m

~~

42 MANAS DESTANI

Ka6blnaH TyyraH AnMaM6eT1095 anAan-coonan TYWypryH r

AHAa aliTTblf\ 3p KeKqe:

'KeK-anaHbl6ep6eliMHH,KeK-Ky6eHY )KannaliMbIH.Keccef\, e3Yf\ KeTe 6ep!'

1100 3HAH AK-3pKeq aliTTbl:'"KeK-anaHbl aSiliMbIH!" Aen

Ken )KbInKbIAaH alipbInAbIf\,

"EHp )KbInKbIHbI aSlliMbIH!" Aen

6Hp TanaliAaH alipbIn,l\bIf\!1105 AliTTbIpbln 6ep6ecef\ KeK-anaf\

aCTbIf\HaH anap AnMaM6eT,

cypaTbIn 6ep6ecef\ KeK-anaf\

cyypyn anap AnMaM6eT,anaKaHbIH qaK KOIOn,

1110 KeTyH )Kepre TaK Kolonr

AHAa aliTTblf\ 3p KeKqe:'KeK-anaHbI 6epHf\ep!

KeK-Ky6eHY)Ka6bIf\ap!AnMaM6eTTH anbIn KenHf\epr

1115 qoponop 6apbIn aliTTbin TbIp:

'AnMaM6eT, KanMaK, Mac 6onAY,

6HPA'HqKeHAe 6eIllT'HWTJf-

)Kaf\'HQKeHAe 6eIllT'HIllTJf-aT anapAa 6ewT'HwTH-

1120 AnMaM6eT, KanMaK, Mac 6onAY!

KaparaliAbIH KeneKecYHe)KaTbin KanAbI AnMaM6eT:

aHAaH KaliTbIn KenHQH.'

3HAH AK-3pKeQ aliTTbI:1125 'AHTep KanMaK 6y 3MeCr

3IllHKKe Karbln KapaT AK-3pKelJ:

KeTHn KanblnTbl AnMaM6eT.

'KeK-anaHbl anbin KeneT!' AenKen caKTaraH AnMaM6eT.

1130 KeK-anaHbl anbln Ken6eAH,

Kbln-)KHpeH aTTbl MaHacKa canAbl

)J(aKblnTblH yyny 3p MaHac

OIllY TYHY TYIll KepAY,OT )KaranaIll QHIll KepAY.

1135 3pTeH Typyn KenreHAe,

QopOnopYH QaKbIPAbl:'KbIpKTbIH 6aIllbl KblprblnblM!

EO3-QOnOK MHHreH qan6aliblM!

)J(ent-cyyra )K;eM )KereH1140 ali, )Ken6ereli CbIprarblM!

KeK-qe6Hq MHHreH CeperHM!

KYTYHaliAblH KYY-)KHrHT,

Kyyn)KyraH IlIYM-)KHrHT!

)J(aliMa-KeKyn )J(aIIJ-yyn!1145 EaliAblH yyny EaKalibIM!

AK-6anTa yyny EonoTYM!

EooKe, QOPOM, )J(ali3af\bIM,

Kabllan tuugan Almambet Kaplan dogan Almambet'e

aldap-soolap til§iirgiin!' soy Ie, kandlrda gitmesin!"Anda ayttlii Er Kok~o: 0 vakit §oyle dedin Er Kok~o:'Kok-alam berbeymin, "Kok-ala atl veremem,Kok-kiibOnii cappaymm. mavi zlrhl da veremem,Kesseii, oziiii kete her!' gidersen git, ne yapaYlm!"Endi Ak-erke~ ayttl: Ak-erke~ de §oyle dedi:"'Kok-alanl ayaymm!" dep "Kok-ala'Yl sakInaYlm dedin,kop cllkIdan aynldlii, bir ~ok siiriiden oldun."Bir cllklm ayaymm!" dep Bir siiriiyii sakmaYlm dedin,bir talaydan aynldlii! bir ~ok siirii kaybettin.Ayttmp berbeseii Kok-alaii YalvartlP vermezsen Kok-ala'mastliinan alar Almambet, Almambet zorla gotilriir.suratlp berbeseii Kok-alaii Yalvartlp vermezsen Kok-ala'msuurup alar Almambet, Almambet kendisi allr.alakamn ~ak koyup, Ellerini kavu§turupkotiln cerge tak koyup!' kl~ iistil oturursun."Anda ayttlii Er Kok~o: 0 vakit Er Kok~o §oyle dedin:'Kok-alam beriiier! "Verin ona Kok-ala'YI,Kok-kiibOnii cabliiar! giydirin zlrhl,Almambetti allp keliiier!' Getirin Almambet'i!"~orolor barlp ayttlp tlr: Dostlar dediler ki:'Almambet, Kalmak, mas boldu, "Almambet bu Kalmuk sarho~ oldubird'i~kende be§t'i§ti- once be§ kase i~ti,caii'i~kende be§t'i§ti- sonra be§ kase daha i~ti,at alarda be§t'i§ti- ata binerken de be§ kase,

Almambet, Kalmak, mas boldu! Kalmuk Almambet sarho§ oldu!Karagaydm kolokosiino Bir ~am agacl golgesinecatlp kaldl Almambet: yatml§ uyuyor Almambet.and an kaytlp keli~i.' Oradan kalkar gelir sonra."Endi Ak-erke~ ayttl: 0 zaman Ak-erke~ dedi ki:'Anter Kalmak bu emes!' "Bu oyle Kalmuk degildir!"E§ikke kaglp karat Ak-erke~: KaplYI a~lp dl§anya baktl Ak-erke~:ketip kallptl Almambet. Almambet kaybolmu§tu.'Kok-alam allp kelet!' dep Kok-ala'YI getirecekler sanml~tl,kop saktagan Almambet. beklemekten usanml§tl.Kok-alam allp kelbedi, Kok-ala'Yl getiren olmaYlncaKII-ciren attl Manaska saldl. Kil-ciren'e binip Manas'a gitmi~ti.Caklptln uulu Er Manas Caklp'In oglu Er Manaso§U tilnii til§ kordii, 0 gece bir riiya gordii.ot cagala§ ~i§ kordii. Ate§ etrafmda §i§ler gordii.Erten turup kelgende, Ertesi sabah kalklnca

~orolorun ~aklrdl: yigitlerini ~aglrdl.'Kuktln ba§1 Kuglllm! "Kuklar ba§l Klrgll'lm,

Boz-~olok mingen ~albaYlm! Boz-~olok'a binen sen ~albay,Ceti-suuga cern cegen Ceti-suu'da yemek yiyip

ay, celbegey Sugaglm! diigmesini iliklemeyen Sugak'lm,Kok-~ebi~ mingen Seregim! Kok-~epi~'e binen Serek sen,Kutunaydln Kuu-cigit, Kutunayin Kuu-cigit,kuulcugan -5um-cigit! kurnaz -5um-cigit,Cayma-kokiil Ca§-uul! u~u§an per~emli Ca~-uul,Baydm uulu BakaYlm! Bayin oglu Bakay sen,Ak-balta uulu Bolotum! Ak-balta'nm oglu Bolot,Booke, ~orom, Cayza!ilm, Booke yigidim, sen Cayzan'lm,

ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUP KOK<;O'YU TERK ETMESt 43

,Idu,

;ti

ak sokttin balasl! Cengiz hamn ogullarl!Toonun Btirktit-batlrlm, Sen daglann Btirktit-batlr'l,suunun Sazan-batlflm! sen gollerin Er Sazam,

Kayta~apkan Kan-keldim, geri nrlayan Kan-keldi'm,kara-coltoy Can-keldim! kara talih Can-keldi'm,Iramandm (?) I~I-uul! Iraman'm Ir~l-uul,

Clrtllgandl camagan, Ylrtlklarl yamayan,buzulgandl ttizogon, bozuklarl dtizelten,catlk tildtiti Aclbay! tatll dilli Aclbay,Kenendin uult Ken Canbay, Kenen'in oglu Ken-Canbay,kefie§ti tuugan Er Canbay! aklilt Er Canbay,Tolgo~ti kara Tologtim! falcI kara Tolok,Obtilgon kIrk ~oronun bOlogtim- sevgili kIrk yigidin haslarl,Kazaktan kelgen Kolmonbet, Kazaktan gelen Kolmon-bet,Klrglstan kelgen Calmanbet! Klrglzdan gel en Caiman-bet!Kaplr-minen Busurman Kafir ile mtisltimandan

kal~ap algan klrandar, se~ilmi§ cenk~ilerim,elim-minen curtumdan kavmim ile yurdumun siz~kep algan erender se~ilmi§ yigitleri,kara barr, kazanat, ister ytik, ister ko§u atl,banfi birder azamat! hep azamette birsiniz,Ttindo ttilktintin izin cafillbay gece tilki izini !ja§madan bulan

Ttirokoy, taylak, §uutum: gozti pek Ttirokoy'tim benim,karafilda karsaktm karanllkta bozklr tilkisinin

izin cafillbay izini !ja§madan bulanKabllan, taylak, !juutum! gozti pek Kabllan'lm benim!Atekem Caklp-bay aytlfiar! Atam Caklp'a soyleyin,Men ot cakalay ~i§ kordtim, ate§te §i!jleri gordtim ben,men ogo' 10 cak§1 tti§ kordtim! gtizel biT rtiya gordtim ben!Etin tarta tursun! Et ikram etsin,Klmlsm tarta tursun! klmlzl da unutmasln,Tti§ corutkan elge rtiya yoran adamlaramen bereymin!' deydi. bir ~ok hediye vereyim!" dedi.Buzulgandl ttizogon, Bozulam dtizeltenle

clrtllgandl camagan, Ylrtllam yamayancatlk tildtiti Aclbay tatll dilli Aclbaysallp ketip kaldl deyt, hemen yola ~Iktllar.Caklp-bayga keldi deyt. Caklp-bay'a geldiler,'Asalau maliykim, "Selamunaleyktim,

Caklp-bay, atam!' Caklp atam",'Alikime salam, Aclbay, balam!' "Aleyktimselam, Aclbay oglum!'Altln taktamn tisttinon Altln tahtln tisttindenCaklp-bay tti§tipttir. Caklp a!jaglya indi.ba§lnda kalpagl cok topu~an, Ba§1 kalpakslz ~Iplak.butunda kepi~i cok mazl~an, ayagl pabu~suz yalln ayak,tisttindo ~epkeni cok ~apan~an, ceketsiz yalnlz gomlekleendi ottun ba§lnda, ocagm ba§ma indi,hut ~oktun ka§lnda sa~ ayagln yanlna geldi,Caklp-bay oltra kalgan eken. Caklp-bay oraya oturdu.Al:lbay ~oro ayta'dl: Aclbay yigit !joyle dedi:'Beri~te toromo "Melek gibi etendimeb~lge berip kallptlr: §imdi bir i§aret geldi,azlbeli toromo benim aziz efendimeayan berip kallptlr! bir be!jaret ayan oldu!

aK CeKTYH 6aJIaCbl!

TOOHYH EypKYT-6aTblpbIM,

1150 CYYHYH Ca3aH-6aTblpbIM!KaHTa tlanKaH KaH-KeMHM,

Kapa-)f(OJlTOH )KaH-KeMHM!

bIpaMaHAblH (?) bIptlbl-YYJJ!

)KblpTblJJraHAbl )f(aMaraH,

1155 6Y3YJJraHAbI TY3ereH,)f(aTblK THJJAYY A)f(bI6aH!

KeHeHAHH YYJJbI KeH )KaH6aH,

Ke~eIlITH TYyraH 3p )KaH6aH!

TeJJretly Kapa TeJJeryM!

1160 86YJJreH KblpK tlOpOHYH 6eJJerYM-

Ka3aKTaH KeJJreH KOJJMOH6eT,

KblprblCTaH KeJJreH )KaJIMaH6eT!

Kanblp-MHHeH EycypMaHKaJItlan aJIraH KblpaHAap,

11653JJRM-MHHeH )f(YpTYMAaH

3t1Ken aJIraH 3peHAep

Kapa 6aHp, Ka3aHaT,

6apbl~ 6RPAeH a3aMaT!

TYHAe TYJJKYHYH R3HH )f(a~bm6aH

1170 TypeKeH, 'raHJJaK, IlIYYTYM:

Kapa~blAa KapcaKTblHH3RH )f(a~bm6aH

Ka6b1JJaH, TaHJJaK, IlIYYTYM!

AreKeM )KaKbln-6aH aHTbl~ap!

M3H OT )f(aKaJJaH tlHIlI KepAYM,

1175 MeH oro'JJo )f(aKllIbl TYllI KepAYM!

3THH TapTa TypCYH!

KblMblCbIH TapTa TypCYH!

TYllI )f(°pyTKaH 3JJre

MeH 6epeHMHH" AeH~H.

118 0 EY3YJJraH~bI TY3ereH,

)f(blpTbmraHAbl )f(aMaraH,

)f(aTblK THJJ~YY A)f(b16aH

CaJJbln KeTHn KaJIAbl AeHT,

)KaKbln-6aHra KeJJ~H AeHT.

1185 'AcaJIay MaJIHHKHM,

)KaKbln-6aH, aTaM!''AnHKHMe CaJIaM, A)f(bI6aH, 6aJIaM I

AJJTblH TaKTaHbIH YCTYHeH

)KaKbln-6aH TYllIynTYP,

6aIlIblH~a KaJJnarbl )f(OK TonY4aH,

1190 6yTYH~a KenRtlR )f(OK Ma3bl4aH,

YCTYH~e tlenKeHR )f(OK 4anaH4aH,

3H~H OTTYH 6aIlIbIH~a,

6YJJ OtlOKTYH KallIblHAa

)KaKbln-6aH oJJTpa KaJIraH 3KeH.

1195 A)f(b16aH 40pO aHTa'~bl:

'EepHIlITe TepeMe6enre 6epHn KaJIblnTblp:

a3bl6eJJH TepeMe

aSlH 6epHn KaJJblnTblp!

44 MANAS DESTANI

i~

1200 TOpOM MaHac 6y TYH~OOT )KaKaJIaU qUIll Kopyn,

oro'no )KaKIIIbl TYIII Kopyn,"3n1H TapTa TYPCYH!" AeUT,

"KbIMblCblH 6epe TYpCYH!" ~eUT.1205 "TYIII )KOpyTKaH KUIIIe 6epeM!" AeUT.

"TYIllYM~y Taan )Kopyca,OKTOAOH qeqneUM MaJI 6epeM.

60KqOAOH qeqneUM TOH 6epeM.

TYIIIYMAY 6Y3YK )Kopyca,1210 yyny KeTeT YpYMra,

Kbl3bl KeTeT KblpbIMra!"'

Axbl6aU KaUTa MaHacKa )KYPAY

'ATeKeMe aUTbln KeMuM!' AeUT.

'3TUH 6up TapTbln KolOnTYP,

1215 KblMblCblH TapTbin KOlOnryp!'

EaTblpMaHac Typ~y AeUT:'TepT 3I11UKTJt!' ~eUAu ~eHT:

MaHac-KaH Y«AOH qblKTbl,

OKYM ryyraH AK-Kyna1220 OPKOqy 6UUK, 333pU 6ac,

OKTOM TYyraH AK-Kyna,

TaHKbl )Kon~yy, Tan 3TTYY,

TaMaIllaJIYY AK-Kyna,)Kyrypyn aTTaH KaJI6araH,

1225 aCTblHa TorepeK TYSiK CaJI6araH

AK-KynaHbl MURAU ~eHT-

6y KbITaU~bIH YCTaCblKbIHHbl-MUHeH )Ka3araH,

6y OpYCTYH YCTaCbl1230 orY-MuHeH )Ka3araH,

6y KaJIMaKTblH YCTaCbl

KaHnan TYPYH )Ka3araH,

6apa~HblH orbl 6aTnaraH,

KenTeHUH ory )KemereH

123 5 yCTyRAory AK -onnOK,

AK-onnoryH KU«Au ~eHT-

KeMYPYHe qblA'aJI6aHKO~KY TOKOU )KOlOnraH;

cyraTblHa qbl~'an6aU1240 CYYK 6aIllaT coonraH;

orOHO qbl~'aJI6a"

OTYC ere )KaUnraH;

KblIIIKblCblHa KanraRAa,

Ka3bl-MUHeH KavraHbl1245 aa Kenun oonereH;

)KaCKblCblHa KaJIraH~a,KOK IIIu6epre )KOOnerOH;

qanKaHblHaH TOU6ocYH,

KUIIIUHUH KaHbl-MUHeH

1250 qblpKeUHuH TYMQyry

-MUHeH cyrapraH

KbmblqblH 6enuHe KypQaHbln an~bl.

)KaKbm-6aH~bl KOCTon yp~y.

Torom Manas bu tiindo Efendim Manas bu geceot cakalay ~i§ koriip, ate§te §i§ler gormii§,

ogo'lo cak§1 tii§ koriip, ogluna laYIk riiyalar gormii§,"Etin tarta tursun!" deyt, et haZlrlatsmlar dedi,"KImlsm here tursun!" deyt. kImlz da bol olsun dedi,"Tii§ corutkan ki§e herem!" deyt. riiya yoran adama hediye veririm,

"Tii§iimdii taap corusa, riiYarnI dogru yorarsa dedi,oktodon ~e~peym mal herem. ona se~me mal veririm dedi,bok~odon ~~peym ton herem. boh~adan seyme elbise veririm dediTii§iimdii buzuk corusa, Riiyami yanh§ yorarsa,uulu ketet Urumga, oglu gidecek Rum'akIZI ketet KInmga!"' kIZI gidecek KInm'a!"Aclbay kayta Manaska ciirdii Aclbay dondii Manas'a'Atekeme aytIp keldim!' deyt. "Babamlza dedim geldim,'Etin bir tartlp koyuptur, bir ~ok et hazlrlayacak,kImlsm tartlp koyuptur!' ~ok kImlz hazlrlayacak!"BatIr Manas turdu deyt: Er Manas ayaga kalkarak:'Tert 6§ikti!' deydi deyt: "A~m kaplYI!" dedi.Manas-kan iiydon ~lktl, Manas ban evinden ~lktI,okiim tuugan Ak-kula sabirsiz dogan Ak-kula'ya,orko~ii biyk, zeeri bas, Sirtl yiiksek, boynu al~ak,oktom tuugan Ak-kula, bu biiyiik yiiriik Ak-kula'ya.

taykI colduu, tap ettiiii, kisa yeleli narin yapllItama§aluu Ak-kula, bu nam salml§ Ak-kula'yaciigiiriip attan kalbagan, hi~ bir attan geri kalmayanastIna togorok tuyak salbagan altIna yuvarlak nal koydurmayanAk-kulam mindi deyt- i§te bu Ak-kula'ya Manas bindi.bu Kitaydm ustasl <;inli ustalann vaktiyle

kIym-minen cazagan, zahmetler ile yaptIgI,bu Orustun ustasl Rus ustalann ise

ogu-minen cazagan, dii§iine dii§iine yaptIgI,bu KalmaktIn ustasl Kalmuk ustalarmln dakaylap turun cazagan, tiirkii soyleyerek yaptIgI,barafimn Ogi batpagan, i~ine siingii batmayan,keltenin ogu cetpegen tiifek sa~masl geymeyen,

iistiindogii Ak-olpok, ustiindeki ak zlrhlAk-olpogun kiydi deyt- i§te bu ak zlrhl giyindi.komiiriino ~ld'albay Komiir yeti§medigindenkofikii tokoy coyulgan; slk orman kullandlklarl,

sugatIna ~ld'albay katmaga su yetmedigindensulik ba§at soolgan; soguk pmar kuruttuklan,

ogono ~Id' albay torpuler dayanmadlgmdanotus ogo caylgan; otuz torpiiyu diizledikleri,

kl§klsma kalganda, kl§ vaktine kalmcakazl-minen kartam yag ve bum bar ileaa kelip bologon; gelip sarmaladlklarl,caskIsma kalganda, yaz vaktine kalmcakok §iberge coologon; kok ~imene yaydlklan,~apkamnan toybosun, gii~Iii dursun diyeki§inin kam-minen insamn kamm~Irkeynin tum~ugu sivri sinek hortumu

-minen sugargan ile kattIklarlkl1l~m beline kur~amp aldl. klhcml beline baglaYlp,Caklp-baydl kostop urdii. CakIp-bay'a flrladl!

ALMAMBET'tN MUS LUMAN OLUP KOKC;O'YU TERK ETMESi 45

:di

if

'i!~cI"tt

It

i

AHbl KepreH 3n-)KypTY

'ATaCbl )l(aKbm-6ai1Abl enTYpeT.1255)Ka oonco 3Hecu qaKaH

6ai16uqe enTYpeT?'

3nu-MuHeH )KYPTfaPbl

6apbl MaHacTblH KeTYHeH qy6YPAY,

6apbln )l(aKbln-6ai1AbIH yi1YHe KHpAU.'Tym-rym )KepHHe 6aT'aSiK KOi1!' AeAU

1260 EaT'aSlKTbI Hmm, 6aTa KbinAbI:

'EaTa TOKTOCYH onrypy~ap!'

3HAU MaHac aHTTbl:

'3nHM-MHHeH )KypTYM 6ap,

3Kqen anraH 3peHAep,

1265 Kanbip-MHHeH EycYPMaHKanqan anraH KbIpaHAap-

6epHmTenyy e3YMe6enre 6epAH 6Hp aSlH,

a3bI6enH~ e3YMe

1270aSlH 6ePAH~ e3YMe!TYHAe xaTbIll TYm KepAYM.

oro'no )KaKm'aH TYm KepAYM!

TYmYMAY nan )Kopyca~,

OKTOAOH qeqnei1 Man 6epeM!

1275 Ey KbITaHAbIH ycTacblKbIi1Hbl-MHHeH )Ka3araH,

6y OPYCTYH YCTacblOIO-MHHeH )Ka3araH,

6apaHAblH ory 6aTnaraH,1280 KeJrreHHH ory )KeTnereH

YCTyMAery AK-onnoK,MblHbI qeqHn 6epeM MeH!

TymYMAY 6Y3YK )Kopyca~,yyny~ KeTeT YpYMra.

1285 KblCbI~ KeTeT KblpblMra,

6amblHAbi Koi1Aoi1 KeceMHH,

KaHblMbl cYYAaH TereMYH!'!liqKeH 3T}1-MHHeH )KereH 3TH.

HqKeH KblMblCblH KY3yn )KH6epAH.

1290 KopKyn KanAH 6y )KypTY.)l(yny )KOpTKOHAO 6ono-TblraH

6amTaHAbI,)Kambl Y3aK 6ono-TyraH 6a1lITaHAbI:

6aTbip ryyraH 3p MaHac

Kapa 6onOT KbmbIqblH

1295 KapMan anAbI ca6blHaH,cyypyn anAbl Ka6blHaH

anCblH qa6a-TblraH 6amTaHAbl.

EY3ynraHAbi TY3ereH,)KblpTbinraHAbl )KaMaraH,

1300 )KaTbiK THnAYY A)Kbl6ai1,

A)Kb16aH Typa KanAbl.

TepecYHe Kapan aHTTbl Aei1T:

'Ana-TooAbl amblprblH, TepeM.arbIH-CYY !line KeqHprHH, T8peM,

Am korgon el-curtu, Atasl Caktp-baydl oltiirot,

ca bolso enesi <;akanbaybic;e oltiirot?'

Eli-minen curttanban Manastm kotiinon c;uburdu,banp Caktp-baydm tiytino kirdi.'T~-tu~ cerine bat'ayak koy!' de<Bat'ayaktl i~ti, bata ktldl:'Bata toktosun olturufiar!'Endi Manas ayttl:'Elim-minen curtum bar,

ekc;ep aIgan erender,Kaplr-minen Busurmankalc;ap aIgan ktrandar-beri~te\titi oztimobeIge berdi bir ayan,azlbelifi oztimoayan berdifi oztimo!Tiindo catip tti~ kordtim,ogo'lo cak~'ay tti~ kordtim!

tii~iimdti taap corusafi,oktodon c;ec;pey mal berem!Bu Kltaydm UStasi

ktym-minen cazagan,bu Orustun ustasl

oyu-minen cazagan,barafidm ogu batpagan,keltenin ogu cetpegen

tistiimdogii Ak-olpok,mmi c;ec;ip herem men!Tti~timdti buzuk corusafi,uulufi ketet Urumga,kISlfi ketet KIrImga,ba~Ifidl koydoy kesemin,kamfidl suuday togomtin!'Ic;ken eti-minen cegen eli,ic;ken kimism kuzup ciberdi,korkup kaldi bu curtu.Culu cortkondo bolo-ligan

ba§tandI,ca~I uzak bolo-tugan ba§tandl:batlr tuugan Er Manaskara bolot ktllc;mkarmap aldl sabman,suurup aId I kabmanatasm c;aba-tlgan ba~tandl.

Buzulgandl ttizogon,clrttlgandl camagan,catlk tildiiti Aclbay,Aclbay tufa kaldl.Torostino karap ayttl deyt:'Ala-toodl a~lrgm, torom,agm-suu tIe kec;irgin, torom,

Onu goren yurt halklbabaSlm ml oldiirecek,yoksa anasl yakan baybi~eyi

mi oldiirecek dediler.Derken, yurdun biitiin halklManas'm pe§ine taklldl,gidip CakIp-bay'in evine girdi.Ii. "Her yana kadeh koy!" dedi.Kadehi i~ti, dua etti,"Oturun, dua artIk bitsin!" dedi.Sonra Manas ba§ladl soze:"Yurdum ile kavmim var,se~ilmi§ erlerim var,kafirle miisliimandanse~ilip almml§ erlerim var,feri§teli oziimebir i§aret ayan oldu,aziz efendinin §ahsmabir i§aret verdi bana!Gece yatlp bir riiya gordiim,giizel bir riiya gordiim.

Riiyaml dogru yorarsansana s~me mal veririm!yinli ustalanmnzahmet ile yaptlgl,Rus ustalanmn da

dii§iine dii§iine yaptlgl,~ifte kur§unu ge~meyen,tiifek kur§unu da degmeyen,arkamdaki zlrhlml,~lkarlr sana veri rim hen!

Riiyaml yanll§ yorarsanoglunu Rum'a kovanm,klzml Klnm'a yollanm,koyun gibi ba§ml keserim,kamm akltlnm su gibi!"Y edigi etle i~tigikImlzl tiikiirdii ~Ikardl,halk korkudan dondu kaldl.Omrii uzun

yollan a§anya§l uzayan ihtiyardan i§e giri§ti.Bahadlr dogan Er Manaskara ~elik killclnikabzasmdan yakaladl.hemen kmmdan SIYlrdl,babasma saldlrdl!Bozuklan hep diizelten,

hep Ylrtlklan yamayan,tatll dilli Aclbaykalktl yerinden Aclbay,efendisine bakIp dedi ki:" Ala-dag'i a§, de, etendim,

hlzll akan ili'yi ge~, de, etendim,

~

~i

46 MANAS DEST ANI

II

i1

1305 Te~HC Wne eTKepryH,

TepeM,Tepe~ Wne qeryprYH, TepeM!

TYWYMY a~Tqbl yranbl, Tepe,

o~non rypyn Ta6anbl, TepeM!

8nce-Ae A)Kb16aH eneT, TepeM,

1310 )KOpyca-Aa A)Kb16aH..I')KOpynT, TepeM.

KOpKKOH )KYpTTYH )Kypery6Hp 6acblnbln TOKTOAY.MaHac Typyn MblHbl aHTaT:

'Ax-KynaHbl MHHHnnHH,1315 TYHAe )KaTbln TywYMAe

AK-Ta~raHAbl )KeTenen,

AK-mYMKapAbl 6enenen,MeH canapra qblrbmnblH,

KonYMAarbl AK-wYMKap,1320 'AK-wYMKapbIM yqypcaM,

KaHaTbl 6Hn6ecHH KYWryH 6apblCbl

aCTblMa KenHnKblpblnbm-

HeMeHH 6onoqy?

ApTblMAarbl AK-TaHraH,

1325AK-TaSiHAbl arblccaM,

TepT aSlKTYY KaH6epeHaCTblMa KenHn KblpblnaT-

HeMeHH 6onoqy?'

A)Kb16aH qOPO aHTTbl:

1330 'Ana-TooAbl aWblpqbl, TepeM,

arbIH-CYY Wne~

KeqHpqH,TepeM,Te~rHC Wne~

eTKepqy, TepeM,"3KHMeT" Aen Ken aHTaM,

)KaHAblpMaKTYY Ken aHTaM,1335 )KaHblKTaTbm Aarbl aHTaM:

AK-TaHraHbl~ )KeTenen,

AK-WYMKapbl~ 6enenon,6y canapra ceH qblKCa~,

KonYMarbl AK-wYMKap,1340 AK-wYMKapbl~ yqypca~,

KaHaT 6Hn6ecHH KYWTYH 6apblcbl

aCTbl~a KenHn Kblpblnca

aTaCbl-MHHeH aTa~ Te~,

6aTacbl-MHHeH 6aTa~ Te~,1345 a3blC KaHAbll~ 6anacbl

KoHyy~a KOHOT Typ6aH6bl?

ApTblMarbl AK-TaHraH,AK -TaSIHAbl arblcca~,

TepT aSlKryy KaH6epeH1350 aCTbI~a KenHn Kblpblnca

aTaCbl-MHHeH aTa~ Te~,

6aTacbl-MHHeH 6aTa~ Te~,a3blC KaHAblH6anacbl

apTbl~HaH 3pQHn Typ6aH6bl?

deniz gibi ili suyunu

gey, de, efendim,ili goliine dal, de, efendim!Anlat dii§iinii dinleyelim,

dii§iiniip bulallm, efendim!Olecekse Aclbay oliir, efendim,

dii§iinii yorsa Aclbayyorar, efendim!"

Urken halkln yiiregine§imdi biraz su serpildi,derken Manas kalklp dedi ki:

"Ak-kula'ya binmi§tim henuykuda riiya goriirken ben,Ak-taygan'l ipinden tutmu§tum,Ak-§unkarl ~agmyordum ben,bir sefere ~Ikml§tlm!

Ak-§umkar elimdeydi,bell Ak-§umkarlmI ucr'uruncabir ~ok kanatll hay van

ayaglma kapandl oldii.Bu ne demek olsa gerek?

Ak-taygan arkamda idi,Ak-taygan'l sallverincedort ayakll canavarlar

ayaglma kapandl oldu.Bu ne demek olsa gerek?"

Aclbay yigit dedi ki:"Blrak Aladagl a§aYlm, etendim,hlzll akan ili suyunu

gec.:eyim, efendim,deniz gibi ili suyunu

a§aYlm, efendim,hikmet deyip soz soyleyeyim,

yanlltmacalar soraYlm,ip uc.:larI vereyim:"Ak-taygan'lnl ipinden tutup,Ak-§umkar'lm ~aglrIpbu sefere c.:lkl§ln

elindeki Ak-§umkar,

Ak-§umkar'l u~urman,bir c.:ok kanatiI hayvanln

ayaglna kapamp olu§u,atasl ile atan denk,duasl ile duan denk,aziz hanln oglu,

gelip sende kalacak!

Pe§indeki Ak-taygan'),sallverdigin zaman sendort ayakll canavarlarln

ayaglna kapamp olu~ubaban ile babasl denk,duan ile duasl denk,aziz hanm oglu,gelip sende kalacak!

tenis tIe otkorgiin,

torom,teren tIe ~ogiirgiin, torom!

Tii§iindii ayt~1 ugall, toro,oylop turup taball, torom!also-do Aclbay olot, torom,corusa-da Aclbay

coruyt, torom!'Korkkon curttun ciirogiibir baslllp toktodu.Manas turup mml aytat:'Ak-kularu minippin,tiindo catlp tii§iimdo

Ak-taygandl cetelep,Ak-§umkardl bopolop,men saparga ~Iglppm,

kolumdagl Ak-§umkar,'Ak-§umkanm u~ursam,kanatl bilbesin ku§tun banslastlma kelip kmllp-nemeni bolo~u?

Artlmdagl Ak-taygan,Ak-tayandl aglssam,tort ayaktuu kayberenastlma kelip kmlat-nemeni bolo~u?'

Aclbay ~oro ayttl:'Ala-toodl a§lr~l, torom,agm-suu tlen

ke~ir~i, torom,tengis tlen

otkor~ii, torom,"ekimet" dep kep aytam,candlrmaktuu kep aytam,

caruktatlp dagl aytam:Ak-taygarun cetelep,Ak-§umkarln bopolop,bu saparga sen ~Iksan,

kolundagl Ak-§umkar,Ak-§umkarln u~ursan,kanat bilbesin ku§tun banslastlna kelip klrllsaatasl-minen atan ten,batasl-minen batan ten,azls kandm balaslkonuuna konot turbaybl?

Artlndagl Ak-taygan,Ak-tayandl aglssan,tort ayaktuu kayberenastlna kelip kmlsaatasl-minen atan ten,batasl-minen batan ten,azis kandln balaslartlnnan er~ip turbaybl?

ALMAMBET'tN MUS LUMAN OLUP KbK~b'YU TERK ETMESt 47

Tii~iifidii taap corusam,Acekefidi ka§lfia al!Tii~iifidii buzuk corusam,Acekendin ba~ln al!Catlk tildiiii Acekefitaptlmb' eken tii~iifidii?'Emi Manas mIni aytat:

'Kofiguroolu-baydlfi Ko~-abl~,birifi tufa kallfiar,Ak-olpok cefiin tartlfiar,Acekenifi iistiinoallp barlp cablfiar!Acekem kelsin astlma!'Aceke o~u cerden turdu deyt,togus kulduk urdu deyt,Manas-kandm aldmabir oltura kaldl deyt.Endi Manas ayttl deyt:

'Buzulgandl tiizogon,clrulgandl camagancatlk tildiiii Aclbayberi~teliiii oziimo

beige bergin ayam,azlbelifi oziimo

ayan bergin ayam!Tort arl~tuu OyrottunazlS kandm balasl,

kll-cagaluu oyrottunklybatlmn balasl,altm aydar, ~ok bel booazls kandm balasl,Kara-kandm botosukabllan tuugan Almambetbeti berip boluptur,arbagl beri ciiriiptiir!Eldey kele catIn,cooday kele calIria coo-slmn bilbedim.Koldop catkan kop Ctlkl,kop ctlkImn i~indeataslmfi bataslak niyetke caratkan,ukum-minen tukumuKambar-bozdun iiriinonekini ko~top kelifier!Bu atekem Caklp-bayon eki kula§ ak celekbir baylatlp allfiar!

Ay tuyaglfi degile,kotoriip kayo bergile!Birifi ko~toy ciirgillo!Altlml§ kulun oltiiriip

azrap algan Tay:-buurul,cetimi§ kulun oltiiriip

1355 TymYMY Taan )l(OpycaM,

A:;KeKeMH Kambl~a aJI!

TymYMY 6Y3YK )l(OpycaM,A)I(eKeH~HH 6amblH aJI!

)I(aTbiK THMYY A)I(eKe~

1360 TanTblM6' 3KeH TymYMY?'

3MH MaHac MblHbl aj;jTaT:

'Ko~rypooJIy-6aj;j~bl~ Kom-a6b1m,

6HpH~ Typa KaJIbl~ap,

AK-OJInOK )l(e~HH TapTbl~ap,

1365 A)I(eKeHH~ YCTyHe

aJIbln 6apbln )l(a6hl~ap!

A)I(eKeM KeJICHH aCTblMa!'

A)I(eKe OIllY )l(ep~eH Typ~y ~ej;jT,

Toryc KYJI~YK yp~y ~ej;jT,

1370 MaHac-KaH~bIH aJI):\blHa

6Hp OJITypa KaJIAbl ~ej;jT.

3HAH MaHac aj;jTTbl Aej;jT:

'EY3YJIraH~bl TY3ereH,)l(blpTblJ1raH~bl )l(aMaraH

1375 )l(aTbiK THJIAYY A)I(bl6aj;j

6epHmTeJIYY e3YMe6eJIre 6eprHH as/Hbl,

a3bI6eJIH~ e3YMe

as/I-! 6eprHI-! as/Rbi!

1380TepT apblIllTYY OJ;jpOTTYHa3blC KaH~bll-l 6aJIaCbl,

KbIJI-)I(araJIyyoj;jpOTTYHKblj;j6aTbll-lbll-l 6aJIaCbl,

aJITblH aj;jAap, QOK 6eJI6ee

1385 a3blC KaHAblH 6aJIaCbl,

Kapa-KaH~bIH 6OTOCY

Ka6blJ1aH TyyraH AnMaM6eT

6eTH 6epHn 60JIynTYP,

ap6arbl 6epH )l(YPymyp!13903JIAej;j KeJIe )l(aTblpbl,

)l(oo~aj;j KeJIe )l(aTblpbl

a )l(OO-CbIHbIH 6HJI6e~HM.

KeJI~en )l(aTKaH Ken )l(bIJ1Kbl,

Ken )l(blJ1KblHblH HQHH~e

1395 aTaCblHbl~ 6aTaCbl

aK HHj;jeTKe )l(apaTKaH,

YKYM-MHHeHTYKYMY

KaM6ap-603AYH YPYHeH3KHHH KOIllTon KeJIH~ep!

1400 Ey aTeKeM )l(aKbln-6aH

OH 3KH KYJIam aK )l(eJIeK

6HP 6aj;jJIaTbin aJIbl~ap!

Aj;j TYSlrbl~ ~erHJIe,

KeTepyn KOj;jO 6eprHJIe!

1405 EHpH~ KOIllTOj;j )l(yprYJIe!

AJITblMbim KYJIYH enTypyn

a3pan aJIraH TaH-6yypyn,

)KeTHMHIll KYJIYH eJITypyn

Riiyam dogru yordumsaAClbaY'1 yamna al!

Riiyam yanll~ yordumsaAClbaY'ln ba~ml allAclbay tatll dili ileriiyam iyi bildi mi?"0 zaman Manas ~unu dedi:

"Konguroolu-bayin oglu Ko~-abl~ayaga kalkm da~u zlrhlml allpAclbayin slrtma

golliriip giydirin!Aclbay yamma gelsin!" dedi.Aclbay yerinden kalktl,dokuz defa egildi.Han Manasin yamnagidip Aclbay oturdu.Fakat Manas dedi ki:"Bozulam diizelten

Ylrtlklarl yamayantatll dilli Aclbaymelekli oziimebir i~aret ayan et,aziz efendinin ~ahsmaayan et ayam!Dort bolgenin sahibi Oyrot'un,aziz hamn oglu,kll yakall Oyrotlarln

pek klymetli oglualtm orgiilii, sac;:akll ku~akllaziz hamn ogluKara Hanin yavrusukaplan dogan Almambetyiiziinii bize c;:evirdi,ervahl buraya geliyor,kalaballk geliyor,

dii~man gibi geliyor,hiddetli midir bilmiyorum.Golde pek c;:ok at duruyor,bu at siiriisii ic;:indebabaslnln duasl

iyi niyetle yaratlldltaYI ile tohumuKambar-boz'un ayglr sliriisunden,ikisini allp geliD.Babam Caklp-baY'lnon iki kula~ ipi ile

baglatlp getirin.Ay bi~imi naIl varsa,golliriip birini sallverin.Obiiriinii allp getirin.

Altml~ kulaYI harcaYlpyem verdigimiz Tay-buurul,yetmi~ kulaYI harcaYlp

"~:..t.~"'Mr;i'I"

;?"'~;

MANAS DESTANI48

)KeMAen aJIraH TaH-6ypyyn, cemdep algan Tay-buruul, emzirdigimiz Tay-buurul,1410 TaH-6yypyn aJIa )Kypryne! Tay-buurul ala ctirgille! bu Tay-buurul'u al gotiir!

Ka6b1pracbl Ka)Kblp-6Y)KbIP, Kablrgasl kaClr-buClr, Kaburgasl katIr kutur,Kapa TOO KaparaH, kara too karagan, kara dag gibi ytikselen,

°PAO THKce, 6HnHI{HC! ordo tikse, bilinis! ban oraya ~adlr dikmi~ sanki,HqerHCH HHpH-6ytipy t~egisi iyri-buyru i~i egri btigrii yataktan

KaillKa cyy ka~ka suu akan bir kaynak,Hnreneill KOHCO ryreHryc, ilgele~ konso tiigongtis, oraya halkl konmu~sa tutun,

1415 MeHHI{ qOI{-KapaM aJIa )Kypryne! menin ~on-karam ala ctirgillo! benim ~on-kara'ml allp stir!KOHOH )KaK, 3re THill, Koyon cak, ego ti~, Tav~an yanakll, torpti di~liKeK-aJIa )Kypryne! Kok-ala ctirgillo! Kok-ala'YI allp stir!)K yrypreHY qanKaHAaH, Ctigtirgonti ~apkanday, Ko~arken topraklar sa~an,)KYHY TaHKbl MaKMaJIAaH ctinli taykI makmalday kadife sa~lan olan

1420 MeHHI{ KOHOH-OO3 aJIa )Kypryne! menin Koyon-boz ala ctirgillo! benim Koyon-boz'u da ahp stir!

KaJIKaMaHAblH Kapa-Kep Kalkamandm Kara-ker Kalkaman'm Kara-ker'iniKaJIKTaH KOillTOH )Kypryne! kalktan ko~toy ctirglilo! halkm elinden ahp stir!

TOKOMOHAYH TOPYCYH Tokomondun Torusun Tokomon'un Toru'sunuTonTOH KOillTOH )Kypryne! topton ko~toy ctirgillo! halkln elinden ahp stir!

1425 "Kony Konoo 60noT!" Aen "Kolu koloo bolot!" dep On ayaklarl sakatlamrdiyeHoKTonoH )KaH ypeTKeH, noktoloy can tirotkon, gem vurdugumuz,"6aillTapbl qaHnOO 6onoT!" Aen "b~tan ~aypoo bolot!" dep b~l doner diye6aillblHaH MaHaTTaH HOKTO KaTTblpraH, ba~man manattan nokto kattIrgan, al bezden yular taktIglmlz,"COOpblCbl )KaHnOO oonoT!" Aen "soonsl caypoo bolot!" dep Slrtl yara olur diye

1430 YCTYHe )KOn60pCToH Ke)KHM tistiino colborston kecim kaplan postundan ortti

)KanTblpraH- captIrgan- yaptIrdlglmlzCap'aJIal{ aJIa )Kypryne! Sar'alan ala ctirgillo! San-ala'YI ahp stir!)KaKillbillblKTYY Ken 6onco, Cak~lhktuu kep bolso, tyi sozler soylenirse,aJI )KOO-CblHblH KbinMap6b1c; al coo-slmn kllmarbls; cenge hacet kalmaz hil;:,)KaMaHAblKTYY Ken 6onco, camandlktuu kep bolso, fena sozler soylenirse,

1435 aJI )KOO-CblHbIH Kbillap6b1c!' al coo-slmn kllarbls!' hemen sava~a ba~lanz.

Tapc-3TMe-MHHeH 6Hp aTbln, Tars-etme-minen bir atIp, FlrlatIlml~ bir ok gibiTapcbillAaillbln Kon )KYPAY, tarslld~lp kol ctirdti, gtirleyip ordu ytiriidti,

KypC-3TMe-MHHeH 6Hp aTbln, ktirs-etme-minen bir atIp, fIrlatIlml~ bir ok gibiKYpCY nAeillyn Kon )KYPAY. ktirsilldo~tip kol clirdti. vmlaYlp ordu ytiriidti.

1440 Cyy aSlrbl KopKYTTaH Suu ayagl Korkuttan Korkut kaynaglndan kalktl,MapraJIaHAbl 6aCTbi AeHT, Margalandl bastl deyt, sonra Margelan'dan gel;:tiHaMareHre KeMH AeHT, Namagenge keldi deyt, Nemengan'a vardllar,

OillY )Kepre KOHAY AeHT. o~u cerge kondu deyt. orada konakladllar.Tal{ arapbln aTKaHAa, Tan aganp atkanda, Tan yen aganp

1445 KYH Kbl3apbln qblKKaHAa, kiln kIzanp I;:lkkanda, gtin kIzanp dogarken

OillY )KepAeH KeillTY AeHT, o~u cerden ko~tii deyt, buradan g<><;:tiiler,qaTKan epAen qblKTbl AeHT, ~atkal ordop ~lktI deyt, ~atkal suyundan yukan I;:lktllar,qaHaq aillbln ryillTY AeHT, ~ana~ a~lp tii~tii deyt, ~anal;: dagmdan ~agl indiler,Kapa-6yypa 6enHHe Kara-buura reline Kara-buura beline

1450 aa qblrbln KenAH AeHT. aa I;:lglp keldi deyt. ytikselerek I;:lktllar.aillbl aillbln TYillTY AeHT. a~l a~lp tii~tii deyt. Gel;:ince a~agl indiler.Kapa-6yypa OOCblHa Kara-buura oosma Kara-buura'mn agzmdaKenHn KoHyn KaJIAbl AeHT. kelip konup kaldl deyt. durup konakladllar.

3pTel{-MHHeH KeillTY AeHT, Erteii-minen ko~tii deyt, Ancak sabah yola I;:lktllar,1455 TaJIac 6oHnon qblKTbI AeHT, Talas boy lop I;:lktl deyt, Talas boyunca gittiler,

)KenreK1lf1{ capbl Aanara Celgektiii san dalaga Celgek yaylaslnaKenHn KoHyn KaJIAbi AeHT. kelip konup kaldl deyt. gelince konakladllar.

Tal{ arapbln aTKaHAa, Tan aganp atkanda, Tan yeri aganpKYH Kbl3apbln qblKKaHAa, kiln klzanp I;:lkkanda, gtin klzanp dogarken

ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUP KOK<;O'YU TERK ETMESt 49

~~

Manas turup ayttl deyt:

'Cayma-koktil Ca§-uul,at tokucs:u Boz-uul-safioor otko koyufiar,ktrkma cs:aydan saltfiar,

kaymaktan altp saltfiar,kanttan altp ko~ufiar,

mart-uulap cs:aydl kaynatlpbir oztimo berifier!

ilgerilep barayn,el antlp keleyn,cer arltlp keleyn!'Temir taman tizongiiteppey Irglm mindi deyt,Merkenin ba§m kesti deyt,A~mararnn Kum-beldenAk-kula baylay saldl d6yt.A~mararnn Kum-belden

takiyaday Kara-ta~,Kara-ffi§tm tisttindoManas kelip karadl,

togtirogtin maradl,tort aylana bara'dl-anda e~teme koriinbeyt:'Beri~teltiu. oztimo

beIge bergen ayarn:mlnda emes al ele'.Manastln kabagl kallfi eken,kirpigi uzun eken,kosttifi castlglnda

kala bergen eken.

A~mararnfi astlnda,Ak-ermendin ozondo,KII-cirenin miniptir,kll ktiboztin kiyiptir,an~lfi uzun Almambet

solokotti-solpottiatka minip bastlrgan.'At olturgan kelbetiKaplrga cs:all~ kortinot.Altln ~Iraynln nurbeti

Musulmanga cs:all~ kortinot.Cooloy kele bu cassa,mlnday ctirbOs al ele.Kirk cs:oromo barayn,61ime aytlp koroyn.

Eteginen aldmp,erteletip kebin surayn!Cakaslnan aldmp,~a~tmp k6bin surayn!'Manas kayta bastl deyt.T6mir taman tizofigtit6ppey Irglm mindi deyt,Manas ~tidop ctirdti deyt.

~

1460 MaHac rypyn aj;fTrbl ~ej;fT:

')l(aj;fMa-KeKyn )l(alIJ-yyn,aT TOKyqy Eo3-yyn-

ca~oop aTKa KOIO~ap,

KblpKMa qaj;f~aHcanbl~ap,1465 Kaj;fMaKTaH anbm canbl~ap,

KaHTTaH anbln KOlIJy~ap,

MapT-yynan qaj;f~bl Kaj;fHaTbm

6HP e3YMe 6epH~ep!

HnrepHnen 6apaj;fH,14703n apblTbm Kenej;fH,

)!(ep apblTbm Kenej;fH!'

TeMHp TaMaH penry

Tennej;f blprblM MHH~H ~ej;fT,

MepKeHHH 6alIJblH KeCTH ~ej;fT,

1475 AIIJMapaHblH KYM-6en~eH

AK-Kyna 6aHnaj;fcan,nbl ~ej;fT.

AIIJMapaHblH KYM-6en~eHTaKHSI~aH Kapa-TalIJ,

Kapa-TalIJTblH ycryH~e14 8 0 MaHac KenHn Kap~bl,

TeryperYH Map~bl,TepT aj;fnaHa 6apa'~bl-

aH~a 3IIJTeMeKepYH6ej;fT:

'EepHIIJTenyy e3YMe1485 6enre 6epreH aSlHbI:

MblH~a 3Mec an 3ne'.

MaHaCTblK Ka6arbl Kanbl~ 3KeH,

KHpnHrn Y3YH 3KeH,

KeCTY~ )!(aCTblrbIH~aKana 6epreH 3KeH.

1490 AIIJMapaHbl~ aCTbIH~a,

AK-3pMeH~HH e3eH~e,

Kbln-)!(HpeHHH MHHHnTHp,Kbln Ky6e3YH KHHHnTHp,

apbllIJbl~ Y3YH AnMaM6eT

1495 ceneKeTy-cenneTYaTKa MHHHn 6aCTblpraH.

'AT onrypraH Ken6eTJ1

Kanblpra qanbllIJ KepYHeT.

AnTblH qblpaHHblH Hyp6eTJ1

1500 MycynMaHra qanbllIJ KepYHeT.

)l(oonoj;f Kene 6y )!(acca,

MbIH~aH )!(yp6ec an 3ne.

KblpK qOPOMO 6apaHH,3nHMe aHTbln KepeHH.

1505 3TerHHeH an~blpbm,

3pTene-rnn Ke6HH cypaHH!

)l(aKacblHaH an~blpbln,

lIJalIJTblpbm Ke6HH cypaHH!'MaHac KaHTa 6aCTbi ~eHT.

1510 TeMHp TaMaH Y3e~ry

Tennej;f blprblM MHHAH AeHT,

MaHac qy~en )!(yp~y ~eHT.

Manas dedi ki:

"Cayma-koktil, Ca§~uul,atlara eyer koyan Boz-uulsemaveri ate§e kay,klrkma ~aydan i~ine kay,i~ine taze kaymak koy,tisttine §ekerden de koy,sonra bir gtizel pi§ir ~aYlm',ve yalmz bana ver onu!

tleriye gideyim,halktn i~inden ge~eyim,memleketi dola§aYlm."Demir tabanll tizengiyebasmadan ata atladl.Merke kaynagml ge~ti,A§mara'mn Kum-bel'ineAk-kula'slm bagladl.AFtmara'nm Kum-bel'indetakke gibi Kara-ta§,bu kayamn tepesineManas ~lktl bakmdl,sakin, sakin bakmarakdart tarafim aradl.Hi~ bir §ey gortinmiJyordu."Feri§teli oztime

rtiyada gelen i~aretburadakine uymadl !"Manas'm ka~lan ~atlk idi,uzun kirpiklerigoztintin alt kirpiklerinin

tizerine yastlanml~tl.A§mara'mn all ba~'ndaAk-ermen Irmagmln yamndaKll-ciren adll atma binmi~kll zlrhml giymi~ulu kahraman Almambet.aglr, tartll, adlmlarlaatmln tisttinde ilerliyordu."Ata bini~ bi~imi

bir katire benziyor,altln ytiztintin nurlar'l,mtisltimana benziyor.

Dti~manca niyetle gelseydi,atlm boyle stirmezdi.Kirk yigidime varaYlm,kavmime haber vereyim.Eteginden tutaYlm da

~abuk konu§turaYlm!Yakasmdan tutaYlm da,hemen konu§turaYlm!"Manas atml geri stirdti.Demir tabanll tizengiyebasmadan atladl,Manas acele yurduna dondti.

MANAS DESTANI

.~

AnMaMOeTrnH KeCYHe

Kapa~-cypal{ 6o~y Aei1T:1515 'bY KeKtJe~eH KatJKanbl

Kapal{-cypal{ Ol1p HeMe

MeH Kep'anoai1 KeneMI1H,Kapa~-cypa~ Ol1p HeMeKapa~ 3THn xoro~y,

1520 MeH OIIJaa oapaHH!'

KYHaH TeeHYH

Tepecl1HKblHbm anraH oYMYPCYH

tJanca KynaK TyHAypCYH,

6eIIJTe TeeHYH

TepeCI1H1525 6bltJbm anraH 6YnJJ.yPCYH

KOIIJ anaKaH canAblpraH

anTblH canTYY Cblp KaMtJbl

Kbln-Xl1peHI1H TonopcYKTYH

xorop'xaK,6yntJY~ 3TTI1H TeMeH xaK

1530 TapTbm KeJII1" xl16epAI1,

TaHAaH 3T11 6eJIYHAY,

TaHraHAaH XOHY TY3eJIAY!

AIIJMapaHblH KYM-6enreCaJIbm tJbIrbm 6apAbl AeHT.

1 53 5 3KI1 xarblH Kapaca,

TeryperYH Mapaca,611p eKtJecYKapblIIJ KeK xeKe11311 xaTblp 611p 3TI1KTeH.

AJIMaM6eT aTTaH TYIIJe KanAbl ~eHT,

1540 6acKaH Xepl1H 6aCTbl ~eHT,

611p 3JII1Cl1 KeM KeMI1!

MYH~aH 6aCbl" 6ap~'3ne,

611p aTTblH 11311 xaTblpbl.

Kbln-Xl1peH~11 Hapbl TapTbm

6aCTblp~bl,15456epl1 TapTbln 6aCTblp~bl,

611p 3JII1CI1 KeM

KeJIAl1 !

'KI1M-~e 6onco 6y KI1IIJI1

MeH~eH 3KI1 3nl1CI1 apTblK 3P 3KeH!'

)Ka~bl~aH 6aCKaH 6y xep~e

155 0 AK-KynaHbl~ I1Cl"epI1Hxa~bl aT I1CI1 3KeHI1H Ol1n~11 ~eHT.

AnMaM6eT KeTl1n 6apa xaTblp.

MaHac tJoponopro KeJI~I1,

tJoponopYHa aHTTbl ~eHT:1555 'Kanblp-MI1HeH EycYPMarr, tJOpOM,

KantJan anraH KblpaH~ap, tJOpOM,

3n\1M-MI1HeH

XypTYMAaH, tJOpOM,3KtJen anraH 3peH~ep, tJOpOM,

Konro Ka6ap aj;jTbI~ap, tJOpOM,

1560 xypTKa Ka6ap aj;jTbl~ap, tJOpOM-

Almambet'in goztinekara bir §ey gortindti.

"Kok~o'den ka~alJ beri§imdiye kadar goztime hi~kara bir §ey goriinmedi.Demin tam goremedigim kara §eyi§te bak tekrar yok oldu.Ben oraya bir gideyim!"

O~ ya§mdaki devederisinden yapllml§

kam~IYl elinde salladl,kulakta ugulduyor bu,be§ ya§mdaki deve

derisinden yapllml§ince, ince kesilmi§iki karl§ ortilmti§altm saplJ kam~l ileKll-ciren'e

vurdu 0,kaba etinin altma,bileginin list tarafma,tay kadar yumu§ak eti yarlldl,derin bir yara a~lldl!

A§mara'mn Kum-bel'inefirlayarak tlrmandl.iki tarafinl siiztipetrafina bakIncabir karl§ ok~e boyuncabir ~izme izi goriindii.Almambet atmdan atladl~izmenin izine bastl,kendininki bir parmak ktic.;iJik geldi!Buraya basan bir ayak,bir de at izi vardl.Atl Kll-ciren'i geri ~ekip

bastlrdl,beri ~ekip bastlrdl:atlmn da ayagl bir

parmak klsa kaldl."Bu adam her kim iseiki parmak uzun benden!"i~ine bastlgl bu yerinAk-kula'nln izlerininyeni at izi oldugunu bildi.Yoluna gitti Almambet.Manas yigitlerine vardl,yigitlerine dedi ki:"Katir ile miisliiman, yigitlerim,cenkte denenmi§ yigitlerim.yurdumdan kavminin

araslndan. yigitlerim,se~ilmi§ erlersiniz siz, yigitlerim,orduya bildirin. yigitlerim,halka bildirin, yigitlerim,

Alrnarnbettin kosiinokaran-suran boldu deyt:'Bu K6k~Odon ka~kallkaran-suran bir nememen kor'albay kelemin,karan-suran bir nemekaran etip cogoldu,men o§aa barayn!'Kunan tooniin

teresinklYIP algan buldursun

~apsa kulak tundursun,be§te tooniin

teresinbl~lp algan buldursunko§ alakan saldlrganaltm saptuu sIr kam~1Kll-cirenin tolorsuktun

cogor' cak,bul~un ettin tomon cak

tartlp kelip ciberdi,tayday eti boliindii,tayganday conu tiizoldii!

A§maramn Kum-belgesalJp ylglP bard I deyt.Eki cagm karasa,

togiirogiin marasa,bir ok~osii kan§ kok cekeizi catlr bir etikten.Almambet attan tU§o kaldl deyt,baskan cerin bastl deyt,bir elisi kern keldi!Munday baslp bard' ele,bir attln izi catlrl.KII-cirendi narl tartlp

bastlrdl,beri tartlp baStlrdl,bir elisi kern

keldi!'Kim-de bolso hu ki§irnenden eki elisi artlk er eken!'Canldan baskan bu cerdeAk-kulanln isterincanl at isi ekenin bildi deyt.Alrnarnbet ketip bara catlr.Manas ~orolorgo keldi,

yoroloruna ayttl deyt:'Kaplr-rninen Busurman, yorom,kalyap algan kJrandar, yororn,elim-minen

curtumdan, ~orom,ek~ep algan erender, yorom,kolgo kabar aytlnar, ~ororn,curtka kabar aytlnar, yororn-

t"~I'II! ~!I'~ '

!1.,!r;rl4~::ALMAMBET'iN MUSLUMANOLUP KOK<::O'YU TERK ETMESt 51

"

;;

~

j O'.10

C9JI9K9TY-C9JII1eTy,tfOpOM,aTKa OJITYpraH KeJI6eTU, tfOpOM,

KaI1blpra tfaJIblIIl K9PYH9T, tfOpOM,

aJITblH tfblpaHHbIH HYP 6eTU, tfOpOM,

1565 EycYPMaHSI GaJIblIIl K9PYH9T, tfOpOM!

3JIAeH KeJIe )J(aTa6bl, tfOpOM?-

A )J(OO-CbIHbIH 6uJI6eAUM, tfOpOM.

)KOOJIaH KeJIe

)J(aTa6bI, tfOpOM?83YMH9H TeM9H KOHrOH

aJI 3JIAep, tfOpOM,

1570 MblHaH )J(oropy KoHy"ap, tfOpOM!

YJiAy KacKaTap KbiJIblI1 THru"ep,

tfOpOM,

KeTyH9 tfaTblp Turu"ep, tfOpOM!ATTaH )J(99 ooJIy"ap, tfOpOM,

KacKaTap 6oJIYI1 Topy"ap, tfOpOM!1575 KOJI tfeTUHe aJITbI 6up KUlliU

QblrbI"ap, QOPOM,OIIlY )J(epAeH )J(99JI9TYI1 aJIblI1

KeJIU"ep, tfOpOM!'AJIMaM6eT KOMY K9PAY AeHT,

KOKTY-MUHeH KUPAU AeHTKOHHOT-MUHeH QblKTbl AeHT,

1580 ytfa 6epreH ToproHAYKbIJI- )J(upeHHuH IIIaH6ap- )J(oprocy-

MUHeH

KapMaI1 aJIblI1 KaHTbII1 KOHO 6epAu!

AJITbI 6up KUlliU CaJIaM aHTTbl:

'AcaJIaYAaH CaJIay MaJIMKHM!', AeAH.1585 '3JIUKeMe CaJIaMr, AeAU AJIMaM6eT.

')KOJIOOtfy 6oJIco", )J(OJI aHTaM,

)J(OKtfy 6oJIco~,MaJI aHTaM!

KaHAaH QblrblI1 KeJIeCUH?'

'KaHAYY )J(epAeH KeJIeMUH,1590 KaHra Ke6uM aHTaMbIH:

6eKTYY )J(epAeH KeJIeMHH,6eKKe Ke6HM aHTaMbIH..

3MU aJITbl KHIIIH aHTTbl:

'KaHAYY )J(epAeH KeJICe"HC,1595 KaHra C93Y~ aHTca~bIC:

6eKTY )J(epAeH KeJICe~UC,6eKKe Ke6u~ ai1Tca~blc-

KaHblM MaHac THrUHAeH,

6eHtfapaCbl 6HC aK-nbIC!

1600 Kap'aJIaMaH CHC KHIIIU:

aTTYY 6apraH aHy'eMec.'

tIblJI6bIpblHaH KapMaAbl.Ka6blJIaH TyyraH AJIMaM6eT

6YJIKyn aJIAbl tfblJI6blPAbl,1605 )J(YJIKyn aJIAbl THCKHHAU,

)J(aKIIIbIHblH )J(araCblHaH 6acTblpbln,

)J(aMaHAbl TenceTun

solokotii-solpotti, ~orom,atka olturgan k6lbeti, ~orom,

Kaplrga ~all§ kortinot, ~orom,altm ~lraynm our b6ti, ~orom,

Busurmanya ~alI§ kortinot, ~orom!Eldey k6le catabl, ~orom?-A COO-Slmn bilbedim, ~orom.Coolay k6le

catabl, ~orom?Oztimnon tomon kongon

al 6lder, ~orom,mman cogoru konuiiar, ~orom!Uydti kaskatar kllIp tigiiier,

~orom,kottino ~atlr tigiiier, ~orom!Attan coo boluiiar, ~orom,kaskatar bolup toruiiar, ~orom!Kol ~6tine altl biT ki§i

~lgliiar, ~orom,o§u c6rden coolottip allp

k6liiier, ~orom!'Almambet koldu kordti d6yt,koktu-minen kirdi d6yt

koynot-minen ~lktl d6yt,u~a bergen torgoyduKiI-cir6nnin §aybar-corgosu-

minenkarmap allp kaytlp kayo b6rdi!Altl bir ki§i salam ayttl:'Asalaudan salau malmkim!', d6di.'Elikeme salam!', d6di Almamb6t.'Coloo~u bolsoii, cot aytam,cok~u bolsoii,

mal aytam!

Kaydan ~lglp k6Iesin?''Kanduu c6rden k6lemin,kanga k6bim aytamm:b6kttiti c6rden k6lemin,b6kke k6bim aytamm.'Emi altl ki§i ayttl:'Kanduu c6rden k6lseiiis,kanga soztiii aytsaiils:bektti c6rden k6lseiiis,b6kke k6biii aytsaiils-kamm Manas tigindey,bey~arasl his ak-pIs!Kar'alaman sis ki§i:attuu bargan an~'6mes.'C;llblnnan karmadl.Kabllan tuugan Almamb6tbulkup aldl ~llblrdl,culkup aldl tiskindi,

cak§lnln cagaslnan bastlnp,camandl t6psetip .

aglr temkinli adlmlarla, yigitlerim,bir atll yakla§lyor, yigitlerim,goriinii§ii katire benziyor, yigitlerim,fakat yiiziiniin §ulesi, yigitlerim,bir miisIiimana benziyor, yigitlerim!

Buraya dogru geliyor, yigitlerim!Dii§mana benzetemedim, yigitlerim.Dii§manca niyetle mi

gelmekte, yigitlerim?A§aglya konup yerle§mi§

biitiin halk, yigitlerim,benden yukan yerle§in, yigitlerim,evleri slra slra dikin,

yigitlerim,arkasma~adlrlan kurdurun, yigitlerim!Atlardan inin, yigitlerim,bir sira durun, yigitlerim!Altl ki§i ordunun online

ge~sin, yigitlerim,onu buraya allp

getirin, yigitlerim!"Almambet askerleri gordi.i,dar g~ide atml siirdi.i,dik patikaya tlrmandl.Bir ~aYlr ku§u u~arkenKll-ciren rahvan

ko§arkenku§u tutup yine sallverdi.Altl ki§i selam verdi."Selamunaleykiim!" dedi."Aleykiimselam!" dedi Almambet."Yolcu isen yol gostereyim,

hayvamnl kaybettiysenyerini soyleyeyim,

nereden geliyorsun sen?""Han yurdundan geliyofum.hen han ile gori.i§i.iri.im.

Bey yurdundan geliyorum,hen bey ile gori.i§i.irtim."Altl ki~i cevap verdi:"Han yurdundan geliyorsamzhan ile gorii§i.irsi.ini.iz.

Bey yurdundan geliyorsamzbey ile gori.i§iirsi.intiz.Hammlz Manas orad a d!UruYI)r,bizonun ancak u~agIYlz,siz de ancak tebaslnlz,yamna atla gidilmez."Atl dizgininden tuttular,Kaplan dogan Almambet,

tutup ~ekti dizgini,~ekip aldl dizgini,iyi atlarl yanlndan bastlrul,kotiileri teptirdi

'52 MANAS DESTANI

KeTe-6apa )J(aTblp.'MMaM6eT-MJfHeH MaHac eKee

1610 KaHTbIII )J(Yc Kepywep

3KeH?' KOJI ~e~Jf.

AK-'IaTbIp~bII\ 3WJfmHJfH aJIAbIHaMMaM6eT )J(eTJfII 6ap~'3J1e.

)J(aTbIK TJfJl~yy A)J(bI6aH

3WHKKe 'Iblra KaJIAbl ~eHT:

1615 'Acanay~aH canay ManJfHKJfM!'

'3nHKeMe canaM" ~e~H ~eHT.

A)J(b16aH ryPYII aHTa'~bI:

')J(OJlOO'Ihl nOJICOf{. )KOJI aHTaM,'. cO' "\

6onco ",,", ."

Mac. aHTo'",'

1620 KaHAaH 'IblrblII KeJiecHH?'

AH~a MMaM6eT aHTrbII\:'MeH )J(OK'IY

3Mec, )J(OJIOO'Ibl

)J(o~y cypan KeneMHH.

KaMYY )J(ep~eH KeJleMJfH,1625 KaHbll\a ce3YM aHTaMbIH:

6eKTyY )J(ep~eH KeJleMJfH,6eml\e ce3YM aHTaMbIH"A)J(b16aH aH~a aHTrbI ~eHT:

'KaMYY )J(ep~eH KeJlCeI\HC,1630 KaHra ce3Yl\ aHTcal\bIc:

6eKTy )J(ep~eH KenCeI\HC,ooKKe C83YI\ aHTCal\blc-

Kap'anaMaH 6HC aK-IIbIC,KaHblM MaHac THrHMeH:

1635 6eH'IapaCbl 6HC aK-nbIC,

6erHM MaHac THrJfMeH!'

ATblHblH 6awbIH 6yp~y ~eHT,

aCblJl ryyraH MMaM6eT

owY )J(ep~e TYP~Y ~eHT.1640 KbIJl- )KHpeHHHH 'IblJl6blpblH

KapMaII TYPYII aHTrbl ~eHT:

'Ky~aH KbIJlAbI, apraM )J(OK,

Ky~peT KbI~bl, 'IapaM )J(OK!'

KbIJl-)J(JfpeHHJfH 'IbIJl6bIpbIH1645 bIprblTblII )J(H6ep~H,

aTraH TYWTY AJlMaM6eT.

)J(aTbIK TJfJlAYY A)J(bI6aH

3~HJlHII 3WHK aWTbI ~eHT.

ApbIWbI~ Y3YH AJlMaM6eT1650 3~KeHHn KHpHn Ke~H AeHT:

'AcanaYAaH acanay ManJfHKHM!KaH MaHac, 6aTb!p, aMaM6bl?'

'3J1JfKJfM canaM!' AeAJf AeHT.

3HAH MaHac aHTrbl AeHT:

1655 'bY )J(arbIH~aH )J(OJlOOQbl

CeJleKeTTy~-ceJlIIeTrY~aTK'OJlrypraH Ken6eTH~KaIIblpra 'IanblW KepYHeT,

kete-bara CalIf.

'Almambet-minen Manas okookantIp ciis korU§er

ekeD?' kol dedi.

Ak-~atlrdlfi e§iginin aldlnaAlmambet cetip bard' ele.CatIk tildiiii Aclbay

e§ikke ~lga kaldl deyt:'Asalaudan salau maliykim!''Elikemesalam!' dedi deyt.Aclbay lump ayta'dl:'COIOO~1 bolsofi, col aytam,cok~u bolsofi,

mal aytam!

Kaydan ~lglp kelesin?'Anda Almambet ayttlfi:'Men cok~u

emes, colo~1coldu surap kelemin.Kanduu cerden kelemin,kamila soziim aytamm:bektuu cerden kelemin,begifie soziim aytamm!'Aclbay anda ayttl deyt:'Kanduu cerden kelsefiis,kanga soziifi aytsafils:bektii cerden kelsefiis,bekke soziifi aytsafils-kar'alaman bis ak-pIS,kamm Manas tigindey:bey~arasl bis ak-pIS,begim Manas tigindey!'Atmm ba§m burdu deyt,asll tuugan Almambeto§u cerde turdu deyt.Kil-cirennin ~llblrm

karmap lump ayttI deyt:'Kuday klldl, argam cok,Kiidrot kIldl, ~aram cok!'Kil-cirennin ~Ilblrm

Irgltlp ciberdi,attan tii§tii Almambet.CatIk tildiiii Aclbay

efiilip e§ik a§tl deyt.Arl§lfi uzun Almambetefikeyip kirip keldi deyt:'Asalaudan asalau maIiykim!Kan Manas, batlr, amambl?''Elikim salam!' dedi deyt.Endi Manas ayttl deyt:'Bu cagmdan coloo~1solokottiifi-sol pottiifiatk'olturgan kelbetifiKaplrga ~all§ korunot,

ileri geri ko§turdu.Almambet ile Manas, bu ikisi,nasII yiiz yiize gorii§ecek

diye merak oldu herkese.Ak yadInn kapIsln1n onlineAlmambet varmI§tI.Tatil dilli AcIbay

e§ige yIkIp deki ki:

"Selamunaleykiim!""Aleykiimselam!" dedi bu.AcIbay dedi ki:"Yolcu isen yol diyeyim,kaYIp bir §ey anyorsan

hayvanlanm gostereyim!Nereden ylkmI§ geliyorsun?"0 zaman Almambet dedin ki:"Ben bir §ey aramlyorum,

yolcuyum,yolu sormaya geliyorum.Han yurdundan geliyorum,soziimii hamna soyleyecegim.

Bey yurdundan geliyorum,soziimii beyine diyecegim!"AcIbay 0 zaman dedi ki:"Han yurdundan geliyorsamzsoziiniizii hana soyleyin.

Bey yurdundan geliyorsamzsoziiniizii beye deyin.Biz onun emrindeyiz,hammIz Manas orada duruyor,biz onun hizmetkarIYll,

beyimiz Manas orad a dluruyor!"Atlnln ba§lnl yevirdi,asil dogan Almambetgeldi bu yerde durdu.KII-ciren'in dizgininisImsIkI tutup dedi ki:"Tann istedi, ne yapallm!Kudret istedi, yarem yok!"KII-ciren'in dizgininibIrakIp attan atladl,yere indi Almambet.Tatil dilli AcIbay da

egilip kapIYI aytI.Ar§tan uzun Almambet

egilip yadIra girdi:"Selamunaleykiim" dedi,"Manas Han bahadlr, nasIlsIn?"Dostya selamlm ailPManas ona §oyle dedi:"Bu tarafa ey yolcu senagIr, temkinli gelirkenat iistiinde duran govden banabir katir gibi gelmi§ti,

ALMAMBET'tN MUSLUMAN OLUP KOK<::O'YU TERK ETMESi53

,e.

m!

anTblH qblpai1 HYP 6eTH~ altm ~Iray nUT betifi altm yiiziiniin §ulesi1660 EycYPMaHra qanblill KepYHeT- Busurrnanga ~all§ koriinot- tamamen miisliimandl.

aTa~HblH aTbl KHM 6onoT, atafimn atl kim bolot, Babanlzm adl nedir?3He~HHH aTbl KHM 6onoT?' enefinin all kim bolot?' Anamzm adl nedir?"ACbln TyyraH AnMaM6eT AsIi tuugan Almambet Asil dogan AlmambetMaHaCTbI TapTbill Koi1AY Aei1T: Manastl tartlp koydu deyt: Manasi sarsarak dedi ki:

1665 'KYAai1 KHnAbI~, apraM )KOK, MaHac, 'Kuday kildlfi, argam cok, Manas, "Tann istedi, ne yapalJm, Manas,KYApeT KblnAbI~, qapaM )KOK, MaHac! Kiidrot kIldlfi, ~aram cok, Manas! Kudret istedi, ~arem yak, Manas!YKT~6'3ne YKMYIllTy, MaHac, Uktufib'ele ukmu§tu, Manas, Duydun mu duydugumu, Manas?KepAy~6'3ne KepMYIllTY, MaHac? kordiifib'ele korrnii§tii, Manas? Gordiin mil gordiigiimii, Manas?MeH Tee HqHHAe Hap 3AHM, Men too i~inde nar edim, Ordunun en kuvvetlisi idim,

1670 MeH )KepHMAe CeHqe 6ap 3AHM: men cerimde sen~e bar edim: hen yurdumda senin gibi handlm.Hap HqHHAe neK 3AHM, nar i~inde lok edim, Develerin kocamam idim,MeH )KepHMAe Ken 3AHM! men cerimde kop edim! ben yurdumda biiyiik idim.AnTbl apbIIlITYY Oi1pOTTYH Altl an§tuu Oyrottun Altl Oyrot kavmi i~indenaKbIMbIHbIH 6anacbl, aklmlmn balasl, ben Hanlanmn oglu idim,

1675 TepT apbllllTYY Oi1pOTTYH tort arl§tuu Oyrottun dort Oyrot kavmi i~inden

TepecYHYH 6anacbl, torosiiniin balasl, hen beylerin oglu idim,Kbln )Karanyy Oi1pOTTYH kIl cagaluu Oyrottun kIi yakalJ OyrotlannKbIi1HbIHbIH 6anacbI, klymmn balasl, kahramammn ogluyum,anTbl aiiAap, qOK 6en6oo, altJ aydar, ~ok bel boo, altln orgiilii, sa~akll ku§akll,

1680a3bIC KaHAbIH 6anacbl- azlS kandm balasl- aziz hamn ogluyum.Kapa-KaHAbIH 6anacbl Kara-kandm balasl Ben Kara Hanin ogluyumKa6b1naH TyyraH 6aTblPAaH kabIian tuugan batJrdan kaplan dogan kahramandan,KaH AnMaM6eT qblKTbl Aei1T! Kan Almambet ~lktJ deyt! Han Almambet ~IkmI§tJr!

YKTy~6'3ne YKMYIllTY, MaHac, Uktufib'ele ukmu§tu, Manas, Duydun mu duydugumu, Manas?1685 KepAy~6'3ne KepMYIllTY, MaHac? kordiifib'ele korrnii§tii, Manas? Gordiin mil gordiigiimii, Manas?

MeH KaH AnMaM6eT e3YMYH!' Men Kan Almambet oziimiin!' Almambet Han benim i§te!"MaHac Typyn ai1TTbl: Manas turup ayttl: Manas kalkIp dedi ki:

'Kapa-KaHAbIH 6anacbl 'Kara-kandm balasl "Kara Hanin oglu eger,KaH AnMaM6eT ceH 6onco~, Kan Almambet sen bolsofi, Han Almambet sen: isen,

1690 Kene 6epH~ KonYMY!' kele rerifi kolufidu!' veT ban a oyle ise el'ini sen!"

EHp KepYlllyn KanAbl Aei1T, Bir korii§up kaldl deyt, Gorii§meye ba§ladll~r.3HAH MaHac ai1TTbl Aei1T: endi Manas ayttJ deyt: -5imdi Manas ana dedi ki:

'Kanblp-MHHeH EycypMaH 'kaplr-minen Busurman "Kafir miisliiman,Kanqan anraH KblpaHAap! kal~ap algan kIrandar! cenkte denenmi§ erlerim,

1695 3nHM-MHHeH )KypTyMAaH Elim-minen curtumdan yurdumdan, kavmimin araslndan3Kqen anraH 3peHAep! ek~ep algan erender! se~ilmi§ er ogullan!

Kapa-KaHAblH 6anac'aM Kara-kandm balas'ay Kara Hanin ogluna,KaH AnMaM6eT 6aTblpra Kan Almambet batJrga Han Almambet bahadlra,

6apbI~ Typyn canaM Kbln! banfi turup salam kll! gelin selam durun!17 00 Ca~op aTKa Koi1ryna! Sailor atka koygula! Semaveri ate§e koyun!

Kai1MaKTaH anbill Canrblna! Kaymaktan alJp salgIia! i~ine biraz kaymak koyun!KaHTTaH anbln KOIllKblna! Kanttan allp ko§kIia! Ustiine §eker de ekl~yin!

MapT-yynan qai1Abl KaMHaTbin Mart-uulap ~aydI kaynatlp Giizel biT ~ay yaplPAnMaM6eTKe 6eprHne! Almamretke rergile! Almambet'e sunun!

1705 Haap anCblH OOCbIHa, Naar algIn OOSlna, Slcak, slcak agzma koysun,qblPblM anCblH KecYHe!' ~mm algIn kosiino!' biT par~aclk uykuya dalsln!"ACbln TyyraH AnMaM6eT AsIi tuugan Almambet 0 vakit asil Almambet

qblPbIM anAbl KecYHe, ~mm aldl kosuno, biT par~aclk gev§edi,Haap anAbl 0O3b1Ha. naar aid I oozma. slcak ~aYI agzlna aldl.

17103HAH MaHac MblHbl ai1TTbl: Endi Manas mInI ayttJ: SanTa Manas §oyle dedi;

'epKeqy 6Hi1K, 333PH 6ac, 'brko~ii biyk, zeeri bas, "Horgiicii yiiksek, Slrtl al~ak,eKTeM TyyraH AK-Kyna, oktom tuugan Ak-kula, soylu Ak-kulaml getirin,

MANAS DEST ANI

AK-KynaHbl 6aw Kblnbm

aHbl~ apKbl )J(arblHa

1715 Cap'anaHbl Kblnbl~ap!AHbl~ apKJ1 )J(arblHa

TaH-6yypynAY Kblnbl~ap!AK-KynaHbl 6aw Kblnbln

TorycTY TapTbln eTKepcYH!1720 Eapa-TblraH 3nH~e,

6aTa-TblraH TOOHa

aHTa KenCHH AnMaM6eT,

MHHe KenCHH 6YYAaHAbl!

MeHH~ AK-onnoryM anrblna,

1725 AnMaM6eTTH~ YCTYHeanbm )J(a6a KoMryna!

KHHe KenCHH OnnoKTy,

KaparaM HaM3a, KaK 3y~ry

KapMaM KenCJ1H KonYHa!

1730 AnawTaH TyWK9H 60noQy

KOC qerenJ1 60c KJ1Ce

qanblHa KenCJ1H 6enJ1He!

Kapa 6010 KHW TennJ1K

6awblHa anbln KoMryna!

1735 KHMe KenCJ1H AnMaM6eT!

Eapa-TblraH 3nHHe,6aTa-TbiraH TOOHa

aMTa KenCJ1H AnMaM6e-r!

8Kq9CY Kapblw K9K )J(eKe1740 KHMe KenCHH 6yrYHa!'

AMTKaHblHAaM KblnAbl AeMT.

AMTKaHblHAaM KblnraHAa,ACbln TYyraH AnMaM6eT

6epreHJ1H anMaM aMTI'bl AeMT:

1745 'Cap'anaMbl MHlleMH,

AK-Kyna~ TypCYH 93YMG-60nco 60ncYH!' AeJ:lH AeMT.

MaHac 6aTbip aHTTbl AeMT:

'CepeK, CblpraK, 3KH yyn, LIOpOM,1750 aHnaHaMH KYAaMra, QOPOM,

apna-MHHeH nYYAaMra, 'lOpOM,

"EepeMHH!" AerHH Konyra, 'lOpOM,6eneH Kblnbln )J(onYHa, QOPOM,

Kapa-KaHAbll-l 6anacbl

1755 Ka6blnaH Tyyrall AnMaM6eT

6awblII Toryc Kblnbl~ap!

AT Qa6blW 6J1p Tywypyn CaJlbl~ap!

AK-caKaJlbl~, aT llblrap!

KJ1llYY QOPO, TOH Qblrap!1760 Kapa-KallAblll 6aJlaCbl

Kall AnMaM6eT 6y 60nco,

6J1p KYTTYKTan TywyprYH, '10pOM!'

AiiiTKallblllAaM KblnAbl AeHT:'KeK TeKeHH TOO 'reKeAeM

KoprYTKall, 'lOpOM,

Ak-kulanl ba~ kllipamn arkl cagmaSar'alam kIllnar!Amn arki caglnaTay-buuruldu kIllnar!Ak-kulam ba~ klllptogustu tartlp otkorsiin!Bara-tlgan eline,bata-tlgan toonaayta kelsin Almambet,mine kelsin buudandl!Menin Ak-olpogum alglla,Almambettin iistiinoallp caba koygula!kiye kelsin Olpoktu,karagay nayza, kak ziingiikarmay kelsin koluna!

Ala~tan tii~kon bolo~ukos ~egeli bas kise~alma kelsin reline!Kara boyu ki~ telpek

ba~lna allp koygula!Kiye kelsin Almambet!

Bara-tlgan eline,bata-tlgan toonaayta kelsin Almambet!6k~osii kan~ kok cekekiye kelsin butuna!'Aytkamnday klldl deyt.

Aytkanlnday kllganda,Asil tuugan Almambet

bergenin almay ayttl deyt:'Sar'alandl mineyn,Ak-kulan tursun oziindo-balsa bolsun!' dedi deyt.Manas batlr ayttl deyt:'Serek, Sirgak, eki uul, ~orom,

aylanayn Kudayga, ~orom,arpa-minen puudayga, ~orom,"Beremin!" degen koluga, ~orom,belen klilp coluna, ~orom,Kara-kandln balaslkabllan tuugan Almambetba~ln togus kliinar!At ~abl~ bir tii~iiriip sallfiar!Ak-sakalln, at ~Igar!Ki~liii ~oro, ton ~Igar!Kara-kandln balasl

Kan Almambet bu balsa,bir kuttuktap tli~iirglin, ~orom t'Aytkamnday klldl deyt:'Kok tekeni too tekedey

korgutkan, ~orom,

Ak-kula b~l c;:eksin,ondan sonra arkasmdanban a Sarl-ala'YI getirin!Ondan sonra dizgininden

tutup getirin Tay-buurul'u,b~ta Ak-kula olmak tizeredokuz iyi at getirin!Her gittigi memlekete,her gittigi dagllk yere,Almambet'i haber versin,Almambet ata binsin!Zlrhlml da getirinAlmambet'in arkaslnagiydirin bu zlrhlml,Almambet bu zlrhlml giysin,tahta kabzall bu mlzraglmlisterse eline alsm!yok uzaktan getirdigimperc;:inli, boz renk kesemi,alsm beline taksln!Siyah samur kalpaglml

getir ba~lna koyallm,giysin Almambet kalpagl!Her gittigi memlekete,her bir ge<;tigi daga,Almambet soylesin bunu!Uzun okc;:eli c;:izmelerimi

ayaklannagiysin!"Soylenileni yaptllar,hanm soztinti tuttular.Asil dogan Almambethediyeleri almadl dedi ki:"San-ala'na binerim benAk-kula atln sende kalsln,bu bana elverir!" dedi.Er Manas dedi ki:"Serek, Slrgak, ey iki yigidim,Tann ~ahit olsun, yigitlerim ,arpa ire bugdaYI, yigitlerin~ ,veri rim deyip eline, yigitlerim,

yolluk verecegim yigitlerim,Kara Han'm ogluna,kaplan dogan Almambet'edokuz atl getirin!Bir at yan~l yapln!Ak sakaillya at C;:lkacak!En ktic;:tik yigide elbise C;:lkacak!Kara Han'ln ogluHan Almambet geldiysekutlayallm ko~u ile, yigitlerim!Soyleneni hep yaptllar:"Kok-teke'yi, dag tekesiymli~

gibi korkutan, yigitlerim ,

:I

55

~:

~

,.,~,;IIi;

~~

ctk

'rim!

1765 areKe~e )J(aKbln-6atirn atekeiie Caklp-bayga babam CakJp-bay'a

atiTbl~ap, qOPOM! aytliiar, ~orom! s6yleyin, yigitlerim ,AJlaAaH 6atiTan coticy" Ae, qOPOM! Aladan bay tal soysun de, ~orom! bir alaca kJslrak kestirsin, yigitlerim

arnblprbl )Kyp-rYfl )KHtiCbIH Ae, qOPOM! a~lrgl(?) curtun ciysm de, ~orom! biitiin halkl toplasln, yigitlerim!KeMeKeHH~ 6amblHa, qOPOM, Kemekeniii ba~lna, ~orom, Kemeke'nin ba~lna, yigitlerim,KblpK KepMeHH KaKCblH Ae, kJrk kermeni kaksln de, kJrk tane kazlk ~aktlrsm, deyin,

qOPOM! ~orom! yigitlerim ,1770 KblpK aTKa 6etira KIrk atka beyga kirk ata 6diil

THKCHH Ae, qOPOM! tiksin de, ~orom! versin, deyin, yigitlerim ,GillY )KepAeH aT qa6aM, qOPOM, O~u cerden at ~abam, ~orom, buradan ata binerek ben, yigitlerim ,ytire )KeTKeHqe aT qa6aM, 'OpOM! iiyg6 cetken~e at ~abam, ~orom! eve kadar ko~acaglm, yigitlerim ,AJIMaM6erreti 6aTblpra, qOPOM, Almambettey batlrga, ~orom, bahadlr Almambet'e, yigitlerim ,)Ka~bIAaH CHtiM KblJICblH Ae, qOPOM, caiildan siym kllsm de, ~orom, hediyeler hazlrlasm, yigitlerim ,

1775 aCTblHaH yrypJIan qblrbln astman uturlap ~Iglp ikramlarla kar~llasln, boyle

KeJICHH Ae, qOPOM!' kelsin de, ~orom!' s6yleyin, yigitlerim !"3KH qOPO )KYPAY ~etiT, Eki ~oro ciirdii deyt, Iki yigit ata binip,

)J(aKbln-6atira )KenH AetiT. Caklp-bayga cetti deyt. Caklp-bayin evine gitti.'AcanaYAaH acanay MantiHKHM, aTa!' 'Asalaudan asalau maliykim, ata!' "Selamunaleykiim, baba!"'33JIHKHMe canay MaJIHtiKHM, 60TOM!' 'Eelikime salau maliykim, botom !'"Aleykiimselam, evlat!"

1780 '3preH-MHHeH KeJIHnnHc, aTa, 'Erten-minen kelippis, ata, "Erkenden yola ~Iktlk biz, ata,aTKa MHHHn )KeJIHnnHc, aTa. atka minip celippis, ata. atlarl slkl siirdiik, ata.KaH °PAYHAa 33eH6H, aTa, Kan ordunda ezenbi, ata, Han tahtlnda rahat ml, ata,KanK AarblAa rnyryp6y, aTa?' kalk daglda ~iigiirbii, ata?' halk ~iikiir i~inde mi, ata?"'KaH °PAYHAa 33eH AHP, 60TOM, 'Kan ordunda ezen dir, botom, "Han tahtlnda rahat, ogullarlm,

1785KaJIK AarblAa myryp AYP, 60TOM!' kalk daglda~iigiirdiir, botom!' halk da ~iikiir i~inde, ogullarrm!"'A CytiYHqy-CytiYHqy~, aTa! 'A siiyiin~ii-siiyiin~iiii, ata! "Ben haberci geldim, ata!

Kapa-KaHAblH 6anacbl, aTa, Kara-kandrn balasl, ata, Kara Hanin oglu, ata,Ka6b1JIaH TyyraH AJIMaM6eT, aTa, Kabllan tuugan Almambet, ata, kaplan dogu~lu Almambet, ata,Kaqbln 6Hp KeJIAH KomYMa, aTa! ka~lp bir keldi ko~uma, ata! yurdumuza ka~lp geldi, ata!

1790 Kapa KOJIAYY, KeK 6Hnyy, aTa, Kara kolduu, k6k bittiiii, ata, Kara elli, mavi bitli, ata,KaH MMaM6eT KeJIreH, aTa! Kan Almambet kelgen, ata! Han Almambet geJdi, ata!

TepeM MaHac )KH6epAH, aTa, T6r6m Manas ciberdi, ata, Beni Er Manas gonderdi, ~Ita,"AJIa,.aH 6atiTan COtiCYH!" AetiT, aTa, "Aladan bay tal soysun!" deyt, ata, bir alaca klsrak kessin dedi. at,t.

"Amblprbl )Kypny )KHtiCbIH!" AetiT aTa, "A~lrgl curttu ciysrn!" deyt, ata, halkl da toplasln dedi, ata,179 5 "KeMereHH~ 6amblHa, aTa, "kemegenin ba~lna, ata, Kemege'nin ba~lna, ata,

KblpK KepMeHH KepcHfI!" AetiT, aTa, kirk kermeni kersin!" deyt, ata, kirk kazlk ~aktlrsln dedi, ata."KblpK aTKa 6etire THKCHfI!" AetiT, aTa, "kirk atka beyge tiksin!" deyt, ata, kIrk ata 6diil versin dedi, ,!t,l,"DillY )Kep~eH aT qa6aM!" AetiT, aTaM!' "o~u cerden at ~abam!" deyt, atam!' orad an buraya atla ko~acak, at,!!")J(aKbln-6ati MblHbl atiTaT: Caklp-bay mini aytat: Caklp-bay da dedi ki:

1800 'ATaH 6HP TyyraH )Kep Kat1Aa, 60TOM, 'Atan bir tuugan cer kayda, botom, "Babamn dogdugu yer neresi y~lvrum,

3He~ 6HP TyyraH eneii bir tuugan ananln dogdugu yer neresi. y,lvrum?

)Kep KatiAa,6oTOM? cer kayda,botom?KHHAHK 6HP KecKeH Kindik bir kesken G6beginin kesildigi

)KepKatiAa, 60TOM, cerkayda, botom, yer neresi, y~lvrum'!KHpH~H 6Hp )KyyraH kiriiidi bir cuugan ilk Ylkandlgrn

)Kep Kati~a, 60TOM?' cer kayda, botom?' yer neresi, oglum?AHAa 3KH yYJI atiTaT: Anda eki uul aytat: iki oglan dediler ki:

1805 'KHHAHK KeCKeH )KepJIepAI1, aTaM, 'Kindik kesken cerlerdi, atam, "G6begimizin kesildigi yeri, ata,

KHPAI1 )KyyraH )KepJIepAH, aTaM, kirdi cuugan cerlerdi, atam, kirimizin Ylkandlgl yeri, at,t,MeH 611JI6atiMHH' AetiAH AeiiT. men bilbaymin' deydi deyt. biz bilmiyoruz."

'KHHAHK KeCKeH )KepJIepH~, 60TOM, 'Kindik kesken cerleriii, botom, "G6beginin kesildigi yer, y~lvrum,KHpl1~H )KyyraH )Kepnep"1'(, 60TOM, kiriiidi cuugan cerieriii, botom, kirinin de Ylkandlgl yer, yavrum.

1810 Ke6ec 6HP TOOAbl~ 6epH )Karbl, 60TOM, Kebes bir toodlii beri cagl, botom, Kebes daglnln beri y~rnl, y~lvrllm.

lerim

56 MANAS DESTANI

Ke~HpCHn )KaTKaH K~~ 3prulllruH kefiirsip catkan kefi Erti§tin her geni§leyen geni§ irti§6alll 3ne,6oTOM. ba§ ele, botom. nehrinin ba§l, yavrum,

AnMaM6eTm~ brCKapblHa Almambettifi Iskanna Almambet'in donduran bakl§larlnaqblAa6aii, 60TOM, ~Idabay, botom, dayanamaYlp, yavrum,

Keqyn 6Hp )Kypyn ko~iip bir ciiriip 0 yerlerden g<i<;iipTyreHAY~, 60TOM- tiigondiifi, botom- gitmi§tin sen, yavrum.

anTbrMbrm ana-6alll altJml§ ala-ba§ Altml§ alaca ayglr

aiirblp yypy, 6OTOM, ayglr iliirii, botom, silriisii ile, yavrum,1815 aJrrbrMbrm Taii 6onA'3ne, 60TOM!- altJml§ tar bold'ele, botom!- altml§ tar hazlrla, yavrum!

Aubr KeCT9n ceH anrbrH, 60TOM! Am kostop sen algin, botom! Kestirip sen aI, yavrum!

Top'ana aiirbrp yypy, Tor'ala ayglr iiiirii, Dorualaca ayglr siiriisii §urada,60TOM, botom, yavrum,

anTbrMbrm Taii 6onA'3ne, 60TOM!- altJml§ tay bold'ele, botom!- altml§ tar orada, yavrum!aHbr K9CT9n ceH anrblH, 60TOM!' am kostop sen algin, botom!' Sen de oraya git aI, yavrum!

1820 )J(aKbm-6aii 3HAH K9ll1TY AeiiT, Caklp-bay endi ko§tii deyt, Caklp-bay oradan go~tii,

)Kep TYCYH9 KOHAY AeiiT. cer tiisilno kondu deyt. dilzliige kondu,anTblMbrm )Kene, MbI~ KynYH altJml§ cele, mlfi kulun altml§ iple bin kulaYI,Qbr6blpaTa 6aiinan canAbr AeiiT: ~Iblrata baylap saldl deyt: toplatJp baglattJ.)KeruMHm )Kene, Mbr~ KynYH cetimi§ cele, mlfi kulun Yetmi§ iple bin kulaYI

1825 )Kepmnere 6aiinan CaJIAbr AeuT! cergilete baylap saldl deyt! slra slra baglattJ.AOO9A9ii 31TH KbrflAbr AeiiT, DobOdoy etti klldl deyt, Tepe gibi et YIgdlrdl,K9flA9ii QblKTbr KbrnAbr AeuT, koldoy ~lktJ klldl deyt, gol gibi i~kihazlrlattl,

KeMereHH~ 6ambrHAa Kemegenifi ba§lnda Kemege'nin ba§lnaKbrpK KepMeHH KaKTbI AeuT, kirk kermeni kaktJ deyt, kIrk tane kazlk ~aktlrdl,

1830 KbrpK aTKa 6eure ruKTH AeiiT. kirk atka beyge tikti deyt. kirk ata Odill verdi.Mauac 3HAH aT QanTbl, Manas endi at ~aptJ, Derken Manas yel gibi ko§tu,Kbrn 3prumTeH 6y 'IbIKKaH KII Erti§ten bu ~Ikkan yukarl irti§'ten ~Iktl,AnMaM6eTrnH Kbln-)KHpeH Almambettin Kll-ciren Almambet'in KII-ciren'iAK-KynaAaH QbrraT AeuT, Ak-kuladan ~Igat deyt, Ak-kula'YI ge~iyor, derken

1835 K99HYH9H9P anaT AeiiT! koonilnon or alat deyt! adamakl111 ge~mi§ti!MaHaCTbrH aCTbrHa KOUO 6epeT AeiiT! Manastln astlna kayo beret deyt! Manas atJ koyuverdi!AK-Kyna KeneT apbrmTan, Ak-kula kelet an§tap, Ak-kula hlzla flrladl,MaHac Kene-r MaHac-ran, Manas kelet manastap, Manas Manas~a geliyor,MaHaCTan, ypaaH 'IaKblPAbl! manastap, uraan ~akudl! Manas nidaslm haykmyor!

1840 )J(aKblMambln KenreHAe, Caklnda§lp kelgende, Yakla§lp gelince6y qaKaHbrM 6aii6HtJe bu <;akanlm baybi~e annesi <;akamm baybi~e,aCTbrHaH YTypnan qblrbln KenJ1T AeuT. astlnan uturlap ~Iglp kelet deyt. sevin~le kar§llamaya ~Iktl.AnMaM6eTTH K9peT AeuT, Almambetti korot deyt, Oerken Almambet'i gordil.AnMaM6eT aTTaH TymTY AeiiT, Almambet attan tii§tii deyt, Almambet atlndan indi.

1845 MaHac-Ta Tym9 KanAbl AeuT. Manas-ta tii§o kaldl deyt. Manas da attan inmi§ti.qaKaHblMHblH KaTbrn <;akammmn katlp <;akammln katJllp

KanraH aK 3M'IeK, kalgan ak em~ek, kalan ak memesindenaa CYTT9p 6auAa 6onAY AeHT, aa siittor bayda boldu deyt, sevincinden silt gelmi§ti,THpKHpen arbln TYPAY AeHT. tirkirep aglp turdu dtyt. §lpU §lpU aklyordu.AHAaH AnMaM6eT 6aTblp auTTbr AeHT: Andan Almambet batu ayttl deyt: Almambet hemen dedi ki:

1850 '3HeKe~HHH aK 3M'IeK 'Enekefinin ak em~ek ..Annenin ak memesindenarbm TYpaT, MaHac-KaH! aglp turat, Manas-kan! silt aklyor Manas Han!BHP 3MqerHH ceH 3MrHH, Bir em~egin sen emgin, Bir memesinden sen git em,6Hp 3MqerHH MeH 3MeuH! bir em~egin men emeyn! bir memesinden hen emeyim!BenHMAH KbrHAau 6yynauH! Belimdi klnday buulayn! Belimi slkl baglayaYlm!

1855 )J(aKbln-6aiiAaH TYyaHH! Caklp-baydan tuuayn! Caklp-bay'dan dogaYlm!CeHH-MHHeH 6HP Seni-minen bir Senin karde§in

TYyraH aAaM 6onaHH!' tuugan adam bolayn!' olaYlm!"BHp 3MtJerHH AnMaM6eT 3MAH AeHT, Bir em~egin Almambet emdi deyt, Almambet bir memeden emdi,

,ALMAMBET'tN MUSLUMANOLUP K6K~6'YO TERK ETMESt 57

bir em~egin Manas emdi deyt! Manas obiiriinden emdi!Emi iiyiino bardl deyt, Derk~n evine girdiler.clrgap-kulap callI deyt- i~tiler, tiirkii soylediler,Manas-minen Almambet Manas ile Almambetokoo bir tuugan adam boldu deyt! ikisi karde§ oldular.

6HP 3MqerHH MaHaC 3MAH AetiT!

3MH YHYHe 6apAbl AetiT,

1860 )f(blpran-Kynan )f(aTTbl AetiT-

MaHac-MHHeH AnMaM6eT

eKee 6p TYyraH ~aM 6on}J.y AeHT!

iI'f!Ii Ii' I'~ c I.. Ii,

M!:~,,:J 1tfJ,'1:

'i;1

'./1'

l'

1 MaHac MaHaC OOnrOHAO,

MaHac aTKa KOHroHAO,

antJaiibIn aTKa MHHreHAe,

anbicKa canap )J(ypreHAe,

5 6y AYHOOHY KopKyrKaH,

neHAeHHH 6apbIH KopKYTKaH-HtJepHHe aIU KoiirOH

AK-n~bIIUa AereHreIUyra MaHac 6aIU KOMrOH.

EaCTblpraH )J(onYH Koona6aH,1 0 Ken ypYIUyn )J(oona6aii,

AK-naAblIUa 3JIAepHHeHtJepHHe aIU KOMAY,

AK-n~bIIUa AereHre6aTbIp MaHac 6aIU KOHAY,

15 KeIUeHe 6yyraH 6enooJIAY,

AK-n~bIIUa 3nHHe

6aTbip MaHac 3n 6oJIAY-

6YMpraH A33MHH )J(yrynTYP,6ap MaHac TyrynTYp.

20 'AK-KynaHbIH OOCYH )J(aHraMbIH,

TYHAYKTYH )J(a6YYHHaH3a-MHHeH TYpTKeMYH,

3IUHrHHHH 3~cecHH

KblnbIIU-MHHeH 6ynraMbIH,

25 TaIUTaH COKKOH KoprOHYH

TaKblp KbInbln anraMbIH,

KYMAaH KbInraH KoprOHYH

tJyn-tJY~KyptJaK KbinraMbIH!

KapKapanyy 6y KblCblH

30 KapMan on)J(o KbInraMblH,

atJ-6HneKTeH anraMbIH,

aT Ke-ryHe canraMbIH!'

q Y nAypereH,1lI ypIUYTTY

6aTbip MaHac YPKYTTY!

35 EynYTTYH )J(aHAaH 6YP~bl,

aman OpOH tJapblcblH

aTblp MaHac CYP~bl.

AK COOT KHHce, )J(e~ 6onAY-

AK-n~bIIUa AereHH4 0 MaHac-MHHeH Te~ oonAY!

AK-Kyna MHHHn )J(enreH )J(OK,

MaHac OpYCTY )J(oonan KenreH )J(OK!

MANAS DESTANI60

I::

;,

T06yptlaK YPYH Ht1PAH, Tobur~ak iiriin iyrdi, Bir ~ok siiriiler toplandl,OpYCTaH 6eJIeK 6y JKypTTY Orustan bolok bu curttu Rus'tan b~ka milletler hep,

45 MaHac Ke~eIlIHHe KHt1PAH. Manas kefie§ine kiyrdi. Manas'm hiikmiine girdi,AK Ae6e tlbIrbin Talli YPAY, Ak clabo ~lglp t~ urdu, Ak daga ~lkIp ahdetti.OpYCTaH 6eJIeK 6y JKYPry Orustan bolok bu curtu Rus'tan ba§ka hep milletlerMaHacKa KeJIHn 6aIlI YPAY. Manaska kelip b~ urdu. Manas'a gelip ba§ vurdu.llIaKCbI JKepAe 6aAaM JKOK: -5akSI cerde badam cok: Bu steplerde badem yok,

5 0 MaHacKa Kat1pbIn at1Tap aAaM JKOK. Manaska kaynp aytar adam cok. Manas'a ~lkacak adam yok.

)KOJIot1AY JKOJIAO TalliTaraH, Coloydu coldo t~tagan, Coloy'u yolda yenerekKbI6bIparaH JKaHAbI 6aIIITaraH, kIbIragan candl b~tagan, halkIn i~ine girdi.KbITat1AbIH KbIp MYPYHAYY Ko~yp6at1 Kltaydm kIf murunduu Kofiurbay <;inlinin ince burunlu Konur-bay'mlKbIpKa cai1AbI~ 6y MaHac, kIrka saydlfi bu Manas, kIII~la devirdin, Manas.

5 5 CapTTbIH JKypryH canbIpAbI~, Sarttm curtun sapIrdlfi, Sart'm yurdunu ~ignedin,Kantla JKypryH KatlbIPAbI~, Kal~a curtun ka~IrdIfi, Kal~a kavmini ka~lrdm,KbI3blJ1-6aIlI JKypTYH KbIt1HaAbI~, K1zIl-b~ curtun kIynadlfi, KIZIl-ba§'1 inlettin,AK-naAbliliara 6apbIn CHt1JIa,I\bI~! Ak-padI§aga banp siyladIfi! Ak-padI§a'ya hediye eyledin!AK aca6a KbI3b1JI ryy, Ak asaba kIzIl tuu, Ak direkli kIzIl tuglin

60 aK JKeJIemH aIlrraraH, ak celegin ~tagan, iizerinden ak bayrak yiikseldi,

KbIpK tlOpOHY 6aIlITaraH, kIrk ~oronu ba§tagan, kIrk yigidi gotiiriipAJKbI6at1 tlOpOHY at1KbIpraH, AcIbay ~oronu aykIrgan, Aclbay yigide emrettin,AnMaM6eTHH IIIaKblpraH- Almambetin §akIrgan- Almambet'e seslendin,KblJ1bItlbI 6ap 6HJIeKTe, kIlI~I bar bilekte, kIllcm var elinde,

6 5 MaHaCTbI~ 6aTbIpJIbIrbI JKypeKTe ManastIfi batIrllgl ciirokto Manas, erligi var yiireginde.

JKYTKYHreHAe JKypery ciitkiingondo ciirogii Yiirekleri kuvvetlendi,KbIpK tlOpO IIIblMaHraHAa 6HJIem! kIrk ~oro §Imanganda bilegi! kIrk yigit kollan slvadl,

KapKapaHbIH KapacbI, Karkaramn karasl, turna ku§unun karasl,Ayt1YM aJIbInTbIH capacbI, diiyiim allptIn saraSI, gii~liilerin kuvvetlisi,

70 anbin nap Ke~eIlI TannaraH, allp par kefie§ tappagan, alpler §a§mp kalml§tl,MaHacKa KaHpbI KaMtlbI tlannaraH! Manaska kayn kam~1 ~appagan! artlk Manas'a kam~1 kaldlramadl.

AprbIMaK MHHce, JKeJIMereH, Arglmak minse, celmegen, Ata bindi ise atI yiiriimedi6aTblp MaHacTbIH aJ]AbIHa batIr ManastIn aldma Er Manas'm kar§lsmaTyypa aAaM KeJIMereH- tuura adam kelmegen- bir daha kimse ~Ikamadl,

7 5 at1AbI~bIHaH aH KopYKKaH, aydIfiman ay korukkan, aydmmdan ay korktu,

KYJIne~YHeH KYH KopYKKaH! kiilpi)fiiinon kiln korukkan! I§lgmdan giin korktu,At1 6YJIyrKa cHHHraH, Ay bulutka siyngan, ay bulutlara saklandl,KYH 6YJIyrKa cHt1HraH! kiln bulutka siyngan! giine§ buluta slgmdl!MHHreH aTbI AK-KYJIa, Mingen atI Ak-kula, bindigi at Ak-kula,

80 KHt1reH TOHY AK-Ky6e: kiygen tonu Ak-kiibo: giydigi zlrh ak ZlrhtIr,AK-KYJIara aT JKemet1T, Ak-kulaga at cetpeyt, Ak-kulasma at yeti~mel,AK-Ky6ere OK eTneHT! Ak-kiioogo ok otpoyt! zlrhma hi~ ok i§lemez,KarblJ1an MHHreH Kapa-Kep, KagIlap mingen Kara-ker, kara atIna binince

6acTbIpraH JKOJIY Kapa JKep! bastIrgan colu kara cer! yer yiizii simsiyah olur!8 5 MaHac MaHac OOJIroHY, Manas Manas bolgonu, Manas Manas olall,

MaHac aTKa KoHroHY, manas atka kongonu, Manas ata konalI,AK-KYJIara aT JKemet1T, Ak-kulaga at cetpeyt, Ak-kulasma at yeti§mez,AK-Ky6ere OK eTnet1T! Ak-kiioogo ok otpayt! zIrhma hi~ ok i§lemez!ATKa MHHAH~, 3p MaHac, Atka mindifi, Er Manas, Ata bindin, Er Manas,

90 'EaCTbIpraH JKOJIYH KOOJIat1H!' Aen, 'BastIrgan colun koolayn!' dep, "Yoluma gideyim!" dedin,'3p KeKtleHY JKOOJIat1H!' Aen, 'Er Kok~onii coolayn!1 dep, "Kok~o ile vuru§aYlm!" dedin,'AK-JKOJIOOpC tlanaMbIH!' Aen, 'Ak-colbors ~alamm!' dep, "Ak kaplam yakallyaYlm!" dedin,'KeKtleHYH KeK ananyy Ken JKblJIKbI 'Kok<;:oniin kok alaluu kop cllkl "Kok<;:o'niin kok alaca siiriisiiniiJKat1Aa blJ100 KblJ1aMbIH! cayda 1100 kllamm! yaz giiniinde buraYlm!

95 QbI6bIparaH KYJIYHYH <;Iblragan kulunun Tay siiriilerinicyyra KHt1pHn KeJIeMHH! suuga kiyrip kelemin! su ba~ma siirdiireyim!

MANAS 'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi-5i61

Y'lOl

A3bIHaraH aMrbIpbIH Azmagan aygIrln AZlll ayglr ki§netmesinden,a~ra caJIbln aJIaMbIH! anga sallp alamm! canavar izleri bulaYlm!IIIbI~KbInaraH 633HI1 -51nkllagan beeni Aglayan klsrak ki§nemesinden

100 opycaK caan KeneMI1H! orusak saap kelemin! tay yokken silt sagaYIm,)Keprenen KenreH KeKqeHYH Cergelep kelgen Kok~ontin konup gelen Kok~o'ytixeKe caMbIn aJIaMbIH! ceke saYlp aIamm! tek ba§lma yere vuraYlm,TOHYH TOH KbInaMbIH, Tonun ton kl1amm, elbiselerini giyeyim,aTbIH bInoo KbInaMbIH, atm 1100 kllamm, atlna ytik ytikleteyim,

105 a3bIrbIH aTKa TapTaMbIH! azlgln atka tartamln! azlglm atlma vereyim!

AiiTbIHAa Kype~qyneM KynyrYH Aytmda Ktiron~tiloy ktilligtin Ytiriik atl Ktir6n~ii'ytiAK-naMIllara aJIbln TapTaMblH, Ak-pay§aga allp tartamm, Ak-padl§a'ya hediye edeyim,aT xyreH~y TapTaMbIH! at ctigondti tartamm! mallm mtilkiinii alaYlm,

AK-n~bIIlla amaHbI-MI1HeH 6onoMYH! Ak-padl§a aytkam-minen bolomun!Ak-padl§a'mn dedigini yapaYlm.110 )KapKbIparaH xaMa 6ap- Carklragan cayda bar- Yazm giine§ giizel parlar,

AK-n~bIIlla Maa Ke~eIll aMTKaH co~, Ak-padl§a maa kene§ aytkan son, Ak-padI§a benimle gorii§ttigtine goreMaa KaMpbln Ken KaMa 6ap? maa kaynp kep kayda bar? bana artIk kim karl§abilir?

AMaraHbIM apKaJI, Kynxa, KI1MK TI1P, Andagamm arkal, kulca, kiyk tir, Avladlglm argal, dag ko~u, geyikdir,AK-n~l1illa Ana-Too~aH 611MK TI1p. Ak-padi§a Ala-toodan biyk tir. Ak-padl§a Ala-dag'dan biiytiktiir.

115 AK-n~I1Illa Ke~eIll amaH co~, Ak-padi§a kene§ aytkan son, Ak-padl§a benimle gorii§ttigtine goreMaHaCKa KaMqbI Manaska kam~1 Manas'a kam~1 ~arpacak

qa6ap KI1IllI1 KaMa 6ap. ~abar ki§i kayda bar. ki§i nerede var?AK-Kyna aTbIM TOK 60nroH: Ak-kula atIm tok bolgon: Ak-kula atlm doyduAK-n~bIIlla-MeH apKaJIan TYpraH co~, Ak-padl§a-men arkalap turgan son, Ak-pad.§a bana arka olduk~aMaa YPYIllap KI1IllI1 XOK 6onroH- maa uru§ar ki§i cok bolgon- benimle vuru§acak ki§i yok artlk,

120 6aTbIp MaHac apKacbI! batlr Manas arkasl! ben, bahadlr Manas,"Kap xaCTaHbln Man TanTbIM, "Kar cas tamp mal tapum, karll daglarda yaup mal buldum,KaHbIKeM xbIpr~bI KepcYH!" ~en, Kamkey clrgaldl korstin!" dep, Kamkey mesut ya§asln diye,"Myc xaCTaHbln Man TanTbIM, "Mus castamp mal tapum, buzlu yama~lara yaup mal buldum,

6YKapaM xbIpran XypCYH!" ~en, bukaram clrgap ctirstin!" dep, fukaram mesut ya§asln diye,125 "KbISlnyy xep~eH XbInKbI aMblM, "klyaIuu cerden Cl1kl aldlm, kayalardan at stiriisti aldlm,

'KbIpK qOPOM xbIpran XYPCYH!" ~en- kirk ~orom clrgap ctirstin!" dep- kirk yigidim de mesut olsun diye.Anbln XI1Mnbln KenreMe, Allp ciyllp kelgende, Alpler toplamp gelince6aIllbIH KOM~OM KeCeMI1H, ba§m koydoy kesemin, ba§ml koyun gibi keserim ben,KaHbIH Kapa cyy~aM TeKeMYH! kamn kara suuday tokomtin! kanlarml sular gibi aklurlm,

130 TOHYH TOHro KbInaMbIH, Tonun tongo kl1amm, giyimlerini giyerim,aTblH bInoo KbInaMbIH! ann 1100 kl1amln! atlarma ytik vururum.

KapKapaJIYY KbICTapbIH Karkaraluu klstann Ba§1 sorgu~lu klzlarlmaq 611neKTeH aJIaMbIH, a~ bilekten alamlR, ince bileklerinden tutanm,onxo anbln KeneMI1H! olco allp kelemin! yurda esir gottiriirtim.

135 AnMaM6eTTeM qOPOMO, Almambettey ~oromo, Yigidim Almambet'eaa cooraT 6epeMI1H! aa soogat beremin! verir, hediye ederim!KeKqe Ken ana XbInKbI 6ap, Kok~o kop ala Cl1kl bar, Kok~o'ntin kula au ~ok,XI1Mn Tepl1n aM~MbIM, ciyp terip aydadlm, hepsini yakaladlm ben,XI16eKTeH KbInraH XenKaCI1H cibekten kllgan celkasin ipekten tay yularlnl

140 KaHXbIraMa 6aMnaH~bIM, kancigama baylandlm, egerime bagladlm,KeTYHeH Kyyn KenreH KeKqeHY kotiinon kuup kelgen Kok~onii arkamdan gelen Kok~o'yeTocyn Typyn caMraMbIH!' tosup turup saygamln!' kar§1 ~Iklp vuru§urum!"~bIH~arbI K ype~qy Aldlndagl Kiir6ii~ti Alunda au Kiiron~tiKeKqe Ken~11 KeTYHeH, Kok~o keldi kotiinon, Kok~o arkaslndan geldi,

145 6y MaHacTbI qaKbIpaT: bu Manasu ~aklrat: Er Manasl ~aglrdl:'AM~araH XbInKbI~ anTbI caR 'Aydagan cl1k1n aID san "Aldlgm aID at stiriisii ileTe~ apaJIra KoHony! ten aralga konolu! diizliik yere konallm,Te~ 6enYIllY aJIaJIbl! Ten bolli§ii alall! bOlii§iip ran yarlya alallm!KyyraH xbInKbI~ XeTI1 caH Kuugan cllklii ceti san Aldlgln yedi at siiriisii ile

MANAS DESTANI62

tefi aralgakonolu!Tefi b6l6§ii alall!Tokson torn corgo bar,toroofia b616k al!Altlml§ ala corgo bar,ak-sakalduu atafia bOl6k al!Cetimi§ ala corgo bar,cen ayagm algIn,toroofia b6l6k al!'Manas K6kc;:6 mInI aytat:'Ok6miistiin biir6miis,biir6miis kalbayll.

Tiiptii bolboymun!Men aralga konboymun,tefi b6lii§ii albaymm,tiiptii saa berbeymin!Allfi kelse, allp kan!Allfi cetpese, kofi§uy ittey

kafi§llay turup kal!''Mal iic;:iin 6lg6n it, Manas,mal iic;:iin 6k6 61g61ii!On eki diirm6t k6t6rg6not <;lgar kara mlltlktl6s kolufia bereyin!Koc;:uu§tap oktu kuyup al!Tabaktap dan sallp al!Alakanday ak t6§iim

anday aC;:lp bereyin!Mlltlk-minen atlb-bak!Meni atlp 6ltiirs6fi,bu cllklmdl aydap kel!Oltiir'albay sen tursafi,

zorlugufia bolboymun!'Aa Manas ayttl deyt:'Tipti seni korukpaymm

saYI§kamn saYI§kan,atl§kamn atl§kan,uru§kamn uru§kan,6l6r-6Igiic;:6 karma§amln,mlltlk-minen atl§amln,

klllc;:-minen <;abl§amln!Atl§safida korukpaymm,c;:abl§safida korukpaymm!Ke§ene buugan belim bar,kiygen kiib6 tonum bar!'Ak-kulaga mindi, deydi,Ak-kiib6siin kiydi, deydiattanlp C;:lktl bu Manas.Aydar-kan uulu Er K6kc;:6Kiir6fic;:ii atln mindi, deydi,kulgun tonun kiydi, deydi.Bu caktan C;:lktl Er K6kc;:6,bu caktan C;:lktl ErManas,6k66 keldi mafidayla§lp,

15 0 Te~ apanra KoHony!Te~ 6eneIIIY ananbl!

TOKCOH TOPy )KOprO 6ap,TopOO~a 6eneK an!

AnTblMblIII ana )Kopro 6ap,

155 aK-caKaJJ.nYY aTa~a 6eneK an!

)l(eTJtMJtIII ana )Kopro 6ap,

)KeH aSlrblH anrblH,

Topoo~a 6eneK an!'

MaHac KeKtJe MblHbl aHTaT:

160 '6eKeMYCTYH 6ypeMYc,6ypeMYc Kan6aHnbl.

TyuTY 6on6oHMYH!MeH apanra KOHOOHMYH,

Te~ 6enYIIIY an6aHMblH,16 5 TYUTY caa 6ep6eHMJtH!

Anbl~ Kence, anbln KaH!

Anbl~ )Kemece, KO~IIIYH JtTTeH

Ka~IIIblnaH Typyn Kan!''Man ytJYH enreH JtT, MaHac,

Man ytJYH eKe enreny!

170 OH 3KJt AypMeT KeTepreH

OT tJblrap Kapa MblnTblKTbl

ec Kony~a 6epeHJtH!

KotJYYIIITau OKTY KYIOU an!Ta6aKTau Aapbl can bin an!

175 AnaKaHAaH aK TeIIIYM

aHAaH atJbln 6epeHJtH!

MblnTbIK-MJtHeH aTbI6-6aK!

MeHJt aTbln enTypce~,

6y )KblnKblMAbl aHAan Ken!

180 6nTyp'an6aH ceH rypca~,

30pnyry~a oon6oHMYH!'AA MaHac aHTTbl AeHT:

'TJtnTJt ceHJt KopYKnaHMblH

caHblIIIKaHblH caHbllllKaH,

185 aTblIIIKaHblH aTblIllKaH,

YPYIIIKaHblH YPYIllKaH,

enep-enrYlJe KapMalllaMblH,MblnTbIK-MJtHeH aTbllllaMblH,

KblnbllJ-MJtHeH tJa6bllllaMblH!

190 ATblIIICalU{a KopYKnaHMbIH,

lJa6bllllcalU{a KopYKnaHMbIH!KellleHe 6yyraH 6enJtM 6ap,

KJtHreH Ky6e TOHYM 6ap!'

AK-Kynara MJtRAJt, AeHAH,195 AK-Ky6eCYH KJtHAJt, AeHAJt

aTTaHbln lJblKTbl 6y MaHac.

AHAap-KaH yyny 3p KeKlJeK ype~tJy aTblH MJtHAH, AeHJ:lH,

KynrYH TOHYH KJtHAH, AeHAH.200 bY )KaKTaH lJblKTbl 3p KeKlJe,

6y )KaKTaH tJblKTbl 3p MaHac,

eKee KenAH MalU{aHnalllbln,

duzllik yere konallm,bolli§up yarl yarlya alallm!Doksan doru yuri.ik var,onlarm hepsini sen at!Altml§ yfuuk daha var,bunu ak sakalll babana pay al!Yetmi§ ala yuri.ik daha var,bunlar da senin olsunlar,bunu da hep sen al!"Manas Kok~o'ye dedi ki;"ikimizdenbiri ya§aYlp,oburi.i §imdi olmeli.Ben senin fikrinde degilim,

ban§maYI du§unemem,mall payla§maYI du§unemem,sana bir §ey veremem!Kuvvetliysen hepsini at!Alamazsan kopek gibi

geber kal!""Mal i~in olen kopek Manas,mal i~in ikimiz de geberelim!On iki kur§un dayamr

ate§ler sa~an tiifegimial eline hen vereyim!iki avu~ kuf§un al koy!Bir ol~u de sa~ma koy!Ak gogsumu bir el kadara~lp sana hazlrlaYlm!Tufegin ile ~ek de vur!Vurup oldfuebilirsensuri.ilerimi at gotiir!Fakat beni olduremezsenbu hakarete katlanmam!"Manas ona dedi ki:"Senden artlk korkum yoktur,

vuru§allm, vuru§allm,tiifek atl§allm, atl§allm,

gfue§elim, gfue§elim,olene kadar bogu§allm,tiifek ile vuracaglm,klll~ ile vuracaglm!Benim kltl~tan korkum yok,vuru§madan korkum yok!Kemerle bogulmu§ belim var,arkama giydigim zuhlm var."Manas Ak-kulaslna hindi,ak zuhl da giyindi,atma atladl Manas.Aydar Han'ln oglu Kok~oatl Kfuon~u'ye hindi,deri elbiseyi giydi.Kok~o ortaya tirladl,Manas ok gibi saldlrdl,biri birine ge~tiler,

MANAS 'IN EVLENMESi, OLOMO VE YENiDEN DiRiLi-5i63

I:i;

lit

~~

."I':~.lIJ

"

cYYJIecneii Ce3YH TaMaiiJIaIllbln. siiiilospoy soziin tandayla§lp. bir tek soz soyle§mediler.8Kee KeJIAH JKaHaIlla- Okoo keldi cana§a- ikisi kar§lla§ml§tl

205 AJIMaJIbl-TOO aJIaIlla!- Almall-too al3§a!- Almall-dag'ln yamnda!JKaKaCblHa KapMaIllTbl, cakasma karma§tl, Yakalarmdan tutarak

epAe cypen KeTTH, AeiiAH, ordo siirop ketti, deydi, yukan dogru ~eki§tiler,blJIAHii cypen Ke1TH, AeiiAH. Ildiy siirop ketti, deydi. 3§agl dogru ~eki§tiler.COMO KeKqe JKaJIblHaT: Sofido Kok~o calmat: Sonunda yalvararak Kok~o dedi ki

210 'Koiio 6epmH JKaKaMAbl! 'Koyo bergin cakamdl! "Koyuver artlk yakaml,

8PAe cypen 6apAbl~ ceH, Ordo siirop bardlfi sen, yukan dogru ezdin beniblJIAJfii cypen 6apAbl~ ceH, Ildiy siirop bardlfi sen, a§agl dogru siiriikledin,JKblJIKblMAbl miin aJIAbl~ ceH, cIlklmdl tiyp aldlfi sen, siiriilerimi aldm sen,KblpK qOPOHY KbIPAbl~ ceH!- kirk ~oronu kIrdlfi sen!- kIrk yigidimi aldln sen!

215 Kai1Hbl-MJfHeH KaIllTaIllbln, Kaym-minen k3§ta§lp, Kaymm ile sava§lpKaTbIH-MJfHeH ypYIllyn- katm-minen uru§up- kanm ile vuTu§tun!"KaHbIKKaHbl~ JKaCCbIH!" Aen, "Kamkkamfi cassIn!" dep, "Hiddetini yatl§tlr!" dedim,"EJfp aqyYMY 6accblH!" Aen, "Bir a~uufidu bassIn!" dep, "Nefretini bastlr!" dedim,caa Kai1pa KaMqbl qanTblM6bl, saa kayra kam~l ~aptlmbl, sana kam~lm ml dokundll?

220 Karyy Kenm aiiTTblM6bl? katuu kepti ayttlmbl? Katl bir soz mil soyleditfl'?Koiio 6eprJfH JKaKaMAbl! Koyo bergin cakamdl! Gel koyuver §u yakallll,

CeH-Ae eAeMJf 3p MaHac! Sen-de edemi Er Manas! sen her zaman Er Manas'sln!MeH-Ae eAeMJf 3p KeKqe! Men-de edemi Er Kok~o! Ben de Er Kok~o'ylim daim!HTTeii 60JIyn YPYIllyn, Ittey bolup uru§up, Kopek gibi bogu~ursak,

225 KYJIAai1 60JIyn JKYJIYIllyn, kulday bolup culu§up, kale gibi dogii§iirsek,JKaMaH arryy 60JI60i1JIY? caman attuu bolboylu? adlmlz fenaya ~Ikmaz ml?

8KeMYCTY~ 6ypeMYc Okomiistiifi biiromiis ikimizden biri mutlakMaJI yqYH eJIMeK 60JIAYK! mal ii~iin olmok bolduk! biT mal i~in olmeli mi?"Koi1! Koi1!" AeceM, 60JI60AY~, "Koy! Koy!" desem, bolbodun, Blrak, dedim, blrakmadm,

230 MeHJf~ mJIJfMHAH aJI63Abl~!' menifi tilimidi albadlfi!' sozlerimi dinlemedin."OH 3KJf AypMeT KeTepreH On eki diirmot kotorgon On iki kur§un dayananOT qblrap Kapa MblJITblKTbl ot ~Igar kara mIluktl ate§ sa~an tiifeginiMaHaCTblH KOJIYHa 6epAH AeiiT, Manastm koluna berdi deyt, Manas'in eline verdi,Ta6aKTan Aapbl CaJIAbl AeiiT, tabaktap dan saldl deyt, bir ol~ii de sa~ma koydu,

235 KOqyYIllTan orYH KyiiAY AeiiT. ko~uu§tap ogun kuydu deyt. iki avu~ da kur§un koydu.

"Tapc!" AeAJfpe 6Hp KOMY! "Tars!" dedire bir koydu! Pat! diye tiifegi bo§alttl.KeKqeHYH aTbl K ype~qy Kok~oniin atl Kiiron~ii Kok~o'niin atl Koron~ii

6y KeKqeHY KeTepyn bu Kok~onii kotoriip Kok~o'yii havaya kaldlrdl,KeK TYTYH 60JIyn Ky6YJIAY! kok tiitiin bolup kubuldu! Kok~o mavi dllman oldu,

240 MblHAaii KeKqe )KypreH )KOK, Mmday Kok~o ciirgon cok, Kok~o gozlerden gaip oldu!MblJITblrbl 6y KeKqeHY TJfiireH )KOK! mlltlgl bu Kok~onii tiygen cok! KuT§un ana degmemi§ti,MaMaiiblHAa KeK'1e rypaT KaTKblpbln: Mandaymda Kok~o turat katklnp: Kok~o giilerek kar§lsma ~Iktl:'OT qblrap Kapa MblJITblKTbl 'Of ~Igar kara mIltlktl "Ver §U ate§ sa~an tiitegi.MeHJfH KOJIYMa 6ep! menin koluma her! bir de ben ate§ edeyim!

245 TaMaKTan Aapbl CaJIaiiblH Tamaktap dan salaym Ben de i~ine sa~ma koyup

KOqyYIllTan orYH KysriiblH! k~uu§tapogun kuyaYln! iki avu~ kuT§un koyaYlm!Ta6blJIra 6YTaK 60JI, MaHac! TabIlga butak bol, Manas! Tabllga dall 01, Manas!

TaTYY 60JIyn Typyn 6ep, MaHac! Tatuu bolup turup her, Manas! Orada dimdik dur, Manas!MeH ceHH Tapc Te~ aTaiiblH! Men seni tars ten ataYln! Bir atl§ta seni vuraYlm!

250 DeK TOn'1YJIan TOnqYMY, Bek toPl;:ulap toPl;:undu, Diigmelerini iyi ilikle.6eK ynqYJIen ynqYMY, bek iip~iilop iip~iifidii, baglanm slkl bagla,

aJKaJIAblH ory miireHAe, acaldm ogu tiygende, ecelin oku degerseTOKToryn TyprYH, AK-Kyfill! toktotup turgun. Ak-kiibo! ak zlrhln onu tutsun!AqblK JKepre KaJI6aChlll~ A~lk cerge kalbasm! A~lk bir yerin kalmasm!

255 Ory JKa~blJIbln CaJI6aCb1H! Ogu cafiIllp salbasm! Ok yamllp dalmasln!MaHac, MaHac, eJIOOrYH!' Manas, Manas;olbOgiin!' Manas, Manas olmesin."

~"'i1!~

; "7'.~C'

64 MANAS DESTANI

~'(!1;j

.~,

II~"..

~

KeKqe "Tapc!" KOlOn 6Jfp aTrbl, AeHT! KokCt'o "Tars!" koyup bir attl, deyt! XokCt'o "giiiim!" diye tiifegi bo§alth,MaHacTblH )((yperYH TJfHAJf, AeHT! ManastJn ciirogiin tiydi, deyt! Manas]n yiiregine degdi,OIIlY MJfHreH AK-Kyna O§u mingen Ak-kula bindigi Ak-kula

260 KeTepyn anbln KalIlTbI, AeHT. kotoriip allp ka§tJ, deyt. kaCt'lp oradan gitti.KeKqe KeTYHeH qaKblpaT: KokCt'o kotiinon Ct'aklrat: KokCt'o arkasmdan baglrdl:'3pJf )((a~rblC ceH 3Ae~, MaHac, 'Eri cafigls sen edefi, Manas, "Sen tek er idin Manas,aTaMHblH )((~rblC MeH 3AeM, MaHac! atamrnn CafiglS men edem, Manas! hen de babamm tek oglu idim, ~.~-CeH )((a~rblC-Ta MeH )((a~rbIC-Ta MaHac, Sen cafigls-ta men cafigls-ta ManasJJen tekim, sen teksin, Manas,

265 eKe6YCTeH )((afl.rblC, MaHac- okobiisten cafigls, Manas- ikimizden biri oliir, Manas,

Kapoon KepreH 6y KOCYM, MaHac, karool korgon bu kosiim, Manas, iyi ni§an altr goziim, Manas,Kaqbm Kecce~ He oonlJ.y, MaHac? kaCt'lp kessefi ne boldu, Manas? kaCt'lp gitsen olmaz mlydl, Manas?

Mallia TaPTKaH 6y KonYM Ma§a tartkan bu kolum Tetigi elimle Ct'ektim, Manas,

6aUnaHbln Kanca~ He OOJll1.Y, MaHac? baylanlp kalsafi ne boldu, Manas? niCt'in baglarnp kaldm sanki, Manas?270 1:IblHbl AereH qblHblM 6ap, ~ml degen Ct'mlm bar, ~ini denilen bir kasem var,

qJfH JfHnereH AapblM 6ap- Ct'iy iylegen danm bar- kasemde giizel bir ilaclm var,enreH )((aHAbl TJfprJfCKeH, olgon candl tirgisken, oliiyii diriltir bu ilaCt',eqKeH orry TaMbiCKaH, oCt'kon ottu tamlskan, sonmii§ ate§i alevlendirir,aK 6aKTara opon anraH capblH 6ap, ak baktaga orop algan sarIn bar, pamukta saklt bir otum var,

275 aK 6aKTara opon anraH AapblM 6ap: ak baktaga orop algan danm bar: pamukta saklt bir ilaclm var,

JfqJfH.neH 33Jfn 6epeHJfH, iCt'ifiden ezip rereyin, ezip sana iCt'ireyim,TbllllblH.naH Aapbl CYPWHYH! tJ§lfidan dan siirtoyiin! viicuduna da siireyim!AHKTbJpbln KOHO 6epeHH! AyktJnp kayo bereyn! Seni iyile§tireyim!)J(OJI.QO ooA'enyn KanaCbIH, MaHac!' Coldo bQd'oliip kalasm, Manas!' Yoksa yollarda kaltrsm, Manas!"

280 OlllY )((apanyy 6onAY 6y MaHac, O§u caraluu boldu bu Manas, Aglr yaralt Er Manas

'AnAa!' Aen aTKa MJfHreHJf, 'AIda!' dep atka mingeni, Allah deyip atJna atladl,anblcKa canap )((ypreHY: allska sapar ciirgonii: atJrn uzaklara siirdii:)((acaTKaH KYAaH )((apblHAa, casatkan Kuday cannda, yaratan Allah'a slgmdl,AK-na,nbllIla ~apblH.Qa. Ak-padt§a bannda. Ak-padl§a'rnn huzuruna Ct'lktl.

285 "'KYAaU, KYAaU!" AereH.QeH "'Kuday, kuday!" degenden ""Allah, Allah!" demekten.

KYAaH MeH-Ae Aeqy 3AeM- Kuday men-de d<><;:ii edem- kendimi Allah sanml§tlm.KYAaH 6eneK ryp6aU6b1?' Kuday bolok turbaybl?' Allah her §eyin iistiinde degil mi?"

KYAaU Aa 36ec 6y MaHac, Kuday da ebes bu Manas, Er Manas Allah degildi, elbet.

KYAaUAbI anAbl oocYHa. Kudaydl aldl oosuna. yalvanp Allahi Ct'aglrdl.290 "'Ko)((o, Ko)((o!" AereHAeH "'Koco, Koco!" degenden ""Ey Allahlm, Allahlm!" demekten

KYAaH MeH-Ae Aeqy 3AeM- Kuday men-de d<><;:ii edem- kendimi Allah sanml§tJm,A KYAaHblM, a KO)((OM, A KudaYlm, a Kocom. Allahlm, biiyiik Allahlm,aMaHaTKa ca6blp KOH! amanatka sablr koy! emanet carnma sablr ver!

AHrblp )((aaK, Kapa TJfn, Aygu caak, kara til, Aygu yanaklt kara dilli,295 aHKblpraHbl )((On6opcTOH aykugarn colborstoy kaplan gibi oogiiren

A)((bl6aU ~e. KaHreHH? Aclbay de, kanteyn? Aclbay, soyle ne yapaYlm?

KaqblpraHbl Ka6naH.QaH Kac;:ugarn kablanday Yagmacl bir slrtlan gibiAnMaM6eT Te, KaHTeUH? Almambet te, kanteyn? Almambet, soyle ne yapaYlm?

Kapa~rbI~a Ka6blp-Ky6yp )((yrypreH Karafiglda kabu-kubur ciigiirgon Kara gecede ko§arken300 KapcaKTblH JfCJfH )((a~bm6ac karsaktJn isin cafillbas bozku tilkisinin izini kaCt'umayan

KaMaH, )J(oUnyp, 3KJf yyn! Kaman, Coypur. eki uul! Kaman, Coypur, bu iki ogul,TYH.Qe TYnKYHYH JfCJfH )((a~bln6aH Tiindo tiilkiiniin isin cafillbay gece tilki izini §a§madan bulanTYPCYH, TaHnaK, 3KJf yyn! Tiirsiin. Taylak, eki uul! Tiirsiin, Taylak, iki ogul!3nJfM, CeHT, 3KJf yyn! Elim, Seyt, eki uul! Elim, Seyit, bu iki ogul!

305 Kyn~YP~YH yyny Qan6aHblM. Kiildiirdiin uulu ~albaYlm, Kiildiir'iin oglu ~albaYlm,Qan6aHra )((aHallla )((ypreH Ean6aHb1M! ~albayga cana§a ciirgon BalbaYlm! ~albayin arkada§l BalbaYlm.KeK CepeK-MJfHeH CblprarblM! Kok Serek-minen Slrgaglm! Kok Serek ile sen Sugak,AnTblMbIllI anTbl Man ~OCYM, AltJml§ altJ mal dosum, altml§ altJ mal dostum,Man ~OCYM~YH JfqUHAe mal dosumdun iCt'inde mal dostlanmm iCt'inde

I310 KblSIMaTrblK Kapa-ToKo )((aH ~OCYM! klyamattJk Kara~toko can dosum! klyamete dek Kara-toko can dostum.

MANAS 'IN EVLENMESt, OLUMU VE YENtDEN DtRtLt~t65

bo~alttl.

n

lanas?

Manas?

las!'

i"il,&,'c~i

,~

¥

mi?"

mekten

~~

n?

K9KTYH X<bIn~bIC 6aTbIpbI,

cyy~aH KYH~YC 6aTbIpbl!-

KbIpbIK tlOpOHYH 3~x<aMaHbl Ta36aHMaT,

caMa6apra tlaH KaHHaT!

3 15 )J(HHpMa KYH~9, X<HHpMa TY~9,

x<ep anTbIHAa KenreHMHH,

KbIpK tlOpOM owy x<on~o Ta6anMac:0 ~YH99r9 6apr~a

a3a6blH KaHTHn TapTaHbIH?

3 20 )J(ep anTbl~aH 9TK9pyn,3n tleT}fHe X<eTKHpHn,

aHaH 9nC9M, 6on6oH6y?

A Ky~aHbIM, a KOX<OM,

aMaHaTKa ca6b1p KOH!'

325 K9Ktl9 tlbIn6blpblH KapM~bl:

'ToKTo! TOKTOH 6ep!

TOKTOH TYP, MaHac!

Typa 6ep! Typa-TYpa TYP, MaHac1'Y CTYH9 6y MaHaCTbl K9Tepyn,

YCTYH9 6y K9Ktl9HY K9T9pyn,330 acnaH 6ynYTryy KYMYH aJIAblHaH,

6yy~yy tl9DTYH YCTYH9Hanbln yqyn x<yp~y ~eHT!

EapbID x<epre TYWTY ~eHT.

Qbln6blpblHaH KapMaraH,335 K9Ktl9 TapTbln TYpa Kan~bl ~eHT-

AK-KynaHbIH OOCbl

x<apbInbID KeTTH ~eHT ,

3~KeHHn MaHac K9P~Y ~eHT-

KblHblHAarbl KbInbltlblH

cyypyn an~bl ~eHT,

tlbIn6blp KapMan TYpraH K9Ktl9HY340 Kblnbltl-MHHeH tlaDTbl ~e"T-

K9Ktl9 aTTaH TYW9 KaWTbl ~eHT!

K9Ktle MHHreH K yp9~tly

6enHHeH Y3e tlaan can~bI ~eHT!

'83YMY tlaan 9nTypc9M,

3 4 5 An,nara Sl3blK Tblp!

T9pT 6YTY caa T9PT KYH a3blK Tblp!

T9pT 6YTYH KaKTanx<en KeTKHH a K9Ktle!

KYP9~tly aTbl~ 9n~y, KapbID Tblp!350 T9pT 6bltlKarbl TepT KYH~9

6y 6YTY~a tlapblK Tblp!'

KblpblK tlOpOKyyraH 6Hp X<blnKbIH.

AHKblpraHbl x<on6opCToHAX<b16aH X<blnKblHbl Kyyn x<yp9T.

355 EO3-~blp TOOHYH ce~pH~e".

YCTYHA9 Ky~a" Te~pH~eHAnMaM6eT X<blnKblHbl aHAan x<ypeT.

K9K-x<an Ae69T 69py~eH,

X<9n9HYw capbl-~a KepH~e"

ilayan

G6giin YIIdlz bahadm,suyun kunduz bahadm!KIrk yigidin en

fenasl Taz-baymat,semaverde ~ay kaynat!Yirmi giinde, yirmi gecedeyer aIt!ndan gel dim ben,kIrk yigidim 0 yoIda sizi bulamazsam6biir dtinyaya vanncaazabml nasll ~ekeyim?Yer aIt!ndan g~erek henyurt slmnna vannca0 vakit 6Isem olmaz ml?

Ey Allahlm, biiyiik Allah,emanetin camilla sablr ver!"

K6k~6 yulara yapl§lp;"Dur, dur,

nereye, ey Manas!Dur, diyorum, dur, Manas!"Manas'l yukan kaIdlrdl,Manas da K6k~6'yii kaIdlrdl,buIutiu giine§ gok alt!nda,bogumIu otiar iistiinde,

sanh§lp u~tular,sonra yere dii§tiiler,yula-n slmslkl tutanKok~6 at! durdurmu§tu:Ak-kula'mn

agzl yanldl,Manas egilip gordii,klmndan klhclm

~ekip,yularlan tutan Kok~o'yiiklhcl ile ~arpt!.Kok~o attan inip ka~tl,fakat K6k~o'niin bindigi Kiiron~iibelinin ortasmdan yanldl:"Seni oldiirmek isteseydim,

giinah i§lemi§ olurdum,dart but sana dart giin azlktlr,bu d6rt butu klzart da sen,yiyiver gitsin a Kok~o!K6ron~ii adJI atln oldii, garip kaldln.Dort at bacaglmn, dart derisi

ayagma ~arlkt!r."KIrk yigidiyle siiriiniin

arkaslndan gitti.

Kaplan gibi uluyanAclbay siiriiyii gotiirdii.Boz-adlr dagl tepesininiistiindeki Hiida Tanrl gibiAlmambet siiriiyii gotiirdii.Ku yeleli erkek kurt sanki,yama~taki dag c;aylagl sanki

Koktiin clldlS batm,suudan kundus batlrl!-Krrlk I;:oronun en

camam Tazbaymat,

samabarga <;ay kaynat!Ciyrma kiindo, ciyrma tiindo,cer altInda kelgenmin,kIrk <;orom o§u coldo tabalmas:0 diinoogo bargandaazabm kantip tartaym?Cer altIndan otkorup,el <;etine cetkirip,allan olsom, bolboybu?A KudaYlm, a Kocom,amanatka sablr koy !'Kok<;o <;llbmn karmadl:'Tokto! Toktoy ber!

Toktoy tur, Manas!Tura rer! Tura-turn tur, Manas!'Ustiino bu Manastl kotoriip,iistiino bu Kok<;onii kotorup,aspan buluttuu kiindiin aIdman,buunduu <;optiin iistiinonallp u<;up ciirdii deyt!

Barrp cerge tii§tii deyt.<;llblrman karmagan,Kok<;o tartlp tura kaldl deyt-Ak-kulamn OOSI

carl lip ketti deyt,efikeyip Manas kordii deyt-

kImndagl klll<;msuurup aldl deyt,

<;llblr karmap turgan Kok<;oniikIlI<;-minen <;aptl deyt-Kokl;:o attan tii§o ka§tl deyt!

Kok<;o mingen Kiirofi<;iirelinen iire <;aap saldl deyt!'Oziifidii <;aap oltiirsom,Aldaga yazlk tlr!Tort butu saa tort kiln azlk tlr!Tort butun kaktapcep ketkin a Kok<;o!Kiirofi<;ii atln oldii, karlp tu!Tort bl<;kagl tort kiindobu butufia <;arlk tu!'Klrlk <;oro

kuugan bir cllkm.

Aykugam colborstoyAclbay cllklm kuup ciirot.Boz-adu toonun sefiridey,iistiindo Kuday tefirideyAlmambet cllkml aydap ciirot.Kok-cal dobot ooriidoy,colonii§ sarl-da keridey

~i?~ir~\

66 MANAS DEST ANI

3 6 0 AnMaM6eT aH~an )J(ypeT:

')KblnKblHbl aH~an 6apaCbll{,

6apbm YHYMe )J(eTepcHI{!ATeKeM aK caKaJIAYY )KaKbm-6aH

Tocyn tJblrap anAblMaH,365 KapblH~alliblM Kap~blratJ

Tocyn tJblrap anAblMaH,3He Ear~bl-~eneeT 6aH6HtJe

cYran tJblrap aJIAblMaH:"Te~aH MaHac KaH~a?" ~en.

370 MeH 6ypynaMblH 6y )J(on~OH,

TanAaH TynTY )J(apaMbIH:

AK-n~blllia ynYKKaMeH ytJypallibm KeneMHH!

AK-n~bIllia ynYKTyH375 auTKaHbl-MHHeH 6onopMYH!'...

'KantJaHblH )J(ypryH KaKlliaTaMblH-

atJyynaH6a, n~bllliaM!Kbl3b1n-6alli )J(ypryH KblpaMblH-

KblHKTa6a MaHaCKa!

380 KblTau~blH )J(ypryH KblpaMblH-

atJyynaH6a MaHacKa!

CapTTblH )J(ypryH canblpaMblH,

KOKOH~YH )J(ypTYH KopKYTaMbIH,bIH~bIHblH )J(ypryH HHnaTaMblH-

385 aqyynaH6a MaHaCKa!

AK-n~blllia, ynyrYM,Te)J(HKTHH )J(ypTYH Tep6eH~eHMHH!

AK-Kyna aTblM aa )!(apaTaMbIH!

)KaH, )J(aH 6apbl 6apblcblH

390 6Hp oocYMa KapaTaMblH!

AprblMaK aTTbl HHpeMHH,

KbITaH~ap~bIH Kblp MYPYH~yy

Kol{yp-6aHaHbl 6apbln anaMblH,

n~bllli~aH cypaHMblH!395 )KeTTH )J(blnbl )J(eHY 6acbm,

Tep )J(blTTaHraH )KonoH~y,aHbl 6apbm anaMblH:

)!(eTMHlli anbmTbI enTypyn,

KaH )J(bITTaHraH )KonoMY,

400 aHbl6apbm anaMblH!

Kapa TOKOH 3n KblnraH,

Kap'YI{Kyp-~e YH KbmraHArblw-MHHeH KO)J(Olli 6ap:aHbI 6apbln anaMblH!

405 )Kap KeMep~HH apacbl

a6bllliKa KeMnHp 6anacbl,

Toryc yyn~YH Tonyry,3neMa-6aH~bIH yyny 3p TelliTYK,

Ky~aH~bIH 6HP 3PHH ~ereH

6Hp yyn TewTYK-410 aHbl e3YM KapaTTblM!

TeKetJHHHH TeKTHp COOpbl KeK-ana

Almambet aydap ciirot:'Cllklm aydap baraslfi,banp iiyiime cetersifi!Atekem ak sakalduu Caklp-bay

tosup ~Igar aldlfidan,kannda§lm Kardlga~tosup ~Igar aldlfidan,ene Bagdl-doloot baybi~esurap ~lgar aldlfidan:"TOday Manas kayda?" dep.Men burulamm bu coldon,taldan tiiptii caramm:Ak-padl~a uIukkamen u~ura~lp keIemin!Ak-padl~a uIuktun

aytkam-minen boIormun!'...'KaI~amn curtun kak~atamm-

a~uuIanba, Padl~am!Klzl1-ba§ curtun klramm-klyktaba Manaska!Kltaydm curtun klramm-a~uuIanba Manaska!Sarttln curtun saplramln,Kokondun curtun korkutamm,Indlmn curtun iylatamm-a~uulanba Manaska!

Ak-padl~a, ulugum,Teciktin curtun terbendeymin!Ak-kuIa atlm aa caratamm!Can, can barl banslnbir oosuma karatamm!Arglmak attl iyremin,Kltaydardm kIf murunduu

Kofiur-bayam banp alamln,

Padl~adan suraymm!Cetti clll coyii baslP,ter clttangan Coloydu,am banp alamln:

cetmi~ allptl oltiiriip,kan clttangan Coloydu,am banp alamm!Kara tokoy el kllgan,kar'iifikiir-de uy kllganAgl~-minen Koco~ bar:am barlp alamln!Car kemerdin arasl

abl~ka kempir balasl,togus uuldun tolugu,Elema-baydln uulu Er To~tuk,Kudaydln bir erin degen

bir uul To~tuk-am ozum karattlm!Tekeyinin tektir /)oon Kok-ala

Almambet ~ekti siiriiyii geri.

"YllklYl §imdi siiriipbenim evime gidersin!ihtiyar babam Caklp-bayseni kar§llamaya ~lkar,klZ karde§im Kardlga~seni kar§llamaya ~lkar,anam Bagdl-doolot baybi~e

§oyle sorup kar§ma ~lkar:"Dag gibi Manas nerede?" der.Ben artIk bu yoldan doniiyorum,sogiitten kokii yaraYlm.Ulu Ak-padl§a'ya bengideyim de geleyim.Bu ulu Ak-padl§a'mndediklerini yapaYlm!"..."Kal~a halkml inleteyim,hiddet etme padi§ahlm !

KIzll-ba§ yurdunu kIraYlm,gazap etme Manas'a sen!<;in halkml da ezeyim,Manas'a sakln klzma sen!Biitiin Sartlan mahvedeyim,Hokandlllan korkutaYlm,Hint kavmini inleteyim,sakIn Manas'a kIzma sen!Ak-padl§a, ulu han,Tacik kavmini ezeyim!Ak-kula atlml hazlrlayaYlm!Canlan, biitiin insanlan,bir soziime mahkum edeyim!Cins atlan toplaYlp<;inlilerin ince burunlu

Konur-bay'.nlgidip esir alaYlm,padi§ahtan izin alaYlm!Yedi sene yol yiiriiyeyim!Ter kokan Coloy'u benvanp onu alay.m,yetmi§ tane at oldiiriipkan kokan Coloy'u benvanp onu alaYlm!Kara orman kadar halk. olan,kara vadi gibi evi olan,Agl§ ile Koco§ var,vanp onu alaYlm!Yar kemerin yamacmda,iki ihtiyann ~ocugudokuz ogulun en sonuncusu,Eleman-bay'm oglu Er To§tiik var,Bu Hiida pesend

Er To§tiik'ii

onu da kendim magi up ettim!Almambet Teke~i'nin at. Kok-ala'YI

MANAS 'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiOEN OiRiLi-5i67

In,

cyparaHAa 6ep6ereH,TeKelJHHeH anraH Aal{-MHHeH,

anTblMbllli Toryc Man-MHHeH,

4 15 Kapa KYHPYK Hap-MHHeH,

6ananyy )Ky6aH KYl{-MHHeH-OlliY KeK-ana MMaM6eT cyparaH,

cyparaHAa aa 6ep6ereH,

AnMaM6eT TapblHraH,

420 omy KeKlJeHYH e3Y MaKTaHraH

"KeK-anaMAbl aa 6ep6eHMHH!

TeKelJHAeH OHHOlli oHHon anraMblH,

lJblHAaca lJblHAan TapTbln anraMblH,OHHOlli OHHOK anraMblH,

425 OKlliOlli 30PAYK KblnraMbIH!"

AnMaM6eT Typyn aHKblpaT:

"83Y 6olOl{Ay 30PAoHCYl{,TeKelJHHH KOPAOHCYl{,

Maa HeK'aHH KblnaCbll{?

430 "'KaTbIH anbm 6epAHM!"'Aen,

"'KaHpbln6aHMblH KaTblHra-KaTbIH )KOnAO 6onYlJY,

6ana 6enAe 6onYlJY,

MeH aTTaHbm aa KeTeMHH,

435 HoroHnoPAYH 3p

)KaMrblplJbl CynTaH 6ap,aa )KOnAOlli 6onoMYH,

aHAa KanraH 6Hp KaTbIH,MeH Tel{AHKTe KeHeMYH!'"

CeHH-MHHeH onyryMAa

6Hpre onTypcaM,440 KeK-anal{AbI6ep6eHCHl{!

KeK-ana ToKny 3Ae?

MeH 6Hp )KblnKhllJa )KOKny 3AeM?

MeHH )KeHY )KypeT AeHCHl{6e,

)KeHYAeH eneT AeHCHl{6e?

445 BHp aTThI KaHAaH MeHAeH aSlHCbll{-

KeK-anaHbll{ Tblllibl TYK, HlJ" 60K:anan ence, 6Hp Ka3aH 3T,

apaM ence, HT-MHHeH KYlliKa )KeM!KeK-analJa 6on6oAYM,

450 Kel{ynYM KanAbl KeKlJeAeH!MeH MaHacKa 6ap6aCaM,

6apbm )KOnAOlli 6on6ocoM!MaHac aKblnblHa )Kel{AHpHn,

aK ce3YHe KeHAypyn,

455 aTTaHbln canap )KypreHAe!"

AnMaM6eT

YlJYH )KYPAYM MeH,3p KeKlJeHYH )KblnKblH anAhiM MeH.3p KeKlJe-MHHeH YPYlliyn,

KynAaH 6onyn )KynYlliyn460 Kypel{ aTblH enTYPAYM!

KblTaHAbl KblprhlH KblnaMblll,Kbl3bln-6alli )KypTYH KbIHHaMbIH,

suraganda berbegen,Teke~inen algan dafi-minen,aluml§ togus mal-minen,kara kuyruk nar-minen,balaluu cuban kiifi-minen-o§u Kok-ala Almambet suragan,suraganda aa berbegen,Almambet tanngan,o§u Kok~oniin ozii maktangan"Kok-alamdl aa berbeymin!

Tek~iden oyno§ oynop algamm~Indasa ~mdap tartlp algamm,oyno§ oynok algamm,ok§o§ zorduk kIlgamm!"Almambet turup aykIrat:"Ozii boyufidu zordoysufi,

Tek~ini kordoysufi,maa nek'ani kIlaslfi?'"KatIn altp berdim!"' dip,

'"Kaynlbaymm katmga-katln coldo bolu~u,bala belde bolu~u,Men attamp aa ketemin,Nogoylordun Er

Camglr~l Sultan bar,aa coldo§ bolomun,anda kalgan bir katm,men tefidikte konomiin!"'Seni-minen olutumda

birge oltursam,Kok-alaiidl berbeysiii!Kok-ala tokpu ide?Men bir cllkl~a cokpu idem?Meni coyii ciirot deysiiibe,coyiidon olot deysiiibe?Bir attl kanday menden ayayslii-Kok-alamii tl§l tiik, ic,;i bok:alaI olso, bir kazan et,aram olso, it-minen ku§ka cern!

Kok-ala~a bolbodum,koiiiiIiim kaldl Kokc,;odon!Men Manaska barbasam,banp coldo§ bolbosom!Manas aklltna ceiidirip,ak soziino kondiiriip,

attamp sapar ciirgondo!"Almambet

ii~iin ciirdiim men,Er Kok~oniin cllkm aldlm men,Er Kok~o-minen uru§up,

kulday bolup culu§upkiirofi atln oltiirdiim!

Kltaydl klrgln kllamm,Klzll-ba§ curtun klynamln,

Ik var,

k-ala'YI

istedi ama bu da ona vermedi.Tek~i'den iin yaparak aldlglaltml~ dokuz mal ile,kara kuyruklu deve ile,

~ocuklu cariye ile,Kok-ala'YI istedi Almambet.istedi, oteki vermedi.Almambet de danldl.

Kok~o ~oyle ogiindii:"Kok-ala'YI ona vermedim!, Teke~i ile oyna~ ettim,hakklmdl onu hen aldlm.Onu kendime oyna§ yaptlm.Boylece i~te cebir kullandlm!"Almambet kalktl, hayklrdl:"Kendini oviiyorsun,

Teke~i'yi kii~iik dii~iiriiyorsun,bana ne etmi~ olursun?Bir kadlm verince0 kadma donmem geriye,kadm yo Ida pek ~oktur,hepsinin karmnda ~ocuk var.Ata binipgideyim hen.Nogaylarm bir Er

Camglr~l sultam var,ona yolda~ olurum ben,orada bir kadm kaldl,gider onu isterim hen.Seninle bir Jerde

oturduk amayine atl vermezsin!Kok-ala'n doydu mu?Ben bir ata degmez miyim?Bana yaya yiiril der misin?Yaya yilril, 01 der misin?Bir atl benden nasll esirgersin?Kok-ala'nln dl~1 yiin, i~i bok.Helal olse bir kazal1 et.Haram olse kopeklere, ku~a yem'Ben bir Kok-alaca'ya degmez miyim'Darlldlm Kokcr'o'ye!Varlp Manas'a donrnezsem,Manas'a yolda~ olmazsam, a~kolsunManas'ln akllna uyacaglm,bilgili sozlerine gilvenecegimata binip setere ~Iktlglmda."

"Ben, Manas, Almambet

i~in ~Ikml~ttm,Er Kok~o'niin siirilsunil aldlm hen.Er Kok~o ile kavga edip,koleler gibi dovil~tilm,rahvan atlm oldilrdilm!

~inlileri bogazladlnl ben,Klzll-ba~ yurdunu inlettim,

MANAS DEST ANI68

bIHAblHblH JKypryH HHIlaTaMbIH,TeJKHKn1H 3IlHH rep6eHAeHMHH!

465 AK-n~blllla3nHHeOOCbI TYKTYY OpycKaHqepHHe alll KOHroH,

ap 6alllblHa qalll KoHroH!

AK-n~blllla 3nHHe

470 THnm e3YM KaTbm6aHMb1H,

KellleHe 6yyraH 6en 6on~YM:

AK-n~blIlla3nHHeYPYlllnaCTaH 3n 6onAYM!

A JKOn60pCToU n~bllllaM,

4 7 5 KaMa KaMqbl~ qa6an6aHT?

BaCTbIpca~, JKony~ KOO-Aa JKOK,AK-n~blllla 3nHHe

YPYllla-ryryH JKOO-Aa JKOK!

MaHac AK-n~blllIa aJlAblHa,

480 MaHac apbl3b1H aHTTbl AeHT.

AK-n~blllla aHTTbI ~eHT:

'e~re anblnTblH 6apblHa

Kbln6araH~bl KbmrbIH!' ~eHT,

'AllIbIK 6apbIH aTblH6a!

485 AK-n~bIllIa JKypTYHaTYnTY MaHac KaTbm6a!

AKbmbI~ qaqbm KaTbmca~,

TynTY Maa TapbIHAa!

A TbI JKOKKO aT 6epce~

490 TOHY JKOKKO TOH 6epce~,

alllbl JKOKKO alll 6epce~-

KeKypeK 6ap~a JKeTenep-ceHH Ky~aH KeTepep,

6yupraH AaaM alllaTap,495 K y~aH JKycKe JKalllaTap,

OT JKaKanaU 6alll 6epep,

eMpy Y3aK JKalll 6epep,

6y AYHee KelllTen JKYP!

MeHHH olllY Ke6HM 3ll1mn JKYP!

500 MeHHH 6y Ke6HM~H YHycca~,

JKalllblMa enepcy~, MaHacblM!

Ap AYHOOHY JKaCaraH,

AK-n~bIllIa AereHH

Ky~aH ynKeH JKaCaraH,505 KYAaH AK-n~bIllIaHbl 30p KbwraH

AqyYM Kence KOpKYTaMbIH,

KblTaHAblH IOPTYH KblHHaMbIH!

Ana-TOoAau 3p MaHac

n~blllIa-MHHeH 3n 6oIlCO~!

510 AHAaH KalllblM KepreMHH!

AK-n~blllla MeH YIlYK

3KH KaHIlI, 6Hp THCKHH

MaHaCTblH ec KonYHa 6epreMHH!'

MaHac YHre 6apraH CO~,

5 15 aTaKKaCH )KaKbm-6aH

Tocyn qblKTbl MaHacTbl:

Indlrnn curtun iylatamm,Teciktin elin terbend~ymin!Ak-padl§a elineOOSI tiiktiiii Gruska

iyerine a§ koygon,ar ba§ma ya§ koygon!Ak-padl§a elinetipti oziim katllbaymm,ke§ene buugan bel boldum:Ak-padl§a elineuru§pastan el boldum!A colborstoy Padl§am,

kayda kamylfi yabalbayt?BastIrsafi, colufi koo-da cok,Ak-padl§a elineuru§a-tugun coo-da cok!Manas Ak-padl§a aldma,Manas anzm ayttI deyt.

Ak-padl§a ayttl deyt:'Ofigo allptIn banna

kIlbagandl kIlgm!' deyt,'A§lk harm atInba!Ak-padl§a curtunatiiptii Manas katIlba!Aklllfi yaylp katIlsafi,tiiptii maa tarmda!Atl cokko at bersefitonu cokko ton bersefi,a§l cokko a§ bersefi-kokilrok bard a cotolor-seni Kuday kotoror,buyrgan daam a§atar,Kuday ciisko ca§atar,ot cakalay ba§ berer,omrii uzak ca§ berer,bu diinoo ke§tep cUr!Menin o§u kebim e§tip cUr!Menin bu kebimdi unussafi,ca§lftda olorsiifi, Manaslm!Ar diinoonii casagan,

Ak-padl§a degeniKuday illkon casagan,Kuday Ak-padl~arn zor kIlgan!Ayuum kelse korkutamm,

Kltaydm yurtun klynamm!Ala-tooday Er ManasPadl§a-minen el bolsofi!

Ayday ka~lm kergemin!Ak-padl§a men ulukeki kay§, bir tiskinManastm os koluna bergemin!'Manas iiygo bargan soft,atakkasi Caklp-baytosup ylktl Manastl:

Hintlinin yurdunu aglattlm her,Tacik kavmini yere serdim!Ak-padl§a'mn milletineagzl tiiylii Ruslarm henonline yiyecek a§ koydum,Ba§mm tiiyii slk olan

Ak-padl§a'mn kavmiylehi~ bir vakit kavga etmem.Kemerine bel oldum ben,

Ak-padl§a'mn kavmiylevuru§mam, dargm ya§amam.Kaplan dogan padi§ahlm,kam~m nerelere varmaz?Topragmm sonu yoktur!

Ak-padl§a'mn kavmiylevuru§acak millet yoktur!"Ak-padl§a'mn oniindeManas boylece arz etti.Ak-padl§a ona dedi ki:"Obiir aIplerin hepsine,ne yaparsan yap fakatyiyecekleri mahvetme!

Ak-padl§a'mn kavmiyledargmltk ~lkarma Manas!Aklml ka~lrlp kavga edersensakm gelip bana klzma!Atslzlara et veren sen,elbisesizlere elbise veren,a~ kalanlara a§ veren sen!Gogsii hastalar oksiiriir'Tanrl seni yiikseltir, bit,yiyecek a§ da gonderir,seni yiiz sene ya§atlr.ocaglmn etrafma ba§lar gonderirSana uzun omtir verir,bu diinyaya kulak verme'

Dedigimi iyi i§it!Dedigimi unutursangen~ oliirsiin Er Manas!Biitiin dtinyaYI yaratanadl Ak-padl§a olanham da Tanrl ytikseltti,onu da Tanrl yticeltti!Klzarsam ben, korkuturum hem<::in halkml ezerim ben'Ala-dag gibi Er ManasBu padi§ah ile iyi ge",in!

Ay gibi ka§lml ",atarlm!Ben ulu Ak-padl§a,iki kaYI§la bir dizginiManas'ln oz eline verdim!"Manas yurduna dontincebabasl Caklp-bayoglu Manas'l kar§lladl:

MANAS 'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi~i 69

~wa:'Ii;, :1;'i

p, 'AIla-TooAaii MaHaCbIM! 'Ala-tooday Manaslm! "Ala-dag gibi yilce Manaslm,

KbIpK qOPO yiire KenreHAe, KIrk ~oro ilygo kelgende, kIrk yigidin eve dondiller,yq aiiAaH 6epJ1 KepYH6eii ii~ aydan ben korilnbey sen il~ aydlr g6rilnmedin,

520 KaiiAa )I(YPAYI\ KynYHYM?' kayda cilrdilfi kulunum?' nerede kaldm yavmcugum?"Acbln ryyraH 3p MaHac Asll tuugan Er Manas Asil dogan Er ManasanAbIHaH TYPyn aiiTTbI AeiiT: aidman tump ayttl deyt: onilnde dump dedi ki:'KaH aTaM )KaKbIll-6aii, 'Kan atam CakIp-bay, "Han babacIglm, CakIp-bay,KeKqeHYH 6y )I(billKbIHbl Kyyn anraHAa, Kok~6niin bu cllkml kuup alganda,Kok~o'niin siirilsilnil allrken

525 KeTyHYH KenreH KyyryHYH kotilniln kelgen kuugunun arkamdan gelenicaiibill canraHAa, saYlp salganda, bogarken

anTbIH 6apblH anraHAa, altm bann alganda, hep altmlan alml§tlm,

KbInMbI KbIpbln canraHAa, Kltaydl kInp salganda, <;inlileri helak ettim,)KonoiiJJ.y )I(°JIAOH qanKaHAa, Coloydu coldon ~apkanda, Coloy'u yolda yagma ettim.)KaMrbIpqblH )I(anblHAbIpbIll KenreHAe, Camgl~m calmdmp kelgende, Camglr~l'YI yalvarttlm ben,

530 ArbIIII-MJ1HeH KO)I(OIIITY AgI§-minen Koco§tu AgI§ ile Koco§'u daaHAan anblll KenreHAe, aydap altp kelgende, oniime katlp gotiirdilm.AIO-KeM-MJ1HeH Eoo-6eKTH Ayu-kem-minen Boo-bekti Ayu-kem ile Boo-bek'i deaiiAan anbill KenreHAe, aydap allp kelgende, onilme katrp gotilrdilm.3mIII-MJ1HeH CerJ1IIITJ1 Egi§-minen Segi§ti Egi§ ile Segi§'i de

535 6aiinan anbln KenreHAe, baylap altp kelgende, baglaYlp getirdim.3p KeK-KoiioH, Eaii-MaMaT Er Kok-koyon, Bay-mamat Kok-koyon'la Bay-mamat'l3pqJ1n KOIIIO KenreHAe, er~ip ko§o kelgende, yamma katrp g6tilrdilm,OIIIYHYH AK-Kyna aTbIH )I(apaTTblM, o§unun Ak-kula atrn carattlm, boylece atrm Ak-kula'Yl zaYltlattrm,

anblnTblp 6apbIH 6J1p OOCYMa altptrr harm bir oosuma alplerin hepsini sozilmeKapaTTblM, karattlm, tabi ettim.

540 anTblHAaH KypaK KYPaAbIM, altrndan kurak kuradlm, Altrndan halt dokudum,AK-naAblIIIa ynYKTaH Ak-padl§a uluktan ulu Ak-padl§a'ya gidip6apbln Ke~eIII CYPaAbIM, banp kefie§ suradlm, ondan bir akIl sordum ben."AK-Kyna aTbI~ TOK 60ncYH! "Ak-kula atrfi tok bolsun! "Atrn her zaman tok olsun!MeHAeH, ceHAeH ynyy )I(OK 6oncYH! Menden, senden uluu cok bolsun! benden senden bir ulu kimse olmasln!

545 Caa KaHpbl KaMqbl qanKaHAa Saa kayn kam~l ~apkanda Sana kam~1 atan 01 ursa,

AK-naAbIIIIa 6apblHAa Ak-padl§a bannda bell Ak-padl§a olup ya§adlk~a6aIIIblH KOMOii KeCJ1n an! ba§m koydoy kesip al! ba§ml koyun gibi kes al!KaHblH Kapa cYYAan wryn an! Kamn kara suuday togilp al! Kamm su gibi aklt gitsi n!

TerepeK 3nAJ1H 6apblcblH Tog6rok eldin barlsm Milletleri ba§tan ba§a,550 MaHac ceH KopKyryn anAbl~" Aen, Manas sen korkutup aldlfi" dep, Manas sen korkuya saldm,

"AK-naAblIIIa 3nJ1Me "Ak-padl§a elime bu Ak-padl§a'mn kavmine senTynTy MaHac KaTbill6a!- tilptil Manas katrlba!- sakm el silreyim deme.a MaHacbIM, YKTY~6y? a Manaslm, uktufibu? Anladm ml, ey Er Manas?MeHJ1~ 3nJ1Me KaTbInCa~, Menifi elime katrlsafi, Kavmime bir dokunursan

5556aTaMypapMaHaCTbl!" batamurarManastr!" bedduamsenimahveder!"dedi.,[(YYM anbillTaH KopYKnaiiMblH, Dililm altptan korukpaymln, Hi~ bir alpten korkmam ben,6aRrblAan )I(Opmoii-MYH! bayaglday cortpoy-mun! eskisi gibi dil§man ~Ikmam hen artlkKanbIllTblH KblCbIH Kapa-6epYK KaYlptrn klsm Kara-borilk KaYlp'in klZl Kara-borilk'iJ

KapM~n anAhIM TanaAaH: karmap aldlm taladan: yakaladlm ovadan,560 IIIoopYKTYH KblCblH AKblnaii -5ooruktun klsm Akllay -5ooruk'un klZI NakllaY'1

on)I(onon anAhiM KoproHAoH- olcolop aldlm korgondon- ganimet aldlm bir kaleden.

KblCanraHAan 60n60AYM, klsalganday bolbodum, Henilz hi~ bir klz almadlm,KblCbl KonHYH Kep6eAYM! kISI koynun korbodilm! hi~ bir klZ koynu gormedim,KaHa an )KaKbm-KaH, Kana ata Caklp-kan, Caklp Han benim han baham,

565 aprblMaK aTblH TJ1CTeTKJ1H, arglmak atrn tistetkin, cins bir at ko§tur,aTTaHbIn KbICTbl J1CTeTKJ1H! attamp kIStr istetkin! bin bu ata bana klz bul!MeH )I(aKIIIbI KaTblH anaiibIH, Men cak§I katrn alaym, Giizel bir kadm alaYlm,KbICbl KoiiHYH KepenYH!' kIsl koynun -koroyiJn!' bir klZ koynu goreyim!"

MANAS DEST ANI70

,II

ATraHbIn qbIKTbI~, )l(aKbIn-6aH

570 KbICTbI TannaH )((ypeT, AeHT,

KbIAbIpbIn Kene )((aTaT, AeHT.

EaKbIpbIn YHYH MaHTbIpraH,Ken KO~AY )((eHY KaHTbIpraH

KOi1qy TaCKa TYUI 6onAY.

575 Koi1qy aAaM Tac qaKbIpaT:

'0 )l(aKbIn-6ai1, TOKTOi1 TYp!

CeH Kapa KHUI 6epyry~ Kap KblnbIn,

K311AaH )((aHbl~ KOp Kblnbm,Kapa~bIAa KaHTbm )((ypecy~?

580 CeH TynKY 6epYK cry Kblnbm

TYHAe KaHTbm)((ypecy~?EaTbIp MaHac yyny~ 6ap,

6y MaHaCTblH 6apbIHAa

aTTaH )((ei1y 6oMy~6y?-

585 ATTbI HCTen )((YPAy~6y?

Ey MaHaCTbIH 6apbIHAa

TOHAOH KeMqHn 6oMy~6y?-

ToHAY HCTen )((YPAy~6y?

EaTbIp MaHac 6apbIHAa

590 aUlTaH aqKa 6oMy~6y?-

AUlTbI HCTen KenAH~6H?'

')Ke~y 6acKaH ana-CbIH!-

MeHH KaH,na KepreH 6ana-cbIH?'

')I(aKbm-6au, ceHH MYPYH Kep6eAYM,

595 KOU KauTaPAbIM 6ypaKTaH,

Aa~KbIHJ{bI YKryM bIpaKTaH-

Ken6eTH~HeH TaHbIAbIM,

cYM6aTbI~HaH TaHbIAbIM.''EaTbIp MaHac 6apbIHAa

600 aTTaH )((eHY 6on6oAYM,

aTTbI HCTen Ken6eAHM.

AUlTaH aqKa 6on6oAYM,

aUlTbl HCTen Ken6eAHM.

TOHAOH KeMqHn 6on6oAYM,

605 TOHAY HCTen Ken6eAHM.

EaTbIp MaHac 6y 6anaM

aK caKanAaH aT anAbl,

AK-naAbIUla anAbIHaMaHac 6apbIn 6aT'anAbl.

610 "EaTacbIHaH TOHAYM!" Aei1T,

"Ken )((OPTKOHYM KOHAYM!" AeHT,

")KbIpraraHAbI qanrbIqa,KYHenen cynyy KaTbIH anrblqa,

ap )((bIpranAbI Kepryqe!"615 AK-Kyna aTTbI THCTeTTH,

Maa KbICTbl HCTeTTH.

J;1qepHMe ryc HCTen,MaHaCTblH anapbIHa KbIC HCTen,

Kapa KHUI 6epKYM Kap KblnAbIM,

620 TynKY oepKYM cry KblnAbiM.KbIC Ta6'anoau 6y )((epAe

KaH,naH )((aHblMa 3ap KbInAbIM?'

Attamp ~Iktlfi, Caklp-bay Caklp-bay ata atlldl,klStl tappay ctiret, deyt, yolda hi~ bir klZ bulmadl,kIdmp kele catat, deyt. btittin yurdunu dola~tl.Bakmp tintin maytlrgan, Ytiksek sesle baglrarak

kop koydu coyti kaytlrgan stirtileri aglla gtidenkoy~u taska tu~ boldu. bir kel ~obana fast geldi.Koy~u adam tas ~aklrat: Koyun ~obam dedi ki:'0 Caklp-bay, toktoy tur! "Hey CakIp-bay dur biraz!Sen kara ki~ bortigtifi kar killp, Kara kalpagma kar yagdlrml~,kaydan camfi kor klhp, ytiregin neden yanIkkarafilda kantlp ctirostifi? karanhkta dola§lrsm?Sen ttilkti bOrtik suu killp Tilki kalpagm Islanml~ttindo kantlp ctirostifi? gece neden dola§lrsm?Batlr Manas uulufi bar, Oglun Er Manas var senin.bu Manastln bannda Oglun Er Manas ya§arkenattan coyti boldufibu?- sen yaya ml kaldm nedir?Attl istep ctirdtifibti? Atlm ml arlyorsun?Bu Manastln bannda Oglun Er Manas ya~arkentondon kem~il boldufibu?- elbisesiz mi kaldm sen?Tondu istep ctirdtifibti? Elbise mi anyorsun?Batlr Manas barmda Oglun Er Manas ya§arken~tan a~ka boldufibu?- a~hk ml ~ekiyorsun sen?A~tl istep keldifibi?' Kendine a~ ml anyorsun?"'Coyti baskan ala-sm!- "<::lplak ayak deli ~ocuk!Meni kayda korgon bala-sm?' Sen beni nerede gordtin?"'Caklp-bay, seni murun korbodtim,"CakIp-bay, seni onceden gormedimkoy kaytardlm buraktan, ~aYlrlarda stirti gtitttim,dafiklfidl uktum Iraktan- namml uzaktan i~ittim,kelbetifinen tamdlm, ytiztinti bilmeden tamdlm,sumbatlfinan tanldlm.' ytice boyundan anladlm."'Batlr Manas barmda "Er Manas'ln varllglnda,attan coyti bolbodum, hen hi~ yaya gezmedim,attl istep kelbedim. at aradlglm yok benim,A~tan a~ka bolbodum, asia a~hk ~ekmedim hen.a~tl istep kelbedim. a~ aradlglm yok benim,Tondon kem~il bolbodum, hi~ elbisesiz kalmadlm,tondu istep kelbedim. ktirk aradlglm yok benim.Batlr Manas bu balam Bahadlr Manas oglumak sakaldan at aldl, ak sakal babaslndan at aId!,Ak-padl~a aldma Ak-padl~a'ya giderekManas barlp bat'aldl. on un duaslm aldl."Bataslnan toydum!" deyt, "Duasma doydum!" dedi,"Kop cortkonum koydum!" deyt, "Yola ~lkmalardan vazge9tim!" dedi,"Clrgagandl ~algl~a, "<::allp soylemek isterdim ben,ktiyolop suluu katm algl~a, gtizel bir klzla evlenipar clrgaldl korgti~o!" btittin zevkleri tatmak isterim!"Ak-kula attl tistetti, At! Ak-kula'YI dizginletipmaa kIst! istetti. beni klZ aramaga gonderdi.I~erime tus istep, A~a tuz aramaki~in,Manast!n alarlna kls istep, Manas'a klz bulmak i~inkara ki~ borktim kar klldlm, samur kalpaglm karlandl,ttilkti borktim suu klldlm. tilki kalpaglm Islandl.Kls tab'albay bu cerde Bu yerde hi~ bir klz bulmadlmkaydan camma zar klldlm?' camma 0 kadar zar klldlm!"

MANAS'IN EVLENMESt, OLOMO VE YENtDEN DtRtLt-5t 7

'1,edim

dedi.

KOH4Y 6y CeCYH 3WTe'AJ1,)J(aKbIn-6aHra aH1Tbl, AeHT:

625 '0 )J(aKbln-6aH, aTeKe,

)Kan4bIIIbIKTaH anraHblM

)KaJ\bIC MeHJ1H 60c TOKTYM,

TOKTYMAY KapMan COHOIOH!Caa 6J1illJ1pJ1n 6epeHJ1H'

630 OJ\ 6aTaMbl6epJ1n KeT!KblCTblH )KeHYH 6J1IIeMJ1H.

TeMJ1p-KaHAbIH KblCbl KaHblKeH

MaHaCKa TeJ\TJ1W KblC 3Ae:

)KeKeH 6apblHAaH )KeIInJ1HreH,

63 5 )Kec )Kbl~aH )KeJ\J1IIreH,

anTblHAaH ceKe KarbI4b1,

KaHH aTaCbl )J(aKbln-KaHra )Karbl4bl,

)KaKillbl KeIIJ1H 60IIO4Y;

KaHH 3He EarAbl-AOOIIeT 6aH6J14e-

640 KYMYillTeH J1HMeK Karbl4bl-

6aH6J14ere )KarbI4bl,

)KaKWbI KeIIJ1H 60II04Y!

Owy Keill Kyp4araH OOIIJ1HAe,

Owy TeMJ1p-KaHAblH 3IIHHAe645 TeMHp-KaHAbIH THIIHH CYYIIen TYPY4Y,

Owy aKKaH CYYHY CY3Y4Y,

TeMJ1p-KaHAbIH 6epe TypraH TepeIIYK,

6ep6ereHAe 6Y3Y4Y,KeK-ana caKan MeHAJ1-6aH-

650 6Y3YKKa TYyraH KYII 3Ae!

TeMJ1p-KaH-MHHeH )J(aKbln-KaH

KYAanaWbln TYpraHAa,MaHac KoHHYHa KeIIreHAe,

MeMJ1-6aH 6Y3ap 6apblMbl:655 ceHHJ\ 6aCTblpraH )KOIIYH KOO KblIIbin

MaHaC-MJ1HeH TeMJ1p-KaH,

e3YHYJ\ aTaCbl )J(aKbln-KaH,

KaHH aTaCbl TeMJ1p-KaH,

Y400 3HAH )KOO KblIIap-

660 owY )KeprKa a3blp 60II"

OJ\ 6aTacblH 6epAJ1 AeHT,

TeMHp-KaHra 6apAbl AeHT.KeK-ana caKan MeMH-6aH

Kepe KOHAY )J(aKblnTbI.

665 ATKa MHHJ1n )KeIIAJ1 AeHT,

)KaKbInTbl )KaHblHa KeIIAJ1 AeHT.

)J(eIIJ1n KeIIAJ1 )KaHbIHa,

)J(aKbln-KaHra aH1Tbl AeHT:

'CeH aHraw aTblJ\ apblTbln,

670 aSJrbl anTblH-MJ1HeH 4apblTbIn,

TerepeK )KypTYH apaIIan,KaHAaH KeIIreH cell 4anCblJ\,

KaHAa 6apraH ceH 4anCblJ\?

AJlAblJ\rbl 3PAHJ\ Ke3epeT,675 KbI3b1II eJ\YJ\ 6030POT,

cell )l(aHblH )1(00 aJIbln

Koy~u bu sosiln e~te'di, C;oban bu sozil duyunca,

Caklp-bayga ayttl, deyt: Caklp-bay'a dedi ki:'0 Caklp-bay, ateke, "Ey Caklp-bay Han atamlz,

cal~lllktan algamm kole hizmeti olarak,cafils menin bos toktum, bir tek ak kuzum var benim,toktumdu karmap soyoyun! bu ak kuzuyu keserekSaa bi~irip bereyin! sana hazlrlayacaglm.Ofi batafidl berip kef! HaYlr duam isterim.Klstm conlin bilemin. Gilzel bir klz biliyorum,Temir-kandm klSI Kamkey Temir Han'm klZI KamkeyManaska tefiti~ klS we: Manas'a denk bu klz i~te,ceken bannday celpingen, rUzgarda saz gibi sallamr,ces cigaday cefiilgen, gelinler gibi silsIildilr.altmdan soko kagl~l, Kulagmda altm kilpe,kayn atasl Caklp-kanga cagl~l, kaym pederi Caklp Han begenirsecak~l kelin bolo~u; ~ok gilzel bir gelindir o.kayn ene Bagdl-doolot baybi~e- Kaym ana Bagdl-doolot baybi~e,

kilmil~ton iymek kagl~l- kulaglnda gilmil~ kilpe,baybi~ege cagl~l, kaym ana begenirsecak~1 kelin bol~u! pek gilzel bir gelindir o!

O~u ke~ kur~agan belinde, Belinde slkl bir kerner,o~u Ternir-kandm elinde Temir Han'in halkl i~inde biri vardlrTemir-kandm tilin silillop turu~u, Temir Han'in sozcilstidilr,o~u akkan suunu suzu~u, akar sudan su ~eker,Temir-kandln here turgan toroIilk, Temir Han ona beylik verecek,

berbegende buzu~u, vermezse bozucu olur.kok-ala sakal Mefidi-bay- Klr sakalll Mendi-baybuzukka tuugan kul we! fesatllk i~in dogmu~tur!Temir-kan-minen Caklp-kan Temir Han ile Caklp Han

kudala~lp turganda, helalle~irken,Manas koynuna kelgende, Manas'la kucakla~lrkenMefidi-bay buzar barlfidl: Mendi-bay bozmaga kalktl.senifi bastlrgan colun koo kilip 0 senin bastlgln yolu kurutur.Manas-minen Temir-kan, Er Manas ile Temir Hanozilnilfi atasl Caklp-kan, bir de babasl Caklp Han,kayn atasl Temir-kan, kaym pederi Temir Han,il~oo endi coo kllar- il~ilnil birden dil~man kllar.o~u cergka azlr bol!' Onun i~in ~ok dikkatli 01'"Ofi batasln berdi deyt, Ona boyle dua etti.Temir-kanga bardl deyt. Sonra Temir Han'a yard!,Kok-ala sakal Mefidi-bay klr sakalll Mendi-bay dakoro koydu Caklptl. uzakdan Caklp'i gordil.Atka minip celdi deyt, Ata atlaYlp segirttiCaklptl camna keldi deyt. Caklp-baY'ln yanma geldi,Celip keldi camna, yamba~ma sokularakCaklp-kanga ayttl deyt: Caklp Han'a ~oyle dedi:'Sen ayga~ atlfi antlp, "Sen ayga~ atlnl yorarak,ayagl altm-minen ~antlp, ayaglm altlnla ~arlklaYlp,togorok curtun aralap, yurdun etraflnl dola~lpkaydan kelgen sen ~alslfi. nerelerden geliyorsun?kayda bargan sen ~alslfi? Nereye gidersin ihtiyar?Aldlfigl erdifi kezeret, Alt dudagln sarkml~ senin,klzll ofiilfi bozorot. klzll yilziln de bozulmu~,sen caYln coo allp yazm dil~mamn aldlgl

i;,~"; .,~~~"'ii.!i'ifi';r,"""""';"";',!:

~

72 MANAS DEST ANI

)l(a6bIrbm )l(ypreH qaJICbl~6bI,

KbIllIbIH MaJIbIH )l(YT anbm

)l(YTan )l(ypreH qaJICbI~6bI?6 8 0 Ai1~araH ManblH 6YTaJIbm

CeJI611K cypan Ke~I1~611?''MeH )l(ai1bIH )1(00 anbm

)l(a6bIKKaHbIM TynTY )l(OK,KbIllIbIH ManbIH )l(YT anbm

685 )l(YTan KeJIl1n )l(yp6ei1MYH,

aMaraH ManbIH 6YTaJIbmCeJI611K cypan )l(yp6ei1MYH.

MeHI1H 6aTbIp MaHac 6aJIaM 6ap-

Kai1bmTblH KbICbIH Kapa-6epYK

690 KapMan anraH TaJIMaH,

IlIoopYKTyH KbI3bIH HaKblJIai1OJIXOJIon ~bI KoproMaH-KbIC anraMai1 OOJIrOH XOK,

KbICbI KOi1HYH KepreH XOK!

695 Ai1ralli aTblM TI1CTeTTI1M,

MaHacKa 611p cYJIYy KblC I1CTeTrnM-

q~blP-qy~yp cYYJIereHmJII1H MaM 611JI6ereH

KbITai1~bIH XYPTYH KbI~blp~bIM,700 aH~aH 611p KbIcTannMbIM;

KeTMeHI1H TaJIra CanTaraH,

Kep 311IernH aprbIMaK

aTTai1 MaKTaraH,

3arbIpa HaHbI Koi1HYHa,

ai1pbI, KeTMeH Moi1HYHa705 CapTTbIH XYPTYH KbI~bIp~bIM,

6aTbIp MaHac YYJIYMa

aH~aH cYJIYy TannMbIM;

)J(annaK-TOO qbIrbIn )l(ai1JIaraH,

qOqKOHYH caHbIH KeCl1n aJIbIn71 0 KaH)I(bIrara 6ai1JIaraH,

TerepeK KannaK, qOKTYy 6epYKKaJIMaKTbIH )l(YPTYH KbI~bIp~bIM,

6aTbIp MaHac YYJIYMa

aH~aH cYJIYY TannMbIM;

715 KanqaHbIH XYPTYH KbI~bIp~bIM.

aH~aH cYJIYy TannMbIM;

KbI3b1JI-6allI )l(YPTYH KbI~bIp~bIM.

aH~aH cYJIYy TannMbIM;

cry 6allIblH~a yi1 6ap,7 2 0 yi1 6allIbIH~a 611i1 6ap

KbIprbIcTblH XYPTYH KbI~blp~bIM,aH~aH cYJIYY TannMbIM;

bIH~bIHbIH )l(ypTYH KbI~bIp~bIM,

aH~aH cYJIYY TannMbIM;725 Te)l(l1KmH )l(ypTYH KbI~bIp~bIM,

aH~aH cYJIYY TannMbIM;

AJIbInTbIH XypTYH ai1~a~blM,

aH~aH cYJIYy TannMbIM;

Ka3aKTbIH XypTYH Kapqa~bIM.

cabrglp ~rgon ~aISlfibl,kl~m maIm cut allp

cutap curgon ~aISlfibl?Aydagan maIm butallpselbik surap keldifibi?''Men caym coo allpcablkkamm tuptu cok,kl~m malln cut allp

cutap kelip curboymiin,aydagan malln butallpselbik surap ciirooymiin.Menin batlr Manas balam bar-KaYlptIn kIsm Kara-boriik

karmap aIgan taladan,~ooruktun klzm NakIlayolcolop aldl korgondan-klS alganday bolgon cok,klSl koynun korgon cok!Ayga§ atIm tistettim,Manaska bir suluu kIs istettim-

~aIdlr-~uldur siiillogontilin adam bilbegen

Kltaydm curtun kIdlrdlm,andan bir kIs tappadlm;ketmenin taIga saptagan,ker e~egin arglmak

attay maktagan,zaglra nam koynuna,ayrl, ketmen moynunaSarttIn curtun kldlrdlm,batIr Manas uulumaandan suluu tappadlm;

Calpak-too ~lglp cay lagan,~o~konun samn kesip allp

kanclgaga bay lagan,togorok kalpak, ~oktuu boriikKalmaktIn curtun kldudlm,batIr Manas uulumaandan suluu tappadlm;

Kal~anm curtun kIdudlm,andan suluu tappadlm;

Klzll-ba~ curtun kIdudlm,andan suluu tappadlm;suu ba§mda iiy bar,

iiy ba§mda biy barKuglStIn curtun kldudlm,andan suluu tappadlm;Indlmn curtun kIdudlm,andan suluu tappadlm;Teciktin curtun kIdudlm,and an suluu tappadlm;

AlIptIn curtun aydadlm,andan suluu tappadlm;KazaktIn curtun kar~adlm,

fakir bir ihtiyar degil misin?Kl~1n mallm kar alan,karda yilriiyen ihtiyar degil misin?Silriisilnii kaybedip,sadaka istemege gelmedin mi?"Ben yazln dil~mamn aldlglbir dilenci degilim.

KI~1n mallm kar alankarda yiiriiyen degilim.Siiriisilnil kaybedip,sadaka istemege gelmedim.Benim bahadlr oglum Manas var,KaYlp'ln kIZI Kara-bOriik'ilbir ovada esir aldl.

~ooruk'un klZI NakllaY'1bir kaleden esir aldl.Fakat 0 hi~ evlenmedi,hi~ kIz koynunda yatmadl!Bal rengi atlma bindim,Manas'a tatil bir klZ anyorum.

<:aIdur ~uldur ederekanla§IImaz bir dil konu~an<:in yurdunu dola~tlm hen.Orad a bir kIz bulamadlm,

~apaya sogiltten sap taklpinat~l e~egini cins atml~

gibi metheden,koynunda ekmek ta§lyan,boynuna ~ift ~apa asanSartlann yurdunu dola~tlm hen.Bahadlr Manas oglumaorada da giizel bulamadlm.Dilmdilz daglarda yazlayandomuzun etini kesip

egerlerine baglayantekerlek kalpakll, pilskilllil ba~llkll,Kalmuk yurdunu dola~tlm.Bahadlr Manas oglumaorada da gilzel bulamadlm.

Kal~a yurduna da gittim,orada da gilzel bulamadlm.Klzll-ba~ ilini dola~tlm,orada da giizel bulamadlm.Su ba~lnda evi olanev ba§lnda beyi olan

Klrglz yurdunu dola~tlm,orada da gilzel bulamadlm.Sonra Hint yurduna gittim,orada da kIz bulamadlm.Tacik yurduna da gittimorada da kIz bulamadlm.Alpler yurduna da vardlm,orada da kIz bulamadlm.Orad an Klrglz yurduna gittim,

MANAS'IN EVLENMES1, OLUMU VE YEN1DEN D1R1Ll~1 73

hiy bir Jerde klZ bulamadlm.Tann'mn yardlml ileAk-padl§a'mn omrti uzun olsun, .ak sakaldan at aldl,padi§ahdan dua aid..,Ak-kula atl doydu.Ak-padl§a'mn duaslm aldlkdan sonra,Manas'a soz soyleyecek

kimse ylkmadl.Temir Han adll bir han varrnl§,a§a katacak tuzu varml§bir de Kamkey adll bir klZI varml§.Zlrhml giyince boyu onunla birmi§.Ol Kamkey denen klz daoglum Manas'a denk imi§!

Kamkey'i istemege geldim!Klr sakalll Mendi-bay dabindigi atl dondtirdti,Temir Han'm evine dogruko§tu, sonra attan indi,Temir Han'a §Oyle dedi:"Sakm klzma, ey Temir Han,yurdunun kenannda hemboz tepenin ba§mdaak sakal II Caklp Han var.Ardmda stirn filan yok.Ardmda parasl pulu da yok.Kul, kale de getirmiyor.Ata bindim ko§up geldim, diyor.

Kamkey'i istemeyegeldim, diyor!

Bu bir hakaret degil mi?Bu bir cebir degil midir?Nehrin ba§mdan geri ~evireli bo§ gelen bu talibi!Kullanna dayak attlr!"Temir Han ona dedi ki:"Ey kif sakalll Mendi-bay:Ara bozmak i~in dogan kul,fesadma girmem ben.

Sag yamnda yolda§lan.sol yanmda yigitleri.Caklp Han'm. gelen 0 ise.bahadlr Manas oglu var!Ba§ma giydigi borngti var!Etrafmda bir ~ok alp var.Yeneyim dese kuvveti var!Bahadll' Manas oglu var!

Sag yamnda YQlda§larl,sol yaQmda yigitleri.attan indirip aim,

ayagl yere degmesin.Attan ,ndirip alln!Kalin do§ekler serin!

730 aH,naH cynyy Tanna,ll.blM!

An~a Ky~aH )KapblH~a,

AK-na,ll.blllIa GapbIH,na,aK caKa;maH aT aJIraH

lla,ll.blllIa,II.aH GaT' aJIraH,

735 AK-Kyna aT TOK oonrOH!

AK-na,ll.blllIa,II.aH GaT' aJIraH co~,

MaHaCKa Ken aJiTap

KHIlIH )KOK GonrOH!

TeMHp-KaH ~ereH KaH Gap,alllKa CaJIraH ry3Y Gap,

740 KaHbIKeii ~ereH KblCbI Gap:

KypeKe KHHce, )Ke~elll ~eiiT,on KaHblKeH ~ereH KbIC

Gy MaHaCKa Te~elll ~eHT-

KaHblKeHre )KYytly TYllIe KenAHM!'

745 KeK-aJIa caKaJI Me~H-6aj;i

MHHreH aTblH Gypa'~H,

TeMHp-KaH,nblH vHYHe)KenHn KenHn TYIlITY ~eHT ,

TeMHp-KaHra aiiTTbI ~eiiT:

750 Tep6eHGerHH TeMHp-KaH,

aiibmbl~blH KalllblH,na,6oc ~e6eHYH 6alllbIH~a

aK -caKaJIJJ.YY )J(aKbIn- KaH

aJiAan KenreH MaJIbI )KOK,

755 apTblHbIn KenreH 6yny )KOK,

)KYMIlJan KenreH Kyny )KOK-

"ATKa MHHHn )Ken~HM" ~eiiT,

"KaHbIKeHre )Kyytly TYIlJe

Ken~HM!" ~eitT.

MYH~aH KOP~YK 6onop6y,760 MYH~aH 30P~YK 6onopGy?

,[(aitpaHbIH 6alllblH 6yprYH!

Kypy KenreH Ky~aHbI

KYnAapbl~a yp~yprYH!'AH~a TeMHp-KaH aitTTbI ~eitT:

765 'KeK-aJIa caKaJI Me~H-6ait,

6Y3YKKa TyyraH Kyny~aH

GY3yry~a KHp6eitMHH!O~ )KaKTarbl )Koponop,

con 31l1HKTeH tloponop,

770 tlbIH )J(aKbIn-KaH on oonco,

6aTblp MaHac yyny Gap!-

EalllblHa KHHreH 6epyry!

"TerepeKTeH Ken aJIbInTbl

KblpaMbIH!" ~ece, 3PKH 6ap!-775 EaTblp MaHac yyny Gap!

o~ )KaKTarbl )Koponop,

con )KaKTarbl tloponop,

aTblHaH K6ropyn aJIbI~ap!

AsrrblH )Kepre THHrHcneit

780 aTblHaH Keropyn aJIbl~ap!

KaJIbI~ T6IlJeK CaJIbl~ap!

andan suluu tappadlm!AIda Kuday cannda,

Ak-padl~a bannda,ak sakaldan at alganPadl~adan bat' algan,Ak-kula at tok bolgon!Ak-padl~adan bat' algan son,Manaska kep aytar

ki~i cok bolgon!Temir-kan degen kan bar,a§ka salgan tuzu bar,Kamkey degen klsl bar:kiiroko kiyse, cende~ deyt,01 Kamkey degen klsbu Manaska tende~ deyt-Kamkeyge cuu~u tii~o keldim!'Kok-ala sakal Mendi-baymingen atm bura'di,Temir-kandm iiyiino

celip kelip tii~tii deyt,Temir-kanga ayttJ deyt:'Terbenbegin Temir-kan,aylllndm ka§mda,boS doooniin ba§mdaak-sakalduu CakJp-kanaydap kelgen mall cok,artlmp kelgen bulu cok,cum~ap kelgen kulu cok-"Atka minip celdim" deyt,

"Kamkeyge cuu~u tu~okeldim!" deyt.

Munday korduk bolorbu,munday zorduk bolorbu?

Dayramn ba§m burgun!Kuru kelgen kudamkuldanna urdurgun!'Anda Temir-kan ayttJ deyt:'Kok-ala sakal Mendi-bay,buzukka tuugan kuludan

buzuguna kirbeymin!On caktagl corolor,sol e~ikten ~orolor,~m Caklp-kan 01 bolso,batJr Manas uulu bar!-

Ba§ma kiygen ooriigii!"Togorokton kop allptJklramm!" dese, erki bar!-Batlr Manas uulu bar!On caktagl corolor,sol caktagl ~orolor,atJnan kotoriip allnar!

Ayagm cerge tiygispeyatJnan kotoriip allnar!Kalin to~ok sallnar!

,,:~:=jl

MANAS DEST ANI74

Bagllan koydun a~ bi~iripnann tartlp berifier!Bay tal beden bal klmls,bal ~aykatlp allfiar!~mclrduu kese ~ml ayak~lrmaltJp ayak sunufiar!Suusunun cak~l kandmpkallfi to~ok sallfiar!Cabuunu cllu cablfiar!

Tm~ uktatJp koyufiar!Tafi agarlp atkanda,obodon clldlS batkanda,kiln murduna tiygende,

oygotup allp surayn!AI atJna mingisip

allp dofigo ~lgayn!Cak~l catlk kep ayssa,

cak§l coop bereyn!Caman katuu kep ayssa,caman coop bereyn!'Aytkamnday klldl deyt,erten-minen turdu deyt,

~llap<;mdl koydu deyt,cilsiln-kolun cuudu deyt,suusunun cak~l kandmpen cerge bardl deyt.Caklp-kandan Temir-kanbarlp kep suradl deyt:, Ala-tooday Caklp-kan,

azganslp kantJp ciirosilfi?Kok-ala sakal Mefidi-baybuzukka tuugan ki~i-de:"Saska celip kirbe!" depmenin turgan toroliik

berbegende buzu~u,buzuk-buzuk kep ayttl.Buzuguna kirbedim-kelip senden kefie~ suradlm.'Anda ayttl Caklp-kan:'Menin kelgen colup surasafi,menin kebimdi e~itsefi-ba~l kara, but aynadamsat bu curttanamn bann kldlrdlm:BatJr Manas uulumatiiptii suluu tappadlm!

Casagam caray-ok deyt,altln iymek kakklday,kayn atasl men Caklp

makllIgl cakklday,maa cak~l kelin bolgudayKamkey klSlfi bar-ok deyt:"El~ilikka oliim cok,cuu~ulukka korduk cok!"

Biiyiik bir koyun pi~irin,misafire ikram edin.BaI ile gen~ klsrak klmizi

giizelce kan~tmlsln!KenarII ~ini kase ileegilerek sunun ona.Susuzlugunu biT giizel kandmn,kalln do~ekler yaYIn,iistiinii sessizce ortiin,rahat uyutun,tan yeri aganp

gokte Ylldlzlar sonerkengiin onun yiiziine dogarken

uyandmp gorii~iiriiz.Gnu al ata bindirip

tepeye gotiirecegim,giizel ~eyler soyler isegiizel cevaplar veririm!Fakat fen a ~eyler soyler isefena da cevaplar veririm!"Emir edileni yaptllar.Sabah erken kalktJ 0,online legen koydular,elini yiiziinii Ylkadl,i~ecegini bol i~ti,beklenilen yere gitti.Temir Ran yakl~lp sordu,Caklp Ran'ln diledigini:"Ala-dag gibi koca Caklp Ran,neden atll dola~lyorsun?Klr sakalll Mendi-bay, birara bozan koledir, bil.Batakllga at siirme der.

isteyip verdigim ~eyibozar 0, vermek istemez,kavga ~Ikaran sozler soyler,fakat hen ona aldanmam,kendim geldim gorii~mege."CakIp Ran da ~oyle dedi:

"Geldigim yolu soruyorsandinle anlataYlm sana.Ba~1 kara iki ayakll,adam oglu yurtlanm

ba~tan ba~a dola~tlm ben,bahadlr oglum Manas'abir tane klz bulamadlm.Pek miinevver pek yiiksek,kulagl altln kiipeli,hen kaYIn babasl agzlndan,

pek methedilmeye yakl~an,bana laYlk gelin olanKamkey adll klzln varml~.EI<t'iye zeval olmaz,klz isteyene hakaret olmaz,

EarblnaH KOWAYH alII 6wIIIwpwn

HapblH TapTbln 6epw~ep!EaWTan 6eAeH 6an KblMblC,

785 6an tIaWKaTbln anbI~ap!

qbIH)KbIPAYY Kece tIbIHbI aRK

tIbIpMaJITbln aRK CYHy~ap!

CYYCYHYH )KaKlIIbI KaHAbIpbln

KanbI~ TelIIeK canbI~ap!

790 )Ka6YYHY )KbIny )Ka6bI~ap!TbIHill YKTaTbln KolO~ap!

Ta~ arapbln aTKaHAa,

o60AOH )KbInAbIC 6aTKaHAa,

KYH Myp]J.yHa Tl'IwreHAe,79 5 owroryn anbln cypawH!

An aTbIHa MUHmcun

anbln Ae~re tIblrawH!

)KaKillbl )KaTblKKen awcca,

)KaKlIIbl )Koon 6epewH!

8 0 0 )KaMaH KaTyy Ken awcca,

)KaMaH )Koon 6epeWH!'

AWTKaHblHAaw KblnAbl AeWT,

3pTeH-MUHeH TYPAY AeWT,

tIbInantIblHAbi KOWAY AewT,805 )KycYH-KonYH )KYYAY AewT,

CYYCYHYH )KaKlIIbl KaHAblpbln

3H )Kepre 6apAbi AewT.

)KaKbm-KaHAaH TeMWp-KaH6apbln Ken CYPaAbl AewT:

810 .Ana-TOOAaW )KaKbln-KaH,a3raHCbln KaHTbm )KYpocy~?

KeK-aJIa CaKaJI MeHAu-6aw

6Y3YKKa TYyraH KWIIIW-Ae:"CacKa )Kenun Kup6e!" Aen

815 MeHUH TypraH TepeJIYK

6ep6ereHAe 6Y3YtIY,6Y3YK-6Y3YK Ken aMTTbl.

EY3yryHa KWp6eAUM-KeJIUn CeHAeH Ke~eIII CYPaAbIM.'

820 AHAa aMTTbl )KaKbln-KaH:

'MeHwH KeJIreH )KOJIyn cypaca~,

MeHWH Ke6UMAu 3IIIWTCe~-

6alIIbi Kapa, 6YT aMpbl

aAaMCaT 6y )KypTTaH825 aHblH 6apblH KbIAbiPAbIM:

EaTblp MaHac YYJIYMa

TynTy cYJIYY TannaAblM!)KacaraHbl )KapaW-OK AeMT,

aJITblH uMMeK KaKKbIAaM,

830 KaWH aTaCbl MeH )KaKbln

MaKblJIblrbl )KaKKbIAaM,Maa )KaKlIIbl KeJIUH 6oJIrYAaM

KaHblKeM KblCbl~ 6ap-oK AeMT:

"3JItIUJIWKKa eJIYM )KOK,

835 )KYYtIYJIYKKa KOPAYK )KOK!"

MANAS'IN EVLENMESt, OLUMU VE YENtDEN DtRiLi-5i 75

KaHblKeHre Ken~MM MeH, Kamkeyge keldim men, hen de Kamkey'e geldim,)Kyyqy TYIIIe Ken~MM MeH, cuu~u tii~o keldim men, onu istemege geldim.TaTacbl~6bl 6y TYCYMY? tataslnbl bu tusundu? Tadar mlsm sen bu tuzuI>epecM~6M 6y MaHaCKa KblCblMbl?' Beresinbi bu Manaska klslndl?' verir misin Manas'a kIZl?"

840 TeMMp-KaH TYPyn MblHa aHTTbl: Temir-kan turup mma ayttl: Temir Han kalktl dedi ki:'A )KaKbm-KaH, TapblH6a! 'A Caklp-kan, tarmba! "Caklp Han sakln darllma!CeHMH 6aJIa~ 6y MaHac Senin balan bu Manas Senin oglun bu ManasKy~acbl-MMHeH KYYIlIa 6epe-r ~e6eH6M? kudasl-minen kuu~a beret debeybi? sagdlclyla vuru~uyor, oyle degil mi?):(OCY-MMHeH ~oonaIlIa 6epe-r ~e6eH6H? Dosu-minen dool~a beret debeybi?Dostuyla dovii~iiyor, oyle degil mi?

845 Kapbl~aIlI-MMHeH KapMaIlIa Kannd~-minen karm~a Karde~iyle dal~lyor,6epel" ~e6eH6M? beret debeybi? oyle degil mi?

CeHJ1H 6aJIa~ 6y MaHac Senin balan bu Manas Senin oglun bu ManasKen )Kopryqy ~e6eH6J1? kop cortu~u debey\li? orada burada siirtiiyor, oyle degil mi?AK-KynaHblH KYHpyryH 6yyaT ~eUT, Ak-kulamn kuyrugun buuat deyt, Atmm kuyrugunu baglaYlpTerepeK )KblnKbl KOH60H KyyaT ~eHT. togorok cllkl koyboy kuuat deyt. hep allan toparlaYlp allyor.

850 AnblnTap-MJ1HeH aJIblIlIbln, Allptar-minen all~lp, Alpler ile ~arpl~lyor,6aTblpnap-MJ1HeH caHblIlIbln, batlrlar-minen saYI~lp, bahadlrlarla sav~lyor,KeKyp9K-MJ1HeH 3pJ1HJ1qJ1 kokiirok-minen erini~i gogiis gererek

KenreH AK-KYna kelgen Ak-kula ko~an Ak-kula'YIKeMeHeH OKKO )KaKTblpbm, koldonon okko ~aktlnp, ~apraz gelen okJardan ka~lnyor,)KaKaCbl aJITblH aK Ky6e cakaSI altm ak kiibo yakasl altm ak zlrhlnl

855 )KaKaJIaIlIbm )Koora )KblpTTblpbm, cakal~lp cooga clrttlnp, bogazl~lp dii~mana Ylrttlnyor.6ypeHYH aJIbmTaH enyn KaJI6aU6bl? biironiin allptan oIiip kalbaybl? Bir alp elinde olmez mi o?MeHMH )Ka~blC KblCblM KaHblKeH Menin canis klslm Kamkey Biricik klzlm Kamkey6J1p TYH~YKTeH KYH KepreH, bir tiindiikton kiln korgon, yalmz bacadan giin gordii,6J1p TYTYKTeH cyy J1qKeH, bir tiitiikton suu i~ken, suyu yalmz evde i~ti.

860 )KOprO~OH TaMan 60c MMHreH, corgodon taldap bos mingen, Se~ilmi~ atlara bindi,apaKTaH TaMan 6aJI J1QKeH, araktan taldap bal i~ken, Uzaktan gel me bal yedi,)Ken6ereH )Kenre QblKnaraH, celbegey celge ~lkpagan, ince elbise ile riizgara ~Ikmadl.)Ken CaJIKblHblH Kep6ereH, cel salklmn korbogon, Soguk nedir hi~ bilmedi,TY~e 3I1IJ1KKe QblKnaraH, tiindo e~ikke ~lkpagan, hi~ gece kaplya ~lkmadl.

865 TYHereH aIlITbl J1QnereH, tiinogon a~tI i~pegen, Diinden kalma yemek yemedi.)Ka~bIC KblCblM KaHblKeH canis klslm Kamkey Biricik klzlm KanlkeyKapa KJ1HMn KaJI6aH6bl? kara kiyip kalbaybl? karalar giyip kalmaz ml?)KOpryQYCYH KOMYPCYH!- Cortu~usun koydursun!- Yurt gezmekten vazge~sin,AHaH KblCblMAbl 6epeMHH. Anan klslmdl beremin. klzlml ona vereyim.

870 ATblwKaHblH KOMYPCYH! AtI~kamn koydursun! Ok atmaktan vazge~sin,tIa6blIlIKaHblH KOU~YPCYH! ~abl~kamn koydursun! ~arpl~maktan vazge~sin,CaHblwKaHblH KOH~YPCYH!- SaYI~kamn koydursun!- bll;:aklamadan vazge~sin,AHaH KblCblMAbl 6epeMHH! Anan klSlmdl beremin! klzlml ona vereyim.ATblIlIKaHblH KOH60co, AtI~kamn koyboso, Ok atmaktan vazge~mese,Qa6blIlIKaHblH KOH60co, ~abl~kamn koyboso, oldiirmekten vazge~mese,caHblIlIKaHblH KOH60co, saYI~kamn koyboso, saplamaktan vazge~mese,TynTY KblCblM 6ep6eHMHH!' tiiptii klslm berbeymin!' klZlml asia vermem!"AnaQbIKT'i\H )KaKbffi-KaH, Ala~lktay Caklp-kan, Yurt gibi koca Caklp HanAna-TOO~aH )KaKbm-KaH, Ala-tooday Caklp-kan, Ala-dag gibi yiice Caklp Han,)l(aKbm-KaH ypneMY AeHT Caklp-kan iirpOydti deyt Caklp Han ofkelenmi~ti,aQyy )KaMaH KeMJ1 ~eHT: ~uu calnan keldi deyt: hiddetinden ate~ sa~lp:'TeMJ1p-KaH,;) TeMHp-KaH, 'Temir-kan, e Temir-kan, "Temir Han, yay Temir Han,MeHJ1H Ka6aKTarbi KaKQblraH menin kabaktagl kakl;:lgan benim dag kenanndaki

OOryH KeMJ1preH, bogun kemirgen, bokumu kemirenMeH MaHacKa 6ap6acaM! men Manaska barbasam! hen Manas'a varmazsam!

: I>apbm Ka6ap aHTnacaM! Barlp kabar aytpasam! Varlp barer vermezsem!

CacKa )Kene..., TeMHp-KaH! Saska cele..., Teinir-kan! Batakllga yiirti Temir Han!

MANAS DESTANI76

vManas kIZIldan celek all~l,kIf cagma ~lgl~l,klykmp Manas saYl~l,surasa berbes Kamkey,a~ bilekten all~1at kottino sall~1olco cesirin klll~l,anda aIlfi nege cetet?

Kuymaluu ctigon ka§kasmda-Ak-padl§a elinen

bOlok ba§kasm(da?)

taldap ttiptti carganda"Ak-padl§a bat'alamm!"

dep barganda,ayday ka§m kerdi-de,Orustan bolok bu curttuAk-padl§am aa berdi-de.Calnp-cultup cayda bar-KIslfi maa berbes

cerifi kayda bar?'Anda Temir-kan ayttl:

'Oynop aytamm, Caklp-bay,talkaktap aytamm, Caklp-bay!Ay karafigl run we:kann-minen balaarala§lp bilgen ktin we.

Kannga kefie§ salayn!Balama kefie§ salayn!

Agama kefie§ salayn!-Anan kaynp keleyn!Tura turgun, Caklp-kan!Bayagl kok-ala sakal Mefidi-baybuzukka tuugan kill ooe.

Padl§a bere-tuganat ba§mday alnmn,

koy ba§mday ktimti§tin"Koy!" dey-tugan buzuguo§'ol meni buspasa!

Kefie§ip keleyn!-Tura turgun, Caklp-kan!'Kay tip butka saldl deyt,ba§1 tuuluu biylerin,karlsl sallk kandarlnat ~aptmp aid I deyt,ozti tiytino ciydl deyt:

'Ke~e kelgen Ala-toodayCakl p-bay ,

"Saska cele kirgin!" deyt,"Caiigls uulum ManaskaKanlkey klslii bergin!" tleyt.Kantebis cak§llar?Kok-ala sakal Mefidi-baybuzukka tuugan kul ekell.bulkulup kobo kaldl deyt:

MaHac Kbl3bln~aH )l(eneK anbl4bl,

Kblp )l(arblHa 4blrbl4bl,

KbliiKblpbm MaHac caiibl4bl,

89 0 cypaca 6ep6ec KaHblKeii,a4 6KneKTeH anbl4bl

aT KOTYHO canbl4bl

on)l(o )l(eCUpUH Kblnbl4bl,aH~a anbl~ Here )l(eTeT?

895 KyiiManyy )l(yr9H KamKaCblMa-AK-n~blma 3nl1HeH

oonoK 6amKacbIH(J(a?)

Tan~an TYnTY )l(apraMa"AK-n~blma 6aT'anaMbIH!"

~en 6apraMa,aMaii KamblH Kep~u-~e,

900 OpycTaH 6onoK 6y )l(ypTTY

AK-n~blmaM aa 6ep~u-~e.

)KanTbm-)I(ynryn )l(aii~a 6ap-KblCbl~ Maa 6ep6ec

)l(epu~ KaMa 6ap?'AMa TeMup-KaH aiiTTbl:

905 'OiiHon aiiTaMblH, )KaKbm-6aii,

TanKaKTan aiiTaMblH, )KaKbm-6aii!

Aii Kapa~rbl TYH 3~e:

KaTbIH-MI1HeH 6ana

apanambm 6unreH KYH 3~e.

9 1 0 KaTblHra Ke~em canaiiH!

EanaMa Ke~em canaiiH!

AraMa Ke~em canaiiH!-

AHaH KaiiTbm KeneiiH!

Typa TyprYH, )KaKbm-KaH!

915 EaSlrbl K9K-ana caKan MeMu-6aii

6Y3YKKa ryyraH Kyn 3~e.n~blma 6epe-TyraHaT 6amblH~aii anTblHblH,

Koii 6amblH~aii KYMymYH

920 "Koii!" ~eii-ryraH 6Y3yry

om'on MeHU 6ycnaca!

Ke~emHn KeneiiH!-

Typa TyprYH, )KaKbln-KaH!'

KaiiTbln 6YTKa can~bl ~eiiT,

925 6ambl Tyynyy 6HiinepuH,

Kapblcbl canblK KaH~apblH

aT llanTblpbln an~bl ~eiiT,

03Y yiiYHO )l(Hii~bl ~ej;iT:'Ke4e KenreH Ana-Too~aj;i

)KaKbm-6aii,930 "CacKa )l(eJle KHprHH!" AeHT,

")Ka~rblc yYJIYM MaHacKaKaHblKeH KblCbl~ 6eprHH!" AeHT.

Kam"e6HC )l(aKllIbIJlap?'KoK-aJla caKaJl MeMH-6aH

935 6Y3YKKa TyyraH KYJI3Kell,

6YJlKynYII Ko60 KaJ1L\bl )\eHT:

Manas klzil bayragl allpdagm slrtIndan ~Ikacak,haykIrarak buraya saldlracak.

Verrnedigin Kamkey'iince bileginden ~ekip alacak,atmm arkasma atlpesir diye gotiirecek,0 zaman kuvvetin ne i~e yarar?Atl siislii ko~umrudur.

Ak-padl~kavminden ba~kaslm,

sogiit dall gibi yararAk-padl~a'mn duaslm

alamaya gideliay gibi ka§lm ~attl,Rus'tan ba~ka her milletiAk-padl~a bana verdi diyor.Yaz gtinleri slcak eser,kIzml bana verrnemege

nasll cesaretin var?"0 zaman Temir Han da ~oyle dedi

"~aka soyledim Caklp-bay,latife ettim hen sana,ay karanllk gecede olur,karlmla ~ocugumlabunu iyice dii~iinelim,Gidip kanmla gorii~eyim,klzlmla da konu~aYlm,

agabeyimle gorii~eyim,ondan sonra geleyim!SeD burada dur, CakIp Han!Bayagl. klr sakalll Mendi-bayara bozmak i~in dogmu~tur,Padi~aha laYlk alan ~eyat ba§1 kadar altmdlr,koyun ba~1 kadar giimu~tur,0, bunu vermeyeyim istiyor,"Verme!" diye kar~1 ~Iklyor,Hele gidip goru~eyim,seD burada dur Caklp Han!"

Kam~IYI sallaYlp gitti.Ba~1 tuglu beylerinibutun niifuzlu hanlannlat gonderip ~aglrttl 0,kendi evine topladl:"Dun Ala-dalT oibi.,.,

Caklp-bay geldi,"Sazllga bir ip ger!" dedi."Tek oglum Manas'aklzln Kanlkey'i ver!" dedi,Ne yapallm beyler?"Klr sakalll Mendi-bay kiara bozmak i<;;in dogmll~tur.~lcele yerindell kalktl: