build effective, accountable and inclusive institutions at all levels

Strengthen the means of implementation and revitalize the Global Partnership for Sustainable Development

Reduce inequality within andamong countries10

Take urgent action to combat climatechange and its impacts13Conserve and sustainably use the oceans, seas and marine resources for sustainable development14

15

16

17

सव� ��पातील साव���क दा�र�य (ग�रबी) न� करणे1उपासमारी न� करण,े अ� सुर�ा व सुधा�रत पोषण आहार सा� करण े आ�ण शा�त शेतीला चालना देण.े2सव� वयोगटातील लोकासंाठी उ�म आरो�ाची सु�न��ती करण े आ�ण चागं�ा जीवनमानास चालना देण.े3सवास� ाठी सव� समावेशक व सम�ा� गुणव�ापूण ��श�णाची सु�न��ती करण े आ�ण आजीव �श�णा�ा संधीना चालना देण.े

4ल��गक समानता सा� करण े आ�ण सव� मिहला

ंव मुलीचे स�मीकरण करण.े 5सवास� ाठी पाणी व ��ता याचंी उपल�ता व शा�त �व�ापन याची सु�न��ती करण.े6सवास� ाठी परवड�ाजोगी, खा�ीची शा�त व आध�ुनक ऊजा � यासाठी�ा �वेशाची सु�न��ती करण.े 7सवास� ाठी शा�त सव�समावेशक आ�ण शा�त आ�थक व�ृी पूणव� ेळ आ�ण उ�ादक रोजगार आ�ण ��त�ापूव�क

ंकाम या गो�ीना चालना देण.े 8

��ती �ापक पायाभूत सु�वधा तयार करण े सव�समावेशक आ�ण शा�त औ�ो�गक�करण चालना देण े व नवनवीन क�ना जोपासण.े

9

शा�त �वकास �येेSUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS

Make cities and human settlementsinclusive, safe, resilient and sustainable11Ensure sustainable consumptionand production patterns12

Protect, restore and promote sustainable use of terrestrial ecosystems, sustainably manage forests, combat desertification, and halt and reverse land degradation and halt biodiversity loss

Promote peaceful and inclusive societies for sustainable development, provide access to justice for all and build effective, accountable and inclusive institutions at all levels

Strengthen the means of implementation and revitalize the Global Partnership for Sustainable Development

Reduce inequality within andamong countries10

Take urgent action to combat climatechange and its impacts13Conserve and sustainably use the oceans, seas and marine resources for sustainable development14

15

16

17

देशातंग�त आ�ण देशा-देशामंधील असमानता दर करण.ेू

शहरे आ�ण मानवी वसाहती समावेशक, सुर��त ��तीसापे� आ�ण शा�त बन�वण.े 11शा�त उपभो� व उ�ादन आकृ�तबंध सु�न��त करणे12हवामानातील बदल व �ाचे द��रणाम याचंा सामना ुकर�ासाठी ता�ाळ कृती करण.े

शा�त �वकासासाठी महासागर, समु� व सागरी �ोताचेंजतन व शा�त वापर

भूभागावरील प�र��तीक� सं�ाचें संर�ण, पुन:�ापना आ�ण शा�त वापरास �ो�ाहन देण,े वनाचें �व�ापन करण,े वाळवंटीकरणाशी लढा देण े व त े थाबंवण े आ�ण

ंवनाचें अवनत. व वसाहतीमुळे होणारी जवै�व�वधतचेी हानी थाबंवण े व �तची भरपाई करण.े

शा�त �वकासासाठी शातंतापूण � व समावेशक सं�ानंा �चा�लत करण,े सवास� ाठी �ाय पुर�वण े आ�ण प�रणामकारक, जबाबदार आ�ण सव� �रावंर समावेशक अशा सं�ाची उभारणी करण.े

शा�त �वकासासाठी काया�� यना�ा साधनाचें बळकटीकरण करण े आ�ण जाग�तक सहभाग पुन�ज�वत करण.े

10

131415

16

17

शा�त �वकास �येे

ग�रबी िनमू�लन१ सव� �व�पातील साव�ि�क दा�र�य

(ग�रबी) न� करणे

देशातंग�त आ�ण देशा-देशामंधील असमानता दर करण.ेू

शहरे आ�ण मानवी वसाहती समावेशक, सुर��त ��तीसापे� आ�ण शा�त बन�वण.े 11शा�त उपभो� व उ�ादन आकृ�तबंध सु�न��त करणे12हवामानातील बदल व �ाचे द��रणाम याचंा सामना ुकर�ासाठी ता�ाळ कृती करण.े

शा�त �वकासासाठी महासागर, समु� व सागरी �ोताचेंजतन व शा�त वापर

भूभागावरील प�र��तीक� सं�ाचें संर�ण, पुन:�ापना आ�ण शा�त वापरास �ो�ाहन देण,े वनाचें �व�ापन करण,े वाळवंटीकरणाशी लढा देण े व त े थाबंवण े आ�ण

ंवनाचें अवनत. व वसाहतीमुळे होणारी जवै�व�वधतचेी हानी थाबंवण े व �तची भरपाई करण.े

शा�त �वकासासाठी शातंतापूण � व समावेशक सं�ानंा �चा�लत करण,े सवास� ाठी �ाय पुर�वण े आ�ण प�रणामकारक, जबाबदार आ�ण सव� �रावंर समावेशक अशा सं�ाची उभारणी करण.े

शा�त �वकासासाठी काया�� यना�ा साधनाचें बळकटीकरण करण े आ�ण जाग�तक सहभाग पुन�ज�वत करण.े

10

131415

16

17

शा�त �वकास �येे

ग�रबी िनमू�लन१ सव� �व�पातील साव�ि�क दा�र�य

(ग�रबी) न� करणे

1.1 �ितिदन 1.25 डॉलरह�न कमी पैशाम�ये उदरिनवा�ह करणार ेलोक �हणन अलीकडेच गणना केलेली आहे अशा ��येक िठकाणा�या सव� ूलोकांचे सन 2030 पय�त आ�यिंतक दा�र�य दर करणे.ू

1.2 रा��ीय �या�यांनसार, दा�र�यात राहणा�या सव� वयोगटांतील ुप�ष, ि�या व बालके यांचे दा�र�याचे �माण सन 2030 पय�त ुिकमान िन��यावर आणणे.

1.3 तळागाळासह सव� �तरांतील लोकांसाठी रा��ीय��या समिचत ुसामािजक सरं�ण य�ंणा व उपाययोजना राबिवणे आिण 2030 पय�त गरीब व दब�लघटकांतील लोकांपय�त �या �यापक �माणात ुपोहोचव�याचे उि�� गाठणे.

1.4 सन 2030 पय�त सव� प�ष व मिहलांना, िवशेषत: गरीब आिण दब�ल ु ुघटकांतील प�ष व मिहलांना आिथ�क साधने, तसेच मलभत सेवा, ु ू ूजिमनीचा आिण इतर �व�पातील मालम�ेचा वारसा�ा� सपं �ी, नैसिग�क साधनसपं�ी, समिचत नवीन तं��ान, आिण स�म िव� ु ूपरवठयासह िव�ीय सेवा यांवर मालक� ह�क व िनय�ं ण ुिमळ�याचा समान ह�क असेल याची सिनि�ती करणे.ु

1.5 सन 2030 पय�त, गरीब व अ�यतं दब�ल ि�थतीत राहणा�या लोकांना ुआ�मिनभ�र करणे आिण वातावरणाशी सबंिंधत असले�या गभं ीर घटनांमळे आिण इतर आिथ�क, सामािजक व पया�वरण िवषयक ुआघातामळे िकंवा आप�ीमळे बािधत झाले�या लोकांना �यातन ु ु ूबाहेर काढणे व �यांची दब�लता कमी करणे. ु

1.अ. सव� �तरावरील ग�रबी न� कर�यासाठी काय��म व धोरणांची अमंलबजावणी कर�यासाठी, िवकसनशील दशे, िवशेषत: अ�प िवकिसत दशे यां�याक�रता पया�� व सभंा�य साधने परिव�या�या ु��ीने वाढीव िवकासा�मक सहकाया�मधन, िविवध �ोतांमधन, ू ूमह�वपण� साधनसपं�ी उभार�याची सिनि�ती करणे.ू ु

1.ब. दा�र�य िनम�लना�या काया�म�ये विध�त गतंवणक�साठी सहा�यभत ू ु ू ूहो�यासाठी, गरीबािभमख आिण िलंग सवं ेदनशील िवकास ुकाय�तं�े आधा�रत रा��ीय, �ादिेशक व आतंररा��ीय �तरांवर एक िनकोप धोरणा�मक आराखडा तयार करणे.

1.1 �ितिदन 1.25 डॉलरह�न कमी पैशाम�ये उदरिनवा�ह करणार ेलोक �हणन अलीकडेच गणना केलेली आहे अशा ��येक िठकाणा�या सव� ूलोकांचे सन 2030 पय�त आ�यिंतक दा�र�य दर करणे.ू

1.2 रा��ीय �या�यांनसार, दा�र�यात राहणा�या सव� वयोगटांतील ुप�ष, ि�या व बालके यांचे दा�र�याचे �माण सन 2030 पय�त ुिकमान िन��यावर आणणे.

1.3 तळागाळासह सव� �तरांतील लोकांसाठी रा��ीय��या समिचत ुसामािजक सरं�ण य�ंणा व उपाययोजना राबिवणे आिण 2030 पय�त गरीब व दब�लघटकांतील लोकांपय�त �या �यापक �माणात ुपोहोचव�याचे उि�� गाठणे.

1.4 सन 2030 पय�त सव� प�ष व मिहलांना, िवशेषत: गरीब आिण दब�ल ु ुघटकांतील प�ष व मिहलांना आिथ�क साधने, तसेच मलभत सेवा, ु ू ूजिमनीचा आिण इतर �व�पातील मालम�ेचा वारसा�ा� सपं �ी, नैसिग�क साधनसपं�ी, समिचत नवीन तं��ान, आिण स�म िव� ु ूपरवठयासह िव�ीय सेवा यांवर मालक� ह�क व िनय�ं ण ुिमळ�याचा समान ह�क असेल याची सिनि�ती करणे.ु

1.5 सन 2030 पय�त, गरीब व अ�यतं दब�ल ि�थतीत राहणा�या लोकांना ुआ�मिनभ�र करणे आिण वातावरणाशी सबंिंधत असले�या गभं ीर घटनांमळे आिण इतर आिथ�क, सामािजक व पया�वरण िवषयक ुआघातामळे िकंवा आप�ीमळे बािधत झाले�या लोकांना �यातन ु ु ूबाहेर काढणे व �यांची दब�लता कमी करणे. ु

1.अ. सव� �तरावरील ग�रबी न� कर�यासाठी काय��म व धोरणांची अमंलबजावणी कर�यासाठी, िवकसनशील दशे, िवशेषत: अ�प िवकिसत दशे यां�याक�रता पया�� व सभंा�य साधने परिव�या�या ु��ीने वाढीव िवकासा�मक सहकाया�मधन, िविवध �ोतांमधन, ू ूमह�वपण� साधनसपं�ी उभार�याची सिनि�ती करणे.ू ु

1.ब. दा�र�य िनम�लना�या काया�म�ये विध�त गतंवणक�साठी सहा�यभत ू ु ू ूहो�यासाठी, गरीबािभमख आिण िलंग सवं ेदनशील िवकास ुकाय�तं�े आधा�रत रा��ीय, �ादिेशक व आतंररा��ीय �तरांवर एक िनकोप धोरणा�मक आराखडा तयार करणे.

२ उपासमारी न� करणे, अ�न सर�ा व सधा�रत ु ुपोषण आहार सा�य करणे आिण शा�त शेतीला चालना दणेे.

उपासमारीचे समळ ूउ�चाटन

2.1 सन 2030 पय�त, उपासमारी न� करणे, तसेच अभ�कांसह सव� वयोगटातील, सव� लोकांना िवशेषत: गरीब आिण अ�यतं दब�ल ुि�थतीत राहणा�या इतर सव� लोकांना वष�भर सरि�त, पोषक व ुपरसेे अ�न िमळ�याची सिनि�ती करणे. ु ु

2.2 सन 2030 पय�त सव� �कारचे कपोषण न� करणे �याचबरोबर ु2025 पय�त 5 वषा�खालील, वाढ खंटले�या व अश� ुबालकांबाबतची आतंर-रा��ीय �तरावर समंत केलेली ल�ये सा�य करणे आिण पौगडं ाव�थेतील मली, गभ�वती मिहला व ु�त�यदा माता व वयोव�द �य�� यां�या पोषण आहार िवषयक ृगरजांची पत�ता करणे. ू

2.3 सन 2030 पय�त जमीन, इतर उ�पादक साधनसपं�ी व िनिव�ी, �ान, िव�ीय सेवा, बाजारपेठा आिण म�यवध�ना�या व शेतीतर ूरोजगारा�या सधंी खा�ीशीर आिण समानतेने उपल�ध क�न दऊेन �या�ार े अ�नधा�याचे अ�प उ�पादकां�या िवशेषत: मिहला, मळ रिहवासी शेतकरी कटंब, पशपालक व म�छीमार ू ु ु ुयां�या किष उ�पादकतेत आिण �यां�या उ�प�नाम�ये द�पटीने ृ ुवाढ करणे.

2.4 सन 2030 पय�त �या उ�पादकता व उ�पादन वाढवतील, पया�वरण �यव�था राख�यात मदत करतील, हवामान बदल, �ितकल हवामान, अवष�ण, पर व इतर आप�ी यांम�ये जळवन ू ू ू ूघे�याची �मता वाढवतील आिण जमीन व मातीचा दजा� अिधकािधक सधारतील अशा शा�त अ�न उ�पादन प�दत�ची ु

२ उपासमारी न� करणे, अ�न सर�ा व सधा�रत ु ुपोषण आहार सा�य करणे आिण शा�त शेतीला चालना दणेे.

उपासमारीचे समळ ूउ�चाटन

2.1 सन 2030 पय�त, उपासमारी न� करणे, तसेच अभ�कांसह सव� वयोगटातील, सव� लोकांना िवशेषत: गरीब आिण अ�यतं दब�ल ुि�थतीत राहणा�या इतर सव� लोकांना वष�भर सरि�त, पोषक व ुपरसेे अ�न िमळ�याची सिनि�ती करणे. ु ु

2.2 सन 2030 पय�त सव� �कारचे कपोषण न� करणे �याचबरोबर ु2025 पय�त 5 वषा�खालील, वाढ खंटले�या व अश� ुबालकांबाबतची आतंर-रा��ीय �तरावर समंत केलेली ल�ये सा�य करणे आिण पौगडं ाव�थेतील मली, गभ�वती मिहला व ु�त�यदा माता व वयोव�द �य�� यां�या पोषण आहार िवषयक ृगरजांची पत�ता करणे. ू

2.3 सन 2030 पय�त जमीन, इतर उ�पादक साधनसपं�ी व िनिव�ी, �ान, िव�ीय सेवा, बाजारपेठा आिण म�यवध�ना�या व शेतीतर ूरोजगारा�या सधंी खा�ीशीर आिण समानतेने उपल�ध क�न दऊेन �या�ार े अ�नधा�याचे अ�प उ�पादकां�या िवशेषत: मिहला, मळ रिहवासी शेतकरी कटंब, पशपालक व म�छीमार ू ु ु ुयां�या किष उ�पादकतेत आिण �यां�या उ�प�नाम�ये द�पटीने ृ ुवाढ करणे.

2.4 सन 2030 पय�त �या उ�पादकता व उ�पादन वाढवतील, पया�वरण �यव�था राख�यात मदत करतील, हवामान बदल, �ितकल हवामान, अवष�ण, पर व इतर आप�ी यांम�ये जळवन ू ू ू ूघे�याची �मता वाढवतील आिण जमीन व मातीचा दजा� अिधकािधक सधारतील अशा शा�त अ�न उ�पादन प�दत�ची ु

सिनि�ती करणे आिण अशा लविचक किष िवषय �थांची ु ृअमंलबजावणी करणे.

2.5 सन 2020 पय�त, रा��ीय, �ादिेशक व आतंररा��ीय �तरांवरील सयो�य �यव�थापन केलेले आिण िविवधता असलेले, िबयाणे व रोप ुपेढ्या यां�या मा�यमातन िबयाणे लागवड केलेली रोपे आिण ूशेतकामाचे व पाळीव �ाणी व त�सबंिंधत व�य �जाती यांची जणक�य िविवधता िटकवणे, तसेच आतं रा��ीय ��्या मा�य ुके�यानसार, जनक�य सपं �ी�या आिण सलं�न पारपं�रक �ाना�या ु ुवापरातन िमळाले�या लाभाची �यायपणे व सम�यायपणे िवभागणी ूहो�याची सिनि�ती करणे. ु

2.अ. िवकसनशील दशेांम�ये, िवशेषत: अ�प िवकिसत दशे ांम�ये किष-ृउ�पादक �मता वाढिव�या�या उ�ेशाने, �ामीण पायाभत सिवधा, ू ुकिष सशंोधन व िव�तार सेवाय, तं��ान िवकास आिण रोप व ृपशधन जनक पेढ्या या �े�ांम�ये वाढीव आतं ररा��ीय सहकारा�या ु ुमा�यमातन गतंवणक वाढिवणे.ू ु ू

2.ब. दोहा िवकास चचा�फेरी�या जािहरना�यानस�न सम�याय �भावांसह ुकिष िनया�तीवरील सव� �कारची अथ�सहा�ये आिण िनया�त ृउपाययोजना यांचे एकाचवेळी समांतरपणे उ�चाटन क�न �या�ार ेजागितक कषी बाजापेठांमधील �यापारिवषयक िनब�ध व �टी द��त ृ ु ुकरणे व �यांना �ितबधं करणे. ३ सव� वयोगटातील लोकांसाठी उ�म

आरो�याची सुिनि�ती करणे आिण

चांग�या जीवनमानास चालना दणेे.

िनरोगीपणा आिण �ेमकुशल

सिनि�ती करणे आिण अशा लविचक किष िवषय �थांची ु ृअमंलबजावणी करणे.

2.5 सन 2020 पय�त, रा��ीय, �ादिेशक व आतंररा��ीय �तरांवरील सयो�य �यव�थापन केलेले आिण िविवधता असलेले, िबयाणे व रोप ुपेढ्या यां�या मा�यमातन िबयाणे लागवड केलेली रोपे आिण ूशेतकामाचे व पाळीव �ाणी व त�सबंिंधत व�य �जाती यांची जणक�य िविवधता िटकवणे, तसेच आतं रा��ीय ��्या मा�य ुके�यानसार, जनक�य सपं �ी�या आिण सलं�न पारपं�रक �ाना�या ु ुवापरातन िमळाले�या लाभाची �यायपणे व सम�यायपणे िवभागणी ूहो�याची सिनि�ती करणे. ु

2.अ. िवकसनशील दशेांम�ये, िवशेषत: अ�प िवकिसत दशे ांम�ये किष-ृउ�पादक �मता वाढिव�या�या उ�ेशाने, �ामीण पायाभत सिवधा, ू ुकिष सशंोधन व िव�तार सेवाय, तं��ान िवकास आिण रोप व ृपशधन जनक पेढ्या या �े�ांम�ये वाढीव आतं ररा��ीय सहकारा�या ु ुमा�यमातन गतंवणक वाढिवणे.ू ु ू

2.ब. दोहा िवकास चचा�फेरी�या जािहरना�यानस�न सम�याय �भावांसह ुकिष िनया�तीवरील सव� �कारची अथ�सहा�ये आिण िनया�त ृउपाययोजना यांचे एकाचवेळी समांतरपणे उ�चाटन क�न �या�ार ेजागितक कषी बाजापेठांमधील �यापारिवषयक िनब�ध व �टी द��त ृ ु ुकरणे व �यांना �ितबधं करणे. ३ सव� वयोगटातील लोकांसाठी उ�म

आरो�याची सुिनि�ती करणे आिण

चांग�या जीवनमानास चालना दणेे.

िनरोगीपणा आिण �ेमकुशल

3.1 सन 2030 पय�त जागितक माता म�य दराचे �माण ��येक� ृ ू100,000 ज�मदरामागे 70 इतके कमी करणे.

3.2 सन 2030 पय�त नवजात िशश आिण 5 वषा��या आतील बालक ुयांचे �ितबधंयो�य म�य थांबिवणे. ृ ू

3.3 सन 2030 पय�त एड्स, �यरोग, िहवताप, आिण दल�ि�त उ�ण ु�दशेात होणार ेरोग न� करणे आिण कावीळ, पा�यापासन होणार ेूरोग व इतर स�ंमणशील रोग यांचा मकाबला करणे. ु

3.4 सन 2030 पय�त �ितबधं व उपचार आिण मानिसक आरो�य व �वा�थ यांचे �चालन क�न िबगर स�ं मनशील रोगांमळे होणार ेुअकाली म�यचे �माण एक ततीयांशापय�त कमी करणे. ृ ू ृ

3.5 अमंली औषधी ��यांचा द�पयोग करणे आिण अ�कोहोलचा घातक ुवापर यासह अशा पदाथा�ना �ितबधं कर�या�या व उपचार कर�या�या उपाययोजना अिधक मजबत करणे. ू

3.6 सन 2020 पय�त, सडक दघ�टनांम�ये होणार ेअपघातांमळे होणा�या ु ुदखापती आिण म�य यांचे जागितक �माण िन��याने कमी करणे. ृ ूु

3.7 कटंब िनयोजन, मािहती व िश�ण यांसह ल�िगक व पनरो�पादन सम ु ु ुआरो�य स�षा सेवा साव�ि�कपणे िमळ�याची सिनि�ती करणे आिण ु ु ुपन�उ�पादक आरो�याचे रा��ीय �येयधोरण व काय��म यां�याशी ुएकाि�मकरण करणे.

3.8 िव�ीय जोखीम सरं�णासह साव�ि�क आरो�य सगं ोपन सेवेस आव�यक सर�ा सा�य करणे, दज�दार अ�याव�यक आरो�य ुस�षा सेवा िमळणे, आिण सवा�साठी सरि�त, �भावी, गणव�ापण� ु ु ु ु ूव परवड�याजोगी अ�याव�यक औषधे व लसी िमळणे.

3.9 सन 2030 पय�त, घातक रसायने आिण हवा, जल आिण मद ृ�दषण व �दषके यापासन मोठया स�ं येने होणार ेम�य व आजार ृ ूू ू ूयांचे �माण मोठया �माणात कमी करणे.

3.अ. यो�य असेल �या�माणे, सव� दशेांम�ये करार जागितक आरो�य सघंटने�या तंबाख िनय�ं णाबाबत�या धोरणा�मक कराराची ुअिधक स�मपणे अमंलबजावणी करणे.

3.ब. �ाम�याने, िवकसनशील दशे ांना भेडसावणा�या स�ंिमत आिण ुअस�ंिमत रोगांवरील लसी व औषधे यांचे सशं ोधन व िवकास कर�यासाठी सहा�य करणे. �यात साव�जिनक आरो�या�या सरं�ण कर�यासाठी�या लविचकते�या सबंधंात बौि�दक मालम�ा ह�का�या �यापाराशी सबंिंधत असले�या पैलं�या ूसबंधंातील करारातील सपंण� तरतद�चा वापर कर�या�या ू ुिवकसनशील दशेां�या ह�कास मा�यता िदलेली आहे अशा ि��स करारानसार आिण साव�जिनक आरो�य या सबं धंात दोहा ुघोषणाप�ानसार परवड�याजोगी अ�याव�यक औषधे व लसी ुपरिवणे आिण िवशेषत: सवा�साठी औषधे परिवणे. ु ु

3.1 सन 2030 पय�त जागितक माता म�य दराचे �माण ��येक� ृ ू100,000 ज�मदरामागे 70 इतके कमी करणे.

3.2 सन 2030 पय�त नवजात िशश आिण 5 वषा��या आतील बालक ुयांचे �ितबधंयो�य म�य थांबिवणे. ृ ू

3.3 सन 2030 पय�त एड्स, �यरोग, िहवताप, आिण दल�ि�त उ�ण ु�दशेात होणार ेरोग न� करणे आिण कावीळ, पा�यापासन होणार ेूरोग व इतर स�ंमणशील रोग यांचा मकाबला करणे. ु

3.4 सन 2030 पय�त �ितबधं व उपचार आिण मानिसक आरो�य व �वा�थ यांचे �चालन क�न िबगर स�ं मनशील रोगांमळे होणार ेुअकाली म�यचे �माण एक ततीयांशापय�त कमी करणे. ृ ू ृ

3.5 अमंली औषधी ��यांचा द�पयोग करणे आिण अ�कोहोलचा घातक ुवापर यासह अशा पदाथा�ना �ितबधं कर�या�या व उपचार कर�या�या उपाययोजना अिधक मजबत करणे. ू

3.6 सन 2020 पय�त, सडक दघ�टनांम�ये होणार ेअपघातांमळे होणा�या ु ुदखापती आिण म�य यांचे जागितक �माण िन��याने कमी करणे. ृ ूु

3.7 कटंब िनयोजन, मािहती व िश�ण यांसह ल�िगक व पनरो�पादन सम ु ु ुआरो�य स�षा सेवा साव�ि�कपणे िमळ�याची सिनि�ती करणे आिण ु ु ुपन�उ�पादक आरो�याचे रा��ीय �येयधोरण व काय��म यां�याशी ुएकाि�मकरण करणे.

3.8 िव�ीय जोखीम सरं�णासह साव�ि�क आरो�य सगं ोपन सेवेस आव�यक सर�ा सा�य करणे, दज�दार अ�याव�यक आरो�य ुस�षा सेवा िमळणे, आिण सवा�साठी सरि�त, �भावी, गणव�ापण� ु ु ु ु ूव परवड�याजोगी अ�याव�यक औषधे व लसी िमळणे.

3.9 सन 2030 पय�त, घातक रसायने आिण हवा, जल आिण मद ृ�दषण व �दषके यापासन मोठया स�ं येने होणार ेम�य व आजार ृ ूू ू ूयांचे �माण मोठया �माणात कमी करणे.

3.अ. यो�य असेल �या�माणे, सव� दशेांम�ये करार जागितक आरो�य सघंटने�या तंबाख िनय�ं णाबाबत�या धोरणा�मक कराराची ुअिधक स�मपणे अमंलबजावणी करणे.

3.ब. �ाम�याने, िवकसनशील दशे ांना भेडसावणा�या स�ंिमत आिण ुअस�ंिमत रोगांवरील लसी व औषधे यांचे सशं ोधन व िवकास कर�यासाठी सहा�य करणे. �यात साव�जिनक आरो�या�या सरं�ण कर�यासाठी�या लविचकते�या सबंधंात बौि�दक मालम�ा ह�का�या �यापाराशी सबंिंधत असले�या पैलं�या ूसबंधंातील करारातील सपंण� तरतद�चा वापर कर�या�या ू ुिवकसनशील दशेां�या ह�कास मा�यता िदलेली आहे अशा ि��स करारानसार आिण साव�जिनक आरो�य या सबं धंात दोहा ुघोषणाप�ानसार परवड�याजोगी अ�याव�यक औषधे व लसी ुपरिवणे आिण िवशेषत: सवा�साठी औषधे परिवणे. ु ु

3.क. िवकसनशील दशेाम�ये िवशेषत: कमीतकमी िवकिसत दशेांम�ये आिण छोटे ि�पक�प असले�या िवकसनशील रा�याम�ये, आरो�या सबंधंी�या िव� परवठयात भरीव वाढ करणे व तसेच आरो�य ुिवषयक मन�य बळाची नोकर भरती करणे, �यांचा िवकास करणे व ु�यांचे �िश�ण करणे आिण �यांना िटकवन ठेवणे. ू

3.ड. धो�याची पव� सचना दणेे, जोखीम कमी करणे आिण रा��ीय व ू ूजागितक आरो�य जोखीम �यव�थापन करणे यासाठी सव� दशेांची िवशेषत: िवकसनशील दशेांची �मता वाढिवणे.

४ सवा�साठी सव� समावेशक व

सम�याय गुणव�ापूण � िश�णाची

सुिनि�ती करणे आिण आजीव

िश�णा�या संधीना चालना दणेे.

गुणव�ापूण� िश�ण

3.क. िवकसनशील दशेाम�ये िवशेषत: कमीतकमी िवकिसत दशेांम�ये आिण छोटे ि�पक�प असले�या िवकसनशील रा�याम�ये, आरो�या सबंधंी�या िव� परवठयात भरीव वाढ करणे व तसेच आरो�य ुिवषयक मन�य बळाची नोकर भरती करणे, �यांचा िवकास करणे व ु�यांचे �िश�ण करणे आिण �यांना िटकवन ठेवणे. ू

3.ड. धो�याची पव� सचना दणेे, जोखीम कमी करणे आिण रा��ीय व ू ूजागितक आरो�य जोखीम �यव�थापन करणे यासाठी सव� दशेांची िवशेषत: िवकसनशील दशेांची �मता वाढिवणे.

४ सवा�साठी सव� समावेशक व

सम�याय गुणव�ापूण � िश�णाची

सुिनि�ती करणे आिण आजीव

िश�णा�या संधीना चालना दणेे.

गुणव�ापूण� िश�ण

4.1 सन 2030 पय�त सबं� व �भावी िश�णा�या फलिन�प�ीसाठी सव� मली आिण मलांना पण�पणे िन:श�क, सम�यायी व गणव�ापण� ु ु ू ु ु ू�ाथिमक आिण मा�यिमक िश�ण द�ेयाची सिनि�ती करणे. ु

4.2 सन 2030 पय�त सव� मली व मले �ाथिमक िश�णासाठी तयार ु ु�हावे �हणन �यांना दज�दार, पव� बा�याव�था िवकास, काळजी व ू ू�ाथिमक िश�ण िमळत अस�याची सिनि�ती करणे. ु

4.3 सन 2030 पय�त सव� मिहला व प�षांना परवडणार ेआिण दज�दार ुअसे तांि�क, �यावसाियक, आिण ि�स�ी िश�ण ्समानतेने िमळत ूअस�याची सिनि�ती करणे. ु

4.4 सन 2030 पय�त �यां�याकडे रोजगार, उ�म नोकरी व उप�मशीलता यासाठी तांि�क व �यावसाियक कौश�यासह सबं � कौश�ये आहेत अशा यवकां�या व �ौढां�या स�ं येत (दहा) ुट��याने वाढ करणे.

4.5 सन 2030 पय�त िश�णातील ल�िगक तफावत दर करणे, आिण ूिवकलांग �य��, �थािनक लोक, दब�लि�थतीतील बालके यांसह ुदब�ल घटकांसाठी िश�ण व �यावसाियक �िश�णा�या सव� �तरावर ुसमान िश�ण िमळत अस�याची सिनि�ती करणे. ु

4.6 सन 2030 पय�त, असे सव� यवकांनी तसेच प�ष आिण मिहला असे ु ुदो�ही िमळन कमीतकमी (दहा) �ौढ �य��नी सा�रता व स�ंयांकन ू�मता सा�य के�याची सिनि�ती करणे. ु

4.7 सन 2030 पय�त, शा�त िवकास व शा�त जीवनमान, मानवी ह�क, िलंग समानता, शांतता व अिहसें�या स�ंकतीचे �चालन, ृसाव�ि�क नाग�रक�वाचा ह�क आिण सां�कितक िविवधतेचे ृआकलन आिण शा�त िवकासासाठी सां�कितक सहभाग यासाठी ृइतर गो��बरोबरच िश�णा�ार,े शा�त िवकासास �चालना द�ेयासाठी, सव� नविशि�तांनी �ान व आव�यक कौश�ये सपं ादन के�याची सिनि�ती करणे. ु

4.अ. बालक, िवकलांग व ल�िगक दब�लांना परिव�या जाणा�या शै�िणक ु ुसोयी, सिवधा बळकट व अ�यावत करणे आिण, सवा�साठी ुसरि�त अिहसंक सव� समावेशक व �भावी अ�ययन वातावरण ुपरिवणे. ु

4.ब. सन 2020 पय�त, िवकिसत दशेामधील आिण इतर िवकसनशील दशेांमधील �यावसाियक �िश�ण आिण मािहती व ससं चना ूतं��ान, तांि�क, अिभयांि�क� व वै�ािनक काय��म यांसह उ�च िश�णाम�ये �वेश द�ेयासाठी िवकसनशील दशेासाठी, िवशेषत: कमी िवकिसत दशेांसाठी िवकसनशील छोटे बेट असले�या रा�यासाठी व आ��कन दशेांसाठी जागितक पातळीवर उपल�ध असले�या िश�यव�ी�या स�ं येत (दहा) ट�के इतक� वाढ करणे. ृ

4.क. सन 2030 पय�त िवकसनशील दशेांम�ये िवशेष क�न िवकिसत दशेांम�ये आिण छोटे बेट असले�या िवकसनशील रा�यांम�ये िश�कां�या �िश�णासाठी आतंररा��ीय सहकाया�तन अह�ता�ा� ूिश�कां�या परवठयात (दहा) ट��यापय�त वाढ करणे. ु

4.1 सन 2030 पय�त सबं� व �भावी िश�णा�या फलिन�प�ीसाठी सव� मली आिण मलांना पण�पणे िन:श�क, सम�यायी व गणव�ापण� ु ु ू ु ु ू�ाथिमक आिण मा�यिमक िश�ण द�ेयाची सिनि�ती करणे. ु

4.2 सन 2030 पय�त सव� मली व मले �ाथिमक िश�णासाठी तयार ु ु�हावे �हणन �यांना दज�दार, पव� बा�याव�था िवकास, काळजी व ू ू�ाथिमक िश�ण िमळत अस�याची सिनि�ती करणे. ु

4.3 सन 2030 पय�त सव� मिहला व प�षांना परवडणार ेआिण दज�दार ुअसे तांि�क, �यावसाियक, आिण ि�स�ी िश�ण ्समानतेने िमळत ूअस�याची सिनि�ती करणे. ु

4.4 सन 2030 पय�त �यां�याकडे रोजगार, उ�म नोकरी व उप�मशीलता यासाठी तांि�क व �यावसाियक कौश�यासह सबं � कौश�ये आहेत अशा यवकां�या व �ौढां�या स�ं येत (दहा) ुट��याने वाढ करणे.

4.5 सन 2030 पय�त िश�णातील ल�िगक तफावत दर करणे, आिण ूिवकलांग �य��, �थािनक लोक, दब�लि�थतीतील बालके यांसह ुदब�ल घटकांसाठी िश�ण व �यावसाियक �िश�णा�या सव� �तरावर ुसमान िश�ण िमळत अस�याची सिनि�ती करणे. ु

4.6 सन 2030 पय�त, असे सव� यवकांनी तसेच प�ष आिण मिहला असे ु ुदो�ही िमळन कमीतकमी (दहा) �ौढ �य��नी सा�रता व स�ंयांकन ू�मता सा�य के�याची सिनि�ती करणे. ु

4.7 सन 2030 पय�त, शा�त िवकास व शा�त जीवनमान, मानवी ह�क, िलंग समानता, शांतता व अिहसें�या स�ंकतीचे �चालन, ृसाव�ि�क नाग�रक�वाचा ह�क आिण सां�कितक िविवधतेचे ृआकलन आिण शा�त िवकासासाठी सां�कितक सहभाग यासाठी ृइतर गो��बरोबरच िश�णा�ार,े शा�त िवकासास �चालना द�ेयासाठी, सव� नविशि�तांनी �ान व आव�यक कौश�ये सपं ादन के�याची सिनि�ती करणे. ु

4.अ. बालक, िवकलांग व ल�िगक दब�लांना परिव�या जाणा�या शै�िणक ु ुसोयी, सिवधा बळकट व अ�यावत करणे आिण, सवा�साठी ुसरि�त अिहसंक सव� समावेशक व �भावी अ�ययन वातावरण ुपरिवणे. ु

4.ब. सन 2020 पय�त, िवकिसत दशेामधील आिण इतर िवकसनशील दशेांमधील �यावसाियक �िश�ण आिण मािहती व ससं चना ूतं��ान, तांि�क, अिभयांि�क� व वै�ािनक काय��म यांसह उ�च िश�णाम�ये �वेश द�ेयासाठी िवकसनशील दशेासाठी, िवशेषत: कमी िवकिसत दशेांसाठी िवकसनशील छोटे बेट असले�या रा�यासाठी व आ��कन दशेांसाठी जागितक पातळीवर उपल�ध असले�या िश�यव�ी�या स�ं येत (दहा) ट�के इतक� वाढ करणे. ृ

4.क. सन 2030 पय�त िवकसनशील दशेांम�ये िवशेष क�न िवकिसत दशेांम�ये आिण छोटे बेट असले�या िवकसनशील रा�यांम�ये िश�कां�या �िश�णासाठी आतंररा��ीय सहकाया�तन अह�ता�ा� ूिश�कां�या परवठयात (दहा) ट��यापय�त वाढ करणे. ु

५ ल�िगक समानता सा�य करणे

आिण सव� मिहला व मुल�चे

स�मीकरण करणे.

िलग समभावं

5.1 सव� िठकाण�या सव� मिहला व मल��या बाबतीत सव� �कारचे ुभेदभाव दर करणे. ू

5.2 पाठलाग करणे आिण ल�िगक व इतर �कारचे छळ करणे यासह साव�जिनक व खाजगी �े�ामधील सव� मिहला व मली यां�यावर ुहोणार ेसव� �कारचे अ�याचार दर करणे. ू

5.3 बाल वयात जबरद�तीने िववाह करणे आिण मिहलां�या जनन�ि�यांचे िव�छेदन करणे यांसार�या सव� अिन� �था न� करणे

5.4 साव�जिनक सेवा पायाभत सोयी सिवधा आिण सामािजक सरं �ण ू ुिवषयक धोरणे यां�या तरतद��ार ेमोफत सगंोपन (काळजी) व ुघरगती कामे यांना मा�यता दणेे आिण �याचे म�यमापन करणे ु ूआिण रा��ीय ��या उिचत अस�या�माणे घरांमधील व कटंबामधील जबाबदारीचे वाटप कर�यास चालना दणेे. ु ु

5.5 राजक�य,आिथ�क आिण साव�जिनक जीवनात िनण�य घे�या�या सव� �तरावर �ितिनधी�व कर�यासाठी मिहलांचा सपंण� व स��य ूसहभाग आिण �यांना समान सधं ी उपल�ध क�न िद�याबाबत सिनि�ती करणे. ु

5.अ. मिहलांना आिथ�क ससंाधनाम�ये समान ह�क �याच�माणे रा��ीय काय�ानसार जमीन आिण इतर �व�पातील मालम�ा, िव�ीय ुसेवा, वारसा�ा� सपं �ी, आिण नैसिग�क साधनसपं�ी याम�ये मालक� ह�क व िनय�ं ण द�ेयासाठी सधारणा हाती घेणे. ु

५ ल�िगक समानता सा�य करणे

आिण सव� मिहला व मुल�चे

स�मीकरण करणे.

िलग समभावं

5.1 सव� िठकाण�या सव� मिहला व मल��या बाबतीत सव� �कारचे ुभेदभाव दर करणे. ू

5.2 पाठलाग करणे आिण ल�िगक व इतर �कारचे छळ करणे यासह साव�जिनक व खाजगी �े�ामधील सव� मिहला व मली यां�यावर ुहोणार ेसव� �कारचे अ�याचार दर करणे. ू

5.3 बाल वयात जबरद�तीने िववाह करणे आिण मिहलां�या जनन�ि�यांचे िव�छेदन करणे यांसार�या सव� अिन� �था न� करणे

5.4 साव�जिनक सेवा पायाभत सोयी सिवधा आिण सामािजक सरं �ण ू ुिवषयक धोरणे यां�या तरतद��ार ेमोफत सगंोपन (काळजी) व ुघरगती कामे यांना मा�यता दणेे आिण �याचे म�यमापन करणे ु ूआिण रा��ीय ��या उिचत अस�या�माणे घरांमधील व कटंबामधील जबाबदारीचे वाटप कर�यास चालना दणेे. ु ु

5.5 राजक�य,आिथ�क आिण साव�जिनक जीवनात िनण�य घे�या�या सव� �तरावर �ितिनधी�व कर�यासाठी मिहलांचा सपंण� व स��य ूसहभाग आिण �यांना समान सधं ी उपल�ध क�न िद�याबाबत सिनि�ती करणे. ु

5.अ. मिहलांना आिथ�क ससंाधनाम�ये समान ह�क �याच�माणे रा��ीय काय�ानसार जमीन आिण इतर �व�पातील मालम�ा, िव�ीय ुसेवा, वारसा�ा� सपं �ी, आिण नैसिग�क साधनसपं�ी याम�ये मालक� ह�क व िनय�ं ण द�ेयासाठी सधारणा हाती घेणे. ु

5. ब. मिहलांचे स�मीकरण कर�यास चालना द�ेयासाठी सहा�यभत ूतं��ानाचा, िवशेषत: मािहती व ससं चना तं��ानाचा वापर ूवाढिवणे.

5. क. सव� �तरावर सव� मिहला व मल��या ल�िगक समानतेस व ुस�मीकरणास चालना द�ेयासाठी िनकोप धोरणे व अमंलबजावणी यो�य िविधिवधान यांचा �वीकार करणे व �यांना बळकटी दणे े.

६ सवा�साठी पाणी व �व�छता याची

उपल�धता व शा�त �व�थापन

याची सुिनि�ती करणे.

�व�छ पाणी व �व�छता

5. ब. मिहलांचे स�मीकरण कर�यास चालना द�ेयासाठी सहा�यभत ूतं��ानाचा, िवशेषत: मािहती व ससं चना तं��ानाचा वापर ूवाढिवणे.

5. क. सव� �तरावर सव� मिहला व मल��या ल�िगक समानतेस व ुस�मीकरणास चालना द�ेयासाठी िनकोप धोरणे व अमंलबजावणी यो�य िविधिवधान यांचा �वीकार करणे व �यांना बळकटी दणे े.

६ सवा�साठी पाणी व �व�छता याची

उपल�धता व शा�त �व�थापन

याची सुिनि�ती करणे.

�व�छ पाणी व �व�छता

6.1. सन 2030 पय�त जागितक �तरावर सवा�साठी साव�ि�क व सम�यायपणे सरि�त आिण परवड�याजोगे पेयजल िमळ�याचे ुउि�� सा�य करणे.

6.2. सन 2030 पय�त सवा�साठी पया�� व सम�यायपणे �व�छता व आरो�य सिवधा िमळ�याचे आिण उघडयावर शौचास बस�याची ु�था न� करणे आिण मिहला आिण मली तसेच दब�ल प�रि�थतीत ु ुराहणा�या लोकां�या गरजांकडे िवशेष ल� द�ेयाचे उि�� सा�य करणे.

6.3. सन 2030 पय�त �दषण कमी क�न पा�याचा दजा� सधारणे, ुूकच�याचे ढीग काढन टाकणे आिण घातक रसायने व सािह�य यांचे ू�माण कमीतकमी क�न �ि�या न केले�या सांडपा�याचे �माण िन��याने कमी करणे तसेच असे सांडपाणी �ि�या क�न �याचा सरि�त पनवा�पर कर�याचे �माण जागितक (दहा) ट��यांपय�त ु ुवाढवणे.

6.4 सन 2030 पय�त, सव� �े�ांतील पाणी वापराम�ये मोठया �माणात वाढ करणे आिण पा�याची टंचाई दर कर�यासाठी ताजे पाणी ूशा�तपणे काढ�याची व परवठा कर�याची आिण पाणी टंचाईची ुझळ सोसणा�या लोकां�या स�ंयेत मोठया �माणात घट करणे.

6.5. सन 2030 पय�त उिचत असेल �या�माणे सीमेपलीकडील सहकाया�तन सव� �तरांवर एकाि�मक जल साधन सपं �ी ू�यव�थापनाची अमंलबजावणी करणे.

6.6. सन 2020 पय�त पव�त, वने, पाणथळ जमीन, न�ा, जलाशये व तळे यांसह पा�याशी सबं िंधत असले�या पया�वरण प�तीचे सरं�ण करणे आिण �यांचे जतन करणे.

6.अ. सन 2030 पय�त जलसधंारण, िव�लवन पा�याची काय��मता, सांडपाणी �ि�या, पनभ�रण व पनवा�पर तं��ान यांसह पाणी व ु ु�व�छता याa�याशी सबंिंधत असले�या उप�मांम�ये व काय��मांम�ये िवकसनशील दशेांना आतंररा��ीय सहकार व �मता बांधणी सहा�य कर�याबाबतचा िव�तार करणे.

6.ब. जल व �व�छता �यव�थापन सधारणा कर�याम�ये �थािनक ुसमाजा�या सहभागासाठी सहा�य करणे व मजबती दणे े. ु

6.1. सन 2030 पय�त जागितक �तरावर सवा�साठी साव�ि�क व सम�यायपणे सरि�त आिण परवड�याजोगे पेयजल िमळ�याचे ुउि�� सा�य करणे.

6.2. सन 2030 पय�त सवा�साठी पया�� व सम�यायपणे �व�छता व आरो�य सिवधा िमळ�याचे आिण उघडयावर शौचास बस�याची ु�था न� करणे आिण मिहला आिण मली तसेच दब�ल प�रि�थतीत ु ुराहणा�या लोकां�या गरजांकडे िवशेष ल� द�ेयाचे उि�� सा�य करणे.

6.3. सन 2030 पय�त �दषण कमी क�न पा�याचा दजा� सधारणे, ुूकच�याचे ढीग काढन टाकणे आिण घातक रसायने व सािह�य यांचे ू�माण कमीतकमी क�न �ि�या न केले�या सांडपा�याचे �माण िन��याने कमी करणे तसेच असे सांडपाणी �ि�या क�न �याचा सरि�त पनवा�पर कर�याचे �माण जागितक (दहा) ट��यांपय�त ु ुवाढवणे.

6.4 सन 2030 पय�त, सव� �े�ांतील पाणी वापराम�ये मोठया �माणात वाढ करणे आिण पा�याची टंचाई दर कर�यासाठी ताजे पाणी ूशा�तपणे काढ�याची व परवठा कर�याची आिण पाणी टंचाईची ुझळ सोसणा�या लोकां�या स�ंयेत मोठया �माणात घट करणे.

6.5. सन 2030 पय�त उिचत असेल �या�माणे सीमेपलीकडील सहकाया�तन सव� �तरांवर एकाि�मक जल साधन सपं �ी ू�यव�थापनाची अमंलबजावणी करणे.

6.6. सन 2020 पय�त पव�त, वने, पाणथळ जमीन, न�ा, जलाशये व तळे यांसह पा�याशी सबं िंधत असले�या पया�वरण प�तीचे सरं�ण करणे आिण �यांचे जतन करणे.

6.अ. सन 2030 पय�त जलसधंारण, िव�लवन पा�याची काय��मता, सांडपाणी �ि�या, पनभ�रण व पनवा�पर तं��ान यांसह पाणी व ु ु�व�छता याa�याशी सबंिंधत असले�या उप�मांम�ये व काय��मांम�ये िवकसनशील दशेांना आतंररा��ीय सहकार व �मता बांधणी सहा�य कर�याबाबतचा िव�तार करणे.

6.ब. जल व �व�छता �यव�थापन सधारणा कर�याम�ये �थािनक ुसमाजा�या सहभागासाठी सहा�य करणे व मजबती दणे े. ु

७ सवा�साठी परवड�याजोगी,

खा�ीची शा�त व आधुिनक

उजा� यासाठी�या �वेशाची

सुिनि�ती करणे.

परवड�या यो�य आिण �व�छ ऊजा�

7.1 सन 2030 पय�त सवा�ना परवड�याजोगी, खा�ीशीर आिण अ�याधिनक ऊजा� सेवा िमळ�याची सिनि�ती करणे. ु ु

7.2 सन 2030 पय�त, जागितक सिंम� ऊज�म�ये नवीकरणयो�य ऊजा��या िह��यात भरीव वाढ करणे.

7.3 सन 2030 पय�त, ऊज��या काय��मतेत सधारणा कर�याचा ुजागितक दर द�पट करणे .ु

7. अ. सन 2030 पय�त नवीकरण यो�य ऊजा�, काय��म ऊजा� आिण अ�यावत व �व�छ खिनज तेल तं��ान याaसह �व�छ ऊजा� सशंोधन व तं��ान सलभपणे िमळ�यासाठी आतं ररा��ीय ुसहकाय� वाढिवणे, आिण ऊज��या सबं धंातील पायाभत सोयी व ूऊजा� तं��ान यात गतं वणक�साठी चालना (उ�ेजन) दणेे. ु ु

7. ब. सन 2030 पय�त सव� िवकसनशील दशेांम�ये, िवशेषत: कमी िवकिसत दशेांम�ये व छोटी बेटे असले�या िवकसनशील रा�यांम�ये सवा�साठी आधिनक व शा�त ऊजा� सेवा ुपरिव�यासाठी पायाभत सोय�चा िव�तार करणे आणी तं��ान ु ूअ�यावत करणे.

७ सवा�साठी परवड�याजोगी,

खा�ीची शा�त व आधुिनक

उजा� यासाठी�या �वेशाची

सुिनि�ती करणे.

परवड�या यो�य आिण �व�छ ऊजा�

7.1 सन 2030 पय�त सवा�ना परवड�याजोगी, खा�ीशीर आिण अ�याधिनक ऊजा� सेवा िमळ�याची सिनि�ती करणे. ु ु

7.2 सन 2030 पय�त, जागितक सिंम� ऊज�म�ये नवीकरणयो�य ऊजा��या िह��यात भरीव वाढ करणे.

7.3 सन 2030 पय�त, ऊज��या काय��मतेत सधारणा कर�याचा ुजागितक दर द�पट करणे .ु

7. अ. सन 2030 पय�त नवीकरण यो�य ऊजा�, काय��म ऊजा� आिण अ�यावत व �व�छ खिनज तेल तं��ान याaसह �व�छ ऊजा� सशंोधन व तं��ान सलभपणे िमळ�यासाठी आतं ररा��ीय ुसहकाय� वाढिवणे, आिण ऊज��या सबं धंातील पायाभत सोयी व ूऊजा� तं��ान यात गतं वणक�साठी चालना (उ�ेजन) दणेे. ु ु

7. ब. सन 2030 पय�त सव� िवकसनशील दशेांम�ये, िवशेषत: कमी िवकिसत दशेांम�ये व छोटी बेटे असले�या िवकसनशील रा�यांम�ये सवा�साठी आधिनक व शा�त ऊजा� सेवा ुपरिव�यासाठी पायाभत सोय�चा िव�तार करणे आणी तं��ान ु ूअ�यावत करणे.

८ सवा�साठी शा�त सव�समावेशक आिण

शा�त आ�थ�क वृ�ी पूण�वेळ आिण

उ�पादक रोजगार आिण �ित�ापूव�क काम

या गो��ना चालना दणेे.

चाग�या दजा�चे ं(िडस�ट) काम आिण आिथ�क वाढ

8.1 रा��ीय प�रि�थतीनसार दरडोई आिथ�क वाढ ि�थर ठेवणे आिण ुिवशेषत: कमी िवकिसत दशेांम�ये �ितवष� िकमान 7 ट�के �थल ूदशेांतग�त उ�प�न वाढ ि�थर ठेवणे.

8.2 उ�च म�य-विध�त आिण कामगार सधन �े�ांवर भर दऊे न या�ार ेूिविवधता, अ�यावत तं��ान व नवनवीन क�पना आणन या�ार ेूआिथ�क उ�पादनाचा उ�च�तर गाठणे.

8.3 उ�पादन काय�, सयो�य रोजगार िनिम�ती, उप�मशीलता, ि�याशीलता व ुनवक�पना यांना सहा�यभत ठरणारी िवकासािभमख धोरणे ू ुआख�यास चालना दणेे, आिण िव�ीय सेवा पोहचिव�यासह स�म, ूलघ आिण म�यम आकारा�या उ�ोग उप�मां�या जडणघडणीस व ु�यां�या वाढीसाठी उ�ेजन दणेे.

8.4 उपभोग व उ�पादन यांमधील जागितक साधनसपं �ी�या काय��मतेम�ये 2030 पय�त हळहळ सधारणा करणे आिण पढाकार घेणा�या िवकिसत ू ू ु ुदशेांबरोबरच शा�त उपभोग व उ�पादन या सबं धंातील काय��मा�या 10 वषा��या आराखडयानसार पया�वरण �हासातन कमी झाललेी ु ूआिथ�क वाढ दसपट कर�यासाठी �य�न करणे.

8.5 सन 2030 पय�त यवक व िवकलांग �य�� यांसह सव� मिहला व प�ष ु ुयां�यासाठी पण� वेळ व उ�पादक रोजगार व �ित�ापव�क काम उपल�ध ू ूक�न दणेे आिण समान म�या�या कामासाठी समान वेतन दणेे. ू

8.6 सन 2020 पय�त रोजगार, िश�ण व �िश�ण न घेतले�या यवकां�या ुस�ंयेत मोठया �माणात घट करणे.

८ सवा�साठी शा�त सव�समावेशक आिण

शा�त आ�थ�क वृ�ी पूण�वेळ आिण

उ�पादक रोजगार आिण �ित�ापूव�क काम

या गो��ना चालना दणेे.

चाग�या दजा�चे ं(िडस�ट) काम आिण आिथ�क वाढ

8.1 रा��ीय प�रि�थतीनसार दरडोई आिथ�क वाढ ि�थर ठेवणे आिण ुिवशेषत: कमी िवकिसत दशेांम�ये �ितवष� िकमान 7 ट�के �थल ूदशेांतग�त उ�प�न वाढ ि�थर ठेवणे.

8.2 उ�च म�य-विध�त आिण कामगार सधन �े�ांवर भर दऊे न या�ार ेूिविवधता, अ�यावत तं��ान व नवनवीन क�पना आणन या�ार ेूआिथ�क उ�पादनाचा उ�च�तर गाठणे.

8.3 उ�पादन काय�, सयो�य रोजगार िनिम�ती, उप�मशीलता, ि�याशीलता व ुनवक�पना यांना सहा�यभत ठरणारी िवकासािभमख धोरणे ू ुआख�यास चालना दणेे, आिण िव�ीय सेवा पोहचिव�यासह स�म, ूलघ आिण म�यम आकारा�या उ�ोग उप�मां�या जडणघडणीस व ु�यां�या वाढीसाठी उ�ेजन दणेे.

8.4 उपभोग व उ�पादन यांमधील जागितक साधनसपं �ी�या काय��मतेम�ये 2030 पय�त हळहळ सधारणा करणे आिण पढाकार घेणा�या िवकिसत ू ू ु ुदशेांबरोबरच शा�त उपभोग व उ�पादन या सबं धंातील काय��मा�या 10 वषा��या आराखडयानसार पया�वरण �हासातन कमी झाललेी ु ूआिथ�क वाढ दसपट कर�यासाठी �य�न करणे.

8.5 सन 2030 पय�त यवक व िवकलांग �य�� यांसह सव� मिहला व प�ष ु ुयां�यासाठी पण� वेळ व उ�पादक रोजगार व �ित�ापव�क काम उपल�ध ू ूक�न दणेे आिण समान म�या�या कामासाठी समान वेतन दणेे. ू

8.6 सन 2020 पय�त रोजगार, िश�ण व �िश�ण न घेतले�या यवकां�या ुस�ंयेत मोठया �माणात घट करणे.

8.7 बाल कामगांरां�या सवा�त वाईट �थांना मनाई करणे व �यांचे िनम�लन करणे, ूवेठ िबगारांचे उ�मलन करणे यांसाठी तातडीने व �भावी उपाययोजना ुहाती घेणे आिण, 2025 पय�त बाल कामगारांची भरती आिण �यांचा वापर यांसह सव� �कार�या बाल कामगाराची �था न� करणे.

8.8 �थलांतरीत कामगार, िवशेषत: �थलांतरीत मिहला आिण �यांना अि�थर रोजगार आहे असे कामगार सव� कामगारां�या कामगार ह�कांचे सरं�ण करणे आिण �यां�यासाठी सरि�त व सरं ि�त कामाचे ुवातावरण िनमा�ण हो�यासाठी चालना दणेे.

8.9 सन 2030 पय�त रोजगार िनमा�ण करणा�या व �थािनक स�ं कती व ृउ�पादनास चालना दणेा�या शा�त पय�टनाला �चालना द�ेयासाठी धोरणे तयार करणे आिण धोरणांची अमंलबजावणी करणे.

8.10 सवा�साठी, बकँ�ग, िवमा आिण िव�ीय सेवा िमळ�यासाठी उ�ेजन दणे े व ती �े�े अिधक िव�तत करणे यासाठी दशे ांतग�त िव�ीय स�ंथांची ृआयसीडीएस �मता मजबत करणे. ू

8.अ. कमी िवकसनशील दशेांसाठी �यापार सबंिंधत तांि�क सहा�यासाठी िव�थािपत एकाि�मक आराखडयासह िवशेषक�न िवकसनशील दशेांसाठी कमी िवकिसत दशेांसाठी �यापार सहा�यासाठीची मदत वाढिवणे.

8.ब. सन 2020 पय�त यवकांना रोजगार उपल�ध क�न द�े यासाठी एक ुजागितक धोरण िवकिसत करणे व काया�ि�वत करणे आिण आतंररा��ीय कामगार जागितक रोजगार सघंटनां�या ठरावाची अमंलबजावणी करणे.

९ ि�थती �थापक पायाभूत सुिवधा तयार

करणे सव�समावेशक आिण शा�त

औ�ोिगक�करणास चालना दणे े व

नवनवीन क�पना जोपासणे.

उ�ोग, नावी�यपण�ता ूआिण पायाभत सिवधाू ु

8.7 बाल कामगांरां�या सवा�त वाईट �थांना मनाई करणे व �यांचे िनम�लन करणे, ूवेठ िबगारांचे उ�मलन करणे यांसाठी तातडीने व �भावी उपाययोजना ुहाती घेणे आिण, 2025 पय�त बाल कामगारांची भरती आिण �यांचा वापर यांसह सव� �कार�या बाल कामगाराची �था न� करणे.

8.8 �थलांतरीत कामगार, िवशेषत: �थलांतरीत मिहला आिण �यांना अि�थर रोजगार आहे असे कामगार सव� कामगारां�या कामगार ह�कांचे सरं�ण करणे आिण �यां�यासाठी सरि�त व सरं ि�त कामाचे ुवातावरण िनमा�ण हो�यासाठी चालना दणेे.

8.9 सन 2030 पय�त रोजगार िनमा�ण करणा�या व �थािनक स�ं कती व ृउ�पादनास चालना दणेा�या शा�त पय�टनाला �चालना द�ेयासाठी धोरणे तयार करणे आिण धोरणांची अमंलबजावणी करणे.

8.10 सवा�साठी, बकँ�ग, िवमा आिण िव�ीय सेवा िमळ�यासाठी उ�ेजन दणे े व ती �े�े अिधक िव�तत करणे यासाठी दशे ांतग�त िव�ीय स�ंथांची ृआयसीडीएस �मता मजबत करणे. ू

8.अ. कमी िवकसनशील दशेांसाठी �यापार सबंिंधत तांि�क सहा�यासाठी िव�थािपत एकाि�मक आराखडयासह िवशेषक�न िवकसनशील दशेांसाठी कमी िवकिसत दशेांसाठी �यापार सहा�यासाठीची मदत वाढिवणे.

8.ब. सन 2020 पय�त यवकांना रोजगार उपल�ध क�न द�े यासाठी एक ुजागितक धोरण िवकिसत करणे व काया�ि�वत करणे आिण आतंररा��ीय कामगार जागितक रोजगार सघंटनां�या ठरावाची अमंलबजावणी करणे.

९ ि�थती �थापक पायाभूत सुिवधा तयार

करणे सव�समावेशक आिण शा�त

औ�ोिगक�करणास चालना दणे े व

नवनवीन क�पना जोपासणे.

उ�ोग, नावी�यपण�ता ूआिण पायाभत सिवधाू ु

9.1 सवा�साठी परवड�यायो�य व सम�यायपणे उपल�ध कर�यावर भर दऊेन आिथ�क िवकास व मानवाची सि�थती यास सहा�य ुकर�यासाठी �ादिेशक आिण सीमेपलीकडील पायाभत सोयी ूसिवधांसह दज�दार, िव�सनीय, शा�त व ि�थती�थापक पायाभत ु ूसिवधांचा िवकास आिथ�क िवकासाला पाठबळ दणेे .ु

9.2 सव�समावेशक आिण शा�त औ�ोिगकरणास चालना दणेे आिण 2030 पय�त रा��ीय प�रि�थती नसार औ�ोिगक रोजगारा�या ुआिण �थल दशेांतग�त उ�प�ना�या िह��याम�ये मह�वपण� वाढ ू ूकरणे आिण �गत िवकिसत दशेांम�ये �यांचा िह�सा द�पट करणे. ु

9.3 लघउ�ोग व इतर उ�ोग उप�म यांना परवड�यायो�य ूपतपरवठयासह िव�ीय सेवांसाठी िवशेषत: िवकसनशील दशे ांतील ुिमळ�यात वाढ करणे.

9.4 सन 2030 पय�त साधनसपं�ीचा वापर काय��मता वाढवणे आिण �यां�या सबंिंधत �मतेनसार सव� दशेांबरोबरच काय�वाही कर�यासह ु�व�छ व पया�वरणपरक िनकोप तं��ान व औ�ोिगक �ि�या यांचा ूमोठया �माणात अिंगकार करणे यांसह �यांना शा�त ठेव�यासाठी पायाभत सिवधा आिण अकाय��म उ�ोगांचा दजा�वाढ करणेू ु

9.5 सन 2030 पय�त, सव� दशेांम�ये िवशेषक�न, िवकिसत दशे ांम�ये वै�ािनक सशंोधनात वाढ करणे, औ�ोिगक �े�ां�या तांि�क �मतेचे अ�यावतीकरण करणे, �याचबरोबर 2030 पय�त न�या क�पनांना उ�ेजन दणेे आिण सशंोधन व ��येक� 1 दशल� लोकांम�ये

िवकिसत कामगारांची स�ंया (दहा) ट�के इतक� वाढिवणे आिण साव�जिनक व खाजगी सशंोधन आिण िवकास खचा�ला उ�ेजन दणेे.

9.अ. ऑ��कन दशेांना िन�न िवकिसत दशेांना भवेि�त िवकसनशील ूदशेांना आिण लहान बेट असले�या िवकसनशील रा�यांना िव� परवठा तं��ान व तांि�क सहा�य यात वाढ क�न �या�ार ेुिवकसनशील दशेांम�ये शा�त व ि�थती�थापक पायाभत ूसिवधांचा िवकास सकर करणे. ु ु

9.ब. इतर गो��बरोबरच औ�ोिगक िविवधता व िव�ेय व�तंची म�य ू ूवाढ यासाठी िहतावह धोरणा�मक वातावरणाची सिनि�ती ुकर�यास िवकसनशील दशेांम�ये �वदशेी तांि�क िवकास सशंोधन व न�या क�पना यांना सहा�य करणे.

9.क. सन 2020 पय�त कमी िवकिसत दशेांम�ये मािहती आिण �सारण तं��ान उपल�ध कर�यात ल�णीयरी�या वाढ करणे आिण साव�ि�क व परवड�यायो�य इंटरनेट सेवा उपल�ध क�न द�ेयासाठी आटोकाट �य�न करणे.

9.1 सवा�साठी परवड�यायो�य व सम�यायपणे उपल�ध कर�यावर भर दऊेन आिथ�क िवकास व मानवाची सि�थती यास सहा�य ुकर�यासाठी �ादिेशक आिण सीमेपलीकडील पायाभत सोयी ूसिवधांसह दज�दार, िव�सनीय, शा�त व ि�थती�थापक पायाभत ु ूसिवधांचा िवकास आिथ�क िवकासाला पाठबळ दणेे .ु

9.2 सव�समावेशक आिण शा�त औ�ोिगकरणास चालना दणेे आिण 2030 पय�त रा��ीय प�रि�थती नसार औ�ोिगक रोजगारा�या ुआिण �थल दशेांतग�त उ�प�ना�या िह��याम�ये मह�वपण� वाढ ू ूकरणे आिण �गत िवकिसत दशेांम�ये �यांचा िह�सा द�पट करणे. ु

9.3 लघउ�ोग व इतर उ�ोग उप�म यांना परवड�यायो�य ूपतपरवठयासह िव�ीय सेवांसाठी िवशेषत: िवकसनशील दशे ांतील ुिमळ�यात वाढ करणे.

9.4 सन 2030 पय�त साधनसपं�ीचा वापर काय��मता वाढवणे आिण �यां�या सबंिंधत �मतेनसार सव� दशेांबरोबरच काय�वाही कर�यासह ु�व�छ व पया�वरणपरक िनकोप तं��ान व औ�ोिगक �ि�या यांचा ूमोठया �माणात अिंगकार करणे यांसह �यांना शा�त ठेव�यासाठी पायाभत सिवधा आिण अकाय��म उ�ोगांचा दजा�वाढ करणेू ु

9.5 सन 2030 पय�त, सव� दशेांम�ये िवशेषक�न, िवकिसत दशे ांम�ये वै�ािनक सशंोधनात वाढ करणे, औ�ोिगक �े�ां�या तांि�क �मतेचे अ�यावतीकरण करणे, �याचबरोबर 2030 पय�त न�या क�पनांना उ�ेजन दणेे आिण सशंोधन व ��येक� 1 दशल� लोकांम�ये

िवकिसत कामगारांची स�ंया (दहा) ट�के इतक� वाढिवणे आिण साव�जिनक व खाजगी सशंोधन आिण िवकास खचा�ला उ�ेजन दणेे.

9.अ. ऑ��कन दशेांना िन�न िवकिसत दशेांना भवेि�त िवकसनशील ूदशेांना आिण लहान बेट असले�या िवकसनशील रा�यांना िव� परवठा तं��ान व तांि�क सहा�य यात वाढ क�न �या�ार ेुिवकसनशील दशेांम�ये शा�त व ि�थती�थापक पायाभत ूसिवधांचा िवकास सकर करणे. ु ु

9.ब. इतर गो��बरोबरच औ�ोिगक िविवधता व िव�ेय व�तंची म�य ू ूवाढ यासाठी िहतावह धोरणा�मक वातावरणाची सिनि�ती ुकर�यास िवकसनशील दशेांम�ये �वदशेी तांि�क िवकास सशंोधन व न�या क�पना यांना सहा�य करणे.

9.क. सन 2020 पय�त कमी िवकिसत दशेांम�ये मािहती आिण �सारण तं��ान उपल�ध कर�यात ल�णीयरी�या वाढ करणे आिण साव�ि�क व परवड�यायो�य इंटरनेट सेवा उपल�ध क�न द�ेयासाठी आटोकाट �य�न करणे.

िवषमता कमी करणे १० दशेांतग�त आिण दशेा-

दशेांमधील असमानता दरू

करणे.

10.1 सन 2030 पय�त तळा�या 40 ट�के लोकस�ंये�या उ�प�नाम�ये रा��ीय सरासरीपे�ा उ�च दराने अिधकािधक वाढ करणे व ती शा�त ठेवणे.

10.2 सन 2030 पय�त वय, िलंग, िवकलांगता, वशं , कळ पथं मळ, धम� ू ूिकंवा आिथ�क वा इतर �थान ल�ात न घेता, सवा�चे सामािजक, आिथ�क व राजक�य स�मीकरण करणे व �यास चालना दणे े.

10.3 भेदभावकारी कायद,े धोरणे व �था बदं करणे व �यासबंधंात उिचत िविधिवधान, धोरणे व कारवाई यांस चालना द�े यासह समान सधंीची सिनि�ती करणे आिण फिलतांमधील असमानता ुदर करणे. ू

10.4 धोरणांचा िवशेषत: राजकोषीय वेतन व सामािजक सरं �ण िवषयक धोरणांचा �वीकार करणे, आिण अिधकािधक मोठया�माणात समानता सा�य करणे.

10.5 जागितक िव�ीय बाजारपेठा आिण स�ंथांचे िविनयमन व सिंनय�ंण याम�ये सधारणा करणे आिण अशा िविनयमांची ुअमंलबजावणी अिधक काटेकोरपणे करणे.

10.6 अिधक �भावी, िव�सनीय आिण कायदशे ीर स�ंथा िनमा�ण �हा�यात या��ीने जागितक आतंररा��ीय आिथ�क व िव�ीय स�ंथांमधील िनण�य-�ि�येत िवकसनशील दशेांना वाढीव �ितिनिध�व द�ेयाची आिण भिमका मांड�याची सिनि�ती करणे. ू ु

िवषमता कमी करणे १० दशेांतग�त आिण दशेा-

दशेांमधील असमानता दरू

करणे.

10.1 सन 2030 पय�त तळा�या 40 ट�के लोकस�ंये�या उ�प�नाम�ये रा��ीय सरासरीपे�ा उ�च दराने अिधकािधक वाढ करणे व ती शा�त ठेवणे.

10.2 सन 2030 पय�त वय, िलंग, िवकलांगता, वशं , कळ पथं मळ, धम� ू ूिकंवा आिथ�क वा इतर �थान ल�ात न घेता, सवा�चे सामािजक, आिथ�क व राजक�य स�मीकरण करणे व �यास चालना दणे े.

10.3 भेदभावकारी कायद,े धोरणे व �था बदं करणे व �यासबंधंात उिचत िविधिवधान, धोरणे व कारवाई यांस चालना द�े यासह समान सधंीची सिनि�ती करणे आिण फिलतांमधील असमानता ुदर करणे. ू

10.4 धोरणांचा िवशेषत: राजकोषीय वेतन व सामािजक सरं �ण िवषयक धोरणांचा �वीकार करणे, आिण अिधकािधक मोठया�माणात समानता सा�य करणे.

10.5 जागितक िव�ीय बाजारपेठा आिण स�ंथांचे िविनयमन व सिंनय�ंण याम�ये सधारणा करणे आिण अशा िविनयमांची ुअमंलबजावणी अिधक काटेकोरपणे करणे.

10.6 अिधक �भावी, िव�सनीय आिण कायदशे ीर स�ंथा िनमा�ण �हा�यात या��ीने जागितक आतंररा��ीय आिथ�क व िव�ीय स�ंथांमधील िनण�य-�ि�येत िवकसनशील दशेांना वाढीव �ितिनिध�व द�ेयाची आिण भिमका मांड�याची सिनि�ती करणे. ू ु

10.7 सिनयोिजत आिण स�यव�थािपत �थलांतर धोरणांची ु ुअमंलबजावणी कर�यासह लोकांचे स�यवि�थत, सरि�त, िनयिमत ु ुआिण जबाबदारीने �थलांतर व चलनशीलता सकर करणे. ु

10.अ. जागितक �यापार सघंटना करारांनसार, िवकसनशील दशे ुिवशेषक�न कमी िवकिसत दशे यां�याक�रता िवशेष व िवभेदकारी वागणक द�ेया�या अमंलबजावणी करणे. ू

10. ब. �या रा�यांम�ये अिधकतर गरज आहे तेथे आिण िवशेषक�न अ�प िवकिसत दशे, आि�कन दशे, लहान बेट, िवकिसत रा�ये आिण भ�या� िवकसनशील दशे यां�या रा��ीय योजनां�या व ूकाय��मां�या अनसार, थेट िवदशे ी गतंवणक�सह शासक�य िवकास ु ु ुसहा�य आिण िव�ीय िनधी द�े यास �ो�साहन दणेे.

10.क. सन 2030 पय�त �थलांत�रतां�या िव��ेषण �यवहाराचा खच� 3 ट��यांपे�ा कमी करणे आिण 5 ट��यांपे�ा अिधक खच� असलेली िव��ेषण माग� (कॉ�रडॉर) काढन टाकणे. ू

११ शहरे आिण मानवी वसाहती

समावेशक, सुरि�त ि�थतीसापे�

आिण शा�त बनिवणे.

शा�त शहरे आिण समुदाय

10.7 सिनयोिजत आिण स�यव�थािपत �थलांतर धोरणांची ु ुअमंलबजावणी कर�यासह लोकांचे स�यवि�थत, सरि�त, िनयिमत ु ुआिण जबाबदारीने �थलांतर व चलनशीलता सकर करणे. ु

10.अ. जागितक �यापार सघंटना करारांनसार, िवकसनशील दशे ुिवशेषक�न कमी िवकिसत दशे यां�याक�रता िवशेष व िवभेदकारी वागणक द�ेया�या अमंलबजावणी करणे. ू

10. ब. �या रा�यांम�ये अिधकतर गरज आहे तेथे आिण िवशेषक�न अ�प िवकिसत दशे, आि�कन दशे, लहान बेट, िवकिसत रा�ये आिण भ�या� िवकसनशील दशे यां�या रा��ीय योजनां�या व ूकाय��मां�या अनसार, थेट िवदशे ी गतंवणक�सह शासक�य िवकास ु ु ुसहा�य आिण िव�ीय िनधी द�े यास �ो�साहन दणेे.

10.क. सन 2030 पय�त �थलांत�रतां�या िव��ेषण �यवहाराचा खच� 3 ट��यांपे�ा कमी करणे आिण 5 ट��यांपे�ा अिधक खच� असलेली िव��ेषण माग� (कॉ�रडॉर) काढन टाकणे. ू

११ शहरे आिण मानवी वसाहती

समावेशक, सुरि�त ि�थतीसापे�

आिण शा�त बनिवणे.

शा�त शहरे आिण समुदाय

11.1 सन 2030 पय�त सवा�साठी पया��, सरि�त आिण परवडणारी घर ेुआिण मलभत सेवा िमळ�याची आिण झोपडप�यांचा दजा�वाढ ू ूकर�याची सिनि�ती करणे.ु

11.2 सन 2030 पय�त र��यांची सर�ा सधारणे, साव�जिनक ु ुप�रवहनाम�ये उ�लेखनीय िव�तार करणे, दब�ल प�रि�थतीत ुअसले�या मिहला, बालके, िवकलांग �य�� आिण व� �य�� यां�या ृगरजांकडे िवशेष ल� दऊेन सवा�साठी सरि�त परवड�याजोगी ुसगम आिण शा�त प�रवहन सेवा परिवणे. ु ु

11.3 सन 2030 पय�त सव� दशेांम�ये सहभागदायी, एकाि�मक आिण शा�त मानवी वसाहतीचे िनयोजन व �यव�थापन कर�यासाठी सव�समावेशक व शा�त, नाग�रकरण व �याची �मता वाढिवणे

11.4 जागितक स�ंकती आिण नैसिग�क वारसा यांचे सरं �ण व सर�ा ृ ुयासाठी ठोस �य�न करणे.

11.5 बािधत �य��ची आिण �यां�या म�यचं ी स�ंया ल�णीय कमी करणे ृ ूआिण याम�ये गरीब व दब�ल ि�थतीतील लोकां�या सरं�णावर भर ुद�ेयाबरोबर पा�याशी सबंिंधत असले�या आप�ीसह आप�ी�या कारणाने एकण दशेांतग�त उ�प�नातील सापे� आिथ�क तोटा दहा ूट��याने कमी करणे.

11.6 सन 2030 पय�त हवेची गणव�ा आिण महापािलका व इतर ुघनकचरा �यव�थापन याकडे िवशेष ल� द�ेयाबरोबरच शहराचा दरडोई पया�वरणीय �ितकल प�रणाम कमी करणे. ू

11.7 सन 2030 पय�त िवशेषत:, मिहला व बालके, वयोव� �य�� आिण ृिवकलांग �य�� यां�यासाठी सरि�त सव�समावेशक व सगम ह�रत ु ुव साव�जिनक जागा साव�ि�कपणे िमळ�याची तरतद करणे. ू

11.अ. रा��ीय व �ादिेशक िवकास िनयोजन मजबत क�न �या�ार ेूनागरी, अध�-नागरी व �ामीण �े�ांम�ये आिथ�क, सामािजक व पया�वरणीय��या चांगली जोडणी कर�यासाठी सहा�य करणे.

11.ब. सन 2020 पय�त सव� �तरावर आगामी लोगो आकितबधं, सव�कष ृआप�कालीन जोखीम �यव�था या�या धत�वर, हवामानिवषयक बदल, आप�कािलन ि�थती पव�वत करणे, िवकास करणे व �याची ूअमंलबजावणी करणे यांसाठी समावेशन साधन सपं �ीची काय��मता सौ�यीकरण व अनकलन कर�यासबं धंी एका�मीक ु ूधोरणे व योजनांचा �वीकार करणारी �यांची अमंलबजावणी करणारी शहर ेव मानवी वसाहती यांची स�ं या (दहा) ट��यांनी वाढिवणे.

11.क. �थािनक सािह�याचा वापर क�न शा�त व ि�थतीसापे� इमारती बांध�याम�ये िव�ीय व तांि�क सहा�य क�न �या�ार ेकमी िवकिसत दशेांना सहा�य करणे.

11.1 सन 2030 पय�त सवा�साठी पया��, सरि�त आिण परवडणारी घर ेुआिण मलभत सेवा िमळ�याची आिण झोपडप�यांचा दजा�वाढ ू ूकर�याची सिनि�ती करणे.ु

11.2 सन 2030 पय�त र��यांची सर�ा सधारणे, साव�जिनक ु ुप�रवहनाम�ये उ�लेखनीय िव�तार करणे, दब�ल प�रि�थतीत ुअसले�या मिहला, बालके, िवकलांग �य�� आिण व� �य�� यां�या ृगरजांकडे िवशेष ल� दऊेन सवा�साठी सरि�त परवड�याजोगी ुसगम आिण शा�त प�रवहन सेवा परिवणे. ु ु

11.3 सन 2030 पय�त सव� दशेांम�ये सहभागदायी, एकाि�मक आिण शा�त मानवी वसाहतीचे िनयोजन व �यव�थापन कर�यासाठी सव�समावेशक व शा�त, नाग�रकरण व �याची �मता वाढिवणे

11.4 जागितक स�ंकती आिण नैसिग�क वारसा यांचे सरं �ण व सर�ा ृ ुयासाठी ठोस �य�न करणे.

11.5 बािधत �य��ची आिण �यां�या म�यचं ी स�ंया ल�णीय कमी करणे ृ ूआिण याम�ये गरीब व दब�ल ि�थतीतील लोकां�या सरं�णावर भर ुद�ेयाबरोबर पा�याशी सबंिंधत असले�या आप�ीसह आप�ी�या कारणाने एकण दशेांतग�त उ�प�नातील सापे� आिथ�क तोटा दहा ूट��याने कमी करणे.

11.6 सन 2030 पय�त हवेची गणव�ा आिण महापािलका व इतर ुघनकचरा �यव�थापन याकडे िवशेष ल� द�ेयाबरोबरच शहराचा दरडोई पया�वरणीय �ितकल प�रणाम कमी करणे. ू

11.7 सन 2030 पय�त िवशेषत:, मिहला व बालके, वयोव� �य�� आिण ृिवकलांग �य�� यां�यासाठी सरि�त सव�समावेशक व सगम ह�रत ु ुव साव�जिनक जागा साव�ि�कपणे िमळ�याची तरतद करणे. ू

11.अ. रा��ीय व �ादिेशक िवकास िनयोजन मजबत क�न �या�ार ेूनागरी, अध�-नागरी व �ामीण �े�ांम�ये आिथ�क, सामािजक व पया�वरणीय��या चांगली जोडणी कर�यासाठी सहा�य करणे.

11.ब. सन 2020 पय�त सव� �तरावर आगामी लोगो आकितबधं, सव�कष ृआप�कालीन जोखीम �यव�था या�या धत�वर, हवामानिवषयक बदल, आप�कािलन ि�थती पव�वत करणे, िवकास करणे व �याची ूअमंलबजावणी करणे यांसाठी समावेशन साधन सपं �ीची काय��मता सौ�यीकरण व अनकलन कर�यासबं धंी एका�मीक ु ूधोरणे व योजनांचा �वीकार करणारी �यांची अमंलबजावणी करणारी शहर ेव मानवी वसाहती यांची स�ं या (दहा) ट��यांनी वाढिवणे.

11.क. �थािनक सािह�याचा वापर क�न शा�त व ि�थतीसापे� इमारती बांध�याम�ये िव�ीय व तांि�क सहा�य क�न �या�ार ेकमी िवकिसत दशेांना सहा�य करणे.

शा�त वापर आिण उ�पादन१२ शा�त उपभो�य व उ�पादन

आकृितबंध सुिनि�त करणे

12.1 शा�त उपभो�य व उ�पादनाशी सबं िंधत काय��मांचा 10 वषा�चा आकितबधं काया�ि�वत करणे, सव�च दशे काय�वाही करत असन, ृ ूिवकसनशील दशेांमधील िवकास व �मता िवचारात घेता िवकिसत दशेांनी यात पढाकार घेणे. ु

12.2 सन 2030 पय�त, नैसिग�क �ोतांचे शा�त �यव�थापन व पण� ूकाय��मतेने वापर सा�य करणे.

12.3 सन 2030 पय�त िकरकोळ िव�ेते व �ाहक पातळीवरील जगभरातील अ�नाची दरडोई नासाडी ही अ�या�वर आणणे आिण उ�पादनो�र अप�ययासह उ�पादन व परवठा साखळयांमधील ुअ�नाचा अप�यय कमी करणे.

12.4 सन 2020 पय�त, समंती असले�या आतंररा��ीय कती ृआराखडयानसार रसायनांचे आिण �यां�या जैवसाखळीतील सव� ुअपशेषांचे पया�वरण��या िहतकारक �यव�थापन सा�य करणे, आिण मानवी आरो�य व पया�वरणावर होणारा �यांचा द�प�रणाम ुकमीत कमी कर�याक�रता �यांचे हवा, पाणी व जिमनीम�ये होणार ेउ�सज�न ल�णीय�र�या कमी करणे.-

12.5 सन 2030 पय�त, �ितबधं, लघकरण, पन��ण व पनवा�परा�या ु ु ुमा�यमातन कचरा िनिम�तीत शा�त घट करणे. ू

12.6 कंप�यांना, िवशेषक�न मोठया व बह�रा��ीय कंप�यांना, शा�त �यवहारांचा आिण �यां�या अहवाल साखळीम�ये सात�यपण� ूमािहतीचे एक�ीकरण कर�याचा अगंीकार कर�यासाठी �ो�सािहत करणे.

शा�त वापर आिण उ�पादन१२ शा�त उपभो�य व उ�पादन

आकृितबंध सुिनि�त करणे

12.1 शा�त उपभो�य व उ�पादनाशी सबं िंधत काय��मांचा 10 वषा�चा आकितबधं काया�ि�वत करणे, सव�च दशे काय�वाही करत असन, ृ ूिवकसनशील दशेांमधील िवकास व �मता िवचारात घेता िवकिसत दशेांनी यात पढाकार घेणे. ु

12.2 सन 2030 पय�त, नैसिग�क �ोतांचे शा�त �यव�थापन व पण� ूकाय��मतेने वापर सा�य करणे.

12.3 सन 2030 पय�त िकरकोळ िव�ेते व �ाहक पातळीवरील जगभरातील अ�नाची दरडोई नासाडी ही अ�या�वर आणणे आिण उ�पादनो�र अप�ययासह उ�पादन व परवठा साखळयांमधील ुअ�नाचा अप�यय कमी करणे.

12.4 सन 2020 पय�त, समंती असले�या आतंररा��ीय कती ृआराखडयानसार रसायनांचे आिण �यां�या जैवसाखळीतील सव� ुअपशेषांचे पया�वरण��या िहतकारक �यव�थापन सा�य करणे, आिण मानवी आरो�य व पया�वरणावर होणारा �यांचा द�प�रणाम ुकमीत कमी कर�याक�रता �यांचे हवा, पाणी व जिमनीम�ये होणार ेउ�सज�न ल�णीय�र�या कमी करणे.-

12.5 सन 2030 पय�त, �ितबधं, लघकरण, पन��ण व पनवा�परा�या ु ु ुमा�यमातन कचरा िनिम�तीत शा�त घट करणे. ू

12.6 कंप�यांना, िवशेषक�न मोठया व बह�रा��ीय कंप�यांना, शा�त �यवहारांचा आिण �यां�या अहवाल साखळीम�ये सात�यपण� ूमािहतीचे एक�ीकरण कर�याचा अगंीकार कर�यासाठी �ो�सािहत करणे.

12.7 रा��ीय धोरणे व �ाधा�य�म यांस अनस�न शा�त अशा ुसाव�जिनक �ापण �यवहारांचे �चालन करणे

12.8 सन 2030 पय�त, सव� �य��म�ये िनसगा�शी ससगंत अशा शा�त ुिवकासािवषयी व जीवनशैलीिवषयी जागती करणे आिण �यांना ृत�सबंधंी मािहती िमळेल याची सिनि�ती करणे. ु

12.अ. उपयोग व उ�पादन यामधील अिधक शा�त अशा प�ितंकडे वाटचाल कर�याची �यांची वै�ािनक व तांि�क �मता मजबत ूकर�यासाठी िवकसनशील दशेांना पाठबळ दणेे.

12.ब. रोजगार िनिम�ती करणा�या आिण �थािनक स�ंकती व उ�पादनांना ृचालना दणेा�या शा�त पय�टनाक�रता शा�त िवकास प�रणामांचे सिंनय�ंण कर�यासाठी साधने िवकिसत करणे व �यांची अमंलबजावणी करणे.

12.क. रा��ीय प�रि�थतीनसार, बाजारातील द��व�ी न� क�न �या�ार ेु ु ृउधळखोर वापरास �ो�साहन दणे ा�या, िजवा�म इंधनावरील कचकामी अथ�सहा�यांचे सस�ीकरण करणे, सोबतच कर ु ु ूआकारणीची पनर�चना क�न �या�ार ेआिण अशा हानीकारक ुअथ�सहा�यांचे पया�वरणीय द�प�रणाम �दिश�त कर�यासाठी ुिनि�तीकरण करणे, सोबतच िवकसनशील दशेांमधील गरीब आिण बािधत समहांचे सरं�ण होईल अशा �रतीने, �यां�या िविश� गरजा ूआिण ि�थती ल�ात घेऊन �यां�या िवकासावरील सभंा�य द�प�रणाम कमी करणे. ु

हवामान ��या

१३ हवामानातील बदल व �याचे

द�ुप�रणाम यांचा सामना

कर�यासाठी ता�काळ कृती करणे. * यनुायटेड नेश�स �ेमवक� क��हे�शन ऑन �लायमेट च�ज' ही 'हवामान बदल' या �े�ात म�य�तता करणारी �ाथिमक आतंररा��ीय सघंटना मंच आहे, हे �वीका�न.

12.7 रा��ीय धोरणे व �ाधा�य�म यांस अनस�न शा�त अशा ुसाव�जिनक �ापण �यवहारांचे �चालन करणे

12.8 सन 2030 पय�त, सव� �य��म�ये िनसगा�शी ससगंत अशा शा�त ुिवकासािवषयी व जीवनशैलीिवषयी जागती करणे आिण �यांना ृत�सबंधंी मािहती िमळेल याची सिनि�ती करणे. ु

12.अ. उपयोग व उ�पादन यामधील अिधक शा�त अशा प�ितंकडे वाटचाल कर�याची �यांची वै�ािनक व तांि�क �मता मजबत ूकर�यासाठी िवकसनशील दशेांना पाठबळ दणेे.

12.ब. रोजगार िनिम�ती करणा�या आिण �थािनक स�ंकती व उ�पादनांना ृचालना दणेा�या शा�त पय�टनाक�रता शा�त िवकास प�रणामांचे सिंनय�ंण कर�यासाठी साधने िवकिसत करणे व �यांची अमंलबजावणी करणे.

12.क. रा��ीय प�रि�थतीनसार, बाजारातील द��व�ी न� क�न �या�ार ेु ु ृउधळखोर वापरास �ो�साहन दणे ा�या, िजवा�म इंधनावरील कचकामी अथ�सहा�यांचे सस�ीकरण करणे, सोबतच कर ु ु ूआकारणीची पनर�चना क�न �या�ार ेआिण अशा हानीकारक ुअथ�सहा�यांचे पया�वरणीय द�प�रणाम �दिश�त कर�यासाठी ुिनि�तीकरण करणे, सोबतच िवकसनशील दशेांमधील गरीब आिण बािधत समहांचे सरं�ण होईल अशा �रतीने, �यां�या िविश� गरजा ूआिण ि�थती ल�ात घेऊन �यां�या िवकासावरील सभंा�य द�प�रणाम कमी करणे. ु

हवामान ��या

१३ हवामानातील बदल व �याचे

द�ुप�रणाम यांचा सामना

कर�यासाठी ता�काळ कृती करणे. * यनुायटेड नेश�स �ेमवक� क��हे�शन ऑन �लायमेट च�ज' ही 'हवामान बदल' या �े�ात म�य�तता करणारी �ाथिमक आतंररा��ीय सघंटना मंच आहे, हे �वीका�न.

13.1 सव� दशेांमधील हवामानसबंधंात द�प�रणाम व नैसिग�क आप��शी ुअनकलन कर�याची �मता व लविचकता स�ढ करणे. ु ू ु

13.2 रा��ीय धोरणे, य�� आिण िनयोजन याम�ये हवामानिवषयक ुबदला�या सबंधंात उपाययोजनांचे एक�ीकरण करणे.

13.3 हवामानिवषयक बदलांचे सौ�यीकरणे, अनकलता आिण पव�सचना ू ू ू ूयासबंधंातील िश�ण, जागतीमधील वाढ व �य�� व स�ंथागत ृ�मता यांम�ये सधारणा करणे. ु

13.अ. उपय� सौ�यीकरण कती आिण काया��वयनातील पारदश�कते�या ु ृसदंभा�त िवकसनशील दशेां�या गरजांना ल�ात घेऊन �याक�रता सव� �ोतांकडन सन 2020 पय�त दरवष� 100 अ�ज डॉलर ूएकि�त�र�या जमा कर�या�या �येया�ती, हवामानिवषयक बदल प�रषद�ेया सयं� रा�� आराखड्याशी, िवकिसत दशेां�या बाजनंी ु ू�य� कर�यात आले�या बांिधलक�चे काया��वयन करणे आिण श�य ितत�या लवकर ह�रत हवामान िनधीला �या�या भांडवलीकरणा�या मा�यमातन पण� �मतेने काया�ि�वत करणे. ू ू

13.ब. ि�या, यवक व �थािनक आिण िसमांितक (दल�ि�त) समहांवर ल� ु ु ुक� �ीय कर�यासह, अ�यतं कमी िवकिसत दशेांम�ये ई-�भावी हवामानातील बदला सबंधंात िनयोजन व �यव�थापनासाठीची �मता वाढव�यासाठी य�ंणा �चालन करणे.

पा�याखालच ेजीवन१४ शा�त िवकासासाठी महासागर, समु� व सागरी �ेातांचे जतन व शा�त वापर

13.1 सव� दशेांमधील हवामानसबंधंात द�प�रणाम व नैसिग�क आप��शी ुअनकलन कर�याची �मता व लविचकता स�ढ करणे. ु ू ु

13.2 रा��ीय धोरणे, य�� आिण िनयोजन याम�ये हवामानिवषयक ुबदला�या सबंधंात उपाययोजनांचे एक�ीकरण करणे.

13.3 हवामानिवषयक बदलांचे सौ�यीकरणे, अनकलता आिण पव�सचना ू ू ू ूयासबंधंातील िश�ण, जागतीमधील वाढ व �य�� व स�ंथागत ृ�मता यांम�ये सधारणा करणे. ु

13.अ. उपय� सौ�यीकरण कती आिण काया��वयनातील पारदश�कते�या ु ृसदंभा�त िवकसनशील दशेां�या गरजांना ल�ात घेऊन �याक�रता सव� �ोतांकडन सन 2020 पय�त दरवष� 100 अ�ज डॉलर ूएकि�त�र�या जमा कर�या�या �येया�ती, हवामानिवषयक बदल प�रषद�ेया सयं� रा�� आराखड्याशी, िवकिसत दशेां�या बाजनंी ु ू�य� कर�यात आले�या बांिधलक�चे काया��वयन करणे आिण श�य ितत�या लवकर ह�रत हवामान िनधीला �या�या भांडवलीकरणा�या मा�यमातन पण� �मतेने काया�ि�वत करणे. ू ू

13.ब. ि�या, यवक व �थािनक आिण िसमांितक (दल�ि�त) समहांवर ल� ु ु ुक� �ीय कर�यासह, अ�यतं कमी िवकिसत दशेांम�ये ई-�भावी हवामानातील बदला सबंधंात िनयोजन व �यव�थापनासाठीची �मता वाढव�यासाठी य�ंणा �चालन करणे.

पा�याखालच ेजीवन१४ शा�त िवकासासाठी महासागर, समु� व सागरी �ेातांचे जतन व शा�त वापर

14.1 सन 2025 पय�त, सव� �कारचे सागरी �दषण खास क�न सागरी ूभ�नशेष व पोषक��य �दषण यांसह जिमनीवरील काय�कत�पासन ृ ूूहोणा�या �दषणास �ितबधं करणे व ते ल�णीयरी�या कमी करणे. ू

14.2 सन 2020 पय�त, सागरी व िकनारी पा�रि�थितक� स�ंथांचे, �यांची लविचकता मजबत क�न �या�ार ेमह�वाचे द�प�रणाम ू ुटाळ�याक�रता शा�त �यव�थापन व सरं �ण करणे आिण स�ढ व ुउ�पािदत महासागराचे उि�� सा�य कर�यासाठी �यांचे पन:�था�पन ुकर�यासाठी कती करणे.ृ

14.3 सव� �तरांवर सखोल आिण �यापक वै�ािनक सहकाया�सह महासागरी आ�लीकरणाचे प�रणाम शोधन काढणे व ते कमीत कमी करणे. ू

14.4 सन 2020 पय�त, म��यो�पादनाचे प�रणामकारक�र�या िनयमन करणे आिण बेसमार, बेकायदशे ीर, अ�ात आिण अिनयिं�त ुमासेमारी व म��य�यवसायातील िवनाशी प�ती बदं करणे आिण ससा�य अशा िकमान कालावधीत, माशां�या जैव गणधमा��ार ेु ुिनि�त के�या�माणे अिधकािधक शा�त उ�पादन श�य होईल अशा िकमान पातळीवरील �माणात म��यसाठयाची पन:�थापना ुकर�यासाठी िव�ान आधा�रत �यव�थापन योजना काया�ि�वत करणे.

14.5 सन 2020 पय�त, रा��ीय आिण आतंररा��ीय काय�ांशी ससगंत ुआिण उ�क� अशा उपल�ध वै�ािनक मािहती�या आधार ेिकमान ृ10 ट�के सागरिकनारी व सागरी �े�ांचे जतन करणे.

14.6 सन 2020 पय�त, �मतेपे�ा अिधक आणी बेसमार मासेमारीला ुचालना दणेा�या, म��य�यवसाय अथ�साहा�या�या काही �कारांना मनाई करणे, बेकायदशेीर, अ�ात व अिनयिं �त मासेमारीला चालना दणेारी अथ�सहा�ये काढन टाकणे आिण अशी नवी ूअथ�सहा�ये स� करणे टाळणे, िवकसनशील आिण �गत ुिवकिसत दशे हे जागितक �यापार स�ंथे�या म��य�यवसायांसबं धंात वाटाघाट�चा (1) अिवभा�य भाग बनावेत यासाठी समिचत आिण िवशेष प�रणामकारक अशा आिण ुवैिव�यावर आधारले�या उपाययोजना िनि�त करणे.

14.7 सन 2030 पय�त, म��य�यवसाय, जलसवं ध�न व पय�टन याबाब�चे शा�त �यव�थापन, सागरी �ोतां�या शा�त वापरातन छोटी बेटे, ूिवकसनशील रा�ये आिण कमी िवकिसत दशे ांना िमळणा�या आिथ�क लाभांम�ये वाढ करणे.

14.अ. सागरी आरो�यात सधारणा कर�याक�रता आिण िवकसनशील ुदशे, िवशेषत: छोटया बेटांवरील िवकसनशील रा�ये आिण कमी िवकिसत दशेांमधील सागरी जैव िविवधतेम�ये वाढीव भर घाल�यासाठी, सागरी तं��ाना�या ह�तांतराबाबत आतंरशासक�य सागर िव�ान आयोगाचे िनकष व माग�दश�क त�वे िवचारात घेऊन, वै�ािनक �ानात वाढ करणे, सशं ोधन �मता िवकिसत करणे आिण सागरी तं��ान ह�तांत�रत करणे.

14.ब. छोट्या �व�पातील व यांि�क साधनांिशवाय पारपंा�रक प�तीने मासेमारी करणा�या म��य �यावसाियकांना सागरी �ोत व

14.1 सन 2025 पय�त, सव� �कारचे सागरी �दषण खास क�न सागरी ूभ�नशेष व पोषक��य �दषण यांसह जिमनीवरील काय�कत�पासन ृ ूूहोणा�या �दषणास �ितबधं करणे व ते ल�णीयरी�या कमी करणे. ू

14.2 सन 2020 पय�त, सागरी व िकनारी पा�रि�थितक� स�ंथांचे, �यांची लविचकता मजबत क�न �या�ार ेमह�वाचे द�प�रणाम ू ुटाळ�याक�रता शा�त �यव�थापन व सरं �ण करणे आिण स�ढ व ुउ�पािदत महासागराचे उि�� सा�य कर�यासाठी �यांचे पन:�था�पन ुकर�यासाठी कती करणे.ृ

14.3 सव� �तरांवर सखोल आिण �यापक वै�ािनक सहकाया�सह महासागरी आ�लीकरणाचे प�रणाम शोधन काढणे व ते कमीत कमी करणे. ू

14.4 सन 2020 पय�त, म��यो�पादनाचे प�रणामकारक�र�या िनयमन करणे आिण बेसमार, बेकायदशे ीर, अ�ात आिण अिनयिं�त ुमासेमारी व म��य�यवसायातील िवनाशी प�ती बदं करणे आिण ससा�य अशा िकमान कालावधीत, माशां�या जैव गणधमा��ार ेु ुिनि�त के�या�माणे अिधकािधक शा�त उ�पादन श�य होईल अशा िकमान पातळीवरील �माणात म��यसाठयाची पन:�थापना ुकर�यासाठी िव�ान आधा�रत �यव�थापन योजना काया�ि�वत करणे.

14.5 सन 2020 पय�त, रा��ीय आिण आतंररा��ीय काय�ांशी ससगंत ुआिण उ�क� अशा उपल�ध वै�ािनक मािहती�या आधार ेिकमान ृ10 ट�के सागरिकनारी व सागरी �े�ांचे जतन करणे.

14.6 सन 2020 पय�त, �मतेपे�ा अिधक आणी बेसमार मासेमारीला ुचालना दणेा�या, म��य�यवसाय अथ�साहा�या�या काही �कारांना मनाई करणे, बेकायदशेीर, अ�ात व अिनयिं �त मासेमारीला चालना दणेारी अथ�सहा�ये काढन टाकणे आिण अशी नवी ूअथ�सहा�ये स� करणे टाळणे, िवकसनशील आिण �गत ुिवकिसत दशे हे जागितक �यापार स�ंथे�या म��य�यवसायांसबं धंात वाटाघाट�चा (1) अिवभा�य भाग बनावेत यासाठी समिचत आिण िवशेष प�रणामकारक अशा आिण ुवैिव�यावर आधारले�या उपाययोजना िनि�त करणे.

14.7 सन 2030 पय�त, म��य�यवसाय, जलसवं ध�न व पय�टन याबाब�चे शा�त �यव�थापन, सागरी �ोतां�या शा�त वापरातन छोटी बेटे, ूिवकसनशील रा�ये आिण कमी िवकिसत दशे ांना िमळणा�या आिथ�क लाभांम�ये वाढ करणे.

14.अ. सागरी आरो�यात सधारणा कर�याक�रता आिण िवकसनशील ुदशे, िवशेषत: छोटया बेटांवरील िवकसनशील रा�ये आिण कमी िवकिसत दशेांमधील सागरी जैव िविवधतेम�ये वाढीव भर घाल�यासाठी, सागरी तं��ाना�या ह�तांतराबाबत आतंरशासक�य सागर िव�ान आयोगाचे िनकष व माग�दश�क त�वे िवचारात घेऊन, वै�ािनक �ानात वाढ करणे, सशं ोधन �मता िवकिसत करणे आिण सागरी तं��ान ह�तांत�रत करणे.

14.ब. छोट्या �व�पातील व यांि�क साधनांिशवाय पारपंा�रक प�तीने मासेमारी करणा�या म��य �यावसाियकांना सागरी �ोत व

बाजारपेठांम�ये �वेश उपल�ध क�न दणे े.

14.क. सयं� रा��ांम�ये सहभागी रा��ांसाठी सयं � रा�� प�रषदनेे ु ुकेले�या सागरी काय�ाम�ये �ितिबिं बत झाले�या आतंररा��ीय काय�ाची सपंण�पणे अमंलबजावणी होत अस�याची सिनि�ती ू ुकरणे, याम�ये जेथे लाग असतील तेथे, �यां�या बाजने सागर व ू ू�या�या �ोतांचे सरं�ण व शा�त वापर यासाठी पव�पासन ू ूअि�त�वात असले�या �ादिेशक व आतंररा��ीय राजवट�चा समावेश असेल.

* दोहा डे�हेलोपम�ट अजे�डा, हागँ को�ग िमिन�टरीयल मडेँट व जागितक �यापार सघंटना (WORLD TRADE ORGANIZATION) �या चाल म�य�तता स�ाला ध�नू

जिमनीवरचे जीवन१५ भभागावरील प�रि�थतीक� स�ंथांचे ूसरं�ण, पन:�थापना आिण शा�त वापरास ु�ो�साहन दणेे, वनांचे �यव�थापन करणे, वाळवटंीकरणाशी लढा दणेे व ते थांबवणे आिण वनांचे अवनत. व वसाहत�मळे ुहोणारी जैविविवधतेची हानी थांबवणे व ितची भरपाई करणे.

बाजारपेठांम�ये �वेश उपल�ध क�न दणे े.

14.क. सयं� रा��ांम�ये सहभागी रा��ांसाठी सयं � रा�� प�रषदनेे ु ुकेले�या सागरी काय�ाम�ये �ितिबिं बत झाले�या आतंररा��ीय काय�ाची सपंण�पणे अमंलबजावणी होत अस�याची सिनि�ती ू ुकरणे, याम�ये जेथे लाग असतील तेथे, �यां�या बाजने सागर व ू ू�या�या �ोतांचे सरं�ण व शा�त वापर यासाठी पव�पासन ू ूअि�त�वात असले�या �ादिेशक व आतंररा��ीय राजवट�चा समावेश असेल.

* दोहा डे�हेलोपम�ट अजे�डा, हागँ को�ग िमिन�टरीयल मडेँट व जागितक �यापार सघंटना (WORLD TRADE ORGANIZATION) �या चाल म�य�तता स�ाला ध�नू

जिमनीवरचे जीवन१५ भभागावरील प�रि�थतीक� स�ंथांचे ूसरं�ण, पन:�थापना आिण शा�त वापरास ु�ो�साहन दणेे, वनांचे �यव�थापन करणे, वाळवटंीकरणाशी लढा दणेे व ते थांबवणे आिण वनांचे अवनत. व वसाहत�मळे ुहोणारी जैविविवधतेची हानी थांबवणे व ितची भरपाई करणे.

15.1 सन 2020 पय�त, आतंररा��ीय करारांअतंग�त घाल�यात आले�या बधंनां�या अनषगंाने, िवशेषत: वने, पाणथळ जमीन, पव�तीय व श�क ु ुभभागाम�ये, जिमनीवरील व भभागांतग�त गोड्या पा�यातील ू ूप�रि�थतीक� स�ंथा व �यां�या �यव�थांचे सरं �ण, पन:�थापना ुआिण शा�त वापर यांची सिनि�ती करणे. ु

15.2 सन 2020 पय�त सव� �कार�या वनांचे वाळवटं ीकरण थांबवणे, वनां�या शा�त �यव�थापना�या काया��वयनाचे �चालन करणे, अवनत वनांची पन:�थापना करणे आिण जगभरात वनरोपण व ुपन:व�नरोपणात (दहा) ट��यांनी वाढ करणे. ु

15.3 सन 2020 पय�त, वाळवटंीकरणाशी सामना करणे, द�काळ, पर ु ूआिण वाळवटंीकरणामळे बािधत झाले�या जिमनीसह, अवनत ुभभाग व मदचेी पन:�थापना करणे आिण अवनत जमीन म� जग ू ृ ु ु�येय सा�य कर�यासाठी �य�नांची पराका�ा करणे.

15.4 सन 2030 पय�त, शा�त िवकासासाठी अ�याव�यक असलेले लाभ उपल�ध क�न द�े याची पव�तीय पा�रि�थितक� स�ंथांची �मता वाढावी याक�रता �यां�या जैव वैिव�यासह �याचे सरं �ण कर�यात आ�याची सिनि�ती करणे. ु

15.5 नैसिग�क अिधवासांचे अवनत कमी कर�यासाठी ता�काळ व लाभदायक कती करणे, जैविविवधतेची हानी थांबवणे आिण सन ृ2020 पय�त न� होत असले�या �जात�चे सरं�ण करणे व �यांचे िवलोपन हो�यास �ितबधं करणे.

15.6 वशं परपंरागत �ोतां�या वापरातन िमळणा�या लाभांचे म� व ू ुसम�यायी वाटप कसे करता येईल याची सिनि�ती करणे आिण अशा ु�ोतां�या सहजोपल�धतेस चालना दणेे.

15.7 वन�पती व �ा�यां�या सरं ि�त �जात�ची िशकार व त�करी बदं कर�यासाठी ता�काळ कती करणे आिण व�य जीव उ�पादनां�या ृबेकायदशेीर मागणी व परवठा याकडे ल� दणेे. ु

15.8 सन 2020 पय�त बा� �दशेातील आ�मक उप�या �जाती�या �चारास �ितबधं कर�यासाठी आिण �यांचा जिमनीवरील व जलीय पा�रि�थितक� स�ंथांवर होणारा प�रणाम ल�णीय कमी कर�याक�रता उपाययोजना करणे आिण अशा अ��मावरील �जात�चे िनय�ं ण करणे िकंवा �यांचे िनम�लन करणे. ू

15.9 सन 2020 पय�त, रा��ीय व �थािनक िनयोजन, िवकास�ि�या, दा�र�य िनम�लन �येय धोरणे आिण ले�यांम�ये पा�रि�थितक� स�ंथा ् ुआिण जैविविवधता या म�यांचा अतंभा�व करणे ु

15.अ. जैव िविवधता व पा�रि�थितक� स�ंथांचे सरं�ण व �यांचा शा�त वापर यासाठी सव� �ोतांमधन िव�ीय �ोतांची जमवाजमव करणे व �यात ूल�णीय वाढ करणे.

15.ब. शा�त वन �यव�थापनासाठी िव�परवठा कर�याक�रता सव� ु�ोतांकडन व सव� �तरांतन उपय� �ोतांची जमवाजमव करणे आिण ू ू ुवनसरं�ण व वनरोपण यांसह, अशा �यव�थापनाचे लाभ िमळावेत याक�रता िवकसनशील दशेांना पया�� �ेा�साहक बाबी परिवणे. ु

15.1 सन 2020 पय�त, आतंररा��ीय करारांअतंग�त घाल�यात आले�या बधंनां�या अनषगंाने, िवशेषत: वने, पाणथळ जमीन, पव�तीय व श�क ु ुभभागाम�ये, जिमनीवरील व भभागांतग�त गोड्या पा�यातील ू ूप�रि�थतीक� स�ंथा व �यां�या �यव�थांचे सरं �ण, पन:�थापना ुआिण शा�त वापर यांची सिनि�ती करणे. ु

15.2 सन 2020 पय�त सव� �कार�या वनांचे वाळवटं ीकरण थांबवणे, वनां�या शा�त �यव�थापना�या काया��वयनाचे �चालन करणे, अवनत वनांची पन:�थापना करणे आिण जगभरात वनरोपण व ुपन:व�नरोपणात (दहा) ट��यांनी वाढ करणे. ु

15.3 सन 2020 पय�त, वाळवटंीकरणाशी सामना करणे, द�काळ, पर ु ूआिण वाळवटंीकरणामळे बािधत झाले�या जिमनीसह, अवनत ुभभाग व मदचेी पन:�थापना करणे आिण अवनत जमीन म� जग ू ृ ु ु�येय सा�य कर�यासाठी �य�नांची पराका�ा करणे.

15.4 सन 2030 पय�त, शा�त िवकासासाठी अ�याव�यक असलेले लाभ उपल�ध क�न द�े याची पव�तीय पा�रि�थितक� स�ंथांची �मता वाढावी याक�रता �यां�या जैव वैिव�यासह �याचे सरं �ण कर�यात आ�याची सिनि�ती करणे. ु

15.5 नैसिग�क अिधवासांचे अवनत कमी कर�यासाठी ता�काळ व लाभदायक कती करणे, जैविविवधतेची हानी थांबवणे आिण सन ृ2020 पय�त न� होत असले�या �जात�चे सरं�ण करणे व �यांचे िवलोपन हो�यास �ितबधं करणे.

15.6 वशं परपंरागत �ोतां�या वापरातन िमळणा�या लाभांचे म� व ू ुसम�यायी वाटप कसे करता येईल याची सिनि�ती करणे आिण अशा ु�ोतां�या सहजोपल�धतेस चालना दणेे.

15.7 वन�पती व �ा�यां�या सरं ि�त �जात�ची िशकार व त�करी बदं कर�यासाठी ता�काळ कती करणे आिण व�य जीव उ�पादनां�या ृबेकायदशेीर मागणी व परवठा याकडे ल� दणेे. ु

15.8 सन 2020 पय�त बा� �दशेातील आ�मक उप�या �जाती�या �चारास �ितबधं कर�यासाठी आिण �यांचा जिमनीवरील व जलीय पा�रि�थितक� स�ंथांवर होणारा प�रणाम ल�णीय कमी कर�याक�रता उपाययोजना करणे आिण अशा अ��मावरील �जात�चे िनय�ं ण करणे िकंवा �यांचे िनम�लन करणे. ू

15.9 सन 2020 पय�त, रा��ीय व �थािनक िनयोजन, िवकास�ि�या, दा�र�य िनम�लन �येय धोरणे आिण ले�यांम�ये पा�रि�थितक� स�ंथा ् ुआिण जैविविवधता या म�यांचा अतंभा�व करणे ु

15.अ. जैव िविवधता व पा�रि�थितक� स�ंथांचे सरं�ण व �यांचा शा�त वापर यासाठी सव� �ोतांमधन िव�ीय �ोतांची जमवाजमव करणे व �यात ूल�णीय वाढ करणे.

15.ब. शा�त वन �यव�थापनासाठी िव�परवठा कर�याक�रता सव� ु�ोतांकडन व सव� �तरांतन उपय� �ोतांची जमवाजमव करणे आिण ू ू ुवनसरं�ण व वनरोपण यांसह, अशा �यव�थापनाचे लाभ िमळावेत याक�रता िवकसनशील दशेांना पया�� �ेा�साहक बाबी परिवणे. ु

15.क. शा�त अशा उपजीिवका सधं�चा पाठपरावा कर�यासाठी �थािनक ुसमहांची �मता वाढवन �या�ार ेआिण सोबतच सरंि�त �जात�ची ु ूिशकार व त�करी यांचा सामना कर�यासाठी�या �य�नांना िमळणा�या जागितक पाठबळात वाढ करणे.

शांती, �याय आिण सश� सं�था१६ शा�त िवकासासाठी शांततापण� व ूसमावेशक स�ंथांना �चािलत करणे, सवा�साठी �याय परिवणे आिण ुप�रणामकारक, जबाबदार आिण सव� �तरांवर समावेशक अशा स�ंथाची उभारणी करणे.

15.क. शा�त अशा उपजीिवका सधं�चा पाठपरावा कर�यासाठी �थािनक ुसमहांची �मता वाढवन �या�ार ेआिण सोबतच सरंि�त �जात�ची ु ूिशकार व त�करी यांचा सामना कर�यासाठी�या �य�नांना िमळणा�या जागितक पाठबळात वाढ करणे.

शांती, �याय आिण सश� सं�था१६ शा�त िवकासासाठी शांततापण� व ूसमावेशक स�ंथांना �चािलत करणे, सवा�साठी �याय परिवणे आिण ुप�रणामकारक, जबाबदार आिण सव� �तरांवर समावेशक अशा स�ंथाची उभारणी करणे.

16.1 सव� िठकाणचा, सव� �कारचा िहसंाचार आिण सबंिंधत म�यदर ृ ूल�णीय�र�या कमी करणे.

16.2 िशवीगाळ, शोषण, त�करी आिण बालकांिव��चा सव� �कारचा िहसंाचार आिण छळवणक थांबवणे. ू

16.3 रा��ीय व आतंररा��ीय पातळीवर काय�ाचे रा�य आणणे आिण सवा�ना समान �याय उपल�ध होईल याची सिनि�ती करणे.ु

16.4 सन 2030 पय�त, अवैध आिथ�क �यवहार आिण श�ा� �यापार ल�णीय�र�या कमी करणे, चोरी�या मालाची ज�ी/वसली व ितचा ुपरतावा या बाबी स�म करणे आिण सव� �कार�या सघंिटत ग�हेगारीचा सामना करणे. ु

16.5 सव� �कारचा ��ाचार आिण लाचखोरी कायम�व�पी कमी करणे.

16.6 सव� �तरावर �भावी, जबाबदार आिण पारदश�क स�ंथा िवकिसत करणे.

16.7 सव� �तरावर �ितसादा�मक, समावेशक, सहभागा�मक आिण �ितिनिधक अशा िनण�य-�ि�येची सिनि�ती करणे. ु

16.8 जागितक शासन स�ंथांम�ये िवकसनशील दशेांचा सहभाग �यापक व स�ढ करणे.ु

16.9 सन 2030 म�ये, ज�मा�या न�दणीसह सवा�साठी कायदशेीर ओळखप�ाची तरतद करणे. ू

16.10 रा��ीय घटना�मक तरतदी आिण आतंररा��ीय करार यानसार ु ुजनतेस मािहती उपल�ध क�न दणे े आिण मलभत �वातं�याचे ु ूसरं�ण करणे याबाबतची सिनि�ती करणे. ु

16.अ. िहसंाचारास �ितबधं करणे आिण दहशतवाद व ग�हेगारी ुयां�याशी सामना कर�यासाठी, खास क�न िवकसनशील दशेांम�ये, सव� �तरांवर �मता बांधणी कर�याक�रता आतंररा��ीय सहकाया��या मा�यमातन सबंिंधत रा��ीय स�ंथांचे ूबळकटीकरण करणे.

16.ब. शा�त िवकासासाठी भेदभाविवरहीत कायद ेव धोरणे यांचे �चालन करणे आिण �यांची अमंलबजावणी करणे.

16.1 सव� िठकाणचा, सव� �कारचा िहसंाचार आिण सबंिंधत म�यदर ृ ूल�णीय�र�या कमी करणे.

16.2 िशवीगाळ, शोषण, त�करी आिण बालकांिव��चा सव� �कारचा िहसंाचार आिण छळवणक थांबवणे. ू

16.3 रा��ीय व आतंररा��ीय पातळीवर काय�ाचे रा�य आणणे आिण सवा�ना समान �याय उपल�ध होईल याची सिनि�ती करणे.ु

16.4 सन 2030 पय�त, अवैध आिथ�क �यवहार आिण श�ा� �यापार ल�णीय�र�या कमी करणे, चोरी�या मालाची ज�ी/वसली व ितचा ुपरतावा या बाबी स�म करणे आिण सव� �कार�या सघंिटत ग�हेगारीचा सामना करणे. ु

16.5 सव� �कारचा ��ाचार आिण लाचखोरी कायम�व�पी कमी करणे.

16.6 सव� �तरावर �भावी, जबाबदार आिण पारदश�क स�ंथा िवकिसत करणे.

16.7 सव� �तरावर �ितसादा�मक, समावेशक, सहभागा�मक आिण �ितिनिधक अशा िनण�य-�ि�येची सिनि�ती करणे. ु

16.8 जागितक शासन स�ंथांम�ये िवकसनशील दशेांचा सहभाग �यापक व स�ढ करणे.ु

16.9 सन 2030 म�ये, ज�मा�या न�दणीसह सवा�साठी कायदशेीर ओळखप�ाची तरतद करणे. ू

16.10 रा��ीय घटना�मक तरतदी आिण आतंररा��ीय करार यानसार ु ुजनतेस मािहती उपल�ध क�न दणे े आिण मलभत �वातं�याचे ु ूसरं�ण करणे याबाबतची सिनि�ती करणे. ु

16.अ. िहसंाचारास �ितबधं करणे आिण दहशतवाद व ग�हेगारी ुयां�याशी सामना कर�यासाठी, खास क�न िवकसनशील दशेांम�ये, सव� �तरांवर �मता बांधणी कर�याक�रता आतंररा��ीय सहकाया��या मा�यमातन सबंिंधत रा��ीय स�ंथांचे ूबळकटीकरण करणे.

16.ब. शा�त िवकासासाठी भेदभाविवरहीत कायद ेव धोरणे यांचे �चालन करणे आिण �यांची अमंलबजावणी करणे.

१७ शा�त िवकासासाठी

काया��वयना�या साधनांचे

बळकटीकरण करणे आिण

जागितक सहभाग पुन:�ज�िवत

करणे.

�येयासाठी भागीदारीं

िव�

17.1 कर व इतर महसल सकंलनासाठीची दशेांतग�त �मता ूसधार�याक�रता िवकसनशील दशेांना ठाम आतंररा��ीय ुपाठबळ दऊेन �यासह दशेांतग�त साधनसपं�ी दवेाणघेवाणाची �ि�या मजबत करणे. ू

17.2 िवकिसत दशेांना �यां�या �थल रा��ीय उ�प�ना�या 0.7 ट�के ूिह�सा अिधकत िवकास सहा�य �हणन िवकसनशील दशेांना ृ ूद�ेयात यावा, �यातील 0.15 ते 0.20 ट�के भाग हा कमी िवकिसत दशेांना द�ेयात यावा, यासोबतच िवकिसत दशेांनी �यां�या या अिधकत िवकास सहा�यासबंधंी�या बांिधलक�च ेृसपंण�पण ेकाया��वयन कर�यात याव.े ू

17.3 बह�िवध �ोतांमधन िवकसनशील दशेांसाठी अित�र� िव�ीय ूससंाधनांची जमवाजमव करणे.

17.4 िवकसनशील दशेांना केला जाणारा कज�परवठा वाढिवण,े ुकज�माफ� आिण कजा�ची पनर�चना यापैक� उिचत असेल अशा ुउि��ांवर आधारले�या सम�वया�या धोरणा�या मा�यमातन ू�यांचे दीघ� मदतीचे कज� फेड�यासाठी सहा�य करणे आिण ुकज�बाजारी गरीब दशेांना �यां�यावरील कजा�चा भार कमी कर�यासाठी बा� कज� उपल�ध क�न दणेे.

17.5 �गत िवकिसत दशेांक�रता गतंवणक�स चालना दणेा�या ु ुराजवट�चा �वीकार करणे व �याचे काया��वयन करणे.

१७ शा�त िवकासासाठी

काया��वयना�या साधनांचे

बळकटीकरण करणे आिण

जागितक सहभाग पुन:�ज�िवत

करणे.

�येयासाठी भागीदारीं

िव�

17.1 कर व इतर महसल सकंलनासाठीची दशेांतग�त �मता ूसधार�याक�रता िवकसनशील दशेांना ठाम आतंररा��ीय ुपाठबळ दऊेन �यासह दशेांतग�त साधनसपं�ी दवेाणघेवाणाची �ि�या मजबत करणे. ू

17.2 िवकिसत दशेांना �यां�या �थल रा��ीय उ�प�ना�या 0.7 ट�के ूिह�सा अिधकत िवकास सहा�य �हणन िवकसनशील दशेांना ृ ूद�ेयात यावा, �यातील 0.15 ते 0.20 ट�के भाग हा कमी िवकिसत दशेांना द�ेयात यावा, यासोबतच िवकिसत दशेांनी �यां�या या अिधकत िवकास सहा�यासबंधंी�या बांिधलक�च ेृसपंण�पण ेकाया��वयन कर�यात याव.े ू

17.3 बह�िवध �ोतांमधन िवकसनशील दशेांसाठी अित�र� िव�ीय ूससंाधनांची जमवाजमव करणे.

17.4 िवकसनशील दशेांना केला जाणारा कज�परवठा वाढिवण,े ुकज�माफ� आिण कजा�ची पनर�चना यापैक� उिचत असेल अशा ुउि��ांवर आधारले�या सम�वया�या धोरणा�या मा�यमातन ू�यांचे दीघ� मदतीचे कज� फेड�यासाठी सहा�य करणे आिण ुकज�बाजारी गरीब दशेांना �यां�यावरील कजा�चा भार कमी कर�यासाठी बा� कज� उपल�ध क�न दणेे.

17.5 �गत िवकिसत दशेांक�रता गतंवणक�स चालना दणेा�या ु ुराजवट�चा �वीकार करणे व �याचे काया��वयन करणे.

त�ं�ान

17.6 िव�ान, तं��ान व नवोप�म यां�या सधंी उपल�ध करणे �यात वाढ करणे आिण �यावरील उ�र-दि�ण, दि�ण-दि�ण आिण ि�कोणीय �ादिेशक व आतंररा��ीय सहकाया�त वाढ करणे.

17.7 पर�परांम�य ेसहमती झा�या�माण,े सवलतपण� आिण खास ूसिवधाय� अशा अट�सह उपकारक अशा अट�वर िवकसनशील ु ुदशेांम�य ेपया�वरण��या िहतकारक तं��ानाचा िवकास, ह�तांतरण, �चार व �सार यास चालना दणेे.

17.8 सन 2017 पय�त कमी िवकिसत दशेांसाठी तं��ान बकँ व िव�ान, तं��ान आिण नवोप�म �मता बांधणी य�ंणे�या पण� �मतेन ेूवापर करणे आिण खास क�न मािहती व स�ेंषण तं��ानाम�य ेस�म बनवणा�या तं��ाना�या वापरात वाढ करणे.

�मता बाधंणी

17.9 प�रपण� अशा, उ�र-दि�ण, दि�ण-दि�ण आिण ि�कोणीय ूसहकाया�सह, सव� शा�त िवकास उि��ांची अमंलबजावणी कर�यासाठी रा��ीय िनयोजनास पाठबळ द�ेयाक�रता िवकसनशील दशेांम�य े�भावी आिण ल�यािधि�त �मता बांधणीच ेकाया��वयन कर�यासाठी आतंररा��ीय पाठबळात वाढ करणे.

�यापार

17.10 जागितक �यापार सघंटने�या दोहा िवकास िवषयपि�के अतंग�त झाले�या वाटाघाट��या िन�कषा��या मा�यमातन, जागितक �यापार ूसघंटने�या अिधप�याखालील वैि�क, िनयमावर आधारलेली, खली, भेदभाविवरिहत आिण सम�यायी अशी बह�प�ीय �यापार ुप�तीचे �चालन करणे.

17.11 सन 2020 पय�त, खास क�न कमी िवकिसत दशेांचा जागितक िनया�तीमधील िह�सा द�पट कर�या�या ��ीने िवकसनशील ुदशेां�या िनया�तीम�ये ल�णीय वाढ करणे.

17.12 जागितक �यापार सघंटने�या िनण�यांशी ससगंतपणे, सव� �गत ुिवकिसत दशेांक�रता �थायी आधारावर करम� आिण राखीव ुिह�सा म� बाजार सधं�ची वेळेत अमंलबजावणी करणे, सोबतच, ु�गत िवकिसत दशेांकडन होणा�या आयातीस लाग असलेले मळ ू ू ूअिधमा�य िनयम ह ेपारदश�क, सलभ आिण बाजार सिवधां�या ु ुउपल�धतेम�य ेसहभाग न�दवणार ेअसतील याची सिनि�ती करणे. ु

धोरण आिण स�ंथा�मक ससवंादु

17.13 सपंण� धोरण सम�वयन आिण धोरण ससगंती यासह जागितक ू ुस�मअथ�शा�ीय ि�थरतेम�य ेवाढ करणे.ू

त�ं�ान

17.6 िव�ान, तं��ान व नवोप�म यां�या सधंी उपल�ध करणे �यात वाढ करणे आिण �यावरील उ�र-दि�ण, दि�ण-दि�ण आिण ि�कोणीय �ादिेशक व आतंररा��ीय सहकाया�त वाढ करणे.

17.7 पर�परांम�य ेसहमती झा�या�माण,े सवलतपण� आिण खास ूसिवधाय� अशा अट�सह उपकारक अशा अट�वर िवकसनशील ु ुदशेांम�य ेपया�वरण��या िहतकारक तं��ानाचा िवकास, ह�तांतरण, �चार व �सार यास चालना दणेे.

17.8 सन 2017 पय�त कमी िवकिसत दशेांसाठी तं��ान बकँ व िव�ान, तं��ान आिण नवोप�म �मता बांधणी य�ंणे�या पण� �मतेन ेूवापर करणे आिण खास क�न मािहती व स�ेंषण तं��ानाम�य ेस�म बनवणा�या तं��ाना�या वापरात वाढ करणे.

�मता बाधंणी

17.9 प�रपण� अशा, उ�र-दि�ण, दि�ण-दि�ण आिण ि�कोणीय ूसहकाया�सह, सव� शा�त िवकास उि��ांची अमंलबजावणी कर�यासाठी रा��ीय िनयोजनास पाठबळ द�ेयाक�रता िवकसनशील दशेांम�य े�भावी आिण ल�यािधि�त �मता बांधणीच ेकाया��वयन कर�यासाठी आतंररा��ीय पाठबळात वाढ करणे.

�यापार

17.10 जागितक �यापार सघंटने�या दोहा िवकास िवषयपि�के अतंग�त झाले�या वाटाघाट��या िन�कषा��या मा�यमातन, जागितक �यापार ूसघंटने�या अिधप�याखालील वैि�क, िनयमावर आधारलेली, खली, भेदभाविवरिहत आिण सम�यायी अशी बह�प�ीय �यापार ुप�तीचे �चालन करणे.

17.11 सन 2020 पय�त, खास क�न कमी िवकिसत दशेांचा जागितक िनया�तीमधील िह�सा द�पट कर�या�या ��ीने िवकसनशील ुदशेां�या िनया�तीम�ये ल�णीय वाढ करणे.

17.12 जागितक �यापार सघंटने�या िनण�यांशी ससगंतपणे, सव� �गत ुिवकिसत दशेांक�रता �थायी आधारावर करम� आिण राखीव ुिह�सा म� बाजार सधं�ची वेळेत अमंलबजावणी करणे, सोबतच, ु�गत िवकिसत दशेांकडन होणा�या आयातीस लाग असलेले मळ ू ू ूअिधमा�य िनयम ह ेपारदश�क, सलभ आिण बाजार सिवधां�या ु ुउपल�धतेम�य ेसहभाग न�दवणार ेअसतील याची सिनि�ती करणे. ु

धोरण आिण स�ंथा�मक ससवंादु

17.13 सपंण� धोरण सम�वयन आिण धोरण ससगंती यासह जागितक ू ुस�मअथ�शा�ीय ि�थरतेम�य ेवाढ करणे.ू

17.14 शा�त िवकासाठी धोरण ससगंतीत वाढ करणे.ु

17.15 दा�र�य िनम�लन आिण शा�त िवकासाक�रता धोरण िनि�ती व ू�यांची अमंलबजावणी कर�यासाठी ��येक दशेाचा धोरण िव�तार व नेत�व यांचा आदर करणे. ृ

बहिवध-िहतधारक भािगदा�या�

17.16 बह�िवध-िहतधारक भािगदा�यांनी गौरवले�या शा�त िवकासासाठी जागितक भािगदारीत वाढ करणे जेणेक�न सव� दशेांमधील, खास क�न िवकसनशील दशेांमधील शा�त िवकासाच े�येय सा�य कर�यासाठी �ान, िवशेष�ता, तं��ान आिण िव�ीय ससंाधनांची जमवाजमव करणे आिण याबाबी िवभागन घेता येतील.ू

17.17 भािगदा�यांमधील अनभव आिण ससंाधन �यहरचना यांवर ु ू

उभारले�या �भावी अशा साव�जिनक, साव�जिनक-खाजगी आिण नागरी स�ंथांमधील भािगदा�यांना उ�ेजन व �यांना �चालना दणेे.

आधारसाम�ी, सिंनय�ंण आिण िव�सनीयता

17.18 सन 2020 पय�त, उ�प�न, िलंग, वय, जात, वांिशकता, �थलांतर ि�थती, अपगं�व, भौगोिलक �थान आिण रा��ीय सदंभा�तील इतर सबंिंधत गणधमा��ार ेक�पीकत केलेली िव�सनीय, उ�च�ती�या ु ृव वेळेत उपल�ध असले�या आधारसाम�ी आकडेवारी�या उपल�धतेत ल�णीयरी�या वाढ कर�याक�रता �गत िवकिसत दशे

आिण िवकसनशील दशेांची छोटी बेटे यांसह िवकसनशील दशेांना िद�या जाणा�या �मता बांधणीसाठी�या पाठबळात वाढ करणे.

17.19 सन 2030 पय�त, िवकसनशील दशेांमधील �थल दशेांतग�त ू

उ�प�नाला परक ठरणा�या आिण स�ंयाशा�ीय �मता ूबांधणीस पाठबळ दणेा�या शा�त िवकासामधील �गतीचे मोजमाप िवकिसत कर�यासाठी िव�मान �ारभंी�या �ि�यांवर भर दणेे.

17.14 शा�त िवकासाठी धोरण ससगंतीत वाढ करणे.ु

17.15 दा�र�य िनम�लन आिण शा�त िवकासाक�रता धोरण िनि�ती व ू�यांची अमंलबजावणी कर�यासाठी ��येक दशेाचा धोरण िव�तार व नेत�व यांचा आदर करणे. ृ

बहिवध-िहतधारक भािगदा�या�

17.16 बह�िवध-िहतधारक भािगदा�यांनी गौरवले�या शा�त िवकासासाठी जागितक भािगदारीत वाढ करणे जेणेक�न सव� दशेांमधील, खास क�न िवकसनशील दशेांमधील शा�त िवकासाच े�येय सा�य कर�यासाठी �ान, िवशेष�ता, तं��ान आिण िव�ीय ससंाधनांची जमवाजमव करणे आिण याबाबी िवभागन घेता येतील.ू

17.17 भािगदा�यांमधील अनभव आिण ससंाधन �यहरचना यांवर ु ू

उभारले�या �भावी अशा साव�जिनक, साव�जिनक-खाजगी आिण नागरी स�ंथांमधील भािगदा�यांना उ�ेजन व �यांना �चालना दणेे.

आधारसाम�ी, सिंनय�ंण आिण िव�सनीयता

17.18 सन 2020 पय�त, उ�प�न, िलंग, वय, जात, वांिशकता, �थलांतर ि�थती, अपगं�व, भौगोिलक �थान आिण रा��ीय सदंभा�तील इतर सबंिंधत गणधमा��ार ेक�पीकत केलेली िव�सनीय, उ�च�ती�या ु ृव वेळेत उपल�ध असले�या आधारसाम�ी आकडेवारी�या उपल�धतेत ल�णीयरी�या वाढ कर�याक�रता �गत िवकिसत दशे

आिण िवकसनशील दशेांची छोटी बेटे यांसह िवकसनशील दशेांना िद�या जाणा�या �मता बांधणीसाठी�या पाठबळात वाढ करणे.

17.19 सन 2030 पय�त, िवकसनशील दशेांमधील �थल दशेांतग�त ू

उ�प�नाला परक ठरणा�या आिण स�ंयाशा�ीय �मता ूबांधणीस पाठबळ दणेा�या शा�त िवकासामधील �गतीचे मोजमाप िवकिसत कर�यासाठी िव�मान �ारभंी�या �ि�यांवर भर दणेे.

Notes

Notes

United Nations Resident Coordinator's Office, India55 Lodhi Estate, P.O. Box 3059, New Delhi - 110003, India

Tel: +91-11-46532333, Fax: +91-11-24627612Email: unrco.in@one.un.org

Visit: in.one.un.org | Like: UnitedNationsIndia | Follow: @UNinIndia

Mar

athi