1

LORENZO GAMBARA DE NAVIGATIONE CHRISTOPHORI COLUMBI. (3142 vers)

LORENZO GAMBARA DE NAVIGATIONE CHRISTOPHORI COLUMBI.

DE NAVIGATIONE CHRISTOPH. COLUMBI LIBER PRIMUS.

N_1 v.1 <O> Perenotte, virum referam, qui litora primus(cf. note dans la version

2 ingentis tetigit Cubae, novaque astra retexit, ‘.doc’ du texte scandé)

3 et freta tot quondam nostris incognita nautis,

4 nuper et inventas Cancri sub sidere terras.

5 Antoni Perenotte, sacri pars magna senatus,

6 accipe quae quondam jussisti carmina, ab Afris

7 cum domitis Caesar dulcem claramque redisset

8 Parthenopen victor, qui forti milite densas

9 tot Turcarum acies validis superaverat armis

10 et pulsum regem regnis induxit avitis.

11 Non sine te maris immensos invadere fluctus

12 tentasset mea cymba, novo nec in aequore vela

13 tendere, sed Mellae tenuisset parva fluenta,

14 hic ubi Chineas arces, atque arma, virosque,

15 florentemque urbem ingeniis, opibusque potentem

16 concinerem : fuit haec olim nam condita ab alto

17 sanguine Cenomanum, quae gens fuit aspera in armis,

18 auxit et Italiam laetis successibus, unde

19 Cenomani illorum dicti de nomine montes.

20 Te Carolus semper magno est dignatus honore

21 namque tibi curam soli commiserat omnem

22 regnorum, imperiique simul, bellique togaeque

23 tempore. Nunc breviter memorabo, quae genitori

24 rettulit ipse tuo longe admiranda Columbus,

25 post lautas epulas et mensae dona secundae.

Le texte proposé ici a été établi à partir de l’édition

publiée à Rome par Bartholomeo Bonfadino et Tito Diani, en

1585.

2

26 Jam caelum et terras tenebrosa involverat umbra

27 humida nox, pelagique sinus, unoque favebant

28 ore omnes, et erant mensis sublata secundis

29 pocula jam, solitoque pius de more sacerdos

30 egerat ingentes submisso vertice grates

31 aeterno caeli et terrae rerumque parenti,

32 cum primus Granvella inquit : "Nova gloria gentis,

33 Christophore, Ausonidum, dic nunc ex ordine portus

34 inventos a te, dic regna, tuosque labores.

35 Et toties sileant vates jactare Pelasgi

36 innumeros terrae tractus lustrasse viasque

37 Alcidem, Bacchumque Indos penetrasse, sua quas

38 purpurea exoriens terras sol luce revisit :

39 hae vatum sunt ambages, longeque superstes

40 illorum fama est major, quam vivida virtus,

41 et totum implerunt variis erroribus orbem.

42 Felix Ausonia tellus, cui contigit uni

43 totius mundi imperium, nunc et quoque felix

44 quae talem te laeta tulit sub luminis oras,

45 cui Deus omnipotens alto dignatus Olympo est

46 tot pelagi monstrare vias, tot regna, tot urbes

47 egregias, quas majorum non viderat aetas.

48 Per te namque illae Cancri sub sidere gentes

49 unumque trinumque deum agnovere, repulsis

50 numinibus, veri quae gens ignara colebat,

51 quos omnes nostri tinxere salubribus undis.

52 Fondescent dum vere novo Taurique sub ortu

53 stellantis nemora, et partus non terra negabit

54 alma suos, dum purpureis e collibus uvas

55 vinitor ipse leget, metet hordea grandia messor,

56 notus eris fama aeternum, qua praecipitans sol

57 invisit gentes alias et qua redit ad nos

58 atque orbis spatium hoc revoluta luce revisit".

59 Tunc Ligur innixus solio sic fatur acerno :

60 "Quod petis ut narrem populos inventaque nuper

61 tot maria, et nostris incognita sidera nautis,

62 expediam, nec te longo sermone tenebo :

63 nec mihi res memorare leves, nec cuncta referre

64 mens est, atque oras tantarum evolvere rerum,

65 sed dicam quae causa animum justissima nostrum

66 moverit hos tentare sinus, quos alluit ingens

67 Oceanus, fluctuque ferit, pelagoque revincit,

68 ne videar tantos frustra subiisse labores.

69 Hanc caeli molem immensam et spatia ardua zonae

70 quinque tenent, quarum mediam sol lampade torret

71 assidua radiisque coquit (sic prisca vetustas

72 credidit), extremae scelerato frigore torpent

73 perpetuisque rigent nivibus, glacieque perenni.

74 Non illis aestas ulla est, redoletve novum ver

75 floribus, aut illic praeceps autumnus aprico

76 colle rubet. Nix alta tegit juga celsa tenetque

77 planitiem, silvasque, suos non flumina tradunt

78 in mare perpetuos cursus : silet aura, nemusque

79 fronde carens. Frustra silvis intenderet altis,

80 aut alta convalle plagas venator Orion.

81 Hic mare non notum nautis : has inter utrasque

82 et mediam tantum colimus nos maxima regna.

83 Haec sibi jam pridem veterum solertia finxit,

3

84 sideribusque dedit nomen, centumque locavit

85 monstra polo et positas varia sub imagine formas,

86 quae laetas messes et amicos insuper imbres

87 agricolis persaepe solent praedicere, et annos,

88 in quibus aut ingens segetum, aut penuria vini est.

89 Sed mundi, nec vana fides, primordia dicam.

90 Principio Deus omnipotens cum conderet astra

91 fulgentesque poli sedes, spatia ardua caeli,

92 solemque, lunaeque globum, noctemque diemque,

93 ille idem terram e nihilo, pontumque creavit ;

94 implevitque feris terras et piscibus altum

95 aequor, avesque simul silvis immisit opacis.

96 Mox hominem propriis manibus fabricator Olympi

97 formavit facili ex limo, praesensque recentem

98 illi inspiravit vitam, terramque patentem

99 illius imperio subjecit et aequora aperta.

100 Credere nec dignum est ipsum fecisse vacantes

101 tot maris ingentes tractus, tot inhospita regna,

102 et mundi liquisse duas habitabilis oras.

103 Est regio Tanaim juxta Rhodopeiaque arva,

104 non umquam viduata gelu nivibusque, nec aura

105 assidue gelido Boreae spirantis ab axe.

106 Hanc tamen innumerae gentes coluere, coluntque,

107 frigoribus etiam mediis sua rura domosque.

108 Quid referam Thracum regem, quibus imperet oris,

109 quosque regat late populos, quibus asperat ingens

110 Strymonias Aquilo ventosis flatibus undas ?

111 Frigentis Scythiae non carmine prosequar oras

112 arvaque, et ad gelidum constructa mapalia litus ;

113 hic ubi pastores ursorum pellibus usi et

114 frigora nil curant hiemis, specubusque juvencos

115 includunt et proceras dant ignibus ornos,

116 sive oritur canis Icarius, seu frigida caelo

117 nix cadit et niveo terras obnubit amictu.

118 Extremi Garamantes habent armenta gregesque,

119 quos numquam stabulis claudunt, et nocte dieque,

120 aut silvas, aut prata tenent, semperque vagantur.

121 Illic perpetua est aestas et nescia brumae

122 torrida, sed superante aestu caelique calore

123 unda tepet longe Oceani et cava flumina fervent.

124 Insuper Aethiopum gens totum nota per orbem est

125 atque Arabum, nec non populorum, qui loca zonae,

126 quae media est tepidas inter, quam torret iniquis

127 sol radiis : non posse gelu perferre, nec aestus

128 terrarum pontique genus mortale putabat

129 aetas prisca hominum quondam, quae vana fuerunt

130 somnia. Nam juvenis virtus spectata sub armis

131 Pellaei haud potuit longum differre morarique,

132 atque rei veterem famam dubiumque removit.

133 Ille etenim valido formavit remige classem,

134 elegitque duces assuetos vincere semper

135 bellando, jussitque novas inquirere terras,

136 quique sinus magni Oceani Austrum inter et Eurum

137 detegerent, qui dum sulcarent invia quondam

138 aequora terrarumque plagas videre per aequor.

139 Taprobana in medio posita est, quarum insula laeti

140 dives agri, dives gemmarum aurique, boumque,

141 atque frequens late populis, corruptaque nullo

4

142 aeris infecti vitio, sed quaerere testes

143 tantarum haud opus est rerum, namque aequoris aestus

144 arentis Libyae tenuerunt fortibus alnis

145 jam Lusitani, fundaruntque oppida et urbes,

146 et nautis iter insuetum invenere, novamque

147 tellurem, populosque alios immanibus ausis.

148 Ipse ego jam Libyae ratibus vada salsa cucurri,

149 Guineamque adii gemmarum aurique feracem.

150 Quin etiam cum saepe iterans maria alta profundi

151 Oceani, Gades ultra prope Lusitanos,

152 noctesque totosque dies vigil observabam

153 litore ab occiduo, quaedam vaga flamina certis

154 temporibus anni et certis spirare diebus :

155 haec gigni ex aliqua tantum tellure putabam,

156 quam rebar longe distantem a litore nostro.

157 Quid memorem populum undantem, quem Scandia misit

158 frigida in has partes, quas tunc vastavit, et igni

159 tradidit, et praeda in patriam remeavit opima ?

160 Extremique Scythae montes liquere supremos

161 Mongalli atque armis Asiam domuere, tenentque

162 imperio quasdam partes. Islandia ponto

163 Oceani vasto est, rigida et porrecta sub Ursa,

164 perque dies multos distans a litore Thule.

165 Accessi has olim partes, ubi non ego vidi

166 perpetuis nivibus montes albescere semper :

167 non etiam hic frigus penetrale ita regnat, ut unda

168 fluminea haud possit gelidum se evolvere in aequor,

169 pascunturque ferae silvas, maria aspera delphin

170 hic secat, atque lupus fluviorum pascitur undis.

171 Innumerabilibus populis cum terra frequens sit,

172 occasum quis nam variis sine gentibus esse,

173 et sine terrarum spatio pelagique negabit ?

174 Terrae etenim septem pars est subjecta Trioni,

175 pars etiam subjecta Noto, subjectaque Eoo,

176 unde aliqui veteres olim, qui non nisi partem

177 noverunt mediam hanc terrae, maris esse putarunt

178 Oceani immensosque sinus atque alta fluenta,

179 quae tegerent spatium hoc indeficientibus undis.

180 Conscia sed veri longa experientia damnat

181 hanc rem, credibilem quondam, qua praevius almum

182 Lucifer adventare diem mortalibus aegris

183 nuntiat. Innumeras dicunt sub sole oriente

184 Oceani nautas vidisse per aequora terras

185 et longe distans a nostro litore litus.

186 Has interposita est sat multum nota Cipango,

187 multarum rerum dives, nec flumina desunt

188 auroque et variis semper currentia gemmis.

189 Esse habitatum etiam quidquid sol aureus ambit

190 lumine purpureo haud dubium est, dumque hoc mare nauta

191 verberat arboribus, semper nova regna prius non

192 visa videt, tractusque maris, terrasque patentes.

193 Hinc etiam magni heroes bellique domique

194 praeclarum duxere genus : Germania testis,

195 Galliaque, et nostris divisa Britannia terris,

196 quique bibunt undam Eridani, Rubiconis et amnem,

197 Vulturnique colunt ripas, atque Acidis oras

198 Trinacrii, et longe montes litusque Pachini ;

199 nunc quoque tot proceres, habitant qui maxima regna

5

200 Europae, stirpem illorum sese esse fatentur.

201 Spero equidem post me non multo tempore nautas

202 venturos, retegent sparsas qui per mare terras,

203 litus et invenient occasu a solis ad ortum

204 continuum, quae crediderant jam lapsa virorum

205 saecula tot vana esse hominum figmenta, nec ullum

206 ulterius posse esse solum, sed inhospita tantum

207 aequora et Oceani tantum notissima monstris.

208 Hanc igitur terramque coli, trabibusque profundum

209 proscindi haud dubium est, et quae mala frigora densant

210 ipse calor laxat, passa est quaeque herba calores,

211 rore suo hanc reficit per noctis luna tenebras,

212 nam nitidus cum sol sero sub vespere terras

213 liquit et ante oriens quam sese ostendet ab orbe

214 Eoo, aerios rores bibit arida tellus.

215 Hinc laetae veniunt segetes et mollia campis

216 gramina, et occultas vires terra alma ministrat

217 arboribus : virgulta greges et roscida tondent

218 pascua, et in dumis ducit rosa nata colorem.

219 Hactenus ut finem faciam, Perenotte, loquendi,

220 dum causam expedio, quae me tentare profundum

221 impulit, ut ternas Fernando a rege carinas

222 instructas peterem, patriis qui nuper ab oris,

223 quas secat Hesperius fecundo flumine Baetis,

224 expulerat Numidas atque agmina Barbara victor.

225 Tunc ternas dedit ille rates, quas laetus ad undam

226 Pallensis portus deduxi robore duro,

227 pendula perque altum converti carbasa versus

228 non longe positas Hispano a litore Gades,

229 cum silvis jam poma rubent et collibus uva

230 jam rubet, et foetu curvatur pampinus, et cum

231 trans mare, permetuens hibernos garrula soles

232 remigio volat alarum, brumamque nivesque

233 increpitat, tepidosque dies adfectat hirundo,

234 atque catervatim Maurusia regna revisunt.

235 Nam circum facies placidi maris, et celer Eurus

236 et mitis, monstrabat iter per caerula tutum.

237 Pinzones mecum vexi, qui marmora nostra

238 atque mare Oceanum lustrarunt abiete longa,

239 et ventis hieme in media se opponere norant.

240 Una frater erat non belli ignarus et alto

241 venturas tempestates praedicere, et Austros.

242 Miles erat mecum solitus tolerare laborem

243 militiamque gravem, durique incommoda belli

244 Fernando sub rege, suis dum Barbara terris

245 agmina victor ovans infestis expulit armis.

246 Difficili haud cursu tranquilla per aequora Gades

247 deveni ; hic donis opulentum et marmore vivo

248 templum adii Christo exstructum, cui debita feci

249 vota libens, Patrique simul, ne regna petentem

250 extera me tandem sineret, sociosque, ratesque

251 illidi scopulis mergive sub aequore vasto :

252 et tu, stella maris, quae non te condis, ut astra

253 cuncta solent, toto effulges sed semper Olympo,

254 cui cedit splendore nitens luna et rutilus sol,

255 ille diem terris quamquam vehat et vehat illa

256 siderea noctis caeli per inania lumen,

257 dum nos hac classe exigua freta mota tenemus,

6

258 incerti quo nostra ferant vaga lintea venti,

259 da nostram hanc puppem portus intrare, marisque

260 per tantos tutam ire sinus. Ferque, inclyta Virgo,

261 ipsa viam hanc facilem miseris : tu namque potentem

262 concilias nobis caeli terraeque Parentem.

263 Post ubi legerunt pontes et vincula nautae,

264 mox celer immensum conscendi a Gadibus aequor

265 et cursum pelago intendi, qua praecipitans sol

266 occiduam in Cancri vergit sub sidere partem,

267 sidereum linquens caelum surgentibus umbris.

268 Canariasque viam versus tentamus, ibique

269 flammiferam legimus Teneriffem, e vertice cujus

270 saxum ingens altumque globos prorumpere ad auras

271 flammarum, et longo tractu splendescere noctem,

272 praecipue Eois cum flant e partibus Euri.

273 Ignarus tamen ipse viae, nec territus unda

274 insolita, aut metuens incognita sidera nautis,

275 ausus vel stagna alta ratis proscindere rostro,

276 sed summi Patris auxilio confisus, et aura,

277 ad Fortunatas Euro feror alite terras.

278 Hic ubi mane novo sacris de more peractis,

279 Oceani ingredior latices prius intentatos,

280 tunc nostras primum senserunt aequora puppes,

281 quae nullae secuere rates, non navita vidit.

282 Pandimus et velorum alas, nosque Eurus euntes

283 prosequitur, validis et lintea flatibus implet.

284 Conversus vero ad socios sic ora resolvi :

285 "Navita, vel milesque fuat, qui lumina primus

286 per noctem, aut molem et montes aspexerit, hunc Rex

287 extremae Hesperiae donabit munere multo ;

288 quare agite, o socii, gemmis auroque petamus

289 non gravidam bellis terram, nec litora nostris

290 pervia". Et, his dictis, assueta invertere fluctus

291 remigiis pubes securas navigat undas.

292 Ipse ego surgentem solem vagaque astra notabam,

293 nec non occasus illorum, et nubila, et aure

294 intenta spirantem auram, placidique tenorem

295 servabam maris incoeptum, et mea semper ad astra

296 lumina vertebam, nam me non noctibus illis

297 ulla quies (pacata forent licet aequora) pressit.

298 Hoc cursu magnetem illum, quo in pixide nautae

299 utuntur, quo monstret iter, non semper eumdem

300 deprendi spectare locum, stellamque polarem

301 (ut dicunt) : nostris res nondum haec cognita nautis.

302 Orta dies sine nube, Euri surgebat ab oris,

303 et radiis sol purpureis et lampade fulva

304 aureus Eoum spargebat lumine litus,

305 trigintaque dies jam vela inflaverat Eurus

306 cum timidus nollet ultra procedere miles ;

307 sed quamvis cuncti vellent in regna reverti

308 Hesperiae, longi pertaesi per freta cursus,

309 ipse viam tamen haud volui convertere, namque

310 classis erat non fracta Noto, non murice caeco,

311 nec fractus miles pugnata ob bella per undas.

312 Turbatur semel atque iterum formidine ductor,

313 dum toties vidisse solum per lata putavit

314 aequora, saepe maris frustra tranasse profundum

315 herbosum, et varias volucres, populosque natantum

7

316 haud nostris forma similes, tunc miles amarus

317 in me me tumidusque ira mussabat, et ense

318 saepe minabatur mihi mortem, cum tegit umbra

319 nox caelum, vel luce dies, et spargere in aequor

320 insuper, atque novam monstris me linquere praedam.

321 Jamque orbem vaga luna suum compleverat et jam

322 e summo rediens sese ostentabat Olympo

323 lumine sublustri, cum jam nox ipsa teneret

324 Oceanum et terras caligine, et Eurus apertos

325 per fluctus ageret tenui jam flamine puppes :

326 "Visa mihi haud longe terra est" Rodericus Hiberus

327 navita ait summi servans carchesia mali

328 "Nonne etiam Zephyrum flantem sentitis et auram

329 jam notam nautis auram, e tellure propinqua

330 laetitia exsultant omnes laetique salutant

331 vocibus hanc visam post tanta pericula terram,

332 nauticus aequoreas tunc clamor personat undas :

333 hanc piceis mixtam tenebris prospexi ego primum,

334 mox comites videre alii, cum nox silet atra.

335 Tunc socios terram hanc versus convertere proras

336 confestim jubeo nautasque incumbere remis,

337 vixque jubar caelo sese ostentabat et astra

338 cedebant primo radiantis solis in ortu :

339 gratior haud umquam terris, nec laetior orta est

340 ulla dies, mage nec claro sese extulit ortu.

341 Nam circum mare pacatum ridebat et alto

342 nostra vehebatur pelago sine remige classis,

343 cum procul aerios montes, geminasque videmus

344 circuitu longo sparsas per caerula terras,

345 mox alias, mox inde alias : nam clara fuerunt

346 signa prius nobis sulcantibus haud procul esse

347 tellurem optatam toties, votisque petitam.

348 Hic nos laetitia lacrimas effudimus, altumque

349 aethera, spectantes Christo, Mariaeque parenti,

350 aeternoque Patri, geminos qui temperat axes,

351 reddidimus cuncti submisso poplite grates,

352 queis nostrae ducibus cursum tenuere carinae

353 jam tutum et nullo ventorum turbine victae,

354 et nullo comitum amisso ; dehinc talia fudi,

355 convertens oculorum orbes convexa ad Olympi :

356 "Tu, Pater omnipotens, ignota per aequora cursus

357 da faciles, ne nos inter maria invia surgens

358 in pelagi cursus Auster ferat atque recursus."

359 Harum prima novos flores herbasque tenebat,

360 arboris et virides frondes ; fontesque lacumque

361 hac media ingentem vidi, nam nullus ibi mons

362 eripiens prospectum oculis erat aequora juxta.

363 Currebat gens ad litus visura carinas

364 attonita et stupefacta rei novitate, putabatque

365 esse rates nostras tot monstra natantia ponto.

366 Tangimus hoc fessi litus, laetique subimus

367 Guananaim portum, parvamque intravimus urbem,

368 et grato accepti hospitio revocamus opima

369 amissas mensa vires. Nam mitis erat gens,

370 vultus item est illis placidus, frons lata licet sit,

371 quae corpus paulum et faciem turpabat, et ora.

372 Non forma exiguum corpus, crinemque resectum

373 supra aures crassum et nigrum pars major habebat.

8

374 Estque color oleae similis, qui vergit ad atrum.

375 Atque aliquis nudatum ensem, gladiumve tenebat,

376 tractabatque manu, ceu lignum, at post ubi apertum

377 aspexit vulnus, trepidansque gemensque dolebat.

378 Quaerebat signis an nos venisse suprema

379 e sede aetherea, et caeli colere ardua tecta,

380 atque una cum caelitibus. Ferrique per urbem

381 tunc belli signum jubeo, passimque viarum

382 strata per atque forum cornu instrepuere recurvo,

383 et totam implevere novis clangoribus urbem.

384 Parte alia fractos sonitus dedit aenea moles

385 flammis permixtos rutilis, et litus et aequor

386 intremuere sono insolito : longe insula Cubae

387 audiit et sonitu gens est exterrita tanto.

388 Urbemque hanc parvam sine caede et sanguine regnis

389 Hesperiae primum adjunxi, namque ordine cuncti

390 acta palam assensu cives populusque probarunt.

391 Non fluat e terrae venis aurive metallum,

392 aut aeris, ferrive licet, sitque insula pauper,

393 at gens illa tamen gestat bipatentibus aurum

394 naribus. Hic gentes sunt nudae et versicolore

395 pictura exornant corpus. Armantque preustas

396 piscis dente sudes vice ferri, sunt quibus hostes

397 pellere consueti et circum sua regna tueri.

398 Septem ex his juvenes mecum per caerula vexi.

399 Hic vidi aspectu horribili torvoque Molossos,

400 quos sine latratu referunt componere soles.

401 Atque hic non pelagi tractus, non noscere mores

402 permisit breve me tempus, nam nocte dieque

403 detegere has terras ingens me cura premebat.

404 Mox iter ingentis direxi ad litora Cubae ;

405 quattuor aspexi non longe per freta terras,

406 quarum cuncta novis redolebant floribus arva,

407 consita erant passim arboribus, queis garrula lympha

408 non deerat, fugiens per gramina odora, rigansque

409 vicinum nemus atque halantes floribus hortos.

410 Res vero his terris nulla est mihi visa relatu

411 digna mage hac, quam nunc memorabo : ramus adoptat

412 ramum alium, variis foliis varioque colore,

413 pomaque sunt intus varios servantia succos

414 cortice non simili, mater quae stipite ab uno

415 Daedala terra creat ; haec numquam poscit avari

416 dura ministeria agricolae sub tempore veris.

417 Dehinc nos ardentes placido cava lintea ponto

418 solvimus atque viam velis deflectimus inter

419 has pelago sparsas nullo discrimine terras.

420 Illic nos silvas legimus, quas longa gerebant

421 litora, et arva simul nullis obnoxia rastris ;

422 vidi lanigeras non longe a litore silvas

423 et passim arboreis pendentia vellera ramis.

424 Vidi et odoratos alio sed litore lucos,

425 frondentes quorum rami mollissima servant

426 vellera, quae levibus siliquis inclusa teguntur.

427 Quid memorem pictas volucres, quae florea circum

428 prata volant, cantusque suos noctique dieique

429 aequant, et variis implent concentibus auras ?

430 Frondosisque sedens ramis Philomela canebat,

431 quas inter canit Eois non natus in oris

9

432 psittacus, et volucrum cantus imitatur, et altis

433 arboribus strepit, et lingua nova verba loquaci

434 ingeminat, repetitque avium per guttura voces.

435 Hic volucres fundunt cantus sub mense Decembri,

436 pars dulcem frondentis alunt in vertice pinus

437 progeniem, pars ova fovent, pars arbore nigra

438 nidificant latebrisque domos frondentibus abdunt,

439 namque dies erat hic tepidus, ceu vere rubenti.

440 Non desunt illic portus et flumina nautis

441 grata nimis Zephyri si quando spiritus undis

442 insonat insequiturque rates revoluta per alta.

443 Accessi tandem Cubam, magnumque fluentum

444 tendere in Oceanum vidi, portumque capacem

445 non parvae intravi classis, tutumque procellis ;

446 namque erat hic portus saxis circumdatus altis,

447 in morem stagnantis aquae, quo clausa silebat

448 unda, nec undantes fluctus ventosque timebat.

449 Nec longum haec statio tenuit me, sed cava ponto

450 vela dedi, numquam linquens ea litora Cubae

451 per multos soles. Resonans sed flatus ab alto

452 vertice spirantis Boreae et maris unda tumescens

453 terruit ulterius procedere. Nec mora vento

454 obverti adverso sinuosa per aequora cursum,

455 permetuens instantem hiemem, pelagique furorem,

456 et gemitum. Cum jam Boreas nos horrifer oris

457 Quiqueiae appulerat, legerent et carbasa nautae (Haiti)

458 laetitia perfusi animum et de more coronas

459 puppibus aptarent, subito praetoria pinus

460 est brevibus inflicta vadis, qua longa jacebat

461 saxea planities subter mare, puppis et imis

462 solvitur icta vadis, nautasque relinquit in undis.

463 Continuo impellunt socii per caerula cymbas,

464 auxiliumque ferunt timidis, ratibusque reponunt

465 incolumes : navis scopulo sic fracta resedit.

466 Corpora sed madidi comites dum litore curant

467 et sagula ad tepidum solem madefacta reponunt,

468 protinus ingredior densum nemus ; hic ubi primum

469 conspexi indigenas cursu juga celsa secantes,

470 nosque videre viros cupidi, nova cernere regna,

471 tela manu intrepidi capimus, sequimurque fugaces.

472 Tunc illi celerare viam, et transmittere cursu

473 praecipiti patrios colles, et fidere silvis :

474 haud aliter fugere viri montes super altos,

475 quam timidi damae sub primae tempora lucis

476 conspecto procul herbosa in convalle leonum

477 agmine, dum silvis errant, sic illa petivit

478 turba virum loca nota metu, seque abdidit umbris.

479 Compressi subito gressum tristisque redibam

480 ad naves sine praeda, ederis cum condita virgo

481 concussit folia et frondes, quibus ipsa latebat.

482 Has motas petimus frondes, tunc abdita virgo

483 exsiluit facie insignis, sed fusca colore ;

484 confestim illa capi sese permisit et una

485 mecum incedebat silvis non maesta sub altis.

486 Haec ducta ad naves epulis expletur, et alba

487 induitur laena, disponuntque ordine crines,

488 crystallum dant et digitis et iaspide ; cingunt

489 virgineum latus, hic gentes nam corpora nulla

10

490 veste tegunt, nudi incedunt, et cum redit aestas

491 et cum bruma redit, venit et cum purpureum ver.

492 Mox virgo in notos rediit jam libera colles,

493 primoresque petit nemorosa in valle latentes,

494 ostenditque habitus, atque ordine cuncta recenset,

495 narrat et ingenium gentis mite et genus alto

496 e caelo venisse novum : tunc ocius omnes

497 decurrunt properi, qua semita ducit ad aequor,

498 et veniunt ad nos ultro, signisque salutant,

499 cum quibus et digitis loquimur, nutuque frequenti.

500 Planitie fractam scopuli ut videre carinam,

501 tranarunt rapidi stagnantes lintribus undas,

502 et patrium ad litus remos, et vela, rudentesque,

503 et ratis arma ferunt : tunc gaza reducitur omnis

504 nautica et ad litus defertur lintribus altis ;

505 nos illos donis fessos cumulamus agrestes,

506 crateras septem vitreos, et pocula septem

507 fictilia, heroum variis decorata figuris,

508 bissenasque damus tunicas, totidemque cothurnos.

509 Interea dum nos jam quassam in murice puppim

510 Teximus, aptamusque trabes, redit extera pubes,

511 quae nobis fuit auxilio, et lectissima secum

512 frusta auri, atque auro permixtas portat arenas,

513 et teretes donant parvo pro munere baccas.

514 Noctesque totosque dies ad litora nota

515 orbe alio advectas gentes visura ruebat

516 turba virum, natisque patres, pariterque nepotes

517 permixti, armatosque duces mirantur, et auro,

518 purpura et indutos proceres, sonitusque tubarum.

519 Gestat acu hic pictam tunicam, cristasque volantes,

520 hic picturatis radiantia baltea signis.

521 Ast alii tenuere locum, quo quadrupedantes,

522 insultantque solo, glomerantque in litore gressus :

523 praevertuntque Notos cursu, et candore ligustra,

524 et vix in prima figunt vestigia terra.

525 Miranturque novos habitus, mirantur et arma

526 bellantum non visa prius nec cognita quondam.

527 Parte alia volitare vident sine remige puppes

528 atque maris penetrare sinus, licet Auster aquosis

529 incumbat pelago nimbis, hiemesque minaces

530 ingeminent, piceisque cadant e nubibus ignes.

531 Sternit humi se quisque, sonum dum territus haurit

532 auribus, effundit reboans quem ferrea longe

533 machina, fumososque ignes attollit ad auras,

534 perstringitque oculos flammis fumoque sequaci.

535 Erexique crucis signum venerabile curvo

536 litore confectum palma pinuque virenti,

537 quam populi circum signis nutuque colebant ;

538 unanimique sacerdotes haec carmina sacra

539 in laudes, Pater alme, tuas cecinere : "Deum te

540 laudamus, trinumque Deum, Dominumque fatemur ;

541 te Patrem aeternum veneratur litus utrumque.

542 Te veneranda cohors caeli et caelestia regna,

543 atque potestates sublimi voce vicissim

544 insigni, te laude ferunt super omnia, quae tu

545 fecisti, et caeli spatiosa per atria dicunt

546 ter sanctum, nostrumque Deum, Dominumque Patrem

547 te celebrant, cum cuncta tuo sint numine plena,

11

548 qua sol luce sua lustrat, dum circuit oras

549 aethereas, tractusque maris terrasque patentes ;

550 atque tibi assurgunt gentes felicis Olympi,

551 et duodena cohors comitum te, Christe, tuorum

552 concelebrat, fudit quae pro te caesa cruorem,

553 quorum vox late occiduas pervenit ad oras,

554 atque Arabum, Indorumque domos. Vos o quoque vates

555 Abramidae, quibus ore dedit praedicere nati

556 adventum Deus ipse sui et rerum abdita. Vosque,

557 qui quondam sparso meruistis certa cruore

558 praemia, nunc alacres Dominum laudate supremum.

559 Vos quoque virginei coetus, quibus una fuit mens,

560 una pudorem ipsum a teneris coluisse, nec umquam

561 concessos subiisse toros, nec floris honorem

562 virginei amisisse, Deum laudate parentem

563 immensae majestatis. Vos o quoque sancti

564 caesariem lauro insignes, palmasque tenentes

565 dextera Idumaeas alacres, et vestibus albis

566 induti, immensas Patri vos dicite laudes,

567 caelestique simul divini numinis aurae

568 nos etiam Christum unigenam, magnoque Parenti

569 aequalem canimus, summi tu magna Tonantis

570 gloria, stellantisque poli : dignatus et alvo

571 tu de virginea nasci, tu funus acerbum es

572 in cruce pro nobis passus, quos sanguine et ipsa

573 morte redemisti, patefactaque janua caeli

574 his nece, Christe, tua est, tua qui sunt jussa secuti.

575 Es Patris aeterni aeternus tu Filius, et Rex

576 gloriae, et ad dextram Patris omnipotentis, et alto

577 ipse sedes solio sublimi in vertice caeli ;

578 venturumque diem te judice credimus olim,

579 quo tu digna malis et justis praemia reddes.

580 Tu nobis igitur succurre precantibus et nos

581 aspice, sulcantesque ignota haec caerula puppes

582 innocuas serva, et dextram ne subtrahe nobis,

583 namque in te posita est spes nostra, sinusque repostos

584 te maris Oceani duce nos penetrasse fatemur.

585 Quas et agam grates tibi nunc, qui me duce terras

586 non visas olim voluisti ostendere saeclo

587 huic nostro atque alio positas sub sidere gentes ?"

588 Jam Guacanarilli pervenit rumor ad aures

589 externos venisse viros, litusque tenere :

590 obstupuit Cemium repetens oracula secum

591 (indigenae sic appellant sua numina gentes),

592 noluit et capere arma manu et depellere classem

593 finibus, eventu rerum factisque sinistris

594 territus. At properans ad litora nota tetendit,

595 atque ultro dedit ex auro mihi munera multa,

596 et sumus hospitio a populis et rege recepti,

597 anseribusque alius nautas onerabat opimis,

598 pars patrias epulas et viscera tosta ferebant.

599 Sed dicam cur depositis rex venerit armis,

600 rettulit ipse olim nam rem mihi saepius omnem.

601 Quiqueiae extremus rex Guarionexius oris

602 et Guacanarillus, materno sanguine juncti,

603 dum super imperio Cemes rebusque futuris

604 consulerent, flexoque orassent poplite ad aras,

605 interea per quinque dies, solitoque sopore

12

606 et solitis epulis sese abstinuere, nec umquam

607 cessarunt in vota oculos ad numina semper

608 intenti, quibus est adytis vox reddita : "Reges,

609 audite haec responsa : dies inopina propinquat,

610 qua regnum hoc felix et regia sceptra tenebunt

611 vestibus indutae gentes, quas extera classis

612 hunc vehet, evertentque urbes, operosaque templa,

613 et quoque nos legesque novas et sacra docebunt.

614 Nec vos, o reges, vox haec deludet inani

615 augurio : tu rex populis audita referto."

616 Inde recens illos luctus maerorque tenebat,

617 atramque invisamque diem taciti exspectabant.

618 Finierat, tremuitque solo mota ara recusso,

619 concussaeque fores templi, et penetralia longe

620 insonuere : fragor templi tecta alta replevit.

621 Tunc reges rerum attoniti novitate recedunt

622 tristes et Cemium populis responsa retexunt.

623 Tempore, quo has terras petii, rex Guacanarillus

624 ingens exstincti regnum jam patris habebat,

625 praeclarum referens nomen genitoris amati ;

626 jam ratus advenisse diem, quo dicta supremum

627 finem habeant Cemium, vectas sibi jungere gentes

628 foedere amicitiae quaerit, speratque tenere

629 posse sua imperio tali sub foedere regna.

630 Dum vero surgens attolleret aethere Taurus

631 cornua, decrevi remeare ad litoris oras

632 extremae Hesperiae, victorque inventa referre

633 tot maria atque alio gentes sub sole repostas :

634 praecipue liquidi soles et vertice ab alto

635 leniter aspirans Zephyrus discedere tum me

636 cogebat, laetumque meos invisere reges.

637 Ut vero faciles populos, mitem quoque regem

638 aspexi, visum est paucos mihi linquere posse

639 his terris impune viros, et tollere parvis

640 securam tectis arcem, et circumdare fossa.

641 Xamana in regione novi sub tempore veris

642 exiguae vallos arcis de caespite vivo

643 exstruxi ex trabibus nexis et vimine flexo,

644 aggereque incinxi valido. Atque ex milite certos

645 delegi bello expertos, quos Guacanarillo

646 commendo, illorumque ducem liqui Rodericum,

647 Corduba in arma parens primo quem miserat aevo,

648 assuetum obsessas urbes et castra tueri.

649 Dehinc ipsum regem placido sic alloquor ore :

650 "Maxime rex, qui sponte tuis consistere regnis

651 invitas fessam hanc classem et consurgere portu

652 litoreo sinis hanc molem, victumque ministras,

653 promissis maneas oro, quae saepe dedisti,

654 et serva hanc gentem precor, et defende cohortem

655 hanc solita pietate : erimus, rex inclyte, numquam

656 immemores tanti meriti, regnisque potentem

657 atque armis nostrum jungemus foedere regem.

658 Non veni populare domos, non perdere ferro

659 hanc gentem, vel te patriis expellere regnis."

660 Et mox ad socios converti lumina et illos

661 talibus aggredior dictis : "Vos bellica pubes,

662 unanimes laetique dies agitate, metumque

663 mittite, nam vobis validum rex maximus ultro

13

664 auxilium feret, imperio qui litus, et undas,

665 et circum regit hos montes, atque oppida circum ;

666 vos regis quaecumque sequi ne temnite jussa.

667 Quae vobis, juvenes, praeclaro hoc digna labore

668 praemia persolvam ? Caelo quae gloria jam vos

669 sublimes factis ventura in saecula tollet ?

670 Fernandus vobis meritos persolvet honores,

671 non sine muneribus magnis. Convertere cogor

672 per maria alta rates, iterumque revolvere fluctus

673 ut Regem faciam certum cursusque viaeque,

674 quasque alio sub sole novas deteximus urbes :

675 vere novo has iterum dulces rediturus ad oras."

676 Tum rex laetus ait : "Curas seclude sequaces,

677 dux demisse polo, nam miles nullus adibit

678 hos armis : haec terra mea est, et caerula circum,

679 semper eos ope praesenti auxilioque juvabo.

680 Per mare pacatos tibi dent tua numina vento."

681 Mox meme et socios dextra petit, et tenet ipsos

682 amplexu, lacrimansque alios complectitur, et sic,

683 corde nefas versans, se in regia tecta recepit.

684 Tunc comites intrant arcem sub foedere regis,

685 et nautae mare purpureum nigra rate currunt,

686 nam flabat crepitans Zephyri levis aura per aequor

687 suadebatque maris cursus tentare patentes.

688 Indigenasque decem, fratemque, per aequora mecum

689 ducere decrevi, certosque relinquere in arce,

690 ne forte imperio premeret trabis advena terras

691 regnaque, litoreosque sinus, populosque propinquos.

692 Et mox aequoreas curva rate verrimus undas

693 et tandem Hispanas Zephyris comitantibus oras

694 deveni, Taurus celso cum surgit Olympo.

695 Et primum accessi Gades, altariaque auro

696 et donis onerans, Christo pia vota supremo

697 facta prius solvi, solverunt et sua mecum

698 vota alacres media templi testudine nautae.

699 Protinus has linquo terras, puppesque volarunt

700 immensum mare per, laetique potimur arena

701 optata et tandem regalia tecta subimus,

702 et simul inventas alio sub sidere gentes

703 (nam regem egregium bello tunc Barchino habebat)

704 narramus regi. Atque auri purissima dona

705 perferimus, nec non baccas, nostrisque volucres

706 dissimiles, similesque etiam, nam corpore major

707 psittacus est, pulcherque magis, pennisque coruscis

708 et variis, quam nos cavea servare solemus.

709 Cinnamaque attulimus suavi fragrantia odore,

710 acriaque, et gustu torquent quae protinus ora,

711 atque aloen herbam, quae tristi est plena liquore.

712 Solus per silvas et prata cuniculus illis

713 in terris quadrupes depascit gramina : mecum

714 hunc triplici vexi specie. Mirarier omnes

715 quos illinc vexi juvenes, pallentiaque ora,

716 auribus et simis dependens naribus aurum,

717 deformes visu ac breviori corpore. Tum rex

718 his visis, mora nulla, parat classemque virosque

719 expertos bello atque armis, suetosque periclis,

720 et lectos centum artifices, totidemque colonos.

721 Addit mille viros, qui secum barbara contra

14

722 agmina pugnantes victricia signa tulerunt.

723 Magnanimus non defit equus, qui Baetica pascit

724 pascua, quique Tagi vitreos bibit accola fontes.

725 Narrarem ac breviter dum regna inventa, sinusque

726 tot maris, et sparsas per tot maria aspera terras,

727 Fernandi jussu, populo spectante, sedebam

728 illum et Reginam juxta, qui magnus in oris

729 est honor extremae Hesperiae, quin sponte supremum

730 rex me rectorem classi praefecit et alto

731 Oceano. Dehinc vectigalia regia dono

732 quaedam concessit, fratrem quoque non sine honore

733 dimisit, cui jam partas concesserat oras

734 ut regeret, litusque maris, populosque Quiqueiae.

735 Artifices mecum varios, armentaque vexi.

736 Omnigenumque gregem delegi, armentaque primum,

737 ut maribus cum tempus erit submittere possem ;

738 Elegi in spem gentis equos, selectaque farra,

739 grandiaque herbarum beneolentum semina, ut hortos

740 tam pingues nostri colerent. Plantaria viva

741 camporum nemorumque tuli, nam haud nascitur illis

742 partibus ulla arbor, nisi pinus stipite recto

743 et tereti, celsaque coma, proceraque palma ;

744 duritie hac sunt indomita, quibus arma ferox gens

745 conficit atque enses, ferri est sine terra metallo,

746 hosque acuunt saxis, quae secum flumina ducunt.

747 Collibus apricis dum vero rusticus uvas

748 jam legeret, properansque domum sarmenta referret,

749 scinderet atque agros procurvo vomere, jussi

750 erigere et malum, maloque innectere funes,

751 ne ruere antemnae, scindi ne carbasa possent.

752 Hispanas etiam conplures maximus ardor,

753 tantarum et rerum novitas, adapertaque regna,

754 impulerunt ignotum aequor percurrere mecum,

755 unanimesque damus spirantia flamina classi.

DE NAVIGATIONE CHRISTOPH. COLUMBI LIBER SECUNDUS.

N_2 v.1 Tunc ipse Hesperiae fines portusque reliqui,

2 cumque decem et septem ingressus sum puppibus aequor :

3 Ad Fortunatas meque Eurus detulit oras.

4 Ut Graii referunt vates, vatesque Latini,

5 actutum applicui ad litus, quo ferrea tantum

6 insula habet gelidum laticem, purumque levemque,

7 qui non e terra erumpit, non fonte perenni,

8 non e rupe cava emanat per scrupea rivus ;

9 litora non surgunt illic puteique lacusque,

10 humida sed nubes circum collecta virentes

11 arboris obnubit ramos frondesque diebus

12 continuis, cum mane novo sol aureus orbem

13 invisit, pulsaque diem jam nocte reducit,

14 quae liquidas versa in lymphas, ex arbore, ceu ros

15 frigidus, instructam muro saxisque lacunam

16 distillat, potumque gregi, populisque ministrat :

17 haec dulcis gustu est, nec non et frigida tactu.

15

18 Post hinc digressus placidum mare puppe cucurri,

19 et Boreae cursum tendebam semper ad oras.

20 Ter septem cessere dies, cum per mare nullas

21 conspexi immensum terras, tandem insula longe

22 cannibalum se Luciferi monstravit in ortu :

23 est Eurus perflans adeo nos usque secutus.

24 Nulla hic turris erat, non ulla mapalia toto

25 litore, at arboribus multis et gramine plena.

26 Ultra provehimur ponti per caerula : suaves

27 vicinum late fundebat litus odores.

28 Transibam loca multa mari circumdata vasto,

29 nulli habitata viro ; non his animalia terris

30 vidimus, aut ullos homines, sed corpore tantum

31 ingenti ac vario magnos errare lacertos

32 per silvam et litus. Jacet insula Guariqueia,

33 quae caeli nitidum lumen nil praeter adorat,

34 ad quam delati fluvium conspeximus unda

35 perspicuum, fundoque ingenti et vortice nullo.

36 Collis erat juxta litus, quem plurima pubes

37 conscendit visura solum telluris et omnes

38 cannibalum tractus circum : videt arma, domosque

39 ruraque, frondosumque nemus, septemque fluenta.

40 Nostrorum pars descendunt e navibus, ipsosque

41 explorant fines vicinaque tecta peragrant :

42 Cannibali juga celsa petunt tutasque latebras.

43 Nostri ad cannibalum sedes facto agmine tendunt ;

44 tecta vacare viris cernunt, sed sparsa recenti

45 sanguine. Viderunt trabibus pendentia membra

46 multa virum, multa et verubus confixa cruentis,

47 humanis permixtus erat queis psittacus, anserque

48 artubus, atque aliae nemorum, pelagique volucres,

49 inclusas testa quas flamma accensa coquebat.

50 Tunc primum fatur sic puppi interpres ab alta :

51 "Haec est imperii sedes et regia gentis

52 Cannibalum, rapido circum pulsata profundo,

53 qua genus acre virum floret, belloque juventus

54 aspera, finitimasque armis invadere gentes

55 assueta, et pelagi percurrere lintribus undas.

56 Captivos verubus figunt et pinguia torrent

57 viscera, et in campis laeti vescuntur apricis.

58 Evellunt pueris testes, nec corpora leto

59 dant tristi, donec florens accesserit aetas

60 et cute sint pingues nitida ; mox ense recludunt

61 spiramenta animae et tectis epulantur in altis.

62 Femineo generi parcunt, servantque puellas

63 praestantes aliis forma, quo gignere natos

64 ex illis possint. Tecti custodia turpis

65 est anus et nexis virgultis atria verrit.

66 At vero juvenes, quibus est jam firmior aetas,

67 Cannibalum gens haec in quattuor effera partes

68 dividit (horrendum) atque illos eviscerat, inde

69 corporis extremas partes abscindit, ahenoque

70 imponit, flamma aut torret, manditque voratque ;

71 cetera membra sale inspergit cellisque reponit.

72 Et quoties vento fervet mare, protinus arma

73 corripiunt, litusque petunt, pulsasque procellis

74 litora ad ipsa rates rapiunt, spoliantque feruntque.

75 Ipse decem mecum Quiqueiae litore vexi

16

76 per maria alta viros, sed septem tabida febris

77 invasit, letoque dedit, dum caerula verro.

78 Hos ego non vinclis, non dura compede vinctos

79 ducebam, sed erant comites, semperque vicissim

80 illorum sermone dies noctesque fruebar,

81 ut me sermonem patrium moresque docerent.

82 Mox ait interpres : "Fugite hinc, tortosque rudentes

83 rumpite, quaque vocant nos flamina parte sequamur.

84 Ipse jube acciri socios ad litora, namque

85 quae te circumstent inopina pericula nescis ;

86 Cannibalum ingentem numerum per curva videbis

87 litora, si attigerit surgens te his Vesper in oris.

88 Nam totis effrena ruet de montibus haec gens,

89 quae pedibus superat celeres pernicibus auras ;

90 non horret gens illa necem, non vulnera vitat.

91 Vicinos terrae tractus populantur et audent

92 in fines longe positos excurrere, campisque

93 inventas abigunt praedas, semperque vagantur

94 impavidi : interdum centenis lintribus aequor

95 percurrunt, pagosque petunt, cursumque fugamque

96 injiciunt, nec certa salus fugientibus ulla est.

97 Haec sunt arma, quibus Caribes utuntur in hostes

98 finitimos, cum bellantur : saturata venenis

99 spicula, arundineaeque sudes, fustesque praeusti

100 sunt enses facti e palma pinuque frequenti.

101 Hi saxo magna ossa acuunt summumque sagittae,

102 telorumque cacumen acutis ossibus armant,

103 quorum armare acies gens illa est sueta veneno.

104 Praedones maris Oceani sunt denique, nec gens

105 ulla potest sese venienti opponere turbae.

106 Innumeros cymbis vallos et vincula secum

107 mille ferunt, optantque locum, quem cingere possint

108 aggere et in morem castrorum claudere fossa ;

109 hoc faciunt, quoties nigris nox occupat umbris

110 tellurem, sed praecipue cum condita terris

111 Luna negat nitidum caeli per inania lumen.

112 In silvis tecta aedificant sublimia nexis

113 arboribus, foliisque tegunt. Haec insula mittit

114 Gossipium et varias volucres nemora ardua pascunt."

115 Indigenas nuper captas cum munere misi

116 illae etenim norant solita qua rupe laterent,

117 atque animos blando pariter sermone, datisque

118 plurima quae secum tulerant, movere furentum

119 Cannibalum, inductos quos spe et dulcedine lucri.

120 Mane novo, cum sol tenebras depellit et almam

121 inducit terris lucem, per pascua multos

122 ante alios secum mulier ducebat, at illi

123 nos procul ut videre, metu vestigia retro

124 convertere, velut cervi, quos turba luporum

125 insequitur, notasque metu subiere cavernas.

126 Tum demum, cedente die, noctisque sub ortum,

127 nullis Cannibalum silvave, aut litore captis,

128 conscendi illorum perfractis lintribus aequor,

129 visendique viros cupidus, quos arce reliqui

130 jam structa, classis cursus ad curva Quiqueiae

131 litora vertebam. Sparsasque per aequora vidi

132 Antilias ; sulcansque salum jam nocte propinqua

133 sic est interpres fatus : "Has aspice, ductor

17

134 Hesperidum, terras et litora, Cannibalum quas

135 uxores habitant tantum nunc, namque ubi terris

136 ver redit et Taurus caelo se tollit aperto,

137 invisunt has Cannibali, et convivia silvis

138 laeta agitant, choreas plaudunt, silvisque vagantur

139 obliti solitas ad litora ducere praedas.

140 Depulsos a lacte mares per marmora secum

141 adducunt proprium ad litus, redeuntque nec umquam

142 has sedes, nisi cum terras invisit aquosum

143 ver iterum nitidosque dies tepidamque reducit

144 temperiem, durumque gelu brumamque remittit.

145 Illae habitant certas sublimi in monte cavernas,

146 queis sese, quoties aliquis petit advena litus,

147 abdunt, et mox hostem armis solitisque sagittis

148 depellunt, et multa ineunt certamina semper

149 victrices, semper captos in tecta trahentes."

150 Hanc Madaninam vocat illius incola terrae :

151 hoc vetuit spirans Boreas me accedere litus.

152 Ultra progredior ratibus maria alta revolvens ;

153 multa per Oceani dispersas caerula terras

154 conspexi, laetae felices ubere glebae.

155 Tempus erat quo clara dies decedit et umbra

156 succedit gelidae noctis, dehinc praevius ignes

157 astrorum accendit Vesper, cum classe subimus

158 jam fessa portum ; jamque ancora jacta carinas

159 fundabat, placidum qua sese effundit in aequor

160 flumen, ibi intentis interpres talia fatur :

161 "Haec etiam dicione tenent fera regna nefandi

162 Cannibali, nosco positas in montibus aedes :

163 appellant Ayay (nomen nam rite recordor)."

164 Descendunt in terram altis de puppibus imam

165 triginta, explorantque locos, vicinaque tecta,

166 qui subito dulces hausere e flumine lymphas,

167 impleruntque cados fluviali hoc nectare. Ibique

168 quattuor invenere canes in litore tantum,

169 quos numquam latrare ferunt, silvisque nec umquam

170 frondosis turbare feras : hi rustica semper

171 tecta colunt, conduntque suos sine murmure soles,

172 queis testes geminos vellunt, stabulisque recondunt,

173 et mactant, cum laeta parant convivia silvis.

174 Femineo generi parcunt, paucosque reservant,

175 quos in spem prolis certam gens illa futurae

176 submitti, veluti pastor, qui per juga montis

177 ardua mille greges pascit, quos solus ad alta

178 flumina, et in saltus et laeta in pascua ducit.

179 Prosiluere decem juvenes, totidemque puellae

180 Caribium e domibus, petiere et litora cursu

181 praecipiti, gemitumque gravi, nautasque vocabant

182 auxilio manibus junctis et poplite flexo.

183 Cannibalique fuga solitos petiere recessus.

184 Dum vero trahimus binos in litore soles,

185 et silva remex sub opaca et miles aquantur

186 intrepidus, procul ecce vigil custodia magnum

187 adventare videt, mali carchesia servans

188 navita, Cannibalum pacata per aequora lembum ;

189 hunc subito noster venientem est miles adortus.

190 Illi autem non fracti animis, ullove timore

191 torsere hos contra volitantia tela veneno

18

192 armata, antiquo patriae de more, priusquam

193 se pictis tegeret clypeis Hispana juventus.

194 Quid dicam ? Mediis pugna aspera surgit in undis,

195 quamquam essent pauci numeroque, et corpore nudi.

196 Hic mulier bona missilibus, longeque sagitta

197 fallente, ex nostris unum confodit acuta

198 cuspide stridentis teli, qui protinus ictu

199 trajectus calido foedavit transtra cruore.

200 Militis interitu illa eadem laetata, recurvo

201 telum aliud cornu aptavit, jecitque sagittam

202 contra alium, quem tunc transfixit arundine jacta.

203 Hos inter, ni fallor, erat regina, puerque

204 regius aspectu torvo, namque illa ferox gens

205 his assurgebant solis, moremque gerebant.

206 Videre ut nostri sese in discrimine tanto,

207 unanimes potius volverunt cominus illis

208 tunc conferre manus, quam longe occumbere jactis

209 Caribium jaculis. Mora nulla, per aequora proras

210 impellit clypeata cohors, subitoque suburget

211 illorum solida confectum ex arbore lintrem

212 et mersit pelago : spectabam hanc litore pugnam.

213 Forsitan et pugnae finem, Perenotte, requiras

214 extremam, breviter referam. Non obruit illos

215 Oceani rapida unda maris, per nota natabant

216 aequora et in nostros vibrabant spicula cornu

217 adducto, haud pavidi juvenes, pavidaeve puellae.

218 Ad saxum pelago tectum mox illa recepit

219 effera se pubes, miscens bella aspera in undis,

220 ut prius ; hi tandem longo in certamine victi

221 in nostras venere manus, telo unus acuto

222 Cannibalum interiit, duplicato at regia proles

223 vulnere anhelantem una animam diffudit in auras.

224 Hi ducti ad naves, vinctique, ferocia corda

225 non posuere tamen : non tantum in retia lapsus

226 saevit aper, clausive cava sub rupe leones.

227 Hujus pertaesi pugnae, tunc litore funes

228 solvimus, et Caribum terram exsecramur, et aequor,

229 nostrorum ob caedem maesti, resonoque volamus

230 Oceano aeratis confisi curribus aura

231 nimborum impulsis valida ; sic cetera pubes

232 insequitur laxisque fretum proscindit habenis

233 non horrens pelagus, non procurrentia saxa

234 in mare, nec tumido spirantia flamina ponto.

235 Sub lucem passim multas per marmora terras,

236 in morem Cycladum, sero sub vespere vidi,

237 quarum aliae plenae arboribus a vertice summo

238 montis erant, usque ad procurvi litoris oram,

239 plenae et erant aliae passim beneolentibus herbis.

240 Parte alia ad caeli tollebant sidera sese

241 saxosi montes, rubro varioque colore

242 conspicui, atque oculis grati. Nos sistere classem

243 et capere his portum terris vetuere frequentes

244 difficilesque maris scopuli, turbataque circum

245 aequora, et inspersum spumosa aspergine litus.

246 Aspera erat facies atque intractabilis unda

247 latrantis pelagi, secum intolerabilis Auster

248 et foedam tempestatem, nimbosque ferebat.

249 Hujus tam vasti tractus rapidique profundi

19

250 in medio Burichena jacet circumdata latis

251 litoribus ; non his terris nemora ardua desunt.

252 Sunt illic magni portus, quamquam incola pontum

253 non tranet, sed sit domibus contentus avitis.

254 Infensae sunt hae gentes, et litora cunctis

255 Cannibalis, finesque suos tutantur ab hoste,

256 victores et saepe domum sueta arma reportant.

257 Captivos lacerant, flammis torrentque vorantque,

258 eliduntque oculos sociis spectantibus ambos.

259 Oppidaque aggeribus, fossaque, et flumine cingunt.

260 Tunc nostri trabe descendunt, fontisque liquores,

261 celsaque tecta adeunt : montes fugit omnis in altos

262 agricola et vacuas sedes custode relinquit.

263 Hic Burichena suum regem (ceu numen) honorat.

264 Sub noctem geminae indigenae furtim et puer ore

265 egregius fugere simul, tacitique natarunt

266 marmora, quos olim eripui de compede dura

267 et manibus Caribum, et patriam petire, suosque,

268 tantus amor erat his patrias invisere terras,

269 quamvis Cannibalum adventus atque arma timerent.

270 Nos tandem fessi servata classe tenemus

271 primam Quiqueiae terram revoluta per alta,

272 atque antennarum sublimia cornua nautae

273 funibus intendunt, pelagique ad caerula proras

274 obvertunt, mox exponunt equitesque virosque

275 pontibus, et primis ducibus comitatus ad altum

276 accessi collem, ut socios arcemque viderem

277 Xamana in regione, maris prope litora vasti.

278 Quid referam ? Constructae arcis vestigia nulla

279 apparent, non agger erat, non vallus, at arcis

280 relliquias ingens cineris celabat acervus.

281 Descendunt armati equites, peditumque manipli,

282 litoreosque tenent portus ; petit ardua miles

283 terrarum et positas altis in rupibus arces.

284 Aerea personuit vicinos machina montes,

285 convallesque cavas, sonituque impleverat oras

286 litoreas frustra, namque incola traxerat omnes

287 ad letum Hispanos, flammisque involverat arcem.

288 Hic Guacanarilli vectus prope litora lembo

289 per mare germanus regis tunc nomine binas

290 detulit ex solido statuas auro mihi, sed tunc

291 non potui seriem facti, non noscere causam,

292 interpres quia nullus erat, nam de tribus unum

293 ex illis abiens, quos mecum per mare vexi,

294 ultro dimisi, patriam petiere natando

295 furtim alii, cum nigra tegit nox aethera et aequor.

296 Haec animo sedit sententia, mittere certos

297 decrevi ad regem subito, ut causamque modumque

298 diceret, excidiumque arcis, stragemque meorum.

299 Ut vero rediere viri, tunc unus in ipso

300 litore stans tumulo flavae sic coepit arenae :

301 "Et si ficta reor, quae rex mihi Guacanarillus

302 dixerit, hoc regis dictum nam Fama refellit

303 in cunctis vulgata locis, quos circuit ingens

304 insula, at ipse tamen referam, quae dixerit ille.

305 Aurato rex in thalamo stratisque jacebat

306 vulnere se simulans aegrum, cui crura pedesque

307 caerula multiplici cingebant vincula nodo.

20

308 Hic mihi tunc fandi postquam est data copia, regem

309 alloquor atque equites narro, peditumque phalangas

310 venisse et nostram tetigisse haec litora classem ;

311 succensaeque arcis causam, seriemque rogabam.

312 Tunc rex : "Hanc classem non me adventasse latebat,

313 venissemque volens ad litus, ni mea quondam

314 crura gravi bello fixisset cuspide telum.

315 Eversaeque arcis memorabo ex ordine causam,

316 quam petis. Haec multos (ut scis) habet insula reges,

317 uberibus late regnis populisque potentes,

318 qui postquam audivere meis consistere terris

319 puppibus advectas gentes, armisque tenere

320 litora, molirique urbes, atque oppida valle

321 munire, et totum sua sub juga mittere pontum,

322 exarsere graves animis concordibus irae.

323 Audivere etiam peditum liquisse cohortem

324 arce nova et secum raptas abducere praedas

325 Christophorum, inque oras ratibus rediisse superbas,

326 Quiqueiaeque novas in regna reducere gentes

327 vere novo, cum se partu terra alma resolvet."

328 Tunc super his commoti animi mentesque duorum

329 sunt regum, bellumque parant inferre relictis

330 gentibus, et positam convellere funditus arcem :

331 dant alii auxilium reges, suaque agmina mittunt.

332 Procedunt instructae acies et ad aequora tendunt,

333 nec mora litoribus nostris bina agmina regum :

334 apparent dextraque sudes, laevaque pharetras,

335 tela inimica gerunt atque arcem milite cingunt.

336 Postquam aures allapsa meas est nuntia Fama,

337 accessi subito multis cum millibus arcem

338 incoeptisque viros suasi desistere et arma

339 ponere, et hanc gentem redituram ad litora dixi

340 "Magna equitum peditumque manu, sic nam fore nostri

341 jam cecinere Cemes, sed nil mea verba, precesque,

342 nil monitus valuere deum. Tunc lampada jecit

343 ardentem rex longaevus, quae jacta perussit

344 frondea tecta domus tabulataque proxima turri.

345 Tunc celer insequitur juvenum facto agmine nimbus,

346 connexisque parant trabibus convellere vallum.

347 At parte ex alia juvenum globus arma manusque

348 expediunt, late sonitum dat stridula cornus,

349 missile telum alii rapiunt : it clamor ad auras,

350 accensasque faces flammis ad moenia portant,

351 invaduntque novam longis hastilibus arcem.

352 Hispanam volui gentem defendere vallo

353 inclusam et ferre auxilium, meaque agmina contra

354 opposui pugnantem aciem, flammasque ferentem.

355 Tendebam per castra manus, tristisque profabar :

356 "Arma inhibete duces, irasque remittite reges,

357 parcite et hanc arcem flammis dare, parcite, quaeso,

358 militibus, vos triste manet sub sidere veris

359 supplicium ; accedet nostrum gens advena litus,

360 et nostras exuret opes, fundoque revellet

361 montibus impositas urbes ; migrabimus omnes

362 extorres patria amissa, rebusque relictis."

363 Sed dum per medios ignes mediamque ferebar

364 structam aciem, numero tamen et bellantibus impar,

365 vulnere crudeli suras transfixit arundo :

21

366 restat adhuc parvum laeso sub poplite vulnus.

367 Me lapsum famuli accipiunt, humerisque reportant

368 ad litus, sed me ut cedentem ex agmine reges

369 videre, incingunt duplicatis moenia flammis.

370 Tunc miles furit et tectis incendia miscet,

371 atque arcem, inclusosque viros involvit in ignes.

372 Testor amicitiam sancitaque foedera quondam,

373 et patrios Cemes, me non potuisse tueri

374 commissam hanc gentem fidei et nova moenia nostrae.

375 Responsa audistis proceres, audistis inanes

376 nectentem regem causas, incendiaque arcis."

377 Protinus ulcisci socios ipsumque volebam

378 perjurum iratus violata ob foedera regem

379 perdere, sed trepido timui ne regna tumultu

380 et populorum animos turbarem rege perempto.

381 Ad Guacanarilli montanas mittitur aedes

382 Melchior, haec eadem qui rettulit omnia, quae jam

383 dixerat interpres : regem nam viderat alto

384 porrectum lecto, nec laesum crura sagitta,

385 regali at thalamo simulata mente jacentem.

386 Ad me blanditiis hic regem duxit, et illum

387 dimisi, ut patriam ad propriam, sedesque rediret,

388 quem mulier facie insignis formaque per aequor

389 undosum, cum septem aliis, confisa lacertis

390 est Guacanarillum sub opaca nocte secuta.

391 Melchior interea legeret dum curva Quiqueiae

392 litora, militibus multis comitatus, ut ipsum

393 quaereret huc illuc fugientem per juga regem,

394 invenit portum procurvum et navibus aptum,

395 cum pelago incumbit pennis niger Auster aquosis.

396 Cingebant summi hunc colles, quibus unda silebat

397 clausa, nec iratum pelagus, ventosque timebat.

398 Hic adeo est portus curvum falcatus in arcum,

399 quo postquam ingressus fueris mediumque tenebis

400 navigio, dextra quamvis flectasve sinistra,

401 at facile haud poteris quaerens cognoscere primum

402 hic aditum, quamvis conjunctis frontibus intrent

403 tergeminae has fauces nullo discrimine puppes.

404 Inque sinu medio montis scaena ardua celsis

405 tollit se arboribus densisque : hic psittacus alas

406 depictus varias atque Indis corpore major

407 pervolitat, repetitque avium per guttura cantus,

408 hic dulci nemorosa canunt aviaria voce.

409 In portum duo decurrent sat magna fluenta

410 et varios ducunt secum ad maris aequora pisces :

411 ipse etiam pelagi gentes, squamosa propago,

412 flumineis subeunt lymphis, gratoque recessu,

413 insano laticis capti fluvialis amore.

414 Decrevi ipse urbem sublimi in colle secundum

415 hunc portum (namque aptus erat locus his satis urbi)

416 condere : silva hic alta trabes, vicinaque rupes

417 saxa ministrabat. Juxta hunc longissima montem

418 planities et lata satis, quam plura fluenta

419 parvula et alta rigant, aurumque in caerula ducunt.

420 Ipse autem hunc portum regalem nomine dixi.

421 Vestigare viros circum vaga flumina et urbes,

422 ductores valido certos cum milite misi :

423 Hoiedas hos inter, Corlanus et alta propago,

22

424 ante acies dextra, atque animis praestantibus ambo.

425 Quattuor horum alter demonstrat flumina et alter

426 parte alia tria conspexit labentia ab ipsis

427 montibus, auratis longe radiantia arenis :

428 legerunt ciceris non pauca leguminis instar

429 grana auri comites, majoraque legit Hoiedas.

430 Mons erat haud longe a portu, quo condere castrum

431 institui, coepique domos attollere saxis,

432 atque magis tribus erexi, statuique sacellum.

433 Hic ubi decurrunt immixtis flumina arenis

434 et lento, nitidoque auro, nec copia parva est,

435 castrum aliud posui dictum de nomine Thomae.

436 Atque peragrata Cibavo laetus ad urbem

437 mox Isabellam redii, cum jucundum ver

438 et tepidi crescunt soles. Tunc fratre relicto,

439 cui summam volui rerum, cui credere classem,

440 assueto et bellis jampridem Margaritaeo,

441 quos jussi circum positas perquirere terras,

442 et subito inventas communi subdere regi.

443 Tendo iter ad Cubam cum terna puppe per aequor,

444 ne forte imperio premeret ratis advena terras,

445 oppidaque, regnumque novum, gentesque repertas,

446 Oceanique meis inventum puppibus aequor.

447 Deserimus socias naves, maestique volamus

448 per mare, er aspirant animosis flatibus Euri.

449 Sub lucem nitidi solis sese mihi portus

450 ostentat, scopuli incurvo quem murice cingunt

451 ingentes, vastique maris silet unda refusi :

452 Nicoleo divi hunc portum de nomine dixi,

453 spectantem longe ditissima litora Cubae,

454 sed latus accessi Cubae, qua spectat ad Austros ;

455 Maitii apparet tantum Jamaica dives,

456 hortorumque simul vario laetissima cultu.

457 Unum habet in medio sublimi haec insula montem

458 vertice, qui latis tangit radicibus aequor

459 et sese circum nemoroso a litore tollens

460 paulatim molli ascensu se attollit ad auras,

461 et media excelsum monstrat tellure cacumen,

462 unde licet spectare rates sua tecta petentes,

463 quae celso imposuere jugo ; quotiensque feroces

464 Cannibali hos turbant, subito de vertice currunt

465 incurruntque, alacresque ineunt in litore pugnas,

466 nam semper cum Cannibalis bella aspera ducunt.

467 Hanc gens dura colit, longoque exercita bello

468 hostiles contra incursus, contraque Quiqueiae

469 finitimos. Volui fessam ter sistere classem

470 litore jam capto, classem ter reppulit hostis,

471 et loca nota tenent, opponuntque agmina nostris

472 puppibus. Adprensa tandem tellure, ruentem

473 ad litus turbam aggredior, quae nescia cuiquam

474 terga dare a patria nostros pellebat arena.

475 Pacati sunt tandem animi pressique tumultus,

476 visurique novas gentes ad litora currunt.

477 Linquimus hanc etiam terram, solemque secuti

478 occiduas versus terras currentia vidi

479 torrentis fluvii in morem freta fata, sinusque

480 innumeros, centum et sparsas per caerula terras.

481 Dum vero impellunt a tergo flamina puppes,

23

482 sub noctis tenebras, Cubae nos accipit ingens

483 iridis in faciem portus atque unda silentis

484 Oceani, quem ferventi tutantur ab aestu

485 aequoris et magno ventorum a turbine colles

486 hinc atque hinc stantes, quo nos subsistere visum est.

487 Protinus optatam in terram descendimus omnes,

488 intramusque domos non longe a litore binas,

489 in quibus innumeros pisces ardente videmus

490 impositos pruna aut transfixos corpora vallis.

491 Accedo propius silvam, quae fronde virenti

492 vicinas aedes scopulis litusque tegebat,

493 qua nexos vidi ramis frondentibus angues

494 atque adstricta alios conspexi funibus ora,

495 avulsos alii dentes (nec fallor) habebant.

496 Serpentes alit horribiles haec insula, qui non

497 immittunt membris hominum letale venenum,

498 aut tactu, morsuve truci, torvoque ferinoque

499 aspectu sunt, et vario sunt membra colore.

500 Hi pelagus terramque colunt, silvisque vagantur,

501 pomisque ingluviem atque herbis beneolentibus explent,

502 bisque decem interdum (dictu mirabile) soles,

503 nec potant, solitumque cibum, nec gramina carpunt.

504 Regale hoc epulum est : hos frusta in parvula sectos

505 infingunt verubus, domibusque epulantur avitis.

506 Dum vero positis in litore vescimur omnes

507 piscibus, aufugere viri, sed Didacus illos

508 accedens linguam edoctus moresque Quiqueiae,

509 ad nos deduxit, dedimus queis plurima dona.

510 Insula Cuba tenet mores, quos ipsa Quiqueia,

511 et lunam, solemque colit, similemque relinquit

512 haeredem, et fruges similes projectat in arvis.

513 Ingenio felix est gens, et mitis, et expers

514 armorum, sua rura colunt, cupidique videre

515 advectas nuper longinqua per aequora gentes,

516 descendunt puppesque petunt, secumque canistris

517 vimineis portant epulas, lymphamque ministrant ;

518 nosque etiam fessos descendere navibus orant.

519 Consita erant passim densis haec litora et altis

520 arboribus, patrios fructos quae ferre solebant.

521 Litore in hoc adeo calidarum est flumen aquarum

522 vix ut fumantes possit contingere lymphas

523 ipsa manus ; longo hic se fundit in aequora tractu,

524 at procul ingenti fumant freta salsa calore

525 ferventes nec erat tutum transire per undas,

526 qua late involvebat aquis se fumidus amnis.

527 Jamque die nitidus ducebat Lucifer ore

528 purpureo, et luce infusa fulgebat Olympus,

529 cum nostri videre ratem, qua per mare pisces

530 captabant nudi nautae : tunc cominus illos

531 aggredimur levibus vicina per aequora cymbis.

532 Intrepidi nos exspectant, gaudentque profundo

533 Oceani ignotas illis spectare carinas.

534 Illi etenim utuntur nulla compage phaselis

535 intextis, solido atque uno sed robore, et undas

536 sulcant remorum valido tantum agmine freti :

537 non illis velorum usus, non nautica noscunt

538 arma ratis, non astra polo surgentia servant.

539 Vim nullam intulimus nautis piscantibus alto,

24

540 sed tibi nunc mirum dicam, dignumque relatu :

541 hic piscis salsa est clarus venator in unda

542 Quiqueiae, necnon vastae circa aequora Cubae,

543 anguillae similis nostrae, sed corpore major,

544 et facie informi, nostris non notus in oris.

545 Hic pisces insectatur, veluti canis acer

546 errantes capreas campisque et montibus altis,

547 multiplices cujus squamae certo ordine corpus

548 permixtae spinis armant, veluti rubus asper.

549 Hunc Guaicanum appellat gens incola piscem :

550 pellem habet hoc monstrum summa in cervice supraque

551 squallentes humeros, supra et squallentia colla.

552 Piscator trahit hunc intorto fune revinctum

553 obstrictumque ratis lateri, patriisque sub undis

554 pabula captivo noctesque diesque ministrat ;

555 affixa est laevo lateri nam lignea sedes,

556 quam colit aequoreas cum volvit turbidus undas

557 Auster, et ex alto cadit imber, et Eurus arenas

558 attollit supra scopulos : tunc sueta sub alto

559 fornice tecta habitat, tutusque quiescit in undis.

560 Luce nova piscosa tenet loca nauta profundi

561 et secum ducit vinctum per caerula piscem,

562 atque ubi squamosam prolem per marmora cernit

563 demittit subito funem ; tunc ille per aequor,

564 ceu liber vinclis, graditur, secumque rudentem

565 ducit, et errantem sequitur per caerula praedam :

566 sic contra ruit hos animis et robore fidens.

567 Impositam dorso pellem mox explicat omnem,

568 implicat et piscem conjecta pelle, capitque

569 intrepidus, spinisque ferit (nam carcere nigro

570 hunc frenat). Tunc nauta vigil de gurgite funem

571 paulatim trahit ad litus, captosque sub undis

572 luctantes simul adducit, sed cum prope litus

573 accessit nova praeda, levi piscator in altum

574 dat sese celerans saltu, turbamque per aequor

575 sustinet ; accurrunt comites, pariterque labori

576 succedunt, at piscis ovans captiva tenaci

577 corpora rete tenet semper, semperque teneret

578 impavidus, patrio dum viveret aequore, sed cum

579 caelum haurit pellem laxat, piscesque relinquit,

580 et celer aequoreis mox sese fluctibus abdit.

581 Ille etenim caelum hoc nostrum, non aera nostrum

582 ferre potest, ideo nautae piscem aequora supra

583 tollunt, ut clausam linquat viso aere gentem.

584 Saepe etiam varios glomerato examine pisces

585 insidiis capit, et visa testudine contra

586 tendit iter, nam dum placido nova pabula quaerit

587 concha mari, tenet ora suae non praescia mortis

588 exserta, et nullas pascens timet aequore fraudes.

589 Hic piscis maria alta colit, piscator et omnis

590 unum habet, facilisque unda quaerentibus ille est.

591 Quattuor hi conchas nobis, piscesque dederunt,

592 nos illis contra dedimus gratissima dona.

593 Pandimus has inter dum vero lintea terras,

594 indigenae ruere ad ponti cava litora gentes,

595 et panem, et fructus, et secum ferre volucres ;

596 intentique oculis nostras mirarier alnos,

597 dicere et e caelo nos descendisse supremo.

25

598 Insula sese etiam tractu tollebat eodem,

599 qua vidi tantum sinuosa ad litora torvo

600 aspectu turpique canes, quos educat illa

601 barbara gens, illosque neci demittit, et exta,

602 cunctaque membra coquit, mensisque epulatur avitis,

603 et consanguineas vocat ad convivia gentes.

604 Hos referunt sine latratus componere soles :

605 vidi ego verberibus domitum non edere vocem,

606 non gemitus, non latratus, dum linqueret auras

607 vitales tandem sub fuste et verbere torto.

608 Sed dum sulcarem has inter rapida aequora terras,

609 ingredior multas non tuto in gurgite fauces

610 angusti maris : hic poterat non navita retro

611 vertere cunctantes jam fesso remige puppes.

612 Pontus erat nive candidior, sparsusque recenti

613 lacte videbatur passim candescere fluctus.

614 Luna tenebat iter medium sublimis Olympi,

615 cum maris intravit scopulos prope litora tendens

616 puppis iter Zephyrisque legens felicibus oras.

617 Dumque darem Cubae turgentia vela per undas,

618 mons procul ostentat sese densissimus umbris :

619 hunc fessi petimus montem, silvisque subimus

620 umbriferis, quarum summo de vertice fontes

621 surgebant raucoque sono vada salsa petebant.

622 Hic pinus sese in caelum pulcherrima tollit

623 palmaque summa petit caeli convexa flagellis.

624 Tunc nautae ingressi silvas ligna arida ferro

625 scindebant, liquidisque implebant fontibus urnas.

626 Transirem has inter sed dum freta concita terras,

627 hic miles captare feras assuetus opacam

628 est silvam ingressus, vidit qui vestibus albis

629 indutos homines usque ad vestigia : qui tunc

630 vertit iter, meque admonuit vidisse togatam

631 hoc nemore aerio gentem. Tunc laetus in altam

632 immisi silvam selecto ex ordine certos,

633 qui nemus umbrosum transgressi haud tendere gressus

634 incoeptos potuere ultra, namque herba tegebat

635 plurima planitiem camporum aditumque vetabat.

636 Tunc subito rediit miles, rediensque ferarum

637 grandia conspexit vestigia tramite in alto,

638 percussusque metu mentem rediit celer ad nos.

639 Parte alia silvam ingentem fragantia versus

640 litora conspexi, quam vitis plurimus ambit

641 pampinus, innectitque comas, ramosque virentes.

642 Litus ad Hesperium tali de vite racemos

643 attulimus succo gravidos, dulcique sapore.

644 Atque grues magnas per pascua florea vidi.

645 Hos tractus regionis aquae obduxere palustres,

646 in quibus ad litus conchylia lucida vidi.

647 At dum vela Notus tendit flatuque secundo

648 aspirat nostris ratibus, procul ardua nautae

649 culmina terrarum aspiciunt, lucosque sonantes ;

650 vertimus huc laeti puppes, qua vasta secundum

651 aequora se geminae tollebant rupibus aedes :

652 his domibus vir solus erat, confectus et aevo

653 et macie, et nulla velutus corpora veste.

654 Hunc ducunt propere ad naves et ad aequora, quem mox

655 Didacus interpres dictis compellat amicis

26

656 et fari hortatur, cui sint haec subdita regno

657 litora, quaeve habitent trans montis culmina gentes,

658 sed captus non dicta capit, nec percipit aure.

659 Ille tamen montem hunc ultra signisque manuque

660 monstrabat populum esse alium, regemque potentem,

661 qui sese indueret diversis vestibus, ut nos.

662 Tunc cupidi versus juga celsa ratesque sinusque

663 dirigimus primae solventes tempore lucis.

664 Dumque maris molimur iter per caerula, centum

665 occurrunt nobis lintres, signisque salutant,

666 miranturque novas puppes, habitumque, virosque

667 armatos, ostroque duces auroque nitentes.

668 Hoc etiam tractu longo conchylia multa,

669 quae baccas gignunt limoso in litore vidi.

670 Me tenuit mora nulla loco, sed protinus ultra

671 progredior : nec erat rupes, nec culmen in ipso

672 litore, fumiferos quod non effunderet ignes.

673 Dum legimus scopulos latebrosaque saxa sub undis,

674 et quae spectabant Austrum et quae litus Eoum,

675 tercentum positae sinuoso in marmore terrae

676 apparent, densis spectandae frondibus omnes.

677 Invitus tandem convertere lintea cogor,

678 namque omnis vario ventorum turbine puppis

679 victa erat, et comites fessi, et fracta omnia nostra

680 arma ratis longum ob cursum et cava litora Cubae ;

681 tardaque classis erat, quae jam mare lassa vadosum

682 presserat et laxis acceperat aequora rimis,

683 panis et Oceani emensis corruptus ab undis

684 nauticus, atque omnis rerum jam navita fessus.

685 Mons erat ante oculos rapide praeruptus aquai,

686 ut me tunc positum conspexi in limine leti,

687 sustuli ad alta oculos supera et sic voce Parentem

688 Unigenae Christi lacrimis sum fatus obortis :

689 "Dum nos hac classe exigua freta mota tenemus,

690 Davidica o proles Virgo, qua clarius ullum

691 lumen, nec terrae, nec habent celsa atria caeli,

692 heu, quianam tanti disjecta per aequora Cauri

693 proelia concurrunt inter se, haud ipse ego possem

694 solvere me his rapidis (nisi me Deus adjuvet) undis ?

695 Respice nos, audique preces. Non (te duce) Syrtes

696 aut Maleae horrendas cautes, fluctusque timebo."

697 Deinde ferit tumidum contis mare nautica pubes,

698 nec curat venturam hiemem, ventosque procaces.

699 Haud longum in medio tempus freta mota quierunt

700 et circumstrati fluctus, Zephyrique resedit

701 spiritus et caelo tempestas clara refulsit.

702 Tunc meme ad socios vertens, sic sum ore locutos :

703 "Vidistis maris insidias, murmurque minasque,

704 ingeminare Notos, piceamque insurgere noctem,

705 mox posuisse Notos, pacataque murmura ponti,

706 et lucem Oceano et terris rediisse serenam.

707 Sint quamvis sine nube dies, sine flamine noctes,

708 attamen haec non fraude carent, nec credere nautis

709 huic monstro sese tutum est, nec lenibus undis."

710 Sed dum nimborum crebescere proelia sensi,

711 ipse sinum obliquo spirantia flamina contra

712 et nautae subigunt remis fera per freta puppes :

713 uncta natat pinus, quamquam esset fessa profundo.

27

714 Dum redeo, Boreas me vexit in aequora magnis

715 plena adeo testudinibus ut navita cursum

716 flectere non posset magna sine mole retrorsum ;

717 has fauces tandem evasi, mox aequoris alti

718 ingentem tractum ingredior, qui gurgite ab imo

719 Scythonia magis albus erat nive lacteque puro,

720 et passim niveis spumabant fluctibus undae.

721 Ipse gubernator, metuens vada prona, propinquum

722 contorsit proram ad litus, qua venerat, et qua

723 non spirant vada, nec scopulis immurmurat aequor.

724 Et (mirum) nobis Cubae venit obvia pubes

725 (nam nullos mea gens populos turbaverat armis)

726 plurima dona ferens ad navem laeta, palumbesque

727 ingentes, quorum spirabat guttur odores

728 Assyrios : nos tunc accepto munere laeti

729 vela damus. Quos et quondam metus acer agebat

730 in montes agitare fugam, nemorumque latebris

731 abdere se, nunc ad naves et ad ipsa ruebant

732 sponte vada, et nostrae gratissima munera classi

733 portabant ; panem et lympham, viridesque volucres,

734 et varios fructus quos tellus illa ferebat.

735 Hanc gentes quae tunc habitabant litoris oram

736 quod rectum est servant, vivunt sine legibus ullis,

737 indice non illis opus est ; hi turpia damna

738 non norunt, ullive novas intendere lites.

739 Omnia sunt illis communia gentibus, ut sol

740 et luna est, atque arva colunt quantum indiget usus,

741 nec quisquam servat sua praedia : multa supersunt

742 jugera, queis illic committere semina possent.

743 Non habet haec regio felix regemve, tyrannumve,

744 aut civem vitas et crimina castigantem.

745 Oppida non cingunt muris, non saepibus arva,

746 maitiumque colunt tantum, juccasque agiesque.

747 Hinc ego digrediens iterum rediturus easdem

748 in partes sub casum hiemis, placido feror Euro

749 Jamaicum ad litus, tepidum qua spectat ad Austrum,

750 et latera illius vidi, et nemora ardua longe,

751 et passim virides hortos beneolentiaque arva :

752 auriferaeque illic detexi litus Haiti,

753 atque ignota mihi nemora, et non parva fluenta.

754 Ipse viam hanc alacris tranquilla per aequora inivi,

755 dehinc sancti portum Nicolai intramus, ibique

756 accepit statio fessas tutissima puppes.

757 Portus erat circum saxis incinctus et alto

758 gurgite stagnantis ponti, quo clausa silebat

759 unda, nec horrisonos fluctus, ventosque timebat.

760 Transirem autumni dum tempore litus Haiti

761 per maris irati rabiem perque horrida saxa,

762 quaerebam vigil ipse locum, quo condere possem

763 litore procurvo fessas cum remige puppes ;

764 me Deus interea haud liquit, dum solis in ortu

765 aspexi terram, quae respondebat Haiti

766 litoribus curvis contra, quam nomine dicunt

767 Adamanam indigenae : validis has inter utrasque

768 deferor impulsus ventis, ubi nocte sequenti

769 passa suo de more graves est luna labores.

770 Tempestate eadem quinque horas atque trientem

771 cognovi Gades inter differre, marisque

28

772 quos ego sulcabam, abrupto cum sidere, fluctus,

773 turbati quae causa maris fuit atque procellae.

774 Cete instar monstrum horrendum vada turbida tranans

775 venturam ob tempestatem, nec habere receptus

776 jam tutos poterat, ponto se immiscuit atro.

777 Tunc ego me in portus penetralia et in cava saxa

778 addideram multos soles sed post ubi vidi

779 pacatum pelagus direxi carbasa versus

780 optatos portus, speratae et litus Haiti.

781 Hic ubi germanumque meum, comitesque, ratesque

782 inveni incolumes, populum et parere volentem,

783 atque novam struere est visum hoc tunc litore puppem,

784 quassatasque Notis aliquot sarcire carinas.

785 Miles tela novat, discissaque carbasa nautae,

786 cum gravis autumnus silvis ponebat et arvis

787 innumeros latis foetus. Reditumque parabam

788 Cannibalum in terras, ut possem exurere sedes

789 illorumque rates flammis, et perdere ferro,

790 vicinasque illis gentes, populumque timore

791 solvere finitimum, sed enim gravis occupat ossa

792 morbus ob insomnes tot ductas per mare noctes.

793 Semianimisque dehinc Isabellae vectus ad urbem.

794 Me leto tandem eripui, rursusque redire

795 vinique, frugumque, oleique coegit egestas

796 litus ad Hispanum, namque illis navita noster

797 non poterat milesque cibis assuescere, quos fert

798 insula : ad Hispanum decrevi tendere litus,

799 evenere mihi sed quae prius ordine dicam.

800 Nos urbes geminas populi ut fundasse, novasque

801 aedificare domos videre et tollere caelo,

802 cingere et ingenti fossa et circumdare vallo,

803 et premere imperio terras atque aequora circum,

804 confestim exarsere animis, petiereque castrum

805 unanimes divi Thomae cum milite multo,

806 vallaruntque nova muros fossa atque corona.

807 Cujus erat dominus tunc rex Caunoboa, gentesque

808 illius mensem totum obsidione tenebant,

809 haud pavidi nostros in proelia saeva vocantes,

810 nam castrum posui dictum de nomine Thomae

811 aeterno rerum domino in regione Cibavi.

812 Saxea sitque licet tellus, vaga flumina multo

813 attamen effulgent auro, cum praecipue sunt

814 imbribus aucta trahunt madidis de montibus aurum.

815 Actutum hanc arcem praecinxi caespite vivo

816 permixtis fruticum virgis et robore secto,

817 et trabibus fractae vicino in litore puppis,

818 ut sese posset defendere miles ab hoste

819 inclusus, si qua interea sors aspra fuisset,

820 delegique locum supremo in colle, procul qui

821 spectabat regionem omnem, montesque remotos.

822 Hanc arcem intravit bello praeclarus et armis

823 Margaritaeus princeps, dehinc ductor Hoiedas.

824 Hoc castrum indigenae se vincere posse putabant,

825 ut Guacanarillus quondam, qui funditus arcem

826 quam nostrae fecere manus delevit et igni

827 tradidit, et nostros vita spoliavit. Adessent

828 cum pauci, et rex rupisset foedusque fidemque.

829 Sed cum coepisset magnum increbescere murmur,

29

830 obsidione premi nostros in monte Cibavi,

831 armari pedites jussi, lectamque cohortem

832 infrenare leves currus. Tunc cornua rauco

833 clangore instrepuere cavum per inane, frementesque

834 alipedes in bella movent, graviterque juventus

835 saevit ob obscuro socios in carcere clausos.

836 Mox iter arripuere duces nullo ordine, sed cum

837 hac gentes videre procul volitantia signa,

838 deseruere locum et montes petiere supremos.

839 Hoiedas, cui credideram nova moenia castri,

840 jam liber certos duxit, certosque reliquit,

841 qui curam gererent arcis ; mox obvius illis

842 processit, qui subsidio sub nocte serena

843 ibant ; tunc acies junctae quaeque obvia morti

844 corpora dant. Mox Hoiedas se contulit ad nos

845 et totam seriem facti, remque ordine dixit.

846 Illum ad Caunoboam decrevi mittere regem,

847 ulterius bello ut nollet contendere mecum,

848 suaderetque illi injustis discedere ab armis,

849 inter nos coeant potius sed foedera pacis.

850 Dumque moram traheret rex in regione Cibavi,

851 missi etiam legati aderant mandata ferentes

852 ad regem, ut gentem sumptis detruderet armis,

853 quae duro imperio circum sua regna tenebant,

854 quorum unus regem alloquitur : "Rex inclyte, tu nunc

855 nonne vides gentem hanc nostras subjungere terras

856 imperiis ausam, et tot vectigalia numquam

857 his nostris audita locis imponere, circumque

858 aequoreos alias sub leges mittere tractus,

859 condere et his nostris etiam nova moenia terris ?

860 Illorum tanta est animis innata cupido

861 rumpere tranquillam pacem et longa otia, nosque

862 cogere servitio, et duro parere tyranno.

863 Quin etiam (heu facinus) nostros infringere dicunt

864 velle deos sese penitusque abolere, parantque

865 ipsorum sacras avertere protinus aedes.

866 Agricolae infindunt patrios non amplius agros,

867 maitiique solo non mandant semina, et aurum

868 impulsi inquirunt per terrae viscera tantum

869 (pro dolor), unde fames nostris regionibus orta est.

870 Quid referam ? Uxores nostras rapuere parentum

871 e manibus gremiisque, fuit non tuta jugales

872 nondum experta toros virgo, praedaque recenti

873 ducti et avaritia sese involvere rapinis.

874 Matresque et consanguineos, abductaque furtim

875 pignora ab insolito miserescere milite deflent.

876 Ne dubita, cuncti venient in foedera reges

877 finitimi, sparsae circum hoc toto aequore terrae,

878 auxilioque omnes venient. Rem nunc tibi dicam,

879 quam forsan minime reris, gens aspera bello

880 atque a stirpe genus durum ; hoc immitte licet nunc

881 sit nobis regnisque aliis, tamen arma capesset

882 hos contra, cum nos victos aliosque videbunt,

883 illud idem tecum facient, quos saevus aperto

884 advena hic insequitur bello, terraque marique.

885 Auxilioque aderit nota insula Madanino,

886 quam Caribum uxores habitant, gens effera sumptis

887 arcubus et jaculis, ullos quae non timet hostes,

30

888 adversaque acie pugnans non vulnera vitat :

889 tendit in hostiles eadem quot tela phalangas,

890 impia contento tot vulnera dirigit arcu."

891 Talia vociferans, cunctis mirantibus, aulam

892 orator strepitu ingenti fremituque replevit,

893 impulit et capere arma, locumque involvere flammis.

894 Parte alia Hoiedas suadebat foedera regi

895 jungere, amicitiamque novam cum Rege potentis

896 Hesperiae, poterat solus qui vincere gentes

897 occiduas, ne dum hos populos, quorum otia tantum

898 delectant muliebrem animum, non bellica virtus,

899 verborumque memor sit rex, quae plurima Cemes

900 jam cecinere sui. Stabat velut ardua cedrus

901 in Libano sita, quam Boreae fera verbera flectunt

902 huc illuc, coguntque comas contingere terram

903 interdum, lapsasque ferunt per inania frondes.

904 Blanditiis tandem atque astu deduxit Hoiedas

905 ad me Caunoboam regem, qui post ubi captum

906 se vidit, animum varias convertit ad artes,

907 conscius ipse sibi sceleris, nam fortia leto

908 viginti dederat nostrorum corpora nuper.

909 Non aliter frendet, quam lapsa in retia tigris,

910 quae modo vi propria, modo dentibus et modo aduncis

911 unguibus, aut astu perrumpere vincula tendit.

912 Admonet et fratrem collectas ducere gentes

913 in bellum : mora nulla vocat germanus in arma

914 subjectos regi populos, vicinaque cogit

915 auxilia, et vastant cultoribus arva remotis.

916 Horridus ante aciem in jaculis, vultuque minaci

917 Caunoboae germanus erat, nec terruit illum

918 armorum longe fulgor, sonitusque tubarum.

919 Hic gentes in quinque acies diviserat, et dux

920 expertus bello pugnas de more ciebat,

921 Atque instigabat laetis clamoribus alas,

922 opposuitque suas contra agmina nostra cohortes,

923 stans medius. Cernens Hoiedas tutius esse

924 laevam aciem nostris armis invadere, aperto

925 agminibus quam tot junctis concurrere bello,

926 dehinc dubius stetit an primum prosternere nodum

927 an dextrum vellet peditum, cornuve sinistrum

928 immissis turbaret equis, ceu saeva leaena,

929 quae videt in specula silvis errare juvencos,

930 parte alia gregibus permixtos carpere gramen

931 intonsum cernit subter memora ardua tauros ;

932 illa animum rapit huc illuc, an florea cursu

933 prata petat, laceretque gregem, pariterque juvencos

934 invadat, dubia : in tauros resoluta feroces

935 vertit iter. Sic Hoiedas cum milite lecto

936 aggressus cuneum est dextrum, nam dehinc ubi vidit

937 illorum ductor, princepsque expertus, Hoiedam

938 fulgentem phaleris, flammasque umbone vomentem

939 et galea, secumque metum, strepitusque ferentem

940 ignibus immixtos, et equo clypeata regentem

941 agmina, non aliter pugna perterritus haesit,

942 quam lupus, Atlantis sequitur dum per juga tauros,

943 aeria longe spectans de rupe leonem

944 perfusum latos humeros atque ora cruore :

945 olli animus subito injecta formidine torpet,

31

946 nec versare dolos audet nec fidere cursu,

947 non animis contra ire cupit. Verum ille ubi vidit

948 jactum intra teli pugnam adventare, remissis

949 tunc loris equitum erupit clamore, et equorum

950 pectoribus stravit pugnantum pectora cursu,

951 et belli nodo, laeva de parte, timorem

952 immisit. Fugere alii per prata, cavasque

953 per rupes tenuere viam, pacemque petebant.

954 Ductorem belli captivum duxit Hoiedas.

955 Accidit et nostris sors haec adversa carinis,

956 impediit quae classis iter, nam sideris ortu

957 sub Cancri Eoo surgens de cardine venit

958 turbo ingens, qui praeruptis radicibus imis

959 evertit, stravitque solo, et nemora ardua longe

960 planitiem in latam traxit, piceasque procellas,

961 et tumido fluctu radiantia sidera tinxit,

962 immersitque rates undis, et vincula rupit ;

963 namque mare in terram irrupit cum turbine vasto,

964 Quiqueiae et pariter litus, vicinaque ponto

965 proluit arva, domosque maris devexit ad undas.

966 Jamque fere amissis ratibus in gurgite, tristes

967 pectore volvebam curas : hinc bella premebant

968 Cannibalum, hinc tanto quassatae a turbine puppes,

969 hinc fessi comites, illinc penuria rerum.

970 Haec animis potior nobis sententia surgit :

971 jussi ego tunc subito geminas aptare carinas

972 atque rates refici, perfractaque transtra novari.

973 Certatim socii incumbunt et in aequora classem

974 deducunt, Taurus cum sese attollere caelo

975 inciperet. Nos exorto jam sole tenemus

976 aequoreos cursus ratibus, sed fratre relicto,

977 qui late regeret populos, et quem penes esset

978 imperium maris Oceani, atque exercitus omnis.

979 Ducebam mecum hos geminos per caerula reges ;

980 hi, testes mihi sunt proceres, quos non mala febris

981 corripuit, non morbus edax maerentia pressit

982 corpora, sed miseros dolor ingens abstulit, ut se

983 viderunt duci captos ad regna potentis

984 Hesperiae, quam dives aquis fecundat Iberus.

985 Adversa redii sine tempestate remenso

986 aequore ad optatos portus ; solita urbe morantem

987 inveni propere regem. Rex protinus armis

988 instructas octo puppes, atque aera, manumque

989 lectam hominum, vinique cados, frugesque ministrat.

990 Atque illas solvens Hispano e litore tandem

991 deveni exiguam tota cum classe Maderam,

992 et misi ad fratrem naves, mala et aspera sed sors

993 Quiqueiae nobis inimicas detulit oras,

994 Roldanus quas et socii dicione tenebant.

32

DE NAVIGATIONE CHRISTOPH. COLUMBI LIBER TERTIUS.

N_3 v.1 Inde ego digrediens ternis cum puppibus aequor

2 ingredior maris ; hic sparsas per caerula terras

3 invenio, quas Hesperidas coluisse superstes

4 fama refert : has infectas vitio aeris oras

5 effugimus densaque simul caligine caelum.

6 Dehinc testudinibus plenum tandem ad mare veni,

7 applicuique rates vicini ad litoris oram,

8 quod gentes habitant diversa per aequora vectae,

9 quas scabies mala pertentat, quam sanguine largo

10 et gelido illarum tingunt, niveumque colorem,

11 invisamque luem toto de corpore pellunt ;

12 has solum mandunt aegri, dum corpora curant.

13 Insula non longe posita est, quae vertice ab alto

14 et circum latera et circum juga celsa ruebat

15 ignitos caeli rapido cum turbine tractus,

16 cum spirant contra validi de partibus Euri

17 et cava percurrunt immissis flatibus antra,

18 ardentesque globos flammarum ad sidera volvit

19 sulfureo immixtos fumo atque bituminis aura :

20 non secus Aetna solet luce exspirare cavernis

21 Sicaniis volucres fumos, et noctibus ignes.

22 Atque viam tenuit vasti maris aerea pinus

23 australis, tandemque, in fervida marmora ponti

24 rumpimus. Hic calor austrinus membra, ossa, medullasque

25 intrabat, nec erat requies, nam mole fluebat

26 corporea immundus sudor calefactus, et aer

27 paene ipsa urebat cava vela, gravisque carinas

28 vexabat fessas pelagi sine murmure fervor,

29 atque cados aestus scindebat et arida transtra,

30 navita nec poterat tantos perferre calores.

31 Et tunc tempus erat, quo messor laetus aristas

32 colligit, et late Cancri sub sideris ortu

33 aestuat omnis ager, campique ardore dehiscunt.

34 Interea hic octo soles, sine flatibus ullis

35 ventorum, placidus tanto in discrimine pontus

36 oppressum me detinuit, ubi nulla salutis

37 spes erat, et juvit nos tunc densissima nubes,

38 quae texit spatium hoc ponti nostrasque biremes.

39 Hic ego me caelo vertens sum talia fatus :

40 "Eripe me his, Pater alme, malis et per mare vectum

41 respice in infidas Syrtes, da tendere cursus

42 posse ratem ad portum, tantamque evadere pestem.

43 Adsis, o Virgo alma, precor sanctissima, namque

44 in sua vota vocat te navita, cum mare fundo

45 aestuat et rapidi volvunt freta fervida venti,

46 inque fugam infesto conversus miles ab hoste

47 te semper vocat auxilio, silvisque viator

48 Luciferi insidiis hominum deprensus in ortu

49 alta suos tendens ad caeli sidera vultus,

50 latronum duce Te sperat se evadere fraudes,

51 unigenamque tuum, mihi qui Dominusque, Deusque,

52 et fuit, et mihi semper erit, ne deserat, ora."

53 Nec mora spirarunt Vulturni flamina, et aequor

54 per placidum puppis fertur, rostroque profundum

55 tranquillum ruit huc illuc, versusque cadentem,

33

56 qua longe montes aperit, silvamque comantem,

57 impello solem puppes, et verrimus undas.

58 Tunc noster sese vertex subducere coepit,

59 astrorumque alios hunc contra aspeximus ignes

60 atque aliam caeli faciem, quam noram ego primum

61 esse plagam austrinae partis, nam sidera nostris

62 elucent mage, temperies mitissima passim est.

63 Ipsa ratis vasti dorsum maris ascendebat,

64 haud secus ac celsum montem, sed non tamen ulla

65 ardua terrarum prope, vel longinqua videbam.

66 Tunc nos ignarique viae, trepidique calore,

67 protinus excutimur longinqua per aequora cursu

68 atque iterum sese nostris ostendere coepit

69 luminibus caelo vertex sublimis ab alto.

70 Tertia lux tandem nebulis erupit et alto

71 fulsit, et e nostris aestusque colorque recessit

72 ossibus et membris venit vigor. Inde per aequor

73 ignotum tentamus iter, quo marmore vasto

74 nulla videbatur circum se attollere tellus.

75 Conscendit malum Mendez ut cernere posset

76 eminus Oceani tractus, tunc lumina vertens

77 ad nos exclamat longe se cernere terram,

78 quae montes ternos monstrat, silvamque comantem.

79 Quo laeto clamore, dolor procul abfuit omnis

80 et solitae vires animo rediere, abiitque

81 pallidus ore color, nosque anxia cura reliquit.

82 Sed non hoc potui propter vada proxima litus

83 tangere, tunc illic silvas, et prata sub umbris

84 arboreis, et litoreo beneolentia tractu

85 gramina, et halantes conspexi floribus hortos.

86 Persequimur nostros cursus, tandemque sub ortu

87 aurorae et solis radiantia lumina contra

88 ingentem portum intramus, cum lucidus inter

89 signa Leo late attollit humerosque jubasque

90 fulgentes, et triticeas terit area messes,

91 agricolamque labor durus sub sole fatigat.

92 Portus erat prope fontis aquam, quae tramite lapso

93 gramineo mites undas litusque petebat.

94 Huc nobis visum est defessas condere puppes,

95 compagesque simul quassas conjungere, et arma

96 instaurare ratis, curare et corpora fessa.

97 Indigenae nulli hanc terram litusque colebant,

98 hisque locis novi vestigia multa ferarum.

99 Vicinum litus tacitis accedere remis

100 aspexi cymbam, quae per vada salsa vehebat

101 proceros membris juvenes, quibus arma sagittae,

102 scutaque, et arcus erant, semiustaque cuspide tela.

103 Longa his caesaries et non intorta fluebat

104 per latos effusa humeros, nigrantiaque ora.

105 Inguina gossipio cuncti, mixtoque colore

106 velabant, vittisque femur, at cetera nudi.

107 Ipse hos et signis et laeta voce vocabam,

108 queis non visa prius ostendi munera longe,

109 et specula hinc calybe e nitido, paterasque figuris

110 diversis auro pictas, varioque colore.

111 Aera foraminibus pertusa et concava dulces

112 tinnitus longe edebant strepitusque canoros ;

113 tincta colore rubro ramosa coralia pansis

34

114 portabant nautae manibus. Sed post ubi vidi

115 nescia muneribus nostris mansuescere corda,

116 detorsi hos contra lecto jam milite proram.

117 Illi autem validis conatibus impellebant

118 per pelagus retro lembum, nec dona putabant

119 nostra carere dolis, qui non cava vela ratesque

120 cessabant spectare oculis, atque arma, tubasque,

121 atque intertextas argento et murice laenas,

122 et longe rauca stridentia tympana voce.

123 Tunc ego conspiciens oblato munere me nil

124 proficere, hic jussi juvenes inflare cicutas

125 atque ebur, et cantus prora exercere vicissim,

126 ducere et assuetas sublimi in puppe choreas,

127 illorum ut sonitus animis dulcedine motis

128 ne fugerent. Cymbam sistunt, remisque relictis

129 arma manu intrepidi rapiunt, cantuque vocari

130 insolito sese in certamina dura putabant,

131 ignari sonitus litui, vocumque canentum.

132 Nostrorum pars tela manu, nervoque sagittas

133 aptabat, nec non pugnae se quisque parabat.

134 Hi tandem pacati animos ad litora tendunt,

135 descenduntque simul, sequitur quos cetera pubes

136 atque inter sese signis nutuque loquuntur.

137 Illi sed postquam rectorem accersere puppis

138 me dextra videre, ruunt ad litora et alnum

139 conscendunt veriti insidias : volat illa per undas,

140 quos non insequimur. Sed recto tramite vasti

141 prosequimur pelagi tractum, quo non procul ingens

142 cursus aquae liquido veniebat ab aequore, qua sol

143 surgit et occiduas tendit se vertere ad oras.

144 Invia erat nautis et non tractabilis unda,

145 quam tenui, et fateor toties me mille procellis

146 jactatum, atque in vota Deum me saepe vocasse,

147 qua late fervet Scyllae tumida unda sequacis,

148 non me vexavit tantum tamen ullus in undis

149 terror et indomitum mediis in Syrtibus aequor.

150 Ulteriusque ruens in aperta pericula, tandem

151 invenio immensas hoc ipso in litore fauces

152 ad quas ille ingens fluxus tendebat aquarum

153 et se condebat sinuoso hoc gurgite ponti ;

154 his ego navifragis decursibus ora Draconis

155 imposui nomen. Juxta haec jacet insula vasto

156 cincta mari, non illa ullis habitata colonis :

157 huic "Margaritae" mihi nomen ponere visum est.

158 Non nullos cursum tenui per marmora soles

159 dulcis aquae, quantoque magis, Perenotte, cadentem

160 carbasa vertebam ad solem, tanto magis amnis

161 gratus erat : tantus sese erumpebat aquarum

162 impetus in pelagi fluctus e faucibus alti

163 fluminis occurrens salsis resonantibus undis,

164 atque inter sese veluti certamen inibant.

165 Altus hic ad laevam praecelso vertice se mons

166 tollebat caelo, quem simius ora colebat

167 horrida habens nigrosque oculos, caudamque reflexam.

168 Nudum litus erat, nullique habitabilis ora.

169 Descendunt pauci in terram, qui sat bene cultos

170 passim agros cernunt vacuos cultore, domusque

171 exiguas, qui forte habitabant montibus altis.

35

172 At latere e montis laevo videre patentem

173 planitiem, quam nos petimus, venere sed ipsi

174 indigenae externas visuri ad litora gentes.

175 Tellurem hanc Pariam signis et voce vocari

176 novimus, et plenam populis, atque ubere campi ;

177 moribus haec facilis gens est, membrisque decora.

178 Quattuor indigenas mecum per caerula vexi,

179 ut loca vel signis circum, nutuque notarent.

180 His mihi non visum est Pariae considere regnis,

181 sed dum litoreos me velle capessere tractus

182 abnuerem, procul ecce ruit gens nuda carinas

183 visendi studio ad litus, classique propinquant

184 certatim innumerae scindentes marmora cymbae.

185 Puro colla auro ornati, gemmisque, lacertosque

186 armillis : petii signis quo litore baccas

187 totque auri massas legerent, tunc barbara pubes

188 per nutus responsa dabat, gemmasque repertas

189 atque aurum fulva inventum monstrabat arena.

190 Armatos ego tunc vicina ad litora misi,

191 qui pelago et silvis loca proxima cuncta notarent ;

192 horum ductor erat miles, qui vidit in orbem

193 constructas aedes, nigroque sedilia ligno :

194 ast operosa tamen portant ad litora fructus

195 ignotos penitus nostris, varioque colore,

196 alba ferunt nec non et vina rubentia secum,

197 non uvis expressa, tamen gratissima vina

198 fructibus innumeris facta et pluvialibus undis.

199 Sunt albi indigenae, mites placidique, nec ullum

200 ipsorum hospitio nec litore cominus arcent.

201 Inguina gossipio velant, ac cetera nudi.

202 Qui vero missi fuerant exquirere montes

203 vicinosque sinus, redierunt ad cava laeti

204 litora, baccarumque simul candentia serta

205 portarunt, vinique cados, fructusque recentes.

206 His trahere haud sivere diu me tempus in oris

207 undis corruptae fruges, sed linquere visum est

208 has terras, iterum invisuro vere sequenti.

209 Has Manacapanam indigenae, ditemque Cubanam,

210 Curianamque vocant felices ubere campos.

211 Et vetuere aurarum animae, pelagusque vadosum,

212 praecipitesque maris cursus, nam turbine magno

213 ipsa movebatur huc illuc regia puppis.

214 Syrtibus his tandem et brevibus dubiisque periclis

215 emersi classe incolumi, vada praetervectus

216 saxea. Dehinc tenui jam lasso remige tractus

217 ingentis Pariae, credens hanc esse marinis

218 fluctibus incinctam et metuens, dum vela per oras

219 occasus tendo credens me posse tenere

220 litora Quiqueiae, classis devenit in altum

221 et rapidum flumen, cui cedat turbidus Ister

222 et Nilus, quamvis magno comitatus aquarum

223 agmine septenis campos maris intret apertos

224 fluminibus. Paulo ulterius mox maestus ad ipsum

225 occasum solis verrebam caerula classe,

226 queis passim (nam vera loquor) viret herba profundo

227 remigiis invisa : rates fluitantia ponto

228 semina tardabant virides imitantia baccas

229 lentisci, laetaeque maris sub fluctibus herbae.

36

230 Sed cum me in vastoque sinu ignotisque viderem

231 herbis implicitum, verto mea vela retrorsum

232 ad Boream, fluctusque seco Quiqueia versus

233 litora, quae tandem jam nota per aequora vecti

234 prendimus, optatasque diu devenimus oras,

235 cum gravis autumnus fructus ostenderet altis

236 arboribus, summisque in collibus uva ruberet.

237 Pauca super celebri dicam, Perenotte, Quiqueia,

238 has inter fama quae non est ultima terras.

239 Castaneae similis folio est haec insula vasto

240 cincta mari, circum in numerum quam mille coronant

241 portusque, et liquidi fontes, et stagna, lacusque.

242 Haec gens natura est facilis, nam poplite flexo

243 ipse salutabam quoties de more Parentem

244 Unigenae Christi, genua inflectebat et altam

245 ad caeli sua tunc vertebat lumina sedem.

246 Haec minor Hesperia paulo est, quam quattuor inter

247 flumina lata fluunt, quae delabuntur ab altis

248 montibus in medio positis, quibus insula surgit.

249 Junna petit nitidi resonans ingentia solis

250 lumina et Eoum litus, Jacheque secundus

251 volvit in Oceanum cursus, qua perfurit Auster.

252 Tertius incurvo decurrit Naiba cornu

253 horrificum versus Boream, gelidosque Triones,

254 quartus Atibunicus tendit qua lucida solis

255 lampas ad Oceanum vergit, rutiloque recedens

256 lumine sideribus terram, noctemque relinquit.

257 Quattuor haec numquam robustus flumina fossor

258 aggeribus (fama est) cingit, vel caespite vallat :

259 attonitus sata laeta videt non vecta per agros

260 undantes, non tecta natant, non flumen abundans

261 involvit homines undis, aut hordea fossis.

262 Deducuntque rates remis, sed palmula nostris

263 longe est dissimilis, mage lataque, et aequore lembum

264 brachia lenta trahunt, dehinc retro brachia ducunt,

265 namque carent scalmis, ubi possint ponere remos.

266 Quiqueiae in cunctis fodiunt regionibus aurum,

267 Cibavo tamen in tractu, magnaque Cubana

268 est facile, illud enim non sese abscondit in altis

269 visceribus terrae, at primo se ostentat ab ictu

270 cuspidis incurvae, dum terram scindit agrestis.

271 Saepe etiam effossis fluviorum quaeritur alveis,

272 qua rutilant undae, sed cum cadit humidus alto

273 humor et undanti tellurem verberat imbre,

274 tunc mixtos auro latices vaga flumina ducunt,

275 et parvus labor est ipsis, nam caerula subter,

276 atque lacus, fluviosque natant, nec flatibus Austri

277 terrentur, subita nec tempestate recedunt.

278 Pars implet cumulo vannum fluvialis arenae,

279 quem manibus geminis quatiunt : illa acta sub auras

280 effulgens flavis aurum secludit arenis.

281 Non baccis, gemmisque carent haec flumina, et omnis

282 Quiqueiae sinus, atque eadem sunt monte Cibavo.

283 Auri terra ferax parva in dicione Cotoi est,

284 qua si quis tofum frangat, vel saxa cavernis

285 inclusa, apparent auri vestigia fulvi,

286 et venae elucent effossis rupibus auri.

287 Jamiroae flumen qua tangit litora fons est,

37

288 qui subter mare se condit et rursus ad auras

289 occulto rediens saxoso erumpit hiatu :

290 indicio est immissus aquis ex subere cortex

291 aridus, aut folia autumni labentia ramis,

292 quae collapsa fluunt una cum fonte sub antris

293 Oceani, latebrisque cavis, et vecta superne

294 illo eodem ostentat vasto se rupis hiatu.

295 Haec tellus est cincta mari, densisque cavernis.

296 Piscator colit hos scopulos, atque aequora tantum,

297 lintribus exiguis, quae sunt sat proxima, nam sex

298 milia Quiqueiae distant a litore magnae.

299 Effodiunt hac electri regione metallum,

300 quod grave, quod solidum atque sonans, fulvoque colore est.

301 Succinaque his etiam nascuntur montibus, ipsisque

302 e specubus stillat flavus color, egregiusque,

303 acceptusque ideo, et gratus pictoribus ; illis

304 nascitur atque frutex silvis, qui grana coloris

305 producit rubri tingendis vestibus apta :

306 scriptores fruticem hunc coccum dixere Pelasgi.

307 Dulcis aquae salsaeque lacus sunt montibus illis,

308 planitieque alii in lata, quos verberat amplis

309 retibus et funda : pisces, praedamque reducit

310 ad ripam piscator. Ego hunc fallacibus hamis

311 edocui errantes per stagna liquentia pisces

312 fallere, et intextis illos includere nassis,

313 conficere atque hamos docui, et detexere nassam,

314 nam capere hac nostra non norat arundine praedam,

315 hic nassae non usus erat, non tortilis hami.

316 Vere novo viret herba comis graveolentibus, et cum

317 ingruit aestatis fervor, nec tempore defit

318 autumni, aut cum saevit hiems, cui Bagua nomen,

319 exiguum nec dant illis sua flumina lucrum,

320 stagna, lacusque ; legit piscator callidus herbam hanc

321 atque minutatim tundit, spargitque per undas,

322 queis mixta attonitos pisces facit, hosque vagantes

323 atque supinatos in aqua, non retibus illi,

324 sed manibus vivos captant : mos hic quoque nostris

325 in fluviis servatur adhuc cum fenore multo.

326 Otia amant nemorumque leves cum cantibus umbras,

327 lususque, et choreas nitidi prope fontis ad undas.

328 Non opus est illis bis tinctas murice laenas

329 induere atque vias auro, quas femina Coa

330 disposuit : vivunt nudi. Et mollissima semper

331 illic temperies ridet, nemora ardua longe

332 frondent et mites pendent ex arbore fetus.

333 Hic genus aucupii (visu mirabile) dicam,

334 quo lacubus captant volucres, undaque palustri.

335 Namque lacus circum volitat immensa volucrum

336 copia, diversis magnam quae piscibus explent

337 ingluviem atque herba viridi, quae plurima fundo est.

338 Hic mergi stagna ipsa colunt, corvique vagantes,

339 humidaque herbosis detondent prata sub undis.

340 Hic olor albus, anas, variae fulicae, hic caput anser

341 ostentans rutilum stagnis, cui corpore toto

342 candor inest, niveo montana ligustra colore,

343 intactasque nives superans, floremque Hyacinthi.

344 Nascitur intra hortos sepemque cucurbita ventre

345 immenso, cui parva parens est arbor Hibura :

38

346 protinus hanc assuetus aquis saxo cavat auceps

347 et siccat sub sole, lacusque et stagna per alta,

348 perque undas late spargit ; huc fluctuat atque huc

349 illa lacu, qua considit genus omne volantum

350 stagna colens, liquidosque lacus, crassasque paludes.

351 Accedit mox ad ripam, et nigrantia colla,

352 et caput, et latos humeros includit inani

353 cortice, dehinc terebrat, qua spirat anhelitus et qua

354 cernere pascentes possit per stagna volucres.

355 Artibus his fretus summo tenus ore liquores

356 ingreditur, volucrumque petit densum agmen et una

357 per stagna incedit tacitus, centumque vagatur

358 alitibus permixtus, avesque intercipit arte

359 incautas, captatque dolis : nam dum caput undis

360 demittit volucris, rimatur et humida rostro

361 stagna, cibos passim non alto in gurgite quaerens,

362 dextraque laevaque caput mersum implicat auceps,

363 frangit et actutum guttur, praedamque reponit

364 exstinctam laevo lateri, qua mantica pendet.

365 Perque pedes etiam dextra furtim capit auceps,

366 dum laetae strepitant in aquis et roribus alas

367 perfundunt, alisque vocant bipatentibus imbrem,

368 quo plausu percussa sonat mota unda, sequentes

369 nec sociae terrentur aves, fugiuntve, sed illam

370 sponte putant demersam undis, solamque vagari

371 per laticem et solitas lymphis stagnantibus escas

372 quaerere, vel subter nando percurrere ripas.

373 Plurima nam fluitans per stagna cucurbita tutas

374 reddit ab insidiis anates, aliasque volucres ;

375 saepe sedet capiti volucris, quae non timet ullas

376 tunc fraudes, lacubusque volat, revolatque, iterumque

377 aucupis insidit capiti : dumque ille sub undis

378 spectat aves, canit illa, sonosque e gutture rauco

379 effundit, petit aut latices plaudentibus alis,

380 corneaque ora lacu volitans facto agmine mergit,

381 aucupis et dextra patriis occumbit in undis.

382 Atque alius tereti calamo confisus et arcu

383 alituum genus omne ferit per stagna sagittis,

384 et si forte cadit mediis moritura sub undis

385 ardea, stagna secat celerans, praedamque reportat.

386 Hunc auceps morem semper non servat eumdem,

387 cum volucres capit, interdum nam fronde virenti,

388 qua per stagna canunt volucres, collumque caputque

389 implicat, ingrediturque silens tenus ore lacunam,

390 non longe a ripa liquidis stans rectus in undis,

391 qua laetae strepitant volucres, luduntve, cibumve

392 rimantur, pelagique parant trans aequore cursum,

393 ut nostrae faciunt volucres, cum litora linquunt,

394 turmatimque petunt tepidos facto agmine soles.

395 Ut vero truncum arboreum, ramosque virentes

396 et foliis baccisque graves videre volucres

397 in mediis stantes undis, necis inscia turba

398 advolitant, ramisque sedent fallacibus, illicque

399 exercent solitos cantus, alacresque vagantur,

400 et tamquam tutae revolant ad frondea tecta,

401 et pedicas fraudesque petunt, pariterque morantur

402 frondibus, ignarae falsis se fidere ramis.

403 Callidus ast auceps sensim rostrumve, pedemve,

39

404 arripit incautis avibus, captisque repente

405 claudit iter vocis laeva dextraque premendo,

406 terreat ut nec aves strepitu, neu sanguine lympham

407 inficiat, lateri annectit, qua mantica pendet.

408 Hic praeceps it salsus aquas de montibus altis

409 Babua, qui liquidos diverso a fonte liquores

410 colligit, et terram Maguanam interluit undis.

411 Non alit hic ullos, ut cetera flumina, pisces,

412 undanti nec prata suo rigat aut sata cursu,

413 auriferas salsum hoc non torquet flumen arenas.

414 Accipit hunc terra alma sinu, conditque latebris,

415 nec ponti contingit aquas, nec cornua mergit

416 Oceano, aut illum gremio maris accipit unda.

417 Planities hic magna tacet, campique patentes,

418 quos circum montes excelso vertice cingunt :

419 commoda frumentis haec sunt et vitibus arva,

420 et pecori haud ingrata seges, nam gramina miris

421 in vacuum se laeta modis de caespite tollunt,

422 quae non laedit hiems spirantibus aspera Cauris,

423 non nix alta tegit, bruma aut glacialis adurit.

424 Non procul innumeri sunt hic per pascua fontes,

425 quorum sunt latices alto sub gurgite salsi,

426 fontis at in medio tristis se effundit amaror,

427 at qua fons summas ostendit lucidus undas,

428 dulcis aquae sapor est gratusque bibentibus humor.

429 Sunt populi agrestes Zavanae, qui loca celsis

430 montibus alta colunt et sese nocte cavernis

431 occultant, saxique ineunt sub fornice somnos.

432 Rura, domosque nihil curant, aut atria, sed quas

433 vallibus in patriis rupes natura cavavit,

434 et fructus, quos sponte tulit silva ardua, carpunt,

435 et liquidos semper fontes aut flumina potant ;

436 arvaque non curant, alias nec quaerere sedes.

437 Haec gens finitimos spernit, carpitque quietem

438 aut silvis, aut valle cava, vel montis in antro.

439 Postquam Vesper adest, noctisque supervenit umbra,

440 illic errat Amor, sed non nova cura quietem

441 sollicitat, non bella movet, non cogit amantes

442 ad letum informe, aut ferro per pectus adacto

443 oppetere, aut cum porta tonat resonantis Olympi

444 turbatos penetrare sinus veniente procella.

445 Hic Amor est semper simplex et semper inermis,

446 gaudia nec miscet curis ; hic nullus amanti

447 invidet, aut aliquam simulans spe ludit inani.

448 Humano hos cuncti dicunt sermone carere.

449 Veloces mage sunt aliis, qui lata Quiqueiae

450 regna colunt, campoque canis Spartanus aperto,

451 aut silva in longa cursu non vinceret illos.

452 Et si forte aliquis montano in vertice cernit

453 hanc gentem, tunc terga fugae palantia nudat

454 et nulli nisi nota feris petit antra per umbras.

455 Tempore non ullo gens haec mansuescit, et omnes

456 conspectum fugiunt hominum, et commercia rerum.

457 Sal quoque lucidior vitro est Diagonis in altis

458 montibus, hunc scindunt cuneis, nec copia parva est.

459 Hic sunt aequales parvo discrimine soles,

460 sive hiemem, sive aestatem sol ducit ab alto

461 aethere, et haec causa est, cur numquam prata recentes

40

462 amittunt flores, aut arbos frondis honores.

463 Planities magna hic late est, quam perpetuus fons

464 atque alii humectant, qui numquam frigore torpent,

465 aut acri sub sole calent ; nec pascua flores,

466 aut folia amittunt, aret nec caltha sub ortu

467 Icarii canis, aut silvae spoliantur honore.

468 Vere novo folia ipsa cadunt, non frigore primo

469 autumni, et subito redeunt, veteresque videbis

470 corticibus ramos solitaque virescere fronde.

471 Namque comam ponit pratum et se vestit eodem

472 vere, novosque parit proprio de germine flores.

473 Nec crepitans grando teneras quatit horrida frondes

474 silvarum, gelidusve cadens e nubibus imber

475 aeriis, herbas urunt nec frigora brumae.

476 Est tractu longo vallis, quam Guarionesus

477 imperio regit : hic tellus est optima jactis

478 seminibus, frugumque ferax, et fertilis herbae.

479 Terrarumque frequens humor non noxius arvis,

480 noxia et his terris non sunt animalia morsu.

481 Et silvis non errat aper, non vallibus ursus,

482 in segetes agit ante diem securus arator,

483 nec timet ora lupi. Crudus vestigia pero

484 nulla tegit, qui mortifero defendat ab ictu

485 aspidis agricolam spinoso in vepre latensis.

486 Non silvis, stagnisve nocens mala gramina serpens

487 pascitur, aut volitans armenta exterret asilus,

488 dum somnos umbris captant, dum pascua carpunt.

489 Letalis tamen est illis in partibus arbor,

490 cujus si frondes seu vir, seu femina tangat,

491 immittunt solo tactu letale venenum

492 ossibus, et papulae apparent, ceu verbera, toto

493 corpore ; mox sese torquens (miserabile) vitam

494 efflat, et ore petit terram, velut arbor ab alto

495 tacta polo. Sed salsa potest per membra dolorem

496 infusum, virusque simul, pestemque levare

497 unda maris, ponti si membra immerserit undis.

498 Quin etiam illa hominem solo necat arbor odore,

499 naribus hunc si quis captet : non stipitis hujus

500 accenso quisquam tecti penetralia trunco

501 me moneat suffire, manu vel tangere frondes.

502 Tempore si certo non has accederet oras

503 aspera Cannibalum gens bello, assuetaque rapto,

504 et verubus torrere viros, et ponere mensis,

505 laetior haud ulla hac, non hac felicior ulla

506 ora foret, populent licet et loca proxima tantum

507 litoribus, tamen adventus timet insula cuncta

508 Cannibalum, et sese specubusve, aut vallibus abdit.

509 Nulla adeo est regio, quae non sit casibus ullis

510 subdita, sit quamvis gemmis ditissima et auro.

511 Quam simplex genus hoc hominum fuit accipe : namque

512 Quiqueiae reges unum vetuere per annum

513 semina maitii campis jactare colonos,

514 ob causam hanc solum, quia nos sua regna putabant

515 esse relicturos ; quo tempore millia multa

516 illorum periere fame per regna Quiqueiae.

517 Cum rudis haec bello gens sit, tamen asperat hastas

518 ossibus atque apicem teli, cum tendit in hostem,

519 et si forte ineunt belli certamina, semper

41

520 fronte ligant geminos Cemes, creduntque juvari

521 auxilio illorum, dubiaque evadere pugna.

522 Quid referam, ut laetae vicino in litore gentes

523 perpetuum certis agitent sub moribus aevum ?

524 Illic non populi fasces tabularia servant,

525 illorum non cura animos accendit habendi,

526 non aurum effossa quisquam tellure recondit ;

527 non captant regem insidiis, bellove lacessunt.

528 Litoreis habitant constructa mapalia silvis,

529 quae pinu palmaque tegunt, tutique vagantur

530 prata per, agrestesque domos, non extera verrunt

531 aequora, non merces aliena ad litora portant,

532 non aurum, non divitias, non urbis honores,

533 non latos cupiunt fundos, non regia tecta,

534 non animum informant studiis. Fractosque tubarum

535 haud trepidi audivere sonos, pax aurea servat

536 immunes belli gentes ; non crastina curant

537 tempora, nec servant surgentia cornua lunae.

538 Morborum subito succis sua corpora curant,

539 jam correpta gravi morbo, redduntque saluti.

540 Noxia et his terris non sunt animalia morsu.

541 Omnia sunt illis communia gentibus, ut sol

542 et luna est, nec plura petunt, quam cogat egestas.

543 Castraque nec cingunt muris, nec saepibus hortos,

544 nec quisquam novit sua praedia : multa supersunt

545 jugera, queis campis committere semina possent.

546 Non vendunt, nec emunt, rerum nec pondera norunt,

547 metiri nec res ullas. Non dividit agros

548 terminus, aut demens discordia fratribus umquam,

549 aut consanguineis incessit. Nullaque tangit

550 hos cura indigenas, animus nec fluctuat ira,

551 regnandi nisi causa : ferunt namque oppida et urbes

552 arma inter sese, cum rex sine prole recessit,

553 nec caeli carpit vitales amplius auras,

554 ut solii possint vacui dicione potiri.

555 Rex habet uxores triginta, de quibus una,

556 quae quondam ante alias fuerat carissima regi,

557 post obitum illius tumulo se condit eodem,

558 sponte tamen. Quem gossypio, vittisque jacentem

559 involvunt, cum supremum comitantur honorem,

560 et capitis regale decus, vittamque trilicem,

561 quae pendet cervice, humerosque et pectora velat,

562 ornatusque ferunt solitos, conduntque sepulchro,

563 illiusque canunt laudes atque inclyta facta :

564 haud secus excubitor, nobis qui nuntiat almum

565 adventare diem, volucres ducitque, regitque

566 commissas sibi, sic illae. Cum conjuge somnos

567 nocte simul capiunt atque illum luce sequuntur,

568 Non etiam inter se oderunt, praecordia livor

569 non tentat, quamquam una magis sit grata marito.

570 Hae nudae incedunt omnes, solum inguina velant,

571 sed mulier non passa virum partusque labores

572 non experta graves, nulla inguina velat amictu,

573 collecto in nodum nec crine incedit, at ipsam

574 cervicem, inque humeros fundit, quem vitta revincit

575 alba supercilium supra, pressatque corona.

576 Res rara est illis in partibus optima nautis

577 qui liquidum per iter pelagi vasta aequora lustrant,

42

578 seu cum saevit hiems, seu cum calor ingruit arvis.

579 Est panis non ingratus : candore ligustra

580 vincit et exactum longe incorruptus in annum

581 durat, nec cariem sentit, nec mucidus umquam

582 redditur, at lymphae tactu mora nulla putrescit ;

583 viderunt hunc nec nautae, nec saecula prisca.

584 Est etiam Cubae ac Quiqueiae plurimus oris

585 corporea haud magnus forma mirabilis ales,

586 aera quae scindit nocturnum quattuor alis

587 membrana solida concretis, queis vice pennarum

588 utitur, illa volat quoties : cui lumina fulgent,

589 haud aliter quam nocte faces, geminosque sub alis

590 instar habet stellarum ignes, quotiesque per umbras

591 tendit iter, duplicem ingeminat (mirabile) lucem,

592 resque novo per noctem atram fulgore relucent.

593 Indigenae cuncti, morte adventante, sororis

594 instituunt natos fundi rerumque suarum

595 haeredes, quia non credunt ex conjuge natos

596 esse suos : ideo junctos sibi sanguine linquunt

597 totius tecti dominos rurisque paterni :

598 germanae semper natos, uterumque sequuntur,

599 sed si non superant ; fratres et pignora fratrum

600 haeredes faciunt. Rex autem, cum venit hora

601 extrema et mortem propior jam, denique amicos

602 convocat, et proceres, et quos Quiqueia mores

603 jampridem tenuit, etiam hos in morte suprema

604 servat, et haeredem instituit, qui non piger armis

605 sit sumptis, vel consilio, et depellere possit

606 finitimas, cum perturbant sua litora gentes.

607 Namque sibi externam nec rex, nec civis adoptat

608 progeniem, veluti nostris consuescimus oris.

609 Luxanus paucis sociis comitatus in altis

610 invenit silvis primo sub vere racemos

611 labruscae rutilos, mites, gratoque sapore,

612 quas auri dives producit terra Cibavi.

613 Otia amat gens haec, ideo non stringere curat

614 vere novo ramos hujus tam fertilis uvae,

615 ast illam alitibus praedamque, ferisque relinquit.

616 E nemorum ramis, foliis, et vertice pendet

617 Gossypium ; sua nec velare hi corpora curant,

618 praesertim spirat cum bruma in montibus, illic

619 namque in planitie campi ver floret aprica.

620 Hic crebraeque cadunt pluviae, sed non fluit amnis

621 per sata culta suo, vel prata per herbida cursu,

622 ut solet Eridanus, toto cum turbidus alveo

623 accipit innumeros amnes quos unda solutis

624 e nivibus tumefacta altis de montibus auxit.

625 Hi mare juxta habitant, piscosa aut flumina juxta,

626 piscandique artem exercent ; saturare ferinis

627 non cupiunt umquam sese, sed piscibus alvum

628 distendunt : artem suprema aetate reponunt

629 piscandi, nec amant silvas, nec concava saxa,

630 retia gossypio non texunt ordine nostro.

631 Incola Quiqueiae numquam sua litora linquit.

632 Denteque tergemino nullum tenet anchora lintrem,

633 dissimilis tamen est illorum palmula nostris.

634 Illa habet at remos tantum lembosque volucres,

635 quos stringunt, solidoque cavant de robore pinus ;

43

636 vela haud lembus habet, celsi aut carchesia mali,

637 octoginta intus nautas vehit arbor, et undas

638 litoreas, liquidosque lacus, stagna umida tranat.

639 Non terrae fluit e venis, vel montis ab antro

640 ferrum informe, cavant patrio sed cymbia saxo,

641 telluremque simul, solidaque ex arbore lintres.

642 Hic jucca est napi species, quam fossor ab alta

643 sublatam tellure cavat, succumque nocentem

644 subducit pressans manibus : mox frangit, et undis

645 corruptam miscet calidis, mixtamque revolvit

646 saepius, inque orbem durat, subterque calentem

647 occultat cinerem, coctamque reponit in usus

648 praesentis victus. Sed si (mirabile) succo

649 vescatur juccae quisquam, letale venenum est ;

650 haustus enim labefacta petit praecordia succus,

651 membraque nigrescunt infuso laesa veneno.

652 Ostia transversum cannas posuere, putantes

653 se tutos fore ab ingressu, bellique tumultu

654 securos, tanta est illis inscitia rerum.

655 Nascitur his campis hortisque cucurbita ventre

656 non parvo, similisque ulmo, quam gignit Hibura

657 arbor pro fructu ; solum hunc utuntur in usum

658 indigenae, ut possint haurire e fontibus undas :

659 succum habet haec intus, qui felle est acrior omni,

660 quare ea gens tristi illius sese abstinet usu,

661 duritiem testudineam quae cortice vincit,

662 quae fluvii non ima petit, nec mergitur umquam,

663 sed levitate sua liquidis haec : innatat undis.

664 Et non est illis barbam tondere, caputque

665 femina gossypio tenui, vittaque coercet

666 caesariem in nodi faciem, nec flamina curat.

667 Scribere non norunt, sed belli ingentia facta

668 et solitos mores populi, divisaque regna,

669 natisque et consanguineis stirpique futurae,

670 atque juventuti tradunt miro ordine rerum

671 res gestas, Cemesque suos ab origine pandunt.

672 Vana superstitio terras oppresserat olim

673 Quiqueiae et quae vicino circumdata ponto,

674 donec lucem illis immisit caelicolum Rex,

675 qua tandem agnovere Deum rerumque Parentem.

676 Quin etiam indigenae cuncti sub tempore certo

677 palmarum carpunt fructus et roscida poma,

678 Teutonicoque coquunt ritu, testisque reponunt

679 fictilibus : dulcis liquor est, gratusque palato.

680 Sunt pingues magis et procero corpore tauri,

681 et simul omne pecus, quod transportavimus illuc,

682 quam tauri et pecudes, quae nostris saltibus errant.

683 Quam nostris illic etiam felicius arvis

684 herbaeque, linique seges, vescumque legumen

685 proveniunt, et majores fert campus aristas,

686 campus aquis semper riguis, cum deficit humor

687 atque aestu solis magno terra ipsa dehiscit.

688 Huc vites olim attulimus, quae (credite) nunc sunt

689 conjugibus similes ulmis, et pampinus umbra

690 exigua tabulata tegit, ramosque superstat,

691 queis palmes Methymnaeus, queis Baetica cedat

692 vitis et increscit quae collibus uva Falernis.

693 Terra ferax adeo filicum est, ut culmus in arvis

44

694 illic proveniens sit major arundine nostra.

695 Inclita tale solum tercentum exercet aratris,

696 et praeclara viris et sanguine Brixia, tales

697 vomere scindit agros felix Insubria frugum,

698 et frugum pariter felix Sicana tellus.

699 Maitium speciem frumenti rusticus arvis

700 seminat, et nostro spica, culmoque virenti

701 majus arundineis foliis : verum ingruit aestas

702 torrida cum passim gravidis flavescit aristis,

703 tunc sese arenti paulatim nudat amictu

704 atque suas ostentat opes, et nuntiat ipsis

705 agricolis venisse diem, finemque laborum.

706 Noctis aves nec habent silvis domibusque rapaces

707 quae laniant rostro volucres, sed nocte soporem

708 securae capiunt, prima vel luce diei,

709 aurea cum terris Aurora nitescere coepit,

710 et laetae inter se silvis strepitantque canuntque,

711 nec metuunt certo viscatas ordine virgas

712 arboribus positas, nec noctua decipit illas.

713 Fabula vulgata est cunctis et credita terris

714 Quiqueiae, primum geminas habitasse cavernas

715 ingentes mortale genus, hominesque vetabat

716 exire e specubus geminis indignatus Sol ;

717 ast Machoel, antri custos, cum noscere vellet

718 atque videre situs telluris, et aequora, si qua

719 stent circum spectat, dum flumina concita, et aequor,

720 et caeli noctisque decus miratur, et alta

721 tot nemora, et valles curvas, atque herbida prata,

722 confusus mentis sensus errabat, et una

723 oblitus calles, nec non divortia silvae,

724 vidit ubi errantem lucis Sol percitus ira

725 in saxum Machoel subito convertit, et omnes

726 certatim indigenae montem hunc de more quotannis

727 invisunt. Alii ex antris exire volentes

728 ut nuper Machoel fecit, sensere repente

729 se verti in pictas volucres, aliique virentes

730 in prunos, alii deformi corpore turpes

731 in ranas sunt conversi, quae nocte querelas

732 ingeminant, et luce silent, donec properans Sol

733 tendat ad occasum : tunc limo ulvaque palustri

734 attollunt caput et laetanti gutture raucas

735 diffundunt voces, securae Solis ab ortu.

736 Quiqueiae postquam dominari coepimus oris,

737 legitimo mulier quamquam esset juncta marito,

738 assueto tamen hi non concubitu indulgebant

739 amplius, atque illic virgo jam nubilis ullos

740 non curabat item solito partu edere natos,

741 ne grave servitium ferrent, et si qua latenter

742 mixta viro fuerat, subito sua pignora in auras

743 aethereas ventura herbis, succoque necabat ;

744 et (mirum dictu) cum sit gens dedita luxu

745 pronaque nequitiae multum, tamen illa sorori,

746 et natae, matrique etiam non se immiscebat :

747 esse nefas immo magnum de more putabat.

748 Quin aliquis vitam exosus sese interimebat.

749 Auribus indigenae, nec non et naribus aurum

750 suspendunt, agitata movet se bractea, naresque

751 atque aures crepitat circum testudinis instar.

45

752 Spicula arundineo faciunt de stipite, quae sunt

753 duritie indomita, nec taurea tegmina curant.

754 Quanta superstitio populis sit, regna Quiqueiae

755 qui diversa colunt, paucis (advertite) dicam,

756 illorum quae longe animos oppresserat et sic

757 ducebant miseri vitam sine numine vero :

758 haud secus, ac puppis, valido quae fertur ab Austro

759 per maris Ionios fluctus, perque alta Charibdis,

760 nec sit qui clavum regat, obliquetque triremem,

761 ingenti cum immane furens Notus urgeat unda

762 in Syrtes, scopulosque rates, pelagique procellas.

763 Aerii specus est radices montis ad imas

764 Javana, quam populi indigenae gentesque frequentant

765 externae, summoque locum venerantur honore.

766 Ante fores stabant Cemium simulacra duorum,

767 quos Patris aeterni gens illa ignara colebat

768 olim ; pro Sole, ac Luna haec coluisse ferebant,

769 atque cavis ambos quondam exiluisse cavernis,

770 et caeli secuisse vias, vectosque per altum

771 aethera luminibus caelum, terramque vicissim,

772 et pontum lustrasse suis, propriosque colores

773 cunctarum rerum diffusa luce per orbem

774 detexisse ferunt Ophyrae lata arva colentes.

775 Per noctem volitare animas post funera credunt.

776 A pelago procul horrisono praecelsa Cibavi

777 saxeaque est moles, nec non et concava ab alto

778 vertice, ubi longe strepitus auditur aequorum

779 diversa de parte ruens, quod si quis ad ipsos

780 accedat sonitus lympharum cominus, ille

781 nec longum tempus surdusque fit, attonitusque.

782 Non longe lacus hinc ingens, cui tristior unda,

783 quique habet Oceani sua per stagna alta natantes

784 diversos populos, quorum non copia parva est ;

785 namque per exesam rupem influit unda patentis

786 Oceani, occultasque vias agit illa profundum

787 sub mare, et adducit secum per concava saxa

788 perviaque humentem praedam ; perque hoc mare parvum

789 indigenae vidisse ferunt sub tempore veris,

790 tempore et autumni tantum longo ordine pisces

791 et nova monstra maris sulcare et ludere in undis.

792 Hi se scire putant ortum maris atque fluentum

793 fluviorum, vivosque lacus, tardasque paludes.

794 Aequoribus est his etiam Bouca insula parva,

795 nobilis est quae fontis aqua, mitique locorum

796 temperie, cujus si quis de fonte liquores

797 hauserit ante diem, subito fugit aegra senectus

798 atque novum veluti in florem conversa virescit,

799 integer et sanguis venis fluit : haud secus anguis

800 exuit hiberno squallentem frigore vestem

801 et spirans tollit per prata recentia cristas

802 sanguineas, per humumque humeris jam lucidus orbes

803 immensos trahit et teneris exsultat in herbis.

804 Mens erat hunc mihi certa locum fontemque videre,

805 illius et latices haurire, et membra salubri

806 tingere lympha, aevo ut longo multoque labore

807 jam lapsum florem aetatis nunc rursus habere

808 hac possem, meque ut morbo turpique podagra

809 eriperem, quae me seu sol jam dimovet oris

46

810 aethereis nigrantem umbram, seu candida secum

811 Luna vehit caelo radiantia sidera, torquet.

812 Non potui has ratibus sedes accedere, namque

813 distabat longo felix haec insula cursu,

814 et Boreae flatu horrisono maris unda tumebat,

815 et passim undosum spumis incanuit aequor,

816 vinitor et mites arvis jam legerat uvas.

817 Quid meus Haiti germanus fecerit oris,

818 vel quas condiderit illis in partibus urbes,

819 et bello indigenas toties petiisse phalanges,

820 vicerit et varias acies, et Guarionexium,

821 constituit populis dum vectigalia, et hostem

822 depulerit, cum longo egeant sermone, silebo.

823 Hispanos et quae fuerit discordia quondam,

824 quos mecum Oceani non nota per aequora vexi,

825 meque inter, cum nota satis sint cuncta, tacebo.

826 Ipse etiam inventis a me nova nomina terris

827 imposui, sive urbs esset, sive insula, sive arx,

828 Granvellane, tamen nostrorum meta laborum

829 haec fuit : in vinclis una cum fratre per undas

830 ducor ad Hesperium litus, sed post ubi Rex et

831 Regina hoc norunt, solvere, aegreque nefandum

832 hoc scelus humana moti pietate tulerunt.

833 Hanc partem nostrorum etiam, Perenotte, laborum

834 extremam paucis memorabo, praecipitet cum

835 jam caelo nox et fessis mortalibus astra

836 dulces invitant somnos, animoque quietem.

837 Nam rex Fernandus conjuxque Isabella duos me

838 post annos quamvis confectum aetate senecta,

839 atque aegrum ob varios casus, fratremque vocarunt,

840 ut vellem Quiqueiam ultra, versusque cadentem

841 tendere iter solem, nostrisque intacta carinis

842 aequora, et Oceani tractus : tunc sponte dedit Rex

843 quattuor instructas armis et milite puppes.

DE NAVIGATIONE CHRISTOPH. COLUMBI LIBER QUARTUS.

N_4 v.1 Ver erat et tepidos ducebant sidera soles,

2 frondibus atque novis sese viridique colore

3 vestibant nemora, et tellus laetata recentem

4 ob partum gremio terrestria sidera alebat ;

5 mira exercebant volucres dulcedine cantus,

6 desuetos ob longam hiemem et mala frigora brumae,

7 et Zephyri nautas intendere vela vocabant,

8 cum liqui Hispanos portus, atque aethera flexo

9 poplite prospiciens lacrimis ita fabar obortis :

10 "Ipse tuum ob nomen rege nos, Pater alme, tuoque

11 nos tege nunc clypeo et subitis defende periclis,

12 et serva has puppes, tibi qui confidimus, in te

13 qui spem nostram omnem mentemque locamus, et unum

47

14 te colimus, cum sol collustrat lampade terras

15 et cum nox piceo terras involvit amictu,

16 qui quondam Oceani duce te penetravimus amnes."

17 Canarias placido ventorum flamine vectus

18 deveni, dehinc accessi qua se insula tollit,

19 quae patria est Caribum, deserta, ast gramine laeto

20 et plena arboribus, per caelum luna priusquam

21 clara revertentes in sese colligat ignes.

22 Quiqueiae paucosque dies noctesque moratus,

23 Jamaicamque hinc digressus, Cubamque reliqui

24 a dextra, et vela extendens, qua Zephyrus flat,

25 litus ad appulimus Guanassae, quo mare vidi

26 indigenas tortis devinctos funibus armos

27 Gossypio lembos prope litora curva trahentes

28 horriferum versus Boream, ceu nauta carinas

29 Medoaci ad ripas adverso flumine pronus

30 longo fune trahit. Sed postquam turba trahentum

31 hos lintres, nostros jam litora curva tenere

32 atque sequi ratibus longe vestigia cernit,

33 signa dedere manu, ne quisquam accederet alnos,

34 et clamore novo litus flumenque replebant,

35 et pauci, nudique minis terrere putabant

36 se posse armatos pedites, classemque sequentem.

37 Non ferre hos tantos potuit gens Baetica fastus,

38 sed subito audaces hos invasere, nec ullus

39 evasit, quisquam potuit non se dare jactu

40 Oceano, non se manibus subducere nostris.

41 Rector erat rerum variis mercator in oris :

42 fictilia hic latis operosaque pocula transtris

43 et pateras, et crateras, lancesque ferebat,

44 multaque baccarum serta, et canentia puri

45 vellera gossypii rebus mutaverat illa

46 externis, et femineas ; ante omnia merces.

47 Cymbia multa aderant fulvo pellucida saxo

48 facta, cadique etiam, atque novacla multa, securesque

49 atque eodem factos portabant marmore cultros,

50 quorum erat e ligno capulus nigro atque recurvo.

51 Stragula gossypii vario discreta colore

52 implebant proras obscuraque transtra, forosque.

53 Rerum autem partem domino tunc reddere jussi,

54 et manibus, pedibusque tenacia solvere vincla.

55 Sunt gentes illic solitae connectere pennas

56 corporibus volucrum avulsas, atque arte magistra

57 e molli pluma diversas pingere vestes.

58 Ultra progredior paulum, Quiriquetana nobis

59 sese offert ingens regio, fecundaque campi

60 ubere : maitium creat haec, agiesque, yuccasque.

61 Flumina sunt, quae prata rigant, semperque videtur

62 illic ver nitidum tepidos effundere soles.

63 Pascua habent semper nova gramina, prata recentes

64 semper alunt flores, interque salubria valles

65 flumina decurrunt gregibus accommoda nostris,

66 armentisque etiam frutices nemora alta ministrant ;

67 semper et autumnus variis se fetibus auget,

68 spirat et assidue Zephyri levis aura per agros.

69 Arboreis latis foliis hi membra tegebant.

70 Hanc laeti petimus terram et descendimus omnes,

71 et viridi facimus diversa umbracula pinu,

48

72 et juxta ponti tentoria tendimus undam,

73 et tabulis structum velamus fronde sacellum,

74 ornamusque rates, pictisque tapetibus aram.

75 Sacra sacerdotes nostri faciuntque, canuntque

76 ante aram, solvuntque Deo sua debita vota,

77 dehinc referunt nautae submisso poplite grates.

78 Dum vero haec peragunt, ingens concursus ad undam

79 indigenum pelagi non una parte fluebat,

80 nostrasque intenti posita formidine puppes

81 spectabant, quos et regio fert illa, ferebant

82 diversos terrae fructus, lymphasque recentes,

83 servabat tumido quas ventre cucurbita clausas,

84 submissique accedebant, dum munera nobis

85 sponte dabant. Illos nos magno ad litora plausu

86 excipimus, vitreisque oneramus pectora sertis,

87 et colla illorum : donamus tympana, acusque,

88 et cultros, capuli quibus ex ebore argentoque,

89 et specula attuleram varias referentia formas,

90 et veros vultus nitido splendentia vitro,

91 atque specilla, quibus procul et prope cuncta videre

92 grandaevi possent homines ; super omnia grata

93 dona fuere magis senibus, qui mentem animumque

94 expleri haud poterant, cum res inopina nimisque

95 mira videretur, quoties nam naribus illa

96 ponebant, tunc hi mage lucida cuncta videbant.

97 Haec gens candenti tantum tegit inguina tela

98 Gossypii, vittave levi, quae picta colore est.

99 Haec vario quodam pomorum corpora succo

100 ornatus causa tingunt, quae protulit hortis

101 arbor in irriguis, quam gens hos nutrit in usus.

102 Ast alii nigro faciem, rubrove colore

103 inficiunt florum, pluma aut textere volantum.

104 Sunt montes illic humiles, semperque repleti

105 fetibus arboreis. Tellus, quae spectat ad Arctos,

106 silvarum plena est, ilex se tollit ad auras,

107 arduaque in vacuum extendit sua brachia pinus,

108 palmaque ; quas silvas tigris saevissima servat,

109 et damae, cervique leves, vastique leones,

110 qui numquam hos virides saltus, lucosque relinquunt ;

111 haec gens venatu invigilat, terretque virentes

112 per silvas cursu cervos, capreasque fugaces,

113 quisque suas habitat sedes, agrosque frequentat.

114 Atque comas inter, frondosaque brachia supra

115 altorum vitis nemorum quoque serpit agrestis,

116 et quamvis nullus ferro vel falce putator

117 strinxisset, cum terra suo laetissima partu

118 fundit opes, tamen haec rutilis curvata racemis,

119 pampineisque ornata comis, et grata virebat :

120 hi vites ideo non curant ponere campis.

121 Et palma faciunt hastilia, tela, sagittasque

122 ingenti, quae non aliter quam spicula duro

123 ferro armata hominum bellantum corpora jactu

124 transfigunt, sternuntque solo ; facit ex quoque palma

125 vulnificos enses gens haec, contosque trabesque.

126 Illic gossypium silvis et collibus album

127 nascitur et plano. Sunt silvae pruna ferentes,

128 innumeri et fructus ibi sunt, gratique palato.

129 Diversas regio felix fert illa volucres,

49

130 quae silvas, et stagna colunt, fluviosque lacusque.

131 Est turba haec avium non uno picta colore,

132 inter quas ales magna est, ceu femina pavo,

133 et membris non inferior : cohors est sua cuique,

134 quisque domi clausas tenet has, et pascit abunde.

135 Ipse ego tunc cernens vastum mare currere versus

136 occasum, haud aliter quam cum nix liquitur altis

137 montibus, et Lybiae de parte supervenit imber

138 maximus, et superant altas torrentia ripas

139 flumina, perque cavas valles, et pascua secum

140 tecta trahunt impulsa Notis atque imbribus aucta,

141 vertere decrevi cursus et flectere vela

142 surgentem versus solem, sed linquere numquam

143 hoc litus poteram, quo tempore letifer alto

144 excedit canis Icarius, pariterque calores

145 aestivi, et plenis se exercet rusticus arvis,

146 atque coloratas ostentat pampinus uvas.

147 Ducere navigium conabar ad Ora Draconis,

148 ad Pariaeque sinus, rebar quos esse propinquos,

149 namque mare undabat passim, classemque ferebant

150 ventorum varii flatus, nec condere portu

151 jactatas poteram commota per aequora puppes.

152 Hic Quiriquetanae liqui portusque fretumque.

153 Dum vero longe legerem cava litora in amnem

154 perveni, qui se non involvebat in aequor

155 qua primum Oceani tellurem caerula tangunt,

156 sed nitidus, resonansque, et recto flumine lymphas

157 in freta lata suas longe pellebat ab ipso

158 marmore, nomen adhuc servans, cava litora quamvis

159 deserat et rapido fera dividat aequora cursu.

160 Hic ubi stans vitreis vacuas in fluctibus urnas

161 implevi dulci hoc fluvio. Maestusque per altum

162 errabam, nam pontus erat tunc concitus Austro,

163 solis ad occasum tendens, inimicaque nautas

164 unda fatigabat maris occurrentis, et una

165 incoeptum tardabat iter, et saepe retrorsum

166 jam fessam impellens agitabat in aequore navem.

167 Mox classe aerata tria flumina magna tenemus,

168 quorum adeo testudinibus et piscibus amplis

169 ostia abundabant, ut vix evolvere in altos

170 se possent fluctus. Ast horum crassaque et ingens

171 florentes ripas fluviorum ornabat arundo ;

172 plurimus hic crocodilus erat ad lumina solis

173 quorumdam in ripis fluviorum stratus arena.

174 Vidi his litoribus tercentum navibus aptum

175 flumen aquae, ad cujus fauces per caerula terrae

176 quattuor, et plenae arboribus, et gramine multo,

177 quae poterant servare actas a turbine puppes.

178 Bis denas legimus sparsas per marmora terras

179 arboribus quarum pendebant aurea ramis

180 poma, velut nostris dependent citria in hortis,

181 atque sequens Pariae hoc litus vidi ipse ibi portum

182 circuitu magno ingentem, quem maximus amnis

183 intrabat, mitique unda, nitidaque secabat.

184 Mox ad Quicuri incolumes devenimus oras,

185 portus ubi, et statio nautis tutissima, et altis

186 arboribus circum saeptus scopulisque patebat,

187 ad quem confluxere viri terna arma tenentes

50

188 atque quaterna manu, mites tamen ; illicet illi,

189 ut pacis signum dedimus, petiere carinas

190 unanimes nostras merces mutare parati

191 cum nostris : ultro dedimus queis munera multa,

192 sed quoniam abnuimus illorum sumere merces

193 esse dolos veriti, donis abiere relictis.

194 Sunt forma insignes cuncti, sed femina velat

195 Gossypio partes velandas, atque capillum

196 detondent, homines radunt sed fronte fluentem

197 caesariem, linquuntque comam qua posterior pars

198 est capitis, vittisque ligant candentibus, hisque

199 antiquo de more caputque et tempora cingunt.

200 Ex quibus ipse duos mecum per caerula vexi.

201 Est illic gens indomita, et qui vulnera bello

202 accipiunt, magno hunc omnes venerantur honore.

203 Illic non fluit, aut refluit, maris unda relabens,

204 aut rediens solitum ad litus, velut aequoris aestus

205 Brittanni, Morinumve facit : vix nempe recessus,

206 accessusve potest quis vasti noscere ponti.

207 Arbor in hac regione viret pulcherrima ad undam

208 Oceani late contingens marmoris oram,

209 quae virides semper frondes et brachia servat :

210 haec ubi se in vacuum ramis et vertice celso

211 sustulit, in fluctus deflectit prima flagella,

212 deinde maris stagna alta petit, terraeque cohaeret.

213 Tunc ramus pelago immissus sic pullulat altum

214 sub mare, vitis uti propago crescit in arvis :

215 post ubi radices egit, se tollit ab imo

216 gurgite, perpetuis et inumbrat frondibus aequor.

217 Grata avibus semper et ponti gentibus ora,

218 seu cum sol terras urit, seu cum undique caelum

219 insonat, et motos volvunt vaga flamina fluctus.

220 Rarum animal colit has silvas par cercopitheco,

221 ingenti cauda, et longa, multumque reflexa.

222 Per silvam hunc venator agit cum callidus altam,

223 transilit e ramo in ramum, et de vertice pinus

224 verticem in alterius, ut avis, fallitque sequentem,

225 venatorque sequens non praedae aspirat opimae.

226 Hunc postquam vidit miles, percussit acuta

227 cuspide stridentis teli, qui motus in iras

228 desiluit subito e ramis, hostemque petivit,

229 et frendens rabie arma ferox jam nota movebat.

230 Aspectu torvo at miles, morsuque ferenti

231 exitium rotat ipse manu non territus ensem,

232 et ferit. Ille autem haud gemuit percussus acerbo

233 vulnere, cum vidit rigido truncum ense lacertum.

234 Hunc tandem graviter spirantem ad litora, nec non

235 multa reluctantem, miles pertraxit, ibique

236 prostratus paulum hic prora requiescere coepit.

237 Staret atrox animi vinclis dum vinctus aenis,

238 venantes alii magno clamore trahebant

239 setosum horribilemque suem per crura, pedesque

240 ad navem captum insidiis astuque palude

241 litorea, transtrisque locant. Tunc tergore setas

242 horribiles erexit aper, erexit et hirtas

243 monstrum informe suas hirsuto in pectore setas.

244 Cercopithecus aprum aggreditur et saepe revinctum

245 circumplexa angit cauda, sternitque lacerto

51

246 incolumi, validaque manu cava guttura pressit,

247 Atque animae praeclusit iter : gratissima nautis

248 militibusque fuit pugna haec. Sed coepta sequamur

249 ad finem, quae jam properant, Perenotte, supremum.

250 Servant hi populi siccata cadavera raris

251 cratibus imposita heroum, pariterque parentum,

252 involvunt foliis, quae sic jam sicca reservant,

253 et plebs morte obita, silvis tumulatur in altis.

254 Hunc portum tandem liqui, velisque rudentes

255 carbaseis subito immisi : volat incita classis.

256 Ultra progrediens haec ipsa ad litora vidi

257 curva sinum, ad cujus fauces sunt quattuor alto

258 insulae in Oceano positae, quas parva profundi

259 inter se ingentis paulum discriminat unda.

260 Circuitu hae portum magno lateque patentem

261 efficiunt, cinctae arboribus frondentibus omnes,

262 quaeque suis arbos oneratur fructibus ; omne

263 floribus et variis fragrat nemus, alta viretque

264 herba solo, ceu vere solet : ipsa insula dextram

265 Cerebarum partem portus, laevumque vocavit

266 Abumeram. Aspexi hic sparsas per caerula terras

267 innumeras, et pingue solum, fontesque lacusque,

268 et juxta mare piscosum, caelumque serenum.

269 Est locus his celebris fama et memoratus in oris ;

270 illic nam caelum clara sol luce serenat

271 et vaga luna tenet noctes in luce nitenti,

272 semper et in teneras gelidus ros decidit herbas,

273 nec maris hos latices fragor intonat horrifer umquam.

274 Corpore sunt homines nudi, varioque colore

275 depicti, quos intextas ex ungue leonum

276 tigridis aut saevae, patrio de more, coronas

277 ferre juvat, et serta haud uno facta colore,

278 queis adeo pendent diversa monilia collo,

279 effinguntque haec in magnas aquilasve, leonesve.

280 Inguina gossypii velabat femina vitta.

281 Egressi hinc tandem, juxta cava litora flumen

282 venimus, ad cujus ripas gens nuda sedebat,

283 quae procul ut vidit nostras accedere puppes,

284 occurrunt cuncti nobis ad litus, et undas

285 oribus acceptas fluvii gramenque vomebant

286 nos contra, et magnis clamantes vocibus omnes ;

287 telaque, spiculaque nostrorum in castra cadebant,

288 exitiumque minabantur, poenasque necemque.

289 Indigenae ad litus glomerati cominus hostes

290 nos ad bella vocant, hastasque, ensesque rotantes

291 e palma factos, quos non educere oportet

292 vagina, et tandem ad pugnam se quisque parabat.

293 Pulsa manu passim reboabant tympana, pontique

294 hi conchas ore inflabant, quo bellica cantu

295 agmina bellantumque animos accendere sueta

296 gens erat. Hic jussi tormenta hos aenea contra

297 aptare, et tantum tormento immittere vincla

298 stupea, non lapides, non duri robora ferri.

299 Ut vero audivere viri strepitumque sonumque

300 aera per, flammaeque globos volitare per auras,

301 ipsoque involvi fumo, litusque ratesque

302 viderunt (nam non cessabat machina coeptus

303 ingeminare sonos, ignesque efferre sub umbras,

52

304 permixtosque metus flammis, ceu fulmina ab alto

305 missa polo) sese terra stravere, precesque

306 fundebant positis armis, pacemque petebant

307 submissi, et nostras sponte accessere carinas,

308 atque suas merces nostris commercibus ultro

309 mutarunt, alacresque suos petiere recessus.

310 Se varie hi populi pingunt, varioque colore :

311 pars faciem tantum, pars et bello inclita corpus,

312 pars faciem totam depingit, nudaque membra.

313 Excurrunt hoc in pelagus satis alta fluenta

314 magnaque, quae semper auri fulgore coruscant,

315 atque acies pascunt oculorum, animosque videndo.

316 Non desunt varii per flumina lucida pisces.

317 Beragua est fluvius majorque et ditior auro,

318 in mare qui secum permixtas volvit arenas.

319 Hunc inter fluvium Hiebram Cerobora gens est,

320 quae novit lateat patriis ubi montibus aurum,

321 ob nitidi cursum fluvii terraeque colorem ;

322 haec certis aurum veteri de more diebus

323 cum rimatur humum, saxis atque eruit ipsum,

324 abstinet intera sese choreisque jocisque,

325 et dapibus non indulget, thalamumque relinquunt

326 conjugis intactum, et solis lustrantur ab oris

327 surgentis cum se ostentat, lucemque reducit.

328 Haec nihil indigenae nisi lumina solis adorant.

329 Hic gentes nudae incedunt, contraque tegunt se

330 arboreis pluviam foliis, solisque calores,

331 quae tellus illic juxta parit aequora passim.

332 Praeterii Zaboram et Cubigar, duo flumina multum

333 piscosa et liquidis semper labentia lymphis,

334 quae permixtum aurum volvunt fluvialibus undis.

335 Hic vidi terram Vibbae, male fida carinis

336 quae semper regio est, numquam et viduata procellis,

337 dumque ego sulcarem jam lasso remige fluctus,

338 Ioniis similes fluctus, Adriaeque tumenti,

339 non ego furabar mea lumina fessa labori,

340 ipsa sed assidue ventis immota tenebam,

341 conversusque oculos ad sidera lucida dixi :

342 "Exorabilis alme Pater, mitisque, regensque

343 regna et Olympiacas sedes, terramque patentem,

344 et maris immensos tractus, precor, aspice vultu,

345 quo ventos saevamque hiemem, et freta pulsa serenas,

346 et tu, per quem tu peperisti hominemque, Deumque

347 unigenam partu insolito, dum haec marmora lustro

348 non prius intentata, prius non cognita nautis,

349 da nobis solitum auxilium Galilaeia Virgo.

350 Remos puppis et haec tibi vela dicamus aquosas

351 saepe hiemes perpessa, tuo servata benigno

352 auxilio superante Noto, superante procella."

353 Dumque loquor sternunt placidissima flamina fluctus,

354 proceduntque rates aequatis per mare rostris.

355 Tandem deveni tranquilla per aequora classe

356 Xaguaram in terram, magnus dicione regit quam

357 rex populi ingentis, nec non et fertilis agri.

358 Indigenae hic rutilo tingunt sua membra colore,

359 rex nigro tantum sese imbuit ; hic quoque regi

360 naribus et regni septem primoribus auro

361 selecto tenuis pendebat lamina, summis

53

362 lamina pendebat labrisque genisque : putantque

363 hoc homini magnum esse decus. Quin fertilis ora

364 semper habet virides silvas, et mollia semper

365 gramina, et halantes diversis floribus hortos,

366 quos numquam cinere immundo, cum bruma recessit,

367 sed rivis passim saturant, undaque recenti.

368 Nascitur his etiam silvis mira arbor Hibura,

369 non culmos laedit rubigo, aut carduus horret

370 in campis, loliumve infelix nascitur inter

371 maitii laetum gramen, juccasque virentes.

372 Cernimus hoc etiam tractu turpes crocodilos,

373 qui cum diffugiunt rostrum vel in aequore mergunt :

374 continuo suavem jactant de corpore odorem.

375 Ut vero nostrae contraria caerula classi,

376 et quassata simul rapido navalia cursu

377 aspexi, occasum versus tunc humida carbas

378 direxi : mora nulla rates declivis agebat

379 unda maris, pariterque Notus, ceu missa sagitta

380 aera per Parthi dextra, sic classis amarum

381 Oceani scindebat iter, fluctusque sonoros,

382 et longo cursu, et fremitu quassata marino.

383 Quae fluvium sera sub nocte intravit Hiebrae

384 in morem stagni placidum : tunc jecimus altam

385 ad ripam intortos funes, puppesque ligamus

386 saxosum ad litus. Dehinc misi ad flumina magni

387 Beraguae vectum lembis prope litora fratrem

388 armatum multo cum milite, cum vaga pallent

389 sidera, et infusa rebus jam luce rubescit

390 Oceanus, qui dum factos ex robore lintres

391 adverso subigunt fluvio, rex obvius illis

392 fit, quem non variis trabibus contextus, at una

393 abiete formatus portabat in aequora lembus ;

394 illi etenim solida faciunt ex arbore puppem,

395 quae per lata decem novies fert caerula nautas.

396 Et regi, et cunctis pingebant membra colore.

397 Nudaque erat, nec onusta manus jaculisve, sagittisve,

398 aut gladio ex palma facto ; signisque petebant,

399 tot nitidis incincta armis, quo tenderet haec gens.

400 Dum vero inter se signis nutuque loquuntur,

401 maximus ex regis comitatu accessit ad amnem

402 et lavit manibus lapidem, propriisque nitentem

403 imposuit celerans humeris, regemque petivit,

404 quo sedit rex ipse : putant namque esse nefandum

405 indignumque loqui, solita nisi sede sederet,

406 aut alia, regem. Tunc rex concessit ut omnes

407 lustraret fluvii ripas et viseret oras

408 litoreas, qui venerunt ad flumen amoenum,

409 undantemque auri multo splendore Durubam.

410 Flumen erat cinctum arboribus, ripisque recurvis,

411 inter radices quarum et cava saxa latebat

412 aurum ingens, nec erat saxum, radixve sub undis,

413 quae non immixtas auro servaret arenas.

414 His volui classem quassatam sistere terris

415 et nova navigiis intexere robora laxis.

416 Protinus e prora dejecta est ancora in altum

417 flumen aquae, qua praedulces sinus accipit undas.

418 Litus in ignotum pubes Hispana repente

419 emicat, exploratque locos, beneolentiaque arva.

54

420 Bisdeni excurrunt equites nova rura, domosque

421 inventas referunt, et prata virentia silvis.

422 Dum vero optabam laetis his condere tecta

423 litoribus, parvaque domos incingere fossa,

424 atque arcem aggeribus vallare, et vimine multo,

425 bellantum ad litus ruit ingens turba, ferensque

426 tela manu, patriosque enses, et grandia saxa,

427 atque implens circum magnis clamoribus aequor,

428 arcem confestim, et tecta imperfecta petivit.

429 Mox inimicum ignem tabulis immisit et omnes

430 funditus evertit sedes, fossasque recentes

431 aequavit, cum nox caelum tenebrosa teneret.

432 Parte alia bello non aspernanda juventus

433 corpora nuda tamen, nostras accedere puppes

434 illorum ad litus vario clamore vetabat.

435 Jamque sudes et saxa cadunt per inania nostris

436 puppibus, atque aurae strident, et litus utrumque

437 barbarico clamore sonat, fluviique marisque.

438 Ipse et eram populo et regi gratissimus hospes,

439 incola sed tamquam regni aut moderator habebar

440 hostis, et eversor rerum, regnique, suum nam

441 pellere credebat me limine velle tyrannum.

442 Jam sol exoriens multo cum lumine sese

443 monstrabat caelo et terris, cum cernimus altis

444 infusum silvis populum, totoque vagantem

445 litore, qui postquam nostras consistere puppes

446 marmore conspexit, jacula intorquebat ad aequor,

447 vociferansque nemus densum, litusque replebat ;

448 perque diem et noctem gens haec ad nota cucurrit

449 litora, tela gerens dextra, laevaque sagittas.

450 Hic regem mora nulla tenet, cursuque phalangas

451 collectas in nos totas trahit, et quatit hastam

452 arboream ante alios, et sese sistit ad undam,

453 temnens Baetica tela, sagittiferamque cohortem.

454 Tota erat haud aliter tellus obducta virorum

455 agminibus, quam cum gravis aestas praeterit, et jam

456 arboribus ducunt croceum folia ipsa colorem,

457 labunturque, solumque tegunt herbasque virentes.

458 Fossa munivi et vallo qua litora puppes

459 tangebant, nec non tabulis, saeptumque tenerem

460 quamvis exiguum contra tot millia, parvas

461 hic tamen edidimus pugnas, paucique fuere

462 illorum ferro occisi, nam ferrea tantum

463 fundebant tormenta ignes, fumumque sonumque,

464 et quamvis essent primo in certamine victi

465 hi populi, subito tamen imperterrita turba

466 acrior ad pugnas iterumque iterumque redibat,

467 et potius pro rege suo patriaque volebant

468 oppetere ad litus, quam sese cernere victos,

469 aut procul a patria pulsos jam rege perempto,

470 et nostras poscunt in proelia saeva cohortes.

471 Horum animi fervor, virtusque coibat in unum

472 pellendi vectas longinqua per aequora puppes.

473 A tergo tutos mare nos reddebat ab hoste,

474 non aliter quam pastores cum nocte sub ipsa

475 conveniunt suaque arma ferunt, si turba luporum

476 terruit imbelles pecudes, et saepta reclusit

477 vi valida huc illuc agitans armenta pecusque,

55

478 diripiensque gregem vacua dominatur in aula.

479 Has etiam fessus decrevi linquere terras,

480 quaque brevis cursus et non contrarius esset,

481 vertere Quiqueiae secura ad litora classem.

482 Jamaicaeque viam deflexi per freta, ibique

483 mansi bissenos turbata ob caerula menses ;

484 ipse ego tum Fliscum Ligurem cum milite misi

485 et Didacum Mendez praeclaro a sanguine, et armis

486 insignes ambo, dilectae ad regna Quiqueiae

487 ut magnae cuncti scirent me moenia Haiti

488 Jamaicae ratibus lassis, sociisque labore.

489 Hoc etiam praeter spem nobis accidit, et me

490 supra alios casus passum terraque marique

491 turbavit ; nam Franciscus cum milite Porras

492 et frater secuere viam cava litora versus

493 Quiqueiae toto cum remige, luce sub ipsa,

494 et me cum paucis sociis liquere, morabarque

495 effrenes inter populos, inimicaque regna,

496 indigenae ut videre duces abiisse, nec ullas

497 in numerum ut nuper praetexere litora puppes,

498 amissi et memores regni, rerumque suarum,

499 decrevere necem nobis inferre, ratesque

500 urere, et in primis passim subducere victum.

501 Jamque ratus mortis metam advenisse supremam,

502 et duci immerito ad vitae sine funere finem,

503 absumique fame, tanta in discrimina postquam

504 adductum vidi me me, mea lumina versus

505 converti Patrem aeternum, supplexque rogavi,

506 ut me ipsum comitesque malis tantoque periclo

507 eriperet. Subito juvit me caelicolum Rex.

508 Defectusque memor lunae fore post breve tempus,

509 primorum partem jussi plebisque vocari

510 (nam praesens interpres erat de gente Quiqueiae) ;

511 convenere omnes, primi plebisque patrumque,

512 dicebatque unum esse Deum, qui temperat orbem

513 terrarum, et punire homines pietate carentes :

514 "Vos istis victum unanimes, uno ore negastis,

515 Quos nostri cecinere Cemes in regna Quiqueiae

516 venturos et victuros regna omnia circum

517 Oceani, quo se occiduas sol vertit ad oras,

518 vos ideo clarum signum aspicietis ab alto,

519 portendet quod jam vobis pestemque famemque."

520 Ut venere omnes subito et videre sequenti

521 nocte laborantem lunam, sparsamque cruore

522 subrutilo, nec non consueto lumine cassam,

523 flebant tunc illi attoniti, maestique petebant

524 commissi sceleris veniam, fructusque recentes,

525 maiciumque, jucasque simul, volucresque ferebant.

526 Interea Mendez rediit, secumque reduxit

527 remigio instructam puppim, qua per mare vectus

528 (undosum licet) appulimus cava litora Haiti.

529 Hic ubi jactatas toties a turbine naves

530 aptavi curans sociorum corpora victu.

531 Et tandem Hesperias fessis jam navibus oras

532 deveni, regemque adii et nova regna novosque

533 terrarum tractus memoravimus, et freta magni

534 aequoris : hoc iter est nostrorum haec meta laborum."

535 Sic Ligur inventos intentis omnibus a se

56

536 Oceanique sinus, nostrisque incognita nautis

537 sidera narrabat, positas et per mare terras,

538 cum tandem tacuit, mediaque in nocte quievit.

539 Sim licet (ur perhibent) vates non ultimus inter,

540 Tibridis et Mellae cantu jam ad flumina notus,

541 et primus, qui non nostro sub sole jacentes

542 ante alios cecini Romana per oppida gentes,

543 Christophorus quas exigua cum classe retexit,

544 serta tamen myrto aut edera sperare canendo

545 non ausim : sat erit tantum (nam maximus inter

546 es mihi mortales, et eris mihi maximus olim,

547 dum reget hos artus caeli spirabilis aura),

548 si haec, Perenotte, leges, tibi cum dabit otia magnus

549 Hesperiae Rex extremae, quo principe terras

550 justitia, et pietas, virtusque antiqua revisit.

-------------------------