KKTC 2012 cezaevi çalışması

KUZEY KIBRIS (KKTC) MERKEZ CEZAEV ZERNDE YAPILAN ALAN ALIMASINDAN

ELDE EDLEN VERLERN SULA MCADELE BALAMINDA ANALZ

ANALYSIS OF THE DATA OBTAINED FROM THE FIELD STUDY CONDUCTED IN THE CENTRAL PRISON IN THE TURKISH REPUBLIC

OF NORTHERN CYPRUS (TRNC) WITHIN THE CONTEXT OF FIGHTING CRIME

Fatma KARAKA DOAN*

zet: Bu almada, KKTC Cezaevinde bulunan tutuklu ve h-kmllere yneltilen sorulardan ve cezaevi kaytlarnn gemie d-nk olarak incelenmesinden elde edilen veriler, sula mcadele ba-lamnda eitli kriterlere gre snflandrlmak suretiyle analiz edil-mektedir. Elde edilen verilerle, suu engellemede kullanlmas mm-kn sonulara ulalmaya ve KKTCde su ve sululuk oranlarnn art gstermesine yol aan nedenlerin, ada kriminolojinin ilkeleri nda yorumlanmasna allmaktadr. Su ilemenin nlenmesi balamnda, KKTCnin kendisine zg koullar ortaya konulmakta ve sua yol aan ekonomik, politik ve sosyal sorunlara vurgu yapl-maktadr. Su ve sululuk oranlarnda yaanan ykseliin nedenleri karlatrmal olarak aratrlmakta, bir yandan nleyici politikalarla bir azalmaya yol alp alamayaca tartlrken te yandan ceza hukukuna, suun nlenmesinde son are olarak bavurulmas gerek-tii irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Ceza hukuku, kriminoloji, su, suun ne-denleri, sula mcadele, yeniden su ileme, kadn ve ocuk sululu-u, suun nlenmesi.

Abstract: In this study the data obtained from the questions directed to the inmates of the TRNC prison and the analysis of the retroactive records in the prison are analyzed within the context of fighting crime. Effort is made to reach results which can be utilized to prevent crime with the data obtained and to interpret the reasons causing the increase of crime and the ratio of criminality in the TRNC within the light of the principles of contemporary criminology. The conditions peculiar to the TRNC are determined within the context of the prevention of crime and the economic, politic, and social

1

* Yrd. Do. Dr., Uluslararas Kbrs niversitesi Hukuk Fakltesi Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabilim Dal retim yesi.

Kuzey Kbrs (KKTC) Merkezi Cezaevi zerinde Yaplan Alan almasndan ...98

problems causing crime are underlined. The reasons of the increase in crime and the ratio of criminality are comparatively investigated; on the one hand, whether preventive measures will lead to decrease are discussed and on the other hand it is argued that preventive measures should only be resorted to as a last option in the penal law.

Key Words: Criminal law, criminology, crime, the reason of the crime, fighting crime, repeated criminality, commit crime, woman criminality and child criminality, prevention of the crime.

I.GR

Su, bakasnn hakkn ihlal eden ve ceza normu tarafndan ya-saklanan hukuka aykr bir eylemdir. Bir eylemin su saylarak yasak-lanmas ve ihlali halinde yaptrm uygulanmasnn nedeni bir hakkn korunmasdr.1 Ceza hukuku, ceza normuna uyulmasn, onlar ihlal edenleri yaptrm ve ceza tehdidi altnda bulundurmak suretiyle sa-lamaktadr. Bu balamda ceza hukuku daima varolmu, asli haklara ve esasl kanunlara aykrlk oluturan eylemler su olarak adlandrl-m ve yasaklanmtr.2

Sosyolojik adan su, kollektif vicdann ancak belli bir nitelikte ih-lali halinde ortaya kmaktadr. Kollektif vicdann her trl ihlali deil ancak ihlal edilen duygu ve inancn belirli iddet derecesine varmas ve toplumun tamamna rahatszlk vermesi halinde su olumaktadr. Toplum tarafndan hissedilen bu rahatszlk belirli bir gte olmal ki ceza yaptrmn davet edebilsin.3

Suun yaptrm olarak ceza, insanlk tarihinin her dneminde var olmutur. Devlet kavramnn varolmad dnemlerde ceza hukuku kurallar ve yaptrm uygulanmas, su maduru veya ailesi yahut ka-bilesi tarafndan izlenmitir. Devlet rgtnn ortaya kmas ile bir-likte bu yetki devlet tarafndan kullanlmaya balanmtr.4

1 Nevzat Toroslu, Crmlerin Tesnifi Bakmndan Suun Hukuki Konusu, Ankara 1970, 89-90.

2 Vidal Magnol, Ceza Hukuku (ev. inasi Z. Devrin), Ankara 1946, 3. 3 Emile Durkheim, aktaran; Ethem alk, Su ve Cezalarn ahsiletirilmesi ve Ce-

miyet Tipi Mnasebeti zerine Bir nceleme, stanbul 1996, 3.4 Nur Centel/Hamide Zafer/zlem akmut, Trk Ceza Hukukuna Giri, stanbul

2010, 7.

TBB Dergisi 2012 (100) Fatma KARAKA DOAN 99

Sosyologlar cezann, suun toplum hayatnda yaratt tepkiye karlk olarak, toplum tarafndan belirlenen bir bedel olduunu sa-vunmaktadr. Buna karlk filozoflar cezann koruduu hukuksal de-eri n planda tutmaktadrlar.5 Ceza hukukunda ceza, su karlnda devlet tarafndan uygulanan yaptrm olarak tanmlanmaktadr.6 Ceza faile uygulanr ve onun zgrl veya malvarl deerleri zerinde baz kstlamalara yol aar.7 Suluya bir ktlk olarak yklenen ceza ile ileride yeniden su ilenmesinin engellenmesi amalanr.8

nsanlk tarihi boyunca sular olduu kadar cezalar da tr ve id-det ynnden deiiklie uramtr.9 lm cezasnn kaldrlmas ile birlikte, bedensel cezann izleri, yaptrm tr olarak ceza hukukun-dan kartlmtr. Bu gelime ile hapis cezas, cezalar sisteminin belke-mii halini almtr.10 Uygar toplumlarda hapis cezas ile birlikte kabul edilen dier temel ceza tr, para cezasdr.11

almamzn yapld Kuzey Kbrs (KKTC/TRNC)da ada hukuk sistemlerine paralel olarak hapis ve para cezas temel ceza hu-kuku yaptrmlar olarak benimsenmitir. KKTC Ceza Yasas m. 26ya gre, mahkemeler su karlnda, lm; hapislik; para cezas; tazmi-nat denmesi; sulh ve sukunu koruma ve iyi ahlak sahibi olma veya yarglama srasnda mahkemede hazr bulunmak iin kefalet veya nakdi teminat yatrma; gzetim altnda bulundurma cezalarn vere-bilirler.12 KKTCde lm cezas 1985 ylnda yaplan deiiklik ile baz sular dnda kaldrlmtr.13 almamz yrttmz dnemde cezaevinde bulunup da lm cezas alm hkml bulunmamaktayd.

5 alk, 3-4.6 Centel/Zafer/akmut, 523.7 Mahmut Koca/lhan zlmez, Trk Ceza Hukuku Genel Hkmler, Ankara

2009, 471.8 Sulhi Dnmezer, Su Siyaseti, HFM, C:LII, S:1-4, stanbul 1987, 1.9 Cemiyet ne kadar az gelimise ve merkezi iktidar ne kadar mutlak bir karakterde ise ce-

zann iddeti o kadar yksek olur., Emile Durkheim, Ceza Evriminin ki Kanunu(1) (ev.Hamide Topu), Ankara niversitesi 40.Yl Armaan, Ankara 1966, 117, 143; Ceza Hukuku Genel Hkmler, stanbul 2011, 445

10 Fatma Karaka Doan, Cezann Amac ve Hapis Cezas, stanbul, 2010, 151.11 Koca/zlmez, 475.12 http://www.mahkemeler.net/birlestirilmis/f_154.doc (12 Eyll 2011)13 1975 Anayasasna gre 1985 Anayasas, temel hak ve zgrlkleri daha ayrntl

korumaktadr. Teammden adam ldrme suu iin idam cezas, geici m.13 ile kal-drlmtr. Madde 15e gre, idam cezas sadece sava halinde vatana ihanet, dev-letleraras hukuka gre korsanlk ve tedhi sular iin uygulanabilir. dam cezas, Yasama Meclisinin karar olmadan icra edilemez., http://www.trncinfo.com/tanit-ma/tr/index.asp?sayfa=cms&dmid=0&cmsid=186&ssid=42642686 (12 Eyll 2011)


KKTC Ceza Yasas m. 29a gre, mr boyu veya baka herhangi bir sre iin hapis cezas ile cezalandrlabilen bir kii, daha ksa sreli bir hapis cezasna mahkm edilebilir veya byle bir kiiyi yarglayan Mahkeme, hapis cezas yerine, vermeye yetkili olduu para cezas miktarn amayan bir para cezas verebilir.14

Cezann infaz gerekleinceye kadar failin elde tutulmasn sa-layan bir ara olarak yararlanlan hapsetme, XVIII. yzyldan itibaren bamsz bir ceza tr haline gelmitir. yle ki gnmzde dnya leinde nemli sayda insan etkilemektedir.15 Bu gelimeler, hu-kukularn olduu kadar sosyologlarn ve kriminologlarn da dikka-tini cezaevleri ve hapis cezas zerinde younlatrmtr. Temel ceza tr olmas, hapis cezasnn yaygnlamasn olduu kadar tartmal hale gelmesini de tahrik etmitir. Hapis cezasnn infaz biimi ve ceza-evinde tutma sreleri zerinde uzlama salanm deildir.16 zellikle suu nlemede hapis cezasna bavurmann ne lde ilevsel ve me-ru olduu sorularna yant aranmaktadr. Suu nleme arac olarak bavurulan fiziken hapsetmenin, suu sadece geciktirdii dnlr-se, sua yol aan etkenlerin tespiti ve ortadan kaldrlmas daha nemli hale gelmektedir.

Su olgusu, toplumsal dzeni, rahat ve dirlii tehdit etmek nokta-snda etkili olabilmektedir. Su, maddi zararlarn yannda, toplumsal sarsntya, korku ve gvensizlie de yol amaktadr. Su ilenmesi ile oluan toplumsal gvensizlik ortam halkn birbirine yabanclama-

14 http://www.mahkemeler.net/birlestirilmis/f_154.doc (12 Eyll 2011)15 nleyici hapis ve hapis cezas hakknda bkz. Durkheim, 133 vd.; Karaka Doan,

99 vd.16 lkelerin yasal dzenlemelerinin farkl olmas, bazen ayn sua karlk faille-

rin birbirinden farkl sreler cezaevinde kalmasna yol aabilmektedir., Trk Ceza Hukukunda Cezalarn tima Kurumunun Dzenlemesi Gerektii zerine, Ankara Barosu Dergisi, Yl:69, S:2011/3, Ankara 2001, 85 vd.; Hapis cezas-na seenekler araynda sre devam etmektedir., znur Sevdiren, Alterna-tives to Imprisonment in England and Wales, Germany and Turkey, Springer Heidelberg Dordrecht London New York, 2011, http://books.google.com.tr/books?id=gGhVyCKw_I8C&printsec=frontcover&dq=%C3%B6znur+sevdiren&hl=tr&sa=X&ei=OyXzToLjMu6Q4gSqksiNCA&ved=0CC0Q6AEwAA#v=onepage&q=%C3%B6znur%20sevdiren&f=false (22 Aralk 2011); 2005 Yl itibari ile Avrupa Konseyine ye 46 lkenin neredeyse tamam, alma cezasn bir ekilde bir cezai yaptrm eidi olarak kabul etmitir., Anton M. Van Kalmthout, Kamu Yararna almadan Toplumsal Yaptrmlara: Karlatrmal Bir Bak As (ev.Burhan Alc), Kresel Bak, Y:2011, C:1, S:1, 6, http://asosindex.com/journal-article-fulltext?id=15816&part=1 (26 Aralk 2011)


sna yol amakta ve bu ortam suun ilenmesini giderek kolaylatr-maktadr.17 Her an bir suun maduru olunabilecei kans yerlemek-te ve insanlar gnlk yaamlarn planlarken bu riski dikkate almak zorunda kalmaktadr.18 Sua dorudan ya da dolayl olarak ilk defa veya yeniden maruz kalmak dncesi, korku, endie ve panie yol amaktadr.19

Su ileme oranlar dnya genelinde hzla artmaktadr. lenen sularn bir blm hrszlk, gasp ve iddet sular gibi klasik sular iken bir ksm yeni sular olarak ifade edilen, uyuturucu sular, in-san ticareti ve smrs, terrizm, organize sular ile biliim ve evre sulardr.20

nsanlarn su ilemesini nlemek, ncelikle sua iten nedenlerin tespitini gerektirmektedir. Bu tespit, suun nlenmesi iin en uygun ve amaca en ok yarayacak tedbirleri almaya olanak verecektir.21 Sua yol aan etkenlerle sosyal, ekonomik veya siyasal dzlemde mca-dele edilmesinde hangi balamda younlamak gerektii konusun-da ipular elde edilmelidir.22 Su, ceza normuna aykrlktr ancak bu aykrlklarn younlat zamanlardaki toplumsal gelimeleri ve bir btn olarak suun ilendii zemini iyi analiz etmek, suun meydana gelmeden nlenmesine katk sunacaktr. Bu yaklam ceza hukuku-nun son are olma zelliini korumamz salayarak, sosyal, ekono-mik ya da politik sorunlarn zmnde bir ara olarak kullanlmas-n engelleyecektir.

17 Osman Dolu/ener Uluta/Cemil Douta, Su Korkusu: Nedenleri, Sonular ve Gvenlik Politikalar likisi, Ankara niversitesi SBF Dergisi, S:65-1, Ocak-Mart 2010, 61.

18 ...su korkusunun kiilerin gece vakti evlerinde bile yalnz kalamamalarna neden ol-duunu ve dier ahslarla olan sosyal ilikilerini kesmelerine sebebiyet verdiini...su korkusu sebep olduu endie ve korku ile bireylerin kendilerini korumak iin silah satn almak...koruma tedbirleri almak...yaadklar evrelerden tanarak...evlerini deitirmele-rine neden olmakta ve yaam kalitesini alt st edebildii... Dolu/Uluta/Douta, 62.

19 Dolu/Uluta/Douta, 65.20 Van Kalmthout, 4.21 Cumali Ataseven, Sua Etki Eden Sosyal Faktrler, Sleyman Demirel niversitesi

Sosyal Bilimler Enstitts, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Isparta 2006, 2.22 Yaplan aratrmalar, KKTCde yaamdan memnun olanlarn oran %57 olarak

tespit edilmitir. Bu hali ile KKTC 33 Avrupa lkesi iinde 27. sraya dmtr. Yaamdan memnuniyet sralamasnda Gney Kbrs %82 ile 14. srada yer alm-tr. Bu sonular insanlarn gelece dair umutsuzluunu gstermesi nedeniyle kayg vericidir., Kbrs Gazetesi, 4, 7 Mart 2010.


II.YNTEM

Su ve sululuk meselesinde KKTCnin durumunu deerlendire-bilmek zere, 1 Aralk 2010-1 Aralk 2011 tarihleri arasnda, KKTC i-leri ve Yerel Ynetimler Bakanl Lefkoa Merkezi Cezaevi zerinde alan almas yaplmtr.

lk aamada, KKTC ileri ve Yerel Ynetimler Bakanl ile ileti-ime geilmesi, Uluslararas Kbrs niversitesi aracl ile salanm ve KKTC ileri ve Yerel Ynetimler Bakanl Merkezi Cezaevine23 giri izinleri elde edilmi ve tutuklu ve hkmller24e soru yneltil-mesinin koullar salanmtr.

Anket uygulamasndan elde edilen verilerin bilimsel bir nitelik ta-yabilmesi iin dnya leinde kabul gren bir bilgisayar program-na aktarlmas ve sonular elde edilmesi nem tamaktadr. Bu ama-la, tutuklu ve hkmllere anket kapsamnda yneltilen sorular ile oktan semeli yantlar ve ankette yer alan sorulara verilen yantlar, optik okuyucu yardm ile almann son aamasnda, uzman kiiler25 tarafndan bilgisayar ortamna aktarlarak SPSS 16.0 istatistik progra-mna uyarlanm ve net saysal veriler elde edilerek, yanlg paylarn dikkate almamz salayacak standart sapma oranlar, yzde oranlar-nn yannda gsterilmitir. Bilimsel bir istatistik programna uyarlama sonucu elde edilen veriler, almann izleyen blmlerinde karla-trmal olarak analiz ve yoruma tabi tutulmutur.

23 Kbrsta 1996 ylnda yrrle giren mevzuata gre faaliyet gsteren tek ceza infaz kurumu, Lefkoa Cezaevi olup, her iki cinsiyetteki 16 ya zeri hkml ve tutuklulara hitap etmektedir., http://www.cyprusnet.com/article_cyprus-prisons-department (13 Aralk 2011)

24 Tutukluluk veya hkmllk kiilerin ceza hukuku ynnden statsn ifa-de etmeye yarar terimlerdir. ngilizcede prisoner olan szcn dilimizdeki karl olarak tutuklu veya hkml olarak ifadesi yaygndr. Oysa prisoner szcnn dilimizdeki karl mahpus szcdr. Hapis szc Arapa bir szck olan hapese szcnden gelmekte olup, men etmek, brakmamak anlamna gelmektedir. Metin Hlag, slam Hukukunda Hapis Cezas, Kayseri 1996, 5; Mahpus ise, TDK Szlnde kapatlm, hapsedilmi kimse olarak ifa-de edilmektedir. http://www.tdksozluk.com/s/mahpus/ (10 Austos 2011); Bu almada cezaevinde bulunup da tutuklu veya hkml statsnde bulunan herkesi kapsamak zere, mahpus szcnn kullanlmas, teknik bir terim ola-rak yaygn olmay nedeniyle tercih edilmemitir.

25 Emre BALKAN, Uzman Psikolog, Uluslararas Kbrs niversitesi.


almann ikinci aamasnda, cezaevi kaytlar geriye dnk olarak taranm ve dokuman elde edilmitir. KKTCnin tek ceza ve tutukevi olan Lefkoa Merkezi Cezaevi kaytlar 2006-2011 yllar aras 5 yl 5 aylk dnemi kapsayacak biimde incelenmitir. Bu yl-lara ait kaytlar, mahkumiyet sreleri, ya gruplar, eitim durumla-r, medeni hal, cinsiyet ve ilenen su tipine gre saysal olarak elde edilmitir. Kaytlarn incelenmesinde, incelenmesinde 2006-2011 yl-lar arasn kapsayan dnem esas alnarak, KKTCde su ve sulu-luk oranlarnn hangi etkenlere bal olarak deitiinin anlalmas hedeflenmitir. Objektif olarak bilgisayar ortamnda tutulan ve yllk olarak gruplandrlan bu kaytlar, anket uygulanmas ile elde edilen verileri tamamlamaktadr.

III.KAPSAM

Projenin hazrlk aamasnda 68 adet soru oluturulmutur. So-rularn yantlar oktan semeli olarak hazrlanm bylelikle tutuk-lu ve hkmllerin kendilerine en yakn bulduklar yant ikilemde kalmadan ksa zamanda bulmalar salanmak istenmitir. Yantlarn hazrlanmasnda, gereki davranlmaya zen gsterilmitir. Sorulan sorularn hazrlanmasnda, literatrden ve baka cezaevleri zerinde yaplm almalardan yararlanlmtr. KKTCnin teden beri g alan26 bir ada lkesi olmas gibi zgn koullar zerinde durulmu-tur. KKTCnin Trkiye ve Gney Kbrs ile olan ilikileri gzard edil-memi, varolan sosyal ve siyasal gerginlik veya hassasiyet alanlarnn su ileme oranlarna ve ilenen sularn trne etkisi bulunup bulun-mad sorularn hazrlanmas srecinde gznne alnmtr.

26 Osmanl Devleti zamannda Kbrs Adas, hakknda srgn cezas verilenlerin gnderildii balca yerlerden birisi olmutur., bkz., Abdullah Acehan, Osmanl Devletinin Srgn Politikas Ve Srgn Yerleri, http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt1/sayi5/sayi5pdf/acehan_abdullah.pdf (13 Eyll 2011); Kbrs, XVI-II. Yzylda airetlerin iskan yntemi ile srgn edildii bir yer olmutur. Ya-zara gre, iddia edildii gibi sua karan ya da huzursuzluk karan airetlerin Kbrsa sgn edildiine ilikin yeterli bilgi bulunmamaktadr. Yazar almas-nn bir baka yerinde ise, Osmanl Devleti dneminde Kbrs Adasna, eitli adi sulularn veya grevlerinde usulszlk yapan devlet grevlilerinin yalnz veya aileleri ile birlikte srgn edildii grnn Kbrsta okutulan ders kitaplarnda yer almasna kar kmaktadr., Celal Erdnmez, Kbrs Tarihi Ders Kitaplarnda Osmanl Devrinde Kbrsa Yaplan Srgnlerle lgili Baz Tespitler, http://sablon.sdu.edu.tr/dergi/sosbilder/dosyalar/15/15_4.pdf (13 Eyll 2011)


Ankette yer verilen 68 soru farkl balam dnlerek hazrlan-mtr. lk 34 soru, hkml ve tutuklularn ya, cinsiyet, cezaevinde bulunma sresi, eitim dzeyi, meslei, medeni hali, varsa gemi ya-ama dair olumsuz deneyimleri, KKTC lkesi ile balar, sosyal ev-resi, sosyal stats, gelir durumu, alkol ve sigara kullanma skln anlamaya yneliktir.

35-55 arasndaki sorular, hkml ve tutuklularn, cezaevi veya cezaevinde kalma sresi ile yeniden su ileme veya su ilemekten caydrma arasnda bir ba olup olmad konusundaki grlerini an-lamaya yneliktir. Cezaevinde kalmann veya kalnan srenin uzun veya ksa oluunun toplumsal yaama yeniden uyumu nasl etkiledi-i, gletirip gletirmedii anlalmak istenmitir. Bylelikle hapis cezasnn dorudan etkilerinin yannda, dolayl olarak tutuklu ve h-kmllerde yaratt olumlu veya olumsuz izleri tespit etmek ama-lanmtr.

almann balam sula mcadele olmakla birlikte, ayn zaman-da su faillerinin madurlar hakkndaki dnce ve duygularn anla-ma olana olarak dnlmtr. Bu amala, 56-68 arasndaki soru-lar yneltilerek faillerin su maduruna ve sutan doan zarara bak as anlalmak istenmi, madur ile fail arasndaki ilikinin, faili ye-niden su ilemekten caydrmada nasl kullanlabilecei renilmek istenmitir. Bylece son yllarda ceza hukukunda tartlan onarc adalet dncesine ilikin veri toplanmtr.

Sorularn ve seenek olabilecek yantlarn hazrlanmasnda tutuk-lu ve hkmlleri incitecek yahut kendilerinde, bir kategori olarak sta-tlerinden kaynakl ayrmcla urama duygusu yaratacak her trl ibareden kanlmtr. Su ileme nedenlerini anlamaya ynelik soru ve seeneklerin dzenlenmesinde dahi belirli grup davran ve kiisel gemilerin mutlaka kriminal zellik tad27 ve sua zemin hazrla-d n yargsnn etkisinde kalmaktan kanlmtr. Suun bir ya da birka nedenle deil yaam boyu rlen ok sayda bileenin etkisi ile

27 lk su teorilerinde sulu davrann nedenleri bireysel farkllklarda aranm, su-lunun dier insanlardan farkl olduuna inanlmtr. Hatta suun biyolojik ya da psikolojik yozlamann bir rn olduu savunulmutur. Tarihi geliim iinde bu grler taraftar kaybetmi, sululua toplumsal koullarn neden olduu sa-vunulmaya ve sulu yaad toplumla birlikte ele alnmaya balanmtr., Fsun Sokullu Aknc, Kriminoloji, stanbul 2007, 148.


ilenebilecei dncesinden hareket edilmitir. Sosyal bir varlk olan insan tarafndan meydana getirilen herhangi bir davrana olduu gibi sua da olaanst ya da garip olduu nyargs ile yaklalma-mtr. Suu olaand veya garip olarak nitelendiren bak as kanlmaz olarak suluyu da olaand veya garip varlk olarak nitelendirecektir. Oysa ceza hukukunda insancllk ilkesi, suun nor-mald bir olay olarak ele alnmasna engel olduu gibi, sulunun da normald varlk olarak ele alnmasna engeldir.

almann yapld dnemde Lefkoa Merkezi Cezaevinde 257 tutuklu ve hkml bulunmaktayd. Gnlllk temelinde uygula-nan ankete katlanlarn her trl endiesini gidermek zere, kimlik bilgisi yahut herhangi bir yolla kendilerini da vuracak kiisel bilgi kaydndan kanlmtr. Kriminolojik adan deerli olaca dn-lerek, ankete yant veren kiilerin cinsiyeti ve yan belirlemeye yarar soru sorulmakla yetinilmitir.

IV.ELDEEDLENVERLERVEVERLERNANALZ

A.GENELOLARAK

Alan almasnn uygulanmasndan elde edilen verilerin analizi iki temel balk altnda yaplmtr.

lk temel balk altnda, hkml ve tutuklulara yneltilen sorula-ra verilen yantlar, hazrlk aamasndaki yntem dikkate alnarak be balk altnda aktarlm ve yorumlanmtr.

kinci temel balk altnda ise Lefkoa Merkezi Cezaevi kaytlar-nn incelenmesi ile elde edilen veriler eitli kriterlere gre grupland-rlarak analiz ve yoruma tabi tutulmutur.

B.ANKETALIMASINDANELDEEDLENVERLERNKARILATIRMALIANALZ

Blmn ilk alt bal, tutuklu ve hkmllerin, kiisel ve z-gemi yaantlarnn su ileme zerinde etkili olup olmadn an-lamaya yneliktir. kinci balk altnda, yeniden su ileme oranlarn tespite ynelik sorular, nc alt balkta, hapis cezasnn yeniden su ilemede caydrc olup olmad, drdnc alt balkta, cezaevi


yaantsnn hkml ve tutuklular zerindeki etkisi ele alnmtr. Bu blmn son bal altnda, su faillerinin sutan doan maduriyete ve su madurlarna bak alar, faillerin su maduru veya sutan doan zararla yzleme konusundaki dnceleri balamnda ele aln-mak istenmi ve madur ile fail arasnda, faili yeniden su ilemekten caydracak bir iletiimin kurulmas olana aratrlmak istenmitir.

1. KiiselvezgemiYaantsnaDairVeriToplamayaYnelikSorularaVerilenYantlarveAnalizi

Bu blmde tutuklu ve hkmllere toplam 34 soru yneltilmitir.

a.YaDurumununSulemeOranlarnaEtkisi

Verilen yantlardan, tutuklu ve hkmllerin %4nn 18 ya veya altnda, %19.7sinin 19-26, %42.8inin 26-35, %22sinin 36-45 ya aralnda ve %11.6snn ise 56 ya ve zerinde olduu anlalmtr. Olgunluk ya olarak adlandrlan 26-35 ya aralnda yer alan kii-lerin cezaevindeki orannn %42.8 olmas dikkate deerdir. Bu veri-ler 2011 yl Trkiye cezaevlerinde bulunanlar ile karlatrldnda aralarnda bir paralellik olduu kolayca gzlenecektir. 2011 Yl itibar ile Trkiye cezaevlerinde bulunan 122.404 tutuklu veya hkmlnn 76.498i 21-39 ya aralnda bulunmaktadr.28

KKTC Cezaevine 2006 yl Ocak ay-2011 Mays ay arasnda gi-ren tutuklu ve hkmllerin yalar balamnda cezaevi kaytlar in-celenmitir. Ya 16nn altnda olan ocuklardan, 2006 ylnda 1 erkek ocuk, 2007 ylnda biri kz dieri erkek iki ocuk, 2008 ylnda 2 kz ocuk, 2009 ylnda 2 erkek ocuk, 2010 ylnda 1 kz ve 2 erkek ocuk cezaevine girmitir. Trkiyede 2011 yl Ocak ay itibari ile, 12-17 ya grubundan toplam 2.168 ocuk cezaevinde bulunmaktadr. Saysal ve-rilere gre, bu ya grubunda olan tutuklu veya hkmller, tm Tr-kiye cezaevleri mevcudunun %2sini oluturmaktadr.29 Sonulardan, bugnk hali ile KKTC lkesinde cezaevinde olan ocuk saysnn, toplam mevcuda bir oran oluturmayacak kadar az olduunu syle-mek mmkndr.

28 http://www.cte.adalet.gov.tr/ (14 Eyll 2011)29 http://www.cte.adalet.gov.tr/kaynaklar/istatistikler/yas_cins_ogrenim/kad_

cocuk/cocuk.htm (4 Kasm 2011)


KKTCde 2006-2011 yllar arasndaki 5 yl 5 aylk dnem iinde, 16 ya ve altnda 10 kii, 16-21 ya aralnda 1001, 22-25 ya araln-da 1829, 26-50 ya aralnda 562630 ve 50 ya veya stnde 584 kii tutuklu veya hkml olarak cezaevine girmitir. Bu saysal verilerin deerlendirilmesinden, 26-50 ya aralnda olanlarn saysnn olduk-a yksek olmas dikkat ekmektedir.31 Kukusuz 16-21 ya aralnda olup da uluslararas belgelere gre henz ocuk kategorisinde olan ki-ilerden su faili olanlarn saysnn 1001 olmas dikkate deerdir. Bu veriler yeniden sosyalletirme programlarnn uygulanmasnda bu ya grubunun ihtiyalarnn atlanmamas gerektiini olduu kadar yeni-den su ileme tehlikesine iaret etmesi asndan da anlamldr.

KKTCde cezaevinde olan su faili ocuk says ok yksek deil-dir. Byle olmakla beraber, ocuk sululuk oranlarnn art gsterme olaslnn bir tehlike olarak varln koruduu gzard edilmeme-lidir. Nitekim 16-21 ya aralnda olup da cezaevine giren kii says yksektir.

ocuk sululuunda, sanayileme ve kentlemenin etkisi bulun-duu kabul edilmektedir. Yzeysel ve denetimsiz ilikiler, gerek ai-lenin gerekse yakn evrenin ocuk zerinde kontroln kaybetmesi ile sonulanmaktadr.32 Geveyen aile balar ile azalan mahalle bas-

30 Trkiye zerinde yaplan almalar, 1994-2003 yllar arasnda ilenen tm sula-rn yaklak %57-63nn, 22-39 ya aralnda bulunanlar tarafndan ilendiini ortaya koymaktadr., Ataseven, 78.

31 16 Ya ve Alt: 2006 Ylnda 1 E.; 2007 ylnda 2 E.; 2008 ylnda 2 E.; 2009 ylnda 2 E.; 2010 ylnda 3 E. cezaevine girmitir.

16-21 Ya Aras: 2006 ylnda 170 E. ve 6 K., toplam 176; 2007 ylnda 229 E., 12 K., toplam 241; 2008 ylnda 197 E. ve 9 K., toplam 206; 2009 ylnda 164 E. ve 14 K., toplam 178; 2010 ylnda 135 E. ve 7 K., toplam 142; 2011 yl Mays ayna kadar 58 E. cezaevine girmitir.

22-25 Ya Aras: 2006 ylnda 379 E. ve 10 K., toplam 389; 2007 ylnda 381 E., 23 K., toplam 404; 2008 ylnda 301 E. ve 21 K., toplam 322; 2009 ylnda 314 E. ve 10 K., toplam 324; 2010 ylnda 259 E. ve 16 K., toplam 275; 2011 yl Mays ayna kadar 110 E. ve 5 K., toplam 115 kii cezaevine girmitir.

26-50 Ya Aras: 2006 ylnda 1023 E. ve 38 K., toplam 1061; 2007 ylnda 1029 E., 40 K., toplam 1069; 2008 ylnda 994 E. ve 74 K., toplam 1068; 2009 ylnda 875 E. ve 71 K., toplam 946; 2010 ylnda 955 E. ve 63 K., toplam 1018; 2011 yl Mays ayna kadar 426 E. ve 38 K., toplam 464 kii cezaevine girmitir.

50 Ya Ve zeri: 2006 ylnda 91 E. ve 6 K., toplam 97; 2007 ylnda 76 E., 6 K., top-lam 82; 2008 ylnda 95 E. ve 14 K., toplam 109; 2009 ylnda 97 E. ve 8 K., toplam 105; 2010 ylnda 126 E. ve 10 K., toplam 136; 2011 yl Mays ayna kadar 55 E. cezaevine girmitir. (E:Erkek, K:Kadn)

32 M.Gkbakar, Sosyal ve Kriminal Boyutlar ile ocuk Sululuu, TBB Dergisi,


ks, ocuklarn su ileme oranlarn trmandrmaktadr. Bireyin aile ya da evreye kar sorumluluu, su ilemekten alkoyamayacak kadar azalmakta ve hatta nemsizlemektedir.33 rnein Trkiyede, hzl kentlemenin etkisi ile ocuk sululuk oranlar giderek yksel-mektedir.34 ocuk sululuu ile kentleme arasnda dorudan bir iliki bulunduu, kolluk tarafndan hakknda bir sutan dolay ilem yaplan ocuklarn %93nn kentlerde yaad, krsal alanda sua karan ocuk orannn ancak %7 dolaynda olduu ifade edilmek-tedir.35

Gelir dzeyi ile ocuk sululuu arasnda da dorudan ba bulun-maktadr. Ekonomik zorluklar nedeniyle ailelerin blnmesi de ocuk sululuu nedenleri arasnda grlmektedir.36 Bunlarn yannda akran gruplar ile ilikiler ocuk sululuunda zellikle ergenlik dneminde en st dzeye kmaktadr.37 Trkiye zerine yaplan aratrma sonu-lar, ocuklarn iledikleri su trlerinin kentleme ile birlikte deiti-ini, mala kar ilenen sularn giderek ykseldiini ve toplam sular arasnda ounluu oluturduunu gstermektedir. Cinsel dokunul-mazla kar ilenen sularn oran ok fazla deimezken, kiilere kar ilenen sularda, kentleme ile birlikte nemli bir azalma olduu izlenmektedir.38

Y:2007, S:72, 224 vd.33 Yakup Coar, Kentleen Trkiyede ocuk Sululuu, TBB Dergisi, Y:2005, S: 291.34 Trkiyede, 12-15 ya grubunda su ileyenlerin oran 1994 ylnda %0.21, 2001

ylnda %0.06 ve 2003 ylnda %0.23 olmutur. 16-18 ya grubunda olanlarda ise bu oran srekli artm ve 1994 ylnda 1.54, 2003 ylnda %2.41 olmutur., Atase-ven, 77.

35 ...Ayn yl Trkiye nfusunun %65i ehirlerde, %35i kylerde oturmaktadr...ehir-de oturan genlerin su ileme oranlar kylerde oturanlara gre ok yksektir..., Ya-kup Coar, Kentleen Trkiyede ocuk Sululuu, TBB Dergisi, Y:2005, S:56, 285; Almanyada yaplan bir aratrmaya gre, 14-16 ya arasndaki tm genlerin %10u, Alman ehirlerindeki iddet fiilleri ile dzeni bozan gruplara katlmak-tadr., Hans-Dieter Schwind, Ya ve Cinsiyete Gre Sululuk (ev.zlem Yenerer akmut), in:ocuklar ve Su-Ceza, Karlatrmal Gncel Ceza Hukuku Serisi 4, Ankara 2005, 366.

36 Yasemin Ikta, Sosyolojik Adan ocuk Sululuu ve Bir Hukuk Devleti Olan Trkiyede Devletin Cezalandrma Yetkisini Kullan Biimi-Uygulama Esaslar, in: Hukuksal Olgular ve Hukuk Devleti (Ed.Hayrettin kesiz), HFSA Hukuk Felse-fesi ve Sosyolojisi Arkivi, stanbul 1996, 203.

37 Ikta, 204.38 Gkbakar, Sosyal ve Kriminal Boyutlar ile ocuk Sululuu, TBB Dergisi, Y:2007,

S:72, 209.


Trkiye cezaevleri zerinde yaplan aratrmalar, hkml veya tutuklularn ocukluk alarnda %72 orannda ekonomik problemler-le mcadele ettiini gstermektedir. Bunu izleyen en yaygn sorunlar, aile ii iddet ve geimsizlik olmaktadr.39 G ile ekonomik durum ve aile balarnn zayflamas arasnda ok baskn bir gei olduu dikka-te alndnda, ocukluk anda yaanan g olgusunun sua srk-leyici etkisi bulunduu anlalmaktadr.

G ve ona elik eden kent yaam ile ekonomik zorluklarn su i-lemeyi tetikledii dikkate alnrsa, KKTC lkesinde ocuk sululuun-da art yaanmasnn yksek olaslk olduu ve gelecee dair nlem almay gerektirdii40 kabul edilmelidir.

b.CinsiyetinSulemeOranlarnaEtkisi

KKTC lkesi cezaevinde bulunanlarn %93.1inin erkek hkm-l veya tutuklulardan olutuu, buna karlk kadn tutuklu veya h-kml orannn %5.8 olduu grlmtr. Bu oran dnyadaki genel durum ile paralellik gstermektedir.

Dnya geneline bakldnda, cezaevi nfusu iinde kadnla-rn oran %2-9 arasnda deimekte ancak bu oran son yllarda art gstermektedir.41 2008 yl Mart ay itibar ile ngiltere ve Waleste toplam 4.568 kadnn cezaevinde olduu ve bunun da cezaevi nfu-sunun %5.5ini oluturduu rapor edilmitir.42 ngiltere ve Waleste ilenen tm sularda faillerin ancak %19u kadndr.43 Kanadada ce-

39 Veysel Dinler/Tlin li, Su Ve Yoksulluk Etkisellii (Isparta Cezaevi rnei), http://idc.sdu.edu.tr/tammetinler/demokrasi/demokrasi48.pdf (19 Ekim 2011),10.

40 ye Devletler, kn sapkn davrana en ak bulunduu yaamnn bu dneminde, mmkn olduunca su ve kabahatten arnm/(uzak) bir kiisel geliim ve eitim sre-cini de kapsayacak ekilde, toplum iinde anlaml bir yaama sahip olmasn temin edecek koullar gelitirmeye aba gstereceklerdir., Mehmet Semih Gemalmaz, 40/33. K-kler Bakmndan Adaletin Yrtm Hakknda Birlemi Milletler Asgari Standart Kurallar (Pekin Kurallar), in:ocuklar ve Su-Ceza, Karlatrmal Gncel Ceza Hukuku Serisi 4, Ankara 2005, 49.

41 Cezaevi Mdrleri Ve Politika Yapclar in Kadnlar Ve Hapsedilme zerine El Kitab, 2, http://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/crimeprevention/UNODC_Women_and_Imprisonment_Turkish.pdf (1 Aralk 2011).

42 Esmee Fairbairn Foundation, Rethinking Crime & Punishment: The Manifesto, 2008 A Report of the First 18 Months of the Programme, UK 2008, 17.

43 Antony Giddens, Sociology, 2008 UK, 815.


zaevi mevcudunun %95 orannda erkeklerden olutuu, kadnlarn orann yalnzca %5 olduu ifade edilmekte ve bu durumun kadnlar asndan bir dezavantaj oluturduu, rehabilitasyon almalarn-dan adilce yararlanmalarn engelledii belirtilmektedir.44 Trkiye Ceza ve Tevkif leri Genel Mdrlnn 2011 yl Ocak ay veri-lerine gre, Trkiye cezaevlerinde bulunan kadn tutuklu ve hkm-llerin says 4.337 olup, toplam cezaevleri mevcudunun %4n oluturmaktadr.45 1994-2003 yllar arasn kapsayan aratrma so-nularna gre, Trkiyede ilenen tm sularn yaklak %97.50si erkekler tarafndan, %2.50si kadnlar tarafndan ilenmitir.46 Buna karlk son yllarda zellikle uyuturucu sularndan dolay cezae-vine giren kadn tutuklu veya hkml says, erkeklere oranla daha hzl artmaktadr.47

Genel olarak kadn sululuk oran, erkek sululuk oranna gre hayli dktr. Yaplan aratrmalar, tarihin her dneminde erkek-lerin kadnlara oranla daha fazla su ilediini gstermektedir. Ge-leneksel rollerle donatlan kadnlarn toplumsal hayatta neredeyse hi yer almamas, su ileme oranlarnn ok dk olmas ile so-nulanmtr. Doumdan itibaren erkek ocuklarn kurallara aykr davranlar cesaretlendirilmekte, kz ocuklar ise belirgin biimde bask altna alnmaktadr. Bu davran kalplar erkeklerin su i-leme konusunda daha fazla risk altnda olmas ile sonulanmakta-dr.48 alma hayatnda daha fazla yer almas ve toplumsal eitlik taleplerinin yaama geirilmeye balanmas ile birlikte, kadnlarn

44 Debra Parkes/Kim Pate, Time for Accountability: Effective Oversight of Womens Pri-sons, Canadian Journal of Crimilogy and Criminal Justice, Vol:48, No:2, April 2006, 251-252.

45 http://www.cte.adalet.gov.tr/ (4 Kasm 2011) 46 Ataseven, 78.47 Andrew Coyle, Cezaevi Ynetimine nsan Haklarn Gznna Alan Bir Yakla-

m, International Centre For Prison Studies, London 2002, 131.48 Osman Dolu/Hasan Bker, Rasyonel Bir Tercih Olarak Su: Dnden Bugne Klasik

Okul Fikirleri, Rasyonel Tercih ve Caydrclk Teorileri in: Osman Dolu, Su Teorile-ri, Ankara 2010, 107-108; Kadnlarn daha az su ilemesi yahut cezaevine girmesi-ne yol aacak nitelikteki sulara daha az karmas olumlu gibi grnse de, esasen kamusal hayata mdahale etmede veya kamusal hayat iindeki karmak ilikile-rin taraf olabilmede frsat eitliine sahip olmmasnn da bir sonucudur. Kadn sululuk oranlarnn dk olmas, ataerkil toplumsal dzenin kadna ykledii rol ile ve kadn ektii dar ve kapal alanla birlikte analiz edilmesi daha gereki olacaktr.


su ileme oranlarnda art olmutur.49 Belirtmek gerekir ki, kadn-lar tarafndan zel/kapal alanlarda ilenen baz iddet sular da, yine kamusal otoritelerin kadn muhatap grmemesi tercihine bal olarak nemsenmemi ve soruturma ya da yarglama konusu yapl-mamtr.50 Bu yaklamlar kadn sululuuna ilikin gerek verilere ulamay gletirmektedir.

Kadnlarn iledii tm sular iinde iddet sularnn oran yk-sek deildir. Kiilere kar ilenen sular ile ilgili olarak Trkiye ze-rine yaplan aratrmalar, bu sularn sklkla erkekler tarafndan i-lendiini ortaya koymaktadr. Trkiyede 2000-2005 yllar arasnda ilenen insan ldrme sularnn sadece %11inin faili kadndr. Buna karlk insan ldrme sularnn %40 kadnlara kar ilenmektedir.51 Kadnlar tarafndan ilenen insan ldrme sularnn madurlarnn %74 orannda erkek oluu dikkat ekmitir.52 Bu sularn %59.60nda madur, failin ei, %13.13nde tandk birisi, %15.15inde akraba ve %12.12sinde ocuu olarak kaydedilmitir.53

Bir aratrmaya gre, kadnlarn iledii tm sular arasnda id-det sularnn oran, %6.98-%8.65 arasnda deimektedir. Kadnlarn iledii iddet sular iinde, ar ceza mahkemesinin grev alanna

49 Altay ltan Aktrk, Ceza Davalarna Yansm Kadn Kaynakl iddetin Hukuk-sal Ve Adli Tbbi Boyutu, stanbul niversitesi Adli Tp Enstits Yaymlanma-m Ykseklisans Tezi (2008), 3-4, http://www.belgeler.com/blg/1fem/ceza-davalarina-yansimis-kadin-kaynakli-siddetin-hukuksal-ve-adli-tibbi-boyutu-female-violent-crime-offenders-on-the-basis-of-law-and-forensic-sciences (20 Ekim 2011)

50 ...kadn sululara erkek sulular kadar sayg duyulmadn, kadnlarn srf kadn olduk-lar iin sulular arasnda bile kmsenmekte olduunu..., Klein ve Kress (1976), ak-taran Aktrk, 20; kadn sulularn yarglama aamasnda hogr ile karland ve mahkumiyetten kurtulduu hakknda bkz., Serkan Glba, Kentleme ve Su: stanbulun Kentleme Sreci le Sululuk Arasndaki likinin Kuramsal Analizi, Doktora Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul 2007, 197; Trkiyede stanbul ilinde ayr yarg evresinde, ar ceza, asliye ceza ve sulh ceza mahkemesi nnde grlen dava dosyalar zerinde yaplan aratrmaya gre, kadn sank saysnn, toplam sank saysna oran %10.58, %10.86 ve %11.27 olarak tespit edilmitir., Aktrk, 32.

51 ldrlen kadnlarn %10u 18 ya ve altnda, %20si ise 19-25 ya aralndadr. ldrlen erkeklerin ise, %6 18 ya ve altnda, %14 19-25 ya aralndadr., Taner Bapnar, Trkiyede ldrme ve Yaralama Suundan Hkm Giyenlerin Sosyal, Kltrel ve Ekonomik zellikleri, Yksek Lisans Tezi, TC Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri Enstits, Ankara 2008, 62 vd.

52 Aktrk, 99.53 Aktrk, 104.


girenlerin oran %2.02-%3.28 arasnda deimektedir. te yandan, kadnlarn iledii iddet sularnn tm iddet sularna oran %3.83-6.20 arasnda deitii gzlemlenmitir.54 Kadnlarn iledii iddet sular iinde ar ceza mahkemesinin grev alanna girenlerin iin-de %78.81 ile ilk srada insan ldrme suu yer almaktadr. Asliye ceza mahkemesinin grev alanna giren sular arasnda da ilk srada %84.06 ile kasten insan yaralama suu bulunmaktadr.55 nsan ldr-me suu ileyen kadnlarn medeni hallerinin %76.34 orannda evli, %6.45 orannda dul, %4.30 orannda boanm olmas dikkat ekicidir. Kasten yaralama sularnn faili kadnlarn medeni hallerine bakld-nda, %55 orannda evli, %11 orannda dul ve %5 orannda boanm olduu grlmektedir.56

Dnyada kadn tutuklu ve hklmllerin tm cezaevi nfusuna orannn dk olmas, kadn sululuk orannn azlna iaret ede-rek olumlu gibi grnse de, cezaevi rehabilitasyon programlarnn ve hatta cezaevi ii tm dzenlemelerin erkek hkml ve tutuklu-lara gre yaplandrlmasna yol aarak dezavantaja dnmektedir.57 Kadnlarn cezaevlerinde kk bir aznlk olmas nedeniyle, cezaevi mimarisi ve gvenlik koullarnn yannda, cezaevinde sunulan ola-naklar da erkeklere gre dzenlenmekte, kadnlar ek olarak bu uy-gulamalardan yararlandrlmaktadr.58 Kadnlarn gebelik veya ocuk sahibi olmaktan kaynaklanan zel sorunlarnn zm konusunda kurumsal bir yaklam izlenmemekte, eylemsel zm yollar zerin-de durulmaktadr.

KKTCde kadn sululuk oranlar ve nedenleri konusunda yeterli alma yaplm deildir. Bu konu zerinde ayrca allmay gerek-tirmektedir.

54 Aktrk, 5155 Aktrk, 55-56.56 Aktrk, 74.57 Esmee Fairbairn Foundation, 17; ...kadn hkml oran birok lkede %4-6 arasnda-

dr. Portekiz ve spanyada bu oran %9-10dur. Avrupa dndaki lkelerde...%2-3tr..., Karaka Doan, 232-233; Cezaevi nfusunun kk bir aznln oluturmalar nedeni ile kadnlarn haklar ve ihtiyalar ihmal edilmektedir. Bu nedenlerle, in-san haklarnn salanmas ve korunmas balamnda kadnlar zel kategori ola-rak kabul edilmektedir., Human Rigths And Prison, Professional Tranining Series No.11, United Nations, New York and Genova, 2005, 140.

58 Coyle, 131.


c.GveEkonomikDurumunSulemeOranlarnaEtkisi

KKTC lkesinde tutuklu veya hkml olarak bulunan ve anke-timize katlarak yant verenlerin %38inin 1 aydr, %22.3nn 6 aydr ve %19.3nn 1 yldan daha az sredir cezaevinde olduklar ve top-lamda 1 yl veya daha az sredir cezaevinde olanlarn orannn %79.6 olduu izlenmitir. Dier kiiler yaklak 5 yl veya yukars sredir ce-zaevindedir. Ksa bir sredir bulunanlarn toplam cezaevi mevcuduna oran olduka yksektir. Bu verilere gre cezaevi mevcudu, ksa sreli tutukluluk veya mahkumiyetler nedeniyle sklkla deimektedir.

KKTC lkesinde cezaevinde olanlarn %45.7lik ksm Trkiye Cumhuriyeti (TC) vatandalnda bulunan kiilerden olumaktadr. KKTC ve TC vatandaln birlikte tayan %22lik oran ile birlikte de-erlendirildiinde, TC vatandaln tayanlarn oran %67.7 olarak izlenmektedir. Cezaevinde olanlardan sadece KKTC vatandaln tayanlarn oran %26da kalmaktadr. Bir baka sorudan elde edilen verilere gre ise cezaevi mevcudunu oluturanlarn %60.1i Trkiye doumludur. Doum yeri KKTC olanlarn oran %31.8dir. Yine tu-tuklu ve hkmllerin %40.7si 18 yana kadar Trkiyede yaamtr.

Cezaevinde olanlarn, KKTC lkesinde ne kadar zamandr ya-adn tespite ynelik sorulara verilen yantlar da arpc olmu-tur. Ankete katlarak sorular yantlayan tutuklu ve hkmllerden KKTC vatanda olmayanlarn %21i, 1 gn ile 1 ay arasnda bir sre-dir KKTCde bulunmaktadr. KKTC vatanda olmayp da cezaevinde olanlarn %37sinin KKTC lkesinde yaad toplam sre 1 yln altn-dadr. Tutuklu ve hkmllerin %40.7si 18 yana kadar Trkiyede, %13.2si KKTC ve Trkiyede ve %34.7si KKTCde yaadn ifade etmitir. Tutuklu ve hkmllerin %62si almak amacyla Kuzey Kbrs lkesine geldiini ifade etmitir. Bu orana, %18.2lik, turizm amacyla gelenlerin de ilave edilmesi halinde, ekonomik nedenlerle gelenlerin oran %80.2 ye ykselecektir.

KKTC vatanda olmamakla birlikte, halen KKTC lkesi cezae-vinde tutuklu veya hkml olarak bulunan kiilerin yabanc tutuk-lu veya hkml statsnda olmalarndan kaynaklanan sorunlar ile baetme becerilerini lmek balamnda sorulan, bir baka cezaevinde kalmak isteyip istemedii sorusuna karlk, evet yantn verenlerin oran %28.1 olmutur. Buna karlk %33.8 oranndaki kii hayr ve


%37.5 oranndaki kii farketmez yantn vermitir. Bu durum KKTC cezaevlerinin dier lke cezaevlerinden yahut en azndan su failinin lkesi cezaevlerinden daha dezavantajl olmadn gstermektedir.

Elde edilen verilere gre, Trkiyeden gle yahut geici olarak gelen kiiler KKTC lkesinde su oranlarn arttrmaktadr. Nitekim Trkiyeden KKTCye geliin pasaportsuz yani kimlik ibraz edilerek kolaylkla yaplabilmesinin bu sonuta pay sahibi olduu belirtilmekte ve evvelden olduu gibi pasaport ile girie dnlmesi, lkeye girite gvenlik nlemlerinin arttrrlmas ve gmenlie ilikin yasalarn et-kin biimde uygulanmas nerilmektedir.59

KKTC lkesindeki su ve sululuk oranlarnn artn, dnyadaki genel gelimelere dair ulalan sonulardan ayr tutmak doru olma-yacaktr. Bu balamda, ceza hukuku ile kriminolojinin zerinde dur-duu, sua neyin yol at sorusu zerindeki alma ve tartmalara deinmek yararl olacaktr.

Suun kayna asndan, bireysel mi yoksa sosyal mi sorusuna verdikleri yanta gre, eitli ekoller gelimitir. Sosyolojik ekoller, su-un, bireyin biyolojik ve psikolojik zellikleri ile deil, d evrenin etkisi ile ilendii grn savunmaktadr.60 1892 Ylnda ikago ni-versitesinde sosyoloji blm kurulmu ve aralarnda g olgusunun da bulunduu baz etkenler ile su ileme oranlar arasndaki iliki in-celenmeye balanmtr.61 Gmenlerin yaad blgeler ile sululuk arasndaki ilikinin inceleme konusu edilmesinin nedeni, Amerikada ykselen sululuk oranlarndan, gney ve dou Avrupadan g edenlerin sorumlu olduunun dnlmesiydi. G ile yzeyselleen insan ilikileri ve zayflayan aile balar, gmenlerin sua daha fazla karmasnda etkili olmaktayd.62 ikago Okulu, su oranlarnn yk-selmesi ile g nedeniyle organize olamama ve sosyal ilikilerdeki za-yflama arasnda paralellik kurmutur. Sua yol aan sorunlar doru-dan ve ar biimde yaayan bir sosyal kategori olarak gmenler, bir yandan kendi kltrlerini srdrmekte glk ekerken, te yandan geldikleri lkenin kltr ile atmaya girmektedir. Bu durum zel-

59 http://www.siyasiforum.net/viewtopic.php?f=4&t=12932 (24.08.2011)60 Osman Dolu, Su Teorileri, Ankara 2010, 67.61 Sokullu Aknc, 131. 62 Sokullu-Aknc, 133-134.


likle gmen ocuklarnda tepkiye neden olmakta ve onlar geldikleri lkenin yerleik kurallarna aykr davranmaya itmektedir. Gmenler bir yandan ekonomik yoksullukla te yandan geldii lkenin yerleik sosyal dokusuna gre, kolay knanabilirlik bata olmak zere karla-t dier dezavantajlarla mcadele etmektedir.

Dnyann her lkesinde, yabanc uyruklu sulu oran art gs-termektedir.63 Avrupa lkeleri zerinde yaplan aratrmalar, genel olarak yabanclarn iledii su oranlarnda art olduunu destekle-mektedir.64 Amerika Birleik Devletlerinde giderek artan su oranla-r ve halkta gelien su korkusundan, yasal ya da yasad gmenlik ile etnik aznlk gruplar sorumlu tutulmaktadr. Kamuoyunun ge ilikin algsnn olumsuz olmas bata olmak zere, uyum eksiklii ve toplumdan kopuk davranlar nedeniyle gmenler kolaylkla su ile ilikilenebilmektedir. Ayrldklar lkede kalifiye olsalar bile, gmen-ler gittikleri lkede ounlukla kaytsz ilerde ve kt koullarda a-lmakta, ekonomik sorunlarla mcadele etmektedir. talyada yaplan bir aratrma, gmenlerin iddet sularndan ok mala kar su ile-diklerini ortaya koymaktadr. Bu sonu, gmenlerin sosyo-ekonomik statlerinden ayr dnlemez.65 Gmenlerin su ilemelerinin ya da hukuka aykr davranlar iine girmelerinin balca itici nedeninin ekonomik gerekeler olduu tespit edilmektedir. Yasal yollarn kapal olmas, yasad almak ve yasad yollarla para kazanmak seene-ini onlara dayatmaktadr.66

Trkiyede g olgusunun su ileme oranlarn nasl etkiledii zerine yaplan almalar, sklkla Avrupa lkelerine g etmek zere Asya lkelerinden gelen gmenlerin Trkiye topraklarn gei yeri olarak kullandn ortaya koymaktadr. Bu kategoride yer alan kiile-rin kendi lkelerinden ayrlma nedenlerinin ounlukla politik neden-ler olduu dikkat ekmektedir. Trkiyede sua kart iin hakkn-da snrd etme tedbiri uygulanan yabanclarn saysnn her yl art gsterdii, 2000 ylnda 31.399 olan saynn, 2007 ylnda 54.692 ve 2008

63 Coyle, 97.64 Ouzhan mer Demir/Ali Duman, Uluslararas G ve Su Kesiiminde Karlatr-

mal rnekler ve Trkiye, 6, http://idc.sdu.edu.tr/tammetinler/goc/goc3.pdf 820 Ekim 2011).

65 Demir/Duman, 5-6.66 Demir/Duman, 14.


ylnda 50.758 olduu, kaytlardan anlalmtr. Yabanclarn iledii sular sklkla, Pasaport Kanununu ihlal, kaak alma, fuhu yapma, sahtecilik ve kaaklk yapma olarak belirlenmektedir.67

Kriminoloji alannda yaplan almalar, su ile ekonomik durum arasnda nemli bir etkileim bulunduunu gstermektedir. Faille-rin yoksulluk durumu ile ilenen su trleri arasnda dahi iliki tes-pit edilmektedir. rnein hrszlk ve yama sular %77.3 orannda yoksullar tarafndan ilenirken, dolandrclk suu %71.4, kalpazanlk suu %66.7 orannda yoksul olmayan kiilerce ilenmektedir. nsan ldrme ve yaralama sular sklkla yoksullar tarafndan ilenirken, cinsel saldr sularnda yoksulluun ayrc bir kriter olmad aratr-ma sonularndan anlalmaktadr.68 Trkiye iinde yaanan i gle-rin de su ileme oranlar ile, zellikle ekonomik zorluklar balamnda yakn bir iliki iinde olduu anlalmaktadr. Su ileme oranlarnn, g alan kentlerde belirgin biimde art gsterdii saptanmaktadr.69 Isparta Cezaevi zerinde yaplan bir almann sonularna gre, h-kmllerin %62.5i hayatlarnn herhangi bir dneminde g etmi olan kiilerden olumaktadr. G sonras yaanan sknlarn iinde, %69.9 ile ekonomik skntlar ilk srada yer almaktadr.70

G sonucu yaanan sosyal ortam deiikliinin su ileme zerin-de itici bir etkisi bulunduu, yaptmz alma ile desteklenmektedir. Gerekten de, KKTC Cezaevinde bulunan tutuklu ya da hkmllerin %83.1i yaamlar boyunca en az bir defa yer deitirmitir. Tutuklu veya hkmllerin %46s, yer deiikliine dair kararn oluturul-mas srecinde kendi rzalarnn alnmas gerektiini ifade ederken, %38.8lik ksm bu konuda kararsz kalmtr. Tutuklu ve hkmllerin sadece %16.5lik ksm kendi grlerinin alnmasnn gerekli olmad ynnde gr bildirmitir. Yaplan yer deiikliinin nedeni olarak, tutuklu ve hkmllerin %68.9u i nedeniyle, %20.7si ise aile sorun-lar nedeniyle yantn vermitir. Elde edilen verilere gre yer deiikli-i, %68.9 orannda ekonomik skntlar nedeniyle yaplmtr.

67 Demir/Duman, 8-10.68 Dinler/li, 69 smail Fert, Sosyal Politika ve Su likisi lkemiz Su Profili Asndan Bir De-

erlendirme, Dokuzeyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Lisans Tezi, zmir 2007, 184 vd.

70 Dinler/li, 11.


Tutuklu ve hkmllerin %62si almak iin, %18.2i ise turizm amacyla KKTCye geldiini ifade etmitir. Bu orann iinde de byk bir ksm, ekonomik kayg iindeki kiilerden olumaktadr. G ol-gusu ile birlikte ele alnmas gereken bir baka baln, su ile isizlik ve ekonomik durum arasndaki etkileim olduu kabul edilmektedir. KKTC Cezaevinde bulunan tutuklu ve hkmllerin i yaamndaki istikrar tespit etmek zere hazrlanan sorulara verilen yantlar, su i-leme ile ekonomik durum ve isizlik arasnda iliki olduunu ortaya koymaktadr. Kamu sektrnde almaktayken cezaevine girenlerin oran %2.371 iken, zel sektrde almaktayken su ileyenlerin oran %32.2 ve serbest meslek sahibi olup da su ileyenlerin oran %44.4 ola-rak belirlenmitir. Tutuklu ve hkmllerin %5.8i renci ve %15.2si isizdir. Tutuklu ve hkmllerin %33.6s, su iledii srada alma-dn, %7.2si ise renci olduunu belirtmitir.

Bir baka sorudan elde edilen veriler gstermitir ki, isiz oldu-u halde kendisini zel sektrde yahut serbest alan kategorisinde gsteren nemli bir kesim olmutur. Nitekim su iledii srada isiz olduunu beyan edenlerin oran %33.6ya kadar kmtr. alt ii kendi istei ile seip semedii sorulan tutuklu ve hkmllerin %10u kendi istei ile semediini, %11.2si ise zorunlu olarak setiini ifade etmitir. Tutuklu ve hkmllerin %78.8i iini kendi istei ile setiini belirtmitir.

Elde edilen veriler, i yaamndaki istikrar ve gelecee dair gven ile su ileme arasnda ters orant olduunu desteklemektedir. G ve gten kaynaklanan sorunlar insanlarn sua srklenmesinde rol oy-namaktadr. KKTCnin g alan bir lke olduu ve bunun da ekonomik sorunlar olan insanlarn zellikle kentlerdeki saysn arttrd dn-lerek, yakn gelecekte zm olabilecek nlemler zerinde allmaldr.

d.EitimDurumunSulemeOranlarnaEtkisi

Ankete katlan tutuklu veya hkmllerin eitim durumuna ili-kin olarak ulalan veriler, eitim seviyesi dtke sululuk oranlar-nn ykseldii genel kansna paraleldir.

71 Trkiyede Isparta Cezaevi zerinde yaplan almadan elde edilen verilere gre, kamu sektrnde almakta iken cezaevine girenlerin oran sadece %1dir., Din-ler/li, 9.


KKTC Cezaevinde bulunan tutuklu veya hkmllerin %40 or-taretim mezunu iken, %30.2si ilkretim ve %20.9u niversite me-zunlarndan olumutur.72 Lisansst eitim alanlarn cezaevi nfu-suna oran %4.1 olarak tespit edilmitir. Okuma yazma bilmeyenlerin oran %4.7dir.73 Esasen bu verilerin daha gereki biimde yorumla-nabilmesi, cezaevinin aynas konumunda olduu toplumsal yapnn tamamnda eitim dzeylerine dair oranlarn bilinmesi ile mmkn olabilecektir.

KKTC lkesinde 2006 yl Ocak ay ile 2011 yl Mays ay arasn-da cezaevine giren tutuklu ve hkmllere ilikin istatistikler bala-mnda ayrca bir deerlendirme yaplmtr. Buna gre, 2006 yl-2011 yl Mays ay arasnda cezaevine giren ve okur yazar olmayan tutuklu veya hkmllerin says 588 olmutur. lokul mezunu olanlarn say-s 3141, ortaokul mezunu olanlarn says 1983, lise ve dengi bir okul mezunu olanlarn says 2403 ve yksekokul veya niversite mezunu olanlarn says 544 olarak kaydedilmitir.

Saysal verilerden de anlald zere, KKTCde cezaevi mevcu-dunun ezici ounluu ilkokul mezunlarndan olumaktadr. Buna karlk yksekokul veya niversite mezunu olanlarn says azmsan-mayacak kadar yksek olup, stelik her yl en ok kendi misline kat-lanan kategoriyi oluturmutur.74 Okur-yazar olmayanlarn says 5 yl 5 aylk sre iinde belirgin bir azalma kaydetmezken, ilkokul mezunu olanlarn says her yl azalma gstermitir. Lise veya dengi bir okul mezunu olanlarn says da bu sre iinde ciddi bir art ya da azal gstermemitir.75

72 Trkiyede Isparta Cezaevi zerinde 2005 yl Aralk aynda yaplan bir alma-da, en byk yzdeyi, %45.8lik oran ile ilkokul mezunlar almtr. Yksekokul veya zeri eitim alanlarn cezaevi mevcuduna oran sadece %2.3 olmutur., Din-ler/li, 7.

73 Trkiye Adalet Bakanl Ceza ve Tevfikevleri Genel Mdrlnn 2011 yl Ocak ay verilerine gre, cezaevinde bulunan 122.404 hkml ve tutukludan 3.298i yksekokul veya faklte mezunudur. Ykseklisans mezunlarnn says 43 ve doktora mezunlarnn says 7dir., http://www.cte.adalet.gov.tr/(19 Ekim 2011); KKTC cezaevinde bulunan tutuklu veya hkmllerin eitim dzeylerinin belirgin biimde yksek olduu dikkat ekmektedir.

74 KKTCde ...halkn niversite mezunu orannda dnya rekoru krdn..., http://www.kibris.net/basin/gazeteler/kibristanhaberler/gunlukhaber_files/yargi-dan_meclise_elestiri_yagmuru.htm (3Kasm 2011)

75 Okur yazar olmayan: 2006 ylnda 104 E. ve 8 K., toplam 112; 2007 ylnda 73 E., 8 K., toplam 81; 2008 ylnda 106 E. ve 13 K., toplam 129; 2009 ylnda 105 E. ve 21 K.,


e.MedeniDurumunSulemeOranlarnaEtkisi

KKTC Cezaevinde bulunan tutuklu ve hkmllerin %38.2si evli ve %37.6s bekardr ve %50.3 ocuk sahibidir.76 Esasen kriminoloji ala-nnda yaplan aratrmalar, evli kiilerin, bekar kiilere oranla daha az su ilediklerini gstermektedir.77 ocuk sahibi olmalar dikkate al-narak, KKTC Cezaevinde bulunanlarn en az %50.3 evlilik deneyimi yaayanlardan olumaktadr. Bu hali ile elde ettiimiz veriler, baka lkelerin aksine, KKTCde evli olanlarn veya evlilik deneyimi yaa-yanlarn daha sk su ilediini gstermektedir.

Cezaevine giren hkml ve tutuklularn medeni durumlar ba-lamnda 2006 yl Ocak ay ve 2011 yl Mays ay arasndaki dal-m cezaevi kaytlar izlenerek incelenmitir. Bu dnem boyunca 4484 bekar kii cezaevine girmiken, evli olanlarn says 3912 ve dul olan-larn says 644 olmutur. Bekar olanlarn saysnn dier kategorilere gre yksek olduu anlalmakla birlikte, sula mcadele balamnda nemli saylabilecek bir veriye ulald iddia edilemez.

toplam 126; 2010 ylnda 73 E. ve 20 K., toplam 93; 2011 yl Mays ayna kadar 42 E. ve 5 K., toplam 47 kii cezaevine girmitir. lkokul mezunu: 2006 ylnda 779 E. ve 9 K., toplam 788; 2007 ylnda 447 E., 8 K., toplam 455; 2008 ylnda 600 E. ve 25 K., top-lam 625; 2009 ylnda 503 E. ve 22 K., toplam 525; 2010 ylnda 498 E. ve 18 K., toplam 516; 2011 yl Mays ayna kadar 226 E. ve 6 K., toplam 232 kii cezaevine girmitir. Ortaokul mezunu: 2006 ylnda 345 E. ve 9 K., toplam 354; 2007 ylnda 365 E., 5 K., toplam 370; 2008 ylnda 383 E. ve 14 K., toplam 397; 2009 ylnda 344 E. ve 15 K., toplam 359; 2010 ylnda 333 E. ve 13 K., toplam 346; 2011 yl Mays ayna kadar 150 E. ve 7 K., toplam 157 kii cezaevine girmitir. Lise ve dengi okul mezunu: 2006 y-lnda 402 E. ve 23 K., toplam 425; 2007 ylnda 416 E., 41 K., toplam 457; 2008 ylnda 401 E. ve 50 K., toplam 451; 2009 ylnda 404 E. ve 36 K., toplam 440; 2010 ylnda 420 E. ve 28 K., toplam 448; 2011 yl Mays ayna kadar 168 E. ve 14 K., toplam 182 kii cezaevine girmitir. Yksekokul mezunu: 2006 ylnda 34 E. ve 1 K., toplam 35; 2007 ylnda 46 E., 6 K., toplam 52; 2008 ylnda 91 E. ve 16 K., toplam 107; 2009 ylnda 96 E. ve 9 K., toplam 105; 2010 ylnda 154 E. ve 17 K., toplam 171; 2011 Maysa kadar 63 E. ve 11 K., toplam 74 kii cezaevine girmitir. (K:Kadn, E:Erkek)

76 Bekar olanlar: 2006 ylnda 781 E. ve 18 K., toplam 799; 2007 ylnda 958 E., 29 K., toplam 987; 2008 ylnda 841 E. ve 37 K., toplam 878; 2009 ylnda 701 E. ve 26 K., toplam 727; 2010 ylnda 744 E. ve 22 K., toplam 766; 2011 yl Mays ayna kadar 315 E. ve 12 K., toplam 327 kii cezaevine girmitir. Evli olanlar: 2006 ylnda 808 E. ve 34 K., toplam 842; 2007 ylnda 648 E., 36 K., toplam 684; 2008 ylnda 669 E. ve 48 K., toplam 717; 2009 ylnda 667 E. ve 36 K., toplam 703; 2010 ylnda 615 E. ve 45 K., toplam 660; 2011 yl Mays ayna kadar 285 E. ve 21 K., toplam 306 kii cezaevine girmitir. Dul olanlar: 2006 ylnda 75 E. ve 8 K., toplam 83; 2007 ylnda 109 E., 16 K., toplam 125; 2008 ylnda 79 E. ve 33 K., toplam 112; 2009 ylnda 84 E. ve 41 K., toplam 125; 2010 ylnda 119 E. ve 29 K., toplam 148; 2011 yl Mays ayna kadar 49 E. ve 10 K., toplam 59 kii cezaevine girmitir.

77 Zahir Kzmaz, Cezaevine Girme Sklna Gre Sulular: Karlatrmal Bir Aratr-ma, 579, http://perweb.firat.edu.tr/personel/yayinlar/fua_297/297_61473.pdf (21.10.2011)


f.OlumsuzYaamDeneyimlerininSulemeOranlarnaEtkisi

Tutuklu ve hkmllerin gemi yaama dair olumsuz deneyim-lerinin, su ileme zerinde etkili olup olmadn anlamak zere ha-zrlanan sorulara verilen yantlar, bugne kadar yaplan almalarla paralellik arz etmitir. Tutuklu ve hkmllerin %31.2si, gemi ya-amlarnda aile iddete maruz kaldklarn, %32.3 ise aileden birisi-nin iddetine uzun bir sre boyunca maruz kaldn ifade etmitir. Ankete katlanlarn %21.7si, gemi yaamlarnda aile ye veya yele-rine iddet uyguladn ifade etmitir. Tutuklu ve hkmllerin %28i psikolojik tedavi grmtr.

Paralanm aile yaantsnn su ileme oranna etkisi balamn-da sorulan sorulara verilen yantlara gre, tutuklu ve hkmllerin %37.3, anne-babasnn ayr yaadn, %47.4, 0-18 ya aralnda iken annesinden, babasndan veya her ikisinden ayr yaadn ifa-de etmitir. Tutuklu ve hkmllerin %3 bir bakc tarafndan ve %4.2si sosyal hizmet kurumunda yetitirilmitir.

Baka lke deneyimlerine paralel olarak, KKTC Cezaevinde bu-lunan tutuklu ve hkmllerin gemi yaama ilikin olumsuz dene-yimleri su ileme olasln glendirebilmektedir. Bu veriler, suun etkin biimde nlenebilmesi iin, ocukluk andan itibaren alnmas gereken nlemleri gstermesi bakmndan deer tamaktadr. Erken dnemde yaanan travmalar insanlarn kiiliklerini derinden etkile-mekte ve bir gruba dahil olmak veya topluma tepkisini gstermek iin su ilemesine yol aabilmektedir.

g.AlkolveSigaraKullanmnnSulemeyeEtkisi

Kriminoloji alannda yaplan almalar, alkol ile su ileme ara-snda nemli bir iliki bulunduunu gstermektedir. iddet sularn tetikleyen alkoln trafik sularnn ilenmesine etkisi %50 olarak ifade edilmektedir.78 Trkiyede yaplan almalar aile ii iddet sularnn ilenmesine de alkoln nemli bir etkisi bulunduunu ortaya koy-maktadr.79

78 Sulhi Dnmezer, Kriminoloji, stanbul 1994, 335. 79 Aile ii iddet failleri zerinde yaplan bir almaya gre, faillerin %26.7si kt


KKTC Cezaevinde bulunanlar zerinde yaplan aratrmadan elde edilen veriler, sanldnn aksine alkol ile su ileme skl ara-snda sk bir ba olduunu desteklememektedir. Trafik ve aile ii id-det sularndan dolay tutuklama veya hapis cezasna mahkum edilme olaslnn dk oluu dikkate alndnda, cezaevinde bulunan tu-tuklu veya hkmllerin gemi yaam deneyimlerinden yola kla-rak alkol ile su ileme arasnda hatr saylr bir ba tespit edilememi olmas olaan karlanmaldr. Soruturma aamasna ilikin kaytla-rn incelenmesi halinde, alkol ile su ileme arasnda ciddi bir etkile-im bulunduu tespit edilecektir.

KKTC Cezaevinde bulunarak ankete katlanlarn %17.4 henz 15 yan altndayken alkol almaya balamtr. Tutuklu ve hkml-lerin %41.3 18-20 ya aralnda ve %41.3 21 yan getikten son-ra alkol kullanmaya balamtr. Bu soruya verilen yantlar, 15 yan altnda alkol almaya balayanlarn orannn yksek olduunu gster-mektedir. Alkol alma skln tespite ynelik soruya ise, %5.9 orann-da kii haftada 3-4 gn, %5.2 oranndaki kii, haftann her gn ve %21.2 oranndaki kii haftada bir-iki gn yantn vermitir. Tutuklu ve hkmllerin %34.7si sadece zel gnlerde alkol aldn, 32.9u ise hi alkol almadn ifade etmitir. Ailesinde sk alkol alan kiiler olup olmad ynndeki soruya ise %80 orannda kii hayr demitir.

KKTC Cezaevinde bulunan tutuklu veya hkmllerin %34.7si-nin sigara kullanmaya balama ya 15 ve alt olarak tespit edilmitir. Faillerin %40.3nn sigara kullanmna balama ya 18-20 ya aral olmutur. Ailesinde sigara iicisi bir rol model bulunanlarn oran %80 olarak tespit edilmitir. Bu veriler nda sigara kullanm ile su ile-me eilimi arasnda dikkate deer bir iliki bulunduunu kabul etmek gerekir.

2. YenidenSulemeOranlarnTespiteYnelikSorulardanEldeEdilenVerilerveAnalizi

ada su politikasnda cezann meru amac, sulunun iyileti-rilmesini ve yeniden topluma dnmesini salamaktr. Nitekim infaz

bir alkanlk olarak alkol kullandn beyan etmitir., Yener nver, Trkiyede Aile i iddetin Boyutlar, Nedenleri ve zm nerileri, in: Sula Mcadele Bala-mnda Trkiyede Aile i iddet, stanbul 2004, 41.


hukukunun, sosyalletirme ve yeniden su ilemenin nlenmesi olmak zere, iki temel ilkesi vardr.80 Hapis cezasnn cezaevinde infaz edil-mesi, infaz sresi boyunca failin yeniden su ilemesini engeller. nfaz sresinin doru deerlendirilip deerlendirilmedii, failin tahliye son-ras toplumsal yaama dnmesini takiben su ilemesini nlemedeki baars ile llr.81 Buna karlk yeniden su ilemenin nlenmesi konusunda dnya apnda sorunlar bulunduunu belirtmek gerekir.

KKTC Cezaevi zerinde yaptmz almann bu blmnde tu-tuklu ve hkmllere sorulan sorularla, cezaevinde kalma ile yeniden su ilemenin nlenmesi arasnda bir iliki olup olmad renilmek istenmitir. Daha nce bir sutan gzaltna alnp alnmad soru-lan tutuklu ve hkmllerin %28.9u evet, %71.1i hayr demitir. Daha nce bir sutan mahkum olup olmad sorulan tutuklu ve h-kmllerin %78.8i hayr, %21.2si evet yantn vermitir. yle ise su ileme kukusu ile adli makamlarla kar karya gelmek veya su ilediinden bahisle mahkum edilmek, gelecekte yeniden su ilenece-ine dair hatr saylr bir karine oluturabilmektedir.

Yeniden su ileme davrannn nedenleri zerine yaplan ok sayda alma bulunmaktadr. ledikleri ilk su nedeni ile mahkum olan insanlar zerinde cezann zel nleme etkisinin gereklememe nedenleri aratrlmaktadr. Su ileyen kiilerin, zaman iinde su i-lemeyi yaam biimi haline getirdii grlmektedir. Hi su ilememi olan kiilerin su ileme olaslklar ile daha nceden bir ya da birden ok kez su ileyen kiilerin su ileme olaslklar eitli aratrmala-ra konu edilmitir. Kiilerin benlik geliimi ocukluk dneminde ger-ekletiinden, su ilemeyi alkanlk haline getirmede aile kurumu belirleyici olabilmektedir. Nitekim ok kk yalarda aile ierisinde olumsuz davranlara maruz kalan kiiler kolaylkla su ileme eili-mine girebilmektedir.82

Yeniden su ilemenin nedenlerine ilikin birka nemli saptama-dan hareket edilmektedir. ncelikle yeniden su ileyenlerin tama-mna yakn erkeklerden olumaktadr. Mkerrer sululuk kadnlar

80 Karaka Doan, 55, 226 vd.81 Karaka Doan, 235-236.82 Zahir Kzmaz, Cezaevine Girme Sklna Gre Sulular: Karlatrmal Bir Aratr-

ma, 575-576.


arasnda son derece azdr.83 Sularn ilendii yer konusunda yaplan aratrmalar, kentsel alanlarn insanlar su ilemeye itecek ok sayda etken barndrdn gstermektedir. Su alt kltrnn varl bata olmak zere, yoksulluk, isizlik, ekonomik skntlar, denetleyici aile balarnn zayflamas, sua zemin hazrlayan nemli etkenlerdir.84 Ya-plan almalar ilk kez 18 ve alt bir yata su ileyen kiilerde mker-rer sululuk gelime olaslnn yksek olduunu gstermektedir.85

KKTCde yeniden su ilemenin engellenmesi iin cezaevi iinde ve tahliye sonras yrtlecek programlarla cezann zel nleme ama-cna ulalmaya allmas gerekmektedir. Halen KKTCde bu konuda yeterli donanm bulunduunu sylemek mmkn deildir. Oysa ye-niden soruturmaya urama orannn %28.9, yeniden mahkum edilme orannn %21.2 ve yeniden cezaevine girme orannn %22 olmas, gele-cee dair nlem alnmasn gerektirmektedir.

3. HapisCezasnnYenidenSulemedeCaydrcOlupOlmadnTespiteYnelikSorularaVerilenYantlarveDeerlendirmesi

Hapis cezasnn olumlu ve olumsuz yanlarna ynelik tartmalar teden beri yaplmaktadr. Failleri toplumdan kopartarak yeniden su ilemeye zemin hazrlamas, hapis cezasna yneltilen en ciddi eletiri-lerden birisidir. Bu blmde sorulan sorular ile, tutuklu ve hkml-lerin hapis cezasnn yeniden su ilemede caydrcl konusundaki grleri renilmek istenmitir.

Anketimize katlan hkml veya tutuklularn tahliye sonras yeniden su ileyip ilemedii konusunda yneltilen soruya, sadece %11.1 oranndaki tutuklu ve hkml evet yant vermitir. Tutuklu ve hkmllerin %33.9u cezaevinden tahliye olanlarn su ilemedi-ini belirtmitir. Bu konuda kararsz kalanlarn oran %53.8dir. Karar-

83 ...erkek olmann mkerrer veya yeniden sululuun deimeyen bir habercisi olduu..., Zahir Kzmaz, Cezaevine Girme Sklna Gre Sulular: Karlatrmal Bir Aratr-ma, 579.

84 Zahir Kzmaz, Cezaevine Girme Sklna Gre Sulular: Karlatrmal Bir Aratr-ma, 580.

85 18 Ya veya alt bir yata ilk kez su ileyenlerde mkerrer sululuk oran %65.2 iken, 19-21 ya aralnda su ileyenlerde %44.4, 22-24 ya aralndaki kiilerde %50, 25-27 ya aralnda %25 ve 28 ya stnde %7.7dir., Kzmaz, Cezaevine Girme Sklna Gre Sulular: Karlatrmal Bir Aratrma, 582.


sz kalanlarn orannn yksek oluu, yantlarn salkl olarak deer-lendirilmesini ve sonu karlmasn engeller niteliktedir.

Hkml ya da tutuklu olarak cezaevinde kalndktan sonra ye-niden su ilemenin ya da su ilemeyi istemenin nedeninin ne olabi-lecei sorulan tutuklu ve hkmllerin %29.6s aileden dlanmak, %14.2si parasz kalmak, %8i intikam almak, %22.2si hepsi ve %25.9u hibiri olarak yantlamtr. Bu oranlar, tutuklu veya h-kmllerin %74nn, cezaevinden tahliye olan kiilerin, aileden d-lanmak, parasz kalmak veya intikam almak nedenlerinin bir ya da birkann etkisi ile yeniden su ilediini gstermektedir. Hapis ce-zasnn infaz ile elde edilmek istenen ama balamnda dnld-nde, verilen yantlarn zerinde dnlmeye deer olduu aktr. Cezaevinde kalmann su ilenmesine engel olup olmad sorulan tutuklu ve hkmllerin %45i hayr demitir. Tutuklu ve hkm-llerin %21.1i kararsz kalrken, %31.3i hapis cezasnn yeniden su ilemeyi engellediini belirtmitir. Bu blm ile ilgili olarak sorulan daha nce cezaevinde kaldnz m? sorusuna, evet diyenlerin oran %22, hayr diyenlerin oran %78 olmutur.

Cezaevinde kalmann yeniden su ilemeye neden engel olabi-leceinin sorulmas karsnda, tutuklu ve hkmllerin %18.5i bir daha cezaevine girmemek iin, %24.8i piman olduum iin, %22.3 ailemi zmemek iin, kimseyi madur etmemek iin ve %28.7si hepsi seeneini iaretlemitir. Esasen bu veriler de hapis cezasnn infaz ile ulalmak istenen amac destekler nitelikte deildir.

Cezaevinde kalmann su ilemeye itip itmediinin sorulmasna ise, tutuklu ve hkmllerin %39.1i evet, %19.3 olabilir yant-n vermitir. Toplamda %58.4e isabet eden bu oran olduka yksek grnmektedir. Cezaevinde kalmann sua itmediini dnenlerin oran %41de kalmtr.

ada dnem ceza ve infaz hukuku anlaynn en nemli zelli-i, kefaret ve korkutma amacnn gerilemesi olmutur. Bunlarn yerine yeniden sosyalletirme amac ne kmtr. Bu amala, hapis cezas-nn infaznn olabildiince hkmlnn kiiliine uygun hale getiril-mesine allmaktadr.86 Nitekim hapis cezas yaptrmn, dier ceza

86 Karaka Doan, 225.


hukuku yaptrmlar arasnda ne kartan zellik de, infaz boyunca bireyin yeniden sosyalletirmeye yarar faaliyetlere tabi tutulmasna olanak salayabilmesi olmutur. Bu olumlu yanlarna ramen hapis cezas infaz edilen kiiler arasnda yeniden su ileme orannn yksek olmas dnya genelinde bir sorun olarak kabule edilmektedir.

Hapis cezasnn infaz yerleri olan cezaevleri, suun engellenme-si ve kontrol altna alnmasnda en nemli seenektir.87 Cezaevlerinin bireyleri yeniden su ilemekten caydrmak ve su ileme eilimine sahip olan bireyleri su ilemekten alkoymak biimindeki temel fonk-siyonlarn neden yerine getirmedii tartma konusu edilmektedir. Cezaevlerinin ceza ekme yeri deil, sulularn yeniden topluma ka-zandrlmas yeri olarak dnlmeye balanmasnn gemii ancak getiimiz yzyl ortalarna dayanmaktadr. Bu dncelerin yaama geirilmesi ise ancak yzyln sonlarnda mmkn olmutur. Ceza-evlerinin fonksiyonunu yeniden sosyalletirme olarak gren grn dnya apnda egemen olduunu sylemek mmkn olmayp aksine cezaevi koullarnn arlatrlmas suretiyle cezaevlerinin birer ceza-landrma yeri olarak grlmesi gerektii ynndeki grlerin de ol-duka taraftar topladn syleyebiliriz.88

Tahliye edilen kiiler arasnda yeniden su ileme oranlarnn ge-limi lkelerde yksek olmas, cezaevinin sutan caydrmadaki ile-vini tartmal hale getirmitir. Yaplan aratrmalar, ngilterede ceza-evinden tahliye olan erkeklerin %60nn ilk drt yl iinde su ileyerek yeniden cezaevine dndn gstermektedir. Buna karlk daha nce su ilememi olan kiiler zerinde hapsetmenin caydrclk etki-si gl bulunmaktadr. Bu istatistiklerden yola kan aratrmaclar, cezaevlerinin daha kt yerler haline getirilmesi halinde, cezaevinde kalan sulularn yeniden su ileme isteklerinin azalabileceini belirt-mektedirler. Kukusuz bu yaklam, cezaevlerinin yeniden sosyalle-tirmeye sunduu katky gzden karmaktadr.89

Hapis cezasnn sulular yeniden su ilemekten caydrabilmesin-de etkili olan bir baka husus da cezaevinde geirilen srenin ne kadar

87 Zahir Kzmaz, Cezaevinin ve Hapsetmenin Suu Engellemedeki Etkisi, 227, http://perweb.firat.edu.tr/personel/yayinlar/fua_297/297_41760.pdf (21.10.2011)

88 Kzmaz, Cezaevinin ve Hapsetmenin Suu Engellemedeki Etkisi, 230-231.89 Kzmaz, Cezaevinin ve Hapsetmenin Suu Engellemedeki Etkisi, 232.


olduudur. Bu balamda yeniden su ilenmesine engel olabilmesi iin cezaevinde kalma sresinin en fazla ne kadar olmas gerektii ile ilgili olarak sorulan soruya, KKTC Cezaevinde bulunan tutuklu ve hkmllerin %76.2si bir yl, %10.5i 5 yl yantn vermitir. Uzun sreli hapis cezasnn cezann amac ile badap badamad tart-malarnda verilen yantlarn anlaml olduunu dnmek gerekmek-tedir. Yeniden su ilenmesine engel olabilmesi iin cezaevinde kalma sresinin en az ne kadar olmas gerektii ile ilgili soruya ise, tutuklu ve hkmllerin %65.5i bir ay, %20.7si bir yl, %2.9s be yl ve %9.5si on yl yantn vermitir. Tutuklu ve hkmllerin sadece %7.6s yirmi yl seeneini iaretlemitir.

KKTC Cezaevi kaytlarnn incelenmesinden elde edilen veriler, ksa sreli hapis cezasna mahkum edilenlerin orannn yksek oldu-unu gstermektedir. 2006 yl Ocak ay ile 2011 yl Mays ay sonuna kadar olan dnemde, 1189 kii, 1 aydan az sreli hapis cezasna mah-kum edilerek cezaevine konulmutur. 1 aydan 3 aya kadar sreli ha-pis cezasna mahkum edilenlerin says 1926 olmutur. Bu dnemde 3 aydan 6 aya kadar hapis cezasna mahkum edilenelerin says 547dir. 6 aydan 1 yla kadar sreli hapis cezasna mahkum olarak cezaevine girenlerin says 479 iken, 1 yldan 3 yla kadar sreli hapis cezasna mahkum edilenlerin says 344 olarak kaydedilmitir. 3 yldan 6 yla kadar sreli hapis cezasna mahkum edilenlerin says 115tir. 6-9 yl aras sreli hapis cezasna mahkum edilerek cezaevine konulanlarn says 25, 9-12 yl aras hapis cezasna mahkum edilenlerin says 11, 12-20 yl aras hapis cezasna mahkum edilenlerin says 10, 20-25 yl aras sreli hapis cezasna mahkum edilenlerin says 7 ve 25 yl ve zeri sreli hapis cezasna mahkum edilenlerin says 3 olmutur.90

90 1 ay ve aas hapis ceza alanlar; 2006 Ylnda: 203; 2007 Ylnda: 238; 2008 Ylnda: 271; 2009 Ylnda: 248; 2010 Ylnda: 143; 2011 Maysa kadar: 86. 1-3 ay aras hapis cezas alanlar; 2006 Ylnda: 370; 2007 Ylnda: 265; 2008 Ylnda: 270; 2009 Ylnda: 338; 2010 Ylnda: 484; 2011 Maysa kadar: 199. 3-6 ay aras hapis cezas alanlar; 2006 Ylnda: 114; 2007 Ylnda: 96; 2008 Ylnda: 137; 2009 Ylnda: 93; 2010 Ylnda: 71; 2011 Maysa kadar: 36. 6 ay-1 yl aras hapis cezas alanlar; 2006 Ylnda: 102; 2007 Ylnda: 143; 2008 Ylnda: 94; 2009 Ylnda: 64; 2010 Ylnda: 46; 2011 Maysa kadar: 30. 1-3 yl aras hapis cezas alanlar; 2006 Ylnda: 70; 2007 Ylnda: 96; 2008 Ylnda: 82; 2009 Ylnda: 42; 2010 Ylnda: 44; 2011 Maysa kadar: 10. 3-6 yl aras hapis cezas alanlar; 2006 Ylnda: 21; 2007 Ylnda: 23; 2008 Ylnda: 22; 2009 Yln-da: 29; 2010 Ylnda: 18; 2011 Yl Maysa: 2. 6-9 yl aras hapis cezas alanlar; 2006 Ylnda: 2; 2007 Ylnda: 3; 2008 Ylnda: 6; 2009 Ylnda: 7; 2010 Ylnda: 4; 2011 Yl


Saysal veriler KKTCde en sk bavurulan hapis cezasnn 1-3 ay ve herhalde 1 yl veya daha az sreli hapis cezas olduunu gster-mektedir. yl veya daha uzun sreli hapis cezasna mahkum edilme skl belirgin biimde dktr. Esasen ksa sreli hapsetme yerine seenek yaptrmlar uygulanmas gerektii konusunda uluslararas alanda ciddi bir uzlama salanmtr. zgrlkten yoksun brakma-yan kamu hizmeti, tazminat ve telafi, madur-fail arabuluculuu, sos-yal arabuluculuk, bir ksm haklarn snrlanmas seeneklerin bazla-rdr.91 Toplumsal cezalar olarak adlandrlan seeneklerin en nemli zellii, hapis cezas gibi su failinin toplumdan dlanmasna deil, toplum ierisinde kazanlmasna hizmet etmeleridir.92

Yaplan baz almalar, uzun sreli hapsetmenin yeniden su ile-me olasln arttrdn gstermektedir. Bunun gerekesi, daha uzun sre hapsetmenin, kiileri daha uzun bir sre boyunca sua iten zemin ile temas ettirdii olarak gsterilmektedir. Cezaevi koullar ve cezae-vinde yaygnca etkisi grlen su alt kltr93, sulularn slah edilmesi almalarnn etkisini azaltmakta ve yeniden su ilemeye ynlendir-mektedir. Cezaevinde tutmann tek iyi yan, en azndan cezaevinde ol-duu srece, toplum iinde yeniden su ileme olanan fiziksel olarak ortadan kaldrmasdr.94 Kabul etmek gerekir ki, salt su ilemeyi nle-mek iin hapsetmek, cezann amac ile badar grnmemektedir.

almamza katlan tutuklu veya hkmllerin nemli bir ksm, cezaevinde kalma sresinin uzun olmasn, yeniden sululuu arttran bir neden olarak grmektedir. Tutuklu veya hkmllerin byk ks-m, uzun sreli hapis cezasnn sutan caydrmadn dnmektedir.

Maysa kadar: 3. 9-20 yl aras hapis cezas alanlar; 2006 Ylnda: 2; 2007 Ylnda: 6; 2008 Ylnda: 9; 2009 Ylnda: 2; 2010 Ylnda: 2. 20 Yl ve zeri hapis cezas alanlar; 2006 Ylnda: 1; 2007 Ylnda: -; 2008 Ylnda: 1; 2009 Ylnda: 3; 2010 Ylnda: 4.

91 Van Kalmthout, 10-11.92 Van Kalmthout, 12; Hapis cezasna seenek olarak gelien ve baz lkelerde iki

hatta yla kadar olan hapis cezalasnn yerine ikame edilen alma cezas, para cezas ile artl cezadan sonraki en nemli yaptrm olmutur. alma cezas, n-giltere, Fransa ve Hollandada ayaklar yere basan bir ceza tr olarak yaygnca uygulanmaktadr., Van Kalmthout, 18.

93 Mahkumlama sreci, mahkumun cezaevindeki alt kltre uyum salama ve asi-mile olmasn ifade etmektedir. Cezaevine giren kii, bir sre sonra cezaevinde va-rolan kltre uyum salamakta, dilini ve kodlarn benimsemektedir. Bu benim-seyi, kiilerin tahliye sonras toplumsal yaama uyum salama olasln eitli derecelerde gletirmektedir., Donald Clemmer, aktaran Kzmaz, Cezaevinin ve Hapsetmenin Suu Engellemedeki Etkisi, 236.

94 Kzmaz, Cezaevinin ve Hapsetmenin Suu Engellemedeki Etkisi, 233-234.


KKTC balamnda yaptmz almada gr bildiren tutuklu veya hkmllerin %74, cezaevinden tahliye olan kiilerin, aileden dlanmak, parasz kalmak veya intikam almak nedenlerinin bir ya da birkann etkisi ile yeniden su ilediini gstermektedir. Cezaevinde kalmann yol at sorunlar, yeniden sosyalletirme programlarnn baarsn glgelemekte ve tahliye sonras yeniden su ileme konu-sunda caydrc etki yaratmasn engellemektedir. Baka almalardan elde edilen bulgular da gstermektedir ki, uzun yllara yaylan tutuk-luluk sresi ve cezaevi alt kltrne dahil olma sreci ile toplumsal yaamdan kopma ve varolan ilikileri yitirme, cezaevi sonras uyum srecini olumsuz etkileyerek yeniden su ilemeyi tetiklemektedir.95 Hapis cezasnn infaz srasnda ve sonrasnda alnacak nlemlerle ce-zaevi hayatnn olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesi, yeniden su ileme oranlarnda azalmaya yol aabilecektir.

4. CezaeviYaantsnnHkmlveTutuklularzerindekiEtkisiniTespiteYnelikSorulardanEldeEdilenVerilerinDeerlendirilmesi

Herhangi bir adalet anlay yahut siyasi tercihle snrl olmaks-zn, dnyann bir ucundan dier ucuna, cezaevlerinde tutuklu veya hkml says artmaktadr. rnein ABDde 1980 ylnda yarm milyon olan cezaevi nfusu 2002 ylnda iki milyona ulamtr. lke-lerin cezaevlerindeki bu art ile mcadele edecek yeterli kaynaklar olmaynca, cezaevi koullar giderek ktlemekte96 ve en nemlisi hapis cezasnn yeniden topluma kazandrma ilevinin hayata ge-irilmesi mmkn olamamaktdadr.97 Hapis cezasnn kendisinden beklenen yarar ve ilevi yerine getirememesi bunun da tesinde tu-tuklu veya hkmller zerindeki olumsuz etkilerinin giderek art-mas karsnda, hapis cezasna seenek kurumlarn nemine vurgu yaplmaktadr. Buna karlk hapis cezasnn yerine geirilebilecek

95 Kzmaz, Cezaevinin ve Hapsetmenin Suu Engellemedeki Etkisi, 236 vd.96 Cezaevlerinin kalabalk olmas tutuklu ve hkmllere hastalklarn bulamasn

kolaylatrmakta ve salklarn tehdit etmektedir., Vivien Stern, Introduction: an overview and some issues, in: Sentenced to die? The Problem of TB in Prisons in Easren Europe and Asia (Ed.Vivien Stern), International Centre for Prison Studies Kings College London, UK 1999, 9.

97 Coyle, 151.


seeneklerin kstl olmas, cezaevlerinin geni kapasitelere hitap et-mesini98 zorunlu klmaktadr.

Yaplan aratrmalara gre, cezaevi yaants be temel ihtiyatan yoksun kalmaya yol amaktadr. Bunlar, zgrlkten, eya ve hizmet-lerden, kar cins ile cinsel ilikiden99, kiisel zerklikten ve kiisel g-venlikten yoksun olmak biiminde sralanmaktr. Maruz kalnan bu yoksunluklar, tutuklu ve hkmllerde baz tepkilere yol aarak tah-liye sonras yaam gletirmektedir.100

Cezaevinde kendilerini en ok nelerin etkilediinin sorulmas zerine KKTC Cezaevinde bulunan tutuklu ve hkmllerin %46s, tanmadklar insanlarla birarada olmak, darya kamamak ve ce-zaevi koullar seeneklerin tmnn etkili olduunu belirtmitir. Cezaevi yerine toplum iinde denetim altnda tutulmann su ileme isteini azaltp azaltmayacan ieren soruya, tutuklu ve hkml-lerin %74.7si evet, %16.7si olabilir yantn vermitir. Tutuklu ve hkmllerin %963 cezaevinden kmak istediini, %56.7si tahliye sonras sadece ailesi ile yaamak istediini belirtmitir.

Hapis cezasnn cezaevinde infaznn yol at, toplumsal yaa-ma yabanclama sorunu konusunda KKTC Cezaevinde bulunan tutuklu ve hkmllerin verdii yantlar, baka lkelerde yaplan aratrma sonularn destekler niteliktedir. Hapis cezasnn yaygn bir ceza tr haline gelmesinin, cezann amacn en iyi biimde ger-ekletiren ceza tr olduuna yorumlanmas mmkn deildir. Gerekten cezaevinde infazn yol at sorunlar katlanarak by-mektedir. Hkmllk stats ile birleen cezaevi yaants, tahli-ye sonras pekok soruna yol amaktadr. Tahliye sonras toplumsal ilikilere kabul edilip sayg grmenin en nemli belirtisi istakrarl bir

98 ...Ceza infaz kurumlar...belirli kategorideki sank ve hkmller iin toplama merkezi olmaktadr..., Van Kalmthout, 33.

99 ...Danimarka, sve, Hollanda ve spanya gibi baz Bat Avrupa lkelerinde izin verilen cinsel iliki ziyaretleri...Bu ziyaretlerde uzunluu saate kadar varabilecek bir sre bo-yunca mahkumun tek kimse tarafndan ziyaret edilmesine izin verilir. Bu kimse genelde mahkumun nikahl ya da nikahsz uzun sreli nikahsz ei olur. ift bu ziyareti, iinde yatak, du ve tuvalet bulunan kk bir nitede geirir. Bu ziyaretlerin daha gayriresmi bir ekli de erkek mahkumlar haftasonlarnda ailelerinin ziyaret edebildii Gney Ame-rika lkelerinde uygulanr. Baz cezaevlerinde kadn mahkumlar da ziyaret edilebilir..., Coyle, 98.

100 Kzmaz, Cezaevinin ve Hapsetmenin Suu Engellemedeki Etkisi, 239.


i yaam olarak ifade edilmektedir. Tahliye sonras i bulup bulma-ma olasl balamnda sorulan soruya, KKTC Cezaevinde bulunan tutuklu ve hkmllerin %64.6snn evet yantn vermesi dikkat ekicidir. Bu soruya belki yantn verenlerin oran %18.3 ve hayr yantn verenlerin oran %17.1 olarak belirlenmitir. Tahliye sonra-s iyi bir i bulup bulamayacaklar konusunda gr sorulanlarn %61.1i evet yantn vermitir. Bu soruya hayr demek suretiyle umutsuzluunu belirtenlerin oran %38.9 olmutur. Tutuklu ve h-kmllerin %45.6s, tahliye sonras eski iine devam edebileceini dnmektedir. Bu konuda kararsz kalanlarn oran %25.6 ve ha-yr diyenlerin oran %28.8 olarak belirlenmitir. Tahliye sonras ya-anan isizlik ve ekonomik sorunlar aile ii huzursuzlua ve giderek yeniden su ilemeye yol aabilmektedir.

Cezaevinde kalmann kendilerine bir yarar salayp salamad-nn sorulmas zerine, tutuklu ve hkmllerin %50si olumlu, %50si olumsuz yant vermitir. Cezaevinde kalnan sre iinde ne hissettik-leri sorulan tutuklu ve hkmllerin %64.2si bana hakszlk yapldn dndm101 yantn vermitir. Bu soruya hak ettiim cezay ektiimi dndm yantn verenlerin oran sadece %25.4 olmutur.

Cezaevinde kalmann sosyal ilikiler zerindeki etkisi balamn-da sorulan soruya, tutuklu ve hkmllerin %43.2si ilikilerinin bo-zulmad yantn vermitir. Ei ile ilikisi bozulduunu belirtenlerin oran %18.7, ocuklar ile bozulduunu belirtenlerin oran %2.6, anne-babasyla bozulduunu belirtenlerin oran %10.3 ve akraba evresi ile bozulduunu belirtenlerin oran %25.2 olarak tespit edilmitir. Yap-lan aratrmalar, cezaevine giren kiilerin ekirdek aileleri tarafndan dzenli olarak ziyaret edildiini ve her trl ihtiyalarnn giderildi-ini gstermektedir. Tahliye sonras yeniden sosyalletirmeyi salama balamnda, cezaevinde dzenli olarak ziyareti kabulnn nemli bir ilevi bulunmaktadr. Tutuklu ve hkmllerin ziyaret olanaklar-n kolaylatrc uygulamalar ve olabildiince ailelerine yakn cezaev-lerinde tutulmas bu nedenle nem tamaktadr.102

101 zellikle uzun sreli hapis cezasna mahkum edilen kiilerin, aradan geen za-man iinde yaptklar hakszl unuttuklarna ve giderek kendilerine hakszlk yapld duygusuna odaklandklarna sklkla rastlanmaktadr.

102 Karaka Doan, 263.


Tahliye sonras tutuklu ve hkmllerin %63.2si devlet tarafn-dan denetlenmek istemediini belirtmitir. Denetlenmeyi isteyenlerin oran %36.87 olarak belirlenmitir. Devlet tarafndan denetlendikle-ri takdirde su ileme isteklerinin azalp azalmayacann sorulmas zerine, tutuklu ve hkmllerin %38.9u hayr demitir. Kararsz kalanlarn oran %27.8 olurken, %33.3 oranndaki kii denetlendik-leri takdirde su ileme isteklerinin azalacan belirtmitir. Tahliye sonras devlete yaplacak denetlemenin sresi konusunda grleri sorulan tutuklu ve hkmllerin %38i sresiz yantn vermitir. Denetim sresinin 1 ay olmasn isteyenlerin oran %35 olurken, 6 ay olmasn isteyenlerin oran %17, 1 yl olmasn isteyenlerin oran %8 ve 5 yl isteyenlerin oran sadece %2 olmutur.

Getiimiz yzyldan beri, zgrlkten yoksunluu ifade eden yap-trmlarn snrlandrlmas gerektii zerinde durulmaktadr. Yaplan aratrmalar cezann ar oluundan ok, kanlmaz oluunun potansi-yel sulular su ilemekten alkoyduunu gstermektedir. Bu balamda hapis cezasnn yerine bakaca yaptrmlarn geirilmesi gerekmektedir. Su ileyen kiilerin yeniden sosyallemesinin salanmas iin cezaevi dnda infaz mmkn yaptrmlarn uygulanmas gerekmektedir.103

KKTCde hapis cezasnn infaz aamasnn verimli olabilmesi iin baz koullarn salanmas gerekmektedir. Halen kous sisteminin uygulanyor olmas nedeniyle, tutuklu ve hkmller 30-40 kiilik koularda tutulmaktadr. Bu sistem infaz aamasnn doru rehabi-litasyon programlar ile deerlendirilmesini engellemekte ve hapis cezasnn olumsuz etkilerinin ne kmasna yol amaktadr. lkede cezaevi zerinde bir reform yaplmas ve imdiden alnacak nlemler-le sorunlarn ileride arlamasnn engellenmesi gerekmektedir.

5. SuMaduruileSutanDoanZararveFailinBunlarlaYzlemesiBalamndaSorulanSorularaVerilenYantlarveEldeEdilenVeriler

Gnmzde ceza adalet anlaynn, su ad verilen eylemi gerek-letiren faile tepkisi farkl temelde ekillenebilmektedir. lk olaslk-ta, en bilinen tepki olan ve hakszln ceza ile karlanmasna dayanan

103 Sulhi Dnmezer, Su Siyaseti, 27.


cezalandrc adalet anlay vardr. kinci olaslk madurun zararnn karlanmasna dayanan tazmin edici adalet anlay ve son olaslk da, gerekletirilen hakszln karl olarak onarc bir tepki verilmesi anlamna gelen, onarc adalet anlaydr.104

Cezann faili slah etmede ve yeniden su ilemesini engellemede beklenen yarar salayamam olmas, zellikle 1970li yllardan iti-baren onarc adalet anlaynn taraftar bulmasnda etkili olmutur. stelik geleneksel cezalandrc sistem maduru ihmal etmi ve bozu-lan toplumsal dzenin yeniden salanmasna katk sunamamtr.105 Bu balamda bir zm yolu olarak dnlen onarc adalet anlay, bozulan toplumsal ilikileri onarmay hedefler. Cezalandrc adalet anlaynda, bireyler arasnda iliki kurulmas engellenerek birinin di-erinden korunmas amalanrken, anarc adalet anlaynda bunun tam aksine taraflar arasnda iliki kurulmaya allr. Ayrma ve ya-banclatrma yerine, birletirme amalanr.106 Suun ilenmesi ile do-an uyumazlk, madura verilen zararn giderilmesi ile zlmeye allr. Su oluturan davran hukuk kurallarn ihlal etmekle kal-maz ayn zamanda topluma ve madura zarar verir.107 Bu nedenledir ki, su faili, sutan doan zararn giderilmesi srecine dorudan katlr ve meydana getirdii hakszlk ile yzleir. te bu sre, failin doru-dan sorumluluk stlendii, meydana getirdii zarar ile yzletii ve onun etkilerini ortadan kaldrmak iin aba gsterdii bir sre olarak cereyan eder.

almamzn bu blmnde sorulan sorular ile su faillerinin madura ve meydana gelen zarara yaklam anlalmak istenmitir. Bu blmde yer alan sorulara yant veren tutuklu ve hkml say-snda belirgin bir azalma olduu gzlemlenmektedir. Anketin dier blmlerinde yer alan sorulara tutuklu ve hkmllerin ou zaman tamam veya tamamna yakn yant vermiken, bu blmde sorulan sorulara yant vermeyenlerin oran %10 ile %30 arasnda deimitir.

104 Ekrem etintrk, Onarc Adalet Anlay ve Uzlatrma Kurumunun Trk Adalet Sisteminde Alglan (Geleneksel Ceza Adalet Anlayna Eletirel Bir Bak), Ceza Hu-kuku Dergisi, Y:4, S:9, Nisan 2009, 193-194.

105 Fatma Karaka Doan, Sutan Doan Maduriyetin Devlet Tarafndan Giderilmesi ve Su Madurlarna Yardm Hakknda Kanun Tasars, TBB Dergisi, Y:24, S:95, Tem-muz-Austos 2011, 206 vd.

106 etintrk, 215.107 Karaka Doan, 64.


Onarc adalet dncesinde, faili cezalandrmaktan ok, fail ile madur arasnda bir iletiim ve uzlama ile beraber yzleme salan-mak istenir. Kukusuz bu iletiim ancak taraflarn istekli olmas sa-yesinde balatlabilir. Buna karlk anketimize katlan tutuklu veya hkmllerden iledii suun madur veya madurlar tarafndan cezaevinde ziyaret edilmeyi isteyenlerin oran %54.2 olarak belirlen-mitir. Tutuklu ve hkmllerin %45.8i iledikleri suun maduru ta-rafndan ziyaret edilmeyi istediklerini belirtmitir. Cezaevine girmek yerine, madurun zararn karlamay tercih edip etmeyecekleri so-rulanlarn %86.7si evet yantn vermitir. Bu soruya hayr yant-n verenlerin oran sadece %13.3 olmutur. Cezaevine girmek yerine madurun zararn bizzat bir ite alarak gidermeyi tercih edip et-meyeceklerinin sorulmas zerine, ayn oranda yani %86.7 oranndaki tutuklu ve hkml evet yantn vermitir.

Yukardaki aklamalar, cezaevinde bulunan tutuklu veya h-kmllerin byk ounluunun, iledikleri suun maduru ile kar-lamay yahut en azndan meydana getirdikleri zarar gidermeyi istediklerini gstermektedir. stelik su faillerinin tamamna yakn, cezaevinde kalmak yerine, bir ite alarak meydana getirdikleri zara-r gidermek istediini belirtmektedir. Uzlama ve sorumluk alma ira-desini gstermesi bakmndan, kamu otoritelerinin bu sonular nem-semesi gerektiini dnmekteyiz.

Tahliye olduktan sonra madur kii ya da kiilerle grmeyi iste-yip istemedikleri ynndeki soruya, tutuklu ve hkmllerin %39.9u evet yantn vermitir. Tutuklu ve hkmllerin %30.4 kararsz kalrken, %29.7si hayr demek suretiyle grmek istemediini be-lirtmitir. Cezaevinde bulunduklar sre iinde madurla grmek veya zararn gidermek konusunda istekli olan baz su faillerinin, tah-liye sonras byle bir srece girme konusunda daha az istekli olduklar anlalmaktadr.

Su maduru ile hangi konuda konumay tercih edebilecekleri ynndeki soruya, tutuklu ve hkmllerin %34.9u zararn nasl gi-derebilecei hakknda yantn vermitir. Yant verenlerin %25.4 ile-nilen su hakknda yantn verirken, %26.2i konumak istemediini ifade etmitir. Kendisinden nefret edip etmedii hakknda konumak istediini belirtenlerin oran %9.5 iken, ikayetinden vazgemesi hak-


knda konumak istediini ifade edenlerin oran %4 olmutur. Su fa-illerinin byk ounluunun, meydana getirdikleri zarar konusunda sorumluluk almaya gnll olduklar anlalmaktadr.

Suun ilenmesinde madurun pay olduunu dnenlerin ora-n %51.9 olarak tespit edilmitir. Ksmen pay olduunu dnenlerin oran %18.6 iken, madurun pay bulunmadn ifade edenlerin oran %29.5 olmutur.

Ankete katlanlarn %89.7sinin iledii suun maduru yetikin-dir. Ankete katlanlarn %6.3nde su maduru 18 ya altnda bir ocukken, %4nde 60 ya zeri bir kiidir. Ankete katlanlardan, 15 ya altnda bir ocua kar su ileyenlerin oran %5tir. Buna benzer olarak sorulan bir baka soruya verilen yantlardan anlalmaktadr ki, ankete katlananlarn %76.3 19 ya zeri bir erkee kar su ilemi-tir. 19 Ya zeri bir kadna kar su ileyenlerin oran %14.9 iken, 18 ya altndaki kz ocuuna kar su ileyenlerin oran %2.6, 18 ya al-tndaki bir erkek ocuuna kar su ileyenlerin oran %3.5 olmutur. Anketimize katlp da bu soruya yant verenlerin %2.6snn iledii suun maduru, cinsel ynelimi travesti/transeksel/gay/lezbiyen olan bir kiidir.

Madurun eitim durumunu bilip bilmedikleri balamnda soru-lan soruya yant verenlerin %65.1i hayr demitir. Madurun eitim durumunu bildiini ifade edenlerin oran 34.1 olmutur. Anketimi-ze katlarak yant verenlerin %44.3 madurun mesleini bilmedii-ni, %55.7si bildiini belirtmitir. Maduru nceden tandn belir-tenlerin oran %48.5 iken, tanmad yantn verenlerin oran %51.5 olmutur.

Suun ilenmesinde madur ile fail arasndaki iliki kadar baz te-sadflerin de rol oynadn belirtmek gerekir. Gnmzn karmak ilikileri iinde, sua yol aan etkenler arasnda, madura ve faile ait nedenler giderek azalmakta, kentsel ve teknik etkenler ile ekonomik ilikilerin rol artmaktadr. Nitekim anketimize katlan su faillerinin yantlar gstermektedir ki, ilenen sularn yarsndan ounda fail maduru byk lde tanmamaktadr.

Madur size zarar vermek ister mi?, sorusuna %36.4 orannda kii evet yantn vermitir. Yant verenlerin %63.6s aksi grte olup, ma-durun kendisine zarar vermek istemeyecei seeneini iaretlemitir.


Kendinizi kontrol edebilseydiniz su ilemekten vazgeer miydiniz? sorusuna %84.6 oranndaki kii evet yantn vermitir. Yant veren-lerin %15.4 hayr seeneini iaretleyerek, kendini kontrol edebilse idi de su ilemekten vazgemeyeceini ifade etmitir.

Ceza hukukunun onarc adalet anlayna, adli yargnn i yk-n azaltma veya davalar hzlandrma arac olarak bakmas, kurumun salayabilecei daha esasl katklarn grlememesine yol amakta-dr.108 Fail ile madur ve hatta fail ile toplum arasndaki gerilimi azalt-ma arac olarak deerlendirilmesi halinde, onarc adalet anlay il-kelerinin ceza adalet sistemine nemli katklar sunabilecei gzard edilmemelidir.

C.CEZAEVKAYITLARININANALZ

1.GenelOlarak

Dnyann her lkesinde ayn su tiplerinin ayn oranda ilendii-ni savunmak mmkn deildir. Nitekim her lkenin kendisine zg koullar ve sorunlar bulunmakta ve bunlar o lkede ilenen sula-rn tr ve skl zerinde etkili olmaktadr. Bu blmde cezaevine hkml veya tutuklu olarak giren kiilerin iledii sular kategorize edilmek suretiyle sularn ilenme skl saptanmaya ve yetkililere alnacak nlemlerin dorultusu konusunda katk sunulmaya all-maktadr.

Trkiye zerinde yaplan aratrma sonular, ehirlemenin su ileme orann arttrdn, bu nedenle Marmara Blgesininin su i-leme oranlarnn yksek oluu bakmndan en bata geldiini ort

Documents

KKTC 2012 cezaevi çalışması