VI~1.ly 11Qccan co triet hQc khai quaL.

M. Borana, Philosophical Quar­terly, 1953. Trieb theo I.K.Kiköin :Nhii:ng tu tuang vd tritt hQc cuaLenin vq.t ly hpc trong cuonLenin vd khoa hpc hien dq.i,

tieng Nga; M., 1970, tr. 27.

Tuy nhien, dieu Iy thu kböng chi la & chü d;;tt auQ'c cachgi{Ü quyet mQt van de tinh nguyen hQc cv the nay hay khac.

Dien quan trQng hO'n la phai thau tri~t ve phuO'ng di~n triet

hQc cac phuO'ng thuc xern xet va giai quyet van oe.

V. A. Ambaraxu<inian, LCyit\l'a ehoeuon SI! ra dai eua eae Unh diueua X. Fxeexviatxki va V. Kadiu­

ehinxki, tieng Nga. M., 1961, tr. 4.

,,'.""

14 MQH

:L Tae h~i eila ehil nghIa dny Um va cae bitln d1;lngCI'11l 1111 (Mi v{ri nghi~n enu khoa hQe t., nhi~n .

Neu uu dien cua li;lp tru()'Üg thvc chung lui;ln va hi~n tUQ'ng1\I:)n la & sV' th~n trQng cua no va & chü no bUQc nha bac hQc

pldli dlmg I;~i 1ren manh dflt cua nhfrng sv ki~n dä auQ'c xac oinh111(11 ('{u·1t d{\Ilg \'in c;%y thi no J~i ciing co nhfrng thieu sot :1\6 li~lI IÜdl l'1tiJ,\' duL nhfrng canh bay cua tm'mg tUQ'ng khoa

1t()G - Sl.r LUlYllgtUQ'ng nay luan luan aong vai tro ca ban

11'OJlg sV' phat trien tien bi? cua khoa hQc - va no co the kimhalll Sl,r phat trien nay khi tuyen bO mQt cach tien nghi~m

ding con auang <1ivao nghien cuu bay giai thich nay haykhäc dä bi cam. No ciing co gang larn yeu, neu khöng phai

la thll tieu, khai ni~m hi~n thvc v~t Iy khäch quan, doi I~p

vai quan sat cua chung tao Nhu co lan E. MäyacxO'n dä d~cbi~t nhan m:;t,nh theo ban nang thi nM v;}t Iy luon Iuan la

.••mQt nM hi~n thvc» theo nghia triet hQc cua tu nay va

Doi vaj tai, S\1' tat yeti Clla vi~c phai nghien cuu triet hQcdoi vai nha khoahQc t\1' nhien llgay cang tr& nen 1'0 rang.

Khöng the nao Hmg tranh duQ'c triet hQc ... Nhfrng van detriet hQc khang khi nao ngi:rng choan S\f suy llghi cua tai;

toi luan lu an quay tr& l:;t,ivO'i nhfrng van oe ay.

V.I. Veranadaxki, Tai li~u hru trucua Vi~n han lam khoa hQc Lien-xö.Trieh theo t~p chi Nhi}ng uein d~tritt hpc, ti eng Nga, s09, 1971;11'. 128.

Mi?t ti;lp hQ'p nhfrng sv ki~n mai cang roi ram bao nhie\!,

,cac tu tu&ng mai cimg nhieu hinh nhieu ve bao nhieu thi

nhu cau phäi co mQt the gwi quan lien IdSLJ;;ticang carn thaytr& nen buc thiet bily nhien .

... Khuynh huang tim den the giai quan lien ket l1ay co y

nghia lan lao khang chi Mi vai v~t ly hQc, roa con doi vO·j.loan bQ khoa hQc tv nhien ...

M. Plank, LUf1c khäo vi).t19, M., 1925,tr. 35. Trich theo tuyen ,t~p NlIii:ngvein de tritt hpc da vi).t Zy hpchien dq.i, tieng N ga. M.; 1959, tr. 97.

la trm:rng hQ'p ngo:;t,i I~ trong so vö so cac khach the nghien cfru

,quan sat duQ'c, ma la mQt giai ao:;t,n tien hoa vu t1'\1 co quylu~t.

Cuoi cung, khi noi ve gi~l tri ~riet hQc doi vai sv phät tl'iendIa khoa hQc, Call di.ic bi~t nhan m:;t,nh vai tro cua cac tu tu&ng

triet hQc 06i vai sV phat trjen va khai quat hoa hO'n nfra caclc.hai ni~mcO' birn cua khoa hQc t\f nhien.

V. A. Ambaraxumian, Phep bi~nch6:ng dllY vq.t ld phuang pMpluq.n vd Zogich pMt tri~n caa khoahpc tl! .nhien hien dq.i. TliIP chiNhÜ'ng vein d~ triit h?c, tieng Nga,

, 'so 3, 1971, tI': 27 - 28.

kho co the tin ding öng ta c6 the tien h:'1nh cöng vi~c cÜa minh111Qtcach co hi~u qua I~hitU:b6 long tin vao hi~n t1wc klulch quan.

Lui da Brai, Theo cac neo dzrangkhoa h9C, tieng Nga, M., 1962, tr. 172.

... Khöng nen danh gia qua cao lmh hm'mg nay1. Tl'ong cächgiai thfch hi~n d~i cila l11inh, ly thuyet lUQ'ngtir khöng kIlinao xem cac tri giac cam Lfnh Ia cäi thlr nhat nhu chil nghiatlllFC chung tu:ng tuyen M. Neu can phai coi mQt cai gi dola cai thu nhih, thi cai do, trong ly thuyet hrqng tu, la thvct:;.i; thvc t~i nay co the mo ta trong cac khai ni~m clta v~t IyhQc co dien.

V. Haydenbec, Phat minh daPlank ud nhü'ng ulln d~ triil h9Cca bein caa h9C lhuyit u~ nguyentU:. T~p chi Nhi1:ng uein d~ triethpc, tieng Nga, so 11, 1958, tr. 65.

May nam tru&c day, nhan nghien cuu nhfrng cong lTinh cllaH. Poancare ve toan Iy, toi con di;i.cbi~t chu y den trm'ynghQpcua mQt phat minh dä khöng xay ra. Vi sao Poancare, connguai da tung suy nghi rat nhieu ve tinh tuO'ng doi cÜa cachi~n tUQ'ng v~t Iy, con nguai dä tu:ng nam duQ'c Il1Qt cachtuy~t di~u cac bien doi Loren va da tung su dVng nhfrng ketqua chu yeu cua tinh hQc va dQng hQc tuO'ng doi vao nam1905, ma l~i b6 qua mat kha nang thvc hi~n sv tong hQ'pvi a~ichung Iq,i, S\l' tong hQ'p da Um cho ten tuoi cua Enxtanh tronElDbat tu? Töi nghi rang toi da tra lai cau hOi nay khi viet :«Poancare da gifr 11IQtl~p truang khä hoai nghi doi v6'i cacIy thuyet v~t ly khi cho ding noi chung co vö so quan diem va

1. Anh huÖ'ng cua MakhO' doi v&i SI' phät trien cua v~t Iy hQc.(ngulTl soq.n)

hinh anh khac nhau nlmng tuO'ng auO'ng nhau ve phuO'ngdi~n logich ; nha Mc hQc chi can cu vao Sl}.'thu~n ti~n de h;ra .chQn cac quan diem va hinh anh do. Co le chu nghia duy danhnay döi khi dä can tro Poancare hieu dung auQ'c 11IQtS\l'th~tla trong so cac Iy thuyet co the co ve 11Ii;i.tlögich, tuy v~y, vanco nhfrng ly thuyet gan gui v&itht;rc tq,i v~t Iy hO'nca; trong111Qitrm'yng hQ'p, nhfrng Iy thuyet ay thich ung tot hO'n v6itrt;rCgiac cua nM v~t Iy va täc dQng thich hQ'phO'n t&i nhfrngco gang cua ong ta ». Neu nhu quan aiem nay Ia dung thichinh khuynh Im&ng triet hQc thien ve phia ,. thu~n ti~n duydanh » nay trong tri tu~ cÜa Poancare da dm tr& ong hieuduQ'c y nghia cua tu tuong tuO'ng doi v&i tat ca tam vi aq,icua ong.

Lui dO' Bl'O'i, 7;.heo cac neo dzrlTngkhoa hpc, tieng Nga, M., 1962,

tr. 306 - 307.

Nhfrng ai co gang mieu ta SV'tien hoa cua nh~n thuc chungta ve quyet dinh Iu~n nhu la s\r pha san cua nMn qua Iu~n dädva dam I11Qtcach vo ich vao nhfrng thanh tl}.'U111&inhl'lt cÜakl1o:.1hQc hi~11dq,i. Cac tu tu&ng cua 119hoan toan khöng phaithu JJh~ll duQ'c tu nhfrng thanh tvu do; chung auQ'c rut ra tutriel. hQc cu, triet hQc thu dich v&i nh~n thuc khoa hQc ; chinhdo lit Lhu trieL hQc ma 119 dang muon Ien Iut dua vao khoa111)('. V,'t 1I1()1.hhi IIh:\ I.rie[.hQc duy Lam dt;ra dall1 vao nha v~tly II(Je - duy I.UIII I.hi IIh:'t lricl. l19c uy chi thu I:;.i auQ'c cac((11:111 ni(\111 11\:'\1l\1!1. I(w 11:"0 (((IYehillh lllillh cHi cho Jlguai kiavay 11IUQ'I l.

P. LangiO'vanh, Tae phlim chpn[pe, tieng Nga, M.; 1949, tr. 398.

4. Vai tro cu a trMt h9C Mac - L~nin d6i vlri nghitncu-u khoa h9C t\l' nhi~n.

Khöng co chu nghia Mac thi khoa h9C t\l' nhien van conla n1Qt cai t.ui c1arigphinh dan ra cÜa nhfrng S\1'ki~n ly thu

2'"

ve vü tr\l va cua nhung phuaDg thuc co lQ'i de thong tri no,

con khoa hQc ve lich sir loai ngmJi van chi giai h~n hang vi~cke l~i mQt cach Clan gian nhung Sl}!bien doi ve chinh tri da

dien ra ma khong co ITlQtsv giai thich c6 m~ch l~c nao ca.

G. Becnan, Khoa h9C (rong ljchsir cua xä Mi, tieng N ga, M., 1956,

tr. 562.

... KhOng co mQt thu triet hQc n;'10 khac ngoai chu nghiaduy v~t bi~n chung co the la ca sa cua khoa bQc tv nhien tientien, d~c bi~t cua v~t ly hQc tien tien.

X. I. Vavilop, Lenin vd v~t lyh9c, tieng Nga, M., 1960, tr. 23.r

Toi nghi rang chi co triet hQc duy v~t bi(in chung mai co

the la sQ'i chi dan duang cho chung ta lrong nhung cong vi~cday kh6 khan va lau dai sap tai ... Toi chi ho::m toa11 nam duQ'c

lich sir cua v~t ly hQc sau khi lam quen vai nhung nguyenly ca ban cua chu nghia duy v~t bi~n chung.

P. Längiavanh, Tuy'l!n ltlP, tiengNga, M., 1949, tr. 31-32. Trieh theocuon cM nghia duy v(lt bi~n chu-ngvd khoa h9c tll nhien cua M.M. Ca­rapop, tieng Nga, M., 1961, tr. 46.

Trong hQc thuyet cQng san vi d~i do Mac, Engen, Lenin

phat trien, toi da. lim duQ'c S\!' ly gÜli cho nhfrng van ae cualinh vvc khoa hQc chuycn mon cua lai ma nhfrng van aü d6

toi khang bao gia hieu auQ'c neu thieu hQc thuyet 11ay~

P. Längiavanh. Trich theo cuon:Pon Liingiavanh - nhd btic h9C.nguai chilill si dCiu tranh cho hoabznh vd ddn cM cua Y1i. G. Gay­visa, tieng Nga, M., 1955, tr. 45.

... Phäi thira nMn rang vi~c nghien cuu chu nghia duy v~t

bi~n chung lTlQt cach tuan tl)! va ngay cang sau siic them dä

co vü toi hoan thanh mQt pUn lan cac cong tr1nh l•.hoa hQc

duQ'c cong bO trong thai gi an gan day. Thi d\l, mai day toi

cong bO cong tr1nh nghien cuu th~n trQng dau tien cua toi

ve tan so dQt bien cua gien nguai. Tai lam dieu nay trong quA

trlnh viet Mi bao <~ T1nh h1nh hi~n t~i cua ly thuyet chQn lQc

t\f nhien » theo yeu cau cua Nha xuat ban Nha nu&c va sau

khi da hieu duQ'c S\f can thiet thu trinh bay ly thuyet tien hoa

cua Menden trong cac khai ni~m cua pJ1ep bi~n chung. Tru&c

d6 nam nam, tai da: giäi thich ve m~t toan hQc van de can

hang (ho~c gan nhu tr~ng thai can hangf gifra dQt bien va

chQI1 lQc. Cang vi~c nay da lam cho tai t3n hao biet bao tam

tri, ket qua Ja (c3.m an Engen !) toi da. c6 the dien d~t hang

Jai tinh quy lu~t nay va toi tin rang sv tien t&i can hang nay

Ja chiec chia kh6a ae hieu nhieu S\1:ki~n ky J~, n6i rieng raj

de hieu duQ'c hi~n tUQ'ng nhu tan so cua h~nh na chay mau

t.rong cac quan the nguai.

... Vi~c nghien Clru cac tac phäffi cua Engen trong suot

may nan dä t~o dieu ki~n cho sv ket tinh trong y thu'c cua

lai rr:Qt nguyen tac mai dva tren sv ket hQ'p nhung du ki~n

Um m~J1 c6 lien quan den sv chQn IQc cua cac giong v~t nuoi

(xein Modern Quarterly, vol. 1., NO 2. London).

Tai khöng cho rang neu khOng nghien cuu cac tac phäm

cua Engen thi toi khOng d<;tt duQ'c nhung ket qua ay. Nhung

lai muon nhan m~nh rang doi v6·j nhfrng ket qua nghien cuu

cua lai, lai dä chiu an nhieu cac tu tuang cua Engen. Va vi toi

tin ding chu nghia duy v~t bi~n chung Ja cong C\l rat c6 hi~u qua

?r

doi v&i sv sang t~1Okhoa hQc, nen tai thay can thiet phai tuyen

bo ve diem nay ...

G.B.X.Khönaein, . Tra [o'i A.P.

Lecnhero' - nhd kinh te h9C tu: san.T~p chi My, Science and Society,1938, t.2. tr. 239-242. Trieh theo

t~p chi N hÜ'ng uan d~ triet h9Ctieng Nga, so 11-1970, tr. 165.

Bay gio' nguyen tik do (nguyen tac cua phep bi~n ch{mg ve

sv phat trien - NgzrÜ'i sO(ln) cung la nguyen t:k can ban

trong cac cang tac cua tai, no luan luan chi dSto trong tat ca

cac thi nghi~m rba tai dä lam trong cang cUQc cäi thi~n cac

giong da co va eie t?o ra nhung gtong mo-i cÜa cay an qua vaqua thit.

I. V. Misurin, Tuyen li';.p, Mntieng Vi~t, NM xuih ban Ngo~i

ngfr, Matxwva, tr. 186.

-Tai da gia nh~p fHng cQng san Phap vi hQc thuyet cÜa no~! "

dva t,ren c~Ü nghia d.uy ~~t bi~,n ~hung, mQt ~hu ~gh:a ,ma i~'tu tuO'ng cua nhan loSt1khong the sang tl;l.Ora mQt cm gl sanh i ~

ngang vO'i no duQ'c nÜa. Khi de c~p den nhÜng van de khoa! ~

hQc va nhat la nhÜng van de trvc tiep gan lien vo-i nghe , '­

nghi~p cÜa tai, tai khöng the hinh dung dugc cach giai quyet I ~ .chung ngoai chu nghia duy v~t bi~n chung. lrc:i~ r,

Gi. Diucuen, Vi sao Mi [d ngu'&i VJ~

cpng san. Trich theo cuon Cha~

nghza duy ug.t bi~n ch&ng ud y h9C 1l..ffi\.J~cua G. I. Xaregörotxep, tieng Nga,M., 1963, tr. 74. '

Vi~c narn dUQ'c phuO'ng phap nh~n tbuc duy v~t bi~n ch{rng

se giup ta nhieu nhi'it ca [rong cach neu mQt van oe khoa

hQc ding nhu trong vi~c ly giäi cac ket qua oghien cuu. Do

do, trong nhung ca gang cua nen khoa hQc chinh thong a cacnuo-c tu ban muon nh~n thuc nhung quy lu~t oung dan, chanchioh cua v~t chat va dong thO'i l:;ti giai thich chung mQt cach

sai ]am ve m~t triet hQc da chua (hmg mau thuän. Mau thuän

nay, lllQt cach khach quan, dä gay kho khan cho sv phattrien cua khoa hQc. NgugclSti, sv giai thich mQt cach dung, dan,

duy vJitt ve plmO'llg di~n triet hQc cac thanh t\tll cÜ[l khoa hQc

t\f nhien, vi~c nihn dugc phuo'ng phap nh~n thuc bi~n chung

da lam cho S\f phat trien cÜa khoa hQc trong cac nuo'c xa hQi

chÜ nghia duQ'c de dang hO'n nhieu trong Jdli cac dieu ki~ntrong linh V\fC nghien cuu thvc nghi~m n"gang bang nhau.

N.N. Xemiönnop, Nhii:ng uand~ phzrO'ng phap [ug.n da khoah9C, tieng Nga, M., 1964, tr. 265.

S\l' phat trien r\fC 1'0' cÜa v~t ly hQc troog tho'i ky sau naydä ho~n toan xac nh~n tinh chi'it dung dan cua ohung trien

vQng do Lenin da chi ra.

X. Xacata. Trich theo cuan Tac phl1muz d(li caa cha nghz a duy ug.t chiendau, tleng Nga, M., 1959, tr.480-481.

Nua the ky da trai qua ke tU: khi xuat hi~n tac pham cÜaLenin: cM nghia duy vg.t vd chU nghia kinh nghi~m pM

phan. Cac sv ki~n khoa l1Qc va cung phong phu ciia thai gi an

nay duang nhu la nhÜng minh hQa da duQ'c lva' chQn mQtcach e1~cbi~t ... chuug n,inh cho sv thang lQ'icÜa tu tuang cuaLenin vetinh va cung tJitn cÜa di~n tu va cÜa v~t chat noi

chung ... Tmo'c chungta la mQt thi d\l ve mQt tien doan ky

di~u co tinh chat plmO'ng phap lu~n. Chinh la mQt tien doaL1co Unh chat plmang phap lu~n, cho nen-, trong khi khang di

V.A. PhOc, Gac thdnh tl.ra cuakllOa h9C v(il Iy, L(lp LXU, Lhien 4,1957, LI'. 1,74. .• Trich theo cuonN hüng IJlin d€ plllr<JlIg phäp lu4ncria khoa hgc cua Vi~n blm lämkhoa hoc Lien-xö, tieng Nga, M.,

196ft, tr. 60,.

X.1. Vavilop, L~nill va. u~t ty

hpCi tieng Nga, M., 1960, tr. 19.

H()c l,hllYC:;' vc SI." ctin t:;to ciw V~l chfil, ('0 h<)c song v&i

nhirllg 11(: qua vo cung phong phÜ cun 110 VU hQc lhuyct mai

ve khollg giall - thai gian Ja ba con duung ca h~\l1 Iren dö

CIII)C cuch i\UiUlg trong v~lly IH)c (la dien 1'a Sllol ba chlJ.c nam.

Ca ba ('on (lm'rng oeu drlll (leu chu nghia duy ,,<;tl bi~n chUl1g,

deu v;.l('h I'H phep bi~ll chung eJÜln chinh ('lta LV nhien va"ieH dll;lll eüa Lenin Ja holm toun chinh xac. TI'U6c mat, con

co IIherllg 11'0- Jlg{ti vo citng Lo 16ll, COJl('0 röng vi~c khong 10,

ba con ouo-ng con eJHra quy ve mi)t mai YU rho giao llhau Clla

ba con duo-ng n<'.ly se hUH h\lll nhi(lu thÜ vu co nhi~ll di batl1gC)'.Nhung bay gio' ch(lIIg ta biet rang ehLr Jlghiu duy v~t

bi~n chlmg (" nguo'j (hra chrang aÜng dan duy nhih Iren con

duo-ng sap 16i.

,[5 MQH

Cach gÜ:li quyet da d:;tt duQ'c Il'ong ca hQc ltrgng Ur ve nhi'rng

mau thuan giua ban chilt hc.ILva ban chill song ctW di~n tu,giua tinh xac suUL vu linh nhun qua, giÜa s~r mö ta JU!)'Jlg tuve khäch thc nguyen tu va sv mo Li! co dien ve may 00, cuoi

cimg, gi fra eae Unh chi:ll cua khf:lCh the cil bit;t ya nhL'rng bieu

hi~n thong ke Clta ehÜng dä dun l~i hang 10(lt thi d~l rl.rc rÖ'

ctLa vi~c v~n d~ng dll}:c tien ph()p bi~1l eh(rng vim cac van decua khoa h()c tl}' nhien. Do la rni)l sv th(ll, khöng I tlY thuQc

gi vao vi~k phep hiQn cbung dUffe v*n dl,lIlg' mi)L eUch tv

gilic hay khong lt,r gi<ic.

~

;...•1:11

IIIYIIIl JIlun cua mQt bQ mon khoa

dll 1110 uugc cach giäi ~quyet van de{ pldlp lu~n, cach giai quyet thuQcn llh~n thuc.

M. A. Maracop, V€ hinh :thirchi~n dg.i da ngayen tir la~n,T:jlp chi Nhüng uein d~ tritt hgc,tieng Ngu, so 3, 1960, tr. 55-56.

t1i I'i 11 11 '~Q.l.

~< ;;......~;'C4t!

~" ('tl;( \.)~. P p;- ::r

"~,0 g- 8'::O"OJl>OQ

B. M. Vunla, V€ m~t so uan d~

phrrang phap IU~n cua u~t 1{J hpchi~n dg.i. Tuyen t~p Nhüng ueind€ phrrang phUp la~n cua khoahgc, Vi~n han läm khoa hQc Lien-xö,tieng Nga. M.; 1964, tr. 219-220.

1\lIgI>äO the l~;p offong v;7tt ly hQc da thong Lri quan ni~llleho rang khong gian va tho-i gian, m~c dau ton t~i khach quan,

Ilhung hoan toan khöng co lien M gi v6i v~t cbat. Khöng

gian dugc hinh d}!ng giong nhu mQt cäi hQp, lllQt cai thtingnao do chua cac v~t, con tbO'i 'gian thi troi di mQt cach oQc

)~p v6i v~n dQng va v6i v~t chilt.

Bat cbap y kien thOng Lri do lrong khoa hQc, y kien ducmg nhuda dugc tat ca cac sv ki~n ma ngm'ri La biet thai 00 xac nh;7tn

ve m~t thvc nghi~\n, chu nghia duy v~t bi~n chung, lan d~lU

tien, tren ca sa duy v~t, dä neu len tu tuang CllO ding khonggian va tbO'i gian la cac hinh thuc lon t~i cÜa v~t chat. Va chi

co thuyet tuO'ng doi (luc dau Ja thuyet tuO'ng doi h~p) da chira rang cac moi tuO'ng quan khöng - thai gian phl.l thuQc vaotoc dQ chuyen dQng cua v~t, va sau do ly thuyet bap dan dä

chi ra rang ban thän cac thuQc tinh khong gian va thai gian(metl'ic) phl,l thuQc vao S\f phän bO cua v~t chat. Nhu v~y,

trong cach d~t van oe ve d~i the, chu nghia duy v~t bi~n

chung dä di truac khoa hQc t\f nhien Cl,l the hang may cl1l,lcnäm. Toi thiet tliang rang ding khöng the doi höi nhieu hO'nnua a triet hQc.

J. V. Misurin, Tuy'ln t~p, bän

tieng Vi~t, NM xuat ban NgoQ.ingiit. Matxcava, ,tI'. 469.

N. J.Vavilop, Teic ph'lim c!l{lh [{lC, garn

5 t~p, t.V, tieng Nga, M" 1965, tl'.286

Chu nghia duy v~t bi~n chung Ja cO' Sft the giai quan khoahQc cua chung tao Ban thän n6 cung phat trien va äugc phong

phu tllern tr€m C(1 Sft nhüng phät minh mai dIa khoa hQc. 8\1'lien minh cua cac nha khoa hQc h;r nhien va CllCnha triet hQc

ma Leoin tirng noi den, S\l lien minh cua cac khoa hQc tlJ nhienvu khoa hQc xä hQi do toan bQ tien trinh phät trien cua nh~nthuc khoa hQc hi~n d[;li trong thai ky buac DgO~t cua vj~c xäy

dlJog chu nghia cQng san gay nen la Cti;icbi~t can thier.

M. V. Kenausa, Tin trrc caa

Vi~n hdn lam khon h{lc Lien-x6.tieng N ga, so 11, 1962, tr. 4.

,1;(11 1:'1 dllY V(ll ; chu nghia duy

i/Ir!. (,lwlI IIQC l\lnhien rr.Qt cach t\l"

ti ,'Illrilg'. Be tranh nhüng sai Hirn

I 1.;.-:, lriet hQc duy nh5t dung - trief

'1)1 Lj~n chung.

'J'OI\l1 bQ cong tuc nghien cuu trong linh V\lC di truyen hQc

tln.lc v~t phaC thirn nhuan plmO'ng phap Ctla Chtl nghia duy

v~t bi~n chung vai y nghia 1:'1 XCll xet. l\li, kiem tra l(li cac

quao'wem cua chung ta ve l,1hfrrig van oe cO'ban Ctll1di truyen

hQC; vai y nghia la I,ien quyet xa lauh nhüng sac thai sieu

~lnh va duy la!11 nhieu khi da lan tran tM:l} chi V[1Oca di

II\lY~Ji hQc th\1'c nghib:1.

~Cu5i cung, dä (Hin luc phäi 10 dlim Mo vu trang cho the ML. ••.

, ~c bac si tre phuo'ng phap lu~n duy v~t bi~n chung th\lc sl,l

kpoa hQc, ää oen luc phäi chi cho hQ thily ding trong b~nh Jy

hQc co phep bi~n ch(rng, rling nhO' c6 SlJ phan Lich bi~n chung

roa nguai ta t[;\O ra äugc nhfrng giä tri khoa hQc chän chinh ..•

A.A. Bogomölelxa, Tlly'ln t(ip, t.3,

tieng Nga, NM xuat Mn Vi~n hanlam khoa hQc Ucoraina, 1958, tr. 33.

MVC LVC DANH TU RliNG

(

.•..~'"

V. A. AmharO'xumian (sinhni1m 1908). Nha v~t IyLhien van Lien-xo, ngw'1isang l~p ra tI'lrCrng phaiV?t ly thien van 15' thuyettr Lien-xo; Vi~n sI Vi~nhan Iam khoa hQe Lien­xu (tu 1943), CM tieh Vi~nhan lam khoa hoc Aerneni(tu 1947), Chu tjeh Lienooan eae nha thien van

quoe te (1961 - 1964), laVi~n si Vi~n han läm euanhieu n uae tren the gial.Hai Hin duge Giai thulmgXtalin ve khoa hoc (194.6,1950).

A. I. B~egO' (sinh narn 1893).Ky Slr - Thuy Stl do doe(Lien-xö), ehuyen gia tronglinh Vl;rCky thu~t vö tuyen.Vi~n si Vi~n han larn khoahoc Lien-xö (1946), ChUtieh HQi dong khoa hocve eae van oe xibee­netle tr\1'e thuQe Chli tiehdoa)) Vi~n hfm Jam khoa hocLien-xö.

G·. B~enan (sinh nam 1901).Nha V?t ly hoc Anh;U y vien HQi khoa hocHOfWg gia Luan-d.on (1937),Vi~n si nuac ngoRi euaVi~n hlfll lam khoa hocLien-xo (1958) va eua nhieunuCre. PM chu tieh Liendoim qu6e Ul nhfrng nguailam cong tac khoa hoc.Chli tieh thm'mg tr\1'e Chutieh dORn HQi aong hOabinh tM gioi (1959-1965).

N. Bo (1885 -1962). Nha v~t 1yhoc Dan-rnl;\ch, mQt trongnhG:ng nguai sang l~p rav~t 1y hQc 1ugng tu, nguaide ra mau hanh tinh nguyentu, 1a Uy vien eua BQidong khoa hQc hoang giaDan-mlileh (tu 1917) vaVi~n si Vi~n han 1am khoahoc cua nhieu nuoc; Vi~nsi danh d\1' Vi~n han 1amkhoa hQc Lien-xo (tu 1929).Giäi thulmg Nöben (1922).

M. BorO'nO' (1882 - 1970). NMv:~t IS' 1y thuyet Anh, rnQt

Gi. B. X. Khöndein (sinh nam1892). Nha ~inh V?t hQcAnh, Üy vLen HQi khaahQcjHoang gia Luan- dön

M.V. KendU'80' (sinh nam 1911).Nha Mc hQc Lien-xö trongIinh vuc cO' U10Cva toan..hQC, hi~n Ia CM tich Vi~nhan Iam khaa hQc Lien­xö, hai Hin giai thucwgXtaIin ve khan. bQc.

U y vien CIHi tich.doanVi~n han lam khoa hQc Lien­xö, hai Um giäi thuang Xta­Iin ve khoa hQc (1946, 1952) .

V. A. Ph6c /(sinh nam 1898).'Nha vi[lt Iy Iy thuyetLien-xö, Vi~n sI Vi~n hanIam khoa hQcLien-xö(1939),Gi:ii thuang Xtalin ve kboahQc (1946).

M. Plank (1858 - 1947). NMv~t Iy Iy thuyet Duc,nguÜ'i da phat minh 1'aIUQ'ng«'tu unh sang,· U.yvien Vi~n han Hirn khoa llQcBeclin (1894) .

{'~

N. I. Vavil6p (1887 - 1943).Nha th gc v~t h<;>c,di t1'uyenhQc va dia Iy hQc Lien-xu.Vi~n sI Vi~n han Iam khoahQc Lien-xö, ChÜ tich Vi~nhan [am khaa h<;>cnöngnghi~p taan hen bang mangten Lenin. Vi~n si nuacngaai cua nhieu nubc. Giaith uang Lenin.

X. I. Vavil6p (1891 - 1951).Nha vi[lt Iy bQc Lien-xo,Vi~n si Vi~n han Iam kboahQc Lien-xö (1932). Chütich Vi~n han Iam khoa hQcLien-xö (19~5), ba Ian giaithu6ng XtaIin ve kboa h<;>o,(19~3, 1946, 1951). l

'\

V. A. MikhenxO'n (1860- 1927).Nha v~t ly h<;>cLien-xÖ.

P. Länglo.vanh (1872 - 1946j.Nha v~t Iy hQc Phap. Vi~nsi Vi~n han Iam khaa hQcPari (1934), Vi~n si danbdt,r Vi~n han Iam khaa hQcLien-xö (1929), Uy vien HQikhaa hQc Hoang gia Luiln­dön, Chü tich HQi aongkhoa hQc Vj~n V?t Iy quocte Xönvay.

M. A. MarO'c6p (sinh lli:lrn-1908). NM vi~t Iy Iy tImyetLien-xö, Vi~n si thöng tan

.~Vi~n han Iam khoa hQcLien-xö.

Ü932), Vi~n si danh d \rVi~n han Iam khoa hQcLien-xö (1942).

I. V. Misurin (1855 - 1935).Nha sinh v:}t hQc xö-viet,nguai cai t:;ra tl,l nhien vid~i. Vi~n sI Vi~n han Iamnöng nghi~p Lenin (1935),Vi~n si danh d\r Vi~n hanIam khoa hQc Lien-xö (1935).

I. G. PetO'1'6pxki (sinh nam1901). Nha taan hQC Lien­xö, Vi~n si Vi~n han lamkhaa h<;>cLien-xu (1946),Giam dDc Trrrang dl,li hQctang hgp Lömönöxop (1951),

tuO'ng doi. Uyvien Vi~n hanIam khoa hQc PM (1913),Vi~n si clanh dv Vi~n hanIam khoa hQc Lien-xö(1927), Giäi thtr(wg Nöben(1921).

Ghippöcrat (khoäl1g 460 - 377trtr6c Cöng nguyen). NMy hQc Ioi I?c Co Hy-I:;1p,mQt t1'ong nhÜng nguai s:lrigJ?P 1'a nen y hQc co d:;ri.

V, H.Aydenbec (sinh nam 1901).Nhav~t Iy Iy thuyet Tay.D(rc, mQt t1'ongnhÜngnguai

. sang I~p ra co' hQc IU:Q'ng

. Hf. CM tich Vi~n ban Jamkhoa hQc G6ttinhhön (1948).

L. IllphendO':U889 - 1968). NhaV?t Iy Ii'thuyet Ba-Ian;Vi~n si chfnh thlrc,.U y vienChÜ tich ctoan Vi~n ban lamkhoa hQc Ba-Jan.

t1'ong nhfrngngm'risang I~p 1'acO' hQc Iugng tu.', Ia Uy vienHQi dong khoa hQc Hoanggia Luan-dön. Vi~n si Vi~n

. han lam khoa I19C cuanhieu nu6c. Vi~n si clanhcl\!, Vi~n han Iam khoahQc Lien-xö (1934). Giäi··thuang Nöben (1954).

A. A. BögömöletxO' (18811946). Nha sinh IY. hQcLien-xo, Vi~n si Vi~n hau \Iam khoa hQcLieu-xö (1932),Chit tich Vi~n hall Iam khoahQc UcraLnaf Pho Chutich Vi~n han lam I,hoah<:>cLien-xö (1942).

Lui~dlil' BrO'i (sinh narn 1892).NM v~t Iy hQc Phar,mQt tl'ang nhfrng ngu:Ü'iSal~gIi[lp1'a cO'hQc IUQ'ngUr,nguai da de 1'a thuyet veMn chat song cua cac h~tvi mö. TIm kif khaa hQc ClIaVi~n han Iam khoa hQcPari. Vi~n si danh dl,r cuaVi~n han Iarn kboa hQcLien-xö.

Gi. ~iucuen. Nha giäi phau hQcPhap, Giuo su giai philu&' Truaug dl,li hQc TuludO'(tU: 1919).

A. Enxlanh (1879 - 1955).NM v~t Iy hQc Ehrc, nguÜ'idii phat minh 1'a thuyet

'v. ,I. Vel'O'adO'xkl (186.3­1945), Nha khoang v~t hQcva tinh the hQc Lien-xö,ngmJi sang I~p ra dia-hoa­hQc va sinh-dia-h6a-hQc.Vi~n si Vi~n han Iam khoa

hl)c Petecbua (1912), Vi{msi Vi~n han Iäm khoa hQcTi~p-khac (1926) va Pari(1928), ChU tich Vi~n hanIam khoa. hQc Ucraina(1917), Giäi thu&ng XtaJinve khoa hQc (19!j3).

B, M. VunlO' (sinh (nam 190.3)'Nha v~t Jy hQc Lien-xoVi~n si Vi~n han Iam khoa

hQc Lien-xo. Giäi thu&ngXtalin (1.9!j6) ..

X. Xecate. NM v~t ly ythuyet NMt-bän.

N. N. Xemiouep (sinh nam1896). Vi~n si Vi~n han lam

khoa hQcLien-xö (1932);.PM ChÜ tich Vi0n hanIam khoa hoc Lien-xo(196.3), Uy vie~ d\! khuyetBan chap h(1nh trung UO'llg.

Dang c9ng san Lien-xo(1961). Vien si nuac ngoäiva Vi~n si danh d\!, cuanhieu nuuc tren thC giai ..Giai thuang quoc gia vekhoa hQc (1941.), Giäi th uang'Nöbt)n (1956).

A. A. X()e()16p. NM v~t ly lythuyet Lien-xö.

Mf,JC LVC

Lo-i gi(rj thi~u

I. QUAN H~ QUA L~I GItl'A TRItT HQC vAKHOA HQC TT/ NHI€N TRONG QuA TRiNH

PlI AT TRItN LIeH sve"

Khi chung ta suy nghi de xem xet ve giai t\f nhien thitmac het chung ta thay hi~ri ra buc tranh tang quat ...V'i trong buuc dau nh~n thuc ve toan 19 tv nhien ta maichi thay dugc buc tranh tang quat nhu v~y nen, trong

thai co d~ti, cac nM trÜh hQc dong thai cÜng Ja cac nhUkhoa hQc t11 nhien.

Nhung du dä nam dung tinh cht'it chung cua toal1 b9 buetranh cac hi~n tugng den the m\o di nfra, cach nhin ayv!ln khöng du ae giäi thich nhfrng chi tiet ket thUnh toanb<] buc tranh ay ...

Viec nghien CUHve chi tiet buc tranh chung ve the gi&iJa nhiem V~l cua khoa hQc tl.! nhien.

Vi~c phan gi&i W nhien ra thimh nhfrng bQ ph~n ca bietva nghien Clru chung vc chi tÜ')t la dicu kien ca ban chonhfrng tien b9 khong 10 ma bOn thC ky vua qua dä a~t

. dugc trong vi~c llh~n thlrc gi&it\f nhien".Nlmng a~c etiem cua thai d~i ay Ja sv hinh thanh mQt thegi&iquan chung dQc dao ma aiem trung tam la quan ni~mve tinh chat bth di bat dich tuy~t doi cua thien nhien.The giai quan d6 mau thuan gay gih v6'i Unh chat tri~toe cach m~ng llic dau cua khoa hQc t\r nhien.

Phat sling dau tien chQc thiwg cai quan ni0m c{rng nhacve tv nhien ay Ja phltt minh cÜa Canta. Phat minh ay

5

47

4.9

4.9'

50

51

54

cllng vai nhfrng phat minh don d~p ke tiep sau do dä duachÜng ta tr& l:;ti vai quan diem bi~n chung cua cac nhatriet hQC Ca Hy-J:;tp nhung tren trinh di? cao hO'n.

Nhu a bD plult hi~n vi c!<.\ido va nha nhfrng thanh tl!u lanlao khac cun khoa hQc tll nhicp, ma ngay nay da co thetrinh bay mi?t hre tranh tong quat ve toan bi? tl! nhienxem nhu mQt chInh the co ket biing cac tai li~u do chinhcac khoa l19c tl.! nhien th\rc nghi~m cung cap ...TmD-c kia vi~c trinh My mi?t buc tranh tang quat nhuthe la nhi~m V\l c.üa cai gQila triet hQc t~r nhien. lJu dtemva thieu sot cua nen triet hQc tll nhien ay.

- Quan ni~m bi~n chCrng ve tl! nhien dä lamcho triethQC LI.!nhien tro' nen vo dvng. '

11. VAl Tao CUA KHOA HQC Tl! NHItN

nÖl v(n S'r,r PHA'r TRlji;N CUA TRitT HQC

,"1. [( hoa 1z9Ctl! Ilhie fl vd s~r phat lri'ln caa triel h9clru'ac Mac

0) Khoa hQc tl! nhi'en th6.c day triet lwc tien len va triet hQcduy v~t da thay döi hinh thCcc theo mai phat minhv1;\chthO'i d::ti trong khon hQc tv uhien.

b) Chu nghia duy v~t PhclP the ky XVIII chu yeu la c6 Unhchih illay m6c vi hüi ay trong tat ca cac khoa hQc tl!nhien chI c6 cO'hQc la (t::tt tai mtcc di? hoan bi nao do.

'c) PhuO'ng phap ngbien cuu va phuO'ng phap trr duy cu. maHegen gQiIa phuO'ng phap «sieu binh» vao thai cüa n6uä co can cu ]~ch Slr vi ,u::ti cua u6.

2. [(hoa h(Jc l~r Illlien vai SI! ra d&i vd phat tdendia triet h9C Mac - Le-nin.

.a) Ba phat minh lall trong khoahQc tl! nhien dau the ky XIXla tien de khoa hQc tt,rnhien cho S\fra dui ClW .chÜ nghiaduy v~t bi~n chu..ng.

b) Triet hi)c Mäc - Lenin ra dai va phat tl'ien tren CO' SÖ'cuasv khai quat hoa nhfi:ng thanh tvu cua triet hQc, clla khonhQc t\f nhien va cÜa th\fC tÜ~n xii hQi suot hai nghin namlich Str. NhÜng thanh t\rLl mai cua Hou hQc tl! 'nhienkhOng ngung xÜc nh1)n va thue day triet hQc Mac _ Leonin tien Ien.

55

63

63

65

67

67

68

72

73

73

82

m. VAl TRO CVA TRI~T B()C n6IV&I

SlJ PHAT TRIEN CVA KHOA HQC Tl! NHIEN

1. Tritl h(Jc du!} Vl,1tva bi~n chu:ng von La ca sa phU'angphap ll1l)n ciia khoa 1z9Ctl! nhien.

ca) Tren ca sa clla nhÜn.g tt; tuang duy v~t va bi~n chu..ng,triet hQc dil co nhlrng dl,t kien thien tai di tnrackhoa I19Ct1lnhien treo nh ieu Unh Vl.rcva dilllh cho khoa

, hQc tl.r nhien nhit~m vv' chu..ngmioh ve 'chi tieL

~b) Ve chü nghiu duy vi,lt tv: phat cuu khoa hQc tv nhien.

C:ic khoa hQc tl.r nh5en ngay Ur (tau da dw;rc xay dl.rngtren ca sv nh1)n thuc lui)n dl.lYv~t, nhung do mvi 10.chünghia duy vi)t tl.rphat, Luc 1;\{ui?tUmg tin tv phut, kbongco y thÜc ve m~lt triet hQc cua tlly~t d;:1ida so cäc nhf.1khou hQc tl.1'nhi0n aüi v6i th\rc t<:1i khUeh qU,ßllcÜa the giaiben ngoai do y thu..c ta ph~l11{wh.

,- Vi vi)y, nhieu nha bitc hQc Lrong IInh vl.rc khon hQc cüaminh deu 11'1nhlrng ngw'ri duy Vf;lt Vlrog vang, nhungben ngoili linh v~rc ay thi hQ co the la nhli:ng ugm'ri duytam, bi'it kha tri, va th~ll1 chi co thC Ja nhfrng tin 00chinh thong vii ngoan d:;tGlliIa.

:2. Chu nghia dU!J tarn va phU'ang phap sieu hinh cantra SI! phO.l lri~ll clia /efwa hQc ll! nhien.

ca) Chü ngIlla duy IHm la kl' thü cÜu khon hQc. N6 Inan l1.1onIgi dl.lng nhlrng thanh l.1.tU va nhu-ng kho khan cÜa khonhQc tl.f nhi~n vao ml.1Cdich phau dQng.

b) PhuO'ng pl~ap tU'duy sii'm hiuh va chÜ ngh1a kinh nghl~mcan trÖ'SI! philt trien cÜa khoa 11QCtl! nhien.

.c) Chit nghia du)' tan:, chÜ nghfa kinh nghi~m va phuO'ngphap tu duy sieu Illnh khong tranh khöi day khoa l1QcW nhien VrlO khung hoang.

.1:1)Cui?c khung ho{wg cuu v~lt 1y hQc Mi cuoi thi'i ky XIX,dau thc ky XX la cU0CkhÜng hofll1g dien hlnh cÜa khoahQc tl.t nhien c:}n d:;ti. Thv:c chi1t, ngllyen' nhi1n va condmJng thot'tt. khoi cui?c khlUlg hoang ay cilng nhu thoat,kh6i cac cUQc khung hoang cÜa khon hQc tl~ nhiennoi chul1g.

88

88

95

95

102

106

106

LU

1.14

116

123 .-:12.

3.

124-

129'

"4.

209

211.

221

19G

',WO

205

193

j 8\1

197

IV. SV CAN THItT CUA MÖI LIt::N MINH GItl'ATRItT HQC vA KHOA HQC TV NHltN

Ml,JC LI)C DANH TÜ nIENG

c.~c NH ..\.KilO,\. HOC TU NHI~N NOI vI:; lUOI UtNHt GIU A TRI~T H()C \T A KHOA H()C Tl)' NHr~N

pm) Ll)C

1. Sv gan b6 khängkhit gi fra triet hqc va khoa hQc t~c nhien.'2. Vai tro cÜa triet hQc (lOivai nghicn clhl khoa hQc tl! nhie.!l.

3. Tac h;:ti cÜa chÜ nglÜa du)' tam va cac bien cl;:tngdwn6 di'ii vai nghien ClrU khoa hoc tl.r nhien.

4. Vai tro cila triet hQc Mac - Le-nin (tOi vai nghien ClrU

khoa JlQC t~c nhien.

"1. Nhfrng thanh tllU ma kboa hqc tl,1"nhien hi~n cl""icl.~tauQ'caä bUQc no phai chuyen sang linh v~rc ly IUi,n - HnhV\lCtriet hQc -, bUQcno ph:'ti vi).n d~1Dgtu duy ly lu~n,va cac nhA khoa hoc tl.r nhien, du muon hay khöng,ciing phai tien tai cac ket lufln chung ve Iy Iui).n.Cäc nha khoa hQc W nhii~n du co thai di) the nao eti nuathi !JQ cling van Li triet Iwc chi ph6i. Khinh mi~t pltepbi~n ch(cng khöng the khöng Li trÜng 'ph~ll.

MQt quan nii[lDlvua hi~ll chLrng, Vlra cluy vi}t ve tl! nhiendoi hOi ngm'ri ta phäi thöng thf!.o toun hQc va khoa h~l(:tlJ nhien. Triet hQc khöng he c6 quyen augc ton t;:ti eierndi}c.N 0 thu th~p cac tai li~u CÜR minh tÜ trong cae nganhklutc nhau clla khoa bQc th ~rcchung. C

Sv lien minh giÜa cuc nha khoa lwc tl,[ nhien vaeae nhil triet hoc duy vf).t bi~n chung la mi?t yeu cau eapbach, dong tMila m0t tat yen lich sir cita thai cl~j.

123

123"

153;

156-

147

147

158·

158·

177

185·

3. .Phe p bi~n cMng duy v(lt ra phll'(fng phap lu(lndU!J nhCit dung dan cua khoa hQc tf.1:nhi~n hilJn dq.i.

a) 1'h1[c chiit, nOi dung va nhlrllg yeu dll co-ban clla phepbi~1l chÜng du y v.~t.

Phep bi0n dll'l'ng Ia Jy Iui:1I1ve sl.r tien h6a hOlm bi nMit,sau sac nlÜlt, it pLien di0n nhiit. Do In. khoa hQc venhÜng ,moi lien h0 trong SI' doi I.~p vai phep Si€lUhinh,Ia khoa h<:>cve nhÜng quy Ju.)t phut trien chung nhatctia t1;l"nhien, xa hOi v<! tlC dn)'.Phep bi0n clllxng du)' v<:tt doi hoi pMi xuat pMt tu Sl.l

v;}.tkMch quan, phai co quan diem to<!n di0n, quan diernpMt trien, quan aicm tJwe ÜGn va quan diern lieh suC\l thc.Nhilng quy -lu.~t clla phep bi0n chung dn'Q'c r(,t ra tutrong lich su cl1aJ?iai tl.1'nhien va Jieh SU: cÜa xa hQi lo'<!ingw'ri.

b) Thoat khöi hinh thuc than bi, phep bi0n chung da tr&thanh mi) t sv can thiet tu )'~t doi, tro' thanh phuO'ng phaptu: duy cao nhi:h, thich hgp nhat doi vai khoa hQc tll nhienhi0n d;:ti. HQc thuyet Mac - Lenill - ma linh hOncuano I<!phep bi0n chung - da cung cap cho Ioai nguai cöngc\lnhij:n thuc vi d;:ti. Nhung thlca nh~n phep bi0n ehungtren lo-i:hoi va v~n dl:mg no trong thllC ti6n Ia hai van aekhac nhau.

Phep bi~n chLrng Ia hinh thuc tu: duy thich hgp nMt cuakhoa hQc tl.r nhien hi~n d;:ti.

Vai tro phuO'ng phap lui;m cua triet hQc Mac - Lenindoi vai nghien c(ru khoa hQc t\t nhien.Thira nh~n phep hi0n chÜng tren lai noi va v~n dl.lngn6 trong thl,rc ti6n la hai van ac khac nhau.

c) -Dung vfrng trenl~p tnrang c(w phep l)i0n chung duy v~t,cac nM sang I~p ra triet 119CMac- Lenin da co nhfrngÜen doan thien tai trong Jinh vvc khoa hQc tv nhien.

- NhÜng tien doan tr\lc tiep (1a dugc S\l phat trien cua khoah<:>ct\l nhien hii[ln d;:ti xuc nMn.

- Nhfrng tien doal1 gian tiep cung da auge SI! pMt trienc\Ja khoa hQc t\r nhien hii[ln d;:ti ho an toan X{lCnh;}.n.

- C;k l.ien dorm dang ehÖ' dll'qc XflC nhi)n.

Ir

/g

""

Bien t(ip

Chlla ban in

Trlnh bay bla

HÜU CHI

HOANG NGUYEN

NGUYEN NGH1EM

i~

Jn 6.600 cu6n tl1i NU may in Tien bQ - 175 Bl.\i 1Q'

Nguycn Thai HQc, HA-uQi - Khü 13X8,8 - So in; 1081

S(/ :xu5t ban: 15/KHXH-73 - In xong ngay 18-12-1973

N~p Juu chi~u thanf6 12-19'73