352
ЛИЛИЯ ИЛИЕВА [2011] БЪЛГАРСКИЯТ ЕЗИК В ПРЕДИСТОРИЯТА НА КОМПАРАТИВНАТА ЛИНГВИСТИКА И В ЕЗИКОВИЯ СВЯТ НА РАННИЯ ЕВРОПЕЙСКИ МОДЕРНИЗЪМ

Lilia Ilieva, Bulgarian Language in the Prehistory of Comparative Linguistics

Embed Size (px)

Citation preview

[2011]

, Copyright2011. , ISBN: 978-954-680-768-7

2

. 1. / 1.1. 1.2. 1.3. (lingua eteo Bulgarica) 2. 3. 4. 5. 6. -: 6.1. 6.2. : ( ) 7. : 7.1. 7.2. 8. 8.1. 8.2. ( ) 9. V .: . 10. 10.1. () V 10. 2. .

6 9 19 19 20 23 26 27 33 40 46 49 49 55 59 59 61 65 70 70 76 82 80

3

( : 1781 .) 10. 2.1. . . 10.2.2. . . 10.2.3. 10.2.4. 10.2.5. 11. . 1. (, 1652)? 2. ( ) 2.1. 2.2. ( ) 3. - V : 3.1. 3.2. 3.3. V . . 1. : 1.1. (1519/1520) 1.2. 1.3. 2. 2.1. : 2.2. 2.3. 3. , 3.1. V 3.2. 3.3. 3.4. 148:

93 94 95 99 103 106 110 117 117 126 126 129 132 133 136 147 152 152 153 163 165 167 167 170 174 176 177 181 186

4

3.5. 3.6. CONTENT SUMMARY

200 209 212 214 218 240 243

5

, 1 (. . 1988, 2007, . 79). 2 , 1822 . . , , , , . , ( , -) , . , , .

1659 ., , sub iugo Turcorum (Acta Ecclesiastica, P. 259). 2 .

1

6

. , . , . , , . . , . ( ) , , , . , , , , , V , , . V V . . 7

, ( ). , , . , , , ( ) , , , V , ( , - ). ( - ), , ( -: ) , . .

8

V -V , : , , 3. - . , . V V , , -. , ( ) , . , , () , , ( -).

. . . : . . . (. .). . . . , 1970, . 375.

3

9

, . . , : ( ) ( , ), ( , , ), ( , ) . .. , . , . , , , . , . , , , . , , ( ) . . 10

, , , , , . V , , , . ( ) , . , . , , , . , , . . : , , , ... ... (, 2004, . 23; . 2004, . 39). V V . , , . , , , 11

() . , , ( ) (. . 1984). V , . ( : : .. , ). . , , , : , , .4 , , , , (ibid.). , , , , , , -.

. . . V V . , 2001, . 20.

4

12

, , , . , , , : 5 (.Christus ), (. actum , ), . : . , . . , , : - , , , , , . (Ladinisch) ( 2005, . 79). . 1968, (,

, galg .

5

13

, ). , , . , . , , , . casula, ( . casa casula -ula). casula (, 2006, . 414). , , . Slavia Romana Slavia Orthodoxa ( . ), - V , . Slavia Romana Slavia Orthodoxa ( ) . , , , , - . V ( 14

). 6, , , . , , () 1508 . (. 2009, . 377). , , . , ( ), . , , , , . , ( ), , ( , : ). 1564.. , , 1651 . , . 7 . , (ibid.), , -, . (2008) , , . . 1962 ., .6

15

, , , , . , , . , , -. 1688. ( , , ( ) , (Pietr Bogdani), , . , , V . ( ), ( ). - , , , . 16

, 1750-1760 . , , , Historia Bulgarorum ( ), 8. , , . ( ) . ( ) , . , . 9 . . , V , Historia Bulgarorum 1976, 18; . (.), V- .. , 2000, . 220. 9 . - , . - (La pense sauvage 1962 .), , . Writing and difference (1967) , ( , , . , , 8

17

(, , - , ). . , , . , , . .

. ( ) , , .

18

1. /

, . , , , , . (), . , . , . . , . 19

, ( ) , , . , , . (), , . 10 , , , , .1.1.

, ( ( / ) ( ) , 60 (, . 2008, .65), -, .10

20

). . Chronicon imperatorum et pontificum Bavaricum ( . . , . 1973, . 910). [ 394] , , ( ), ( , , ), . ( ): filii Cham [loquuntur] in palato, ut Rutheni et Slavi11. , , , : ( ) ( ). ( ), : 1. ( ( ) , ), 2. ( , , ,

, , : ... . , , - , ; , .

21

( ( ) ), 3. . ( ): , , . ( ) , , 7212. , , , , . , ( - ), ( , , ). , . , , [ ] . ( )

72 . (2008), 72 , 72 . .

12

22

( ).1.2.

, , , , Doctir Mirabilis . 1214 . 1294 .. , ( V ), , . . Opus Majus . , : , , . , . . (William de Rubruquis), . 1253 ., V , , . . , , , . ( , Opus Major I, 4, S. 356)13. . .

. , V, . 193262.

13

23

14 : major Bulgaria ( ) minor Bulgaria ( ). , : Et hic principatus habet ab aquiline primo majorem Bulgariam, a qua venerunt Bulgari qui sunt inter Constantinopolim15, et Hungariam, et Sclavoniam. Nam haec quae in Europa est minor Bulgaria, habens linguam illorum Bulgarorum qui sunt in majori Bulgaria, quae est in Asia. (S. 366). [ , , , , . , , , , .] (- . , , - , ). , . , , , ( , , , , ( , () ; , , . , , ). . , ( -: , . ) ( , ) . Nam populus ille dicitur nunc a Tartaris Ilac, quod idem est Blac. Sed Tartari nesciunt sonare b literam [ , . . http://www.ling.helsinki. fi/uhlcs/LENCA/LENCA2/information/kazan.html ( ). 15 . .14

24

](S. 367). ( eteo , ) (, ), , . ( ) . , . , ( ), , . . . : Et sunt ibi multi Gothi qui omnes loquuntur Theutonicum [ , ] (S. 357). , (= ), ( ). (= ) : Rusceni sunt Christiani et sunt schismatici, habentes ritum Grecorum, sed non utuntur lingua Graeca, immo lingua Sclavonica, quae est una de linguis quae plures occupat regiones [ , () , , ] S. 360. . . , , . V , - (lingua matrix). . . 25

, On man bacan, id est Deus tu nosti (S. 373). . , Om mani padme hum, . 1900 ., , : (i. 9 Yule) (Bolgara). Yule : , (Great Bulgaria), ... 54 54.90 . 1225.1.3. (LINGUA ETEO BULGARICA)

, , , (eteo ) . . ( ), . , . ( ) , . ( , . . ) . , 1020-1030 . 1127 .. - () 26

. , . , . () , . (. 1984, . 19): ol an birl kklti [] ; , , . 313, (. . ). , , , , , , . .2.

- (15161565), , ( (Historiae animalium) ). . , , . . 1555 . (Tiguri) Mithridates: De differentia linguarum, tum veterum, tum que hodie apud diversas nations in toto orbe terrarium in usu sunt (. , ,

27

, ). - , ( 2008, . 3). 130 , 22 , , . (lingua) (sermons), - , , , . - , . , ( ). . Lingua Gallica, Lingua Germanica, Lingua Illyrica. , . , , - , , , , , : Lingua Illyrica Lingua Sarmatica (De Illyrica sive Sarmatica lingua, S. 51r) , . -, , , . . . , 28

(., ). , , , lingua . , . . lingua matrix - - (: -). . 1517 . (Matthias Michovius) , . .. . ( , ) , . , 60 (S. 55r). , ( ). , (, -); , , : Enumeratio alphabetica populorum qui Illyrica lingua utuntur [ , ]. , , , (. . ) (S. 55r): abgazari uel abgazelli, | dibrii | qui & gazari circa | epirotae | mare caspium | gazari, lege abgazari | aestui | gepidae | arbenses | hungari ad vagum | bessi, hodie bosnenses, | fluuium | uel bos29

nasienses | iapides | bohemi | iazyges | borusii | istri | bosnenses, uide bessi | lituani | bulgari, uide rascii | liui | carni | lusatii | carniolani | lygi | carinthii usque ad | macedones | drauum | mediterranei | casubi, alis | maxobii, al'mazobitae | cassubitae | meisi, mysii | circasi quinquemontani | moldaui | circa pontum, | moschi, al'moscouitae | alis ciercassi circa | moraui | mordaci | corali | mysii, uel meisi | croati, alis chroati | nugardi | culmii | obodritae, al' obotriti | curi | ohulici | dalmatae, al' delmatae | pannoniae pars (54r) permi | dicuntur | plescouii uel | sclaui uel slaui potius | plescouienses | seruii, uide sorabi | podolii | slesii uel silesii, alis | polabi | slesitae | poloni maiores & | smolnenses | minores | sorabi, alis sarbi hodie | pomerani | (puto) seruii | rascii, alis rasci seu | transiluani | bulgari | vandali, alis vuandali | rugi | veltae | russani, alis | vilaci | rutheni | vuagrii | samogitae | vuinuli | sarbi, uide sorabi | zagorani | sarmatae, qui poloni | zadrauani Summa, populi circiter 60. . , , , 60. , . . 60 , , . . . 33 : , (Bessi, hodie Bosnenses vel Bjsnasienser). (Bohemi), (Bulgari), (Carni), (Carniolani), (Carinthii usque ad Dravum), (Casubi)), (Croati, Chroati), (Dalmate), (Ungari ad Vagum fluvium), (Istri), (Lusatii), (Maxobii, Mazobite), (Meisi, Mysii), (Moschi, Moscovitae), (Moravi), (Nugardi), (Obodritae, Obetriti), (Plescovii, Plescoviense), (Podolii), (Polabi), (Poloni maiores et minores), (Pomerani), (Rascii, Rasci), 30

(Rugi), (Russani, Rutheni), (Sclavi vel Slavi poti), (Servii), (Slesii, Silesii, Slesitae), (Smolenses), (Sorabi, Sarbi), , (Vilaci), (Vuagrii). ( 1996, . 124-125). . 60 , . ? (Ioannes Dlugosius, 1415-1480) ( ) , 16 , . . , ( ), . , , . .. . (), . . 54, , : S. 54v: ( , ): Oratio Dominica sermone Bohemico, qui prae caeteris huius linguae dialectis cultior existimatur. Otozie nass, genz sy na nebesich. Oszwiet se meno twe. Przid kralowsiwii twe. Bud wule twa yakona nebi, tak y na zemi. Chleb nasz wezdeyssi dey nam dnes. Y odpust nam nasse winy, yako y my odpausstime nassim winikom. Y ne uwod nasz do pokussenii. Ale zbaw nas od zleho. Amen.

16

Dipoldus Kikeritz de Dieber de Lusatia

31

, () 1545 . De Afflictione..., -, , .: Eadem Illyrice uel Slauonice ex libro Bartolemaei Georgeuitz de afflictione Christianorum sub Turcis, impresso Vuormaciae anno 1545 a cuius initio alia etiam ad hanc linguam pertinentia scribuntur. Otesse nasz ky iessi na nebeszi, Ssuetisse ime tuoie. Pridi tuo kralyeuss. Budi uolia tuoia, kako na nebu. i na zem lii. Kruha nassega ssagdaniega dai namga danasz. I odeuscia nam dughe nasse, kako i mi odpusciauam dustikon nassim. I nepeliai nats u napast, da izbaui nats od nepriaz ni. Amen. S 56r Eadem Polonice [ ]. S. 54v Oziecz nasch ktory iestosz wnyebye, Swyecz siegymye tw. Przydzy tw kroliestwo. Bandz wolya twa, yako wnyebi, y na zemii. Chlieb nasch pow schedny day nam dzy say. A odpuscz nam uyny nascha, yako y my odpusczamy wynowaytzom naschym. Nycwodz nasz napokuschenye. Alye zbaw nasz od zlego. Amen. : . , , , , . ARBENSES Illyrice loquuntur [ ], BESSI, hodie Bosnenses uel Bosnasienses, Illyrice loquuntur [, , ]; EPIROTARUM lingua Illyrica est [ ], MOLDAVI, MORAVI & MORLACI Illyrice loquuntur (, ] . . , ., . 32

, , . . , , , - V , ( 60 ). . , , . , . . . .

3.

( ) . , , . , , , . , , , . , , , , 33

: , , . , . . (Sigismundus Gelenius, 1497 1554, Zigmund Hruby z Jeleni 17 ). 1537 . , 4 : , , ( Lexicum symphonum, quo quatuor linguarum Europae familiarum Graecae, scilicet, Latinae, Germanicae, ad Sclavonicae Concordia consonantiaque indicatur. , ( ), . ( ) : . . , ( et all., 2008). , , , , . , . , lingua sclavonica ( ), , ,

(1497-1554) , . , . .

17

34

. ( 2003, . 118): drati hnizdo hrob kuzie rzeka zito grabiti gnizdo grob kozie potok zito, zrno

, . , . . , z etiny a chorvattiny, kterou znal od Jihoslovan v Basileji usedlch, udlal umlou sms, e slovanskou, jakou nikde se nemluv [ , , , , , ] ( 1981: 281). . , , ( ), ( 1886: 210)18. , , - . -, , . : (, . ) , . , ( 1956).18

35

1. 4 : (Latina), (Germanica), (Graeca) ( Sclavinica). 2. 3 : , . 3. 3 : , . 4. 3 : , . 5. 3 : , 6. 2 : . 7. 2 : . 8. 2 : . . . 522 , , , , , .. . : ^ i () u () (. et al., 2007, . 107), . : . , , , ., cz /c/, / /: cz //: oczet , gernecz , (. . ), , pracziek ( ( et al., . prak), cz

36

/c/, . czwiwel 19 ( . cepula, . , czybule; czinober . , . cinabary, cynibrz; cistern . cisterna, . , czisterna .. // /, . , , , . . // // . - , , . ( ), . ., . ( ): --- : . duo, . tzwa, . , dwa [ , *duoh]. . quinque, . finfe, . , . piet [ .. *penke]. . decam, . tzehe, . , . deset [ , *dem(t)].

czwibel, . 2003, . 120.

19

37

. mater, . muter, . , . mater (sic) (