kamu yönetmi ve yönetişim

8/6/2019 kamu ynetmi ve ynetiim

1/29

Ankara niversitesiSiyasal Bilgiler Fakltesi

Gelime ve Toplum Aratrmalar Merkezi

Ankara UniversityFaculty of Political ScienceResearch Center For Development & Society

Tartma MetinleriWorking Paper Series

N/A

Only the author of the papers published in The Series can be heldresponsible for the views, ideas, and the terminology adapted in thepaper. The Research Centre for Development and Society (GETA)

reserves the right to express opposing or supportive perspectiveupon the debates.

The Series encourages the process of academic dialogue prior tothe publication of the written material. The Series believes thatconstructing and strengthening the critical environment in theacademia are crucially important for the lively academic dialogue. Paper proposals for publication in The Series and othercontributions, comments, and remarks about the previouslypublished material can be sent to The Series correspondent.

Tartma Metinleriserisinde yaynlanan eserlerin gr, dnce veterminolojisi tmyle yazara ait olup, A.. SBF Gelime ve ToplumAratrmalar Merkezi'ni (GETA) balamaz.

Tartma Metinleri bilimsel almalarn yayn ncesi akademikdiyalog srecine dahil edilmesi ilevi ile akademik diyalogungelitirilmesini, glendirilmesini ve ihtiyacmz olan eletiri ortamnnoluturulmasn amalamaktadr.

Tartma Metinleri serisinde yer alan almalar hakkndaki grve deerlendirmeler, dorudan doruya yazara veya yazara iletilmekzere aadaki sekreterlik adresine gnderilebilir.

Ankara University Working Paper SeriesCorrespondent: Research Fellow

Onurcan Tastan

Publisher: Ankara University Publishing House

Kamu Ynetimi Disiplininde Yeni Kamu

letmecilii ve Ynetiim Yaklamlar

Selime GZELSARI*

No.66

March/Mart 2004


2/29

Kamu Ynetimi Disiplininde

YEN KAMU LETMECL ve YNETM YAKLAIMLARI1

kinci Dnya Savann ardndan 1970lere kadar uzanan dnemde altn an yaayan dnya kapitalizmi,1970lerden itibaren den kr oranlaryla birlikte ekonomik ve toplumsal dengeleri derinden sarsan yeni bir

bunalma girmitir. Kapitalist sistemin yaad bu bunalm, neo-liberal ideolojiyi dourmutur. Bylece,

gelimi kapitalist lkelerde Keynesci ekonomik politikalar ve refah devleti anlayna, azgelimi lkelerde ise

ulusal kalknmac devlet politikalarna ve bunlar uygulayan kurumlara kar bir cephe alm; ve neo-

liberalizm, dnya apnda yeni bir siyasal ve ideolojik hegemonyann kuruluuna ynelmitir. Kapitalist

ilikilerin dnya leinde giderek daha fazla belirleyici hale geldii bu aamada, devlet de bu deiime uygun

bir yeniden yaplanma srecine girmitir. Bu yeniden yaplanma srecinde ekonomik ilikiler, siyasal ve

ideolojik ilikilerle desteklenmekte ve bu durumda devletin rol de dnme uramaktadr.

Kriz ve yeniden yaplanma sreci kapitalist ekonomilerin yapsn deitirdii gibi kamu ynetimi yaplarn ve

rgtlenmelerini de deitirmitir. Dnya kapitalizminin yaad krize yant olarak zelletirmelere,

dereglasyon, liberalizasyon ve piyasalatrma srelerine hz verilmitir. Kamu ynetimi alannda gerekleen

bu uygulamalarn genel ad da reform olarak sunulmaktadr. Gerekten de, 1980lerden bu yana gerek gelimi

gerekse azgelimi kapitalist lkelerde kamu ynetimi alan kkl reform uygulamalarna sahne olmaktadr. Bu

yllar, reform uygulamalarnn altn a olarak nitelendirildii (Hughes, 1994: 48) gibi, kamu ynetimi

alannda ynetim devrimlerinin (Kernaghan, 1996, Wright, 1994) yaand yllar olarak da anlmaktadr.

Dier yandan, gelimi kapitalist devletlerden balayarak devletin yeniden yaplandrlmas ynnde atlan

radikal admlar, kamu ynetimi alanndaki tartmalar paradigma dnmlerinden (Gray ve Jenkins, 1995)sklkla sz etmeye yneltmitir. Szkonusu dnmleri iki ana balk altnda toplamamz mmkndr:

Birincisi, ynetsel adan geleneksel kamu ynetimi yaklamndan yeni kamu iletmecilii yaklamna; siyasal

adan ise brokratik devlet rgtlenmesinden giriimci devlet rgtlenmesine gei; ikincisi, yeni kamu

iletmecilii paradigmasndan ynetiim paradigmasna geitir. Ksacas, neo-liberal yeniden yaplanma

srecinde devletin rolnn yeniden tanmlanmas, kamu ynetimi alannda da kkl dnmlerin balamasna

ve kamu ynetimi disiplini iinde paradigma tartmalarnn ykselmesine neden olmutur. Bu dnmler

sadece kuramsal deil, ayrca uygulama dzeyinde de somutluk kazanmtr. Bu srete kamu ynetimi

almalarnda ilk sraya yerleen yeni kamu iletmecilii ve ynetiim kamu ynetimi disiplininin iki

nemli paradigmas olarak poplerlik kazanmtr.

Bu alma, neo-liberalizmin devleti yeniden yaplandrma projesini ve bu projede devletin

rolnn ve ilevinin nasl yeniden tanmlandn yeni kamu iletmecilii ve ynetiim

paradigmalarn merkeze alarak incelemektedir. Odana bu paradigmalar alan almann

amac, kapitalizmin kresel nitelik kazand bir dnemde devletin dnmn ve ortaya

1 Gzelsar, Selime, Kamu Ynetimi Disiplininde Yeni Kamu letmecilii ve Ynetiim

Yaklamlar, A..SBF-GETA Tartma Metinleri, No.66, Mart 2004.


3/29

kan yeni yaplanmay merulatran ve kuramsal bir temel salayan bu paradigmalar,

tarihsel bir perspektifte ortaya klarnn gerisinde yatan dinamikleri; kuramsal, kurumsal ve

ideolojik temelleri; temel bileenleri ve merulatrc sylemleri; ve uygulamadaki

yansmalaryla birlikte ele almaktr.

1. Kamu Ynetimi Disiplininde Temel eliki: Siyaset/Ynetim Ayrm

Kamu ynetimi bamsz bir disiplin olarak ortaya kt tarihten bu yana farkl biimler ve kavramlar altnda

dile getirilen bir paradigma sorununu yaamaktadr. Kamu ynetimi alannda paradigma arayn ve kimlik

krizi tartmalarn ynlendiren gerilimin kayna kamu ynetiminin bir disiplin olarak ortaya kt tarihlerden

bu yana devam eden siyaset/ynetim ikilemi zerine yrtlen tartmalara dayanmaktadr. Siyaset ve ynetimin

devletin iki farkl alan olup olamayaca sorunsal zaman zaman etkisini yitirse de hibir zaman tam anlamyla

zlememi ve Woodrow Wilsondan (1887) balayarak ana akm kamu ynetimi bilimcileri ayrmn

gereklilii noktasnda gr birlii iinde olmulardr.2

Bilindii gibi, 20. yzyln ilk on ylnda liberal devlet biiminin bir gerei olarak ekonomik srelere devletin

dorudan mdahalesinin n kesilerek, devletin rol ekonomik faaliyetlerin yasal erevesini dzenleme ile

snrlandrlmtr. nk, retim ve rnlerin datm arasndaki iliki devlet eliyle deil, piyasa mekanizmas

ile gerekletirilmektedir. Devletin bu snrl rol gereince, kamu ynetiminde siyaset/ynetim ikilemi egemenbir sylem haline gelmi; siyaset d bir devlet aygtnn ynetim ilkelerine gre ilemesinin yolunun alaca

ngrlmtr. Bylelikle, kamu ynetiminin de zel sektr gibi ussal, verimli ve etkili alabilmesi iin zel

sektrde geerli olan srelerin kamu sektrne uyarlanmas gerektii dncesinin temelleri bu dnemde

atlmtr (Uysal-Sezer, 1992: 16). Kamu ynetimi ve iletme ynetimi arasndaki ayrm belirsizletiren bu

gelime ile bilimsellik, toplumsal kontrol ve bilimsel ynetim, Taylorizmin (Taylor, 1997) en belirgin ve en

ak temalar olarak somutlamtr. zel iletmelerde balatlan bilimsel ynetim hareketinin kamu sektrne

uyarlanmas, hem zel sektrn hem de kamu sektrnn iletme ynetimi ilkeleri uyarnca ileyecei,

dolaysyla, kamu ynetiminin daha fazla iletme benzeri mekanizmalara (uzmanlama, rapor etme, planlama

gibi iletme ynetim tekniklerine) ynelmesi anlamna gelmekteydi. Bylelikle, kamu ynetiminin geliimi Kta

Avrupasnda siyaset bilimi ynelimli iken, kurumsallama srecini piyasa gleri ile destekleyerek daha

nceden tamamlayan Anglo-Amerikan dnyasnda daha ok ynetim kuram (management theory) arlkl

olmutur. ABDde Woodrow Wilsonun tezlerinden doan geleneksel kamu ynetimi siyaset/ynetim arasnda

ayrm yapma eilimini 1950lere kadar srdrmtr (Hood, 1990: 112).

kinci Dnya Sava sonrasnda balayan ve 1960l yllarn ortalarna kadar sren yeni gelime aamas tekelci

kapitalist dzenleme ve Fordizm dnemi olarak da adlandrlan sosyal/refah devleti dnemidir. Bu dnemde

devlet, gelir kaynaklarn ve toplumsal yaamn dier alanlarn dzenleyerek retim ve talep dengesini kurmak

zorunda kalm; bu sebeple sadece ekonomik srelerin dzenleyicisi deil, ayrca bu srelerin bir paras

2 Kamu ynetiminde paradigma sorunu ve kimlik krizi tartmalar iin bkz. stner (1995); aylan (1996) ve (2000);Gler (1994) ve Henry (1990).


4/29

olarak da kabul edilmitir. Baka bir deyile, refah devletinin olumas ve kurumsallamas devlet eliyle

gerekletirilmitir (Aksoy, 1995). Refah devleti dneminde devletin stlendii aktif rol gereince

siyaset/ynetim ayrmnn reddedilmesi ile kamu ynetimi siyaset biliminin bir paras olarak kabul edilmi,

buna paralel olarak da, kamu ynetimi incelemelerine devleti bir btn olarak ele alan, merkezi ynetim yaplar

ile siyasi yaplar arasndaki ilikileri siyasal-ynetsel bir erevede inceleyen makro lekli ilgi ynelimiegemen olmutur. Baka bir deyile, analiz birimleri ve epistomolojik vurgular asndan ynetsel olgunun

tanmlanmasnda siyaset ve siyaset bilimi hem kuramsal hem de uygulama dzeyinde belirleyici olmutur

(Rhodes, 1995).

1970lerde nceki dnemin tekelci kapitalist dzenleme tarznn yol at krizin ardndan ykselen neo-liberal

ideoloji krizin faturasn devlete karmtr. Krize kar kk devlet, gl piyasa formlasyonu nerilmi ve

bu syleme uygun olarak devletin rolnn yeniden tanmlanmas gerekmitir. Bu tanmlamann ngrd

devlet, stlendii ekonomik ve toplumsal ilevlerinden geri ekilerek sadece dzeninin devamn salayacaktr.

Devletin rolndeki bu deiim, 1900l yllardaki ynetim/siyaset ikileminin ve ynetimin teknik bir ilev

olarak tanmlanmasnn yeniden canlanmasna yol amtr. Siyaset/ynetim ayrm asndan ynetsel yaplarn

sadece hizmetlerin tedarikileri olduklar, faaliyetlerin ise siyasal alanda belirlendii dncesi yeniden

tescillenmitir. Kamu iletmecilii (public management) olarak adlandrlan yeni bir yaklam bu kavraynifadesi olarak kamu ynetimi yaznna girmitir (bkz. Perry ve Kraemer, 1983). Kamu rgtlerinde iletme

ynetimi kuram ve uygulamasnn geerliliinin giderek daha fazla benimsendii bu dnem, Hood (1990)un

deyiiyle, geleneksel kamu ynetiminin imparatorluunu yitirmeye balad yllardr. Normatif ynelimli eski

kamu ynetimi geleneine arasal iletme ynetimi yaklamnn eklemlenmesiyle kristalize edilen kamu

iletmecilii, Bozeman (1993:xiii)nn da belirttii gibi, kimi zaman kamu ynetimi ile eanlaml, kimi

zamanda onun yerini alacak olan rakip bir yaklam olarak nerilmi; 1980lerin sonlarnda da yeni ekiyleyeniden revize edilmitir (Hood, 1991). Ancak, her ne kadar yeni n-ekini (yeni kamu i letmecilii) alsa da,

bu yaklam, eskisinden radikal bir kopuun gerekletiini anlatmaz. Yeni kamu iletmeciliinin yenilii esas

olarak neo-liberal kreselleme srecinde devletin yeniden yaplandrlmas ve devletin rolnn yeniden

tanmlanmas noktasnda aa kar (mrgnlen, 1998; 2003a).

Kamu ynetiminde iletmecilik anlay ynnde yaanan ilgi kaymas, disiplinin iletmeselletirilerek kamu

rgtlerinin yapsal-ilevsel temellerinin ekonomik bir ereve iinde yeniden ina edilmesine yol amtr.

Ama, disiplinin ilgi alannn ynetim olgusunun siyasal sosyal ortamndan soyutlanarak tarafszlatrlmas,

teknik-mekanik ynleriyle yeniden dzenlenmesi; rasyonel, verimli, etkin rgtlenme ve kaynak kullanm gibi

ynetimsel amalarn gerekletirilmesi ile snrlandrlmasdr (Aksoy, 1995:169). Ancak, siyaset/ynetim

ayrm zerinden gidenler, kamu ynetiminin temeldeki siyasi yapsn ve siyasal-ynetsel sistemin karma k

btnln gzden karmaktadrlar. Uygulamada geersizleen bu ayrm, sonular ile sonular belirleyen

nedensel ilikiyi gizleyen bir gereke sunar. Siyaset ve ynetim ayrm zerinden piyasa fiyatlamas, rekabet, ve

zelletirme gibi piyasa mekanizmalarnn kolaylkla uygulanmasna da en elverili zemin hazrlanm olur.

Ekonomiklik, etkinlik ve etkililik deerlerine dayal olan bu anlayta, zel sektr hizmet sunumunda etkin ve

etkili bir ara olarak ele alnmakta, kamu sektrnde de bu alann tekniklerinin kullanlmas gerektii

savunulmaktadr. Bylelikle, kamu ynetiminde hukuksal ussallk yerini ekonomik-iletmeci ussallka

brakr. Hukuka uygunluk kendi iinde bir ussallk tamakla birlikte, buradaki ussallk ama olmaktan da ok bir

ara grnmndedir. Oysa, ekonominin n plana k ile birlikte maliyet, etkinlik ve etkililik kavramlarna

dayanan teknik-ekonomik (veya iletmeci) ussallk bir ama konumuna ykselmitir. Bylece, iletmeci


5/29

ussallkta lt, soyut kurallara uygunluk deil somut sonular olmakta; aralar nemini yitirerek amalar nem

kazanmakta ve birinciler ikinciye baml duruma gelmektedir (Tan, 1995:176-177).

Bu gelimelerin kamu ynetimi yaznna yansmas ile, 1980ler boyunca kamu ynetimi kuramclar kuramsal

tercihin yerine uygulamay; siyasal olmann yerine siyaset dnda kalmay; makro bak as yerine mikro

dzeyde incelemeyi; uzun vadeli olmaktan ok ksa vadeli; radikal deiimlerden ok iyiletirme; zelletirme,

rekabet ve teknolojik yenilikler ynndeki tercihlerini artrmlardr (stner, 1992:128). Kamu ynetimi

alannda ounlukla ampirik, betimsel, kuramsal bir temele dayanmayan ve kamu iletmeciliinin en iyi

ilkelerinin kefedildii rnek olay incelemeleri artm3; aratrmalarn merkezinde rgt-ii analizler, alt-

dzey kamu rgtleri ve bunlar arasndaki ilikiler, performans lmleri ve mteri ynelimli hizmet gibi

konular arlk kazanmtr. 1990l yllarda ise kamu ynetiminde tekniki kavray iinde devlet kavramnn

yeniden canlanmasna tank olunmutur: Devletin yeniden dzenlenmesi, giriimci devlet, piyasa-dostu

devlet, ynetiim, kamu ynetiimi gibi kavramlar altnda tartmalarn yn deimitir. Yeni kamu

iletmeciliinin yeniden canlandrd siyaset/ynetim ikilemi ve ynetimin teknik bir sorun olarak ele aln,

her ne kadar sylemde aksi iddia edilse de, bu kavramlar altnda daha da derinle tirilmektedir. Dolaysyla,

siyaset d olma iddiasndaki akademik yazn, kamu iletmecilii, ynetiim, toplam kalite ynetimi,

giriimcilik ve yeniden dzenleme gibi sembolik kavramlar bol miktarda kullanarak esas olarak temel

siyasal sorunlarn zerini rtmektedir. nk, bilindii gibi, ynetsel reformlar iki amaca hizmet ederler: Birinci

ve daha grnrde olan ynetsel ierikli amalardr. Deien koullara gre ynetsel yaplarn ve srelerin

yeniden yaplanmas hedeflenir. kinci ve daha rtk olan ama ise, ynetimin mevcut siyasal yapya uygun hale

getirilmesidir.

2. Ynetsel Yeniden Yaplandrma ve Yeni Kamu letmecilii

Neo-liberal ideolojinin ykselii ile kamu ynetimi alannda yeni araylar kamu iletmecilii ad altnda krize

siyasal bir cevap olarak sunulmutur. Nitekim, bu yaklamn balangta krizden ilk etkilenen lkelerde,

ngiltere, Yeni Zelanda ve Avustralyada reform programlar ad altnda uygulama alan bulduunu, daha

sonra da kresel dzeyde yaygnlk kazandn gryoruz.4 Bu lkelerden balayarak kamu ynetiminin

geleneksel kuramlar ve uygulamalar, temelde neo-liberal projenin ve bu proje yanls reform giriimcilerinin

ak hedefi olmutur (Gray ve Jenkins, 1995:80). Kamu ynetiminden kamu iletmeciliine vurgu deiimi,

hem ilevsel adan hem de kuramsal adan nemli bir deiimi getirmitir. Bu deiimi bir btn olarak

devletin rolnn yeniden tanmlanmas olarak ele almak gerekir. nk, geleneksel kamu ynetimi ileeklemlenen ve hatta onun yerine nerilen yeni kamu iletmecilii yaklamnn poplerlik kazan neo-liberal

yeniden yaplanma srecinde devletin rolnn sorguland bir dneme rastlar. Nitekim, kresel kapitalizm

koullarnda, evrensel bir paradigma olarak nerilen yeni kamu iletmecilii, lkelerin kamu sektrlerini

yapsal, rgtsel, personel sistemleri ile dntrerek kresel rekabete ve kresel eklemlenmeye hazrlayacak bir

model olarak yaygnlamaktadr. Ayrca, sermayeleraras rekabetin ve atmann giderek ykseldii gnmzde

devletin piyasalatrlmas projesi, meruiyetini ynetsel adan bu yaklamn temel nermelerine dayandrrken,

siyasal meruiyet kaynan da ynetiim modelinden almaktadr.

3 Bu incelemelere ilikin geni bilgi iin bkz. Rhodes (1995:1-15); Perry ve Kraemer (1990:347-372) ve Pollitt(1996:86).4 Geni bilgi iin bkz. Keraudren ve Mierlo (1998); Walsh (1995) ve Hughes (1994).


6/29

Uluslararas dzlemde kamu iletmecilii yaklamnn yaygnlatrlmasnda, OECD, IMF, Dnya Bankas gibi

uluslararas finans kurulularnn rol byktr. Bu kurulular, ulus-devletlerin ynetim sistemlerini etkileyecek

balayc kararlar alarak kamu iletmeciliinin uygulanmasn olanakl klmaktadr. Bunlarn reform

gndemlerini, bu sebeple, liberalizasyon, dereglasyon, zelletirme, brokrasiden kanma, bte

reformu, performans lmleri, iletme-tr ynetim, ynetimde saydamlk, rekabet, etkinlik veetkililik gibi unsurlar belirlemektedir. Dier yandan, gerek yaklamn kavramsal ve kuramsal erevesinin

oluturulmas ve meruiyet kazandrlmasnda gerekse de reform programlar ad altnda uygulamaya

konmasnda yukarda sraladmz uluslararas kurulularn yan sra ynetim danmanlar ve meslek gruplar5,

yeni san temsilcisi eitli dnce retme rgtleri (think-tanks)6, iletme okullar ve aratrma enstitleri7

nemli rol oynamaktadrlar. zellikle, 1990larda devletin nemli kademelerine yerletirilen ynetim

danmanlarnn reform srelerinde gl devlet aktrleri olarak faaliyet gsterdiklerine sklkla

rastlanmaktadr (Martin, 1998). Ayrca, siyaset/ynetim ayrmn destekleyen danmanlar zel sektrde

uygulanan toplam kalite ynetimi, performansa gre deme sistemi gibi uygulamalarn kamu sektrne

uyarlanmasna araclk etmektedirler (Pollitt, 1996:85). Danmanlarn devlet kademelerinde kendi konumlarn

siyasal adan glendirmeleri ise znde teknokrasi dncesinin temelini glendirmektedir.

Yeni bir paradigma olarak da nitelenen kamu iletmeciliini ele alan almalarda yaklamn temel

bileenlerinin u ekilde sralandn grebiliriz8:

lk olarak, genel vurgu siyasetten ynetime kaymtr. Sorumluluk ve yetkileri ak olarak tanmlanacak

yneticilere ynetme zgrl salanarak, yneticilerin alacaklar tm kararlarda maliyet bilinci ile

davranmalar salanacaktr.

kincisi, idari sistemlerin dzenlenmesinde piramit rgt modeli yerine yatay rgtlere geilmitir. Dolaysyla,

geleneksel devlet rgtlenmesi iinde brokratik yaplarn birbirleriyle kullanan ya da yararlanan der ilkesi

temelinde iliki kuracak olan yar-zerk birimlere ayrlmas sonucunda, bal olduklar bakanlklardan ayr

olmakla beraber devletin denetimine bal kamu kurumu niteliindeki kurulular yaplandrlmaya balamtr.

ncs, srelere odakl bir ynetim anlayndan sonulara odaklanan bir ynetim anlayna geilmitir.

Bunun anlam, kamu rgtleri rettikleri mal ve hizmetlere ve bunlardan elde edilen verimlilie gre

deerlendirilecektir. Resmi sre ve kurallara bal uygulamalarn temel alnd idare (administration) yerine,

sonulara ulalmas iin kaynaklarn etkin kullanmna ynelik bir ilginin ne karlmas, kamu sektrnde

ynetimin (management), faaliyet srecinden stn olduu dncesine ncelik kazandrmtr.9 Kaynaklarn

dalmnda performans lmlerinin sonular dikkate alnacandan, performans gstergeleri, performansa

bal deme ve kalite gelitirme gibi konular nem kazanarak, performans deerlendirmesi ve verimlilik

kriterinin belirlenmesinde niceliksel yntemlerin kullanlmas nerilmektedir.

5 rnein, Kamu letmecilii Vakf (Public Management Foundation)ve Kamu Finans Vakf (Public FinanceFoundation).6 rnein, Adam Smith Enstits (Adam Smith Institute), Avrupa Siyasi Forumu (European Policy Forum),Ekonomik ler Enstits (Institute of Economic Affairs) ve Kamu almalar Enstits (Institute for Public

Studies).7 rnein, Yerel Ynetim almalar Enstits (Institute of Local Government Studies).8 Yeni kamu iletmecilii yaklamna ilikin temel almalar iin bkz. Hood (1991); Pollitt (1990); Walsh (1995); Hughes(1994); stner (2000) ve mrgnlen (1998).

9 Sz konusu kavramsal farkllklar iin bkz. mrgnlen (2003b).


7/29

Drdncs, hizmetlerin esnek sunumu nem kazanmtr. Bu anlamda vatanda kavram, bireysel tketici veya

kamu hizmetlerinin saygn mterisi olarak tanmlanmaktadr. Ayrca, kamu iletmeleri zelletirme yoluyla

paralanm, esnek, uzmanlam ve zerk birimlere balanmtr.

Beincisi, sarfetme yerine maliyet kesintisine, yani kaynak kullanmnda disipline ve ekonomik tutumlulua

vurgu yaplmtr. Bunun iin kamu hizmetlerinin grdrlmesinde rekabeti artrc giriimlere yer verilmesi

gerektii ileri srlmektedir.

Yeni kamu iletmecilii, devlet rgtlerinin kendilerine yklenen misyonlar nasl baaracaklarna ilikin bir

yaklam nerisi getirirken, esas itibariyle, analiz birimi olarak yrtme ilevine odaklanr (stner, 2000). Bu

alann gerek mterileri ise yrtme ilevini stlenen yneticilerdir. Etkin bir ynetim iin ise, kamu

yneticileri arasnda rekabetin balatlmas gerekmektedir. Kamu iletmecilii yaklamnda idarecilerin ve

yneticilerin belirleyici mteriler olarak kabul edilmesi, brokrasinin klasik formlasyonuna yeni bir bak

as getirme abasnn bir rndr.

1990 sonrasnda kamu ynetimi alannda devletin rol zerine yryen tartma sadece devletin ilevlerinin

snrlandrlmas, yani devletin ekonomiden ekilmesi zerine olmam; ayrca, devletin kurumsal yaps da

giderek nem kazanmtr: Devlet sadece kltlmemeli ayrca farkl bir rol stlenmelidir; giriimcilik ruhu ile

harekete geirilen devlet piyasa-ynelimli olmaldr (Walsh, 1995:3). Neo-liberal yeniden yaplanma srecinde

bir duru, eilim, reti ve hatta kamu ynetimi yaklamnn yerine evrensel bir paradigma (Coombes,

1998:23) olarak nerilen yeni kamu iletmecilii, her ne kadar devletin verimliliini gelitirmede kullanlacak

tekniklerin bir btn gibi sunulsa da, gerekte piyasa glerinin uygun ko ullarda ileyiinin devlet eliyle

desteklenmesi ve ayn zamanda dzenlenmesi politikalarnn bir paras olmutur. Baka bir deyile, devlet

kapitalist kreselleme srecinde zel sektrn uzun vadeli stratejilerini dzenleyecek ve bu dzenlemede

kresel btnlemede kolaylk salayacak bir devlet olmaldr (Klicksberg, 1994: 188).

1980lerden bu yana, neo-liberal politikalarla kamu hizmetlerinin bedelsiz olmaktan karlmas, kullanan ya da

yararlanan der ilkesinin uygulanmas, devlet-yurtta ilikilerinin yneten-ynetilenden retici-tketici

(mteri) konumunda dntrlmesi gerektii hem sylemde hem de reform uygulamalarnda yerini

korumaktadr. Yeni kamu iletmecilii yaklam kapsamnda, kuramclar, zel sektr ile benzer zm yollar

gelitirmek zere rgtsel yaplanma, toplam kalite ynetimi, mteri odakl ynetim ve mteri tatmininin

lm gibi hizmet sunum sistemleri iin alternatif yaplar (agency) ve sistemleri nermilerdir. Ayrca,

alternatif bte sistemlerine (katma bte, dner sermayeler, bte d fonlar ve yerel ynetimlerin kendi

btelerini yaratacak olanaklar gibi) vurgu yaplarak, bte politikalarnn yeniden dzenlenmesine ili kin

stratejilere arlk verilmitir. Kamu sektrn iletmevari klmaya dnk bu abalar, nceki dnemlerin

yaklamlarndan farkl olarak, devlet-piyasa; devlet-brokrasi; devlet-vatanda; ve brokrasi-vatanda

ilikilerinde de bir dnm temsil eder. Bu gelimelerin ald ynelim ise dorudan devletin ierden

piyasalatrlmas, devletin bir piyasa aktr olarak piyasa mekanizmalarnn ve zel sektrn uygun i leyiine

elverili zemini hazrlayacak ekilde rolnn yeniden tanmlanmasdr.

2.1. Yeni Kamu letmeciliinin Kuramsal Kaynaklar

Yeni kamu iletmecilii yaklam temelde iki farkl dnce akmndan beslenir. Bunlardan ilki iletme

ynetiminden kaynaklanan iletmecilik (managerialism)ve buna bal gelien neo-Taylorizm; ikincisi ise,

ekonomik analize dayal kamusal seimi kuram ve yeni kurumcu iktisat (the new institutional


8/29

economics)dr. 1990l yllarda neo-Taylorist yaklama, kamusal seim kuram ve sonra da yeni kurumcu iktisat

eklemlenmitir. Bu eklemlenmenin bir sonucu olarak, bu kuramlarn deerlerini ve nermelerini miras alan

iletmeciliin yeni kamu iletmecilii olarak tanmlanan yeni bir biimi ortaya kmtr.

Ancak, mrgnlenin de belirttii gibi, kamu ynetimi kuramclar genelde yaklamn ekonomik ynnden

ok iletmecilik ynne arlk vermilerdir (1998:520; 2003a:8). Yeni kamu iletmeciliinin ngilteredeki

geliim izgisini deerlendiren Rhodes, yaklamn iletmecilik ve yeni kurumcu iktisat olarak iki ayr boyutta

geliim gsterdiine dikkat eker. 1988 ylna kadar yeni kamu iletmeciliinin iletmecilik boyutu

egemenken, bu tarihten sonra ise yeni kurumcu iktisat nem kazanmtr (1997b: 47). Yeni kurumcu iktisat

yeni kamu iletmeciliini teorik adan beslemekle birlikte, asl olarak devletin yeniden dzenlenmesi

(reinventing government) hareketi altnda gelien giriimci devlet ve ynetiim modelinin ykseliinde

nem kazanacaktr. Yeni kamu iletmecilii kuramclar, yaklamn iletmecilik boyutunu ne karrken,

ynetiim kuramclar ise yeni kurumcu iktisat boyutuna arlk vereceklerdir. Ancak, yine de, yeni kamu

iletmecilii, giriimci devlet ya da ynetiimin temel nermelerini kesin izgilerle birbirinden ayrmak nasl g

ise, bu glk kuramsal kklerini ayrtrmak asndan da geerlidir.

2.1.1. letmecilik

letmecilik yaklamnda, standartlarn ve performans lmlerinin net olarak belirlenerek, sonularn temel

alnd bir ynetim anlay, ekonomiklik, etkinlik ve etkililik, uzmanlama ve mteri odakllk, toplam kalite

ynetimi, srekli iyiletirme gibi vurgularla, resmi sre ve usullere gre tanmlanan idare (administration)

kavramnn yerini, sonularn baarlmas iin kaynaklarn etkili bir biimde kullanlmas gerektiine vurgu

yapan ynetim (management) kavram almtr (Aucoin, 1990:118). Bu sonular gerekletirecek olanlar ise,kendilerinden birer i yneticisi (managers) olmalar beklenen kamu personelidir. Dolaysyla, iletmecilik

ideolojisi ile kamu personelinin deerlerinin piyasa mantna gre dntrlmesi hedeflenmitir (Terry,

1998:195). Ynetime yaplan vurgunun yan sra, 1980lerin sonlarndan itibaren nem kazanan bir baka

konu da ak standartlarn belirlenmesi ve performans lmleridir . zel sektrde olduu gibi kamu

sektrnde de, verimlilik tartmalar kapsamnda hedeflerin belirlenmesi, performans gstergeleri, eitli

bteleme biimleri, alanlarn deerlendirilmesi, terfi sistemine gre deme gibi kat performans lmlerinin

uygulanmasnn verimlilii artraca ngrlmektedir.10

1980lerin sonlarna doru kamu iletmeciliinde kresel bir devrimin gerekletiini ileri sren tartmalarda,nceki dnemlerden farkl olarak ynetimde serbestlik ve piyasa odakl ynetim gibi yeni ynetim

anlaylarna yaplan vurgular arlk kazanmtr (Terry, 1998:195). Ynetimde serbestlik, kamu brokratlarnn

performanslarnn gelitirilmesi adna yneticilerin serbest braklmalarna, siyasilerin yneticilere ynetme ans

tanmalarna vurgu yapan bir anlaytr. Dier yandan, piyasa odakl ynetim, iki temel dncenin etkisi altnda

gelimitir. Bunlardan ilki rekabet dncesidir. Buradaki rekabet kavram kamu sektrnn, ieriden

reformunu gerekletirme srecinde i pazarlarn yaratlmas anlamnda kullanmaktadrlar. kincisi, zel sektre

yklenen stnlktr. Bu ise, piyasa-odakl yaklamn taraftarlarn ynetsel adan kamu ve zel sektr

arasnda hi bir farkn olmad dncesine kadar gtrmtr.

10 zellikle, 1990 sonras Kuzey Amerikan yaznnda Osborne ve Gaebler (1993)in balattklar giriimciliktartmalar erevesinde poplerlik kazanan performans lmleri kamu iletmecilii reform uygulamalarndorudan etkilemitir.


9/29

2.1.2. Neo-Taylorizm

rgt kuram ve klasik ynetim kuramna bal kalan Taylorizmden neo-Taylorizme gei 1980 sonrasnn

ykselen bir eilimidir. Post-Fordist rejime gei olarak da adlandrlan bu dnemde esnek retim biimleri

ykselmitir. Bu dnm sonucunda devletin rol de esnek retim sistemini destekleyecek ekilde yeniden

tanmlanmtr. Ama, kresel rekabet koullarna kamu sektrlerinin ileyilerini uyumlu hale getirmektir.

1990l yllarda mali konulara odaklanan kamu iletmecilii kuram ve uygulamasnn iletmecilik ve neo-

Taylorizm olarak adlandrlmasnn en nemli nedenlerinden biri de, performans lme ve deerlendirme

konular zerindeki artan vurgudur (Gray ve Jenkins, 1995: 89).

Kendini brokrasinin i rgtlenmesi ile snrlayan neo-Taylorist yaklamda, brokrasinin kendisi deil

faaliyetleri eletirilir. Bir baka deyile, neo-Taylorizmde kt ynetimin nedeni ynetimin kendi iinde

aranr. Dolaysyla, brokrasinin kontrol edilmesi iin zel sektrn baars kantlanm yntem ve

tekniklerinin kamu sektrne uyarlanmas gerektii savunulur. letmecilik taraftarlarnn bir ksm klasik kamu

ynetiminin baarszlnn aklanmas iin bireye vurgu yaparak, kamu alanlarnn kendi gvenliklerini

tehdit etmeyecek rolleri stlenmelerine zemin oluturduu, dolaysyla giriimi engelledii gerekesiyle kariyer

sistemlerini eletirirler. Klasik kamu ynetiminin baarszlnn aklanmasnda rgte vurgu yapanlar ise,

yenileme ve uyum abalarna ramen kamu rgtlerinin topluma hizmet sunmaktan ok kendi devamllklarn

srdrme konusundaki srarc tutumlarna kar karlar. Bu eletirilerden hareketle, neo-Taylorizm ile kamu

sektrnn iyiletirilmesi iin reformculara eitli teknikler nerilmektedir. lki, ekonomik ve mali bilgilerin

toplanmas yoluyla denetimin salanmas; dahas zel sektrde olduu gibi kamu sektrnde de retilen her

eyin maliyetinin belirlenmesidir. kincisi, gerek baarlarn llmesi iin performans deerlendirme teknikleri

kullanlmasdr. Son olarak da, bireysel giriimciliin dl ya da ceza yolu ile tevik edilmesinin salanmasdr

(Kreaudren ve Mierlo 1998:43).

2.1.3. Kamusal Seim Kuram

deolojik kaynaklar bakmndan Yeni Sa ideolojiye dayanan yeni kamu iletmecilii yaklamnn en nemli

kuramsal kaynaklarndan biri de kamusal seim kuramdr. Nitekim yaklamn kuramsal temellerinin

incelendii almalarda asl arln kamusal seim kuramna verildii grlmektedir.11 Yeni Sa ideolojinin

temel bileenlerinden olan bu kuram12 temel olarak ekonomi kuram ve yntemlerinin siyasete uygulanmasdr.

Liberal tartmalar ekseninde gelitirilen nermeler, kamusal seim kuramlaryla eklemlenerek, baz

muhafazakar sylemlerle de desteklenmektedir. Piyasa ekonomisinin balca dnce akmlarndan13 esinlenen

kuramclar, kamu iletmeciliinin kuramsal temellerinin inasnda belirleyici olmulardr.

Kamusal seim kuramclarnn liberalizmin kamu giriimine ynelik deerlendirmelerine yaptklar en temel

katk refah devleti dneminde yerleiklik kazanan dnsel yapnn tersyz edilmesinde ortaya kar. lk olarak

siyasal alann talep ynl analizine younlaan kuramclar piyasa, tketiciler ve firmalarla kurulan iliki

11

Bkz. Gray ve Jenkins (1995); Pollitt (1996).12 Yeni San dier iki ayan neo-liberalizm ve neo-muhafazakarlk oluturur. Bu deiik alardan Yeni Satanmna katkda bulunarak, elien grnmlerine ramen birbirlerini destekleyici ynleriyle btnlk kazanrlar.Ayrnt iin bkz. Aksoy (1995).13 Bu dnce akmlarnn balca gruplar, Avusturya ktisat Okulu (Frederick von Hayek); Chicago ktisat Okulu(Milton Friedman) ve Virginia Kamu Seimi Tercihi Okulu (James Buchanen ve Gordon Tullockdr.


10/29

balamnda partilerin birbirleriyle nasl rekabet ettiklerini ve semen tercihlerinin nasl yapldn incelemiler

ve siyasal partilerin kamu harcamalarnn artmas ynnde yeni vaatlerde bulunmaktan kanmadklarn ileri

srmlerdir. Bu yaklama gre, semenlerin taleplerini piyasada olduu gibi rasyonel bir zeminde

deerlendirme olana yoktur. Bu nedenle, demokrasilerde devlet harcamalarnn artmas ynnde bir eilim sz

konusundur. Dolaysyla, devlet hizmetlerindeki ar-arz nedeniyle, kamu harcamalar artmakta ve brokratikmekanizma genilemekte, hkmetler de giderek daha fazla piyasaya mdahale etmek zorunda kalmaktadr.

Daha sonralar ise kamusal seim kuramclar sz konusu analizi arz ynne kaydrarak kiisel karlar

peinde koan, rasyonel bireyler olarak politikac ve brokratlarn davranlar zerinde durmulardr (Pekel,

1994:105-106).

Politikaclarn, semenlerin, siyasal partilerin ve brokratlarn davranlarn ekonomik bir bak asndan

inceleyen bu kuramclara gre birey ve kurumlar kendi karlarn dnen ve bu dnce erevesinde rasyonel

hareket eden analiz birimleri olarak belirlenmelidir. Kamusal seim kuramclar, bireysel ekonomik davran

modeli, mikro-iktisadi analiz birimleri ve yntemlerinin kamusal kurumlara da uygulanmas gerektiini

savunurlar. nk devlet ve kamu kurulular sanld gibi toplumun iyiliini maksimize etmeye almazlar,

aksine kendi karlarn n planda tutan kiilerden oluurlar. Politikaclar ve siyasi partiler seilme amac ile

hareket ederken, brokratn amac bte ve bro maksimizasyonudur. Vaatlerin peinden yeni hizmet alanlar

geldiinden, brokrasi de giderek genileyecektir (Aksoy, 1995:165).

1980li yllarn sonlarna doru kamusal seim kuramnn dayand dncelerin Kuzey Amerika dnda da

kefedilmesi14 zellikle kamu maliyesinin kontrol edilmesi sorununa ynelik zm araylarnn younlat

her yerde etkili olmaya balam (Aucoin, 1990:115), 1990l yllarda ise mali kontroln salanmas ynnde

tam bir dnm yaanmtr. Muhasebe, bteleme, denetleme gibi konu balklar kamu hizmeti sunumu ile

ilgili gndemin ilk srasna yerlemi ve kamu iletmecilii reform uygulamalarna ynelen pek ok lkede

eitim, salk gibi alanlara ynelik kaynak dalm konusundaki terminolojiyi bu ynde deitirmitir. Bir

yandan merkezi brokrasiden kanlrken, dier yandan da devletin kendisi de dorudan piyasa mekanizmasnn

mantna girmi olacaktr. Bylece, Keynesci dnemin byk lekli brokratik rgtlenme modeli, bu yapnn

dnda yeni hkmet rgtlerinin (agency) yaplandrlmas ile byk rgtler kk paralara ayrlacak ve en

nemlisi de bu paralar birbirleriyle rekabet edeceklerinden denetlenmeleri de kolaylaacaktr.

Kamusal seim analizinde devlet mdahalesi, tekelleri destekleyen, giriimci davran bastran, seim alann

daraltan, gereksiz hizmet sunarak israfn ve verimsizliin artmasna yol aan bir mdahale olarak tanmlanr.

Buna karlk, piyasalarn, rekabeti tevik ederek seme zgrl salad, verimlilii artrd, piyasamekanizmalar aracl ile faaliyetlerin koordinasyonunu salad ve son olarak da giriimcilik iin uygun

koullar yaratt ileri srlr. Bunlarn yan sra, devlet ve kamu ynetiminin rolnn nemine de dikkat

ekilir. Ancak devlet, piyasa mekanizmalarnn ileyiinde yalnzca bu srecin bir kolaylatrcs ve en alt

dzeyde bir dzenleyicisi olmaldr. Bu nedenle, kamu iletmecilii uygulamada gerektiinde i ve d

piyasalarn yaratlmasn destekleyici mekanizmalara ve yaplara, yani zelletirmelere ve kamu kurumu

14 Bu dnemde ngilterede ortaya kan gelimelerden en nemlisi Patrick Dunleavynin bureau-shaping

modelidir. Kamusal seim kuramna dayanan bu modelde Dunleavy, Niskanenn argmana kar karak,brokratlarn amalarnn bte ve bro maksimizasyonu olmadn ileri srerek, brokratlarn karlarna hizmeteden eyin kendi brolarnn kltlmesi olduunu, dolaysyla da kendi blmlerini daha az eleman olandaireler (agencies) olarak yeniden dzenlemeye altklarn vurgulamtr. (Barberis,1998:554-555). Grnen oki, bu model Next Steps agencylerinin yaratlarak siyaset ile ynetimin ayrlmasn talep eden dnceyi,dolaysyla yeni kamu iletmecilii yaklamn desteklemektedir. Bkz. Greer (1992)


11/29

niteliinde merkezi yaplarn dnda ve stnde yaplandrlan yeni rgtlere ihtiya duyacaktr (Gray ve

Jenkins, 1995:84).

ve d rgtlenme arasndaki iliki zerinde odaklanarak rekabeti piyasa ekonomisini bireysel ekonomik

zgrln gelimesinin n koulu sayan kamusal seim kuramclar, kaynaklarn verimsiz kullanlmas

asndan devleti eletirerek kltlmesini talep ederler. Ancak, devletin ekonomik bakmdan yapsal

dnmnde neo-liberal deerlerin benimsenmesi aamasnda, devletin grece daha disipliner ve otoriter bir

hukuki erevede faaliyet grmesi nedeniyle kamusal seim kuramclar, baz muhafazakar sylemleri daha

kabul edilebilir bir hale sokmaya alrlar (Aksoy, 1995:165). Brokratik tekele kar, kamu hizmeti sunumunda

daha fazla rekabet; israfa kar zelletirme ile kamu ilerinin zel sektre devredilmesi; rekabeti bir temele

dayandrlacak alternatif kamu hizmet sunumlar ve brokrasi zerinde yasama ve yrtme aracl ile tam bir

kontroln salanmas nerilir (Kreaudren ve Mierlo, 1998:42). nk, kamusal seim kuramclar piyasann

olduu gibi devletin de yetersizliklerinin olabileceini ileri srerek devleti, giriimcileri, kurallar ve mevzuatlar

ile btnlkl bir piyasa olarak grrler ve buna uygun dnmn talep ederler. Bu talepler ile yeni kamu

iletmecilii paradigmasnn ykselii arasnda dorusal bir iliki sz konusudur (Barberis, 1998:454-455). Bu

yeni paradigmay eskisinden ayran en nemli unsurlardan biri de, devletin kltlmesi programlarnn

ardndan kalan btnln piyasa mant uyarnca iletilmesidir.

Sonu olarak, ister geleneksel kamu ynetimi isterse kamu iletmecilii yaklam olsun, her ikisinin de

kuramsal geliiminin ve uygulama alan bulmasnn gerisinde tarihsel-toplumsal koullarn yattn belirtmek

gerekir. nk, egemen siyasetin ve siyasal konumlanlarn bir arac olarak kamu ynetimi btnsel yapsyla

siyasal bir duruu temsil eder. Brokrasi eletirisinden kalkarak, siyasal-toplumsal boyutlarndan ayrtrlan

kamu ynetimi analizlerinin rgt-iletme boyutuna indirgenmesi, ynetimin teknik bir sre olduunun

vurgulanmas, devlet-yurtta ilikilerinin retici-tketici (mteri) konumunda dnlmesi, kamu hizmetlerinin

bedelsiz olmaktan karlmas, kamu-zel ayrmnn belirsizletirilerek piyasa mekanizmalarnn kamuya

tanmas gibi giriimlere vurgu yaplmas kamu iletmecilii yaklamnn neo-liberal ideoloji ve bu ideolojinin

siyasal-ynetsel projeleri zerinde ykseldiini gstermektedir.

3. Siyasal Yeniden Yaplandrma Srecinin Ykselen Yeni Sylemi: Ynetiim

1980li yllarda neo-liberal politikalarn dnya leinde yaygnlamasna tank olunmu ve 1990larla birlikte

bu politikalar ykc etkilerini (ekonomik krizler, isizlik, yoksulluk gibi) gstermeye balamtr. Bu dnemde

yaanan mali krizler (Meksikadan balayarak Uzak Douya ve en son Arjantin ve Trkiyeye uzanan), bir

anlamda neo-liberal politikalarn baarszln gstermektedir. IMF ve Dnya Bankas gibi uluslararas finans

kurulular araclyla desteklenen ve srdrlen bu politikalarn ortaya kard mali krizleri ve toplumsal

sorunlar, reform programlarnn gerei gibi uygulanamamasna balayan neo-liberalizm, kriz sonras uyum

programlaryla yeni bir dnemece iaret etmektedir. Ancak, ekonomide beklenen baarnn gereklememesi ve

ykselen toplumsal muhalefet neo-liberalizmin ideolojik hegemonyasn ykmamtr. Bu dnemde balangtaki

argmanlarn yeniden gzden geirme ve tanmlama ihtiyac duyan neo-liberalizm vurguyu devlet zerine

yaparak, ideolojik sylemlerini bunun zerine ina etmeye balamtr. Bylelikle, 1980lerin minimal devlet,

optimal devlet sylemleri yerini piyasa-dostu devlet, ynetiim ve etkin devlet sylemlerine brakmtr.

1980lerden bu yana, devleti mdahale aralarn tasfiye eden neo-liberalizm 1990larn ortalarndan itibaren

dzenin kendini yeniden kurmas srecinde devlete ynelik sylemlerini deitirmitir. Neo-liberal stratejinin


12/29

kendine zg devlet projesi ynetiim modeli zerine ina edilmektedir. Bu model ile neo-liberalizm yeni bir

dzenleme projesinin gelitirilmesi ve uygulanmas srecini balatmtr. nk, kendini yeniden retmeye

gereksinim duyan kapitalist toplumsal iliki her zaman iin dzenleyici aralara ihtiya duyar. Ancak, bu

dzenleme aralarnn nasl bir ierik kazanaca ve nasl ekillenecei, dzenlemede temel hedefin ne olaca

egemen snfsal ve siyasal g dengeleri tarafndan belirlenir.

3.1. Giriimci Devlet Modeli

1990l yllarda kapitalizmin sregiden krizi karsnda neo-liberalizmin minimal devlettezinin dnemini tamamladn dile getirenler devletin rol konusunda yeni bir tartmaybalatmtr.15 Klicksberge gre, toplumsal ve ekonomik sorunlarn zmnn biricikkayna olarak devlete olan inancn yeniden kefi konusu, bir yandan ynetim bilimlerindegerek bir epistomolojik kopuun gerekletiini ima ederken, bir yandan da devlet-piyasave devlet-toplum arasnda kurulacak yeni iliki biimleri ve devletin rolnn yeniden

tanmlanmas asndan da bir paradigma dnmn temsil etmektedir (1993:52).Devletin kltlmesinin yan sra daha iyi iler ve daha az harcar hale getirilmesiningerekli olduunu ileri sren grler, devletin ne derece mdahaleci olmas gerektiine deil,bu mdahalenin hangi yollardan ve hangi aralarla gerekletirilebileceine odaklanmlardr.Burada devletin mdahale alannn tamamen ortadan kaldrlmas gerekmedii zmnen dilegetirilmektedir. Asl olarak, mdahale, zel sektr destekleyecek bir dzenlemeyle snrlgrlr.

Bu gelimeler erevesinde, 1990l yllarda ngiltere kkenli yeni kamu iletmecilii yaklamnn temel

nermeleri ABDde yeniden formle edilerek, devletin yeniden dzenlenmesi (reinventing government)

yaklam altnda yinelenmi ve derinletirilmitir. Artk sorun, devletin ne yapmas gerektii deil, nasl

almas gerektiidir (Osborne ve Gaebler, 1993). Bu yaklamn en nemli temsilcilerinden Osborne ve

Gaebler sorunlarn kaynan yanl ynetime dayandrarak, kamu ynetiminin giriimcilik ekseninde yeniden

dzenlenmesini savunurlar. Dolaysyla, kamu sektrnn ieriden piyasalatrlmas en temel nerme haline

gelir. zelletirmenin yan sra rekabetin tevik edilmesiyle, kamu sektr iinde de rekabet nem kazanacaktr

(1993:76-107). Bu yaklamn devlet kurgusu brokratik devlet modelinin yerini alacak olan giri imci bir

devlet modelidir. Modelin en temel nerisi, zel sektrde uygulanan toplam kalite ynetiminin kamu sektrne

uyarlanmas ve brokraside giriimcilik ruhunun gelitirilmesidir. Krek ekmekten ok, dmen tutmak

(Osborne ve Gaebler, 1993:19-20) tanmlamas altnda siyaset/ynetim ayrm vurgulanarak giriimci devlet

modelinin gerekleebilmesi belli ilkelere balanr: Bir kere giriimci devletler denetimi brokrasiden toplumadoru kaydrarak vatandalara yetki devredebilecek ve kurulularn baarlar girdiler yerine ktlara, yani mal

ve hizmetlerdeki verimlilik sonularna uygun deerlendirilecektir. kincisi, giriimci devlet rgtlenmesi kamu

rgtleri arasnda rekabeti ykseltecektir. Kural ve dzenlemelere gre deil, misyonlara gre hareket

edecektir. ncs, brokrasinin ihtiyalar yerine mteri ihtiyalar n plana karlarak, sorunlar nceden

ngrlebilecek; hiyerariden katlma ynelerek merkeziyetilikten kanlacaktr. Drdncs, giriimcilik

hizmet ncelii yerine yetki nceliini ve takm almasn, katlmc bir ynetim anlayn gelitirecek;

brokratik mekanizmalarn yerine piyasa mekanizmalarn benimseyerek, kazan salamaya odaklanacaktr.

Son olarak giriimci devletler sadece kamu hizmetlerinin salanmasna deil, ayrca sorunlarn zm iin bir

15 Bkz. Panitch (1999); Kiely (1998); Klicksberg (1993 ve 1994); Moharir (1993) ve World Bank (1997).


13/29

araya gelen kamu-zel ve hkmet d rgtlenmeler (NGOlar) arasnda ortaklk ve kolaylatrclk ekseninde

katalizrlk roln stlenecektir.

Bu ilkeler kapsamnda, ister kamu iletmecilii ister giriimci devlet modeli olarak adlandrlsn, esas olarak

devlet iin nerilen tema ayndr: rekabet, piyasalar, mteriler, verimlilik gibi kavramlarn devlet

rgtlenmesine tanmas; yani devletin piyasalatrlmas, devlet rgtlenmesinin bir piyasa aktr gibi zel

sektrle rekabete girmesi. Bylelikle, giriimci devlete yaplan vurgu ile yeni kamu iletmecilii yaklam en st

noktasna tanr. Bu tartmalar, kamusal rgtlenmede merkezi denetim ve kurallar kavramlarna atfla

tanmlanan klasik brokratik modelden, yenilik, risk alma, yetkilendirme, takm almas, mteri ynelimlilik,

yatay hiyerariler, kalite, srekli iyiletirme gibi vurgularla nitelendirilen post-brokratik modele bir dnm

olarak da anlmaktadr (Kernaghan, 1996). Ayrca, giriimci devlet modeli siyasal karar alma srelerine kamu

ve zel sektrn bir nc orta olarak sivil toplum rgtlerini de katarak kamu iletmecilii yaklamndan

grece farkllar. Kamu iletmeciliinin rgt ii analizi bylece toplumsal alana, rgt dna kaydrlm,

devlet-toplum ilikisi bu erevede yeniden dzenlenmi olur. Dolaysyla, giriimci devlet modelinde bir

yandan kamu ynetimi alannda rgt ii dzenlemelerde yeni kamu iletmeciliinin temel nermelerine sahip

klrken, dier yandan da klasik ynetim anlay yerine devletin her dzeyi iin geerli olacak (ulusal, yerel,

blgesel ve uluslararas) ve devlet-toplum ilikisini yeniden dzenleyecek yeni bir model, ynetiim modeli,

nerilmektedir (Keraudren ve Mierlo, 1998:44).

Nitekim, Osborne ve Gaebler (1993) almalarnn giriine bu kitap yeni ynetiim tarznn nclleri

zerinedir ifadesini koyarak kendi modellerini yeni kamu iletmeciliinden ayrmak isterler. Katalizr devlet

nerisi yeni kamu iletmeciliine yeni bir boyut katar: krek eken deil dmen tutan devlet; yani yol ve yn

gsteren devlet anlay. Bu anlayta siyasi karar alma (dmen tutma) ile hizmet sunumu (krek ekme)

arasnda bir ayrma gidilerek, devletin hizmet sunum ilevlerini ve sistemlerini zel sektre ya da nc sektr

denilen kurululara devretmesi nerilir. Kamu hizmetlerinin agency ad verilen yar zerk kamu kurulularna

veya zel sektre devredilmesi eilimi bu yaklamn somut gstergeleridir. Ynetiim modeli ile neo-liberal

proje zel sektrn glenmesi adna kamu sektrnn kltlmesinin yan sra piyasa mekanizmalarnn

geriye kalan devlet rgtlenmesi iinde iletilmesinde piyasa glerinin rolne dikkat eker. Ancak bu kamu

sektrnn kltlmesi politikasndan vazgeildii anlamna gelmez. Kamu kurulularnn zelletirme ve

dereglasyon araclyla piyasaya devredilmesine ek olarak artk mevcut yaplarn ieriden piyasalatrlmas

gerekmektedir (Lane, 1997). Ayrca, neo-liberal projenin devleti ierden piyasalatrma giriimi, ynetiimin

devlet-piyasa-sivil toplum ortakl forml ile toplumsal yaamn tm alanlarn ierecek ekilde

geniletilmekte, yani etkinlik, karllk, byme gibi ekonomik ltler toplumsal yaamn tm alanlarna nfuz

ettirilmektedir.

zetle, yeni kamu iletmeciliinin bir st aamasn temsil eden ve giriimci devlet tezi ile poplerlik kazanan

Reinventing Government(Osborne ve Gaebler, 1993)n balatt hareket, piyasa modelini neren yeni kamu

iletmecilii ile katlmclavurgu yapan esnek devlet (flexible government) modelini eklemler (Peters,

1996:37). Ancak, 1990l yllar devlet piyasa kartl syleminden devlet-piyasa ortakl sylemine gei

anlamnda nceki dnemin sylemlerinden bir kopuu anlatsa da, ynetsel ve rgtsel dzenlemeye ilikin ok

da yeni bir ey sylenmemitir. Gelitirilen yeni model, nceki dnemlerin sylemlerinin daha rafine edilmi

biimlerini sunmann tesine gemez. Dolaysyla, yeniden dzenleme altnda nerilen giriimcilik yaklam,

zellikle ynetiime yapt vurgu ile yeni kamu iletmeciliinden bir kopuu gerekletirmi olsa da, esas


14/29

itibariyle piyasa-odakl rgt ii ynetime yaplan vurgu nemini srdrmektedir. Bu nedenle asl kopuun

devlet-toplumilikilerindeki dnm noktasnda ortaya ktn belirtmek gerekir.

3.2. Kamu Ynetiimi

1980li ve 90l yllara damgasn vuran kamu iletmecilii yaklam ile kresel lekte devletler, piyasa tr

mekanizmalar ve zel sektre zg ynetim tekniklerini kamu sektrne uyarlamada hzla yol aldlar.

zelletirme, dereglasyon ve piyasalatrma giriimleri ile temelde devletin geriye ekilmesinin ardndan kalan

btnln bir irket gibi ynetilebilecei ngrld. Ancak, neo-liberal programlarn tkanma sinyallerini

vermeye balad yllarda bu programa meruiyet salayan yaklamlar da eletirilere konu olmaya balad.

Siyasal, toplumsal ve ekonomik kurumlar arasndaki ilikiler btnnn ihmal edildii vurgulanarak, devlet-

piyasa kartl16 syleminin yerine ynetiim modeli altnda devlet-piyasa-sivil toplum ortaklk ilikileri

zerinden

bir sylem ykselmeye balad (Klicksberg, 1994). Bu dnemde, iletme tekniklerinin devlete ithalinin

uygulamadaki sonular bakmndan snrlarna ulat ve iletmeciliin devletin ihtiyalarn tam olarak

karlayamad kabul edilerek, devletin zel sektrden daha farkl ve daha karmak ynetim sorunlarna ikin

bir alan olduu dile getirildi. Ama esas sorun neo-liberal projenin tkanmasyd.

Kamu iletmeciliinde olduu gibi ynetiim modelinin en baskn uygulama biimleri de neo-liberalizmin

krizini derinden yaayan ngilterede ortaya karak kresel bir eilim kazand. Bu gelime kamu ynetimi

incelemelerinde ve akademik yaznda youn bir ilgi grd. Kamu iletmecilii yaklamndan bir kopu olarak

deerlendirilen bu yeni ynetiim modelini temel alan akademik topluluklar grntde iletmecilik tarzna kar

eletirel bir tutum taknarak, kendi model nerilerini bu kartlk zerine ina etmeye baladlar (Kickert 1997).

Bu eletirilerin genelinde, birincisi yeni kamu iletmeciliinin nermeleriyle desteklenen kamu ynetiminde

iletmecilik yaklamnn devletin dzenleyici ve ynlendirici roln darda brakt (Hesse, 1997: 137),

siyaset ve ynetim arasnda yaplan yanl ayrm ise merulatrd dile getirmektedir. rnein, kamu

iletmecilii reformu anlaynn modernleme projesinin bir paras olarak grlmesi gerektiini ileri sren

Coombes, kamu iletmeciliinin, bir yandan siyasi ve hukuki otoritenin biricik kayna olan devlet, dier

yandan da piyasalar aracl ile rgtl kolektif faaliyetlerin btnn yanstan sivil toplum arasndaki

ilikinin nasl ynetilecei sorusunu gndeme getirmesi bakmndan modern bir problemi nitelendirdiini ileri

srmektedir. Buna gre, eer piyasa ekonomileri iinde kamu ynetimlerinin radikal bir deiimi ngrlyorsa,bu deiim dorudan devlet ve sivil toplum arasndaki temel ilikiyi de dntrecektir (1998: 9).

kincisi, yeni kamu iletmeciliinin merkezi bileenleri temelde rgt iine odaklanarak, zellikle personel

yapsnda, rgtlenme ve ynetim tarznda nemli deiimlerin gereine iaret etmektedir. rgt-ii

dzenlemeleri temel alan bu yaklamda, amalar nceliklidir; sonulara ve rekabete vurgu vardr. Oysa, kamu

16 Devlet ve piyasa kavramlarnn birbirinden bamsz gereklikler olarak grlmesi, aslnda, liberal kuramclarn bandan

beri savunduklar temel savlarndan biridir. Oysa, liberal sylemde dile getirildii gibi, devlet ile piyasa ne birbirine kart ne

de birbirinin alternatifidir. Aksine, bu ikisi her zaman iin birbirini tamamlar. Devlet ile piyasann batan birbirinden

bamsz gereklikler olarak ele alnmas sorunlu bir yaklama temel oluturur; dolaysyla da piyasa srecinin ve verilisnfsal belirlemelerin dnda bir devlet kavramlatrmasnn da yolu alm olur. Bu tartmaya ilikin olarak bkz. Savran ve

Ercan (2000).


15/29

iletmecilii toplumsal ve siyasal balamndan ayrtrlamaz. Devlet ynetimi ve rgtlenmesi de bu balamn

dnda tutulamaz. Dtan-ie doru bir analiz nemlidir (Kickert, 1997: 738). letmecilik yaklamn ie dnk

olmakla eletiren bu grler, sadece i ynetim yaplar ve rgt ii dzenleme ile snrl kalmayacak, kamu

rgtleri ve bu rgtlenmelerin sosyal-siyasal evreleri arasndaki d ilikileri de kapsayacak yeni bir

kavramlatrma nerisi getirirler. Bylece, kamu iletmecilii kavram kamu ynetiimi (Kickert, 1997) veardndan ynetiim kavramlar dorultusunda geniletilir. Bu gelimelerin gerisinde ise devletle toplum

arasnda kurulacak yeni iliki biimlerinin nasl olaca sorusu yatmaktadr.

Ancak, ynetiim syleminin kamu ynetimi alannda ykselen yeni kamu iletmecilii paradigmasndan bir

kopuu gerekletirdiini sylemek olduka gtr. Ynetiim, kamu ynetimine yeni kamu iletmecilii

yaklam ile hem kesien hem de ondan ayrlan yeni bir paradigma olarak yansmaktadr. Kamu ynetiimi,

yeni kamu iletmecilii yaklamna kart olmaktan ok, kavramn kapsamn genileten alternatif bir neri

olarak ortaya km, iletmecilik kavramnn iletme-benzeri, piyasa ynelimli yorumlann geniletme

abasna verilen bir yant olmutur. Baka bir deyile, kamu ynetiimi ile devlet iletmesinin etkinlik ve

etkililik llerinde iletilmesinden daha fazlasn gerektirdii vurgulanmaktadr. Ama kamu iletmecilii ile

devlet iinde balatlan piyasalatrma giriimlerini, rekabet, etkinlik ve etkililik gibi ekonomik ltlere gre

tanmlanan toplumsal ilikiler alanna doru geniletmektir.

4. Sylemden Modele Yeni Bir ktidar Tarz Olarak Ynetiim

1990l yllardan bu yana sosyal ve siyasal kuramn nemli tartma konularndan biri haline gelen ynetiimin

kullanm alannn iletme ynetiminden balayarak, iktisat, siyaset ve kamu ynetimi alanlarna uzanmas veyerel (urban governance), ulusal ve uluslar aras ynetiime (global governance) kadar genilemesi,

kavramn tek bir anlamndan sz edilmesini gletirmektedir. Ynetiimin kuram ncesi ve eklektik bir yapya

sahip olduunu ve Antik Yunanda kullanlan dmen tutma (steering of boats) kavramnn izlerini tadn

belirten Jessopn tanmlamasna gre, kavram esas olarak ynetimle hem akan hem de ondan ayrlan bir tr

ynlendirme, rehberlik etme ve ynetme tarz ve eylemidir (1998: 30).

Ynetim kavramndan tretilen ve son yirmi yl iinde bu kavramn kart olarak kullanm poplerleen

ynetiim, yeni bir ynetme sreci ya da toplumun yeni bir ynetim tarz ile ynetilmesi anlamnda

kullanlmaktadr (Rhodes, 1996:652). Ayrca ynetiim, kamu-zel, devlet-devletd, ulusal-uluslararas aktrlertarafndan gerekletirilen bir ilev olarak tanmlanmakta ve bunlar arasndaki yeni etkileimsel ilikilerin

geliimini kavramsallatrmada kullanlmaktadr. Bunun anlam, ynetimin sadece devlet tarafndan yrtlen

bir sre olmad, bu srece zel sektr ve sivil toplumun dahil edilmesi gerektiidir. Siyasal iradeye devletin

yansra zel sektr ve sivil toplum kurulularnn katlmn neren ynetiim, bunun gereklemesi iin yeni bir

ynetim tarznn gerekliliini ortaya koymaktadr. Ayrca, kresellemeci kuramclarn ileri srdkleri,

kresellemenin geri dndrlemez sreci ile birlikte ulus-devletlerin g kaybettii, hatta bittii savlarnn

ykseldii bir dnemde tanmlanan ynetiim, artk ynetme ilevinin ulus-devletlerle de

snrlandrlamayacan, uluslararas sermayenin ve NGOlar olarak tanmlanan kresel sivil toplum rgtlerinin

ynetme srecine dahil edilmelerini neren bir ynetim tarzdr. Dolaysyla, ynetiim kresellemenin geri


16/29

dndrlemezlii ve bu srete ulus-devletin ynetme kapasitesini yitirdii savna dayal olarak kresel

kapitalizm gerekliine uygun yeni bir iktidar tarz ve devlet anlayn gelitirmeyi amalamaktadr.17

Ynetiim, neo-liberalizmin snrlarna ulatnn kabul edilmeye baland 1990l yllarda

kreselleme syleminin bir paras olarak poplerlik kazanmtr (Aygl, 1998). Bir

uygulama olarak ynetiim, neo-liberalizmin ekonomik verimsizlik sorununu zme

araynda iken, bir sylem olarak ynetiim toplumsal meruiyetin kurulmasna, bir dizi

konunun siyasal boyutunu rterek, araclk yapmaktadr. Dolaysyla, ynetiim, kreselleme

srecinde devletlerin uluslararas finans kurulular karsnda kendi ekonomik yrtme

glerini yitirmeleri, yapsal uyarlama politikalarnn beklentilerin tersine ortaya kard

toplumsal ykmlar, zel sektr ynetim tekniklerinin kamu sektrne tanmasnn ortaya

kard yeni sorunlar, yeni kamu iletmecilii yaklamnn ve uygulamalarnn

uluslararaslamas ve kamunun hesap verebilirliini yitirmesi gibi gelimelerin siyasal

ieriklerini ve ideolojik arkaplann gizleyen bir sylem olarak son derece nemli bir ilevi

stlenmitir.

Ynetiimin gerisinde yatan dinamiklerin aklanmas iin dnemin siyasal-toplumsal

tablosunun anlalmas gereklidir. Sosyal devlet kazanmlarnn tasfiye edildii gnmzde,

her eyin giderek piyasaya tabi klnd, etkinlik, karllk, byme gibi ekonomik ltlerin

toplumsal yaamn tm alanlarna nfuz ettii bir srece girilmitir. Bu durum karsnda,

gerek uluslararas dzenin gerekse ulus-devlet formlarnn bu yeni oluuma gre yeniden

yaplandrlmas gerekiyordu. Bu yaplanma bugn ynetiim forml ile hayata

geirilmektedir. Devlet dndaki aktrlerle birlikte devleti ynetme anlamnda ynetiim,

devletin piyasalatrlmasdr; yani, devletin toplumla veya dier aktrlerle piyasa mant ile

ilikilenmesidir (Bayramolu, 2002: 88). Siyasal srece, devleti temsilen brokrasinin yan

sra sermayeyi temsilen zel sektr ve sivil toplum rgtlerinin katlmn neren ynetiim,

17 Ynetiimin yeni bir iktidar tarz olarak analiz eden almalar iin bkz. Bayramolu (2002) ve Gler (2003).


17/29

asl olarak piyasa aktrlerinin siyasal sreci dorudan belirleyebilecei yeni bir ynetim

tarzn ve iktidar yaplanmasn amalayan bir modeldir.

4.1. Ynetiimin Kuramsal Kaynaklar

Kuram ncesi ve eklektik bir yapya sahip olduu kabul edilen ynetiimin (Jessop, 1995:318) pek ok kuramsal

kaynaktan beslendii grlmektedir. Tarihsel gelimelerin yan sra ynetiim sylemi sosyal bilim alanlarnda

ortaya kan gelimelerden de etkilenmitir. rnein, siyaset bilimi ve kamu ynetimi alannda ynetiim

kuram, devlet ve toplum arasndaki yeni etkileim ilikilerini nitelendirmekte ve sistem kuram, rgtleraras

alar kuram, kamu ynetimi kuramlar ve kamu iletmecilii, iletiim kuram ve devlet kuramndan alnan baz

eleri iermektedir (Kooiman, 1993a:3). Dier yandan, ynetiimin kuramsal kkenleri arasnda yeni ekonomik

koordinasyon biimlerine vurgu yapan kurumcu iktisat; geleneksel egemen devlet ve devletleraras ilikiler

ayrmn eletiren ve ulus-devleti by-pass ederek yeni rejimlere vurgu yapan uluslararas ilikiler kuramlar;

zel-kamu ayrmnn uygulamada geersizletiini ileri srerek bu ayrm eletiren siyaset bilimi (Jessop,

1995:310) ve bunlara ek olarak, giderek daha fazla karmaklaan ve farkllaan sosyal ve siyasal sistemlerin

stesinden gelmenin bir yolu olarak ynetiim tarzn ileri sren ynetim ve rgt kuramndaki gelimeler

(Kickert, 1993b) saylmaktadr.

Kamu ynetimi alannda ynetiimi besleyen kuramsal kaynaklar konusunda yaplan tartmalarn ou yeni kurumcu iktisat zerindeyounlamaktadr.18 Yeni kurumcu iktisat, devlet-piyasa ortakl sylemi zerinden devlete ait yap ve srelerin piyasalatrlmasna,bunlarn piyasa kurumlarnn ynetimine devredilmesine, dolaysyla toplumsal yaamn piyasa adna yeniden rgtlenmesine kavramsaldestek salar (Gler, 2003:99). Yeni kurumcu iktisat piyasalarn serbest olmadklar, devletle olduu kadar eitli toplumsal kurumlarla

da snrlandklar gereine vurgu yapar. Bu balamda, ynetiim, kanunlar ve bunlar yapan devleti ieren kurumsal dzenlemeler toplamolarak tanmlanr. Bu btnlk hem i ilemlerin, hem de ekonomik bir sistemin snrlar tesindeki d ilemlerin dzenleyicisidir. Baka birdeyile, yeni kurumcu iktisadn savunucular piyasann dzenlenmesinde devlet kurumlarnn rolne vurgu yaparlar (Rhodes 1997a: 78-79).

Jessopa gre, yeni kurumcu iktisat, ekonomik faaliyetleri hiyerarinin dnda koordine edeneitli mekanizmalara (rnein stratejik birlikler, klanlar, alar, ticari birlikler, giriimcigruplar iinde organize olan piyasalar gibi) artan ilginin bir yansmasn gstermektedir.Dolaysyla, yeni kurumcu iktisat sadece yapya deil, ayrca kltre de vurgu yapan biryaklamdr (1998:31). Aktrler arasndaki karlkl bamllk ve etkileimler ortak deerler,normlar ve kurallara dayanr. Bu anlamda, kurumcu bak asnda ilgi hem yapsal(aktrler, ilikiler, kaynak dalm, rgtlenmeler) hem de kltrel zellikler (kurallar,normlar, kurumlar) zerinde younlar (Kickert, 1997:741).

rgtleraras ilikiler ann kendi kendini dzenleyen bir biimi olarak ynetiim zerindeyeni kurumcu iktisatn yapt vurgunun yan sra rgt kuramnda da benzer bir vurgununyapld gzlemlenmektedir. Fakat, rgt kuramndaki bu vurgu kaynan doabilimlerindeki baz modellerden (kaos kuram ve autopiesis) almakta ve bunlarn ynetimbilimlerine tanmasna sistem kuram araclk etmektedir (Jessop, 1998:31). Biyolojik birkavram olarak autopiesis, 1970li yllarda gelitirilmitir. Kavram, canl bir sistemin,sistemik birliinin yeniden retiminin kesintisiz devamlln ima eder. Autopoietic birsistem, rgtsel adan kapal ve zerk bir birliktir. Fakat bu birlik, a oluturanbileenlerin btnn ierir (Kickert, 1993b:264). Autopoiesis kavramnn ynetiimparadigmas ile olan ilikisi ise, hiyerarik devlet ynlendiriciliinin yerini, giderek daha

18Dnya Bankas 1997 raporunda yeni kurumcu iktisadn nermeleri arlkl bir yere sahiptir. 1997 Dnya KalknmaRaporu, dorudan devlete ilikin kurumsal dzenlemelere arlk vermektedir. Bkz. World Bank (1997). Yeni kurumcuiktisat ve ynetiime teorik katks iin bkz. Gler (2003) ve Bayramolu (2002).


18/29

fazla kendi kendinden sorumlu rgtleraras alara terk etmesi sonucunda, kendi kendiniynlendiren toplumsal rgtlenmeler dncesine yeni bir boyut katm olmasnda aakmaktadr. Bu model, bir sistemin btn bileenleri yok olsa dahi, sistemin kendibtnln yeniden retebileceini vurgular (Kickert, 1993a:199). Bu balamda model,kaos kuramnn temel nermeleri ile de yakndan balantldr.

Ynetiim kuramclarna gre19 kaos kuram, giderek karmaklaan, dinamikleen vefarkllaan ada toplum yaps iinde daha da nemli hale gelmektedir. nk, bu karmaktoplum yaps artk merkezi devlet mekanizmalar ile ynetilememektedir. Bu kuramclaragre, hiyerarik ynetim insanlarn iradeci eilimlerine gven vererek, bylesi bir ynetiminolmamas halinde karklk doaca ve sistemlerin felaketle yz yze kalacaklar kansnayol aabilmektedir. Bu yaklam, uluslararas ilikiler yaznnda kullanlmaya balayanynetimsiz ynetiim (governance without government) (Roseneau ve Czempiel, 1992),yani hiyerarik olmayan ynlendirme tartmalar ile de ilikilidir.

Bylesi karmak, farkllam ve dinamik bir sitemin ynlendirilmesinin nasl salanaca sorusu, ok aktrl

bir sistemin ancak a ilikileriiinde temsil edilebilecei dncesini ortaya karmtr (Tekeli, 1999:250). Bu

balamda sibernetik sistem kuramlar yeniden gndeme gelmi; yani, kendi kendini ynlendiren sistemler

nem kazanmtr. Ynetiim kuramclarna gre ynetiim, sosyal-siyasal bir sistem iinde ilgili tm aktrlerin

etkileimsel mdahale abalarnn ortak bir sonucu/rn olarak ortaya kan bir model ya da bir yapdr. Bu

model tek veya belli bir aktr grubuna indirgenemez (Kooiman, 1993b:258) Baka bir deyile, siyasa sonular

sadece merkezi hkmetin eylemlerinin bir rn olarak ortaya kmazlar. rnein merkezi hkmet bir yasa

kardktan sonra yerel ynetimlerle, salk veya eitim otoriteleriyle, sivil rgtlerle, zel sektrle etkileime

geecek, ardndan bu rgtlenmeler de birbirlerini etkileyeceklerdir.

4.2. Ynetiimin Kurumsal Kaynaklar

Neo-liberalizmin yeni siyasal-ynetsel dzeninin kurucu kavram olarak nerilen ynetiim, kapitalist dnya

sistemini kapsayc yaplar olarak rgtlenen IMF, Dnya Bankas, Dnya Ticaret rgt (DT)nn yan sra

Ekonomik Kalknma ve birlii Tekilat (OECD), Birlemi Milletlerin baz kurulular (rnein UNDP) ve

Avrupa Birlii kurumlarnn resmi sylemleri arasnda yer almaktadr. Ancak, ynetiimin bir sylem olarak

ykselmesinde ve siyasal-ynetsel bir projeye dnerek kresel dzeyde meruluk kazanmasnda en nemli

rol Dnya Bankas oynamaktadr.20 Ynetiim kavram bugnk anlamyla ilk kez Dnya Bankasnn Sub-

Saharan Africa: From Crisis to Sustainable Growth adl 1989 tarihli Raporunda kullanlmtr. Afrikadaki

yapsal uyarlama programlarnn sonularyla birlikte ele alnd bu Raporda Dnya Bankas temel sorunu bir

ynetiim krizi olarak tanmlar. yi ynetiimi bir lkenin kalknmasnda ve toplumsal kaynaklarn

ynetiminde siyasal gcn uygulanma biimi olarak tanmlayan Dnya Bankas, ynetiim syleminin teknik bir

boyutuna vurgu yaparak, kavram idari (administrative) ve ynetsel (managerial) elerle aklar.

yi ynetiim ile Dnya Bankas yeni kamu iletmeciliinin temel nermelerini revize ederek yinelemektedir:

Kamu sektrnde etkinliin salanmas, rekabetin ve piyasalarn desteklenmesi ve zel teebbs iin uygun

ortamn yaratlmas iin devlet iinde giriimciliin gelitirilmesi; kamu kurulularnn zelletirilmesi; kamu

personel saysnn azaltlarak kamu hizmetlerinde reforma gidilmesi; btenin kontrol edilmesi; idarenin ademi-

19 Bkz. Kooiman (1993b); Dunsire (1993) ve Kickert (1993a) ve (1993b).20 Kavramn yaratcs Dnya Bankas, gelitiricisi OECD ve incelticisi de BMdir. Ayrnt iin bkz. Gler (2003). Ayrca,ynetiimin kurumsal kayna olarak Dnya Bankasnn deien sylemlerini ve ynetiim kavramlatrmasn inceleyenalmalar iin bkz. Gzelsar (2003); Bayramolu (2002) ve Zap (2002); Kiely (1998).


19/29

merkezilemesi ve devletin dndaki aktrlerin daha fazla kullanlmas (Williams ve Young, 1994:87; World

Bank, 1992). Ancak, kamu iletmeciliinin bu nermelerinden farkl olarak, hesap verebilirlik, meruiyetin

salanmas, ynetimde saydamlk ve katlm gibi kavramlar da ynetiimin kurucu kavramlar arasna

katlr. Bunlarn gereklemesi ise sivil toplumun gelitirilmesi ve yetki devrinin salanmasna balanmtr

(World Bank, 1992:1-3, 15). Demokratikleme ve ynetiim arasnda kurulan ilikiyi deerlendiren Rhodesnda dile getirdii gibi iyi ynetiim ile yeni kamu iletmeciliinin evlilii liberal demokrasinin

desteklenmesi zerine ina edilir (1997a: 50).

Dnya Bankasnn ynetsel ieriiyle tanmlad ynetiim, esas olarak zel sektrn nclnde byme

iin uygun koullar hazrlayacak hesap veren, saydam bir kamu ynetimi tarif eder. Baka bir deyile, Dnya

Bankas kalknma ynetimi ile ynetiimi e anlaml grmekte ve bunun iin drt temel ilkeyi ne

karmaktadr: Hesap verebilirlik, kamu grevlilerinin eylemlerinden sorumlu olmas anlamnda kullanlr.

Kamu grevlilerinin eylemlerinin denetimi iin rekabet ilkesinin yaygnlatrlmas ve denetim mekanizmalarna

zel sektr ve sivil toplum rgtlerinin katlmnn salanmas desteklenecektir.Kalknmann yasal erevesi,

giriimciler iin ak, ngrlebilen ve yansz bir kurallar btnn oluturmaya dnk olarak bamsz bir yarg

sistemi var olmaldr. Bu ilke ile aslnda piyasann ileyiinin hukuki olarak gvenceye alnmas amalanr.

Bilgilendirme, zel sektr iin nemli grlen ekonomik koullar, hkmet tasarmlar, bte, piyasalar

gvenilir ve ulalabilir olmaldr. Saydamlk, ak ynetim ve hesap verebilirliin geniletilmesi ve

yolsuzluklarn nlenmesi, politika oluturma srecinde kamu ve zel sektr arasnda danma srecinin

desteklenmesini ngrr. Ancak saydamlk ve bilgilendirme ilkelerinden kast, byk lde yerel mevzuat ve

kurallarn uluslararas sermaye kesimleri iin ak ve anlalr klnmasn salamaktr (Gler, 2003:102-103).

Ynetiim modelinin nemli bir ilkesi de katlmclktr. Katlmclk, siyasal sorumluluk tamayan piyasa

glerinin siyaset yapma srecine dahil olmalar ve mdahalede bulunmalarnn yolunu aan bir ilkedir. Builkelerin gerekletirilmesi erevesinde ngrlen devlet yaplanmas bir yandan piyasa glerine alarak

ieriden piyasalarken, bir yandan da bu devletin piyasa glerinin faaliyetlerini uygun ko ullarda yerine

getirebilmeleri iin gerekli hukuki ve yasal gvenceyi oluturacaktr.

1990lardan bu yana, gerek azgelimi lkelerin gerekse de dalan Dou Avrupa lkelerinin ulusal

politikalarnn ve kamu ynetimlerinin kresel eklemlenmeye uyumunu gelitirmek amacna ynelik olarak

Dnya Bankasnn elindeki en nemli aralardan biri haline gelen ynetiim, tm reform programlarnn genel

erevesini ve ieriini belirlemektedir. Tm bu lkelerde, ulusal politikalarn yan sra devlet rgtlenmelerinin

de kresel eklemlenmeye uyumlu hale getirilmesinde iyi ynetiim modeli reform programlarnn zorunlu ve

ayrlmaz bir paras olmutur. Souk Savan bitmesi ile birlikte kalknma yardmlarn eski Dou Bloku

lkelerine ynlendiren Dnya Bankasnn kalknma anlaynn kapsam genilemi ve kalknma teknik bir

ierik kazanmtr. Bu balamda, ynetiim, szkonusu lkelerde devlet araclyla giriimciliin ve piyasa

mekanizmalarnn kurumsallamasnda nemli bir ilev grmeye balamtr. Dnya Bankasnn beklentisi

zelletirme uygulamalar, bunun mmkn olmad koullarda ise kamu hizmetlerinde reforma gidilerek

giriimci kltrn kamu sektrne uyarlanmasdr (William ve Young, 1994:86).

yi ynetiim kavram, ayrca, piyasay kurala balayan dsal ekonomiler yaratarak ilem maliyetlerini azaltan

ve sivil toplumun gelimesine elverili koullar salayan piyasa dostu devlete de gnderme yapar (Peker,

1996: 42). Dou Asyadaki ekonomik kalknma modelinden esinlenen Dnya Bankas, azgelimi lkelerin

temel sorununu zel sektrn bymesine elverili bir ortamn yaratlmasndaki yetersizlik ve baarszlk olarak

tanmlamakta ve bu ortamn yaratlarak korunmas politikalarn da piyasa dostu devlet kavram ile


20/29

aklamaktadr. Bunun anlam, ekonomik kalknma srecinde devletlerin belli ilevleri yklenmesi ve ekonomik

faaliyete ivme kazandracak ortamn zel sektr lehine devlet eliyle yaratlmas gerektiidir. Bir baka deyile

devlet, kendi hareket alan iinde piyasa dostu politikalar benimsemelidir (Kiely, 1998:68).

1980lerde neo-liberal politikalarn uygulanmasna araclk eden Dnya Bankas, 1990 sonrasnda siyasal

sylemlerinde neo-liberal politikalarn baarszlklar karsnda duruyor grnts izse de21, gerekte

siyasal/ideolojik sylemleri (ynetiim, piyasa dostu devlet, etkin devlet vs.) ile neo-liberalizmin tasfiyesine

deil yeniden yaplandrlmas giriimlerine katksn srdrmektedir.

4.3. Ynetiim ve Devletin Deien Rol

Kamu ynetimi alanndaki etkinlii 1990 sonrasnda artan ve yeni bir model araynn erevesini kuran

ynetiim, esas olarak devletin ekonomik ve toplumsal alanlarda deien rol ile ilikili olarak poplerlikkazanmtr. Bu dnemde, devlet ve toplum arasndaki kurulu dengeyi, kamu sektrnden zel sektre doru

genileten bir eilim ortaya kmtr. Bu srete, kk devlet gl piyasa formlasyonunun yan sra

devlet-piyasa arasnda varolduu ileri srlen ikilemin de reddedildiini gryoruz. Buna bal olarak, modern

toplumlarn analizine kaynaklk eden piyasa-devlet-sivil toplum kavramsal ls arasndaki ikilemler de

reddedildi. Bylelikle, ynetiim, ekonomide hiyerariye kar piyasa; siyasa analizlerinde planlamaya kar

piyasa; siyasette kamuya kar zel ve uluslararas ilikilerde egemenlie kar anari ikilemlerinin btnyle

reddi zerinde ykselir (Jessop, 1998:31).

Ynetiim modelinde devletin rol, hizmet sunumuna dahil olan kamu, zel, gnll kurulular ad da verilen

hkmet d rgtlenmeler (NGO) ve zerk kamu kurulularndan oluan oklu yapy koordine etmek olarak

snrlandrlr. Ynetimden ynetiime bir dnmn gereklemesi, devletin stlendii ilevlerin devlet

tarafndan yaplmasndan, devlet tarafndan ynlendirilmesi anlayna geilmesine baldr. Bu anlamda,

ynetiimin maddi temelleri birlikte dzenleme veya birlikte ynlendirme deneyimleri ile kamu ve zel

sektrn ulusal, blgesel ve yerel dzeylerde bir araya gelmesine dayanmaktadr. Bu ise, devlet ve toplum

arasndaki snr izgisi zerinde yeni bir ynetme tarzn ortaya karmaktadr (Kooiman, 1993a:3-4). Devleti

bunlarn arasnda bir dzey olarak gren kimi kuramclar, ynlendirme kapasitesine sahip hkmet-d

rgtlenmeleri de ieren esnek bir yaplamaya gidilmesi sayesinde, demokratikleme, saydamlk, hesap

verebilirlik, oulculuk, katlm gibi ilkelerin ncelikli hale gelecei iddiasn tarlar (Williams ve Young,

1994:84-85; Leftwich, 1993:605). Bu iddiann en nemli znesi ise sivil toplumdur.

1990l yllarda, dnya genelinde ulus devletlerin zayflamasna karlk sivil toplumun glenmesini kresel

demokrasinin bir yansmas olarak grme eilimi glenmitir. Sivil toplumun balca aktrlerinden saylan

hkmet-d rgtlenmeler, kamu ve zel sektr rgtleri dnda kalan nc sektr (the third sector) ad

verilen yeni bir sektr oluturmaktadr. Gnll sektr olarak da adlandrlan bu sektr dinsel rgtlenmeler,

vakflar, dernekler, i rgtleri, zel okul ve niversiteler, kltrel kurulular gibi eitli biimlerdeki hkmet

d rgtlenmelerden (Non-Governmental Organizations-NGO) olumaktadr. Dier sivil toplum kurulular ile

21 Neo-liberalizmin minimal devlet dncesini 1990larn ortalarna kadar destekleyen Dnya Bankas, bundan sonrailgin bir ekilde buna kar karak yerine etkin devlet sylemini sunar. Bu tartmay balatan raporu iin bkz. WorldBank (1997).


21/29

birlikte NGOlar ve okuluslu irketler kresel ynetiim kavramlatrmasnn temel zneleri olarak nem

kazanmlardr. Kresel ynetiim, ulus devletlerin oluturduu bir dnya sistemindeki hkmet etme tarzna

alternatif olarak nerilen yeni bir ynetme stratejisinin ereve kavramdr. Kresel yneti im modelinde

NGOlar, devlet ile devlet dnda kalan alan arasnda ulusar balar yaratmak, yani yerel ile kresel olan

birbirine eklemlemek ilevini stlenmektedirler (zdek, 1999:44-45).

Ynetim olgusunu devletle zdeletiren klasik ynetim kavramndan farkl olarak ynetiim, devletin dnda

piyasa ve toplum alannda faaliyet gsteren rgtleri de kapsayan bir model olmu, kendisine ynetme gc

balanan sivil toplum rgtlerini de ynetim srecinin bir paras haline getirmitir. Devlet-sermaye-sivil

toplum ortakl sylemi zerine ina olan ynetiim, aslnda, Ksenin de belirttii gibi, toplumun karar verme

yetkisinin kamusaldan karlarak, zel alana indirgenmesidir. Bu oluumda toplumsal talepler farkl snflarn

kamusal alanda rgtlenme mcadelelerinden kopartlarak, sivil toplum rgtlenmeleri olarak tanmlanan g

oluumlarnn iradesine braklmaktadr. Buna gre, sivil toplum kamu organlarnn yrtme grevlerini

paylaabilecei gibi parlamentonun yasama grevine dahil ortak olabilecektir. Bu grn dayana siyasetin

toplumun ynetimini etkinsizletirdii, bu nedenle de daraltlarak yerini sivil topluma brakmas gerektiidir. Bu

kurulularn aktrleri arasnda yerli sermaye kesimlerinin temsilcileri, kresel pazarla ilikiyi kurabilmiirket

yneticileri, vizyon sahibi brokratlar vb. katlmaktadr (2002: 39).

Ayrca, yerel dzeyde de benzer bir ynetiim modeli nerilmektedir. Kent ynetimlerine ilikin olarak yerel

devlet, yerel dzeyde etkinlik gsteren sermaye ve sivil toplum kurulularndan oluan sektrl bir model

ortaya kmtr. Buna bal olarak yerel siyasetin de oklu aktr modeline kaymas gerektii vurgulanmaya

balamtr. Bu tr bir model ile, nceki devlet, sermaye ve rgtl emek lsne dayanan modelin yerine,

devlet, sermaye ve sivil topluma dayal bir model nerilmektedir (engl, 1999:12). Nitekim, kreselleme ile

birlikte, yerel ynetimlerin dnyadaki iliki alar ile eklemlenmeleri giderek nemli hale gelmitir. Ulusal

dzeyin nceliini kresel dzeye teslim ettii bu dnemde, devletler imzaladklar uluslararas anlamalarla bu

srece eklemlenmektedirler. Sonuta, yerelin uluslararas sermaye ile kurduu ilikiler a ortaya kmaktadr.

Bu srete yerel ynetimler, ekonomik mdahale ve kamu hizmetlerinin sunumu ilevlerini giderek kamusal

olmayan aktrlere brakma eilimine girmiler; vakf, dernek gibi gnll kurulular, piyasa sisteminin rgtleri

ve yerel ynetimler, yerel dinamiklerin en nemli unsurlar olarak nem kazanmlardr. Bylelikle yerel

ynetimler, zel kesim, i evreleri ve sivil toplum rgtlerine gre yeniden tanmlanmaya balamtr. Bu

gelimelerin en nemli sonucu ise yerel lekte ynetim dzeylerinin dnya pazarna adapte olacak politikalar

gelitirmeleri ve ulusal egemenlik snrlarnn almasdr. Bununla ilikili olarak da yerel ynetim, sermaye ve

yerel sivil toplum kurulular olmak zere l bir ittifak yaps ortaya kmtr (engl, 1999:12; Erylmaz,

1995:89-92).

Yerel ynetim tartmalar iinde ynetiime olumlu yaklaanlarn ortak vurgusu ynetiime atfedilen

katlmclk unsurudur. zellikle, 1992 ylnda Rio de Janeiroda yaplan ve Dnya Zirvesi olarak

adlandrlan; ve Birlemi Milletler evre ve Kalknma Konferansnn bir rn olan Gndem 21, ynetiim

anlaynn yerele tanmasnda nemli bir gelime olarak ortaya kmtr.22 Ynetiim modelinin temel

talarn uluslararas dzlemde yerletiren Gndem 21, esas olarak srdrlebilir kalknma kavramnn

yaama geirilmesine ynelik bir eylem plan olarak tasarlanmtr. Esas olarak, Gnden 21, srdrlebilir

kalknma hedefini gsterirken, bu hedefe ulamann tek yolu olarak kresel ortaklk kavramn gndeme

22 Bkz. Habitat II (1996) ve Emrealp ( 1997).


22/29

getirmektedir. Bu kavram ile birlikte, tm dnyada, merkezi ve hiyerarik ynetim anlaynn yerini yeni bir

model olarak sunulan ynetiim almaktadr. Bu yeni yaklam kapsamnda, yerel ynetimler, sivil toplum

kurulular ve dier yerel aktrler, uluslararas topluluk ve merkezi ynetimler tarafndan ortaklar olarak

grlmeye balanmtr. Gndem 21in temel yaklam, tm program alanlarna ynelik finansman

politikalarnn belirlenmesi, yeni kaynaklarn yaratlmas, uygulanabilir, teknik ve ekonomik aralarnbelirlenmesi, merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerinin desantralizasyon anlay dorultusunda

glendirilmesi, hkmet ve hkmet d (NGOs) kurulular arasnda ibirliinin gelitirilmesi gibi ncelikleri

zerine ina edilmitir. rnein Habitat II, Kresel Eylem Plannn Uluslararas birlii Blmnde kamu

sektr, zel sektr ve kar amac gtmeyen hkmet d sivil toplum kurulular arasnda sorumluluk temeline

dayanan enternasyonel ibirliini temin etmeyi ulalmas gereken bir ama olarak kabul etmektedir.

te yandan, ynetiim kuramclarna gre, devleti dier aktrlerden ayran en nemli ey, devletin kanun

yapma ilevidir. Bu kuramclar, devletin ynetsel ve siyasa-yapm ile ilgili rolnn ulusal ekonomik ynetim

alannn snrlandrlmas ile azaldn ve kanun yapma rolnn de gelecekte daha da genileyeceini ileri

srmektedirler. Hirst ve Thompsona gre, geleneksel olarak ulus-devletin iki nemli rol vardr. Birinci rol,

ynetim ve siyasa yapm ile ilgilidir. Bu rol, ulusal ekonomi ynetiminin alann snrlanmas ve ulusal

btnln srdrlmesini belirleyen savan sona ermesi ile azalma eilimine girmitir. kincisi ise, devletin

kanun yapma ve anayasal dzeni salama roldr ve devletin bu rol gelecekte daha da genileyecektir

(1998:212-213). Bu kuramclar ikinci roln siyaset ve ynetimin dnda hukuk devleti olarak adlandrlacan

ileri srmektedirler. Buna gre, devletin ekonomik ynetim ilevi bitmi, geriye sadece hukuk devletinin

kayna olarak ileyecek devlet kalmtr. Geleneksel anlamda devlet egemenliini yitirmi ve otoriteyi dier

kurumlarla paylaabilir bir konuma gelmi olsa da, hukukun ana kayna olarak devletin rol, kreselleme

srecinde nemini koruyacaktr. nk, uluslararas hukukun, ulus-devletlerin bireyler zerinde kanunlaruygulamaya koyma rol olmadan ilemesi mmkn deildir. (Hirst ve Thompson, 1998:227-228). Bu bak

as, esasen ekonomik ynetim ile hukuk devleti arasnda bir ayrm ngrmektedir. Bir baka deyile,

devletin kanun yapma ilevinin dier ilevlerinde bamsz olduu varsaylmaktadr. Ancak, bu ilev tarafsz

ileyemeyecektir. nk, devlet, kanun yapma ilevini asl olarak piyasann ileyiine uyarlamak zorunda

kalacaktr. Dier yandan, kresel kapitalizm koullarnda devletin nemini srdreceini vurgulayan bu

kuramclar, ulus-devletin merkezi ilevinin, topluluklarn dzenlenmesini salayarak kendi meruiyetini

srdrmek olarak deitii ileri srlmektedir. Devletler artk daha az egemen varlklar olarak i leyecekledir.

Ulus-devletin esas ilevi, ulus-st ve ulusalt ynetiim mekanizmalarnn sorumluluklarn tanmlamak ve

merulatrmak olacaktr (Hirst ve Thompson, 1998:204).

Ulus-devletlerin ynetim kapasitelerini yitirdiini ve ulusal dzeyin nceliini kresel dzeye teslim ettiini ve

gnmzde politikann ulus-devletler arasndaki srelerin etkileimi biiminde alglanmasnn geersizletiini

belirten Hirst ve Thompson, birbiriyle akan ve rekabet edebilen ynetiim ajanlarndan oluan karmak bir

sistemin yalnzca bir dzeyi olarak devletlerle birlikte politikann da ok merkezliliinin giderek arttna dikkat

ekmektedirler. Ancak, onlara gre, bu ynetiim biimleri ile dzeylerinin okluu ve karmakl, esasen

kreselleme retoriinin ngrdnden daha farkl, iinde ulus-devletlerin ayr, belirgin ve srekli bir

konumu srdrdkleri bir dnya anlamna gelmektedir. Ulus-devlet, g dalm srecinde dier ynetme

sistemlerini biimlendirecek dzenlemelere meruiyet datmas bakmndan merkezi konumunu srdrmektedir.Ulus-devletin egemenlik tanyarak yaratt otoriteleri desteklemek ve merulatrmak ilevleri, kendi stnde

ve altnda yeni iktidar odaklar belirleyerek, bunlara iktidar devretmesinde ortaya kmaktadr. Devletleraras


23/29

anlamalarla uluslararas ynetiim biimleri oluturup devam ettirmek yoluyla zerinde; kendi topraklarnda

merkezi, blgesel ve yerel ynetimler arasndaki, ayrca sivil toplumda kamunun tand zel ynetimler

arasndaki g ve otorite ilikilerinin anayasal dzenlemesi yoluyla da altnda yeni gler belirlemesi sz

konusudur. (Hirst ve Thompson, 1998:218, 225).

Ynetiim modelinin 1970ler ve 1980lerdeki neo-liberal devletin rol ile karlatrldnda, her iki dnemde

de devletin ekonomiye dorudan mdahalesine kar kld, fakat devletin ekonominin ileyiinde gerekli

kurallar ve dzenlemeleri glendirdii vurgusunun geerli olduu gzlemlenmektedir. Ancak, ynetiimde bu

ileve ek olarak devlete gerektiinde bu kurallar ve dzenlemeleri deitirebilme, gerektiinde yenilerini

yapabilme kapasitesi eklenmektedir (Peker, 1996:33). Burada kastedilen, devletin teknolojik yeniliklerin

gelitirilmesi ve zel sektr ile birleecek yeni piyasalarn kaplmas iin uzun vadeli stratejik politikalarn

planlanmasnda akllca (Klicksberg, 1994:188) davranmak zorunda olduudur. Devlet ve toplum arasndaki

snrlarn deitiini vurgulayan Moharir, bu tartma ekseninde devletin rolne ilikin pek ok sorunun aa

kacan, dolaysyla da kamu ynetimi incelemesi ve uygulamas iin de yeni paradigma araylarnn

sreceini ileri srmektedir (1993:177-180). Bir disiplin olarak kamu ynetimi asndan devletin rolndeki bu

deiimin ncelikli anlam hukuka yaplan vurgunun glenmesinde ortaya kmaktadr. Yani, devletin

ncelikli ilk ilevi kanun yapma olarak grldnden, kamu ynetimcilerinin almalarnda hukuk nemli

bir alan olacaktr. Ancak, nceki blmlerde de belirtildii gibi, hukuka ynelik artan ilgi ynetim hukukundan

ok, iletmeci ussalla uygun olarak zel hukuk alannda younlamakta, ynetiim kuramclar bu durumun

gelecekte daha da nem kazanacan vurgulamaktadrlar.

Gelecein devleti ve yeni rolne ilikin tartmalarn eksenini sadece devletin bykl ya da kkl

konusu belirlememektedir. Esas olarak, tartmalar, devletin ekonomik ve toplumsal sorunlar karsndaki

tutumunun ne olaca ve devlet-sivil toplum arasndaki mevcut ilikiler ve sorunlar karsnda devletin ynetme

kapasitesinin ne derece etkilii olaca sorular etrafnda toplanaca ileri srlmektedir. Klicksberg (1993:48-

52)n vurgusuna gre, 21 yzyln deiimleri karsnda devletler vazgeilmez olacaktr. Bu durumda

devletler, ilk olarak zel sektr ve sivil toplum ibirliini salayarak yoksullua kar politikalar gelitirmelidir.

kinci olarak, devlet, ademi-merkezileme, kamu faaliyetlerinde aklk, brokratiklemeden uzaklama,

vatandalarn katlmnn salanaca birlikte ynetme tarzlarn benimseyerek, kanunlar yenileme

mekanizmalarn hayata geirerek vatanda katlmn destekleyerek demokrasiyi kurumsallatrmaldr. nc

olarak, devlet, zel giriim ve zel sektr adna uygun ve yeterli koullarn yaratlmasn kolaylatrmal, bunun

iin katalizrlk rol oynamaldr. Son olarak da, piyasann yetersizlikleri karsnda devlet ve piyasa ibirlii

salanmaldr (Klicksberg, 1993:52).

Sonu

Bilindii gibi, neo-liberalizmin krizden k nerilerinin banda devletin ekonomiye mdahale etmekten

vazgemesi gerektii yer almaktadr. Yani, devlet piyasaya karmayacak ve kltlecektir. Kresel kapitalizmkoullarnda devletin kltlmesindenanlalan zelletirme, dereglasyon ve liberalizasyon uygulamalar ile

sosyal devlet kurumlarnn giderek tasfiye edilmesidir. 1980li yllarda, neo-liberal ideolojinin sunduu minimal


24/29

devlet, optimal devlet sylemleri altnda gerekletirilen bu tasfiye srecinin perdelenmesi ve toplumsal

alanda meruluk kazanmas noktasnda devreye giren kamu iletmecilii yaklam, geleneksel brokratik

yaplanmaya kar alan cephede, hantal, ilevsiz devlet rgtlenmesinin yerine irket mantnda ileyecek bir

yaplanmay nererek, ideolojik nermelerini bunun zerine ina etmektedir. 1990lara gelindiinde ise,

beklentilerin aksine neo-liberal ekonomi politikalar uygulandklar lkelerde ne ekonomik durgunluu vefinansal krizleri nleyebilmi, ne de istikrar, gelimeyi ve bymeyi gerekletirmitir. Dolaysyla da, neo-

liberalizmin hem ekonomik alanda hem de toplumsal alanda meruiyet zemini sarslmtr. Bu srecin ortaya

kard en nemli sylem, daha sonra yeni bir iktidar modeline dnecek olan ynetiimdir. Neo-liberal

tasfiyenin yerinden ettii kamusal ilevleri bakmndan btnyle geriye ekilen devlet yaplanmas, bu yeni

iktidar tarz ile gerek toplumsal ilevleri ile ekonomik faaliyetleri gerekse de rgtlenme tarz ile yeniden

yaplanmaktadr. Bu nedenle, kreselleen kapitalizmde, kreselleme yanls kuramclarn savunduu ulusal

devletlerin gcn ve nemini tamamen yitirdii, ulusal devletlerin sonunun geldii tezi yanltcdr. Yeni

ilevlerle donatlan ve piyasalatrlan devlet nemini korumaktadr.

Neo-liberalizmin daha az devlet, daha ok piyasa sylemi, bir yandan zelletirmeler bir yandan da devletin

kural koyucu ve dzenleyici rolnn piyasaya braklmas (dereglasyon) yolu ile gereklemektedir. Kamu

sektrnn kamusal yarar merkezli mdahalelerinin ortadan kaldrlmas ile, piyasac dzenlemeler (reglasyon)

lehine, piyasann dolduraca bir boluk ortaya kmtr. Gnmzde, bu dzenlemenin ortaya kard en

nemli yaplanmalardan biri kurul tipi rgtlenmelerdir. Kurullar, uluslararas ekonomi ile btnlemede genel

politikalara hizmet eden yaplar olarak ynetsel yap iinde yerlerini almaktadr. Esas olarak, kurul tipi

rgtlenmeler, neo-liberalizmin devleti yeniden yaplandrma stratejisinin nemli bir ayan oluturmaktadr.

Dolaysyla, farkl biimlerde tanmlanan ve aklanan ynetiim, toplumlarn ynetiminin siyasetten

ayrtrlmas, ynetimin zerklemesi, veya zerk kurum ve kurullara devredilmesidir. ounlukla, ulus-devletlerin anayasal denetimlerinin dna kan kurullar, esas olarak kresellemeci neo-liberalizmin kurallarna

bal olmaktadrlar. Bu nedenle ynetiimi neo-liberalizmin son otuz yldr ina ettii ekonomik ve toplumsal

gerekelere siyasal ve hukuki bir onay verilmesini anlatan bir kavram (Kse, 2002: 39) olarak tanmlamak

mmkndr.

te yandan, piyasa modeline vurgu yapan kamu iletmecilii ile hem benzeen hem de farkllaan ynetiim

modeli rgtsel ve ynetsel dzenlemeye ilikin kamu iletmeciliinin temel retilerine (rekabet, piyasa

fiyatlandrmas, mteri odakllk, verimlilik, performans lmleri) vurgu yapmay srdrmektedir. Nitekim,

yeni kamu iletmeciliinin yeniden canlandrd siyaset/ynetim ayrm ve ynetimin teknik bir sorun olarak

ele aln ynetiim modeli ile daha da derinlemektedir. Dnya Bankas tarafndan tanmlanan iyi ynetiim

ve ynetiim kuramclarnn anayasal dzenlemeyi, belli politikalarn ya da idari dzenlemelerin bir paras

olarak deil de, ntr bir g olarak grmeleri szkonusu ayrma ilikin yaplan vurgunun en ak rnekleridir

(Hirst ve Thompson, 1998:228). Bunun anlam ise, piyasalarn ileyiine uygun koullarn hazrlanmasnn yan

sra zorunlu olduunda yasal deiikliklerin yaplmasnda ne kan teknokrat kadronun bymesidir. Oysa ki,

gerek yaamda siyaset/ynetim ikilemi geersizlemekte, siyasetilerin brokratiklemesine paralel olarak,

brokratlarn da siyasallatklar grlmektedir.

Bu erevede, kamu iletmecilii ile ynetiim arasndaki temel farkllama devlet-piyasa kartl yerine

devlet-piyasa ortakl sylemine vurguda yatmaktadr. Devlet-piyasa kartl temelinde neo-liberal

ideolojinin piyasann stnln ilan ettii dnemde ykselen kamu iletmeciliine karlk; ynetiim, bu

kartln ortaklk ekseninde yeninden tanmland bir dnemde ortaya kmtr ve yeni bir siyasal yaplanma


25/29

ve buna uygun yeni bir ynetim tarz, bu sylem zerine ina edilmektedir. Baka bir deyile, neo-liberal

yeniden yaplanma srecince ynetiim modeli, ekonomi ile siyaset arasnda kurulmaya allan yeni ilikiye,

devlet-piyasa ortakl sylemi ekseninde meruiyet kazandrmaya alarak katlmaktadr.


26/29

Kaynaka

Aksoy, . (1995), Yeni Sa ve Kamu Ynetimi, Kamu Ynetimi Sempozyumu Bildirileri,Ankara: TODAE Yayn, 159-173.

Aucoin, P. (1990), Administrative Reform in Public Management: Paradigms, Principles,

Paradoxes and Pendulums, Governance, 3, (2), April, 115-137.Aygl, C. (1998), Neoliberalizm ve Ynetiim, Toplum ve Bilim, 76, 231-256.

Barberis, P. (1998), The New Public Management and a New Accountability, PublicAdministration, 76, 451-470.

Bayramolu, S. (2002), Kresellemenin Yeni Siyasal ktidar Modeli: Ynetiim, Praksis,7, 85-116.

Coombes, D. (1998), The Place of Public Management in the Modern European State, T.Verhijen ve D. Coombes (eds.), Innovations in Public Management-Perspectives From Eastand Westiinde, Cheltenham: Edward Elgar, 8-38.

Dunsire, A. (1993), Modes of Governance, J. Kooiman (ed.), Modern Governance-NewGovernment-Society Interactions iinde, London: Sage Publications, 21-34.

Emrealp, S. (199

Documents

kamu yönetmi ve yönetişim