LEGTJM CODICIS EURICIANI

FRAGMENTA.

Sect, 1. I.

FRAGMENTA CODICIS RESCRIPTI(PAEIS. LAT. 12161)

CUM SUPPLEMENTIS SUO.LOCO ADDITIS.[CCLXXIIII (?). Si quis limites conplanaverit aut] *£ £""£'!"

5 [terminos fixos fuerit ausus evellere: si ingenuus]

[est, per singula signa vel notas vicenos]

[solidos conponat; si servus est̂ per singula]

[signa quinquagena flagella suscipiat. Si]

[quis <autem)7 dum arat vel plantat vineam],

10 [terminum casu, non rolumtate evellerit],

[vicinis praesentibus restituat terminum]

[et millum damnum patiatur].

[CCLXXV(?). Quotienscumqne de terminis] LZT*BT

[fuerit orta eontentio, signa, quae antiquitus]

»5 [constituta sunt, oportet inquirere, id estj

[aggerem terrae, quem propter fines]

[fdndorum antiquitus apparuerit fuisse]

[ingestum, lapides etiam, quos propter]

[indicium terminoram notis evidentibusj20 [sculptis constiterit esse defixos. Si haec]

[signa defuerint, tune in arboribus notas],

[quas decurias vocant, conrenit observare],

[sed illas, quae antiquitus probantur incisaej.

CCLXXnn(?) = L. Bal 12, 1—3. Cf. L. Vts. X, 3 , 2 : Qui studio pervadendi25 liniites conplanaverit aut terminos fixos fuerit ausus evel lere: si ingenuus est, pe r singula signa

vel notas X X solidos cui fraudem fecit cogatur inferre; si servus est, per singula signa quin-

quagena flagella suseipiat. Si quis autem, dum arat vel vineam plantat , tcnninum casu, non

volumtate convellerit, vicinis presentibus restituat tenninum et postmodum ex hoc nullum damnuiu

aut periculum vereatur.

30 C C L X X V ( ? ) = L. Bai. 1 2 , 4 . Cf. L. Vls. X, 3 , 3 : Quotienscumque de tenninis

faerit orta contentio, signa, que antiquitus constituta sunt, obportet inquin, id est aggere* terre

sive arcas, qaas propter fines fundortun antiquitus apparuerit fuisse congestos adque constructas,

lapides etiam, quos propter indicia tenninoram notis evidentibus sculptos constiterit esse defixos.

Si hec signa defderint, tunc in arboribus notas, quas decnrias vocant, convenit observari, sed

35 ille, que antiquitus probantur incise.

1*

CODICIS EURICIANI FRAGMENTA 275. 276.

10

15

[Quod si qiiis intra terminos alienos per]

[absentiam aut per ignorantiam domini]

[partem aliquam forte possederit, statim eani],

[cum antiqui et evidentes ab inspectoribus]

[fines agnoscuntur, amittat doniino reforman]-

[dam. Nec contra signa evidentia ullum]

[longae possessionis tempus opponat].

[CCLXXVI. rSi* quodcumque ante adventum] snppieta ex L . FTS.

[Gothorum de alicuius fimdi iure remotum]

[est et aliqua possessione aut vinditione]

[aut donatione aut divisione aut aliqua]

[transactione translatum est, id in eius]

[fundij adque a Romanis antiquitus pro]-

[batur adiunctiim, iure consistat. Cum]

[autem proprietas fundi millis certissimis]

[signis aut limitibus probatur, quid debeat]

[observari, eligat inspectio iudicantium],

[quos partium consensus elegerit1].

[Si vero fundorum termim in tertiis, quas]

j>.93.[u5]. *habent Romani, fuerint, tunc Gotlii [in]-grediantur in loco hospitum et ducan[t7 ubi\terminum faerat ostensus. Tunc riud[ex], =i.n«.x,3,5.quos certiores agnoverit, faciat eos s[a]-cramenta praebere, quod terminum s[ine]ulla fraude monstraverint. rNullus n[o]- =L.sai. 12,5—7.vum termmum sine consorte partps al]-terius aut sine <in)spectore constitiiat. [Quod]

Cf. L. Vis. X, 3, 4 (Reccessv.): Si quis intra terminos alienos per absentiam aut per igno-rantiam domini partem aliquam forte possederit, ita ut . . . nullatenus conprobetur statim cum perantiqua signa evidenti2>»s mspeetoribus fines loci alterius cognoscuntiir, amittat domino reformandam. 30Nec contra signa evidentia debitum domininm ullum longe possessionis tempus excludat; sed hoc . . .

CCLXXVI. L. Vis. X, 3, 5 : Si quodcvunque ante adventum Gotornm de alicuius fundiiure remotum est et aliquam possessionem aut vinditionem aut donationem aut divisionem autaliqua transactione translatum est, id in eius fundi, adque a Romanis antiquitus probaturatliunctum, iure consistat. Cum autem proprietas fundi nullis certissimis signis aut limitibus 35probatur, quid debeat observari, eligat inspectio iudicantium, quos partium consensus helegerit,ita ut iudex, quos eertiores agnoverit vel seniores, faciat eos sacramenta prebere, quod terminoasine ulla fraude monstraverint, et tamen

Sttppleta ex coniectura.*Incipiimt

fragmenta codicis. 20

25

nullus norum tenninum sine consorti.s pre-sentia aut sine mspectore constitnat. Quodsi forsitan liber hoc feeerit, daninum perva-

L. Bai. 12, 5. 6: Nerao novnm terminumsine consensu partis alterius aut sine inspectore 40constituat. Quod si forte liber hoc fecerit,

CCLXXVI. l. 27. sine spectore c, ubi quidam litteras e sp erasit, fortasse corrifjere vokns.

1) Hoc caput et prior pars sequentis spectant ad causas ex divisione terrae inter Romanospossessores et Gothos hospites facta exortas. De qita divisione cf. Ganpp, ''Ansiedelungen imdLandtheilungen' p. 394 sqq.; Dahn, 'Konige1 VI2, p. 52 sqq.; Brunner, 'D. RGJ I, p. 67; 45'N. Arch/ XXIII, p. 458 sqq.

CODICIS -EURICIANI FKAGMENTA 276. 277.

15

si forsitam liber lioc fecerit, damnu[m]pervasoris excipiat, quod legibus con[ti]-netur. Si vero hoc serviis admiserit [do]-mino nesciente, CC flagella public[e ex]-tensus aecipiat? et nullum ex hoc pr[aeiu]-dicium domino conparetur^.

CCLXXVH. rSortes Gothieas et tertias [Ronia]- =L.ns.xt 2,1.noniin, quae intra L annis non fuerfint]revocate, nullo modo repetantur1. rSi[mili]- =Z.FV».X,2,2.

ter de fugitivis, qiii intra L annis in[ven]-ti non fiierint? non lieeat eos ad serfvitium]revocare1. rAntiquos vero terminos [sic] =L.na.x, 3,1.stare iubemus? sicut1 et bonae mem[ori]-ae pater noster in alia lege praecepi[t];et alias romnes l causas, seu bonas seu m[alas]7 = z.r»s.x,2,3.

. [u&\. [ i u ] a e intra XXX annis definitae non fhe-[rijnt? vel mancipia, quae in contemptione[pojsita fuerintj sibe debita, quae exacta[no]n (fuerint), millo modo repetantiir. Et si quis[pojst hunc XXX annorum numerum cau-[sa]m movere teniptaverit7 iste numeras[ei] resistat, et libram auri cui rex iusse-[ritj coactus exsolvat1. Omnes autera cau-[sa]s7 quae in regno bonae memoriae patris[nojstii2 seu bonae seu male actae sunt,[no]n permittimus penitus conmoveri; sed

sionis excipiat, quocl legibus continetur. Sivero id servns admiserit clomiuo nesciente,CC flagella publice extensus accipiat, et nullum

so ex hoc preiudieium domino eonp?*£etur.

damnum pervasionis excipiat, quod legibus con-tinetur. . . . Si vero servus hoc admiseritdoniino nesciente, CC flagella publice extensnsaccipiat, et nullum ex hoc preiudicium dominoconparetur.

CCLXXVil. L. Vis. X, 2, 1: Sortes Gotice et tertia Eomanorum, que intra L annosnon fuerint revocate, nullo modo repetantur; 2, 2 : Mancipia fugitiva, que intra L annos inventanon fuerint, non liceat ad senitinm revoeare; 3, 1 : Antiquos terminos et limites sie stare

35 iubemus, sieut antiquitus videntur esse coristructi . . ; 2, 3 : Omnes causas seu bonas sive malasaut etiam crhninales, que infra XXX annos definite non fuerint, vel mancipia, que in conten-tione posita fuerant aut sunt, si de/f/nta «c?que esacta non fuerint, nullo modo repetantur. Siquis autem post hunc XXX annorum nnraeram eausain movere temtaverit, iste numems ciresistat, et libram auri cui rex iusserit eoactus exolvat.

CCLXXVI. /. 3. admiserit] dimiserit c.CCLXXVII. l. 1. tertias] ita potius quam tertiam c. j{ /. 15. bona c.

K.: safne s]i./. 26. sed hi kgendum videtur;

1) Cf. L. Burg. 79, 5 ; 'Ar. Arch.' XXIII, p . 460 sqq. 2) Eurki pater erat Theodericus L,cuhts regnum et vitam fnivitpugna Maiiriacensis « .451. Eundem terminum praebet Lex Burg. 11,1:

45 Omnes omnino catisae, quae . . . liabitae sunt et non sunt finitae usque ad pugnam Slauriacenseni,

liabeantnr abolitae. Cf. eN. ArchJ L c; Gaupp, 'Germanist. Abhandlungen' p . 43 sq.

CODICIS EURICIANI FKAGMENTA 2 7 7 — 2 7 9 .

[h]i, qui iud icaverunt , cum Deo habean t r a -

[tione]s. [/#as] vero causas, unde duo iu[dij-[cia] proferunttir, nobis iubemus affer-[ri], ut quod. cum lege videremus emiss[um]?

[nojbis praecipientibns dibeat probari.

[TIT. DE C]OMMENDATIS VEL COMMODATIS. 0

[CCLXXVHI. Q]uix cavallum aut quodlibet animalium ~ L Ba. x

[genjus ad cnstodiendum mercede placi-[ta] commendaverit, si perierit, eius-[dem] meriti ille, qui commendata suscepit7 io[exsjolvatj si tamen mercedem fuerit[pro] custudia consecutus. Quod si etiam

P. ioo,c. 2. [147]. qui nulla placita mercede suscepera[t ea mor]-tua esse probaverit, nec ille merced[em re]-quirat, nec ab illo aliquid reqxiiratu[r; ea ta]- ismen ratione, ut praebeat sacramen[tum ille7 qui]commendata susceperat, quod non [per suam]culpam nec per negligentiam animal [morte con]-suinpta sit. Eadem et de commoda[tis]forma senretur. 20

CCLXXVTTTT. S i 2 qu i s a l icui i u m e n t n m p r [aes t i ] - =i.f7*.r,5,2.

terit, et illud per aliquam infirmitatfein aput]eum moritur, sacramentum primitufs prae]-

L. Vis. V, 5: TIT. DE COMMENDATIS ET COMMODATIS.L. Btti. 15: DE COMMENDATIS VEL COMMODATIS. 25

CCLXXVni. L. Vis. V, 5, 1: Si quis ca-ballum . . . aut quodlibet animaliam genusplacita mercede ad custodiendum susceperit, siid perierit, aliud eiusdem meriti ille, conmen-data . . . suscepit, exolvat; si tainen mercedemfuerit pro custodia consecutus . . . Quod siille, qui nullum placittwn pro mercede susceperat,rem mortuam esse probaverit, nec ille mercedemaccipiat, nec ab illo aliquid requiratur; eatamen ratione, ut prebeat sacramentum ille, quicomnendata susceperat, quod non per suamculpam neque per neglegentiam animal morteconsttmtum sit . . . Eadem et de commodatisforma servetur.

L. Bai. 15, 1: Si qnis cavallum aut quod-libet aniinalium genus ad custodiendum mercedeplacita commendaverit ? si perierit, eiusdemmeriti ille, qui commendata suscepit, exsolvat;si tamen mercedem fuerit pro eustodia con- 30secutus. Quod si etiam nulla placita mercedesusceperat et ea mortua esse probaverit, nec illemercedem requirat, nec ab illo aliquid requi-ratur; tamen ratione, ut praebeat sacramentaille, qui commendata susceperat, quod non per 3&suam eulpam neque per negligentiam morte con-sumpta sit . . . Eadem et de commodatisfonna servetur.

CCLXXVJLLU. L. Vis. V, 5, 2: Si quis alicui iumentum . . . prestiterit, et per aliquam 40infirmitatem apnt eum . . . moriatur, sacramentnm prebere debeot, qtiod non per suarn culpam . . .

CCLXXVH. L 2. Illas] De illis JT.CCLXXVIII. /. 11. fuerit] faerint c. j| /. 15. requiratur] requirati pro creditor acci[piat], guod

antea legendum putavi, nunc comparata et Legis Vis. et Legis Bai. communi lectione, legendum existimo.

1) Cf. Stobbe, 'Vertragsrecht* p. 215 sqq. 228 sqq. 2) Cf. ibid. p. 234 sqq. 45

CODICIS EURICIAM FRAGMENTA 279. 280.

15

20

bere debet, quod non per suam culpajm mor]-te consumptum sit7 et nibil cogatufr exsol]-vere. Sin autem nimiura sedendo v[el fasces]carricando mortuum fuerit, eins[dem me]-riti caballum reddat. Si vero idem [praes]-titus alicui aliquid debilitatis int[nlerit][vel damni, ille conponat, qui eum aputj[se susceptum babuisse dindscitur].

[CCLXXX. Si1 cui aumm, argentum vel ornamenta][vel species fderint commendatae, sive custodien]-[dae traditae sive vendendae, et in domo ipsius]

P. 106, e. I. [U8]. [cum rebus eius fuerint incendio concrematae],[una cu]m testibus qui commendata suscepe-[rat pjraebeat sacramentum, nihil exinde[suis p]rofuisse conpendiis, et nihil cogat<ur>[exsoljvere, exeepto auro et argento, quod[ardere] non potuit. Si quis, dum domum flam-[ma] consumit, se quasi auxilium praebi-[turus] ingresserit et aliquid forte rapu-[erit, djominus domus diligenter inqui-[rat, e]t si eum potiierit invenire, ille, qui ra-[puerit], in quadrupium rapta restituat2. Et si

morte eonsumtum sit, et nihil cogatur. exolvere. Si autem nimium sedendo vel fasces earricando

. . . mortuum fuerit, eiusdem meriti animal . . . restituat. Si vero prestitum anbnal alicui

25 aliquid debilitatis intulerit vel damni, ille conponat, qui eum aput se susceptum habuisse dinoseitur.

CCLXXX. L. Vis. V, 5, 3 : Si alicui aaruin,

argentum vel oraamenta vel specie; fuerint

conmendate, sive custodiende tradite ant forte

vindende, id si perierit, vel In domo ipsius,

30 qui accepit, cum rebus eius fuerit incendio

concrematum, una cum testibus veniat et brevem

det ille, qui conmendata susceperat, et prebeat

sacramentiun, quod nihil exinde suis profuissef

conpendiis, et nihil cogatur exolvere, excepto

35 aurum et argentw/n, quod ardere uoti potnit.

Et si quis, dam domum flamma consumit, se

quasi auxilium prebiturus ingesserit et aliquid

forte rapuerit, dominus doraus diligenter in-

quirat, et si eum invenire potuerit, ille, qui

40 rapuerit, in quadruplum rapta restituat. Et si

L. JBai. 15, 2 — 5 : Si cui aurum vel argentum

vel oraamenta vel quaeeumque species fuerint

conmendatae, sive custodiendae traditae sint sive

vendendae, et in domo ipsius cum rebus ipsius

forsitan fiierint incendio concrematae, una cum

testibus qui conraendata susceperat praebeat

sacraraenta, nihil exinde suis profuisse com-

pendiis, et niliil cogatur exsolvere, excepto

aiiro et argento, quod ardere non potuit. Si

quis forte, dum domum flanuna consumit, se

quasi anxilium a<f/oturus ingesserit et aliqnid

forte rapuerit, dominus domus diligenter in-

quirat, et si eum potuerit invenire, ille qni

rapuerat in quadruplum rapta restituat. Et si

CCLXXVIIH. l. 4. idemj ita, ut ridetur, c. \\ l. 5. praestitusj fortasse: [praesjtitum c.CCLXXX. l. 18. ingresserit c. pro ingesserit; quidam codices Legis Bai.z ingredierit, ingreditur.

1) Cf. ibid. p. 215 sqq. 2) Poena quadrupli pro re ex incendio furata ex iure Romano

45 sumpta est. Cf. Dig. XLVII, 9, 1. . • .

CODICIS EUEICIANI FKAGMENTA 280. 281.

[de co]mmendatis rebus apud susceptorem[aliquijd forte repperierit, domino restitu-[ere] non moretur. Si vero quae commen-[data fajerant furto probantur ablata, ei,[qui comjmendata susceperat, spatium tri-[buatur], donec furem suam investigatione[perquijrat. Et si eura invenerit, commen-[datori res proprias tantummodo reformare][procuret; conpositio vero furti ad eum],[qui habuit commendata, pertineat. Et][si fiir non fuerit infra statiitum tempus][inventus, medietas rerum commendaj-[taram domino a susciplente reddatur];

. 103, c 2. [149]. damnum vero ex medio uterque sustene-ant. Et si postmodum dominus rerum apudeura, cui commendaverat, quae fuerint sup-pressa repperierit, cum liaec ille se prius di-xerit perdedisse vel furto fuisse subla-ta, sicut ftir ea, quae caelavit, ut legum sta-tuta praecipiunt, conpositione inplere cogatur.

CCLXXXI. Si1 quis pecuniain sub cautione sus-cepit, daturus usuras, si per casu pecuniaperiit, non culpa aut negligentia debitoris7

15

de conmendatis rebus aput susceptorem aliquidforte reppererit, dommo restituere non moretur.Si vero que conmendata fuerant fiirto probanturablata, ei, qui conmendata susceperat, spatiumtribuatur, ut ordo docet, donec furem sua in-vestigatione perquirat. Et si eura invenerit,conmendatori res suas proprias tantummodo re-formare cogitur; conpositio vero furti ad eum,qui habuit conmendata, pertineat. Certe, sifar non fuerit infra statutum tempus inventus,medietas rerum conmendatarum domino a sus-cipiente reddatur, ut damnum ex medio uterquesustineat. Et si postmodum donrinus rerumaput eum, cui conmendaverat, que fuerontsubpressa forte reppererit, cum hec ille seprius dixerit perdidisse vel furto fuisse sublata,sicut fur pro Jiis, que celabit, secundum legiiinstatuta conpositionem inplere cogatur.

de commendatis rebus apud dircptorem aliquidforte repperierit, domino restituere non moretur. 25Si vero qnae commendata fuerant furto pro-bantur ablata, ei, qui commendata perdideraX,spatium tribuatur, donec forem sua investigationeperquirat. Et si eum invenerit, commendatorires proprias tantumuiodo reformare proeuret. 30Coinpositio vero furti ad eum, qni habuit com-mendatain, pertineat. Et si fiir non fuerit intrastatutum tempus inventus, medietas rerum com-mendatanim domino suscipiente reddatur; dain-nuin vero ex medio uterque sustineat. Et 35postmodum si dominus rerum apud eum, cixicoaunendaverat, qtiae fuerint suppressa reppe-rerit, eum haec ille prius se dixerat pcrdidissevel furto fuisse sublata, sieut fur eam, quamexigi legum statut^ ,praecipitint, conpositioneui 40eogatur inplere.

CCLXXXI. L. Vis. V, o, 4: Si qtiis pecuniam sub cautione siisceperit, daturus usuras,si per casu pecunia perierit, non culpa aut neglcgentia debitoris, ille, qui pecuniam conm«??jdavit,

CCLXXX. /. 6. suam] iia etiam qiiidam codices Lejis Bai.

1) Cf. Stobbe, ' Vertragsrecht' p. 27o sqq.

CODICIS EUKICIANI FRAGMENTA 281. 282.

ille, qiii commodavit, solam pecnniae sum-mam recipiat et non requirat usuras. Sinvero per ipsius fraudem vel culpam factumest, et pecuniam et usuras solvat. Et si ali-

5 qua lucra est ex ea pecunia consecutus^ etpostmodum contigit, ut pecunia pereat,extra summam, quod acceperat, mediam[tisurarum partem restituatj.

[CCLXXXIE. Qui1 commendata vel commodata] = £.r»».r.5,5.10 [susceperit et de ruina aut ineendio vel hosti]-

[litatis naufragio seu quolibet simili casu sua][omnia liberaverit et aliena perdiderit, quod][accepit sine aliqua excusatione exsolvere]

j).io4,c. i.[i50]. cogatiir. Si vero partem aliquam de rebus15 propriis liberasse cognoseitur, illi, cuius

res secum habuerat? iuxta modum perditaerei vel liberatae restitiiat, quam iudexratione deducta estimaverit portionem.Sin autem sua omnia perdedit7 cum libe-

20 raret alienam, similis de liberatis et deperditis rebns ratio dedueatur, ut par-tem arbitrio iudicantis qui liberavitaecipiat. Iustuin est enim, ut in simili ca-su non damnum solus excipiat, qui se gravi-

25 bus periculis, dum sua maiora perdederitet aliena minora liberare conatur, obiecerit.

solam pecunie summam recipiat et non requirat usuras. Si vero per ipsius fraude vel culpa

factum est, et pecuniam et usuras solvat. Quod si aliqua lucra est ex ea pecunia consecutus,

et postmodum contingat, ut peeunia pereat, si tanta sunt lucra, qnanta pecuniam fuit, et pecu-

30 niam et usuras restituat.

CCLXXXII. L. Vis. V, 5, 5 : Qui conmendata vel commodata suseeperit et de ruina

aut incendio vel hostilitatis naufragio seu quolibet simili casu stia omnia liberaverit et aliena

perdiderit, quod accepit sine aliqua excusatione cogatur exsolvere. Si vero partem aliquam de

rebus propriis liberasse cognoscitur, illi, cuius res secum habuerat, iuxta modum perdite rei vel

35 liberate restituat, qua^cm iudex rationem deducta estimaverit portionem. Sin autera sua omnia

perdiderit, cum liberaret aliena. et "de liberatis et de perditis rebus similis ratio deducatur, ut

partem arbitrio iudicantis qui liberabit accipiat. Iustum est enim in simili easu, ut ille non

damnum solus exeipiat, qui se gravibus obicerit periculis, et dum aliena minora conatur liberare,

sua maiora cognoscitur jter&edisse.

40 CCLXXXI. l. 7. mediam] sequnntur scripturae reliquiae, seu LB, seu fortaase US leyendae.

CCLXXXII. l. 15. 1111] ille c.

1) Cf. Pauli Sent. II, 4r, 2 : Si facto incendio, ruina, naufragio aut quo alio simiii casu

res cominodata ainissa sit, non tenebitur eo nomine is, cui commodata est, nisi forte, cum possct

rem commodatara salvam facere, suam praetulit; Stobbe l. c. p. 216 sqq.

LL. Sect. 1. I. 2

10 CODICIS EUEICIANI FRAGMENTA 283—285.

CCLXXXHI. Quod1 nesciente domino servis fu-erit commendatum, si id perierit, domi-nus servi niillum damnura incurrat.Suae enim inpotet culpae, qui servo alie-[no res suas commendaverit domino][nesciente. Similis et de commodatis][fonna servetnrj.

[CCLXXXILLI. Si dominus per servum suum][quodcumque sibi petierit commodandum, et][servus cum rebus commodatis in fuga fcieritj

p. 85. [151]. [elapsus], tunc dominus obligetur, ut [com]-modata restituat. Si vero servus pejtisse]dominum mentiatur et s[ic] deport[anda]ad dominmn susceperit, sed ea7 quae [susce]-perit, everterit aut forte perdederit, et [fd]-gitivus non potiierit inveniri, d[ominus]servi praebeat sacramentum, se eum, [ut sus]-ciperet, non misisse, et cum id petejret, ig]-norasse, et nihil caliunniae pertim[escat].Haec eadem de commendatis praecipim[us].

CCLXXXV. Nullus, qui pecnnias commen[daverit]ad usuram, per annum plus qnam tr[es sili]-quas de unius solidi poscat usnras2, [ita]

= £.Fis.r,5,7.

10

15

20

cf.L.T7s.r, 5,8.

CCLXXXIII. L. Vis. V, 5, 6: Quod nesciente tlomino servo faerit conmendatum, si idperierit, nec dominus nec servus ullum damnum incurrant. Sue enim imputet culpe, qui servo 25alieno res suas conmendaverit domino nesciente. Si vero alicuius rei animal sit, et per fraudempastorum diminutum repperiatur, hec reddere eonpellat\u\ Similis et de commodatis formaservetur, si fraude aut malitia consumta aut dissipata noscuntur.

CCLXXXmi. L. Vis. V, 5, 7: Si dominus per servum suum quodcumque sibi petieritcommodandum, et servus cum rebus commodatis in fuga faerit elapsus, tiinc dominus obligetur, sont commodata restituat. Si vero servus petisse dominum mentiattur et sic quasi deportanda addominum susceperit, et que suseeperit aut evertat aut forte perdiderit, et fogitivus non potueritinveniri, dominus servi prebeat sacramentum, se exmdem servum, ut susciperet, non misisse, etcum id peteret, ignorasse, et nihil calumnie pertimescat. . . . Haec eadem et de commendatisprecipimus custodire. 35

C C L X X X V . L. Vts. V, 5 , 8 : Si guicumque pecuniam commodaverit ad usuram, non pltis p e r

annum quam t res seliquas de unius solidi pasca tu r usuris . . . Et d e solidns octo nonum soli-

CCLXXXIII. /. 6. nesciente] quae po*t haec in lege Beccessmndiana leguntur, cum sex tantum versusexcidme vkleantur, omisi.

CCLXXXV. l. 21 . pecunias] ita vel pecnnia scriptum videtur c. 40

1) Cf. L. Mom. Vis. C. Th. 11,31; Ed. Theod. c. 121. 2) Eadem fere verba leguntur

JDODICIS EURICIAM FRAGMENTA 285—287. 11

ut de solidis octo nonum solidum cjredito]-ri qni pecuniam ad usuram suscepi[t sol]-vat. Qui si cautionem ultra modum s[uper]-ius conprehensum per necessita[tem siis]-

5 cipientis creditor extorserit, condicio co[ntra]leges inserta non valeat. Qui eont[ra hoc]fecerit, rem, quam commodaverat, [reci]-piat et nullam usuram. Quae rero cau[tae non]faerant non solvantur usure.

10 TIT. DE VEM)ITIONIBUS. 0p.86.[152]. [CCLXXXVI]. Venditio per scripturam facta plenam —L.V?S.r,4,s;

[habea]t firmitatem. Si etiam scriptura fac-[ta no]n fiierit7 datum praetium testibus con-[prob]atur, et emptio habeat firmitatem.

15 [Vendijtio, si fuerit violenter extorta, id est[aut mjetu mortis aut per custodiam, nul-[la vale]at ratione1.

[CCLXXXV]II. S i 2 quid a servo alieno ftierit conpa-=£.#«1.16,3.

dum creditori, qui pecuniam ad usuram dedit, eceolvat . . . Quod si cautionem ultra modum20 superius conprehensum per necessitatem suscipientis creditor extorserit, condicio contra leges in-

serta non valeat. Si quis autem contra ordinationem hanc fecerit, eam rem, quam coinmodaverat,recipiat, et que caute fuerant in nullo solvantur usure.

L. Yis. V, 4 : TIT. DE COMMUTATIONJBUS ET VENDITIONIBUS.L. Bai. 16: DE VENDITIONIBUS.

25 CCLXXXVI. L.Vis. V, 4, 3: Venditio perscriptttram facta plenam habeat firmitatem. Ce-terum, si etiam scriptura facta non faerit etdatum pretium presentibus testibus eonprobettlr,et plenum habeat emptio roborem, Vinditio

30 verOf si fuerit violenter et per metum extorta,nulla valeat ratione.

L. Bai. 16, 2 : Si quis vendiderit possessio-nem suam alicui, terram . . . post acccptumpretium aut per cartam aut per testes con-probetur jirma emptio . . .

Venditio, si fuerit violenter extorta, id estaut metu mortis aut per cnstodiam, nulla ra-tione firma sit.

CCLXXXVH. L. Bai. 16, 3 : Si quis a servo alieno aftquid conparaperft neseiente

CCLXXXV. l. 4. Qui] ita jm> quod scriptum videtur c.

in Interpretatione Codicis Theodosicmi II, 3 3 / 2 ; si quis plus quam legitima eentesima continet,35 hoc est tres siliquas in anno per solidum, amplius a debitore sub occasione necessitatis accipere

vel auferre praesumserit etc, unde auctorem legis nostrae hausisse existimaverunt Savigny, 'G. d.R. R: II2, p. 76 sq., Stobbe, 'G. d. D. RecJitsqu.7 I, p. 11, et DaJin, 'Westg. Studien' p. 9.Quod recte refutaverunt Th. Gaupp, 'German. AbhandU p. 34 sq., Brunner, lD. RG.' I, p. 324.Cf. etiam Iustiniani Nbv. 34, c. 1 : si autem pecunias dedit, nihil amplius quain unam siliquam

40 pro singulo solido annuam praestare. 1) Cf. L. R. Vis. -C. Th. III, 1, 9 c. Interpr.2) Legem, receptam in Legern Baiuvariorum, Chindasvindus rex sustulit L. Vis. V, 4, 13,referens de ea his verbis: cum promulgata sanctio iuris antiqui sine dominorum dispendio servorumvenditiones in irritmn praeceperit devocari.

12 CODICIS EURICIAXI FRAGMENTA 287—289.

[ratiim] domino neseiente, si dominns firmam[esse njoluerit emptionem, praetiiun red-[dat ejmptori, et emptio nihil habeat firmitatis.

[CCLXXXVjffl. Si qiiis servum suum vendederitj et =L.ns.r,4,u.[servus] priori domino aliquod crimen obiece-[rit, iljle, qui vendedit, recipiat quem vindedit,[pjraetium redditurus emptori, ut ille[in serjvo suo requirat crimen, qtiod sibi obiecerat.[Idem] de ancillis praecipimus custodiri.

[CCLXXXVIJin. Quoties de vindita re contentio[commjovetiir, si alienam fuisse constite-[rit, njullum domino praeiudicium conpare-[tur. E]t domino qui vendere aliena praesufm]-[serit djuphim cogatur exsolvere1, nihilomi-[nus ejmptori quod accepit praetium reddi-

j>.9i.[i53]. turus; et quidquid ad <con>parate rei proffectum]sttidio suae utilitatis emptor adiec[erit]?

a locorum iudicibus estimetur, et ei, [qui la]-borasse cognoseitur, a venditore rajris alie]-ni satisfactio iusta reddatur.

= Z. Sai. 16, 4; 10

15

20

domino suo, si dominus firmam esse noluerit emptionem, reddatur pretium emptori, et emptio

nihil habeat firmitatis.

CCLXXXVIII. L. Vis. V, 4, 1 4 : Si quis servum suum vendiderit, et ipse servus priori

domino aliquod crimen oHecerit, ille, qui vendidit, recipiat quein vendiderat, pretinm redditxirus

einptori, ut ipse in servo crimen, quod sibi ohicctum est, inquirere vel vindicare stiideat. Id 25

autem de ancillis precipimus custodiri . . .

L. BaL 16, 4 : Quotiens de vendita re cou-

tentio cominovetur, si alienam fxiisse constiterit,

nullus sine domino preiudicio conparettir. Et

domino is, qui aliena vendere presumpsit, duplum 30

cogatiir exsolvere, nihilominus emptori, qui

accepit, pretium redditurus; et quicquid ad

conparatae rei profectum stiidio suae utilitatis

emptor adiecerit, a locoram iudicibus aestimetur,

et ei, qui laborasse cognoscitor, a venditore 35

iuris alieni satisfaetio iusta reddatur.

ccLxxxvnn. L. n*. v, i, &-. Qde vendita vel donata re contentio commovetur,

id est, si alienam fortasse rern vendere vel

donare quemcumque constiterit, nullum emptori

preiudicium Jieri poterit. Sed ille, qui alienam

rem vendere vel donare prcsumsit, dnplaTn rei

domino eogatur exolvere, emptori tamen quod

accepit pretiom reddittiras; et qiiidquid in

profectum conparate rei emtor vel qui donatum

accepit stiidio sne utilitatis acliecerat, a locorum

iudicibus extimettir, adque ei, qui laborasse

cognoscitur, a venditore vel a donatore iuris

alieni satisfactio Iusta reddatur . . .

CCLXXXVIIII. /. 12. aullum] nnllam c.

1) Cf. L. R. Vis. Paul II, 17, 1 c. Interpr.

CODICIS EURICIAKI FRAGMENTA 290—294. 13

CCLXL. Si quis ingenuum vendiderit, cu[m ille]suam probaverit libertatem, servjum autjpraetium servi ab illo, qtii vendedit, [acci]-piat ille sibi7 quem vinditum fiiisse [consti]-terit, excepto quod emptori in dupjlum prae]-tium7 quod accepit, cogatur exsolvefre. Haec]et de mulieribtis forma servetur.

10

15

CCLXLI. Si quis servum suum vendederi[t7 for]-sitara eius nesciens facultates, habe[at in]-qneren(di) liberam potestatem; et sibi vfindicet]ille, qui vendidit, cum potuerit invenir[e].

CCLXLH. Six servus de peculio suo fuerit efmptus], =et hoc dominus eins forte nescierit, [de do]-mini potestate non exeat; quia non pr[aetium],sed res servi sui7 diun ignorat, accepit.

CCLXLHI. Conmutatio2 talem qualem empt[io ha]- =beat firmitatem.

CCLXLHII. Venditionis3 haec forma serve[tur> ut]7 ^

cf. L.Bai. 16, 6;L.Yte.r, 4,15.

CCLXL. L. Vis. V, 4 , 1 1 : Si mgenuus20 ingenuum vendere vel donare presumserit . . . ;

adque etiam de mulieribns . . . huius ordinisforma servetur.

25

CCLXLI. L. Vis. V, 4, 15: Si quis serrumsunm vendiderit, eius nesciens facultatem, habeiitinqnirendi Uberam potestatem, ut sibi \andicetille, qui vendidit, cum pottierit invenire retn

30 servi venditi.

CCLXLH. L. Vis. V, 4, 16: Si servus desuo peculio fuerit emtus, et hoc dominiis eiusforte nescierit, de dornini sui potestate nonexeat; quia non pretium, sed res servi sui

35 dominus, dam ignorat, accepit.

CCLXLin. L. Vis. V, 4, l : Commutatio,si non fuerit per vim et metum extorta, talemqualem et emtio habeat finnitatem.

CCLXLini. L. Vis. V, 4. 7 : Vinditionis

L. Bai. 16, 5 : Si quis ingenuum vendiderit,cum ille suam probaverit Mbertatem, is, qui eumvendiderit, reducat eum in locitm siiurn . . .et cornponat ei XL solldos, excepto quod emptoriin duplum pretium, quod accepit, cogaturexsolvere. Similis ratio dupliciter de feminisservetur.

L. Bai. 16 , 6 : Si quis servum suura ven-

diderit forsitan eius nesciens facultates, quas

habebat, dominus eius potestatem habeat, qui

ewn vendidi t , requirendi res eius, ubicumque

invenire potuerit .

L. Bai. 16, 7 : Si qiris servus de peculio

suo fuerit retfemptus, et hoc dominus eius forte

nescierit, de domim potestate non exeat ; quia

non pretium, sed res servi sui, diun ignorat,

accepit.

L. Bai. 16 , 8 : Commutatio, hoc est qnod

cambias, talem qualera emtio habeat firmitatem.

L. Bai. 1 6 , 9 : Venditionis haec forma ser-

40 CCLXJLI. /. 9. facnltates] ita vel facultatem c.

1) Cf. Cod. IwL IV, 49/7. 2) Cf. Cod. Iust. IV, 64, 2; Nov. Valent. III. 31, 4;L. Rom. Burg. 35, 5. 3) Cf. Cod. Th. III, 1, 1. 4. 7 c. Inteiyr.; Cod. Iust. IV, 34, 2.4. 8. 15.

14 CODICIS EURICIANI PKAGMENTA 294—297.

. 9». [154]. <seu res) [seu mjancipia seu quodlibet animalium ge-jnus vjenditur, nemo propterea firmitatem[vendijtionis inrumpat, quod dicat, rem vili[praejtio vendidisse.

[CCLXLV. S]i venditor non fuerit idoneus, fideius- = £.r»>.r,4,2.[sorejm dare debet emptori.

[CCLXLVI]. Si pars praetii data est, pars promis- = z.T7s.r,4,5.[sa, nojn propter lioc venditio facta rampa-[tur; s]ed si emtor ad placitmn tempus non[exhibujerit praetii reliquam portionem, pro[partje, quam debet, solvat usuras1; nisi lioc[fortje convenerit, ut res vendita refonnetur.

[CCLXLVTJI. Qui arras pro quacumque acceperit re, cf.LMs.r, i,i;

[praejtium cogatur implere, quod placuit. '"' '[Emptjor vero, si non occurr(er>it ad diem con-[stitu]tum7 arras tantummodo recipiat, quas[dedijt, et res definita non valeat2.

10

15

hec forma servetur, ut, seu res aliqnas vel terrasseu mancipia vel quodlibet animalium genusvenditur, nemo propterea firmitatem vinditionisinnimpat, eo quod dicat, rem suam vili pretiovindidisse.

vetur, ut, seu res seu maneipium vel quodlibetgenus aniinalium venditur, nemo proptereafirmitatem venditionis inrumpat, quod dicat, se 20vili pretio vendidisse.

CCLXLV. L. Vis. V, 4; 2 : Si venditor non 'sit idoneus, ingenuum fideiussorem daredebebit emtori . . .

CCLXLYI. L. Vis. V, 4, 5: Si pars pretii data est et pars promissa, non propter hoc 25vindieio facta rumpatur; sed si emtor ad placittun tempus non exibuerit pretii reliquam portionem,pro pretii partem, quam debet, solvat usiiras; nisi hoc forte eonveuerit, ut res emta venditoridebeat reformare.

CCLXLVn. L. Vis. V, 4 , 4: Qui arraspro quacumque re aeceperit, id cogatur inplere,quod placuit; emtor vero, si . . . ad con-stitutum non oceurrerit diem, quem voluerit prose dirigat, qui pretium tempore definito per-conpleat. Quod si constituto die nec ipse sue-cesserit, nec pro se dirigere voluerit, arrastantummodo recipiat, quas dedit, et res definitanon valeat.

L. Bal. 16, 10: Qui arras dederit pro qua-cuinque re, pretium cogatur implere, quod 30placuit empton. Et si non oeeurrerit ad diemconstitutum vel antea non rogaverit placitumampliorem, si hoc neglexerit facere, timc perdatarras, et pretium, quod debuit, impleat.

35

CCLXLV. l. 6. emptori] tempori c.

1) De usuris pretii cf. Dig. XIX, \, 13, § 20/ XXI, 1, 29, § 2 ; XXU, 1, 18, § 1;Cod. lust. IV, 49, 5 ; 32, 2 ; Pauli Sent. II, 17, 9 ; Fragm. Vatic. 2. 2) Qualern vim haec 40lex, quae valde mutata et in Legem Reccessvindianam et in Legem Baiuvariorum recepta est,habeat, demonstravit A. Heusler, 'Institutionen' I, p. 84 sq. II, p. 253 sq.; cf. etiamR. Schroeder, {D. RG.'Z p. 295.

15

CODICIS EURICIAm FRAGMENTA 298—301.

[CCLXLVTjIL Kem1 in contemptione positam =L.ns.r,i,9;

[non ljiceat donare nec vindere.

[CCLXLVnjII. Parentibus2 filios suos vendere <non = z.Ffe.r,4,i2.liceat) aut

[d]onare nec oppignerare. Nec ex illis aKquid[suo ijure defendat ille, qui acceperit, sed . . . .[magis] praetium, quod dedit perdat

p.ioi,e.2.[i5o]. qui a par[entibus filium comparavitj.

CCC. Quicu[mque3 ingenuus post amram] =L.vis.r, 4,10.vicisim[um se vindi permiserit et praetium]cum venfditore partitus est? ut eircumve]-niret e[mptorem, proclamans postea nul]-latenus [audiatur, sed in ea qua voluit servi]-tute perjrnaneat; quoniam non est dignus],ut liber [sit, qiii se volens subdidit servituti].

CCCL Nulloro cuius. . . , . . . .ut in B o [ m a n ] . . . . . . . . . . . .

15

- CCLXLVm. L. Vis. V, 4, 9: Kem in20 contentione positam . . . non Iiceat nec

donare nec vindere . . .

L. Bai. 1 5 , 6 : ftem in. contentione positamnon liceat donare nec vendere.

CCLXLVmi. L. Vis. V} 4, 12: Parentibus filios suos vendere non liceat aut donarevel obpignorare. Nec ex illis aliquid iuri suo defendat ille, qui acceperit; sed magis pretiumvel sepositionis ccnnmodiim, quod dederat, perdat qui a parentibus filium conparavit.

25 CCC. L. Vts. V, 4 , 1 0 : Quicumque ingenuns se vindi permiseri t e t p re t ium eum ven-

ditore par t i tus est , u t circumveniret emtorem, proclamans pos tea nullatemis audia tur , sed in ea

qua voluit servitute p e n n a n e a t ; quoniam non est dignus, u t l iber sit , qui se volens subdidit

servituti .

CCLXLVIIII. /. 5. Nec ex illis] ita, ut videtur, c. \\ l. 6. iure] abhinc usque ad verbum perdat omnia30 prormts ineerta.

CCC. /. 10. [post aimum] vicisim[um] supplevi •ef. n. 3 ; [se vendiderit vel] vicisim Blulime.CCCI. l. 16. Cajntum CCCI— CCCIJII jxtuca tantiim vestljia mpermnt, quae neque ex Lege Vl-s,

neque ex Lege Bai. mppleri posmnL Minime autem probaverim, qttod opinatus est Bluhme, curn capitibusCCCI—CCCIJT ea proxivie convenire videri, quae L. fis. X, 1, 8. 9. 16. exstent. Haud dubie capita CCCI et

35 CCCIT ad tit. De venditionibics pertinent.

1) Cf. L. Rom. Vis. C Th. W, 5, 1; Sitmmar. ad h. L, ed. Haenel p. 6; L. Bom. Cur.,LL. V, p. 343. 2) Gf. Cod. Just. IV, 43, 1; Pauli Sent V, 1, ,1. 3) Cf. Dig. XL, 12, 7.-Liberis etiam hommibusr maxime si maiores viginti annis venum se dari passi sunt vel in servi-tutem quaqua ratione deduci, nihil obest, quominus possint in libertatem proclamare, nisi forte

40 se venum dari passi sunt, ut participaverint pretium. Si quis minor viginti annis ad partiendumpretium venum se dari passtis est, nib.il ei hoc post viginti annos nocebit. Sed si ante quidcmse venum dedit, post vieensinunn autem annum pretiuin partitus est, poterit ei libertas denegari.Cf. etiam Dig. XL, 13, 1; Inst I, 3, § 4 ; Cod. lust. VII, 16, 5 ; 18, 1.

16 CODICIS EUKICIANI FRAGMENTA 301—305.

et factdtfa]qui proclajma] . . .

CCCH. Nulhs . . . [re]-<jris aut iufdicis]us audea[t] [verj- 5borum pl[acit]

(Desunt versus 6.)

P. 103, c. 1. [i56j. [CCCIH (?)] onis nul-[1] . aut pro

mum quod 10nt inqiii-

mora exi-[g] [q]uamdiu

s terras 15

• • transfer-[re] . , terras suas• . . : . . ut forte

. [Rjomairas[Grjothus qui 20

. re coga-[tiir] [terjritorio ci-[ritatis] [ajddatur aug-[mentxim] . rito . . . .

(Desunt versus 6.) 25

[TIT. DE DONATIONIBUS.][CCCV].

P. 1 0 6 , e . 2 . [ 1 5 7 ] . . . . . c o n f e r u n t j u r ] 2 cf.L.n*.v,%,i.ve sunt, hoc observan[dum esse viibemus\,quod gloriosae memorifae patris nostri] ^vel decessoram nost[rorum constituit\mansuetudo; quia iniq[uum esset j>rin]-cipum statuta convel[Ii].

CCCV. L. J^is. V, 2, 2 (Chindasv.): Donationes regie potestatis, que in quibuscumque

personis confercmtur sive conlate sunt, in eorwn iure per&istant; qnia non oportet principum 35

statuta convelli, que convellenda esse percipientis culpa non fecerit.

CCCIIL l. 14. llneae pars ultima, qiiae sola exstat, nulla scripturae vestigia praebet; qua de causal. 15. noirwm cajmt incepisse existimo.

CCCV. l. 33. principum] cipnm vel fortasse ornm c.

1) Hoc caput ad causas ex dwisione terrarum ortas spectare videtur. Cf. supra p. 4, 40

n. 1. 2) Lex constituisse videtur, ut res ex largitate principum concessae in pnssessorum

eorumque Iieredum hxre inconvuhe consistere deberent. Cf. etiam L. Bnrg. 1, 3 .

CODICIS EURICIANI FEAGMENTA 306. 307. 17

CCCVL rSi* quis episeopus vel presb[yter aliquid] =L.na.r,\,z.praeter consensu om[nium cl&ncorum de re]-bus aecclesiae facere cr[ediderit, hoc fir\-mum non esse precipimjus1; nisi praebeat] -

5 omnis clericus consenfsum sunm, seu de fun]-do seu de hereditatibus. [Ftlii autem rcle]- =L.ru.r,\ti.ricorum, qui terras vel [aliquid ex muni]-ficentia aeclesiae posside[ntr si in laieos]conversi fuerint vel d[e servitio aecclesiae]

10 discesserint, vel amijttant, qitod j)ossidebant]\iuste re . . lat . . . . . . . . . .

(Desunt versus 6.J

P. ioo, e. i. [158]. [CCCVII. Maritus si uxoii su]ae aliquid donaverit, de =z.r,*.r,2,7.[hoc7 quod vojluerit, scriptura sua ma-

15 [nu signo sivje subscriptione confir-*[met7 ita ut du]o aut tres testes ingenui[subscriptorejs accedant; et sic volun-[tas ipsius habeat] firmitatem. Et si . .

. . [scriptujr&m non fuerint jpraescn-,20 [tes] . . . . s t \ e s t i \ u m . . . .

. . . [Volunta]s autem, si necessitas [est],[coram duobus a]ut tribus testibus &re[promulgari] J>[ote]s[t]. Similis de uxoris[voluntate, qu]ae in maritum confer-

25 [re voluerit, dqnatjionis forma servetur.

CCCVI. L. Vis. V, \ , 3 : Si quis episcopus aut presbyter vel quicumque ex clericis p re te r

consensnm ceterorum clericorum aliquid de rebus eclesie vendiderit vel dnnaverit, hoc firaium non

esse precipimus, nisi ita fuerit facta vinditio sive donatio, quemadmodum sanctorum canonum in-

stituta constituunt adque decernunt.

30 L. Vis. V, 1, 4 : Heredes episcopi seu aliorum clericonun, qui Jilios suos in obsequium

eclesie conmendaverint et terras vel aliqnid ex munificentia eclesie possedermt, si ipsi in Iaieis

reversi faerint aut de servitio eclesie, cuhts terram vel aliquam mbstantiam possidebant, disccs-

serint, statim quod possidebant amittant.

CCCVII. L. Vis. V, 2, 7 : Maritus si uxori sue aliquid donaverit, de hoe, quod ipsa

35 sibi habere voluerit, scriptura manus sue suscriptione vel signo confinnet, ita ut duo aut tres

testes ingenui suscriptores vel signa facientes accedant ; et sic volunjtas ipsius habeat finnitatem.

Similis et de uxoris volumtate, que in marituin eonferre voluerit, donationis hec forma servetur,

s i t a m e n . . . .

CCCVI. l. 10. descesserint corr. discesserint e.40 CCCVIL L 21 sqq. Cf.: volumtas verbis coram probationem pronmlgata, L. Vi$. IT, 5, 12.

1) Hanc legem mininie ad can. 3. Conc. Toktani III. referendam esse,nt, supplementoa Fr. Bluhme perperam facto seductus, opinatus ast Helfferkh, ' Westgotenrecht* p. 45, demon-stravlt Brunner, fD. MG.f If p. 322.

LI* Sect. 1 . 1 . 3

18 CODICIS EURICIANI FBAGMENTA 308—310.

[CCCVIII. TSes donata, si] in praesenti traditnr, = £.*•&. r, 2,6.

[nullo inodo a dona]tore repetatur, nisi cau-

[sis eertis et pjrobatis1. rQui vero sub hac ibkiemmfine.

[occasione largitur, ut po]st eius morte

[ad illum, cui donaverit, res donata pertineat], 5

[quia similitudo est testamenti, habebitj

[licentiam inmutandi voluntatem suam],

[quando voluerit, etiam si in niillo]

(laesum fdisse se dixerit. IQe vero],

[qui falsa donatione circumventus] 10

JP.83. [159]. aliquid in utilitate donatoris e[xpendit]?

aut ab ipso donatore recipiat [aut ab eius]

heredibus, ne iniuste damna sus[tineat]

qui honestum lucrum de inani pr[omissi]-

one speraveratf. is

CCCVmi. Donatio, que per vim et metfum pro]- * = z.Fi*.r,2,i.

batnr extorta, miHam habeat firfmitatem].

CCCX. Si qtiis buccellario1 arma dederpt vel ali]- =L.ns.r,3,i.

quid donaverit2, si in patroni sui mfanseritj

obsequio, aput ipsum quae sunt d[onata per]- 20

maneant. Si vero alium sibi patrjonum ele]-

gerit7 habeat licentiam, cui se volue[rit com]-

mendare; quoniam ingenuus hom[o non po]-

test proHberi, quia in sua potest[ate consis]-

tit; sed reddat orania patrono, que[m dese]- 25

rui t . Similis et de circa filios patrojni vel buccel j -

CCCVTII. L. Vis. V, 2, 6 (Chindasv.): Ees donatae, si in presentia tesiium traditae sunt,

nullo modo repeta«tttr a donatore . . . Qui vero sub hac occasione largitur, ut eandeni rem

ipse, qui donat, nsufructuario iure possideat, et ita post eius mortem ad illum, cui donaverit ,

res donata per t ineat , quia similitudo cst tes tament i , habebit licentiam inmutandi volumtatem suam, 30

quando voluerit , etiam si in nullo Iesum fuisse se dixerit . Hle vero, qui falsa donatione eireum-

ventns aliquid in uti l i tatem donatoris expendi t , aut ab ipso donatore ree ipia t , aut ab eius

heredibus , ne iniuste damma sustineat, qui lucrura se habere de inani promissione putabat.

C C C V l i n . L. Vis. V, 2, 1 : Dona t io , que p e r vim e t metum fuerit extor ta , nullam

liabeat firmitatem. 35

CCCX. L. Vis. V, 3, 1: Si quis ei, quem in patrocinio habuerit, arma dederi t vel aliquid

donaver i t , aput ipsum que sunt donata permaneant . Si vero alium sibi patxonum elegeri t ,

habea t licentiam, cui se voluerit conmendare ; qnoniam ingenuo hovaini non potes t prohiberi, quia

in sua potes ta te consistit ; sed redda t omnia patrono, quem deserni t . Similis e t circa filios

CCCVIII. /. 11. donactoris vel donaotoris e. 40»

1) Buccdlarius est cliens, qiti patrono annis quasi miles privatus servit. Lex Recces-sirindiana pro buccellario plerumque dicit: qui est in patrocinio. Cf. 0. Seeck in 'Zeitschrift d.Savigny-Stiftung, Gerni. Abth/ XVII, p. 105 sqq.; Brunner, 'D. RG.' II, p. 5. 56. 255. 262. 271.2) Cf. Brunner, 'Landschenkungen' in 'SB. d. Berl Ak> £/ / (1885), p. 1190.

CODICIS EUKICIANI FRAGMENTA 310—312. 19

larii fonna servetur: ut, si ipsi qp[idem eis]

obsequi volueri(n)t7 donata possideafnt; si vero]

patroni filios vel nepotes crediderjmt relin]-

quendos, reddant universa, quae pa[rentibus]

& eoram a patrono donata sunt. Et [si aliquid]

bnccellarius siib patrono adquesiefrit, medie]-

tas ex omnibus in patroni vel filior[um eius]

i>.84.[i60]. [potestajte consistat; aliara mediaetatem

[buccellajrius, qui adquaesivit, obtineat; et si10 [filiara relijquirit, ipsam in patroni potestate

[manere] iubemus; sic tamen, ut ipse patro-

[nus aeqjualem ei provideat, qui eam sibi pos-

[sit in ma]trimonium sociare. Quod si ipsa

[sibi conjtra vohmtatem patroni alium for-15 [te elegeritj, quidquid patri eius a patrono fue-

[rit donjatum vel a parentibus patroni, omnia

[patronjo vel heredibus eius (restituatiir).

[CCCXI. Ar]ma, quae saionibus * pro obsequio da<n)- =z.n».r,3,2,

[tur, nuljla ratione repetantur; sed illa, quae,20 [dum saijus est7 adquisivit? in patroni potes-

[tate eojnsistant.

[CCCXII. Ro]manus7 qui Gotho donaverit rem, quae =x,.ri8.r,4,2o.

[est ijudicio repetenda, aut tradederit

[occup]andam7 priusquam adversarium iu-

25 [dicio sjuperarit, si etiam eam Gothus inva-

patroni vel Jilios eius, qui in patrocinio fuit, forma servetur: ut, si tam ipse, qni in patrocmio

fuit, quani jffii eius filiis patroni obsequi voluerint, donata possidea?jt. Si vero patroni filios vel

nepotes ipsis nolentibus crediderint relinquendos, reddaut universa, que parentibus eoruin a patrono

donata sunt. Quicumque autetn in patrocinio constitutus sub patrono aliquid adquisierit, medietas

30 ex omnibus in patroni vel filioram eius potestate consistat; alia vero medictatem idein buccel-

larias, qui atlquisivit, obtineat. Quod si bucceHarius filiam tantummodo reliquerit et filtum non

reliquerit, ipsam in potestate patroni manere iubemus; sic tamen, ut ipse patronus equalem pro-

videat, qui eara sibi possit in matrimoniura sociari; el quidquid patri vel matri eius fuerat datwn,

ad earn pertineat. Quod si ipsa sibi eontra volumtatem patroni hiferiorem forte elegerit, quid-

35 qnid patri eius a patrono fuerit donatum vel a parentibus patroni, patrono vcl heredibus eius

restituatur.

CCCXI. L. Vis. V, 3, 2 : Arma, que saionibus pro obsequio donantur, nulla ratione a

donatore repetantur; sed illa, qne, dum saio est, adquisivit, in patroni potestate consistant.

CCCXII. L. Vis. V, 4, 2 0 : Si quis rem, que est per iudiei«/« repetenda, priusquam

40 adversarium iudicia^Ver saperaret, ita vendiderit vel donaverit alicui ant forsitan tradiderit occu-

pandara, ut absque audientia iudicantis privetur dominhim possessoris: ipse, qui possedit, per

CCCX. /. 10. potestatg c. 1J l. 11. sic] siet c. [} /. 17. restituatur] ne vesli/ia quidem rerbi exstant.

1) Saiones vel sagiones sunt hoc loco comites privatonmi armati. Qf. qnae exprmii

'K Arch.7 XXIII, p. 81. 102 sg.; Dahn, 'ESnige* VI-, p. 138 sqq.: Brunner, 'D. EG.3 II, p. 189.

3*

20 XODICIS EUMCIANI FRAGMENTA 312—320.

[serit, tum] possessor rem suam per executio-[nem in]dicis, quae occupata fderint, statim[recipijat, nec de eius postmodum repeti-[tione pjulsetur, etiam si bona sit causa re-[petenjtis; sed Romanus Gotho eiusdem nieriti 6

i>.[i6i]. [rem aut pretium repensare cogatur; quia][rem, antequam vindicaret7 fecit invadi].

CCapita CCCXIII—CCCXVIT, guae exstabant olim paginis 161. 162,omnino desunt.J

p. 141. [163]. [ C C C X V l l l ] . (Versus 4 legi nequeunt.J 10

C C C X V m i . Maritus si uxor i snae aliqnid d[ona]-

re r i t , et ipsa post obitum mariti sui [in nul]- =£.Hs.r,2,5.

lo scelere adulterii faerit eonversa[ta7 sed]

in pudicitia permanseri t , aut si certe [ad alium]

mari tum honesta coniunctione per[vene]- 15

rit , de res sibi a mari to donatis posfsiden]-

di et post obitum suum relinquendi c[ui volue]-

rit habeat potestatem. Sin autem pe[r adul]-

ter ium seu inhonestam coniunctionem s[e mis]-

cuisse convincitur, quidquid de fac[ultate] 20

mari t i sui ftierat consecuta, totum [incunc]-

tanter amittat , et ad heredes don[atoris]

legitimos rever ta tur .

TIT. DE SUCCESSIONIBUS. 0

CCCXX. S[i]. . . . nec . . 25in . .

(Sequuntur 3 versus, qui legi nequeunt.)

exsecutionera iudicis, rem, que oeeupata fuerat, statim recipiat, nee de eius postmodum repe-

titione contendat, etiam si bona sit causa petentis. Ille vero, qui hoc vendidit aut donabit vel

occupari precepit, quod inste vindicare nullatenus potuit, einsdem meritl rem aut pretium ei, a quo 30

victus fuerit, repensare cogatur; qiiia rern, antequam vindiearet, fecit invadi.

CCCXVIIII. L. Vis. V, 2, 5 : Maritus si uxori sue aliquid donaverit, et ipsa post obitum

mariti sui in nullo scelerc adulterii faerit conversata, sed in pudicitia permanserit, aut eerte si

ad alium maritiun honesta coniunetione pervenerit, de rebus sibi a marito donatis possidendi et

post obituni suiun, si filios non habuerit, rclinquendi cui voluerit habeat potestatem. . . . Si autem 35

per adulterium seu per inhonestam coniunetionem se miscuisse convineitur, qnidquid de facultate

mariti sui fuerat consecuta, totum incunetanter amittat, et ad heredes donatoris vel ad filios

legitimos rerertatur.

CCCXX. Pro hac lege Reccessvindus praebet Antiquam IV, 2, 1 : Si pnter vel mater

CCCXII. l. 5. iueriti] hac voce finitur pagina ultima quaternionh deciml, quod ex myno X in margine 40inferiori scripto efficihir.

CCCXVHI. l. 10. CCCXVIII] huius capitis pauca vestiyia, gingulae scilicet litterae, in linei* 1—4.jxvflnae superstmt, ex quibus nihil certi cojnosci potest.

CCCXVIIII. /. 16. res] ita, ut videtur, non reb. c.

CODICIS EUMCIANI FRAGMENTA 320. 321. 21

j>. H3. [i64j. . . de re eas aequit&te. ere manciipia ents . . . .

. ibus . . s vel in aliis rebus ae-[qualem] habeant portionem; quod si aw[fe?n]

5 . . viro . ove v . tate con[iugi\um[expet]ens, sponte transierit, perd[at por]-[tione]m, quam acceperat. Sor(or) fratrum[suojrcun heredi . re . qua . que . .. . perman . . qua[m<7/]u adv[/a;er]it

io . . s vel in cultura cum fr&tribus habeat[portijonem; post obitum viro eius terras[ad hejredes superius conprehensos [absque][mora] revertantur, reliquas facultates cui[voljuerit donatura. . Circa sanctimonia-

15 [lem aujtem, quae in c[os]titate permanserit, in ^o-[^ta]te parentam ^raecipimus per»ian[ere].[^ifotZ] si parewtes sic transierint, ut niilla[fuerijt testamenti ratio, puella inter fra-[tres ajequalem in omnibus habeat po[rtio]-

20 [nein]; quam usque ad tempus vitae suae usu-[fruejtuario iure possideat/ post obitum[vero] suum terras suis heredibus derelinquat,[de reljiqwa facultate faciendi quod voluerit

in eis potestatem n . t . .

25 jp.i4o,c.2.[i65]. CCCXXI. Si marito superstite uxor forsitam =z.ns.ir,2,13.moriatur, filii7 qui sunt de eodem coniugioprocreati7 in patris potestate consistant?

et res eorum, si novercam non superduxe-rit? ea conditione possideat, ut nihil exinde

30 aut vendere aut evertere aut quocumquepacto alienare praesumat, sed omnia filiissuis integra et intemerata conservet.Fructos tamen omnes pro suo iure percipiatet una cum filiis communibus consumat

35 expensis. Cum autem filius duxerit uxorem aut

intestati discesserint, sorores cutn fratribus in omni parentum faenltate absque aliquo obieetuequali divisione succedant.

CCCXXI. L. Vis. IV, 2, 13 : Matre mortua JHii in patris potestate consistant. Quodsi marito supreste uxor forsitam moriatur, filii, qui sunt ex eodem connxgio procreafi, in patris

40 potestate consistant, et res eoram, si novercam non superduxerit, ea conditione possideat, ut nihilexinde aut vendere aut evertere aut quocumque pacto alienare presumat, sed omnia filiis suisintegra et intemerata conservet. Fructos tamen omnes cum filiis sius pro suo iure percipiat etuna cum ipsis filiis suis communibus consumat expensis. Cam vero filius dudt uxorem aut filia

CCCXX. L 7. Soror] Spr ut videtur c. \{ L 24. in eis etc. hic versus minoribu* litteris infra in

45 margine scriptus in c.CCCXXI. l. 25. forsitam] ita aperte c; noverca, qitod leyit Knwtt, nan scriptum esL

22 CODICIS EURICIANI FRAGMENTA 321. 322.

filia maritum acceperit, statim a patrede rebus maternis suam recipiat portionem,ita ut ustifructuaria patri tertia derelin-quatiu*. Pater1 autem tam filio quam filiae,cum XX anuos aetatis impleverit, mediamex eadem, quam unumquemque contingit[de rebus maternis, restituat portionem],[etiam si millis fuerint nuptiis copulati].[Medietatem vero dum advixerit pater sibi][vindicet, filiis post obitum relmquendam].[Qui autem novercam superduxerit, omnes][facultates maternas filiis mox reformet];

j>.i39,c.i.[i66]. ne, dum filii ciun rebus ad domuni transeuntalienam, novercae suae vexentur iniuriis2. Ea-dem quoque de nepotibns forma servetur.

CCCXXH. Mater, si in viduitate permansit, aequa-lem inter filios suos7 id est qualem unus ex fi-liis, ustLfrnctnariani habeat portionem; quawusque ad tempns vitae suae usufructuarioiure possideat, ceterum nec donare necvendere nec uni ex filiis conferrepraesumat3. Quod si eam filii hanc portio-nem matris (evertere) sive per negligentiam sive

10

15

maritum acceperit, istatim a patre de rebus matemis suam recipiat portionem, ita utjusufructuario

iure patri tertia relinquatnr. Pater autem tam filio quam filie, ctun XX annos etatis jnpleverint, 25

mediam ex eadem, quam unumquemque conti^ent de rebus matemis, restituat portionem, etiara si

nullis fiiermt nuptiis copulati. Medietatem vero dum advixerit pater sibi vindicet, filiis post

obitum relinquendam. Qui autem novercam superduxerit, omnes facultates maternas filiis raox

reformet; ne, dnm filii cum relms suis ad domuin transeunt alienara, noveree sue vexentur iniuriis.

Eadem quoque et de nepotibus forma servetur. Quod si pater . . . . ^Q

CCCXXII. L. Vis. IV, 2, 14: Mater, si

in viduitate permanserit, equalem inter filios

suos, id est qualem wansqwsque ex filiis, usu-

fructuariam de facultate inariti habeat portionem;

quam usqne ad tempus vite sue usufructuario

iure possideat, ceterum nec donare nec ^"indere

nec uni ex filiis conferre presumat. Quod si

eam filii portionem ipsam matrem evertere seu

per neclegentiam sive per odium forte pre-

L. Bai. 1 5 , 7 : De viduis. Quae post mortem

mariti si in viduitate permanet, aequalem inter

filios suos, id est qualem unus ex filiis, usu-

fructuariam habeat porticmem, usque ad tempus

vitae suae nsufructuario iure possideat. 35

CCCXXII. L 21 . conferre prae conferre praesumat c. || l. 22. eam] iidem K.; haud plane hgitur. 10

1) Smnpta sunt Jiaec ex iure Romano; cf. Nov. Valent. III. 34, § 10. c. Interpr. et L. Rom.

Burg. 26. 2) Cf. infra ad L. Tis.IV, 2, 13. 3) Cf. Nov. Severi 1 : post viri obitum

sponsalia in usumfruetum tantum mater habeat et a filiis alienare non })ossit . . . omnibus ex

eodem matrimonio filiis ex aequo communia in unurn aut alterum matri conferre non liceat.

Interpr.: Nec liceat matri cui voluerit de filiis aliquid exinde amplius pro sua voluntate donare, 45

CODICIS EURICIANI FRAGMENTA 322. 323. 23

10

15

per odium eorum forte prespexerint ad mille-narium1 vel ad comitem civitatis aut Iudicemreferre non differant, ut matrem suam con-testatione commoneant, ne res, quas ad usum-fructum accepit, evertat. Nam usumfructum,quem ipsa ftierat perceptura, dare cui volue-[rit, filio vel filiae, non vetetur2. Venim sfj[ex ea usufructuaria portione aliquid proba]-[tur eversum, filiis post mortem matris de][eius facultatibus sarciatur. Post obitura][vero matris portio, quam aeceperat, ad filios][equaliter revertatur, quia non possunt]

142, c. 2. [167]. de paterjna hereditate fraudari. Quod si ma]-ter ad ali[as nuptias forte transierit, ex ea die]usufrucjtuariam portionem, quam de bonis]mariti fuferat consecuta, filii inter reli]-quas res [paternas, qui ex eo nati sunt con]-iugio, vin[dicabunt].

CCCXXHI. Mfaritus si cum servis uxoris in ex]-j>editio[ne aliquid lucri fuerit consecutus],nihil ear[inde uxor a viro suo praesumat repe]-

= i.F7*./r,2,15.

spexerint, ad comitem civitatis aut ad iudicem

referre non differant, ut matrem sua contestatione

conmoneant, ne res, quas usufructuarras accepit,

25 evertat. Nam usufractu, quem ipsa faerat per-

ceptura, dare cni voluerit, filio vel filie, non

vetetur. Sed et quod de ipso usu sibi debito

htste conquirere potuerit, faciat quodcumque illi

omnismodis iustissime placuerit (t). Venun si ex

30 ea usufruetuaria portione aliquid probatur ever-

sum, filiis post mortem matris de eias facul-

tatibus sarciatnr. Post obitum vero matris

portio, quam mater aeceperat, ad filios equaliter

revertatttr, quia non possunt de paternam

35 hereditatem fraudari. Quod si mater ad alias

nuptias forte transierit, ex ea die usufructuariam

portionem, quam de bonis mariti fiierat con-

seeuta, filii inter reliquas res paternas, qui ex

eo nati sunt coniugio, vindicabunt.

40 CCCXXIH. L. Vh. IV, 2, 1 5 : Maritns si cum servis uxoris sue aliquid adquisierit vel

in expeditione aliquid lticri fuerit consecatus, n2iil exinde uxor a viro suo presumat repetere, nec

L. Bai. 15 , 8 : Quod si mater ad alias nuptias

fortc transierit, ea die usufruetuariam portionem,

quam de bonis nrariti fuerat consecnta, filii inter

reliquas res paternas, qui ex eo nati sunt con-

vindicabunt.

1) Millmarium, qui alias thiufadus vocatur, tempore Eurici regis non solum militaribus,

sed etiam civilibus rebus funchun esse haec lex demonstrat. 2) Cf. Novellam Severi cit.:

matres . . . usufructum suum cui voluerint largiantur. Interpr.: Sane de usufructu suo . . .

45 (mater) donandi cui voluerit libenun habeat potcstatem.

24 CODICIS EUKICIANI FBAGMENTA 323—325.

tere, nec [ipso vivente nec post eius obituni];sed vir, q[ui uxorem suam secundum sanctam scrip]-turam in p[otestate habet1, similiter et in ser]-vis eius p[otestatem habebit, et omnia, quae]cum servis [uxoris vel suis in expeditio]- 5nem adqupsivit, in sua potestate permane]-ant; pro [eadem scilicet ratione, quia, si servi, dunijcum dom[ino suo in expeditione conversabantur],[aliquid admisissent forte damnosum, ille],[qui eos secum duxerat, et ei aliquid fecerant] 10[augmenti, ipse pro eis et responsum daturusj[esset et conpositionem, si culpabiles fuissentj[inventi2; ut sicut3 lucram ita et damnum][ad se dominus noverit pertinendum].

j>. i4i7c.i. [168]. [ c c c x x n n ] qui . . 15Uam adnt iste snter .

. tatewi .inter . . 20neque do

[CCCXXVJ rem sinesimul la-

[bora] [man]cipiis a . 25et ipse mi-post inor-

[tem] itum con-. . re marito

tatuin fu- 30. . is relin-

[ q u ] . . . . . . . . . . .(Desunt 6 versua cum capite CCCXXVL)

ipso viventem nec post eius obitum; sed vir, qui uxorem suam secundum sanctam scripturam

habet in potestate, similiter et in servis eius potestatem habebit, et omnia, que cum servis 35

uxoris vel suis in expeditionem adquisivit, in sua potestate permaneant; pro eadem scilicet rationem,

quia, si ipsi servi, dum cum dommo suo in expeditione conversabantur, aliquid admisissent forte

damnosnm, ille, qui eos secura duxerat, et ei aliquid feeerant augmenti, ipse pro eis et responsum

daturus esset et eonpositionem, si culpaviles fiilssent inventi. Unde bene iubetur, ut sicut lucrum,

ita et damnum ad se dominus noverit pertinendum. 40

CCCXXIII. l. 5. servis] leetio dubia est.

1) C/. Gen. 3, 16. 2) Cf. Capitulare Ludovici I. hnp., Capit. I, p. 305, c. 17:eognoscat unusquisque, omnes qui in suo obsequio in tali itinere pergunt, sive sui sint sive alieni,

ut ille de eorum factis rationem se sciat redditurum, et qtiicquid ipsi in pace violanda delin-

querint, ad ipsius debet plivium perrenire. 3) His verbis iureconsulti Romani de sodis usi 45

sunt; Ulpianus ad edictum, Dig. XVII, 2f 52, § 4 : sieuti lucrtun ita damnum quoque corn-

mune esse oportet; Paulus, Sent. II, 16: sicut luerum ita damnum inter socios communicatur.

CODICIS EURICIANI FRAGMENTA 327. 25

j>.i«,e.2.p69]. CCCXXVII. In priori lege fuerat eonstitutum,ut, si pa ter . . . [ j»a]tm filius cum matre

j?ortione7 ea ratione. . . .. . ue defnncti tam-

5 nis modo meliori ordi-nantes [praecipimus], tit patre defiincto si/[ilius] omnem facultatem eius. . . ma . . d&beat vindicare, quae tamen di[ej-bus . . . . . . Si vero ^m* moritur fili-

io os7 nepotes et pronepotes reliquerit, ipsiomnes habeant facultates, rea conditione ser- cf. L iis. rr, 2,18.vata, ut wepos ex eo filio, qui patre supersti-te mortuus fuerit infe^ram de avi bonis, qaamfuerat pater eius, si [vtxisset], habiturus,

15 percipiat portionem1; nam nepotes ex ea fi-lia, q[ue ant]e patre<m> mortna est, de ea portio-ne, quam mater fuerat habitura, tertia(ra) por-[tionem perdant1]

(Desunt 6 verms, 18—23. huius pajinae.)

20 p. 142, e. X. [170]. (Decem versus, 1—10. huius paginae, qui finem cajritis CCCXXVIl.jrraebebant, exceptis singulis litteris quibusdam, legi nequeitnt.)

C C C X X V H . L. Vts. IV, 2, 1 8 : ea conditione servata, u t nepotes ex filio vel filia, qui

p a t r e vel matre supreste mortiu ftierint, integram de rebus avi vel avie, quam fuerawt p a t e r

eorum aut mater, si v m s s e n t , habitur/ j pereipiarct port ionem.

25 CCCXXYII. l. 5. meliori] ita vel fortasse maiori legenduvi videtur.

1) Cf. L. Rotn. Vis. C. Th. V, 1, 4 : Si defunctus . . . reliquerit filios et ex filia defuncta, . . nepotes, eius partis, quam defancti filia, superstes patri, inter fratres suos fnisset habitura,duas partes conseqnantur nepotes ex eadem filia . . . Interpr.: Si aliquis moriatur intestatuset filios vel filias superstites vel nepotes ex filia raortua derelinquat, filii in sna portione suc-

30 cedunt, nepotes ex filia de portione matris suae tertiam perdunt . . .; L. Rom. Burg. 10, 1 :Quod si filius habens filios forte deeesseritT in loco patris nepotis neptisque ex filio nati eandeni,quam pater eorum accepturus erat, capiant portionem. 2. Si vero filia superstitibus parentibusobierit, tertiam de portione matris filii eius perdant. F. Patetta, 'Sui frammenti di dirittoGennanico della collezione Gaudenziana* (Extractum ex 'Arckivio giuridico' LIII, fasc. 1. 2/,

35 Bononiae 1894, p. 11, recte censet, verba legis Euricianae ita supplenda esse, ut cum iureRomano congniant. Aliter J. Ficker, 'Erbmfolge7 II, p. 130, qid potius ita supplere vult, utetiam nepotes ex filifl tertiam partem portionis, quam rnater habitura fuisset, non perdant.Ficker enim verba Chindasvindi regis, L. Vis. IV, h, 4 : ita ut iuxta legem aliam, qua con-stitutum est, triantem nepotes non perdere, licitum sit etiam nepotibus aut neptis, qui patres

40 aut matres amiserint, in omni facultate avorum vel avianun cum patruis aut avuncnlis equalessueeedere, ad hanc legem spectare existimat. Tenor autem fragmenti legis Euricianae talisest, ut aliter de nepotibus ex filio, aliter de nepotibus ex filia constitutum fuisse apertum sitQua de causa verba Chindasvindl ad kgem a Leovigildo rege iam ita mutatam, ut eadem normade utrisque nepotibus observaretur, haud dubie referenda sunt. Ex eadem Leovigildi recenslone

45 Chindasvindus etiam in W, 2, 18 verba siipra adnotata hausisse videhtr.LL. Sect 1. L 4

26 CODICIS EUEICIAXI FKAGMENTA 328 — 334.

CCCXXVIH. Qui^[moritur^siavum]paternuinetmaternum = z.ns.ir,2,6.reUnquit, ad [av]um j>atermim hereditasmortui nniversa ^ertineat. Si a(We»*] avumpaternum et aviam matemam reliquerit,aequales capiant portiones. »

CCCXXVHII. Q*«" moritur, si tanttimmodo amitam, =L.MS.IV, 2,7.hoc est p a t m sororem, et materteram, hoc[est matris sororem, relinquit, aequali iure][succedant in hereditate defuncti].

[CCCXXX] 10

jj.i39,c 2. [171]. CCCXXXI. Qui m[oritur, si fi'atres et sorores non] cf.z.ns.ir, 2,8.reliquerit e[t filios fratrum vel sororum re]- 15liquerit et fversahac . [he]redive . mor . . •

20

. . . . fr

. . . . it

CCCXXXII. Femina ef.L.r~m.ir,2,9.

(In versibtts 1 2 — 1 5 , qui restant, singula litterarum vestigia 25tantum supersunt; versus 16—23. abscisi sunt. In hac reliquapaginae parte exstaiat olim cap. CCCXXXIH.)

[CCCXXXHI]. (Fortasse = L. YIs. Becc. IV, 2, 10.J

». uo, c. 1. ri72i. fCCCXXXnn. Maritus2 et tixor tuncl sibi heredita- =L.ns.ir, 2,11;L J cf.L.Bai. 15, 10.

CCCXXYIH. L. Vis. IV, 2, 6 (Reccessv.): Quotiens qui inoritur, si avum paternum aut 30

maternum relinquat, tam ad avum paternum quam ad avtim maternura hereditas mortui universa

pertineat. Si antem qui moritiir avtun paternum et aviam matemam reliquerit, equales capiant

portiones . . .

CCCXXVIIII. L. Vis. IV, 2, 7 : Qui moritur, si tantumodo amitain, hoc est patris

sororem, et materteram, hoc est matris sororem, relinquit, equali iure succedant in hereditate defancti. 35

CCCXXXI. L. Vis. IV, 2, 8 : Qui moritur, si fratres et sorores noa reliquerit et filios

fratrum vel sororum reliquerit, si ex uno fratre sit unus jllius . . .

CCCXXXIIII. L. Vis. IV, 2, 1 1 : Maritus et uxor tunc sibi hereditario iure succedant,

1) Cf. de kac lege, guae infra ad Legem Vis. IV, 2, 6 annotamus. 2) Ex iureRomano haec sumpta sunt; cf. L. Bom. Vts. C Th. V, 1, 9: -parentibus exstantibus vel 4»p r o p i n q u i s a b i n t e s t a t o v e n i r e c o n i u g e s p r o l i i b e m u s . — . . . fisco n o s t r o q u a l i a c t r m q u e i u r a

CODICIS EURICIANI PRAGMENTA 334—336, 27

[rio iure succedant, quando] nullus usque

[ad septimura gradum de propijnquis aut qui-

[buscumque parentibus inve]nitur.

[CCCXXXV. Clerici1 , monaci vel sanctijmoniales, qui —L.ns.ir,2,u.

5 [usque a d septimum gradum njon reliquerint

[heredes propinquos parente\sve, si nihil de

[suis facultatibus ordinaverjint, t[otaw] s[ibi\

[ecclesia, cui servierunt, eorjum substantiam

[vindieabitj.

io [ C C C X X X V I . fIn hereditate illius, qui mjoritnr inte- =x.r«>./r,2,2.

[status, si filii desunt], nepotibus debe-

[tur hereditas. Si nec nepotes] fuerint,

[pronepotes vocantur ad herjeditatem.

[Si vero qui moritur n]ec filios nec nepo-

i5 [tes nec pronepotes reliquerit], pater aut mater

[hereditatem sibi vindicabit1 . ^Si personaje desunt, =L.ru.ir,%,z..

[quae aut de superiori aut de iuferiori gej-

[nere discreto ordine veniunt, tiinc illaej

[personae, quae sunt a latere constitutae],

20 [requirantur, ut hereditatem accipiant]1 .

quando nulla adjinitas usque ad septimum gradum de propinquis eorum vel parentibus invenir/

poterit. Cf. L. Bai. 15, 10 ; . . . et nullus usque ad septimum gradum de propinquis aut

quibuacnmque parentibus invenitur . . .

CCCXXXV. L. Vis. IV, 2, 12 ; Clerici vel monaci eive sanctimoniales, qui usque ad

2» septimum gradum non relinquerint heredea et sic moriuntuv, nt nihil de suis facultatibna ordinent,

ecclesia sibi, cui servierunt, eoriun substantiam vindicabit.

CCCXXXVI. L. Vis. IV, 2, 2: In hereditate illius, qui moritur, si intestatua diacesserit,

filii primi suut. Si filii desunt, nepotibus debetur hereditas. Si nec nepotes fuerint, pronepotes

ad hereditatem voeantur. Si vero qui moritur nec filios nec nepotes seu patrem vel niatrem

30 relinquid, tmie avus aut avia hereditatem sibimet vindieabit. — IV, 2, 3 : Quando supradicte

persone desunt, que aut de superiori etc.

CCCXXXVI. /. 16. desuut] hoc verbo estplidunt /ragmenta.

matrimonii praeponainna. Interpr.: . . . ornnes propinqui uxorein ab intestati raariti sueeessione

prohibeant et maritum similiter a sueeessione intestatae uxoris exclmlant. Sed si propinqui

35 omnino defuerint, tunc sibi invicem excluso fisco maritus vel nxor succedant. Cf. quac de hoc

capite disserut 'N. Arch.' XXVI, p. 107 sq. 1) Cf. Cod. Theod. V, 3, 1 ; Si quis . . .

clericua aut monachus aut mulier, quae solitariae vitae dedita est, nulio condito testamento

decesserit, nec ei parentes . . . vel liberi vel si qui agnationis cognationisve iure iunguntur

vel uxor exstiterit, bona, quae ad eum pertinuerint, sacrosanctae eccleaiae vcl monasterio, cui

40 fuerat destinatus, omnifariam socientur. Interpr.: Si quis episcopns vel quo» lex ipsa com-

memorat ant quilibet religiosi vel religiosae intestati sine filiis, propinquis vel uxore decesse-

rint . . ., qnicquid dercliqnerint ad ecclesias vel inouasteria, quibus obsecuti fiterint, pertinebit.

Cf. Ed. Theoderid c. 26.

CODICIS.EURICIANI LEGESEX LEGE BAIUVARIORUM RESTITUTAE.

• 1. (L. Bai. 2, 17. 18.;Iudexx si accepta pecunia male iudicarerit [et cuicuraque iniuste quidquam auferri

praeceperit], ille, qui iniuste aliquid ab eo per sententiam iudicantis abstulerit, ablata resti- 5tuat. Nam iudex, qui perperam iudieaverit, in duplum ei7 cui damnum intulerat, cogaturexsolvere, quia ferre sententiam contra legum nostraruin statuta praesumpsit. Si veronec per gratiam nec per cupiditatein, sed per errorem iniuste iudieaverit, iudiciumipsius, in quo errasse cognoseitur, non habeat firmitatem; iudex [vero] vacet a culpa.

2. (L. Bai. 1, 1—3.; 10

DE NUPTIIS INCESTIS.Nuptias2 prohibeinus incestas; itaque uxorem Labere non liceat socrum, nuram,

privignam, novercam, filiam fratris, filiam sororis, fratris uxorem, uxoris sororem.Filii fratrum, filii sororum inter se nulla praesumptione iungantur. Si quis contra hocfecerit, a loci iudicibus separentur et onmes facultates amittant, quas fiscus adquirat. 15Si minores personae sunt, quae se inlicita coniunctione pollnerunt, careant libertatem,servis fiscalibus adgregentur.

1. L. Vis. II, 1, 2 1 ; Iudex si per quodlibet commodum male iudicaverit et cuicumque

iniuste quidqucnn auferri preceperit, ille, qui a iudice ovdinatus ad tollendum fuerat destinatm,

ea, que tulit, restituat. Nam ipse. iudex contrarius equitatis cdhit tantinn de suo, qvantum auferri 20

iusserat, mox re/ormet, id est, ablate rel simpla redintegratione concessa, pro satisfactione sue

temeritatis alhit tantum, quantum auferri preceperat, de sua facidtate illi, quem iniuste damnaverat,

reddat. Qnod s-i non habuerit, unde conponat, cion his, que habeve dinosdtur, ipse iudex illi, cui

conp&nere debuit,- subiaceat serviturus. Sin autem per ignorantiam iuiuste iudicaverit et sacrwnentis

se potuerit excusare, quod non per amicitiam vel cupiditatem aut per commodum quodlihet, sed 25

tantumdem ign&ranter hoc fecerit: quod iudicabit non valeat, et ipse iudex non inplicelur in eulpa.

l, 4. et — prneceperit supjtlevi fx L. Yis. || /. 7. vero cimleci pro non, quod codices quidam praebertt.uli ii fortasite pro fi scriptum est.

1) In locum huius legis Leovigiklus Antiquam II, \, 21 substituisse videtur. Cf. fN. ArchJ

XXIV, p.1§ sq. 2) Haec lex, per JReccaredi I.-legem III, 5, 2 moderata, a • Chindasvind» 30

rege per tegem III, 5, 1 mblata est. Cf. 'N. ArchJ XXIII, p. 104 sqq. 110 sq., et Ed. Roth.

c. 185.

CODICIS EUBICIANI LEGES RESTITUTAE. 29

3. (L. Bai. 8, 18. 19.;

Si*• quae nralier alii potionem dederit, ut avorsum faceret, si ancilla est, CC flagella

suseipiat, et si ingenua, careat libertatem, servitio deputanda cui [iusserimus]. Si

quis mulier[em] ictu quolibet abor[tare] fecerit, si mulier mortua faerit? tamquain

5 homicida teneatur. Si autem tantum partus extinguitur . . .

4. (L. Bai. 9, 5.J

[Fur, qui per diem gladio se defensare voluerit, si ftierit occisus, mors eius nulla-

tenus requiratur.] Fur nocturn[us] captus in furto, dum res furtivas secum portat, si

fuerit occisus, nulla ex hoc homicidii querela nascatur.

io 5. (L. Bai. 9, 6.)

Si quis alienum servum ad furtiim suaserit aut aliquid damnosiun in fraudem

domini sui, ut posset accusare eum, et fraus ipsa fuerit detecta per investigationem iudicis.

dominus nec servum perdat nec aliquid damni pro compositione patiatur, sed ille7

cuius conlu[dio vel suajsione crimen admissum est, tamquam fiir damnetur, in novi-

15 cuplum conpositionem eogatur exsolvere. Serviis vero quod tulit reddat et insuper

CC ictus flagellorum extensus publice accipiat.

3. L. Vis. VI, 3, 1: Si quis midieri pregnanti potionem ad avorsura aut pro necando in-

fante dederit, ocddatur; et mulier, que potionein ad avorsum facere quesivit, si ancilla est,

CC flagella suscipiat; si ingenua est, careat dignitate persone et cui iusseriinus servitura tradatur.

20 — VT} 3, 2 : Si quis mulierem gravidam percusserit quocumque ictu aut per aliquam occasionem

midierem ingenuam abortare fecerit, et exinde mortua fuerit, pro homieid/o puniatur. Si autem

tantumocfo partus excutiatur . . .

4. Ex lege Vis. VII, 2, 15 supplevi: Fur, qui — requiratur.

L. Vis. VII, 2, 16: Far noeturnus captus in furtum, dum res furtivas seciun portare

25 conatur, si fuerit occisus, mors elus ntdlo modo vindicetur.

5. L. Vis. VII, 2, 6 : Si quis servum alienum ad fnrtiun facimdum aut alias quasaimque

res inlicitas conmittendas vel etiam adversus se ipstcm /ortasse persuaserit, ut domino eius per-

ditionem exhibeat, quod facilius eum per malam et inlquam permasionem ad suum servitium frau-

dulenter addicat, et fraus ipsa indicis fiierit investigatione detecta: dominus servi nec servum

30 perdat nec ullam calumniam pertimescat; sed ipse, cuius conludio vel suasione scrvus crimeu

admiseraf, nt ewn slbi per aliqnam occasionem ad servithim potuisset addicere, ipse eius serrn

domino, quantian ille involaverlt, aut quantum cidpabilem rem admiserit, septn.p\o conpositionem

inplere eogatur. Ipse aittem servus in conventu publice C flagella smeipiat pro eo, qnod dominum

suum dispiciens insidianti consenserat; et sic postmodum domino suo reddatur.

35 3. /. 3 . iusserimus] dux insserit L. Bai. j[ l. 4. mulierem] mulieri L. Bai. abortare] avorsum L. Bai.4. l. 8. nocturnus] nocturno tempore L. Bau; tamen Fur nocturnus restitui, quia in hac roce

Lex Yu. cum JPauli et Uljnani locis in Collationem legum Rom. et Mois. 7, 2, 1 et 7, 3, 2 insertin conveniunt.5. /. 14. conlndio vel suasione] ita ez L. TTs. re-ititui; conlnsione L. Bai.

1) Hoc caput originalem tenorem legls, qiiae a Leovigildo mutata in L. Vis. VI, 3, 1. 2

40 exstat, praebere videtur. Abortus crimen secundum texhim antiquiorem contra muliereni gravidam

et sine ehts voluntate, secundwn Leovigildi formam etidm comentiente vel petente ipsa midiere fit.

Ea quoque verba Legis Bai., quae a Lege Vis. discrepant, ex antiquo codice legum Vist-

gothkarum recepta esse videntur; cf. careat libertatem L. Vis. VII, 2, 1 3 ; tamquam homicida

teneatur ib'ul VIII, 3, 3.

30 CODICIS EURICIANI LEGES EESTITUTAE.

6. (L. BaL 9, 1.)

Si quis de fure nesciens conparavit, requiret accepto spatiol venditorem. Quem

si non potuerit invenire? [adjprobet se sacramento et testibus2 innoeentem et quod apud

eum [ajgnoscitur ex medietate restituat et furem quaerere non desistat. Quod si furem

celare voluerit et periuras[se] postea detectus fiierit inventus, tamquam ille fur ita in 5

crimine damnetiir.

7. (L. Bai. 9, 9.;

Si quis occulte in nocte alienum cavallum aut bovem aut aliquod animal occiderit,

[novecupli conpositionem dare cogatur].

8. (L. Bai. 9, 11.; 10

Si quis tintinnabulum furaverit de cavallo vel de bove, un[um] solid[um] conponat;

si de vacca, du[os] tremiss[es]; si de minutis*pecoribus7 tremiss[es singulos].

9. (L. Bai. 9, 17.;

Iudex causam bene cognoscat et prius veraciter inquirat, ut eum veritas latere

6. L. Vis. VII, 2, 8 (Reccessv.): Si de fure quis nesciens conparaverit. Universam 15

rem nulli ingeniio liceat de incognito homine conparare, nlsi certe fideiussorem adhibeat . . ., ut

excusatio ignorantie auferatur. Qnod si aliter fecerit qui conparaverit, a iudice districtus autorem

presentet infra tempus suffidenter a indlce constitutum. Quem si non potuerit invenire, aclprobet

se aut sacramento ant testibus innocentem, quod eum furem nescierit, et quod aput eum agno-

scitur, accepta pretii medietate, restituat, adque ambo datis invicem sacramentis promittant, quod 20

furem Jideliter querant Quod si omnino fur invenire nequiverit, reni tantum, que emta est,

domino rei emtor ex integritate reformet. Si vero dominus rei furem noverit et eum publicare

noluerit, rem ex toto amittat, quam eintor quiete possideat. Ilaec et de servis forma servabitur.

1. L. Vis. VII, 2, 23 (Reccessv.): Si quis caballum alienum aut bovem vel quodlibet

amm&Lium genns nocte ciut occulte occidisse convincitur, novecupli conpositionem dare cogatur. 25

Quod si . . .

8. L. Vis. VII, 2, 11 : Si quis tintinabulum involciverit de iumento vel bove, solidum

reddcit; de vacca tremisses duos, de verbicibus vel guibuscumque pecoribus tremisses singulos

cogcitur exolvere.

9. L. Vis. II, 1, 23: Quid primo iudex observare debeat, ut causam bene 30

e o g n o s c a t . Iudex, ut bene causam «gnoseat, iprbniim testes interroget, deinde scripturas requirat,

ut veritas possit certius inveniri, ne ad sacramentwm faeile veniatur . . . In his vcro causls

6. l. 3. adprobet] probet L. Bai. cum sacramento L. Bai. \\ l. 4. agnoseitur] eognoscitur L. Bai.l. 5. periurasse] ita ex codicibus Legis Bai., qui praebent: periuras et, conieci.

7. /. 8. nocte] vel in die add.L. Bai. |[ /. 9. novecnpli — cogatur] ita restitui ex L. Yis.; tamquam 35furtivum componat L. B:d.

8. l. 11. nnnm solidmn — tremisses singulos] ita restitui; cum I solido conponat; si de vacca,cum II tremisses conponat; si de mimitis pecoribus, cum tremisse I conpon«it L. BaL

1) Cf. Eur. c. 2 8 0 : ei, qui commendata suseeperat, spatium tribnatur, donec furem suam

investigatione perquirat. 2) Sacramento suo, nescientem se de fure emisse, testibus, qui emtkmi 40

interfuerant, .ve re vera emisse, probare potuit.

CODICIS EURICIANI LEGES RESTITUTAE. 31

non possit nec facile ad sacramenta veniatur. In his vero causis sacramenta praestentur,

in quibus nullam probationem discussio iudicantis invenerit.

10. (L. Bai. 9, 18.;

Si quis contra caput alterius falsa suggesserit vel pro quacumque invidia de in-

5 iusta re aeeusationem eommoverit, ipse penam vel danmum, qviod alteri intulit, excipiat.

11. (L. Bai. 9, 19.;

Si quis servnm aecusaverit iniuste alienmn, et innocens tormenta pertulerit, pro

eo quod innocentem in tormenta tradidit, domino simile niancipium reddere non

moretur. Si vero innocens in tormentis mortuus fueritr duos servos eiusdem meriti

10 sine dilatione restituat1. Si non habuerit servum aut unde conponat, ipse subiaceat

servituti, qui innocentem fecit occidi.

12. (L. Bai. 12, 1—3; v. Eur. c. 274.

13. (L. Bal 12, 4) v. Eur. c 275.

14. (L. Bal 15, 10.;

15 (Quamquam etiam universum lioc cavut ab auctoribus Legis Baiuvariorum ex fonte

Visigoihico haustum videtur, tamen, qiiia reliqua valde ab eis immutata videntur, ultimavi

tantum sententiam hic repetendam duximiis.)

Quod si maritus et mulier sine heredibus morttii fuerint, et nullus usque adseptimum gradum de propinquis et quibuscumque parentibus invenitur, tunc res illorum

20 fiscus adquirat2.

sacramenta prestentur, in quibus nullam scripluram vel probationem seu certa indida veritatisdiseussio iudicantis invenerit.

10. Cf. L. Vis. VI, \, 6 (Chindasv.): Si quis principi contra quemlibet falsa suggesserit,. . . hanc penam in se stusque rebus suscipiat, qui Iioc alium inuocentem pati voluerat. —

25 VII, 1, 5 : Qaicumque accasahir in crimine . . , si vero innocens adprobatur, de iudieiosecurus abscedat. Hle vero, qui accusavit, et penam et dammim suscipiat, quod debuit percipiaccusatus.

11. L. Vis. VI, 1 , 5 (Chindasv.J: Si servus in aliquo crimine ixccusetur, antea nontorqueatur, quaw ille, qui acciisat, hac se condicione constringat, ut, si iimocens tormenta pcr-

30 tulerit, pro eo, quod innocentem in tonnentis tradidit, almm eiusdem meriti servum dominorefomiare cogatur. Si vero innocens in tormentis mortuus vel debilitatus fnerit, duos equalism e r i t i ser\*os cum eodem domino reddere 7ion moretur, et ille, qui debilitatius est . . . Et si

subditus questioni mortuus fuerlt, adque ifle, qui subdidit, u n d e c o m p o n e r e n o n h a b u e r i t , i p s e

subdendus est servituti, qni innocentem fecit oceidi.

35 14. /. 19. res ill.] illas res L. Bai.

1) Cf. Dig. III, 6, 9; De servo qui accusatur, si postulctur, quaestio habetur: quo ab-soluto in duplum pretinm accusator domino damnatur; rf. etiatn Dig. XLVIII, b, 28, § 16.2) Haec lex supplemento est legi Euricianae c. 334. Cf. L. liom. Vis. C. Th. V, 1, 9 (suprap. 27, n.) et Edict. Theoderid c. 24: Fiseus tunc agat, quando nec parcntnm nec filiomm nec

40 nepotxun nec agnatorum nec cognatorum nec uxoris et inariti quae succedat extare comperiturpersona . . .

32 CODICIS EUEICIANI LEGES EESTITUTAE.

15. (L. Bai. 16, 16.;

Pacta vel placita, qnae per scripturam quamcumque facta sunt, dummodo in liisdies et anmis sit evidenter expressus, inmtitare nnlla ratione permittimus K

15. L. Vis. II, 5, 2 : Pacta rel placita, que pcr scripturam iustissime ac legltime factasunt, dummodo in his clies vel annus sit evidenter expressus, nullafenus immutari permittimus. 5

1) Cf. L. Alam. 42, 2.