Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
lhNnf ljsf; ;ldltsf]
cfGtl/s /fhZj k|If]k)f ;DaGwL
lbUbz{g
k|yd ;+:s/0f df3, @)^!
D8
:yfgLo lgsfo -cfly{s k|zf;g_ lgodfjnL @)%^
sf] klxnf] ;+zf]wg @)^! n] lhNnf ljsf; ;ldltx?n]
x/]s ji{f cfGtl/s /fhZj c;"nL ubf{ k|To]s cfGtl/s
cfosf ;|f]tsf] ljleGg cfofdx? h:tf]– ;|f]tsf]
pknAwtf, kl/rfng ug{ ;lsg] ;+efljt kl/df0f, ;|f]t
kl/rfngsf] Joj:yfkg tyf nfut, ut laut aif{sf]
k|a[lQ cflb ;d]tsf] cfwf/df /fhZjsf] k|If]k0f u/L k|lt
O{sfO b/, /fhZj c;"nL sfof{Gjog sfo{tflnsf / ;|f]t
;+sng ug]{ :yfg tyf tl/sf ;d]t lglZrt u/L /fhZj
k|If]k0f ug'{kg]{ Joj:yf u/]sf] 5 .
/fh:j k|If]k0f ubf{ sfo{ lbUbz{gsf] ?kdf k|of]u
ug{ ;lsg] u/L /fhZj k|If]k0fsf k|lqmofx?;d]t
;dfj]z u/L of] k'l:tsf tof/ ul/Psf] 5 . o;
k''l:tsfdf b'O{ efu /x]sf 5g .
klxnf] efudf lhNnf ljsf; ;ldltx?sf nflu
/fh:j k|If]k0f lbUbz{g /x]sf] 5 . o; efudf pNn]lvt
/fh:j k|If]k0fsf r/0f, cg';"rL ! df ;dfj]z ;"rgf
;+sngsf kmf/fd / ug'{kg]{ lqmofsnfkx?nfO{ lhlj;n]
ljlgoddf /fvL kl/ifbaf6 :jLs[t u/fO{ k|of]u ug'{ kb{5 .
bf]>f] efudf lhlj;sf /fh:j k|If]k0f sfo{6f]nLn]
;/f]sf/jfnfx?nfO{ k|bfg ug{] cled'vLs/0fsf ljifo
a:t'x? ;dfj]z ul/Psf] 5 .
D8
ljifo ;"rL
ljifo k]h g+=
p2]Zo 1
d"ne"t k|Zg 2
v08 !M /fh:j k|If]k0f lbUbz{g 3
!= lhNnf ljsf; ;ldltsf] /fh:j k|If]k0f 4
cfGtl/s /fh:j k|If]k0f rqm 7
/fh:j k|If]k0fsf r/0fx?sf] lj:t[tLs/0f 9
@= /fh:j k|If]k0f / ljleGg lgsfo jLrsf] cGt/;DaGw 15
efu @ M cled'lvs/0fsf ljifoj:t'x? 19
!= ljs]Gb|Ls/0f / k|d'v cjwf/0ffx? 21
ljs]Gb|Ls/0fsf] lhn]jL 23
@= ljQLo ljs]Gb|Ls/0f (Fiscal Decentralisation) sf] kl/roM 26
#= P]g,sfg"g 28
cg';"rLx? 33
D8
lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfGtl/s /fhZj k|If]k0f
lgb{]lzt p2]Zo
ljQLo ljs]Gb|Ls/0f ;'b[9 agfpb} cfGtl/s /fhZjdf j[l4 eO{ lhNnf ljsf;
;ldlt, gu/kflnsf / ufpF ljsf; ;ldltsf lqmofsnfkx? cem pQ/bfoLk"0f{,
kf/bzL{ / k|efjsf/L ?kdf ;+rfng eO{ :yfgLo lgsfox? cfTdlge{/ ?kdf
;+rflnt ePsf x'g]5g\ .
tTsfnLg p2]Zo
lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfGtl/s /fhZj k|If]k0f ePsf] x'g]5 .
pknlAw
• ljs]Gb|Ls/0fsf cjwf/0ffx?sf] af/]df hfgsf/L xfl;n ePsf] x'g]5 .
• cfGtl/s /fhZj kl/rfng ug{ ;|f]t ljZn]if0f / k|If]k0f ;DaGwdf :yfgLo
:jfoQ zf;g P]g, @)%% tyf lgodfjnL, @)%^ df ePsf Joj:yf :ki6
ePsf] x'g]5 .
• lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfGtl/s /fhZj j[l4 ug{sf nflu ug{'kg{]
lqmofsnfkx? k"/f ePsf x'g]5g\ .
• :yfgLo lgsfo / ;/f]sf/jfnfx? jLr cGt/;DaGw j[l4 ePsf] x'g]5 .
• ;/f]sf/jfnfx? /fhZj k|If]k0fdf ;xdlt ePsf x'g]5g\ .
D8
d"ne"t k|Zg
xfdL lh=lj=;=sf cfGtl/s /fhZj ;DaGwL ;/f]sf/jfnfx?n], o; lhNnfdf :yfgLo :jfoQ zf;g P]g / lgodfjnL
cg';f/ Gofof]lrt, kf/bzL{, bLuf] tyf ;xeflutfTds 9+un]
s;/L cfGtl/s /fhZj j[l4 ug{ ;Sb5f}+ <
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 3
efu 1M /fhZj k|If]k)f
lbUbz{g
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 5
!= lhNnf ljsf; ;ldltsf] /fhZj k|If]k0f
lhNnf ljsf; ;ldltn] s'g} Ps cfly{s jif{ jf ;f] eGbf a9L cjlwsf nflu lhNnf ljsf;
;ldltnfO{ k|fKt x'g ;Sg] /fh:j /sdsf] k"jf{g'dfg ug]{ sfo{nfO{ lhNnf ljsf; ;ldltsf] /fh:j
k|If]k0f elgG5 . o:tf] /fhZj k|If]k0f ubf{ lhNnf ljsf; ;ldltnfO{ k|fKt x'g] ;Dk"0f{ /fhZjsf ;|f]tx?
h:tf] >L % sf] ;/sf/sf ljleGg lgsfo tyf :jb]zL tyf ljb]zL ;+3 ;+:yf / bft[ ;d'bfoaf6 k|fKt
x'g] cg'bfg, sfg"g jdf]lhd /fhZj jfF8kmfF8af6 k|fKt x'g] /sd / lhNnf ljsf; ;ldltnfO{ P]gåf/f
k|bfg ul/Psf] clwsf/ jdf]lhd ljleGg cfGtl/s ;|f]tx?af6 p7fpg ;lsg] s/, ;]jf z'Ns, b:t'/
tyf cGo /sdx?sf] oyfy{k/s cg'dfg ug'{ kb{5 .
/fhZjsf ;|f]t / ;f]af6 p7fpg ;lsg] /sdnfO{ oyfy{k/s tyf k|efjsf/L agfpg /fhZj
k|If]k0f ul/G5 . :yfgLo :jfoQ zf;g P]g / o; cGtu{tsf lgodfjnLx?åf/f lhNnf ljsf;
;ldltnfO{ k|bfg ul/Psf] ;|f]t kl/rfng ug]{ clwsf/ jdf]lhd ;+sng ug]{ cfonfO{ lhlj;sf]
cfGtl/s cfo elgG5 . o:tf] cfGtl/s cfo k|If]k0f ubf{ lhlj;n] b]xfo cg';f/sf ljleGg
k|ls|of tyf r/0fx¿ k"/f ug'{kb{5 .
/fh:j k|If]k0f k|lqmofsf ;+lIfKt ¿k 1. sd{rf/Lx¿sf] sfo{6f]nL lgdf{0f M lhNnf ljsf; ;ldltn] /fh:j k|If]k0f sfo{df ;+nUg /xg]
sd{rf/Lx¿sf] sfo{ 6f]nL lgdf{0f u/L o; sfo{df d'Vo lhDd]jf/L lbOPsf] ;Dks{ JolQm
-Focal Person_ ;d]t tf]Sg' kb{5 . sd{rf/Lx¿sf] 6f]nLdf ;fdfGot sfo{s|d clws[t
-/fh:j x]g]{ jf ;f] geP ;"rgf tyf clen]v_ !, sDKo"6/ ck/]6/ !, /fh:j zfvfsf] k|d'v !
/ n]vf zfvfdf sfd ug]{ ;xfos :t/sf] sd{rf/L ! ;d]t hDdf $ hgf sd{rf/L /xg' kg]{ /
sfo{s|d clws[tn] d'Vo ;Dks{ JolQmsf] ?kdf sfd ug'{ kg]{ dfGotf /flvPsf] 5 . ;fy}
:yfgLo ljsf; clwsf/L, of]hgf tyf cg'udg clws[t / lhNnf k|fljlws sfof{nosf k|d'vn]
/fh:j k|If]k0f sfo{df ;f] 6f]nLnfO{ lg/Gt/ ;xhsfo{ u/L ;xof]u ug'{ kb{5 . -klxnf] r/0f_
2. cled"vLs/0f / ;"rgf ;+sng M /fh:j k|If]k0f sfo{ 6f]nLn] lhNnf l:yt lhlj;sf] /fh:j
;+sng ug]{ sfo{;Fu ;DalGwt ljleGg ;/f]sf/jfnfx¿af6 lhNnf ljsf; ;ldltnfO{
cfjZos kg]{ ;"rgfx¿ ;+sng ug{ lhNnfsf] cfjZostf / ;+efJotf cg';f/ cg';"rLdf
;+nUg kmf/fdx¿df -kmf/fd g+=!–!$_ kl/dfh{g u/L cfjZos ;"rgf ;+sngsf nflu
;/f]sf/jfnfx¿nfO{ pknAw u/fpg] ub{5g\ . / o;/L ;/f]sf/jfnfx¿nfO{ kmf/fd pknAw
u/fpFbf cfwf lbgsf] sfo{zfnf cfof]hgf u/L kmf/fdx¿ af/] cled'vLs/0f / ltgLx¿sf] eg]{
tl/sf tyf ;"rgf pknAw u/fpg] Dofb ;d]t :ki6 ug'{ kb{5 . -bf];|f] r/0f_
3. tflnsLs/0f M cg';"rLsf kmf/fdx¿ dfkm{t ;/f]sf/jfnfx¿af6 k|fKt ePsf tYof+sx¿nfO{
P]gsf] clwsf/ cGt/utsf k|To]s ;|f]tsf] If]qut ?kdf j]Unf j]Un} ljZn]if0f ug{ ;lsg] u/L
tflnsLs/0f ug'{ k5{ . -t];|f] r/0f_
4. k/LIf0f M tflnsLs/0f ul/Psf] tYof+ssf] 58\s] k/LIf0f, ljleGg k|sfzgx¿ tyf cGo
ljljw dfWodåf/f ;Totf / j}wtf k/LIf0f ug'{kb{5 . -rf}yf] r/0f_
5. k|j[lQ ljZn]if0f M tYof+s k/LIf0f ul/;s]kl5 ljutdf b]lvPsf ljleGg ptf/ r9fjsf] l:ylt
/ eljiodf cfpg ;Sg] ljljw ;Defjgfx¿nfO{ ;d]t cfwf/ lnO{ /fh:jsf] k|j[lQ ljZn]if0f
ug'{ kb{5 . k|a[lQ ljZn]if0fsf] cfwf/df xfn pkof]udf cfpg g;s]sf /fh:jsf cGo
;+efljt ;|f]tx¿, cfjlws of]hgfn] klxrfg u/]sf yk ;|f]tx¿ / tLgsf] ;+efJotf Pj+
;|f]tx¿sf] k|aw{g ;DaGwL lhNnf ljsf; ;ldltsf] of]hgf ;d]tsf cfwf/df /fh:jsf] cfjlws
k|If]k0f ug'{ kb{5 . / ;+efljt /fh:jsf ;|f]tx¿ dWo] k|zf;lgs vr{, k|If]lkt /fh:j /sd,
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 6
lbuf]kgf tyf /fh:j ;+sngaf6 kg{ ;Sg] cfly{s, ;fdflhs / jftfj/0fLo k|efj ;d]tnfO{
Wofgdf /fvL /fh:jsf ;|f]tx¿sf] k|fyldstf k|:tfljt ug'{ kb{5 -kfFrf} r/0f_
6. 5nkmn, k/fdz{, ;xdlt / l;kmfl/; M k|If]k0f ul/Psf /fh:jsf ;|f]t / b/sf ljifodf
;/f]sf/jfnfx¿;Fu k'g 5nkmn / ;xdlt sfod u/L lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{non]
lhNnf :t/Lo /fh:j k/fdz{ ;ldltdf k]z ug'{ kb{5 .
/fh:j k/fdz{ ;ldltn] :yfgLo lgsfo -cfly{s k|zf;g_ lgodfjnLdf pNn]v eP
cg';f/ /fh:j ;|f]tsf cfwf/, /fh:jsf b/ / ;du| k|:tfljt k|If]k0f pk/ 5nkmn /
;xdlt sfod u/L ;+efljt /fh:jsf ;|f]tx¿ dWo] k|zf;lgs vr{, k|If]lkt /fh:j /sd,
lbuf]kgf tyf /fh:j ;+sngaf6 kg{ ;Sg] cfly{s, ;fdflhs / jftfj/0fLo k|efj ;d]tnfO{
Wofgdf /fvL /fh:jsf ;|f]tx¿sf] k|fyldstf;d]t lgwf{/0f ug'{ kb{5 . o;/L k|yldstf
lgwf{/0f u/L ;s]kl5 k/fdz{ ;ldltn] c;"nL sfo{tflnsf ;d]t tof/ u/L lhNnf ljsf;
;ldltdf k]z ub{5 .
lhNnf ljsf; ;ldltn] /fh:j k/fdz{ ;ldltaf6 k|fKt l;kmfl/;, k/fdz{ / ;|f]tsf]
ljleGg cfofdx¿ h:tf] cfufdL cfly{s jif{x¿sf] nflu k|To]s ;|f]tsf] pknAwtf, ;Defljt
kl/rfng, ;f] ;|f]t kl/rfngsf] Joj:yfkg tyf nfut / ut ljut jif{sf] k|a[lQ ;d]tsf]
cfwf/df lj:t[t 5nkmn u/L k|lt OsfO{ b/ ;d]t ePsf] cfGtl/s cfosf] k|If]k0f u/L k|To]s
;|f]tsf] /fh:j c;"nL sfof{Gjog sfo{ of]hgf / ;+sng ug]{ tl/sf ;d]t lgwf{/0f ug'{ kb{5 .
o;/L tof/ ePsf] /fh:j c;"nL sfof{Gjog sfo{ of]hgfnfO{ lhNnf ljsf; ;ldltn] clGtd
:jLs[ltsf nflu lhNnf kl/ifb\df k]z ug'{ kb{5 . -5}7f}+ r/0f_
7. ;|f]t, b/ / sfo{ of]hgf :jLs[lt M lhlj;af6 k]z ePsf] ;|f]t b/ / sfo{of]hgfnfO{ lhNNff
kl/ifb\\n] l:js[lt k|bfg ub{5 . lhNnf kl/ifb\\n] o;/L /fh:jsf ;|f]t / b/x¿ :jLs[lt ubf{
lhNnf ljsf; ;ldltaf6 k|:t't ul/Psf] /fh:j c;"nL sfo{fGjog sfo{ of]hgfdf lj:t[t
5nkmn u/L cfjZostf cg';f/ kl/dfh{g ;d]t u/L :jLs[t ub{5 . -;ftf} r/0f_
8. k|rf/ k|;f/ M kl/ifb\af6 kfl/t /fh:j c;"nL sfof{Gjog sfo{ of]hgf / :jLs[t /fh:jsf
;|f]tut b/x¿nfO{ lhlj;n] ljleGg dfWodaf6 k|rf/–k|;f/ u/L ;fj{hlgs ug'{ kb{5 . -cf7f+}
r/0f_
9. sfof{Gjog M lhNNff kl/ifbaf6 :jLs[t sfo{of]hgf ;lxtsf] /fhZj k|If]k0fnfO{ lhNNff ljsf;
;ldltn] :yf= lg= -cf=k|=_ lgodfjnL df pNNf]lvt sfo{ ljlw cg';f/ sfof{Gjog ug'{ kb{5 .
10. cg'udg M /fhZj ;+sng ;DaGwL sfo{of]hgfsf] sfof{Gjogsf] ljifonfO{ lhNNff ljsf;
;ldlt / /fhZj k|If]k0f sfo{ 6f]nLn] lg/Gt/ cg'udg u/L b]lvPsf jfwf Jojwfgx?nfO{
lg/fs/0f ug{'kb{5 .
11. ;dLIff, d"Nof+sg / k[i6kf]if0f M lhNnf ljsf; ;ldltn] sfof{Gjogsf qmddf ;dLIff tyf
d"Nof+sg ug]{ / o;/L cg'udg tyf d"Nof+sgaf6 cfPsf] k[i7kf]if0f (Feedback) sf]
cfwf/df x/]s jif{ kl/dfh{g u/L lg/Gt/ -rqmLo_ ?kdf tLg jif]{ k|If]k0f sfo{ of]hgf tof/
ug'{ kb{5 . -gjf}+ r/0f_
/fhZj k|If]k0f ug]{ ;do M lhNnf ljsf; ;ldltn] /fhZj k|If]k0f ug]{ sfo{ :yfgLo :jfoQ zf;g lgodfjnLsf]
lgod !((-!_ s sf] of]hgf th'{df sfo{zfnf cuf8L g} cfGtl/s ;|f]tsf] k"jf{g'dfg u/L s]Gb|af6
k|fKt ah]6 l;lnªdf ;d]t ;dfj]z u/L s"n :f|f]t sfod ug{' kb{5 .
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 7
cfGtl/s /fhZj k|If]k0f rqm
;"rgf ;+sng
tflnsLs/0f
k|j[lQ ljZn]if0f • cfjlws k|If]k0f
• k|:tfljt k|fydLsLs/0f
5nkmn, k/fdz{, ;xdlt / l;kmfl/; • ;/f]sf/jfnf
• /fhZj k/fdz{ ;ldlt
• lh=lj=;=
;|f]t, b/ / sfo{ of]hgf kfl/t
cg'udg
;dLIff / d"Nof+sg
sfof{Gjog cfGtl/s /fhZj
k|If]k0f tYof+s k/LIf0f
k|rf/ k|;f/
sd{rf/Lsf] sfo{6f]nL lgdf{0f
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 9
/fh:j k|If]k0fsf r/0fx¿sf] lj:t[tLs/0f
!_ sd{rf/Lsf] sfo{6f]nL lgdf{0f @_ ;"rgf ;+sng #_ tflnsLs/0f $_ tYof+s k/LIf0f %_ k|j[lQ laZn]if0f ^_ 5nkmn, k/fdz{, ;xdlt / l;kmfl/; &_ lhNnf kl/ifb\af6 ;|f]t, b/ / sfo{of]hgf :jLs[lt *_ k|rf/–k|;f/ (_ sfof{Gjog !)_ cg'udg !!_ ;dLIff / d"Nof+sg
!_ sd{rf/Lsf] sfo{6f]nL lgdf{0f M lhNnf ljsf; ;ldltn] /fh:j k|If]k0f sfo{df ;+nUg /xg] sd{rf/Lx¿sf]
sfo{ 6f]nL lgdf{0f u/L o; sfo{df d'Vo lhDd]jf/L lbOPsf] ;Dks{ JolQm -
Focal Person_ ;d]t tf]Sg' kb{5 . sd{rf/Lx¿sf] 6f]nLdf ;fdfGot sfo{s|d
clws[t -/fh:j x]g]{ jf ;f] geP ;"rgf tyf clen]v_ !, sDKo"6/ ck/]6/ !,
/fh:j zfvfsf] k|d'v ! / n]vf zfvfdf sfd ug]{ ;xfos :t/sf] sd{rf/L !
;d]t hDdf $ hgf sd{rf/L /xg' kg]{ / sfo{s|d clws[tn] d'Vo ;Dks{
JolQmsf] ?kdf sfd ug'{ kg]{ dfGotf /flvPsf] 5 . ;fy} :yfgLo ljsf;
clwsf/L, of]hgf tyf cg'udg clws[t / lhNnf k|fljlws sfof{nosf k|d'vn]
/fh:j k|If]k0f sfo{df ;f] 6f]nLnfO{ lg/Gt/ ;xhsfo{ u/L ;xof]u ug'{ kb{5 .
/fhZj
k|If]k0f 6f]nL
@_ ;"rgf ;+sng (Primary Data Collection)
:yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% / o; cGt/ut hf/L ePsf
lgodfjnLx¿df lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfGtl/s cfosf ;|f]tx¿sf] ljifodf
:ki6 Joj:yf ul/Psf] kfO{G5 . P]g, lgoddf pNn]v ePsf ;|f]tx¿sf] klxrfg
/ kl/rfng u/L lhNnf ljsf; ;ldltx¿n] cfˆgf] cfGtl/s /fh:j ;Íng
ug{ ;Qm5g / To;sf dfWodaf6 hgtfnfO{ bLuf] ?kdf clwstd ;]jf ;'ljwf
k|bfg ug{ ;Sb5g\ .
cfGtl/s /fh:j j[l4sf nflu lhNnf ljsf; ;ldltx¿n] cfˆgf] If]q leq
sfg"gn] k|bfg u/]sf] clwsf/ cGt/utsf s/sf ;|f]tx¿ h:tf] lhNnf leq
cfk"mn] lgdf{0f u/]sf jf x:tfGt/0f eO{ cfPsf ;8s, k'n, af6f], l;+rfO{ s'nf],
kf]v/L cflb / lhNnf leq pTkfbg ePsf Pj+ Joj;flos ?kn] k|of]u ePsf
jg k}bfjf/, kz'hGo pTkfbg, vfgLhGo j:t', s[lif pTkfbg / k'gM k|of]u x'g]
jf gx'g] sjf8L j:t' h:tf ;|f]tx¿sf] klxrfg ug'{ kb{5 . To:t} ;]jf z'Ns
nufpg] If]q, b:t'/ nufpg] sfo{ / ljqmL ug]{ k|fs[lts ;|f]tx¿sf] ;d]t
klxrfg ug'{ kb{5 . ;|f]t klxrfgsf nflu k|fylds tYof+s ;+sng ug]{ sfo{
dxTjk"0f{ x'G5 .
-s_ ;"rgf ;+sng kmf/d tof/L M lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfGtl/s /fh:j
j[l4sf nflu k|fylds tYof+s ;+sng ug{ k|of]u ul/g] kmf/fdx¿sf] gd"gf
cg';"rLdf lbOPsf] 5 . pQm cg';"rLsf kmf/fdx¿nfO{ :yfgLo
;"rgf
;+sng
;"rgf
;+sngsf
nflu
cled'vL–
s/0f
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 10
cfjZostf / ;DefJotfnfO{ ljrf/ u/L lhNnf ljsf; ;ldltn] ;DalGwt
;/f]sf/jfnf sfof{no tyf cGo ;/f]sf/jfnfx?;Fu cfjZos ;xof]u
lnP/ kl/dfh{g u/L k|of]udf Nofpg' kb{5 .
-v_ cled"vLs/0f sfo{zfnf M lhNnf ljsf; ;ldltn] tYof+s ;+sng ug{
/fh:j k|If]k0f sfo{6f]nLsf d'Vo lhDd]jf/L tf]lsPsf] JolQmsf] cu'jfOdf
cfk"mn] nufpg] s/, ;]jf z'Ns, b}–b:t'/ ;DaGwL tYofÍ;+u ;DalGwt
sfof{no / cGo ;/f]sf/jfnf ;j}nfO{ /fh:j k|If]k0fsf] p2]Zo / k|ls|ofsf
ljifodf cled'v u/fO{ tYof+s kmf/fd eg]{ tl/sf / a'emfpg] Dofb ;d]t
tf]sL pknAw u/fpg' kb{5 . o;/L ljifout lgsfo / cGo ;Da4
kIfx¿af6 pknAw ePsf tYof+sx¿sf] ljZn]if0fsf] cfwf/df s'g s'g
;|f]taf6 lhNnf ljsf; ;ldltn] /fh:j cfDbfgL ug{ pko'Qm x'G5 eGg]
lgwf{/0f ug'{ kb{5 .
#_ tflnsLs/0f (Tabulation)
ljleGg If]qaf6 ;+slnt ;"rgfx¿nfO{ PsLs[t u/L tflnsfdf k|:t't
ug]{ sfd g} tflnsLs/0f xf] . o;sf dfWodaf6 ltgsf ljleGg kIfx¿df
cWoog ljZn]if0f ug{ ;/n x'g hfG5 .
lhNnf ljsf; ;ldltx¿sf] /fh:j k|If]k0f ug]{ l;nl;nfdf o; r/0fdf
ljleGg If]qx¿af6 k|fKt tYofÍnfO{ ;|f]tut ?kdf tflnsfdf k|:t't ul/G5 .
tflnsLs/0faf6 ;DalGwt lhNnf cGt/utsf ;+efljt /fh:j ;|f]t ;DaGwL
;"rgfx¿ If]qut ?kdf pknAw x'g] 5g\ . pbfx/0fsf nflu dfnkf]taf6
;+sng x'g] /fh:jsf] k|If]k0f ubf{ lhNnfsf ;a} uflj;÷gu/kflnsfdf /x]sf]
hUufsf] If]qkmn / lsl;d pNn]v ePsf] x'g' kb{5 . k|fKt tYofÍsf cfwf/df
:yfgLo lgsfon] ;f] zLif{saf6 ljutdf ;+sng ub}{ cfPsf] /fh:j /sdsf]
ljj/0f / k|rlnt b/ cg';f/ yk ;Íng ug{ ;lsg] /fh:j kl/df0fsf]
cfFsng ug'{ kb{5 .
pbfx/0fsf nflu dfnkf]t ;DaGwL tflnsLs/0fsf] gd"gf kmf/d o;
k|sf/ /x]sf] 5 M
gkf÷uflj;sf]
gfd
v]tLof]Uo hldg / ;Defljt dfnkf]t
v]t
-/f]kgL÷lj3f_
dfnkf]t
sf] b/
kfvf]
-/f]kgL÷lj3f_
dfnkf]tsf]
b/
s'n
-/f]kgL÷lj3f_
s'n dfnkf]t
/sd
!=
@=
#=
o:t} k|sf/n] :yfgLo :jfoQ zf;g P]g / lgodfjnLdf plNnlvt
;Dk"0f{ ;|f]tx¿sf] tflnsLs/0f u/L ;a} ;|f]tx¿sf] ;+efjgfsf] ljZn]if0f u/L
lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;du| /fh:jsf] cf+sng ug'{ kb{5 .
ljifout
?kdf ;"rgf
Pst[t ug]{
$_ tYof° k/LIf0f (Data Verification ) tYofÍ k/LIf0f eg]sf] k|fKt ;"rgfx¿sf] z'4tf / ljZj;gLotf hfFr ug'{
xf] . ;"rgf / tYofÍx¿sf] z'4tf / ljZjf;gLotfn] /fh:j k|If]k0fnfO{
jf:tljs / lbuf] agfpg ;xof]u k'¥ofp5 . o;af6 ;+slnt tYof+ssf]
jf:tljs cj:yf af/] hfgsf/L kfpg ;lsG5 . lhNnfsf] /fh:j k|If]k0fsf
nflu ljleGg If]qx¿af6 /fh:j ;|f]t ;DaGwL ;"rgf / tYofÍx¿ k|fKt
;"rgf hfFr
ug]{
dfWodx¿
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 11
ul/Psf] x'G5 / o; r/0fdf To;/L k|fKt ul/Psf ;"rgfx¿nfO{ ljleGg
dfWodaf6 ltgsf] z'4tf k/LIf0f ug]{ sfd ul/G5 .
;"rgfsf] ljZj;gLotf / z'4tf k/LIf0f ug]{ dfWodx¿df ;"rgf;Fu
;DalGwt lgsfo, lhNnf ljsf; ;ldlt / :yfgLo txsf cGo lgsfosf
k|sfzg, s]Gb|Lo tYofÍ ljefu / ;DalGwt d+qfno÷ljefusf k|sfzg /
;/f]sf/jfnfx¿;Fusf] cGt/ls|of cflb x'g ;St5g\ . olb k/LIf0f ubf{
c:jfefljs lsl;dsf] cGt/ b]lvPdf sfo{zfnfdf /fvL ;xdlt sfod u/fpg
k|oTg ug'{ kb{5 .
%_ k|j[lQ ljZn]if0f (Trend Analysis) k|j[lQ ljZn]if0f eGgfn] /fh:jsf ;|f]tx¿df ljutdf ePsf ptf/
r9fjx¿sf] cWoog ljZn]if0f ug]{ sfo{ xf] . /fh:j k|If]k0f ug]{ qmddf k|j[lQ
ljZn]if0f ugf{n] k|If]lkt /fh:j a9L oyfy{ k/s x'g] ;Defjgf /xG5 .
pbfx/0fsf nflu 9'Ëf lu§L zLif{sdf ljut tLg b]lv kfFr jif{ jLrsf] lhNNff
ljsf; ;ldltnfO{ k|fKt /fh:jsf] cj:yfnfO{ tflnsf jf Bar Diagram df
/fv]/ x]g{ ;lsG5 / lautdf cfPsf] ptf/ r9fjdf cfPsf] kl/at{gsf
cfwf/df cfufdL aif{sf]nflu /fh:jsf] k|If]k0f ug'{ kb{5 .
-s_ ljutsf] l:ylt M o; cGt/ut k|To]s zLif{saf6 k|fKt x'g] /fh:jsf]
k|If]k0f ubf{ ;f] lzif{saf6 ljutdf k|fKt ePsf] /fh:jsf] /sdnfO{ cfwf/
dfGg' kb{5 . o;sfnflu laut % aif{df lglZrt zLif{ssf] cfDbfgLdf
ePsf] 36a9 / To;sf sf/0fx¿nfO{ ;d]t Wofg lbO{ cfufdL aif{sf
nflu /fhZjsf] k|If]k0f ug'{ kb{5 .
ljut jif{sf] pTkfbg /fh:j ;+sngsf] lzif{s M
l;=g+= cf=j= /fh:jsf] /sd
ljutsf] t'ngfdf
36L÷a9L k|ltzt km/s cfpgfsf] sf/0f
cg'dfg jf:tljs cg'dfg jf:tljs
!
@
#
$
%
-v_ Go"gtd / clwstd b/sf] xbM xfn sfg"gn] tf]s]sf] clwstd jf
Go"gtd s'g b/df /fh:j ;+sng ul/Psf] 5 < b/ a9fpg ;lsg]
;+efjgf 5 ls < b/ a9fpFbf s] slt /fh:j a9\g ;S5 < cflbsf]
ljZn]if0f u/L /fh:j k|If]k0f ug'{k5{ .
;|f]tsf] gfd ut cf=j=sf]
kl/df0f
clwstd
b/
hDdf
/sd
Go"gtd
b/
hDdf
/sd
xfnsf]
b/
hDdf
/sd
-u_ cfwf/df ePsf] kl/jt{g -36a9_ M k|To]s /fh:j ;|f]tsf cfwf/x¿df
ePsf] kl/jt{gnfO{ ;d]t cfwf/ dfgL /fh:jsf] k|a[lQ laZn]if0f ug'{ kb{5
/fh:j
c;"nLdf
cfPsf
ptf/
r9fjsf]
cWoog
P]g lgoddf
ePsf]
Joj:yf
s/sf]
cfwf/df
ePsf]
36\a9\
ahf/df
cfpg ;Sg]
kl/jt{g
cGt/
;DaGw
cfpg ;Sg]
hf]lvd
cjlwsf]
ls6fgL
k|fyldsL–
s/0fsf
cfwf/x¿
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 12
. h:t} ;jf/L s/df lhlj;n] lgdf{0f u/]sf jf lhla;nfO{ x:tfGt/0f
ul/Psf ;8sx¿sf] ;+Vof yk ePsf] 5 ls < k'/fgf ;8sx¿df ;jf/L
s/ nufpg ;lsg] ;+efjgf 5 ls < gofF cfwf/x¿sf] ;DefJotf s]
s:tf] /x]sf] 5, cflb h:tf ljifox¿df Wofg lbP/ ljZn]if0f ug'{kb{5 .
-3_ ahf/df cfpg] kl/jt{g M s/sf] bfo/f leq /x]sf :yfgLo pTkfbgsf]
ahf/df vkt x'g ;Sg] ;DefjgfnfO{ klg ljZn]if0f u/L /fh:jsf] k|a[lQ
x]g'{ kb{5 . h:t} s[lif pkh, vlgh tyf k|fs[lts ;|f]t cflb . pbfx/0fsf
nflu s'g} lhNnfdf ;8s lgdf{0f ;DaGwL 7"nf] kl/of]hgf ;+rfng ePsf]
5 eg] ;f] cjlwe/ pQm lhNnfdf lu6\6L, 9'Ëf afn'jfsf] vkt a9L x'g
;Qm5 . ahf/ vkt x]g{sf nflu j:t'sf] k|j[lQ cg';f/ :jb]zsf] ahf/ -
lhNnf leq / l5d]sL lhNnfx¿sf]] ahf/_ ljb]zsf] ahf/, :yfgLo cj:yf
cflbnfO{ ;d]t Wofg lbg'kb{5 .
-8=_ cGt/ lgsfo cGt/ ;DaGw M lh=lj=;=x¿sf] /fh:j ;+sng ug]{ sfo{nfO{
l5d]sL lhNnf / ltgLx¿sf] ef}uf]lns cjl:yltn] ;d]t k|efj kb{5 .
Pp6} ;|f]tdf l5d]sL lhNnfx¿ jLr s/sf] b/df cGt/ b]lvof] eg] sd
b/ ePsf] lhNnfsf] ;|f]tdf dfq rfk a9L x'g] tyf pRr b/ ePsf
lhNnfsf] /fh:j c;"nLdf sdL cfpg] ;Defjgf x'G5 . To;}n] /fh:j
k|If]k0fdf cGt/ lgsfo ;DaGw klg dxTjk"0f{ 5 h:tf] s[lif, l;+rfO{,
;8s, jg, vlgh ;DaGwL lhNnf l:yt sfof{nox¿ lhNnf k|zf;g
sfof{no, k|x/L sfof{no, cbfntx¿, dfnkf]t sfof{no, cfGtl/s /fh:j
sfof{no, eG;f/ sfof{no, lgdf{0f Joj;flos ;+3, gful/s ;dfh,
kqsf/ cflb;Fusf] ;'dw'/ ;DaGwn] /fh:j c;"nLdf ;sf/fTds k|efj
kfb{5 . o:t} ef}uf]lns cjl:ylt / ahf/ kIfnfO{ ljrf/ u/L
lh=lj=;=x¿n] ;+o'Qm ?kdf /fh:j k|If]k0f u/L ;|f]t kl/rfng ug{
;Qm5g\ .
-r_ hf]lvd kIf M k|j[lQ ljZn]if0f ubf{ ;+efljt hf]lvd kIfnfO{ klg Wofgdf
/fVg' kb{5 . o; cGt/ut /fh:j kl/rfngsf] :f|f]tn] jftfj/0fdf kfg]{
c;/, k|:tfljt s/ hgtfn] :jLsf/ ug{;Sg] jf g;Sg], s'g} gofF ;|f]tdf
s/ nufpFbf To;sf] pTkfbgdf gsf/fTds k|efj kfg]{ jf ;f] ljifo
/fli6«o gLlt ljk/Lt x'g] gx'g] h:tf ljifonfO{ ;d]t Wofgdf /fVg' kb{5 .
-5_ /fh:jsf] cfjlws k|If]k0f (Revenues Periodic Forecasting) M /fh:jsf]
cfjlws k|If]k0f eGgfn] Ps cfly{s aif{ eGbf a9L cjlwsf] /fh:jsf]
cg'dfg ug]{ sfo{ a'em\g' kb{5 . o;n] lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;|f]tsf]
;'lglZrttf ub{5 / o;af6 of]hgf 5gf}6 / th'{df ug{ ;lhnf] x'G5 .
o;/L cfjlws k|If]k0f ubf{ cjlw tf]sL a9Ldf tLg aif{ ;Ddsf nflu
/.hZj k|If]k0f ug{ ;lsG5 . t/ o;/L ul/Psf] k|If]k0fnfO{ k|To]s jif{
k'g/fjnf]sg ug'{ clgjfo{ x'G5 . cfjlws /fh:j k|If]k0fsf] cfwf/
/fh:jsf] k|j[lQ ljZn]if0fnfO{ lng' kb{5 . o;sf cltl/Qm xfn pkof]udf
cfpg g;s]sf ;+efljt /fh:jsf ;|f]t, cfjlws of]hgfn] klxrfg u/]sf
;|f]t / ;+efJo >f]tx¿sf] k|aw{g ;DaGwL lhNnf ljsf; ;ldltsf] of]hgf
;d]tsf cfwf/df /fh:jsf] cfjlws k|If]k0f ug'{ kb{5 . lhNnf ljsf;
;ldltn] sfof{Gjogsf qmddf cg'udg tyf d"Nof+sg ug]{ / o;/L
cg'udg tyf d"Nof+sgaf6 cfPsf] k[i7kf]if0f (Feedback) sf] cfwf/df
x/]s jif{ kl/dfh{g u/L lg/Gt/ -rqmLo_ ?kdf tLg jif]{ k|If]k0f sfo{
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 13
of]hgf tof/ ug'{ kb{5 .
\-h_ k|fyldstf lgwf{/0fsf nflu cfwf/x¿ M tYof+s ;+sng kmf/fdnfO{
tflnsLs/0f (Tabulation) ul/;s]kl5 To;sf] k/LIf0f / k|j[lQ ljZn]if0f
ug'{ kb{5 . o:tf] ljZn]if0f ul/;s]kl5 ;f]sf] cfwf/df pko'Qm ;|f]t 5gf}6
u/L ljz]if Wofg lbgsf nflu lgDg cfwf/df k|fyldsLs/0f ug{ ;lsG5 .
/fh:j cfDbfgL a9L x'g] .
bLuf] ?kdf /fh:j pknAw x'g] .
/fh:j ;+sngsf nflu k|zf;lgs vr{ sd nfUg] .
pko'Qm÷;+sng ug{ ;lsg] lsl;dsf] /fh:jsf] ;|f]t .
l5d]sL :yfgLo lgsfon] nufPsf s/x¿ .
To;n] kfg{ ;Sg] ;fdflhs cfly{s tyf jftfj/0fLo k|efj d"Nof+sg .
hgtfn] :jLsf/ ug{ ;Sg] vfnsf] .
Joj;foLx¿ cfkm} pT;flxt eO{ ug{ rfxg] If]q jf ljifox¿ .
oL ljleGg cfwf/x¿ / To;nfO{ k|efj kfg]{ tTjx¿nfO{ Wofg lbO{
lglZrt cjlwsf nflu /fh:jsf] k|If]k0f ul/G5 .
-s/sf b/df cfpg ;Sg] tGsfpkg / s/sf ;|f]tdf cfpg ;Sg] nrstf
ljZn]if0fsf nflu ;"q cg';"rL # x]g'{xf]nf_
^_ 5nkmn, k/fdz{, ;xdlt / l;kmfl/; -s_ ;/f]sf/jfnf M o;/L k|fKt ljj/0fnfO{ ;/f]sf/jfnfx¿ jLr ;xdlt
sfod u/L /fh:j ;+sng k4ltsf af/]df 5nkmn x'g' kb{5 . k|If]k0f
ul/Psf /fh:jsf ;|f]t / b/sf ljifodf ;/f]sf/jfnfx¿;Fu ;xdlt
sfod u/L lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{non] lhNnf :t/Lo /fh:j
k/fdz{ ;ldltdf k]z ug'{ kb{5 . -v_ /fh:j k/fdz{ ;ldlt M /fh:j k/fdz{ ;ldltn] :yfgLo lgsfo -cfly{s
k|zf;g_ lgodfjnLdf pNn]v eP cg';f/ /fh:j ;|f]tsf cfwf/,
/fh:jsf b/ / ;du| k|:tfljt k|If]k0f pk/ 5nkmn / ;xdlt sfod
u/L c;"nL sfo{tflnsf ;d]t tof/ u/L lhNnf ljsf; ;ldltdf k]z
ug'{kb{5 .
-u_ lhNnf ljsf; ;ldltdf 5nkmn M lhNnf ljsf; ;ldltn] /fh:j k/fdz{
ljleGg
:t/df
5nkmn
l;kmfl/;
jif{ !
jif{ @
jif{ #
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 14
;ldltaf6 k|fKt k/fdz{ / ;|f]tsf] ljleGg cfofdx¿ h:tf] cfufdL
cfly{s jif{x¿sf] nflu k|To]s ;|f]tsf] pknAwtf, ;Defljt kl/rfng, ;f]
;|f]t kl/rfngsf] Joj:yfkg tyf nfut / ut ljut jif{sf] k|a[lQ
;d]tsf] cfwf/df lj:t[t 5nkmn u/L k|lt OsfO{ b/ ;d]t ePsf]
cfGtl/s cfosf] k|If]k0f u/L k|To]s ;|f]tsf] /fh:j c;"nL sfof{Gjog sfo{
of]hgf / ;+sng ug]{ tl/sf ;d]t lgwf{/0f ug'{ kb{5 . /fh:j ;+sng
7]s\sf k§f tyf sfof{no :jo+af6 u/fpg ;lsG5 . olb /fh:j 7]Ssf
k|s[ofaf6 ;+sng ug]{ eP /fh:j ;+sng ug]{ :yfgx¿, k|If]lkt s"n
c+sdf cg'dflgt k|zf;lgs vr{, 7]s]bf/sf] d'gfkmfsf] c+z, lgodfg';f/
nfUg] s/, ljut / rfn' jif{df ;+slnt /fh:j Pj+ lhNnfsf] :yfgLo
;fdflhs / cfly{s kl/j]zsf cfwf/df lglZrt k|ltzt eGbf a9L g36\g]
u/L af]nkqsf nflu Go"gtd 7]s cÍ / 7]s]bf/af6 /fh:j c;'nL
sfo{tflnsf ;d]t tof/ ug'{ kg]{5 . o;/L tof/ ePsf] /fh:j c;"nL
sfof{Gjog sfo{ of]hgfnfO{ lhNnf ljsf; ;ldltn] clGtd :jLs[ltsf
nflu lhNnf kl/ifb\df k]z ug'{ kb{5 .
&_ lhNnf kl/ifb\af6 ;|f]t, b/ / sfo{ of]hgf :jLs[lt
lhNnf:t/Lo /fh:j k/fdz{ ;ldltsf] ;xof]udf tof/ ul/Psf] /fhZj
;+sngsf pko'Qm ljlwsf cfwf/x¿ lhNnf ljsf; ;ldltdf 5nkmn u/L
lhNnf kl/ifb\\df s/, b:t'/, z'Ns, dxz'n tyf cGo cfDbfgL ug{ ;Sg] If]q /
To;af6 cfDbfgL x'g;Sg] /sdsf] cg'dfg k]z ug'{ kb{5 . lhNnf kl/ifb\\n]
o;/L /fh:jsf ;|f]t / b/x¿ :jLs[lt ubf{ lhNnf ljsf; ;ldltaf6 k|:t't
ul/Psf] /fh:j c;"nL sfo{fGjog sfo{ of]hgfdf ;d]t lj:t[t 5nkmn u/L
cfjZostf cg';f/ kl/dfh{g u/L :jLs[t ug'{ kb{5 . lhNnf kl/ifb\\af6 kfl/t
;|f]tx¿df tf]lsPsf] b/df s/, b:t'/ cflb nufpg sfg'gL dfGotf k|fKt ub{5 .
:jLs[lt
*_ k|rf/–k|;f/ lhNnf kl/ifb\\af6 kfl/t lg0f{o sfof{Gjogdf k|efjsf/Ltfsf nflu
;j{;fwf/0f hgtfnfO{ hfgsf/L u/fO{G5 . kl/ifb\af6 kfl/t /fh:j c;"nL
sfof{Gjog sfo{of]hgf / :jLs[t /fh:jsf ;|f]tut b/x¿nfO{ ;fj{hlgstfsf]
nflu ljleGg dfWodx¿sf] k|of]u ug{ ;lsG5 . h:t} M k'l:tsfsf] ?kdf jf
kqklqsfdf k|sfzg, ;"rgf kf6L tyf ;fj{hlgs :yndf 6fF; ug]{ cflb .
;fj{hlgs
(_ sfof{Gjog lhNnf ljsf; ;ldltn] k|:tfj u/]sf s/sf ;|f]t tyf b/df :jLs[lt
k|fKt ePkl5 :yfgLo lgsfo -cfly{s k|zf;g_ lgodfjnL @)%^ df pNn]lvt
sfo{ljlwsf ;fy} lhNnf kl/ifb\af6 :jLs[t sfo{of]hgf jdf]lhd sfof{Gjog
ug'{kb{5 .
k|If]lkt
/fhZj
sfof{Gjog
!)_ cg'udg /fhZj ;+sng ;DaGwL sfo{of]hgfsf] sfof{Gjogsf] ljifonfO{ lhNNff
ljsf; ;ldlt / /fhZj k|If]k0f sfo{ 6f]nLn] lg/Gt/ cg'udg u/L b]lvPsf
jfwf Jojwfgx?nfO{ lg/fs/0f ug{'kb{5 . rfn' jif{sf] cg'udgdf b]lvPsf jfwf
Jojwfgsf ljleGg kIfx?nfO{ dWogh/ u/]/ cfufdL jif{x?df ;f]xL k|s[ltsf
;d:ofx? cfpg glbg] tkm{ Wofg lbg'kb{5 .
k|If]lkt
/fhZjsf]
cg'udg
!!_ ;dLIff / d"Nof+sg o; k|sf/ lhNnf kl/ifb\\af6 cg'dfg u/] adf]lhd s/, b:t'/ c;'n pk/
eP gePsf] tyf s'g} afwf Jojwfg cfPdf To;sf] ;dfwfgsf nflu rf}dfl;s
;dLIff
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 15
?kdf ;dLIff ug'{ kb{5 . o;/L cg'udg tyf d"Nof+sgaf6 cfPsf] k[i7kf]if0f
(Feedback) sf] cfwf/df x/]s jif{ kl/dfh{g u/L lg/Gt/ -rqmLo_ ?kdf tLg
jif]{ k|If]k0f sfo{ of]hgf tof/ ug'{ kb{5 .
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 16
@= /fh:j k|If]k0f / ljleGg lgsfo jLrsf] cGt/;DaGw M
-s_ df}h'bf cGt/;DaGwsf ljifox¿ -v_ ck]lIft cGt/;DaGwsf ljifox¿
-u_ ;+o'Qm ?kdf /fh:j k|If]k0f / kl/rfng ug{ ;lsg] -3_ cGt/ ;DaGwsf] dxTj -ª_ /fh:j k/fdz{ ;ldltdf l;kmfl/; ug]{
:yfgLo :jfoQ zf;g P]g cg';f/ lhNnf ljsf; ;ldlt, gu/kflnsf / ufpF ljsf;
;ldltx¿ :yfgLo lgsfosf] ?kdf /x]sf 5g\ . P]gn] oL tLgj6} lgsfonfO{ :jfoQ lgsfosf]
?kdf :yflkt u/]sf] 5 / 5'6\6f 5'6\6} lsl;dn] sfd, st{Jo / clwsf/sf] Joj:yf klg u/]sf]
5 . oyfy{df lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfˆgf] cnUu} If]q x'Fb}g . ;du|tfdf lhNnf leqsf
uf=lj=;= / gu/kflnsfsf] If]q g} lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfo{ If]q xf] . o;sf cltl/Qm sfo{
If]qsf b[li6sf]0fn] lhNnf l:yt cGo ljifout zfvf÷sfof{nox¿sf] sfo{ If]q klg ltg}
uf=lj=;= / gkf x'g\ . ;a} lgsfoaf6 tf]lsPsf sfo{ lhDd]jf/Lx¿ ;dfg If]qdf sfof{Gjog
x'G5g\ . o; ;Gbe{n] klg :yfgLo txdf :yfgLo lgsfo / cGo ljifout lgsfox¿ ;d]t
cfk;L ;xof]u / ;dGjosf nflu cGt/ ;DalGwt /x]sf x'G5g\ .
ljleGg txsf :yfgLo lgsfo / ljifout lgsfox¿ ;d]tsf jLrsf] cGt/ ;DaGwsf
af/] :yfgLo :jfoQ zf;g P]g / lgodfjnLdf ul/Psf sltko Joj:yfx¿af6 :ki6 x'g ;S5 .
o;sf cltl/Qm lhNnf ljsf; ;ldltsf] /fh:j k|If]k0fsf ;DaGwdf ljleGg txsf :yfgLo
lgsfo / ljifout zfvf÷sfof{nox¿sf] yk e"ldsf / cGt/;DaGwn] ;d]t c? dxTjk"0f{
e"ldsf v]Ng] ub{5 . /fhZj k|If]k0f ug]{ sfo{df ck|ToIf ?kdf ;DalGwt /x]/ klg dxTjk"0f{ of]ubfg lbg]
cGo lgsfox? klg lhNnfdf /x]sf x'G5g\ . pbfx/0fsf nflu cbfnt, lhNnf k|zf;g sfof{no,
lhNnf k|x/L sfof{no cflbsf] ;sf/fTds ;xof]uaf6 lhNnf ljsf; ;ldltn] k|If]k0f ug]{
/fhZj c;"nLdf 7f]; of]ubfg k|fKt x'G5 . kmn:j?k lhNnf ljsf; ;ldltn] hgtfnfO{ k|bfg
ug]{ ;]jf ;'ljwfdf j[l4 x'g hfG5 .
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 17
df}h'bf cGt/;DaGwsf ljifox¿ lhNnf ljsf; ;ldlt / lhNnf kl/ifb\sf] u7g cfwf/ ufpF / gu/ kl/ifb\
x'g] -P]gsf] bkmf !&^_
lhNnf kl/ifb\åf/f ul7t ;ldltdf ufpF / gu/ kl/ifb\sf] k|ltlglwTj x'g]
-bkmf !&@_
lhNnf ljsf; of]hgfsf] cfwf/ ufpF / gu/ kl/ifb\af6 k|fKt of]hgf -
bkmf !(%_
lhNnf ljsf; of]hgf th'{df ubf{ lh=lj=;=n] ljifout lgsfox¿, ljQLo
;+:yf, pBf]u jfl0fHo ;+3, u};;, gu/kflnsf k|d'v tyf uf=lj=;=
dxf;+3 ;d]tsf] k|ltlglwTjdf of]hgf th'{df uf]li7 ug'{ kg]{ -lgod !((_
ljifout of]hgf th'{df ;ldlt, PsLs[t of]hgf th'{df ;ldltsf] Joj:yf -
lgod !((_
lhNnf ljsf; of]hgfsf] nufgLsf] ;|f]t ;+o'Qm ?kdf lh=lj=;=sf] cfˆg}
;|f]t ;fwg, ;/sf/L cg'bfg, ljifout dGqfnoaf6 k|fKt, cGo ;+3
;+:yfx¿af6 k|fKt x'g] nufgLsf] Joj:yf -P]g bkmf !(^_
:yfgLo lgsfox¿ jLr /fh:j afF8kmfF8sf] Joj:yf -bkmf @!%,@!*,@@!_
lhNnf clen]v tyf ;"rgf s]Gb|df ;j} :yfgLo lgsfosf] ;"rgfsf]
Joj:yf -bkmf @!@_
uf=lj=;=sf] cfGtl/s n]vfk/LIf0f lh=lj=;=sf] n]vfk/LIf0f zfvfaf6 x'g]
Joj:yf -bkmf ^(_
;j} :yfgLo lgsfox¿sf] ljQLo kIfsf] ;d;fdlos ;'wf/sf nflu
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] Joj:yf -bkmf @#&_
k|fylds lzIff, s[lif, kz' :jf:Yo cflb ljifout lgsfox¿sf] sfo{qmd
tyf ah]6 lhNnf kl/ifb\\af6 :jLs[t u/L lhNnf ljsf; sf]if dfkm{t
lgsf;f k|fKt x'g] u/]sf] .
P]gdf pNn]lvt
cGt/
;DaGwx¿
-v_ ck]lIft cGt/;DaGwsf ljifox¿ /fh:jsf] k|If]k0f ubf{ lhNnf l:yt ljleGg lgsfox¿af6 ;|f]t
;DaGwL ;"rgf / tYofÍx¿sf] cfjZostf /xG5 . lhNnfdf sfod /x]sf]
;8s, l;+rfO{, ljB't, vfg]kfgL nufotsf k"jf{wf/, lhNnfsf] k|fs[lts ;|f]t,
lhNnfdf pTkfbg eO{ lgsf;L x'g] pTkfbgx¿, ko{6sLo :yn / ;+efljt
k"jf{wf/, cflb ljifosf] cWofjlws ljj/0f lhNnf ljsf; ;ldltn] k|fKt ug{
;Sbfdfq /fh:j k|If]k0f oyfy{sf] glhs x'g ;Sb5 . o;sf nflu lgDg
kIfx¿nfO{ Wofg lbg' cfjZos 5 /fh:jsf ;|f]tx¿ ;DaGwL ljifo h:tf] –
k"jf{wf/, k|fs[lts ;|f]t, kz' rf}kfof, vfBfGg tyf lhNnfsf] cGo
pTkfbg, lgsf;Lsf] cj:yf, lhNnf leqsf] hUuf / ltgsf] lsl;d, jg,
vfgL, ko{6g cflbsf] oyfy{ tYofÍ ;DalGwt lgsfo;Fu /x]sf] x'G5 .
/fh:jsf ;|f]tx¿ ;DaGwL ;DalGwt lgsfodf /x]sf] ;"rgf / tYofÍ
lhNnf ljsf; ;ldltn] lgoldt ?kdf k|fKt ug{ ;Sg] Joj:yf x'g' kb{5 .
lhNnf ljsf; ;ldltaf6 ;"rgf / tYofÍx¿ lgoldt ?kdf
cWofjlws ul/g' kb{5 .
lhNnf ljsf; ;ldltsf] /fh:j k|If]k0f ;DaGwL uf]li7 / 5nkmndf
;/f]sf/jfnfx¿sf] ;ls|o ;xeflutf ck]lIft /x]sf] x'G5 .
lhNnf ljsf; ;ldlt / ;/f]sf/jfnfx¿ jLr ;xof]u tyf ;dGjosf]
cfjZos cGt/
;DaGw
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 18
jftfj/0f x'g' kb{5 . -u_ ;+o'Qm ?kdf /fh:j k|If]k0f / kl/rfng ug{ ;lsg]
:yfgLo lgsfosf] If]q leq ljleGg gfsfx¿ x'g ;Sg] / ToxfFaf6
lgsf;L k}7f/L x'g] ;|f]tx¿df 5'6\6f 5'6\6} s/ nufpg sl7g x'g hfg] x'Fbf
ef}uf]lns cjl:ylt / /fh:j ;|f]tsf] k|s[ltsf cfwf/df b'O{ jf ;f] eGbf a9L
lhNNff ljsf; ;ldltx¿n] jf lh=lj=;= / uf=lj=;=÷gu/kflnsfx¿n] ;+o'Qm
?kdf /fh:j k|If]k0f u/L kl/rfng ug{ ;Sg]5g\ . o;/L ;+o'Qm ?kdf /fh:j
kl/rfng ubf{ klg o;} cg'?ksf] sfo{ ljlw cjnDjg ug{ ;lsG5 .
pbfx/0fsf nflu sf7df08f} pkTosfsf tLg} lhNnfx¿n] pkTosf leq ljqmL
x'g] / lgsf;L x'g] lu6L 9'Ëf jfn'jfsf] ;+o'Qm ?kdf /fh:j k|If]k0f / c;"n
ubf{ k|efjsf/L ePsf] 5 . o;/L :yfgLo lgsfox?n] ;+o'Qm ?kdf /fhZj
kl/rfng ubf{ k|fKt /sd afF8kmfF8 ug]{ ljifodf tL lgsfox? jLr ;xdlt
sfod eP cg';f/ ug'{kb{5 .
:yfgLo
lgsfox¿ jLr
cfk;L cGt/
;DaGw
-3_ cGt/ ;DaGwsf] dxTj o;/L lhNnf ljsf; ;ldltsf] /fh:j k|If]k0fsf ;Gbe{df ljleGg ljifout
lgsfo tyf cGo ;/f]sf/jfnfx¿sf] cxd e"ldsf x'g] b]lvG5 . oL
;/f]sf/jfnfx¿ jLr cGt/;DaGw sfod gePdf lhNnfsf] /fh:jsf
;|f]tx¿sf] klxrfg / To;df :yfloTj cfpg ;Sb}g . h;n] ubf{ log}
;/f]sf/jfnfx¿nfO{ g} k|ToIf ck|ToIf ?kdf c;/ kg{ hfg] x'G5 . h:t}M–
/fh:jsf ;|f]t klxrfgdf ;d:of,
/fh:jsf ;|f]tdf :yfloTj gcfpg] ;Defjgf,
s/bftfx¿nfO{ dsf{ kg{ ;Sg],
;|f]tsf] rf]/L tyf u}/sfg"gL pkof]u x'g] vt/f ,
ljifout lgsfox¿nfO{ lh=lj=;=af6 yk cg'bfg jf sfo{qmd k|fKt x'g]
;Defjgf sd,
lhNnf ljsf; ;ldltsf] ljsf; lgdf{0f sfo{ k|efljt x'g] .
cGt/
;DaGwsf]
e"ldsf
-ª_ /fh:j k/fdz{ ;ldltdf l;kmfl/; ug]{ :yfgLo lgsfo -cfly{s k|zf;g_ lgodfjnL, klxnf] ;+zf]wg @)^!
df lhNnf ljsf; ;ldltn] p7fpg] s/, ;]jf z'Ns, b:t'/ cflbsf] b/
l;kmfl/; ug{ / s/ k|zf;gdf b]lvPsf lhNnf :t/Lo ljjfbx¿sf] ;dfwfg
ug{sf nflu ;'emfj lbg lhNnf ljsf; ;ldltsf ;efkltsf ;+of]hsTjdf
Ps /fh:j k/fdz{ ;ldlt /xg] Joj:yf k|:tfljt ul/Psf] 5 .
/fh:j k|If]k0f ul/;s]kl5 /fh:j k/fdz{ ;ldltdf k7fpg' kg]{5 .
/fh:j k/fdz{ ;ldltn] k|If]lkt /fh:jsf ljljw kIfx¿df cWoog u/L
:jLs[ltsf nflu lhNNff ljsf; ;ldlt dfkm{t lhNnf kl/ifb\\df k]z ug]{5 .
/fh:jsf b/
l;kmfl/;
s/ ;DaGwL
ljjfb
;dfwfgsf
nflu ;'emfj
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 19
efu 2 M cled'lvs/)fsf
ljifo j:t'x?
;/f]sf/jfnfx?nfO{ /fhZj k|If]k0fsf ;DaGwdf cled'vLs/0f ubf{ o;
efudf plNnlvt ljs]Gb|Ls/0f / laQLo ljs]Gb|Ls/0fsf] ;}4flGts kIf, P]g
sfg"gsf] Joj:yf, lhNnf ljsf; sf]ifsf] Joj:yf, /fhZj k|If]k0fsf ;a}
r/0fx?, ;/f]sf/jfnfx?;Fusf] cGt/;DaGw / ;"rgf ;+sngsf ;a}
kmf/fdx?sf af/]df :ki6 hfgsf/L u/fpg' kb{5 .
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 21
!= ljs]Gb|Ls/0f / k|d'v cjwf/0ffx?M
-s_ ljs]Gb|Ls/0fsf If]qdf k|of]u x'g] k|d'v zAbfjnLx?
-v_ ljs]Gb|Ls/0fsf k|sf/x? -u_ ljs]Gb|Ls/0fsf] lhn]jL
-s_ ljs]Gb|Ls/0fsf If]qdf k|of]u x'g] k|d'v zAbfjnLx? (Terminology)
s]Gb|Ls/0f (Centralization): ljQLo clwsf/, lg0f{o ug]{ clwsf/, k|zf;lgs Pj+ Joj:yfksLo clwsf/
;/sf/sf] s]Gb|Lo txdf l;ldt /xg] cj:yf g} s]Gb|Ls/0fsf] cj:yf xf] . o;df
txut lgsfox?nfO{ sfo{sf] lhDd]jf/L lbOPsf] x'G5 / dflyNnf] lgsfo k|lt
pQ/bfoL x'g'kg]{ x'G5 t/ lhDd]jf/L axg ug{sf] nflu cfjZos kg]{ lg0f{o ;DaGwL
clwsf/sf] k|Tofof]hg ul/Psf] x'Fb}g . s]Gb|Lo ;/sf/n] g} ;Dk"0f{ lg0f{osf] clwsf/
u|x0f u/L s]Gb|af6 lgb]{lzt Pj+ lgolGqt sfo{ k|0ffnL ;+rfng x'G5 . h;n] ubf{
ljleGg txut lgsfox?sf] pQ/bfloTjsf] k|fyldstf hgtf k|lt eGbf dflyNnf]
lgsfo k|lt x'G5 .
s]Gb|af6
k"0f{ ?kdf
lgb]{lzt Pj+
lgolGqt
sfo{ k|0ffnL
sfo{af]em :yfgfGt/0f (Deconcentration): sfo{jf]em :yfgfGt/0f To:tf] cj:yf xf], h;df s]Gb| ;/sf/sf] sfo{af]em
sd ug{sf nflu ljQLo clwsf/, lg0f{o ug]{ clwsf/ / Joj:yfkgsf] lhDd]jf/L
s]Gb|Lo ;/sf/sf] ljleGg txut sfof{nonfO{ :yfgfGt/0f ul/Psf] x'G5 . o;n]
tNnf] txsf sfof{nox?nfO{ lg0f{o ug]{ clwsf/ k"0f{?kdf lbPsf] x'Fb}g . :yfgLo
:t/sf lgsfon] s]Gb| ;/sf/sf] k|ToIf k|zf;lgs lgoGq0f / lgb]{zgdf lhDd]jf/L
axg ug'{kg]{ x'G5 .
s]Gb|sf]
k|ToIf
k|zf;lgs
lgoGq0f /
lgb]{zgdf
;~rflnt
clwsf/ k|Tofof]hg (Delegation): clwsf/ k|Tofof]hg To:tf] cj:yf xf] hxfF :yfgLo txdf s]Gb|Lo
;/sf/åf/f tf]lsPsf] gLlt lgdf{0f ug{ / ;fj{hlgs k|zf;lgs sfo{x? ug{sf nflu
k|ToIf jf ck|ToIf ?kdf s]Gb| lgolGqt ;+3 ;+:yfx?nfO{ clwsf/sf] k|Tofof]hg
u/]sf] x'G5 . o;df s]Gb|n] cw{ :jfoQ ;+:yf÷;+:yfgx?nfO{ :yfgLo :t/df
pBf]uwGbf :yfkgf / ;+rfng, oftfoft, ;fj{hlgs ;]jf, a:tL ljsf;, cfly{s
ljsf; cflb ;DaGwL clwsf/ k|Tofof]hg u/]sf] x'G5 .
s]Gb|sf]
ck|ToIf
?kdf
lgoGq0f x'g]
k|0ffnL
clwsf/ lgIf]k0f (Devolution): :yfgLo lgjf{lrt lgsfonfO{ lg0f{o k|lqmof, ljQLo ;|f]t Joj:yfkg Pj+
sfof{Gjogdf clwsf/sf] x:tfGt/0f ug'{ g} lgIf]k0f xf] . lgIf]k0f k|lqmofn] :yfgLo
lgsfosf] :yfgLo:t/;Dd :jfoQ ;+:yfsf] ljsf; ug{ ;xof]u ub{5 . o;n] :yfgLo
lgsfonfO{ cfˆgf] k|ltlglw 5gf}6 ug{, Ifdtfsf] ljsf; ug{ / P]g, lgod cg';f/
cfo ;|f]t kl/rfng Pj+ lgoGq0f ug{ :jfoQtf k|bfg ub{5 . lgIf]k0fsf] cj:yfdf
:yfgLo lgsfox? hgtfk|lt k|ToIf pQ/bfoL x'G5g\ .
:jtGq ?kdf
P]g lgod
cGtu{t
kl/rfng /
lgoGq0fsf]
lhDd]jf/L
k|bfg
ahf/ ljs]Gb|Ls/0f (Market Decentralization)
ahf/ ljs]Gb|Ls/0fn] ;/sf/af6 hgtfnfO{ ;]jf k|bfg ug{ k"/f ug'{kg]{
sfo{ lhDd]jf/LnfO{ ahf/df k|lt:kwf{Tds ?kdf 5f]8Llbg] / ;/sf/n] ;xhstf{
;/sf/n]
ug'{kg ]{ sfo{
ahf/nfO{
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 22
tyf lgofdssf] sfo{ ug]{ ub{5 . o;df ahf/ ;+oGq k|lt:kwf{sf] cfwf/df
;+rfng x'G5 . ;/sf/n] ahf/nfO{ pko'Qm jftfj/0f tof/ ug]{ sfo{ ub{5 .
lbg]
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 23
-v_ ljs]Gb|Ls/0fsf k|sf/x?
ljs]Gb|Ls/0f (Decentralization):
dflyNnf] tx cyf{t s]Gb|Lo ;/sf/df /x]sf :yfgLo :t/sf sfd, st{Jo /
clwsf/x? sfg'g adf]lhd tNnf] txdf x:tfGt/0f ug'{ g} ljs]Gb|Ls/0f xf] . csf]{
zAbdf :yfgLo :t/df hghLjgnfO{ c;/ kfg{] vfnsf ;Dk"0f{ lhDd]jf/Lx?
:yfgLo lgsfonfO{ k|bfg u/L ltgnfO{ ;an, ;Ifd / lqmofzLn agfpg' g}
ljs]Gb|Ls/0fsf] d"n nIo xf] .
cyf{t ljs]Gb|Ls/0fn] ;/sf/sf] dflyNnf] txaf6 tNnf] txdf
Joj:yfksLo, ljQLo, Goflos tyf k|zf;sLo clVtof/L x:tfGt/0f k|lqmofnfO{
a'emfpF5 . ljs]Gb|Ls/0fnfO{ k|d'v ?kdf tLg lsl;ddf juL{s/0f ul/Psf] 5 M
!_ /fhg}lts ljs]Gb|Ls/0f
@_ ljQLo ljs]Gb|Ls/0f
#_ k|zf;lgs ljs]Gb|Ls/0f
sfg'g
adf]lhd
cfjZos
clwsf/x?
:yfgLo
:t/df
x:tfGt/0f
!_ /fhg}lts ljs]Gb|Ls/0f (Political Decentralization)
/fhg}lts ljs]Gb|Ls/0fn] gful/s ;dfh tyf lgjf{lrt hgk|ltlglwx?nfO{
;fj{hlgs lg0f{o k|lqmofdf clwsflws clwsf/ k|bfg ug]{ p2]Zo /fv]sf] x'G5 .
o;n] of]hgf th'{df, sfof{Gjog, gLlt lg0f{o cflbdf j[xt hg;xeflutfdf
hf]8 lbOG5 . o;df :yfgLo hgk|ltlglwx?n] :yfgLo :t/sf] hgtfsf]
cfjZostf / rfxgf /fd|f];Fu a'em\g ;S5g\ eGg] ljZjf; ul/G5 .
clwsf/
k|bfg
@_ ljQLo ljs]Gb|Ls/0f (Fiscal Decentralization)
ljQLo lhDd]jf/L ljs]Gb|Ls/0fsf] d'Vo tTj xf] . ljQLo ljs]Gb|Ls/0f
:yfgLo lgsfonfO{ :ki6 sfo{ lhDd]jf/L, ;f] lhDd]jf/L k"/f ug{ kof{Kt ljQLo
;|f]tsf] Joj:yf, cfGtl/s /fhZj jf cg'bfgsf] dfWodaf6 ljQLo lg0f{o ug]{
clwsf/ / Joj:yfkgsf] sfo{ lhDd]jf/L k|bfg ug]{ cjwf/0ff xf] .
ljQLo
lg0f{o /
Joj:yfkg
#_ k|zf;lgs ljs]Gb|Ls/0f (Administrative Decentralization)
k|zf;lgs ljs]Gb|Ls/0fn] ;/sf/sf ljleGg lgsfox?af6 ;fj{hlgs ;]jf
pknAw u/fpg k|of]u ePsf] clwsf/ / lhDd]jf/Lx? :yfgLo txdf k|jfx ug]{
lqmofsnfknfO{ bzf{pFb5 . of] s]Gb|Lo ;/sf/af6 ljleGg sfo{ut lgsfox?df
of]hgf, ljQ Pjd\ Joj:yfkg ;DaGwL lhDd]jf/Lsf] x:tfGt/0f xf] .
ljz]if u/]/ k|zf;lgs ljs]Gb|Ls/0f :yfgLo txsf lgsfox?nfO{ /fhg}lts
/ ljQLo ljs]Gb|Ls/0faf6 k|fKt clwsf/ / lhDd]jf/L k"/f ug{ Ifdtfjfg
agfpg] ljifo;Fu ;DalGwt 5 .
of]hgf,
ljQLo /
Joj:yfkg
24 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
-u_ ljs]Gb|Ls/0fsf] lhn]jL
k|efjsf/L;]jf k|jfx
hgtf
:yf=:jf=zf= P]g
hgtf
;+;b
sfg"g
ljQLo cg'zf;g / n]vf k/LIf0f
Gofokflnsf
gful/s ;dfh uf]7fnf] -kx/]bf/_ l;¶L ahfpg] -z+v 3f]if_
cGt/ ;/sf/L ljQLo x:tfGt/0f
:yfgLo ;/sf/sf] C0f
/fhZj ;DaGwL clwsf/
vr{ Joj:yf ;lxt lhDd]jf/L ;'Dkg]
sfo{
ljQLo k|fljlws ;xof]u cfo j[l4
;+:yfx?
dfgj ;+zfwg
cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx? hg;xefuLtf jftf{nfk k/fdz{, ;/;Nnfx pkef]Qmf ;ldltsf] ;+nUgtf
;]jf k|jfxdf j}slNks pkfox? lghL ;/sf/L ;fem]bf/L u}/ ;/sf/L ;+:yfx? lghL 7]s]bf/x?
bft[ ;+:yf
clVtof/ b'?kof]u cg';Gwfg cfof]u
lgIf]k0f sfo{sfl/0FL
;Ifdtfsf tTjx?
k|hftGq
kl/b[li6
:jfldTj
;xof]u÷;dGjo
kf/bzL{tf
hjfkmb]lxtf
Joj;flostf
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 25
-ª_ ljs]Gb|Ls/0f 3§ tnsf] j[Qlrqn] ljs]Gb|Ls/0f k|lqmofsf ;Ifdtfsf dxTjk"0f{ tTjx? /
ltgLx?sf] ;DaGwnfO{ k|i6\ofpF5 .
;Ifdtfsf tTjx?sf cGo ljj/0fx? lgDg jdf]lhd 5g\ M
!= k|hftGq (Democracy) M k|d'v ;jfn (Key Issue) M lgjf{rgsf] k|lqmofåf/f ;a} hgtfsf] ;xeflutfdf
:jtGq ?kdf cfˆgf k|ltlgwL lglZrt cjlwsf nflu 5gf}6 ug{
kfpg] clwsf/sf] ;'lglZrttf .
k|d'v cfjZostf M :jtGq Gofokflnsf, Joj:yflksf, sfo{kflnsf / jfs
:jtGqtf
k|d'v dfGotf M ;j{dfGo dtflwsf/ / zflGtk"j{s ;+:yfut zlQmsf] kl/jt{g .
:jtGqtfsf]
clwsf/
@= kl/b[li6 (Vision) M k|d'v ;jfn (Key Issue) M :ki6 lbzf lgwf{/0f -s]sf nflu÷lsg <_
k|d'v cfjZostf M g]t[Tj / b[li6sf]0f
k|d'v dfGotf M pHHjn eljZosf nflu k|lta4tf / l;4fGtdf ljZjf;
sfo{
lbzfsf]
:ki6tf
#= :jfldTj (Ownership) M k|d'v ;jfn (Key Issue) M ;fwg ;|f]t dfly lg0f{o ug]{ sfg'gL dfGotf k|fKt
:jfoQ lgsfo, h;n] hjfkmb]xLtf / kf/blz{tfnfO{ ;F:yfut
?kdf :yfkgf ug{ lg0ff{os e"ldsf lgjf{x u5{ .
k|d'v cfjZostf M :ki6 gLltut sfg'gL clwsf/
k|d'v dfGotf M gLltut ?kdf zlQm / clVtof/Lsf] :ki6tf
gLltut
:ki6tf
gLlt
ljQLo
k|zf;g÷
Ifdtf
;Ifdtfsf tTjx? k|hftGq kl/b[li6 (Vision) :jfldTj kf/bzL{tf hjfkmb]xLtf Joj;flostf ;xof]u÷;dGjo
k|efjsf/L ;]jf k|jfx
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 26
$= kf/blz{tf (Transparency) M k|d'v ;jfn (Key Issue) M ;fj{hlgs dfldnfx?sf] ;fj{hlgs If]qaf6}
sfof{Gjog
k|d'v cfjZostf M ;";'lrt x'g] sfg'gL clwsf/
;fj{hlgs dfldnfx?sf] cg'udg
k|sfzg :jtGqtf
k|d'v dfGotf M v'Nnfkg, OdfGbfl/tf / ;fj{hlgstf (Straight Forwordness)
;fj{hlgs–
tfdf hf]8
%= hjfkmb]xLtf(Accountability) M k|d'v ;jfn (Key Issue) M cfˆgf sfo{x?k|lt g]t[Tj Pj+ sd{rf/L ju{sf]
hjfkmb]xLtf÷hjfkm lbg] bfloTj
k|d'v cfjZostf M clVtof/Lsf] :ki6 gLltut k|fjwfg
sfo{ If]qut zt{, sfo{ ljj/0f, cfrf/ ;+lxtf, gLlt
lgod cflbsf] :ki6tf
;doa4 / lgZkIf sfof{Gjog
k|d'v dfGotf M cfk"mn] u/]sf sfo{x?k|ltsf] JolQmut hjfkmb]xLtf
st{Jo–
lgi7tf
^= Joj;flostf (Professionalism) M k|d'v ;jfn (Key Issue) M u'0ffTds ;]jfsf] nflu cfjZos, of]Uo nufgL,
k|lta4tf / :ki6 p2]Zosf] h?/L x'G5 .
k|d'v cfjZostf M Joj;flostfdf cfwfl/t sfo{ ug{sf nflu pko'Qm
jftfj/0fsf] >[hgf -p2]Zod"ns, kmfObfhgs / u'0ffTds_
k|d'v dfGotf M ;]jf
;]jfd"ns
&= ;xof]u / ;dGjo (Cooperation /Coordination) M k|d'v ;jfn (Key Issue) M u'0ffTds kl/0ffd k|fKtLsf] nflu ;DalGwt
;+:yfx?sf] sfo{ut 3lgi7tf
k|d'v cfjZostf M ;xof]u / ;dGjosf] ;'lglZrttfsf nflu k|efjsf/L ;+oGq
k|d'v dfGotf M ;fem]bf/L, v'Nnfkg, ;fd"lxs / ;xefuLd"ns sfo{
cfk;L
;DaGw
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 27
@= ljQLo ljs]Gb|Ls/0f (Fiscal Decentralisation) sf] kl/roM
;/sf/L If]qut ;+/rgf / ljQLo k|0ffnLn] cGt/;/sf/L ljQLo ;DaGw /
ljQLo ljs]Gb|Ls/0fnfO{ k|:t't ub{5 . g]kfndf s]Gb|Lo k|zf;g / :yfgLo lgsfox? -
h:t}– lh=lj=;=, uf=lj=;= / gu/kflnsfx?_ nfO{ sfg'gt cf–cfˆgf] sfo{If]q lgwf{/0f
ul/Psf] 5 . ;/sf/sf] ljleGg txut :t/ cg';f/ lhDd]jf/Lsf] ljefhg klg km/s
km/s x'g] ub{5 . k"0f{ ?kdf s]Gb|Ls[t zf;g k4lt ePsf /fi6«x?df d'Votof lg0f{o
ug]{ clwsf/ / ljQLo clwsf/ s]Gb|df g} l;ldt /x]sf] x'G5 . g]kfn h:tf] ef}uf]lns,
;fdflhs / ;f+:s[lts ljljwtf ePsf] /fi6«df s]Gb|df l;ldt /x]sf] lg0f{o k|lqmofn]
;]jf k|bfgdf 7"nf] ;d:of pTkGg x'G5 .
ljs]lGb|t zf;g k|0ffnL cg';f/ ;/sf/sf ljleGg txx?nfO{ :ki6 sfo{
lhDd]jf/L, ;f] lhDd]jf/L k"/f ug{ cfGtl/s ;|f]t tyf cg'bfgaf6 ;fwgsf] Joj:yf u/L
:yfgLo lgsfonfO{ :jfoQtf k|bfg ub}{ ;Ifd, ;'b[9 / k|efjsf/L agfpg' ljQLo
ljs]Gb|Ls/0fsf] cjwf/0ff xf] . of] cjwf/0ffn] :yfgLo lgsfonfO{ lglZrt ljQLo
clwsf/x? k|of]u ug{ :jfoQtf k|bfg ub{5 . :yfgLo lgsfox? ;f]xL adf]lhd :yfgLo
hgtfk|lt hjfkmb]xL x'G5g\ . sfo{af]em :yfgfGt/0f (Deconcentration) / clwsf/
k|Tofof]hg (Delegation) af6 dfq To:tf] vfnsf] ljQLo clwsf/ k|fKt x'g g;Sg]
ePsfn] o;n] hgtfk|lt pQ/bfoL / hjfkmb]xL x'g] lgIf]k0f (Devolution) sf] dfu
ub{5 .
ljQLo ljs]Gb|Ls/0fsf cfofd -If]q_ x? (Dimensions) ljQLo ljs]Gb|Ls/0fsf] ;du| :j?kdf ljleGg cfofdx?
5g\ . oL cfofdx?sf] qmda4 sfof{Gjogdf g} o;sf] ;kmntf
lge{/ ub{5 . oL cfofdx?nfO{ ljQLo ljs]Gb|Ls/0fsf] d'Vo
vDafsf] ?kdf lnOG5 .
!_ vr{ Joj:yf ;lxt lhDd]jf/L ;'Dkg] sfo{ (Expenditure
Assignment)
vr{ Joj:yf ;lxt lhDd]jf/L ;'Dkg] sfo{n] ;/sf/sf
ljleGg txsf] sfo{ lhDd]jf/Lx? s] s] x'g\ / Ps cfk;df s]
s:tf] cGt/ ;DaGw /xG5 eGg] s'/f a'emfpF5 . o;n] hgtfn]
s'g} vf; ;]jf k|fKt ug{ s'g lgsfodf hfg] eGg] :ki6 ub{5 .
@_ /fhZj ;DaGwL clwsf/ (Revenue Assignment)
:yfgLo lgsfox?nfO{ ;'lDkPsf] sfo{ lhDd]jf/L k"/f ug{ ljQLo ;fwg h'6fpg
:yfgLo txdf s'g s'g s/ / cGo cfosf -b:t'/, z'Ns, dx;'n_ ;|f]tx? pko'Qm x'g
;Sb5g\ eGg] :ki6 ub{5 . To:t} o;n] s'g txsf] :yfgLo lgsfonfO{ s'g txsf] ;|f]t
pko'Qm x'G5 eGg] klg :ki6 ub{5 .
#_ cGt/;/sf/L ljQLo x:tFGt/0f (Intergovernmental Fiscal
Transfers)
:yfgLo lgsfonfO{ ;'lDkPsf] sfo{ lhDd]jf/L k"/f ug{ cfjZos ;fwgsf] k"lt{
:yfgLo lgsfosf] /fhZj clwsf/ cGt/ut ;+sng u/]/ gk'u ePsf] ;fwgsf]
vr{ Joj
:yf ;l
xt
lhDd
]jf/L ;
'Dkg]
/fhZj
;Da
GwL
clw
sf/
:yfgLo ;
/sf/sf]
C0f
cGt/
;/sf/L
ljQLo x:t
fGt/0
f
!
ljQLo ljs]Gb|Ls/0fsf rf/ vDafx?
@
#
$
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 28
Joj:yfsf nflu s]Gb|Lo ;/sf/n] :yfgLo lgsfo÷;/sf/nfO{ pknAw u/fpg] lgzt{,
;zt{ / ;dtfsf nflu cg'bfg / /fhZjsf] jfF8kmfF8sf] ;dli6 g} cGt/;/sf/L ljQLo
x:tfGt/0f xf] .
$_ :yfgLo ;/sf/sf] C0f (Local Government Borrowing)
:yfgLo lgsfon] jflif{s of]hgf th'{df ubf{, jflif{s cg'dflgt Joosf] cg'kftdf
cfo ;Gt'ng x'g g;s]sf] cj:yfdf ljQLo Go"gtfsf] >[hgf x'G5 . o;sf]] kl/k"lt{sf]
nflu :yfgLo lgsfon] lng] C0f g} :yfgLo ;/sf/sf] C0f xf] .
ljQLo ljs]Gb|Ls/0fsf oL rf/}j6f vDjfx?nfO{ qmdj4 ?kdf sfof{Gjog ug'{
kb{5 . o;sf] qmdj4tf tf]l8Pdf jf s'g} vDafsf] dfq sfof{Gjog ug{ vf]lhPdf
ljQLo ljs]Gb|Ls/0fsf] ;kmntfdf c+s'[z nfUg] x'G5 . :yfgLo lgsfosf] sfo{ lhDd]jf/L
lglZrt ePkl5 ;f] sfo{ ;Dkfbg ug{ :yflkt dfkb08 / ;]jfsf] :t/ tyf jt{dfg
cEof;sf cfwf/df s] slt ;fwg cfjZos kb{5 eGg] s'/fsf] lglZrt ul/G5 . pQm
cfjZos ;fwg h'6fpg s]Gb|n] s] slt /fhZj clwsf/sf] lgIf]k0f ug]{ xf] ;f] / gk'u
;|f]t cGt/ ;/sf/L ljQLo x:tfGt/0fsf] dfWodaf6 pknAw u/fpg] lglZrt ug{' kb{5
. :yfgLo lgsfon] sfo{qmd ;~rfng ubf{ s'g} ljz]if nufgLsf] cfjZostf k/]df
To:tf] nufgLsf] Joj:yf ug{ C0f lng kfpg] Joj:yf ul/G5 .
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 29
#= P]g, sfg'g ljQLo Joj:yf
ljQLo cfof]u
/fhZj af“8kmF“8 s/ / laqmLsf] af“8kmf“8sf] Joj:yf Go"gtd / yk cg'bfgsf] dfkb08 tf]lsPsf] lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfo / Joosf] ljj/0f lhNnf ljsf; ;ldltsf] n]vfsf] n]vfk/LIf0f ;/sf/L jf“sL ;/x c;"n x'g]
ljQLo cfof]u :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% n] :yfgLo lgsfosf] s/ k|0ffnL, >L % sf]
;/sf/ / :yfgLo lgsfoaLr afF8kmfF8 ug]{ /fhZj tyf n]vf k|0ffnLnfO{ ;'wf/
ug]{ ;Gbe{df cWoog tyf cg';Gwfg u/L ;'emfj k|:t't ug{ >L % sf] ;/sf/n]
ljQLo cfof]usf] u7g ug{ ;Sg] Joj:yf u/]sf] 5 .
ljQLo
cfof]u
-bkmf–@#&_
/fhZj af“8kmF“8 :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% n] 3/hUuf vl/b ljqmL afkt k|fKt
/lhi6]«zg b:t'/, vfgL, k]6«f]lnod, jg, hn;|f]t tyf cGo k|fs[lts ;|f]tsf]
/f]oN6L, ko{6sx? lhNnfdf k|j]z ubf{ k|fKt x'g] k|j]z b:t'/ h:tf >L % sf]
;/sf/nfO{ k|fKt x'g] /fhZj /sdaf6 >L % sf] ;/sf/n] lh=lj=;=nfO{ afF8kmfF8
ug'{ kg]{ Joj:yf ul/Psf] 5 .
afF8kmfF8 ubf{ lh=lj=;=n] kfpg] /sd :yfgLo :jfoQ zf;g lgodfjnL
@)%^, cg';'rL @^ df pNn]v ePsf] 5 .
/fhZj
afF8kmfF8
-bkmf–@@)_
-lgod–@!!_
s/ / laqmLsf] af“8kmf“8sf] Joj:yf ufpF ljsf; ;ldlt / gu/kflnsfaf6 p7fOPsf] dfnkf]tsf] @%Ü /sd
lh=lj=;=df k|fKt x'G5 . lhNnf kl/ifb\af6 kfl/t b/df pg, vf]6f] hl8a'l6,
jgs;, sjf8L dfn :n]6, jfn'jf 9'+uf, d[t hLjhGt'sf] xf8, l;+u, KjfFv, 5fnf
cflbaf6 p7]sf] s/ /sd dWo] #% b]lv %)Ü ;Dd /sd / glbgfnfsf] jfn'jf
9'Ëf, lu6L, df6f], bxQ/,jxQ/ cflbsf] ljqmLaf6 p7]sf] /sdaf6 #% b]lv %)Ü
;Dd /sd ;DalGwt uf=lj=; / gu/kflnsfnfO{ lbg'kg]{ Joj:yf 5 .
s/sf]
afF8kmfF8
-bkmf–@!%,
/ @!*_
Go"gtd / yk cg'bfgsf] dfkb08 tf]lsPsf] ;/sf/n] :yfgLo lgsfonfO{ Go"gtd / yk cg'bfg u/L b'O{ k|sf/sf]
cg'bfg lbOg] Joj:yf P]gåf/f ePsf] 5 . yk cg'bfg lbg] dfkb08df hg;+Vof,
ljsf;sf] :t/, /fhZj kl/rfng ug{ ;Sg] ;+efJotf / Ifdtf, ljQLo ;fwgsf]
cfjZostf, cfo Joosf] clen]vg, n]vf k/LIf0fsf] l:ylt, cfly{s cg'zf;g
sfod ug]{ Joj:yf /x]sf 5g\ .
cg'bfgsf]
dfkb08
-bkmf–@#^_
lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfo / Joosf] ljj/0f lhNnf ljsf; ;ldltn] lhNnfdf cfGtl/s ;|f]t, ;fwg, dfnkf]t, :yfgLo
ljsf; z'Ns, bfg, rGbf, ;xfotf, pkxf/, cGo s/, b:t'/, dx;'n, z'Ns tyf
;DklQ jf ;fwg, ;|f]t, laqmL, C0f tyf cg'bfgaf6 k|fKt x'g] /sd 5'§f 5'§}
b]lvg] u/L tf]lsP adf]lhd >]:tf /fVg' kg]{ Joj:yf /x]sf] 5 .
;|]:tf /fVg]
-bkmf @@&_
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 30
lhNnf ljsf; ;ldltsf] n]vfsf] n]vfk/LIf0f lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfGtl/s n]vfk/LIf0f cfGtl/s n]vfk/LIf0f
zfvfn] ug]{5 eg]] clGtd n]vfk/LIf0f dxfn]vf k/LIfsaf6 x'g]5 . lhNnf
kl/ifb\n] n]vf ;ldltsf] /fo ;'emfj ;lxt k|fKt k|ltj]bgdf 5nkmn u/L
n]vfk/LIf0faf6 sfod ePsf a]?h' lgoldt ug{ gldNg] ePdf a]?h' km5\of}{6sf]
nflu lhNnf ljsf; ;ldltnfO{ lgb]{zg lbg' kg]{5 .
n]vf k/LIf0f
-bkmf @#@_
;/sf/L jf“sL ;/x c;"n x'g] :yfgLo lgsfon] 7]s]sf] jf nufPsf] s/, b:t'/, z'Ns tyf c;"n ug{
afFsL cGo /sd s'g} JolQmn] ga'emfPdf ;/sf/L afFsL ;/x lhNnf k|zf;g
sfof{non] c;'n pk/ ul/ lbg' kg]{5 .
/sd c;"nL
-bkmf @^)_
sfd, st{Jo / clwsf/
:yfgLo lgsfosf sfd, st{Jo / clwsf/ If]q ls6fg
ufp“ ljsf; ;ldlt -bkmf @*_ gu/kflnsf -bkmf (^_ lhNnf ljsf; ;ldlt -bkmf !*(_
s_ s[lif ;DaGwL
v_ u|fdL0f vfg]kfgL ;DaGwL
u_ lgd{0f tyf oftfoft
;DaGwL
3_ lzIff tyf v]ns"b ;DaGwL
sfo{x?
ª_ l;FrfO, e"Ifo tyf gbL
lgoGq0f ;DaGwL
r_ ef}lts ljsf; ;DaGwL
5_ :jf:Yo ;]jf ;DaGwL
h_ jg tyf jftfj/0f
;DaGwL
em_ efiff / ;+:s[lt ;DaGwL
`_ ko{6g tyf 3/]n' pBf]u
;DaGwL
6_ ljljw
s_ cy{ ;DaGwL
v_ ef}lts ljsf; ;DaGwL
u_ hn;|f]t jftfj/0f /
;/;kmfO{ ;DaGwL
3_ lzIff tyf v]ns"b
;DaGwL
ª_ ;+:s[lt ;DaGwL
r_ lgdf{0f tyf oftfoft
;DaGwL
5_ :jf:Yo ;]jf ;DaGwL
h_ ;dfh sNof0f ;DaGwL
em_ pBf]u tyf ko{6g
;DaGwL
`_ 3/ gS;f kf; ;DaGwL
6_ ljljw
s_ s[lif;DaGwL
v_ u|fdL0f vfg]kfgL tyf a:tL ljsf; ;DaGwL
u_ hnljB\t ;DaGwL
3_ lgdf{0f tyf oftfoft ;DaGwL
ª_ e"ld ;'wf/ tyf e"ld Joj:yf ;DaGwL
r_ dlxnf ljsf; tyf c;xfo ;DaGwL
5_ jg tyf jftfj/0f ;DaGwL
h_ lzIff tyf v]ns"b ljsf; ;DaGwL
em_ >dsf] Hofnf ;DaGwL
`_ l;+rfO{, e"Ifo tyf gbL lgoGq0f ;DaGwL
6_ ;"rgf tyf ;~rf/ ;DaGwL
7_ efiff / ;+:s[lt ;DaGwL
8_ 3/]n' pBf]u ;DaGwL
9_ :jf:Yo ;]jf ;DaGwL
0f_ ko{6g ;DaGwL
t_ ljljw
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 31
:yfgLo :jfoQ zf;g P]g÷lgod cg';f/ jflif{s uflj;÷lhNnf ljsf; of]hgfsf r/0fx?
uf=lj=;=
lh=lj=;=
lhNnf kl/ifb\
j8f ;ldlt
uf=lj=;=
cWoIf
uf=lj=;= a}7s
ufp“ kl/ifb\
? % nfv tyf uf=lj=;=sf] cGo >f]t leq k/]sf of]hgfx?
:jLs
[t
uf=lj=;=
cWoIo
;efklt
/f=of]=cf
dGqfnox?df
dfu ug]{
sfof{Gjog
lh=lj=;= sf] cfˆgf] >f]t
:jLs[t
j8f e]nf
j8f ;ldltsf] a}7s
j8f
cWoIf
Onfsf
;b:o Onfsf :t/Lo a}7s
-;]jf s]Gb|_
lh=lj=;= ljifout of]hgf th'{df ;ldlt
j}7s
lh=lj=;=
j}7s
Plss[t of]hgf th'{df ;ldlt
j}7s
;+of]hs
;efklt
:jLs[t
32 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
lhNnf ljsf; sf]if :yfgLo :jfoQ zf;g P]gdf lhNnf ljsf; sf]if /xg] Joj:yf ul/Psf] 5 . o;nfO{
cfDbfgL sf]ifsf] ?kdf lnOPsf] 5 . o; sf]ifdf hDdf x'g] /sdx? o; k|sf/ /x]sf 5g\ .
lhNnf ljsf; sf]ifdf hDdf x'g] /sd >L % sf] ;/sf/af6 k|fKt /sd,
s/, b:t'/, dx;'n tyf z'Nsaf6 k|fKt /sd,
ufpF ljsf; ;ldlt / gu/kfnLsfn] dfnkf]taf6 p7fPsf] /sdsf] @%
k|ltzt /sd ,
lhNnf ljsf; ;ldltsf] rn, crn ;DkQL jf cGo j:t'sf] ljlqm, jxfn,
ef8f, Jofhaf6 p7]sf] /sd,
pkxf/ rGbf, cg'bfg jf ;xfotf /sd ,
ljb]zL ;/sf/ jf cGt/fli6«o ;+:yfaf6 k|fKt /sd,
/fh:j jfF8kmfF8af6 / b08 hl/jfgfaf6 k|fKt /sd ,
lhNnf ljsf; ;ldltn] ;+rfng u/]sf] cfod"ns sfo{qmdaf6 k|fKt /sd ,
lhNnf ljsf; ;ldltn] a}+s jf cGo s'g} ;+:yfaf6 lnPsf] ;fk6L /sd,
cGo ;|f]taf6 k|fKt /sd .
P]gsf] bkmf
@@!
lhNnf ljsf; sf]ifsf] ;+rfng lhNnf ljsf; sf]ifsf] /sd ;+rfng k|lqmof :yfgLo :jfoQ zf;g
P]g, @)%%, lgodfjnL @)%^, :yfgLo lgsfo -cfly{s k|zf;g_ lgodfjnL,
@)%^, o; cGtu{t hf/L ePsf ljlgod, lgb]{lzsf, lh=lj=;=sf]if ;+rfng
sfo{ljlw, @)^! adf]lhd x'g] Joj:yf /x]sf] 5 .
sf]if
;+rfng
lhNnf ljsf; sf]ifn] ;d]6\g] If]q lhNnf ljsf; sf]if cGtu{t lh=lj=;=n] cfh{g u/]sf] /sd ljleGg
;/sf/L, u}/ ;/sf/L / bftfx?af6 ;f] lhNnfsf] nflu k|fKt x'g] /sd hDdf
ug]{ / To;af6 vr{ ug]{ sf]if kb{5g\ . ;fy} o; sf]ifdf lhNnfleq ljsf;
lgdf{0fsf] sfo{ / hgtfnfO{ ;]jf k|fKt ug{ lhNnf ljsf; ;ldlt dfkm{t k|jfx
x'g] /sd kb{5 .
sf]ifsf] If]q
lhNnf ljsf; sf]ifsf] dxTj lhNnf ljsf; sf]ifsf] dxTjnfO{ a'Fbfut ?kdf lgDgfg';f/ ;d]6\g
;lsG5 .
P]g, lgodfg';f/ of]hgf tyf ah]6 th'{df / ;+rfng ;DaGwL lgIf]lkt
clwsf/ sfof{Gjog u/L P]g / lgodsf k|fjwfgx? nfu' ug{ .
:yfgLo :jfoQ zf;g l;4fGt tyf gLltx? sfof{Gjogsf nflu tyf
lhNnf ljsf; ;ldltnfO{ :jfoQ lgsfosf] ?kdf sfo{ ug{ nufpg .
lhNnfsf] ljsf;sf nflu ;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L ;+:yfx?af6 k|bfg
ul/Psf /sdx?sf] clen]v /fVg / ;f]sf] pkof]udf bIftf j[l4 ug{ .
lhNnf ljsf; ;ldltnfO{ jf:tljs ?kdf lhNnf ;/sf/sf] cjwf/0ff
cg'?k ?kfGt/0f ug{ .
sf]ifsf]
cfjZostf
lhNnf ljsf; sf]ifsf] /sd k|jfx ;DaGwL k|lqmof lgDg tflnsfaf6 x]g{ ;lsG5 .
D8
;|f]tM lhNnf ljsf; sf]if ;+rfng sfo{ljlw, @)^! -:yf=lj=d+=af6 :jLs[t x'g afFsL . :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 33
lhNnf ljsf; sf]ifsf] /sd k|jfx tflnsf
ljifout zfvf÷sfof{no
u–@=! rfn' vr{
ljifout zfvf÷sfof{no
u–@=@ k"lhut vr{
lhNnf ljsf; ;ldltsf]
sfof{no u–@=! rfn' vr{
sf]if tyf n]vf lgoGqs sfof{no jf
bft[ lgsfo jf cGo sfof{no
cfDbfgL vftf
u– !
u– ! ;d"xsf
vftfx?
w/f}6L vftf
u– #
cfly{s jif{sf] cGtsf]
s'g} lbg -lh=lj=;= n]
tf]s]sf]_ ;Dd vr{
eO{ afFsL /x]sf] /sd
cfDbfgL vftf u–! df
lkmtf{ bflvnf ug'{k5{ .
lhNnf ljsf; ;ldltsf]
sfof{no u–@=@ k"lhut vr{
hkmt ePsf] jf
k|of]hg ;lsPsf] /sd
lg0f{o u/L lhNnf
ljsf; sf]ifsf] cfDbfgL
vftfdf bflvnf ug'{
kb{5 .
;+rfng vftf
C0f k"FhL vftf
jLp k"FhL tyf
:j–cfh{g vftf
:yfgLo ljsf; sf]if
;+rfng vftfdf
cfly{s jif{sf]
cGtdf vr{ geO{
afFsL /x]sf] /sd,
nufgL geO{ afFsL
/x]sf] C0f k"FhL /
jLp k"FhL cg'bfg
vftfsf] /sd
cfly{s jif{sf]
cGtdf cfDbfgL
vftfdf lkmtf{
ug'{k5{ .
sd{rf/L
sNof0f sf]if
dd{t ;+ef/
sf]if
:yfgLo
ljsf; sf]if
ljleGg sf]if vftf
u– $
>L % sf] ;/sf/sf ljleGg dGqfno, ljefu, sfo{qmd tyf
a}b]lzs ;+3 ;+:yf bftfx?af6 k|fKt /sd
lhNnf ljsf; sf]if
-l8=l8=Pkm_
>L % sf] ;/sf/af6 lk|mh x'g] u/L
k|fKt /sd
>L % sf] ;/sf/af6 lk|mh gx'g] u/L
k|fKt /sd
bft[ ;+:yfx?af6 k|fKt C0f ;xfotf
/sd bft[ ;+:yfx?af6 k|fKt cg'bfg ;xfotf
/sd
u}/ ;/sf/L ;+:yfaf6 k|fKt ;xfotf
/sd jf of]ubfg /sd
pkef]Qmf ;ldltaf6 k|fKt of]ubfg /sd
lhNnf ljsf; ;ldltsf] :j– cfh{g
/sd
/fhZj afF8kmfF8 jfkt k|fKt /sd
cfly{s jif{sf] cGtdf ljifout
zfvf÷sfo{qmd zfvf jf vr{ vftfaf6
lhNnf ljsf; sf]if dfkm{t k|jfx e} vr{
u/L afFsL lkmtf{ /sd
u=!=! – rfn' vr{
ah]6,
u=!=@ k"lhut vr{
jh]6
u=!=# lhNnf ljsf;
;ldltsf] cfˆgf] ;|f]t
u=!=$ /fhZj
afF8kmfF8af6 k|fKt
/sd
u !=% bft[ lgsfo,
JolQmx?af6 lhNnf
ljsf; ;ldltnfO{
;f]em} k|fKt /sd
u=!=^ C0f /sd
vr{ vftf
u– @
cfDbfgLsf ;|f]tx?
lhNnf ljsf; ;ldltsf]
sfof{no u–#
gf]6M– :yf=lj= ddf k|:tfj ul/Psf] .
34 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
cg';"rLx?
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 35
kmf/fd g+= !
ko{6sLo If]qsf] ;"rgf -wfld{s, ;f“:s[lts, P]ltxfl;s, ko{6sLo :yn, kbofqf dfu{ cflb If]qx? / k|fs[lts tfn, kf]v/L / gbLx?_
lhNnfM– sfo{fno
ko{6sLo If]qsf] gfd
7]ufgf If]qkmn÷cfsf/ -x]S6/,lj3f,/f]kgL_
ef}lts k"jf{wf/ :jfldTj sf]
;“u
dxTj -wfld{s,;f“:s[lts, P]ltxfl;s, cGo_
xfnsf] /fhZjsf] cj:yf
cGo -jflif{s ko{6ssf] cfudg ;+Vof,
====_
ljZn]if0f -xfn geg{]_
kx'“r l:ytL ;8s, xjfO{, k}bn, cGo_
ko{6s cfjf;
ahf/;Ddsf] b"/L
• lglZrt cjlwsf nflu Kofs]h sfo{qmd tof/ ug{ ;lsg] ;DalGwt cGo If]qx?M– ;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM– b|i6JoM– pknAw eP;Dd lgdf{0f ldlt pNn]v ug]{ .
36 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
kmf/fd g+= @
lhNnfdf vfBfGg tyf gub]jfnL pTkfbgsf] cj:yf lhNnfM– sfof{noM–
cGg÷pTkfbgsf] gfd
If]qkmn -x]S6/, lj3f, /f]kgL,
cGo_ ks]6 If]qsf] gfd / 7]ufgf
pTkfbg ljqmL d"No k|lt OsfO{ ljZn]if0f
-xfn geg{]_ OsfO{ -d]=6=_ kl/df0f
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 37
kmf/fd g+= #
lhNnfdf kz' / kz'hGo kbfy{ pTkfbgsf] cj:yf lhNnfM– sfof{noM–
pTkfbg x'g] kz' / kz'hGo kbfy{sf] gfd ks]6 If]qsf] gfd / 7]ufgf
pTkfbg ljqmL d"No k|lt OsfO{
ljZn]if0f -xfn geg{]_ OsfO{ kl/df0f
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
38 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 39
kmf/fd g+= $
lhNnfdf d'Vo÷7"nf l;+rfO{ cfof]hgfx? lhNnfM– sfof{noM–
cfof]hgfsf] gfd 7]ufgf nfeflGjt 3/÷kl/jf/
;+Vof k|efljt÷l;+lrt If]qsf] If]qkmn
-x]S6/, lj3f, /f]kgL_ ;+rfng tyf Joj:yfkg
k|0ffnL ljZn]if0f -xfn geg{]_
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
40 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
kmf/fd g+= %
lhNnfdf ;+rfngdf /x]sf hn ljB't kl/of]hgfx? lhNnfM– sfof{noM–
gbL÷kl/of]hgfsf] gfd 7]ufgf ;+rfns -
;/sf/L, lghL, ;fd'bflos_
hl8t Ifdtf -ls=jf=÷d]=jf=_
xfnsf] pTkfbg -ls=jf=÷d]=jf=_
pTkfbg z'? ePsf] ldlt jflif{s /f]oN6L ljZn]if0f
-xfn geg{]_
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 41
kmf/fd g+= ^
d'Vo ;8s ;DaGwL ;"rgf -lhNnfsf ;8sx?_ lhNnfM– sfof{noM–
;8ssf] gfd
;8sn] 5'g] uf=lj=;= tyf jhf/ s]Gb|x?
nDafO{ -s=dL=_
:t/ -sfnf]kq],
u|fe]n, df6]_ :jfldTj
dxTj -cfly{s,
;fdflhs cGo_
jflif{s cf};t ;jf/L cfudg ;+Vof lh=lj=;=nfO{
cfDbfgL /fhZj p7fpg]
k|0ffnL
ljZn]if0f -xfn geg{]_
a;, 6«s ldgL j;, 6\ofS6/
lhk, sf/, 6]Dkf]
cGo
42 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 43
kmf/fd g+= &
vlgh ;|f]t ;DaGwL ;"rgf lhNnfsf vlgh ;|f]tx?
lhNnfM– sfof{noM–
d'Vo vlgh ;|f]tx?sf] gfd
7]ufgf vlgh e08f/sf]
vfgL pkef]usf] jt{dfg cj:yf
Joj:yfkg k|0ffnL
ljZn]if0f -xfn geg{]_
lhNnfaf6 lgsf;L x'g] -jflif{s ?kdf_
lhNnfleq vkt x'g] -jflif{s ?kdf_
cg'dflgt Ifdtf
jflif{s pTkfbg
kl/df0f -O{sfO_
lhlj;nfO{ s/ cfDbfgL
kl/df0f -O{sfO_
lhlj;nfO{ laqmLaf6 cfDbfgL
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
44 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
kmf/fd g+= *
jg k}bfjf/ ;DaGwL ;"rgf lhNnfsf u}/ sfi7hGo ;|f]tx?
lhNnfM– sfof{noM–
jg Joj:yfkgsf] lsl;d
u}/ sfi7hGo j:t'x?sf] cf}ift jflif{s pTkfbg
hl8j'6L ;'ulGwt j:t' nf]Stf vf]6f] jLpm÷ljof kfthGo cGo -hft_ cGo -hft_ ljZn]if0f -xfn geg{]_
OsfO{ kl/df0f
cf}ifwLhGo d;nfhGo u}/sfi6 OsfO{ kl/df0f OsfO{ kl/df0f OsfO{ kl/df0f OsfO{ kl/df0f OsfO{ kl/df0f OsfO{ kl/df0f OsfO{ kl/df0f ;/sf/L jg
;fd'bflos jg
lghL jg
sj'nLotL jg
cf/lIft If]q
;+/lIft If]q
dWojtL{ If]q
hDdf
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 45
kmf/fd g+= (
jg k}bfjf/ ;DaGwL ;"rgf lhNnfsf sfi7hGo ;|f]tx?
lhNnfM– sfof{noM– ;/sf/L jg
If]qsf] gfd jgsf] Nas
;+Vof
If]qkmn -x]S6/df_ sf7 pTkfbgsf] jt{dfg b/ -So" lkm6df_
sf7 pTkfbgsf] :yfoL b/
-So" lkm6df_
jflif{s /f]oN6L ?= ljZn]if0f -xfn geg{]_ sf]0fwf/L s8f sf7
-;fn,l;;f}, vo/_ ldl>t hDdf cf=j= cf=j= cf=j=
qmdzM=====
46 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
;fd'bflos jg
O{nfsfsf] gfd
;fd'bflos jgsf] ;+Vof
If]qkmn -x]S6/df_ sf7 pTkfbgsf] jt{dfg b/
sf7 pTkfbgsf] :yfoL b/
;d'bfonfO{ k|fKt jflif{s cfDbfgL ?= ljZn]if0f -xfn geg{]_ sf]0fwf/L s8f sf7
-;fn,l;;f}, vo/_ ldl>t hDdf cf=j= cf=j= cf=j=
qmdzM=====
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 47
lghL jg
If]qsf] gfd lghL jgsf] ;+Vof If]qkmn -x]S6/df_ sf7 lgsf;L jflif{s /f]oN6L ?= ljZn]if0f
-xfn geg{]_ cf=j= cf=j= cf=j=
sj'lnotL jg
gfd 7]ufgf If]qkmn -x]S6/df_ s/f/ cjlw jflif{s /f]oN6L ?= ljZn]if0f
-xfn geg{]_ cf=j= cf=j= cf=j=
sj'lnotL jgsf] ;Defljt If]q
gfd 7]ufgf If]qkmn -x]S6/df_ s}lkmot ljZn]if0f -xfn geg{]_
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
48 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
kmf/fd g+= !)
lhNNff ljsf; ;ldltn] lglhIf]q;“u ;fem]bf/Ldf ;+rfng ug{ ;Sg] ;+efJo If]qx? lhNnfM– sfof{noM– l;=g+= ;+efljt cfof]hgfsf]
k|s[lt ;+efljt cfof]hgf ;+rfng x'g] :yfg
;+efljt ;fem]bf/ ;+:yf
lhDd]jf/L lgwf{/0f ;+efljt nfut
/fh:j a[l4sf ;+efljt cfwf/x?
s}lkmot
:yfgLo lgsfo lglh If]q
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 49
kmf/fd g+= !!
sjf8L dfn;fdfgsf] ;"rgf ;+sng kmf/fd lhNnfM– sfof{no÷zfvf M–
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
l;=g+= sjf8L ;fdfgsf] gfd ;+sng x'g] If]qsf] gfd
xfn ;+sng ePsf] /fhZj yk ;+sng x'g ;Sg] /fhZj ljZn]if0f -xfn geg{]_ O{sfO kl/df0f b/ /sd O{sfO kl/df0f b/ /sd
50 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
kmf/fd g+= !@
lhNNff ljsf; ;ldltn] nufpg ;Sg] ;+efJo ;]jf z'Nsx? lhNnfM– sfof{noM– l;=g+=
;]jf z'Ns nufpg ;lsg] ;+efljt If]q ;]jf z'Ns nufpg ;lsg] ;+efljt sfo{x? ;+efljt cfo ;+efljt k|zf;lgs vr{
;+efljt hf]lvd s}lkmot
!= ef}lts k'jf{wf/sf] pkof]udf ;]jf z'Ns s'nf], k}gL, jfFw
kf]v/L
;8s –cfkm}n] lgdf{0f u/]sf] jf x:tfGt/0f e} cfPsf]
k"n
@= ;fj{hlgs ;'ljwf :yn Joj:yfkg ;]jf z'Ns cltly u[x
wd{zfnf
k':tsfno
lrlsT;fno
kz'lrlsT;fno
;efu[x
v'nfd~r
d;fg kf6L
#= ko{6sLo If]q ljsf; tyf Joj:yfkg z'Ns k|fs[lts b[iofjnf]sg If]q
dgf]/Ghg tyf lqm8f :yn
wfld{s If]q, d7, dlGb/, u'Djf, 3\of+u, dl:hb, kf6L, kf}jf
cflb
k'/ftfTjLs dxTjsf] If]q
;fxfl;s ko{6sLo If]q
qmdzM=====
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 51
$= :yfgLo ljsf; z'Ns
%= jftfj/0f ;+/If0f z'Ns
^= cGo
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
52 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
kmf/fd g+= !#
:yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% cg';f/ lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfGtl/s ;|f]tx? lhNnfM– sfof{noM–
l;=g+=
;|f]tsf] ju{ ;|f]tsf] gfd lhNnf ljsf; ;ldltn] o; ;|f]taf6 kl/rfng u/]sf] /fh:j yk
;+efjgf s}lkmot
cf=j=@)%&.%* cf=j=@)%*.%( cf=j=@)%(.^) )^).^! )^!.^@ cg'dfg ! k'jf{wf/ pkof]u s/ -bkmf @!%-!__ ;8s, af6f], k'n s/
l;+rfO{, s'nf] s/
kf]v/L s/
@ >f]]t pkof]u s/ -bkmf @!%-@__ s[lif, jg, / kz'hGo ;|f]t M
pmg
vf]6f]
hl8j'6L
jgs; -v/_, clDn;f], jfljof], nf]Stf, k6]/
cflb
lkgf
e";
nlK;sf] ljofF
;'lt{sf] 807n st/g
;fnsf] ljofF
l;Gsf}nL
lrp/Lsf] ljofF
;Nnfsf] l;D6f
g]kfnL sfuh
xf8
l;+u
qmdzM=====
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 53
KjFfv
5fnf
sf7 tyf l6Da/ lgsf;L
pmv'sf] vf]O{nf, 5jfnL, k/fn, ds}sf] 9f]8
cflb
cGo eP pNn]v ug]{
vfgL hGo ;|f]t
9'+uf, lul6, jfn'jf
:n]6
dfj{n
kTy/ sf]O{nf
cGo eP pNn]v ug]{
sjf8L dfn;fdfg
:jb]zdf :yfkgf ePsf pBf]ux?n] k"g k|of]u
ug]{ dfn;fdfg
k"g k|of]u x'g g;Sg] dfn;fdfg
# ;]jf z'Ns -bkmf @!^_ clylt u[x, k':tsfno, lrlsT;fno, wd{zfnf,
;efu[xdf ;]jfz'Ns
s'nf], jfFw, k}gLdf ;]jfz'Ns
:yfgLo ljsf; z'Ns
cGo ;]jf z'Ns
$ b:t'/ -bkmf @!&_ glbx?df hnljxf/ ug]{, 8'+uf tyf t'O{g
rnfpg], df5f dfg]{ b:t'/
l;kmfl/; b:t'/
s]jnsf/ ;+rfng b:t'/
b/vf:t b:t'/, l6s6 b:t'/
54 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
6]08/ kmf/d ljlqm, gful/stf kmf/fd, kf;kf]6{
tyf cGo kmf/fd ljlqmaf6 cfo
% ljlqmjf6 k|fKt cfo -bkmf @!*_
glbgfnfsf] jfn'jf, lul6, 9'+uf, :n]6, df6f]
ljlqm
bxQ/ jxQ/ ljlqm
^ /fh:j jfF8kmfF8–af6 k|fKt cfo
-bkmf @@)_ 3/ hUuf /lhi6«|];g b:t'/af6 k|fKt
vfgL /f]oN6Laf6 k|fKt
jg k}bfjf/sf] /f]oN6Laf6 k|fKt
ljB't pTkfbg /f]oN6Laf6 k|fKt
ko{6sx?sf] lhNnf k|j]z b:t'/ jfkt k|fKt
& dfnkf]t -bkmf @@!-u__ ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfaf6 k|fKt
x'g] @%Ü
* b08, hl/jfgfaf6 cfo -bkmf
@##_ b08, hl/jfgfaf6 cfo
( cfod"ns sfo{qmdaf6 cfo kmf]6f]skL, ˆofS;, Od]n, OG6/g]6sf] ;'ljwf
lbPafkt cfo
cGo cfod"ns sfo{qmd ;+rfngaf6 cfo
!) ljljw ;|f]taf6 cfo rn crn ;DklQ ef8faf6 cfo
rn crn ;DklQ ljlqmaf6 cfo
Jofhaf6 cfo
nfef+z cfo
!! lhNnf ljsf; ;ldltsf] C0f -
bkmf @!(_ ljlQo If]qaf6
u}/ ljlQo If]qaf6
!@ cGo s]xL eP
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 55
kmf/fd g+= !$
dfnkf]t tyf e"lds/ ;DaGwL ;"rgfx? lhNnfM– sfof{noM–
l;=g+= uflj;÷gu/kflnsfsf]
gfd
dfnkf]tsf]
nut
cBfjlws
u/]÷gu/]sf]
hUufsf] lsl;d cg';f/sf] kl/df0f -If]qkmn_ jt{dfg dfnkf]tsf] b/ -ljut % jif{df b/df kl/jt{g ePsf] eP slxn] /
slt pNn]v ug]{_
le6 kfvf] wgx/ v]t le6 kfvf]] wgx/ v]t
cjn bf]od l;d rfxf/ cjn bf]od l;d rfxf/ cjn bf]od l;d rfxf/ cjn bf]od l;d rfxf/
lhNnf ljsf; ;ldltaf6 dfnkf]t Joj:yfkg ;DaGwdf ufp “ ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfnfO{ s] s:tf] ;xof]u ug]{ ul/Psf] 5 < • hUuf wgLsf] nut cBfjlws ug{
• hUufsf] juL{s/0f ug{ - hUufsf] Joj;flos dxTjsf] cfwf/df tyf s[lif pTkfbsTjsf] cfwf/df_
• 3/hUuf s/sf] b/ tyf If]q lgwf{/0f ug{
• lhNnf ljsf; ;ldltaf6 dfnkf]t Joj:yfkg ;DaGwdf ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf] lgoldt cg'udg x'g] u/]sf] jf gu/]sf] <
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
56 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
kmf/fd g+= !%
dfnkf]t tyf e"lds/ ;DaGwL ;"rgfx?
lhNnfM– sfof{noM–
l;=
g+=
uflj;÷gu/–
kflnsfsf] gfd
e"lds/ nfu]sf] hUuf
slt ljut % aif{df p7]sf] dfnkf]t tyf e"lds/sf] ljj/0f
ljut % aif{df p7]sf] dfnkf]t tyf e"lds/af6 lhNnf ljsf; ;ldltsf] sf]ifdf bflvnf ePsf]
/sdsf] ljj/0f s}lkmot
kl/df0f b/ /sd /sd /sd /sd /sd /sd /sd /sd /sd /sd
cf=j=)%^÷%& cf=j=)%&÷%* cf=j=)%*÷%( cf=j=)%(÷^) cf=j=)^)÷^! cf=j=)%^÷%& cf=j=)%&÷%* cf=j=)%*÷%( cf=j=)%(÷^) cf=j=)^)÷^!
lhNnf ljsf; ;ldltaf6 dfnkf]t Joj:yfkg ;DaGwdf ufp“ ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfnfO{ s] s:tf] ;xof]u ug]{ ul/Psf] 5 < • hUuf wgLsf] nut cBfjlws ug{
• hUufsf] juL{s/0f ug{ - hUufsf] Joj;flos dxTjsf] cfwf/df tyf s[lif pTkfbsTjsf] cfwf/df_
• 3/hUuf s/sf] b/ tyf If]q lgwf{/0f ug{
• lhNnf ljsf; ;ldltaf6 dfnkf]t Joj:yfkg ;DaGwdf ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf] lgoldt cg'udg x'g] u/]sf] jf gu/]sf] <
•
;"rgfbftfsf] gfdM– kbM– b:tvtM – ldltM–
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 57
kmf/fd g+= !^
tYof+s ljZn]if0f cf}hf/sf] gd"gf -vlgh ;|f]t_
;|f]tsf] gfd vlgh If]q vlgh Ifdtf ;Defljt cfDbfgL xfn k|fKt cfDbfgL 36\ a9\ ug{ ;lsg]
;Ldf
==== vf]nf
====b]lv === ;Dd
====b]lv === ;Dd
====b]lv === ;Dd
n=x rf}=x u=
n=x rf}=x u=
n=x rf}=x u=
b/ x pTkfbg÷O{sfO
b/ x pTkfbg÷O{sfO
b/ x pTkfbg÷O{sfO
====b]lv === ;Dd
====b]lv === ;Dd
====b]lv === ;Dd
n=x rf}=x u=
n=x rf}=x u=
n=x rf}=x u=
b/ x pTkfbg÷O{sfO
b/ x pTkfbg÷O{sfO
b/ x pTkfbg÷O{sfO
====b]lv === ;Dd
====b]lv === ;Dd
====b]lv === ;Dd
n=x rf}=x u=
n=x rf}=x u=
n=x rf}=x u=
b/ x pTkfbg÷O{sfO
b/ x pTkfbg÷O{sfO
b/ x pTkfbg÷O{sfO
58 :yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno
kmf/fd g+= !^
tYof+s ljZn]if0f cf}hf/sf] gd"gf -sjf8L dfn;fdfg_
l;=g+= sjf8L ;fdfgsf] gfd
;+sng x'g] If]qsf] gfd
xfn ;+sng ePsf] /fhZj cfwf/df kl/jt{g x'bf yk x'g ;Sg] /fhZj
b/df kl/jt{g ubf{ yk x'g ;Sg] /fhZj s'n cg'dflgt /fhZj
O{sfO kl/df0f b/ /sd -&_ kl/df0f yk÷36\ x'g] /sd -(_
k|:tfljt b/
yk÷36\ x'g] /sd -!!_
s'n /sd -&±(±!!_
xfneGbf 36L÷a9L
/sd k|lt;t
D8
:yfgLo lgsfo ljQLo cfof]usf] ;lrjfno 59