Lm Aralpan Grade2 Part2

7/25/2019 Lm Aralpan Grade2 Part2

1/195

170


2/195

171

Susiha Kini

Pag-aghat

Mga higala, kanus-a inyong

pista? Unsa ang mga buluhaton

sa inyong komunidad kon

magpista mo?

Pagkanindot sa parada sa

Adlaw sa atong Barangay,

Rey. Daghan pud ang

nitambong sa programa.

Bitaw, bibo kaayo. Nindot

gyud kaayo ang moapil sa

selebrasyon kay daghan

kaayo ta og mahibal-an

bahin sa atong komunidad.


3/195

172

Buhata Kini

Unang Buluhaton

Pilia ang hulagway nga nagpakita og tamang

buluhaton kung adunay mahinungdanong

kasaulogan sa inyong komunidad. Butangi kini ogkolor.


4/195

173

Ikaduhang Buluhaton

Giunsa ninyo pagsaulog ang Philippine

Independence Day? Pilia ang imong tubag gikan sa

mga pulong nga anaa sa ubos ug isuwat kini sa

kahon.

pagpapataas ng

bandila parada, pagdrama

programa, pasugal

pabingo, pagbasa ng

kasaysayan


5/195

174

Timan-i Kini

Adunay nagkandaiya nga paagi

ang komunidad sa ilang pagsaulog sa

mga mahinungdanong selebrasyon.

Kasagaran, adunay programa, parada,

pagtaas sa bandila ug mga kalihukan

nga magpalig-on sa kahibalo sa mga

tawo sa selebrasyon nga gisaulog.


6/195

175

Butangi og tsek ( ) ang kahon kon ang hulagway

nagpakita og saktonga pamaagi sa pagsaulog og

mahinungdanong kasaulogan sa komunidad ug ekis

(x) kung ang pamaagi dili sakto.

1.

2.

Sulayi Kini


7/195

176

3.

4


8/195

177

Pilia ug lingini ang mga maayong pamagi sa

paghimo og usa ka mahinungdanong

kasaulogan. Biyai lamang kon kini wala

nagpakita og maayong pamaagi.

1. Si Jose aktibong niapil sa programa sabarangay.

2. Nagpundo sa balay si Ana kay Adlaw man

kadto sa mga Bayani. Tibuok adlaw siyang

ningtan-aw og telebisyon.

3. Giimbitahan ang tanang pamilya sa pag-apil

sa pananum og kahoy isip kalihukan sa adlaw

sa barangay. Mas gipili sa pamilya ni Nong

Timon nga mobayad og multa kaysa muapil

niini.

4. Sayo pa lamang gipukaw na ni Nang Lita ang

mga anak aron makaapil sa nga parada.

5. Nagpasiugda og sabong ang lider sa

komunidad kay hapit na ang adlaw sa

barangay.

Pagpahanas


9/195

178

Basaha ang sugilanon.

Ang Adlaw sa Kagawasan

(Independence Day)

Independence Dayna usab.Busy na kaayo ang

barangay sa pag-andam sa mga buluhaton alang

niini. Nagbitay ang mga tanod og mga bandila sa

mga poste sa suga. Ang mga health workernagtaudug mga bandila sa barangay hall ug sa health

center. Isip tunghaan, giandam sa mga magtutudlo

ang mga bata alang sa parada. Nagdala sila og

mga gagmayng bandila nga ilang iwara-wara

samtang maglakaw. Andam na ang tanan gawas

sa pamilya ni Inday. Naa pa sila sa ilang balay og

nagpatugtog og kusog kaayong huni gikan sa ilang

videoke samtang ang ilang mga silingan ning-apil sa

programa. Pagkasunod adlaw sa tunghaan,

nangutana ang magtutudlo kon unsa ang mga

Pagtulun-an 5:

Ang Pagsalmot sa Pamilya o Tunghaan sa

mga Kasaulogan sa Komunidad

Buhata Kini


10/195

179

gihimong buluhaton panahon sa kasaulogan sa

Independence Day. Daghan kaayong gikasulti ang

mga tinun-an, gawa ni Inday. Hilom lang kaayo siya

nga naminaw sa kilid. Naulaw siya kay siya lang angwalay gipaambit sa klase. Gikan sa asoy sa iyang

mga classmate daghan siyang nakat-unan bahin sa

Independence Day. Iyang nahuna-hunaan nga mas

daghan unta siya og natun-an kon ningsalmot siya

sa kasaulogan. Pagkahuman sa klase, nakahuna-

huna siya nga iyahang isaysay sa iyang nanay ug

tatay ang mga gi-asoy sa iyang mga classmate sa

panahon sa kasaulogan sa Adlaw sa Kagawasan

Timan-i Kini

Ang tulonghaan ug pamilya mga

mahinungdanon nga kabahin sa komunidad. Ang

ilang pag-apil sa mga kasaulogan sa komunidad

makatabang sa kalampusan niini. Aduna silay

nagkalain-lain nga paagi sa pag-apil sa

kasaulogan, kabahin niini ang pag-apil sa parade,

programa ug mga buluhaton nga adunay

kalambigitan sa kasaulogan nga gi-selebrar.


11/195

180

Unang Buluhaton

Suwati og mga kasayuran ang kahon alang sa

mga angay buhaton sa pamilya ug tunghaan isippakiglambigit sa mga Kasaulogan sa komunidad

Sa Akong Tulonghaan Sa Akong Pamilya

Sulayi Kini


12/195

181

Ikaduhang Buluhaton

Pangitaa og kolori ang hulagway nga dili maayong

sundon sa mga bata nga pareha nimo.

Pangitaa og kolori ang hulagway nga dili maayong sundon sa mga bata nga pareha nimo.

Tubaga ang pangutana:

Nganong kana man ang imong gibutangan

og color?

Unsay angay buhaton sa pamilya sa

panahon nga adunay kasaulogan


13/195

182

Ikatulong Buluhaton

Butangi og color ang kahon sa ubos sa kon ang

hugpulong naghulagway sa angay nga buhaton sapamilya o tunghaan sa mga kasaulogan sa

komunidad ug sa ubos sa kon wala

naghulagway sa angay nga buhaton.

Mga Kapulongan

Kanunay nagatambong si Tataysa tagbo sa komunidad.

Ningtabang mi sa pagtaud sa

mga banderitas alang sa pista.

Natunong og Sabado ang

Araw ng Kagitingan. Walagipaapil ang mga bata sapagsaulog niini.

Hilum nga naminaw ang mga

miyembro sa pamilya sa

kasaysayan sa komunidad

samtang gi-asoy kini.


14/195

183

Hapit na maabot ang Adlaw sa Kagawasan kon

Independence Day. Unsa man ang saktong buhaton

aron maipakita ang pagpakiglabigit sa pamilya ug

tunghaan? Isulat ang letra sa tamang tubag sulod sa

tunob.

Pagpahanas

a. Mag-asoy sa kasaysayan sa kagawasan

b. Maghimo og gugmay nga bandila

c. Magpasabong sa parke

d. Mutambong sa programa

e. Maghimo og seremonya sa pagpataas sa

bandila

f.

Matulog tibuok adlaw


15/195

184

Unang BuluhatonIsuwat sa scrollang mga mahinungdanong

panghitabo kalabot sa kagikan o kinabuhi sa imong

komunidad.

Buhata Kini

Pagtulun-an 6:

Ang Sugilanon Mahitungod sa Kagikan ug

Kinabuhi sa Komunidad Sukad KaniadtoHangtud Karon


16/195

185

Ikaduhang Buluhaton

Pagdibuho og usa ka butang nga mahinungdanon

sa kinabuhi sa imong komunidad. Paghatag og usaka hugpulong nga mopasabot niini.


17/195

186

Pag-aghat

Pagtulun-an 7:

Mga Kabag-uhan ug mga Butang nga

Nagpabilin sa Komunidad


18/195

187

Unang Buluhaton

Isulat sa una nga kahon ang mga butang anaa sa

lungsod sa Hagonoy kaniadtu. Isulat sa ikaduha nga

kahon ang mga butang nga nadugang sa lungsod

sa Hagonoy sa pagdagan sa panahon.

Buhata Kini


19/195

188

Ikaduhang Buluhaton

Isuwat ang mga kabag-uhan sa komunidad sa

ibabaw nga kahon u gang mga butang nga

nagpabilin sa ubos nga kahon.

Sulayi Kini

Isuwat sa sulod sa mga porma ang mga kabag-uhan

sa imong komunidad sumala sa sugilanon nga

imong nadungog.


20/195

189

Tan-awa ang hulagway ug tubaga ang mga

pangutana.

Pag-aghat

Pagtulun-an 8:

Mga Mahinungdanong Panghitabo sa

Komunidad


21/195

190

Tubaga kini nga mga pangutana:

o Unsa inyong nakita sa hulagway?

o Nag-unsa ang mga tao?

o Matawag ba nato ni nga panghitabo?

o

Unsay buot ipasabot sa pulong ngapanghitabo?


22/195

191


o Unsa ang mga mahinungdanong

panghitabo nga gitino sa una nga

pundok? Sa ikaduha? Sa ikatulo? Uban pa?

o Unsa ang inyong ikasulti sa ilang gitino nga

mga panghitabo? Mao ba kini ang

gihisgutan sa istorya sa inyong komunidad?

o Unsay ilang gikasulti sa usa sa mga

panghitabo? Nganong mahinungdanon

man kining mga panghitabu-a?

o Unsa pa ang uban nga mahinungdanong

panghitabo nga ikadugang nato? Aduna

pa ba?

Pagsuwat sa kahon og lima ka mga

mahinungdanong panghitabo sa

komunidad.

Susiha Kini

Pagpahanas


23/195

192

Pagpili og usa ka mahinungdanong panghitabo

sa imong komunidad nga naghatag kanimo og

kalipay. Pagsuwat og 2 hangtud 3 ka

hugpulong nga naghulagway niini.

Pili-a ang mga kabag-uhan nga nahitabo sa inyong

komunidad ug ihan-ay kini sumala sa pagkahitabo.

Suwati og 1 sa linya alang sa una nga nahitabo,

sunod 2, 3, 4 ug uban pa hangtud sa pinaka ulahi

nga panghitabo.

____ Natauran og kuryente ang among

komunidad

Balik Lantaw

Mga Mahinungdanong Panghitabo sa

Akong Komunidad

Pagtulun-an 9:

Ang Timeline ug Salaysay Mahitungod sa

mga Kabag-uhan ug Mahinungdanong

Panghitabo sa Komunidad


24/195

193

____ Natukod ang tulunghaan sa elementary

____ Natukod ang una nga kapilya/simbahan

____ Natukod ang purok centero barangay hall

____ Pinili-ay sa mga una nga mamuno sakomunidad

____ Paghimo o pag-ayo sa dalan

____ Natauran og patubig ang komunidad

____ Natukod ang tunghaan sa sekondarya

____ Nahitabo ang unang graduationsa Ika

unom nga ang-ang

____ Nakumpleto ang ang-ang sa elementarya

____ Nadugangan og kinderang mgamagtutungha.

Tan-awa ang kalendaryo nga ipakita sa

imong magtutudlo Tubaga ang mga pangutana:

o Unsa ang imong makita sa kalendaryo?

o Para asa ang kalendaryo?

o Mahinungdanon ba kini? Ngano man?

Kuyog sa imong pundok, paghimo og taas

nga linya nga pahigda sa tunga sa papel.

Sa ibabaw sa linya, pagsuwat og tulo ka mga

kabaghoan sa komunidad. Ihan-ay kini gikan

Pag-aghat

Buhata Kini


25/195

194

sa pinaka-una nga nahitabo. Butangi og

espasyo kada kabaghoan

Sa ubos sa linya, isuwat ang petsa sa

pagkahitabo sa kabaghoan sa tungod niini.

Ang Timelineusa ka paagi sa

pagpasundayag o pagpakita og listahan sa

mga panghitabo nga gihan-ay sumala sa

pagkahitabo niini. Mamahimo nga pinahigda

o pinatindog ang timeline.

Ang usa ka timelineadunay taas nga linya

(mamahimong pinatindog o pinahigda),

petsa sa pagkahitabo ug ngalan sa

panghitabo o kabaghoan. Makatabang kini

sa pagsabot sa panghitabo o kabaghoan ugsa kaduyagon sa panghitabo.

Buluhaton 1

Himui og timelineang musunod nga kabaghoan ug

panghitabo sa tulunghaan.

Sulayi Kini

Timan-i Kini


26/195

195

Kabaghoan/Panghitabo Petsa

a. Pag-apil sa nasudnong

indigay sa Story Telling.

Nob. 2011

b. Pagtukod og lawak

tunghaan alang sa mga

kindergarten

Abril 2010

c. Pagsugod sa K to 12

Curriculum

Hunyo

2012

Buluhaton 2

Paghimo og timelinesa tulo ka mahinungdanong

panghitabo sa imong kinabuhi.

Timeline sa Mahinungdanong Panghitabo

sa Akong Kinabuhi

Pagsuwat og hamubo nga salaysay mahitungod sa

imong gihimo nga timeline.


27/195

196

Buluhaton 1

Paghimo ogtimelinealang sa mga kasayuran

mahitungod sa imong komunidad nga giplastar sa

pisara.

Buluhaton 2

Paghimo og 2-3 ka hugpulong nga salaysay sa

timeline nga nahimo.

Pagpahanas


28/195

197

Butangi ug colornga berde ang mga butang o

kahimtang kaniadto ug dilaw ang sa ksamtangan.

Aduna bay kabag-uhan nga nahitabo sa

komunidad?

Balik Lantaw

Pagtulun-an 10:

Mga Kategoriya sa mga Kabag-uhan


29/195

198

Kuyog sa imong pundok, susiha ang mga

hulagway.

Itapok sa usa ka grupo ang mga hulagway

nga pareha ug gamit, dagway o kinaiya

depende sa inyong kasabutan.

Hinganli ang mga grupo nga inyong nabuhat.

Buhata Kini


30/195

199

Ang komunidad nakatagamtam og nagkandaiyangkabaghoan sama sa dagway sa mga balay,

munisipyo, sanina, sakyanan, mga dula, paagi sa

pag komunikar, gidaghanun sa katawhan ug uban.

Aron masayon sa matag-usa nga makita unsa ang

mga nabag-o, mamahimo sila nga ipundok pinaagi

sa pagtan-aw sa ilang pareha nga kinaiya, gamit, o

porma. Ang tawag ani pagkategoriya.Ang mga kabaghoan mamahimong I

kategoriya sa mga musunod nga pananglitan:

a.Panakyanan mga nagkandaiyangsakyanan

b.Kalingawan mga paagi/buluhaton nga

makalipay o malingaw angkatawhan.

c.Populasyon o kamulupyohanmao kini sila angkinatibuk-an nga mga sa

komunidad.

d.Urog/sanina mga gisuot sa mgae.Dakbalay - mga kabalayan ug uban pa

nga dakbalay

f.

Muwebles mga gamit sama sa mgakatre, lingkuranan, talad ug

uban pa.

g.Kagamitan - Mga telebisyon

Timan-i Kini


31/195

200

Buluhaton 1

Isuwat ang kategoriya sa matag grupo sa

hulagway. Pili-a ang tubag sa kahon nga anaa

sa ubos

1.

_______________

2. _______________

3. _______________

4. _______________

5.

_______________

Sulayi Kini

Kalingawan Dakbalay Kagamitan

Panakyanan Urog


32/195

201

Buluhaton 2

Pagsuwat ug 2-3 hugpulong nga nagahulagway sa

kabaghoan sa imong komunidad.

Buluhaton 3

Idibuho ang kasamtangang hulagway sa

komunidad kuyog sa imong pundok.

Buluhaton 4

Idibuho ang imong ampay nga kalingawan ug

isuwat ang hinungdan nganong ampay nimo na.

Buluhaton 1

Isuwat ang kategoriya sa kada grupo ug

sirkulohi ang butang nga wala nalangkub niini.Pili-a ang inyong tubag sa kahon.

Pagpahanas


33/195

202

1.

_________________

2.

3.

4.

5.

Kalingawan Dakbalay Mga Kagamitan

Panakyanan Komunikasyon


34/195

203

Kuyog sa imong pundok, isuwat ang mga butang

nga walay kabag-ohan sa komunidad.

Pagkahuman isaysay/ihulagway kini.

Tubaga kini ng mga pangutana:

o Unsa ang mga butang nga walay

kabaghoan sa komunidad nga sa unang

grupo? Sa ikaduha? Sa ikatulo?

o

Unsay imong ikasulti bahin aning mgabutanga?

o Giunsa paghulagway/pagsaysay ang mga

butang nga wala nabag-o?

oUnsa pa kaha ang dugang nga paagi sa

paghulagway sa mga wala nabag-o?

Balik Lantaw

Pagtulun-an 11:

Ang Salaysay Mahitungod sa mga Butang

nga Walay Kabag-uhan sa Komunidad


35/195

204

Kuyog sa imong pundok, hisguti ninyo ang

mga butang nga wala nabag-o sa inyong

komunidad.

Paghimo ug hugpulong nga maghulagway

niini.

Isulti kini aron isuwat sa inyong magtutudlo.


o Mahitungod sa unsa ang atong gisulat?

o

Sa unsang paagi nato karon gihulagwayang mga butang nga wala nabag-o?

Ang salaysay usa ka istorya o saysay sa mgabutang, lugar, tao o bisan unsa. Mahimo nga

isulti kini o isulat.

Buhata Kini

Timan-i Kini

Susiha Kini


36/195

205

YUNIT III

Panginabuhi sa Komunidad,

Trabaho, ug Nagdumala


37/195

206

MODULE 1: MGA PANGINABUHI SA KOMUNIDAD

Kinsay nagbuhat sa mga pagbag-o nga

nahitabo sa imong komunidad?

KANIADTO

KARON

Balik Lantaw

Pagtulun-an 1 : Bahandi sa Kinaiyahan


38/195

207

Mag-awit kita.

Susiha Kini

Bahandi sa Kinai ahan

KINSAY NAGBUHAT?

Kinsay nagbuhat sa isda, sa isda, sa isda?

Kinsay nagbuhat sa isda? Ang Diyos lamang.

Pag-aghat


39/195

208

Nakakita na ba mo ani nila sa personal? Asa man?

Nganong nabuhat man kining mga butanga?

Unsa ang tawag niining mga butanga?

Hinumdomi Kini

Bahandi sa Kinaiyahanang tawag sa mga

butang nga binuhat sa Diyos nga makahatag ug

maayong panginabuhian sa mga taong nagpuyo

sa usa ka dapit. Pananglit niini ang mga bukid,

yuta, suba, dagat ug uban pa.

Kinahanglan ampingan kining mga

bahandia kay dili makahimo ang tawo niini. Sa

panahon nga ang kinaiyahan maabuso o

madaot na, wala nay sikinsa pa nga makapuli niini

nga mga butang.


40/195

209

Nganli ang mga butang nga nahisakop sa mga

bahandi sa kinaiyahan.

Basaha ang matag hugpulong. Isulat sa imong

papel ang SAKTOkung husto ang iyahang pasabot.

Kung dili husto, isulat ang DILI SAKTO.

Sulayi Kini

Pagpahanas


41/195

210

1.Ang kinaiyahan binuhat sa Diyos ug tawo.

2.Apil sa bahandi sa kinaiyahan ang barko nga

naglutaw sa lawod.

3.

Dili gayod madaut ang mga bahandi sakinaiyahan.

4.Ang bahandi sa kinaiyahan makahatag og

panginabuhian sa mga tawo.

5.Ang bukid, suba ug lasang nahiapil sa mga


Unsa ang buot ipasabot sa Bahandi sa Kinaiyahan?

Nganong gitawag man sila nga mga bahandi?

Kinsa ang naghimo niining mga butanga?

Unsa ang ilang importansya sa kinabuhi sa tawo?

Pagtulun-an 2 : Klase sa Bahandi sa

Kinaiyahan

Balik Lantaw


42/195

211

Basaha ang balak.

Kantaha ang liriko sa tula gamit ang tono sa Leron,

Leron Sinta.

Daghan ka og makita nga mga bahandi sa

kinaiyahan. Pila ka klase kini nga mga bahandi?

Susiha Kini

Bahandi sa Kinaiyahan

I. Dakong pasalamat

Bahanding nadawat

Sa Diyos nga gamhanan

Sa kinaiyahan

II. Bahandi sa yuta

Bahandi sa dagat

Atong atimanon

Sa tanang panahon

Pag-aghat


43/195

212

Paminaw sa imong magtutudlo kon unsaon paghimo

ang inyong buluhaton.

Andam na ba ka? Magdula na ta!

Bahandi sa Yuta

ang tawag sa mga bahandi sa kinaiyahan nga

makita sa ibabaw ug ilalom sa yuta. Pananglit niiniang mga hayop nga nagpuyo sa yuta, kahoy,

bulawan, tanom, bukid, ug uban pa.

Bahandi sa Tubig

ang tawag sa mga bahandi sa kinaiyahan nga

makita sa ibabaw ug ilalom sa tubig.Pananglit niini

ang mga hayop nga nagpuyo sa tubig, perlas,tanom sa dagat, korales, ug uban pa.

Timan-i Kini

Buhata Kini


44/195

213

Pagbarogkung ang imong makita nga hulagway

usa ka bahandi sa yuta.

Itaas ang duha ka kamotkung ang imong makita

usa ka bahandi sa tubig.

PAGLINGKOD dayon human isulti sa magtutudlo ang

saktong tubag.

Isulat sa walang bahin sa imong papel ang mga

bahandi sa yuta ug isulat sa tuong bahin ang mga

bahandi sa tubig.

Sulayi Kini

Pagpahanas


45/195

214

bangus

kawayan

kasag

buaya

iring

nukos

pantat

wati

bareta sa bulawan


46/195

215

Sa unsang klase sa bahandi nahisakop ang mga

musunod:

hilahila kanding bao pasayan sagbot

ok-ok bangus amigas sunoy tahong

Balik Lantaw

Pagtulun-an 3 : Mga Bahandi sa Kinaiyahan

Gikan sa Hulma sa Yuta ug Tubig


47/195

216

Unsa ang ngalan niini nga hulma sa yuta ug tubig?


48/195

217

Kauban ang imong grupo, isulat sa manila paper

ang mga bahandi sa kinaiyahan nga makita sa

inyong nabunot nga hulma sa yuta o tubig.

Ang matag hulma sa yuta ug tubig nagahatag og

nagkandaiyang mga bahandi sa kinaiyahan.

Adunay mga bahandi nga makita lamang sa usa ka

hulma sa yuta o tubig .

Adunay mga bahandi nga bisan sa unsang hulma sa

yuta o tubig nimo makita.

Buhata Kini

Timan-i Kini


49/195

218

Pagdibuho ug tul-id nga linya gikan sa lingin tapad

sa bahandi ngadto sa lingin tapad sa ngalan sa

hulma sa yuta o tubig diin siya kasagaran makita.

bukid

patag

suba

dagat

Pagtulun-an 4 : Mga Produkto sa Komunidad

Balik Lantaw


50/195

219

Paminaw sa usa ka istorya mahitungod sa

dakong tabang sa saging diha sa pamilya ni

Tatay Berto.

Pangandam sa tubag sa mga pangutana

human sa istorya nga basahon sa imong

magtutudlo.

Kung ang lungsod sa Panabo naay saging, unsa pod

ang mga produkto sa imong komunidad?

Sa Panabo! Sa akong Komunidad!

?

Pag-aghat

Susiha Kini


51/195

220

Paminaw sa imong magtutudlo kon unsaon paghimo

ang Graphic Organizer.

Isulat sa sulod sa matag lingin ang usa ka produkto

sa imong komunidad. Dugangi ang mga lingin kung

gikinahanglan.

Ang produkto sa usa ka komunidad magdepende sa

mga bahandi nga gihatag sa kinaiyahan.

Adunay mga komunidad nga nailhan sa ilang mga

produkto sama sa bulad, sukang pinakurat, duriankendi, pinya, asukal ug uban pa.

Ang mga produkto maoy dakong tabang sa

katawhan sa ilang pagpanginabuhi.

Baliki ang graphic organizersa inyong grupo.

Ila-ilaha ang mga produkto nga gikan sa bahandi sa

kinaiyahan.

Sulayi Kini

Timan-i Kini

Buhata Kini


52/195

221

Pagdibuho og hulagway sa lima ka produkto sa

imong komunidad nga gikan sa bahandi sa

kinaiyahan.

Unsa ang mga produkto sa inyong komunidad nga

gikan sa bahandi sa kinaiyahan?

BUGAS

Pagtulun-an 5 : Bahandi sa Kinaiyahan sa

Komunidad

Balik Lantaw

Pagpahanas


53/195

222

Nakakita na ba ka ug nindot kaayo nga paskin?

Unsa may imong nasabtan sa maong paskin?

Mga dapat bantayan ug hinumdoman sa paghimo

og paskin:

1.mga produkto sa inyong komunidad

2.pagpakita og garbo sa mga bahandi sa

kinaiyahan nga makita sa komunidad

3.kaanindot sa pagdibuho

4.

angay ug limpyo nga pagkolor sa mga dibuho

5.paggamit sa espasyo sa papel

Kauban ang imong grupo, paghimo og usa ka

paskin nga nagpakita sa inyong garbo sa mga

produkto sa inyong komunidad nga gikan sa


Pag-aghat

Buhata Kini

Susiha Kini


54/195

223

Ipasigarbo ang tanan, gamay man o dako, nga

produkto sa imong komunidad labaw na kung kini

gikan sa bahandi sa kinaiyahan.

Kini nga mga produkto mamahimong magpaila sa

imong komunidad ngadto sa uban pang mga lugar.

Magdula kita og Buhat Ko, Tagnaon Mo.

1.Naay artista sa atubangan sa klase.

Pagtulun-an 6 : Panginabuhi sa Komunidad

Buhata Kini

Hinumdomi Kini


55/195

224

2.Bantayi ninyo ang lihok sa artista para

mahatagan mo og pasambingay kung unsa

ang buluhaton sa tawo nga ginapatagna.

3.

Paunahay mo og tag-an. Ang grupo ngapinakadaghan og natagna maoy daog sa dula.

Andam na ba ka? Sugod na ta og dula!

Estudyuhi ang duha ka hulagway sa ubos.

1 2

Unsay mahitabo sa kinabuhi sa tawo sa unang

hulagway? Sa ikaduha?

Unsa kaimportante ang panginabuhi sa tawo?

Nganong nanginahanglan man ang tawo sa kwartao salapi? Pwera sa salapi, unsa pay benepisyo nga

makuha gikan sa panginabuhi?

Mamatay ba ang tawo kung walay panginabuhi?

Ngano man?

SusihaKini


56/195

225

Angpanginabuhimaoy tawag sa pagpanarbaho,

pagpangempleyo o paglihok sa tawo aron

makadawat og baylo nga benepisyo sama sa suhol,

pagkaon, sweldo ug uban pa.

Pananglit sa panginabuhi mao ang pagtudlo sa

eskwelahan, panagat, pag-uma, pamanday,pangisda, pagpaninda, pagmanehoug uban pa.

Unsa ang panginabuhi sa imong pamilya? Sa imong

silingan? Sa imong komunidad?

Unsa ang gusto nimong panginabuhi pag-abot sa

panahon? Nganong kini man ang imong gusto?

Unsa man ang imong buhaton aron matuman

gayud ang imong gustong panginabuhi?

Sulayi Kini

Hinumdomi Kini


57/195

226

Ila-ilaha ang mga panginabuhi sa matag hulagway.

Isulat sa imong papel ang panginabuhi nga makita

sa imong komunidad.

Pagpahanas


58/195

227

Manganta kita ug Maestra Bisan Asa. Gamitonnato ang tono sa Dinhi Malipayon, DidtoMalipayon.

Paminaw sa inyong magtutudlo kay iyang ipasabot

kung unsaon paghimo sa buluhaton.

MAESTRA BISAN ASA

Dinhi may maestra

Didto may maestra

Bisan asa makit-an siya

Musaka sa bukid

Mubaktas sa patag

Bisan asa adtoon niya

Pag-aghat

Pagtulun-an 7 : Koneksyon sa Panginabuhi ug

Palibot

Buhata Kini


59/195

228

Tubaga ang musunod nga mga pangutana. Isulat

ang inyong tubag sa sulod sa porma nga inyong

gidibuho sa manila paper.

Ipapilit sa sulod ani nga pormaang hulagway nga inyong

nabunot. Sa ubos sa hulagway,

isulat ang tubag sa pangutana:

Unsang klaseng panginabuhi ang

naa sa hulagway?

Asa kasagaran makita ang

maong panginabuhi?

Nganong didto man sila

kasagaran makita?

Kung makita pa ang panginabuhi sa ubang dapit o

palibot, paghimo na pud og pormang lingin ug

pormang kasingkasing sumpay gihapon sa

hulagway nga naa sa kahon. Pananglitan:

Gamita nga sumbanan ang musunod nga

hulagway.


60/195

229

Naa sa walang bahin ang hulagway sa komunidad.

Sa tuong bahin, pagsulat og tulo (3) ka panginabuhi

nga kasagaran makita dinhi.

Sulayi Kini


61/195

230


62/195

231

Unsa ang kasagarang panginabuhi sa mga

lumulupyo niining mga lugara?

Pagtulun-an 8 : Sugilanon sa Nanginabuhi

BalikLantaw


63/195

232

Naa tay bisita karon. Ipakita ang imong tam-is nga

pahiyom. Ila-ilaha siya.

Naila-ila na ba nimo ang atong bisita?

Lingkod ug paminawa ang pagsaysay niya sa iyangmga kasinatian sa pagpanginabuhi.

Andama ang imong kaugalingon sa pagtubag sa

mga pangutana pagkahuman sa pagsaysay sa

atong bisita.

Susiha Kini

Buhata Kini


64/195

233

Unsa ang panginabuhi sa pamilya?

Unsa ang trabaho ni Tatay? Ni Nanay?

Nganong makatabang og dako ang halin sa isda?

Unsa kaha ang ubang panginahanglan sa pamilya?

Unsa kaha ang mahitabo kung walay panginabuhi

ang pamilya?

Pag-aghat

Pagtulun-an 9 : Epekto sa Panginabuhi sa Pamilya

ug Komunidad

Basaha ang

balak.

Panginabuhi Sa Pamilya

Dako nakong garbo

Isulti ko kaninyoSi Tatay ug si Nanay

Naningkamot sa pagpanarbaho

Si Tatay mangisda

Sa dagat o sapa

Mga nakuhang isda

Si Nanay mobaligya

Halin sa isda

Makatabang og dako

Ubang panginahanglan

Maanaa kanamo


65/195

234

Uban sa imong grupo, paghisgot kamo sa mga

epekto sa naay panginabuhi o walay panginabuhi

sa pamilya ug komunidad. Isulat ang inyong tubag

sa manila paper.

Epekto sa

Pamilya

Epekto sa

Komunidad

NaayPanginabuhi

1. 2.

Walay

Panginabuhi

3. 4.

Ang panginabuhi dakong tabang sa inadlaw-adlaw

nga pagpaningkamot nga makabaton og maayong

pagpanginabuhi ang usa ka pamilya.

Sa kamahal sa mga palaliton karon, kinahanglan

nga magtinabangay na ang tanang mga hamtong

nga miyembro sa pamilya sa pagpanginabuhi aronmasustentohan ang mga galastuhon sa pamilya.

Ang kita gikan sa maong panginabuhi maoy

gamiton sa pagbayad sa konsumo sa kuryente ug

tubig, pagpalit sa bugas, sud-an, sabon, asukal,

Buhata Kini

Timan-i Kini


66/195

235

sinina, ug sa uban pang panginahanglan sa tibuok

pamilya.

Pagdibuho sa imong papel og nawong nga nagngisi

kung Saktoang gisulti sa hugpulong. Pagdibuho

usab og nawong nga nagmug-ot kung di-Saktoang

ginasulti sa hugpulong.

TAMA = MALI =

1.Malipayon ang pamilya nga adunay

panginabuhi.

2.Mapalit ang bisan unsang panginahanglan sa

pamilyang walay panginabuhi.

3.Kung walay panginabuhi, walay kakuhaan og

panggasto sa panginahanglan sa pamilya.

4.Maka-eskwela sa maayong tulunghaan ang

mga anak sa pamilya nga adunay

panginabuhi.

5.

Walay igong kwarta ang pamilyang walaypanginabuhi.

Pagpahanas


67/195

236

Unsa ang ngalan sa musunod nga mga butang?

BUGAS

Pagtulun-an 10 : Sukaranong Panginahanglan

sa Pamilya

Pag-aghat


68/195

237

Sa mga butang nga inyong nakita, unsa ang imong

mga gipanag-iya sa pagkakaron? Unsa usab ang

wala?

Unsa imong bation kung tanan kini ihatag kanimo?

Gikinahanglan ba nimo ning tanan? Ngano man?

Uban sa imong grupo, isulat sa manila paperang

lima(5) ka mga butang nga kinahanglan kayo sa

pamilya aron mabuhi.

Ang pagkaon, sinina, kapasilungan, tambal ug tubig

ang mga sukaranong panginahanglan sa usa ka

pamilya aron mabuhi.Dugang niini, kinahanglan usab ang maayong

edukasyon, kahimsog sa panglawas ug proteksyon

sa kinabuhi ug panginabuhi.

Susiha Kini

Buhata Kini

Timan-i Kini


69/195

238

Aron mahatag kini nga mga panginahanglan,

makatabang og dako kung adunay maayong

panginabuhi ang usa ka pamilya.

Biktima ang kasikbit ninyong lugar sa usa ka bagyo.

Nangayo sila og mga donasyon. Asa sa mga

musunod nga butang ang pwede nimo ihatag paratubagon ang ilang panginahanglan?

Butangi og tsek () ang butang nga angay ihatag.

1. 2. 3.

bag aritos sando

4. 5. 6.

tubig purol sardinas

7. 8. 9.

libro bugas orasan

Pagpahanas

BUGAS


70/195

239

Manganta kita isip paghinumdom sa nakat-unan.

Unsa ang mga panginahanglan sa pamilya nga

nahisgotan sa kanta?

Naa ba kay balon nga kwarta? Pila

man?

Unsa ang imong paliton niini?

Pag-aghat

Pagtulun-an 11 : Yanong Badyet sa Pamilya

Panginahanglan Sa Pamilya

Ang akong pamilya

Dunay panginahanglanBugas, tubig, sud-an

Balay silonganan

Sinina ug tambal

Dili gyud hikalimtan

Himsog, nalipay ang tanan!

BalikLantaw


71/195

240

Gihatagan kamo og balon nga 20.00. Pagpili gikan

sa musunod nga mga baligya ug ilista sa papel o

manila paperang inyong paliton, ang presyo niini ug

sumadaha pagkahuman. Kinahanglan dili kamo

molampas sa inyong balon.

Juice sitsirya icecream biskwit

6.00 5.00 3.00 5.00

turon tubig maruya kendi

3.00 6.00 3.00 1.00

Sundoga ninyo ang sumbanan sa musunod nga

panid ug isulat ang inyong tubag sa manila paper.

Buhata Kini


72/195

241

Balon Sa Usa Ka Adlaw = 20.00

Ngalan sa paliton Presyo

1.

2.

3.

4.

5.

Sumada

Sobra, kung naa.

Tan-awa ang inyong listahan. Kabalo ba mo unsay

tawag niini?Gitawag kini og badyet.

Unsa ang buot ipasabot sa badyet?

Badyet ang tawag sa usa ka listahan sa mga

planong gastohanan nga dili molapas sa

gibanabana nga kita.

Timan-i Kini


73/195

242

Yanong Badyet sa Pamilya

Adunay 150.00 nga gigahin alang sa pagkaon sa

imong pamilya sa usa ka adlaw. Unsaon man kini

nimo ug pagbahin-bahin?

Tan-awa ang mga hulagway ug presyo sa mga

palaliton sa sunod nga panid aron ka magiyahan.Buhati ug badyet ang para sa pamahaw, paniudto

ug panihapon sa imong pamilya.

Isulat ang imong badyet sa usa ka papel. Gamita

ang giya sa nagsunod nga panid.

Listahan Ug Presyo Sa Pagkaon

bugas30.00/kilo

itlog4.00/buok

hotdog5.00/buok

gatas20.00/pakete

bulad40.00/kilo

isda

50.00/kilokarne

150.00/kilo

manok120.00/kilo

Sulayi Kini

BUGAS


74/195

243

palya5.00/buok

saging1.00/buok

sardinas10.00/lata

karots20.00/kilo

mais5.00/buok

kasag50.00/buok

kape5.00/buok

talong10.00/kilo

sorbete3.00/apa

kamote8.00/kilo

asin2.00/baso

batong5.00/bugkos

tubig

5.00/botelya

suka8.00/botelya

tahong10.00/plato

kamatis10.00/kilo

kalbasa5.00/hiwa

mantika15.00/lapad

tangkong5.00/bugkos

toyo8.00/lapad

mantika


75/195

244

Giya Sa Paghimo Og Badyet

Gigahin nga badyet: 150.00

Pila ang miyembro sa pamilya?

Unsa imong paliton?

Unsa

kadaghan

imong paliton?

Pila man ang

bayrunon?

Pamahaw:

1.

2.

3.

4.

Paniudto:

1.

2.

3.

4.

Panihapon:

1.

2.

3.

4.

Sumada

Sobra sa kwarta


76/195

245

Unsa ang mga panginahanglan sa pamilya nga

klarong nahatag sa mga ginikanan sa ilang

pamilya?

Pag-aghat

Pagtulun-an 12 : Panginabuhi ug Panginahanglan

sa Pamilya


77/195

246

Unsay kapareho o kalahian sa maong pamilya ug sa

imong pamilya?

Paghimo og usa ka gamay nga paskin (poster)gamit

ang limpyo nga coupon bond.

Isulat sa tunga sa imong paskin ang tubag niining

pangutana.

Ayaw kalimot sa pagdibuho ug mga disenyo nga

angay sa imong tubag. Kolori kini og tarong.

Ang panginabuhi sa pamilya, hilabi na sa mga

ginikanan, mahinungdanon kaayo alang sa

pagsuporta sa mga panginahanglan sa pamilya.

Kung gamay ang kita gikan sa maong panginabuhi,

limitado usab ang masuportahan nga

panginahanglan.

Tungod niini, importante kaayo ang pag-badyet

aron mapasigoan ang maong kita.

Buhata Kini

Timan-i Kini

Nganong gikinahanglan ang panginabuhi?


78/195

247

MODULE 2: PAGPANGULO UG PAGPANGALAGAD SA

KOMUNIDAD

Nahinumdom ka pa ba sa imong mga nakat-unan

sa Module 1Mga Panginabuhi sa Komunidad?

Pangandam na alang sa pagtuon sa Module 2.

Pagtulun-an 1: Ang Pangulo

Balik Lantaw


79/195

248

Tan-awa ang mga hulagway nga ipakita sa imong

magtutudlo. Nakaila ba ka nila? Kinsa sila?

Nahinumdom pa ba mo kung giunsa nato pagpili sa

Presidente sa atong klase?

Unsa inyong gihimo aron adunay opisyales nga

mapili? Kanus-a ginahimo ang eleksyon o pagboto?

Pag-aghat

Susiha Kini


80/195

249

Pangita og kapares.Paghimo og dahon gamit ang usa ka papel. Isulat

dinhi ang inyong tubag sa musunod nga pangutana:

Nganong gikinahanglan ang usa ka lider?

Ipilit ang inyong dahon sa punuan nga gidibuho sa

inyong magtutudlo sa blackboard.

Ang pangulo o lider gikinahanglan aron maoy

manguna ug mogiya sa mga miyembro sa tanang

mga buluhaton sa usa ka organisasyon.

Ang eleksyon o pagboto mao ang usa ka pamaagiaron makapili og lider. Mamahimong mangulo ang

usa ka tawo kung siya ang makakuha sa kinatas-ang

ihap sa boto gikan sa mga botante.

Buhata Kini

Timan-i Kini


81/195

250

Sa pagpili sa mga lider sa barangay, probinsiya ug

nasod, gikinahanglan nga ang botante mag-edad

og disiotso (18) pataas.

Ngano kaha nga ingon ani ang gisulti sa balaod?

Ngano kaha nga dili tugotan ang mga

batang sama ninyo nga wala paydisiotso sa pagboto?

Isulat ang tsek () sa imong papel kung tama ang

gisulti sa matag hugpulong ug ekis () kung mali.

1.Ang lider maoy mangulo sa iyang mga sakop.

2.Igo ra mosugo ang lider sa iyang miyembro.

3.Matawag nga usa ka lider ang bise-mayor.

4.

Motabang ang usa ka lider sa iyang mgamiyembro.

5.Modaog sa eleksyon ang tawong nakakuha sa

kinaubsang ihap sa boto.

Sulayi Kini

Pagpahanas


82/195

251

Tan-awa ang hulagway nga

gipakita sa inyong

magtutudlo.

Kinsa siya?

Unsa ang imong ikasulti sa

iyang hitsura, batasan,

pamilya, hilig ug uban pa?

Unsa gyod kaha ang ilhanan sa usa ka pangulo?

Kinahanglan ba nga gwapo, dato o maalam siya?

Sunda ang imong magtutudlo aron sakto ang

paghimo nimo sa pagpilo sa papel.

Buhata Kini

Pagtulun-an 2 : Mga Ilhanan sa Pangulo

Pag-aghat

Susiha Kini


83/195

252

Gamita imong pinilo nga papel sa paghimo niining

musunod:

1.Isulat sa unang kahon ang usa ka ilhanan sa usa

ka tawo nga may katakos ug maayong lider.2.Duola ang imong usa ka classmateog pasulata

siya sa ikaduhang kahon sa iyang ilhanan sa usa

ka lider. Isulat pod iyang pangalan sa ubos sa

iyang ilhanan.

3.Pangita na pod og uban pang classmatenga

pasulaton nimo sa kahon.

4.Buhata kini hangtod masulatan ang tanang

kahon sa papel.

Ang usa ka pangulo o lider mailhan pinaagi sa iyang

maayong panerbisyo sa iyang ginsakopan uban sa

iyang mga miyembro.

Dugang sa maong mga ilhanan ang iyang

pagkamatinabangon, pagkamaalam,

pagkabuotan, pagkamahigalaon,

pagkamaligdong, ug uban pa.

1 2 3 4 5

Timan-i Kini


84/195

253

Mamahimo ba nga makit-an ang tanang mga

ilhanan sa usa ka lider o pangulo sa usa ka tawo?

Unsa man ang angay buhaton kung dili makita ang

maong mga ilhanan sa mga nangulo o lider sa

organisasyon o komunidad karon?

Naa ba kay mga ilhanan nga pareho sa ilhanan sausa ka lider?

Unsa man kini?

Pilia gikan sa kahon ang ilhanan nga ginapakita sa

matag sitwasyon. Kopyaha ang maong ilhanan ug

isulat kini sa imong papel.

Sulayi Kini

Pagpahanas

matinabangon mahigalaon

maduolan maalagaronmaligdong maalam


85/195

254

1.Naay nagahitabong sunog sa usa ka purok. Sa

walay pagduhaduha, niapil ang lider og alsa sa

mga butang aron dili maapil sa sunog.

2.

Naay duha ka managsilingan nga nag-away.Gihusay kini sa lider gamit ang pamaagi nga

nasulat sa balaod.

3.Nakaila ang lider sa tanan niyang mga

miyembro. Kanunay andam ang iyang pahiyom

alang sa tanan niyang masugatan.

4.Usa ka pobreng pamilya ang miadto sa balay

sa lider aron mangayo og tabang. Bisan gabii

na kaayo, gi-asikaso gihapon sa lider angpamilya.

5.Parehas ang ginahatag nga pagtagad sa lider

sa iyang mga miyembro, dato man o pobre.

Magdula ta ug Charades!

Tagnaa ang ilhanan sa usa ka pangulo nga ginaartesa imong classmatesa atubangan.

Pagtulun-an 3 : Ang mga Pangulo sa

Komunidad

Balik Lantaw


86/195

255

Mag-awit kita gamit ang tono sa Twinkle, Twinkle,

Little Star.

Ang mga nangulo sa komunidad mao ang mayor,

bise-mayor, mga konsehal, kapitan, mga kagawad,

purok chairman og uban pang mga opisyales.

Obligasyon nila ang pagpanerbisyo sa mga tawongsakop sa komunidad pinaagi sa paghimo og mga

proyekto nga makatabang sa pagpanginabuhi ug

makahatag og kaharuhay sa pagpamuyo sa mga

katawhan.

Timan-i Kini

Ang mga Pangulo

Atong ila-ilahon

Pangulo nato karon

Midaog sa eleksyon

Minahal ug halangdon

Sa komunidad sundon

Sa tanan nga panahon

Pag-aghat


87/195

256

Bag-oha ang posisyon sa mga letra aron maporma

ang ngalan sa pangulo/lider sa komunidad. Isulat

ang ngalan sulod sa giya nga kahon.

1. ohsknela

2. nakatip

3. ormya

4. adagkaw

5. manhicar

Pagpahanas


88/195

257

Mag-awit kita gamit ang tono sa Twinkle, Twinkle,

Little Star.

Kauban sa imong grupo, isulat sa manila paperang

tubag sa mga pangutana sa inyong magtutudlo.

Gamita ang musunod nga sumbanan.

Pagtulun-an 4 : Maimpluwensyang Tawo o Pamilya

Ang mga Pangulo

Atong ila-ilahonPangulo nato karon

Midaog sa eleksyon

Minahal ug halangdon

Sa komunidad sundon

Sa tanan nga panahon

Ang mayor nga buotan

Bise mayor ang kaubanKonsehal ug kagawad

Kapitan pati Chairman

Daghan pang kaubanan

Pangulo silang tanan

Balik Lantaw

BuhataKini


89/195

258

Tawo/Pamilya Nga

Naay ImpluwensiyaImpluwensiyang Nahimo

Ang tawong maimpluwensiya naay abilidad nga

makaapekto sa panghunahuna, pamatasan,

panlihok, panginabuhi, pamiste, ug uban pa sa mga

tawo sa komunidad.

Timan-i Kini


90/195

259

Unsa nga kalihokan nga ganahan kaayo ka? Kinsa

ang nakaimpluwensiya kanimo niini?

Naa bay nakaimpluwensiya kanimo sa

pagpanginabuhi sa imong pamilya? Unsa o kinsa

kini? Sa unsang paagi?

Hain sa mga gambalay ang makita usab sa inyong

komunidad karon?

Pag-aghat

Pagtulun-an 5 : Ang mga Nagatabang sa

Komunidad

Sulayi Kini


91/195

260

Unsa ang imong pagsabot sa pulong ngakatabang?

Asa makita ang mga katabang?

Susiha Kini


92/195

261

Kaila ba ka sa mga tawong nagatabang sa

komunidad? Kinsa sila? Unsang tabang ang ilang

ginahatag?

Daghan ang mga nagatabang sa pagpanerbisyo

alang sa kaayohan sa mga tawo sa komunidad. Sila

ang mga magtutudlo, nars, pulis, sundalo, sapatero,

bombero, panday, doktor, mananahi, minero,

panday, tubero, traffic aid, ug uban pa.

Buhata Kini

Timan-i Kini

Ang mga katabang dili lamang makita sa

balay sa mga dato o arangan. Makita usab sila

sa komunidad kay sila nagatabang sa mga

tawo ug nanerbisyo alang sa kalambuan samaong lugar.


93/195

262

Ila-ilaha ang mga nagatabang sa komunidad.

Isumpay ang tulbok tapadsa hulagway ngadto sa

iyang ngalan.

1. panday

2. pari

3. drayber

4. doktor

5. bombero

Pagpahanas


94/195

263

Kinsa sila? Isulat ilang mga ngalan sa imong papel.

1. 11.

2. 12.

3. 13.

4. 14.

5. 15.

Pagtulun-an 6 : Ilhanan sa mga Nag-alagad sa

Komunidad

Balik Lantaw


95/195

264

6. 16.

7. 17.

8. 18.

9. 19.

10. 20.


96/195

265

Basaha ang balak sa sunod nga panid.

Hawod ba ka moarte?

Pangandam kay magpakita mo ug dramakaron.

Paminaw sa imong magtutudlo sa mga detalye.

Alang sa Nagtabang

Nalipay kog dako

Sa tabang nga gibubo

Akong komunidadPadayon sa paglambo

Kaniadto ug karon

Kamo maalagaron

Kabahin mong tanan

Sa akong kaugmaon

Buhata Kini

Pag-aghat


97/195

266

Abtik ba ka moila og mga pulong?

Pangitaa ug lingini ang ngalan sa mga pangulo sa

komunidad sulod sa mga kahon.

M A Y O R F K T B

K O N S E H A L I

F O U M P Y G R S

C Y V I R O A N EY S P E H C W M M

U K A P I T A N A

C P I R M A D V Y

C H A I R M A N O

A L N A T I P A R

Pagtulun-an 7 : Pananglit sa Pagpangulo

Pag-aghat


98/195

267

Paminawa imong magtutudlo aron matubag nimo

kini.

Pananglit Sa Maayong

Pagpangulo

Pananglit Sa Dili

Maayong Pagpangulo

BuhataKini


99/195

268

Idibuho ang sa imong papel kon maayong

ehemplo sa pagpangulo ang nakasulat. Idibuho ang

kon dili kini maayong ehemplo.

1.Pagdawat og suhol gikan sa ilegal nga

binuhatan

2.Pag-atiman sa mga panginahanglan sa

komunidad

3.Paghatag og bili sa mga tambag sa

katigulangan

4.Pagpasagad sa mga proyektong nasugdan na

5.Pagpakamahigalaon sa tanang tawo sa

komunidad

Asa sa duha ka hulagway ang epekto sa maayo ug

dili maayong pagpangulo sa komunidad?

Pagpahanas

Pagtulun-an 8 : Epekto sa Maayo ug Dili Maayong

Pagpangulo

Sulayi Kini


100/195

269

Isulat ang tsek ()sa imong papel kon ang nasulat

sa matag numero usa ka epekto sa maayong

pagpangulo. Isulat ang () kung dili.

1.Daghang basura sa dalan

2.Daghang tindahan ug kan-anan

Pagpahanas

O kini

Kini ba?


101/195

270

3.Daghang suga sa dalan sa gabii

4.Daghang kawatan sa lugar

5.Daghang istambay ug walay panginabuhi

Tan-awa ang hulagway sa sunod nga panid.

Bantayi kung unsa ang ginahimo sa mga tawo sa

maong hulagway?

Nakakita na ba ka og ingon ani nga panghitabo?

Pag-aghat

Pagtulun-an 9 : Pagpalig-on sa Pagpangulo


102/195

271


103/195

272

Kauban imong grupo, paghimo og usa ka plakard

isip tubag niini nga pangutana:

Unsa ang angay buhaton sa mga nangulo

aron palig-onon ang tama, hapsay ug

rasonable nga pagpangulo sa

komunidad?

Gamita nga sumbanan ang musunod nga plakard.

Andam na ba kamo? Sugdi na ang paghimo sa

inyong plakard.

Buhata Kini

Ipadayon ang

paghatag ug patas

nga pagtagad sa

dato ug pobre.


104/195

273

YUNIT IV

Ang Gikagikanan ug

Panginabuhi sa Komunidad


105/195

274

MODULE 1: ANG KAMAHINUNGDANON SA

KOMUNIDAD

Atong awiton ang Dinhi sa Komunidad gamit angsa tono sa Roll Over The Ocean.

Unsa ang mga buluhaton aron mapakusgan angtama ug maayo nga pagpangulo sa usa ka

pundok?

Balik Lantaw

Pagtulun-an 1 : Mga Serbisyong Ginahatagsa Barangay


106/195

275

Tan-awa ninyo ang hulagway sa usa ka bata nga

luyahon. Unsa ang inyong ikasulti mahitungod niini?

Atong basahon ang estorya mahitungod niini nga

bata.

Pag-aghat


107/195

276

Si Edong usa ka bata nga nag- edad ug

pito ka tuig, ug nagpuyo sa BarangaySampaguita.

Walay maayong pangita ang iyang

mga ginikanan, busa dili manahatag

ang tanan niyang panginahanglan.

Walay saktong pagkaon ug kanunay

siya nga masakit tungod kay walay

husto nga pagpanglimpyo diha sa ilang

palibot.Kulang ang suplay sa tubig ugwalay kasilyas halos tanan nga namuyo

niini nga barangay.

Apan luyo niining tanan si Edong

nagapadayon sa pagtungha.

Nangandoy nga makahuman aron

makatabang sa iyang pamilya.


108/195

277

Tubaga ninyo ang musunod nga mga pangutana:

Unsay inyong ikasulti mahitungod sa bata nga

si Edong? Ginahatag ba kaniya ang tanan niyang

panginahanglan?

Unsa ang mga butang nga kulang ug wala sa

iyang pamilya? Sa ilang barangay?

Unsa nga mga tabang o serbisyo ang

gikinahanglan ni Edong ug ang ilang lugar?

Kinsa ang muhatag niini nga mga tabang ug

serbisyo?

Isulat sa sulod sa kahon ang mga serbisyong angay

ihatag sa barangays ngadto sa mga tawong

ginsakopan niini.

Mga Serbisyong AngayIhatag sa Barangay

BuhataKini


109/195

278

Tubaga ang musunod nga mga pangutana.

Unsa ang mga serbisyo nga angay Ginahatag

sa mga panginahanglan diha sa komunidad? Unsa usab ang mga serbisyo nga nadawat

ninyo sa inyong barangay? Malipayon ba

kamo niini nga mga serbisyo?

Timan-i Kini

Adunay mga serbisyo nga ginahatag ang

barangay ngadto sa komunidad.

Pananglit niini ang musunod:

Patubig/pagtukod og mga poso

Pagtukod og mga kasilyas

Pagpatuman sa programang

Panginabuhian

Pagpatuman sa kalinaw ug kahapsay

sa palibot

Pagpatuman sa hustong paagi sa

paglabay sa basura ug

pagpanglimpyo sa palibot Pagseguro sa lugar nga luwas sa mga

disgrasya ug kalamidad


110/195

279

Unsa ang angay ginahatag nga serbisyo sa mga

sitwasyon nga makita sa musunod nga hulagway?

1.

Sulayi Kini


111/195

280

2.

3.


112/195

281

Basaha ang matag hugpulong. Idibuho ang

panagway nga malipayon kung sakto ang

gibuhat. Kung mali ang gibuhat , idibuho ang

panagway nga subo kung mali.

1.Nagpatawag og pulong-pulong ang kapitan

sa barangay.

2.Gitudloan ang mga kababayen-an sa

pamaagi sa pagpangita og panginabuhian.

3.Nagbutang og daghang poso sa kada kanto

sa barangay.

4.

Nanggihatag og mga gamit para sapagdula ang mga konsehal sa barangay.

5.Gikolekta ang mga basura sa mga

kabalayan.

Pagpahanas


113/195

282

Sa lumba nga paagi, ang matag grupo magsulat sa

blackboard og mga serbisyo nga angay ihatag sa

barangay ngadto sa mga tawo.

Ang husto nga tubag adunay puntos. Ang

makakuha og daghang puntos mao ang mudaog.

Balik Lantaw

Pagtulun-an 2: Mga Serbisyong Ginahatag sa

Eskwelahan


114/195

283

Sa mao gihapon nga grupo, tubaga ninyo ang usa

ka puzzle.

Human makita ang mga pulong, isulti ninyo kung

unsa ang kahulugan niini ug asa kini makita.

gigamit sa pagbasa nagtudlo sa mga bata

gamit sa paglingkodlugar sulatanan

gamit sa pagsulat

gamit sulatanan

A C L I B R O T G

D M A E S T R A L

H B A N G K O P H

M N L A M E S A K

S D L A P I S W L

R F P A P E L C N

Pag-aghat


115/195

284

SusihaKini

Atong basahon ang usa ka dayalogo.Tubaga ang

mga pangutana mahitungod niini.

Nagstoryahanay ang managsilingan nga Leny ug

Marites sa eskwelahan.

Leny: Kabalo ka ba Marites nga nananom

og mga kahoy ang mga GradeTwonga magtutongha gahapon sa atong

barangay? Kauban nila ang ilang

magtutudlo nga si Miss Cruz.


116/195

285

Marites: Kanindot diay! Maayo kay mingtabang

og pananom ang mga magtutongha

sa atong eskwelahan. Bisan sa ilangkabatan-on aduna silay kaikag sa

pagpananom.

Leny: Tinuod kaayo kana. Kini makatabang

aron mapugngan ang kanunay nga

pagbaha sa mga nagkalain-laing lugar.

Marites: Sige Leny, moapil pod ta og pananomsunod.

Leny: Oo, sige, muapil ta.

Tubaga ang musunod nga mga pangutana:

Unsa ang gibalita ni Leny kang Marites?

Unsa ang gibuhat sa mga magtutongha sailang lugar?

Nakatabang ba kini nga buluhaton sa

komunidad?

Gawas sa pagpanudlo sa mga kabataan,

Unsa pa ang mga serbisyo nga ginahatag sa

mga eskwelahan ngadto sa komunidad


117/195

286

Unsa nga serbisyo ang angay nga ginahatag sa

mga musunod nga sitwasyon nga makita sa

hulagway.

1. 2.

Base sa inyong mga tubag, ipakita sa klase kung

giunsa kini paghimo nga mga serbisyo.

Buhata Kini


118/195

287

Timan-i Kini

Mga Serbisyong Ginahatag sa Eskwelahan:

pagpanudlo sa mga bata

pagtabang sa mga buluhaton sa

komunidad sama sa pagpanglimpyo

pagpangulo sa pagpananom og mga

punoan/tree planting

pagpagamit sa classrooms nga mahimong

kasilungan sa mga biktima sa kalamidad

pagpangalap og mga donasyon/tabang

alang sa mga biktima sa kalamidad


119/195

288

Unsa usab ang mga serbisyo nga ginahatag sa

eskwelahan sa inyong komunidad? Isulat kini sa

manila papero daan nga kalendaryo.

Nakadawat ang among komunidad og serbisyo

gikan sa eskwelahan sama sa:

__________________________________________

____________________________________________________________________________________

Butangi og tsek () kung ang serbisyo gikan sa

eskwelahan, ekis (

) kung dili.1.Gamiton ang eskwelahan nga kasilungan sa

mga nasunugan. _______

2.Pagtaod og poso sa palibot. _____

3.Pag-aghat sa mga kabataan sa pagpananom

og kahoy. ______

4.Paggahin og panahon sa pagpanudlo sa mga

kabataan nga wala na magtungha. ______

5.Paghatag og bitamina sa mga bata. ______

Pagpahanas

Sulayi Kini


120/195

289

Basaha ang mga nakasulat nga pulongan sa manila

paper/daan nga kalendaryo ug isulat sa tukma nga

kahon ang mga nawala nga letra aron maporma

ang tibuok nga pulong.

Unsa man ang gihisgutan niini?

a. serbisyo nga gihatag sa eskwelahan ngadto sa

komunidad

b. ginabuhat sa magtutudlo ngadto sa mga bata

Unsa ang mga serbisyo nga ginahatag sa

eskwelahan ngadto sa komunidad?

Nakatabang ba kini sa mga panginahanglan sa

mga tawo?

Unsa man ang mga natabang niini?

Balik Lantaw

Pagtulun-an 3: Mga Serbisyong

Ginahatag sa Health Center

nagpasiugda sa p g p n n m

og mga kahoy

p g t d l sa mga kabataan


121/195

290

Atong kantahon ang awit sa musunod nga panid.

Tubaga ang mga pangutana sa mahitungod niini.

Isulat ang mga tubag sa husto nga lumbay.

Pag-aghat

Himsog Kita

(Tono: Paruparong Bukid)

Nindot ang pagbati

Ug ang pagkabutang

Daghang mga tawo

Hapsay ang kahimtang

Sentro sa Kahimsog

Kanunay mutabang

Aron sakit mapugngan

Sa bata ug tigulang.

Libre ang bakuna (Uy!)

Tambal ug bitamina (Uy!)

Bata ginatimbang

Sa mga kabalayan

Nagtudlo usab sila

Maayong disiplinaSa tamang pagpanglimpyo

Aron himsog kita.


122/195

291

Naghatag sa

Serbisyo sa

Katawhan ug

Komunidad

Mga Tabang

ug Serbisyo

nga

Ginahatag

Katuyo-an sa

Pagtabang

Mga Epekto

Niini sa

Katawhan

Tun-i pag-ayo ang mga hulagway.

Isulti kung unsa nga serbisyo ang angay ihatag niini.

Mahimo usab ninyo kining ilihok sa atubangan sa

klase.

1.

2.

Buhata Kini


123/195

292

3.

Timan-i Kini

Nagkadaiya ang mga serbisyo nga ginahatag sa

Sentro sa Kahimsog ngadto sa komunidad

mahitungod sa maayong panglawas.

paghatag og libreng tambal ug mga

bitamina

libreng check upsa mga adunay sakit,

buntis ug mga bata

Pagpanimbang sa mga bata sa kabalayan

ug paghatag og libreng bakuna

Pag edukar o pagtudlo sa mga katawhan

mahitungod sa hustong pagpanglimpyo sa

palibot ug kaugalingon.


124/195

293

Lingini ang mga serbisyong gikan sa Health Center.

libreng tambal pagpananom og

kahoy

pagtimbang sa pagkolekta sa

mga bata mga basura

bayanihan pag-atiman samasakiton

Itukma ang mga panginahanglan sa komunidadsa

lumbay A ngadto sa mga serbisyo nga ginahatag sa

Sentro sa Kahimsog sa lumbay B.

A B

Paghatag ug libre

nga check-upug

bitamina

Pagtudlo sa hustong

Pagpang-limpyo sa

palibot

Pagpahanas

Sulayi-Kini


125/195

294

Pagtambal sa

samad og

pagbutang ug

plaster niini.

Unsa ang mga serbisyo nga ginahatag sa mga

naglangkob sa komunidad?

Barangay

Eskwelahan

Health Center

Maghimo kamo og tulo ka grupo. Ang matag grupo

magsulat og mga serbisyo nga ginahatag sa mga

naglangkob sa komunidad.

Pagtulun-an 4: Mga Katungod sa Tawo

Balik Lantaw


126/195

295

Tan-awa kining hulagway sa mga tawo nga

naglinya.

Unsa man ang ilang gibuhat? Nganong

ginahatagan man sila niini?

Nganong kinahanglan man sila tabangan?

Kabahin sa mga katungodsa tawo ang mga

serbisyo nga ginahatag sa komunidad.

Pag-aghat


127/195

296

Base sa inyong mga tubag mahitungod sa mga

serbisyo nga gikan sa mga naglangkob sa

komunidad, nganong kinahanglan man hatagan

niini ang mga tawo.

Unsa nga katungod ang gipakita sa matag

hulagway?

1. 2.

3.

Buhata Kini


128/195

297

Kabahin sa paghatag mga serbisyo sa komunidad

ang mga katungodsa tawo.

Katungod nga mabuhi

Katungod nga maka eskwela ug makabaton

og kaalam

Katungod nga makabaton ug proteksyon

batok sa mga sakit Katungod nga makabaton ug luwas nga

palibot

Basaha ug sabta ang mga sitwasyon sa checklist.

Pagbutang and tsek ( )lumbay sa OOkung

nasunod ang katungod. Pagbutang ug ekis( X ) sa

lumbay saDILI, kung wala kini nasunod.

Mga Sitwasyon

(Katungod)Oo Dili

1.Pagkasaba sa bata kung

masayop

2.Pagpatambal sa doktor

kung dunay sakit

Sulayi-Kini

Timan-i Kini


129/195

298

3.Pagpatungha sa bata

ngadto sa eskwelahan

4.Pagpuyo sa panimalay

kauban ang mgaginikanan ug igsoon

5.Pagpuyo sa lugar nga

kanunay mag-away ang

mga tao

Basaha ang mga sitwasyon. Isulat o isulti ang

mahimo nimo nga buhaton aron mahatag ang mgakatungod.

1.Gikalintura ang anak ni Nong

Ben ug layo ang balay-tambalanan.

2.Naghilak ang bata nga naa sa unang ang-ang

kay nawala ang iyang libro.

Pagpahanas


130/195

299

Base sa mga serbisyo nga ginahatag sa komunidad

gamit ang mga larawan, unsa ang mga katungod

nga ginahatag sa mga tawo?

Isulat ang mga tubag sa tsart.

Mga Katungod sa mga Tawo

Pagtulun-an 5: Kahulugan sa Katungod ug

ang mga Naglangkub Niini

Balik Lantaw


131/195

300

Tan-awa ug tun-i kining duha ka hulagway sa mga

bata.

Tubaga ang musunod nga mga pangutana:

Unsa ang gibuhat sa duha ka bata?

Pareho ba ang ilang kahimtang?

Unsa man ang kalahian nilang duha?

Unsa man kaha ang hinungdan nganong

walamakatungaha ang usa ka bata? Asa sa duha ka kahimtang ang angay sa

mga bata?

Nganong kinahanglan man nga pa

eskwelahon ang mga bata?

Unsay tawag niining mga butang nga angay

madawat sa mga tawo labi na gyod sa mga

bata?


132/195

301

Base sa mga katungod sa tawo, unsa ang mga

butang nga naglangkub niini? Isulat ang mga tubag

sa tsart.

Mga Katungod

sa mga Tawo

Mga Naglangkub sa

mga Katungod sa Tawo

Ang katungodnagpasabot sa mga butang nga

angay madawat sa mga tawo, lakip na ang

pagbuhat sa mga butang nga gawasnon.

Mga Katungod sa Tawo

Katungod nga mabuhi Katungod nga makatungha/maka-eskwela

Katungod nga makaangkon ug malinawon

nga pamilya

Katungod nga magpuyo sa malinawon ug

luwas nga palibot

Timan-i Kini

Buhata Kini


133/195

302

Isulti ang Oo kung ang hulagway nagpakita sa

katungod sa tawo, Walakung wala kini nagpakita.

1. 2.

3. 4.

Sulayi Kini


134/195

303

Isulat ang tama nga pulong sa ibabaw sa linya aron

makumpleto ang tibuok nga mensahe. Pangitaa

ang tubag sa sulod sa kahon.

1.Ang batang makililimos aduna usab siyay______.

2.Angay nga magpuyo nga malinawon ug ______

sa kasamok ang mga kabataan.

3.

Matag bata adunay mga pangandoy. ______

sila nga makab-ot kini.

4.Katungod nila nga ______ sa mga leksiyon sa

eskwelahan ug makahuman sa pagtuon.

5.

Nato nga limpyo ug nindot puy-an ang atong

_______

palibot katungod tabangan

makakat-on layo maayo

Pagpahanas


135/195

304

Base sa mga hulagway nga inyong gidala, isulti kung

unsa nga katungod ang gipakita niini

Tun-i ang mga hulagway. Unsa man ang inyong

ikasulti mahitungod niini?

Tubaga ang mo sunod nga mga pangutana.

Pareho ba ug kahimtang ang duha ka bata?

Unsa ang kalahian nilang duha?

Asa sa duha ka hulagway ang angay

buhaton ngadto sa mga bata? Ngano man?

Asa nga hulagway ang nagpakita sa

katungodsa tawo?

Pag-aghat

Balik Lantaw

Pagtulun-an 6: Ang Pagpatuman sa Mga

Katungod sa Tawo


136/195

305

Isulti kung napatumanba o wala ang mga katungod

sa tawo sa mga sitwasyon nga makita sa hulagway.

1. 2.

3. 4.

Buhata Kini


137/195

306

Isulti kung giunsapagpatumano wala pagpatumanang katungod sa mga musunod nga sitwasyon.

Sulayi Kini

Mahinungdanon nga mapatuman ang

katungod sa mga tawo tungod kay kabahin

kini sa ilang kinabuhi ug buluhaton sa adlaw-

adlaw.

Gipatuman kini pinaagi sa ginahatag sa

nagkadaiyang serbisyo ngadto sa mga tawo

sama sa: serbisyong medical

libreng edukasyon

panginabuhian

pagseguro sa kalinaw ug luwas

nga palibot

pagseguro sa palibot nga layo sa sakit

ug epidemya

Timan-i Kini


138/195

307

Mga

Sitwasyon

Gituman ang

mga

Katungod

Wala Gituman

nga mga

Katungod

bata ngamasakiton

magtutungha

hugaw nga

palibot

Ibutang ang tsek() kung ang katungod

napatuman, ekis () kung wala.

1.Giayo sa barangay ang tulay nga naguba aron

dunay kaagia-an ang mga tawo.

2.Gipalitan og mga gamit sa pag-eskwela sila

Dan ug Linda.

3.Gipasagdan ang mga bata nga matulog daplin

sa kalsada.

4.Pagpanglimpyo sa palibot aron layo sa sakit

ang mga tawo.

5.

Pagpatrabaho sa mga bata bisan sa ilangkabatan-on.

Pagpahanas


139/195

308

Isulti kung giunsa pagpatuman ang mga katungod

sa mga musunod nga sitwasyon ug sa unsang paagi

kini wala mapatuman?

1.mga magtutungha sa usa ka eskwelahan?

2.mga lumolupyo nga nagpuyo duol sa suba

3.komunidad nga kanunay adunay mag-away

Basaha ang usa ka balak ug tubaga ang mga

pangutana mahitungod niini.

Pag-aghat

Balik Lantaw

Pagtulun-an 7: Epekto sa Pagpatuman ug Wala

Pagpatuman sa mga Katungod sa Tawo


140/195

309

Tubaga ang mga pangutana sa sunod nga panid.

Unsa ang pangutana sa bata sa tula?

Unsa man kining pantay o magka-angay sa

tanang mga tawo, kwartahn man o pobre?

Unsa ang mga katungod sa tawo nga

gihisgutan sa tula? Unsa ang mahitabo kung kining mga

katungodmapatuman? Kung dili

mapatuman?

KUNG KATUNGOD MAPATUMAN

Sukad pa sa pagkabata ako natingala na

Kung nganong dili pareha ang kinabuhi taDunay mga pobre, dunay daghan og kwarta

Kulang sa salapi apan uban usab nagsobra

Pero sa gihapon katungod ta nag-angay

Katungod nga mabuhi ug linaw nga panimalay

Makabaton og kaalam ug panahon nga

maglipay

Luwas nga palibot sa sulod man o gawas sapanimalay

Kung ang katungod mapatuman lamang

Mahimong mahayag ang kaugmaon sa tanan

Sayon ang kinabuhi ug ang pagkabutang

Mahatag halos tanang mga panginahanglan.


141/195

310

Unsa ang mahimong epekto kung ipatumano dili

ang mga katungod sa matag sitwasyon?

Isulat angmga tubag sa tsart ug isaysay kini sa klase.

Mga Sitwasyon

Epekto Kung

Ipatuman ang

Katungod

Epekto kungDili

Mapatuman

Ang

Katungod

1. pagpananom

og mga kahoy

sa bukid2. paglimpyo sa

palibot ug

pagkolekta sa

mga basura

3. paghatag og

libreng bakuna

sa mga bata

Buhata Kini


142/195

311

Ang matag tawo adunay mga katungod.

Mahinungdanon kaayo nga mapatuman kini.

Mga Epekto sa Pagpatuman sa mga Katungod:

Matubag ug ginahatag ang mga

panginahanglan sa mga tawo.

Mahimong hapsay ug hayag ang kaugmaon

sa matag tawo.

Makahimo ang matag usa sa pagbuhat sa

ilang buluhaton ug kaakuhan nga malipayon

ug madasigon.

Ihan-ay ang mga sitwasyon sa lumbay sa Asa mga

epekto niini sa lumbay sa B.

A B

1. Makatabang sa

pagpaugnat sa

kusog.

a. Nanarbaho na

sa edad trese

anyos

2. Gipasagdan ang

bata magdula

daplin sa sa

karsada.

b. Makatabang sa

panginabuhi sa

panimalay.

Sulayi Kini

Timan-i Kini


143/195

312

3. Nanghatag og

bitamina sa mga

bata ang Sentro sa

Kahimsog.

c. Mahimong

himsog ang mga

bata ug layo sa

sakit.4. Nagpasiugda og

programa sa

pagpananom og

gulay ang mga

kababayen-an.

d. Mahimong duol

sa aksidente.

5. Nagpasiugda ug

dula diha sa

barangay.

e. Dili makatungha

sa eskwelahan.

Unsa ang hinungdan nganong nahitabo kini ngamga sitwasyon? Unsa ang mga katungod nga wala

mapatuman niini?

1. 2.

Pagpahanas


144/195

313

Unsa ang mahimong epekto niining mga musunod

nga mga hulagway sa kinabuhi sa tao, labi na sa

mga bata.

1. 2. 3.

Tan-awa ang hulagway sa mga bata.

Pag-aghat

BalikLantaw

Pagtulun-an 8: Ang Kamahinungdanon sa

Katungod ug ang Komunidad


145/195

314

Unsa ang ginabuhat sa mga bata?

Unsa man ang ilang gibati?

Unsay inyong bati-on kung dili mo padulaon

sa inyong mga ginikanan? Sa inyong panghuna-huna, mahinungdanon

ba para sa mga bata ang pagdula? Ngano

man?

Kinsa ang nagapatuman niini nga mga

katungod?

Isulti kung unsa ka mahinungdanon ang mga

katungod nga mabasa sa blackboard. Itandi kini sa

inyong kaugalingong kasinatia-an.

Buhata Kini


146/195

315

Isulti ang hinungdan ngano nga dili angay buhaton

ang mga sitawasyon nga mabasa.

Unsa ka mahinungdanon ang katungod alang niini?

1.

pag-undang sa pagtuon aron manarbahonalang

2.pagbunal sa bata kung makahimo og sayop

3.pasagdan ang bata nga adunay sakit

Sulayi Kini

Ang tanang tawo adunay magka- angay

nga katungod.

Mahinungdanon kaayo ang komunidad ug

ang mga serbisyo niini sa pagpatuman sa

mga katungod.

Mahinungdanon ang mga katungod kay

mao kini ang naghatag og maayongkaugmaon sa matag usa.

Mao kini ang basehan sa mga serbisyo nga

kinahanglan nga madawat sa tawo.

Timan-i Kini


147/195

316

Isulat sa mga lingin ang mga katarungan kung

nganong mahinungdanon ang mga katungod sa

tawo. Timan-i kini kanunay ug hatagi og bili.

Pagpahanas


148/195

317

MODULE 2: Akong Papel sa Komunidad

Maghimo kamo og tulo ka grupo. Matag grupo

magpili og sitwasyon nga ilihok, gikan sa nakasulat

sa blackboard. Isulti unsa nga katungod ang

gipakita, ug kung unsa kini ka mahinungdanon sakinabuhi sa tawo.

Unsa ang inyong nagkalain-laing buluhaton sa

inyong panimalay? sakomunidad?Isulti kini

sa klase.

Atong hisgutan kining usa ka hulagway.

Pag-aghat

Balik Lantaw

Pagtulun-an 1: Ang Kaugalingong

Kaakuhan sa Komunidad


149/195

318

Unsa ang gibuhat sa mga bata diha sa ilang

komunidad?

Mahinungdanon ba ang ilang pagbuhat

niini? Ngano man? Kinsa man ang angay nga mubohat niini?

o Ang matag katungod adunay tugbangnga

kaakuhan.

Hain niining mga buluhaton ang imong kaaukuhan?

Butangi kini og tsek ().

Buhata Kini


150/195

319

Ilihok ang mahimo nimong buhaton sa mga

musunod nga sitwasyon, nga magpakita sa

kaakuhan.

1. 2. 3.

Sulayi-Kini

Timan-i Kini

Imong mga Kaakuhan:

Mutahod sa mga ginikanan og

sa tanang mga tawo.

Motabang sa mga buluhaton diha sa

panimalay ug sa komunidad.

Mutongha sa eskwelahan ug musunod

sa mga patakaran sa eskwelahan

Musunod sa mga pamalaod ug

patakaran sa komunidad.

Mutahod sa mga relihiyon ug pagtoo sa

uban.


151/195

320

Balik Lantaw

Idibuho angkung ang kaakuhan kanunayginahimokung panagsa lang,kung walagihimo.

1. Dili matulog sa panahon sa pagsimba.

2. MangGinahatag og pagkaon ug dulaan sa

mga bata.3. Ayuhon ang mga libro nga nagisi na.

4. Mutabang og panglimpyo sa palibot.

5. Pakaunon ang mga binuhing hayo

Maghimo kamo og tulo ka grupo. Ilihok ninyo sa

atubangan sa klase ang napili ninyo ngasitwasyon. Unsa man ang tawag niini nga mga

buluhaton.

Pagtabang og pangpanlimpyo saclassroom

Sayo nga moadto sa eskwelahan

Pagtulun-an 2: Epekto sa Pagtuman ug

Wala Pagtuman sa mga Kaakuhan

Pagpahanas


152/195

321

Pagsalmot sa programa sa barangay sama

sa pagdula

Tan-awa kining hulagway sa usa ka bata nga

naglisod sa paglakaw, kauban ang iyang higala. Ug

basaha ang ilang panag-istoryahanay. Tubaga ang

mga pangutana mahitungod niini.

Nakita ni Andy ang iyang

higala nga si Noel nga

naglisod sa paglakaw.

Andy: Uy! Noel,

kumusta? Unsay

nahitabo sa imo? Nganong naglisod

ka sa paglakaw.

Giagak ni Andy si Noel.

Noel: Nabanggaan lagi ko sa usa

ka motor.Maayo nalang kay dili

kaayo kusog ang dagan niini.

Andy: Unsa man gyud diay ang nahitabo?

Wala diay ka nagbantay sa

paglakaw?

Pag-aghat


153/195

322

Noel: Ningtabok man gud ko sa karsada

apan wala ko magsubay sa

pedestrian lane.

Andy: Mao diay! Sa sunod tumana gyud

ang mga pahimangno ug patakaran

diha sa kadalanan aron malikay ka

sa disgrasiya. Maayo kay kana lang

ang nahitabo sa imo.

Noel: Mao lagi. Sa sunod, mutoman na

gyud ko sa tanang lagda ugpamalaod.Daghan kaayong salamat

Andy.

Andy: Walay sapayan, Noel.

Unsay nahitabo kang Noel?

Nganong nadisgrasya man siya?

Maayo ba nga wala siya mingtuman sa

balaod sa trapiko?

Unsay angay buhaton aron malikayan kini

nga mahitabo?

Unsay epekto sa wala pagtuman ni Noel sa

pamalaod diha sa komunidad?

Unsa kahay mahitabo kung mingtuman siya

sa pamalaod?


154/195

323

Isulat sa tsart ang mahimong epekto kung buhaton

o diliang mga kaakuhan nga naa sa hulagway.

Mga Sitwasyon

Kung buhaton

ang kaakuhan

Kung dili

buhaton ang

kaakuhan

Buhata Kini


155/195

324

Timan-i Kini

Mahinungdanon kaayo ang pagtuman

sa mga kaakuhan diha sa komunidad.

Kini Makapalambo sa imong

kaugalingong kahibalo ug katakos.

Makatabang sa imong kalampusan

ug sa komunidad. Hapsay ang pamuyo ug ang

komunidad.

Maghimo kanimo nga maayong

panag-ingnan sa ubang tawo.

Ang dili pagtuman sa mga kaakuhan mo

resulta sa dili hapsay nga pamuyo sa

komunidad.


156/195

325

Sulayi Kini

Ihan-ay ang mga sitwasyon sa Angadto sa mga

epekto niini sa B.


157/195

326

Pili-a ang titik sa hustong tubag.

1. ______Buhaton ang mga kaakuhan kung

gusto lamang.

a. Oo b. Dili c. Depende lang

2. _____ang tawo nga nangayo ug hinabang.

a. Singgitan b. Tagdon c. Palayason

3. ______sa mga buluhaton sa barangay.a. Moapil b. Mulikay c. Magpasagad

4. _____ang bag-ong classmate.

a. Awayon b. Higala-on c. Pasagdan

5. _____adunay kaakuhan nga angay buhaton.

a.

Ikaw lang b. Ako lang c. Kitangtanan

Pagpahanas


158/195

327

Unsay epekto kung buhaton o dili ang mga

musunod nga sitwasyon?

1.pagpasagad og pamutol sa mga punuan

sa kahoy2.pagpangaway sa mga silingan

Manggawas kita karon diri sa atong classroom.

Aduna kitay tan-awon diri sulod sa atong

eskwelahan. Giunsa man paghipos ang mga

basura dinhi sa atong tulonghaan?

Unsa man ang inyong ikasulti mahitungod

sa mga basura diri sa eskwelahan?

Giunsa nila kini paghipos?

Unsa ang ilang pamaagi?

Husto ba kini? Asa nila kini ilabay?

Aduna bay mokolekta niini?

Kanus-a nila kini ginakolekta?

Nganong kinahanglan man sundon ang

mga patakaran niini?

Pagtulun-an 3: Mga Balaod sa

Komunidad sa Pagkolekta sa mga Basura

Pag-aghat

Balik Lantaw


159/195

328

Paghimo kamo og upat ka pundok. Ipakita ang mgapamaagi sa pagkolekta sa mga basura.

Mahimong gamiton ang mga basura nga makita sa

sulod sa classroom.

Husto ba ang pagkabahin-bahin sa mga

basura?

Unsa ang mga patakaran nga inyong

gisunod?

Buhata Kini

Adunay pamaagi ug patakaran

nga ginapatuman ang komunidadsa pagkolekta sa mga basura.

Mag-andam og mga sudlanan sa

basura.

Sulatan kini og malataug dili-

malata.

Isulod ang basura sa tukma nga

sudlanan.

Hulaton ang skedyul sa pagkolekta

sa basura diha sa inyong

komunidad.

Timan-iKini


160/195

329

Ipasunod ang husto nga pamaagi sa paglabay ug

pagkolekta sa mga basura.

Isulat ang 1-4.

______ 1. Hulaton ang tukmang skedyul nga adunay

magkolekta sa mga basura diha sa inyong

lugar.

______2. Ilabay ang mga basura sa tukma ngasudlanan.

______ 3. Mag-andam og duha ka sudlanan nga

adunay marka nga malata ug dili malata

______ 4. Ginahatag ang mga nahipos nga basura

sa tigkolekta.

Isulti kung saktoo dili saktoang mga gipamulong

mahitungod sa pagkolekta sa basura.

1.

Dili balewalaon ang mga gitudlo ngapamaagi sa pagkolekta sa mga basura.

2. Pasagdan lang ang uban nga maoy

musunod niini nga mga pamaagi.

Sulayi-Kini

Pagpahanas


161/195

330

3. Ibutang ang mga basura sa tugkaran sa

silingan aron sila ang maglabay niini.

4. Ilahi ang mga basura nga pwede pa nga

magamit.

5. Tudloan ang mga higala mahitungod

a.sa pamaagi sa pagkolekta sa basura.

Gamit ang mga basura diri sulod sa classroom,

himoa ninyo ang husto nga pagkolekta sumala

sa mga pamaagi diha sa komunidad.

Nasunod ba ang mga pamaagi sa

pagkolekta niini?

Nganong kinahanglan man nga sundon nato

kini?

Pagtulun-an 4: Mga Patakaran sa Komunidad

sa Pagpangandam sa Kalamidad

Balik Lantaw


162/195

331

Nahinumdom ba mo sa bagyo nga minglabaybag-o pa lamang? Unsay nahitabo niadto?

Unsa ang pangalan sa ninglabay nga

bagyo?

Unsa ang nahitabo sa pag-abot niini?

Unsa ang nangadaot niadto nga bagyo?

Nakabalo ba ang mga tawo nga adunay

bagyo nga muabot?

Giunsa nila pagkahibalo?

Unsa man kaha ang gibuhat sa mga tao sadihang nahibal-an nila nga adunay muabot

nga bagyo?

Unsa pod ang pagpangandam nga gibuhat

sa komunidad alang sa muabotay nga

bagyo?

Nganong kinahanglan nga mangandamalang sa bagyo o uban pang muabotay nga

kalamidad?

Pag-aghat


163/195

332

Buhata Kini

Unsa ang ginabuhat sa mga tao diha

sa hulagway? Unsa nga kalamidad ang

gipangandaman? Isulat ang inyong tubag.

______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

________________________________

________________________________

________________________________


164/195

333

Timan-i Kini

Adunay mga pamaagi nga ginasunod

sa pagpangandam alang sa kalamidad.

Maminaw sa mga pahimangno ug balita.

Buhata ang mga buluhaton sumala sa

gisugo diha sa komunidad.

Andama ang mga importanteng gamit

sama sa pagkaon, tambal, panaptonug uban pa.

Andama ang tibuok panimalay alang

sa posibleng muabot nga kalamidad.

Batuni ang pagka-kalma aron mahimo

ang mga buluhaton nga sayon.

Unsa nga kalamidad ang gipangandaman

sa matag hulagway? Unsa ang pagpangandam

ang ginabuhat alang niini?

Sulayi-Kini


165/195

334

Balik Lantaw

Pagpahanas

Kopyaha ang mga hugpulong nga naghisgotmahitungod sa mga pamaagi sa pagpangandam

alang sa komunidad.

1.Maminaw kanunay sa mga balita

mahitungod sa kahimtang sa panahon.

2.Pasagdan lang ang mga pahimangno gikan

sa komunidad.

3.

Andamon ang mga gamit nga gikinahanglan

sa dili pa muabot ang kalamidad.

4.Kinahanglan ang pagbantay ug pag-amping

kanunay.

5.Mopalayo sa mga lugar nga delikado.

Unsa ang mga pamaagi sa komunidad alang sa

pagpangandam sa mga musunod nga kalamidad?

bagyo

linog

baha

Pagtulun-an 5: Ang Pagsunod ug Pagsupak sa

mga Balaod sa Komunidad


166/195

335

Basaha kining usa ka estorya mahitungod sa walapagtuman sa mga pamaagi ug patakaran diha sa

komunidad. Tubaga ang mga pangutana niini.

Kulang Sa Kaikag

Adlaw nga Sabado, sayo sa buntag, nakita

ni Lina ang ilang mga silingan nga nag-andamsa ilang mga basura diha daplin sa karsada.

Oy! Lina, dali na kay hakuton na taod-

taod sa trak ang atong mga basura, matod ni

Jenny. Luya nga mikuha usab si Lina sa ilang

mga basura nga usa lamang ka sudlanan ang

gigamit. Mao natanan?Usa ra lagi na ka

sudlanan?matod pa ni Jenny.

Unsaon diay?, pangutana ni Lina.

Buhaton nato ang WasteSegregation. Ibulag

ang mga basura nga malata ug dili malata.

Kapoy man na . Maayo nang isahon lang aron

dali, matod pa ni Lina. Dili Lin, dili na dawaton sa tigkolekta sa

basura. Kinahanglan tumanon nato na kay mao

kana ang maayong pamaagi. Makamulta ka

kung dili ka musunod sa patakaran. Dali

Pag-aghat


167/195

336

tabangan ta ka kung unsaon pag segregate o

pagbulag sa mga basura, pagtin-aw ni Jenny

Naminaw pag ayo si Lina sa pamaagi.

Nakita niya ang kahapsay niini. Busa, sukadniadto, gisunod na niya ang husto nga

pamaagi.

1.Unsa man ang gibuhat ni Lina sa mga basura?

2.Mingsunod ba siya sa patakaran sa Waste

Segregation?

3.Unsa man ang mamahimong silot kung dili

musunod sa mao nga patakaran?

4.Unsay ikasulti ninyo sa gipakitang kabalaka ni

Jenny kang Lina?

Unang Buluhaton

Base sa mga sitwasyon, unsa ang pwedeng

isip pagtumano pagsupaksa mga

patakaran sa komunidad?

1.

nagtapok nga basura2.fire drill

3.balita saradiomahitungod sa kusog

nga ulan

Buhata Kini


168/195

337

Ikaduhang Buluhaton (dula)

Itaas ang walanga kamot kung ang inyong

madungog nga pulong usa ka pagsupaksa patakaran sa komunidad, itaas ang tuo

nga kamot kung kini pagtuman.

Muoli sa balay ug matulog kaysa

mamati sa pahimangno sa

pagpangandam.

Dili magtinukloray samtang gibuhat

ang earthquake drillo fire drill.

Kataw-an ang mga tawo nga

nangandam alang sa kalamidad.


169/195

338

Timan-i Kini

Mga Pananglitan sa Pagsunod sa mga

Patakaran sa Komunidad:

pagpaminaw sa mga balita ug

pahimangno

pag-apil sa earthquake drillug fire drill

pagbuhat sa mga buluhaton nga

matinud-anon pag-andam sa mga gamit sa panimalay

pagseguro sa mga gamit sa balay nga

layo sa disgrasya

Mga Pananglitan sa Dili Pagsunod sa mga

Patakaran sa Komunidad:

Dili pagpamati ug pagsunod sa mga

balita ug pahimangno

Walay pagpakabana sa mga buluhaton.


170/195

339

Pagpahanas

Paghimo kamo og tulo ka grupo. Matag grupo

maglista sa inyong mga kasinatian nga kamo

nakasunod ug nakasupak sa mga patakaran

sa komunidad. Ipaambit kini sa klase.

Mga Kasinati-an

Nakasunod sa mga

Patakaran

sa Komunidad

Nakasupak sa mga

Patakaran

sa Komunidad

Isulti kung ang sitwasyon nagpakita og pagsunod

o pagsupaksa mga patakaran sa komunidad.

1.

2. 3.

Sulayi-Kini


171/195

340

Balik Lantaw

Iporma ang mga hulagway sa puzzle. Unsa nga lihok

ang gipakita? Kini ba nagsunod o nagsupak sa mga

pamaagi sa komunidad?

Tun-i kining hula

Documents

Lm Aralpan Grade2 Part2