หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 1

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบตงตนไดอยางไร

การถายทอดเรองราวจากการวจยและประสบการณตรง สำาหรบผสนใจทมองเหนโอกาสในการพฒนาการจดการความปลอดภย

ของหองปฏบตการของตนเองอยางยงยน

2 ฉตรชย วรยะไกรกล

คำานำาผจดพมพ

โครงการพฒนาตวอยางหองปฏบตการวจยปลอดภย ซง รองศาสตราจารย ฉตรชย วรยะไกรกล

เปนหวหนาโครงการ เปนการขยายผลการดำาเนนงานโครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจย

ในประเทศไทย (Enhancement of Safety Practice in Research Laboratory in Thailand, ESPReL)

ซงม รองศาสตราจารย ดร. วราพรรณ ดานอตรา เปนหวหนาโครงการ ในชวงระหวางป พ.ศ. 2554 - 2557

โดยการสนบสนนของสำานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ภายใตการดำาเนนงานของศนยความเปนเลศ

ดานการจดการสารและของเสยอนตราย (ศสอ.) สำานกพฒนาบณฑตศกษาและวจยดานวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย (สบว.) สำานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.) และสถาบนวจยสภาวะแวดลอม

จฬาลงกรณมหาวทยาลย โดยมวตถประสงคเพอเตรยมความพรอมรองรบนโยบายหองปฏบตการปลอดภยของ วช.

หนงสอ “หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร” ซงเขยนและเรยบเรยงโดย

รองศาสตราจารย ฉตรชย วรยะไกรกล เปนผลพวงจากการดำาเนนงานโครงการดงกลาว โดยไดรบการจดพมพ

เผยแพรเปนครงแรกในป พ.ศ. 2558 จากการสนบสนนของ ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสย

อนตราย (ศสอ.) มวตถประสงคเพอใชเปนเครองมอหนงในกระบวนการสอสารขยายผลทเปนรปธรรมภายใต

โครงการพฒนาตวอยางหองปฏบตการวจยปลอดภย เพอใหเกดความมงมนในการจดการความปลอดภย

ในหองปฏบตการใหเปนไปตามนโยบายท วช. พยายามขบเคลอน โดยแสดงถงกระบวนการคดเลอก

หองปฏบตการวจยจำานวนหนงทอยภายใตการดำาเนนงานของโครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภย

หองปฏบตการวจยในประเทศไทย ซงหองปฏบตการเหลานมองคประกอบความปลอดภยทโดดเดน และม

ศกยภาพในการเตมเตมในสวนของโครงสรางจนทำาใหครบองคประกอบของความปลอดภยในภาพรวม

หองปฏบตการวจยจำานวน 3 แหงทไดรบการคดเลอกใหเปนหองปฏบตการตนแบบ ไดแก หนวยวจย

เคมอนทรยสงเคราะห ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย หองวจยดานการสกด

(Extraction) ภาควชาเคมเทคนค คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และหองปฏบตการ

Phytobioactive and Flavor คณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลย มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร

โดยเนอหาของหนงสอ ซงนำาเสนอในรปแบบกงคมอนเปนผลมาจากการเรยนรผานงานวจยและประสบการณตรง

เปนการศกษาเชงลกโดยการถอดบทเรยนพฒนาการของหองปฏบตการทง 3 แหง วาเกดขนไดอยางไร ในบรบทใด

รปธรรมทพอจะกำาหนดไดวาเปนตวชวดลกษณะของความเปนตนแบบในแตละดานคออะไร ซงมทงรปธรรม

เชงผลผลต และรปธรรมเชงกระบวนการ จงเหมาะสำาหรบผสนใจทมองเหนโอกาสในการเรมตนพฒนาการ

จดการความปลอดภยในหองปฏบตการของตนเอง

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 3

สำานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) เลงเหนวาหนงสอ “หองปฏบตการปลอดภย

ตนแบบ - ตงตนไดอยางไร” เปนคมอในการเรยนรสำาหรบหองปฏบตการวจยทตองการพฒนาดานความปลอดภย

ไดเปนอยางดยงและจะเปนประโยชนตอการขบเคลอนนโยบายดานความปลอดภยในหองปฏบตการของ วช.

จงไดจดพมพหนงสอเลมนขนอกครงเพอเผยแพรแกผสนใจ ซงการพมพครงท 2 น ยงคงประกอบดวยเนอหา

รปเลม และตวอยางทเปนรปธรรมของหองปฏบตการตนแบบทง 3 แหง บรรจไวในแผน CD เพอใหสามารถ

นำาไปประยกตใช หรอดดแปลงใหเหมาะกบบรบทของตวเอง

ในโอกาสน วช. ใครขอขอบคณ รองศาสตราจารย ฉตรชย วรยะไกรกล คณะทปรกษา และ

ผเกยวของทกทานทไดใหการสนบสนนการจดพมพ รวมทงหองปฏบตการตนแบบทง 3 แหงทไดอนญาตให

นำาขอมลอนเปนประโยชนออกเผยแพร และหวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมนจะเปนเครองมอหนงทชวยเสรม

ดานนโยบาย ความรวมมอ และสรางแรงบนดาลใจในการทำางานเพอใหเกดหองปฏบตการปลอดภยตนแบบ

ตลอดจนสรางแรงกระตนเพอใหตระหนกถงความสำาคญ และชวยผลกดนแนวคดเกยวกบความปลอดภย

ในหองปฏบตการทเหนเปนรปธรรม ทงกระบวนการและผลผลตทสามารถนำาไปปฏบตตามไดจรง เพอยกระดบ

มาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการในประเทศไทย

ศาสตราจารย นายแพทยสรฤกษ ทรงศวไล เลขาธการคณะกรรมการวจยแหงชาต 6 พฤศจกายน พ.ศ. 2560

4 ฉตรชย วรยะไกรกล4 ฉตรชย วรยะไกรกล

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 5

คำานำาหนงสอ “หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร” ซงจดพมพครงแรกในปลายป

พ.ศ. 2558 โดยการสนบสนนของศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย (ศสอ.) นน

เปนผลมาจากการดำาเนนงาน “โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย”

และ “โครงการพฒนาตวอยางหองปฏบตการวจยปลอดภย” ภายใตการสนบสนนของสำานกงานคณะกรรมการ

วจยแหงชาต (วช.) โดยมวตถประสงคหลกเพอใหผทมสวนเกยวของทกระดบหองปฏบตการทางวทยาศาสตร

สามารถเรยนรและทำาความเขาใจในกระบวนการและวธการสรางวฒนธรรมขององคกรดานความปลอดภย

ในหองปฏบตการ (Laboratory Safety) ทตงอยบนพนฐานขององคประกอบของความปลอดภย 7 ดาน

ทเชอมโยงกนอยางเปนระบบ จนเกดเปนหองปฏบตการปลอดภยตนแบบทมความยงยน และสามารถกลายเปน

สวนหนงของชวตประจำาวนในการทำางานในหองปฏบตการ

สำานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ซงมนโยบายสนบสนนกจกรรมดานความปลอดภย ในหองปฏบตการมาโดยตลอด เลงเหนประโยชนของหนงสอเลมนในอนทจะเปนเครองมอสนบสนนกจกรรม ดงกลาวของ วช. จงไดจดพมพหนงสอ “หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร” ฉบบพมพ

ครงท 2 นขน

ทงน ความสำาเรจของหนงสอเลมนจะเกดขนไมไดหากไมไดรบความชวยเหลอและคำาแนะนำา

อนเปนประโยชนจากผทรงคณวฒและผเกยวของทกทาน ซงผเขยนใครขอถอโอกาสนกลาวขอบพระคณ

รองศาสตราจารย ดร. วราพรรณ ดานอตรา และรองศาสตราจารย ดร. สกญญา สนทรสทไดกรณาสละเวลา

ตรวจสอบผลงาน และใหคำาแนะนำาทมคณคา ขอขอบคณคณะทำางาน หวหนาหองปฏบตการวจยปลอดภย

ตนแบบทง 3 แหง และผทมสวนรวมทกทาน โดยเฉพาะอยางยง รองศาสตราจารย สชาตา ชนะจตร ทไดกรณา

สละเวลาอนมคาเปนบรรณาธการตนฉบบในการจดพมพครงแรกจนสำาเรจลลวงเปนอยางด

สำาหรบการจดพมพครงใหมน ผเขยนตองขอขอบคณสำานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.)

ทเลงเหนคณคาของหนงสอเลมน รวมทงทมงานผประสานงานและชวยจดเตรยมแกไขตนฉบบ อนไดแก

อาจารยวรรณ พฤฒถาวร คณนวลจนทร ธญโชตกานต คณจฑามาศ ทรพยประดษฐ และคณศวพร ปรชา

ผเขยนหวงวาหนงสอเลมน จะชวยสรางแรงบนดาลใจในการทำางานเพอใหเกดหองปฏบตการ

ปลอดภยตนแบบ สรางแรงกระตนเพอใหตระหนกถงความสำาคญ และชวยผลกดนแนวคดเกยวกบความปลอดภย

ในหองปฏบตการทเหนเปนรปธรรมทงกระบวนการและผลผลต ซงสามารถนำาไปปฏบตตามไดจรง เพอยกระดบ

มาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการใหเกดขน

รองศาสตราจารย ฉตรชย วรยะไกรกล คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

สารบญ

ความสำาคญของหองปฏบตการปลอดภย 9แนวคดเรองความปลอดภย 11ความหมายของหองปฏบตการปลอดภย 17บนได 3 ขน การยกระดบความปลอดภยของหองปฏบตการ 23ความเปนตนแบบและตวอยางหองปฏบตการวจยปลอดภย 25ถอดบทเรยนจากพฒนาการของหองปฏบตการตนแบบ 29ลกษณะของหองปฏบตการปลอดภยตนแบบ 31เงอนไขและปจจยในการเปนตนแบบ 33ขนตอนในการสรางตนแบบ 37บทสงทาย 60รายชอภาคหองปฏบตการโครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภย 62ในประเทศไทยเอกสารอางอง 67

สารบญภาพ

ภาพท 1 องคประกอบความปลอดภยของหองปฏบตการ 13

ภาพท 2 กรอบความคดท 1: ลกษณะของหองปฏบตการปลอดภย 17

ภาพท 3 บนได 3 ขน การยกระดบความปลอดภยของหองปฏบตการ 23

ภาพท 4 ขนตอนการคดเลอกหองปฏบตการเพอพฒนาเปนตวอยาง 26

หองปฏบตการวจยปลอดภยตนแบบ

ภาพท 5 กรอบความคดท 2: ขนตอนการกาวสความเปนตนแบบ 37

ภาพท 6 กรอบความคดท 3: ขนตอนในการสรางตนแบบ 38

สารบญตาราง

ตารางท 1 ตวอยางรปธรรมของกระบวนการและผลผลตของหองปฏบต 18

การปลอดภย

ตารางท 2 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 1 39

การบรหารระบบการจดการความปลอดภย

ตารางท 3 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 2 42

การจดการสารเคม

ตารางท 4 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 3 45

การจดการของเสย

ตารางท 5 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 4 48

ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ

ตารางท 6 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 5 51

ระบบปองกนและแกไขภยอนตราย

ตารางท 7 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 6 54

การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

ตารางท 8 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 7 57

การจดการขอมลและเอกสาร

8 ฉตรชย วรยะไกรกล8 ฉตรชย วรยะไกรกล

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 9

หองปฏบตการเปนแหลงผลตขอมลความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยทสามารถนำาไป

ใชประโยชนทางเศรษฐกจ สงคมและการศกษา เชน ผลงานวจยของหองปฏบตการวจย นอกจาก

จะชวยพฒนาความรแลวยงนำาไปตอยอดจดสทธบตรเพอเพมศกยภาพในการแขงขนทางการคาได

ดวย ผลการวเคราะหทดสอบของหองปฏบตการบรการวเคราะหทดสอบสามารถใชควบคมกำากบ

ดแลสนคาตางๆ เพอความปลอดภยตอสขภาพและสงแวดลอม หรอใชในการรบรองคณภาพเพอ

เพมโอกาสทางการคา แตการยอมรบและเชอถอในผลผลตของหองปฏบตการเหลานมไดอยท

ความถกตองแมนยำาของการวเคราะหเทานน เพราะปจจบนสงคมโลกไดใหความสำาคญกบความ

ปลอดภยในการทำางานและการปกปองสงแวดลอมดวย การดำาเนนงานของหองปฏบตการจงตอง

ใสใจอยางเขมขนกบความปลอดภยและไมทำาลายสงแวดลอม เพราะการดำาเนนงานของหองปฏบต

การมปจจยเสยงตอสขภาพและสงแวดลอมเปนอยางมาก เชน สารเคม ของเสยอนตราย หลกการ

และเหตผลความสำาคญของหองปฏบตการปลอดภยนจงเปนเรองทไมอาจปฏเสธได

ความสำาคญของหองปฏบตการปลอดภย1

10 ฉตรชย วรยะไกรกล10 ฉตรชย วรยะไกรกล

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 11

จากการศกษาแนวคดของมหาวทยาลยตาง ๆ ทงในประเทศ และตางประเทศ บวกกบ

การรวมคดรวมทำาของภาคสมาชกหองปฏบตการ 45 แหง จากมหาวทยาลยตาง ๆ ในโครงการ

ยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย (Enhancement of Safety

Practices in Research Laboratory in Thailand, ESPReL) ทไดดำาเนนการรวม 3 ระยะ

ระหวางป พ.ศ. 2554 - 2557 โดยศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย และ

สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย สนบสนนโดยสำานกงานคณะกรรมการวจย

แหงชาต ผลกคอ ไดแนวคดเรองความปลอดภยของหองปฏบตการวจยทเหมาะกบบรบทไทยและ

ปฏบตได แนวคดดงกลาวประกอบดวย 7 องคประกอบทสมพนธกนและเชอมโยงกบความเสยง

ของแตละองคประกอบ ดงน

แนวคดเรองความปลอดภย2

12 ฉตรชย วรยะไกรกล

2.1 7 องคประกอบทบรหารจดการหองปฏบตการปลอดภย

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 13

ภาพท 1 องคประกอบความปลอดภยของหองปฏบตการ

ความปลอดภยของ

หองปฏบตการระบบการ

จดการของเสย

ระบบการจดการ สารเคมการจดการขอมล

และเอกสาร

ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

การให ความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยใน

หองปฏบตการ

การบรหารระบบ

การจดการความ

ปลอดภย

ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ

อปกรณและ เครองมอ

14 ฉตรชย วรยะไกรกล

1) การบรหารระบบจดการความปลอดภย ททำาหนาทบรณาการอก 6 องคประกอบอยาง

สอดคลอง ตงแตระดบนโยบายทเหนความสำาคญของงานดานความปลอดภยของหองปฏบตการ

แผนงานทงเชงโครงสราง และการกำาหนดผรบผดชอบ

2) ระบบการจดการสารเคม ททำาหนาทตดตามความเคลอนไหวของสารทงระบบ ขอมล

การจดเกบ การเคลอนยาย และการจดการสารทไมใชแลว หวใจสำาคญของการจดการสารเคมใน

อนดบแรกคอ การสำารวจและจดทำา ‘สารบบสารเคม’ (chemical inventory) หากปราศจากสารบบ

สารเคมซงเปนจดเรมตนแลว การบรหารจดการเพอการทำางานและการรบมอกบสารเคมอยาง

ถกตองจะเกดขนไมได เมอประมวลขอมลสารเคมและจดทำารายงานเปนระยะๆ กสามารถนำาไปใช

ประโยชนในการจดการความเสยง การแบงปนสารเคม รวมทงการใชประโยชนในการบรหารจดการ

และจดสรรงบประมาณดวย

3) ระบบการจดการของเสย ทมระบบขอมล การจำาแนกและการเกบทถกวธ เพอรอการ

กำาจดโดยไมมการแพรกระจายสสงแวดลอม ขอมลของเสยจะเปนประโยชนตอการบรหารจดการ

การประเมนความเสยงจากอนตรายของของเสย ตลอดจนการจดเตรยมงบประมาณในการกำาจด

4) ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ ทเออตอการทำางาน

อยางปลอดภยทงในภาวะปกตและฉกเฉน ประกอบดวยขอมลเชงสถาปตยกรรมและวศวกรรม

พนทการใชงานจรง วสดทใช ระบบสญจร ระบบไฟฟาและการระบายอากาศ ระบบสาธารณปโภค

และระบบฉกเฉน

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 15

5) ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย ทบรหารความเสยงจากขอมลจรง โดยมลำาดบ

ความคดตงตนจากการกำาหนดไดวาอะไรคอปจจยเสยง ผปฏบตงานตองรวาใชสารใด คนอนในท

เดยวกนกำาลงทำาอะไรทเสยงอยหรอไม ปจจยเสยงดานกายภาพคออะไร มการประเมนความเสยง

หรอไม การสำารวจสภาพหองปฏบตการดวยตนเองจะชวยเรยบเรยงความคดไดอยางเปน

ระบบ พรอมกระตนความคดไดอยางละเอยด สรางความตระหนกรไปในตว รายงานความเสยงจะเปน

ประโยชนในการบรหารงบประมาณ เพราะจดการไดบนฐานของขอมลจรง สวนความพรอมและ

การตอบโตกรณฉกเฉนนน อยภายใตหวขอการจดการความปลอดภย เพอเปนมาตรฐานการ

ปองกน เชน การมผงพนทใชสอย ทางออก อปกรณเครองมอสำาหรบเหตฉกเฉน รวมทงการม

แผนปองกนและตอบโตเหตฉกเฉน ซงหมายถงการจดการเบองตน การแจงเหตและขอปฏบตทวไป

6) การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ แกผทเกยวของทกระดบ

จะชวยลดการเกดอนตรายจากพฤตกรรมเสยง จงตองมการพฒนาบคลากรทกระดบทเกยวของ

โดยใหความรพนฐานทเหมาะสม จำาเปน และอยางตอเนองตอกลมเปาหมายทมบทบาทตางกน ถง

แมองคกร/หนวยงานมระบบการบรหารจดการอยางด หากบคคลในองคกร/หนวยงานขาดความร

และทกษะ ขาดความตระหนก และเพกเฉยแลว จะกอใหเกดอนตรายและความเสยหายตางๆ ได

7) การจดการขอมลและเอกสาร เปนสงททำาใหเกดการพฒนาความปลอดภยอยางตอเนอง

ยงยน ระบบเอกสารจะเปนหลกฐานบนทกทสามารถสงงานตอกนไดหากมการเปลยนผรบผดชอบ

และเปนการตอยอดของความรในทางปฏบต ใหการพฒนาความปลอดภยเปนไปไดอยางตอเนอง

2.2 ESPReL Checklist

ผลผลตอกชนหนงจากโครงการ ESPReL คอ รายการสำารวจสภาพความปลอดภยของ

หองปฏบตการทเรยกวา ESPReL Checklist ซงเปนเครองมอใหหองปฏบตการสามารถสำารวจ

และประเมนสภาพดวยตนเองวาในแตละองคประกอบความปลอดภยทง 7 นน กำาลงเสยงกบ

อะไรหรอไม เพอนำามาวเคราะหจดแขงจดออนของการจดการและแกไขปรบปรงได

16 ฉตรชย วรยะไกรกล16 ฉตรชย วรยะไกรกล

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 17

การจดการความเสยงจงเปนหวใจของความปลอดภย แมมขอจำากดกตองรวากำาลงเสยงกบ

อะไร และจดการได เชน หองปฏบตการทมพนทนอย ใชวธแบงการทำางาน (Zoning) ใหปลอดภย

ขนได ผลจากโครงการ ESPReL ทำาใหไดเกณฑพนฐานความปลอดภยออกมาเปนรปธรรม

การรบรเรองความปลอดภยมกมองไปทสงทจบตองได เหนเปนรปธรรมอธบายได ใน

ความเปนจรงนนสภาพทางกายภาพเปนเพยงสวนหนงของความปลอดภยเทานน แตอกหลายสวน

ขนอยกบพฤตกรรมเสยงของผปฏบต และขาดการจดการทด โครงการ ESPReL จงไดมความ

พยายามแปลความปลอดภยออกมาเปนรปธรรมทงดานผลผลต และกระบวนการใหงายตอความ

เขาใจทจะประเมนตนเองได ดงน

ลกษณะของหองปฏบตการปลอดภยทไดจากการระดมสมองของผรวมโครงการ ESPReL

มดงน

ความหมายของหองปฏบตการปลอดภย3

ภาพท 2 กรอบความคดท 1: ลกษณะของหองปฏบตการปลอดภย

มการจดการความเสยงทเหมาะสม ปองกนอบตเหตได สวนทมขอจำากดในการจดการ

ผปฏบตตองทราบขอจำากดนนๆ และใชมาตรการปองกนทถกตอง เพยงพอ

มการดำาเนนงานทเปนไปตามเกณฑพนฐานความปลอดภย

มการผนวกเรองความปลอดภยใหเปนสวนหนงของงานประจำา ซงหมายถง

ความปลอดภยตอตนเอง ตอผปฏบตงานโดยรอบ และตอสงคมสงแวดลอม

มการตรวจสอบตนเองเปนระยะๆ เพอเปนการกระตนเตอนตอความเสยง

ทอาจเกดขนใหม

18 ฉตรชย วรยะไกรกล

ตารางท 1 ตวอยางรปธรรมของกระบวนการและผลผลตของหองปฏบตการปลอดภย

การบรหารระบบการจดการความ ปลอดภย

ระบบการจดการสารเคม

1.

2.

หวขอ องคประกอบความปลอดภย

รปธรรมของกระบวนการ รปธรรมของผลผลต

มการนำาเสนอนโยบาย /ประกาศ / แผนเพออนมตใหดำาเนนการจากระดบบรหาร เชน ระดบหองปฏบตการ ระดบภาควชา ระดบคณะ และระดบมหาวทยาลย

มกระบวนการพจารณา

รวมกนในการทำา

Chemical Safety

Management Plan

มการสนบสนนอยาง

ชดเจน (เชน งบประมาณ)

มแนวทางการประเมนผล

การดำาเนนงานตามแผน /

ระบบทบทวนการดำาเนนงาน

มผรบผดชอบดาน

ความปลอดภยทกระดบ

มการตกลงรวมของวธ

ปฏบต ในการจดการขอมล

สารเคมการจดเกบสารเคม

จรง และการเคลอนยาย มการตดตาม ตรวจสอบ

และการใชประโยชนขอมล

มประกาศ / คำาสง แตงตงผรบผดชอบ มแผนแมบทหรอนโยบาย

ประกาศใชและมแผนปฏบตทมขนตอนการดำาเนนงานและการสนบสนนอยางชดเจน มรายงานการประเมนผล

การดำาเนนงาน ม Chemical Safety

Management Plan

มการทำาสารบบขอมลสาร เคม และ Safety Data Sheet มการประเมนความเสยง

เชน สารททำาใหเกดความเสยงสงสดของหองปฏบตการคออะไร / ปรมาณเทาใด มการจดเกบสารเคม

เหมาะสมตามความเปนอนตรายของสาร และม การเกบตามกลมสารเพอ

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 19

ระบบการจดการของเสย

ลกษณะทางกายภาพของ หองปฏบตการ อปกรณและ เครองมอ

3.

4.

หวขอ องคประกอบความปลอดภย

รปธรรมของกระบวนการ รปธรรมของผลผลต

มการตกลงรวมของวธ ปฏบต ในการจำาแนก ประเภทและการจดการ การทงของเสยอนตราย

มการตกลงรวมของวธ

ปฏบต ในการใชพนท

การจดระเบยบ และ

การดแลรกษาระบบ

ความปลอดภย โดยแยก ตามความเขากนไมได (Incompatibility) มการเคลอนยายสารดวย

วธทเหมาะสม โดยมเครองปองกนภาชนะบรรจสารตกแตกและหกรวไหล มระเบยบ หรอ ขอตกลง

รวม / กระบวนการในการปฏบตเฉพาะหนวยงาน

มการจดประเภทของเสย และมการปฏบตอยางชดเจน จากตนทางรวมทงมการจด การทงใหถงปลายทาง อยางถกตอง มแนวทางในการลด

ของเสย เชน ลดสารเคม ตงตน / เปลยนวธการ ทดสอบ เปนตน

มการจดการการใชพนทอยางเหมาะสม และเปนระเบยบปลอดภย เชน การจดพนท (zoning) มการจดวางและตดตง

ครภณฑอยางเหมาะสมกบการใชงาน ไมกอใหเกดอนตราย

20 ฉตรชย วรยะไกรกล

ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

5.

หวขอ องคประกอบความปลอดภย

รปธรรมของกระบวนการ รปธรรมของผลผลต

มการตกลงรวมในวธปฏบตกรณฉกเฉน มการนำารายงานอบตภย

มาอภปราย และวเคราะหรวมกนเพอทำาใหเกด การแกไขปรบปรงจรงในการปฏบต

มระบบไฟฟาแสงสวาง และไฟฟากำาลงเพยงพอใน การทำางาน มระบบระบายอากาศท

เหมาะสมสำาหรบหอง ปฏบตการ / มตดดควน ทำางานอยางมประสทธภาพ (ในกรณทมตดดควน) ระบบตางๆ มการดแลและ

บำารงรกษา

มแผนผงทางหนไฟปรากฏใหทกคนเหนอยางชดเจน โดยไมมสงกดขวาง มอปกรณสำาหรบรบเหต

ฉกเฉนตดตงอยางถกตอง และใชงานไดจรง มการจดทำาและจดเกบ

รายงานการเกดอบตภย มการประเมนความเสยง

ซงนำาไปใชในการวางแผน และใชเพอการเรยนร มระเบยบปฏบตและปาย

เตอนเพอความปลอดภยตดประกาศไวในททเหนไดชดเจน มอปกรณปองกนสวน

บคคลทเพยงพอและ เหมาะสมกบการใชงาน

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 21

การใหความรพนฐาน เกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

การจดการขอมลและเอกสาร

6.

7.

หวขอ องคประกอบความปลอดภย

รปธรรมของกระบวนการ รปธรรมของผลผลต

มการตดตามวาบคลากรระดบตางๆ ไดรบการกระตนหรอเพมเตมความรอยาง ตอเนอง มกระบวนการเรยนร

รวมกน

มการรวมกนพจารณา รปแบบและการจดเกบเอกสาร มระบบการทบทวน -

ปรบปรงการจดการขอมล และเอกสาร

มการใหความรพนฐานท

เหมาะสมกบกลมเปาหมาย

มแผนการใหความรแก

บคลากรทเกยวของ

มกระบวนการกระตน

จตสำานก

มการจดเกบเอกสารและระบบทสบคนไดงาย มเอกสารคมอระบบ

การจดการเอกสารและ การปฏบตงาน (SOP) ม Safety Data Sheet

ทเขาถงได มการจดเกบรายงาน

อบตภยทเกดขนเพอถอด บทเรยน

22 ฉตรชย วรยะไกรกล22 ฉตรชย วรยะไกรกล

จากโครงการ ESPReL รวมทงโครงการพฒนาตวอยางหองปฏบตการวจยปลอดภย ทำาใหเหนวาขนตอนของการพฒนาความปลอดภยนนนาจะเรมจากขนพนฐานทใชเกณฑ ESPReL Checklist 137 ขอ จากทงหมด 162 ขอ (ภาคผนวก 8) เปนจดตงตนทควรทำาใหไดกอน เพราะเกณฑระดบพนฐานนเปนเกณฑทขาดไมไดหากจะทำาใหเกดความปลอดภย เมอจดการสภาพพนฐานไดแลว จงยกระดบจากฐานทมอยเปนหองปฏบตการตนแบบได การสำารวจดวย ESPReL Checklist ซำาจะบงชการเปลยนแปลงและทำาใหการพฒนาความปลอดภยเปนไปอยางตรงจด เปนระบบและยงยน

ในการพฒนาหองปฏบตการตนแบบสามารถแยกออกเปนกลมตางๆ ตามศกยภาพ ประกอบดวยกลมหองปฏบตการทมศกยภาพสงแบบองครวม (ทง 7 องคประกอบ) กลมหองปฏบตการทมศกยภาพสงเฉพาะดาน และกลมหองปฏบตการทมศกยภาพในการพฒนา ซงแตละหองปฏบตการสามารถเลอกรปแบบทเหมาะสมกบบรบทและขอจำากดของตนเอง และใชเพอพฒนาตามศกยภาพโดยอาจเรมทองคประกอบใดองคประกอบหนง แลวจงพฒนาองคประกอบทเหลอใหครบถวนสมบรณ

เมอสามารถยกระดบความปลอดภยหองปฏบตการในระดบตนแบบไดแลว จากนนจงกาวเดนไปสขนสดทายของการยกระดบความปลอดภยในระดบมาตรฐาน โดยใหเปนไปตามมาตรฐาน มอก. 2677 - 2558 ซงมสาระสำาคญเกยวของกบประเดนดานการบรหารจดการความปลอดภยและความเสยงทอาจเกดขนในหองปฏบตการ และมงเนนการดำาเนนการใหครบวงจรตงแตการวางแผน (Plan) การนำาไปปฏบต (Do) การตดตามและประเมนผล (Check) และการทบทวนการจดการ

(Act) ตอเนองกนจนเปนระบบและเปนสวนหนงของงานทปฏบตเปนประจำาอยางตอเนองและยงยน

บนได 3 ขน การยกระดบความปลอดภยของหองปฏบตการ4

ภาพท 3 บนได 3 ขน การยกระดบความปลอดภยของหองปฏบตการ

ความปลอดภยระดบพนฐาน

เกณฑพนฐาน ESPReL Checklist

รปธรรมของกระบวนการและผลผลต

+เกณฑพนฐาน

ESPReL Checklist

มอก. 2677-2558

+รปธรรมของ

กระบวนการและผลผลต+

เกณฑพนฐาน ESPReL Checklist

ระดบตนแบบ

ระดบมาตราฐาน

24 ฉตรชย วรยะไกรกล24 ฉตรชย วรยะไกรกล

ความเปนตนแบบและตวอยางหองปฏบตการวจยปลอดภย5

จากการวเคราะหผลการทำา ESPReL Checklist พรอมทงมการใชเกณฑขนตำา 137 ขอ

ทมกระบวนการและผลผลตในแตละองคประกอบทเปนรปธรรมเพอพจารณาถงความพรอมของ

การพฒนาเปนตนแบบของภาคสมาชก (รน 1 และรน 2) รวม 23 หองปฏบตการ พบวาภาค

สมาชกมความพรอมในการยกระดบองคประกอบตางๆ ไมเทากน การยกระดบความปลอดภยทง

7 องคประกอบ รวมทงกายภาพ บางหองปฏบตการทำาไดโดยใชงบประมาณไมสงมากนก สามารถ

ทำาไดโดยการเปลยนพฤตกรรม ทสำาคญมากคอองคประกอบการบรหารจดการทตองอาศยนโยบาย

ของหนวยงานและความตระหนกของผบรหารระดบสง สำาหรบองคประกอบกายภาพสวนใหญ

โดยเฉพาะโครงสรางทางวศวกรรมมขอจำากดมาก มการดดแปลงอาคารทไมไดออกแบบไวใหใช

เปนหองปฏบตการมาใชงานตามกระแสความตองการพนทในการผลตผลงาน โดยทองคประกอบ

สถาปตยกรรมหลายสวนยงคงตำากวามาตรฐาน ดงนนการแกไขใหครบทกองคประกอบตองใชระยะ

เวลาและงบประมาณสงจนอาจไมคมคากบการลงทน

การดำาเนนงานโครงการ ESPReL ระยะท 3 ไดมการสนบสนนใหภาคสมาชกเสนอ

โครงการเพอยกระดบหองปฏบตการตนเองใหเปนตนแบบในองคประกอบตางๆ เทาทเหมาะสม

และสามารถทำาไดภายในระยะเวลา 1 ป โดยตงเปาหมายใหทำาไดครบทกองคประกอบภายใน

3 ป จากผลการดำาเนนงานในสวนนพบวา จากหองปฏบตการทเสนอโครงการ มเพยง 6 หอง

ปฏบตการทสามารถเปนตนแบบไดในองครวม กลาวคอ เปนหองปฏบตการทมศกยภาพในการ

ขบเคลอนสงทกองคประกอบ มผลการประเมนสงในทง 7 องคประกอบของความปลอดภย และ

เมอนำาขอมลสภาพหองปฏบตการมาวเคราะหรวมกบเกณฑทกำาหนด 3 ดาน คอ เกณฑความ

รวมมอ เกณฑการสนบสนนการปรบปรงดานกายภาพ และเกณฑความพรอมของหองปฏบตการ

รวมทงเปนหองปฏบตการทมแนวทางการขยายผลการสรางความปลอดภยของหองปฏบตการ พบ

วามจำานวน 4 หอง ทไดรบการคดเลอกเพอพฒนาเปนหองปฏบตการตนแบบคอ 1) หนวยวจย

เคมอนทรยสงเคราะห 2) หองวจยดานการสกด (Extraction) 3) หองปฏบตการ Plant Extract

and Essential Oil และ 4) หองปฏบตการ Plant Science and Analysis ซงภายหลงหองปฏบต

การ 3) และ 4) ควบรวมชอเปนหองปฏบตการ Phytobioactive and Flavor ทำาใหจำานวนหอง

ปฏบตการตนแบบเปลยนเปน 3 หอง จากนนหองปฏบตการทผานการคดเลอกไดจดทำาขอตกลง

และดำาเนนการพฒนาเปนตวอยางหองปฏบตการวจยปลอดภย

26 ฉตรชย วรยะไกรกล

ภาพท 4 ขนตอนการคดเลอกหองปฏบตการเพอพฒนาเปนตวอยาง

หองปฏบตการวจยปลอดภยตนแบบ

ทมา: ฉตรชย วรยะไกรกล รายงานฉบบสมบรณโครงการพฒนาตวอยางหองปฏบตการ

วจยปลอดภย. กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2557 หนา 13

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 27

ภาคสมาชก

การจดทำาขอกำาหนด และขอเสนอกระบวนการพฒนาหองปฏบตการไปส หองปฏบตการตนแบบ

การวเคราะหศกยภาพของหองปฏบตการ

ภาคสมาชกโดยผประเมนภายนอก

การสำารวจประเมนสถานภาพความปลอดภยดวยESPReL Checklist

โดยตนเองและผประเมนภายนอก

การประเมนศกยภาพเบองตน ความเปนตนแบบ / จดกลม

ผลการแบงกลม หองปฏบตการตามศกยภาพ

หองปฏบตการทมศกยภาพสงแบบ

องครวมจำานวน6 หองปฏบตการ

กรอบเพอคดเลอก

หองปฏบตการ

เกณฑเพอคดเลอก

หองปฏบตการ

เกณฑความรวมมอภาค

เกณฑการสนบสนนการปรบปรงดานกายภาพ

เกณฑความพรอมของหองปฏบตการ

หองปฏบตการทมศกยภาพสงแบบองครวมทผานเกณฑ จำานวน 4 หองปฏบตการ

ตวอยางหองปฏบตการปลอดภยตนแบบ

28 ฉตรชย วรยะไกรกล

C

C CHO 3

OO

OH

C

CCH

OO3

O

O

OHC

O

O OH

28 ฉตรชย วรยะไกรกล

ถอดบทเรยนจากพฒนาการของหองปฏบตการตนแบบ

หนวยวจยเคมอนทรยสงเคราะห คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย จดแขงของ

ทน คอ ความเขมแขงเอาใจใสอยางตอเนองของหวหนาหองปฏบตการ เนองจากมการใชสารเคม

จำานวนมาก ผปฏบตในหองปฏบตการหลายคนในสถานทจำากดจงมความเสยงสง ไดมการจดการ

เรองสารเคมอยางเปนระบบ และเชอมโยงกบความปลอดภย การจดเกบคำานงถงความเปนอนตราย

และความเขากนไมไดของสาร มคมอปฏบตชดเจน และมการมอบหมายผรบผดชอบ ระบบการ

จดการของเสยอนตรายเปนระบบกลางของมหาวทยาลยทมการบนทกขอมลจดเกบและรวบรวม

นำาสงไปกำาจดใหโดยใหหองปฏบตการแยกประเภทของเสยตงแตตนทาง นบวาการจดการสารเคม

การลดของเสยอยางเปนรปธรรม และการจดการของเสยอนตรายเปนจดเดนของการจดการของ

หองปฏบตการน หองปฏบตการนมการจดการความปลอดภยทเขมแขงมากอนเขารวมโครงการ

ESPReL อยางไรกด เมอเขารวมโครงการมการจดการอยางเปนระบบในองคประกอบอนๆ ซงมอย

บางแลว ทำาใหเกดการเตมเตม รวมทงการสนบสนนงบประมาณเพมเตมเพอจดการดานกายภาพ

ใหปลอดภยขน พรอมทจะเปนหองปฏบตการตนแบบไดในระดบหองปฏบตการ

หองวจยดานการสกด (Extraction) คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ม

การพฒนาการจดการเชงระบบมายาวนานในระดบภาควชา ซงเกดจากนโยบายของหวหนา

ภาควชา ทำาใหมคณะกรรมการความปลอดภยของภาค มการจดการไปในทศทางเดยวกน อก

ทงยงกำาหนดเรองความปลอดภย เปนตวชวดในระบบประกนคณภาพงานของภาคดวย นอกจาก

นนยงมนกวทยาศาสตรผชวย เปนผกำากบดแลและชวยเหลอนสตและอาจารยในการเขาทำางาน

ในหองปฏบตการ การจดการเอกสารทเปนระบบชดเจนสมพนธกบระบบประกนคณภาพของ

หนวยงาน ดวยโครงสรางการบรหารจดการและการกำาหนดผรบผดชอบ จงทำาใหระบบยงดำาเนน

ตอไปไดแมจะมการเปลยนหวหนาภาค รปแบบของหองปฏบตการน จงเปนรปธรรมตวอยางของ

หองปฏบตการระดบภาควชา

หองปฏบตการ Phytobioactive and Flavor คณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลย

มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร อยในสถาบนทมหนวยบรหารจดการกลางทเรยกวา

ศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม ความปลอดภยและอาชวอนามย (EESH) ซงมบทบาท

ในการกำาหนดรปแบบบางเรอง เชน การกำาหนดขอปฏบต สะทอนถงความตระหนกถงในความ

สำาคญในการจดการความปลอดภยของผบรหารระดบมหาวทยาลย มการจดสรรกำาลงคนและ

งบประมาณเพอรองรบการดำาเนนการ มการกำาหนดแผนและนโยบายทชดเจนจนเกดเปนความ

ตอเนองยงยน โครงการ ESPReL ไดมสวนเตมเตมใหกบหองปฏบตการและการเชอมโยงกบ

ระบบของมหาวทยาลย

6

30 ฉตรชย วรยะไกรกล30 ฉตรชย วรยะไกรกล

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 31

ลกษณะของหองปฏบตการปลอดภยตนแบบ

จากผลการดำาเนนการในขอ 6 ทำาใหสามารถบญญต ลกษณะของหองปฏบตการปลอดภย

ตนแบบ ไดวา หองปฏบตการปลอดภยตนแบบสามารถเกดขนไดหลายลกษณะทเหมอนกนหรอ

คลายคลงกน ไดแก

สามารถผานเกณฑพนฐานดานความปลอดภย (137 ขอ) มการบรหารจดการองคประกอบ

ของความปลอดภยใหเกดขนทง 7 องคประกอบ พรอมๆ กนในลกษณะทเปนองครวม มการวาง

รากฐานอยางเปนระบบโดยเนนทองคกรมากกวาบคคล มการจดทำาระบบตดตามและตรวจสอบ

การดำาเนนการในการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยอยางตอเนองและสมำาเสมอจนเกดเปน

สวนหนงของงานประจำาของหองปฏบตการ มการแลกเปลยนเรยนรและถอดบทเรยนจากรายงาน

และเอกสารทเกยวของเพอเปนการกระตนเตอนและวางแผนในการจดการกบความเสยงตามความ

เหมาะสม ภายใตขอจำากดในดานบรบทและสภาพแวดลอมของแตละหองปฏบตการ

สวนลกษณะทตางกน คอ มรายละเอยดปลกยอยของขอกำาหนดของแตละองคประกอบ

แตกตางกน และถงแมวาหองปฏบตการทง 3 แหง สามารถผานเกณฑพนฐานดานความปลอดภย

แตพบวาหองปฏบตการแตละหองมจดแขงและจดออนแตกตางกนในแตละองคประกอบของความ

ปลอดภย และความสามารถในการเปนตนแบบซงพบวา หองปฏบตการตนแบบทง 3 แหง ม

ระดบความสามารถในการเปนตนแบบในระดบหองปฏบตการไดด บางแหงสามารถเปนตนแบบ

ไดในระดบทสงขนตงแตระดบภาควชาไปจนถงระดบมหาวทยาลย

7

32 ฉตรชย วรยะไกรกล32 ฉตรชย วรยะไกรกล

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 33

เงอนไขและปจจยในการเปนตนแบบ

ในการพฒนาหองปฏบตการตนแบบพบวา หองปฏบตการตนแบบทเกดขนมความสามารถ

ในการเปนตนแบบทแตกตางกนโดยพจารณาเปน 3 ระดบ คอ ระดบหองปฏบตการ ระดบภาค

วชาหรอคณะ และระดบมหาวทยาลย ขนอยกบบรบท เงอนไขและปจจยในการเปนตนแบบของ

แตละหองปฏบตการ (ตารางท 2)

ระดบหองปฏบตการสำาหรบตนแบบในระดบหองปฏบตการพบวา มเงอนไขและปจจยทสำาคญ 2 ประการ คอ

1) หวหนาหองปฏบตการซงเปนผบรหารเหนถงความสำาคญในการทำาใหเกดการบรหารจดการ

ดานความปลอดภยของทง 7 องคประกอบอยางจรงจง และ 2) สมาชกภายในหองปฏบตการม

ความมงมนและใหความรวมมออยางแขงขนในการดำาเนนการใหครอบคลมความปลอดภยทกองค

ประกอบ เงอนไขและปจจยทงสองประการพบไดในหองปฏบตการตนแบบทง 3 แหง

ระดบหองปฏบตการภาควชา หรอ คณะสำาหรบตนแบบในระดบภาควชาหรอคณะ พบวามเงอนไขและปจจยทแตกตางกนในการ

เปนตนแบบคอนขางมาก มทงทมศกยภาพในการเปนหองปฏบตการตนแบบไดเองตงแตตน กบ

อกกลมทเมอจบสนโครงการแลวสามารถไปขยายผลความเปนตนแบบจากระดบหองปฏบตการ

ไปสความเปนตนแบบระดบภาควชาหรอคณะในภายหลง

หองปฏบตการทมความสามารถในการเปนตนแบบในระดบนไดเอง คอ หองวจยดาน

การสกด (Extraction) โดยมเงอนไขและปจจยทสำาคญ 3 ประการ คอ 1) ผบรหารตระหนกถง

ความจำาเปนและความสำาคญในการดำาเนนการบรหารจดการดานความปลอดภย 2) มการจดทำา

ระบบบรหารจดการดานความปลอดภยทง 7 องคประกอบ ซงพฒนาตอยอดมาจากระบบประกน

คณภาพของหนวยงานทไดดำาเนนการมาอยางเปนระบบและเปนไปอยางตอเนอง และ 3) มคณะ

ทำางานทมประสทธภาพและรบผดชอบหนาทอยางชดเจน เกดเปนรากฐานใหสามารถขยายผล

8

34 ฉตรชย วรยะไกรกล

ไปยงหองปฏบตการทงหมดภายในภาควชาไดงายภายใตรปแบบการบรหารจดการแบบเดยวกน

ทงภาควชาไดอยางตอเนองและยงยน สวนหองปฏบตการทมความสามารถในการเปนตนแบบ

ในระดบนไดภายหลง คอ หองปฏบตการตนแบบทเหลออก 2 แหง โดยมเงอนไขและปจจยท

สำาคญ 2 ประการ คอ 1) ผบรหารตระหนกถงความจำาเปนและความสำาคญในการดำาเนนการ

บรหารจดการดานความปลอดภย และ 2) มคณะทำางานทมประสทธภาพและรบผดชอบหนาท

อยางชดเจน สวนการจดทำาระบบบรหารจดการดานความปลอดภยทง 7 องคประกอบ ยงอยใน

ขนตอนของการพฒนาใหเปนระบบทชดเจน

ระดบหองปฏบตการมหาวทยาลยสำาหรบตนแบบในระดบมหาวทยาลย ไดแก หองปฏบตการ Phytobioactive and Flavor

พบวามเงอนไขและปจจยทสำาคญ 3 ประการคอ 1) ผบรหารขององคกรใหความสำาคญในการจดสรร

กำาลงคนและงบประมาณเพอรองรบการดำาเนนการ มการกำาหนดแผนและนโยบายทชดเจน 2) ม

ระบบบรหารจดการดานความปลอดภยทง 7 องคประกอบในระดบมหาวทยาลย และ 3) มการ

จดตงหนวยงานกลางและบคลากรททำาหนาทรบผดชอบดแลประสานงานและบรหารจดการความ

ปลอดภยตามนโยบาย ขอกำาหนดและแนวปฏบตใหเปนไปในทศทางเดยวกนทงองคกรจนเกด

เปนเอกภาพและเกดความตอเนองยงยนในการพฒนาความปลอดภยของหองปฏบตการตนแบบ

การพฒนาตวอยางหองปฏบตการวจยปลอดภยขางตน เปนเพยงการเรมตนของการสราง

ตนแบบของหองปฏบตการวจยปลอดภยเพอเปนแนวทางสำาหรบหองปฏบตการอนๆ ทสนใจและ

มความมงมนในการพฒนาความปลอดภยในหองปฏบตการ และนำาขอคดทไดเรยนรจากตวอยาง

ตนแบบทง 3 แหง วาหองปฏบตการใดมรปแบบทเหมาะสมหรอมลกษณะใกลเคยงซงสามารถนำา

กระบวนการและขนตอนในการพฒนาหองปฏบตการวจยปลอดภยมาประยกตใชตามบรบทหรอ

เงอนไขของตนเองได

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 35หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 35

36 ฉตรชย วรยะไกรกล36 ฉตรชย วรยะไกรกล

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 37

ขนตอนในการสรางตนแบบ

ผลจากการสำารวจสภาพความปลอดภยของหองปฏบตการดวยตนเอง ทำาใหเหนจดออน

ทควรจดการแกไข เมอสามารถจดการได หมายถง หองปฏบตการยกระดบความปลอดภยไดแลว

ขนตอไปเมอตดสนใจจะพฒนากาวสความเปนตนแบบ ควรมการประเมนศกยภาพตวเองกอนวา

จะสามารถพฒนาเปนตนแบบองคประกอบใดไดบาง เรมดวยการทำาความเขาใจและตรวจสอบรป

ธรรมแตละดานวามหรอยง เสมอนการตรวจสอบความครบถวนของเครองปรงทจะประกอบอาหาร

แลวจงถงขนตอนการนำารปธรรมมากอรปตามตนแบบ

9

5 กาวสความเปนตนแบบ

กาวท 1 สำารวจสภาพความปลอดภยของหองปฏบตการขนพนฐานดวย ESPReL Checklist 137 ขอ

กาวท 2 วเคราะหจดแขงจดออนของการจดการจากผลสำารวจ แลวจดการกบจดออน

กาวท 3 สำารวจสภาพความปลอดภยซำา เพอดวามการยกระดบความปลอดภย เกดขนจรง

กาวท 4 สำารวจศกยภาพความเปนตนแบบจากรปธรรมของผลผลตและ กระบวนการทละองคประกอบความปลอดภย

กาวท 5 เตมเตมรปธรรมของตนแบบทละองคประกอบทตองการจนครบภาพรวม ของตนแบบ

ภาพท 5 กรอบความคดท 2: ขนตอนการกาวสความเปนตนแบบ

38 ฉตรชย วรยะไกรกล

สำาหรบการดำาเนนการเพอใหเกดความเปนตนแบบในแตละองคประกอบความปลอดภย

มกจะมคำาถามเกดขนเสมอวา ทำาอะไร ทำาไปทำาไม และทำาอยางไร ดงนนในการอธบายแนวทาง

การดำาเนนงานเพอใหเกดเปนตนแบบในแตละองคประกอบความปลอดภยจะอยบนพนฐานกรอบ

แนวคดในการตอบคำาถามแตละขอดงน

ภาพท 6 กรอบความคดท 3: ขนตอนในการสรางตนแบบ

ทำาอะไร

ทำาไปทำาไม

ทำาอยางไร

รปธรรมของความเปนตนแบบ (แตละองคประกอบ)

ความสำาคญขององคประกอบ (แตละองคประกอบ)

ขนตอนวธการสรางตนแบบ (แตละองคประกอบ)

9.1 องคประกอบความปลอดภยท 1การบรหารระบบการจดการความปลอดภย

1. รปธรรมของการบรหารระบบของหองปฏบตการตนแบบ

หองปฏบตการตนแบบอยางนอยตองมรปธรรมของความเปนตนแบบ ซงประกอบดวย

1) มโครงสรางการบรหารระบบการจดการความปลอดภยพรอมประกาศ / คำาสงแตงตง

ผรบผดชอบทครอบคลมความปลอดภยทง 7 องคประกอบ

2) มนโยบาย/แผนแมบทดานความปลอดภย

2. ความสำาคญของการบรหารระบบการจดการความปลอดภย

2.1 ระดบหองปฏบตการ

สามารถใชในการกำาหนดแนวทางในการดำาเนนงาน มอบหมายใหมผดแลรบผดชอบ

ดานความปลอดภยในทกองคประกอบ และกำาหนดขอบเขตในการดแลรบผดชอบอยางชดเจน

ทำาใหตดตามและประเมนผลการทำางานไดอยางมประสทธภาพ

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 39

2.2 ระดบหนวยงาน/องคกร (ภาควชา/คณะ/มหาวทยาลย)

ชวยใหบรหารจดการความปลอดภยในภาพรวมใหเปนไปในทศทางเดยวกนและ

สอดคลองกนดวยระบบบรหารจดการกลาง ทำาใหสามารถสอสารความสำาคญของการมระบบการ

จดการความปลอดภยอยางทวถงภายในองคกร

มการกำาหนดบทบาทและหนาทของผดแลรบผดชอบดานความปลอดภยครบทกระดบ

ตงแตผบรหาร ผประสานงาน ผกำากบดแล คณะทำางานบรหารระบบการจดการความปลอดภย

ตลอดจนผทเกยวของทงหมด เพอทจะสามารถจดสรรทรพยากรดานบคลากร กำาลงคน และงบ

ประมาณในการสนบสนนการทำางาน

3. ขนตอนวธการสรางตนแบบ

เงอนไขและปจจยตามตารางน คอ รปธรรมทจะประกอบขนเปนตนแบบขององคประกอบ

ความปลอดภยท 1

ตารางท 2 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 1 การบรหารระบบการจดการ ความปลอดภย

เงอนไขและปจจย

ระดบ

ระดบ

หอง

ปฏบต

การ

ระดบ

ภาค

วชา

/ คณ

ะ

ระดบ

มหาว

ทยาล

ย(ห

นวยง

าน /

องคก

ร)

1. มโครงสรางการบรหารระบบการจดการความปลอดภยพรอมประกาศ/คำาสงแตงตงผรบผดชอบทครอบคลมทง 7 องคประกอบของความปลอดภย

2. มนโยบาย/แผนแมบทดานความปลอดภย

3. สมาชกภายในหองปฏบตการมความมงมนและใหความรวมมอ ผบรหาร (ในแตละระดบ) ตระหนกถงความสำาคญ มการจดสรรกำาลงคนและงบประมาณ

4. มคณะทำางานในระดบทสงกวาระดบหองปฏบตการ

5. มหนวยงานกลางและผประสานงานขององคกร

40 ฉตรชย วรยะไกรกล

การสรางรปธรรมของกระบวนการและผลผลตเพอเปนตนแบบ ประกอบดวย 2 สวนคอ สวนของ

โครงสรางการบรหาร และสวนของการกำาหนดนโยบายหรอแผน ดงน

1) การกำาหนดโครงสรางการบรหารระบบการจดการความปลอดภย

ควรมอยางนอย 2 ระดบ ไดแก ระดบหนวยยอย (หองปฏบตการ) ทครอบคลมทง

7 องคประกอบความปลอดภย และระดบหนวยงาน/องคกร ซงประกอบดวยองคประกอบ 3 สวน คอ

สวนอำานวยการ สวนบรหารจดการ และสวนปฏบตการ ดรายละเอยดและตวอยางในภาคผนวก 1

2) การกำาหนดนโยบาย/ แผนแมบทดานความปลอดภย

มนโยบายดานความปลอดภยทครอบคลมทงองคกรตงแตระดบหองปฏบตการจนถง

ระดบภาพรวมองคกร โดยสนบสนนใหมโครงสรางพนฐานทจำาเปนในระดบองคกร/หนวยงาน เพอ

การดำาเนนการและกำากบดแลความปลอดภย มเอกสารนโยบายฯ ทเปนรปธรรม เชน ประกาศ

ของหนวยงานเรองนโยบายดานความปลอดภย มตจากรายงานการประชมภาควชา เปนตน (ภาค

ผนวก 1(1) และ (2))

มแผนแมบทดานความปลอดภยทแสดงความจรงจงของนโยบายและครอบคลม

ในระดบตางๆ ทงนล กษณะของแผนงานควรมการปฏบต ไปในทางเดยวกนอยาง จรงจง ในเรองของ

(1) กลยทธในการจดการ/บรหารทรวมถง ระบบการบรหารจดการ ระบบการรายงาน

และระบบการตรวจตดตาม

(2) แผนปฏบต ทประกอบดวยกจกรรมตางๆ ดานความปลอดภย

(3) ระบบการกำากบดแลทเปนรปธรรม และตอเนอง

(4) การสอสารใหบคคลทเกยวของรบทราบ

(5) การเพมพนความร และฝกทกษะดวยการฝกอบรมสมำาเสมอ

ดตวอยางในภาคผนวก 1 (2)

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 41

9.2 องคประกอบความปลอดภยท 2 การจดการสารเคม

1. รปธรรมการจดการสารเคมของหองปฏบตการตนแบบ

หองปฏบตการตนแบบอยางนอย ตองมรปธรรมของความเปนตนแบบดานการจดการ

สารเคม ซงประกอบดวย

1) มการทำาสารบบขอมลสารเคมและมเอกสารขอมลดานความปลอดภย (Safety Data

Sheet, SDS)

2) มการประเมนความเสยง เชน ทราบปรมาณสารททำาใหเกดความเสยงสงสดคออะไร

และมปรมาณเทาใด

3) มการจดเกบสารเคมเหมาะสมตามความเปนอนตรายของสารเคมและมการเกบตาม

กลมสารเพอความปลอดภย

4) มการเคลอนยายสารเคม มเครองปองกนภาชนะบรรจสารแตกหกเสยหาย

5) มเอกสารขอตกลงรวมกน/กระบวนการในการปฏบต

2. ความสำาคญของการจดการสารเคม

2.1 ระดบหองปฏบตการ

สามารถระบชนดและจำานวนของสารเคม เพอใชในการสงซอ จดเกบและใชงานสารเคม

รวมทงการวางแผนดานความปลอดภย

สามารถบรหารจดการขอมลสำาคญของสารเคม ไดแก ชอสาร ปรมาณ ความเปน

อนตราย การจดเกบ และการใชงานเพอความปลอดภย เพอใหสามารถเขาถงไดงาย มการนำาไป

ใชประโยชนโดยผปฏบตและมการปรบปรงใหทนสมยอยเสมอ

2.2 ระดบหนวยงาน/องคกร (ภาควชา/คณะ/มหาวทยาลย)

สามารถบรหารจดการขอมลสารเคมทมอยภายในองคกรทฉายภาพขององคกรและ

การเชอมโยงของขอมลในระดบตางๆ ได ตงแตกระบวนการเตรยมงบประมาณ กระบวนการจดซอ

การนำาสารเคมเขามาภายในหนวยงาน การบรหารจดเกบสารเคม การจดสงและเคลอนยาย ตลอดจน

การบรหารจดการความเสยงตางๆ ไดอยางมประสทธภาพ

42 ฉตรชย วรยะไกรกล

3. ขนตอนวธการสรางตนแบบ

เงอนไขและปจจยตามตารางน คอ รปธรรมทจะประกอบขนเปนตนแบบขององคประกอบ

ความปลอดภยท 2

ตารางท 3 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 2 การจดการสารเคม

การสรางรปธรรมของกระบวนการและผลผลตเพอเปนตนแบบ ประกอบดวย 4 สวน คอ

1) การจดการขอมลสารเคมและสารบบสารเคม (Chemical Inventory)

มระบบบนทกขอมลสารเคมทมขอมลสำาคญครบถวน ไดแก ขอมลของสารเคมทม

รายละเอยดอยางนอยประกอบดวย ชอสารเคม CAS No. ประเภทความเปนอนตราย ปรมาณ

สารเคม สถานทเกบ วนทรบเขามาในหองปฏบตการและวนหมดอาย โดยบนทกอยในรปแบบของ

เอกสารหรอเอกสารอเลกทรอนกส ดตวอยางในภาคผนวก 2 (1)

เงอนไขและปจจย

ระดบ

ระดบ

หอง

ปฏบต

การ

ระดบ

ภาค

วชา

/ คณ

ะ

ระดบ

มหาว

ทยาล

ย(ห

นวยง

าน /

องคก

ร)

1. มระบบการจดการขอมลสารเคมและสารบบสารเคม (Chemical Inventory)

2. มเอกสารขอมลดานความปลอดภย (SDS)

3. มระบบการจดเกบสารเคมและ มพนทจดเกบสารเคม

4. มเอกสารขอตกลงรวมกน/กระบวนการ ในการปฏบต ในการใชและเคลอนยายสารเคม

5. มคณะทำางานในการจดการสารเคม ในระดบทสงกวาระดบหองปฏบตการ

6. มหนวยงานกลางและผประสานงานขององคกร

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 43

มกลไกในการปรบปรงขอมลใหทนสมย ไดแก การบนทกขอมลการนำาเขาและจาย

ออกของสารเคมและมรปแบบการรายงานทชดเจน สามารถออกรายงานไดทกครงทตองการ เชน

รายงานปรมาณสารเคมตามประเภทอนตรายของสาร ตามสถานทเกบ เปนตน

มการใชประโยชนจากขอมล เพอการบรหารจดการ ไดแก การจดสรรงบประมาณ

การบรหารความเสยง ตลอดจนการแบงปนสารเคม

โปรแกรมจดการสารเคม ChemInvent เปนเครองมออเลกทรอนกสชวยใหเกดการจดการ

ทจำาเปนได เปนโปรแกรมทจดทำาขนและ วช. อนญาตใหเผยแพรนำาไปใชควบคกบฐานขอมลสารเคม

ประมาณ 6,000 ชนดทพฒนาขนโดยจฬาลงกรณมหาวทยาลย

2) เอกสารขอมลดานความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS)

มเอกสาร SDS ทผปฏบตงานสามารถเขาถงไดอานและทำาความเขาใจถงอนตราย

ของสารเคมกอนใชงานเพอเตรยมพรอมสำาหรบปองกนและการรบมอเหตฉกเฉน ดตวอยางใน

ภาคผนวก 2 (2) ซงเอกสารดงกลาวตองมขอมลครบถวน ทนสมย และเขาถงไดงาย โดยอาจ

จดเกบในรปเอกสารหรอเอกสารอเลกทรอนกส มการทบทวนทก 5 – 10 ป และผซอสารเคมควร

ถอเปนหลกปฏบตในการขอขอมล SDS จากบรษทผผลต/ผขาย

มกลไกททำาใหผทเกยวของไดอาน

3) การจดเกบสารเคม

มการแยกเกบสารเคมตามความเปนอนตราย และความเขากนไมได (Incompat-

ability) ตามหลกเกณฑระบบสากล เชน UN Class หรอตามขอกำาหนดในประเทศ เชน ประกาศ

กรมโรงงานอตสาหกรรม เรอง คมอการเกบรกษาสารเคมและวตถอนตราย (2550) เปนตน ด

รายละเอยดในภาคผนวก 2 (3) มการใชภาชนะบรรจ ฉลาก ตเกบ/ชนวาง/สถานทจดเกบถกตอง

ตามหลกความปลอดภย

มการใชภาชนะบรรจ ฉลาก ตเกบ/ชนวาง/สถานทจดเกบถกตองตามหลกความปลอดภย

มการเตรยมความพรอมรบมอเหตฉกเฉนทเหมาะสมกบระดบความเปนอนตราย

ของสารนนๆ

4) การใชและเคลอนยายสารเคม

มกฎระเบยบ - ขอปฏบตทชดเจน ดตวอยางในภาคผนวก 2 (4)

44 ฉตรชย วรยะไกรกล

9.3 องคประกอบความปลอดภยท 3การจดการของเสย

1. รปธรรมของการจดการของเสยของหองปฏบตการตนแบบ

หองปฏบตการตนแบบอยางนอยตองมรปธรรมของความเปนตนแบบ ซงประกอบดวย

1) มการจดการประเภทของเสย และมการแยกประเภทของเสย (ปฏบตอยางชดเจน)

จากตนทางรวมทงมการจดการทงใหถงปลายทางอยางถกตอง

2) มแนวทางในการลดของเสย เชน ลดสารเคมตงตน/เปลยนวธการทดลอง เปนตน

2. ความสำาคญของการจดการของเสย

2.1 ระดบหองปฏบตการ

สามารถระบประเภทและปรมาณของของเสยเพอใชในการจำาแนก บำาบดและการกำาจด

ของเสย รวมถงความถในการสงกำาจด

สามารถบรหารจดการขอมลสำาคญของของเสย ไดแก ประเภทของเสย ปรมาณ ความ

เปนอนตราย การจดเกบ และการบำาบดหรอสงกำาจด เพอไมใหเกดผลกระทบตอสภาวะแวดลอม

และปองกนอนตรายจากการเกบ การเคลอนยายและการกำาจดของเสย

2.2 ระดบหนวยงาน/องคกร (ภาควชา/คณะ/มหาวทยาลย)

สามารถบรหารจดการขอมลของเสยทมอยภายในองคกร ตงแตกระบวนการเตรยม

งบประมาณ การบรหารจดการขอมลของเสย การเกบของเสย การกำาจดของเสย และการลดการ

เกดของเสย ตลอดจนการบรหารจดการความเสยงตางๆ ไดอยางมประสทธภาพ

3. ขนตอนวธการสรางตนแบบ

เงอนไขและปจจยตามตารางน คอ รปธรรมทประกอบขนเปนตนแบบขององคประกอบ

ความปลอดภยท 3

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 45

ตารางท 4 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 3 การจดการของเสย

การสรางรปธรรมของกระบวนการและผลผลตเพอเปนตนแบบ ประกอบดวย 4 สวน คอ

1) การจดการขอมลของเสย

มระบบบนทกขอมลของเสยทสำาคญครบถวน ซงยดหลกการเดยวกบการจดการขอมล

สารเคม ไดแก ขอมลของเสย และระบบบนทกขอมลทมโครงสรางอนประกอบดวย ประเภท ปรมาณ

รหสภาชนะบรรจ ผรบผดชอบ สถานทจดเกบ วนทบนทกขอมล โดยบนทกอยในรปแบบของเอกสาร

หรอเอกสารอเลกทรอนกส ดตวอยางในภาคผนวก 3 (1)

มกลไกในการปรบปรงขอมลใหทนสมย ไดแก มการบนทกขอมลของเสยทเกดขน

ของเสยทกำาจดทงโดยปรบขอมลแตละประเภทใหเปนปจจบนอยางสมำาเสมอ มรปแบบแบบการ

รายงานทชดเจน ซงประกอบดวยประเภทและปรมาณของเสย

เงอนไขและปจจย

ระดบ

ระดบ

หอง

ปฏบต

การ

ระดบ

ภาค

วชา

/ คณ

ะ

ระดบ

มหาว

ทยาล

ย(ห

นวยง

าน /

องคก

ร)

1. มระบบการจดการขอมลของเสยและรายงาน

2. มระบบการจดเกบของเสยและมพนทจดเกบ ของเสยทถกตองตามหลกความปลอดภย

3. มระบบการกำาจดของเสยและแนวปฏบต อยางชดเจนตงแตตนทางจนถงปลายทาง ผานบรษททไดรบอนญาต

4. มการลดการเกดของเสย และแนวปฏบต อยางชดเจน

5. มคณะทำางานในการจดการของเสย ในระดบทสงกวาระดบหองปฏบตการ

6. มหนวยงานกลางและผประสานงานขององคกร

46 ฉตรชย วรยะไกรกล

มการใชประโยชนจากขอมล เพอการบรหารจดการ ไดแก การจดสรรงบประมาณ

การบรหารความเสยง

2) การเกบของเสย

มการแยกประเภทของเสยและจดเกบของเสยอนตรายอยางถกวธ ไมกอใหเกดอนตราย

จากการเกบและลดผลกระทบจากการปนเปอนสสงแวดลอม ตามขอกำาหนดในประเทศ เชน ประกาศ

กระทรวงอตสาหกรรมเรอง การกำาจดสงปฏกลหรอวสดทไมใชแลว (2549) หรอตามหลกเกณฑ

ระบบสากล เชน EPA’s Chemical Compatibility Chart ดตวอยางในภาคผนวก 3 (2) โดยขน

อยกบวธการจดการปลายทาง ขอกำาหนดของหนวยงานตนสงกดหรอหนวยงานทเกยวของ เชน

การจำาแนกของเสยอนตราย 14 ประเภท ตามระบบ WasteTrack ของจฬาลงกรณมหาวทยาลย

หรอ 23 ประเภท ตามผงการจำาแนกของเสยอนตรายของมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลา

ธนบร เปนตน ดตวอยางในภาคผนวก 3 (2) และคำานงถงความเปนอนตราย (hazard) ความเขา

กนได (compatibility) และวธการบำาบด

มภาชนะบรรจ ฉลาก สถานทเกบถกตองตามหลกความปลอดภย ดตวอยางในภาค

ผนวก 3 (3)

มการกำาหนดปรมาณ - ระยะเวลา การจดเกบเพอรอกำาจด

3) การกำาจดของเสย

มแนวปฏบตทชดเจนในการบำาบดหรอ/และกำาจดของเสยอนตรายเพอใหผปฏบตทราบ

วธการกำาจดและสามารถกำาจดของเสยอนตรายอยางถกวธ ไมกอใหเกดอนตรายจากการกำาจด

และลดผลกระทบจากการปนเปอนสสงแวดลอม ดตวอยางในภาคผนวก 3 (4) และ การสงของ

เสยเพอกำาจด หากไมสามารถกำาจดเองไดตองสงกำาจดไปยงบรษทหรอหนวยงานทไดรบอนญาต

ประกอบกจการจากกรมโรงงานอตสาหกรรม ดตวอยางในภาคผนวก 3 (5)

4) การลดการเกดของเสย

มแนวปฏบตทชดเจนในการลดการเกดของเสย เพอชวยลดตนทนประหยดคาใชจาย

ในการกำาจดและลดผลกระทบตอสงแวดลอม เชนการใชมาตรการในการลดการเกดของเสยดวยวธ

3 Rs ตามคมอ 3 Rs กบการจดการของเสยภายในโรงงานของกรมโรงงานอตสาหกรรม (2550)

หรอตามขอกำาหนดของแตละหองปฏบตการ ดตวอยางในภาคผนวก 3 (6)

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 47

9.4 องคประกอบความปลอดภยท 4ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ

1. รปธรรมของหองปฏบตการตนแบบ

หองปฏบตการตนแบบอยางนอยตองมรปธรรมของความเปนตนแบบ ซงประกอบดวย

1) มการจดการการใชพนทอยางเหมาะสมและเปนระเบยบปลอดภย เชน การจดพนท

(Zoning)

2) มการจดวางและตดตงครภณฑทมความเหมาะสมกบการใชงาน ไมกอใหเกดอนตราย

3) มระบบไฟฟาแสงสวางและไฟฟากำาลงเพยงพอในการทำางาน

4) มระบบระบายอากาศทเหมาะสมสำาหรบหองปฏบตการ/มตดดควนทำางานอยางม

ประสทธภาพ (ในกรณทมตควน)

5) มระบบตางๆ มการดแลและบำารงรกษา

2. ความสำาคญของลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ เครองมอและอปกรณ

2.1 ระดบหองปฏบตการ

สามารถระบลกษณะของกจกรรม จำานวนผใชสอย เครองมอและอปกรณ ความเสยง

และอนตรายทอาจเกดขน

สามารถบรหารจดการขอมลทางกายภาพ เครองมอและอปกรณภายในหองปฏบตการ

เพอใหสามารถใชงานไดอยางมประสทธภาพ ปลอดภย มการดแลและบำารงรกษาอยางสมำาเสมอ

2.2 ระดบหนวยงาน/องคกร (ภาควชา/คณะ/มหาวทยาลย)

สามารถบรหารจดการขอมลของอาคารปฏบตการในภาพรวมขององคกร ตงแตการ

เตรยมงบประมาณ การวางแผนการใชอาคาร การปรบปรงหรอเปลยนแปลง ตลอดจนการบรหาร

จดการทรพยากร (facility management)

3. ขนตอนวธการสรางตนแบบ

เงอนไขและปจจยตามตารางน คอ รปธรรมทจะประกอบขนเปนตนแบบขององคประกอบ

ความปลอดภยท 4

48 ฉตรชย วรยะไกรกล

ตารางท 5 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 4 ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ

การสรางรปธรรมของกระบวนการและผลผลตเพอเปนตนแบบ

1) มการจดการการใชพนทอยางเหมาะสมและเปนระเบยบเพอความปลอดภย

มการจดพนท (Zoning) ระหวางสวนหองปฏบตการ (Lab) ออกจากสวนพนทอนๆ

(Non - Lab) อยางชดเจนเพอความปลอดภยและลดความเสยงทอาจเกดขน

มขนาดพนทเหมาะสมกบกจกรรม จำานวนผใชสอยอปกรณและเครองมอในกรณทม

พนทจำากดอาจดำาเนนการดวยการบรหารจดการพนทและกจกรรมตามความเหมาะสม

2) มการจดวางและตดตง ครภณฑทมความเหมาะสมกบการใชงานไมกอใหเกดอนตราย

คำานงถงลกษณะกจกรรมการใชงานตางๆ ของครภณฑเครองมอและอปกรณทใชใน

หองปฏบตการ ซงเหมาะสมกบขนาดและสดสวนของผปฏบตงานตามหลกการยศาสตร (Ergo-

nomic) ดรายละเอยดในภาคผนวก 4 (1)

เงอนไขและปจจย

ระดบ

ระดบ

หอง

ปฏบต

การ

ระดบ

ภาค

วชา

/ คณ

ะ

ระดบ

มหาว

ทยาล

ย(ห

นวยง

าน /

องคก

ร)

1. มอาคารสรางขนเพอเปนอาคารปฏบตการ ทางวทยาศาสตรตงแตแรก

2. มลกษณะทางกายภาพ เครองมอและอปกรณ ทเหมาะสม

3. มเอกสาร ขอตกลงรวมกน ระเบยบปฏบต ในการใชงานหองปฏบตการ เครองมอและอปกรณ

4. มคณะทำางานในการตรวจสอบ ดแลและ บำารงรกษาอาคารทสงกวาระดบหองปฏบตการ

5. มหนวยงานกลางและผประสานงานขององคกร

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 49

3) มระบบไฟฟาแสงสวางและไฟฟากำาลงเพยงพอในการทำางาน

มปรมาณแสงสวางพอเพยงและมคณภาพเหมาะสมตอกจกรรมและการใชงานในหอง

ปฏบตการประเภทตางๆ ดรายละเอยดในภาคผนวก 4 (2)

มขอมลการใชปรมาณกำาลงไฟของเครองมอและอปกรณทงหมดภายในหองปฏบต

การทสามารถใชงานไดและสอดคลองกบปรมาณกำาลงไฟของอาคารโดยไมกอใหเกดอนตราย

4) มระบบระบายอากาศทเหมาะสมสำาหรบหองปฏบตการ

ในกรณทมการใชสารเคมทกอใหเกดอนตรายหรอมกลนไมพงประสงค มระบบระบาย

อากาศทเหมาะสม มการตดตงระบบเครองกลเพอชวยในการระบายอากาศ

ในกรณทมตดดควน สามารถทำางานไดอยางมประสทธภาพ และมการตรวจสอบ

สมรรถนะการทำางานอยอยางสมำาเสมอ อยางนอยปละ 1 ครง

5) ระบบตางๆ มการดแลและบำารงรกษา

มการตรวจสอบลกษณะทางกายภาพและงานระบบของหองปฏบตการในดานตางๆ

ดงน

(1) งานสถาปตยกรรม

(2) งานสถาปตยกรรมภายใน : ครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณ

(3) งานวศวกรรมระบบโครงสราง

(4) งานวศวกรรมระบบไฟฟากำาลงและไฟฟาแสงสวาง

(5) งานวศวกรรมระบบสขาภบาลและสงแวดลอม

(6) งานวศวกรรมระบบระบายอากาศและปรบอากาศ

(7) งานระบบฉกเฉนและระบบตดตอสอสาร

โดยดำาเนนการตรวจสอบดแลและบำารงรกษาอยางสมำาเสมอ โดยผเชยวชาญ หรอ

ผปฏบตวชาชพ

ดรายละเอยดในภาคผนวก 4 (3) และดตวอยางคมอการปฏบตงาน ขนตอนระบบการ

จดการลกษณะทางกายภาพ อปกรณและเครองมอในภาคผนวก 4 (4)

50 ฉตรชย วรยะไกรกล

9.5 องคประกอบความปลอดภยท 5ระบบปองกนและแกไขภยอนตราย

1. รปธรรมของหองปฏบตการตนแบบ

1) มแผนผงทางหนไฟปรากฏใหทกคนเหนอยางชดเจน โดยไมมสงกดขวาง

2) มอปกรณสำาหรบรบเหตฉกเฉนตดตงอยางถกตองและใชงานไดจรง

3) มการจดทำาและจดเกบรายงานการเกดอบตภย การประเมนความเสยง ซงนำาไปใชใน

การวางแผนและใชเพอการเรยนร

4) มระเบยบปฏบตและปายเตอนเพอความปลอดภยตดประกาศไวในททเหนไดชดเจน

5) มอปกรณปองกนสวนบคคล (Personal Protective Equipment, PPE) ทเพยงพอ

และเหมาะสมกบ การใชงาน

2. ความสำาคญของระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

2.1 ระดบหองปฏบตการ

สามารถระบชนดและระดบของความเสยงของกจกรรมภายในหองปฏบตการและ

ขอมลรายงานการเกดอบตเหต เพอใชในการวางแผนการปองกนและตอบโตภาวะฉกเฉน

สามารถบรหารจดการระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย ไดแก ขอมลการหนไฟ

(แผนผงทางหนไฟ) อปกรณสำาหรบรบเหตฉกเฉน อปกรณปองกนสวนบคคล (PPE) เพอความ

ปลอดภยและความถกตองเหมาะสม

2.2 ระดบหนวยงาน / องคกร (ภาควชา / คณะ / มหาวทยาลย)

สามารถบรหารจดการระบบปองกนและแกไขภยอนตราย ตงแตการกำาหนดขอปฏบต

เพอความปลอดภย กำาหนดแผนฉกเฉน การปฏบตตามขนตอนทกำาหนด การฝกซอม และการ

ตรวจสอบอปกรณเพอรองรบภาวะฉกเฉน ตลอดจนการบรหารจดการความเสยงตางๆ ไดอยาง

ถกตองและมประสทธภาพ

3. ขนตอนวธการสรางตนแบบ

เงอนไขและปจจยตามตารางน คอ รปธรรมทจะประกอบขนเปนตนแบบขององคประกอบ

ความปลอดภยท 5

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 51

ตารางท 6 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 5 ระบบปองกนและแกไขภยอนตราย

การสรางรปธรรมของกระบวนการและผลผลตเพอเปนตนแบบ

1) การจดเตรยมแผนเครองมอและอปกรณเพอปองกนและตอบโตเหตฉกเฉน ไดแก

แผนปองกนและตอบโตเหตฉกเฉน : วธปฏบตเมอเกดเหตเพลงไหม แผนผงทาง

หนไฟ วสดและอปกรณสำาหรบรองรบเหตเพลงไหม เชน ถงดบเพลง อปกรณตรวจจบควนไฟ/

ความรอน อปกรณแจงเหตเพลงไหม เปนตน และมการฝกซอมเปนระยะๆ ดตวอยางในภาค

ผนวก 5 (1) (2) และ(3)

แผนปองกนและตอบโตเหตฉกเฉน : วธปฏบตเมอเกดเหตเกยวกบสารเคม ชด

อปกรณฉกเฉน เชน ทลางตาและฝกบวฉกเฉน เปนตน ชดเวชภณฑและยาแกพษ (antidote)

ชดอปกรณสำาหรบสารเคมหกรวไหล (Chemical Spill Kit) ดตวอยางในภาคผนวก 5 (4)

เงอนไขและปจจย

ระดบ

ระดบ

หอง

ปฏบต

การ

ระดบ

ภาค

วชา

/ คณ

ะ

ระดบ

มหาว

ทยาล

ย(ห

นวยง

าน /

องคก

ร)

1. มผงทางหนไฟ

2. มอปกรณสำาหรบรบเหตฉกเฉน ตดตงถกตอง และใชงานไดจรง

3. มเอกสารขอมลรายงานการเกดอบตเหตและการประเมนความเสยง

4. มเอกสารขอตกลงรวมกน/ ระเบยบปฏบตและปายเตอนเพอความปลอดภย

5. มคณะทำางานของระบบปองกนและแกไขภยอนตรายในระดบทสงกวาระดบหองปฏบตการ

6. มหนวยงานกลางและผประสานงานขององคกร

52 ฉตรชย วรยะไกรกล

2) ระเบยบปฏบตและปายเตอนเพอความปลอดภย

มเอกสารขอตกลงรวมกนทเปนระเบยบปฏบต ไดแก ขอปฏบตเพอความปลอดภย

โดยทวไป ระเบยบปฏบตของการทำางานกบเครองมอและสารเคม ระเบยบปฏบตในกรณทมผ

เขาเยยมชมหองปฏบตการ และปายเตอนเพอความปลอดภยทเหนไดชดเจน เขาถงไดงายและ

มกลไกททำาใหผเกยวของไดอาน ดตวอยางในภาคผนวก 5 (5)

3) เอกสารรายงานการเกดอบตเหต

มเอกสารรายงานการเกดอบตเหต ทผปฏบตงาน เขาถงไดงาย มรปแบบการรายงาน

ทชดเจนเพอใหผปฏบตงานไดอาน และใชประโยชนจากขอมลเพอใชในการวางแผนและการเรยนร

ดตวอยางในภาคผนวก 5 (6)

4) เอกสารการประเมนความเสยง

มเอกสารการประเมนความเสยงและมกลไกในการจดทำาแบบประเมนความเสยง

ตงแตระดบบคคล โครงการและหองปฏบตการเพอประเมนผลความเสยง ตรวจสอบและบรหาร

จดการความเสยงทอาจเกดขน ดตวอยางในภาคผนวก 5 (7)

มการสอสารความเสยงโดยปายสญลกษณ ในบรเวณทเกยวของ

5) อปกรณปองกนสวนบคคล (Personal Protective Equipment, PPE)

มการจดเตรยมอปกรณปองกนสวนบคคลทเพยงพอและเหมาะสมกบการใชงาน

ซงสอดคลองกบเอกสารประเมนความเสยงทจดทำาขน

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 53

9.6 องคประกอบความปลอดภยท 6การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

1. รปธรรมของหองปฏบตการตนแบบ

1) มการใหความรพนฐานทเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

2) มแผนการใหความรแกบคคล เชน การ refresh training/ กระบวนการกระตน

จตสำานก เปนตน

2. ความสำาคญของการใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

2.1 ระดบหองปฏบตการ

สามารถทำาใหผปฏบตการและผทเกยวของมความรพนฐานทจำาเปนและสรางจตสำานก

เกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ เพอใหสามารถสอสารแผนการทำางานใหเขาใจตรงกน

สามารถกำากบการทำางานและมทกษะความรความสามารถในการจดการดานความปลอดภยของ

หองปฏบตการ

2.2 ระดบหนวยงาน/องคกร (ภาควชา/คณะ/มหาวทยาลย)

สามารถบรหารจดการการใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

และในองคกรไปในทศทางเดยวกนทสอดคลองกบบคลากรทกระดบ รวมไปถงการสรางจตสำานก

จนเกดเปนวฒนธรรมความปลอดภยขององคกร

3. ขนตอนวธการสรางตนแบบ

เงอนไขและปจจยตามตารางน คอ รปธรรมทจะประกอบขนเปนตนแบบขององคประกอบ

ความปลอดภยท 6

54 ฉตรชย วรยะไกรกล

ตารางท 7 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 6 การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

เงอนไขและปจจย

ระดบ

ระดบ

หอง

ปฏบต

การ

ระดบ

ภาค

วชา

/ คณ

ะ

ระดบ

มหาว

ทยาล

ย(ห

นวยง

าน /

องคก

ร)

1. มองคความรและแผนการใหความรกบบคลากรทกระดบ

2. มระบบประเมนผลระดบความรทไดรบ

3. มกจกรรมทนำาไปสกระบวนการสรางจตสำานก

4. มคณะทำางานในการใหความรพนฐานในระดบทสงกวาระดบหองปฏบตการ

5. มหนวยงานกลางและผประสานงานขององคกร

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 55

การสรางรปธรรมของกระบวนการและผลผลตเพอเปนตนแบบ ประกอบดวย

1) การใหความรพนฐานทเหมาะกบกลมเปาหมาย

มการกำาหนดกลมเปาหมายและลกษณะงานวาเกยวของกบความเสยงอยางไร เพอ

กำาหนดระดบความรและแผนการใหความรทสอดคลองกบกลมเปาหมายทกระดบ ซงแบงเปน

4 กลม ไดแก กลมนกวจย / ผปฏบต พนกงานทำาความสะอาด ผเยยมชม และผปฏบตการ

เฉพาะกจ เชน ชางซอมไฟฟา ประปา อปกรณ เปนตน ดตวอยางในภาคผนวก 6 (1)

มกลไกในการอบรมใหความรและทดสอบความรอยางเหมาะสม โดยอาศยความเสยง

ตามลกษณะงานเปนตวกำาหนดระดบความรและการใหความร รวมทงวธการประเมนและอนญาต

เขาปฏบตงาน

2) แผนการใหความรแกบคคลและสรางจตสำานก

มการจดทำาแผนการอบรมทมการฝกอบรมเบองตนสำาหรบบคลากรใหมและการฝก

อบรมทบทวน (refresh training) เปนระยะๆ สำาหรบบคลากรเดม ดตวอยางในภาคผนวก 6 (2)

มกลไกในการอนญาตใหเขาปฏบตงานในหองปฏบตการ การตดตามตรวจสอบ

การอบรม เชน การรวบรวมประวตหรอเอกสารหลกฐานยนยนการเขารบการฝกอบรมและ

การประเมนผล ดตวอยางในภาคผนวก 6 (3) และ (4)

มกจกรรมทนำาไปสการสรางจตสำานก เชน การรวมกนสำารวจความปลอดภย การ

ใหรางวลและการยอมรบยกยองตวอยางทดเพอเปนการสรางแรงจงใจ การสรางกระบวนการ

แลกเปลยนเรยนร เปนตน

56 ฉตรชย วรยะไกรกล

9.7องคประกอบความปลอดภยท 7 การจดการขอมลและเอกสาร

1. รปธรรมของหองปฏบตการตนแบบ

1) มการจดเกบเอกสารและเปนระบบทสบคนไดงาย

2) มเอกสารคมอในการทำางาน (Standard Operating Procedure, SOP)

2. ความสำาคญของการจดการขอมลและเอกสาร

2.1 ระดบหองปฏบตการ

สามารถใชเพอสอสารและทำาความเขาใจในการทำางานใหตรงกน

สามารถบรหารจดการขอมลและเอกสารของหองปฏบตการในดานตางๆ เพอใหเขา

ถงไดงาย มความเปนปจจบนและทำาใหเกดความยงยนของการจดการขอมลและเอกสารทเนน

ตวระบบมากกวาตวบคคล

2.2 ระดบหนวยงาน/องคกร (ภาควชา/คณะ/มหาวทยาลย)

สามารถบรหารจดการเอกสารและคมอการทำางานขององคกรในทศทางเดยวกนเพอ

การกำาหนดระดบความรบผดชอบและการดำาเนนงานไดอยางมประสทธภาพ

3. ขนตอนวธการสรางตนแบบ

เงอนไขและปจจยตามตารางน คอ รปธรรมทประกอบขนเปนตนแบบขององคประกอบ

ความปลอดภยท 7

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 57

ตารางท 8 เงอนไขและปจจยในการพฒนาองคประกอบความปลอดภยท 7 การจดการขอมลและเอกสาร

การสรางรปธรรมของกระบวนการและผลผลตเพอเปนตนแบบ

1) การจดการขอมลและเอกสาร

มระบบการบนทกขอมลและจดเกบขอมลและเอกสารทมโครงสรางประกอบดวย

รหสเอกสาร ชอเอกสาร ประเภทของเอกสาร (เอกสารควบคม – ไมควบคม) ผรบผดชอบ/

ผครอบครอง สถานทจดเกบ วนทบนทกขอมลและปรบปรงขอมล ซงเอกสารดงกลาวตองม

ขอมลครบถวน เปนเอกสารทใชปฏบตงานฉบบลาสด และเขาถงไดงายโดยจดเกบอยในรปแบบ

ของเอกสารหรอเอกสารอเลกทรอนกส ดตวอยางในภาคผนวก 7 (1)

มกลไกในการปรบปรงขอมลใหทนสมยและพรอมใชงาน ไดแก การกำาหนดวธการ

ออกเอกสาร แกไข ทบทวน รบรอง และอนมตการใชเอกสาร ตลอดจนวธการยกเลกการใชโดย

บคคลทมอำานาจตามทระบไว

มรายการ (List) บญชหลกของเอกสารและวธการในการแจกจายเอกสาร

เงอนไขและปจจย

ระดบ

ระดบ

หอง

ปฏบต

การ

ระดบ

ภาค

วชา

/ คณ

ะ

ระดบ

มหาว

ทยาล

ย(ห

นวยง

าน /

องคก

ร)

1. มเอกสารคมอในการทำางาน

2. มระบบการจดการขอมลและเอกสาร

3. มคณะทำางานในการใหความรพนฐาน ในระดบทสงกวาระดบหองปฏบตการ

4. มหนวยงานกลางและผประสานงานขององคกร

58 ฉตรชย วรยะไกรกล

2) เอกสารคมอในการทำางาน (SOP)

มเอกสารคมอในการทำางาน (SOP) ทครอบคลมทง 7 องคประกอบของความปลอดภย

ดงน

(1) การบรหารระบบการจดการความปลอดภย

- คมอการปฏบตงาน ขนตอนการบรหารระบบการจดการดานความปลอดภย

- เอกสารตรวจประเมนดานความปลอดภยของหองปฏบตการ

ดตวอยางและรายละเอยดในภาคผนวก 7 (2)

(2) ระบบการจดการสารเคม

- คมอการปฏบตงาน ขนตอนระบบการจดการสารเคม

- ขอมลสารเคมและสารบบสารเคม

- เอกสารขอมลความปลอดภย (SDS)

ดตวอยางและรายละเอยดในภาคผนวก 7 (3)

(3) ระบบการจดการของเสย

- คมอการปฏบตงาน ขนตอนระบบการจดการของเสย

- ขอมลของเสยอนตรายและการสงกำาจด

ดตวอยางและรายละเอยดในภาคผนวก 7 (4)

(4) ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการอปกรณและเครองมอ

- คมอการปฏบตงาน ขนตอนระบบการจดการลกษณะทางกายภาพ อปกรณ

และเครองมอ

- คมอการใชเครองมอ

- ขอมลการบำารงรกษาองคประกอบทางกายภาพ อปกรณ และเครองมอ

ดตวอยางและรายละเอยดในภาคผนวก 7 (5)

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 59

(5) ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

- คมอการปฏบตงาน ขนตอนระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

- ระเบยบและขอกำาหนดของความปลอดภยของหองปฏบตการ

- เอกสารการประเมนความเสยง/แบบประเมนความเสยง

- รายงานอบตเหตในหองปฏบตการ

- รายงานเชงวเคราะห/ ถอดบทเรยนเพอใชในการเรยนร

ดตวอยางและรายละเอยดในภาคผนวก 7 (6)

(6) การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

- คมอการปฏบตงาน ขนตอนระบบการใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภย

- เอกสารความรเกยวกบความปลอดภย

- ประวตการไดรบการอบรมดานความปลอดภย

- ประวตและคณวฒของผปฏบตงานในหองปฏบตการ

ดตวอยางและรายละเอยดในภาคผนวก 7 (7)

(7) การจดการขอมลและเอกสาร

- คมอการปฏบตงาน ขนตอนระบบการจดการขอมลและเอกสาร

ดตวอยางและรายละเอยดในภาคผนวก 7 (8)

60 ฉตรชย วรยะไกรกล

บทสงทาย

การพฒนาความปลอดภยใชวธบงชสภาพตงตนของหองปฏบตการ และสภาพทเปลยนแปลงไป

รายการสำารวจ (Checklists) จงเปนเครองมอสำาหรบประเมนสภาพไดดวยตนเอง ESPReL

Checklist ไดถกออกแบบมาใหเปนเครองมอสำารวจสภาพครบทง 7 องคประกอบของความ

ปลอดภย นบวาเปนจดเรมตนทดของการจดการความปลอดภยระดบพนฐานใหเกดขน พรอมกบ

การสรางความตระหนกเรองความปลอดภยไปดวย เพอรวาอะไรคอปจจยทถกตองและครบถวนใน

แตละองคประกอบความปลอดภย ผลสำารวจซำาดวย Checklist หลงการปรบปรงจะชชดวาสภาพ

ความปลอดภยของหองปฏบตการไดถกยกระดบขนหรอยง ครบถวนหรอไม เชน ครงแรกของ

การสำารวจ พบวา ยงมจดออนองคประกอบความปลอดภยท 2 การจดการสารเคมทขอมลไม

ครบหรอไมเปนระบบ กแกไขดวยการทำาขอมลใหเปนระบบ มบญชรายการทมกลไกการเพม

เตมขอมล ออกรายงานได ซงสามารถใชโปรแกรมจดการสารเคม (ChemInvent) ทำาใหเกดเปน

สารบบสารเคมได

เมอยกระดบไดแลว และตดสนใจจะพฒนาไปสความเปนตนแบบ อาจเรมจากตนแบบองค

ประกอบใดองคประกอบหนง หรอหลายองคประกอบพรอมกนไปตามความพรอม จนเปนตนแบบ

ของหองปฏบตการในภาพรวมได เรมดวยการพจารณาศกยภาพของตนเอง โดยการตรวจสอบ

รปธรรมของผลผลตและกระบวนการทละองคประกอบวายงขาดอะไรอยบาง เมอเตมเตมสวนท

ขาดจนสมบรณแลว กกลาวไดวา หองปฏบตการมความเปนตนแบบไดแลว การพฒนาความ

ปลอดภยยงสามารถดำาเนนตอไปไดเปนวงรอบทยกระดบขนตอไปอยางตอเนอง มไดหมายความ

วาทำาไดแลวจะเกดความปลอดภยอยางสมบรณแบบ เพราะความปลอดภยตองเกดเปนจตสำานก

และเปนการปฏบตในชวตประจำาวนไดโดยไมตองมกฎระเบยบบงคบ

อาจมคำาถามวา การตงตนพฒนาความปลอดภยนน ควรเกดจากระดบปฏบตกอนหรอ

ควรเกดจากนโยบายระดบบรหารกอน จากบทเรยนของหองปฏบตการตนแบบทงสามนน จะ

เหนไดวา การเกดความเขมแขงในการจดการระดบหองปฏบตการมขอดตรงทเปนตวอยางของ

ความสำาเรจทหองปฏบตการอนจะไดเรยนร แตเมอขาดซงการสนบสนนหรอการรเรมเชงนโยบาย

10

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 61

การขยายผลจะเกดขนโดยยาก แมแตระดบภาควชา ความปลอดภยจะเกดขนไดดตองมนโยบาย

หรอแผนและความเหนรวมพรอมตวอยางของการปฏบต ระหวางการทำาโครงการไดเหนสภาพ

ปญหาในมหาวทยาลยตางๆ มลกษณะคลายกน เชน คณะ 2 คณะแคมถนนกนกลางไมเคยรบ

รวามการทงของเสยอนตรายชนดเดยวจากหองปฏบตการทตองการสงกำาจด แตไมสามารถสง

กำาจดไดเพราะมปรมาณไมมากพอใหบรษทรบไป หรอมของเสยทใชวธแยกประเภทตางกน กไม

สามารถเอามารวมกนได อกสภาพปญหาหนงคอ แตละองคกร ไมวาจะเปนระดบหองปฏบตการ

ระดบภาค ระดบคณะหรอระดบมหาวทยาลย ถาใชระบบการจดการทตางคนตางทำา ระบบขอมล

สารเคมหรอของเสยอนตรายแตกตางกน จนไมสามารถฉายภาพรวมไดวามสารอนตรายอะไร มาก

นอยเพยงใด จดเกบทไหน ซงหมายถงการจดการความปลอดภยกไมสามารถทำาได แผนปองกน

และตอบโตเหตฉกเฉนไมสามารถทำาไดโดยลำาพงของหองปฏบตการ เชน ผงทางออกฉกเฉน

ซงตองเชอมตอกบพนทโดยรอบ การประสานเหตฉกเฉนตองเปนไปในทางทเชอมโยงกน ทกคน

ตองรวาเมอเกดเหตฉกเฉนตองตดตอใคร ปฏบตตวอยางไร การประเมนความเสยงกเชนเดยวกน

ถาประเมนไดแคระดบหองปฏบตการกจะมองไมเหนความเสยงโดยรอบของพนท

สภาพปญหาทเกดจากความหลากหลายของการจดการหรอการไมจดการสามารถแกไข

ดวยการมนโยบายกำากบทศทาง มหนวยบรหารจดการกลางทำาใหเกดการสรางกตการวมทปฏบต

อยางสอดคลองกนตงแตองคประกอบความปลอดภยท 1 ถง 7 เชน การจดระบบขอมล การแยก

ประเภทของเสยอนตราย การออกรายงาน ฯลฯ กจะทำาใหเกดการจดการไดอยางมประสทธภาพบน

พนฐานของขอมลจรง ผปฏบตงานในหองปฏบตการตองการเหนสถานททำางานของตนปลอดภย

แตหากขาดการสนบสนน การสรางแรงจงใจ และมาตรการตางๆ จากระดบนโยบาย กยากทจะ

กลาวไดวา ผบรหารใสใจในความปลอดภยของคนทำางาน หนวยบรหารจดการกลางจะมบทบาท

สำาคญในการกำากบทศทาง เปนพเลยงทางเทคนคบางเรองใหแกหองปฏบตการ เชน การจดระบบ

บำารงรกษา การจดหาอปกรณปองกนสวนบคคล หากปราศจากซงนโยบาย หนวยบรหารจดการ

กลางกไมอาจเกดขนได สภาพการจดการความปลอดภยกตางคนตางทำาตอไป

62 ฉตรชย วรยะไกรกล

รายชอภาคหองปฏบตการโครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย

หองปฏบตการลำาดบ หนวยงาน

1 หองปฏบตการ รศ.ดร. อรพน สายวชาการจดการทรพยากร Plant extract and เกดชชน ชวภาพ คณะทรพยากรชวภาพและ essential oil เทคโนโลย มหาวทยาลยเทคโนโลย พระจอมเกลาธนบร

2 หองปฏบตการ รศ.ดร. ณฎฐา สายวชาเทคโนโลยชวเคม Plant science and analysis เลาหกลจตต คณะทรพยากรชวภาพและ เทคโนโลย มหาวทยาลยเทคโนโลย พระจอมเกลาธนบร

3 หนวยวจยเคมอนทรย ศ.ดร. ธรยทธ ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร สงเคราะห วไลวลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

4 หองปฏบตการ ศ.ดร. อรญ ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร Cyanobacterial biotechnology อนเจรญศกด จฬาลงกรณมหาวทยาลย

5 หนวยปฏบตการวจยแปงและ ศ.ดร. เปยมสข ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร ไซโคลเดกซทรน พงษสวสด จฬาลงกรณมหาวทยาลย

6 ศนยเชยวชาญเฉพาะทาง ศ.ดร. อญชล ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร ดานอณชววทยาและจโนมกง ทศนาขจร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

7 หองวจยดานการสกด รศ.ดร. สมเกยรต ภาควชาเคมเทคนค (Extraction) งามประเสรฐสทธ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

8 หองวจยปโตรเคม ผศ.ดร. นพดา ภาควชาเคมเทคนค หญชระนนทน คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

9 Environmental chemical รศ.ดร. ประเสรฐ ภาควชาวศวกรรมเคม engineering & biochemical ภวสนต คณะวศวกรรมศาสตร engineering laboratory จฬาลงกรณมหาวทยาลย

หวหนาหอง ปฏบตการ

ภาคสมาชกรนท 1

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 63

หองปฏบตการลำาดบ หวหนาหอง ปฏบตการ

หนวยงาน

10 หองปฏบตการวจย รศ. ดร. สภา ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร เคมสงเคราะห หารหนองบว มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

11 หนวยวจยมลพษและ ผศ.ดร. นเรศ สาขาวชาอนามยสงแวดลอม การจดการทรพยากร เชอสวรรณ สำานกวชาแพทยศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร

12 หนวยปฏบตการวจย ศ.ทพ.ดร. ประสทธ ภาควชากายวภาคศาสตร เนอเยออนนทรย ภวสนต คณะทนตแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

13 หองปฏบตการ Cell signalling ผศ.ทพ.ดร. จรสย ภาควชาชวเคม & protein function สจรตกล คณะทนตแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

14 ฝายเภสชและผลตภณฑ ดร.ชลรตน สถาบนวจยวทยาศาสตรและ ธรรมชาต บรรจงลขตกล เทคโนโลยแหงประเทศไทย (วว.)

15 หองปฏบตการ C306 ผศ.ดร. นภา คณะวทยาศาสตร อาคารเคม ตงเตรยมจตมน มหาวทยาลยบรพา ผศ.ดร.เอกรฐ ศรสข

16 สวนมาตรฐานและ น.ส. ศรนภา กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม รบรองระบบ ศรทองทม กระทรวงทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม

17 หองปฏบตการทดสอบ ดร. หทยรตน กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม สารอนทรยระเหยงายในอากาศ การเวทย กระทรวงทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม

18 หองปฏบตการไดออกซน น.ส. รจยา กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม บณยทมานนท กระทรวงทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม

19 หองปฏบตการวจย อ.ดร.ธรวภา ภาควชาวศวกรรมเคม ภาควชาวศวกรรมเคม พวงเพชร คณะวศวกรรมศาสตรและ เทคโนโลยอตสาหกรรม มหาวทยาลยศลปากร

20 หองปฏบตการ น.ส. ฉนทนา ศนยความเปนเลศดานการจดการ NCE-EHWM อนทม สารและของเสยอนตราย

64 ฉตรชย วรยะไกรกล

รายชอภาคหองปฏบตการโครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย

ภาคสมาชกรนท 2

หองปฏบตการลำาดบ หวหนาหอง ปฏบตการ หนวยงาน

1 1 หองปฏบตการ คณศรนภา ศนยวจยและฝกอบรมสงแวดลอม สวนมาตรฐานและรบรองระบบ ศรทองทม กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม ศนยวจยและฝกอบรม กระทรวงทรพยากรธรรมชาต ดานสงแวดลอม และสงแวดลอม (หองวเคราะหคณภาพนำา) (หอง 127-128) 2 หองปฏบตการสวนมาตรฐาน และรบรองระบบ (ICP-OES) ศนยวจยและฝกอบรม ดานสงแวดลอม (หอง ICP-OES)

2 3 หองปฏบตการเทคโนโลยวสด คณอรณ คงแกว สำานกเทคโนโลยชมชน (หอง 221,223) กรมวทยาศาสตรบรการ 4 หองปฏบตการเทคโนโลย คณจตตเรขา กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย ชวภณฑ (ดานสมนไพร) ทองมณ (หอง 213, 213/1)

3 5 หองปฏบตการเครองมอ คณอบล ฤกษอำา สถาบนวจยวทยาศาสตรและ วเคราะห (หอง 1520) เทคโนโลย (วว.) 6 หองปฏบตการพฤกษเคม ภญ.ดร.ศรเพญ (Phytochemistry) (หอง 1524) จรเกษม 7 หองปฏบตการพนธพษวทยา ดร.ประไพภทร (Genetic Toxicology คลงทรพย Laboratory)(หอง 1533)

4 8 หองปฏบตการวจย ศ.ดร.สวบญ วทยาลยปโตรเลยมและปโตรเคม SWBlab 2012 (หอง 505) จรชาญชย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 65

หองปฏบตการลำาดบ หวหนาหอง ปฏบตการ หนวยงาน

5 กลมเครอขายมหาวทยาลยขอนแกน 9 หองปฏบตการ รศ.ดร.วรช คณะเภสชศาสตร คณะเภสชศาสตร เรองศรตระกล มหาวทยาลยขอนแกน 10 หองปฏบตการ Catalysis and ผศ.ดร.อาทตย ภาควชาวศวกรรมเคม Hazardous waste เนรมตตกพงศ คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน 11 หองปฏบตการเคม ผศ.ดร.เนตรนภส ภาควชาวศวกรรมสงแวดลอม ภาควชาวศวกรรมสงแวดลอม ตนเตมทรพย คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน 12 หองปฏบตการวเคราะหเคม ดร. เกษสดา ศนยศกษาคนควาและพฒนา เดชภมล เกษตรกรรมภาคตะวนออก เฉยงเหนอ คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

6 13 หองปฏบตการกลมวจย ภก.รศ.ดร.สนทยา คณะเภสชศาสตร พอลเมอรธรรมชาตสำาหรบใช ลมมทวาภรต มหาวทยาลยศลปากร ในอตสาหกรรมยา (หอง 203)

7 14 หองปฏบตการรวม 4 ดร. วธ สาขาวชาเภสชเวช pharswu03309 (หอง 309) พรหมพทยารตน คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

8 กลมเครอขาย คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล

15 หองปฏบตการ NANOCAST รศ.ดร.เอกสทธ ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร Laboratory, Center for สมสข มหาวทยาลยมหดล Catalysis (หอง C205) 16 หองปฏบตการ Center for Surface Science & Engineering (หอง C203/1) 17 หองปฏบตการ C301 Lab ดร.จงกล (หอง C301) ตนตรงโรจนชย ดร.ดวงใจ นาคะปรชา 18 หองปฏบตการ Nanohybrid อ.ดร.วฒชย Laboratory(5th floor) เออวทยาศภร (หอง 551)

66 ฉตรชย วรยะไกรกล

หองปฏบตการลำาดบ หวหนาหอง ปฏบตการ หนวยงาน

9 กลมเครอขายคณะวทยาศาสตรประยกต มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ

19 หองปฏบตการเคมวจย ดร.ศรศาส เออใจ ภาควชาเคมอตสาหกรรม เคมอตสาหกรรม มจพ. คณะวทยาศาสตรประยกต ICKMUTNB2-R1 (หอง 817) มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอม เกลาพระนครเหนอ 20 หองปฏบตการเคมวจย เคมอตสาหกรรม มจพ. ICKMUTNB2-R2 (หอง 821) 21 หองปฏบตการเคมวจย เคมอตสาหกรรม มจพ. ICKMUTNB2-R3 (หอง 823)

10 22 หองปฏบตการโครงการ ผศ.ดร.เอกรฐ โครงการบณฑตศกษา บณฑตศกษา (หอง BS 5206) ศรสข ฝายวจยและบณฑตศกษา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยบรพา 23 หองปฏบตการโครงการ บณฑตศกษา (หอง BS 6209)

11 24 หองปฏบตการ 0301 ผศ.ดร.อภรตน ภาควชาวศวกรรมวสด (หอง 0301-0301/3) เลาหบตร คณะวศวกรรมศาสตร ดร.อมรรตน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เลศวรสรกล

12 25 หองปฏบตการ Adsorption รศ.ดร.นรกษ ภาควชาวศวกรรมเคม and Catalysis Laboratory กฤษดานรกษ คณะวศวกรรมศาสตร (หอง 610-610/1) มหาวทยาลยธรรมศาสตร

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 67

เอกสารอางอง

ฉตรชย วรยะไกรกล. คมอการออกแบบหองปฏบตการ. กรงเทพมหานคร: สำานกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย, 2551. . “ขอแนะนำาเบองตนดานงานสถาปตยกรรมและวศวกรรมสำาหรบอาคารหองปฏบตการ.” ในเอกสารประกอบอบรม โครงการอบรมเชงปฏบตการเรองความรเบองตนเกยวกบการออกแบบ หองปฏบตการปลอดภย (Introduction to Laboratory Design for Safety). กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย, 2557. . รายงานฉบบสมบรณโครงการพฒนาตวอยางหองปฏบตการวจยปลอดภย. กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2557.

ฉตรชย วรยะไกรกล และวรภทร องคโรจนฤทธ. รายงานการสำารวจและประเมนลกษณะทางกายภาพของ หองปฏบตการ โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย ระยะท 2. กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศแหงชาตดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย, 2556. . “Laboratory Design การออกแบบหองปฏบตการวางแผนอยางผเชยวชาญ เพอผลแลบทเทยงตรงและเพอความปลอดภยในการทำางาน.” วารสาร Food Focus Thailand: Lab & Safety Edition. 19 (2012): 18 -22.

วราพรรณ ดานอตรา และคนอนๆ. คมอการประเมนความปลอดภยในหองปฏบตการ. กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศแหงชาตดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย, 2555. . แนวปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ. กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศแหงชาต ดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย, 2555. . รายงานฉบบสมบรณ โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย. กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศแหงชาตดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย, 2555. . รายงานฉบบสมบรณ โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย ระยะท 2. กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศแหงชาตดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย, 2556. . รายงานฉบบสมบรณ โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย ระยะท 3. กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย และสถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2557. . คมอการประเมนความปลอดภยในหองปฏบตการ. ฉบบแกไขเพมเตม ครงท 1. กรงเทพมหานคร: ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย, 2557.

สชาตา ชนะจตร. ความปลอดภยของหองปฏบตการ: พฒนาไดอยางไร ใชจรยธรรมสรางความตระหนกร สวฒนธรรม บทสรปผลการดำาเนนงาน โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจย ในประเทศไทย. กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศแหงชาตดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย, 2555. . บนเสนทางระบบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการ บทสรปผลการดำาเนนงาน โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย. กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศแหงชาตดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย, 2556. . หองปฏบตการปลอดภย: เรองของใคร บทสรปผลการดำาเนนงานโครงการยกระดบมาตรฐาน ความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย. กรงเทพฯ: ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและ ของเสยอนตราย และ สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2557.

คณะทำางาน

ทปรกษารองศาสตราจารย ดร. วราพรรณ ดานอตราผชวยศาสตราจารย ดร. สมพร กมลศรพชยพรศาสตราจารย ดร. ธรยทธ วไลวลยรองศาสตราจารย ดร. เอมอร เบญจวงศกลชยรองศาสตราจารย ดร. สกญญา สนทรสผชวยศาสตราจารย ดร. เสาวรตน จนทะโรผชวยศาสตราจารย ดร. วรภทร องคโรจนฤทธ

บรรณาธการรองศาสตราจารย สชาตา ชนะจตร

ผเขยนและเรยบเรยง รองศาสตราจารย ฉตรชย วรยะไกรกล ภาควชาสถาปตยกรรมศาสตร คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ผจดการและผประสานงานนางสาววรรณ พฤฒถาวร สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลยนางสาวจฑามาศ ทรพยประดษฐ ศนยความเปนเลศดานการจดการสาร และของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

หวหนาหองปฏบตการวจยปลอดภยศาสตราจารย ดร. ธรยทธ วไลวลย หนวยวจยเคมอนทรยสงเคราะห ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยรองศาสตราจารย ดร. สมเกยรต หองวจยดานการสกด (Extraction)งามประเสรฐสทธ ภาควชาเคมเทคนค คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยรองศาสตราจารย ดร. ณฏฐา เลาหกลจตต หองปฏบตการ Plant Extract and Essential Oil คณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลย มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบรรองศาสตราจารย ดร. อรพน เกดชชน หองปฏบตการ Plant Science and Analysis คณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลย มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไรการถายทอดเรองราวจากการวจยและประสบการณตรง สำาหรบผสนใจทมองเหนโอกาสในการพฒนาการจดการความปลอดภยของหองปฏบตการของตนเองอยางยงยน

เรยนรและทำาความเขาใจในกระบวนการและวธการสรางใหเกดวฒนธรรมขององคกร ดานความปลอดภยในหองปฏบตการทตงอยบนพนฐาน 7 องคประกอบของความปลอดภย ซงเชอมโยงและสมพนธกน

พมพครงท 1 พฤศจกายน 2558 จดพมพและเผยแพร โดย ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย (ศสอ.) จฬาลงกรณมหาวทยาลยพมพครงท 2 มกราคม 2561 จดพมพและเผยแพร โดย สำานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) 196 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900ISBN 978-974-326-655-3ผเขยนและเรยบเรยง รองศาสตราจารย ฉตรชย วรยะไกรกลทปรกษา ศาสตราจารย ดร. ธรยทธ วไลวลย รองศาสตราจารย สชาตา ชนะจตร รองศาสตราจารย ดร. วราพรรณ ดานอตรา รองศาสตราจารย ดร. เอมอร เบญจวงศกลชย รองศาสตราจารย ดร. สกญญา สนทรส ผชวยศาสตราจารย ดร. เสาวรตน จนทะโร ผชวยศาสตราจารย ดร. สมพร กมลศรพชยพร ผชวยศาสตราจารย ดร. วรภทร องคโรจนฤทธประสานงานและ นางสาววรรณ พฤฒถาวร นางสาวนวลจนทร ธญโชตกานตจดเตรยมตนฉบบ นางสาวจฑามาศ ทรพยประดษฐ นางสาวศวพร ปรชาภาพประกอบ นางสาวภาพพมพ พมมะรตน นายรฐกร พรมพมพปาพมพท บรษท เอสทซ มเดย แอนด มาเกตตง จำากด 69 ซอยรชดาภเษก 66 ถนนรชดาตดใหม แขวงวงศสวาง เขตบางซอ กรงเทพมหานคร 10800

70 ฉตรชย วรยะไกรกล

หองปฏบตการปลอดภยตนแบบ - ตงตนไดอยางไร 71

ภาคผนวก

ภาคผนวก 1 การบรหารระบบการจดการดานความปลอดภย

ภาคผนวก 2 การจดการสารเคม

ภาคผนวก 3 การจดการของเสย

ภาคผนวก 4 ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ

ภาคผนวก 5 ระบบปองกนและแกไขภยอนตราย

ภาคผนวก 6 การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

ภาคผนวก 7 การจดการขอมลและเอกสาร

ภาคผนวก 8 ESPReL Checklist

72 ฉตรชย วรยะไกรกล