iiKaimana'o Tominkaru Paradan

New Testament in Wapishana (GY:wap:Wapishana)copyright © 2012 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: WapishanaTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Copyright Information© 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License:Attribution-Noncommercial-No Derivative Works. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the text to different file formats, as long as you do notchange any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, providedthat you include the above copyright information:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the

Scriptures.Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Wapishana

© 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-30PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 16 Aug 2021 from source files dated 1 Dec 2020198b856d-ac64-5e95-afee-2b1cb3b356c1

Contents

MATTHEW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1MARK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56LUKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89JOHN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155ACTS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194ROMANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2491 CORINTHIANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2742 CORINTHIANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300GALATIANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317EPHESIANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326PHILIPPIANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335COLOSSIANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3421 THESSALONIANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3492 THESSALONIANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3551 TIMOTHY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3592 TIMOTHY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367TITUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374PHILEMON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378HEBREWS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380JAMES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3991 PETER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4062 PETER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4131 JOHN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4182 JOHN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4253 JOHN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426JUDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428REVELATION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431

iii

MATTHEW 1:1 1 MATTHEW 1:6

MatthewSaadanii Kaimanaꞌo KuwaiDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Diꞌoraz kaarita Matthew saadanii Tominkaru naꞌiki udani Jesus Christ dauaꞌo.Matthew, uruu 12 apostlenao bii ikiꞌo. Uapostle-tinan uaꞌii zii, uruu zaamaapauz taxpuraatannaa,* mazan Jesus zaamatan uruu kaudinaꞌo nii paꞌati, uruu idi uwaꞌakanpakaudin-kizi. (Puawunuuta Matthew 9:9-13 idaꞌa.) Mark naꞌiki Luke saadanii kaaritaidaꞌa Matthew uu dakota-kao Levi kii.

Pakaaritan idaꞌa kiwiitapa Matthew kowaadan kanom Jesus Christ dokozu-daunnaonii. Ukowaadan uruu King David Takaan-daun, ukauꞌan Matthew dakotan uruu Daviddani kii. Matthew kowaadan uruu wuruꞌu Christ, Jewnao zaudapaniaz, prophetnaokowaadauzon idi kotuaꞌa naa ĩꞌati Tominkaru dyuudan nii ĩzannaa nii naꞌiki ĩnaobanaanii. (Hebrew paradan idaꞌan udakota-kao Messiah kii.)

Naꞌiki ukowaada naꞌapam Jesus kaudinan maꞌozakaꞌo idaꞌan, ushaꞌapata umanawunkidaꞌo aimaakan aonaꞌo pidan kaꞌiitan pashaꞌapatan. Ukakuda karinainao pidannao,usoꞌota oiaꞌo doronainao pidannao ai, naꞌiki ukadishita-kida mawakainao.

Iriba Matthew kowaadan Jesus kakinaopan dauꞌu pidannao. Ukakinaopan sakitapaꞌomashaapa-karu dauaꞌo chapter 5, 6 naꞌiki 7 idaꞌa; ukakinaotan 12 paꞌapostlennaochapter 10 idaꞌa; ukowaadan diꞌitinapa-kinai kuwai kida Tominkaru naobanai-tinandauaꞌo chapter 13 idaꞌa; utominapa-kidan daꞌanainao paugaru kaimanaꞌo mashaapa-karu dauaꞌo chapter 18, 19 naꞌiki 20 idaꞌa; naꞌiki ukowaadan amazada katokon-tinandauaꞌo chapter 24 naꞌiki 25 idaꞌa.

Matthew kowaada naꞌapam Jesus zowii-kao, naꞌiki ukadishitan pamawaka-kiziiki. Ukowaada naꞌapam udyuudan apostlenao kakuwaapaꞌanan paꞌati ipai amazadakawanaꞌati, naꞌiki uaipan ĩzaamatan papidanannao nii. (Puawunuuta Matthew 28:16-20idaꞌa.)Kaarita buutinpan kida

Jesus dokozu-daunnao 1:1-17Jesus Christ shakatan 1:18—2:23John Chikaawunuupauzo kaudin-kizi dauaꞌo 3:1-12Jesus chikaawunuu-kao naꞌiki utiwaa-kidapa-kao 3:13—4:11Jesus kaudinan Galilee Baara ii aka 4:12—18:35Jesus kaudinaanan pamakopan dono Jerusalem iti 19:1—20:34Jesus shaꞌapatanii kida, pazowii-kao uaꞌii 21:1—26:46Jesus zaamata-kao, naꞌiki uzowii-kao 26:47—27:66Jesus kadishitan pamawaka-kizi iki, naꞌiki uaidinan pidannao ati 28:1-20

Diꞌoraz Jesus dokozu-daunnaokainaabatinapa-kinaa

(Luke 3:23-38)1 Diꞌoraz kuwai idaꞌa kakuwaapa-karu Jesus Christ dokozu-daunnao sakadinan ikiꞌo

dauꞌanaꞌo.† Jesus Christ, uruu King David takaan-daun, naꞌiki David, uruu Abrahamtakaan-daun.

2Diꞌi naa ĩꞌuu kida sakadinanuꞌuAbrahamdiꞌikiꞌo atii KingDavid idaꞌati: Abrahamdaniuu Isaac; Isaac dani uu Jacob; Jacob dani uu Judah naꞌiki kainaꞌa baꞌoran uꞌinawuzunao;3 Judah dainao uu Perez naꞌiki Zerah (ĩdaro uu Tamar); Perez dani uu Hezron; Hezrondani uu Ram; 4 Ram dani uu Amminadab; Amminadab dani uu Nahshon; Nahshon daniuu Salmon; 5 Salmon dani uu Boaz (Boaz daro uu Rahab); Boaz dani uu Obed (Obed darouu Ruth); Obed dani uu Jesse; 6 Jesse dani uu King David.

* : zaamaapauzo tax puraatannaa: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 1:1Jewnao kaduz umanawunuꞌo ĩꞌati wuruꞌu kainaabatinapa-karuz padokozu-daunnao diꞌiki.

MATTHEW 1:7 2 MATTHEW 2:4Aizii diꞌi Jesus Christ dokozu-daunnao dauꞌanaꞌo King David diꞌikiꞌo, atii patarubanao

naꞌakan idaꞌati Israelitenao pawiizi iki Babylon iti: David dani uu Solomon (SolomondaroUriah daiaro-daun); 7 Solomon dani uu Rehoboam; Rehoboam dani uu Abijah; Abijahdani uu Asa; 8 Asa dani uu Jehoshaphat; Jehoshaphat dani uu Jehoram; Jehoram daniuu Uzziah; 9 Uzziah dani uu Jotham; Jotham dani uu Ahaz; Ahaz dani uu Hezekiah;10Hezekiah dani uu Manasseh; Manasseh dani uu Amon; Amon dani uu Josiah; 11 Josiahdani uu Jehoiachin‡ naꞌiki kainaꞌa baꞌoran uꞌinawuzunao.

12 Aizii patarubanao naꞌakan daunaꞌanaꞌo Israelitenao Babylon iti atii Jesus Christidaꞌatiꞌi dauꞌanaꞌo: Jehoiachin dani uu Shealtiel; Shealtiel dani uu Zerubbabel;13 Zerubbabel dani uu Abiud; Abiud dani uu Eliakim; Eliakim dani uu Azor; 14 Azordani uu Zadok; Zadok dani uu Achim; Achim dani uu Eliud; 15 Eliud dani uu Eleazar;Eleazar dani uu Matthan; Matthan dani uu Jacob; 16 Jacob dani uu Joseph, uruu Marydaiaruz; Mary dani uu Jesus, Jesus uruuwuruꞌu dakota-kariwaiz Christ§ nii. 17Ukauꞌan 14ĩtonazinaa aitinpan Abraham diꞌikiꞌo atii David idaꞌati. Naꞌapa uaitinpan iriban koshan14 David diꞌikiꞌo atii ĩtarubanao naꞌakan donoꞌo idaꞌatiꞌi ĩdyaun Babylon iti; naꞌiki naꞌapauaitinpan ĩiriban koshan ĩtarubanao naꞌakan daunaꞌan ĩdyaun Babylon iti atii Christidaꞌati.

Jesus shakatan dauaꞌo(Luke 2:1-7)

18 Kaikapaꞌo daꞌi Jesus Christ shakatauzonuꞌu. Jesus daro Mary, Joseph taapaniꞌinaa pazaamatan niꞌo paudaiaro nii. Mazan ĩzaamataakan uaꞌii, Mary kaudanin naa.Wuruꞌu okaudaninuz Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌanaꞌo. 19 Aizii Joseph kaimanaꞌo pidanuruu, ukauꞌan aonaa ubaꞌazootin-kidaꞌazonMary iribaꞌo pidan bii ii, udiꞌitinpan paꞌidaꞌasodi naꞌapam nii pamarinaꞌatan pamazidaꞌazon otuma.

20 Joseph daꞌawuꞌukan padiꞌitinpan puꞌu tuukii. Sariapa Tominkaru diꞌikiꞌo angelkaawan uꞌidaꞌati uzandaꞌawun ii. Naꞌiki ukian uꞌati, “Joseph, King David takaan-daun, aonaa putariaꞌanaꞌa pumazidan Mary tuma. Aonaa naꞌapaꞌoram idaꞌanaꞌo manikarikaonan wuruꞌu okaudaninuz, mazan Kaimanaꞌo Doronaa maꞌozakan idaꞌanaꞌo wu-ruꞌu okaudaninuz. 21 Okaudanipan an, daonaioraꞌo nii odani nii. Naꞌiki Jesus* kii paꞌipudakota uꞌuu, ushaꞌapanum kauꞌan ukazannaatan nii papidanannao ĩꞌoian ai,” ukianuꞌati.

22 Aizii wuruꞌu naꞌapaꞌoraz shaꞌapan, Tominkaru Paradan mishiinan ukianuz pa-prophetin idaꞌan: 23 “Kainaꞌaꞌo nii baudaꞌapa paꞌinaꞌo zun, aonaꞌo zii okiitauzo-kaokaudanin nii daonaiora idi. Uruu Immanuel kii-karu nii udauꞌan, watumaꞌo Tominkarukiaꞌo wuruꞌu kii-karuz.”

24 Joseph pokodaꞌakan, sariapa umishidan Tominkaru diꞌikiꞌo angel paradan paꞌati.Uruu idi umazidan Mary tuma. 25 Mazan aonaa naꞌapainim ukiaapauzon Mary, atiinaꞌapa okaudanipan. Joseph kaꞌuutan naa wuruꞌu koraidaonaaz Jesus kii.

2Aitapaabainao pidannao

dorotapaꞌanan Jesus1Aizii Jesus shakatan dono Bethlehem ii, Judea Baara iaꞌoraz, naꞌapain Herod king nii

naꞌii. Uruu dono munapoꞌo waoko ikiꞌo pidannao kaawan Jerusalem ati. Wuruꞌu ĩnaouzdiꞌitapauzonao wizi. 2 Sariapa ĩpishaan naꞌii sannao, ĩkian, “Naꞌiam dii koraidaonaashakatan king niꞌoraz Jewnao ati? Watukapa ukainaaribinaa wizi aidinan waoko iki.Uruu idiꞌo wawaꞌatin wakodoruꞌukaꞌanan uꞌati unaobanain idi.”

3 Aizii King Herod abata wuruꞌu ĩpishaanuz pidannao naꞌapa, aonaa unaudapanuz,tuukii utoꞌoraꞌakan. Aizii Jerusalem sannao naꞌapa kapam. 4 Ukauꞌan King Herodbaokopatan faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu.‡ 1:11 Jehoiachin: baꞌoran uꞌuu Jeconiah § 1:16 Christ: Uruu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaanii. Putukapa Christ dauaꞌo kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. * 1:21 Jesus: Tominkarukazannaatan, kiaꞌo wuruꞌu uꞌuuaz.

MATTHEW 2:5 3 MATTHEW 2:18Naꞌiaꞌa naa upishaan ĩdyaun, “Naꞌiam nii dii wuruꞌu naobanai niꞌoraz shakatan, Christkii-kizaiz?”

5 “Bethlehem ii, Judea Baara iaꞌoraz,” ĩkian uꞌati. “Naꞌapa Tominkaru dyuudanpaprophetin saadan udauꞌan. Kaikapaꞌa ukianuꞌu:6 ‘Pugaru Bethlehem, Judah Baara* iaꞌoraz,

umanawunuꞌo nii, baꞌoran wiizainao naꞌan kidaꞌo ai.Ushaꞌapanum idi puꞌidiꞌikiꞌo nii naobanai niꞌo tominan.Uruu taapaꞌo nii naꞌiki naꞌakapaꞌo nii kaimanaꞌo idaꞌan

õpidanannao Israelitenaouz kaznizo taapiki kawan.’ ”†7 Sariapa King Herod dapada-kidan wuruꞌu tawarainao aitapaabainaouz. Aonaa

uaitapa-kao ukadakoinpan ĩtuma. Paꞌidiwaru sodi upishautan ĩdyaun, naꞌapaꞌoram naaukotuꞌan ĩtukapan wuruꞌu wizi aidinan, naobanai shakatan kainaaribanaaz. Ukauꞌanĩkowaada uꞌatiz. 8 Udaunaꞌan udyuudan naa ĩdyaun Bethlehem iti. Ukian ĩꞌati,“Udorotankaꞌa naa wuruꞌu koraidaonaaz. Aizii uikodan donozu, ukowaada paꞌi õꞌati,õmakonaka kizi õkodoruꞌuka kizi uꞌati kapam unaobanain idi.”

9-10 Paabatapaꞌakan daunaꞌan, naꞌapam King Herod kian paꞌati, ĩdobatan naa. Sariapawuruꞌu ĩtukapauzoniazwizi aidinannaa ĩꞌati koshan. Uruu idi ukauꞌan ĩkonaukian tuukii.Naꞌiki wuruꞌu wizi makon ĩꞌuaꞌati atii umashaadinan dokoꞌo koraidaonaa mashaapa-kizikabaun paꞌinamun. 11 Ĩkaawan kabaun idaꞌati, naꞌiki ĩmorotaꞌakan naa. Uruꞌu naa ĩtuka-pan naꞌii wuruꞌu koraidaonaaz, padaro Mary tuma. Sariapa ĩkodoruꞌukan ukanaapu atiunaobanain idi. Udaunaꞌan ĩsoꞌotaꞌakannaa panaꞌakapanii kida, gold naꞌiki frankincensenaꞌiki myrrh,‡ ĩtaan kidaz mawinipinaa-daun uꞌati. 12Udaunaꞌan ĩkiwan panaꞌanaꞌa naapawaꞌati-kizi ai, aonaa ĩmakouaꞌakan King Herod idaꞌan. Ĩshaꞌapainapanuz kaikapaꞌaTominkaru kakinaowan idiꞌo pazandaꞌawun ii ĩdyaun.

Joseph naꞌiki udaiaro Marykidoapa-kidan paudani Jesus

13 Tawarainao kiwaꞌakan daunaꞌan, Tominkaru dyuudan angel kakuwaapaꞌananJoseph ati uzandaꞌawun ii. Ukian uꞌati, “Pumako kai, punaꞌaka wuruꞌu koraidaonaazpadaro tuma, pukidoapa-kida ĩdyaun Egypt iti. Ushaꞌapanum kauꞌan Herod dorotapa-kidaꞌazon naa wuruꞌu koraidaonaaz naꞌiki uzowii-kidaꞌazoonuz. Punaꞌii paꞌi atiiõdapada-kidan an zii pugaru powaa ati.” 14 Joseph pokodaꞌakan, unaꞌakan naa wuruꞌukoraidaonaaz padaro tuma Egypt iti. 15Naꞌii ĩmashaapan atii Herod mawakan. Wuruꞌunaꞌapaꞌoraz shaꞌapan Tominkaru Paradanmishiinan, ukianuz paprophetin idaꞌan: “Õda-padan õDani Egypt iki.”§

Herod dyuudandaonaioranao sodi kida zowii-kao

16 Aizii Herod aitapankan naa naꞌapam tawarainao, waoko ikiinaouz mariidanpaugaru, ĩmakiwakan idi powaa an paꞌidaꞌan, tuukii utoꞌoran. Uruu idi udyuudanpasoldyaannao zowian ipai daonaioranao sodi kida dyaꞌutam wunu kidainao naꞌikiawutapainao ĩwunun kida, ipai Bethlehem iainao naꞌiki maonapa kidaꞌo ĩmashaapan.Ushaꞌapainpan kaikapaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan aitapaabainao tawarainao waoko iki-inaouz kowaadan kawanaꞌatiꞌo naꞌapam ukotuꞌan naa ĩtukapan wuruꞌu wizi aidinanuz.17Wuru idaꞌanaꞌa Tominkaru Paradan mishiinan prophet Jeremiah kiauzonuz.18 “Ramah* ii, pidannao waꞌidan abata-kao,

ĩzaadinan naꞌiki ĩmuraapan diiwaꞌo idaꞌan.Rachel† zaadinan paudainao dauꞌan,aonaa omishidauan pamashaata-kao

paudainao mawakan idi.”‡Josephnao dyuuda-kaoaꞌa naa

ĩkiwan Egypt iki* 2:6 Judah Baara: uruu Judea Baara † 2:6 Micah 5:2 ‡ 2:11 frankincense naꞌiki myrrh: kawinipinaꞌokaduunuribai kida. § 2:15 Hosea 11:1 * 2:18 Ramah: kotuaꞌo wiizai munapo zaꞌo Bethlehem ai. † 2:18Rachel: oroo Israelitenao daro. ‡ 2:18 Jeremiah 31:15

MATTHEW 2:19 4 MATTHEW 3:1419 Aizii King Herod mawakan daunaꞌan, Tominkaru diꞌikiꞌo angel aidinan Joseph ati

uzandaꞌawun ii, Egypt ii. 20Angel kian uꞌati, “Mawakaꞌa naa aizii zowiaꞌazoinaouzwuruꞌukoraidaonaaz. Ukauꞌan punaꞌakaꞌa naazu padaro tuma powaa iti Israel iti.” 21 Josephpokodaꞌakan, unaꞌakan naa ĩdyaun powaa iti Israel iti. 22Mazan Joseph abatan idi KingHerod dani Archelaus naobanai nii Judea Baara ii, ukauꞌan utarii pamakon naꞌiti. Mazanuzandaꞌawun ii Tominkaru kakinaowanuz, uruu idi ĩmakon Galilee Baara iti, 23 naꞌiaꞌanaa ukauꞌan ĩmashaapan wiizai Nazareth ii. Wuruꞌu naꞌapaꞌoraz shaꞌapan TominkaruParadan mishiinan ukianuz paprophetin idaꞌan: “Udakota-kao nii Nazareth san.”

3John Chikaawunuupauzo

kaudin-kizi dauaꞌo(Mark 1:1-8; Luke 3:1-18; John 1:19-28)

1 Kotuaꞌiki uruu daunaꞌan John Chikaawunuupauzo sakadan pakaudinan pakaki-naopan dauꞌu mapidantakaꞌo amazada ii aka, Judea Baara iaꞌoraz. 2 Kaikapaꞌa ukaki-naopauzonuꞌo: “Utanawatinaꞌa naa uꞌoian ai, ushaꞌapanum kauꞌan ataꞌazoo TominkaruNaobanai-tinan pidannao ati.” 3 Uruu John dauꞌatiꞌo, tawaruꞌu kotuaꞌoraz Tominkaruprophetin Isaiah saadanuz. Ukianuz.“Pidan kadakoinpan diiwa mapidantakaꞌo amazada ii aka.‘Usaabaꞌa naa naobanai mako kizi nii,

utoma uaꞌii sakitapaꞌo uponaa nii.’ ”*4 John kamichan toma-kao camel idi idiꞌo, ukazadawutinpan wuzada-kariwai madai

idiꞌo, naꞌiki uwanyukunuu nii manorunao† naꞌiki maaba. 5 Iriba pidannao waꞌatin Johnidaꞌati ĩabataꞌanan ukakuwaapan. Jerusalem, Judea Baaraꞌaꞌoraz donoi iki, naꞌiki ipaibaꞌoran wiizai kida Judea Baaraꞌaꞌoraz diꞌiki, naꞌiki Jordan Waꞌo zaꞌanainao ĩmashaapankida kaawan uꞌidaꞌati. 6 Ĩkowaadan paꞌoian kida, uruu idi John chikaawunuuan ĩdyaunJordan Waꞌo ii.

7 Iriba Jewnao, ĩdakota-kao Phariseenao‡ naꞌiki Sadduceenao§ kaawan Johnchikaawunuuapa-kizi ati. John tukapan ĩdyaun naꞌii, sariapa ukian ĩꞌati, “Unaokowazaznao! Kanom kowaada uꞌati turuu ukazannaatinan Tominkaru patakaꞌutaꞌazonai unao? 8 Ushaꞌapataꞌa naa kaiman kidaꞌo aimaakan, uaida kizi mishi utanawatinaꞌauꞌoian ai. 9 Aonaa uzauda-kidaꞌanaꞌa unao Abraham takaan-daunnaoun idaꞌanaꞌo niimani ukazannaatinan uꞌoian ai. Õkowaadan nii uꞌati aizii, turuu Tominkaru tomanAbraham takaan-daunnao nii diꞌoraz kuba kida idiꞌi. 10 Kainaꞌa baro, minziiwapaꞌoraꞌanaa barotaꞌo nii atamun kida. Ipai atamun wuruꞌu aonaꞌoraz ukaakan kaiman naꞌikiwuruꞌu dikauda kidaꞌoraz uꞌaka kida, ipaiꞌo nii ubarota-kao, udaunaꞌan ukaboota-kaonii ipai tikazi wuꞌiti.”

11 Udaunaꞌan John kian pidannao ati, “Õchikaawunuupan unao wunu idi utanawati-nan dikin ii uꞌoian ai Tominkaru idaꞌati, mazan wuru daunaꞌanaꞌa, kainiꞌikiꞌo niichikaawunuupaꞌo nii unao tikazi idi naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa idi paꞌan. Uruu kainaꞌikiuruu powaꞌaꞌo zii umanawunun õꞌai, aonaa õkaꞌiitan ukaudin-kizi. Upuꞌu zii aonaaõturuan õnaꞌakan udazkidi uꞌidaꞌati.* 12 Kainaꞌaꞌa naa unaꞌakapan pawidauapa-kinaapapaoriba aka kida. Ipaiꞌo nii uwidauan kaiman kidaꞌo papaoriba aka, naꞌapa zaishiwidau-kao kawan pamada ai. Udaunaꞌan usaabaa-kao niꞌi naa kaiman padapunaaiti. Mazan wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz, ipaiꞌo nii paꞌan ukaboota-kao tikazi aonaꞌoumakadauzon wuꞌiti.”

John Chikaawunuuan JesusJordan Waꞌo ii

(Mark 1:9-11; Luke 3:21-22)13 Uruu dono Jesus kaawan Galilee Baara iki Jordan Waꞌo ati, uchikaawunuu-

kidinaꞌanan John ati. 14Mazan aonaa John kaꞌiitan paabatan pashaꞌapatan naꞌapaꞌo uꞌati,* 3:3 Isaiah 40:3 † 3:4 manorunao: oo chiwao, iribaꞌoraz ĩmashaapan. ‡ 3:7 Pharisee: Putukapa kaaritatokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. § 3:7 Sadducee: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. * 3:11 Poitorui kaudin-kizi wuruꞌu unaꞌakauzonuz panaobanaa dazkidi uꞌidaꞌati.

MATTHEW 3:15 5 MATTHEW 4:16ukauꞌanutiwaanpapanaꞌadan Jesus nyukunuu. Ukianuꞌati, “Kanomnii puchikaawunuu-kidinaꞌazon õꞌati? Õgaru mishiꞌoraiman turuu puchikaawunuuan.”

15Mazan Jesus kian uꞌati, “Naꞌapaꞌo niꞌi naa paꞌan aizii washaꞌapatinan, ushaꞌapanumkauꞌan washaꞌapatinaꞌazon ipai Tominkaru aipan kawanaꞌati.” Uruu zii John naꞌapatanpanyukunuu.

16 Jesus koditaꞌakan daunaꞌan wunu diꞌiki pachikaawunuu-kao dono, sariapa aokazidaꞌata-kao uꞌati, naꞌiki utukapa Tominkaru Doronaa waꞌatin orid kawan, aokazi ikinapu.Taau, upakotan uꞌidaꞌati. 17Mashaꞌapakiaka parada-karu aokazi ikiꞌo kian, “Diꞌi õDaniꞌi,õmarainapanii manawun, shaꞌapatinaꞌo õnyukunuu kawanaꞌati.”

4Jesus tiwaa-kidapa-kao(Mark 1:12-13; Luke 4:1-13)

1 Uruu daunaꞌan Kaimanaꞌo Doronaa naꞌakan Jesus mapidantakaꞌo amazada diꞌiti,Satan tiwaa-kidapa kizi uruu naꞌii. 2Aonaa kanom Jesus nikan 40 kamoo, ukauꞌan tuukiiuzamazin. 3Uruꞌu naa Satan kaawan Jesus idaꞌati. Sariapa ukian uꞌati, “Tominkaru Daninan pugaru, pudyuuda diꞌoraz kuba kida tominan bread nii.”

4 Mazan Jesus kian uꞌati, “Tominkaru Paradan saada-kariwaiz kian, ‘Aonaa pidanmashaapan soo bread idaꞌan mani karikaonan. Mazan aiapa-karu nii Tominkarudiꞌikiꞌoraz parada-karu mashaapa-kinai nii.’ ”*

5 Udaunaꞌan Satan naꞌakan Jesus Jerusalem kaimanaꞌoraz wiizai iti. Ukadishita-kidanuz dokoaꞌo Tominkaru Dapu dokoo-dinpan paawa ii manawun, 6naꞌiki ukian uꞌati,“Tominkaru Danin an pugaru, puzakaꞌuta diꞌikiꞌi imiꞌi baara iti. Ushaꞌapanum kauꞌanTominkaru Paradan saadinpaꞌoraz kian, ‘Tominkaru awunuutapa-kidan nii pugarupaꞌangelinnao ati, ĩzaamatapan nii pugaru, aonaꞌo nii pukaziwan pukidiba puwaotan ankuba kida diꞌiti.’ ”†

7 Jesus kian uꞌati, “Mazan kaikapaꞌo shaꞌatii Tominkaru Paradan saadinpaꞌo kiankapam, ‘Manaꞌa putiwaa-kidapauzoꞌonaꞌa uNaobanaa Tominkaru.’ ”‡

8Udaunaꞌan Satan naꞌakan Jesus dokoaꞌomidukuo paawa iti, naꞌiki uaida-kida Jesus atiipai umanawun naꞌiki konaunam kidaꞌo donoi, ipai amazada tokon iti. 9Ukian Jesus ati,“Ipaiꞌo nii õtaan puꞌati wuru kidaꞌa putaainan an õꞌati pukodoruꞌukan idaꞌan õkanaapuati.”

10 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Pumako õꞌai, Satan! Tominkaru Paradan saadauzo-kariwaiz kian,‘Pukodoruꞌuka soo baudaꞌapaꞌo Naobanai puTominkarun ati.

Pushaꞌapatin soo uruu aipan kawanaꞌati.’ ”§11 Uruu daunaꞌan Satan marinaꞌataꞌakan naa Jesus. Uruꞌu naa angelnao kaawan

uꞌidaꞌati ĩkaminkaꞌutan naazu.Jesus sakadan pakaudin-kizi

Galilee Baara ii(Mark 1:14-15; Luke 4:14-15)

12 Jesus abatan daunaꞌan John taraa-kao, uruꞌu naa umakon powaa iti Galilee Baaraitinapu, Nazareth iti. 13Mazan naꞌikiꞌo umakon umashaapaꞌanan Capernaum iti, wiizaimaonapaꞌo Galilee Karishiiz ati. Naꞌanaꞌoraz Zebulun naꞌiki Naphtali takaan-daunnaowiizi baara an kidaꞌoraz. 14 Aimaakan shaꞌapanuz naꞌapa, parada-karu mishiinan naatawuruꞌu prophet Isaiah kianuz pakaaritan idaꞌa:15 “Pidannao mashaapainao Zebulun amazadati an,

naꞌiki Naphtali amazadati an,naꞌiki dobaapa-kizai karishii an,

atii tarauka Jordan Waꞌo,Galilee an kidaꞌo Gentilenao mashaapan. Puabata!16 Puabata pidannao mashaapainao naꞌiiꞌaka marutaꞌo biiꞌi,

ĩtukapan nii umanawunuꞌo kanadaꞌo.* 4:4 Deuteronomy 8:3 † 4:6 Psalm 91:11 ‡ 4:7 Deuteronomy 6:16 § 4:10 Deuteronomy 6:13

MATTHEW 4:17 6 MATTHEW 5:9Mashaapainao naꞌan kichanaꞌiki-kiaꞌo marutaꞌo bii ii,

kanada-karu kanadapan nii ĩdyaun.”*17 Naꞌapainiꞌi naa Jesus sakadan pakakuwaapan. Ukian, “Utanawatin uꞌoian ai,

ushaꞌapanum kauꞌan ataꞌazoo Tominkaru naobanai-tinan pidannao ati.”Jesus zaamatan

4 kopautapauzonao paminaudaꞌunao nii(Mark 1:16-20; Luke 5:1-11)

18 Jesus makopan puꞌu maonapa Galilee Karishiiz danomata, utukapa dyaꞌutamkopautapauzonao, Simon, uruu Peter kiaꞌo udakotapa-kao, naꞌiki uꞌinawuzu Andrew.Ĩzaamaapan kopau karishii ii pasairon idaꞌan. 19 Jesus kian ĩꞌati, “Uwaꞌati õtuma,õtominapa-kida kizi unao, uzaamaapan dauꞌu pidannao.” 20 Sariapa ĩwaꞌakaꞌakanpasairon kida, naꞌiki ĩdaꞌanan naa uruu.

21 Naꞌikiꞌo udobataꞌakan, utukapa dyaꞌutam pidannao koshan kanawa idaꞌa. Wuruꞌuĩnaouz Zebedee dainao, James naꞌiki John. Ĩdaru Zebedee naꞌiaꞌo ĩtuma kapam,ĩminziiwatin-kidan pasairon kida. Jesus dapadan ĩdyaun. 22 Sariapa ĩmakon Jesus tuma,ĩwaꞌakaꞌakan naa padaru pakanawan diꞌii.

Jesus kakudan iriba pidannao(Luke 6:17-19)

23 Jesus makon ipai Galilee Baara an kidaꞌo wiizai kawanaꞌati. Utominapa-kidanpidannao synagogue† kida kawanaꞌati. Ukowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai Tominkarunaobanai-tinan dauꞌu, naꞌiki ukakuda pidannao karinaapainao ipai pabiꞌinaaka kidaꞌorinai idi. 24 Uunamunaa abata-kao ipai Syria Baara ii aka. Uruu idi naꞌikinpuinaopidannao naꞌakan pairibannao karinainao pabiꞌinaakaꞌo ĩrinaa kida: kaziwainao, oiaꞌodoronai morotinniinao, mawakaziitapainao, naꞌiki machiꞌika-kainao; ipai Jesus kakudanĩdyaun. 25 Iriba pidannao daꞌananuzu Galilee Baara ikiinao, naꞌiki Decapolis‡ Baaraikiinao, Jerusalem ikiinao, Judea Baara ikiinao, naꞌiki Jordon-waꞌo baza ikiinao.

5Jesus kakinaopan naawazi ii

1Aizii Jesus tukapan iriba pidannao kasabaꞌukinan paꞌidaꞌati, sariapa uzaidan naawazidaara iti. Naꞌiaꞌa naa usakanatan. Pidannao, utominapa-kidaniinaouz maonapadinanuꞌidaꞌati. 2Usakadaꞌakan naa patominapa-kidan ĩdyaun.

Mishiꞌo konaukii-karu dauaꞌo(Luke 6:20-23)

Kaikapaꞌa ukian ĩꞌatiꞌi:3 “Konaukiaꞌo wunaouꞌu aitapainaouz

aonaꞌo paturuan paaipan ati padoronaa ii,ĩnao kaduz atiꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz.

4Konaukiaꞌo wunaouꞌu kashaꞌoratinainaouz ĩnyukunuu,Tominkaru saabaan nii ĩnyukunuu.

5Konaukiaꞌo wunaouꞌu aonaꞌoraz ĩatadinpauzon,Tominkaru taan nii ipai imiꞌi baara ĩꞌidiwau nii.

6Konaukiaꞌo wunaouꞌu tuukiaꞌoraz ĩtaan panyukunuu atipashaꞌapataꞌazon Tominkaru aiapanii kida ushaꞌapata-kao,Tominkaru turuuda-kidan nii ĩdyaun kaimanaiman.

7Konaukiaꞌo wunaouꞌu kamunanbainaouz,Tominkaru kamunanun nii ĩꞌati.

8Konaukiaꞌo wunaouꞌu baudaꞌapatainaouz panyukunuu Tominkaru ati,ĩtukapan nii Tominkaru.

9Konaukiaꞌo wunaouꞌu kaudinainaouz pakaimanaaka-kidan dauꞌu pidannao,Tominkaru daniitan nii ĩdyaun.

* 4:16 Isaiah 8:23 † 4:23 synagogue: kabaun Jewnao baokopainapa-kizi. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. ‡ 4:25 Decapolis: Greek paradan idaꞌan ‘10 wiizainao’ kiaꞌo wuruꞌu.

MATTHEW 5:10 7 MATTHEW 5:2510Konaukiaꞌo wunaouꞌu patakaꞌuta-kariwainaouz

kaimanaꞌo mashaapa-karu Tominkaru atiꞌo dauꞌan,ĩnao atiꞌo nii wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz.

11 “Konaukiaꞌo nii unao, pidannao dakoopan an unao, naꞌiki ĩpatakaꞌutan an unao,naꞌiki ĩmariidinan an unao dauꞌu, soo õpidanannaoun idiꞌo unao. 12 Ukonaukii tuukiimanawun, ushaꞌapanumkauꞌan kainaꞌa umanawunuꞌu uwinipinaa niꞌo aokazi ii. Kotuaꞌanaa naꞌapaꞌo Tominkaru prophetinnao patakaꞌutauzo-kao kapam.

Mishidainao naꞌapa duwunaꞌiki kanadaꞌo kawan

(Mark 9:50; Luke 14:34-35)13 “Duwu kawanuꞌo wuruꞌu unaouz daꞌaꞌa pidannao ati. Mazan duwu manaun anaꞌa

naa, aonaꞌa naa naꞌapam ukuzuban powaꞌa. Aonaꞌa naa turuu ukaiwaapa-kao, mazanukabootaꞌaka-kao niꞌi naa amazada iti. Uruꞌu naa dobaapainao naꞌiiꞌaka dakazatanuz.

14 “Kanadaꞌo kawanuꞌo wuruꞌu unaouz daꞌaꞌa pidannao ati. Aonaa naawazi paawaꞌaꞌodonoi toma-kao dizinpan. 15 Aonaa naꞌiam zii pidan suuauzon lamp, udaunaꞌanutaratanuzu boon waranuꞌu. Mishiꞌoraiman lamp muuda-kao nii kaimanaꞌo pawiizidokoaꞌo idaꞌa. Naꞌikiꞌo nii ukanadapan ipai kabaun nazo ainao. 16Naꞌapa paꞌi unao lampkawan, upuꞌukapan kanada pidannao kanaapu ati, ĩtukapa kizi kaimanaꞌo ushaꞌapatanii.Uruu naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii ĩkonaukii-kidan uDaru Tominkaru aokazi iaꞌo umanawunun.

Jesus tominapa-kidankakinaorii dauaꞌo

17 “Aonaa uzauda-kidaꞌanaꞌa, õmarinaꞌata-kidaꞌanan mani kakinaorii Tominkaru taa-niaz Moses idaꞌan kida, naꞌiki kotuaꞌo prophetnao saadanii kida, wuruꞌu õwaꞌatinuzdaꞌatiꞌi. Õwaꞌatin aonaa õmarinaꞌata-kidaꞌanan mani ĩdyaun, mazan õmishiaꞌanan naanaꞌiki õshaꞌapataꞌanan naa naꞌapaꞌoram ĩkian kidaz. 18 Õkakuwaapan mishiꞌo uꞌati,atii aokazi naꞌiki diꞌoraꞌa imiꞌi baara naꞌan kawanaꞌati, aonaꞌo nii baudaꞌapa kakinaoriiparadannaa sodi marinaꞌata-kao, atii kaiman-daun kakinaorii mishiinan. 19 Ukauꞌankanomdikintapan anmasakaudaꞌu sodiꞌo kakinaorii paradannaa, naꞌiki tominapa-kidaꞌonaꞌapa baokoinao, awutapa sodiꞌo nii umanawunun, Tominkaru naobanai-tinan diꞌii.Mazan kanom izoꞌatiꞌo, shaꞌapatatinaꞌo kakinaorii kawanaꞌati, naꞌiki tominapa-kidaꞌonaꞌapa baokoinao kapam, umanawunuꞌo kii-karu nii udauꞌan, Tominkaru naobanai-tinan diꞌii. 20 Ukauꞌan õkian nii uꞌati, aonaꞌo nii umorotan Tominkaru naobanai-tinandiꞌiti, soo umashaapan an kaiman Tominkaru aipan kawanaꞌati powaꞌa zii wunao aiaꞌa,tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu naꞌiki Phariseenao* ai.”

Toꞌoraba-karu dauaꞌo21 Jesus kian koshan, “Uaitapanii shaꞌatii naꞌapam kiauzo-karu pidannao ati kotuaꞌa

naa, ‘Manaꞌa puzowiaꞌanaꞌa pidan.† Naꞌiaꞌoram pidan zowiaꞌo pidan, patakaꞌuta-karuniizu udikin ii.’‡ 22Mazan aizii õkian nii uꞌati, naꞌiaꞌoram pidan toꞌoran an paꞌinawuzuati, patakaꞌuta-karu niizu udikin ii. Naꞌiaꞌoram pidan kiaꞌo paꞌinawuzu ati ‘pugarumaturuaukaꞌo,’ naꞌaka-karu niizu kazowautapainao kanaapu ati, marii kizi upatakaꞌuta-kao naꞌii. Naꞌiki naꞌiaꞌoram dakoopaꞌo paꞌinawuzu, ‘yaakaru, maaitapin-kaꞌo!’ kii,kaboota-karu niizu Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.

23 “Ukauꞌan putaainaꞌanan dono Tominkaru ati, punaꞌakan idaꞌan aimaakan uꞌati altaruzai kawaodapa-kizinao diꞌiti, naꞌiki punyukunuiankan an kainaꞌaꞌo daꞌi pukasharu-tan puꞌinawuzu nyukunuu, 24 puwaꞌakaꞌa naa zii wuruꞌu putaaꞌazooniaz altar daz-abaꞌa, pumako puꞌinawuzu diꞌiti, pusaabaa-kidanaka punyukunuu utuma. Udaunaꞌanputaaꞌanan niꞌi naa wuruꞌu putaaꞌazooniaz Tominkaru ati.

25 “Aizii pukasharutaakapan an pidan tuma. Uruu dikin ii unaꞌakan pugarukootowapa-kizai iti. Mazan ukaawa-kidan uaꞌii pugaru naꞌiti, putiwaa pusaabaa-kidanpuparadan utuma. Aonaan an pushaꞌapatinan naꞌapa, mishiꞌo nii unaꞌakan pugaru* 5:20 tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu naꞌiki Phariseenao: Ĩnao Jewnao, kaimanaimanaꞌo ĩaitapanTominkaru paradan, naꞌiki ĩkakinaopanii uparadan kawanaꞌati. Ukauꞌan kaimanaꞌo pidannao nii ĩtukapa-kao baꞌoranpidannao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 5:21 Exodus 20:13 ‡ 5:21Deuteronomy 17:8, 9

MATTHEW 5:26 8 MATTHEW 5:42kootowapa-kizai iti, naꞌiki utaan nii pugaru kootowapa-kidauzo pidan ati. Udaunaꞌankootowapa-kidauzo taan niꞌi naa pugaru police kaꞌu iti, uruꞌo niꞌi naa kaboota pugarutaraa-kizai diꞌiti. 26 Õkian puꞌati, punaꞌian nii, aonaꞌo nii pukodita-kida-kao atiipukawinipinaatan anaꞌo nii zii ipai daunuudaꞌu aiapa-kariwai pukodita-kinaa nii.

Baꞌorantapa-karu dauaꞌo27 “Uaitapanii shaꞌatii naꞌapam Tominkaru kakinaorii kian, ‘Manaꞌa pubaꞌoranta-

paꞌanaꞌa.’§ 28 Mazan aizii õkian nii uꞌati, kanom awunuutapan zun, naꞌiki unaꞌazoota-panuzo, ubaꞌorantapaꞌakannaawuruꞌu panyukunuu ii. 29Ukauꞌan pudiwaꞌora antanpuꞌopuawun shaꞌapata-kidandonopuꞌati oiaꞌo, pusoꞌota naꞌiki pukaboota puꞌaiaz. Kaimanaꞌonii zii puwaziwaan baudaꞌapa karikaonan pushaꞌapauzin punanaa diꞌikiꞌo, pukaboota-kidan ai ipai daunuudaꞌu punanaa manawun Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. 30 Pudiwaꞌoraantanpuꞌo pukaꞌu shaꞌapata-kidan dono puꞌati oiaꞌo, pudukuta naꞌiki pukaboota puꞌaiaz.Kaimanaꞌo nii zii puwaziwaan baudaꞌapaꞌo pukaꞌu karikaonan, pukaboota-kidan ai ipaidaunuudaꞌu punanaa manawun Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.”

Muudaaka-karu dauaꞌo(Matthew 19:9; Mark 10:11-12; Luke 16:18)

31 Jesus kian koshan, “Uaitapanii shaꞌatii naꞌapam Tominkaru kakinaori kian, ‘Naꞌiaꞌo-ram pidan muudan an paudaiaro, marii utaan oꞌati saada-kariwai muudaaka-karu kaar-itannaa.’* 32Mazan aizii õkian nii uꞌati, daonaiora muudan dono paudaiaro omashaapanpuꞌu kaiman padamata utuma, ukauꞌan ubaꞌorantapa-kidan naa oroo wuruꞌu baꞌorandaonaiora tuma omazidan anaꞌa naa koshan. Naꞌiki arawuꞌu daonaiora mazidaꞌoraz naaotuma, utoman naa oiaꞌo kapam ubaꞌoran-daiarotapan idi.

Mishiꞌo parada-karu shaꞌapata-kao dauaꞌo33 “Uaitapanii shaꞌatii kapam naꞌapam kiauzo-karu pidannao ati kotuaꞌa naa, ‘Man-

aꞌa pumarinaꞌataꞌanaꞌa putaanii puparadan pumishiaꞌazoonii, mazan pushaꞌapata pu-paradan Tominkaru ati wuruꞌu pushaꞌapataꞌazooniaz.’† 34 Mazan aizii õkian nii uꞌati,manaꞌa pudakotaꞌanaꞌa aimaakan uu puparadan mishida-kinao nii. Manaꞌa pudako-taꞌanaꞌa aokazi uu puparadan mishida-kinao nii, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkarunaobanai-tinapa-kizi wuruꞌu. 35 Manaꞌa pudakotaꞌanaꞌa imiꞌi baara uu, ushaꞌapanumkauꞌan imiꞌi baara Tominkaru kidiba wiizi wuruꞌu. Jerusalem uu naꞌapa kapam, manaꞌapudakotaꞌanaꞌa puparadan ii, ushaꞌapanum kauꞌan uruu donoi umanawunuꞌo Kingwiizi wuruꞌu. 36 Manaꞌa pudakotaꞌanaꞌa puzowau puaipan idi puparadan mishida-kao,ushaꞌapanumkauꞌan aonaapukaꞌiitanputomanbaudaꞌapaꞌo puzowaudbaraka oopodidi.37Ukauꞌan, turuu pukian ‘Oo’, umishiin dono, naꞌiki ‘Aonaa’, uꞌaonaan dono. Pudobata-kidan an powaꞌa zii puparadan, oiaꞌo diꞌikiꞌo wuruꞌu.

Kaunaaka-karu dauaꞌo(Luke 6:29-30)

38 “Uaitapanii shaꞌatii naꞌapam Tominkaru kakinaori kian, ‘Pidan zowitan donopairiban awun,marii ukaunaatinanuawun ati kapam; pidan zowitan donopairiban dako,marii ukaunaatinan udako ati kapam.’‡ 39Mazan aizii õkian nii uꞌati, aonaa pukaunaati-naꞌanaꞌa pushaꞌapata-kao an dikaudaꞌo idaꞌan. Pidan taꞌikan an pudiwaꞌora antanpuꞌopukaozoo, marii putaꞌika-kidan puꞌashabaron antanpuꞌo pukaozoo kapam. 40 Pidankootowapa-kidaꞌanan dono pugaru naꞌiki uzaamatan pushooton, putaaꞌaka puchaakitankapam. 41 Aizii umanawunuꞌo pidan dyuudan dono pudowautan padopao baudaꞌapaꞌonaawazi diꞌiti, pudobata-kida udopao baudaꞌapaꞌa naa naawazi diꞌiti. 42 Pidan pishaanan aimaakan puꞌai, putaa uꞌati; ukaiwaaꞌazon an zii karikaonan puaimaakanuta, putaaꞌanaa zii uꞌati.

Tarubaitapa-kariwainaomarainapa-kao dauaꞌo

(Luke 6:27-28, 32-36)§ 5:27 Exodus 20:14 * 5:31 Deuteronomy 24:1 † 5:33 Leviticus 19:12; Numbers 30:2; Deuteronomy 23:21‡ 5:38 Exodus 21:23-24

MATTHEW 5:43 9 MATTHEW 6:1343 “Uaitapanii shaꞌatii naꞌapam Tominkaru kakinaori kian, ‘Pumarainapa puiriban,

mazan putoꞌora-kizaitapa putarubaitapaniinao.’ 44 Mazan aizii õkian nii uꞌati,pumarainapa pidan toꞌorainao puꞌati, pukamunan kaiman ĩꞌati; naꞌiki putoriinapaTominkaru ati kaimanaꞌo idaꞌan wunao dauꞌanaꞌa, patakaꞌutainaouz pugaru. 45Naꞌapaꞌoidaꞌanaꞌo nii utukapa-kao mishiꞌo uDaru Tominkaru aokazi iaꞌo dainao unao. Ushaꞌa-panum kauꞌan uruu kanada-kida kamoo ipai pidannao ati, kaimanainao naꞌiki dikau-dainao ati kapam. Naꞌiki ukaawa-kida wunu pidannao ati, kaimanainao ĩshaꞌapainpannaꞌiki dikaudainao ĩshaꞌapainpan ati kapam.

46 “Aizii kanomaꞌo nii Tominkaru taa uwinipinaa nii ukaimanan an marainpainao atiunao karikaonan? Upuꞌu zii zaamaapauzonao tax puraatannaa§ oiainaouz padamata,ĩmarainapa pairiban kapam. 47 Ukauꞌan ukaimanan dono soo marainpainao ati unaokarikaonan, naꞌapa dii upanaꞌan baokoinao pidannao ai? Naꞌapa pidannao mashaa-pan kapam mamishida-kainaouz Tominkaru. 48 Ukauꞌan aonaa ukasharutinaꞌanaꞌaukaimanan ai, uDaru aokazi iaꞌo makasharutin-kan kawan pakaimanan ai.

6Kamunan-karu dauaꞌo

1 “Ushaꞌapatan an kaimanaꞌo aimaakan, manaꞌa ushaꞌapataꞌanaꞌazu iribaꞌo pidan biiii, utukapa-kidaꞌazon idi ukaduz ukaimanan karikaonan. Ushaꞌapainpan an naꞌapa,aonaꞌo nii uwinipinaa nii uDaru aokazi iaꞌo diꞌiki. 2 Ukauꞌan utaan dono aimaakanpatakaꞌutinainao ati, aonaa ukainaabataꞌanaꞌazu diꞌiiꞌaka kidaꞌa tawunao kawanuꞌutaapinpauzonao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Ĩnao, paaipan idi pashaꞌapataniaz patakaꞌuti-nainao ati atadapa-kao, ukauꞌan ĩaidautan pashaꞌapatanii ipai diꞌiiꞌaka kidaꞌa pidannaoati, choochiapa-kizai ii, naꞌiki ipai dunapota pidannao iriba-kizi an. Mishiꞌo õkianuꞌati, wuruꞌu ĩnaouz kaimanaimanaꞌoraꞌa naa ĩkawinipinaatinaꞌakan paꞌatadapa-kao idi.3 Utaan an aimaakan patakaꞌutinainao ati, manaꞌa putaapadaꞌanaꞌa aonaa naꞌiaꞌorampidan aitapan putaanii dauꞌan. 4 Utaaꞌazon an aimaakan, aonaa kainaabaꞌo-karuꞌumani utaanuzu, uDaru tukapan nii ushaꞌapatanii aonaꞌoraz pidan tukapan, naꞌikiukawinipinaatan nii unao.

Toriinapa-karu dauaꞌo(Luke 11:2-4)

5 “Utoriinpan dono, manaꞌa paꞌi utoriinpaꞌanaꞌa tawunao kawanuꞌu taapinpauzonaokaimanainao nii kaikiniꞌi. Ĩnaudapa pakadishitaꞌanan naꞌiki patoriinpan choochiapa-kizai ii, naꞌiki dunapota pidannao iriba-kizi an, ĩaipan karikaonan pakaduz tukapa-kao. Õkianmishiꞌo uꞌati, kaimanaimanaꞌoraꞌa naa ĩkawinipinaatinaꞌakan paꞌatadapa-kaoidaꞌan. 6Mazan unao paꞌan, utoriinpaꞌazon dono, umorota udapu nazo iti, utaratinaꞌaka,uruꞌu naa utoriinpan uDaru aonaꞌoraz tukapa-kao ati. UDaru tukapaꞌoraz utoriinpanaonaꞌoraz pidan tukapan, utaan nii uwinipinaa nii.

7 “Utoriinpan dono, aonaa ukiwaꞌanapa-kidaꞌanaꞌa mazanuiman kidaꞌo parada-karu, maaitapa-kainao Tominkaru kawan. Ĩtoriinpan dawuu, naꞌapa ĩzauda-kidanpatominkarun abatan nii patoriinpan. 8 Aonaa paꞌi ĩnao kawan mani unao. Utoriinpanuaꞌii zii uDaru aitapaniꞌi naa kanom uaiapanii. 9Ukauꞌan diꞌoraz kawan utoriinapaꞌa:‘WaDaru aokazi iaꞌo,marii ipai pidannao taapan pugaru umanawunuꞌo nii.10Marii kizi punaobanai-tinan.Marii kizi shaꞌapatin-karu puaipan kawanaꞌati

daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa,naꞌapa aokazi iainao shaꞌapatinan kawanaꞌati.

11Marii putaan waꞌati aizii wawanyukunuu nii.12 Pumarinaꞌata ipai wuruꞌu oiaꞌo washaꞌapatanii kidaz,

naꞌapa wamarinaꞌatan kawan ipai oii kidaꞌo shaꞌapata-kariwaiz waꞌati.13Aonaa putaapadaꞌanaꞌa wanyukunuu tiwaa-kidapa-kao oiaꞌo diꞌiti,mazan kaiman putaapa waunao oiaꞌo ai.*§ 5:46 zaamaapauzonao tax puraatannaa: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.* 6:13 oiaꞌo ai oo “Satan ai”.

MATTHEW 6:14 10 MATTHEW 6:30[Karikaonanuꞌo pugaru wuruꞌu naobanaiz,

maꞌozakaꞌoraz, naꞌiki konaunamaꞌoraz.Amen.]’†

14 “Umarinaꞌatan an pidannao shaꞌapatanii oii kidaꞌo uꞌati, uDaru aokazi iaꞌo mari-naꞌatan nii ipai uꞌoian kapam. 15 Mazan aonaan an umarinaꞌatan oii kidaꞌo pidannaoshaꞌapatanii uꞌati, aonaꞌo nii uDaru marinaꞌatan uꞌoian kida.

Tominkaru atiꞌo sanadinapa-karu16 “Usanadinpan‡ an Tominkaru ati, aonaa utaapinpaꞌanaꞌa kashaꞌoraꞌa kawan, tawu-

nao kawanuꞌu taapinpauzonaouz kaimanainao nii kaikiniꞌi. Ĩnao ĩpanaꞌadaꞌakan naꞌa-pam paaidinpan pataapinpaꞌakan idaꞌan manaunam kashaꞌoraꞌa kawan, ĩaipan karikao-nan paaitapa-kao pasanadinpan. Õkowaadan nii mishiꞌo uꞌati, ĩnao naꞌapainpainaouzĩshaꞌapainpan, kawinipinaatinaꞌa kainaouꞌu naawuruꞌu paꞌatadapa-kao idaꞌan. 17Mazanunao, usanadinpan dono Tominkaru ati, uchikaa uawun baara kaiman, uramaudin naꞌikiumaoda uzowaud. 18 Aonaa kizi baokoinao aitapan usanadinpan Tominkaru ati, soouDaru aonaꞌoraz utukapa-kao aitapan nii paꞌan, naꞌiki uDaru tukapaꞌoraz ushaꞌapatanaimaakan aonaꞌoraz baokoinao aitapan, ukawinipinaatan nii unao.

Shaꞌapauzii aokazi iaꞌo(Luke 12:33-34; 11:34-36)

19 “Manaꞌa ukashaꞌapauzi-tinaꞌanaꞌa daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, ushaꞌapauz kainin nii, naꞌikiuwuzaaritan nii, naꞌiki koidimikinao koidapan niizu. 20 Mazan usaabaa ushaꞌapauznii aokazi ii, naꞌii aonaꞌo nii ukainin, aonaꞌo nii uwuzaaritauzon, naꞌiki aonaꞌo niikoidimikinao koidapanuz. 21Aizii naꞌiam pidan saabaan pashaꞌapauz, karikaonanuꞌo niiutaapan panyukunuu, wuru diꞌitiꞌi utaapa-kiziz pashaꞌapauz.

22 “Wuruꞌu awunuiz naꞌapaꞌo lamp kawan ukanadapan pidan nanaa ati. Aiziipuawun kaimanan dono, ipai punanaa mashaapan kanadaꞌo-karuꞌu. 23Mazan puawunmakaimankan an, punanaamashaapan niimarutaꞌo-karuꞌu. Ukauꞌan kanadaꞌomakadandono uꞌidaꞌa, marutaꞌo manawun idaꞌaꞌo pugaru.

Baudaꞌapa naobanai(Luke 16:13; 12:22-31)

24 “Aonaa turuu pidan poitoruitapa-kidinan dyaꞌutamaꞌo naobanainao ati. Panaadonutoꞌora-kizaitapan nii baudaꞌapaꞌo, naꞌiki umarainpan nii baꞌoran; kaimanaꞌo niiuizoꞌatin baudaꞌapaꞌo, naꞌiki ukashadapan nii baꞌoran. Ukauꞌan aonaa turuu pidannaobanaitapan Tominkaru naꞌiki puraata.

Aonaa kizi nyukunuikaziwadapa-kao

25 “Uruu idi õkian uꞌati. Aonaa ukaziwadapaꞌanaꞌa unyukunuu udiꞌitinpan idaꞌankanomaꞌo nii unika naꞌiki utuzan niꞌo dauꞌu ukakupa-kinaa nii, oo kamicha ukaiwadannii dauꞌan. Mishiꞌoraiman kakupa-karu, powaꞌaꞌo umanawunun wanyukunui ai, naꞌikinanai, powaꞌaꞌo umanawunun kamicha ai.

26 “Utukapa mooko kotuꞌuznao, aonaa ĩpaowinan. Udaunaꞌan ĩsoꞌotan mani pa-paoriba aka naꞌiki ĩkasabaꞌuan maniz padapunaa iti. Mazan upuꞌaꞌo uDaru aokazi iaꞌopaan ĩdyaun. Aizii mani unao, aonaa umarainapa-kao mooko powaꞌa zii kotuꞌuznaoai? 27 Naꞌiaꞌoram unao turuu umashaapan powaꞌa ukotuaꞌikin ukaziwadapan idaꞌanunyukunuu udauꞌan? Aonaa naꞌiaꞌoram.

28 “Kanom nii ukaziwadapan unyukunuu ukamichan dauꞌan? Utukapa amazada iiakaꞌo soosoi kida sodan, naꞌiki naꞌapam ĩsoosoan. Aonaa ĩkaudinan dadara ĩtomapanmani pakamichan. 29Mazan õkian uꞌati, King Solomon umanawunuꞌo ushaꞌapauz konau-nam kida, upuꞌu aonaa ukakamichantinan konaunam soosoi kida kawan. 30 Tominkaruwuruꞌu konaunamadaꞌoraz pinidi kida sodaꞌoraz amazada ii aka. Aizii kakupa utukapa-kao, udaunaꞌan umawakaꞌakan naa, uruꞌo niꞌi naa ukawaoda-kao. Aonaꞌo nii mooko† 6:13 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu. ‡ 6:16 sanadinpan: Uruu zamazidin-karu.Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

MATTHEW 6:31 11 MATTHEW 7:15Tominkaru kakamichantan unao naꞌapa? Kanom nii mooko umishidapan mapasakasodi?

31 “Ukauꞌan aonaa ukaziwadapaꞌanaꞌa unyukunuu udiꞌitinpan idaꞌan kanomaꞌo niiunika, oo kanomaꞌo nii utuza, oo kanomaꞌo nii ukamichan nii. 32Naꞌapa kidaꞌo dauꞌanaꞌamaaitapa-kainao Tominkaru kaziwadapauzon panyukunuu. Aokazi iaꞌoraz uDaruaitapanii uaipan aimaakan naꞌapa kidaꞌoraz umashaapa-kinaa nii. 33 Mishiꞌoraimanutaa unyukunuu kiwiitapa zii Tominkaru naobanai-tinan dauꞌan, naꞌiki umashaapanaꞌiki ushaꞌapatin Tominkaru aipan kawanaꞌati. Utaan nii ipai naꞌapa kidaꞌoraz unaoidiwau nii. 34 Ukauꞌan aonaa ukaziwadapaꞌanaꞌa unyukunuu waikanaꞌanaꞌo uaiapaniidauꞌan. Ushaꞌapanum idi waikanaꞌanaꞌo aimaakan shaꞌapainpan nii waikanaꞌanaꞌo idaꞌa.Ukauꞌan aonaa ukaziwadapaꞌa naa unyukunuu waikanaꞌanaꞌo aimaakan dauꞌan.

7Pidan dakotan pairiban

oiaꞌo nii(Luke 6:37-38, 41-42)

1 “Manaꞌa pudakotaꞌanaꞌa baꞌoran pidannao dikaudaꞌo nii, aonaa kizi Tominkarudakotan pugaru dikaudaꞌo nii. 2 Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru dakotan nii pugarudikaudaꞌo nii naꞌapa kapam pudakotan kawan baꞌoran pidannao, naꞌiki naꞌapaꞌoramputaapan baꞌoran pidannao, naꞌapaꞌo nii Tominkaru taapan pugaru kapam. 3 Kanomnii mooko pudiꞌitapan kaunuba sodiꞌo kainaꞌan puiriban awun idaꞌa, pumadiꞌitapakanpuꞌu atamun idin kainaꞌan puawun idaꞌa? 4Pukaꞌiita zii pukian puiriban ati, ‘Õsoꞌota kizikaunubaꞌo puawun ai’ atamun idin kainaꞌan puꞌu puawun idaꞌa? 5 Pugaru taapinpauzokaimanaꞌo nii kaikiniꞌi, pusoꞌotaꞌa naa zii kiwiitapa atamun idin puawun ai. Uruu naꞌapakaimanaꞌo niꞌi naa putukapan pusoꞌotaꞌazoonii kaunubaꞌoraz puiriban awun ai.

6 “Manaꞌa utaaꞌanaꞌa kaimanaꞌo aimaakan Tominkaru diꞌikiꞌo arimarakanao ati,ĩtanawatinaꞌakan nii uꞌati karikaonan, naꞌiki ĩaroautapan nii unao. Manaꞌa uka-bootaꞌanaꞌa umanawunuꞌo kawinipinaa kidaꞌo ushaꞌapauz kooshinao bii iti, ĩdakaza-abiꞌian nii karikaonan kidaz.”

Pupishaan dono aimaakan taa-karu nii puꞌatiz(Luke 11:9-13)

7 Jesus kian koshan, “Upishaa aimaakan, taa-karu nii uꞌatiz; udorota aimaakan,uikodan nii wuruꞌu udorotapaniaz; udau-dauapa paniinom, daꞌata-karu nii paniinomuꞌati. 8 Ushaꞌapanum idi ipai pidan pishaaꞌo aimaakan, taa-karu nii uꞌatiz; naꞌikinaꞌiaꞌoram pidan dorotaꞌo aimaakan, uikodan niiz; naꞌiki dau-daupaꞌo paniinom daꞌata-karu nii paniinom uꞌati. 9 Daruinao, udani pishaan an pawanyukunuu nii uꞌai, utaamani kuba udani ati? 10 Oo upishaan an kopau uꞌai, utaa mani kowazaz uꞌati?11 Oiaꞌo unao padamata, upuꞌu zii uaitapa utaan kaiman kidaꞌo aimaakan udainao ati,aitaniimanaꞌo nii uDaru aokazi iaꞌoraz, utaan nii kaiman kidaꞌo aimaakan pishainaoati paugaru. 12 Pushaꞌapata kaimanaꞌo aimaakan baꞌoran pidannao ati, naꞌapa puaipankawan aimaakan shaꞌapata-kao puꞌati kapam. Naꞌapaꞌo dauaꞌo wuruꞌu Moses naꞌikiTominkaru prophetinnao kakinaori kidaz.

Mazowaꞌo dobaapa-kizai paniinom(Luke 13:24)

13“Umorotamazowaꞌo dobaapa-kizai paniinom idaꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan kazowaꞌodobaapa-kizai paniinom Tuubaruꞌo Tikazi patakaꞌutin-kizai diꞌitiꞌo wuruꞌu. Naꞌikimashaꞌapannaa mako-karu naꞌan, ukauꞌan iriba pidannao makon naꞌan. 14 Mazandobaapa-kizai paniinom karikaonanuꞌo kakupa-karu diꞌitiꞌo, mazowaꞌo naꞌiki kashaꞌa-pannaa kapam mako-karu naꞌan. Ukauꞌan aonaa iribaꞌo nii mani pidannao ikodanuzu.

Atamun, paꞌaka idaꞌanaꞌouaitapa-kao

(Luke 6:43-44)15 “Uzaudinpauzo paꞌi wunao aiaꞌa dakotinpainaouz prophetnao nii. Ĩwaꞌatin nii

uꞌidaꞌati, naꞌapa mashaꞌapatanuꞌu kaznizo kawan ĩaidinpan, mazan kichanaꞌiki-kiaꞌo

MATTHEW 7:16 12 MATTHEW 8:4ĩkaduz wuruꞌu, naꞌapa baudokoru kawan. 16 Uaitapan nii ĩdyaun naꞌapaꞌoram ĩshaꞌa-patanii idaꞌan, naꞌapa paoribai aitapa-kao kawan paꞌaka idaꞌan. Aonaa naꞌapainimpuikodan kaiwada-karu idaꞌa grape oo fig aka. 17Ukauꞌan ziwuꞌo atamun kaakan dono,kaimanaꞌo nii uꞌaka kida, mazan maziwukaꞌo atamun, uꞌaka dikauda kidaꞌo nii. 18Ziwuꞌoatamun, aonaꞌo nii ukaakan dikauda kidaꞌo idi; naꞌiki maziwukaꞌo atamun, aonaꞌo niiukaakan kaiman kidaꞌo idi. 19 Naꞌiaꞌoram paoribai dikauda kidaꞌo uꞌaka barota-karuniizu, naꞌiki kaboota-karu niizu tikazi wuꞌiti. 20 Ukauꞌan naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii unaoaitapan wunaouꞌu dakotinpainaouz prophetnao nii, ĩshaꞌapatanii kida idaꞌan.

Kanomaꞌo nii morotaTominkaru naobanai-tinapa-kizi iti

(Luke 13:25-27)21 “Aonaa ipaiꞌo nii mani pidannao wuruꞌu ‘Naobanai, Naobanai,’ kiaꞌoraz ĩkian

õꞌati kawiizin Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii, soo wunaouꞌu shaꞌapatinaꞌoraz õdaruaokazi iaꞌoraz aipan kawanaꞌati. 22 Naꞌapain Tominkaru widauan kamoon donoꞌonaa pidannao, iribaꞌo nii pidannao kian õꞌati, ‘Naobanai, Naobanai, puꞌuu idaꞌanaꞌowakowaadapauzon Tominkaru paradan. Puꞌuu idaꞌanaꞌo wawaatan oiaꞌo doronaikida, naꞌiki iriba aimaakan umanawunuꞌo ukaimanan kida washaꞌapatan puꞌuu idaꞌan.’23Mazan õkian nii ĩꞌati, ‘Aonaa õaitapauzon unao. Umako õꞌai, unao shaꞌapaapauzonaooii kidaꞌo.’

Dyaꞌutamaꞌo kabaun tomikinao(Luke 6:47-49)

24 “Naꞌiaꞌoram pidan abataꞌo diꞌoraz õparadan kida, naꞌiki shaꞌapatinaꞌoraz õparadankawanaꞌati, naꞌapaꞌo nii uruu aitapinaꞌo pidan kawan, tomaꞌoraz padapu nii dadaraꞌobaaraꞌa. 25 Wunu tuukiaꞌo kaawan donoꞌo naa, uwaꞌozi kida paidan naa, utuubarunpaida baara ii aka, naꞌiki maꞌozakaꞌo awaru kaawaꞌakan naa kabaun idaꞌati, mazan aonaakabaun dorautan, utoma-kao idi dadaraꞌo baaraꞌa.

26 “Aizii naꞌiaꞌoram pidan abataꞌo diꞌoraz õparadan kida, naꞌiki aonaa ushaꞌapatinanõparadan kawanaꞌati, naꞌapaꞌo uruu tawuru kawanuꞌo maaitapin-kaꞌoraz pidan, tomaꞌo-raz padapu kaatu baaraꞌa. 27Wunu tuukiaꞌo kaawan donoꞌo naa, waꞌozi kida tuubarunpaida baara ii aka, naꞌiki maꞌozakaꞌo awaru kaawaꞌakan naa kabaun idaꞌati, sariapakabaun dorautan, ipai daunuudaꞌu.”

28 Aizii Jesus ipaian patominapa-kidan naꞌapa kidaꞌo dauꞌan, tuukii pidannao diꞌit-inpan naꞌapam utominapa-kidan dauꞌu. 29 Powaꞌa zii umanawunun utominapa-kidanpidannao wunao aiaꞌa tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu.

8Jesus kakudan

daonaiora kabishopaꞌo(Mark 1:40-45; Luke 5:12-16)

1 Jesus tokan anaꞌa naa naawazi daara iki, iriba pidannao daꞌanpan udawuꞌati.2 Mashaꞌapakiaka daonaiora kaawan uꞌidaꞌati baiatinaꞌo kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi* idi.Ukodoruꞌukan ukanaapu ati, naꞌiki ukian uꞌati, “Naobanai, punyukunuu naꞌapan dono,õaitapa pukakudan nii õgaru, kaiman kiziꞌi naa õsaabainan.”

3 Jesus pishatan uruu naꞌiki ukian, “Naꞌapa õnyukunuu, pukakuda, kaiman pusaabain.”Mashaꞌapakiaka ubisho manakaꞌakan naa, naꞌiki kaiman usaabainaꞌakan. 4 UdaunaꞌanJesus kian uꞌati, “Puabata, manaꞌa paꞌi pukowaadaꞌanaꞌa naꞌiaꞌoram pidan ati, mazanpumako sariapa puawunuuta-kidanaka pumada faadaa diꞌii, naꞌiki putaaꞌa naa taauzo-kariwaiz Tominkaru ati kakuda-kariwainao taauzoniaz Moses kakinaori kawanaꞌati.Naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii pidannao mishidan kaimanaꞌoraꞌa naa pusaabainan.”

Jesus kakudan soldyaanao zowaunaa poitoru(Luke 7:1-10)

* 8:2 kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi: aonaꞌo ukasaranaa nii, tuzuinbaꞌo kapam baꞌoran pidan diꞌiti. Putukapa kaarita tokonii Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

MATTHEW 8:5 13 MATTHEW 8:22

5 Jesus kaawan dono Capernaum iti, Roman soldyaannao zowaunaa kaawan uꞌidaꞌatipadopian idi. 6Ukian, “Naobanai, kainaꞌa õpoitoru karinaan õdapu ii, tuukiaꞌoraꞌa naa,aonaꞌa naa ukaꞌiitan pakiitinan.”

7 Jesus kian uꞌati, “Õmakon nii naꞌiti, õkakudanaka kizi uruu.”8Mazan ukian Jesus ati, “Aonaa Naobanai, aonaa umanawunuꞌo mani wuruꞌu õgaruz

pumakoꞌozon mani õdapu iti. Turuu paꞌan puparadan karikaonan diꞌikiꞌi, kakudaꞌo niiõpoitoru. 9Õgaru naꞌapa, õkaudinan doko ainao pidannao õꞌai waranu aꞌo, õgaru naꞌapakainaꞌa soldyaanao kaudinaꞌo õwaranuꞌu kapam. Õdyuudan dono baudaꞌapa soldyaa,‘Pumako’ õkian an uꞌati, umakon nii. Aizii õdapadan dono baꞌoran soldyaa, ‘Puwaꞌati’õkian an uꞌati, uwaꞌatin nii. Naꞌiki õdyuudan dono õpoitoru, ‘Pushaꞌapata wuruꞌu,’ õkianan uꞌati, ushaꞌapatan niizu.”

10 Jesus abatan idi wuruꞌu kaikapaꞌoraz parada-karuꞌu, tuukii udiꞌitinpaꞌakan, naꞌikiukian wunao atiꞌi kasabaꞌukinpainaouz paꞌidaꞌati, “Õkian mishiꞌo manawun uꞌati, aonaanaꞌapainim zii õikodauzon pidan Jewnao biiꞌi kaikapaꞌamanawun umishidanuꞌu. 11Uruuidi õkian nii uꞌati, iribaꞌo nii Gentilnao waꞌatin diꞌikinapa kidaꞌa waoko ikinapu naꞌikiwakadapu ikinapu, naꞌiki ĩsakanataꞌanan nii Abraham, Isaac naꞌiki Jacob tuma konauki-aꞌo aroapa-karu idaꞌati, Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii. 12Mazan unao, Tominkarupidanannaouznaꞌiaꞌo niꞌoraz padamata Tominkarunaobanai-tinandonoꞌo naa, kaboota-karu nii unao marutaꞌo-karu iti. Naꞌiaꞌo niꞌi naa uzaadan tuukii naꞌiki ukuzowan niiuudako kida udopian idi.”

13 Uruu daunaꞌan Jesus kian naa soldyaanao zowaunaa ati, “Pukiwaꞌa naa pudapuiti, naꞌapaꞌoram pumishidan manawun, shaꞌapata-kao nii naꞌapa puꞌati.” Naꞌapain akamanawun poitorui kakudaꞌakan.

Jesus kakuda iriba pidannao(Mark 1:29-34; Luke 4:38-41)

14 Aizii Jesus kaawan dono Peter dapu iti, naꞌii utukapan Peter imauzo washatinpanbed paawaꞌa, tuukiaꞌo omada wiichan pakarinaan idi. 15Uruu idi Jesus zaamatan okaꞌu,sariapa omada wiichan shabataꞌakan, naꞌiki okakudaꞌakan naa. Naꞌikiꞌo okadishitanotaan naa Jesus wanyukunuu nii.

16 Uruu wachuupunin kamoo tipitan daunaꞌan iriba pidannao naꞌakan Jesus idaꞌatipairibannao oiaꞌo doronainao zaamatapaniinao kida. Jesus waata oiaꞌo doronainaopidannao ai paparadan idaꞌan karikaonan. Naꞌiki ukakuda ipai karinainao. 17 Wuruꞌuushaꞌapatan kaikapa kidaꞌorazuꞌu, uruu umishian naa tawuruꞌu kotuaꞌoraz prophetIsaiah kianuz, “Paꞌidaꞌa uzaamatan waꞌai wabaiatin-kinaa rinai kida, naꞌiki usoꞌota waꞌaiwakarinauzo-kinaa kida.”

Daꞌanaꞌazoinao Jesus(Luke 9:57-62)

18 Jesus tukapan idiꞌi naa iriba pidannao kasabaꞌukinan paꞌidaꞌati, sariapa ukianpatominapa-kidaniinao ati, “Aushaa wataraukaꞌa naa karishii baza iti.”

19 Baudaꞌapa pidan tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu waꞌatin Jesus idaꞌati. Ukianuꞌati, “Tiichaa, õdaꞌanan nii pugaru naꞌitiꞌoram pumako-kizi iti.”

20 Jesus dakoꞌatin naꞌiki ukian uꞌati, “Waruzonao kainaꞌa ĩꞌuun kida, kotuꞌuznao kainaꞌaĩshimaka kida kapam,mazanDaonaioraAokazi Ikiꞌo, aonaauwashatinauzo-kizi nii, naꞌikiaonaa usookapauzo-kizi nii.”

21 Baꞌoran daonaiora tominpaꞌo Jesus diꞌiki kian uꞌati, “Naobanai, õdidanaka kizi ziiõdaru mawakan kiwiin, uruu daunaꞌan õdaꞌanan pugaru.”†

22 Mazan Jesus kian uꞌati, “Pudaꞌan õgaru. Marii mawakainao didan pairibanmawakan.”‡

† 8:21 Naobanai, õdidanaka kizi zii õdaru mawakan kiwiin, uruu daunaꞌan õdaꞌanan pugaru. oo “Naobanai, aonaꞌonii zii õmakon kai. Kainaꞌa õdaru tuukian. Aizii umawakan an, õdidan nii zii uruu. Uruu daunaꞌan õmakon niipudawuꞌati.” ‡ 8:22 Mariimawakainao didanpairibanmawakan. oo “Marii pidannaowuruꞌumamishida-kainaouzõgaru didan pairiban mawakan.”

MATTHEW 8:23 14 MATTHEW 9:8

Jesus mashaatanmaꞌozakaꞌo awaru

(Mark 4:35-41; Luke 8:22-25)23 Jesus paidinan kanawa zoꞌiti, utominapa-kidaniinao makon kapam utuma karishii

an. 24Mashaꞌapakiaka maꞌozakaꞌo awaru kaawan karishii an, naꞌiki kanawa kichanaꞌiti-kiaꞌa naa, udaawadainan wunu paran idi. Mazan Jesus, udaꞌawun. 25 Sariapa utominapa-kidaniinao pokowauanuzu. Ĩkian uꞌati, “Kadiman Naobanai! Kadiman! Pukazannaatawaunao! Wanaraan niꞌi naa!”

26 Jesus kian ĩꞌati, “Kanom nii dii utarian? Masakaudaꞌuꞌo shaꞌa karikaonan umishi-dan?” Udaunaꞌan ukadishitaꞌakan, uruꞌu naa udyuudan maꞌozakaꞌo awaru naꞌiki wunuparan mashaadinan. Sariapa mishi amazada mashaadinaꞌakan mashaa.

27 Tuukii udiꞌitinapa-kidaꞌakan patominapa-kidaniinao. “Kanom kaduzuꞌu naa pidanuruu?” ĩkian. “Atii awaru naꞌiki wunu paran mishida zii uparadan.”

Jesus kakudan oiaꞌo doronainao zaamatapaniinao(Mark 5:1-20; Luke 8:26-39)

28 Jesus kaawan donoꞌo naa karishii baza iti Gadara Baara itinapu, naꞌii pamakopa-kizi an, dyaꞌutam pidannao ikodapanuzu, koditaꞌakainao pamashaapa-kizi baaranaiiaꞌo, kaꞌunaru kida diꞌiki.§ Wuruꞌu ĩnaouz oiaꞌo doronainao zaamatapaniinao, ukauꞌantoꞌorabaꞌo ĩdyaun. Unaꞌapan idi, aonaa kanom makouzon naꞌiiꞌakaꞌo dunapo idaꞌan.29Sariapa ĩkadakon uꞌati diiwaꞌo idaꞌan, “Pugaru Tominkaru Dani, kanompuaipanwaꞌai?Pupatakaꞌutaꞌanan naa shaꞌa waunao wapatakaꞌuta-kao kamoon uaꞌii zii?”

30 Aonaa munapo manawun mani ĩnao diꞌiki, kainaꞌa iribaꞌo kooshinao aroapatinan.31 Uruu idi oiaꞌo doronainao pishaan Jesus tuukii. Ĩkian uꞌati, “Puaipan an wamakondiꞌikiꞌi, pudyuuda shoman waunao wamorotaꞌan kizi kooshinao diꞌiti.”

32 “Umako,” Jesus kian ĩꞌati. Uruu idi ĩkoditaꞌakan daonaioranao diꞌiki, naꞌiki ĩmakonĩmorotaꞌanan naa kooshinao diꞌiti. Sariapa kooshinao dimaꞌakan karishii danomakatawudapuzun diꞌiti, ĩwaotan karishii baoko iti, naꞌiki ipai ĩnaraan. 33 Uruꞌu naakooshinao taapikinao dimaꞌakan donoi iti. Naꞌiaꞌa naa ĩkakuwaapan ipai naꞌapamaimaakan shaꞌapainpan dauꞌu. Naꞌiki ĩkowaada naꞌapam oiaꞌo doronainao zaamatapani-inao shaꞌapata-kao. 34Uruu idi ipai donoi sannao makon ĩikodapaꞌanan Jesus. Ĩikodapandonoꞌo naazu, kaziwaꞌo idaꞌan ĩdyuudanuzu ĩaipan umakon pawiizi iki.

9Jesus chiꞌika-kidan

machiꞌikakaꞌo(Mark 2:1-12; Luke 5:17-26)

1Uruu daunaꞌan Jesus paidinan patominapa-kidaniinao tuma kanawa zoꞌiti ĩtaraukankarishii an powaa itiꞌi naa pamashaapa-kizi iti.* 2 Naꞌiaꞌa naa pidannao naꞌakandaonaioramachiꞌikakaꞌo Jesus diꞌiti pawashatinapa-kizi baara idaꞌan. Aizii Jesus tukapanidi ĩmishidan tuukiimanawunpaugaru, sariapa ukianmachiꞌikakaꞌo pidan ati, “Pusaabaapunyukunuu õdani, ipai õsoꞌotan puꞌoian.”

3 Pabiꞌi kida tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu kian panyukunuu ii, “Uwazoota-paꞌazon Tominkaru paparadan idaꞌan.”

4 Jesus, uaitapa naꞌapam ĩdiꞌitinpan, uruu idi ukian ĩꞌati, “Kandii nii udiꞌitinpanõdauꞌu oiaꞌo idaꞌan? 5 Naꞌiaꞌoram mashaꞌapannaa: ‘Ipai puꞌoian mainaabata-kao’ kii,oo ‘Pukadishita naꞌiki puchiꞌika’ kii? 6 Mazan õaidan nii uꞌati Daonaiora Aokazi Ikiꞌo,kainaꞌa umaꞌozakan mainaabata-kinaa nii pidannao oian daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.” Uruꞌunaa ukiaꞌakanmachiꞌikakaꞌo pidan ati, “Pukadishita, punaꞌaka puwashatinapa-kizi naꞌikipumakoꞌo naa pudapu iti.” 7 Machiꞌikakaꞌo pidan kadishitaꞌakan naꞌiki umakon naapadapu iti.

8Aizii pidannao tukapan idi kaikapaꞌo shaꞌapanuꞌu, tuukii ĩdiꞌitinpan, naꞌiki ĩkonaukii-kidan Tominkaru utaan idi umanawunuꞌo maꞌozaka-karu pidan ati.§ 8:28 Uruu dono pidan baaranaa, kuba uun ii kidaꞌo paꞌan. * 9:1 Jesus mashaapa-kizi wiizai dakota-kaoCapernaum.

MATTHEW 9:9 15 MATTHEW 9:25Jesus dapadan Matthew(Mark 2:13-17; Luke 5:27-32)

9Aizii Jesus makon naa naꞌiki, pamakopa-kizi an utukapa zaamaapauzo tax puraatan-naa, Matthew kiaꞌo uꞌuu, usakanatapan kabaun pakaudin-kizi nazo ii. “Puwaꞌati õtuma,”Jesus kian uꞌati. Sariapa Matthew kadishitaꞌakan naꞌiki umakon naa utuma.

10 Jesus aroopan patominapa-kidaniinao tuma Matthew dapu ii. Naꞌii iribazaamaapauzonao tax puraatannaa naꞌiki baꞌoran oiainao pidannao aroopan ĩtuma.11 Phariseenao tukapan idi uaroopan naꞌapainao pidannao tuma, sariapa ĩkian Jesustominapa-kidaniinao ati, “Kanom nii utiichaan aroopan oiainao tuma?”

12 Jesus abata ĩnaꞌapanuz kaikapaꞌa, uruu idi ukian ĩꞌati, “Ziwuinao pidannao, aonaaĩaipan daakataa, soo karinainao paꞌan. 13Umako utominapa kizi naꞌapaꞌoramTominkaruParadan saada-kariwaiz kian. Ukianuz, ‘Kamunan-karu õaipan uꞌai, aonaa taain-karu kawaoda-kariwai uzai idaꞌan mani.’† Ukauꞌan aonaa kaimanainao mani wuruꞌuõdapadaꞌananiinaouz, mazan oiainao.”

Jesus pishaa-kao sanadin-karudauꞌu

(Mark 2:18-22; Luke 5:33-39)14 Baudaꞌapa kamoo John Chikaawunuupauzo tominapa-kidaniinao kaawan Jesus

idaꞌati. Ĩpishaan Jesus, ĩkian uꞌati, “Kanom nii waunao naꞌiki Phariseenao sanadin-pauzon‡ Tominkaru ati, mazan putominapa-kidaniinao, aonaa paꞌan ĩsanadinpauzonTominkaru ati?”

15 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Naꞌapa dii uaitapan mazidaꞌo daonaiora dapadani-inaomashaapan kashaꞌoramazidaꞌo aroapa-kizi ii, mazidaꞌo daonaiora naꞌan puꞌu ĩtuma.Aonaa turuu unaꞌapan. Mazan daonaiora mazidaꞌo zaamata-kao dono ĩꞌai, uruu donoꞌoniꞌi naa paꞌan ĩkashaꞌoran naꞌiki ĩsanadinpan.”

16 Udaunaꞌan Jesus kian koshan, “Aonaa pidan zimindotauzon pakamichan zaamdadotan paꞌinaꞌo kamicha idin idi, ushaꞌapanumkauꞌan shokotaꞌo nii zii wuruꞌu paꞌinaꞌo-raz kamicha idin uzaamaꞌo ai, naꞌiki powaꞌaꞌo nii zii umanawutan wuruꞌu udadotanuz.

17 “Naꞌiki aonaa pidan kawazootauzon kaiwauzo-kariwaiꞌi naa wine kinnaa§ paꞌinaꞌozii wine toma-kao idi. Paꞌinaꞌoraz zii wine poodan nii utadaꞌokan nii wuruꞌu kaiwauzo-kariwaiz naa ukinnaa, uruu wine wakudinan niꞌi naa, naꞌiki ukinnaa patakaꞌuinan niꞌinaa kapam. Uruu idi karikaonan daꞌi pidan tomauzon paꞌinaꞌo wine kinnaa papaida-kizinii paꞌinaꞌo wine. Utoma-kao dono naꞌapa, aonaꞌo nii ukinnaa shaꞌapan.”

Mawakaiba zunaaba sodinaꞌiki izaipaꞌo zunaaba

(Mark 5:21-43; Luke 8:40-56)18 Jesus kadakotinan puꞌu zii, Jewnao zowaunaa kaawan uꞌidaꞌati. Ukodoruꞌukan

ukanaapu ati, naꞌiki ukian, “Õdani zunaaba sodi mawakan aizii aka, upuꞌu mazanpuwaꞌati pupishata kizi pukaꞌu idi oroo, okakuda kizi.” 19Sariapa Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao makon naa utuma.

20Aizii naꞌaꞌo zunbaiatinaꞌo 12wunupaizaipan idi. Okaawan Jesus barau ikinapunaꞌikiopishatan ukamichan danoma karikaonan. 21Ushaꞌapanumkauꞌan panyukunuu ii okian,“Õpishatan an uchaakitan karikaonan, õkakudan nii.”

22 Jesus padantinaꞌakan, sariapa utukapanuzo, naꞌiki ukian oꞌati, “Maꞌozaka putaapapunyukunuu õdani, pumishidan idiꞌo, pukakudan.” Naꞌikiꞌi naa mishi sariapa okakudan.

23 Uruu daunaꞌan Jesus kaawan Jewnao zowaunaa dapu iti. Naꞌii utukapan iribataupauzonao naꞌiki muraapainao mawakaꞌo ati. 24 Uruu idi sariapa Jesus kian ĩꞌati,“Ukodita diꞌikiꞌi, aonaa omawakan mani wuruꞌu, odaꞌawun karikaonan.” Ipai pidannaoshaazootinan unaꞌapan idi. 25 Pidannao koditan daunaꞌan, uruꞌu naa Jesus makonzunaaba sodi diꞌiti, naꞌiki uzaamatan naa pakaꞌu kaduꞌikizo. Sariapa okakudaꞌakan naꞌiki† 9:13 Hosea 6:6 ‡ 9:14 sanadinpauzon: Uruu zamazidin-karu. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. § 9:17 wine kinnaa: uzai mada idiꞌo utoma-kao. Putukapa kaarita tokon ii,Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

MATTHEW 9:26 16 MATTHEW 10:4okadishitaꞌakan. 26 Pidannao kakuwaapan diꞌoraz dauꞌanaꞌa ipai naꞌan kidaꞌo wiizaikawanaꞌati.

Jesus kakudan dyaꞌutam daonaioranao ishaawunnao27Udaunaꞌan Jesus makopan puꞌaꞌa naa naꞌiki, dyaꞌutam daonaioranao ishaawunnao

daꞌanpan uruu. Ĩkadakoinan diiwaꞌo idaꞌan uꞌati. “David Takaan-daun,* pukamunan-kida waunao,” ĩkian.

28 Jesus morotan donoꞌo naa kabaun nazo iti, uruꞌu naa ishaawunnao kaawan uꞌidaꞌatinaꞌiki upishaan ĩdyaun. Ukian ĩꞌati, “Umishida turuu õkakudan unao?”

“Wamishida, Naobanai,” ĩkian uꞌati.29Uruꞌu naa Jesus pishatan ĩawun kida, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Umishidan idi, naꞌapaꞌo nii

ushaꞌapan.” 30 Sariapa ĩtukapaꞌakan naa. Uruꞌu naa Jesus kakinaowan ĩdyaun. Ukian,“Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa pidan ati kanom shaꞌapan uꞌati.” 31Mazan upuꞌu ĩmakon,ĩkakuwaapaꞌanan udauꞌan, ipai naꞌan kidaꞌo wiizai kawanaꞌati.

Jesus kakudan maparadan-ziiwa32Wuruꞌu dyaꞌutamainaouz daonaioranaomakoꞌokan puꞌu zii, pidannao naꞌakan Jesus

idaꞌati maparadanuꞌo daonaiora, wuruꞌu umaparadanunuz oiaꞌo doronai kainaꞌan idiꞌouꞌidaꞌa. 33Aizii Jesus waataꞌakan daunaꞌan oiaꞌo doronai uꞌai, sariapa ukaparadanuꞌukan.Tuukii pidannao, kasabaꞌukinpainao naꞌii, diꞌitinpan, naꞌiki ĩkian, “Aonaa watukapauzonzii kaikapaꞌoraꞌa aimaakan shaꞌapata-kao Israel an.”

34MazanPhariseenaokian, “Oiaꞌo doronainaonaobanaa taan idiꞌo uꞌatimaꞌozaka-karuwuruꞌu uwaatanuz oiaꞌo doronainao.”

Jesus kashaꞌoran pidannao dauꞌan35 Jesus makon umorowautapan ipai donoi naꞌiki wiizai sodi kida kawanaꞌati.

Utominapatin-kidan pidannao synagogue ii kida, naꞌiki ukowaadapan Kaimanaꞌo KuwaiTominkaru naobanai-tinan dauꞌan, naꞌiki ukakuda pidannao karinainao pabiꞌinaakakidaꞌo rinai idi. 36 Tuukii ukashaꞌora-kidan ipai wuruꞌu pidannaouz utukapan idiĩdopian, naꞌiki aonaa ĩaitapan naꞌapam naa pashaꞌapatinan paꞌidaꞌa, naꞌapa kaznizonaokawan, aonaꞌoraz ĩtaapiki nii. 37 Ukauꞌan ukian patominapa-kidaniinao ati, “Udarupaoribai baawu, dyuuaꞌa naa uꞌaka, mazan aonaa kaudinainao iriban kasabaꞌuaꞌo niizu.38Utoriinapa kapaoribaꞌo ati, uzaamata kizi kaudinainao nii kasabaꞌuupainao nii wuruꞌupapaoriba aka kidaz.”

10Jesus zaamatan

12 pidannaoapostlenao nii

(Mark 3:13-19; Luke 6:12-16)1 Jesus dapadan 12 patominapa-kidaniinao baokopa paꞌidaꞌati, naꞌiki utaan maꞌozaka-

karu ĩꞌati ĩwaata-kinaa nii oiaꞌo doronai kida pidannao ai, naꞌiki ĩkakuda kizi pidannaokarinaapainao ipai pabiꞌinaaka kidaꞌo rinai ai. 2 Diꞌi ĩꞌuu kidaꞌa 12 pidannao Jesuszaamatan apostlenao* nii: kiwiin Simon, dakotapa-kariwaiz Peter kii, naꞌiki uꞌinawuzuAndrew; James naꞌiki uꞌinawuzu John, ĩnao Zebedee dainao; 3Philip naꞌiki Bartholomew;Thomas naꞌiki Matthew, Matthew uruu zaamaapauzoz daꞌi tax puraatannaa; James, Al-phaeus dani, naꞌiki Thaddaeus; 4Simon, uruu Patriot;† naꞌiki Judas Iscariot, kaakapaꞌorazJesus.

Jesus dyuudan12 apostlenao

(Mark 6:7-13; Luke 9:1-6)* 9:27 David Takaan-daun: Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌonaobanai nii. * 10:2 apostlenao: dyuuda-kariwai kakuwaapaꞌanan Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu. Putukapakaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 10:4 Patriot: mizaataakapauzoz pawiizi dauꞌan.Baꞌoran udakotapa-kinao Zealot kii.

MATTHEW 10:5 17 MATTHEW 10:275 Aizii Jesus dyuudan naa 12 pazaamataniinao apostlenao nii. Ukakinaowaꞌakan

ĩdyaun, ukian, “Aonaa umakoꞌonaꞌa Gentilenao‡ diꞌiti, naꞌiki Samaria Baara sannao,§mashaapa-kizi kida donoi diꞌiti. 6 Mazan umako paꞌan õpidanannao Israelitenao diꞌiti,waziwadinainaouz kaznizo kawan. 7 Umako ukakuwaapaꞌan ukowaada kizi maonapaꞌanaa Tominkaru naobanai-tinan. 8 Ukakuda karinainao, ukadishita-kida mawakainaopowaa iti. Ukakuda baiatinainao kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi idi, naꞌiki uwaata oiaꞌodoronainao pidannao ai. Õtaanii maꞌozaka-kinai uꞌati mawinipinaa-daun, ukauꞌanushaꞌapataꞌa naazu mawinipinaa-daun.

9 “Umakon dono, aonaa unaꞌakapaꞌanaꞌa upuraatan umashaapa-kinaa nii; 10 manaꞌaunaꞌakaꞌanaꞌa umako-kizi iti usaakon oo baꞌoran ukamichan oo baꞌoran udazkidi oouwadookori nii. Ushaꞌapanum kauꞌan pidan kaudinaꞌo, taa-kao nii uꞌati aimaakanuwinipinii. 11 Ukaawan dono naꞌiaꞌoram donoi oo wiizai diꞌiti, udawata pidan naꞌii.Naꞌiaꞌoram dapaapan an unao, umashaapa ĩdapu ii atii udobatan naꞌiki. 12Umorowautandono pidannao dapu iti, ukii ĩꞌati, ‘Marii kaiman-karu Tominkaru diꞌikiꞌo naꞌan utuma.’13 Ĩdapaapan dono unao kaiman, marii kaimanaꞌoraz uparadan naꞌian ĩtuma. Mazanĩmadapaapakan an unao kaiman, ukiwa-kida powaa iti wuruꞌu kaimanaꞌoraz uparadan.14Aizii ĩmadapaapakan dono unao kaiman, oo aonaa ĩabataꞌazon ukuwaa, udobata naꞌikiuparaudaꞌaka imiꞌi ukidiba diꞌiki ĩawunuutapan puꞌu.”* 15 Jesus kian, “Õkowaadaꞌazonmishiꞌo aimaakan uꞌati. Tominkaru kootowapa-kidan donoꞌo naa pidannao, Tominkarupatakaꞌutan nii naꞌiainao pidannao donoi ii, powaꞌa zii wunao aiaꞌa Sodom naꞌikiGomorrah sannaouz.”†

Patakaꞌuta-karu nii kaudinainao Tominkaru ati(Mark 13:9-13; Luke 21:12-17)

16 Jesus kian koshan, “Uabata, õdyuudan unao naꞌapa kaznizonao dyuuda-kao kawanbaudokorunao bii iti. Ukauꞌan uaitapin naꞌapa kowazaz kawan, mazan umashaapakaiman pidannao tuma orid kawan. 17 Uzaudinpaꞌa naa paꞌi, ushaꞌapanum kauꞌanpidannao zaamatan nii unao naꞌiki ĩnaꞌakan nii unao kootowapa-kizai iti, naꞌiki ĩbaꞌiziannii unao synagogue ii kida. 18Naꞌiki ĩnaꞌakan nii unao kazowautapainao wiizai kanaapuati naꞌiki kingnao kanaapu ati õgaru dikin ii. Naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii ukowaadan ĩꞌati,naꞌiki baꞌoran pidannao ati, Kaimanaꞌo Kuwai õdauꞌanaꞌo. 19 Aizii uzaamata-kao dononaꞌiki utiwaa-kidapa-kao dono kootowapa-kizi ii, manaꞌa udopiaꞌanaꞌa udawatan dauꞌunaꞌapam nii ukian. Taa-karu nii uꞌati uaitapa-kinaa nii naꞌapam nii ukian. 20 Ukauꞌanuparadan an naꞌapain, aonaa unaouꞌo niꞌi naa mani parada, mazan uDaru TominkaruDoronaꞌo nii parada unao idaꞌan.

21 “Uruu dono pidannao zowii-kidan nii paꞌinawuzunao, naꞌiki daruinao naꞌapaꞌo niiĩzowii-kidan paudainao. Daniinao kashadapan nii padarunao naꞌiki pudaronao, naꞌikiĩzowii-kidan nii ĩdyaun. 22 Ipai pidannao toꞌora-kizaitapan nii unao õdikin ii. Mazankanom tuudaꞌo ipaiwuru kidaꞌa atii utokon iti, kazannaata-karu nii uruu. 23Upatakaꞌuta-kao dono umishidapan dauꞌan õgaru baudaꞌapaꞌo wiizai diꞌii, ukidoapa baꞌoran wiizaidiꞌiti. Õkian mishiꞌo manawun uꞌati, aonaꞌo nii zii ukaudin-kizi ipain Israel an kidaꞌowiizai an, Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan uaꞌii powaa ati.

24 “Aonaa tominpaꞌo pidan umanawunun patiichaan ai, naꞌiki aonaa poitoruiumanawunun panaobanaa ai. 25Ukauꞌan turuaꞌo wuruꞌu tominpaꞌo pidan tominapanuzpatiichaan kawan, naꞌiki poitorui naꞌapa panaobanaa kawan. Kadapuꞌo dakota-kao anBeelzebul‡ kii, aitaniiman udapu ainao pidannao powaꞌaꞌo nii zii ĩdakoapa-kao.

Kanom ai tarii-karu(Luke 12:2-9)

26 “Ukauꞌan aonaa utariaꞌanaꞌa pidannao ai. Ipai dizapa-kariwai, aida-kida-kao niizu,naꞌiki ipai taapa-kariwai kida mashaa, ipaiꞌo nii uaitapa-kida-kao. 27Wuruꞌu aimaakan‡ 10:5 Gentilenao: pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii. § 10:5 Samaria Baara sannao: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.* 10:14 Kidibai parauda-kao, ukainaabatan Tominkaru marinaꞌatan nii ĩnao. † 10:15 Sodom naꞌiki Gomorrah:kotuaꞌo donoinao. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. ‡ 10:25 Beelzebul:baꞌoran kaarita idaꞌa udakota-kao Beelzebub kii. Uruu Satan.

MATTHEW 10:28 18 MATTHEW 11:3õkowaadaniaz unao ati karikaonan, ukowaadaꞌa naa paꞌiz ipai pidannao ati. Kanomaimaakanmashaudaꞌuꞌo õkowaadan uꞌati, ukowaadaꞌa naa paꞌiz diiwaꞌo idaꞌan pidannaoabata kiziz. 28 Manaꞌa utariaꞌanaꞌa wunao aiaꞌa zowiaꞌoraz pidan, mazan udoronaa,aonaa ĩkaꞌiitan pazowian paꞌan. Mishiꞌoraiman utarii paꞌan Tominkaru ai, kaꞌiitaꞌorazpakabootan pidan naꞌiki udoronaa Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. 29Aonaamooko dyaꞌutamaꞌoparikowarunao toriauzo-kao masakaudaꞌu sodiꞌo puraata idaꞌan karikaonan, mazanupuꞌu aonaꞌo nii baudaꞌapa udaru Tominkaru kashaapan ĩwaotan imiꞌi baara ati. 30NaꞌikiTominkaru aitapanii ipai naꞌapaudaꞌuꞌoranuzowaudkida uzowau idaꞌa. 31Ukauꞌan aonaautariaꞌanaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan powaꞌaꞌo zii umarainapa-kao iribaꞌo parikowarunaoai.

32 “Naꞌiaꞌoram pidan kowaadaꞌo õpidanan paugaru ipai pidannao kanaapuꞌu, naꞌapaꞌonii kapam õkowaadan õpidanan uruu, õdaru aokazi iaꞌo kanaapuꞌu. 33Mazan naꞌiaꞌorampidan kowaadaꞌo pamarinaꞌatan õgaru ipai pidannao kanaapuꞌu, naꞌapaꞌo nii kapamõmarinaꞌatan uruu õdaru aokazi iaꞌo kanaapuꞌu.

Aonaa kaimanaaka-karu mani,mazan mizaataaka-karu

(Luke 12:51-53; 14:26-27)34 “Aonaa uzauda-kidaꞌanaꞌa õkaimanaaka-kidaꞌanan mani pidannao paꞌatiaaka wu-

ruꞌu õwaꞌatinuz daꞌatiꞌi imiꞌi baara ati. Õwaꞌatin aonaa õkaimanaaka-kidaꞌanan manipidannao, mazan õmizaataaka-kidaꞌanan ĩdyaun paꞌatiaaka. 35Õwaꞌatin õpanaꞌadaꞌanandaonaiora nyukunuu padaru ai, zun padaro ai, dinizoi paimauzo ai. 36 Puiribannaouꞌonii manawun wuruꞌu putarubanao niꞌoraz.§ 37Naꞌiaꞌoram pidan marainpaꞌo padaru oopadaro powaꞌa zii pamarainpan ai õgaru, aonaa turuu naꞌapaꞌo pidan daꞌanan õgaru.Naꞌiaꞌoram pidan marainpaꞌo paudani powaꞌa zii pamarainpan ai õgaru, aonaa turuunaꞌapaꞌo pidan daꞌanan õgaru. 38Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo unaꞌakaꞌazon pacrossannaa,*aonaa turuu naꞌapaꞌo pidan daꞌanan oo ukaudinan õtuma. 39 Naꞌiaꞌoram pidan aipaꞌopakakupan paꞌidaꞌa, waziwaꞌo nii karikaonanuꞌoraz kakupa-karu paꞌai. Mazan kanommarinaꞌataꞌo pamashaapauzon kaduz pamishidan dikin ii õgaru, uikodan nii karikao-nanuꞌoraz kakupa-karu.

Wawinipa kida(Mark 9:41)

40 “Naꞌiaꞌoram pidan kaimanaꞌo udapaapan unao, kaimanaꞌo udapaapan õgaru kapamwuruꞌu; naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan kaimanaꞌo udapaapan õgaru, kaimanaꞌo udapaapanwuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru kapam. 41 Naꞌiaꞌoram pidan dapaapaꞌo prophet, uaitapanidi Tominkaru prophetin uruu, taa-kao nii uwinipa nii naꞌapa prophet kawan. Naꞌikinaꞌiaꞌoram pidan kaimanaꞌo udapaapan kaimanaꞌo pidan, ukaimanan idi, naꞌapaꞌo niiuwinipa nii taa-kao kaimanaꞌo pidan kawan. 42 Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan taaꞌo wunubaudaꞌapaꞌo õpidanan tuzan nii, aonaan puꞌu padamata umanawunun, mazan õpidananuruu, mishiꞌo nii ukawinipinaata-kao naꞌapaꞌo dikin ii.”

11John Chikaawunuupauzo dyuudan papoitorunao

Jesus diꞌiti(Luke 7:18-35)

1 Jesus ipaiaꞌakan daunaꞌan patominapa-kidan 12 patominapa-kidaniinao, uruudaunaꞌan umakon naa, utominapa-kidaꞌanan naꞌiki ukakuwaapatinaꞌanan wiizai kidakawanaꞌati, Galilee Baara an kidaꞌoraz.

2 Taraa-kizai iaꞌo John Chikaawunuupauzo, uabatan dono Christ shaꞌapatanii kidadauꞌu, uruu idi udyuudan patominapa-kidaniinao pishaaꞌanan Jesus. 3 Ĩkaawan donoꞌonaa uꞌidiꞌiti ĩkian uꞌati, “Pukowaada waꞌati, pugaruꞌu naa mishi wuruꞌu waꞌatiꞌo niꞌorazJohn kowaadauzoniaz, oo wazaudapa zii baꞌoran?”§ 10:36 Micah 7:6 * 10:38 unaꞌakaꞌazon pacrossannaa: ubaiaapan kashaꞌoraꞌo oo uzowii-kao nii padaꞌanpandikin ii Jesus.

MATTHEW 11:4 19 MATTHEW 11:234 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Umako powaa iti John diꞌiti, ukowaadaꞌan kanom

uabatanii naꞌiki utukapanii õshaꞌapatan: 5 ishaawunuꞌo, turuu utukapan; machiꞌikakaꞌo,chiꞌika; kabishoꞌo kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi idi, kaiman ubisho manakan; makinaꞌo, abata;mawakaꞌo, kakuda-kao powaa iti; patakaꞌutinaꞌo, abata Kaimanaꞌo Kuwai. 6 Konaukiaꞌonii pidan aonaꞌoraz ukashadan pamishidapan õgaru.”

7 John tominapa-kidaniinao kiwan daunaꞌan, Jesus kakuwaapan naa John dauꞌu iribaꞌopidannao ati. Ukian ĩꞌati, “Umakonkan donoꞌoraz John diꞌii mapidantakaꞌo baaraiaꞌoraz, shaꞌapaꞌoram pidan uzauda-kida utukapan naꞌii uruu dono? Pidan, pinidi sabaawaru dawuapa-kidanii kawanuꞌo? 8 Kanom shaꞌa utukapaꞌazon naꞌii umakonkanuznaꞌii? Daonaiora, umanawunuꞌo kamicha kida ukaiwadapanii? Pidan kaiwaadapaꞌoraznaꞌapaꞌo kamicha, mashaapaꞌo umanawunuꞌo kabaun ii. 9Ukowaada õꞌati, kanom shaꞌautukapaꞌazon naꞌii umakonkan dono naꞌii? Tominkaru prophetin shaꞌa? Prophet mishiuruu, mazan powaꞌa zii prophet ai. 10 Uruu John dauꞌanaꞌo saada-kariwaiz TominkaruParadan idaꞌa. Ukianuz.‘Puabata, õdyuudan pidan puꞌuaꞌati kakuwaapaꞌo nii õꞌati,

uruꞌo nii saabaa pumako kizi.’ ”*11 Udaunaꞌan Jesus kian, “Mishiꞌo õkian uꞌati, aonaa naꞌiam pidan shakataꞌo daꞌaꞌa

imiꞌi baaraꞌa umanawunuꞌo nii John Chikaawunuupauzo ai. Mazan pidan, aonaꞌorazumanawunun Tominkaru naobanai-tinapa-kiziꞌi, upuꞌu umanawunuꞌo uruu John ai.

12 “John Chikaawunuupauzo sakadan diꞌikiꞌo pakaudinan atii kai, Tominkarunaobanai-tinan tuubarudinan, dikaudaꞌo pidannao tiwaan puꞌu pamashaatanuz.13 Kiwiitapa John kakuwaapan uaꞌii, ipai kotuaꞌoraz Tominkaru prophetinnaokakuwaapan, naꞌiki kotuaꞌoraz Moses kakinaori kowaadan naꞌapam nii aimaakanshaꞌapan. 14 Aizii umishidan an wuruꞌu ĩkuwaa kidaz, John, uruꞌu naa wuruꞌu Elijahaz,ĩkowaadaniaz Tominkaru dyuudan nii.† 15 Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!

16 “Naꞌapam dii mani õkainaabatan kainao pidannao? Naꞌapaꞌo ĩdyaun koraiziannaokawan sakanatapainaouz pamakinaotin-kizi ii, kadakoinpainaouz paꞌatiaaka. 17 Ĩkiankaikapaꞌa: ‘Watauan puꞌumazida-karu kunnaa unao ati, mazan upuꞌu aonaa ukonaupan.Wakunuian puꞌu uꞌati baaranai iaꞌo ukunuuauzo-kao, mazan upuꞌu aonaa uzaadan.’18 Ukauꞌan naꞌapaꞌo John, sanadinpauzo uruu, naꞌiki aonaa utuzapauzon. Uruu idipidannao kian udauꞌan, ‘Kainaꞌa oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa.’ 19 Aizii Daonaiora AokaziIkiꞌo aroopauzon naꞌiki tuzauzo wine, uruꞌu naa pidannao kian udauꞌan, ‘Aushaa,utukapa arawuꞌu kashabakizi naꞌiki tuzapauzo uruu. Unaudapa pakaminaudaꞌu-tinpanwunao idiꞌi zaamaapauzonaouz tax puraatannaa, naꞌiki baꞌoran oiainao pidannaotuma.’ Tominkaru aitapaaban wuruꞌu tukapa-kida-kariwaiz umishiin wuru idaꞌanaꞌashaꞌapaapa-kariwaiz.”

Donoi ii kidaꞌo pidannao,aonaa ĩmishidan Jesus

(Luke 10:13-15)20 Donoi kida, Jesus shaꞌapata-kiziz iriba umanawun kidaꞌo aimaakan padamata,

mazan upuꞌu aonaa naꞌii sannao tanawatinan paꞌoian ai. Uruu idi Jesus aidan paparadannaꞌii sannao mamishidakan dikin ii. 21 Ukian, “Kashaꞌoraꞌo nii manawun pubaiaapanChorazin! Pugaru Bethsaida, naꞌapaꞌo nii pubaiaapan kashaꞌoraꞌo manawun! Aiziiwuruꞌu umanawun kidaꞌoraz aimaakan shaꞌapata-kariwaiz uꞌidaꞌa, ushaꞌapata-kao anmani Tyre naꞌiki Sidon‡ ii, sariapa mani naꞌii sannao morokodan kamicha kashaꞌora-karu daara kida. Naꞌiki sariapamani ĩkadadainanparitiꞌi idi, ĩtukapa-kida-kinaa niimishipatanawatinanpaꞌoian ai. 22Mishiꞌo õkianuꞌati, awutapaꞌonii zii TominkarupatakaꞌutanTyre naꞌiki Sidon sannao unao ai, wuru kamoo donoꞌo Tominkaru kootowapa-kidanuznaa pidannao.

23 “Aizii unao Capernaum sannao, uꞌitiiman umanawunuꞌo nii unao aokazi ii? Aonaa,mazan kiiꞌan ukaboota-kao nii Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. Wuruꞌu umanawun kidaꞌorazaimaakan, shaꞌapata-kariwaiz uꞌidaꞌa shaꞌapata-kao an mani Sodom§ ii, kainaꞌa zii* 11:10 Malachi 3:1 † 11:14 Malachi 4:5 ‡ 11:21 Tyre naꞌiki Sidon: donoi kida, aonaa Jewnaomashaapa-kizimani. § 11:23 Sodom: kotuaꞌo donoi mainaabata-kariwaiz pidannao oian idi. (Genesis 19:24-28)

MATTHEW 11:24 20 MATTHEW 12:12mani wuruꞌu donoiz kai. 24 Mishiꞌo, ukauꞌan Tominkaru kootowapa-kidan donoꞌo naapidannao, powaꞌaꞌo nii zii Tominkaru patakaꞌutan unao, Sodom sannao ai.”

Uwaꞌati õꞌidaꞌatiusookapa kizi

(Luke 10:21-22)25Naꞌapain uruu dono Jesus toriinpan, ukian, “Õdaru, aokazi iainao naꞌiki imiꞌi baara

ainao naobanaa, õkonaukii-kidan pugaru, ushaꞌapanum kauꞌan putukapa-kidan idiꞌinaa paꞌinainao ĩtominpan ati, pumataapadakaniaz umanawunuꞌo aitapainao aitapan.26Mishiꞌo õdaru, naꞌapa kidaꞌo shaꞌapan puaipan kawanaꞌatiꞌo.”

27 Aizii Jesus kian ĩꞌati, “Õdaru taanii õꞌati ipai aimaakan paꞌidiꞌiki kidaꞌoraz. Aonaakanom aitapan õgaru uDaniz, soo õDaru. Naꞌiki aonaa kanom aitapan õDaru, soo õgaruuDani. Naꞌiki pidannao õzaamataniinaouz aitapaꞌo nii uruu.

28 “Uwaꞌati õꞌidaꞌati ipai unao mizainainao kimishaꞌo padowautapanii idi, õtaan niisookapa-karu uꞌati. 29 Uzaamata õdopawa, unaꞌaka kiziz naꞌiki utominapa õꞌidiꞌiki,ushaꞌapanum kauꞌan kaimanaꞌo õnyukunuu naꞌiki aonaa atadinpaꞌo mani wuruꞌuõgaruz. Uruu idi uikodan nii mishiꞌo manawun sookapa-karu. 30Wuruꞌu õdopawa õtaanniꞌoraz uꞌati mashaꞌapannaꞌo naꞌiki shaakadaꞌo.”

12Jesus uruu

Sookapa-karu Kamoon naobanaa(Mark 2:23-28; Luke 6:1-5)

1 Aizii Sookapa-karu Kamoon dono, Jesus dobatapan patominapa-kidaniinao tumazakapu an paoribai wheat baawu an. Naꞌapain utominapa-kidaniinao zamazin naa, uruuidi ĩkaraowaanan wheat aka, naꞌiki ĩnikapaanan naazu. 2 Aizii Phariseenao tukapanidi ĩshaꞌapatinanuz naꞌapa, sariapa ĩkian Jesus ati, “Putukapa, putominapa-kidaniinaoaonaa ĩizoꞌatin mani wakakinaorinaa wuruꞌu ĩshaꞌapatanuz kaikapaꞌoraꞌa Sookapa-karuKamoon dono.”*

3 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Aonaa mooko utukapauzon kaarita idaꞌaꞌoraz us-aadinpan kanom King David shaꞌapatauzonii, tawuru donoꞌo uruu naꞌiki upidanannaozamazin donoꞌoraz?† 4Umorotan Tominkaru Dapu nazo iti, naꞌiki unikan papidanannaotuma bread taa-kariwaiz Tominkaru ati. Naꞌapaꞌoraz wazootapa-karu kakinaorii wuruꞌupidan nikanuz wuruꞌu bread taa-kariwaiz Tominkaru ati. Soo faadaanao karikaonantaapada-kariwaiz ĩnikanwuruꞌu breadiz. 5Naꞌiki aonaamooko uaitapanMoses kakinaoriidaꞌaꞌoraz usaadinpan, ukowaadanuz faadaanao shaꞌapata pakaudin-kiz, TominkaruDapu ii sookapauzo-karu kamoon dono, mazan upuꞌu aonaa ĩtaapa-kao ĩshaꞌapatanoiaꞌo, ĩmaizoꞌatikan puꞌu kakinaorii? 6 Õkowaadan nii uꞌati, diꞌi utumaꞌoraz, powaꞌaꞌozii umanawunun Tominkaru Dapu ai. 7 Tominkaru Paradan saada-kariwaiz kian,‘Kamunanuaba-karu wuruꞌu õaipaniaz, aonaa uzai taa-kariwaiz mani.’ Uaitapan anmani kaimanaiman naꞌapaꞌoram wuruꞌu parada-karuz, aonaa mani udakotan pidannaooiainao nii, mashaꞌapata-kainaouz oiaꞌo. 8Ushaꞌapanum kauꞌan Daonaiora Aokazi IkiꞌoSookapa-karu Kamoon naobanaa uruu.”

Jesus kakudan pidanmakiitakaꞌo pakaꞌu

(Mark 3:1-6; Luke 6:6-11)9 Naꞌikiꞌo Jesus makon synagogue iti. 10 Naꞌii naꞌaꞌo daonaiora, aonaa ukaꞌu kiitinan,

mawakaꞌo ukaꞌu. Pabiꞌi kida pidannao naꞌii aipainao pazaamatan Jesus ushaꞌapatinanidaꞌan panaꞌiti kakinaorii ai. Uruu idi ĩpishaanuzu, ĩkian, “Aonaa mani uꞌoian wakaki-naorinaa ati pidan kakudan pidan Sookapa-karu Kamoon dono?”

11 Jesus dakoꞌatin, ukian ĩꞌati, “Naꞌapa dii mani unao shaꞌapatinan baudaꞌapaꞌo uꞌuzakaznizo waotan an munapoꞌo kaꞌunaru diꞌiti Sookapa-karu Kamoon dono? Aonaꞌo niimani usoꞌotankanuz naꞌapain? 12 Aizii pidan mani, powaꞌaꞌo zii umanawunun kaznizo* 12:2 Phariseenao ati, Jesus tominapa-kidaniinao kaudinan wuruꞌu ĩkaraodanuz wheat aka kida Sookapa-karuKamoon dono. † 12:3 1 Samuel 21:1-6

MATTHEW 12:13 21 MATTHEW 12:29

ai. Ukauꞌan aonaa uꞌoian wakakinaorinaa ati, washaꞌapatan kaimanaꞌo Sookapa-karuKamoon dono.” 13Uruꞌu naa ukian daonaioramakiitakaꞌo pakaꞌu ati, “Pusawada pukaꞌu.”Sariapa usawadaꞌakanuz, naꞌiki sariapa ukaꞌu kaimanaꞌakan naꞌapa baꞌoran ukaꞌu kawan.

14Uruu idi naꞌikiꞌo Phariseenaomakon ĩkadakotinaꞌanan paꞌidiwaru sodi, ĩaitapaꞌazonnaꞌapam kizi pazowian Jesus.

Tominkaru zaamataniipapoitoru nii

15 Jesus abatan naa naꞌapam pashaꞌapataꞌazoo-kao, sariapa umakon naꞌiki. Naꞌiki iribapidannao daꞌananuzu. Uruu dono ipai ukakudan karinainao naꞌii. 16 Ukakinaowaꞌakanĩdyaun, aonaa kizi ĩkakuwaapan udauꞌu baꞌorainao ati. 17Uruu umishian naa naꞌapaꞌo-ram Tominkaru kiauzonuz prophet Isaiah idaꞌan.18 “Diꞌi uruuꞌu õzaamataniaz õpoitoru nii,

uruu wuruꞌu õmarainapanii naꞌiki õnyukunuu-atiꞌoraz.Õtaan nii õdoronaa uꞌidaꞌa, naꞌiki ukakuwaapan nii

sakitapaꞌo mashaapa-karu Tominkaru tumaꞌo dauꞌu,ipai pabiꞌinaakaꞌo pidannao ati.

19Uruu wuruꞌu õzaamataniaz õpoitoru nii,aonaꞌo nii ukadakowaakapauzon, naꞌiki aonaꞌo nii ukadokouzon diiwa.Aonaꞌo nii uparadan diiwaꞌo idaꞌan dunapo an kida.

20Aonaꞌo nii umanawutan ramitapaꞌo,naꞌiki aonaꞌo nii umakadan suduupaꞌo upuꞌukapan.

Ukauꞌan karikaonanuꞌo nii ukamunanban,atii udikintan nii oii kidaꞌo aimaakan mishiꞌo kaiman-karu idaꞌan.

21Naꞌiki uruu atiꞌo nii ipai pidannao donozinaa kida nyukunuu,ĩzaudapan pakazannaata-kao.”‡Pidannao kian kainaꞌa oiaꞌo doronainao zowaunaa Jesus idaꞌa(Mark 3:20-30; Luke 11:14-23)

22Uruu daunaꞌan pidannao naꞌakan Jesus idaꞌati ishaawun naꞌikimaparadanuꞌo pidan,wuruꞌu unaꞌapaitanuz oiaꞌo doronai kainaꞌan idiꞌo idaꞌa. Ukauꞌan Jesus kakuda uruu.Uruu idi kaimanaꞌa naa uparadan, naꞌiki kaimanaꞌa naa utukapan. 23 Tuukii pidannaodiꞌitinpan Jesus shaꞌapatanii kida dauꞌan. Uruu idi ĩkian, “David Takaan-daun§ maniarawuꞌu?”

24 Aizii Phariseenao abatan idi ĩnaꞌapan, sariapa ĩkian paꞌatiaaka, “Oiaꞌo doronainaonaobanaa Beelzebul* taan idiꞌo umaꞌozaka-kinaa nii wuruꞌu uwaatanuz oiaꞌo doron-ainao.”

25 Jesus aitapa naꞌapaꞌoram ĩdiꞌitinpan. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Baudaꞌapaꞌo wiizaiidaꞌaꞌa pidannao mashaapan, ĩmizaataakapan an paꞌatiaaka, aonaꞌo nii wiizai naꞌankotuaꞌiki. Naꞌiaꞌoram pidannao donoi ainao, ĩmashaapan an buutaaka pairibannaoai, naꞌiki ĩmizaataakapan an paꞌatiaaka, aonaꞌo nii donoi naꞌan kotuaꞌiki. Naꞌiaꞌorampidannao mashaapainao baudaꞌapaꞌo kabaun idaꞌa buutaakapan an pairibannao ai,naꞌiki ĩmizaataakapan an paꞌatiaaka, aonaꞌo nii ĩmashaapan baokopa kotuaꞌiki. 26 AiziiSatan waatan an papoitorunao oiaꞌo doronainao, ĩbuutaakapan naꞌiki ĩmizaataakapanpaꞌatiaaka wuruꞌu. Ukauꞌan aonaꞌo nii Satan naobanai-tinpan kotuaꞌiki. 27 Unao,ukian õwaatan oiaꞌo doronainao, oiaꞌo doronainao naobanaa Beelzebul taan idaꞌanaꞌoõmaꞌozaka-kinaa nii. Mazan kanom taaꞌorazmooko unao pidanannao ati ĩmaꞌozakannaanii, ĩkaboota-kinaanii oiaꞌo doronainao? Beelzebul? Aonaa. Ukauꞌanuruunaꞌapa kidaꞌo-raz kainaabata uꞌati, naꞌapaꞌoram wuruꞌu upozawatapanuz. 28Mazan wuruꞌu õwaatanuzoiaꞌo doronainao paꞌan Tominkaru taanii idaꞌanaꞌo õꞌati padoronaa õmaꞌozakannaa nii,naꞌapaꞌo kainaabata kainaꞌaꞌa naa Tominkaru naobanai-tinan ubiiꞌi.

29 “Kaikapaꞌo kawanuꞌo wuruꞌu: Aonaa naꞌiaꞌoram pidan kaꞌiitaꞌo nii pamorotinanmaꞌozakaꞌo daonaiora dapu, unaꞌakaꞌazon an ushaꞌapauz kida uꞌai udapu iki, soo‡ 12:21 Isaiah 42:1 § 12:23 David Takaan-daun: Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa DavidTakaan-daun umanawunuꞌo naobanai nii. * 12:24 Beelzebul: baꞌoran kaarita idaꞌa udakota-kao Beelzebub kii.Uruu Satan.

MATTHEW 12:30 22 MATTHEW 12:45udodowan nii zii wuruꞌu maꞌozakaꞌoraz pidan kiwiin. Uruu udaunaꞌan turuaꞌo niꞌi naaunaꞌakan ushaꞌapauz kida udapu iki.

30 “Naꞌiaꞌoram pidan aonaa õꞌidaꞌatanpuꞌu mani, õtaruba uruu. Naꞌiaꞌoram pidanaonaꞌo ukasabaꞌuupan õtuma, pararaa-biꞌitaꞌo õkasabaꞌuunii wuruꞌu.

31 “Ukauꞌan õkowaadan uꞌati, shaꞌapaꞌoram pidan shaꞌapatan an oiaꞌo pairibanati, naꞌiki udakoopan Tominkaru, marinaꞌata-karu nii wuruꞌu uꞌoianuz uꞌai. Mazanudakoopan an Kaimanaꞌo Doronaa, aonaꞌo nii uꞌoian marinaꞌata-kao uꞌai. 32Naꞌiaꞌorampidan dikaudaꞌo uparadanDaonaioraAokazi Ikiꞌo dauꞌan,marinaꞌata-karu nii uꞌoian uꞌai,mazan naꞌiaꞌoram pidan dakoopaꞌo Kaimanaꞌo Doronaa, aonaꞌo nii naꞌapainim uꞌoianmarinaꞌata-kao uꞌai, kai oo diinaꞌitiꞌi.

Paoribai aitapa-kaopaꞌaka idaꞌan

(Luke 6:43-45)33 “Puaipan an kaimanaꞌo paoribai aka, ziwuꞌo uaipan pupaoriba. Paoribai maziwukan

dono, dikaudaꞌo nii uꞌaka. Aitapa-kariwai ziwuꞌo paoribai paꞌaka idaꞌan. 34 Unaokichanaꞌiki-kiaꞌo kowazaz, aonaa naꞌitim uparadan kaimanan. Kanom nyukunui iaꞌorazutaapa-kao kida, uruꞌo nii kodita-kida-kariwaiz. 35 Kaimanaꞌo pidan, ukodita-kidan niikaiman kidaꞌo aimaakan, pataapanii panyukunuu kaimanan diꞌiki. Dikaudaꞌo pidan,ukodita-kidan nii dikauda kidaꞌo aimaakan, pataapanii panyukunuu dikaudan diꞌiki.36Aizii õkowaadanuꞌati, Tominkaru kootowapa-kidandonoꞌo naa pidannao, ĩkootowapa-kida-kao nii ipai dikauda kidaꞌo paparadauzonii dikin ii. 37 Ushaꞌapanum kauꞌanuparadauzonii kida idaꞌanaꞌo nii ukainaabatinan, kaimanaꞌo unao oo oiaꞌo.”

Jesus kaiwaan Jonahpakainaaribanaa nii

(Mark 8:11-12; Luke 11:29-32)38 Udaunaꞌan pabiꞌi kida Phariseenao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu

kian Jesus ati, “Tiichaa, watukapaꞌazon pushaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan kainaa-bataꞌo nii Tominkaru diꞌikiꞌo pugaru.”

39 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian ĩꞌati, “Soo oiaꞌo naꞌiki maizoꞌati-kainao pidannaowuruꞌu tukapaꞌazoꞌoraz aimaakan kainaabata-kao paꞌati. Aonaꞌo nii kanom idaꞌanukainaabata-kao uꞌati, soo prophet Jonah idaꞌanaꞌo nii. 40 Jonah naꞌian kawan udaruꞌokopau toba nazo ii idikinaudaꞌu kamoo naꞌiki idikinaudaꞌu marutaꞌo. Naꞌapaꞌo nii Daon-aiora Aokazi Ikiꞌo naꞌian kapam idikinaudaꞌu kamoo naꞌiki idikinaudaꞌu marutaꞌo imiꞌikaꞌazo ii. 41 Pidannao Nineveh sannao kadishitan nii wuru kamoo donoꞌo, Tominkarukootowapa-kidanuz ipai pidannao, naꞌiki ĩdakoopan nii kainao pidannao, ushaꞌapanumkauꞌan ĩnao ĩtanawatinanii paꞌoian ai Jonah kowaadan dono ĩꞌati Tominkaru paradan.Mazan diꞌoraꞌa pidan utumaꞌoraz, powaꞌaꞌo zii umanawunun Jonah ai. 42 Sheba ikiꞌoQueen naobanaiaba kadishitan nii wuru kamoo donoꞌo, Tominkaru kootowapa-kidanuzipai pidannao, naꞌiki odakoopan nii kainao pidannao, ushaꞌapanum kauꞌan owaꞌatiniimunapoꞌo amazada tokon ikinapu, oabataꞌazon idi Soloman aitapaaban dauꞌu. Mazandiꞌoraꞌa pidan utumaꞌoraz powaꞌaꞌo zii umanawunun Soloman ai.

Oiaꞌo doronai padantan powaa ati(Luke 11:24-26)

43 “Naꞌapainim oiaꞌo doronai koditan pidan diꞌiki, umakon nii amazada aradaꞌodiꞌiiꞌaka, udorotapan naa pamashaapa-kizi nii. Aizii aonaan dono uikodan pamashaapa-kizi nii, 44 uruꞌu naa ukian paaipan ati, ‘Õkiwan nii powaa iti õdapu iti.’ Uruu idi ukiwannaa powaa iti, naꞌiki uikoda wuruꞌu padapuz aonaa kanom mashaapaꞌo nii naꞌii, kaimanuparaudapa-kao. 45 Uruu idi umakon unaꞌanan 7 baꞌoran oiaꞌo doronainao powaꞌaꞌozii manawun ĩdikaudan kida paꞌai. Uruu idi ĩmorotan naꞌiki naꞌiaꞌa naa ĩmashaapan.Uruu daunaꞌan powaꞌaꞌo nii zii pidan dikaudaꞌakan kiwiiniꞌo ai. Ukauꞌan naꞌapaꞌowuruꞌuoiainaouz pidannao kaiꞌoraz naa ĩmashaapan.”

Jesus daro naꞌiki uꞌinawuzunao(Mark 3:31-35; Luke 8:19-21)

MATTHEW 12:46 23 MATTHEW 13:17

46 Jesus kadakotinan puꞌu zii pidannao ati, udaro naꞌiki uꞌinawuzunao kaawaꞌakannaꞌiti, ĩkadishitapan paniba ii ĩparadaꞌazon uꞌati. 47 Uruu idi baudaꞌapa pidan naꞌiaꞌokian Jesus ati, “Putukapa, pudaro naꞌiki puꞌinawuzunao paniba ii, ĩparadaꞌazon puꞌati.”

48 Jesus kian uꞌati, “Kanom õdaro nii, kanom õꞌinawuzunao nii.” 49Usawadan pakaꞌupatominapa-kidaniinao diꞌiti naꞌiki ukian, “Diꞌi õdaro naꞌiki õꞌinawuzunao. 50 Kanomshaꞌapatinaꞌo õdaru aokazi iaꞌo aipan kawanaꞌati, ĩnao wuruꞌu õdadakoo, õꞌinawuzunaꞌiki õdaro.”

13Diꞌitinapa-kinai kuwai,

pidan paopaꞌo dauaꞌo(Mark 4:1-9; Luke 8:4-8)

1 Naꞌapain uruu kamoo dono, Jesus makon naꞌiaꞌo kabaun diꞌiki karishii zaꞌiti,naꞌiki naꞌii usakanatan udanoma ii. 2 Iriba pidannao kasabaꞌukinan uꞌidaꞌati, uruu idiupaidinan kanawa zoꞌiti, naꞌiki usakanatan naꞌii pidannao naꞌian puꞌu karishii zaꞌa.3Udaunaꞌan uparadan, ukaiwaa diꞌitinapa-kinai kuwai kida, patominapa-kida-kinaa niiĩdyaun. Ukian, “Baukapaiman, pidanmakon pazakapun iti upaopaꞌanan papaoriba uudakida. 4 Pabiꞌi kida upaoriba uuda upararaanii kida waotan dobaapa-kizai an, kotuꞌuznaokaawan naꞌiti, sariapa ĩnikanuzu. 5-6 Baꞌoran kida upararaan kubataꞌo imiꞌi idaꞌan.Kadiman usodaꞌakan padamata, mazan kamoo wiichaꞌakan idi, sariapa uzowian wuruꞌusodaꞌakaꞌoraz zii paoribai sodi kida. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa naꞌitim uꞌishatabaꞌuzaamatinan. 7 Pabiꞌi kida upaoriba uuda waotan kaiwada-karu bii an. Sariapa ukauꞌankaiwada-karu bazobatanuzu. 8Mazan pabiꞌi upararaanii papaoriba uuda kida kaimanaꞌoimiꞌi idaꞌan. Uruu idi ukaakan powaꞌa zii ukaꞌuudan diriꞌi kida, baꞌoran kida ukaꞌuudandiriꞌi kida manawun. 9 Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!”

Kanom niꞌo Jesus kaiwaandiꞌitinapa-kinai kuwai kida

(Mark 4:10-12; Luke 8:9-10)10 Uruu daunaꞌan patominapa-kidaniinao pishaan Jesus. Ĩkian uꞌati, “Kanom nii

pukakuwaapan pidannao ati diꞌitinapa-kinai kuwai kida idaꞌan?”11Udakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Unao atiꞌo karikaonan utaa-kao wuruꞌu aitapaaba-karuz

Tominkaru naobanai-tinpan dauaꞌoraz aonaꞌoraz uaitapanata-kao, mazan wunao atiꞌi,aonaa utaa-kao wuruꞌu aitapaaba-karuz. 12 Ukauꞌan pidan kainaꞌaꞌo aimaakan uꞌidaꞌa,aimaakan taa-karu nii diriꞌi powaꞌa zii uꞌati. Uruu idi powaꞌaꞌo nii zii udiriꞌin uꞌidaꞌa.Powaꞌa zii manawun udiriꞌin uaiapa-kao ai. Mazan wuruꞌu pidan, aonaꞌoraz kanomuꞌidaꞌa, kanom masakaudaꞌu sodiꞌi uꞌidaꞌa, kazata-karu nii uꞌai. 13 Uruu idiꞌo õkaiwaanwuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwai kidaz õkakuwaapan dono ĩꞌati. Uruu idi awunuutapapadamata ĩdyaun, mazan aonaa ĩtukapan, naꞌiki ĩabatapan padamata, mazan aonaaĩabatan, naꞌiki aonaa ĩaitapan. 14 Ĩnao ukauꞌan wuruꞌu mishiaꞌoraz Tominkaru poitoruProphet Isaiah paradan. Ukianuz kaikapaꞌa:‘Uabatapan nii mazan aonaꞌo nii uaitapan uabatanii,

uawunuutapan nii padamata, mazan aonaꞌo nii utukapanuz.15Ushaꞌapanum idi wuruꞌu pidannaouz ĩdadaradan panyukunuu,

aonaa ĩabataꞌazon naꞌiki aonaa ĩtukapaꞌazon.Mazan ĩtukapaꞌazon an mani,

ĩabataꞌazon an mani,naꞌiki ĩaitapan an mani kaiman panyukunuu ii,uruu idi ĩtanawatin mani õꞌidaꞌati,naꞌiki õkakuda mani ĩdyaun.’ Tominkaru kian.*

16“Kaiman zii unao ati, utukapan idi uawun idi, naꞌiki uabatan idi ukinao idi. 17Mishiꞌoõkian uꞌati. Iriba Tominkaru prophetinnao naꞌiki kotuaꞌo kaimanainao pidannao,tuukiaꞌo padamata ĩtukapaꞌazon wuruꞌu utukapaniaz ushaꞌapata-kao, mazan aonaaĩtukapanuzu. Naꞌiki ĩabataꞌazon uabatanii, mazan aonaa ĩabatauzonuzu.* 13:15 Isaiah 6:9-10

MATTHEW 13:18 24 MATTHEW 13:35Jesus kainaabatan pakuwaa paopaꞌo dauaꞌoraz(Mark 4:13-20; Luke 8:11-15)

18 “Aizii uabatapa uaitapa kizi naꞌapam õkainaabatan paopaꞌo dauaꞌoraz kuwai.19 Pidannao abatainaouz kuwai, Tominkaru naobanai-tinan dauꞌan, mazan aonaa ĩaita-panuz. Ĩnao naꞌapaꞌo uudai kawan pararaa-kariwaiz dobaapa-kizai an. Satan kaawaꞌakannaꞌan, mashaꞌapannaa uzaamataꞌakan wuruꞌu paowa-kariwaiz naꞌan kida. 20Uudai kidapararaa-kariwaiz kuba baawu an, kainaabata naꞌapaꞌo pidannao, ĩabatan dono sodiꞌokarikaonan, ĩkonaukii-kidaꞌakan Tominkaru dauaꞌoraz kuwai. 21 Mazan aonaa ĩtaapankuwai kaimanaiman paꞌidaꞌa, uruu idi aonaa umashaapan kotuaꞌiki ĩꞌidaꞌa. Ukauꞌannaꞌapainim ĩbaiaapandonooo ĩpatakaꞌuta-kao kuwai dikin ii, sariapaukaakinpan. 22Aiziiuudai kida pararaa-kariwaiz kaiwada-karu baawu an, kainaabatan naꞌapam pidannaoabatainaouz kuwai padamata. Mazan ĩdiꞌitinpan aimaakan aiapa-kao dauꞌu, naꞌikikashaꞌapauzi-karu dauꞌu. Uruu idi ĩmanyukunuutan naa wuruꞌu kuwaiz. Naꞌiki aonaꞌanaa ĩshaꞌapainpan kaiman kuwai kawanaꞌati. 23Naꞌiki wuruꞌu uudai kida paowa-kariwaizkaimanaꞌo imiꞌi idaꞌan, uruu kainaabatan wunaouꞌu abatainaouz kuwai naꞌiki kaimanĩaitapanuz. Uruu idi ĩmashaapan naa ukawanaꞌati, pakaꞌiitinan kawanaꞌati kida, naꞌapapaoribai kida kawan kaakaꞌoraz kaiman, baꞌoran kaakan powaꞌa zii udiriꞌin kida.”

Diꞌitinapa-kinai kuwai kazamakaꞌo paowanaka-kao dauaꞌo24Aizii Jesus kowaadan baꞌoran diꞌitinapa-kinai kuwai ĩꞌati. Ukian, “Kaikapaꞌo wuruꞌu

Tominkaru naobanai-tinapanuz: pidan paowan kawan kaimanaꞌo paoribai uuda kidapazakapun ii. 25 Aiwakaꞌan ipai pidan daꞌawun puꞌu, utaruba kaawan uzakapun ii.Upaowankan kazamakaꞌo uuda kida upaoriba wheat bii an, udaunaꞌan umakoꞌokan naa.26 Paoribai sodan donoꞌo naa naꞌiki ukaakan donoꞌo naa, kainaꞌa kazamakaꞌo kida sodanĩbii an kapam. 27Upoitorunao kaawan uꞌidaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, ‘Naobanai, kaimanaꞌopaoribai uuda kida shaꞌatii pupaowanii,mazandiinaꞌaꞌa naa kazamakaꞌo kida aidinanuꞌu.’

28 “ ‘Õtaruba wuruꞌu paowankaꞌoraz naꞌapaꞌo,’ ukian ĩꞌati.“Upoitorunao kian uꞌati, ‘Puaiapa wasoꞌotan wuruꞌu kazamakaꞌoraz?’29 “ ‘Aonaa,’ ukian ĩꞌati. ‘Panaadon usoꞌotan dono kazamakaꞌo, usoꞌotan nii paoribai

kida kapam. 30 Marii zii paoribai naꞌiki kazamakaꞌo sawatan baokopa atii paoribaidukutapa-kao dono. Aizii udukutapa-kao uaꞌii, õdyuudan nii dukutapainao soꞌotankazamakaꞌo naꞌiki ĩkasabaꞌuunuzu, naꞌiki udaunaꞌan marii ĩkawaodanuzu. Mazanõpaoriba aka, õdyuudan nii ĩsaabaanuz padapunaa diꞌiti.’ ”

Diꞌitinapa-kinai kuwai, paoribai mustard uuda dauaꞌo(Mark 4:30-32; Luke 13:18-19)

31 Jesus kowaadan ĩꞌati baꞌoran diꞌitinapa-kinai kuwai. Ukian, “Kaikapaꞌo wuruꞌuTominkaru naobanai-tinapanuz: mustard uuda paowa-kao kawan zakapu ii. 32Wuruꞌumustard uudaz, uruu duusodiꞌo manawun ipai baꞌoran paoribai uuda kida ai. Mazanusodan dono, udyaupain nii udaru baꞌoran paoribai kida ai. Udaruꞌo paoribai niiutominan, uruu idi kotuꞌuznao kaawan ĩkashimakainpan uwaoda an kida.”

Diꞌitinapa-kinai kuwai,yeast dauaꞌo

(Luke 13:20-21)33 Jesus kowaadan ĩꞌati powaꞌa zii baꞌoran diꞌitinapa-kinai kuwai. Ukian, “Kaikapaꞌo

wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: pidan muudan kawanuꞌo masakaudaꞌu yeastdiriꞌiꞌo poroom-biꞌiti, atii upoodadan ipai diriꞌiꞌoraz poroom.”

Kanom niꞌo Jesus kaiwaan tominapa-kinai kuwai kida(Mark 4:33-34)

34 Jesus kaiwaan diꞌitinapa-kinai kuwai kida pakakuwaapa-kinaa nii iribaꞌo pidannaoati. Aonaa naꞌapainim ukakuwaapauzon ĩꞌati makaiwaaka-daun uruu kaduz kuwai.35Ukakuwaapauzon naꞌapa umishii-kinaa Tominkaru prophetin kianuz.“Õkaiwaan nii diꞌitinapa-kinai kuwai kida

õparadinan dono ĩꞌati.Õkowaadan nii ĩꞌati aimaakan kida

aonaꞌo ĩaitapauzo-kao kida,

MATTHEW 13:36 25 MATTHEW 13:52amazada tominan diꞌikiꞌo.”Jesus kainaabatan kazamakaꞌo dauaꞌoraz diꞌitinapa-kinai kuwai

36 Jesus makoꞌokan daunaꞌan iribainnao pidannao diꞌiki, uruꞌu naa umorotan kabaunnazo iti. Utominapa-kidaniinao kaawan uꞌidaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Pukowaada waꞌatinaꞌapaꞌoram wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwai kainaabataniaz zakapu iaꞌo kazamakaꞌodauaꞌoraz.”

37 Jesus kian ĩꞌati, “Wuruꞌu paowaꞌoraz kaimanaꞌo paoriba uuda kida, uruu DaonaioraAokazi Ikiꞌo. 38 Wuruꞌu zakapuz, uruu imiꞌi baara. Kaimanaꞌo paoribai uuda kida,uruu pidanannao naobanaitapainao niꞌo Tominkaru. Wuruꞌu kazamakaꞌoraz, uruuSatan pidanannao. 39 Naꞌiki wuruꞌu utarubaz paowankaꞌoraz kazamakaꞌo, uruu Satan.Wuruꞌu paoribai soꞌotapa-kao, uruu amazada katokon-tinan dauꞌanaꞌo. Soꞌotapainaouzpaoribai, ĩnao angelnao wuruꞌu. 40 Aizii wuruꞌu kazamakaꞌo kasabaꞌuu-kaoaz naꞌikiukawaoda-kaoaz, naꞌapaꞌo nii aimaakan shaꞌapan diꞌoraꞌa amazada katokon-tinan dono.41 Daonaiora Aokazi Ikiꞌo dyuudan nii papoitoru angelnao kabootaꞌanan panaobanai-tinapa-kizi ai ipai aimaakan shaꞌapata-kidaꞌoraz oiaꞌo pidannao ati, naꞌiki ipai shaꞌap-atainaouz oii kidaꞌo, 42 ĩkabootan nii ĩdyaun Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. Naꞌiaꞌo nii ĩzaadantuukii naꞌiki ĩkuzowan nii paudako padopian idi. 43 Mazan kaimanainao, Tominkarupidanannaouz, ĩkanadapan nii naꞌapa kamoo kawan paDaru naobanai-tinapa-kizi ii.Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!”

Diꞌitinapa-kinai kuwai,kawinipinaꞌoaimaakan dizapa-kao dauaꞌo

44 “Kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: kawinipinaꞌo aimaakan dizapa-kao kawan zakapu ii. Pidan ikodanuzu, sariapa udidaꞌakan powaa itiz. Tuukiiukonaukian, uruu idi usellian ipai pashaꞌapauz. Udaunaꞌan utorian wuruꞌu zakapuzpaꞌidiwau nii.

Diꞌitinapa-kinai kuwai,pearl dauaꞌo

45“Kaikapaꞌo kapamwuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: pidan dorotapaꞌo kawankawinipinaꞌo aimaakan, pearl kiaꞌo uꞌuu. 46 Aizii uikodan dono baudaꞌapa dobataꞌouwinipinaa, uruꞌu naa uselliaꞌanan ipai pashaꞌapauz, naꞌiki utorian naa wuruꞌu pearlpashaꞌapauz winipinaa idaꞌan.

Diꞌitinapa-kinai kuwai,kopautapauzonao dauaꞌo

47 “Kaikapaꞌo kapamwuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: naꞌapaꞌo kopautapainaosairoopan kawan karishii ii, naꞌiki ĩzaamatan pabiꞌinaaka kopau. 48 Aizii ĩsairon paidandonoꞌo naa, ĩmaaratan naazu unaawa iti, naꞌiki ĩwidauan naa wuruꞌu kopau kidaz.Kaiman kidaꞌo kopau, ipai ĩpaidan pakinnaa kida zoꞌiti. Mazan dikauda kidaꞌo kopau,aonaa ĩaipan, ipai ĩkabootan kidaz. 49 Naꞌapaꞌo nii diꞌoraꞌa amazada katokon-tinandono. Angelnaomakonnii diꞌitinapa kidaꞌa ĩwidauaꞌanan oiainao pidannao kaimanainaopidannao ai. 50 Naꞌiki ĩkabootan nii ĩdyaun Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti, naꞌiaꞌo nii ĩzaadantuukii naꞌiki ĩkuzowan nii paudako padopian idi.”

Paꞌinaꞌo naꞌiki kotuaꞌo kuwaidauaꞌo

51Aizii Jesus kian ĩꞌati, “Uaitapa naꞌapaꞌoram dauꞌatiꞌo kaiwuruꞌu õkuwaa kidaz?”“Oo,” ĩkian uꞌati.52Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Ukauꞌan pidan tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu, aitapaꞌoraz

naa kapam Tominkaru naobanai-tinpan dauꞌu, naꞌapaꞌo uruu pidan kawan saabaaꞌoumanawunkidaꞌo aimaakan, kotuꞌu kidaꞌo naꞌiki paꞌinaa kidaꞌo aimaakanpakaiwaannii.”

Nazareth sannaomanaudapakan Jesus

(Mark 6:1-6; Luke 4:16-30)

MATTHEW 13:53 26 MATTHEW 14:21

53 Jesus makoꞌokan naa paipaian daunaꞌan pakakuwaapan diꞌitinapa-kinai kuwaiidaꞌan. 54Ukiwan padyaupai-kizi donoi iti. Naꞌiaꞌa naa utominapa-kidan pidannao syna-gogue ii. Aizii abatainaouz ukakuwaapan, tuukii ĩdiꞌitinpan, naꞌiki ĩkian, “Naꞌikiꞌoramuikodan wuruꞌu aitapa-karuz, naꞌiki wuruꞌu umanawun kidaꞌoraz shaꞌapainapa-karu?55Aonaa mooko uruu mani carpenter daniz? Aonaa mooko Mary mani udaro nii? Naꞌikiaonaa uꞌinawuzunao mani James, Joseph, Simon naꞌiki Judas? 56 Aonaa udadakoonaomani watumainaouz? Naꞌapa dii mooko ukaꞌiitan pashaꞌapatan ipai kaikapa kidaꞌoraꞌa?”57Uruu idi pidannao toꞌora-kizaitapanuz.

Jesus kian ĩꞌati, “Ipai naꞌiaꞌakan prophet taapa-kao umanawunuꞌo nii, mazan pawiiziꞌinaꞌiki pairibannao biiꞌi, aonaa utaapa-kao naꞌapa.”

58 Ĩmamishidakan idi, aonaa Jesus shaꞌapatan iriba umanawun kidaꞌo aimaakan naꞌii.14

John Chikaawunuupauzo zowii-kao(Mark 6:14-29; Luke 9:7-9)

1 Naꞌapain uruu dono King Herod abatan kuwai Jesus dauꞌu. 2 Uruu idi ukianpaminkaꞌunao ati, “Uruu John Chikaawunuupauzo wuruꞌu kakudaꞌoraz pamawaka-kizi iki. Uruu idiꞌo wuruꞌu ukaꞌiitanuz pashaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan.”3-4Ushaꞌapanum idi unaꞌapanuz Herod zaamata-kidauzonii daꞌi John, udodoo-kidanuzunaꞌiki ukaboota-kidanuzu taraa-kizai diꞌiti. Ushaꞌapanum idi John paradauzonii uꞌatiuꞌinawuzuPhilip daiaroHerodias dauꞌan. Ukianuꞌati, “Kakinaorii kian kawanaꞌati, aonaaukaimanan pumazidan otuma.” 5 Herod zowii-kidaꞌaka mani padamata John naꞌapain,mazan utarian Jewnao ai, ĩmishidan idi Tominkaru prophetin wuruꞌu uruuz.

6 Mazan Herod shakatan kamoon konaukii-kida-kao donoꞌo naa, Herodias dani zu-naaba konaupan ipai pidannao naꞌiainao kanaapu ati. Tuukii Herod konaukii-kidanuzo.7Ukauꞌan ukowaadan mishiꞌo nii utaan kanom opishaa nii uꞌai. 8Uruu idi okian Herodati padaro dyuudan kawanaꞌati naꞌapam nii okian. “Putaa õꞌati John Chikaawunuupauzozowau daꞌaꞌa paraapa zoꞌan.” 9 Tuukii king dopiaꞌakan, unyukunuu kashaꞌoran, mazanutaan idi paparadan oꞌati patawaraidanao abatapan puꞌu, uruu idi udyuudan naaopishaaniaz taa-kao oꞌati. 10Ukauꞌan udyuudan naa John kanau dukuta-kao taraa-kizaiii. 11 Udaunaꞌan uzowau naꞌaka-kao paraapa zoꞌan, naꞌiki utaa-kao oꞌati. Uruꞌu naaonaꞌakanuzu padaro diꞌiti. 12 Udaunaꞌan John tominapa-kidaniinao naꞌakan naa Johnnanaa, naꞌiki ĩdidaꞌanan naazu. Udaunaꞌan ĩkowaadaꞌanan naa udauꞌan Jesus ati.

Jesus paan 5,000 pidannao(Mark 6:30-44; Luke 9:10-17; John 6:1-14)

13 Aizii Jesus abatan daunaꞌan John zowii-kao, sariapa umakon naꞌiki kanawa zoꞌan,pidan aonaa-kizi itinapu, patominapa-kidaniinao tumaꞌo paꞌidiwaru uaipinan naꞌii.Mazan pidannao abata Jesus makon, uruu idi ĩmakon pawiizi iki kida, pakidiba idaꞌanĩdaꞌananuzu unaawa an. 14 Jesus maaratinan kanawa diꞌiki, utukapa iriba pidannao.Tuukii ukashaꞌoran ĩdauꞌan, naꞌiki ukakuda ipai karinainao. 15 Uruu wachuupuninutominapa-kidaniinao waꞌatin uꞌidaꞌati. Ĩkian uꞌati, “Wachuupun naa wuruꞌu, naꞌikiamazadaꞌaꞌo karikaonan wuruꞌu waunaouz. Ukauꞌan pudyuudaꞌa naa shoman pidannaoĩmako kizi wiizai kida diꞌiti ĩtoriiꞌan kizi pawanyukunuu nii.”

16Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa kanom nii ĩmakon diꞌikiꞌi. Utaa ĩwanyukunuu nii.”17 “Kainaꞌa waꞌidaꞌa bakaꞌiaudaꞌu breadnao naꞌiki dyaꞌutam kopaunao sodi kida

karikaonan,” ĩkian uꞌati.18Naꞌiki Jesus kian ĩꞌati, “Ukauꞌan unaꞌaka daꞌatizuꞌu.” 19Uruꞌu naa Jesus dyuudan pi-

dannao sakanatan pinid paawa an. Udaunaꞌan Jesus zaamatan wuruꞌu bakaꞌiaudaꞌuꞌorazbreadnao naꞌiki dyaꞌutamaꞌoraz kopaunao, uawunuupan aokazi iti utoriinpan. Ukian,“Kaimanaꞌo pugaru Tominkaru, putaan idi wawanyukunuu nii.” Naꞌiki udushowan naakidaz, utaanuzu patominapa-kidaniinao ati. Ĩnaouꞌu naa taa iribainao pidannao atikidaz. 20 Ipai pidannao aroopan abaapa kida. Udaunaꞌan Jesus tominapa-kidaniinaozawadan 12 dazowan kida wanyukunui waꞌakun. 21 Naꞌapainiꞌoraz aroopainaouz ikodamani 5,000 daonaioranao naꞌiki iribaꞌo kapam naꞌii zunnao naꞌiki koraiziannao, mazanaonaa ĩaita-kao.

MATTHEW 14:22 27 MATTHEW 15:9Jesus chiꞌikan wunu paawa an(Mark 6:45-52; John 6:15-21)

22Udaunaꞌan Jesus dyuudan patominapa-kidaniinao taraukan kanawa zoꞌan powaa itiudaruꞌo karishii baza iti, udyuudan puꞌu kapam iribainnaouz pidannao. 23 Udaunaꞌanumakon pabaꞌoran utoriinpaꞌanan naawaz paawa iti. Pabaꞌoran uchuapadan naꞌii.

24 Aizii kanawa idaꞌanainaouz munapoꞌo naa ĩmakoꞌokan udaruꞌo karishii an. Uruꞌunaa awaru maꞌozakaꞌo kaawan, uruu idi udaawadaan ĩkanawan.

25 Wakanadaꞌanan diꞌiti Jesus waꞌatipan chiꞌikapa wunu paawa an patominapa-kidaniinao idaꞌati. 26 Ĩtukapankanuz, tuukii ĩtarian uꞌai uchiꞌikapan idi wunu paawaan. “Waꞌati doronai!” ĩkian. Ĩkadakoꞌokan patarian idi. 27 Upuꞌaꞌa naa mazan Jesusparadaꞌakan ĩꞌati. “Õgaru wuruꞌu, aonaa utariaꞌanaꞌa õꞌai,” ukian ĩꞌati. 28 “Õnaobanaa,”Peter kiaꞌakan. “Pugaru mishi manawun kaiwuruꞌu, ukauꞌan pudapada õgaru, õmakokizi wunu paawa an puꞌidiꞌiti.”

29 “Puwaꞌati,” Jesus kian uꞌati. Uruꞌu naa Peter maaratinaꞌakan kanawa diꞌiki,umakoꞌokan naa chiꞌikapa wunu paawa an Jesus diꞌiti. 30 Mazan Peter tukapankannaa naꞌapam maꞌozakaꞌo awaru toman udaru kida wunu paran, sariapa utariidinaꞌakan.Uruꞌu naa utipitaꞌanaꞌakan. Ukadakon Jesus ati patarian idi. “Kadiman õNaobanaa,pukaminkaꞌuta õgaru,” ukian. 31 Sariapa Jesus zaamatanuz, naꞌiki ukian uꞌati, “Oopidan, mapasaka mooko pumishidautapan. Kanom nii mooko aonaa pumishidankaimanaiman?”

32 Jesus naꞌiki Peter paidinaꞌakan naa kanawa zoꞌiti. Sariapa awaru maꞌozakaꞌorazmashaadaꞌakan. 33Uruu idi utominapa-kidaniinao taapan uruu umanawunuꞌo nii. Ĩkianuꞌati, “Mishiꞌo mishi pugaru Tominkaru Dani.”

Jesus kakudan karinainaoGennesaret ii

(Mark 6:53-56)34 Ĩmaaratinan donoꞌo naa patarauka-kizi iki udaruꞌo karishii, ĩkaawan Gennesaret

Baara ii. 35 Naꞌiainao pidannao aitapan idi Jesus kaawan, ĩdyuudan paparadan naꞌankidaꞌo wiizai kawanaꞌati, marii kizi pidannao naꞌakan ipai karinainao Jesus idaꞌati.36 Ĩdopian Jesus ati, ĩpishaanuzu marii kizi karinainao pishatan ukamichan danomakarikaonan. Ipai pishatainao ukamichan kakudan.

15Phariseenao naꞌiki ĩdokozu-daunnao kakinaori dauaꞌo(Mark 7:1-13)

1 Aizii pabiꞌi kida Phariseenao naꞌiki tiichaapauzonao kakinaori dauꞌu kaawanJerusalem iki, Jesus idaꞌati. Naꞌiki ĩpishaan uruu. Ĩkian uꞌati, 2 “Kanom niiaonaa putominapa-kidaniinao shaꞌapatan kotuaꞌo wadokozu-daunnao tominapa-kidankawanaꞌati waunao? Aonaa ĩchikaan pakaꞌu paaroopan uaꞌii wakaduz kawanaꞌati?”

3 Jesus kian ĩꞌati, “Kanom nii mooko umaizoꞌatikan Tominkaru Paradan udaꞌanaꞌazonidi udokozu-daunnao kaduz karikaonan. 4 Tominkaru Paradan kian puꞌu padamata,‘Pumarainapa pudaru naꞌiki pudaro.’* Aizii ukian koshan, ‘Naꞌiaꞌoram pidan dakoopaꞌopadaru oo padaro, marii uzowii-kao.’† 5Mazan unao, utominapa-kidan pidannao, turuupidan kian padaru naꞌiki padaro ati, ‘Kainaꞌa aimaakan õꞌidaꞌa õkaminkaꞌuta-kinaa niꞌounao padamata, mazan Tominkaru atiꞌo niꞌi naa õtaanuzu.’ 6 Unao aonaa uizoꞌatinTominkaru kakinaori, ‘Pumarainapa pudaru naꞌiki pudaro,’ kiaꞌoraz, soo utaapaꞌazonpakawan wuruꞌu pidan tomaniaz kida kakinaorii. 7Unao taapinpauzonao kaimanainaonii kaikiniꞌi! Naꞌapaꞌomanawun tawuruꞌu prophet Isaiah saadaniaz kotuaꞌa naa udauꞌan.Tominkaru kian,8 ‘Diꞌoraz pidannao, ĩtaapan õgaru umanawunuꞌo nii

paparadan idaꞌan karikaonan,mazan munapoꞌo ĩtaapan panyukunuu õꞌai.

9Mazanuꞌo karikaonan wuruꞌu ĩmanawuntapanuz õgaru,* 15:4 Exodus 20:12 † 15:4 Deuteronomy 5:16

MATTHEW 15:10 28 MATTHEW 15:31ushaꞌapanum kauꞌan ĩtominapa-kidanii kidaaonaa õkakinaori kidaꞌa naa mani.

Mazan pidannao tomaniꞌi naa karikaonan kakinaorii.’ ”Kanom manawun oiidaꞌo pidan(Mark 7:14-23)

10 Uruu daunaꞌan Jesus dapadan pidannao paꞌidaꞌati. Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Uabatapanaꞌiki uaitapa paꞌi naꞌapaꞌoram õkian uꞌati. 11 Aonaa pidan dyokorautanii mani wuruꞌuoiidaꞌoraz uruu, mazan kanom pidan kodita-kidanaiz padako iki, uruu paꞌan oiidaꞌorazpidan, kakinaorii kian kawanaꞌati.”

12 Udaunaꞌan utominapa-kidaniinao kaawan uꞌidaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Puaitapaniipukasharutaꞌakan Phariseenao nyukunuu puparadan idaꞌanaꞌoraz naꞌapa ĩꞌati?”

13 Jesus kian ĩꞌati, “Ipai paoribai kida aonaa õdaru aokazi iaꞌo paowanii kida mani,soꞌota-karu nii kidaz paꞌishitabaꞌu tuma. 14 Uruu idi ukauꞌan aonaa unyukunuu-paꞌanaꞌa ĩdyaun. Ĩnao tominapa-kidainao, aonaa ĩtukapan kaiman patominapa-kidanii,ishaawunnao ĩdyaun. Aizii baudaꞌapaꞌo ishaawun naꞌakapan dono pamin-ishaawunun,dyaꞌutamaa kidaꞌo nii ĩwaotan kaꞌunaru iti.”

15Mazan Peter kian Jesus ati, “Pukainaabata waꞌati naꞌapaꞌoram wuruꞌu pukuwaaz.”16 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Naꞌapaꞌo zii mooko umaaitapakan baꞌorainao pidannao

kawan kapam? 17 Aonaa mooko uaitapan kanom pidan dyokorautanii, utyoodan niizu.18 Mazan kanom pidan kodita-kidanii padako iki, panyukunuu diꞌikiꞌo wuruꞌu ukodita-kidaniaz, uruu paꞌan oiidaꞌoraz pidan. 19Ushaꞌapanum kauꞌan pidan nyukunuu diꞌikiꞌo,ipai oii kidaꞌo shaꞌapataꞌzoo-kao: uzowiaꞌazon pidan, ubaꞌorantapaꞌazon, ukamin-shuꞌuinpaꞌazon, ukoidapaꞌazon, umariidinaꞌazon pairiban dauꞌu, naꞌiki udakoomikiti-naꞌazon. 20Naꞌapa kidaꞌo aimaakan wuruꞌu oiidaꞌoraz pidan, mazan pidan machikaakanpakaꞌu paaroopan uaꞌii, aonaa uꞌoiidan pidan.”

Zunaaba mishidan(Mark 7:24-30)

21 Naꞌikiꞌo Jesus makon munapoꞌo wiizai kida diꞌiti, munapoꞌo donoi kida Tyre naꞌikiSidon kida diꞌitinapa. 22 Canaan sanaaba, naꞌiaꞌo omashaapan kaawan Jesus idaꞌati.Padopian idi okian uꞌati, “Naobanai, King David Takaan-daun,‡ pukamunan-kida õgaru.Oiaꞌo doronai zaamatan õdani zunaaba, tuukiaꞌoraꞌa naa kaiwuruꞌu.” 23 Mazan aonaanaꞌapam Jesus kian oꞌati.

Uruu idi utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Pudyuuda omakon waꞌai, ushaꞌapanumkauꞌan kainaꞌiki okadakoinaanan wadawuꞌati.”

24 Jesus kian, “Õdyuuda-kao Israelitenao idaꞌatiꞌi karikaonan, waziwadinainaouzkaznizonao kawan, aonaa Gentilenao idaꞌatiꞌo mani.”

25 Upuꞌaꞌa mazan okaawan Jesus idaꞌati, sariapa okodoruꞌukan ukanaapu ati, naꞌikiokian uꞌati, “Pukaminkaꞌuta õgaru, Naobanai.”

26 Jesus kian, “Aonaa kaiman koraiziannao wanyukunuu kazata-kao ĩꞌai naꞌikiukaboota-kao arimarakanao ati.”

27 Sariapa okian uꞌati, “Naꞌapa mishizi, Naobanai, mazan upuꞌu zii pakaꞌuzatikitaapadan arimarakanao nikan wanyukunui unuba waotaꞌo aroapa-kizai baara iki.”

28 Uruu idi Jesus kian oꞌati, “Oo zun, umanawunuꞌo pumishidan. Uruu idi pupishaa-niaz, shaꞌapaꞌata-kao nii puꞌati.” Naꞌapain aka odani zunaaba kakudaꞌakan naa.

Jesus kakudan dauꞌanaꞌoiriba pidannao

29 Naꞌikiꞌo Jesus makoꞌokan naa, umakopan Galilee Karishiiz danomata, atii uzaidannaawaz iti. Naꞌiaꞌa naa usakanatan. 30 Iriba pidannao kaawan uꞌidaꞌati, ĩnaꞌakanpidannao machiꞌika-kainao, ishaawunnao, uꞌachoonnao,§ maparadan-ziiwanao, naꞌikiiriba karinaa-ziiwanao. Ĩmuudan ĩdyaun Jesus kanaapu iti, naꞌiki ipai Jesus kaku-dan ĩdyaun. 31 Tuukii pidannao diꞌitinpan ĩtukapan idi maparadanuꞌo, paradan naa;‡ 15:22 David Takaan-daun: Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌonaobanai nii. § 15:30 uꞌachoonnao: pidan shakataꞌo aonaa unanaa patumaakan, panaadon aonaa uanobakaimanan, oo utain, oo naꞌiaꞌoram karikaonan ushaꞌapauzin.

MATTHEW 15:32 29 MATTHEW 16:12achoinao, kaimanaꞌa naa ĩnanaa; machiꞌika-kainao chiꞌikan naa, naꞌiki ishaawunnaotukapan naa. Uruu idi tuukii ĩkonaukii-kidan Israelitenao Tominkarun.

Jesus paan 4,000 pidannao(Mark 8:1-10)

32Uruu daunaꞌan Jesus dapadan patominapa-kidaniinao paꞌidaꞌati. Naꞌiki ukian ĩꞌati,“Õkashaꞌora-kida õtukapan wuruꞌu pidannaouz, ĩnaꞌan idi idikinaudaꞌuꞌu naa kamooõtuma. Aizii aonaa kanom ĩnikan niꞌi naa. Aonaa turuu õdyuudan ĩdyaun ĩzamazin puꞌumanawun. Panaadon ĩdorautan pakapatin idiꞌi naa pamakopa-kizi an padapu iti kida.”

33 Utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Naꞌiam nii dii waikodan diriꞌiꞌo wanyukunuidaꞌaꞌa mapidantakaꞌo amazada idaꞌa wapaa-kinaa nii wuruꞌu iribaꞌoraz pidannao?”

34 Jesus pishaan ĩdyaun. “Naꞌapaudaꞌum bread kainaꞌa uꞌidaꞌa?” ukian ĩꞌati.“7 bread naꞌiki masakaudaꞌu kopaunao sodi kida,” ĩkian uꞌati.35 Uruꞌu naa Jesus dyuudan iribaꞌoraz pidannao sakanatan imiꞌi baara an kida.

36 Udaunaꞌan uzaamatan 7 bread naꞌiki kopaunao sodi kida naꞌiki utoriinpan udauꞌanTominkaru ati. “Kaiman” ukian uꞌati. Udushowan kidaz naꞌiki utaanuzu patominapa-kidaniinao ati. Naꞌiki ĩnaouꞌu naa taa iribaꞌo pidannao ati kidaz. 37 Ipai pidannao aroopankaimanaiman abaapa kida. Udaunaꞌan utominapa-kidaniinao saabaan wanyukunuiwaꞌakun. Ĩpaidada 7 dazowan kida. 38Aroopainaouz naꞌapain 4,000 daonaioranao aitaa-kao, iribaꞌo kapam naꞌii zunnao naꞌiki koraiziannao mazan aonaa ĩaitaa-kao. 39 Uruudaunaꞌan Jesus dyuudan naa pidannao. Uruꞌu naa upaidinan kanawa zoꞌiti, naꞌikiumakoꞌokan naa wiizai Magadan itinapu.

16Jesus umanawunun tukapaꞌazoo-kao(Mark 8:11-13; Luke 12:54-56)

1 Uruu daunaꞌan Phariseenao naꞌiki Sadduceenao kaawan Jesus idaꞌati ĩtiwaa-kidapaꞌananuzu. Ĩaipan ushaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan paꞌati uaida-kida-kinaa niiĩꞌati mishiꞌo Tominkaru diꞌikiꞌo wuruꞌu uruuz. 2 Jesus kian ĩꞌati, “Unao, ukian amazadachuupun dono wuza, kaimanaꞌo nii amazada, ukian. 3 Aizii amazada kanadan donochaapiꞌiki wuza naꞌiki kashaba, uruu ukian aonaꞌo nii amazada kaimanan, tuukiaꞌo niiwunu kainaꞌiki. Uaitapa utukapan amazada shaꞌapanum idaꞌan ukainaabata-kinaa niinaꞌapam nii amazada shaꞌapan. Mazan aonaa uaitapan kaiꞌi kainaabatapanii. 4Kainaouzoiainao pidannao, maizoꞌati-kainaouz Tominkaru, ĩaipan patukapan umanawunuꞌoaimaakan shaꞌapata-kao, mazan aonaꞌo nii kanom shaꞌapata-kao ĩꞌati, soo wuruꞌuumanawunuꞌoraz shaꞌapan prophet Jonah ati.”

Udaunaꞌan Jesus makoꞌokan naa ĩꞌai.Pidannao kakinao-kao Phariseenao naꞌiki Sadduceenao kaduz ai(Mark 8:14-21)

5 Udaunaꞌan, ĩtaraukan karishii baza iti, tominapa-tinainao manyukunuutanpanaꞌakan bread panikan nii. 6 Jesus kian ĩꞌati, “Uzaudinapa paꞌi Phariseenao naꞌikiSadduceenao yeastin ai.”

7 Ĩparadaakan paꞌatiaaka. Ĩkian, “Wamanaꞌakakan idiꞌo bread wanikan nii wuruꞌuukianuz naꞌapa.”

8 Jesus aitapa naꞌapaꞌoram ĩkian. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Unao, masakaudaꞌuꞌo umishi-dan. Kanom nii ukadakotinan umanaꞌakakan dauꞌan bread uwanyukunuu nii? 9 Aonaazii uaitapan, aonaa unyukunuitapan tawuruꞌu, bakaꞌiaudaꞌuꞌoraz breadnao õpaa-kinaaz5,000 daonaioranao? Naꞌiki aonaa unyukunuitapan naꞌapaudaꞌum dazowan uwaꞌakunpaidinan? 10 Oo tawuruꞌu 7 bread õpaa-kinaaz 4,000 daonaioranao? Naꞌiki aonaaunyukunuitapan naꞌapaudaꞌum dazowan uwaꞌakun paidinan? 11 Naꞌapa dii manawunaonaa uaitapan, tawuruꞌu õkadakotinanuz, aonaa bread dauaꞌo mani, mazan uzaudinPhariseenao naꞌiki Sadduceenao yeastin ai.”

12 Uruu zii ĩaitapankan aonaa uaipan mani ĩzaudinpan yeast ai, mazan Phariseenaonaꞌiki Sadduceenao tominapa-kida-kinaa aiaꞌo.

Peter kowaadan kanom wuruꞌu Jesus(Mark 8:27-30; Luke 9:18-21)

MATTHEW 16:13 30 MATTHEW 17:213 Jesus makon Caesarea Philippi Baara iti. Naꞌii upishaan patominapa-kidaniinao.

Ukian ĩꞌati, “Naꞌapa dii pidannao kian Daonaiora Aokazi Ikiꞌo dauꞌan?”14 Ĩdakoꞌatinuzu, ĩkian, “Pabiꞌi kida pidannao kian John Chikaawunuupauzo. Baꞌo-

rainao kian prophet Elijah. Baꞌorainao kian prophet Jeremiah oo baꞌoran prophet.”15 “Unao mani?” ukian ĩꞌati. “Naꞌapam ukian õdauꞌan?”16 Simon Peter dakoꞌatin, ukian, “Pugaru Christ,* Tominkaru Dani, uruu Tominkaru

karikaonanuꞌoraz ukakupan.”17 “Kaiman konaukiaꞌo pugaru, Simon, Jonah dani. Ushaꞌapanum idi wuruꞌu mishiꞌo-

raz puparadan aonaa naꞌiaꞌoram pidan kainaabatanii mani puꞌati, mazan õdaru aokaziiaꞌo aipan atiꞌo puaitapan. 18 Ukauꞌan õkowaadan nii puꞌati, puꞌuu Peter, kuba kiaꞌowuruꞌu, naꞌiki uruu idaꞌaꞌo nii õtoman õchoochin, aonaꞌo nii mawaka-karu kaꞌiitanpashaꞌapatanuzu. 19Õtaan nii puꞌati Tominkaru naobanai-tinapa-kizi daꞌata-kinao kida,kanom aonaa pukashaapan daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, aonaꞌo nii ukashaapa-kao aokazi ii.Kanom pukashaapanii daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, kashaapa-kao niizu aokazi ii.”

20 Udaunaꞌan Jesus kakinaowaꞌakan patominapa-kidaniinao aonaa kizi ĩkowaadanpidan ati uruu wuruꞌu Christ.

Jesus kakuwaapanpazowiaꞌazoo-kao dauꞌan

(Mark 8:31—9:1; Luke 9:22-27)21 Uruu naꞌapain niꞌi diꞌikiꞌi naa, Jesus sakadan pakowaadan patominapa-kidaniinao

ati kaimanaiman naꞌapam nii pashaꞌapata-kao. Ukowaadan ĩꞌati naꞌapam pamakon niiJerusalem iti. Naꞌiaꞌo nii kazowautapainao Jewnao, faadaanao zowaunaanao, naꞌikitiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌu baiaapa-kidan kaziwaꞌo uꞌati, ĩpatakaꞌutan niizu,naꞌiki ĩzowii-kidanniizu. Mazan idikinaudaꞌu kamooudaunaꞌan, ukadishita-kida-kao nii,kakupa powaa iti pamawaka-kizi iki.

22 Jesus kowaadan idi kaikapaꞌoraꞌa, sariapa Peter naꞌakaꞌakanuz panaꞌitinapu pairib-annao ai, naꞌiki utowaudaꞌuunuz naꞌapaꞌoram ukian kida dauꞌan, “Aonaa Tominkarutaapadan naꞌapa, Naobanai, aonaa turuu naꞌapaꞌo shaꞌapan puꞌati,” ukian Jesus ati.

23Mazan utanawatinan Peter diꞌiti, naꞌiki ukian uꞌati, “Puꞌati õꞌai, Satan. Puawautapanõgaru õshaꞌapatinan ai Tominkaru aipan kawanaꞌatiꞌo. Aonaa putaan punyukunuuTominkaru dauꞌu atiꞌi aimaakan kida dauꞌan, mazan punyukunuu pidannao shaꞌa-painpan dauꞌatiꞌo karikaonan.”

24Uruu daunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Kanom daꞌanaꞌazoꞌo õgaru,marii umarinaꞌatan panaudapanii pashaꞌapaapan, unaꞌakan pacrossannaa,† naꞌikiudaꞌanan õgaru. 25Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌiaꞌoram pidan aipaꞌo pamashaapan paaipankawanaꞌati karikaonan, uwaziwaan nii karikaonanuꞌoraz kakupa-karu paꞌai, mazannaꞌiaꞌoram pidan marinaꞌataꞌo paaipan kawanaꞌatiꞌo pamashaapan padaꞌanaꞌazon idiõgaru, uikodan nii karikaonanuꞌoraz mashaapa-karu. 26 Aonaa kanom pidan ikodanuzaamatan an ipai aimaakan imiꞌi baara an kidaꞌo, uwaziwainan puꞌu karikaonanuꞌokakupa-karu ai. Oo kainaꞌa shaꞌa aimaakan powaꞌaꞌo uaiapa-kao karikaonanuꞌo kakupa-karu ai? 27 Ushaꞌapanum kauꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin nii udaru umanawu-nun idaꞌan uangelinnao tuma, naꞌiki uruu dono ukawinipinaatan nii ipai pidannaonaꞌapaꞌoram ĩshaꞌapainpan kawanaꞌati. 28 Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, pabiꞌi kida unaokadishitapainaouz daꞌaꞌa, aonaꞌo nii umawakan utukapan uaꞌii Daonaiora Aokazi Ikiꞌowaꞌatin unaobanai-tinaꞌanan king nii.”

17Jesus aidan pamanawunun(Mark 9:2-13; Luke 9:28-36)

1 Aizii 6 kamoo daunaꞌan, Jesus naꞌakan patuma Peter naꞌiki James naꞌiki uꞌinawuzuJohn. Ukauꞌan unaꞌakan ĩdyaun dokoaꞌo midukuo paawa iti, paꞌidiwaru sodiꞌi ĩnao naꞌii.2 Naꞌiaꞌa naa patominapa-kidaniinao awun zaꞌa upanaꞌadinan. Uawun baara naꞌapa* 16:16 Christ: Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 16:24 unaꞌakan pacrossannaa: ubaiaapan kashaꞌoraꞌo oo uzowii-kao niipadaꞌanpan dikin ii Jesus.

MATTHEW 17:3 31 MATTHEW 17:23kamoo kawan ukanadaꞌakan, naꞌiki ukamichan barakaꞌakan naꞌapa kanadaꞌo kawan.3 Mashaꞌapakiaka Moses naꞌiki Elijah aidinan ĩꞌati, ĩkadakotinan Jesus tuma. 4 SariapaPeter kian Jesus ati, “Naobanai, kaimanaꞌowuruꞌuwanaꞌanuz daꞌaꞌa. Puaipan an, õtomannii idikinaudaꞌu kabaun sodi kida, baudaꞌapa puꞌati, baꞌoran Moses ati, naꞌiki baꞌoranElijah ati.”

5 Peter kadakotinan puꞌu zii, kanadaꞌo ishaꞌiz bazobatan ipai ĩdyaun, naꞌiki parada-karu ishaꞌiz bii ikiꞌi kian, “Diꞌi õdaniꞌi, õmarainapanii manawun, shaꞌapatinaꞌoõnyukunuu kawanaꞌati. Uabata naꞌapam ukian uꞌati.”

6 Aizii Jesus tominapa-kidaniinao abatan wuruꞌu parada-karuz, tuukii ĩtarian. Uruuidi ĩkodoruꞌukan naꞌiki ĩpazakodinan, ĩawun baara imiꞌi baara iti kida. 7 Mazan Jesuswaꞌatiꞌikan ĩꞌidaꞌati upishatan ĩdyaun, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Ukadishita, aonaa utariaꞌanaꞌa.”8 Sariapa ĩawunuupaꞌakan, ĩtukapa Jesus pabaꞌorantinaꞌa naa uruu. 9 Udaunaꞌanĩtokapaanan puꞌu midukuo iki, Jesus kakinaowan ĩdyaun. Ukian ĩꞌati, “Aonaa paꞌiukowaadaꞌanaꞌa pidan ati utukapanii dauꞌan, atii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kadishita-kida-kao daunaꞌan pamawaka-kizi iki.”

10 Udaunaꞌan patominapa-kidaniinao pishaanuzu. Ĩkian uꞌati, “Kanom nii mookotiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu kowaadan Elijahꞌo nii wuruꞌu waꞌatiꞌoraz kiwi-itapa Christ uaꞌii?”

11 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian ĩꞌati, “Mishiꞌo mishi, Elijah kaawaꞌo niꞌoraz kiwiinuminziiwataꞌanan ipai aimaakan. 12 Aizii õkowaadan uꞌati, kaawankaꞌa naa wuruꞌuElijah, mazan aonaa pidannao aitapanaatanuz. Mishiꞌoraiman ĩantamikitanuzu naꞌapampaaipan kawanaꞌati. Naꞌapaꞌo nii ĩantamikitan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo.”

13 Uruu daunaꞌan utominapa-kidaniinao aitapankan naa John Chikaawunuupauzodauꞌanaꞌo wuruꞌu Jesus kadakotinanuz naꞌapa.

Jesus kakudan daonaiora oiaꞌo doronai zaamatapanii(Mark 9:14-29; Luke 9:37-43a)

14 Ĩkaawan donoꞌo naa midukuo iki powaa ati iribaꞌo pidannao idaꞌati. Naꞌii pidankaawan Jesus idaꞌati, naꞌiki ukodoruꞌukan ukanaapu ati. 15 Ukian Jesus ati, “Naobanai,pukamunan-kida õdani ukarinaan mawakaziitapa-karu idi, dikaudaꞌoraꞌa naa man-awun ubaiatan, panaadon kida daꞌi uwaotan tikazi diꞌiti oo panaadon wunu baokoiti. 16 Õnaꞌakanii wuruꞌu õdaniz padamata putominapa-kidaniinao diꞌiti, mazan aonaaĩturuan pakakudanuz.”

17 Jesus kian, “Unao, kainao pidannao, mamishida-kaꞌo naꞌiki panaꞌitiꞌo ushaꞌapaapanaimaakan kida. Naꞌapam naa mooko ukotuaꞌikin uaipan õnaꞌan utuma? Naꞌapam naamooko ukotuaꞌikin uaipan õtiwainan utuma? Unaꞌaka wuruꞌu daonaioraz õꞌidaꞌati.”18Udaunaꞌan uruꞌu naa Jesus dyuudan oiaꞌo doronai koditanmawakaziitapaꞌo daonaioradiꞌiki. Sariapa ukoditan daonaiora diꞌiki, naꞌiki sariapa ukakudan.

19Udaunaꞌanpaꞌidiwaruꞌu Jesus tominapa-kidaniinao kaawan Jesus idaꞌati, naꞌiki ĩkianuꞌati, “Kandii niꞌo mooko aonaa wakaꞌiitan wakodita-kidan wuruꞌu oiaꞌo doronaiz?”

20 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Umamishidakan idiꞌo wuruꞌu. Aizii õkowaadan niiuꞌati mishiꞌo, umishidan dono mani Tominkaru masakaudaꞌu, duusodiꞌo uudai kawan,aonaa mani kanom kashaꞌapannaꞌo nii ushaꞌapatan. Turuu ukian diꞌoraꞌa midukuo ati,‘puzikadin diꞌikiꞌi, atii diꞌitiꞌi,’ uzikadinan nii uꞌati wuruꞌu. 21 [Mazan diꞌoraz kaduz oiaꞌodoronaiz, aonaa turuu udyuuda-kao naꞌapa, soo karikaonanuꞌo toriinapa-karu naꞌikisanadinapa-karu idaꞌan.]”*

Jesus kowaadan koshanpamawakan dauꞌan

(Mark 9:30-32; Luke 9:43b-45)22Uruu daunaꞌan Jesus naꞌiki ipai utominapa-kidaniinao baokopatinpan puꞌu Galilee

Baara ii, ukian ĩꞌati, “Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaakapaa-kao nii pidannao ati. 23 Ĩzowian niiuruu mazan idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan ukadishita-kida-kao nii pamawaka-kizi iki.”

Tuukii utominapa-kidaniinao kashaꞌoran unaꞌapan idi.Jesus kadakotinan tax dauꞌu

* 17:21 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.

MATTHEW 17:24 32 MATTHEW 18:1424 Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao kaawan Capernaum iti. Ĩnaꞌian puꞌu pidannao

zaamaapauzonao tax puraatannaa Tominkaru Dapu atiꞌi kaawan Peter idaꞌati, naꞌikiĩpishaan Peter, “Naꞌapa dii punaobanaa, ukawinipinaatauzonii tax TominkaruDapu ati?”

25 “Oo, utaa,” Peter kian.Peter kaawan dono kabaun ati Jesus diꞌiti, Jesus paradaꞌaka kiwiin. Upishaan Peter,

ukian uꞌati, “Naꞌapam puꞌitiiman Simon, kanomnao ai diꞌi kingnao zaamaapan taxpuraatannaa, papidanannao ai, oo baꞌoran pidannao ai?”

26 “Baꞌoran pidannao ai,” Peter kian uꞌati.“Ukauꞌan aonaa kandii nii upidanannao taapan tax puraatannaa nii,” Jesus kian uꞌati.

27 “Mazan aonaa kizi wakasharutan ĩnyukunuu, ukauꞌan pukobawuupanaka karishiiii. Aizii naꞌiaꞌoram kopau puzaamatanii kiwiitapa, pudaꞌata udako naꞌiki puikodan niiwiziꞌiꞌo puraata udako idaꞌa. Puzaamata wuruꞌu puraataz naꞌiki putaa zaamaapauzonaotax puraatannaa atiz. Uruu idiꞌo nii wakawinipinaatan tax.”

18Kanom umanawunuꞌo nii Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii(Mark 9:33-37, 42-48; Luke 9:46-48; 17:1-2)

1Naꞌapain uruu dono Jesus tominapa-kidaniinao kaawan uꞌidaꞌati, naꞌiki ĩpishaanuzu.Ĩkian, “Kanomaꞌo nii umanawunuꞌo niimanawunpidan Tominkaru naobanai-tinapa-kiziii?”

2 Uruu idi Jesus dapadan koraidaonaa naꞌiki ukadishita-kidanuz ĩbiiꞌi. 3 Ukianĩꞌati, “Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, aonaꞌo nii uturuudinan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti, soo upanaꞌadinan umanawun-tinpan ai, naꞌiki aonaa utaapinpan atadinapa,naꞌapa diꞌoraz koraidaonaa kawanuꞌu. 4Ukauꞌan naꞌiaꞌoram pidan, diꞌoraz koraidaonaakawanuꞌo, aonaa uꞌatadinpan, uruu umanawunuꞌo Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii.5Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan marainpaꞌo padapaapan kaikapaꞌo koraidaonaꞌa õgaru dikin ii,dapaapaꞌo õgaru wuruꞌu.

6“Mazan naꞌiaꞌorampidan shaꞌapata-kidaꞌo oiaꞌo wunao sodi kida atiꞌi, mishidainaouzõgaru, kaiman mani udaruꞌo boodapa-kinai kuba sukuruuta-kao ukanau iki naꞌikiunaraada-kao paran baoko iti. 7 Kashaꞌoraꞌo nii manawun wunao baiaapanuꞌu pidan-naouz, ĩshaꞌapata-kidan idi oiaꞌo pidannao ati. Naꞌapaꞌoraz aimaakan kida shaꞌapatinaꞌonii, mazan kichanaꞌiki-kiaꞌo nii manawun wuruꞌu atizuꞌu pidanaz shaꞌapata-kidaꞌoraznaꞌapa kidaꞌo. 8Ukauꞌan pukaꞌu oo pukidiba shaꞌapata-kidan dono oiaꞌo puꞌati, pudukutapuꞌai kidaz naꞌiki pukaboota puꞌai kidaz. Kaimanaꞌo nii pumakon karikaonanuꞌo kakupa-karu diꞌiti badaꞌii pukaꞌu naꞌiki badaꞌii pukidiba, pukaboota-kao ai ipai pukaꞌu naꞌikipukidiba tuma tikazi wuꞌiti. 9Naꞌiki puawun shaꞌapata-kidan dono oiaꞌo puꞌati, pusoꞌotapuꞌaiaz, naꞌiki pukaboota puꞌaiaz. Kaimanaꞌo nii pumakon karikaonanuꞌo kakupa-karudiꞌiti badaꞌii puawun, pukaboota-kao ai ipai dyaꞌutamaꞌo puawun tuma Tuubaruꞌo Tikaziwuꞌiti.

Diꞌitinapa-kinai kuwai kaznizo waziwadinaꞌo dauaꞌo(Luke 15:3-7)

10 “Ukauꞌan mishiiman paꞌi uzaudin, aonaa ukashadaꞌanaꞌa wunao sodi kidaꞌamishidainaouz õgaru. Õkian uꞌati kaikapaꞌa ushaꞌapanum kauꞌan angelnao awunuuta-painaouz ĩdyaun, karikaonanuꞌo daꞌi ĩtukapauzon õdaru aokazi iaꞌoraz. 11 [DaonaioraAokazi Ikiꞌo waꞌatin ukazannaataꞌanan pidannao waziwadinaꞌo.]*

12“Naꞌapammani puꞌitiiman pidan shaꞌapatinan kaꞌuzaꞌo 100 kaznizonao idi, baudaꞌa-paꞌo uꞌuza waziwadinan dono pairibannao ai? Aonaꞌo nii mani uwaꞌakan zii wunaouꞌunaꞌainaouz naꞌiki udorotaꞌanan wuruꞌu waziwadinaꞌoraz pairibannao ai? 13 Õkowaadanuꞌati mishiꞌo, uikodan donoꞌo naazu tuukiaꞌo nii ukonaukian wuru dauꞌanaꞌa baudaꞌa-paꞌoraz kaznizo, iribaꞌo mawaziwadin-kainao dauꞌatiꞌo ai. 14 Naꞌapaꞌo kapam ukauꞌanõDaru aokazi iaꞌo, aonaa baudaꞌapa uaipan wunao sodi kida waziwadinanuꞌu.”

Umin-mishidan shaꞌapatan anoiaꞌo uꞌati* 18:11 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.

MATTHEW 18:15 33 MATTHEW 18:35

15 Jesus kian koshan, “Pumin-mishidan shaꞌapatan dono oiaꞌo puꞌati, puparadanaakauꞌati, mazan soo unao sodi karikaonan. Puparada kizi uꞌati ushaꞌapatan dauꞌan oiaꞌopuꞌati. Aizii uabatan dono puparadan, punaꞌakan puꞌinawuzu powaꞌa ati kaimanaꞌoidaꞌati wuruꞌu. 16 Mazan aonaan an uabataꞌazon puparadan, puzaamata baudaꞌapaꞌanaa oo dyaꞌutamaꞌa naa pidannao punaꞌakan nii putuma uꞌidiꞌiti. Uruu naꞌapa wuruꞌudyaꞌutamaꞌo oo idikinaudaꞌuꞌo pidannao aidan nii pakowaadan idaꞌan mishiꞌo wuruꞌupuparadan ushaꞌapatan dauꞌan oiaꞌo puꞌati. 17 Aizii aonaan an uabataꞌazon ĩparadan,pukowaada baokopa pumin-mishidannao ati. Mazan aizii aonaan an uabataꞌazonĩparadan putaapa uruu naꞌapa putaapan kawan mamishida-kaꞌo Tominkaru oo zaamaa-pauzonao tax puraatannaa kawan.”

18 “Õkowaadan unao ati mishiꞌo: Kanom aonaꞌo unao kashaapan daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa,aonaꞌo nii ukashaapa-kao aokazi ii. Kanom ukashaapanii daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, kashaapa-karu niizu aokazi ii. 19 Õkowaadan uꞌati koshan: Naꞌapainim dyaꞌutamaꞌo unao,unaꞌapatan an unyukunuu naꞌapa kida utoriinapa kizi dauꞌan daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa,õdaru Tominkaru shaꞌapatan nii uꞌatizu. 20Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌian dyaꞌutamaꞌo ooidikinaudaꞌuꞌo baokopatinpainao ĩmishidan idi õgaru, naꞌiaꞌo nii Õgaru ĩtuma.”

Pidan mawinipinaatapainao dauaꞌo21 Udaunaꞌan Peter waꞌatin Jesus idaꞌati, naꞌiki ukian Jesus ati, “Naobanai, naꞌapau-

daꞌum nii õpowaꞌatan kida õmarinaꞌatan õꞌinawuzu shaꞌapatanii oii kidaꞌo õꞌati? Atii 7diꞌiti?”

22 Jesus dakoꞌatinuzu, ukian uꞌati, “Aonaa 7 mani, mazan ipai dono, ushaꞌapata-kaokawanaꞌati.†

23 “Ukauꞌan kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: naꞌapa king pishainankawan papoitorunao ai ĩmawinipinaatapanii kida dauꞌan. 24 Usakadaꞌakan anaꞌa naapapishainpan, baudaꞌapaꞌo upoitoru naꞌaka-kao uꞌidaꞌati dobataꞌo manawun puraataumawinipinaatapanuz. 25 Wuruꞌu upoitoru aonaa upuraatan turuan ukawinipinaatanwuruꞌu umawinipinaatapaniaz. Uruu idi king dyuudan naa usellii-kao paudaiaro naꞌikipaudainao tuma, naꞌiki ipai ushaꞌapauz kida, umawinipinaatapanii kawinipinaata-kinaoniꞌi naa. 26Sariapa udopian kowaswuruꞌu upoitoruz, uruu idi ukodoruꞌukanuawunbaaraimiꞌi baara iti king kanaapu ati. ‘Puzaudapaꞌa naa zii shoman, õkawinipinaatan nii zii ipaiõmawinipinaatapanii kidaz,’ ukian uꞌati. 27 Unaꞌapan idi king kashaꞌora-kidanuz, uruuidi umarinaꞌatan naa umawinipinaatapanii kida, naꞌiki kaiman utaapadan umakon naapadapu iti.

28 “Aizii naꞌikiꞌo umakoꞌokan wuruꞌu upoitoruz, uikoda pamin-kaudinan mawinip-inaatapaꞌo paugaru, aonaa dobataꞌo manawun mani. Uzaamatanuz naꞌiki udyukuruu-tanuzu, ‘Pukawinipinaata õꞌati pumawinipinaatapanuz õgaru,’ ukian uꞌati. 29 Uruu idiumin-kaudinan dopian kowas, ukodoruꞌukan ukanaapu ati. Ukian, ‘Puzaudapaꞌa naazii shoman, õkawinipinaatan nii pugaru.’ 30Aonaa mazan arawu nyukunuu naꞌapanuꞌu.Mishiꞌoraiman ukaboota-kidan naa pamin-kaudinan taraa-kizai iti, atii uipaian dono ziipakawinipinaatan pamawinipinaatapanii.

31 “Baꞌorainao poitoruinao tukapan idi ushaꞌapatan naꞌapaꞌo, tuukii ĩnyukunuukashaꞌoran. Uruu idi ĩmakon King diꞌiti naꞌiki ĩkowaada king ati ipai aimaakanushaꞌapatanii kida dauꞌan. 32 Udaunaꞌan King dapada-kidan wuruꞌu poitoruiz. Kingkian uꞌati, ‘Pugaru dikaudaꞌo poitorui. Õmarinaꞌata puꞌai ipai pumawinipinaatapaniiõꞌai, pudopian idi puparadan õꞌati. 33Aonaa mooko pukashaꞌora-kidan pumin-kaudinankapam, õkashaꞌora-kidan kawan pugaru?’ 34 King toꞌoran tuukii, uruu idi ukaboota-kidan wuruꞌu poitoruiz taraa-kizai iti, naꞌii upatakaꞌuta-kao atii ukawinipinaatan ipaipamawinipinaatapanii.”

35 Udaunaꞌan Jesus kian, “Naꞌapaꞌo nii õdaru aokazi iaꞌoraz shaꞌapatan ipai unao ati,umamarinaꞌatakan dono unyukunuu ii uꞌinawuzu shaꞌapatanii dikaudaꞌo uꞌati.”

† 18:22 Aonaa 7 mani, mazan ipai dono, ushaꞌapata-kao kawanaꞌati: Greek paradan idaꞌan, 7 times 70 kii.

MATTHEW 19:1 34 MATTHEW 19:22

19Jesus kakinaopan muudaaka-karu ai(Mark 10:1-12)

1 Aizii Jesus ipaian donoꞌo naa pakakuwaapan naꞌii, umakon naa Galilee Baara iki,Judea Baara iti, Jordan Waꞌo baza itinpuꞌu diꞌitinapa. 2Naꞌii iriba pidannao daꞌananuzunaꞌiki ukakuda karinainao naꞌii. 3 Pabiꞌi kida Phariseenao waꞌatin uꞌidaꞌati ĩtiwaa-kidapaꞌananuz. Ĩpishaanuzu kaikapaꞌa: “Wakakinaorinaa taapada daonaiora muudanpaudaiaro naꞌapaꞌoram dikin ii karikaonan?”

4 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Aonaa mooko uaitauzon Tominkaru Paradan saada-kariwaiz tawuruꞌu ukianuz, usakadin-kizi iki Tominkaru toman daonaiora naꞌiki zun.5 Naꞌiki Tominkaru kian, ‘uruu idi daonaiora muudinan nii padaru naꞌiki padaro aiubaudaꞌapatinan paudaiaro tuma. Ukauꞌan dyaꞌutamainaouz, baudaꞌapatinan nii.’6Uruu idi aonaa dyaꞌutamaꞌoraꞌa naa mani ĩdyaun, mazan baudaꞌapaꞌoraꞌa naa. KanomTominkaru baudaꞌapatanii, aonaa turuu pidan muudaaka-kidan.”

7 Phariseenao pishaan Jesus koshan. Ĩkian, “Kanom nii Moses kakinaori, kashaapandaonaiora muudan paudaiaro pasaadan idaꞌan muudaaka-karu kaaritannaa?”

8 Jesus dakoꞌatin, ukian, “Moses kashaapan umuudan udaiaronao, ushaꞌapanumkauꞌan kashaꞌapannaa uꞌati utominapa-kida-kinao ukashadamikin idi, mazan usakadin-kizi iki, aonaa Tominkaru kashaapan naꞌapaꞌo. 9 Õkowaadan uꞌati, naꞌiaꞌoram unaomuudaꞌo paudaiaro omashaapan puꞌu kaiman utuma, udaunaꞌan ukaudaiaron baꞌoranzun idi, utoman oiaꞌo wuruꞌu ubaꞌorantapan idaꞌan.”

10 Jesus tominapa-kidaniinao kianuꞌati, “Unaꞌapan idi kaikapaꞌa daonaiora kaudaiarondauꞌan, kaiman zii mani aonaa kaudaiaro-karu.”

11 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Aonaa pidan nyukunuu naꞌapan ipai pamashaapaꞌa-zon dauꞌu naꞌapa, kaiwuruꞌu uparadan kian kawanaꞌati, soo wunaouꞌu Tominkaru taa-niaz ĩꞌati ĩturuuda-kinaa nii, pamashaapanmaudaiaro-daun. 12Pabiꞌi kida daonaioranao,aonaa ĩkaudaiarouzon, ushaꞌapanum kauꞌan naꞌapaꞌo karikaonan ĩtominan makuuta-kariwai kawanuꞌo ĩdyaun pashakatan diꞌikiꞌo; baꞌorainao, ĩmakuuta-kao idiꞌo aonaaĩkaudaiaron; baꞌorainao, ĩkaudinaꞌazon idi paꞌan karikaonan Tominkaru ati. Kanommashaapaꞌazon naꞌapa, marii umashaapan naꞌapa.”

Jesus naꞌiki koraiziannao dauaꞌo(Mark 10:13-16; Luke 18:15-17)

13 Udaunaꞌan pidannao naꞌakan duusodi kidainao koraiziannao Jesus idaꞌati ĩaipanupishatan ĩdyaun, naꞌiki utoriinapa-kidan ĩdyaun. Mazan Jesus tominapa-kidaniinaomashaatan pidannao naꞌakainaouz ĩdyaun. 14 Unaꞌapan puꞌu mazan Jesus kian, “Mariikoraiziannaowaꞌatin õꞌidaꞌati, aonaa umashaataꞌanaꞌa ĩdyaun, ushaꞌapanumkauꞌan ĩnaokawanuꞌo pidanwuruꞌu zaamataꞌoraz Tominkaru panyukunuu naobanaa nii.” 15Ukauꞌanupishatan naa ĩdyaun, naꞌiki utoriinapa-kidan ĩdyaun. Udaunaꞌan umakon naa naꞌiki.

Jesus kakinaopan dauaꞌo(Mark 10:17-31; Luke 18:18-30)

16 Baukapaiman paꞌinaꞌo daonaiora kaawan Jesus idaꞌati. Ukian, “Tiichaa, kanomkaimanaꞌo õshaꞌapatan nii õikoda-kinaa nii karikaonanuꞌo kakupa-karu?”

17 Jesus kian uꞌati, “Kanom nii pupishaan õgaru kaimanaꞌo dauꞌan? Kainaꞌa bau-daꞌapa kaimanaꞌo, soo Tominkaru. Puaipan dono karikaonanuꞌo kakupa-karu, puizoꞌatiTominkaru kakinaori kida.”

18 “Naꞌiaꞌoram kakinaorii kida,” daonaiora kian.Jesus dakoꞌatin, ukian uꞌati, “Aonaa puzowiaꞌanaꞌa pidan, manaꞌa pubaꞌoranta-

paꞌanaꞌa, aonaa pukoidapaꞌanaꞌa, aonaa pumariidinaꞌanaꞌa, 19 pumarainapa pudarunaꞌiki pudaro, naꞌiki pumarainapa baꞌoran pidan naꞌapa pumarainpinan kawan.”

20 “Õkoraidaonaan ikiꞌo ipai õizoꞌatin uruu kida kakinaorii. Kanomaꞌa naa õshaꞌapatapowaꞌa?” paꞌinaꞌo daonaiora kian.

21 Jesus kian uꞌati, “Puaipan dono mishiꞌo pukaimanan, pumako puselliinaka ipaipushaꞌapauz putaa kizi upuraatannaa patakaꞌutinainao ati. Naꞌapa kashaꞌapauziꞌo niipugaru aokazi ii. Naꞌiki pudaꞌanaꞌa naa õgaru.” 22 Aizii wuruꞌu paꞌinaꞌo daonaiora

MATTHEW 19:23 35 MATTHEW 20:14abatan Jesus kian kaikapaꞌa, tuukii ukashaꞌoran umakon naꞌiki, ushaꞌapanum kauꞌanumanawunuꞌo ukashaꞌapauzin wuruꞌu uruuz.

23 Udaunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Õkowaadan uꞌati mishiꞌo:Kashaꞌapannaꞌo nii manawun kapuraatanuꞌo pidan ati Tominkaru naobanaitapa-kao.24 Õkian powaꞌa koshan uꞌati: Kashaꞌapannaꞌo nii manawun kapuraatanuꞌo pidan atiTominkaru naobanaitapa-kao, camel kaꞌiitan ai pamorotan akosa awun shaawata.”

25 Aizii Jesus tominapa-kidaniinao abatan idi Jesus kian kaikapaꞌa, tuukii manawunĩdiꞌitinpan. Uruu idi ĩkian, “Kanomaꞌo nii mooko turuu ukazannaatinan?”

26 Sariapa Jesus awunuupaꞌakan ĩꞌidiꞌiti, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Kaiwuruꞌu kashaꞌapannaꞌopidan ati, mazan Tominkaru ati aonaa naꞌiaꞌoram aimaakan kashaꞌapannaꞌo nii.”

27 Uruu daunaꞌan Peter paradan, ukian, “Putukapa, ipai wawaꞌakan waaimaakanutukida wadaꞌanan idi pugaru. Aizii kanomaꞌo niꞌi naa waikoda waꞌati?”

28 Jesus kian ĩꞌati, “Õkian uꞌati mishiꞌo: Daonaiora Aokazi Ikiꞌo umanawunuꞌo niiunaobanai-tinan diinaꞌitiꞌi amazada paꞌinaada-kao donoꞌo naa. Naꞌapain uruu donounao, 12 daꞌanpainaouz õgaru, naobanai-tinaꞌo nii kapam. Naꞌiki ukazowautapan nii12 Israel dani-daunnao donozinaa kida. 29 Aizii ipai pidannao waꞌakainao padapu,waꞌakainao paꞌinawuzunao oo padadakoonao, waꞌakainao padaru oo padaro oo pau-dainao oo pazakapun padaꞌanan idi õgaru, taa-karu nii ĩꞌati powaꞌaꞌo zii udiriꞌin,pakashaꞌapauzin ai aka kiwiitapa. Naꞌiki karikaonanuꞌo nii ĩmashaapan Tominkarutuma. 30Mazan iriba pidannao umanawunuꞌo ĩtaapa-kao kai, diinaꞌitiꞌi aonaꞌo nii ĩtaapa-kao umanawunuꞌo nii. Naꞌiki pidannao aonaꞌo ĩtaapa-kao umanawunuꞌo nii kai, mazandiinaꞌitiꞌi umanawunuꞌo nii ĩtaapa-kao paꞌan.”

20Kapaoribaꞌo kawinipinaatan dauaꞌo papoitorunao

1 Jesus kian koshan, “Kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: kapaoribaꞌonaobanai kawan, makoꞌoraz chaapiꞌikiiman upidanaapaꞌanan kaudinainao niꞌo dauꞌanpaꞌati. 2 Ukowaadan papoitorunao ati pakawinipinaatan nii ĩdyaun baudaꞌapa wiziꞌiꞌopuraata,* baudaꞌapaꞌo kamoo kaudin-karu kawanaꞌati. Ĩnyukunuu naꞌapan idi, uruꞌunaa udyuudan ĩkaudinaꞌanan papaoriba grape baawu iti. 3Udaunaꞌan 9 oꞌclock umakonkoshan, uikoda market ii baokoinao daonaioranao kadishitapan, aonaa kanom ĩshaꞌa-paapan. 4 Uruu idi ukian ĩꞌati, ‘Umako ukaudinaꞌan õpaoriba baawu iti. Ukaudinankawanaꞌatiꞌo nii õkawinipinaatanunao.’ Ukauꞌan ĩkaudinaꞌanannaa uꞌati. 5Aizii sakitapakamoo naꞌapa koshan ushaꞌapatan. Udaunaꞌan 3 oꞌclock, naꞌapa koshan. 6 Udaunaꞌan5 oꞌclock, umakon naa koshan market iti. Kainaꞌa zii uikodan pidannao naꞌii, aonaakanom ĩshaꞌapaapan. Sariapa upishaan ĩdyaun, ‘Kanom nii unaꞌan daꞌaꞌa baudaꞌapakamoo? Aonaa ukaudinaꞌanan?’ 7 Ĩkian uꞌati, ‘Aonaa mazan kanom zaamatan waunaokaudinaꞌanaꞌo nii.’ Uruu idi ukian ĩꞌati, ‘Ukauꞌan umako ukaudinaꞌan õꞌati õpaoribabaawu ii.’

8 “Aizii kamoo tipitanin kapaoribaꞌo kian pafoomaanan ati, ‘Pudapadaꞌa naa kaud-inainao daꞌatiꞌi wakawinipinaata kiziꞌi naa ĩdyaun. Kiwiitapaꞌo nii wakawinipinaatandawuꞌitiiniinao ĩsakadan pakaudinan, naꞌiki waipaian nii kiwiitapainao ĩsakadan pakau-dinan diꞌiti.’ 9 Aizii kaudinainao 5 oꞌclock diꞌiki, kiwiin ĩkawinipinaata-kao. Baudaꞌapawiziꞌiꞌo puraata kida ĩzaamatan. 10 Ukauꞌan kiwiitapainao ĩsakadan pakaudinan zauda-kidan dobata-kidaꞌo nii pakawinipinaata-kao makaudin-kainao ai baudaꞌapa kamoo.Mazan naꞌapa kida kapam ĩkawinipinaata-kao, baudaꞌapa wiziꞌiꞌo puraata kida ĩzaa-matan.

11 “Pazaamatan daunaꞌan papuraatan, ĩparada-paradaapan ĩtoꞌoradinan kapaoribaꞌoati. 12 Ĩkian uꞌati, ‘Dawuꞌitiiniinao ĩkaudinan masakaudaꞌuꞌo ĩkaudinankan, baudaꞌapahour sodi, mazan waunao baudaꞌapa kamoo wakaudinan wabaiaapan wiichaꞌo kamoo,mazan upuꞌu zii pukawinipinaatan ĩdyaun naꞌapa kida manawun waunao kawan.’13Kapaoribaꞌo kian baudaꞌapaꞌo ati, ‘Õpaonaru, aonaa õkoidapan pugaru, punaꞌapataniipunyukunuu õkawinipinaataꞌazon dauꞌan pugaru baudaꞌapa wiziꞌiꞌo puraata baudaꞌa-paꞌo kamoo. 14 Pumakoꞌo naa pudapu iti, kainaꞌaꞌa naa puzaamatan pupuraatan.* 20:2 wiziꞌiꞌo puraata: Greek paradan idaꞌan udakota-kao denarius.

MATTHEW 20:15 36 MATTHEW 20:30Õaipan kawanaꞌatiꞌo õkawinipinaatanuz dawuꞌitiiniꞌoraz ĩkaudinan, naꞌapa õkawinip-inaatan kawan pugaru. 15 Aonaa turuu mooko õshaꞌapatan õpuraatan naꞌapam õaipankawanaꞌati? Oo pukishauzin õkawinipinaatan idi kaiman wunaouꞌu dawuꞌitiiniinaouzĩkaudinan?’ ”

16 Jesus katokontan pakuwaa pakian idaꞌan, “Pidannao aonaꞌo ĩtaapa-kaoumanawunuꞌo nii kai, mazan diinaꞌitiꞌi umanawunuꞌo nii ĩtaapa-kao. Naꞌiki pidannaoumanawunuꞌo ĩtaapa-kao kai, diinaꞌitiꞌi aonaꞌo nii ĩtaapa-kao umanawunuꞌo nii.”

Idikinautan Jesus kowaadan naꞌapam nii pamawakan(Mark 10:32-34; Luke 18:31-34)

17 Aizii Jesus makon naa Jerusalem iti. Pamakopa-kizi an udapadan wuruꞌu12 patominapa-kidaniinaouz panaꞌitinapu baꞌorainao pidannao ai, naꞌiki ukian ĩꞌati.18 “Wamakon wuruꞌu Jerusalem iti, naꞌiaꞌo nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaakapaa-kaopatarubanao ati, faadaanao zowaunaanaouz, naꞌiki tiichaapauzonaouz Moses kakinaoridauꞌu. Naꞌiki ĩtaan nii uruu zowii-karu nii, 19naꞌiki udaunaꞌan ĩtaan nii uruu Gentilenao†ati. Ĩnaouꞌo niꞌi naa dakoapa uruu, pabankiitinan idaꞌan udauꞌan naꞌiki ĩbaꞌizian niituukii uruu. Udaunaꞌan ĩtaukan nii uruu cross diꞌiti naꞌiki umawakan nii, mazanidikinaudaꞌutan kamoo daunaꞌan, Tominkaru kadishita-kidan nii uruu kakupa powaa itipamawaka-kizi iki.”

Daroi pishaan Jesus oaipan ushaꞌapatan paaiapanii(Mark 10:35-45)

20 Uruu daunaꞌan James naꞌiki John daro, Zebedee daiaroz, kaawan paudainaodaonaioranao tuma Jesus idaꞌati. Sariapa okodoruꞌukan naꞌiki odawukan ukanaapuati. Opishaanuzu, oaipan ushaꞌapatan paaiapanii. 21 Jesus kian oꞌati, “Kanom puaipanõshaꞌapatan puꞌati?”

Sariapa okian uꞌati, “Õaipan pusakanata-kidan diꞌoraz õdainaouꞌu naobanai niipunaobanai-tinan dono. Marii pusakanata-kidan baudaꞌapa pudiwaꞌora antanapu, naꞌikibaꞌoran puꞌashabaron antanapu.”

22 Jesus tanawatinan daonaioranao naꞌiki ĩdaro diꞌiti. Ukian ĩꞌati, “Aonaa uaitapaniidauꞌanaꞌo mani wuruꞌu upishaanuz õgaru. Ukaꞌiitan nii mooko wuruꞌu õbaiaapanniꞌoraz?”‡

“Oo, wakaꞌiitan nii,” ĩkian uꞌati.23 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo nii ubaiaapan õbaiaapan niꞌoraz. Mazan kanomaꞌo nii

sakanata õdiwaꞌora antanapu naꞌiki õashabaron antanapu, aonaa turuu õshaꞌapatan,mazan õdaru aokazi iaꞌo minziiwata-kidanii wuruꞌu sakanata-kizaiz pazaamataniinaoati.”

24 Aizii 10 baꞌorainao utominapa-kidaniinao abatan naꞌapaꞌoraz dauꞌu, tuukii ĩtoꞌo-ran dyaꞌutamainao ati, makonkainaouz padaro tuma. 25 Uruu idi Jesus dapadanbaokopa ĩdyaun naꞌiki ukian ĩꞌati, “Uaitapanii naꞌapam baꞌoran pidannao zowaunaanao,mamishida-kainaouz Tominkaru, waranuitapan papidanannao ĩnaobanai-tinpan idaꞌanĩꞌati. 26 Mazan unao, aonaa umashaapaꞌanaꞌa naꞌapa, mishiꞌoraiman kanom aipaꞌopanaobanai-tinpan, marii ukaudinan unao ati poitorui kawan. 27 Naꞌiki kanomumanawun-tinpaꞌazoꞌo pairibannao ai, marii upoitoruitapa-kidinan ipai pidannao ati.28 Naꞌapa Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, aonaa uwaꞌatin umanawun-tinpaꞌanan mani, mazanupoitoruitapa-kidinaꞌanan ipai pidan ati, naꞌiki ukazannaataꞌanan pidannao paꞌoian aiumawakan idaꞌan.”

Jesus kakudandyaꞌutam ishaawunnao

(Mark 10:46-52; Luke 18:35-43)29 Baꞌoran dono Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao makon donoꞌo naa Jericho iki,

iriba pidannao makon Jesus dawuꞌati. 30 Aizii naꞌapain naꞌii dyaꞌutam ishaawunuꞌo† 20:19 Gentilenao: pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii. ‡ 20:22 Ukaꞌiitan nii mooko wuruꞌu õbaiaapan niꞌoraz? oo “Ukaꞌiitan nii mooko utuzan wuruꞌu õtuzanniꞌoraz baiainapa-karu koopo wazoo?”

MATTHEW 20:31 37 MATTHEW 21:15daonaioranao sakanatapan dunapo daawa ii. Ĩabatan idi Jesus dobatapan kowaada-kao, uruu idi ĩkadakon. Ĩkian, “David Takaan-daun,§ waNaobanaa, pukamunan-kidawaunao.” 31 Sariapa pidannao towaudaꞌuan ĩdyaun, ĩdyuudan ĩmashaadinan, mazanpowaꞌa zii manawun ĩkadakon diiwaꞌo idaꞌan. Ĩkian, “David Takaan-daun, wanaobanaa,pukamunan-kida waunao.” 32 Jesus kadishitaꞌakan pamakopa-kiziꞌi, naꞌiki udapadanĩdyaun paꞌidaꞌati. Upishaan ĩdyaun, ukian, “Kanom uaipan õshaꞌapatan uꞌati?” 33 Ĩkianuꞌati, “Wanaobanaa, waaipan pusaabaan waawun watukapa kizi.” 34 Jesus kamunan-kidaĩdyaun, uruu idi upishatan ĩawun kida. Sariapa ĩtukapaꞌakan amazada, naꞌiki ĩmakon naaJesus tuma.

21Jesus konaukii-kida-kao ukaawan dono Jerusalem ati(Mark 11:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19)

1 Aizii Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao maonapatan naa Jerusalem iti, ĩkaawanBethphage iti, wiizai Olive Naawa iaꞌoraz. Naꞌikiꞌi naa udyuudan dyaꞌutam patominapa-kidaniinao paꞌuaꞌati. 2 Ukian ĩꞌati, “Umako wakanaapu iaꞌoraz wiizai diꞌiti. Naꞌiaꞌonii uikodan koꞌidinpaꞌo chaakashi,* kainaꞌaꞌo nii odani koꞌidinpaꞌo kapam odazabaꞌa.Ubuzuuta ĩdyaun naꞌii, udaunaꞌan unaꞌakan ĩdyaun õꞌidaꞌati. 3 Pidan pishaan an unaokanomnii unaꞌakan ĩdyaun, ‘Naobanai aipan ĩdyaun,’ ukii uꞌati. Sariaapaꞌo nii utaapadanunaꞌakan ĩdyaun.” 4 Naꞌapaꞌoraz Tominkaru prophetin kuwaa mishiin-kinaꞌa naa.Ukianuz:5 “Pukowaada Zion iainao pidannao† ati.

‘Utukapa king, unaobanaa, waꞌatin uꞌidaꞌati.Aonaa uꞌatadinpan, chaakashi barau an uwaꞌatin,

paꞌinaꞌo chaakashi uzaidapan.’ ”6Udaunaꞌan tominpainao, udyuudaniinaouzmakon, naꞌiki ĩshaꞌapata ipai naꞌapa Jesus

dyuudan kawanaꞌati. 7 Ĩnaꞌakan chaakashi paudani tuma, naꞌiki ĩtaan pakamichan kidautabanaa nii, uruꞌu naa Jesus zaidanuzu. 8 Iriba pidannao, makopainao Jesus tuma,kadamaradan pakamichan kida dunapota. Baꞌorainao dukutan puꞌu atamun waodakaanaba sodi kidaꞌa, ĩmuudan kidaz dunapota Jesusmako kizi nii. 9 Iribainaouz pidannaomakopainao uꞌuaꞌati, naꞌiki udawuꞌati, kadakoinaanan konaukii diiwaꞌo idaꞌan. Ĩkian,“Wakonaukii-kida Tominkaru, David Takaan-daun dauꞌan.Marii Tominkaru kaimanan, diꞌoraz Naobanai atiꞌo,

kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati.Wakonaukii-kida Tominkaru aokazi iaꞌoraz.”

10 Jesusmorotan donoꞌo naa Jerusalem iti, tuukii naꞌiainao pidannaodiꞌitinpanudauꞌu.Uruu idi ĩkian Jesus dauꞌan, “Kanom wuruꞌu uruuz?”

11 Sariapa Jesus tumainao kian ĩꞌati, “Jesus wuruꞌu, uruu Nazareth san, Galilee Baaraikiꞌo prophet.”

Jesus makon Tominkaru Dapu iti(Mark 11:15-19; Luke 19:45-48; John 2:13-22)

12Udaunaꞌan Jesus kaawan Tominkaru Dapu iti. Naꞌii uwaataabiꞌian selliipainao kidauzainao naꞌiki toriipainao kida uzainao taa-kariwai niꞌo Tominkaru ati. Udorau-kidanshakataaka-kidauzonao puraata miisan‡ kida, naꞌiki selliipainao wakokoonao taba kida.13 Ukian ĩꞌati, “Tominkaru Paradan saadinpaꞌo kian, ‘Õdapu dakota-kao nii toriinapa-kizai dapunaa nii, mazan unao ukaiwaapanuzu koidimikinao dizinapa-kizi nii.’ ”

14Naꞌii Tominkaru Dapu ii, ishaawunnao naꞌiki machiꞌika-kainao kaawan Jesus idaꞌati.Ukakuda ipai ĩdyaun. 15 Faadaanao zowaunaanao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kaki-naori dauꞌu, tuukii ĩtoꞌoran naꞌiki ĩkashanau-kidan Jesus patukapan idi Jesus shaꞌapatankonaunamaꞌo naꞌiki umanawun kidaꞌo aimaakan, naꞌiki paabatan idi koraiziannao§ 20:30 David Takaan-daun: Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌonaobanai nii. * 21:2 chaakashi: English idaꞌan, donkey. † 21:5 Zion iainao pidannao: Jerusalem sannao, ooipai Israelitenao. ‡ 21:12 miisa: English idaꞌan, table.

MATTHEW 21:16 38 MATTHEW 21:31kadakoinpanTominkaruDapu ii aka. “Wakonaukii-kidaTominkaru, DavidTakaan-daun§dauꞌan,” ĩkian.

16Uruu idi ĩpishaan Jesus. Ĩkian, “Puabatanii naꞌapaꞌoram koraiziannao kadakoinpanpudauꞌan?”

“Oo, õabata,” Jesus kian ĩꞌati. “Aonaa mooko uaitauzon naꞌapaꞌo dauꞌu TominkaruKaaritan idaꞌa? Ukianuz, ‘Putominapa-kidanii koraiziannao sodi kida aitapaꞌo niipakonaukii-kidanuz.’ ”

17 Uruu daunaꞌan umakon naa ĩꞌai, umakon naꞌiki patominapa-kidaniinao tumaudaꞌawuꞌanan Bethany iti.

Fig kadunaa mawakan(Mark 11:12-14, 20-24)

18 Baꞌoran chaapiꞌiki Jesus kiwan naa patominapa-kidaniinao tuma Jerusalem iti.Pakiwapa-kizi an uzamazin naa. 19 Utukapa fig kadunaa dunapo daawa ii. Sariapaumakonnaꞌiti utukapaꞌazonukaakan,mazan aonaa baudaꞌapa uikodanuꞌaka, soo uanabapaꞌidiwaru. Uruu idi ukian fig kadunaa ati, “Aizii marii aonaa naꞌapainim pukaakauzonpowaꞌa.” Unaꞌapan idi, mashaꞌapakii fig kadunaa maririꞌikan naꞌiki umawakan naa.20 Kaimanaiman utominapa-kidaniinao tukapan naꞌapam atamun mawakaꞌakan kadi-manaꞌo idaꞌan, naꞌiki tuukii ĩdiꞌitinpan udauꞌu. Uruu idi ĩpishaan Jesus. Ĩkian uꞌati,“Naꞌapaꞌoran naa fig kadunaa mawakaꞌakan kadimanaꞌo idaꞌan manawun?”

21 Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadan nii uꞌati mishiꞌo, umishidan an kaimanaiman, aonaaumamishidakan bii an mani, ukaꞌiitan nii ushaꞌapatan powaꞌa zii õshaꞌapataꞌaka nii ai.Turuꞌo nii ukian midukuo ati, ‘Midukuo, puzikadin diꞌikiꞌi paran baoko iti.’ Naꞌapaꞌonii ushaꞌapatinan uꞌati. 22 Ukauꞌan taa-karu nii uꞌati upishaanii utoriinpan idaꞌanTominkaru ati, umishidan an õgaru.”

Jesus pishaa-kao kanom aipan atiꞌo ushaꞌapaapan aimaakan kida(Mark 11:27-33; Luke 20:1-8)

23 Aizii Jesus kaawan naa powaa ati Tominkaru Dapu iti. Utominapa-kidan puꞌupidannao naꞌii, faadaanao zowaunaanao naꞌiki kazowautapainao Jewnao kaawan naꞌitiuꞌidiꞌiti. Ĩpishaanuzu, ĩkian, “Kanom aipan atiꞌo pushaꞌapatan kaikapaꞌoraz aimaakankidaꞌa? Kanom dyuudanii pushaꞌapatan naꞌapa kidaꞌo?”

24 Jesus kian ĩꞌati, “Ukowaada õꞌati baudaꞌapaꞌo aimaakan dauꞌu õpishaan an unao.Ukowaadan an õꞌati, õkowaadan nii uꞌati kanom aipan atiꞌi õshaꞌapatanuzu naꞌapa kidaꞌoaimaakan.” 25 Uruꞌu naa Jesus pishaan ĩdyaun. Ukian ĩꞌati, “Kanom aipan atiꞌi Johnchikaawunuupauzon pidannao? Tominkaru aipan atiꞌo oo pidannao aipan atiꞌo?”

Sariapa ĩparadan paꞌatiaaka kida Jesus pishaanii dauꞌan. Ĩkian, “Wakian dono uꞌatiTominkaru aipan atiꞌo John chikaawunuuapanuz pidannao, sariaapaꞌo nii ukian waꞌati,‘Kanom nii mooko aonaa umishidanuzu.’ 26Aizii wakian an ‘pidannao aipan atiꞌo,’ mazanwatarii panaadon pidannao shaꞌapatan nii waunao dikaudaꞌo idaꞌan, ushaꞌapanumkauꞌan ipai pidannao mishidanii John, Tominkaru prophetin uruu.” 27 Uruu idi ĩkianJesus ati, “Aonaa waaitapan,” ĩkian.

Jesus kian ĩꞌati, “Ukauꞌan aonaꞌo nii õkowaadan uꞌati kanom aipan atiꞌo õshaꞌapaapandiꞌoraz aimaakan kidaꞌa.”

Diꞌitinapa-kinai kuwai dyaꞌutamaꞌo daniinao dauaꞌo28“Naꞌapamuꞌitiiman,” Jesus kian. “Baukapaiman kainaꞌa pidan, dyaꞌutamaꞌo udainao

daonaioranao. Umakon kiwiiniꞌo paudani diꞌiti, naꞌiki ukian uꞌati, ‘Õdani, pumakopukaudinaꞌan aizii õpaoriba grape baawu iti.’ 29 Udani dakoꞌatin uparadan. Ukian,‘Aonaa õkaudinaꞌazon.’ Mazan udaunaꞌan udiꞌitinpan sariapa upanaꞌadan panyukunuu,uruꞌu naa ukaudinaꞌanan padaru paoriba grape baawu iti. 30 Aizii udaru makon naaudawuꞌichan diꞌitiꞌi naa. Naꞌapa koshan udyuudanuzu. ‘Õmakon nii õkaudinaꞌanan,’ukian paꞌan padaru ati. Mazan upuꞌu, aonaa umakon ukaudinaꞌanan. 31Naꞌiaꞌoramudaniuꞌitiiman shaꞌapataꞌo padaru aiapanii?”

“Kiwiiniꞌo udani ushaꞌapata padaru aipan kawanaꞌati,” ĩkian uꞌati.§ 21:15 David Takaan-daun: Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌonaobanai nii.

MATTHEW 21:32 39 MATTHEW 21:46Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, zaamaapauzonao tax puraatannaa naꞌiki

zunnao kaminshuꞌu-shoronao,* kiwiitaꞌa naa ĩdyaun unao ai Tominkaru naobanai-tinan diꞌiti. 32Ushaꞌapanum idi John Chikaawunuupauzo kaawankan, utukapa-kidankannaꞌapam tanawatin-karu mashaapa-karu kaimanaꞌo diꞌiti Tominkaru ati, upuꞌu aonaaumishidanuzu. Mazan zaamaapauzonao tax puraatannaa naꞌiki zunnao kaminshuꞌu-shoronao, ĩmishida uruu paꞌan. Unao, utukapan puꞌu zaamaapauzonao tax puraatannaanaꞌiki zunnao kaminshuꞌu-shoronao tanawatinan paꞌoian ai, mazan upuꞌu zii aonaautanawatinaꞌazon uꞌoian ai.”

Dikaudaꞌo pidannao taapaꞌogrape baawu

(Mark 12:1-12; Luke 20:9-19)33 “Uabata baꞌoran diꞌitinapa-kinai kuwai koshan,” Jesus kian. “Baukapaiman kainaꞌa

pidan paowan paoribai grape baawu paꞌamazadati diꞌii. Ukorarata awauta wuruꞌupapaoriba baawuz. Udaunaꞌan ukichadan kaꞌunaru dadaraꞌo baaraꞌa, grape uu sararoo-kizinao nii. Udaunaꞌan utoman dokoaꞌo kabaun grape baawuwatchmantapa-kizinao nii.Udaunaꞌan utaan naa grape baawu pidannao ati, ĩawunuutapa kizi zii uꞌatizu. Uruꞌu naaumakon naa baꞌoran wiizai iti.

34 “Grape ozokan kawanaꞌatiꞌi naa, udyuudan papoitorunao wunao diꞌitiꞌi awunuu-tapainaouz papaoriba grape baawu, ĩnaꞌanan naa ukaꞌidiwaun-kinaa nii papaoriba akawinipinaa idi. 35 Mazan uzaamataniinaouz awunuutapaꞌo nii papaoriba grape baawuzaamatan upoitorunao, ĩbaꞌiziautapa baudaꞌapaꞌo, ĩzowii baꞌoran, naꞌiki ĩbowautapakuba idi baꞌoran. 36 Udaunaꞌan udyuuda papoitorunao naꞌiti ĩꞌidiꞌiti koshan. Powaꞌazii ĩiriban kiwiitapaꞌo padyuudaniinao ai. Naꞌapa kiwiitapaꞌo kawan koshan awunuu-tapainao upaoriba baawu shaꞌapatan ĩdyaun.

37 “Dawuꞌitin, udyuudan naa paudani ĩꞌidiꞌiti. Ukian paudani dauꞌan, ‘Ĩmanawuntapannii paꞌan õdani.’

38 “Mazan awunuutapainao upaoriba baawu tukapan kapaoribaꞌo daniꞌi naa kaawanpaꞌidaꞌati. Sariapa ĩkian, ‘Diꞌi naa kapaoribaꞌo dani. Uruꞌo nii wuruꞌu kaidiwauꞌorazpadaru diꞌiki upaoriba baawu idi. Baushaa, wazowii uruu, wazaamata kizi wuruꞌuuꞌidiwau niꞌoraz.’ 39 Uruu idi ĩzaamataꞌakan naꞌiki ĩkozootaꞌakanuz paoribai baawu iki,naꞌiki ĩzowian naazu.

40 “Aizii kapaoribaꞌo kaawan donoꞌo naa powaa ati, naꞌapam nii ushaꞌapatan pazaa-mataniinao awunuutapaꞌo nii papaoriba baawu?” Jesus kian.

41Kazowautapainao pidannao dakoꞌatin Jesus paradan. Ĩkian, “Upatakaꞌutan nii naꞌikiuzowian nii wuruꞌu oiainaouz pidannao. Udaunaꞌan utaan nii papaoriba baawu baꞌoranpidannao ati, kaimanaꞌo nii paꞌan ĩawunuutapanuzu. Ĩnaouꞌo niꞌi naa kaiman ĩtaanuꞌidiwau nii upaoriba aka diꞌiki, upaoriba kaakan dono.”

42 Jesus kian ĩꞌati koshan, “Aonaa mooko uaitauzon saada-kariwaiz kida TominkaruParadan idaꞌa kaikapaꞌorazuꞌu?‘Wuruꞌu kuba tomapauzonao kabaun kashadaniaz,

madiwautapa-kaꞌoraz ĩtukapan,uruꞌu naa mishiꞌoraiman umanawunuꞌo kuba

ipai baꞌoran kubanao ai.Uruu Tominkaru kaudin-kizi wuruꞌu,

umanawunuꞌoraz utukapa-kao.’†43 “Ukauꞌan õkowaadan uꞌati, kazata-kao nii uwiizi niꞌo Tominkaru naobanai-tinapa-

kizi ii. Naꞌiki utaa-kao nii pidannao ati kaimanainaouz ĩshaꞌapainpan Tominkaru aipankawanaꞌati. 44 [Pidan kaboinaꞌo diꞌoraz kuba paawa ati, baiainpaꞌo nii tuukii. Naꞌiki uruukuba waotan dono naꞌiaꞌoram pidan paawa ati, ipaiꞌo nii uꞌidon.”]‡

45 Aizii faadaanao zowaunaanao naꞌiki Phariseenao abatan Jesus kowaadan kuwaikaikapaꞌa, ĩaitapa wuruꞌu kuwai kidaz ĩnao dauꞌanaꞌo wuruꞌu. 46 Uruu idi ĩtiwaan

* 21:31 zunnao kaminshuꞌu-shoronao: ĩnao zaamaapauzonao puraata pakiaapa-kidinan dikin ii. † 21:42 Psalm118:22-23 ‡ 21:44 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.

MATTHEW 22:1 40 MATTHEW 22:22

pazaamatanuzu, mazan tuukii ĩtarian pidannao ai, ushaꞌapanum kauꞌan pidannao kianJesus dauꞌan, Tominkaru prophetin wuruꞌu uruuz.

22King taapan aroapa-karu paudani mazidan ati(Luke 14:15-24)

1 Udaunaꞌan Jesus paradan diꞌitinapa-kinai kuwai kida idaꞌan koshan pidannao ati.Ukian. 2 “Kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: naꞌapa king minziiwata-kidan kawan umanawunuꞌo aroapa-karu paudani mazidan ati. 3 Aizii aroapa-karukamoon donoꞌo naa, udyuudan naa papoitorunao dapada-kariwainao pidannao diꞌitiĩwaꞌati kiziꞌi naa aroapa-karu idaꞌati, mazan aonaa ĩwaꞌatiꞌizon. 4 Uruu idi udyu-udan baꞌoran papoitorunao dapada-kariwainao diꞌiti koshan. Ukian papoitorunaoati, ‘Ukowaadankaꞌa naa dapada-kariwainao ati, ipaiꞌi naa õminziiwa-kidan aroapa-karu daꞌaꞌa. Õzowii-kidaꞌa naa kakiwin kidaꞌo õꞌuza tapiꞌizanao, ukauꞌan marinaꞌanaa ĩwaꞌatin kadiman.’ 5 Ukowaada-kaoaꞌa naa dapada-kariwainao ati, mazan aonaaĩtaan panyukunuu ati padapada-kao. Ushaꞌapanum idi kainaꞌa ĩshaꞌapataꞌazoonii kidapaꞌati: baudaꞌapaꞌo makoꞌozon pazakapun iti; baꞌoran papuraataapauzon dauꞌati. 6Aiziibaꞌorainao zaamatan wuruꞌu poitoruinaouz, ĩantamikitan ĩdyaun naꞌiki ĩzowii wuruꞌuking poitorunaouz. 7King toꞌoran tuukii, uruu idi udyuudan pasoldyaannao naꞌiti ĩzowiiipai zowiainaouz upoitorunao, naꞌiki ĩkawaoda zowii-mikinao mashaapa-kizi donoi.

8“Uruu daunaꞌan king dapadan baꞌoran papoitorunao naꞌiki ukian ĩꞌati, ‘Aizii mazidaꞌoaroapa-kinaa niꞌo, ipaiꞌi naa uminziiwa-kida-kao, mazan õdapadaniinao, ĩtukapa-kidaĩmawaꞌatiꞌizookan idaꞌan, aonaa ĩturuan pawaꞌatin. 9Ukauꞌan umako pidan iriba-kizi iti,udapada kizi ipai pidannao uikodan kawanaꞌati, ĩwaꞌati kizi mazida-karu aroapa-kida-kao idaꞌati.’ 10Uruu idi poitoruinao makon diꞌiti kidaꞌa pidan iriba-kizi iti. Ĩdapada iribapidannao paikodan kawanaꞌati. Shaꞌapaꞌoram karikaonan pidan, kaimanainao naꞌikidikaudainao, mazan iriba ĩikodan pidannao, ĩpaidada kabaun nazoo wuruꞌu aroapa-kizaiz.

11 “Aizii King tukapaꞌanan padapada-kidaniinao. Utukapa baudaꞌapa daonaiora naꞌii,aonaꞌa ukaiwadapan mazida-karu diꞌitiꞌo daara. 12 Uruu idi King kian uꞌati, ‘Õpaonaru,naꞌapaꞌoram pumorotan daꞌatiꞌi pumakaiwadapakan puꞌu mazida-karu diꞌitiꞌo daara?’Aonaa naꞌapam daonaiora kian uꞌati. Umaparadaniitaꞌakan. 13 Udaunaꞌan king kianpapoitorunao ati, ‘Udodoo uruu naꞌiki ukaboota uruu paniba iti marutaꞌo-karu iti.Naꞌii zaadin-karu nii tuukii, naꞌiki pidannao kuzowan nii paudako padopian idi.’ ”14 Jesus katokontan pakuwaa pakian idaꞌan kaikapaꞌa: “Iribaꞌo nii pidannao dapada-kaopadamata, mazan masakaudaꞌuꞌo nii ĩzaamata-kao.”

Jesus pishaa-kao tax kawinipinaapa-kao dauꞌu(Mark 12:13-17; Luke 20:20-26)

15 Uruu daunaꞌan Phariseenao makon naa ĩparadaakaꞌanan paꞌatiaaka. Ĩdiꞌitin-paꞌanan naꞌapam nii pazaamatan Jesus uparadan idaꞌan. 16 Panaꞌapainpan idi ĩdyuudanpatominapa-kidaniinao, Herod pidanannao tuma Jesus diꞌiti. Aizii dyuuda-kariwainaokian Jesus ati, “Tiichaa, waaitapa pugaru kaimanaꞌo, mishiꞌo puparadan. Putominapa-kidan pidannao kaiman Tominkaru aipan kawanaꞌati. Naꞌiki naꞌapa kida putaapanpidannao, aonaa naꞌiaꞌoram umanawunuꞌo nii baꞌoran ai. 17 Aizii pukowaada waꞌati,kaimanaꞌo mani wataanuzu tax puraatan naobanai Caesar ati,* oo aonaa ukaimanan?”

18 Mazan Jesus aitapa ĩdiꞌitinpan oii, uruu idi ukian ĩꞌati, “Unao, utaapinpauzonaokaimanainao nii kaikiniꞌi! Kanom nii utiwaan uzaamatan õgaru õparadan dikin ii?19Uaida-kida mooko õꞌati puraata ukawinipinaata-kinaaz tax.” Ĩnaꞌaka uꞌidaꞌati wuruꞌupuraataz. 20 Sariapa upishaan ĩdyaun. Ukian, “Kanom dikin wuruꞌu, naꞌiki kanom uuwuruꞌu saada-kariwaiz puraata idaꞌa?”

21 “Naobanai Caesar” ĩkian ĩdakoꞌatinuzu.Udaunaꞌan ukian ĩꞌati, “Utaa ukauꞌan Caesar ati kanom wuruꞌu Caesar idiwau kidaz.

Aizii Tominkaru ati utaa Tominkaru idiwau kida.” 22 Ĩabatan idi Jesus kian kaikapaꞌa,tuukii ĩdiꞌitinpan naꞌiki ĩmakon naa uꞌai.* 22:17 Caesar: tuubaruꞌo naobanai Rome iaꞌo.

MATTHEW 22:23 41 MATTHEW 22:46Jesus pishaa-kao mawakainao kadishitan dauꞌan(Mark 12:18-27; Luke 20:27-40)

23 Naꞌapain uruu dono pabiꞌi kida Sadduceenao kaawan Jesus idaꞌati. Ĩnao aonaaĩmishidan kakupa-karu nii mawaka-karu daunaꞌan. 24 Ĩpishaanuzu. Ĩkian uꞌati, “Tiichaa,Moses kian waꞌati, daonaiora mawakan dono, aonaꞌo zii udani nii, marii uꞌinawuzuzaamatan udaiaro-daun paudaiaro nii. Uruu idaꞌanaꞌo nii mawakaꞌo uꞌinawuzu kau-danin. 25 Aizii dii mani kainaꞌa pidan 7 udainao daonaioranao. Ĩtuuniz mazidan,mazan umawakan paudairo ai aonaa zii udani nii, uruu idi udawuꞌitiꞌo uꞌinawuzudaiaroitapan naa oroo. 26Naꞌapa koshan umawakan oꞌai. Udaunaꞌan baꞌoran uꞌinawuzumazidan otuma, mawaka koshan oꞌai. Atii naꞌapa ipai ĩmawakan. Ukauꞌan ipai 7ĩdyaun daiaroitapan oroo. Mazan aonaa baudaꞌapaꞌo kaudanin otuma. 27 Dawuꞌitinuruꞌu naa zunaaba mawakan naa kapam.” 28 Aizii ĩpishaan Jesus, ĩkian uꞌati, “Aiziipidannao kadishita-kida-kao dono pamawaka-kizi iki, naꞌiaꞌoram nii daiaroitapa oroo?Ushaꞌapanum kauꞌan ipai 7 daonaioranao mazidaꞌo õtuma?”

29 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun. Ukian, “Upozawatan kaiwuruꞌu umaaitapakan idisaada-kariwaiz Tominkaru Paradan naꞌiki aonaa uaitapan Tominkaru maꞌozakan.30 Mawakainao kadishitan dono, aonaꞌo niꞌi naa kaudaiaro-karu naꞌapain, mazan naꞌa-paꞌo nii angelnao aokazi iainao kawan ĩdyaun. 31 Aonaa mooko uaitapan naꞌapamTominkaru Paradan kian kadishita-karu dauꞌan mawaka-karu diꞌiki? 32Tominkaru kian,‘Õgaru wuruꞌu Abraham, Isaac naꞌiki Jacob Tominkarunuz.’ Ukauꞌan aonaa mawakainaopidannao Tominkarun mani uruu, mazan kakupainao pidannao Tominkarun.”

33 Pidannao abatan idi Jesus tominapa-kidan kaikapaꞌa, tuukii ĩdiꞌitinpan utominapa-kidanii kida dauꞌan.

Umanawunuꞌoraz manawun Tominkaru kakinaori(Mark 12:28-34; Luke 10:25-28)

34Aizii Phariseenao abatan idi aonaa Sadduceenao aitapannaꞌapamnaa pakian powaꞌaJesus ati, utominapa-kidan idi kaimanaꞌa naamanawun, sariapa ĩbaokopatinan. 35Naꞌikibaudaꞌapa ĩiriban tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu pishaan Jesus, patiwaa-kidapa-kinaa niizu. 36Ukian uꞌati, “Tiichaa, naꞌiaꞌoram dii manawun umanawunuꞌo kakinaorii?”

37 Jesus kian uꞌati, “ ‘Pumarainapa tuukii Naobanai puTominkarun ipai punyukunuuiki, ipai pudoronaa ii, naꞌiki ipai pudiꞌitinpan idaꞌan.’ 38Uruu wuruꞌu umanawunuꞌorazmanawun kakinaorii. 39 Baꞌoran kakinaorii, udawuꞌatiꞌo umanawunun, kaikapaꞌoraꞌa:‘Pumarainapa baꞌoran pidan naꞌapa pumarainpan kawan punanaa.’ 40 Ipai Tominkarukakinaori kida Moses idaꞌanaꞌoraz utaa-kao, naꞌiki kakinaorii prophetnao tominapa-kidanii kida, zaamatinpan patumaaka wuruꞌu idaꞌatiꞌi dyaꞌutamaꞌoraz kakinaorii.”

Kanom dani wuruꞌu Christ(Mark 12:35-37; Luke 20:41-44)

41 Phariseenao kasabaꞌukinpan puꞌu, Jesus pishaan ĩdyaun kaikapaꞌa: 42 “Naꞌapamukian Christ† dauꞌan? Kanom takaan-daun uruu?”

“David takaan-daun,” ĩkian uꞌati.43 Jesus kian ĩꞌati, “Mazan kanom nii mooko Tominkaru Doronaa aipan ati David

dakotan uruu paNaobanaa nii. Ukianuz daꞌi uꞌati:44 ‘Naobanai Tominkaru kian õnaobanaa ati,pusakanata daꞌaꞌa õdiwaꞌora antanapu

atii õwaranuita-kidan putarubanao ipai pukidiba waranu ati.’45 Aizii David dakotan puꞌu uruu paNaobanaa nii, naꞌapam naa mooko utakaan-daunwuruꞌu uruuz?”

46 Aonaa naꞌiaꞌoram aitapaꞌo nii naꞌapam naa pakian powaꞌa Jesus ati. Naꞌiki uruudaunaꞌan aonaa kanom kaꞌiitan naa papishaan powaꞌa uruu.

23Phariseenao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu(Mark 12:38-39; Luke 11:43, 46; 20:45-46)

† 22:42 Christ: Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

MATTHEW 23:1 42 MATTHEW 23:21

1 Udaunaꞌan Jesus paradan pidannao ati baokopa patominapa-kidaniinao tuma.2 Ukian “Wuruꞌu tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu naꞌiki Phariseenao kaki-naopan Tominkaru taanii Moses atiꞌo kakinaorii diꞌikiꞌo. 3 Ukauꞌan uizoꞌati naꞌikiushaꞌapata ĩkowaadapanii kida kawanaꞌati, mazan aonaa utamakapaꞌanaꞌa ĩkaduz kida.Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩshaꞌapatinan pakowaadanii kakinaorii kida kawanaꞌati.4 Ĩdobatadan powaꞌa zii kakinaorii kida, aonaꞌa naa pidannao kaꞌiitan pashaꞌapatinanukawanaꞌati, mazan upuꞌu aonaa ĩkaminkaꞌutan ĩdyaun, aonaa masakaudaꞌu. 5 Ipaiaimaakan ĩshaꞌapatanii kida, soo ĩaipan pidannao tukapan, naꞌiki ĩaipan paꞌatadapa-kao. Naꞌiki udaru kidaꞌa naa ĩtoman saada-kariwai Tominkaru Paradan mashaapa-kizikida, ĩkaiwadauzonii kidaz patawuꞌu naꞌiki paanoba kida idaꞌa.* Ĩkamichan ziishinaakida, dawuu ĩtoman kida kapam.† 6 Kaiman ĩꞌati pataapa-kao udaruꞌo pidan nii aroapa-kizai ii aka, naꞌiki ĩnaudapa pasakanatan umanawunuꞌo tabai idaꞌa synagogue kida diꞌii.7 Kaiman ĩꞌati pataapa-kao umanawunuꞌo nii market ii pidannao iriba-kizi ii aka. Naꞌikiĩnaudapa padakotapa-kao Tiichaa kii.

8 “Aizii unao, aonaa udakota-kidinaꞌanaꞌa Tiichaa nii, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌabaudaꞌapa utiichaan, ipai unao naꞌapa kidaꞌo paꞌan uiribannao tuma. 9 Aonaa udako-taꞌanaꞌa pidan daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌaꞌo ‘wadaru’ kii, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa baudaꞌapaudaru, uruu aokazi iaꞌoraz paꞌan. 10 Aonaa utaapadaꞌanaꞌa udakota-kao naobanai nii,ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa baudaꞌapa unaobanaa, uruu Christ. 11 Kanom manawun-tinaꞌo pakazowautapan idaꞌan unao, marii ukaudinan unao ati. 12 Naꞌiaꞌoram pidanumanawun-tinpaꞌo, waranuita-kao nii uruu. Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan waranuitapa-kidinaꞌo, Tominkaru toman nii uruu umanawunuꞌo pidan nii.”

Kashaꞌoraꞌo nii Phariseenao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu baiaapan(Mark 12:40; Luke 11:39-52; 20:47)

13“Kashaꞌoraꞌo niimanawunubaiaapan, unao tiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌu,naꞌiki unao Phariseenao, taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Uawautapan pidannaomorotaꞌazon Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti. Mazan unao, naꞌapa, aonaa umorotannaꞌiti, naꞌiki aonaa utaapadan pidannaomorotan, tiwautinainaouz padamata pamorotannaꞌiti. 14 [Kashaꞌoraꞌo nii ubaiaapan, unao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu,naꞌiki unao Phariseenao, taapinpainao karikaonan kaimanaꞌo nii. Ukashadapan zunnaomawakaꞌo ĩdaiarunao, naꞌiki ukazatan ĩdapu naꞌiki ĩshaꞌapauz kida. Mazan uaipan idiutaapa-kao kaimanainao nii, uruu idi utoriinpauzon tomunuꞌiki kida. Unaꞌapan idipowaꞌaꞌo nii zii upatakaꞌuta-kao.]‡

15 “Kashaꞌoraꞌo nii ubaiaapan, unao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌikiunao Phariseenao, taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Umakon munapo atiiutarauka paran uzaamataꞌazon idi baudaꞌapa sabaꞌo pidan mishidapaꞌo nii ukakinaorikida. Udaunaꞌan utominapa-kidan naazu, powaꞌa zii udikaudan unao ai, kaboota-karunii tikazi wuꞌiti.

16 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, unao ishaawunnao, naꞌakapaꞌo pidannao.Ukian, ‘Pidan dakotaꞌo Tominkaru Dapu uu paparadan mishida-kinao nii, aonaꞌo niiushaꞌapan umashaꞌapatakan anaz, mazan naꞌiaꞌoram pidan dakotaꞌo gold, TominkaruDapu iaꞌoraz, paparadan mishida-kinao nii, marii ushaꞌapatan pakowaadaniaz mishiꞌopashaꞌapataꞌazon.’ 17Unao maaitapin-kaꞌo ishaawunnao, kanom powaꞌaꞌo zii umanawu-nun, wuruꞌu gold, oo Tominkaru Dapu saabaaꞌoraz gold kaimanaꞌo nii? 18 Unao kian,‘Naꞌiaꞌoram pidan dakotaꞌo altar paparadan mishida-kinao nii, aonaꞌo nii ushaꞌapanumashaꞌapatakan anaz, mazan naꞌiaꞌoram pidan dakotaꞌo taa-kariwai kawaoda-karu niialtar paawaꞌa paparadan mishida-kinao nii, marii ushaꞌapatan pakowaadaniaz mishiꞌopashaꞌapataꞌazon.’ 19 Unao ishaawunnao! Kanom powaꞌaꞌo umanawunun, taa-kariwaialtar paawaꞌa oo altar, saabaaꞌoraz taa-kariwaiz kida kaimanaꞌo nii? 20 Ukauꞌan pidandakotaꞌo altar paparadan mishida-kinao nii, udakotan altar naꞌiki ipai upaawaꞌaꞌokapam wuruꞌu. 21Aizii pidan dakotaꞌo Tominkaru Dapu papaparadan mishida-kinao nii,udakotanTominkaruDapuuunaꞌiki Tominkaru kapamwuruꞌu paparadanmishida-kinao* 23:5 Deuteronomy 6:6-8 † 23:5 Numbers 15:37-41 ‡ 23:14 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌorazsaadinpanuꞌu.

MATTHEW 23:22 43 MATTHEW 23:39

nii, Tominkaru mashaapan idi naꞌii. 22 Pidan dakotaꞌo aokazi paparadan mishida-kinaonii, udakotan Tominkaru taba naꞌiki sakanatapaꞌoraz upaawaꞌa kapam wuruꞌu.

23“Kashaꞌoraꞌo niimanawunubaiaapan, unao tiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌu,naꞌiki unao Phariseenao! Unao taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi! Utaa 1/10ipai wanyukunui kaduunuribanaa ziꞌinaba sodi kida diꞌiki. Mazan unao, umarinaꞌatanushaꞌapatan kaiman-karu, kamunan-karu, naꞌiki mishida-karu. Uruu kida kaimanaꞌomanawun kakinaorii umanyukunuutaniaz. Ushaꞌapatinaꞌoraz mani padamata ipaiukakinaorinaa kida kawanaꞌati. 24 Unao, uꞌishaawunnao naꞌakapan kawanuꞌo papi-danannao. Mishi unao uzaudinauzonii udyokorautan ai masakaudaꞌu kaniribaꞌo utuzanniꞌo diꞌiki, upuꞌu zii mazan aonaa uaitapan udyokorautan udaruꞌoraꞌa naa aimaakankawaro kawanuꞌo uꞌudarun.

25“Kashaꞌoraꞌo niimanawunubaiaapan, unao tiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌu,naꞌiki unao Phariseenao, taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Uchikaan ukooponnaꞌiki uparaapin, aonaa ukaniriban uaidinpan pabarau iki kida, mazan unazoo kida paidakaniribaꞌo idi. Naꞌapaꞌo unao, upaidadinaꞌo dikaudaꞌo idi, uaipan idaꞌan uzaamatan ipaiaimaakan uꞌatiꞌo nii karikaonan. 26 Unao ishaawunnao Phariseenao, uchikaa kiwiitapaukoopon naꞌiki uparaapin nazoo kida, uruu idi ubarau kida, aonaꞌo niꞌi naa ukaniribankapam.

27“Kashaꞌoraꞌo niimanawunubaiaapan, unao tiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌu,naꞌiki unao Phariseenao, taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Naꞌapa unaomawakaꞌokinnaa zichida-kao kawan barakaꞌo idi. Konaunam uaidinpan, mazan unazoo paidamawakaꞌo pidannao niwaꞌuz idi, naꞌiki kaniribaꞌo, dyupusha kidaꞌo idi. 28 Naꞌapaꞌokapam pidannao tukapan unao, kaimanaꞌo kawan, mazan unyukunuu ii, oiaꞌo unao,taapinpainao karikaonan kaimanaꞌo nii.

29“Kashaꞌoraꞌo niimanawunubaiaapan, unao tiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌu,naꞌiki unao Phariseenao, taapinpaꞌazoinao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Utoman kaimankida Tominkaru prophetinnao baaranaa nii, naꞌiki kaimanainao pidannao baaranaanii, kaiman ukonaunamadan kidaz. 30 Aizii ukian, ‘Wamashaapan dono mani kotu-aꞌa naa wadokozu-daunnao mashaapankan dono, aonaa mani wazowian Tominkaruprophetinnao ĩnao kawan.’ 31 Ukauꞌan uaipan ati ukainaabainan, unao wuruꞌu zowii-mikinao takaan-daunnaouz. 32 Aushaꞌa naa, uipaidaꞌa naa ushaꞌapatan udokozu-daunnao sakadaniaz naa pashaꞌapatan oii kidaꞌo.”

33 Jesus kian koshan ĩꞌati, “Unao kowazaznao oiaꞌo manawun naꞌiki unao kowazazdainao. Naꞌapam nii ukazannaatinan ukaboota-kao ai Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti?34 Ukauꞌan õdyuudan nii uꞌidiꞌiti prophetnao, aitapaabaꞌo pidannao naꞌiki tominapa-kidaꞌo nii pidannao Kaimanaꞌo Kuwai dauꞌu. Mazan uzowian nii pabiꞌi kida ĩdyaunutauka-kidan idaꞌan ĩdyaun cross diꞌiti. Baꞌorainao ubaꞌizian nii synagogue kida diꞌii.Naꞌiki umakon nii uantamikitaꞌanan kidoopainao baꞌoran donoi iti kida. 35 Uruu idiunaouꞌo nii kabaiaapan ipai wunao zannaꞌa Tominkaru pidanannao zowii-kariwainaokidaz. Abel kaimanaꞌoraz pidan zowii-kao diꞌiki, atii Zechariah Berechiah dani zowii-kao diꞌiti. Uruu unao zowianiaz, Tominkaru Dapu naꞌiki altar, uzai kawaodapa-kizinaosakodaꞌa. 36Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, ipai wuruꞌu dikaudaꞌo shaꞌapatauzo-kariwaiz kida,unao kaiꞌoraz pidannaouꞌo niꞌi naa patakaꞌuta-kao udikin ii ĩwinipinaa nii.”

Jesus kashaꞌoran tuukii Jerusalem dauꞌati(Luke 13:34-35)

37 Jesus kian, “Oo Jerusalem, Jerusalem. Puꞌidaꞌainao pidannao zowiaꞌoraz prophet-nao naꞌiki zowiaꞌoraz pabooan idaꞌan kuba idi dyuuda-kariwai pidannao kakuwaapanpuꞌidiꞌiti. Karikaonanuꞌu daꞌi padamata õaipan õkazannaatapan puꞌidaꞌainao pidannao,naꞌapa kuruku kazannaatapan kawan paudainao pakutuba kida waranuꞌu. Mazan aonaaputaapadan õkazannaatan ĩdyaun. 38 Putukapa, Tominkaru waꞌakan padapu, aonaꞌo niikanom puzannaa nii. 39 Aizii õkowaadan puꞌati, aonaꞌo nii powaꞌa putukapan õgaru atiikainaꞌaꞌo nii kamoo kaawan, naꞌapainiꞌo nii pukian ‘Marii Tominkaru kaimanan diꞌorazNaobanai atiꞌi, kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati.’ ”

MATTHEW 24:1 44 MATTHEW 24:2424

Jesus kowaadan naꞌapam nii amazada shaꞌapan(Mark 13:1-13; Luke 21:5-19)

1 Udaunaꞌan Jesus koditan naa Tominkaru Dapu iki, naꞌiki umakopan puꞌaꞌa naa,utominapa-kidaniinao tukapa-kidan uꞌati wuruꞌu kabaun kidaz Tominkaru Dapu iaꞌoraz,naꞌapam utoma-kao udaru naꞌiki konaunam. 2 Jesus kian, “Utukapa ipai wuruꞌu kabaunkidaz. Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, aonaꞌo nii baudaꞌapa kuba mashaapan papaawa atiaakakida naꞌii, ipaiꞌo nii ukaboobiꞌii-kao.”

3 Udaunaꞌan Jesus sakanatapan puꞌu Olive Naawa ii, utominapa-kidaniinao waꞌatinĩnao paꞌidiwaru uꞌidaꞌati. Ĩkian uꞌati, “Pukowaada waꞌati naꞌapainim nii kaiwurushaꞌapanuꞌu. Kanomaꞌo nii shaꞌapa kainaabataꞌo nii puwaꞌatin naꞌiki diꞌoraz amazadaikodan patokon?”

4 Jesus kian ĩꞌati, “Uzaudin paꞌi, aonaa umariidapa-kidinaꞌanaꞌa pidannao ati.5 Ushaꞌapanum kauꞌan iribaꞌo nii pidannao kaawan, ĩkian nii, ‘õgaru Christ,’* naꞌikiĩmariidan nii iriba pidannao. 6 Uabatan nii mizaataaka-karu kida dauꞌan naꞌikikadakotin-karu niimizaataakaꞌazoo-karu kida dauꞌan, mazan aonaa utariaꞌanaꞌa. Naꞌapakidaꞌo aimaakan shaꞌapan nii, mazan aonaa amazada ikodan zii mani patokon wuruꞌu.7 Baudaꞌapaꞌo wiizai ikiꞌo pidannao mizaataakan nii baꞌoran wiizai ikiꞌo pidannao tuma,naꞌiki baudaꞌapaꞌo donoi ikiꞌo pidannao mizaataakan nii baꞌoran donoi ikiꞌo pidannaotuma. Zamazi kaawan nii, naꞌiki ipai amazada kawanaꞌati kainaꞌaꞌo nii kichanaꞌiki-kiaꞌo amazada nakainan. 8 Kaikapa kidaꞌorazuꞌu, kashaꞌoraꞌo baiaapa-kao sakadinan ziikarikaonan wuruꞌu.

9 “Udaunaꞌan unao, uzaamata-kao nii, uantamikita-kao nii, naꞌiki uzowii-kao nii.Ipai pidannao toꞌora-kizaitapan nii unao, õgaru dikin ii. 10 Uruu dono iribaꞌo niipidannao tanawatinan pamishidapan ai õgaru, uruu idi ĩkaakapaakan nii naꞌiki ĩtoꞌora-kizaitapaakan nii. 11 Naꞌiki iribaꞌo nii dakotinpainao prophetnao nii kakuwaapaꞌanan,ĩmariidan nii iriba pidannao. 12 Pidannao oiidinan idi tuukiaꞌa naa manawun, aonaꞌoniꞌi naa marainpaaka-karu. 13Mazan kanomnao maꞌozakaꞌo ĩmishidapan atii utokon iti,ĩnaouꞌo nii kazannaata-kao. 14Aizii diꞌoraz Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru naobanai-tinandauaꞌoraz kowaada-kao nii ipai amazada kawanaꞌati. Marii kizi zii ipai pidannao abatannaꞌiki ĩaitapan udauꞌan. Udaunaꞌan uruꞌo niꞌi naa diꞌoraz amazada ikodan patokon.”

Tariidin-karu dauaꞌo(Mark 13:14-23; Luke 21:20-24)

15 Jesus kian koshan, “Naꞌapa prophet Daniel kowaadauzoniaz shaꞌapaꞌo nii, utukapannii aimaakan oiaꞌo Tominkaru Dapu nazo ii, patakaꞌuaꞌo nii Tominkaru Dapu, aonaakizi naꞌitim choochiapa-karu naꞌii.† (Marii pidan tukapaꞌo kaarita idaꞌa udauꞌanaꞌo,aitapanuz.) 16 Utukapan donoꞌo naazu, marii kizi Judea Baara iainao pidannao ki-doopan midukuo baawu iti. 17 Marii naꞌiaꞌoram pidan paniba iaꞌo padapu ai, aonaakizi umorotan uminziiwa-kidaꞌanan zii mani paaiapanii pashaꞌapauz padapu nazo iti.18 Naꞌiki pazakapun iaꞌo pidan, aonaa turuu ukiwan padapu iti pakamichan dauꞌati.19Uruu dono dikaudaꞌo naꞌiki kashaꞌoraꞌo nii kaꞌazootinpainao naꞌiki dokoba-tinpainaozunnaobaiaapan. 20UtoriinapaTominkaru ati aonaa kizi ukidoopan amazadawadidiizondono,‡ oo Sookapa-karu Kamoon dono. 21 Ushaꞌapanum kauꞌan uruu dono tuukiaꞌonii udikaudan, naꞌiki ukichanaꞌiki-kian pidan baiaapan. Aonaa naꞌapainim naꞌapaꞌomanawun baiaapauzo-kao amazada tominan ikiꞌo atii kai, naꞌiki aonaꞌo nii naꞌapainimpidan baiaapan naꞌapaꞌo koshan.§ 22Mazan pazaamatanii pidannao dikin ii, Tominkaruawutadan nii uruu donoꞌoraz baiainapa-karu. Aizii aonaan dono uawutadanuz, aonaꞌonii pidan waꞌakinan kakupa uruu dono.

23 “Uruu dono naꞌiaꞌoram pidan kian an uꞌati, ‘diꞌi wuruꞌu Christ,’ oo ‘kaidiꞌiizuꞌu,’aonaa umishidaꞌanaꞌa. 24 Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌaꞌo nii dakotinpainao Christ nii* 24:5 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 24:15 Daniel 9:27; 11:31; 12:11 ‡ 24:20 amazada wadidiizon dono:kichanaꞌiki-kii manawun chiꞌikapa-karu amazada wadidiizon dono. English idaꞌan udakota-kao ‘winter.’ § 24:21Daniel 12:1; Revelation 7:14

MATTHEW 24:25 45 MATTHEW 24:45naꞌiki dakotinpainao prophetnao nii. Ĩshaꞌapatan nii umanawun kidaꞌo aimaakan,naꞌapaꞌo idaꞌan ĩtiwaan nii padamata pamariidan Tominkaru zaamataniinaouznaa pa-pidanannao nii.

25 “Ukauꞌan uabata, uꞌuaꞌiaꞌo zii kaiwuruꞌu õkowaadanuz uꞌati. 26Ukauꞌan naꞌiaꞌorampidan kian an uꞌati, ‘kaidiꞌiizuꞌu baara ii,’ aonaa umakoꞌo naa naꞌiti. Oo ukian an uꞌati,‘Kainaꞌa uruu, udizinpan kaidaꞌaꞌa,’ aonaa umishidaꞌanaꞌa. 27 Toroanaru kan-kanankawan waoko iki, turuu utukapa-kao wakadapu iti kapam. Naꞌapaꞌo nii utukapa-kaokapam wuruꞌu Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatinuz. 28Naꞌiam aimaakan mawakan, naꞌiaꞌonii watonao katonainpan tukapa-kao.

Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatindauaꞌo

(Mark 13:24-31; Luke 21:25-33)29 “Kadiman aka dikaudaꞌoraz baiainapa-karu daunaꞌan, kamoo marutan nii, naꞌiki

kauzu aonaꞌo nii ukanadapan. Wizinao waotaꞌo nii aokazi iki, naꞌiki ipaiꞌo nii aimaakanwuruꞌu doko ii kidaꞌoraz zikadinan.* 30UruudaunaꞌanDaonaioraAokazi Ikiꞌo aidinanniꞌinaa doko ii. Naꞌiki ipai pabiꞌinaaka kidaꞌo pidannao imiꞌi baara an kidainao zaadan niituukii. Udaunaꞌan uruꞌo niꞌi naa ĩtukapan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin naa ushaꞌuzakida paawa an doko iki, aokazi iki, umanawunuꞌo pamaꞌozakan naꞌiki umanawunuꞌopakonaunaman idaꞌan.† 31 Naꞌiki diiwaꞌo kuwudii‡ dapaapa-kinai poota-kao, naꞌikiudyuudan nii paꞌangelinnao dapaapaꞌanan naꞌiki ĩbaokopatan Tominkaru zaamataniipapidanannao nii, ipai diꞌikinapa kidaꞌa imiꞌi baara anaꞌo amazada kawanaꞌati.”

32 Jesus kian koshan, “Aushaa udiꞌitapa fig kadunaa. Naꞌapainim upaꞌinaadinan naꞌikiuanaba paꞌishizo-dinan, uaitapa kamoo donoꞌo maonapatan naa wuruꞌu. 33 Ukauꞌannaꞌapaꞌo nii utukapan dono ipai kaikapa kidaꞌo shaꞌapanuꞌu, ukainaabatan maonapaꞌanaa õwaꞌatin, aonaa tomunuꞌikiꞌo niꞌi naamani. 34Õkowaadannii uꞌati aimaakanmishiꞌo,ipaiꞌo nii aimaakan kida shaꞌapan naꞌapa, kaiꞌo pidannao mawakan uaꞌii ipai. 35 Aokazinaꞌiki imiꞌi baara mainaabatinaꞌo nii, mazan õparadan kidaz aonaꞌo nii umainaabatinan.

Ukaawan kamoon, aonaa uaitapa-kao(Mark 13:32-37; Luke 17:26-30, 34-36)

36 “Mazan aonaꞌo nii pidan aitapan naꞌapainim nii manawun kaiwuru kida shaꞌa-panuꞌu. Angelnao aokazi iainao, aonaꞌo nii ĩaitapan. Õgaru Tominkaru Dani naꞌapa,aonaꞌo nii õaitapan. Soo õdaru karikaonan aitapaꞌo nii udauꞌan. 37 Naꞌapaꞌo nii Noahdonoꞌo kawan amazada, Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin dono.§ 38 Naꞌapain amazadanaraan uaꞌii, pidannao aroopan, ĩtuzapan, naꞌiki ĩkaudaiaropan. Ĩmashaapan naꞌapaatii Noah morotan, upaidinan pakanowan zoꞌiti. 39Mazan upuꞌu aonaa ĩaitapan kanomshaꞌapan atii udaruꞌowunu kaawan naꞌiki unaraadan ipai ĩdyaun. Naꞌapaꞌo nii DaonaioraAokazi Ikiꞌo waꞌatin dono.*

40 “Aizii uruu dono, kainaꞌaꞌo nii dyaꞌutam daonaioranao zakapu ii, baudaꞌapaꞌo niiunaꞌaka-kao, baꞌoran waꞌaka-karu nii. 41 Naꞌiki zunnao, dyaꞌutamaa kidaꞌo ĩboodapan,baudaꞌapaꞌo nii naꞌaka-kao, baꞌoran waꞌaka-kao nii. 42Ukauꞌan uzaudinapa umashaapa,ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uaitapan naꞌapainim nii uNaobanaa kaawan. 43 Unaꞌapanidi uaitapa paꞌi wuru ĩdaꞌanazuꞌu: Kadapuꞌo aitapan an mani waꞌatiꞌo nii koidimiki,uruu aiwakaꞌan pokodapa mani umashaapan, uawunuutapan padapu. Naꞌiki aonaꞌonii koidimiki morotinan udapu. 44 Ukauꞌan naꞌapa paꞌi unao, karikaonan uzaudinapa,ushaꞌapanum kauꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin nii naꞌapainim karikaonan umaza-udinkan puꞌu.

Poitoruinao dauaꞌo(Luke 12:41-48)

45 “Naꞌiaꞌoram poitorui mishiꞌo ukaudinauzon kaiman naꞌiki aitapaabaꞌo, uruꞌonii panaobanaa zaamata naꞌiki uwaꞌaka awunuutapaꞌo nii baꞌoran poitoruinao.Naꞌiki kaimanaꞌo nii utaan ĩwanyukunuu, ipai wanyukunui taauzo-kao kawanaꞌati.* 24:29 Isaiah 13:10; 34:4; Joel 2:10, 31; Joel 3:15; Revelation 6:12-13 † 24:30 Daniel 7:13; Revelation 1:7‡ 24:31 kuwudii: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. § 24:37 Genesis 6:5-8* 24:39 Genesis 7:6-24

MATTHEW 24:46 46 MATTHEW 25:2046 Kaimanaꞌo nii manawun poitorui nyukunuu, unaobanaa kaawan an naꞌiki uikodanuruu kaiman ukaudinan, ipai ushaꞌapatan wuruꞌu panaobanaa dyuudanii kidaz ushaꞌap-atan. 47Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, unaobanaa dyuudan nii uawunuutapan ipai aimaakanwuruꞌu paꞌidiwau kidaz. 48Mazan aizii poitorui dikaudan an, sariaapaꞌo nii ukian, ‘Aonaꞌonii õnaobanaa waꞌatin kadiman.’ 49 Ukauꞌan uruꞌu naa ubaꞌizitapan paawunuutapaniipamin-kaudinannao. Uaroapatinan naa naꞌiki utuzapatinan naa poꞌidipauzonao tuma.50 Baudaꞌapa kamoo kaawaꞌo nii unaobanaa wuruꞌu poitoruiz, aonaa uzauda-kidandonoꞌo nii mani ukaawan. 51 Unaꞌapan idi, tuukiaꞌo nii panaobanaa patakaꞌutanuzu,naꞌiki ukabootan niizu tawunao tumaꞌa taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Naꞌiaꞌonii uzaadan naꞌiki ukuzowan paudako padopian idi.”

2510 paꞌinainao zunnao dauaꞌo

1 Jesus kian koshan, “Uruu dono kaikapaꞌo nii wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz:naꞌapaꞌo nii 10 paꞌinainao zunnao kawan, naꞌakapainao palampan kida ĩzaudapaꞌananmazidaꞌo daonaiora. 2 Aizii bakaꞌiaudaꞌu ĩdyaun, aonaa ĩaitapinan, baꞌoran bakaꞌiau-daꞌuinaouz, aitapinaꞌo ĩdyaun paꞌan. 3Maaitapin-kainao zunnao naꞌakan palampan kida,mazan aonaꞌa naa ĩnaꞌakan palampan uu nii patuma. 4 Aitapinainao zunnao, ĩnaꞌakapaꞌan palampan uu nii powaꞌa zii. 5 Tomunuꞌiki zii aonaa mazidaꞌo daonaiora kaawan,uruu idi zaudapainao zunnao daꞌawununun naa naꞌiki ĩdaꞌawuꞌukan naa.

6 “Tomun-zikon diꞌiti uruꞌu naa pidan kian diiwaꞌo idaꞌan, ‘Waꞌatiꞌi naa mazidaꞌodaonaiora. Uwaꞌatiꞌi naa, uikodapaꞌan kiziꞌi naa uruu.’

7 “Ipai paꞌinainaouz zunnao pokodaꞌakan, naꞌiki ĩkadishitan ĩpuꞌukadan naa palam-pan kida. 8 Aizii maaitapin-kainao zunnao kian aitapinainao ati, ‘Walampan kidamakadaꞌanan naa, ukauꞌan utaa ulampan uu masakaudaꞌu waꞌati, wakaꞌuuta-kinaa niiwalampan kida.’

9“Aitapinainao zunnao kian, ‘Aonaa. Aonaꞌo nii walampan uu turuanwataan an uꞌatiz.Mishiꞌoraiman utoriinaka ulampan uu kida nii.’ 10Mazan ĩtoriaꞌanan puꞌu zii palampanuu kida nii, mazidaꞌo daonaiora kaawaꞌakan naa. Aitapinainao zunnao zaudapainaouzmorotaꞌakan naa paꞌan mazidaꞌo daonaiora tuma aroopaꞌazoo-kizai iti, naꞌiki paniinomtarataꞌaka-kaoaꞌa naa. 11 Udaunaꞌan zii maaitapin-kainaouz zunnao kaawan powaa ati.Sariapa ĩkian mazidaꞌo daonaiora ati, ‘Naobanai, Naobanai, pudaꞌatin waꞌati.’ 12Mazanukian, ‘Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, aonaa õaitapan unao.’ ”

13 Udaunaꞌan Jesus kian naa patominapa-kidaniinao ati, “Ukauꞌan uzaudinapaumashaapa, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uaitapan naꞌapainim nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌokaawan.”

Idikinaudaꞌuꞌo poitoruinaodauaꞌo

(Luke 19:11-27)14 “Kaikapaꞌo nii koshan Tominkaru naobanai-tinapanuz: naꞌapa umanawunuꞌo daon-

aiora makon kawan munapoꞌo wiizai diꞌiti. Pamakon uaꞌii udapadan papoitorunao,naꞌiki utaan naa ĩkaudin-kizi nii, marii kizi ĩdiriꞌidan upuraatan pamakon daida. 15Utaaĩꞌati papuraatan ĩkaꞌiitan kawanaꞌati kida pashaꞌapatanuzu. Baudaꞌapaꞌo ati utaabakaꞌiaudaꞌu saako puraata, gold idiꞌo utoma-kao. Baꞌoran ati utaa dyaꞌutam saakopuraata, naꞌiki baꞌoran ati utaa baudaꞌapa saako. Uruu daunaꞌan umakon naa. 16Poitoruizaamataꞌoraz bakaꞌiaudaꞌu saako puraata, makon sariapa ukaudinaꞌanan ukaiwaan naawuruꞌu puraataz. Uruu idi udiriꞌidan papuraatan ikoda bakaꞌiaudaꞌuꞌa naa saako powaꞌazii. 17Baꞌoran poitorui zaamataꞌoraz dyaꞌutam saako puraata, naꞌapa kapam, ukaudinanukaiwaan puraata taa-kariwaiz, naꞌiki uikoda dyaꞌutamaꞌa naa saako puraata powaꞌa zii.18Mazanpoitorui zaamataꞌoraz baudaꞌapa saakopuraata, umakon sariapa udidanwuruꞌupanaobanaa taaniaz puraata paꞌati, aonaa ukaiwaanuzu.

19 “Kotuaꞌiki udaunaꞌan uruꞌu naa ĩnaobanaa kaawan powaa ati, udapadan ĩdyaunkoshan. Naꞌiki upishaan ĩdyaun naꞌapam naa ĩshaꞌapatan papuraatan. 20 Poitoruizaamataꞌoraz bakaꞌiaudaꞌu saako puraata naꞌakan naa 10 saako puraata panaobanaaidaꞌati. Sariapa ukian panaobanaa ati, ‘Õnaobanaa, putaanii shaꞌatii õꞌati bakaꞌiaudaꞌu

MATTHEW 25:21 47 MATTHEW 25:43saako puraata. Putukapa naꞌapam õdiridanuz. Õikoda powaꞌa zii bakaꞌiaudaꞌu saakouꞌidaꞌan.’ 21 Sariapa unaobanaa kian uꞌati, ‘Pugaru, kaimanaꞌo pushaꞌapatinan. Kaimanpushaꞌapatan masakaudaꞌuꞌo aimaakan õtaanii puꞌati, ukauꞌan õtaan nii puꞌati powaꞌazii aimaakan kida pushaꞌapatan nii. Puwaꞌatiꞌi naa, pukonaukii kiziꞌi naa õtuma.’

22 “Udaunaꞌan poitorui zaamataꞌoraz dyaꞌutam saako puraata kaawan panaobanaaidaꞌati. Ukian, ‘Õnaobanaa, putaanii õꞌati dyaꞌutam saako puraata, putukapa naꞌapamõdiridanuz powaꞌaꞌo zii, õikoda dyaꞌutamaꞌa naa saako uꞌidaꞌan.’ 23 Sariapa unaobanaakian uꞌati, ‘Pugaru, kaimanaꞌo pushaꞌapatinan. Kaiman pushaꞌapatan masakaudaꞌuꞌoaimaakan õtaanii puꞌati, ukauꞌan õtaan nii puꞌati powaꞌa zii aimaakan kida pushaꞌapatannii. Puwaꞌatiꞌi naa pukonaukii kiziꞌi naa õtuma.’

24 “Udaunaꞌan poitorui zaamataꞌoraz baudaꞌapa saako puraata kaawan panaobanaaidaꞌati. Ukian panaobanaa ati, ‘Õnaobanaa, õaitapa dadaraꞌo pidan pugaru,pukasabaꞌuan paoribai aka kida aonaa pupaoriba kida mani. 25 Uruu idi õtarianpuꞌai, ukauꞌan õdidanaka wuruꞌu pupuraatanuz imiꞌi kaꞌazo ii. Mazan putukapa, diꞌi naapakawanwuruꞌu pupuraatanuz.’ 26Sariapa unaobanaa kian uꞌati, ‘Pugarumaturuaukaꞌo,naꞌiki zoonzio poitorui. Puaitapanii padamata õkasabaꞌuan paoribai aka kida aonaaõpaoriba kida diꞌikiꞌo mani. 27Mazan upuꞌu aonaa putaan õpuraatan puraata dapunaaiti udiriꞌidin kizi naꞌii. Diꞌi õkawanuꞌo diriꞌidinaꞌa naa mani õikodan õpuraatan.’ 28Uruuidi unaobanaa kian baꞌoran papoitorunao ati. ‘Uzaamata baudaꞌapaꞌoraz saako puraatauꞌai naꞌiki utaa arawu atizuꞌu, kainaꞌaꞌoraz 10 saako uꞌidaꞌa. 29Ushaꞌapanum kauꞌan ipaipidan kaimanaꞌo ukaiwaan taa-kariwai paꞌati, powaꞌaꞌo nii zii utaa-kao uꞌati, dobataꞌonii manawun. Mazan pidan aonaꞌoraz ukaiwaan kaiman taa-kariwaiz paꞌati, kanomtaa-kariwaiz uꞌati, zaamata-karu nii uꞌai.’ 30Ukauꞌan ukaboota wuruꞌu maturuaukaꞌorazpoitorui paniba iti, marutaꞌo-karu iti. Naꞌiaꞌo nii uzaadan naꞌiki ukuzowan paudakopadopian idi.”

Pidannao buuta-kaoaꞌa naa31 “Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan dono umanawunuꞌo naobanai nii, ipai paꞌangelin-

nao tuma. Uruu dono usakanatan nii umanawunuꞌo pataba idaꞌa, king nii. 32 Ipaiꞌonii pidannao baokopata-kao uꞌidaꞌati. Uruꞌo niꞌi naa ubuutan ĩdyaun, naꞌapa kaznizotaapiki buutan kawan kaznizonao booginao* ai. 33 Umuudan nii kaznizo kawanuꞌopidannao padiwaꞌora antanapu. Boogi kawanuinao pidannao paꞌashabaron antanapu.34 Udaunaꞌan king kian niꞌi naa padiwaꞌora antanpuꞌo pidannao ati, ‘Uwaꞌati, õdarukamunan-kidaniinao, uzaamata kiziꞌi naa kaiman kidaꞌo aimaakan õnaobanaitapa-kiziii, minziiwa-kida-kariwaiz naa uꞌati amazada toma-kao diꞌikiꞌo. 35Ushaꞌapanum kauꞌanunao utaauzonii daꞌi õwanyukunuu nii õzamazin dono. Utaauzonii daꞌi õtuzan niiõmaradakon dono, naꞌiki kaiman daꞌi udapaapan õgaru õtawaraitan dono uꞌidiꞌiti.36 Õmakamichaniitan dono, utaauzonii daꞌi õkamichan nii. Õkarinaan dono, uawunuu-tapanii õgaru. Naꞌiki utukapa daꞌi õgaru õtaraapa-kao dono.’

37 “Uruu idi kaimanainao kian nii uꞌati, ‘Naobanai, naꞌapainim daꞌi watukapauzonpuzamazin naꞌiki wataan puwanyukunuu nii, oo pumaradakon naꞌiki wataan putuzannii? 38 Naꞌapainim daꞌi watukapan putawaraitan waꞌidaꞌati naꞌiki wadapaapan kaimanpugaru, oo pumakamichaniitan naꞌiki wakakamichantan pugaru? 39 Naꞌapainim daꞌiwaawunuutapan pukarinaan, oo watukapaꞌanan pugaru putaraapa-kao dono?’

40 “King kian nii ĩꞌati, ‘Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, naꞌapainim ushaꞌapatan naꞌapaꞌoaimaakan baudaꞌapaꞌo õpidanan ati, aonaꞌoraz umanawunun padamata, õgaru atiꞌowuruꞌu ushaꞌapatanuz aimaakan.’

41 “Udaunaꞌan king kian nii paꞌashabaron antanpuꞌo pidannao ati, ‘Unao Tominkarudakotanii papatakaꞌutan nii, umako õꞌai mamakadauzoko tikazi wuꞌiti, minziiwa-kida-kariwaiz Satan naꞌiki uangelinnao ati. 42Ushaꞌapanum kauꞌan unao, aonaa daꞌi utaauzonõwanyukunuu nii õzamazin dono; aonaa daꞌi utaauzon õtuzan nii õmaradakon dono.43Naꞌiki aonaa daꞌi udapaapan kaiman õgaru õtawaraitan dono uꞌidiꞌiti; õmakamichani-itan dono, aonaa daꞌi utaauzon õkamichan nii. Õkarinaan dono, aonaa daꞌi uawunuuta-pan õgaru; naꞌiki aonaa daꞌi utukapaꞌanauzon õgaru õtaraapa-kao dono.’

* 25:32 boogi: English idaꞌan, goat.

MATTHEW 25:44 48 MATTHEW 26:1944 “Udaunaꞌan ĩkian nii uꞌati, ‘Naobanai, naꞌapainim daꞌi watukapauzon puzamazin,

pumaradakon oo putawaraitan oo pumakamichaniitan oo pukarinaan oo putaraa-kizaiii, naꞌiki wamanyukunuuapakan pugaru?’

45 “Ukian nii, ‘Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, kanom umashaꞌapatakanii baudaꞌapaꞌo õp-idanan ati, aonaꞌoraz umanawunun kowas, umashaꞌapatakan aimaakan õꞌati wuruꞌu.46 Ukauꞌan ĩdyuuda-kao nii karikaonanuꞌo patakaꞌutin-kizai iti. Mazan kaimanaꞌopidannao, karikaonanuꞌo kakupa-kizai itiꞌo nii paꞌan.’ ”

26Jesus zowiaꞌazoo-kao(Mark 14:1-2; Luke 22:1-2; John 11:45-53)

1 Aizii Jesus ipaian naa pakakuwaapan ipai aimaakan kida dauꞌan patominapa-kidaniinao ati. Uruꞌu naa ukian ĩꞌati. 2 “Uaitapanii shaꞌatii dyaꞌutam kamoo daunaꞌanaꞌoniꞌi naa Passover Kamoon. Naꞌiki Daonaiora Aokazi Ikiꞌo taa-kao niꞌi naa tauka-karu niicross diꞌiti.”

3 Uruu dono Faadaanao zowaunaanao naꞌiki kazowautapainao Jewnao baokopatinanCaiaphas, Umanawunuꞌo Faadaa dapu ii. 4 Ĩkadakotinan naꞌii pazowiaꞌazon dauꞌu Jesus,ĩaitapaꞌazon naꞌapam nii pazaamatan Jesus pidannao daidaꞌan. 5 Ĩkian, “Mazan aonaawashaꞌapataꞌanaꞌa uruu amazada konaukii-kida-kao dono, panaadon watoꞌorataaka-kidan nii pidannao.”

Zunaaba ramaudan Jesus Bethany ii(Mark 14:3-9; John 12:1-8)

6Aizii Jesus sookadinpan Bethany ii pidan Simon kiaꞌo uꞌuu dapu ii, kabishopankauzokichanaꞌiki-kizai bishoi idi. 7 Jesus naꞌian dono zunaaba kaawan uꞌidaꞌati, onaꞌakapankawinipinaꞌo kaduunuribai pakinnaa zoꞌan, kuba* idiꞌo utoma-kao. Sariapa oshootanipai wuruꞌu kaduunuribai Jesus zowau an uaroapatinan puꞌu. 8 Jesus tominapa-kidaniinao tukapan wuruꞌu oshootanuz kaduunuribai, uruu idi tuukii ĩtoꞌoran udauꞌan.Sariapa ĩkian, “Ei! Kanom niꞌi naa owakudanuzu. 9Wuruꞌu kaduunuribaiz, turuaꞌo utaa-kao dobataꞌo puraata dikin ii, naꞌiki upuraatannaa taa-kao mapuraataniinao ati.”

10 Jesus aitapa naꞌapaꞌoram ĩkian, uruu idi ukian ĩꞌati, “Kanom nii ukian aonaaukaimanan oshaꞌapataniaz? Kaimanaꞌo aimaakan mishiꞌoraiman wuruꞌu oshaꞌapata-niazu õꞌati. 11 Karikaonanuꞌo nii ĩnaꞌan utuma wuruꞌu mapuraataniinaouz, mazanõgaru, aonaa karikaonanuꞌo nii mani õnaꞌan utuma. 12 Wuruꞌu oshootanuz õnanaaan kaduunuribai, ominziiwatan naa õnanaa õdida-kao uaꞌii. 13 Mishiꞌo õkowaadanuꞌati, ipai naꞌiaꞌakam amazada kawanaꞌati, diꞌoraz Kaimanaꞌo Kuwai kowaadapa-kao an,ipai wuruꞌu oshaꞌapataniaz õꞌati, ukowaada-kao nii kapam. Naꞌiki karikaonanuꞌo niionyukunuitapa-kao wuru idaꞌanaꞌa oshaꞌapataniaz õꞌati.”

Judas kaakapaan Jesus(Mark 14:10-11; Luke 22:3-6)

14Udaunaꞌan baudaꞌapa pidan 12 Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo, Judas kiaꞌo uꞌuu,makon faadaanao zowaunaanao diꞌiti. 15 Naꞌiki upishaan ĩdyaun, ukian, “Kanomaꞌo niiutaa õꞌati õzaamata-kidan winipinaa nii Jesus uꞌati?” Sariapa ĩaitaan 30 wiziꞌi kidaꞌopuraata, naꞌiki ĩtaan naa uꞌatizu. 16Uruu naꞌikiꞌo Judas diꞌitinpan naa naꞌapam nii naꞌikinaꞌiam nii pazaamata-kidan Jesus ĩꞌati.

Jesus aroopan patominapa-kidaniinao tuma Passover dono(Mark 14:12-26; Luke 22:7-23; John 13:21-30; 1 Corinthians 11:23-25)

17 Kiwiitapaꞌo kamoo Mawikiꞌinaꞌo Bread Nikauzo-kao Kamoon kida dono, Je-sus tominapa-kidaniinao waꞌatin uꞌidaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Naꞌiam nii puaipanwaminziiwa-kidan Passover Kamoon wanyukunuunaa niꞌo puꞌati?”

18 Jesus kian ĩꞌati, “Umako donoi iti Jerusalem iti. Kainaꞌa pidan naꞌii, naꞌiki ukii uꞌati,‘Tiichaa kian, Aizii amazada aitinpaꞌo õꞌati kaawan naa, ukauꞌan õtaapan nii PassoverKamoonõtominapa-kidaniinao tumapudapu ii.’ ” 19Uruu idi ĩmakon ĩshaꞌapataꞌanannaaJesus paradan kawanaꞌati. Ĩminiziiwa-kidan naa Passover wanyukunuunaa.* 26:7 kuba: wuruꞌu kubaz, udakota-kao Alabaster.

MATTHEW 26:20 49 MATTHEW 26:41

20 Aizii masakaudaꞌu kamoo tipitan daunaꞌan, Jesus sakanatan naa 12 patominapa-kidaniinao tuma ĩaroopaꞌazon naa. 21 Ĩaroopan puꞌaꞌa naa Jesus kian, “Õkowaadan niiuꞌati mishiꞌo, baudaꞌapa pidan unao bii ikiꞌo zaamata-kidan nii õgaru õtarubanao ati.”22Tuukii utominapa-kidaniinao kashaꞌoran unaꞌapan idi paꞌati, uruu idi padawuꞌatiaakakida ĩkian uꞌati, “Aonaamazan õgarumani, mishii õnaobanaa?” 23Sariapa Jesus kian ĩꞌati,“Baudaꞌapa pidan unao bii ikiꞌo, damotaꞌoraz bread patumaaka õtuma, uruu zaamata-kidaꞌo niꞌoraz õgaru. 24 Mishi aimaakan shaꞌapan nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo ati, wurukawanaꞌatiꞌo Tominkaru Paradan saada-kariwaiz udauꞌu. Mazan dikaudaꞌo nii manawunwuru baiaapanuꞌu pidan zaamata-kidaꞌoraz Daonaiora Aokazi Ikiꞌoraz. Kaiman zii maniaonaa ushakatauzon.” 25 Udaunaꞌan Judas, zaamata-kidaꞌo niꞌoraz uruu kian, “Kanommookoz, õgaru shaꞌa, Tiichaa?” Sariapa Jesus kian uꞌati, “Oo, naꞌapaꞌo pukianuz.”

26 Ĩaroopan puꞌaꞌa naa, Jesus zaamatan bread naꞌiki utoriinapa-kidanuz. Udaunaꞌanudushoonuzu, uruꞌu naa utaanuzu ipai patominapa-kidaniinao kawanaꞌati, naꞌiki ukianĩꞌati, “Unika diꞌi, õnanaa wuruꞌu õtaaniaz uꞌati.”

27 Udaunaꞌan uzaamatan koopo kawazoꞌo wine idi, naꞌiki utoriinapa-kidanuz. Udau-naꞌan utaanuzu ĩꞌati naꞌiki ukian ĩꞌati, “Ipai unao utuza diꞌi. 28Diꞌoraz õizain kainaabataꞌomishiꞌo nii Tominkaru shaꞌapatan pashaꞌapataꞌazooniaz pidannao ati.† Uruu õizainshootan idaꞌan Tominkaru marinaꞌatan iriba pidannao oian. 29 Õkowaadan uꞌati aonaꞌonii õtuzan wine powaꞌa atii õtuzan paꞌinaꞌo wine utuma õdaru Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii.”

30 Aizii ĩipaian daunaꞌan paaroopan, ĩkunuiaꞌakan naa Tominkaru ati. Uruꞌu naaĩmakon Olive Naawa iti.

Jesus kowaadan Peter taapa-kidan paaitapan paugaru(Mark 14:27-31; Luke 22:31-34; John 13:36-38)

31Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati, “Aizii wuru wamarutan idaꞌa, ipaiꞌo nii uwaꞌakan õgaru.Naꞌapa usaadinpan kawan kotuaꞌoraz Tominkaru Paradan idaꞌa, ukianuz: ‘Õzowian niikaznizonao taapiki, naꞌiki ipaiꞌo nii kaznizonao makoodanainan.’‡ 32Mazan õkadishitandaunaꞌan õmawaka-kizi iki õmakon nii uꞌuaꞌati Galilee Baara iti.”

33 Sariapa Peter kian uꞌati, “Baokoinao mani waꞌakan nii pugaru, mazan õgaru, aonaꞌonii õwaꞌakan pugaru!”

34 Jesus dakoꞌatin Peter, ukian uꞌati, “Õkowaadan puꞌati mishiꞌo, wuru marutaꞌo idaꞌa,kuruku kaꞌaranpan uaꞌii, idikinauꞌo nii pukian pidannao ati, aonaa puaitapan õgaru.”

35Mazan Peter maꞌozakadinan powaꞌa zii. Ukian, “Aonaa naꞌapainim nii õkian aonaaõaitapan pugaru, atii õzowii-kao putuma!” Ipai baꞌoran tominapa-kida-kariwainao,naꞌapa ĩkian kida kapam.

Jesus toriinpan Gethsemane ii(Mark 14:32-42; Luke 22:39-46)

36 Udaunaꞌan Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao makon naa Gethsemane§ iti. Naꞌiiukian ĩꞌati, “Daꞌaꞌa naa zii paꞌi usakanatapaꞌa õtoriinpan puꞌu diꞌitanpuꞌu.” 37 UnaꞌakaPeter naꞌiki dyaꞌutam Zebedee dainao, James naꞌiki John patuma. Uruu naꞌiaꞌa naaJesus kashaꞌoran tuukii, udopian panyukunuu ii. 38 Sariapa ukian patumainao ati,“Õkaikapanuzuꞌu tuukii kashaꞌora-karu dikintan õgaru, mawaka-karu diꞌiti manawunõabatanuz. Unaꞌa daꞌaꞌa upokodapa kizi õtuma.”

39 Jesus makon masakaudaꞌu umunapodinan ĩꞌai, naꞌiaꞌa naa ukodoruꞌukan udawukanuawun imiꞌi baara iti, naꞌiki utoriinpan. Ukian, “Õdaru, turuu mani, udobata-kida-kao õꞌai wuruꞌu diꞌoraz õbaiaapaꞌazooniaz, mazan aonaa õaipan kawanaꞌati mani, soopuaipan kawanaꞌati paꞌan.”

40 Udaunaꞌan ukaawan powaa ati patominapa-kidaniinao idaꞌati, uikodan ĩdyaundaꞌawuꞌu naa. Uruu idi ukian Peter ati, “Aonaamooko turuu upokodapan uawunuutapanmasakaudaꞌu karikaonan õtuma?” 41Naꞌiki Jesus kian ĩꞌati, “Upokodapa naꞌiki utoriinapa† 26:28 Tominkaru shaꞌapatan pashaꞌapataꞌazooniaz pidannao ati: Uruu dakota-kao Paꞌinaꞌo Covenant. Putukapakaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’ waranuꞌu. ‡ 26:31 Zechariah 13:7§ 26:36 Gethsemane: uruu olive baawu dakota-kariwaiz Gethsemane, Olive Naawa iaꞌo. Puawunuuta Luke 22:39diꞌii.

MATTHEW 26:42 50 MATTHEW 26:63aonaa kizi ukaakinpan oiaꞌo tiwaa-kidapan an unao. Udoronaa minziiwa padamata,mazan unanaa ii aonaa uturuuan.”

42Udaunaꞌan Jesus makon koshan utoriinpaꞌanan. Ukian, “Õdaru, aizii aonaa naꞌitimdono udobata-kida-kao õꞌai wuruꞌu õbaiaapan niꞌoraz, ukauꞌan marii mooko õbaiaa-panuz, ushaꞌapa kizi puaipan kawanaꞌati.” 43Ukaawan powaa ati ĩꞌidaꞌati, uikodan ĩdyaundaꞌawuꞌu naa koshan, aonaꞌa naa ĩkaꞌiitan papokodapan.

44 Uruu idi umakon koshan baukapaꞌa naa. Uruu idikinautan naa utoriinpaꞌanan.Utoriinpan naꞌapa kiwiitapaꞌo patoriinpan kawan. 45Udaunaꞌan ukaawan naa powaa atipatominapa-kidaniinao idaꞌati koshan, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Ei, pakawan zii udaꞌawupan,usookapan zii? Uabata, kaawaꞌa naa aita-kariwai amazada aizii, naꞌiki Daonaiora AokaziIkiꞌo kaakapaa-kaoaꞌa naa oiainao pidannao ati. 46Ukauꞌan ukadishitaꞌa naa, wamakoꞌonaa. Kaawaꞌa naa kaakapaꞌoraz õgaru!”

Judas zaamata-kidan Jesus(Mark 14:43-50; Luke 22:47-53; John 18:3-12)

47 Jesus kadakotinan puꞌu zii, Judas kaawaꞌakan naa. Uruu 12 Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo. Unaꞌaka patuma iriba pidannao kamarian zaꞌabaꞌi kidaꞌo naꞌikikazowintinapa kidaꞌo atamun idi. Faadaanao zowaunaanao naꞌiki kazowautapainaoJewnao dyuudanii ĩnao zaamataꞌo nii Jesus. 48 Aizii Judas kowaadaꞌakaniꞌi naa naꞌapamnii pakainaabatan Jesus ĩꞌati. Ukian ĩꞌati, “Pidan õkissitaniaz ukaozoo, uruu wuruꞌuuaipaniaz.” 49 Ukauꞌan sariapa Judas makon Jesus diꞌiti, ukian uꞌati, “Kaiman, Tiichaa,”naꞌiki ukissitaꞌakan naa ukaozoo. 50 Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Õpaonaru, pushaꞌap-ataꞌa naa wuruꞌu pushaꞌapataꞌazooniaz.”* Uruuꞌu naa Judas naꞌakapaniinao pidannaokaawaꞌakan naꞌiki ĩzaamataꞌakan naa Jesus. 51 Unaꞌapan idi baudaꞌapa Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo soꞌotaꞌakan pamarian zaꞌabaꞌi naꞌiki usaꞌukan Umanawunuꞌo Faadaapoitoru tain, uwaotaꞌaka. 52 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Pupaida pumarian powaa iti,ushaꞌapanum kauꞌan kanomanao mizaataakaꞌo marii idaꞌan, ĩmawakan nii marii idi.53Aonaa mooko puaitapan turuu õdaru dyuudan iriba angelnao kaminkaꞌutaꞌo nii õgaruõpishaan an uruu? 54Mazan unaꞌapan dono, aonaꞌo niꞌi naa kotuaꞌo prophetnao saadaniikidaz Tominkaru Paradan mishiinan, wuruꞌu shaꞌapaꞌo niꞌoraz uaita-kao.”

55 Udaunaꞌan Jesus kian zaamatainao ati paugaru, “Kandii nii uwaꞌatin õdauꞌatikaikapaꞌa, zaamataꞌanaꞌo kawan zowii-miki pidan? Wuruꞌu unaꞌakanuz marii zaꞌabaꞌikida naꞌiki uzowin kida? Ipai kamoo õgaru Tominkaru Dapu ii õtominapatin-kidanpidannao,mazan aonaa uzaamatan õgaru naꞌapain. 56Mazan diꞌoraꞌa aimaakan shaꞌapankaikapaꞌa, Tominkaru prophetinnao saadanii kida mishiin-kinaꞌa naa,” ukian.

Udaunaꞌan utominapa-kidaniinao kidoopan naa, ĩwaꞌakaꞌakan naa uruu.Jesus kootowapa-kida-kao Jewnao zowaunaanao kanaapu ati(Mark 14:53-65; Luke 22:54-55, 63-71; John 18:13-14, 19-24)

57 Udaunaꞌan pidannao zaamatainaouz Jesus naꞌakan naa uruu CaiaphasUmanawunuꞌoraz Faadaa dapu iti. Naꞌiaꞌa naa tiichaapauzonao Moses kakinaoridauꞌu naꞌiki baꞌorainao kazowautapainao Jewnao baokopatinan. 58Peter naꞌiti udaꞌananJesus, mazan munapo uwaꞌakinpan. Umakopaanan atii ukaawan UmanawunuꞌorazFaadaa panibazoota iti. Umorotan panibazoo ati, naꞌii usakanatan watchmannao tuma,utukapaꞌazon naꞌapam Jesus shaꞌapata-kao.

59 Aizii naꞌiaꞌa naa faadaanao zowaunaanao naꞌiki ipai kootowapa-kidauzonao pidan-nao tiwaan paikodan pidannao mariidinaꞌo nii Jesus dauꞌu, pazowii-kida-kinaa niiz,60mazan aonaa ĩikodan. Iriba padamata pidannao mariidinan Jesus dauꞌu, mazan upuꞌuaonaa ĩikodan naꞌapa kidaꞌo ĩmariidinan. Udaunaꞌan zii dyaꞌutam daonaioranao kadishi-tan naꞌii ĩkakuwaapan, naꞌapa kida ĩmariidinan Jesus dauꞌu. 61 Ĩkian, “Waabatanii diꞌorazdaonaiora kian, ‘Turuu õmainaabatanTominkaruDapu, naꞌiki õkadishita-kidanuz powaaiti idikinaudaꞌu kamoo idaꞌa.’ ”

62 Sariapa Umanawunuꞌoraz Faadaa kadishitaꞌakan naꞌiki ukian Jesus ati, “Aonaꞌo niikarikaonan naꞌapam pukian kaiwuru dauꞌanaꞌa pukaakapaa-kaoaz?” 63 Mazan aonaaJesus dakoꞌatin uparadan. Udaunaꞌan Umanawunuꞌoraz Faadaa kian uꞌati koshan,* 26:50 Õpaonaru, pushaꞌapataꞌa naa wuruꞌu pushaꞌapataꞌazooniaz oo “Õpaonaru, kandii nii puwaꞌatin?”

MATTHEW 26:64 51 MATTHEW 27:10“Õpishaan pugaru kakupaꞌoraz Tominkaru awun zaꞌa, pukowaada waꞌati mishiꞌo mishipugaru Christ,† Tominkaru Dani?” 64 Jesus kian, “Oo, naꞌapaꞌo kaiwuruꞌu pukianuz.Wuru daunaꞌanaꞌa utukapannii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo sakanatapanTominkaru diwaꞌoraantanapu naꞌiki uwaꞌatin nii aokazi iki ishaꞌiz paawa an.” 65 Sariapa UmanawunuꞌorazFaadaa kuzuutaꞌakan pakamichan patoꞌoran idi, naꞌiki ukian, “Uabata naꞌapam uwa-zootapaꞌazon Tominkaru! Ukauꞌan kanom zii wazaudapa kaakapaꞌo nii uruu, waabatanpuꞌaꞌa naa naꞌapamuwazootapaꞌazonTominkaru! 66Aiziimani naꞌapamukian udauꞌan?”Pidannao kian, “Turuu uzowii-kao.”

67 Udaunaꞌan ĩsopiautapanuzu paawun baara ati naꞌiki ĩtiniautapanuz, baꞌorainaotaꞌianuzu. 68 Ĩkian Jesus ati, “Pugaru Christ, ukauꞌan pokowaada waꞌati naꞌiaꞌoram pidantinikaꞌoraz pugaru?”

Peter taapa-kidan paaitapan Jesus(Mark 14:66-72; Luke 22:56-62; John 18:15-18, 25-27)

69 Aizii Peter unaꞌian usakanatapan panibazoo ii. Poitoruiaba waꞌatin uꞌidaꞌati naꞌikiokian uꞌati, “Pugaru kapam Jesus, Galilee Baara san, tumaꞌo daꞌi.” 70Mazan Peter taapa-kidapa paaitapan Jesus. Ipai naꞌiainao kanaapu ati ukian, “Aonaa õaitapan kanom dauaꞌokaiwuruꞌu pukadakotinanuz.”

71Udaunaꞌan umakon panibazoo paniinomizi itinapu. Naꞌii baꞌoran poitoruiaba tuka-panuznaꞌiki okiannaꞌiainao ati, “Diꞌoraz pidan, JesusNazareth san tumaꞌo uruu.” 72Petertaapa-kida koshan, ukian, “Mishiꞌo õparadan, aonaa õaitapauzon wuruꞌu pidanaz.”

73 Masakaudaꞌu udaunaꞌan pidannao naꞌiainao ĩkadishitapan waꞌatin Peter idaꞌatinaꞌiki ĩkianuꞌati, “Mishiꞌo uiribanwuruꞌu pugaruz, ushaꞌapanumkauꞌannaꞌapa pukaduz,puparadan idaꞌan pukainaabatinan.” 74 Udaunaꞌan Peter kian “Mishiꞌo kaiwuruꞌuõkianuz aonaa õaitapan wuruꞌu uruuzu, aizii aonaa õparadan mishiin dono, mariiTominkaru patakaꞌutan õgaru.” Mashaꞌapakii kuruku kaꞌaranpaꞌakan naa. 75 Sariapa Pe-ter nyukunuuaꞌakan naꞌapam Jesus kiauzon paꞌati, “Kuruku kaꞌaranpan uaꞌii, idikinauꞌonii putaapa-kidan puaitapan õgaru.” Uruu idi Peter koditaꞌakan naa paniba iti naꞌikiuzaadan tuukii.

27Jesus naꞌaka-kao Pilate diꞌiti(Mark 15:1; Luke 23:1-2; John 18:28-32)

1 Uruu chaapiꞌiki, chaapiꞌikiiman ipai faadaanao zowaunaanao naꞌiki ipai kazowau-tapainao Jewnao miitiniipan naa Jesus dauꞌu, naꞌapam nii pazowii-kidanuzu. 2 Uruudaunaꞌan ĩdodowaꞌakan naa Jesus naꞌiki ĩnaꞌakan naazu naobanai Pilate diꞌiti.

Judas zowiinan(Acts 1:18-19)

3 Judas kaakapaamikitinaꞌoraz abatan naa Jesus zowiaꞌazoo-kao, udiꞌitinpan naꞌikituukii ukashaꞌoran pakaakapaan dauꞌan Jesus. Uruu idi sariapa umakon faadaanaozowaunaanao naꞌiki kazowautapainao Jewnao diꞌiti ukiwa-kidaꞌanan ĩpuraatan. 4Ukianĩꞌati, “Õꞌoian, õkaakapan idi kaimanaꞌo pidan, umashaꞌapatakan puꞌu oiaꞌo.”

“Aonaa ushaꞌapan waꞌati, pugaru kiiꞌan, pugaru wuruꞌu shaꞌapaapaꞌoraz naꞌapaꞌo,”ĩkian uꞌati.

5 Judas kabootaꞌakan naa puraata naꞌii Tominkaru Dapu nazo ii. Udaunaꞌan umakonudyuukuruutinaꞌanan naa.

6 Sariapa faadaanao zowaunaanao zawadan wuruꞌu puraataz, naꞌiki ĩkian, “Diꞌorazpuraataꞌa pidan zowii-kinao winipinaa wuruꞌu, ukauꞌan kakinaorii kawanaꞌati, aonaaukaimanan umuuda-kao Tominkaru Dapuꞌu iaꞌo puraata wiizi ii.” 7 Uruu idi ĩkadakoti-nan udauꞌan atii ĩnaꞌapatan naꞌapa kida panyukunuu naꞌapam nii pakaiwaan wuruꞌupuraataz. Ĩkian, ĩkaiwaan niizu patorii-kinaa nii kaꞌuz tomiki amazadati, tawarainaobaaranaa nii. 8Unaꞌapan idi udakota-kao Izai Baara kii. Atii kai pakawan udakotapa-kaonaꞌapa. 9Uruu prophet Jeremiah paradanmishiinan naa. Kaikapaꞌoraz ukian: “Ĩzaamata30 wiziꞌi kidaꞌo puraata, Israelitenao aitan kawanaꞌatiꞌo uwinipinaa niꞌo. 10 Naꞌiki† 26:63 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

MATTHEW 27:11 52 MATTHEW 27:31ĩkaiwaanuz patorii-kinaa nii kaꞌuz tomiki amazadati, Tominkaru dyuudan kawanaꞌatiõgaru.”

Jesus tiwaa-kidapa-kao Pilate kanaapu ati(Mark 15:2-15; Luke 23:3-5, 13-25; John 18:33—19:16)

11Uruu donoꞌo naa Jesus kadishita-kida-kao Pilate, Romannao naobanaa kanaapu iti,naꞌiki upishaan Jesus, ukian, “Pugaru wuruꞌu naobanaiz, King niꞌoraz Jewnao ati?”

“Oo, naꞌapaꞌo kaiwuruꞌu pukianuz,” Jesus kian uꞌati.12 Mazan faadaanao zowaunaanao naꞌiki kazowautapainao Jewnao kaakapaan dono

mazanuiman uruu, aonaa udakoꞌatin ĩdyaun. 13 Uruu idi Pilate kian uꞌati, “Puabatanaꞌapam ĩkowaadanii ipai dikauda kidaꞌo pudauꞌan? Upuꞌu zii aonaa pudakoꞌatinuz?”14 Mazan aonaa Jesus dakoꞌatin naꞌapaꞌoram ĩkian padauꞌan, ukauꞌan tuukii Pilatediꞌitinpan.

15 Ipai wunu Passover Kamoon dono, naobanai kodita-kidauzon baudaꞌapa pidantaraa-kizai iki, pidannao aiapanii ukodita-kida-kao, uruu naobanai kaduz wuruꞌu.16Uruu dono ĩtaraapanii pidan, Barabbas kiaꞌo uꞌuu, uruu kaimanaimanaꞌo uaitapa-kaoushaꞌapatandikauda kidaꞌo aimaakan. 17Aizii pidannao kasabaꞌukinandonoꞌonaa, Pilatepishaan ĩdyaun, ukian ĩꞌati, “Naꞌiaꞌoram pidan uaipan õkodita-kidan uꞌati, Barabbasoo Jesus dakota-kariwaiz Christ* kii?” 18 Unaꞌapanuz paaitapan idiꞌo kazowautapainaoJewnao naꞌakanuz Jesus paꞌidaꞌati, ĩkishauzin idiꞌo karikaonan Jesus ati.

19 Pilate sakanatapan puꞌu pakootoopauzo-kizi taba idaꞌa, udaiaro dyuudan paradanuꞌidaꞌati, okian, “Aonaa paꞌi pushaꞌapataꞌanaꞌa wuruꞌu pidanaz mashaꞌapata-kaꞌorazoiaꞌo, kichanaꞌiki-kii shaa õzandaꞌawun uruu dauꞌan, aonaa utaapan õnyukunuukaiman.”

20 Mazan faadaanao zowaunaanao naꞌiki kazowautapainao Jewnao kakinaowan ipaipidannao, marii kizi ĩpishaan Pilate kodita-kidan Barabbas, naꞌiki marii uzowii-kidanpaꞌan Jesus. 21 Udaunaꞌan Pilate pishaan naa mishi pidannao. Ukian ĩꞌati, “Naꞌiaꞌorampidan uaipan õkodita-kidan uꞌati?”

“Barabbas,” ĩkian uꞌati.22 “Naꞌapam nii õshaꞌapatan naa Jesus dakota-kariwaiz Christ nii?” Pilate kian koshan

ĩꞌati.“Marii utauka-kao cross diꞌiti,” ĩkian.23 “Kandii nii, kanom mooko ushaꞌapata dikaudaꞌo nii?” Pilate kian upishaan ĩdyaun.Mazan powaꞌa zii ĩkadokon diiwaꞌo idaꞌan, ĩkian, “Marii utauka-kao cross diꞌiti.”24 Aizii Pilate tukapan idi aonaa naꞌitiꞌi naa naꞌapam pakian powaꞌa udauꞌan, mazan

mishiꞌoraiman tuukiaꞌa naa manawun pidannao toꞌoradinan, uruu idiꞌi naa uchikaanpakaꞌu wunu idi iribaꞌo pidannao awunuutapan puꞌu, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Wuru idaꞌanaꞌaõaidan uꞌati, aonaa õaipan atiꞌo mani wuru diꞌoraz kaimanaꞌoraz pidan zowiaꞌazoo-kaoaz.”

25Unaꞌapan idi, pidannao kadakon uꞌati, “Marii mooko uzowii-kao winipinaa waotanwaꞌati naꞌiki waudainao ati,” ĩkian.

26Uruꞌu naa Pilate kodita-kidan Barabbas pidannao ati, mazan Jesus ubaꞌizii-kidan naapaꞌan, udaunaꞌan utaaꞌakan naa Jesus tauka-karu nii cross diꞌiti.

Soldyaanao antamikitan Jesus pabanikian bii an(Mark 15:16-20; John 19:2-3)

27 Udaunaꞌan Pilate soldyaannao zaamatan naa Jesus, ĩnaꞌakanuzu soldyaanaomashaapa-kizi iti. Uruꞌu naa ĩbaokopatan ipai soldyaanao naꞌii Jesus idaꞌati. 28 Naꞌiiĩnarakadan ukamichan, naꞌiki ĩkakamichantanuz wuzaꞌo kamicha, naobanai kamichankaduz idi. 29 Udaunaꞌan ĩtoman kowamai kaiwada-karu idi, naꞌiki ĩkakowamtan naazuꞌidi. Ĩtaan naa uꞌati kapam uwadookori nii atamun idi uzaamatapan nii padiwaꞌoraantanapu, naꞌapa king zaamatapauzon kawan pawadookori. Uruꞌu naa ĩkodoruꞌukanukanaapu ati naꞌiki ĩbanikiitan naazu. Ĩkian, “Pugaru King, umanawunuꞌo Jewnaonaobanaa!” 30 Udaunaꞌan ĩsopiautapanuzu naꞌiki ĩzaamatan uꞌai atamun pataaniazuwadookori nii. Uruu idiꞌi naa ĩzowiautapan uzowau. 31 Ĩipaian daunaꞌan paꞌantamikitan* 27:17 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

MATTHEW 27:32 53 MATTHEW 27:55uruu, ĩnarakadan naa uꞌai pakaiwaada-kidaniaz kamicha uꞌati, naꞌiki ĩkaiwada-kidan naaukamichan powaa iti. Udaunaꞌan ĩnaꞌakan naazu, ĩtaukaꞌanan naazu cross diꞌiti.

Jesus tauka-kao cross diꞌiti(Mark 15:21-32; Luke 23:26-43; John 19:17-27)

32 Aizii ĩkoditan puꞌu donoi iki, pamakopa-kizi an ĩikodapan pidan Cyrene san,†Simon kiaꞌo uꞌuu. Sariapa soldyaanao dyuudan unaꞌakan Jesus crossannaa. 33 Ĩmakonatii ĩkaawan amazada iti dakota-kariwai Golgotha kii, naꞌapaꞌoraz amazada uu Pidan-Zowau-Niwaꞌuz-naawa, kiaꞌo wuruꞌu. 34 Naꞌiaꞌa naa ĩtaan Jesus tuzan nii wine idi,kawikiꞌita-kariwai aimaakan kibiaꞌo idi, mazan patiwaan daunaꞌan masakaudaꞌuzu,aonaa uaipanuzu.

35 Aizii soldyaanao taukan daunaꞌan Jesus cross diꞌiti, ĩbuutan naa ukamichan kida.Udaunaꞌan ĩmakinaotan makinaonii, ĩtukapaꞌazon naꞌiaꞌoram nii zaamata ukamichanbuutinpan kida.‡ 36 Udaunaꞌan ĩsakanatapan naa ĩawunuutapan Jesus naꞌii. 37 Dokoantanapu uzowau paawaꞌa saada-kariwai atamun munaꞌa ĩkainaabata-kinaa kanomdikiniꞌiaꞌo uzowii-kao. Kaikapaꞌo ĩsaadaniaz: “Diꞌi wuruꞌu Jesus, uruu King Jewnao ati.”38 Naꞌapain uruu dono dyaꞌutam koidimikinao tauka-kao cross diꞌiti kapam. Ĩmuudanbaudaꞌapaꞌo Jesus diwaꞌora antanapu, baꞌoran uwashabaron antanapu.

39 Pidannao dobatapainao naꞌan maonapa Jesus idaꞌan, ĩwaꞌuan pazowau kida, uruuĩbanikiitan naazu. 40 Ĩkian, “Pugaru mainaabataꞌazoꞌoraz Tominkaru Dapu naꞌiki udau-naꞌan pukadishita-kidaꞌazoonuz idikinaudaꞌutan kamoo idaꞌa, ukauꞌan aizii pukazan-naatinaꞌa naa. Umishiin dono pugaru Tominkaru dani, putokaꞌa naa pucrossannaadiꞌiki!”

41Aizii faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌikikazowautapainao Jewnao, naꞌapa kapam ĩbankiitanuz. 42 Ĩkian, “Ukazannaata baꞌorainaopidannao, mazan aonaa ukaꞌiitan pakazannaatinan paꞌidaꞌa. Uruu King niꞌo kaikiniꞌiIsrael ati! Ukauꞌanmarii utokan aizii cross diꞌiki, uruu wamishidan niizu! 43UmishidaniiTominkaru, ukauꞌan marinaꞌa naa Tominkaru aidan pakazannaatan uruu kai, ushaꞌa-panum kauꞌan ukiinii ‘Õgaru Tominkaru dani!’ ” 44 Naꞌapa kapam koidimikinao tauka-kariwainaouz cross diꞌiti Jesus dazabaꞌa, naꞌapa kapam ĩbankiitanuz.

Jesus mawakan dauaꞌo(Mark 15:33-41; Luke 23:44-49; John 19:28-30)

45Aizii sakitapa kamoodiꞌiki aka amazadamarutaꞌakan atii daawadata kamoo 3 oꞌclockdiꞌiti. 46Aizii 3 oꞌclock mani, uruꞌu naa Jesus kadakon diiwa, “Eli, Eli, lama sabachthani?”ukian. “Õtominkarun, õtominkarun, kanom nii aonaa punyukunuupan õgaru?” kiaꞌowuruꞌu ukianuz.

47Pabiꞌi kida pidannaomaonapaꞌo ĩkadishitapannaꞌii, ĩabata naꞌapam Jesus kian. Uruuidi ĩkian, “Udapadan prophet Elijah.” 48 Sariapa baudaꞌapa pidan dimaꞌakan spongedauꞌati, naꞌiki udamotanuzu katamaꞌo wine diꞌiti, naꞌiki usawadan naaz atamun idaꞌanJesus diꞌiti, Jesus tuzan nii. 49Mazan baokoinao pidannao kian, “Marii unaꞌian paꞌidaꞌa,watukapa kizi Elijah waꞌatin ukaminkaꞌutaꞌananuzu.”

50Upuꞌaꞌa naa Jesus kadakoꞌokan diiwa koshan, uruu umanizowantaꞌakan, umawakannaa.

51 Naꞌapain aka kamicha mada Tominkaru Dapu nazoo§ buutapa-kinao kida kuzuu-taꞌakan ipai pazikon an, doko iki atii apowa ati. 52Baaranai kida ipai ĩdaꞌatinaꞌakan naꞌikiiriba Tominkaru pidanannao kadishitan ĩkakudanpowaa iti. 53 Ĩkoditan baaranai iki kida.Aizii Jesus kadishitan daunaꞌan pamawaka-kizi iki, uruꞌu naa wuruꞌu kadishitainaouzpabaaranaa iki makon Jerusalem iti, naꞌiki iriba pidannao tukapan ĩdyaun naꞌii.

54Aizii soldyaanao zowaunaa, pasoldyaannao tuma awunuutapainaouz Jesus, ĩtukapawuruꞌu amazada nakainanuz naꞌiki ipai amazada shaꞌapanuz. Tuukii ĩtarian! Uruu idiĩkian Jesus dauꞌan, “Wuruꞌu pidanaz, mishiꞌo mishi Tominkaru Dani uruu.”

55 Iriba zunnao awunuutapan Jesus naꞌii, mazan munapo ĩkadishitapan. WuruꞌuzunnaouzGalilee Baara ikiꞌo ĩwaꞌatin Jesus dawuꞌati kaminkaꞌuupainaouruu, shaꞌapataꞌo† 27:32 Cyrene: Africa iaꞌo wiizai. ‡ 27:35 Psalm 22:18 § 27:51 kamicha mada Tominkaru Dapu nazoo:Putukapa kaarita tokon ii ‘Tominkaru Dapu’ dauꞌan, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

MATTHEW 27:56 54 MATTHEW 28:11kanomuaiapanii kida. 56Naꞌiainao zunnaobii iiMaryMagdala sanaaba, naꞌikiMary (orooJames naꞌiki Joseph daro), naꞌiki Zebedee daiaro.

Jesus dida-kao dauaꞌo(Mark 15:42-47; Luke 23:50-56; John 19:38-42)

57 Aizii kamoo tipitaꞌanan diꞌitiꞌi naa, Arimathea san kaawan, uruu kapuraatanuꞌopidan, Joseph kiaꞌo uꞌuu naꞌiki tominpaꞌo kapam Jesus diꞌiki. 58 Sariapa umakonupishaaꞌanan Pilate Jesus nanaa dauꞌan, udidaꞌazoonuzu. Pilate dyuuda Jesus nanaataa-kao uꞌati. 59 Uruu idi Joseph toka-kidan naa Jesus nanaa cross diꞌiki, upapi-dan naazu kaimanaꞌo, paꞌinaꞌo kamicha mada idi. 60 Udaunaꞌan umuudanuz diik-iꞌiꞌo pakichadaꞌakanii kuba pabaaranaa niꞌo nazo iti. Udaunaꞌan ukidaꞌukan udaruꞌokuba, udorodoraa-kidanuzu, utaratan naa baaranai paniinomizinaa uꞌidi, udaunaꞌanumakoꞌokan naa. 61Mary Magdala sanaaba naꞌiki baꞌoranuaba Mary, ĩsakanatapan naꞌiimaonapa ubaaranaa ii.

Soldyaanao awunuutapanJesus baaranaa

62 Baꞌoran kamoo uruu Sookapa-karu Kamoon dono faadaanao zowaunaanao naꞌikiPhariseenao makon Pilate diꞌiti. 63 Ĩkian uꞌati, “Naobanai, wanyukunuian naꞌa-pam tawuru kianuꞌo mariidinauzoz pakakupan dono zii. Ukian, ‘Idikinaudaꞌukamoo õmawakan daunaꞌan, õkadishitan nii kakupa koshan.’ 64 Ukauꞌan pudyuudaubaaranaa awunuutapa-kao kaimanaiman atii idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan. Panaadonutominapa-kidaniinao waꞌatin nii ĩkoidapaꞌananuz. Udaunaꞌan ĩkowaadaꞌanan niipidannao ati, ĩkian nii kadishitaꞌa naazu pamawaka-kizi iki. Uruu dawuꞌitiiniꞌomariidin-karu, powaꞌaꞌo nii zii udikaudan kiwiitapaꞌo mariidin-karu ai.”

65 Pilate kian ĩꞌati, “Unaꞌaka mooko soldyaanao, uawunuutapa-kidaꞌa naa wuruꞌubaaranaiz kaimanaiman.” 66 Uruu idi ĩmakon naa baaranai iti. Naꞌii ĩmuudan naapakainaariba kuba kida ukita-kao ai, naꞌiki ĩwaꞌakan naa soldyaanao awunuutapaꞌo niiwuruꞌu baaranaiz.

28Jesus kadishitan

pamawaka-kizi iki(Mark 16:1-10; Luke 24:1-12; John 20:1-10)

1 Aizii Sookapa-karu Kamoon daunaꞌan, naꞌiki Sunday wakanadaꞌanan diꞌiti, MaryMagadalene naꞌiki baꞌoran Mary awunuutaꞌanan naa baaranai. 2 Mashaꞌapakiaka imiꞌibaara nakainan maꞌozakaꞌo idaꞌan naꞌii, Tominkaru angelin kaawan idi aokazi iki naꞌikiumakon baaranai iti, udorodoraa-kida kuba baaranai ai, naꞌii usakanatan uruu kubapaawaꞌa. 3Aizii angel aidinpan naꞌapa toroanaru kan-kanaapan kawan naꞌiki ukamichanumanawunuꞌo ubarakan. 4Tuukii soldyaanao awunuutapainao naka-nakaan patarian idiuꞌai, naꞌiki ĩdorautaꞌakan naa mawakauanaka.

5 Aizii angel kian zunnao ati, “Aonaa utariaꞌanaꞌa, õaitapa wuruꞌu uwaꞌatinuz utuka-paꞌanan Jesus, tauka-kariwaiz cross diꞌiti. 6 Aonaꞌa naa uruu nii daꞌaꞌa, kadishitaꞌanaazu pamawaka-kizi iki, naꞌapa pakiauzon kawanaꞌati. Uwaꞌati mooko daꞌatiꞌi utukapadiꞌi wuruꞌu umuuda-kizinaoaz. 7 Ukauꞌan umako kadiman, ukowaadaꞌan utominapa-kidaniinao ati kadishitaꞌa naazu pamawaka-kizi iki, naꞌiki makoꞌo naa uruu Galilee Baaraiti. Naꞌiaꞌo niꞌi naa utukapanuz. Uruu õkuwaa unao ati,” angel kian.

8 Uruu idi zunnao makon naa dopiaudaꞌuꞌo idaꞌan, ĩtarian mazan ĩkonaukian puꞌukapam. Aizii ĩmakon dimapa ĩkakuwaapaꞌanan naa Jesus tominapa-kidaniinao ati.9 Mashaꞌapakii Jesus aidinaꞌakan ĩkanaapu ii, “Kaiman,” ukian ĩꞌati. Sariapa ĩaita-paꞌakanuzu, uruu idi ĩmakoꞌokan uꞌidiꞌiti, ĩkodoruꞌukan naꞌiki ĩzaamatinan ukidibaiki, ĩmanawuntapanuz. 10 Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa utariaꞌanaꞌa. Umako,ukowaadaꞌan õꞌinawuzunao ati marii ĩmakon Galilee Baara iti, naꞌiaꞌo nii ĩtukapanõgaru.”

Soldyaanao kakuwaapan paawunuutapankan dauꞌu11 Aizii zunnao makopan puꞌaꞌa naa, uruꞌu naa soldyaanao awunuutapainaouz

baaranai makon naa Jerusalem iti, ĩkakuwaapaꞌanan naa faadaanao zowaunaanao

MATTHEW 28:12 55 MATTHEW 28:20ati ipai aimaakan shaꞌapaꞌo dauꞌan baaranai ii. 12 Sariapa faadaanao zowaunaanaobaokopatinan kazowautapainao Jewnao tuma. Uruꞌu naa ĩmiitiniipan ĩaitapaꞌazon naanaꞌapam pashaꞌapatinan. Ĩtaa dobata puraata soldyaanao ati. 13 Ĩkian ĩꞌati, “Kaikapapaꞌi ukakuwaapaꞌa, ‘Upoitorunao koidapankaꞌa naa uruu aiwakaꞌan wadaꞌawun daida.’14Aizii Pilate abatan anudauꞌan, waparadannii uꞌati unao dikin ii, aonaa kizi ushaꞌapatanunao.” 15Uruu idi soldyaanao zaamataꞌakan naa puraata, ĩmakon ĩkakuwaapaꞌanan naapadyuuda-kao kawanaꞌati. Unaꞌapan idiꞌo kaikapaꞌoraz kuwai kowaadapa-kaoaꞌa naaipai Jewnao kawanaꞌati atii kai.

Jesus taan papoiturunao shaꞌapatan niꞌo udaruꞌo kaudin-kizai(Mark 16:14-18; Luke 24:36-49; John 20:19-23; Acts 1:6-8)

16Udaunaꞌan 11 Jesus tominapa-kidaniinao makon naa Galilee Baara iaꞌo midukuo iti,Jesus dyuuda kizi iti ĩdyaun. 17 Ĩtukapan donoꞌo naa Jesus naꞌii, sariapa ĩmanawunta-panuz. Mazan pabiꞌi kida ĩdyaun aonaa ĩmishidan Jesus wuruꞌu patukapaniaz. 18Upuꞌaꞌanaa Jesus waꞌatin ĩꞌidaꞌati, ukian ĩꞌati, “Aizii ipai õmaꞌozakannaa taa-kao õꞌati, turuuõkazowautapan aokazi ii naꞌiki imiꞌi baaraꞌa. 19 Ukauꞌan umako ipai pidannao diꞌitiutominapa-kida kizi ĩdyaun õtominapa-kidanii dauꞌu. Uchikaawunuu ĩdyaun õDaru uuidaꞌan, naꞌiki õgaru uDani uu idaꞌan naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa uu idaꞌan. 20Utominapa-kida õpidanannao, ĩizoꞌati kizi kaimanaiman ipai wuruꞌu õparadanuz õdyuudaniazuizoꞌatin. Naꞌiki mishi, karikaonanuꞌo nii õgaru utuma, atii diꞌoraz amazada ikodan diꞌitipatokon.”

MARK 1:1 56 MARK 1:8

MarkSaadanii Kaimanaꞌo KuwaiDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Diꞌoraz kaarita Mark saadanii. Jesus mawakan naꞌiki ukadishitan dono pamawaka-kizi iki, paꞌinaꞌo zii Mark uruu dono. Apostle Peter minaudaꞌuitapauzonii uruupakakuwaatinan dono. Wuruꞌu Mark saadaniaz, Peter tukapanii naꞌiki uabatanii kidaJesus diꞌiki. Rome ikiꞌo wuruꞌu usaadanuz pakaaritan mishidainao Gentilenao atiꞌo,patakaꞌuta-kariwainaouz.

Dobata Mark saadan Jesus shaꞌapatanii kida dauꞌan, naꞌiki utominapa-kidan dauꞌupidannao kapam. Karikaonan daꞌi Mark dakotauzon Jesus Tiichaa kii.

Kiwiitapa, pakaaritan idaꞌa, Mark kowaadan Jesus uruu Tominkaru dani. Udau-naꞌan ukowaadan naꞌapam Jesus shaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan diꞌitinapa-kinai, aonaꞌo turuu pidan shaꞌapatan, soo Tominkaru paꞌan. Naꞌiki ukowaadan Jesus,uruu Jewnao zaudapauzoniaz kazannaataꞌo niꞌoraz paugaru. Uruu Jewnao dakotaniazMessiah kii Hebrew paradan idaꞌan; Greek paradan idaꞌan udakota-kao Christ kii. NaꞌikiJesus dakotan paugaru Daonaiora Aokazi Ikiꞌo* kii, utukapa-kidan Tominkaru wuruꞌudyuudaꞌoraz paugaru aokazi iki. Naꞌiki utukapa-kida mishiꞌo pidan paugaru, naꞌikiTominkaru kapam.

Mark kowaada kapam naꞌapam pidannao shaꞌapatinan, oo naꞌapam ĩkian Jesus kuwaanaꞌiki ushaꞌapatanii kida dauꞌan. Mark saadan pakaaritan, utukapa-kidaꞌazon idi mishiJesus aipan ipai pidannao (Jewnao naꞌiki Gentilenao) tominpan paꞌidiꞌiki. Uaipanpidannao aitapan, pidan tominpaꞌo Jesus diꞌiki, umashaapan nii kaimanaaka Jesus tuma,naꞌiki ubaokopatan nii panyukunuu Jesus tuma.

Kainaꞌa Mark dauꞌu kidaꞌo kowaada-kao Tominkaru Paradan (New Testament) idaꞌa.Panaadon udakota-kao John Mark kii. (Puawunuuta Acts 12:12, 25 idaꞌa; Acts 13:5, 13idaꞌa; Acts 15:37-39 idaꞌa; Colossians 4:10 idaꞌa; 2 Timothy 4:11 idaꞌa; Philemon 1:24 idaꞌa.)Iriba pidan zauda-kidan Mark wuruꞌu dakota-kariwaiz paꞌinaꞌo pidan nii Mark 14:51-52idaꞌaꞌoraz.

John Chikaawunuupauzo kaudin-kizi dauaꞌo(Matthew 3:1-2; Luke 3:1-18; John 1:19-28)

1 Diꞌi Kaimanaꞌo Kuwai sakadinan Tominkaru Dani Jesus Christ dauaꞌo. 2Usaadinpanprophet Isaiah kaaritan kawanaꞌati:“Tominkaru kian,‘Õdyuudan nii kakuwaapaꞌo nii puꞌuaꞌati,

saabaaꞌo nii dunapo puꞌati.’3Kainaꞌaꞌo nii pidan kadakoinpan diiwa,

mapidantakaꞌo amazada ii aka:‘Putoma dunapo Naobanai ati,

pusaabaa sakitapa uchiꞌika kizi nii!’ ”4 Mishi John Chikaawunuupauzo aidinan mapidantakaꞌo amazada ii, karikao-

nan ukadakotinan chikaawunuin-karu dauꞌu. “Utanawatinaꞌa naa uꞌoian ai naꞌikiuchikaawunuinaꞌa naa. Uruu Tominkaru mainaabatan nii uꞌoian,” ukian pidannaoati. 5 Iriba pidannao Judea Baara anainao naꞌiki donoi Jerusalem iki kidaꞌo waꞌatinĩabatapaꞌanan John kuwaa. Ĩkowaadan paꞌoian kida, naꞌiki John chikaawunuuan ĩdyaunJordan Waꞌo ii. 6Ukamichan toma-kao camel idi idiꞌo, kainaꞌa kapam uzadawu wuzada-kariwai madai, naꞌiki uwanyukunuu nii manorunao† naꞌiki maaba.

7Aizii John kian pidannao ati, “Pidan waꞌatipaꞌo õdawuꞌati kainaꞌiki, uruu powaꞌaꞌo ziiumanawunun õꞌai. Aonaa õturuan õbuzuutan udazkidi zunaa.‡ 8Õchikaawunuuan unaowunu idi, mazan uruu, uchikaawunuuan nii paꞌan unao Kaimanaꞌo Doronaa idi.”* : Daonaiora Aokazi Ikiꞌo: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 1:6manorunao: oo chiwao, iribaꞌoraz ĩmashaapan. ‡ 1:7 Poitorui kaudin-kizi wuruꞌu ubuzuutanuz panaobanaadazkidi zunaa.

MARK 1:9 57 MARK 1:29Jesus Chikaawunuu-kao naꞌiki utiwaa-kidapa-kao(Matthew 3:13—4:11; Luke 3:21, 22; 4:1-13)

9Aonaautomunuꞌikin Jesus kaawandaunaꞌanNazareth iki, Galilee Baara iaꞌorazwiizai.Naꞌapain John chikaawunuuan uruu Jordan Waꞌo ii. 10 Jesus koditan daunaꞌan wunudiꞌiki, sariapa utukapan aokazi daꞌata-kao, naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa waꞌatin uꞌidaꞌatiorid kawan. 11 Parada-karu kian aokazi iki, “Pugaru mishi õdani õmarainapanii; kaimanmanawun õnyukunuu puꞌati.”

12Udaunaꞌan Kaimanaꞌo Doronaa dyuudaꞌakan naa umakon mapidantakaꞌo amazadadiꞌiti. 13Naꞌii umashaapan toꞌora kidaꞌo aimaakannao bii an 40 kamoo. Naꞌii Satan tiwau-tan patanawatan uruu oiaꞌo diꞌiti, mazan angelnao kaawan idi uꞌidaꞌati, ĩkaminkaꞌutannaazu.

Jesus kaawan ukowaadaꞌanan Kaimanaꞌo Kuwai(Matthew 4:12-22; Luke 4:14-15; 5:1-11)

14 John taraa-kao daunaꞌan, Jesus makon Galilee Baara iti, ukowaadaꞌanan naaKaimanaꞌo Kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo. 15 Ukian pidannao ati, “Aizii kamoo mishiinankaawaꞌazonnaa, TominkaruNaobanai-tinanmaonapataꞌa naa. Utanawatinaꞌa naauꞌoianai kida naꞌiki umishida wuruꞌu Kaimanaꞌoraz Kuwai.”

Kopautapauzonao daꞌanan Jesus16 Jesus makopaanan puꞌu maonapa Galilee Karishiiz danomata, utukapa dyaꞌutam

kopautapauzonao, Simon paꞌinawuzu Andrew tuma. Ĩzaamaapan kopau pasaironidaꞌan karishii baoko iki. 17 Jesus kian ĩꞌati, “Uwaꞌati õtuma õtominapa-kida kizi unaouzaamaapan dauꞌu pidannao.” 18 Sariapa ĩwaꞌakaꞌakan pasairon kida naꞌiki ĩdaꞌanaꞌakannaa uruu.

19 Naꞌikiꞌo udobataꞌakan, sariapa utukapan dyaꞌutam pidannao koshan, James naꞌikiJohn, ĩnao Zebedee dainao. Ĩminziiwatan pasairon kida pakanawan zoꞌo. 20 SariapaJesus dapadan ĩdyaun paminaudaꞌunao nii. Uruꞌu naa ĩwaꞌakaꞌakan naa padaru Zebedeezkanawa zoꞌii poitoruinao tuma, ĩmakoꞌokan naa Jesus tuma.

Maꞌozakaꞌo idaꞌan Jesus tominapatin-kidan pidannao(Luke 4:31-37)

21 Uruu daunaꞌan Jesus kaawan Capernaum iti patominapa-kidaniinao tuma. NaꞌikiSookapa-karuKamoondonoꞌo naa, Jesusmakon synagogue§ iti. Naꞌiaꞌa naa ukakinaopanpidannao. 22 Pidannao abatapainaouz uruu, tuukii ĩdiꞌitinpan uparadan dauꞌu, ushaꞌa-panum kauꞌan utominapatin-kidan idi ĩdyaun paaitapan idaꞌan paꞌan, aonaa wunaokawan maniꞌi tiichaapauzonaouz Moses kakinaori dauꞌu.

23 Upuꞌu pidan, oiaꞌo doronai zaamatapanii morotan synagogue nazo iti, sariapaukadakonaakan. 24 Ukian, “Jesus, Nazareth san, kanom dii pushaꞌapataꞌazon watuma?Puwaꞌatin pumainaabataꞌazon shaꞌa waunao? Õaitapanii pugaru Tominkaru diꞌikiꞌopuwaꞌatin.”

25 Sariapa Jesus mashaatan oiaꞌo doronai, ukian, “Pumashaada naꞌiki pukodita wuruaiaꞌa pidanaz.” 26Sariapawuruꞌu oiaꞌo doronaiz ziiautapanuzu naꞌiki ukadakoꞌokan diiwakapam, uruu mazan usoꞌotinaꞌakan naa uꞌidiꞌiki.

27 Uruu daunaꞌan tuukii manawun pidannao diꞌitinpan. Naꞌiki ĩpishautaakan paꞌati-aaka kida, “Shaꞌapaꞌoram kaduz kakinaoriꞌi naa wuruꞌu? Paꞌinaꞌoraꞌa naa kakinaowapa-karu aonaꞌo waabatauzon? Diꞌoraꞌa pidan paradinan pamaꞌozakan idaꞌan, atii oiaꞌodoronainao izoꞌati zii uparadan.”

28Uruu idi kadimanukaunamanaata-kao ipaiwiizainao kawanaꞌati Galilee Baara ii aka.Jesus kakudan pidannao(Matthew 8:14-17; Luke 4:38-41)

29 Jesus ipaian daunaꞌan pachoochiipan synagogue ii, naꞌiki ukoditan paminaudaꞌunaotuma. Ĩmakon sariapa Simon naꞌiki Andrew dapu iti, James naꞌiki John makoꞌo kapamĩtuma.§ 1:21 synagogue: kabaun Jewnao baokopainapa-kizi. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-k-inao diꞌii.

MARK 1:30 58 MARK 2:530 Uruu dono Simon imauzo karinaꞌo, tuukii omada wiichan pakarinaan idi, aonaa

turuu okadishitan. Aizii Jesus kaawan puꞌu naꞌiti, sariapa ĩkowaadan okarinaanuꞌati. 31 Jesus makon oꞌidiꞌiti, sariapa uzaamatanuzo pakaꞌu kadu iki naꞌiki ukadishita-kidanuzo. Uruꞌu naa okakudaꞌakan, udaunaꞌan otaan naa ĩwanyukunuu nii.

32 Uruu wachuupunin, kamoo tipitan daunaꞌan, pidannao kaawa-kidan Jesus idaꞌati,ipai karinainao naꞌiki oiaꞌo doronainao zaamatapaniinao kida kapam. 33 Ipai naꞌii sannaokasabaꞌukinan kida kabaun panibazoota an. 34Uruu dono Jesus kakudan iriba karinainaonaꞌiki iriba ukodita-kidan oiaꞌo doronainao pidannao ai kapam. Aonaa utaapadan oiaꞌodoronainao paradan, ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapan idi uruu.

Jesus kakinaopan Galilee Baara ii(Luke 4:42-44)

35 Baꞌoran kamoo wakankanaanin, Jesus koditan kabaun iki. Umakon pabaꞌorantinwiizai iki mapidantakaꞌo amazada iti, naꞌiaꞌa naa utoriinpan. 36 Simon naꞌiki uminau-daꞌunao, ĩdawatapan naa uruu, 37 atii ĩikodanuzu. Ĩkian uꞌati, “Ipai pidannao dawatapanpugaru.”

38 Jesus kian ĩꞌati, “Wamako baꞌoran wiizai kida diꞌiti. Naꞌii akaꞌo nii õkakinaopan,ushaꞌapanum kauꞌan naꞌapaꞌo dauꞌatiꞌo õwaꞌatin daꞌatiꞌi.” 39 Uruu idi Jesus chiꞌikapanipai Galilee Baara an kidaꞌo wiizai kawanaꞌati, ukakuwaapatinan ipai synagogue kidakawanaꞌati, naꞌiki ukodita-kidan ipai oiaꞌo doronainao pidannao ai kida.

Jesus kakudan pidan powaa iti(Matthew 8:1-4; Luke 5:12-16)

40 Pidan kaawan Jesus idaꞌati baiatinaꞌo kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi* idi. Ukodoruꞌukanukanaapu itinapu, tuukiaꞌo idaꞌan upishaan, uaipan Jesus kaminkaꞌutan paugaru. Ukian,“Punyukunuu naꞌapan an, pusaabaa wuruꞌu õkabishopanuz.”

41 Jesus kashaꞌora-kida uruu naꞌiki upishatanuzu pakaꞌu idi, “Oo, naꞌapa mishiõnyukunuu, õkaminkaꞌutan nii pugaru.” Naꞌiki ukian, “Pusaabain powaa iti koshan!”42 Sariapa mishi umada saabainaꞌakan. 43 Udaunaꞌan Jesus kakinaowaꞌakan naauruu, udyuudaꞌakan naa kapamazu. 44 Upuꞌu ukian uꞌati, “Puabata, aonaa paꞌipukowaadaꞌanaꞌa pidan ati. Mazan pumako sariapa faadaa diꞌiti utukapa kizi pusaabaa-kao. Naꞌapain putaaꞌa naa uzainao faadaa ati, uzowii kiziꞌi naa ĩdyaun kawaodapa-kizaipaawa ii, Moses kakinaori kawanaꞌati,† naꞌiki pidannao tukapa kizi mishi kaimanaꞌa naapusaabaa-kao.”

45 Uruꞌu naa mazan pidan makoꞌokan naa, naꞌiki ukakuwaapan ipai amazadakawanaꞌati naꞌapam pasaabaa-kao dauꞌu. Kuwai abata-kao idiꞌi naa ipai wiizai kidakawanaꞌati, aonaꞌa naa Jesus kaꞌiitan paꞌaidinan wiizai kida diꞌiti. Ushaꞌapanum kauꞌanuaitapanii iribaꞌo nii manawun pidannao zaudapan paugaru naꞌii. Unaꞌiakapan naaumashaapan mapidantakaꞌo amazada diꞌii. Naꞌitiꞌi naa pidannao makon uꞌidiꞌiti ipaiGalilee Baara iki kida.

2Jesus chiꞌika-kidan

machiꞌikakaꞌo pidan(Matthew 9:1-8; Luke 5:17-26)

1 Jesus kiwan powaꞌa iti Capernaum iti. Aonaa zii kamoo dobatan iriba, udaunaꞌan,uunamunaa abata-kao kainaꞌa uruu pasookapauzo-kizi kabaun diꞌii. 2 Uruu idi iribapidannao baokopatinanuꞌidaꞌati, paida kabaunnazoo, atii paniba ii aka. Jesus kowaadau-tan puꞌu Kaimanaꞌo Kuwai ĩꞌati, 3uruꞌu naa 4 pidannao kaawa-kidanmachiꞌikakaꞌo pidanJesus idaꞌati, ĩaipan ukakudanuzu. 4Mazan pidannao iriban idi aonaa ĩaitapan naꞌapampamorota-kidan uruu Jesus diꞌiti. Uruu idi ĩbadakatan kabaun zowauꞌu, naꞌikiꞌi naaĩmorota-kidan wuruꞌu machiꞌikakaꞌoraz pawashatinapa-kizi baara an.

5 Jesus tukapan idi mishi ĩmishidan tuukii manawun, ukian machiꞌikakaꞌo ati, “Õdani,puꞌoian mainaabataꞌaka-kaoaꞌa naa.”* 1:40 kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi: aonaꞌo ukasaranaanii, tuzuinbaꞌo kapambaꞌoranpidandiꞌiti. Putukapa kaarita tokonii Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 1:44 Leviticus 14:1-18

MARK 2:6 59 MARK 2:246 Naꞌaꞌo kapam tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu ĩbiiꞌi ĩsakanatapan. Sariapa

ĩdiꞌitinpan. 7 “Kandii nii uparadan kaikapaꞌa? Uwazootapaꞌazon Tominkaru paparadanidaꞌan! Soo baudaꞌapa Tominkaru turuaꞌo umainaabatan pidan oian.”

8 Jesus aitapa naꞌapam ĩdiꞌitinpan, uruu idi ukian ĩꞌati, “Kandii nii udiꞌitinpanõdauꞌu kaikapaꞌa? 9 Naꞌiaꞌoram mashaꞌapannaa: ‘ipai puꞌoian mainaabata-kao’ kii, oo‘pukadishita naꞌiki puchiꞌika’ kii?

10“Ukauꞌan, õaidannii uꞌati naꞌapamDaonaioraAokazi Ikiꞌo kainaꞌa umaꞌozakandaꞌaꞌaimiꞌi baaraꞌa, turuu umainaabatan oii-karu kida.” Uruꞌu naa ukiaꞌakan machiꞌikakaꞌopidan ati, 11 “Õkian puꞌati, pukadishita, puzaamata puwashatinapa-kizi, naꞌiki pukiwaꞌanaa pudapu iti.”

12 Ipai awunuutapainao awun zaꞌa, machiꞌikakaꞌo pidan kadishitaꞌakan, uzaa-mataꞌakan pawashatinapa-kizi, naꞌiki ukiwaꞌakan naa padapu iti. Tuukii ĩdiꞌitinpannaꞌiki ĩkonaukii-kidan Tominkaru. Ĩkian, “Mishiꞌo mishi Tominkaru umanawunun!Aonaa watukapauzon aimaakan shaꞌapata-kao kaikapaꞌa!”

Jesus dapadan Levi(Matthew 9:9-13; Luke 5:27-32)

13 Jesus makon koshan Galilee Karishiiz danoma iti. Iriba pidannao kaawan uꞌidiꞌiti,naꞌiki ukakinaopan ĩdyaun. 14Udaunaꞌan udobatapan puꞌu utukapa Levi, Alphaeus dani,zaamaapauzo tax puraatannaa,* sakanatapan pakaudin-kizi kabaun nazo ii. Jesus kianuꞌati, “Puwaꞌati õtuma.” Levi kadishitaꞌakan udaꞌanaꞌakan naazu.

15 Aizii Jesus aroopan donoꞌo naa Levi dapu ii patominapa-kidaniinao tuma, iribazaamaapauzonao tax puraatannaa naꞌiki baꞌoran oiainao pidannao daꞌanpan Jesus. Naꞌiiĩaroopan utuma kapam. 16 Naꞌaꞌo kapam ĩbiiꞌi tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu,zaamatinpainaouz Phariseenao† diꞌiti. Ĩtukapan idi uaroopan wunao tumaꞌa oiainaouzpidannao, naꞌiki zaamaapauzonaouz tax puraatannaa, sariapa ĩpishaan utominapa-kidaniinao, “Kandii nii Jesus aroopan kaikapainao pidannao tumaꞌa?”

17 Jesus abata naꞌapam ĩkian, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Ziwuꞌo pidan, aonaa uaipan daakataa,soo karinaꞌo. Õwaꞌatin aonaa õdapadaꞌanan mani kaimanainao, mazan õdapadaꞌananoiainao paꞌan.”

Sanadinapa-karu(Matthew 9:14-17; Luke 5:33-39)

18 Baukapaiman John Chikaawunuupauzo kakinaopauzoniinao naꞌiki Phariseenaosanadinpan.‡ Pidannao pishaan Jesus, “Kandii nii wunao sanadinpanuꞌu, mazanputominapa-kidaniinao aonaa ĩsanadinpan?”

19 Jesus kian, “Turuu uaitapan dapada-kariwainao kiwan maaroopaka-daun, mazidaꞌoaroapa-kizi iki? Aonaa! Mazidaꞌo naꞌan puꞌu manawun ĩtuma aonaꞌo nii ĩmaaroapakan.20Mazan kamoo kaawan nii, uruu mazidaꞌo naꞌaka-kao niꞌi naa ĩꞌai. Naꞌapainiꞌo nii paꞌanĩsanadinpan.

21 “Aonaa naꞌiaꞌoram pidan zimindotan pakamichan zaam paꞌinaꞌo kamicha idin idi,uchikaa-kao dono sariaapaꞌo nii paꞌinaꞌo kuzuutanuzu powaꞌa zii manawun. 22 Aonaapaꞌinaꞌo toma-kariwai riwunii paidauzo-kao kaiwapa-kariwaiꞌi naa riwunii kinnaa§zoꞌiti. Upaida-kao an uzoꞌiti, riwunii kataman dono, sariaapaꞌo nii riwunii tadaꞌokanuzunaꞌiki uwakudinan nii, ukinnaa aonaꞌo niꞌi naa ukaiwaa-kao powaꞌa kapam. Uruu idipaꞌinaꞌo riwunii toma-kao an, paꞌinaꞌo nii ukinnaa toma-kao kapam.”

Sookapa-karu Kamoon naobanaa(Matthew 12:1-8; Luke 6:1-5)

23 Jesus dobatapan zakapu zoꞌan Sookapa-karu Kamoon dono. Utominapa-kidaniinaomakopaananpuꞌuutuma, ĩkaraowaananpaoribaiwheat aka ĩnikapaanannaazu. 24Naꞌaꞌo* 2:14 zaamaapauzo tax puraatannaa: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.† 2:16 Pharisee: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. ‡ 2:18 sanadinpan: Uruuzamazidin-karu. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinaodiꞌii. § 2:22 riwunii kinnaa: winekinnaa. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

MARK 2:25 60 MARK 3:17Phariseenao ĩtuma. Sariapa ĩkian Jesus ati, “Putukapa, putominapa-kidaniinao, aonaa ĩi-zoꞌatinmaniwakakinaorinaawuruꞌu ĩshaꞌapatanuz kaikapaꞌoraꞌa Sookapa-karuKamoondono.”*

25 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Aonaa mooko utukapauzon kaarita idaꞌaꞌorazusaadinpan kanom King David shaꞌapatauzonii, tawuruꞌu uzamazin donoꞌoraz pam-inaudaꞌunao tuma? 26 David morotan Tominkaru Dapu iti, naꞌiki unikan bread taa-kariwaiz Tominkaru ati. Faadaa Abiathar kazowautapan donoꞌo Tominkaru Dapu,wuruꞌu ĩnaꞌapainapanuz. Wakakinaorinaa kiauzon puꞌu soo faadaanaouꞌo nii nikawuruꞌu breadiz. Mazan David upuꞌu unikanuz naꞌiki utaa kapamaz paminaudaꞌunao ati.”

27 Udaunaꞌan powaꞌa zii ukian ĩꞌati, “Sookapa-karu Kamoon toma-kao pidan atiꞌo,aonaa pidan toma-kao Sookapa-karu Kamoon ati. 28 Ukauꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo,uruu Sookapa-karu Kamoon Naobanaa paꞌan.”

3Pidan aonaꞌo ukaꞌu kaimanan(Matthew 12:9-14; Luke 6:6-11)

1 Jesus makon naa powaa iti synagogue iti, naꞌiaꞌo pidan aonaꞌo kanom ushaꞌapatanpakaꞌu mawakan idi. 2Naꞌaꞌo pidannao Phariseenao biiꞌi, ĩaipan patukapan Jesus shaꞌap-atan panaꞌitiꞌo aimaakan pakakinaorinaa ai. Uruu idi ĩaipan naa patukapan ukakudan niimani wuruꞌu pidanaz Sookapa-karu Kamoon dono oo aonaa. 3 Jesus kian wuru atiꞌi pi-danaz aonaꞌoraz ukaꞌu kaimanan, “Puwaꞌati daꞌatiꞌi pidannao kanaapu ati.” 4UdaunaꞌanJesus pishaanpidannao kaikapaꞌa: “Naꞌapa dii kakinaorii aipanwashaꞌapatinan Sookapa-karu Kamoon dono? Wakaminkaꞌuta oo wapatakaꞌuta wairiban? Wakakuda oo wazowiipidan?” Mazan aonaa karikaonan ĩdakoꞌatin uparadan. 5 Uruu idi Jesus toꞌoran,uawunuudanaan ĩꞌati. Unaꞌapan puꞌu tuukii ukashaꞌora-kidan ĩdyaun, ĩkashadamikinpuꞌu. Uruu daunaꞌan ukian pidan ati, “Putunuuta puanoba.” Utunuutaꞌakanuzu,sariapa ukaꞌu saabainaꞌakan. 6Uruu idiꞌi naa Phariseenao makoꞌokan naa synagogue iki,ĩmiitiniipan Herod pidanannao tuma, naꞌiki ĩbaokopatan padiꞌitinpan ĩaipan pazowianJesus.

Iribaꞌo pidannao karishii danomaꞌa ĩbaokopatinan7 Jesus makon patominapa-kidaniinao tuma Galilee Karishiiz danoma iti, naꞌiki iriba

pidannao daꞌanpan uruu naꞌiti. Ĩwaꞌatin Galilee Baara iki, Judea Baara iki, 8 naꞌikiJerusalem iki kida. Naꞌiki baꞌorainao waꞌatin kida Idumea Baara iki, waoko itanpuꞌorazJordan Waꞌo ai baara iki, naꞌiki baꞌorainao Tyre naꞌiki Sidon Baara iki kida. Ipai wuruꞌupidannao kaawanuz naꞌati ĩabatan idiꞌo Jesus shaꞌapatan kaiman kidaꞌo aimaakan.9 Pidannao iriban idi utukapan, udyuudan patominapa-kidaniinao naꞌakan kanawa paꞌi-daꞌati, aonaa uaipan pidannao chakatinan paꞌidaꞌati. 10Ushaꞌapanum kauꞌan ukakudandaunaꞌan iriba karinainao pidannao, naꞌiki baꞌorainao dikintinan ĩaipan papishatanuruu. 11 Naꞌapainim karikaonan pidan kainaꞌaꞌo oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa tukapan Jesus,sariapa udorautaꞌakan ukanaapu ati pakadakoinan tuma, ukian uꞌati, “Pugaru mishi,mishiꞌo Tominkaru Dani!”

12Mazan Jesus kakinaowan oiaꞌo doronainao maꞌozakaꞌo idaꞌan. Ukian, “Manaꞌa paꞌiukowaadaꞌanaꞌa kanom kaduz wuruꞌu õgaruz.”

Jesus zaamatan 12 pidannao patominapa-kidaniinao bii iki(Matthew 10:1-4; Luke 6:12-16)

13 Jesusmakonnaawazi paawa iti, naꞌikiꞌi naa udapadan paꞌidaꞌati pidannao paaiapani-inao. Uruu idi ĩmakon uꞌidiꞌiti. 14 Ĩbii ikiꞌi naa uzaamatan 12 pidannao. Udakotan ĩdyaunapostlenao* nii. Jesus kian pazaamataniinao ati, “Õzaamatan unao mashaapaꞌo niiõtuma. Õdyuudan nii unao kakuwaapatinaꞌo nii kaimanaꞌo parada-karu dauꞌu, 15 naꞌikiõtaan nii umaꞌozaka-kinaa nii uwaata-kinaa nii oiaꞌo doronainao.”

16 Kaikapaꞌo ĩꞌuu kida wuruꞌu 12 uzaamataniinaouz: Simon (Jesus kaꞌuutaniazuPeter kii), 17 James naꞌiki John, Zebedee dainao (Jesus kaꞌuutan ĩdyaun Boanerges kii,* 2:24 Phariseenao ati, Jesus tominapa-kidaniinao kaudinan wuruꞌu ĩkaraodanuz wheat aka kida Sookapa-karuKamoon dono. * 3:14 apostlenao: dyuuda-kariwai kakuwaapaꞌanan Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu.

MARK 3:18 61 MARK 4:7“Toroanaru kawanuinao” kiaꞌo wuruꞌu ĩdakota-kaoaz), 18 Andrew, Philip, Bartholomew,Matthew, Thomas, James Alphaeus daniz, Thaddeus, Simonuruu zaamatinpauzoz pidan-nao diꞌiti, tiwautauzonaouz pawaatan Romannao, 19 naꞌiki Judas Iscariot, kaakapaꞌorazJesus.

Pidannao kian kainaꞌa oiaꞌo doronainao zowaunaa Jesus idaꞌa(Matthew 12:22-32; Luke 11:14-23; 12:10)

20 Udaunaꞌan Jesus kiwan pasookapauzo-kizi kabaun itiꞌi naa. Naꞌii iriba pidannaokasabaꞌukinan uꞌidaꞌati koshan; uruu idi Jesus, patominapa-kidaniinao tuma, aonaꞌa naaĩaitapan naꞌapam panikan pawanyukunuu.

21 Uiribannao abatan idi uunamunaa, sariapa ĩmakon ĩnaꞌananuzu, “Madoronaitaꞌanaa uruu, padiꞌitinpan idi tuukii!” pidannao kian idi.

22 Tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, waꞌatiinao Jerusalem iki, kian, “KainaꞌaBeelzebul† uꞌidaꞌa, oiaꞌo doronainao naobanaaz, uruu taaꞌoraz pamaꞌozakan uꞌati,uwaata-kinaa nii oiaꞌo doronainao.”

23 Jesus dapadan pidannao paꞌidaꞌati, uparadan ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan,“Naꞌapam nii mooko Satan kodita-kidan Satan? 24 Aizii wiizai buutinan an mani naꞌikiĩmizaataakan paꞌatiaaka, aonaꞌo nii ĩmashaapan kaiman. 25 Pidannao mashaapainaobaudaꞌapaꞌo kabaun idaꞌa buutaakapan an mani naꞌiki ĩmizaataakan paꞌatiaaka, aonaꞌonii ĩmashaapan kaiman. 26 Ukauꞌan Satan tonaazinaa mizaataakapan an paꞌatiaaka,katokon-tinaꞌo nii unaobanai-tinpan.

27 “Aonaa turuu pidan morotinan naꞌiki ukoidapan maꞌozakaꞌo pidan dapu iki, sooudodoo-kao an kiwiin zii, udaunaꞌan turuu ushaꞌapauz kida koidapa-kao. 28Õkowaadannii puꞌati turuu pidannao shaꞌapatanii oii kidaꞌoraz soꞌota-kao ĩꞌai naꞌiki ipai wuruꞌuĩdakomikitinanuz. 29Mazan naꞌiaꞌoram pidan dakoopaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa, aonaꞌonii uꞌoian soꞌota-kaouꞌai, karikaonanuꞌonii uꞌoiannaa.” 30 Jesus kian kaikapaꞌa, pidannaokian idi, “Kainaꞌa oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa.”

Jesus daro naꞌiki uꞌinawuzunao(Matthew 12:46-50; Luke 8:19-21)

31Udaunaꞌan Jesus daro naꞌiki uꞌinawuzunao kaawan, ĩnaꞌian paniba ii ĩkadishitapan.Ĩdyuudan paparadan uꞌidiꞌiti, ĩaipan uwaꞌatin paꞌidaꞌati. 32 Iribaꞌo pidannao sakanata-painaouz udazaba an kian uꞌati, “Kainaꞌa pudaro, puꞌinawuzunao naꞌiki pudadakoonaopaniba ii, ĩaipan pugaru.”

33 Jesus dakoꞌatin naꞌiki upishaan ĩdyaun, “Kanom õdaro nii? Kanom õꞌinawuzunaonii?” 34 Uawunuupan padazaba ainao ati, “Dii õdaro naꞌiki õꞌinawuzunao. 35 Kanomshaꞌapataꞌo Tominkaru aiapanii, uruu õꞌinawuzu, õdadakoo, naꞌiki õdaro.”

4Pidan paopauzo dauaꞌo(Matthew 13:1-9; Luke 8:4-8)

1 Jesus kakinaopan koshan Galilee Karishiiz danoma ii. Pidannao iriban idi, Jesuspaidinan kanawa zoꞌiti, naꞌiaꞌa naa usakanatapan. Kanawa mashaapan munapo zaakarishii danoma ai, naꞌiki iribainao pidannao ipai ĩkadishitapan karishii danomata kida.

2 Jesus tominapatin-kidan pidannao diꞌitinapa-kinao kuwai kida idaꞌan. Ukian ĩꞌati,3“Aizii uabata! Kainaꞌa pidanmakon upaowinpaꞌanan. 4Zakapu baara iaꞌa naa upararaannaa uudai kida. Baꞌoran uudai kidawaotan dunapota karikaonan. Udaunaꞌan kotuꞌuznaokaawan naꞌiki ĩnikaꞌakan naa kidaz.

5 “Baꞌoran kida waotan kuba baara iti, kainaꞌaꞌo kapammasakaudaꞌu imiꞌi upaawa an.Uruu idi kadiman uudai kida sodan. 6Mazan udaunaꞌan kamoo wiichan tuukii, sariapauaradadan paꞌinaꞌo paoribai kida. Kadiman paoribai mawakaꞌakan, ushaꞌapanum kauꞌanaonaa ĩishatabaꞌu kida morotan munapo imiꞌi kaꞌazo iti.

7 “Naꞌiki baꞌoran kida waotan kaiwada-karu bii an. Soda padamata ĩdyaun, mazanaonaꞌa naa ĩkaakan, kaiwada-karu dikinidan idi ĩdyaun kamoo ai.† 3:22 Beelzebul: baꞌoran kaarita idaꞌa udakota-kao Beelzebub kii. Uruu Satan.

MARK 4:8 62 MARK 4:278 “Mazan baꞌoran kida waotan kaimanaꞌo imiꞌi baara iti. Uruu idi uudai kida sodan

naꞌiki ĩtuubarun atii ĩkaakan: baudaꞌapaꞌo kaakan uꞌaka 30, baꞌoran 60, naꞌiki baꞌoranaka 100.”

9 Jesus kian, “Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!”Kanom niꞌo Jesus kaiwaan diꞌitinapa-kinai kuwai(Matthew 13:10-17; Luke 8:9-10)

10 Pidannao kiwan daunaꞌan, Jesus waꞌakinan 12 patominapa-kidaniinao tuma, naꞌaꞌokapam baokoinao utominapa-kidaniinao. Ĩaipan ukowaadan paꞌati mashaꞌapannaꞌoidaꞌan wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwai kidaz. 11Ukian ĩꞌati, “Õkainaabatanii uꞌati wuruꞌuaonaꞌoraz ukowaadauzo-kao, naꞌapam Tominkaru naobanaitapa-kao, mazan baꞌorainaoati õkakuwaapan nii soo diꞌitinapa-kinai kuwai kida idaꞌan paꞌan. 12Ukauꞌan,‘Ĩtukapan nii kanom õshaꞌapatanii,

mazan aonaꞌo nii ĩaitapanuz.Ĩabatan nii õparadan kida,

mazan aonaꞌo nii ĩtaapanuzu.Ĩaitapan an maniz, ĩtanawatin mani Tominkaru diꞌiti,

naꞌiki usoꞌotan mani ĩꞌoian kida ĩꞌai.’ ”*Jesus kainaabatan wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwaiz(Matthew 13:18-23; Luke 8:11-15)

13 Udaunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Aonaan an uaitapan wuruꞌudiꞌoraꞌa diꞌitinapa-kinai kuwai, naꞌapam nii mooko uaitapan baꞌoran diꞌitinapa-kinaikuwai kida? 14 Paopauzo paowan kaimanaꞌo kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo. 15 Pabiꞌi kidapidan naꞌapa wuru kawanuꞌu uudai kida waotaꞌoraz dunapota; ĩabatan puꞌaꞌa naaKaimanaꞌo Kuwai, Satan kaawaꞌakan ĩꞌidaꞌati, ipai ukazataꞌakan ĩꞌai wuruꞌu kaimanaꞌorazkuwai paowa-kariwaiz ĩꞌidaꞌa.

16 “Baokoinao pidannao, ĩnao uudai kida kawanuꞌo, waotaꞌoraz imiꞌi diꞌiti, kuba baarapaawa anaꞌoraz. Ĩabatan donoKaimanaꞌo Kuwai, konaukii ĩzaamatanuzu, 17mazan aonaaĩtaapan wuruꞌu kakinaorii kotuaꞌiki paꞌidaꞌa kida. Masakaudaꞌu karikaonan ĩtaapanuzu.Naꞌapainim ĩshaꞌapataꞌazoo-kao an oo ĩpatakaꞌutaꞌazoo-kao an Kaimanaꞌo Kuwai dikinii, sariapa ĩtanawatinan powaa iti pamishidan ai wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai.

18 “Baokoinao pidannao, ĩnao uudai kida kawanuꞌo, waotaꞌoraz kaiwada-karu kidasakodata. Ĩnao, ĩabata wuruꞌu kuwaiz, 19 mazan ĩdiꞌitinpan aimaakan aiapa-kao dauꞌu,naꞌiki kashaꞌapauzi-karudauꞌu, naꞌiki ĩaipaa-biꞌian ipai pabiꞌinaaka sodi kidaꞌo aimaakan.Uruu idi ĩmanyukunuutan naa wuruꞌu kuwaiz. Naꞌiki aonaꞌa naa ĩshaꞌapainpan kaimankuwai kawanaꞌati.

20 “Mazan baokoinao pidannao, ĩnao uudai kida kawanuꞌo waotaꞌoraz kaimanaꞌo imiꞌibaara iti. Ĩabata wuruꞌu kuwaiz naꞌiki ĩmishida, tuukii ĩtaan panyukunuu atiz. Ĩkaakanbaudaꞌapaꞌo aka 30, baꞌoran 60, naꞌiki baꞌoran 100 manawun.”

Lampa, boon waranu aꞌo(Luke 8:16-18)

21Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati, “Pidan suuan an lamp kabaun nazo ii, naꞌiam umuuda-kao, boon waranuꞌu oo bed waranu ii? Aonaa dokoꞌo mani umuuda-kao, aimaakanpaawaꞌa? 22 Kanom dizinpaꞌo utaapa-kao, naꞌaka-kao nii kanadaꞌo idaꞌati. Naꞌiki kanomtaratapa-kariwai, daꞌata-kao niiz. 23 Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!”

24 “Punyukunuuapa pakawan puabatanii; punaꞌapan an, uruu kawanaꞌatiꞌo nii puaita-pan. Naꞌiki powaꞌaꞌo nii zii manawun puaitapan taa-kao. 25 Pidan zaamataꞌo õkakinaori,powaꞌaꞌo nii zii uaitapan taa-kao. Mazan pidan aonaꞌoraz uabatan õkakinaori, aonaꞌo niinaꞌapainim uaitapan taa-kao.”

Jesus kowaadan kuwaiuudai sodan dauaꞌo

26 Jesus kakinaopan koshan, ukian, “Tominkaru Naobanai-tinan kaikapaꞌoraꞌa. Wurukawanuꞌu pidan paowanuz uudai pazakapun ii. 27 Udaunaꞌan udaꞌawun aiwakaꞌan,wakanadan puꞌu upokodapan, mazan uudai sodan naa. Aonaa uaitapan naꞌapam dii* 4:12 Isaiah 6:9-10

MARK 4:28 63 MARK 5:10usodan. 28 Paaipan atiꞌo imiꞌi soda-kidan uudai, atii ukaakan. Kiwiin shomada sodiꞌonii zii ukadunaa koditan atii udyaupain, udaunaꞌan ukaakan. 29 Uꞌaka dyuuan donoꞌonaa, pidan dukutan naazu pasooparan idi, ukamoon kaawan idiꞌi naa.”

Kuwai mustard uuda dauaꞌo(Matthew 13:31-32, 34; Luke 13:18-19)

30 “Kanom kawanuꞌo dii wuruꞌu Tominkaru Naobanai-tinanuz?” Jesus kian.“Kanom kaduz diꞌitinapa-kinai kuwai mani turuu wakaiwaan wakowaada-kinaa niizu?31 Kaikapaꞌo wuruꞌu: Pidan paowan papaoriba mustard uuda imiꞌi diꞌiti, uruu duusodiꞌoipai baꞌoran paoribai kida uuda ai. 32 Usodan donoꞌo naa powaꞌa zii utuubarun ipaipaoribai paowa-kariwaiz zakapu iaꞌo ai, naꞌiki ukawaodainan iriba. Uruu idi iriba kotuꞌuztoman pashimaka kida naꞌapain ĩdikindinan uwaranuꞌu.”

33 Jesus tominapa-kidan pidannao soo diꞌitinapa-kinai kuwai kida idaꞌan, wuru kidakawanuꞌu. Utominapa-kidan ĩdyaun masakaudaꞌu ĩaitapan kawanaꞌati. 34 Aonaanaꞌapainim umakaiwaakan diꞌitinapa-kinai kuwai pakakinaowapa-kinaa nii, mazanpabaꞌoranin dono patominapa-kidaniinao tuma, naꞌapainiꞌo nii zii ukowaadan ĩꞌatimashaꞌapannaꞌo parada-karu idaꞌan wuruꞌu kuwai kidaz.

Jesus mashaadan maꞌozakaꞌo awaru(Matthew 8:23-27; Luke 8:22-25)

35 Naꞌapain uruu wachuupunin, Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Wamakoꞌonaa karishii baza iti.” 36 Uruu ĩwaꞌakaꞌakan naa pidannao, ĩpaidinan naa kanawazoꞌiti, uruu ĩmakon naa. Kainaꞌa kapam baꞌorainao kanawa zoꞌan kida makon ĩtuma.37 Mashaꞌapakiaka maꞌozakaꞌo awaru kaawan naꞌiki sariapa udaruꞌo wunu paran kidadaawadaan kanawa, maonapa kida unaraadanuzu. Atii wunu paidinaꞌaka kanawazoꞌiti. 38 Jesus, udaꞌawun paꞌan, kaimanaiman ukawiizi-baaratan pazowau kanawa tokonitinapu. Sariapa utominapa-kidaniinao pokowauanuzu, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Tiichaa.Aonaa mooko pudopii-kidan waunao? Taaꞌazoꞌo naa wanaraan.”

39 Sariapa Jesus pokodaꞌakan naꞌiki ukian awaru naꞌiki wunu paran ati,“Pumashaadin!” Sariapa awaru mashaadinaꞌakan naꞌiki wunu paran sookaꞌakannaa kapam. 40Udaunaꞌan sariapa Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Kanom nii diiutarian? Aonaa zii mooko umishidan?” 41Mazan tuukii ĩtarian manawun, naꞌiki sariapaĩkian paꞌatiaaka kida, “Kandii kaduz dii pidan uruu? Atii awaru naꞌiki wunu paran izoꞌatizii uparadan.”

5Jesus kodita-kidan oiaꞌo doronainao pidan diꞌiki(Matthew 8:28-34; Luke 8:26-39)

1 Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao kaawan baza iaꞌo karishii danoma iti, GerasaBaara itinapu. 2 Jesus maratinan puꞌu kanawa zoꞌiki, pidan ikodapan uruu, koditaꞌakaꞌobaaranai iki, kaꞌunaru kida diꞌiki.* 3 Wuruꞌu pidanaz oiaꞌo doronainao zaamatapanii.Unaꞌauzon umashaapan baaranai an. Aonaꞌa naa kanom kaꞌiitan padodotan uruupowaꞌa. 4 Iribaꞌa naa pidannao tiwaan pawatudan uanoba naꞌiki utabaꞌu, mazan ipaiubiditaꞌakan chain, wuruꞌu pawatudapa-kinao kidaz. Umaꞌozakan idi manawun aonaꞌanaa turuu uzaamata-kao. 5Unaꞌiakapan baaranai ii aka naꞌikimidukuo ii aka, wakanadanpuꞌu naꞌiki aiwakaꞌan ukadakoinpan naꞌiki ipai utazaubiꞌian pamada kuba idi.

6Munapo zii utukapan Jesus, sariapa udiman uꞌidaꞌati naꞌiki ukodoruꞌukan ukanaapuati, 7 naꞌiki ukadakon diiwaꞌo idaꞌan, “Jesus, Tominkaru Umanawunuꞌo Dani! Kanom diipuaipan õꞌai? Tominkaru uu idaꞌan, õpishaan pugaru aonaa shoman pupatakaꞌutaꞌanaꞌaõgaru,” ukian. 8 Wuruꞌu uparadanuz kaikapaꞌa, Jesus dyuudan idiꞌo oiaꞌo doronainaosoꞌotinan uꞌai.

9 Jesus pishaanuzu, “Naꞌapam puꞌuu?”Pidan kian, “Õꞌuu Iribainao, iribaꞌowuruꞌuwaunaouz!” 10Tuukii upishaan Jesus aonaa

kizi udyuudan oiaꞌo doronainao naꞌiaꞌo amazada ai.

* 5:2 Uruu dono pidan baaranaa, aonaa imiꞌi idaꞌaꞌa mani. Kuba uun ii kidaꞌo paꞌan.

MARK 5:11 64 MARK 5:37

11 Naꞌiaꞌo iribaꞌo kooshinao kasabaꞌukinpan naawazi zaꞌan, ĩaroapatinan. 12 Uruuidi oiaꞌo doronainao pishaan Jesus tuukii, “Turuu shoman pudyuudan wamorotankooshinao diꞌiti.”

13 “Turuu!” Jesus kian. Uruꞌu naa ĩkoditaꞌakan pidan diꞌiki, ĩmorotaꞌakan naa kooshi-nao diꞌiti. Iribaꞌo wuruꞌu kooshinaouz ikoda mani 2000 ĩdyaun. Naꞌikiꞌo ĩdimaꞌakan atiitawudapu an, atii ĩwaotan karishii baoko iti. Uruu idi ipai ĩnaraan.

14 Uruꞌu naa kooshinao taapikinao dimaꞌakan naa, ĩkakuwaapaꞌanaꞌakan naa donoiiaꞌo pidannao ati, naꞌiki baokoinao ati kawiizi-tinpainaouz donoi dawun ii kida. Sariapapidannao makon naꞌiti ĩtukapa ipai wuruꞌu shaꞌapaꞌoraz naꞌii. 15 Ĩkaawan Jesus idaꞌati,ĩtukapa wuruꞌu pidanaz iribaꞌoraz daꞌi oiaꞌo doronainao uꞌidaꞌa. Naꞌa usakanatapankakamichantinpaꞌa naa, aitapinaꞌa naa kapam. Tuukii ĩtarian. 16Pidannao tukapainaouzkanom shaꞌapan, ĩkakuwaapan naa baꞌoran pidannao ati wuru dauꞌanaꞌa oiaꞌo doron-ainao zaamatapauzoniaz daꞌi pidan, naꞌiki kooshinao dauꞌu. 17Uruu idi tuukiaꞌo idaꞌanĩpishaan Jesus, ĩaipan umakon pawiizi iki.

18 Jesus paidinaꞌazon puꞌaꞌa naa kanawa zoꞌiti, pidan soꞌota-kariwaiz oiaꞌo doronainaouꞌidiꞌiki, kian Jesus ati tuukiaꞌo idaꞌan, “Õmako kizi putuma!”

19 Aonaa Jesus taapadan umakon patuma. Mazan ukian uꞌati, “Pukiwaꞌa naapuiribannao diꞌiti, pukowaadaꞌan kizi kanom Naobanai shaꞌapata puꞌati, ukaimanan idiukaminkaꞌutan pugaru.”

20Uruu idi pidan kiwaꞌakan naa, naꞌiki ukakuwaapaanan 10 wiizainao Decapolis Baaraan kidainao pidannao ati. Ipai ukowaadan pidannao ati Jesus shaꞌapatanii kida paꞌati.Naꞌiki ipai abatainao ukuwaa, tuukii ĩdiꞌitinpan udauꞌu.

Jesus kakudan zun sodi naꞌiki maskonnao izaipaiba(Matthew 9:18-26; Luke 8:40-56)

21 Jesus kiwan patominapa-kidaniinao tuma powaa iti karishii baza iti kanawa idaꞌan.Naꞌii iriba pidannao kasabaꞌukinan udazaba an awauta. 22Udaunaꞌan pidan Jairus kiaꞌouꞌuu kaawan Jesus idaꞌati, uruu kazowautapauzo synagogue pawiizi ii. Utukapan Jesus,sariapa ukodoruꞌukan, udawukan Jesus kanaapu iti ukidiba idaꞌa. 23 Naꞌiki tuukiaꞌoidaꞌan manawun upishaanuzu uaipan pakaminkaꞌuta-kao. Ukian Jesus ati, “Õdani sodizun maonapaꞌa naa omawakan. Turuu pumakon naꞌiti pupishata kizi pukaꞌu idi oroo,okakuda kizi naꞌiki oziwu kizi powaa iti.”

24 Udaunaꞌan Jesus makon naa utuma. Iriba pidannao makon kapam ĩtuma, atiichakata ĩmashaapan udazaba an kida.

25 Naꞌaꞌo zun izaipaiba pidannao biiꞌi. 12 wunu obaiatinan. 26 Omakoniꞌi naa kiwiinbakadun kida daakataanao diꞌiti, naꞌiki ipaiꞌi naa otaan papuraatan ĩꞌati. Oaipanpakakudan padamata, mazan kiiꞌan oizain tuukiidinan naa powaꞌa zii manawun.27 Oabatauzon idi Jesus shaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan, omakon naa pidannao biian Jesus dawuꞌati. 28 Okian paꞌidaꞌa, “Õpishatan an ukamichan karikaonan, kaimanaꞌonii õkakudan.”

29Opishataꞌakannaa uchaakitan zaꞌabaꞌi, sariapa oizaipan shabataꞌakan; naꞌiki kaimanoabatinaꞌakan pakaꞌazo ii, pasaabaa-kao idi pabaiatinan ai. 30 Sariapa Jesus aitapanpamaꞌozakan shaꞌapatan aimaakan umanawunuꞌo. Utanawatinaꞌakan powaa iti iribaꞌopidannao zikonuꞌu, upishaan ĩdyaun, “Kanom pishataꞌoraz õkamichan?”

31 Utominapa-kidaniinao dakoꞌatin uruu, “Puaitapanii iriba pidannao pudazaba ankasabaꞌukinpan. Kanom nii mooko pupishaan kanom pishataꞌoraz pugaru?”

32 Mazan upuꞌu Jesus awunuudanaan utukapaꞌazon kanom pishataꞌoraz paugaru.33 Wuruꞌu zunaz oaitapanii kanom shaꞌapan paꞌati, sariapa owaꞌatin panaka-nakaannaꞌiki patarian biiꞌi Jesus idaꞌati. Okodoruꞌukan maonapa ukanaapuꞌu, naꞌiki okowaadanJesus ati ipai kanom shaꞌapan paꞌati. 34 Jesus kian oꞌati, “Pumishidan idiꞌo pukakudan.Pumakoꞌo naa, punyukunuu kaimanan tuma, pukakuda-kaoaꞌa naa shaa pubaiatinan ai.”

35 Jesus kadakotinan puꞌu zii, pidannao kaawan Jairus dapu iki kuwaitaꞌanainaouꞌidaꞌati. Sariapa ĩkian, “Marinaꞌa naa Tiichaa, mawakaꞌakaꞌa naa pudani!”

36 Mazan Jesus aonaa utauan panyukunuu ati naꞌapaꞌoram ĩparadan, naꞌiki sariapaukian Jairus ati, “Manaꞌa putariaꞌa naa, mazan pumishida paꞌan.” 37 Udaunaꞌan aonaa

MARK 5:38 65 MARK 6:15utaapadan ipai pidannao makon patuma, soo unaꞌaka Peter, James naꞌiki John Jamesinawuzuz patuma karikaonan.

38 Ĩkaawan Jairus dapu iti, naꞌii Jesus tukapan iriba pidannao kasabaꞌukinpan naꞌikiĩzaadinan diiwaꞌo idaꞌan. 39 Jesus morotan kabaun nazo iti naꞌiki sariapa ukianpidannao ati, “Kandii nii mooko uzaadinan kaikapaꞌa? Manaꞌa ukashaꞌoraꞌanaꞌa! Aonaakoraidaonaa mawakan mani wuruꞌu. Soo odaꞌawupan karikaonan.”

40 Mazan ĩshaazootinan udauꞌu, pamamishidakan idi uparadan. Sariapa udyuudanĩkoditan kabaun nazo iki; unaꞌakan soo koraidaonaa daronao naꞌiki paminaudaꞌunao,umorota-kidan ĩdyaun koraidaonaa washatinpan diꞌiti.

41 Jesus zaamatanuzo pakaꞌu kadu iki naꞌiki ukian oꞌati, “Talitha koum.” Kaikapaꞌowuruꞌu parada-karuz: “Zuna sodi, õkian, pukadishita,” kiaꞌo wuruꞌu. 42 Sariapaokadishitaꞌakan naꞌiki ochiꞌikaꞌakan naa. (12 owunun wuruꞌu zun sodiz.) Okakudan idi,tuukii ĩdiꞌitinpan. 43Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa udauꞌan.” Naꞌikiukian kapam ĩꞌati, “Utaaꞌa naa owanyukunuu nii.”

6Aonaa Jesus aiapa-kao Nazareth ii(Matthew 13:53-58; Luke 4:16-30)

1 Udaunaꞌan Jesus makon padyaupai-kizi wiizai iti patominapa-kidaniinao tuma.2 Sookapa-karu Kamoon dono utominapa-kidan pidannao synagogue ii. Iriba pidannaonaꞌiainao abatan ukuwaa, tuukiaꞌo idaꞌan manawun ĩdiꞌitinpan. “Naꞌiki dii uaitapanipai wuruꞌu?” ĩkian. “Kanom taanii uꞌati uaitapa-kinaa nii? Naꞌapa dii ushaꞌapatanumanawun kidaꞌo aimaakan, aonaꞌowatukapauzon? 3Aonaa carpentermani uruu, Marydaniz? Aonaa James, Joseph, Judas naꞌiki Simon inawuzu mani wuruꞌu uruuz? Aonaamooko udadakoonao mashaapan daꞌaꞌa?” Aonaa ĩmishidan, naꞌiki aonaa ĩnyukunuu-atin wuruꞌu ushaꞌapaapanii kidaz. 4 Jesus kian ĩꞌati, “Tominkaru prophetinnao naubaa-kao baꞌoran wiizai ii kida, mazan pawiiziꞌi, aonaa uiribannao naꞌiki baꞌoran pidannaonaubaan uruu!” 5 Uruu idi aonaa Jesus shaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan naꞌii,soomasakaudaꞌu karikaonan, upishatan karinainao pakaꞌu idi naꞌapain ukakuda ĩdyaun.6 Tuukii manawun udiꞌitinpan ĩdauꞌu ĩmamishidakan idi paugaru.

Jesus dyuudan12 patominapa-kidaniinao

(Matthew 10:5-15; Luke 9:1-6)Udaunaꞌan Jesus makon naa ipai wiizai kida kawanaꞌati; naꞌii ukakinaopan ipai

pidannao. 7 Udapadan 12 patominapa-kidaniinao baokopa paꞌidaꞌati. Udaunaꞌanudyuudan naa ĩmakon dyaꞌutam kida. Utaan maꞌozaka-karu ĩꞌati, ĩkodita-kida-kinaa niioiaꞌo doronai kida.

8Udaunaꞌan ukian ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi unaꞌakaꞌanaꞌa aimaakan kida utuma umakon an,soo uwadookori paꞌan. Aonaa unaꞌakaꞌanaꞌa wanyukunui, oo usaakon, oo upuraatankida. 9 Pukaiwada pudazkidi. Aonaa punaꞌakaꞌa naa baꞌoran pushooton.” 10 Jesuskian ĩꞌati kapam, “Naꞌiam udapaapa-kao kaiman, naꞌii usookadin uruu kabaun diꞌiiatii udobataꞌazon kawanaꞌati baꞌoran wiizai iti. 11 Ukaawan an naꞌiaꞌoram wiizaidiꞌiti, ĩmadapaapakan an unao kaiman oo ĩmaabataꞌazookan an ukuwaa, udobata naꞌikiuparaudaꞌaka imiꞌi ukidiba iki kida, ĩaitapa kizi papatakaꞌuta-kao nii.” 12 Uruu idiĩmakoꞌokan kidaꞌa naa ĩkakinaopaanan pidannao ĩtanawatin kiziꞌi naa paꞌoian kida ai.

13 Ĩkodita-kidan iriba oiaꞌo doronainao kida pidannao ai, naꞌapain iriba ĩramaudanpidannao olive oil* idi naꞌiki ĩkakudan ĩdyaun.

John Chikaawunuupauzomawakan dauaꞌo

(Matthew 14:1-12; Luke 9:7-9)14 King Herod abatan Jesus kaunamanaan ipai amazada kawanaꞌati. Pabiꞌi kida

pidannao kian, “John Chikaawunuupauzo kakudaꞌoraz powaa iti! Uruu idiꞌo wuruꞌukainaꞌa umaꞌozakan ushaꞌapata-kinaa nii umanawun kidaꞌo aimaakan.” 15 Baꞌorainao* 6:13 olive oil: oil toma-kariwai olive aka diꞌiki. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii.

MARK 6:16 66 MARK 6:41kian, “Uruu Elijah!” Baꞌoran kian, “Uruu prophet, kotuaꞌo Tominkaru prophetinkawanuꞌo.” 16 Herod abatan idizu, ukian, “Uruu John Chikaawunuupauzo! Õdukuta-kidaniꞌi naa shaꞌatii ukanau, mazan kainaꞌa ukakudan powaa iti.”

17 Kaikapaꞌo daꞌi wuruꞌu John zowiauzo-kaoaz. Herod dyuudan John zaamata-kao,udodota-kao naꞌapain utaraa-kao. Herod shaꞌapatan wuruꞌu kaikapaꞌa Herodias aipanatiꞌo, uzaamataniaz paudaiaro nii, paꞌinawuzu Philip daiaroz. 18 John Chikaawunuu-pauzo aonaa umashaadan pakadakotinan Herod ati kaikapaꞌa: “Aonaa Tominkarukashaapan pidan zaamatan paꞌinawuzu daiaro!” 19 Uruu idiꞌi naa Herodias toꞌora-kizaitapan John, oaipan pazowii-kidanuzu. Mazan Herod kazannaatapa uruu. 20 Herodtarian John ai, uaitapan idi kaimanaꞌo naꞌiki umanawunuꞌo pidan uruu. Unaꞌapanidi utaapan uruu kaiman. Unaudapa paabatapan John paradan paꞌati, panyukunuukasharutinpan puꞌu padamata tuukii, ipai John paradan kawanaꞌati paꞌati.

21 Herod shakatan kamoo kaawan donoꞌo naa, Herodias kian, “Aizii turuaꞌo niiõkaunaatinan John ati.” Naꞌapain, Herod dapadan ipai umanawun-tinpainao pidan-nao, soldyaa zowaunaanao kida naꞌiki kazowautapainao pairibannao Galilee Baaraii. 22 Herodias dani mawuusa morotan naꞌiki okonaupan naa. Tuukii Herod naꞌikiupidanannao konaukii-kidanuzo. Uruu idiꞌi naa King Herod kian oꞌati, “Naꞌiaꞌoramaimaakan puaipan, õtaan nii puꞌati. Pupishaa õꞌai! 23Mishiꞌo õparadan, õtaan nii puꞌatikanom puaiapanii, turuu õtaan puꞌati pazikon an õshaꞌapauz.”

24 Naꞌikiꞌo mawuusaba koditan opishaaꞌanan padaro kaikapaꞌa: “Kanom turuuõpishaan uꞌai?” Odaro kian, “John Chikaawunuupauzo zowau, pukii.” 25 Kadimanaꞌoidaꞌan okiwaꞌakan king diꞌiti. Okian, “Õaiapa putaan õꞌati aizii daꞌaꞌa John zowauparaapi nazoꞌo.” 26Uruu idi tuukii king kashaꞌoran, mazan aonaꞌa naa turuu upanaꞌadanpaparadan: ipai pidannao abatan wuruꞌu upishaanuz oroo. 27 Sariapa udyuudaꞌakansoldyaa naꞌanan John zowau taraa-kizai iki. Soldyaa makoꞌokan udukutaꞌakan naa Johnkanau. 28Udaunaꞌan ukaawa-kidan naa paraapi idaꞌanaz utaan naa zun atiz. Udaunaꞌanzun taan naazu padaro ati.

29 John tominapa-kidaniinao abatan idiꞌi naa uzowii-kao, ĩnankan naa John nanaa,ĩdidan naa kapamazu.

Jesus paan 5000 pidannao(Matthew 14:13-21; Luke 9:10-17; John 6:1-14)

30 Jesus dyuudaniinao kaawan uꞌidaꞌati powaa ati, naꞌapain ipai ĩkowaadan pakaki-naopan dauꞌu pidannao, naꞌiki kanom pashaꞌapata. 31 Iriba pidannao kaawa-kaawanJesus idaꞌati, baokoinao kiwa-kiwan puꞌu kapam, aonaa kowas naꞌapam naa ĩaroopan.Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Wamako amazada iti pidannao ai, usookapa kizi masakaudaꞌunaꞌii.” 32Uruu ĩmakoꞌokan naa baza iti kanawa idaꞌan pidan aonaa-kizi itinapu. 33Upuꞌuiriba pidannao tukapan ĩmakon, naꞌapain ĩaitapa ĩdyaun. Uruu idi ipai pidannao makonkadimanaꞌo idaꞌan wiizai kida iki unaawa an. Ĩkaawan kiwiin Jesus makopa-kizi iti.

34 Jesusmaaratinan kanawa diꞌiki, utukapa iriba pidannao, tuukii ukashaꞌoran ĩdauꞌan,utukapan idi kaznizonao kawan ĩdyaun, aonaꞌoraz ĩkataapikin. Uruu idi dobata ukak-inaotan ĩdyaun. 35 Wachuupun idiꞌi naa, utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Wachu-upuꞌunan naa wuruꞌu, naꞌiki daꞌaꞌorazu amazadaꞌaꞌo karikaonan wuruꞌu waunaouz.36 Pudyuudaꞌa naa shoman wuruꞌu pidannaouz, maonapaꞌo zakapu oo wiizai kida diꞌitiĩtoriiꞌan kizi pawanyukunuu nii.”

37 “Unao mishiꞌoraiman taa ĩwanyukunuu nii.” Jesus kian.Ĩpishaan uruu, “Puaiapa shaꞌa watoriankan ĩwanyukunuu nii 8 kauzu kaudin-karu

winipinaa idaꞌan?”†38Uruu idi Jesus pishaan ĩdyaun, “Naꞌapaudaꞌumbread kainaꞌa uꞌidaꞌa? Utukapanaka.”Ĩawunuutankan daunaꞌan, ĩkian uꞌati, “Kainaꞌa bakaꞌiaudaꞌu breadnao naꞌiki dyaꞌutam

kopaunao sodi kida.”39 Udaunaꞌan Jesus dyuudan patominapa-kidaniinao sakanata-kidan pidannao, ka-

toontinapa kida koꞌoriꞌo pinidi paawa an. 40Uruu idi pidannao sakanatan katoontinapakida, baudaꞌapaꞌo idaꞌa 100, baꞌoran idaꞌa 50. 41 Jesus zaamatanwuruꞌu bakaꞌiaudaꞌuꞌorazbreadnao naꞌiki dyaꞌutamaꞌoraz kopaunao, uawunuupan aokazi iti patoriinpan tuma,† 6:37 8 kauzu kaudin-karu winipinaa: Greek paradan idaꞌan 200 denarius atiꞌo.

MARK 6:42 67 MARK 7:7

“Kaimanaꞌo pugaru Tominkaru, putaan idi wawanyukunuu nii.” Udushowan naa wuruꞌubread kidaz, udyuudan naa patominapa-kidaniinao taanuzu ipai pidan kawanaꞌati.Naꞌapa kapam ubuutan wuruꞌu kopau kidaz ipai ĩkawanaꞌati. 42 Ipai pidannao aroopanabaapa kida. 43 Udaunaꞌan Jesus tominapa-kidaniinao zawadan 12 dazowan kidawanyukunui waꞌakun. 44Daonaioranao paa-kariwaiz naꞌapain, uikodamani 5000 ĩdyaun.

Jesus chiꞌikan wunu paawa an(Matthew 14:22-33; John 6:15-21)

45Sariapa uruu daunaꞌan aka Jesus dyuudan patominapa-kidaniinao kiwiitan paꞌuaꞌatibaza itinapu kanawa idaꞌan Bethsaida iti. Uruu unaꞌan zii, udyuudaꞌazon idi pidannaokiwan padapu iti kida. 46 Pidannao kiwan daunaꞌan, umakon naawazi paawa iti. Naꞌiaꞌanaa utoriinpan. 47Kamoo tipitanin, karishii zikon iaꞌa naa kanawa, Jesus naꞌian zii paꞌanunaawa ii pabaꞌorantin. 48 Utukapa aonaa patominapa-kidaniinao kaꞌiitan papooratankanawa kadiman, awaru pootan idi ĩdyaun pakanaapu iki.

Aizii wakankanaanin ukaawan ĩꞌidaꞌati, chiꞌikapa wunu paawa an. Uwazoo-wazooanpuꞌu ĩdyaun, 49 ĩtukapa uchiꞌikapan wunu paawa an. “Maꞌachai!” ĩkian patarian biiꞌi.

50 Ipai ĩtarian tuukii ĩtukapan idi uruu. Sariapa Jesus paradan, ukian ĩꞌati, “Manaꞌautariaꞌanaꞌa. Õgaru wuruꞌu!” 51 Udaunaꞌan upaidinaꞌakan naa ĩtuma kanawa zoꞌiti.Sariapa awaru mashaadaꞌakan, tuukii manawun ĩdiꞌitinpan udauꞌu. 52 Ushaꞌapanumkauꞌan aonaa zii ĩaitapan manawun kanom shaꞌapaꞌo 5000 pidannao paa-kao donoꞌoraz,dadara ĩzaamatan aimaakan panyukunuu iti.

Jesus kakudan karinainaoGennesaret ii

(Matthew 14:34-36)53 Ĩtaraukan karishii wakadapu itinapu Gennesaret Baara iti. Naꞌii ĩkoꞌidan pakanawan

karishii danomaꞌa. 54 Ĩmaaratinan kanawa diꞌiki, sariapa pidannao aitapaꞌakan Jesus.55 Uruu idi ipai pidannao makoodanaan wiizai kawanaꞌati kida, ĩnaꞌakan karinainaopawiizi baara idaꞌan kida paabata-kizi iti naꞌiam Jesus kaawan.

56 Jesus makon an naꞌitim karikaonan, wiizai, donoi, oo zakapu kida iti, pidannaonaꞌakan nii karinainao uꞌidaꞌati, naꞌapain ĩpishaan uruu tuukiaꞌo idaꞌan ĩaipan upishata-kidan pakamichan danoma karikaonan karinainao ati. Ipai pishatainao ukamichankakudan powaa iti.

7Pidan tomanii kakinaorii kida(Matthew 15:1-9)

1 Phariseenao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, Jerusalem ikiꞌo ĩwaꞌatin,kaawan Jesus idaꞌati. 2 Ĩtukapa pabiꞌi kida Jesus tominapa-kidaniinao, aonaa ĩchikaanpakaꞌu paaroopan uaꞌii pakakinaorinaa kawanaꞌati. 3 (Phariseenao naꞌiki ipai baꞌo-rainao Jewnao taapa zii pakawan kakinaorii kotuaꞌoraz ĩdokozu-daunnao taapan, aonaaĩaroopan machikaaka-daun pakaꞌu kakinaorii kawanaꞌati. 4 Ĩtorian dono aimaakan,aonaꞌo nii ĩnikan sariaapazu, mazan kiwiin ĩchikaan niizu. Naꞌapain iriba ĩtaapanbaꞌoran kakinaorii kida, wuru kawanuꞌu ĩchikaakapauzon kaduzuz pakoopon kida, kaꞌuzkin kida, boon kida, aroapa-kizai baara kida kapam.) 5 Uruu idi Phariseenao naꞌikitiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu pishaan Jesus, “Kanom niꞌo aonaa putominapa-kidaniinao taapan kakinaorii wadokozu-daunnao diꞌikiꞌoraz, mazan ĩaroopan aonaaĩchikaan pakaꞌu wakakinaorinaa kawanaꞌati.”

6 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, “Mishiꞌo tawuruꞌu Isaiah paradan kiauzonuz unao dauꞌankotuaꞌa naa! Mishiꞌo wuruꞌu, unao taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi, naꞌapausaadinpan kawan:‘Diꞌoraz pidannao, ĩtaapan õgaru umanawunuꞌo nii

paparadan idaꞌan karikaonan,mazan munapoꞌo ĩtaapan panyukunuu õꞌai.

7Aonaa mishiꞌo mani ĩmanawuntapan õgaru,mazan ĩtaapan pidan tomanii kakinaorii karikaonan,

MARK 7:8 68 MARK 7:30aonaa õkakinaori kida mani!’*

8Unao, aonaa uaipan Tominkaru kakinaori, mazan umishidan pidan tomanii kakinaoriikarikaonan.”

9 Jesus kian ĩꞌati powaꞌa zii, “Uaitapa mishi udiꞌitinpan aonaa uaipan Tominkarukakinaori, mazan uaipan utaapan umishidauzonii kaduz kakinaorii paꞌan. 10 Moseskakinaori kian, ‘Pumarainapa pudaru naꞌiki pudaro,’ naꞌiki ‘kanom dakoopaꞌo padaru oopadaro zowii-karu nii.’ 11Mazan unao kakinaopan, turuu pidan kian padaru oo padaroati kaikapaꞌa: ‘Kanom õtaaꞌazooniꞌi naa puꞌati padamata, aonaꞌo nii õtaan puꞌatizu,ushaꞌapanum kauꞌan õtaaniꞌi naazu “Corban” nii (taa-kariwai Tominkaru ati, kiaꞌowuruꞌu).’ 12Naꞌapaꞌo idaꞌan aonaa utaapadan ukaminkaꞌutan padaru oo padaro. 13Unao,aonaa uizoꞌatin Tominkaru kakinaori, soo utaapaꞌazon pakawan wuruꞌu pidan tomaniazkida kakinaorii. Naꞌapain iriba kainaꞌa baꞌoran kida naꞌapaꞌo ushaꞌapaapan.”

Kanom tomaꞌo pidan oian(Matthew 15:10-20)

14Udaunaꞌan Jesus dapadan kasabaꞌukinpainaouz pidannao paꞌidaꞌati, baukapaꞌa naaukian ĩꞌati, “Uabatapa kaimanaiman, uaitapa kizi naꞌapamõkian. 15Kanompidannikanii,aonaa uꞌoiidan pidan. Mazan, kanom koditaꞌo pidan nyukunuu iki, uruu paꞌan oiidaꞌorazpidan. 16 [Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!]”†

17 Jesus makoꞌokan naa uwaꞌakaꞌakan naa pidannao kasabaꞌukinpainaouz, umorotankabaun nazo iti. Utominapa-kidaniinao pishaan naa uruu naꞌii, ĩaipan ukowaadanwuruꞌu diꞌitinapa-kinai kidaz kuwai mashaꞌapannaꞌo idaꞌan. 18 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaazii mooko uaitapan kapam? Kanom pidan nikanii, aonaa uꞌoiidan uruu. 19Ushaꞌapanumkauꞌan, aonaa umorotan unyukunuu iti, soo utoba nazo iti karikaonan. Udaunaꞌanukoditaꞌakan niꞌi naa uꞌidiꞌiki.” (Kaikapaꞌo kadakotin-karu idaꞌanaꞌo, Jesus kowaadan ipaishaꞌapaꞌoram wanyukunui turuu unika-kao.)

20 Powaꞌa zii ukian, “Kanom koditaꞌo pidan diꞌiki, wuruꞌu oiidaꞌoraz pidan paꞌan.21 Ushaꞌapanum kauꞌan kanom koditaꞌo pidan nyukunuu iki, uruu wuruꞌu oiidaꞌorazpidan diꞌitinpan, ushaꞌapata-kinaa nii oii kidaꞌoraz aimaakan kaikapaꞌoraz kidaꞌa: pidankaminshuꞌuinpan, pidan koidimikin, pidan zowian baꞌoran pidan, 22pidan baꞌorantapan,pidan mishaꞌorarun, naꞌiki pabiꞌinaaka kidaꞌo oiaꞌo shaꞌapata-kao; wuru kawanuꞌuumariidinauzon, aonaa ukibaꞌazoo-kidan pashaꞌapaapan oii kidaꞌo aimaakan, ukishauzi-shorin, udakoomikin, unaudapa paꞌatadinpan, naꞌiki ĩmashaapan maaitapinaka-daunkarikaonan. 23 Ipai wuruꞌu oii kidaꞌoraz shaꞌapata-kao, pidan nyukunuu ikiꞌo ukoditannaꞌiki uruu kida oiidaꞌo pidan.”

Gentileaba mishidaꞌo(Matthew 15:21-28)

24Udaunaꞌan Jesus makon munapoꞌo amazada diꞌiti, maonapaꞌoraz donoi Tyre Baaraantanapu. Umorotan kabaun nazo iti, aonaa uaipan pidannao aitapan panaꞌan, mazanaonaa turuu udizinan. 25 Zuna, kainaꞌaꞌo oiaꞌo doronai odani sodi zun idaꞌa, abataJesus kainaꞌan naꞌapain okaawan Jesus idaꞌati, odazabadinan oawun imiꞌi baara iti.26 Wuruꞌu zunaz, Gentile‡ oroo, oshakatan Phoenicia Baara ii Syria iaꞌoraz. Tuukiaꞌoidaꞌan opishaan Jesus, oaipan ukodita-kidan oiaꞌo doronai paudani sodi zun ai.

27Mazan Jesus dakoꞌatin oroo, “Wapaa zii kiwiin koraiziannao. Aonaa turuu koraizian-nao wanyukunuu taa-kao arimarakanao ati.”

28 Okian, “Mishiꞌo, Naobanai, upuꞌu arimarakanao nikan koraiziannao wanyukunuuunuba miisa§ waranuꞌu.”

29Ukauꞌan Jesus kian oꞌati, “Pudakoꞌatin idi õparadan naꞌapa, pukiwaꞌa naa pudapu itipuikodan nii pudani sodi koditaꞌakaꞌa naa oiaꞌo doronai oꞌai!”

30 Okiwan padapu iti, oikoda paudani washatinpan bed paawaꞌa, oiaꞌo doronaikoditaꞌakaꞌa naa oꞌai.

Jesus kakudan makinaꞌo naꞌiki maparadanuꞌo daonaiora* 7:7 Isaiah 29:13 † 7:16 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu. ‡ 7:26 Gentile: pidanpanaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. § 7:28 miisa: Englishidaꞌan, table.

MARK 7:31 69 MARK 8:15

31 Udaunaꞌan Jesus makon Tyre Baara iki, umakon Sidon an atii Galilee Karishiiz iti.Naꞌikiꞌo udobatan maonapa Decapolis Baara an. 32 Pidannao kaawa-kidan Jesus idaꞌatidaonaiora makinaꞌo naꞌiki aonaꞌo maparadanuꞌo kapam. Ĩpishaan Jesus tuukiaꞌo idaꞌan,ĩaipan upishatanuzu pakaꞌu idi. 33 Uruꞌu naa Jesus naꞌakanuzu pabaꞌorantin munapopidannao ai; naꞌii umuudan pakaꞌu shuwu kida ukinao kida diꞌiti, udaunaꞌan usopitanpazaadako, uruu idi upishatan uninoba. 34Udaunaꞌan Jesus awunuupan aokazi iti naꞌikiutoꞌotaꞌakan panizowan naꞌiki ukian, “Effatha.” “Pudaꞌatin,” kiaꞌo wuruꞌu. 35 Uruꞌunaa mishi ukinao daꞌatinaꞌakan naꞌiki uninoba kiitinaꞌakan; uruu idi kaimanaꞌa naauparadaꞌakan.

36 Udaunaꞌan Jesus kian ipai pidannao ati, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌa naa baꞌorainaopidannao ati wuruꞌu.” Ukakinaowan puꞌu ĩdyaun powaꞌan kida padamata, powaꞌa ziimanawun ĩkowaadaabiꞌian baokoinao ati udauꞌu. 37 Ipai abatainaouz udauꞌu, tuukiimanawun ĩdiꞌitinpan. Naꞌiki sariapa ĩkian, “Ipai kanom ushaꞌapatanii kida kaimanzii manawun ushaꞌapatanuzu. Ukakinaoda zii makinao-ziiwa naꞌiki ukaparadanuta ziimaparadanuꞌo.”

8Jesus paan 4000 pidannao(Matthew 15:32-39)

1Masakaudaꞌu uruu daunaꞌan, iribaꞌo pidannao kaawan Jesus idaꞌati koshan. Naꞌapainuruu dono, aonaꞌoraꞌa naa ĩwanyukunuu nii. Uruu idi Jesus dapadan patominapa-kidaniinao paꞌidaꞌati. 2 Ukian ĩꞌati, “Õkashaꞌora-kida, õtukapan wuruꞌu pidannaouz,ĩnaꞌan idi idikinaudaꞌu kamoꞌo naa õtuma naꞌapain aonaa kanomaꞌa naa ĩnikan. 3Aonaaturuu õdyuudan ĩdyaun maaroopaka-daun, panaadon ĩmadoronaitan pazamazin idipamakopa-kizi an, ushaꞌapanum kauꞌan pabiꞌi kida munapoꞌo ĩmashaapan.”

4 Utominapa-kidaniinao pishaan uruu, “Naꞌapam nii dii mooko pidan ikodanwanyukunui daꞌaꞌa, baaraꞌa karikaonan, papaa-kinaa nii ipai wuruꞌu iribaꞌoraz pidan-nao?”

5 “Naꞌapaudaꞌum bread kainaꞌa uꞌidaꞌa,” Jesus kian ĩꞌati.“Kainaꞌa 7 bread,” ĩkian.6 Jesus dyuudan ipai pidannao sakanatan imiꞌi baaraꞌa. Udaunaꞌan uzaamatan bread

kidaz, utoriinapa-kidanuzu. “Kaiman,” ukian Tominkaru ati udauꞌan. Udushowanuzu,udaunaꞌan utaanuzu patominapa-kidaniinao ati, ĩnao kiziꞌi naa kataanuzu ipai pidannaokawanaꞌati. Ipai ĩshaꞌapatan padyuuda-kizinao. 7Naꞌaꞌo kapam masakaudaꞌu kopaunao.Utoriinapa-kidanuzu. “Kaiman,” ukian Tominkaru ati udauꞌan. Udaunaꞌan utaan naakidaz patominapa-kidaniinao ati, ĩnao kizi kataanuzu koshan pidannao ati.

8-9 Ipai pidannao aroopan abaapa, ikoda mani 4000 pidannao. Jesus tominapa-kidaniinao zawadan 7 dazowan kida wanyukunui waꞌakun. Udaunaꞌan Jesus dyuudannaa pidannao kiwan padapu iti kida. 10 Sariapa upaidinan kanawa zoꞌiti patominapa-kidaniinao tuma, ĩmakon munapoꞌo wiizai Dalmanutha Baara iti.

Phariseenao aipan Jesus aidan umanawunuꞌo aimaakan paꞌati(Matthew 16:1-4)

11 Phariseenao kaawan Jesus idaꞌati. Ĩtiwaa-kidapaꞌazon uruu, uruu idi ĩkian uꞌati,“Puaida waꞌati, naꞌapam turuu pushaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan, puaida-kidakiziwaꞌati kainaꞌamishimishiꞌo Tominkarumaꞌozakankainaꞌanpuꞌidaꞌa.” 12Mazan Jesusnyukunuu kashaꞌoran, naꞌiki ukian, “Kanom nii mooko utukapaꞌazon umanawun kidaꞌoaimaakan shaꞌapata-kao? Õkowaadan nii uꞌati, aonaa turuu õaidan umanawun kidaꞌoaimaakan uꞌati!” 13 Udaunaꞌan uwaꞌakaꞌakan naa ĩdyaun. Upaidinan koshan kanawazoꞌiti patominapa-kidaniinao tuma, ĩmakon naa karishii baza iti.

Phariseenao naꞌiki Herodyeastin kida

(Matthew 16:5-12)14 Jesus tominapa-kidaniinao manyukunuutan panaꞌakan iriba bread kida; ĩnaꞌaka-

panii baudaꞌapa sodi karikaonan patuma kanawa zoꞌo. 15 Jesus kakinaotan ĩdyaun,“Uzaudin paꞌi Phariseenao yeastin ai naꞌiki Herod yeastin ai kapam.”

MARK 8:16 70 MARK 8:3516Uruu idi ĩkian paꞌatiaaka, “Ukian kaikapaꞌa uaitapan idiꞌo aonaa bread nii waꞌidaꞌa.”17 Jesus aitapa naꞌapaꞌoram wuruꞌu ĩkianuz. Uruu idi upishaan ĩdyaun, “Kanom nii

ukadakoinapa-kidan bread aonaan uꞌidaꞌa? Aonaa mooko uaitapan? Dadaraꞌo mookomanawun uzowau? 18 Ishaꞌo mooko uawun naꞌiki aonaa ukakinaon? Aonaa mookouaitapan 19 tawuru donoꞌo õdushowauzonuz bakaꞌiaudaꞌu breadnao õpaa-kinaaz 5000pidannao? Naꞌapaudaꞌum dazowan kida wanyukunui waꞌakun uzawadan naꞌapain?”

Utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Naꞌaꞌo shaꞌatii 12 dazowan kida wanyukunuiwaꞌakun.”

20 “Tawuru donoꞌo maniꞌi õdushowauzonuz 7 bread 4000 pidannao ati, naꞌapaudaꞌumdazowan wanyukunui waꞌakun uzawadan naꞌapain?”

“7 dazowan shaꞌatii,” ĩkian. 21 “Upuꞌu zii, aonaa uaitapan?” ukian ĩꞌati.Jesus saabaan pidan awun ishaꞌo Bethsaida ii

22Udaunaꞌan ĩkaawan naa Bethsaida iti. Naꞌiaꞌa naa pidannao kaawa-kidan ishaawunpidan Jesus idaꞌati, tuukiaꞌo idaꞌan ĩaipan upishatanuzu. 23 Jesus zaamatan wuruꞌuishaawunuz pakaꞌu diꞌiki, unaꞌakaꞌakanuzu munapo wiizai ai. Udaunaꞌan usopitanpazaadako uawun kida diꞌiti, naꞌiki upishatan uawun kida pakaꞌu kida idi. Udaunaꞌanupishaanuzu, “Putukapaꞌa naa aimaakan?”

24 Daonaiora awunuudanaan, naꞌiki ukian, “Õtukapa pidannao, mazan õtukapanĩdyaun ikoda tawuruꞌu atamunnao chiꞌikapan kawanuꞌo.”

25 Udaunaꞌan Jesus pishatan powaꞌa zii koshan uawun kida pakaꞌu idi. Uruu uawunkida saabainaꞌakan naa, kaimanaimanaꞌa naa utukapan koshan. 26 Udaunaꞌan Jesusdyuudaꞌakan naazu sariapa padapu iti. Ukian kapam uꞌati, “Manaꞌa paꞌi pumakoꞌonaꞌawiizai iti powaa iti.”

Kanom dii Jesus?(Matthew 16:13-20; Luke 9:18-21)

27 Udaunaꞌan Jesus makon patominapa-kidaniinao tuma wiizai kida diꞌiti, maona-painaouz Caesarea Philippi itinapu. Ĩmakopaanan puꞌu upishautaanan patominapa-kidaniinao, “Naꞌapa dii pidannao kian õdauꞌan?” 28 Ĩdakoꞌatin uparadan kaikapaꞌa:“Pidannao kian pugaru John Chikaawunuupauzoz, naꞌiki baokoinao kian pugaru prophetElijah, naꞌiki baokoinao kian pugaru kotuaꞌoraz prophetnao bii ikiꞌo kaawan powaa atikoshan.”

29Udaunaꞌan upishaan ĩdyaun, “Unao mani. Naꞌapa dii ukian õdauꞌan?”Sariapa Peter dakoꞌatinuzu, “Pugaru Christ.”*30Udaunaꞌan Jesus kiaꞌakan ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa kanomwuruꞌu õgaruz.”

Jesus kowaadan naꞌapam niipamawakan

(Matthew 16:21-28; Luke 9:22-27)31Uruu daunaꞌan Jesus kakuwaapan naa pazowiaꞌazoo-kao dauꞌu. Ukian, “Daonaiora

Aokazi Ikiꞌo ubaiaapan nii kashaꞌoraꞌo manawun. Kazowautapainao Jewnao, naꞌikifaadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, aonaꞌo niiĩaipanuzu. Uzowii-kao nii kapam, mazan idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan ukadishitan niipowaa iti koshan.”

32 Jesus kakuwaapan idi kaimanaiman manawun ĩꞌati, Peter dapadanuzu panaꞌiti-napu naꞌiki utoꞌorauanuz. 33 Sariapa Jesus tanawatinan naꞌiki uawunuupan baꞌoranpatominapa-kidaniinao diꞌiti, naꞌiki sariapa utoꞌorauan Peter. Ukian uꞌati, “Pumakoõꞌai, Satan. Aonaa pudiꞌitinpan Tominkaru diꞌitinpan kawan, mazan pudiꞌitinpan pidandiꞌitinpan kawanuꞌo karikaonan.”

Jesus pidanan baiaapaꞌo nii oiaꞌo34 Udaunaꞌan Jesus dapadan iribainaouz pidannao naꞌiki patominapa-kidaniinao

paꞌidaꞌati. Ukian ĩꞌati, “Kanom daꞌanaꞌazoꞌo õgaru, marii umarinaꞌatan panaudapaniipashaꞌapaapan, naꞌiki unaꞌakan pacrossannaa,† naꞌiki udaꞌanan õgaru. 35 Kanom* 8:29 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinaodiꞌii. † 8:34 unaꞌakanpacrossannaa: ubaiaapankashaꞌoraꞌo oouzowii-kaonii padaꞌanpandikin ii Jesus.

MARK 8:36 71 MARK 9:19kazannaataꞌazoꞌo pananaa, uwaziwadan niizu; mazan kanom waziwadaꞌo pananaaõdikin ii, naꞌiki Kaimanaꞌo Kuwai dikin ii, mishiꞌo nii uikodan karikaonanuꞌo kakupa-karu paꞌati. 36 Aonaa kanom pidan ikodan uzaamatan an ipai aimaakan imiꞌi baaraan kidaꞌo, uwaziwainan puꞌu karikaonanuꞌo kakupa-karu ai. 37 Oo kainaꞌa shaꞌaaimaakan powaꞌaꞌo uaiapa-kao karikaonanuꞌo kakupa-karu ai? 38 Naꞌiaꞌoram pidankibaꞌazoo-kidaꞌo padaꞌanan õgaru, naꞌiki pakakuwaapan õkakinaori kida dauꞌu wunaoatiꞌi, oiainaouz naꞌiki mamishida-kainaouz; naꞌapaꞌo nii kapam Daonaiora Aokazi Ikiꞌokibaꞌazoo-kidan uruu, ukaawan dono udaru umanawunun tuma naꞌiki kaimanainaoAngelnao tuma.”

91Udaunaꞌan ukian, “Õkowaadan nii mishiꞌo uꞌati, pabiꞌi kida unao kaidaꞌaꞌa, aonaꞌo nii

zii umawakan utukapan uaꞌii Tominkaru Naobanai-tinan kamoon kaawan umanawunuꞌoidaꞌan.”

Jesus panaꞌadinan patominapa-kidaniinao awun zaꞌa(Matthew 17:1-13; Luke 9:28-36)

2 Aizii 7 kamoo daunaꞌan Jesus naꞌakan patuma, Peter, James naꞌiki John dokoaꞌomidukuo paawa iti. Naꞌii ĩnaꞌian naꞌapaudaꞌu sodi karikaonan. Utominapa-kidaniinaoawun zaꞌa upanaꞌadinaꞌakan. 3 Ukamichan tanawatinan wiziꞌi naꞌiki baraka, ubarakanpowaꞌa zii ipai pidannao chikaapauzonao chikaan nii ai. 4 Udaunaꞌan ĩtukapa Elijah,Moses tuma, kadakotinan Jesus ati.

5 Peter kian Jesus ati, “Tiichaa, kaimanaꞌo wuruꞌu wanaꞌanuz daꞌaꞌa. Turuu watomanidikinaudaꞌu kabaunnao sodi kida, baudaꞌapa puꞌati, baꞌoran Moses ati naꞌiki baudaꞌapaElijah ati.” 6 Tuukii Peter tarian baokoinao tuma, aonaa uaitapanaatan naꞌapampakiaꞌakan.

7Udaunaꞌan ishaꞌiz kaawan udikindaꞌakan naa ĩdyaun, naꞌiki parada-karu kian ishaꞌizbii iki, “Diꞌoraꞌa õdani õmarainapanii, uabata naꞌapam ukian!” 8 Ĩawunuudanaaꞌakankadimanaꞌo idaꞌan, aonaꞌa naa baꞌoran pidannao nii ĩtuma, soo Jesus karikaonan.

9 Ĩtokapaanan puꞌaꞌa naa midukuo iki, Jesus kian ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌawuruꞌu utukapaniaz, atii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kadishitan daunaꞌan pamawaka-kizi iki.”10 Ĩmishida uparadan, mazan paꞌatiaaka ĩpishautaakapaanan naꞌapaꞌoram atiꞌo wuruꞌuukianuz, “ukadishitan nii pamawaka-kizi iki,” kiaꞌoraz, ĩaipan paaitapanuzu.

11Uruu daunaꞌan ĩpishaan Jesus, “Kanom niꞌo tiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌukian, ‘Elijahꞌo nii waꞌati kiwiin.’ ”?

12 Ukian ĩꞌati, “Elijahꞌo nii mishi waꞌati kiwiin uminziiwataꞌanan ipai aimaakan.Naꞌapa kotuaꞌo usaadauzo-kao Tominkaru Paradan idaꞌa Daonaiora Aokazi Ikiꞌo dauꞌan,upatakaꞌuta-kao nii tuukii naꞌiki aonaꞌo nii uaiapa-kao. 13 Õkowaadan nii uꞌati, mishi,Elijah kaawankaꞌa naa naꞌiki pidannao patakaꞌutauzonii uruu, naꞌapa usaadinpauzonkawanaꞌati Kaarita idaꞌa kotuaꞌa naa.”

Jesus kodita-kidan oiaꞌo doronai daonaiora diꞌiki(Matthew 17:14-21; Luke 9:37-43a)

14Uruu daunaꞌan ĩkaawan naa powaa ati baokoinao tominapa-kida-kariwainao idaꞌati,ĩtukapa iriba pidannao kasabaꞌukinpan ĩtuma. Naꞌaꞌo kapam tiichaapauzonao Moseskakinaori dauꞌu kadakotinan ĩtuma. 15 Iribainao pidannao tukapan idi Jesus waꞌatin,tuukii ĩkonaukiaꞌakan, naꞌiki ĩdimaꞌakan uꞌidiꞌiti, ĩdapaapan naa uruu kaiman kapam.

16 Jesus pishaan patominapa-kidaniinao, “Kanom dauꞌanaꞌo ukadakoinpan wunaotumaꞌa?”

17Baudaꞌapa pidan tunarunao dakoꞌatin uparadan iribaꞌo pidannao bii iki. Ukian, “Ti-ichaa, kainaꞌa õnaꞌakan õdani daonaiora puꞌidaꞌati. Kainaꞌa oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa, naꞌikiaonaa ukaparadanun. 18Naꞌapainim oiaꞌo doronai tuukiidaꞌakan an uruu, ukabootaꞌakannii uruu imiꞌi baara iti, udaunaꞌan bozowaꞌo koditan udako iki, ukuzowaꞌakan paudakokida, udaunaꞌan udadaraꞌakan, dadara, dadara. Õpishaanii padamata putominapa-kidaniinao, õaipan ĩkodita-kidan wuruꞌu oiaꞌo doronaiz uꞌai, mazan aonaa ĩturuan.”

19 Jesus kian, “Naꞌapa dii aonaa zii umishidan? Kotuaꞌikiꞌi naa õmashaapan utuma?Kotuaꞌikiꞌi naa õnaꞌan õbaiatinan utuma? Punaꞌaka naꞌiki wuruꞌu daonaioraz õꞌidaꞌati.”

MARK 9:20 72 MARK 9:41

20 Uruu idi ĩnaꞌakan naa uruu Jesus idaꞌati. Aizii oiaꞌo doronai tukapaꞌakan idi Jesus,sariapa udorauta-kidan naꞌiki uziiaꞌakan wuruꞌu daonaioraz. Uwazainan naa naꞌa imiꞌibaaraꞌa, udako bozowaꞌakan naa kapam. 21 Jesus pishaan daonaiora daru, “Naꞌapamdii ukotuaꞌikin naa pudani kaikapanuꞌu?” Daonaiora daru kian, “Kotuꞌu uduusodin iki.22 Panaadon kida, maonapa daꞌi oiaꞌo doronai zowiinuzu ukabootan idaꞌan uruu tikazidiꞌiti naꞌiki wunu baoko iti. Pukamunan-kida shoman waunao, naꞌiki pukaminkaꞌutawaunao, puturuan an pukaminkaꞌutan!”

23 Jesus kian uꞌati, “Kanom nii pukian ‘puturuan an pukaminkaꞌutan’? Ipai aimaakanshaꞌapan nii pidan ati, umishidan an.”

24 Daonaiora daru kian diiwaꞌo idaꞌan, “Õgaru, õmishida padamata, mazan õaipanpukaminkaꞌutan õgaru, õmishida kizi kaimanaiman manawun.”

25 Jesus tukapan idi iribaꞌa naa pidannao kasabaꞌukinan padazaba ati, ukian oiaꞌodoronai ati, “Makinaꞌo naꞌiki maparadanuꞌo doronai, õaipan pukoditan wuru diꞌikiꞌidaonaioraz, aonaa õaipan pumorotan uꞌidiꞌiti powaꞌa!”

26 Uruu oiaꞌo doronai kadakoꞌokan, uziiautapaꞌakan daonaiora, udaunaꞌan ukodi-taꞌakan naa uꞌai. Mawakaꞌo kawanuꞌo daonaiora tukapa-kao, naꞌiki ipai pidan kian, “Ei,umawakan!” 27Mazan Jesus zaamatan uruu pakaꞌu diꞌiki, ukadishita-kidan naazu.

28Uruu daunaꞌan Jesus makon umorotan pasookapa-kizi kabaun nazo iti patominapa-kidaniinao tuma, naꞌii ĩnaꞌian naꞌapaudaꞌu sodi karikaonan. Ĩpishaan Jesus, “Kanom niꞌoaonaa waturuan wakodita-kidan oiaꞌo doronai?”

29 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, “Soo toriinapa-karu idaꞌan turuu naꞌapainao oiaꞌo doron-ainao kodita-kida-kao.”

Jesus paradan koshanpamawakan dauꞌu

(Matthew 17:22-23; Luke 9:43b-45)30 Uruu daunaꞌan Jesus makon patominapa-kidaniinao tuma, ĩmakon Galilee Baara

an. Aonaa Jesus aipan pidannao aitapan naꞌiam paugaru, 31 utominapatin-kidaꞌazon idipatominapa-kidaniinao. Ukian ĩꞌati, “Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaakapaa-kao nii pidannaoati, ĩnaouꞌu nii zowii uruu. Mazan idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan, ukadishitan nii powaaiti.” 32Aonaa ĩaitapanaatan naꞌapaꞌoramatiꞌowuruꞌu ukianuz, naꞌiki ĩtarii papishaanuzu.

Kanom tuubaruꞌo nii manawunbaokoinao ai

(Matthew 18:1-5; Luke 9:46-48)33 Naꞌapain ĩkaawan Capernaum iti, ĩmorotan kabaun nazo iti. Naꞌiaꞌa naa Jesus

pishaan ĩdyaun. Ukian ĩꞌati, “Kanom dauꞌanaꞌo ukadakotinan dunapota?” 34 Mazanaonaa ĩdakoꞌatin uparadan, ushaꞌapanum kauꞌan dunapota ĩkadakotinaanan idi paꞌati-aaka, kanom tuubaruꞌo nii manawun dauꞌu.

35 Udaunaꞌan Jesus sakanatan naꞌiki sariapa udapadan 12 patominapa-kidaniinao.Ukian ĩꞌati, “Kanom aipinaꞌo kiwiiniꞌo nii, marii uruu dawuꞌitintinan naꞌiki poitoruinii kapam ipai pidannao ati.” 36 Udaunaꞌan ukadishita-kidan koraidaonaa ĩkanaapuꞌu,udokobatanuzu naꞌiki sariapa ukian ĩꞌati, 37 “Kanom dapaapaꞌo baudaꞌapa kaikapa sodiꞌokoraidaonaa õꞌuu idaꞌan, udapaapan õgaru wuruꞌu. Naꞌiki kanom dapaapaꞌo õgaru,udapaapan wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru kapam.”

Pidan aonaꞌo utoꞌora-kizaitapan unao, upaonaru wuruꞌu(Luke 9:49-50)

38 John kian uꞌati, “Tiichaa, watukapanii pidan kodita-kidan oiaꞌo doronainao puꞌuuidaꞌan, naꞌiki wamashaata uruu, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uzaamatinpan waꞌidaꞌati.”

39 “Aonaa umashaataꞌanaꞌazu,” Jesus kian ĩꞌati. “Pidan shaꞌapataꞌo umanawun ki-daꞌo aimaakan õꞌuu idaꞌan, aonaꞌo nii uparadan dikaudan õdauꞌan. 40 Kanom aonaaunyukunuu oian waꞌati, uruu waunao idaꞌantanpuꞌo wuruꞌu. 41 Õkowaadan nii uꞌatinaꞌiaꞌoram pidan taaꞌo wunu tuza-karu nii õpidanannao ati õꞌuu idaꞌan, naꞌiki uaitapanidi ĩnao zaamatinpan õꞌidiꞌiti, taa-kao nii uwinipinaa uꞌati.

MARK 9:42 73 MARK 10:13Kaimanaꞌo duwu naꞌiki

manauꞌo duwu(Matthew 18:6-9; Luke 17:1-2)

42 “Aizii pidan dyuudan an wunao kawan sodi kidainao shaꞌapatan oiaꞌo, naꞌiki aonaautaapadan ĩmishidan õgaru, kichanaꞌiki-kiaꞌo manawun wuruꞌu pidan shaꞌapataniaz,wuru aiaꞌa udaruꞌo boodapa-kinai kuba sukuruuta-kaoaz ukanau kaduꞌiki. Udaunaꞌanukaboota-kao paran baoko iti. 43-44 Aizii õkowaadan uꞌati, kaawaꞌa naa wuruꞌu Elijah,mazan aonaa pidannao aitapanaatanuzu. Ukauꞌan pukaꞌu oii-kidan an pugaru, puduku-tazu! Kaimanaꞌo nii zii pumakon kakupa-karu diꞌiti baudaꞌapaꞌo pukaꞌu tuma, putaapanai dyaꞌutam ĩdyaun, udaunaꞌan pukaboota-kao nii Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti, aonaꞌorazumakadauzon. 45-47 Baudaꞌapaꞌo pukidiba oii-kidan an pugaru, pudukutazu! Kaimanaꞌonii zii pumakon kakupa-karu diꞌiti baudaꞌapaꞌo pukidiba tuma, putaapan ai dyaꞌutamĩdyaun, udaunaꞌan pukaboota-kao nii Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. Baudaꞌapaꞌo puawun oii-kidan an pugaru, pusoꞌotazu! Kaimanaꞌo nii zii pumakon kakupa-karu diꞌiti baudaꞌapaꞌopuawun tuma, putaapan ai dyaꞌutam ĩdyaun, udaunaꞌan pukaboota-kao nii TuubaruꞌoTikazi wuꞌiti.48 ‘Naꞌii tarabaro dainao nikapaꞌoraz pidan nanaa,

aonaꞌo nii ĩmawakauzon.Naꞌiki wuruꞌu tikaziz

aonaa naꞌapainim nii umakada-kao.’*49 “Naꞌapa wanyukunui kuzubada-kao kawan duwu idi, naꞌapa pidannao maꞌozakadi-

nan ubaiainpan an kai kaimanaꞌo dauꞌati.†50 “Kaimanaꞌo wuruꞌu duwuz, mazan duwumanaun anaꞌa naa, naꞌapam nii ukuzubaa-

kao powaa iti? Marii duwu kuzubaꞌo kawan unao, umashaapa kizi kaiman uiribannaotuma.”

10Jesus kakinaopan muudaaka-karu ai(Matthew 19:1-12; Luke 16:18)

1 Naꞌikiꞌo Jesus waꞌakan amazada Galilee Baara, umakon Judea Baara an, atii JordanWaꞌo baza iti. Iriba kida pidannao kaawa-kaawan uꞌidaꞌati koshan, naꞌiki utominapa-kidan ĩdyaun patominapatin-kidauzon kawan daꞌi ĩdyaun.

2 Phariseenao kaawan uꞌidaꞌati ĩtiwaa-kidapaꞌazon uruu. Ĩkian uꞌati, “Pukowaadawaꞌati, wakakinaorinaa taapada pidan muudan paudaiaro?”

3 Jesus kian ĩꞌati, “Shaꞌapaꞌoram kakinaorii Moses taa uꞌati?”4 Ĩkian Jesus ati, “Moses taapadanii pidan saadan muudaaka-karu kaaritannaa, udau-

naꞌan turuu umuudan paudaiaro.”5 Jesus kian ĩꞌati, “Moses saadan wuruꞌu kakinaorii uꞌati unyukunuu dadaran idiꞌo.

6 Mazan Tominkaru sakadan dono patoman amazada naꞌiki pidan, utoman daonaioranaꞌiki zun. 7 Unaꞌapan idi, daonaiora muudinan padaru naꞌiki padaro ai naꞌiki ubau-daꞌapatinan paudaiaro tuma, 8 naꞌiki uruu idi dyaꞌutamainao pidannao baudaꞌapatinan.Ukauꞌan aonaa powaꞌa ĩpanaꞌa-kidan, soo baudaꞌapa. 9 Kanom Tominkaru baudaꞌap-atanii, aonaa turuu pidan muudaaka-kidan.”

10 Udaunaꞌan ĩmorotan kabaun nazo iti koshan, Jesus tominapa-kidaniinao pishaanuruu wuru dauꞌanaꞌa ukadakotin kiziz. 11 Ukian ĩꞌati, “Pidan muudan dono paudaiaro,udaunaꞌan umazidan baꞌoran zun tuma, oiaꞌo wuruꞌu ushaꞌapataniaz paudaiaro atiubaꞌorantapan idi. 12Naꞌapa kapam zun muudan dono paudaiaru, udaunaꞌan omazidanbaꞌoran daonaiora tuma, oiaꞌo wuruꞌu oshaꞌapataniaz paudaiaru ati obaꞌorantapan idi.”

Jesus naꞌiki koraiziannao(Matthew 19:13-15; Luke 18:15-17)

13 Pidannao kaawa-kidan koraiziannao Jesus idaꞌati. Ĩaipan upishatan ĩdyaun. Mazanutominapa-kidaniinao kashadakowauan pidannao.* 9:48 Isaiah 66:24 † 9:49 Naꞌapa wanyukunui kuzubada-kao kawan duwu idi, naꞌapa pidannao maꞌozakadinanubaiainpan an kai kaimanaꞌo dauꞌati Greek paradan idaꞌan: “Ipai pidan duwuda-karu nii tikazi idi.” Tikazi kii-karu,baiatin-karu atiꞌo kai imiꞌi baaraꞌa.

MARK 10:14 74 MARK 10:3314 Jesus aitapan idi ĩnaꞌapan, sariapa utoꞌorauan patominapa-kidaniinao. Ukian

ĩꞌati, “Marii koraiziannao waꞌatin õꞌidaꞌati. Aonaa umashaataꞌanaꞌa ĩdyaun, ushaꞌa-panum kauꞌan ĩnao kawanuꞌo wuruꞌu zaamataꞌo niꞌoraz Tominkaru panaobanaa nii.15 Õkowaadanii uꞌati, kanom aonaꞌo uzaamatinan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi itikoraidaonaa zaamatan kawanuzu, aonaꞌo nii umorotan naꞌiti.” 16 Udaunaꞌan udoko-batan ipai koraiziannao baudaꞌapa kida, upishatan ĩdyaun pakaꞌu idi, naꞌiki upishaanTominkaru kaimanan ĩꞌati.

Kashaꞌapauziꞌo pidan(Matthew 19:16-30; Luke 18:18-30)

17 Jesus makopaanan puꞌu koshan dunapota, sariapa pidan waꞌatin uꞌidaꞌati zaka-zakaapa. Sariapa ukodoruꞌukan ukanaapu ikinapu, naꞌiki ukian uꞌati, “KaimanaꞌoTiichaa, kanom dii õshaꞌapata õikodin-kinaa nii karikaonanuꞌo kakupa-karu?”

18 Jesus dakoꞌatinuzu, “Kandii nii pudakotan õgaru kaimanaꞌo nii? Aonaa kanomkaimanaꞌo nii, soo Tominkaru baudaꞌapa. 19 Puaitapanii Tominkaru kakinaori ki-daz. Manaꞌa puzowiaꞌanaꞌa pidan; manaꞌa pubaꞌorantapaꞌanaꞌa; naꞌiki manaꞌapukoidapaꞌanaꞌa; manaꞌa pumariidinauzoꞌonaꞌa puiriban dauꞌu; manaꞌa pumariida-paꞌanaꞌa puiriban puzaamata-kinaa nii ushaꞌapauzi; pumarainapa pudaru naꞌiki pudaro.”20 “Tiichaa,” pidan kian uꞌati, “Naꞌapa õmashaapan kotuaꞌikiꞌi naa, õkoraidaonaan ikiõizoꞌati wuruꞌu kakinaorii kidaz.”

21Udaunaꞌan Jesus awunuupanuꞌidiꞌiti unaudapa patukapanuzu. Ukian uꞌati, “Kainaꞌabaudaꞌapaꞌa naa aimaakan pushaꞌapatan nii zii. Aizii pumako, pusellian ipai pushaꞌapauzkida, naꞌiki puraata puikodanii pushaꞌapauz kida idaꞌan, putaaꞌa naa patakaꞌutinainaoatiz. Pushaꞌapatin annaꞌapa, pukapuraatanunnii aokazi ii. Udaunaꞌan puwaꞌati õꞌidaꞌati,pudaꞌan kizi õgaru.” 22Mazan daonaiora abatan idi unaꞌapan paꞌati, sariapa unyukunuukashaꞌoraꞌakan, ukiwan manaunam, ukashaꞌapauzin idi manawun.

23 Jesus awunuupan patominapa-kidaniinao kawanaꞌati, naꞌiki ukian, “Dadaraꞌo niikapuraataniinao pidannao morotan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti.” 24 Sariapautominapa-kidaniinao diꞌitinpan uparadan dauꞌu.

Mazan Jesus kian koshan ĩꞌati, “Õdainao, naꞌapa dii manawun dadara pidan morotanTominkaru naobanai-tinapa-kizi iti. 25 Kashaꞌapannaꞌo nii manawun kapuraatanuꞌopidan morotan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti, camel podotan ai akosa awunshaawata.”

26 Udaunaꞌan powaꞌa zii ĩdiꞌitinpan, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Kanom mooko turuuukazannaata-kao?” 27 Jesus awunuupan ĩꞌidiꞌiti, naꞌiki sariapa udakoꞌatin ĩdyaun.Ukian ĩꞌati, “Pidannao aonaa turuu ĩshaꞌapatan wuruꞌu, soo Tominkaru paꞌan turuuushaꞌapatan ipai aimaakan.”

28 Udaunaꞌan Peter kian uꞌati, “Putukapa waunao, wawaꞌakaꞌa naa ipai washaꞌapauznaꞌiki aizii wadaꞌanpan naa pugaru.” 29 Sariapa Jesus kian, “Mishiꞌo wuruꞌu. Naꞌiaꞌorampidan waꞌakaꞌo padapu, oo paꞌinawuzunao, padadakoonao, padaro, padaru, paudainao,oo pazakapun õgaru dikin ii, naꞌiki Kaimanaꞌo Kuwai dikin ii, 30 taa-karu nii uꞌati 100powaꞌa zii kabaun kida, naꞌiki uꞌinawuzunao nii, naꞌiki udadakoonao nii, naꞌiki udaronaonii, naꞌiki udainao nii, naꞌiki uzakapun nii, naꞌiki unaꞌapan puꞌu upatakaꞌuta-kao niikapam. Naꞌiki diinaꞌitiꞌi uikodinan nii karikaonanuꞌo kakupa-karu. 31 Mazan iribapidannao kiwiiniinao kai, dawuꞌitintinaꞌo nii. Naꞌiki iriba dawuꞌitiiniinao kai, kiwiita-kida-kao nii.”

Jesus kakuwaapan koshanpamawakan dauꞌu

(Matthew 20:17-19; Luke 18:31-34)32 Aizii udaunaꞌan Jesus tominapa-kidaniinao, tuukii ĩdiꞌitinpan udauꞌu, ukiwiitan

idi paꞌuaꞌati Jerusalem iti. Naꞌiki naꞌaꞌo baokoinao pidannao, daꞌanpainao ĩdyaun,sariapa ĩtarian kapam. Udaunaꞌan Jesus dapadan koshan 12 patominapa-kidaniinaopanaꞌitinapu baokoinao ai. Uruꞌu naa ukakuwaapan naꞌapam nii pashaꞌapata-kao dauꞌu.33 Ukian ĩꞌati, “Uabata. Aizii wamakon Jerusalem iti, naꞌiaꞌo nii Daonaiora AokaziIkiꞌo, kaakapaa-kao nii faadaanao zowaunaanao ati, naꞌiki tiichaapauzonao ati Moseskakinaori dauꞌu. Naꞌiki ĩtaan nii uruu zowii-karu nii, naꞌiki ĩtaan nii uruu Gentilenao

MARK 10:34 75 MARK 11:2kaꞌu iti. 34Uruu idi Gentilenao banikiitan niizu, naꞌiki ĩsopiautapan niizu, naꞌiki ĩbaꞌiziannii uruu. Udaunaꞌan ĩzowian nii uruu. Mazan idikinaudaꞌu kamootan idaꞌa, ukadishitannii powaa iti.”

James naꞌiki John pishaan Jesus manawun-tinapa-karu dauꞌan(Matthew 20:20-28)

35Uruu daunaꞌan James naꞌiki John, Zebedee dainao, kaawan Jesus idaꞌati. Ĩkian uꞌati,“Tiichaa, kainaꞌa waaipan pushaꞌapatan aimaakan waꞌati.”

36 “Kanom dii mooko?” ukian.37 Ĩkian uꞌati, “Pusakanatan dono putaba diꞌii punaobanai-tinan dono, pusakanata-

kida paꞌi waunao putuma. Baudaꞌapa pudiwaꞌora antanapu, baꞌoran puꞌashabaronantanapu.”

38 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa uaitapan kanomwuruꞌu upishaaniaz. Turuumooko uaitapanutuzan õtuzaꞌazooniaz baiatin-karu kooponnaa diꞌiki, õgaru kawan?* Turuu mookouaitapan uchikaawunuu-kidinan õchikaawunuuaꞌazoo-kao kawan?

39 “Turuu,” James naꞌiki John kian.Jesus kian ĩꞌati, “Mishi, utuzan nii wuruꞌu õtuzaꞌazooniaz, naꞌiki uchikaawunuu-kao

nii õchikaawunuuaꞌazoo-kao kawanaꞌati. 40 Mazan aonaa turuu õsakanata-kidan unaoõdazabaꞌa, õdiwaꞌora antanapu oo õashabaron antanapu. Soo Tominkaruꞌo nii paꞌantaazu, paminziiwataniinao ati.”

41 Aizii 10 Jesus tominapa-kidaniinao abatan idi kaikapaꞌo parada-karuꞌu, sariapaĩtoꞌoran James naꞌiki John ati. 42Uruu idi Jesus dapadan baokopa ĩdyaun paꞌidaꞌati, ukianĩꞌati, “Uaitapanii mamishida-kainao Tominkaru, dakotinpaꞌo naobanainao nii, ĩnaudapapawaranuitapan ipai pidan naꞌiki pamanawun-tinpan idaꞌan ĩkazowautapan ĩdyaun.43 Mazan aonaa õaipan unaꞌapan. Naꞌiaꞌoram unao biiꞌi aipaꞌo pamanawunun, mariiupoitoruitapa-kidinan ipai baokoinao ati. 44Naꞌiki kanomumanawun-tinpaꞌazoꞌo pairib-annao ai, marii upoitoruitapa-kidinan ipai pidannao ati. 45 Upuꞌu zii Daonaiora AokaziIkiꞌo, aonaa uwaꞌatin umanawun-tinpaꞌanan mani, mazan upoitoruitapa-kidinaꞌananipai pidan ati, naꞌiki ukazannaataꞌanan pidannao paꞌoian ai umawakan idaꞌan.”

Jesus saabaan Bartimaeus awun(Matthew 20:29-34; Luke 18:35-43)

46 Jesus kaawan patominapa-kidaniinao tuma Jericho ati. Udaunaꞌan ĩdobatapanpuꞌaꞌa naa naꞌiki, iriba pidannao daꞌanpan ĩdyaun. Kainaꞌa pidan ishaꞌo uawun pishau-tauzo daꞌi puraata, naꞌa usakanatapan dunapoꞌo, Bartimaeus kiaꞌo uꞌuu. Uruu Timaeusdani. 47Uabatan idi Jesus Nazareth san dobatapan, uruu idi ukadakoꞌokan diiwaꞌo idaꞌan.Ukian, “Jesus, David Takaan-daun!† Pukamunan-kida õgaru!”

48 Iriba pidannao toꞌorauanuzu ĩaipan umashaadan. Mazan powaꞌa zii manawunukadakon diiwaꞌo idaꞌan. Ukian, “David Takaan-daun! Pukamunan-kida õgaru!”

49 Sariapa Jesus kadishitaꞌakan pamakopa-kiziꞌi. Ukian, “Udapada uruu daꞌatiꞌi.”Sariapa ĩkian uꞌati, “Pumaꞌozakada punyukunuu! Pukadishita, udapadan naa pugaru.”

50Uruꞌu naa ukabootaꞌakan pachaakitan, uzakaꞌutaꞌakan, uwaꞌatiꞌikan naa Jesus idaꞌati.51 Jesus pishaanuzu, “Kanom puaipan õshaꞌapatan puꞌati?”Ishaawun kian Jesus ati, “Tiichaa, õaipan pusaabaan õawun.”52 Jesus kian uꞌati, “Pukiwaꞌa naa! Pumishidan idi õgaru, puawun saabainan.” Sariapa

mishi utukapaꞌakan kaiman, naꞌikiꞌo udaꞌanan naa Jesus.11

Jesus morotan Jerusalem iti(Matthew 21:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19)

1 Ĩmaonapatapaanan puꞌaꞌa naa Jerusalem iti, wiizai kida Bethphage naꞌiki Bethanypaꞌinamun, ĩkaawan Olive Naawa iti. Jesus dyuudan dyaꞌutam patominapa-kidaniinao,2 ukian ĩꞌati, “Umako wiizai upaꞌinamunuꞌo diꞌiti. Ukaawan dono naꞌiti uikodan nii* 10:38 Turuumooko uaitapan utuzan õtuzaꞌazooniaz baiatin-karu kooponnaa diꞌiki, õgaru kawan? oo “Ukaꞌiitan niimookowuruꞌu õbaiaapan niꞌoraz?” † 10:47 David Takaan-daun: Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapaDavid Takaan-daun umanawunuꞌo naobanai nii.

MARK 11:3 76 MARK 11:25chaakashi* dani koꞌidinpan, aonaꞌo zii uzaida-kao. Ubuzuutazu, naꞌiki unaꞌaka uruudaꞌatiꞌi. 3 Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan pishaan an unao ushaꞌapatanii dauꞌan, ukii uꞌati,‘Naobanai aipanuzu, naꞌiki kadimanaꞌo nii udyuudan powaa atiz.’ ”

4 Uruu ĩmakoꞌokan naa ĩikoda chaakashi dani dunapoꞌo, ukoꞌidinpan dobaapa-kizaipaniinomizinaa diꞌiki. Ĩbuzuupan puꞌu uzunaa, 5 kadishitapainao maonapa naꞌa kianĩꞌati, “Kanom nii ubuzuupan chaakashi dani zunaa?” 6 Ĩdakoꞌatin ĩdyaun naꞌapa Jesusdyuudan kawanaꞌati paugaru, uruu daunaꞌan zii ĩtaapadan ĩnaꞌakanuzu. 7 Ĩkaawa-kidannaa chaakashi dani Jesus idaꞌati, ĩmuudan pachaakitan kida ubarau paawa ati, uruu Jesuszaidan naazu.

8 Iriba pidannao kadamaradan pakamichan kida dunapota. Baokoinao dukuan puꞌuanabai kida, pokoridi anaba kawan kidaꞌo, maonapa kidaꞌo dunapo an, ĩmuudan naadunapota kidaz Jesus uaꞌati. 9Pidannao kiwiitapainao Jesus ai, naꞌiki baokoinao udawuꞌi-tiinao ĩwaꞌatipan kadakoinaanan diiwaꞌo idaꞌan. Ĩkian, “Marii Tominkaru konaukii-kida-kao! Marii Tominkaru kaimanan diꞌoraz Naobanai atiꞌi, kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati!†10Marii Tominkaru kaimananwuru atiꞌi King-tinaꞌo niꞌoraz KingDavidwadaunnii. MariiTominkaru aokazi iaꞌo konaukii-kida-kao!”

11 Jesus kaawan daunaꞌan Jerusalem iti, umorotan Tominkaru Dapu iti, uawunuu-tan ipai aimaakan kida. Mazan wachuupun idiꞌi naa ukiwan powaa iti Bethany itipatominapa-kidaniinao tuma.

Jesus paradan fig kadunaa ati(Matthew 21:18-19)

12 Baꞌoran kamoo, ĩwaꞌatipan puꞌu powaa ati Bethany iki Jerusalem ati, Jesus zamazinnaa. 13Munapo zii utukapan fig kadunaa kaanabaꞌo. Uruu idi umakon naꞌiti utukapaꞌa-zon kaaka maniz. Mazan ukaawan dono naꞌiti, aonaa uꞌaka nii, soo uanaba paꞌidiwaru.Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ukaakapauzon donoꞌo zii mani wuruꞌu. 14 Jesus kianfig kadunaa ati, “Aonaꞌo nii puꞌaka dizoowauzo-kao powaꞌa!” Utominapa-kidaniinaoabatanii wuruꞌu unaꞌapanuz.

Jesus waatan selliipainao Tominkaru Dapu iki(Matthew 21:12-17, 20-22; Luke 19:45-48; John 2:13-22)

15 Ĩkaawan donoꞌo naa Jerusalem iti, Jesus makon Tominkaru Dapu iti, naꞌikiuwaataabiꞌian ipai toriipainao kida uzainao, naꞌiki selliipainao kida uzainao taa-kariwainiꞌo Tominkaru ati. Ipai udorau-kidan shakataaka-kidauzonao puraata miisan‡ kida,naꞌiki ipai selliipainao wakokoonao taba kida, 16 naꞌiki aonaa utaapadan pidannaodobata-kidan patoriinii kida Tominkaru Dapu baara an.

17 Uruu daunaꞌan ukakinaotan pidannao, “Tominkaru Paradan saadinpaꞌo kian:‘Õdapu dakota-kao nii ipai pidannao toriinapa-kizi dapunaa nii.’ Mazan unao ukaiwaa-panuzu koidimikinao dizinapa-kizi nii.”§

18 Faadaanao zowaunaanao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu abatan idikaikapaꞌoraꞌa, ĩtiwaan paikodan pazowii-kinaa nii Jesus. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩtarianJesus ai, ĩtukapan idi tuukii manawun ipai pidannao diꞌitinpan ukakinaopan dauꞌu.

19Wachuupun idiꞌi naa Jesus kiwan donoi iki patominapa-kidaniinao tuma.Jesus parada kiziz fig kadunaa mawakan naa

20 Chaapiꞌiki baꞌoran kamoo, ĩdobatapan puꞌu dunapota koshan, ĩtukapa wuruꞌu figkadunaa mawakaꞌakaꞌa naa atii paoroda iti. 21 Peter nyukunuuꞌaka naꞌapam Jesus kiau-zon daꞌi, uruu idi ukian, “Tiichaa! Putukapa, puparada kiziz fig kadunaa mawakaꞌakaꞌanaa.”

22 Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Umishida Tominkaru. 23Mishi õkowaadannii uꞌati, shaꞌapaꞌoram pidan turuu udyuudan naawazi soꞌotinan naꞌiki ukabootinanparan baoko iti, pamishidan idaꞌan. Aonaan an umishidan, aonaꞌo nii ushaꞌapanuaipan kawanaꞌati. 24 Ukauꞌan, õkian ipai unao ati, ipai kanom upishaanii utoriinpanidaꞌan, taa-kao nii uꞌati. Soo umishidan idaꞌan karikaonan. 25 Naꞌiki naꞌapainimukadishitan utoriinpan dono, umarinaꞌata unyukunuu oian baꞌoran pidan ati; naꞌapaꞌo* 11:2 chaakashi: English idaꞌan, donkey. † 11:9 Psalm 118:25-26 ‡ 11:15 miisa: English idaꞌan, table.§ 11:17 Isaiah 56:7

MARK 11:26 77 MARK 12:11nii udaru Tominkaru aokazi iaꞌoraz marinaꞌatan ipai uꞌoian kapam. 26 [Mazan aonaan anumarinaꞌatan oii kidaꞌo pidannao shaꞌapatanii uꞌati, aonaꞌo nii unao Daru marinaꞌatanuꞌoian kida.”]*

Jesus pishaa-kao kanom aipan atiꞌo ushaꞌapaapan aimaakan kida(Matthew 21:23-27; Luke 20:1-8)

27 Ĩkaawan koshan Jerusalem ati, Jesus chiꞌikaꞌanpan puꞌu Tominkaru Dapu ii, faadaazowaunaanao, tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki Jewnao zowaunaanaokaawan uꞌidaꞌati. 28 Naꞌiki ĩpishaanuzu, “Kanom dyuudanii pushaꞌapatan ipai wuruꞌuaimaakan kidaz? Oo kanom taapadanii pushaꞌapatan ipai wuru kidaꞌa?”

29 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, “Õpishaan nii baudaꞌapa aimaakan karikaonan uꞌai, naꞌikiudakoꞌatin an õgaru, õkowaadan nii uꞌati kanom aipan atiꞌo õshaꞌapatan wuru kidaꞌa.30 Ukowaada õꞌati, naꞌikiꞌoram dii John chikaawunuupan taa-kao uꞌati: aokazi ikiꞌo oopidan diꞌikiꞌo?”

31 Ĩpishautaakapan paꞌatiaaka kida, “Wakian an aokazi ikiꞌo, ukian nii waꞌati, ‘Kanomniꞌomooko aonaa umishidan uruu?’ 32Mazanwakian an pidan diꞌikiꞌo, pidannao toꞌorannii waꞌati.” (Aonaa ĩkaꞌiitan panaꞌapan, ĩtarian idi pidannao ai, ipai pidannao aitapan idimishi John Tominkaru prophetin.) 33Uruu idi ĩkian Jesus ati, “Aonaa waaitapan.”

Jesus kian ĩꞌati, “Õgaru aonaꞌo nii õkowaadan uꞌati kapam, kanom taanii õshaꞌapata-kinaa ipai aimaakan kida.”

12Awunuutapainao grape baawu

dauaꞌo(Matthew 21:33-46; Luke 20:9-19)

1 Udaunaꞌan Jesus paradan ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan, “Kainaꞌa daꞌi pidanpaowaꞌo grape baawu, ukoraratanuzu, ukichadan kaꞌunaru kuba idaꞌa pasararoo-kizinii grape uu, naꞌiki utoman dokoaꞌo kabaun watchmantapa-kizai niꞌo. Udaunaꞌanuzaamatan pidannao awunuutapainao nii grape baawu. Uruu umakon naa baꞌoranwiizai iti. 2 Grape karaoda-kao donoꞌo naa, udyuudan naa baudaꞌapa papoitoruawunuutapainao grape baawu diꞌiti, paꞌidiwau grape dauꞌati. 3 Mazan naꞌiaꞌa naaawunuutapainao grape baawu zaamatan wuruꞌu poitoruiz, ĩbaꞌizian naa kapamazu,udaunaꞌan ĩdyuudanpowaa itizu kanaꞌapan. 4Udaunaꞌan udyuudannaa baꞌoran poitoruiĩꞌidiꞌiti koshan. Awunuutapainao grape baawu baꞌiziinuzu pazowau an kida tuukii,powaꞌa zii manawun kiwiitapaꞌo ai. 5Udaunaꞌan udyuudan naa baꞌoran papoitoru, uruuĩzowii aka sariapa. Naꞌapa ĩshaꞌapatan baokoinao kida, ĩbaꞌiziautapan ĩdyaun naꞌikibaꞌorainao ĩzowii. 6 Baudaꞌapaꞌa naa pidan kainaꞌa dyuuda-karu nii, naobanai daniumarainpaniaz manawun. Dawuꞌitiiniꞌi naa udyuudan baudaꞌapaꞌo paudani daonaioraawunuutapainao grape baawu diꞌiti. ‘Aonaꞌo nii ĩkaꞌiitan pashaꞌapatanuzu,’ ukian.

7 “Mazan awunuutapainao grape baawu kian, ‘Aizii diꞌi naa kapaoribaꞌo daniꞌi.Kadiman, wazowiazu, wazaamata kizi grape baawu uꞌai waꞌidiwau nii!’ 8 Uruꞌu naaĩzaamataꞌakan naaz, ĩzowian naaz, udaunaꞌan ĩkabootan naa unanaa munapo grapebaawu ai.”

9 Udaunaꞌan Jesus pishaan pidannao, ukian, “Naꞌapam nii uzauda-kidan kapaoribaꞌoshaꞌapatan ĩdyaun? Ipaiꞌo nii uzowiankan wuruꞌu awunuutapainaouz grape baawu,udaunaꞌan utaan nii baokoinao atiz. 10Mishi, unao aitauzoniꞌi naa saada-kariwaiz kidaTominkaru Paradan idaꞌa kaikapaꞌa?‘Wuruꞌu kuba tomapauzonao kabaun kashadaniaz,

madiwautapa-kaꞌoraz ĩtukapan,uruꞌu naa mishiꞌoraiman umanawunuꞌo kuba

ipai baꞌoran kubanao ai.11Uruu Tominkaru kaudin-kizi wuruꞌu,

umanawunuꞌoraz utukapa-kao.’ ”*

* 11:26 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu. * 12:11 Psalm 118:22-23

MARK 12:12 78 MARK 12:2812 Jewnao naobanaanao aitapa Jesus kadakotinan padauꞌu wuruꞌu ukaiwaanuz

diꞌitinapa-kinai kuwai. Uruu idi ĩaipan padamata pazaamatan uruu, mazan ĩtarianiribaꞌo pidannao ai, uruu idi ĩmakon uꞌai ĩwaꞌakaꞌakan naazu.

Tax kawinipinaapa-kaodauaꞌo

(Matthew 22:15-22; Luke 20:20-26)13 Uruu daunaꞌan Jewnao naobanaanao dyuudan Phariseenao naꞌiki Herod pidanan-

nao Jesus diꞌiti, ĩtiwaa-kidapaꞌananuzu, ĩabataꞌazon uparadan panaꞌitin. 14Uruu ĩkaawannaa ĩkian Jesus ati, “Tiichaa, waaitapanii pugaru mishiꞌo puparadan, aonaa turuupidan tanawatan pudiꞌitinpan. Umanawun-tinpainao paradan, aonaa punyukunuupan.Mazan mishiꞌo paꞌan pukakinaopan Tominkaru aipan kawanaꞌati. Naꞌapa dii mookowakakinaorinaa kian? Utaapada wataan tax puraatannaa kida naobanai Caesar ati, ooaonaa?”

15 Mazan Jesus aitapa ĩzaamikipaꞌazon karikaonan, ukian ĩꞌati, “Kandii nii utiwaa-kidapaꞌazon õgaru? Punaꞌaka õꞌati wiziꞌiꞌo puraata sodi, õtukapa kiziz.” 16 Sariapaĩnaꞌakan baudaꞌapa puraata uꞌidaꞌati. Upishaan naa ĩdyaun, “Kanom dikin, oo kanomuu kida diidaꞌaꞌorazuꞌu?”

“Naobanai Caesar wuruꞌu,” ĩkian.17 Uruu idi Jesus kian, “Ukauꞌan utaa naobanai Caesar ati uꞌidiwau, naꞌiki utaa

Tominkaru ati uꞌidiwau kapam.”Tuukii manawun ĩdiꞌitinpan Jesus dauꞌu naꞌapain.

Pishauta-karu kadishita-karu dauꞌu mawaka-kizai iki(Matthew 22:23-33; Luke 20:27-40)

18 Kainaꞌa Sadduceenao,† aonaa ĩmishidan pidan kadishita-kida-kao nii pamawaka-kizi iki diinaꞌitiꞌi. Ĩnao kaawan Jesus idaꞌati, ĩpishaanuzu kaikapaꞌa: 19 “Tiichaa,Moses saadanii diꞌoraꞌa kakinaorii waꞌati. ‘Aizii pidan mawakan an, uwaꞌakan pauda-iaro maudani-daun, marii pidan mawakaꞌoraz inawuzu mazidan otuma, ĩkaudani kizimawakaꞌo dani nii.’‡ 20 Kainaꞌa 7 inawuzuinao. Kiwiin ĩtuuniz mazidan, mazan aonaazii puꞌu udaiaro kaudanin umawakan naa. 21 Uruu idi uꞌinawuzu udawuꞌitiꞌo zaamatannaꞌiki umazidan paꞌinawuzu daiaro-daun tuma, mazan naꞌapa koshan umawakan, aonaazii okaudanin puꞌu. Udaunaꞌan baꞌoran uꞌinawuzu mazidan otuma, mazan naꞌapakoshan umawakan, aonaa zii okaudanin puꞌu. 22 Baꞌoran mazidan otuma naꞌapa koshanumawakan, udaunaꞌan baꞌoran, atii ipai uꞌinawuzunao mazidan otuma. Mazan ipaidaunuudaꞌu ĩmawakan, naꞌiki aonaa baudaꞌapa ĩnao waꞌakaꞌo nii paudani otuma. Atiibaꞌoran dono, omawakan naa kapamwuruꞌu ĩdaiaro daunuz. 23Aizii pidannao kadishita-kida-kao dono pamawaka-kizi iki. Naꞌiaꞌoramnii daiaroitapa oroo? Ushaꞌapanumkauꞌanipai 7 daonaioranao mazidan otuma,” ĩkian.

24 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Pakawan zii mooko aonaa uaitapan! Umaaitapakanidiꞌo saadauzo-kariwaiz Tominkaru Paradan, naꞌiki wuruꞌu Tominkaru maꞌozakanuz.25Mawakainao kadishitan dono kakupa-karu diꞌiti, Angelnao kawanuꞌo nii ĩdyaun aokaziii. Aonaꞌo nii powaꞌa mazida-karu naꞌii. 26 Õkowaadan nii unao ati aizii, mishimawakainao kadishita-kida-kao nii. Aonaamooko utukapauzon usaadinpanMoses kaar-itan idaꞌa, tikazi tominan donoꞌoraz koꞌoriꞌo kazamakaꞌo diꞌiki? Naꞌapa shaꞌatii usaadin-pan Tominkaru paradauzon donoꞌorazMoses ati, ukianuz, ‘Õgaru AbrahamTominkarun,Isaac Tominkarun, Jacob Tominkarun kapam.’ 27 Uruu kakupainao Tominkarun, aonaamawakainao Tominkarun mani. Tuubaruꞌo idaꞌan manawun upozawatapan!”

Umanawunuꞌo manawun kakinaorii(Matthew 22:34-40; Luke 10:25-28)

28Kainaꞌa tiichaapauzoMoses kakinaori dauꞌu, uabata wuruꞌu ĩkadakotinanuz. Utuka-pan idi kaiman Jesus dakoꞌatin wuruꞌu Sadduceenao, sariapa uwaꞌatin Jesus idaꞌatiupishaanuzu, “Naꞌiaꞌoram dii umanawunuꞌo manawun kakinaorii ipai baꞌorainao ai?”† 12:18 Sadducee: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. ‡ 12:19 Deuteronomy25:5-6

MARK 12:29 79 MARK 13:129 Jesus kian, “Umanawunuꞌo manawun diꞌorazuꞌu, ‘Puabata, Israelitenao! Wuruꞌu

Naobanai waTominkarunuz, soo uruu baudaꞌapa, Tominkaru. 30 Pumarainapa tuukiiNaobanai wuruꞌu puTominkarunuz ipai punyukunuu iki, ipai pudoronaa ii, ipai pudiꞌit-inpan idaꞌan, ipai pumaꞌozakan idaꞌan kapam.’ 31 Baꞌoran udawuꞌatiꞌo umanawunuꞌokakinaorii kaikapaꞌoraꞌa: ‘Pumarainapa baꞌoran pidannao naꞌapa pumarainpan kawanpunanaa.’§ Aonaa baꞌoran umanawunuꞌo nii manawun kakinaorii wuru kida aiaꞌa.”

32 Tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu kian Jesus ati, “Kaiman Tiichaa! Mishiꞌokaiwuruꞌu pukianuz. Uruu mishi baudaꞌapaꞌo Naobanai Tominkaru, aonaa baꞌoranTominkaru nii. 33 Naꞌapaꞌo mishi kaiwuruꞌu. Pumarainapa paꞌi tuukii Tominkaru ipaipunyukunuu iki, ipai pudiꞌitinpan idaꞌan, ipai pumaꞌozakan idaꞌan. Marii kizi kapampumarainpan baꞌoran pidan naꞌapa pumarainpan kawan punanaa. Uruu dyaꞌutamaꞌorazkakinaorii, powaꞌaꞌo zii umanawunun, pidan taan ai kawaoda-kariwai uzai naꞌiki baꞌorankida aimaakan taa-kariwaiz Tominkaru atiꞌo ai,” ukian.

34 Jesus aitapa kaiman tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu dakoꞌatin paugaru, uruuidi ukian, “Aonaa pumunapon Tominkaru Naobanai-tinpan ai.” Uruu daunaꞌan ipaibaꞌorainao tarian papishautan ai uruu.

Kanom kaduz diiwuruꞌu Christ kii-kizaiz

(Matthew 22:41-46; 23:1-36; Luke 20:41-47)35 Jesus kakinaopan dono Tominkaru Dapu ii, ukian, “Kandii nii mooko tiichaapau-

zonao Moses kakinaori dauꞌu kian wuruꞌu Christ dyuudaꞌazoo-kariwaiz, David takaan-daunuꞌo nii wuruꞌu uruuz? 36 Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌanaꞌo tawuruꞌu David kiauzonuzkaikapaꞌa: Naobanai Tominkaru kian õNaobanaa ati, ‘Pusakanata daꞌaꞌa õdiwaꞌoraantanapu atii õmuudan putarubanao puwaranuꞌu.’*

37“David dakotanpuꞌu uruupanaobanaanii, naꞌapa diꞌi naamookoudani-daunwuruꞌuuruuz?”

Iriba pidannao kasabaꞌukinpainaouz, konaukii ĩabatapan Jesus kuwaa. 38 Ukiannaa koshan ĩꞌati, “Uzaudin paꞌi wunao aiaꞌa tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu.Ĩnaudapa pakaiwadapan pachiꞌikapa-kizi kawanaꞌati dawuu zaꞌabaꞌi kidaꞌo kamicha.Naꞌiki ĩaipan pataapa-kao umanawun kidaꞌo pidannao nii kasabaꞌuinapa-kizai ii kida.39 Ĩaipan pasakanatan taapa-kariwai umanawun-tinpainao pidannao taba kida idaꞌasynagoguenao ii, naꞌiki ĩsakanataꞌazon kiwiin manawun kidaꞌo tabai idaꞌa aroapa-karudono. 40 Mazan upuꞌu ĩpatakaꞌutan zunnao mawakainao ĩdaiarunao, ĩzaamatan idaꞌanĩshaꞌapauz ĩdapu iki. Uruu daunaꞌan ĩaipan patukapa-kao kaimanainao nii patoriinpanidaꞌan dawuu kida. Naꞌapainao pidannao patakaꞌuta-kao nii tuukii manawun.”

Zuna, mawakaꞌo odaiarutaan puraata

(Luke 21:1-4)41 Jesus sakanatan Tominkaru Dapu ii maonapa puraata taapa-kizinao dazabaꞌa,

uawunuutapan ipai pidannao paidan papuraatan unazo iti. Iriba kapuraataniinao taandobata kida puraata. 42Udaunaꞌan mapuraatan-ziiwa maudaiaruiba taan dyaꞌutam sodiishaꞌo puraata. Aonaa dobataꞌo mani wuruꞌu. 43 Udapadan patominapa-kidaniinaobaokopa paꞌidaꞌati, ukian ĩꞌati, “Õkowaadan nii uꞌati diꞌoraꞌa mapuraatanuꞌo zun taanpuraata kinnaa zoꞌiti powaꞌa zii manawun ipai baꞌorainao ai. 44 Ushaꞌapanum kauꞌanbaokoinao taan, aonaa paaiapaniꞌi naamani puraata, mazan oroo pamapuraatanun puꞌu,ipai otaan pataapanii sodi puraata pamashaapa-kinaa niꞌo padamata.”

13Jesus kian Tominkaru Dapu kaboobiꞌii-karu nii(Matthew 24:1-2; Luke 21:5, 6)

1 Jesus koditan puꞌaꞌa naa Tominkaru Dapu iki, baudaꞌapa utominapa-kidanii kianuꞌati, “Putukapa Tiichaa! Konaunammishi kabaunnaꞌiki ukorarannaa toma-kao, kaimanmishi ĩtomanuzu udaru kidaꞌo kuba idi!”§ 12:31 Leviticus 19:18 * 12:36 Psalm 110:1

MARK 13:2 80 MARK 13:222 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Putukapa wuruꞌu udaruꞌoraz kabaun naꞌiki ukorarannaa

kidaz? Aonaꞌo nii baudaꞌapa kubamashaapan pamuuda-kizinaoaꞌa, ipaiꞌo nii ĩkaboobiꞌii-kao kida.”

Jesus tominapa-kidaniinao baiaapan nii oiaꞌo(Matthew 24:3-14; Luke 21:7-19)

3Uruu daunaꞌan Jesus sakanatapan Olive Naawa ii Tominkaru Dapu paꞌinamun, sari-apa Peter, James, John naꞌiki Andrew pishaan uruu pairibannao daidaꞌan, 4 “Pukowaadawaꞌati naꞌapainim nii zii diꞌoraꞌa shaꞌapanuꞌu. Kanomaꞌo nii shaꞌapa, waaitapa-kinaa niiushaꞌapaꞌazon naa.”

5 Jesus kian ĩꞌati, “Uzaudin paꞌi, aonaa utaapadaꞌanaꞌa pidan mariidan unao. 6 Iribapidannao kaiwaan nii õꞌuu, ‘Õgaru uruu!’ ĩkian nii, ĩmariidan nii kapam iriba baꞌoranpidannao kida. 7 Manaꞌa utariaꞌanaꞌa uabatan dono tarubainao mizaataakapan, naꞌikiuabatan dono kadakotin-karu munapoꞌo tarubainao mizaataakatinan dauꞌu. Naꞌapakidaꞌo aimaakan shaꞌapan nii, mazan aonaa zii amazada ikodaꞌazon patokon maniwuruꞌu. 8Wiizai kida mizaataakan nii paꞌatiaaka; donoi kida mizaataakan nii paꞌatiaaka.Kainaꞌaꞌo nii imiꞌi nakainan ipai amazada kawanaꞌati, kainaꞌaꞌo nii zamazi-karu kidakapam. Mazan baiatin-karu kida sakadinan zii karikaonan wuruꞌu. Shakataꞌazoꞌokoraidaonaa kaziwan sakadinan kawanuꞌu zii wuruꞌu.

9 “Ukauꞌan uzaudinpaꞌa naa paꞌi. Ushaꞌapanum kauꞌan uzaamata-kao nii, naꞌikiunaꞌaka-kao nii kootowapa-kizai iti. Ubaꞌizii-kao nii synagogue ii kida; ukadishitan niikazowautapainao wiizai kida naꞌiki kingnao kanaapu ati õgaru dikin ii; ukowaada kizikapam Kaimanaꞌo Kuwai õdauꞌanaꞌo. 10Mazan amazada tokon kaawan uaꞌii, marii kizikiwiin Kaimanaꞌo Kuwai kowaada-kao ipai wiizai kawanaꞌati.

11 “Aizii uzaamata-kao dono, naꞌiki ukootowapa-kida-kao dono, manaꞌa udiꞌitin-paꞌanaꞌa upishaa-kao uaꞌii naꞌapam nii ukian. Mazan upishaa-kao donoꞌo naa,ukowaadaꞌaka kanom dyuuda-kariwai ukowaadan. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa unaouꞌonii mani parada, mazan Kaimanaꞌo Doronaa taan nii uaitapa-kinaa nii naꞌapamnii ukian.

12 “Uruu dono pidannao zowii-kidan nii paꞌinawuzunao. Daruinao naꞌapaꞌo nii ĩzowii-kidan paudainao. Daniinao kashadapan nii padarunao naꞌiki padaronao, naꞌiki ĩzowii-kidan nii ĩdyaun. 13 Ipaiꞌo nii pidannao toꞌora-kizaitapan unao õgaru dikin ii. Mazankanom tuudaꞌo ipai wuru kidaꞌa atii utokon iti, kazannaata-karu nii uruu.

Kichanaꞌiki-kiaꞌo aimaakanshaꞌapan nii

(Matthew 24:15-28; Luke 21:20-24)14“Mazanutukapandonoꞌonaa kachamaꞌidiikiaꞌo aimaakanmuuda-kao aonaauaiapa-

kizinaouꞌu mani, naꞌiki umanaꞌidii-kidan amazada pidan ai.” (Marii awunuutapaꞌokaarita diꞌitapan naꞌapaꞌoram saada-kariwaiz.) “Ukauꞌan marii mashaapainao JudeaBaara ii kidoopan naa midukuo kida iti.* 15 Pidan sookapaꞌo paniba ii, marii kiziaonaa umorotan padapu nazo iti powaa iti aimaakan panaꞌakaꞌazoonii dauꞌati. 16 Pidankaudinaꞌo pazakapun ii, marii kizi aonaa ukiwan padapu iti pachaakitan dauꞌati.17 Kashaꞌoraꞌo nii manawun aimaakan shaꞌapan kiꞌiwi-ziiwanao ati uruu dono, naꞌikidaroinao biidapainaouz zii ĩdainao ati, uruu kamoon kida kaawan dono. 18 UtoriinapaTominkaru ati aonaa kizi ushaꞌapan amazada wadidiizon dono!† 19 Ushaꞌapanumkauꞌan wuruꞌu kichanaꞌiki-kii kidaꞌoraz aimaakan shaꞌapan dono, powaꞌaꞌo nii ziimanawun ukichanaꞌiki-kian aimaakan shaꞌapaꞌo, amazada sakadin-kizi ikiꞌo ai, naꞌikikaiꞌi aimaakan shaꞌapan ai. Naꞌiki aonaꞌo nii aimaakan shaꞌapan naꞌapa powaꞌa koshan.20 Mazan Naobanai awutapadan nii wuruꞌu ushaꞌapan kamoon kidaz, aonaan an mani,aonaꞌo nii baudaꞌapa pidan kakupan. Upidanannao kainaꞌan idiꞌo wuruꞌu uawuta-padanuz kamoo kida. 21 Uruu dono, naꞌiaꞌoram pidan kian an puꞌati, ‘Putukapa, diꞌiChrist!’‡ oo ‘Putukapa, kindiꞌii zuꞌu!’ manaꞌa paꞌi pumishidaꞌanaꞌa uruu. Aonaa mishiꞌomani wuruꞌu. 22 Dakotinpainao Christ nii naꞌiki dakotinpainao prophetnao nii kaawan* 13:14 Daniel 11:31 † 13:18 amazada wadidiizon dono: kichanaꞌiki-kii manawun chiꞌikapa-karu amazadawadidiizon dono. English idaꞌan udakota-kao ‘winter.’ ‡ 13:21 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniazpapidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

MARK 13:23 81 MARK 14:5nii, ĩmariidapaꞌanan pidannao karikaonan. Ĩshaꞌapatan nii umanawun kidaꞌo aimaakandiꞌitinapa-kidaꞌo nii pidan ĩtanawata-kinaa nii Tominkaru pidanannao panaꞌiti, ĩturuanan mazan. 23Uzaudin kizi paꞌi! Õkowaadan uꞌati ipai wuru kidaꞌa, ushaꞌapan uaꞌiaꞌo ziiwuruꞌu.

Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatindauaꞌo

(Matthew 24:29-35; Luke 21:25-33)24 “Naꞌapain uruu dono kichanaꞌiki-kiaꞌo aimaakan shaꞌapan daunaꞌan, kamoo maru-

tan nii naꞌiki kauzu aonaꞌo nii ukanadan powaꞌa. 25Wizinao kida waotaꞌo nii aokazi iki,naꞌiki ipaiꞌo nii aimaakan wuruꞌu doko ii kidaꞌoraz zikadinan. 26 Uruu daunaꞌan Daon-aiora Aokazi Ikiꞌo aidinan niꞌi naa, uwaꞌatin nii ishaꞌiz bii an, umanawunuꞌo maꞌozaka-karu naꞌiki umanawunuꞌo konaunama-karu idaꞌan. 27Udyuudan nii paꞌangelinnao ipaiamazada shakaru ii aka, imiꞌi baara anaꞌoraz, ĩkasabaꞌuka kizi ipai Tominkaru zaamataniipapidanannao nii.

28 “Marii kizi fig kadunaa tominapa-kidan pugaru. Putukapan dono ukadunaapaꞌishizo-dinan naꞌiki paꞌinaꞌo uanaba sodi kida koditan, puaitapa pidan paowinpankamoo maonapatan wuruꞌu. 29Naꞌapa kapam kichanaꞌiki-kiaꞌo aimaakan kida shaꞌapandono, puaitapan nii õkaawaꞌazon kamoon maonapatan naa wuruꞌu. 30 Õkowaadannii uꞌati aimaakan mishiꞌo, ipaiꞌo nii aimaakan kida shaꞌapan naꞌapa, kaiꞌo pidannaomawakan uaꞌii ipai. 31Aokazi naꞌiki imiꞌi baara mainaabatinan nii, mazan õparadan kidaaonaꞌo nii naꞌapainim umainaabatinan.

Ukaawan kamoon, aonaa uaitapa-kao(Matthew 24:36-44)

32“Aonaꞌo nii baudaꞌapa pidan aitapan naꞌapainimnii oo naꞌiamnii kamoowuru shaꞌa-panuꞌu, aonaꞌo nii Angelnao aokazi iaꞌo oo Tominkaru Dani aitapan, soo Tominkaruꞌonii aitapa paꞌanaz. 33 Puawunuutapa, puzaudin, ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo niipuaitapan naꞌapainim nii wuru shaꞌapanuꞌu. 34 Pidan makon kawanuꞌo padapu ikinaꞌiki uwaꞌakan papoitorunao awunuutapaꞌo niizu, ipai ukakaudin-kizitan ĩdyaun, naꞌikiudyuudan taapaꞌo nii paniinom mashaapan zaudinapa. 35 Puawunuutapa, ukauꞌan,aonaꞌo nii puaitapannaꞌapainimnii kadapuꞌo kaawanpowaa ati, panaadonwachuupuninoo tomun-zikon, oo kuruku kaꞌaranpanin, oo kamoo koditanin. 36 Ukaawan donomashaꞌapakiaka, aonaa kizi paꞌi uikodan pudaꞌawupan. 37 Naꞌapam õkian uꞌati aizii,õparadan ipai pidan atiꞌo wuruꞌu: ‘Uzaudinapa!’ õkianuz.”

14Jesus zowau kaduunuu-kao

Bethany ii(Matthew 26:1-16; Luke 22:1-6; John 11:45-53; 12:1-8)

1 Uruu dono dyaꞌutam kamoo baokopainpauzo-karu kamoo kaawan uaꞌii, naꞌapainJewnao nyukunuitapauzon pakazannaatauzo-kao kamoon, Egypt Baara sannao ai, naꞌikinaꞌapain bread nikauzo-kao mawikiꞌinaꞌo. Faadaanao zowaunaanao naꞌiki tiichaa-pauzonao Moses kakinaori dauꞌu dawatan naꞌapam kizi pazaamatan Jesus pidannaodaidaꞌan, ĩaipan pazowiinuzu. 2 Mazan ĩkian, “Aonaa kizi paꞌi washaꞌapatanuzubaokopainapa-karu dono, panaadon watoꞌorataaka-kidan pidannao paꞌatiaaka naꞌikiwaꞌati kapam.”

3 Naꞌapain Bethany iaꞌo Jesus, Simon, kabishopankauzo kichanaꞌiki-kizai bishoi ididapu ii. Jesus aroapatinan puꞌu, zun morotan onaꞌakapanii moto sodi, kuba idiꞌo utoma-kao, paidaꞌo kaduunuribai kawinipinaꞌo idi, nard kiaꞌo udakota-kao. Odaꞌatanmoto sodi,udaunaꞌan oshootan naa wuruꞌu kaduunuribai Jesus zowau diꞌiti. 4 Pabiꞌi kida pidannaonaꞌaꞌo toꞌoran, ĩkian paꞌatiaaka, “Kandii niꞌo kaduunuribai wakuda-kao? 5 Turuaꞌopadamata usellii-kao dobata 300 wiziꞌi kidaꞌo puraata* ai, udaunaꞌan uwinipinaa taa-kaopatakaꞌutinainao ati!” Ĩdakoopan kapam oroo wuruꞌu ĩnaꞌapanuz.

* 14:5 300 wiziꞌi kidaꞌo puraata: baudaꞌapaꞌo wunu kaudin-karu winipinaa.

MARK 14:6 82 MARK 14:276Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Marinaꞌa oroo! Kanom nii unyukunuitapanuzo? Kaimanaꞌo

wuruꞌu oshaꞌapataniaz õꞌati. 7Karikaonanuꞌo nii patakaꞌutinainao pidannao naꞌan unaotuma, turuaꞌo nii ukaminkaꞌutan ĩdyaun uaipan kawanaꞌati. Mazan õgaru aonaꞌo niiõnaꞌan utuma karikaonan. 8 Oshaꞌapatan pashaꞌapataꞌazoonii; oshootan kaduunuribaiõmada diꞌiti, ominziiwatan õnanaa õdida-kao uaꞌii. 9 Aizii mishiꞌo õkian uꞌati, naꞌiamdono Kaimanaꞌo Kuwai kowaada-kao ipai amazada kawanaꞌati, wuruꞌu oshaꞌapataniazõꞌati kowaada-kao nii onyukunuitapa-kinao nii.”

10 Udaunaꞌan Judas Iscariot, uruu 12 Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo makonfaadaanao zowaunaanao diꞌiti, ukaakapaꞌanan Jesus ĩꞌati. 11 Ĩabatan idi unaꞌapan, sariapaĩkonaukian. Naꞌiki ĩkian ĩtaan nii puraata uꞌati. Uruu daunaꞌan udiꞌitinpan naa naꞌapamkizi pakaakapaan Jesus ĩꞌati.

Ubaukapan naa Jesus aroopan Passover Kamoon dono(Matthew 26:17-30; Luke 22:7-23; John 13:21-30; 1 Corinthians 11:23-25)

12 Aizii kiwiitapaꞌo kamoo Bread Mawikiꞌinaꞌo Nikauzo-kao Kamoon kida dono,naꞌapain kapam kaznizonao zowiauzo-kao Passover wanyukunuunaa nii. Uruu idi Jesustominapa-kidaniinao pishaanuzu. Ĩkian uꞌati, “Naꞌiam nii puaipan waminziiwa-kidanPassover wanyukunuunaa?”

13Uruu dono udyuudan dyaꞌutam patominapa-kidaniinao, ukian ĩꞌati, “Umako donoiiti, naꞌii uikodapan nii daonaiora kapowankaꞌo wunu moto zoꞌan. 14 Udaꞌan uruu atiikabaun iti, umorota-kiziz. Naꞌii upishaa kadapuꞌo, naꞌiki ukii paꞌi uꞌati, ‘Watiichaan kian,naꞌiaꞌoram dii kabaun nazoo putaan nii uꞌati, unika-kizi niꞌoraz Passover wanyukunuu-naa patominapa-kidaniinao tuma?’ 15 Udaunaꞌan kadapuꞌo tukapa-kidan uꞌati udaruꞌokabaun nazoo naꞌiki dokoaꞌo kapam, minziiwata-kariwaiꞌi naa unazoo aroapa-karu uaꞌii.Naꞌiaꞌa naa paꞌi uminziiwata ipai aimaakan waꞌati.”

16 Udaunaꞌan wunaouꞌu dyaꞌutamainaouz makoꞌokan naa donoi iti. Ĩkaawan naꞌiti,naꞌapa mishi ipai aimaakan shaꞌapan Jesus paradan kawanaꞌati. Uruu idi naꞌiaꞌa naaĩminziiwatan Passover wanyukunuunaa.

17 Aizii kamoo tipitan daunaꞌan, uruꞌu naa Jesus kaawan 12 patominapa-kidaniinaotuma. 18 Ĩaroapatinan puꞌaꞌa naa miisa† idaꞌa, Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo õkian, baudaꞌapapidan unao bii ikiꞌo aroapatinaꞌo õtuma zaamata-kidan nii õgaru õtarubanao ati.”

19 Sariapa ĩmanaunamaꞌakan kida naꞌiki ĩpishaanuzu padawuꞌatiaaka kida. Ĩkian uꞌati,“Aonaa mazan õgaru mani, mishii?”

20 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Baudaꞌapa pidan unao bii ikiꞌo, damotaꞌoraz bread patu-maaka õtuma. 21Daonaiora Aokazi Ikiꞌo mawakaꞌo nii naꞌapa Tominkaru Paradan saada-kariwaiz kian kawanaꞌati. Mazan kashaꞌoraꞌo nii manawun wuru pidan baiaapanuꞌuzaamata-kidaꞌo niꞌoraz Daonaiora Aokazi Ikiꞌo patarubanao ati. Kaiman zii mani aonaaushakatauzon.”

22 Ĩaroapatinan puꞌu, uzaamatan bread naꞌiki utoriinpan Tominkaru ati udauꞌan.Udaunaꞌan uduꞌuubiꞌian bread naꞌiki utaanuzu ĩkawanaꞌati, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Unika,õnanaa wuruꞌu.”

23 Udaunaꞌan uzaamatan koopo kawazoꞌo wine idi, naꞌiki utoriinapa-kidanuzTominkaru ati. Udaunaꞌan utaanuzu koshan ĩꞌati naꞌiki ipai ĩtuzan koopo diꞌiki. 24 Jesuskian, “Diꞌoraꞌa õizain shootaꞌo niꞌoraz iriba pidannao ati, uruu wuruꞌu kainaabataꞌo niꞌo-razmishiꞌo nii Tominkaru shaꞌapatan pashaꞌapataꞌazooniaz pidannao ati.‡ 25Õkowaadanuꞌati, aonaꞌo nii powaꞌa õtuzan wine, atii diinaꞌitiꞌo nii zii õtuzan paꞌinaꞌo wine paꞌanTominkaru Naobanai-tinapa-kizi ii!”

26Uruu daunaꞌan ĩkunuian kunui Tominkaru ati, udaunaꞌan ĩmakon Olive Naawa iti.Jesus kowaadan Peter ati, utaapa-kidan nii paaitapan paugaru(Matthew 26:31-35; Luke 22:31-34; John 13:36-38)

27 Jesus kian ĩꞌati, “Ipaiꞌo nii uwaꞌakan õgaru, naꞌapa usaadinpan kawan TominkaruParadan idaꞌa kaikapaꞌa:‘Õzowian nii kaznizonao taapiki,† 14:18 miisa: English idaꞌan, table. ‡ 14:24 Tominkaru shaꞌapatan pashaꞌapataꞌazooniaz pidannao ati:uruu dakota-kao Paꞌinaꞌo Covenant. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’waranuꞌu.

MARK 14:28 83 MARK 14:50naꞌiki ipaiꞌo nii kaznizonaomakoodanainan panaꞌiti kida,’ kiaꞌoraz.§

28 Mazan õkadishita-kida-kao daunaꞌan õmawaka-kizi iki, õmakon nii uꞌuaꞌati GalileeBaara iti.”

29 Peter kian uꞌati, “Baokoinao mani waꞌakan nii pugaru, mazan õgaru, aonaꞌo niiõwaꞌakan pugaru!”

30 Jesus kian Peter ati, “Õkowaadan nii puꞌati, kuruku kaꞌaranpan uaꞌii itamau aiziiaiwakaꞌan, idikinauꞌo nii pukian pidannao ati aonaa puaitapan õgaru.”

31Powaꞌa zii Peter maꞌozakadinan, ukian, “Aonaa naꞌapainim nii õkian aonaa õaitapanpugaru, atii õzowii-kao putuma!” Ipai baꞌoran tominapa-kida-kariwainao, naꞌapa kidaĩkian kapam.

Jesus toriinpan Gethsemane ii(Matthew 26:36-46; Luke 22:39-46)

32 Udaunaꞌan ĩkaawan amazada Gethsemane kiaꞌo udakota-kao diꞌiti, naꞌii Jesus kianpatominapa-kidaniinao ati, “Usakanatapa zii daꞌaꞌa õtoriinpaꞌanan puꞌu diꞌitanpuꞌu.”33 Unaꞌaka Peter, James, naꞌiki John patuma. Udaunaꞌan tuukii ukashaꞌoran, udopianpanyukunuu ii. 34Ukian ĩꞌati, “Tuukii manawun õnyukunuu kashaꞌoran dikintan õgaru,mawaka-karu diꞌiti manawun õabatanuz. Unaꞌa daꞌaꞌa, upokodapa paꞌi.”

35Masakaudaꞌu umunapon umakoꞌokan ĩꞌai, uwashatinan paawun baara ikinapu, imiꞌibaara iti, naꞌaꞌa naa utoriinpan, aonaa padamata uaipan pabaiaapan patakaꞌutin-karu.36 “Paapaa, Õdaru, ipai aimaakan mashaꞌapannaa puꞌati. Turuu pudobata-kidan wuruꞌuõbaiaapaꞌazooniaz õꞌai. Mazan aonaa õaipan kawanaꞌati mani, soo puaipan kawanaꞌatipaꞌan.”

37 Udaunaꞌan ukaawan powaa ati patominapa-kidaniinao idaꞌati, uikodan ĩdyaundaꞌawuꞌu naa. Ukian Peter ati, “Simon, pudaꞌawunwuruꞌu? Aonaa pukaꞌiitan pupokoda-pan masakaudaꞌu karikaonan?” 38 Jesus kian ĩꞌati, “Upokodapa naꞌiki utoriinapa aonaakizi oiaꞌo tiwaa-kidapan unao. Udoronaa minziiwa padamata, mazan unanaa ii aonaauturuuan.”

39 Udaunaꞌan ukiwan koshan patoriinapa-kizi iti, naꞌapa koshan utoriinpan kiwiita-paꞌo kawan. 40Uruu daunaꞌan ukaawan koshan patominapa-kidaniinao idaꞌati, uikodanĩdyaun daꞌawuꞌu naa; aonaa ĩkaꞌiitan papokodapan. Naꞌiki aonaa ĩaitapan naꞌapampakian uꞌati.

41 Ukaawan dono ĩꞌidaꞌati idikinautan idaꞌa, ukian ĩꞌati, “Pakawan zii udaꞌawupanusookapan zii? Turuaꞌa naa! Aizii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaakapaa-kaoaꞌa naa oiainaopidannao ati. 42 Ukadishitaꞌa naa, wamakoꞌo naa. Utukapa kaawaꞌa naa kaakapaꞌorazõgaru!”

Jesus zaamata-kao dauaꞌo(Matthew 26:47-56; Luke 22:47-53; John 18:3-12)

43 Jesus kadakotinan puꞌu zii, Judas kaawaꞌakan naa. Uruu 12 utominapa-kidaniinaobii ikiꞌo. Utuma iriba pidannao kamarian-tinpainao naꞌiki kaꞌutapainao pazowiin kidakaawan. Wunao dyuudaniinaouꞌu faadaanao zowaunaanao, tiichaapauzonao Moseskakinaori dauꞌu, naꞌiki kazowautapainao Jewnao. 44Aizii wuruꞌu kaakapaamikitinaꞌorazkakinaotaniꞌi naa wuruꞌu tarubainaouz. Ukian ĩꞌati, “Pidan õkissitaniaz, uruu wuruꞌuuaipaniaz. Uruu paꞌi uzaamata naꞌiki unaꞌakaꞌa naazu.”

45 Judas makon sariapa Jesus diꞌiti, ukian uꞌati, “Tiichaa.” Naꞌiki ukissitaꞌakan naazu.46Uruꞌu naa ĩzaamataꞌakan Jesus.

47 Mazan baudaꞌapa pidan naꞌaꞌo ukadishitapan soꞌotan pamarian usaꞌukanUmanawunuꞌo Faadaa poitoru tain. 48 Sariapa Jesus paradan ĩꞌati, ukian, “Kandiinii uwaꞌatin õdauꞌati, unaꞌakan umarian naꞌiki uzowiin kida, uzaamata-kinaa nii õgaru;zowii-miki nii utaapan õgaru? 49 Ipai kamoo õkakinaopauzon unao Tominkaru Dapu ii,naꞌiki aonaa uzaamatan õgaru. Mazan marii saada-kariwaiz kida Tominkaru Paradanidaꞌaꞌoraz mishiinan.” 50Udaunaꞌan ipai utominapa-kidaniinao kidoopan, ĩwaꞌakaꞌakannaa uruu.§ 14:27 Zechariah 13:7

MARK 14:51 84 MARK 14:7251 Paꞌinaꞌo zii daonaiora daꞌanapatinan Jesus dawuꞌati, aonaꞌo ukaiwadapan kamicha,

soo ushibatapan pamada kamicha idin idi karikaonan. Tarubainao tiwaan pazaa-matanuzu, 52mazan udimaꞌakan ĩꞌai makamichan-daun, uwaꞌakaꞌakan naa pashibirinaakamicha idin ĩtuma.

Jesus tiwaa-kidapa-kao(Matthew 26:57-68; Luke 22:54-55, 63-71; John 18:13-14, 19-24)

53Naꞌikiꞌo ĩnaꞌakan Jesus Umanawunuꞌo Faadaa dapu iti. Naꞌii ipai faadaanao zowau-naanao, ipai kazowautapainao Jewnao, naꞌiki ipai tiichaapauzonao Moses kakinaoridauꞌu baokopatinan. 54Peter naꞌiti umakon udawuꞌati munapo uwaꞌakinpan, udaunaꞌanumorotaꞌakan naa Umanawunuꞌo Faadaa dapu panibazooti iti. Naꞌiaꞌa naa usakanatapanawunuutapainao kabaun tuma uwiichadinpan tikazi diꞌiti.

55 Uruꞌu naa faadaanao zowaunaanao naꞌiki ipai baꞌorainao kootowapa-kidauzonaopidannao tiwaan paikodan kowaada-karu nii dikaudaꞌo Jesus shaꞌapatan pazowii-kida-kinaa niizu, mazan aonaa ĩikodan. 56 Iriba pidannao mariidinan Jesus dauꞌu, mazanpanaꞌa kida ĩparadankarikaonan. 57Udaunaꞌanbaꞌoranpidannaokadishitan ĩmariidinanJesus dauꞌu, ĩkian, 58 “Waabatanii ukian kaikapaꞌa: ‘Õkaboobiꞌian nii wuruꞌu TominkaruDapuz pidannao tomaniaz, idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan õkadishita-kidan nii baꞌoran,aonaa pidan tomanii mani.’ ” 59 Ĩnao kapam panaꞌa kida ĩparadan karikaonan.

60 Umanawunuꞌo Faadaa kadishitan ĩkanaapu ati, upishaan Jesus kaikapaꞌa: “Aonaꞌonii pudakoꞌatin kaiwuruꞌu ĩparadan pudauꞌoraz?” 61 Mazan Jesus mashaapan mashaa,aonaa uparadan. Powaꞌa koshan Umanawunuꞌo Faadaa pishaan uruu, “Pugaru mishiChrist, Kaimanaꞌo Tominkaru Daniz?”

62 Jesus kian, “Mishi õgaru wuruꞌu. Utukapan nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo sakanatanTominkaru umanawunuꞌoraz diwaꞌora antanapu; utukapan nii kapam uwaꞌatin ishaꞌiztuma aokazi iki!”

63 Jesus naꞌapan idi, sariapa Umanawunuꞌo Faadaa kuzuutaꞌakan pakamichan patoꞌo-ran idi, “Aonaꞌa naa waaipan baꞌoran paradan powaꞌa! 64Uabata naꞌapam uwazootapaꞌa-zon Tominkaru. Ukauꞌan naꞌapam ukian?” Ipai ĩkian, ushaꞌapatan idi naꞌapaꞌoraz oiaꞌo,marii uzowii-kao.

65Pabiꞌi kida pidannaonaꞌainao sopitanpazaadako Jesus diꞌiti. Ĩshibatanuawun, udau-naꞌan ĩzowitanuzu. Ĩkian uꞌati, “Kanom zowitaꞌoraz pugaru?” Naꞌiki watchmantapainaonaꞌakaꞌakan naaz, ĩtaꞌiautapaanan naa uruu kapam.

Peter kian aonaa uaitapan Jesus(Matthew 26:69-75; Luke 22:56-62; John 18:15-18, 25-27)

66Peter naꞌian puꞌu Umanawunuꞌo Faadaa panibazooti baara ii, baudaꞌapa poitoruiabakaawan naꞌati. 67 Otukapan dono Peter tanaapatinan tikazi idaꞌa, sariapa oawunuu-paꞌakan uꞌati. Okian, “Pugaru naꞌiaꞌo kapam Jesus Nazareth san tuma. Mishii?”

68 Sariapa umariidinaꞌakan. Ukian oꞌati, “Aonaa õaitapan kanom dauꞌanaꞌo wuruꞌupukadakotinanuz.” Uruu idi umakon paniinom iti. Uruꞌu naa kuruku kaꞌaranpaꞌakannaa.

69 Poitoruiaba tukapan uruu naꞌii, sariapa okian koshan naꞌainao kadishitapan ati,“Mishiꞌo uruu ĩminaudaꞌu!”

70Mazan Peter mariidan ĩdyaun koshan.Masakaudaꞌu uruu daunaꞌan kadishitapainao naꞌa pishaan naa Peter koshan. Ĩkian,

“Mishiꞌo pugaru ĩminaudaꞌu, pugaru kapam Galilee Baara san.”71Udaunaꞌan Peter kian, “Naꞌapam õkian mishiꞌo wuruꞌu! Marii Tominkaru patakaꞌu-

tan õgaru õmariidinan an! Õkian, aonaa õaitapan kanom dauꞌanaꞌo wuruꞌu ukadakoti-nanuz!”

72Uruꞌu naa kuruku kaꞌaranpan naa koshan itamautannaa; sariapa Peter nyukunuuannaꞌapam Jesus kiauzon daꞌi paꞌati, “Kuruku kaꞌaranpanuaꞌii itamau, idikinauꞌo nii pukianaonaa puaitapan õgaru.” Naꞌikiꞌoraꞌa naa uzaadaꞌakan tuukii.

15Jesus naꞌaka-kao Pilate diꞌiti(Matthew 27:1-2, 11-14; Luke 23:1-5; John 18:28-38)

MARK 15:1 85 MARK 15:281 Chaapiꞌikiiman, faadaanao zowaunaanao baokopatinan kazowautapainao Jewnao

tuma, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki ipai kootowapa-kidauzonaopidannao tuma. Ĩnaouꞌu naa baokopatan padiꞌitinpan kadimanaꞌo idaꞌan naꞌapam kizipashaꞌapatan uruu. Uruu daunaꞌan ĩdodotan Jesus anoba kida chain idi, naꞌikiꞌo ĩnaꞌakannaazu Pilate diꞌiti. 2Naꞌiaꞌa naa Pilate pishaanuzu, ukian Jesus ati, “Pugarumishi Jewnaonaobanaa king?”

Jesus kian uꞌati, “Naꞌapaꞌo kaiwuruꞌu pukianuz.”3 Udaunaꞌan faadaanao zowaunaanao kian Jesus dauꞌan, “Ushaꞌapatauzonii iriba oii

kidaꞌo aimaakan.” 4Udaunaꞌan Pilate pishaan koshan Jesus, ukian uꞌati, “Aonaa naꞌapampukian pukazannaatin-kinaa nii? Puabata naꞌapam ĩparadan kida pudauꞌan.” 5 Mazanaonaa naꞌapam Jesus kian powaꞌa. Uruu idi Pilate diꞌitinpan tuukii.

Pilate dyuudan Jesus zowii-kao(Matthew 27:15-26; Luke 23:13-25; John 18:39—19:16)

6 Ipai wunu, wuru kaawan donoꞌo baokopainapa-karuz (ĩnyukunuitapauzonuz daꞌipakazannaatauzo-kao kamoon), Pilate kodita-kidauzonii baudaꞌapa pidan taraa-kizai iki,pidannao aipan kawanaꞌati daꞌi. 7 Uruu dono kainaꞌaꞌo pidannao mizaataakapauzonaotiwautauzo pawaatan Romannao pawiizi ai, naꞌiki ĩzowiinii pidannao; uruu idi ĩtaraa-kao. Ĩbiiꞌi kainaꞌa pidan Barabbas kiaꞌo uꞌuu. 8 Ipai kasabaꞌukinpainao pidannao waꞌatinPilate kanaapu ati, ĩpishaan uruu ĩaipan ukodita-kidan baudaꞌapa taraapa-kariwai pidan,naꞌapa ushaꞌapatauzonii kawanaꞌati ipai wunu. 9 Pilate pishaan ĩnao, “Uaiapa shaꞌaõmuudan naꞌiki õkodita-kidan wuruꞌu Jewnao naobanaaz?” 10 Uaitapan idiꞌo wuruꞌufaadaanao zowaunaanao kishauzinwuruꞌu ĩkaakapaanuz Jesus uꞌati. 11Mazan faadaanaozowaunaanao dyuudan ipai pidannao pishaan Pilate, ĩaipan Barabbas kodita-kida-kao. 12 Pilate kian koshan kasabaꞌukinpainao pidannao ati, “Naꞌapam mooko uaipanõshaꞌapatan wuruꞌu Jewnao naobanaa, king ukii kiziz?”

13 Ipai ĩparadan diiwaꞌo idaꞌan koshan Pilate ati, ĩkian, “Marii utauka-kao Cross diꞌiti!”14 “Kanom mooko oiaꞌo nii ushaꞌapatan?” Pilate kian.Powaꞌa zii manawun ĩdiwadan paparadan, ĩkian, “Marii utauka-kao Cross diꞌiti!”15 Pilate aipan idi pakaimandan wuruꞌu iribaꞌoraz pidannao nyukunuu, uruu idi

ukodita-kidan naa Barabbas ĩꞌati taraa-kizai iki. Uruu daunaꞌan udyuudan soldyaanaobaꞌizian Jesus atii shashota umada, naꞌiki udyuudan naa kapam ĩtaukanuzu Cross diꞌiti.

Soldyaanao banikiitan Jesus(Matthew 27:27-31; John 19:2-3)

16Naꞌikiꞌo soldyaanao morota-kidan Jesus Romannao dapunaa nazo iti, naꞌii ĩdapadanipai baokopa baꞌoran soldyaanao. 17 Ĩkaiwada-kidan wuzaꞌo chaakita Jesus ati, udau-naꞌan ĩtoman kowamai kawanuꞌo kaiwada-karu kadunaa idi, udaunaꞌan ĩmuudan naazuuzowau paawa ati. 18 Ĩbanikiitan Jesus kaikapaꞌa, ĩkian, “Pugaru King, umanawunuꞌoJewnao naobanaa!” 19 Ĩbaꞌiziinuzu pazowau an kida atamun idi, ĩsopiautapanuzu,ĩkodoruꞌukan naꞌiki ĩdawukan ukanaapu ati. 20 Ĩipaian daunaꞌan pabanikiitan Jesus,ĩsoꞌotan naa wuruꞌu wuza-zaꞌoraz chaakita uꞌai, ĩkaiwada-kidan ukamichan powaa itiuꞌati. Uruu daunaꞌan ĩnaꞌakan naa uruu, ĩtaukaꞌanan naazu cross diꞌiti.

Jesus tauka-kao Cross diꞌiti(Matthew 27:32-44; Luke 23:26-43; John 19:17-27)

21 Ĩmakopa-kizi an ĩikodapan pidan Simon kiaꞌo uꞌuu, Cyrene san, uruu Alexandernaꞌiki Rufus daru. Soldyaanao dyuudan unaꞌakan Jesus crossannaa. 22 Ĩnaꞌakan Jesus Gol-gotha iti, (amazada Pidan-Zowau-Niwaꞌuz-naawa, kiaꞌo wuruꞌu udakota-kao). 23Naꞌiaꞌanaa ĩtiwaan patuza-kidan uꞌati wine, kawikiꞌita-kariwai kibiaꞌo myrrh aiba idi, mazanaonaa Jesus tuzanuzu. 24 Udaunaꞌan ĩtaukan naa Jesus cross diꞌiti. Udaunaꞌan ĩbuutannaa ukamichan pakawanaꞌati kida, ĩmakinaotan makinaonii ĩtukapaꞌazon naꞌiaꞌoram niikida, baudaꞌapaꞌo pidan zaamatan.* 25 Dokoꞌo zaꞌoraꞌa naa kamoo chaapiꞌiki wuruꞌuĩtaukanuz Jesus cross diꞌiti. 26 Kainaꞌa saada-kariwai ĩmanamikitin-kinaa, “Dii wuruꞌuKing, Jewnao ati,” kii. 27 Naꞌa udazabaꞌa ĩtaukan kapam dyaꞌutam koidimikinao,baudaꞌapa udiwaꞌoran antanapu naꞌiki baꞌoran uwashabaron antanapu. 28 [Kaikapaꞌo* 15:24 Psalm 22:18

MARK 15:29 86 MARK 15:47

idaꞌanaꞌa saada-kariwai kaarita idaꞌaꞌoraz mishiinan, “Oiaꞌo pidan kawanuꞌo utukapa-kao,”† kiaꞌoraz.]‡

29Pidannao dobaapainao kida udazaba an banikiitanuzu, ĩwaꞌuan pazowau, “Kashaꞌa!”ĩkian. “Pukian pukaboobiꞌian nii Tominkaru Dapu, udaunaꞌan pukadishita-kidan niizuidikinautan kamoo daunaꞌan. 30Aizii putokaꞌa naa pucrossannaa diꞌiki pukazannaatinaꞌanaa puaipan ati!”

31 Naꞌapa kapam faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaoridauꞌu banikiitan Jesus, ĩkiitaakapan paꞌatiaaka kida, “Ukazannaata baꞌoran pidannao,mazan aonaa turuu ukazannaatinan paaipan ati. 32Watukapa kizi Christ, wuruꞌu king,Israelitenao naobanaaz tokan aizii Cross diꞌiki, uruu idaꞌan kizi wamishidan uruu!”Upuꞌu zii kapam wunao dakoopan uruuꞌu, tauka-kariwainaouz udazabaꞌa.

Jesus mawakan(Matthew 27:45-56; Luke 23:44-49; John 19:28-30)

33 Sakitapa kamoo diꞌiki, ipai amazada marutaꞌakan, atii daawadata kamoo.34 Udaunaꞌan aka, uruꞌu naa Jesus kadakon diiwaꞌo idaꞌan. Ukian, “Eloi, Eloi, lemasabachthani?” Kaikapaꞌo wuruꞌu ukianuz: “ÕTominkarun, õTominkarun, kanom niiaonaa punyukunuupan õgaru?”

35Baꞌorainao pidannao kadishitapainao udazabaꞌa abata wuruꞌu uparadanuz. Sariapaĩkian, “Aushaa uabata, udapadan paꞌidaꞌati prophet Elijah.” 36 Sariapa baudaꞌapa pidandimaꞌakan, udamotan sponge katamaꞌo riwunii diꞌiti. Udaunaꞌan usawadan naa Jesusdako itiz atamun saba idaꞌan. Sariapa ukian, “Mashaapa zii! Watukapa kizi panaadonElijah waꞌatin nii utoka-kidaꞌananuzu.”

37 Udaunaꞌan Jesus kadakon maꞌozakaꞌo idaꞌan, uruu mawakaꞌakan naa. 38 Naꞌapainnaꞌaꞌo udaruꞌo kamicha mada kazadinpaꞌo Tominkaru Dapu nazo ii, § sariapa ukuzuu-taꞌakan pazikon an doko iki atii apowa iti.

39 Naꞌaꞌo soldyaanao zowaunaa kadishitapan Jesus kanaapuꞌu. Utukapan idi naꞌa-pam Jesus mawakan, sariapa ukian, “Mishiꞌo mishi Tominkaru Danin wuruꞌu diꞌoraꞌapidanaꞌa.”

40 Naꞌaꞌo kapam zunnao munapo zaa ĩawunuutapan. Ĩbii iainao naꞌii Mary, Mag-dala sanaaba; naꞌiki baꞌoran Mary, oroo James naꞌiki Joseph daro; naꞌiki Salome.41 Ĩnao daꞌanapatinainaouz Jesus ukaudinankan donoꞌoraz Galilee Baara ii, naꞌiki ĩnaokaminkaꞌuupauzoz daꞌi uruu. Naꞌiki iriba kapam baokoinao zunnao naꞌii, waꞌatiinaoutuma Jerusalem ati.

Jesus dida-kao(Matthew 27:57-61; Luke 23:50-56; John 19:38-42)

42Wachuupun diꞌitiꞌi naa, uruu donominziiwatin-karu kamoo kapamwuruꞌu, baꞌorankamoo tannaa, uruu Sookapa-karu Kamoon. 43 Kainaꞌa Joseph Arimathea san, naꞌikiuruu umanawunuꞌo nii pidannao taapan, naꞌiki uruu zaudapaꞌo kapam TominkaruNaobanai-tinan kamoon kaawan. Kamoo tipitan uaꞌii umaꞌozakadaꞌakan panyukunuunaꞌiki umakon, upishaaꞌanan Pilate Jesus nanaa dauꞌan.

44 Sariapa Pilate diꞌitinpan, uabatan idi Jesus mawakaꞌakaꞌa naa. Sariapa udapadansoldyaanao zowaunaa naꞌiki upishaanuzu, ukian uꞌati, “Mawakaꞌakaꞌa naa mishi Jesus?”

45 “Oo, mawakaꞌakaꞌa naazu,” ukian uꞌati. Uruu idiꞌi naa Pilate taapada Joseph naꞌakanJesus nanaa.

46Uruu idi Joseph torian naa kawinipinaꞌo kamichamada, naꞌiki utoka-kidan naa Jesusnanaa. Udaunaꞌan upapidan naazu kamicha mada idi, naꞌiki umuudan naazu kichada-kariwai kuba nazo ii. Udaunaꞌan utarataꞌakan naaz udaruꞌo kuba idi. 47Mary Magdalasanaaba naꞌiki Mary Joseph daro tukapanii naꞌiaꞌoram Jesus nanaa muuda-kao.

† 15:28 Isaiah 56:12 ‡ 15:28 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu. § 15:38 udaruꞌokamichamada kazadinpaꞌo Tominkaru Dapu nazo ii: Putukapa kaarita tokon ii ‘Tominkaru Dapu’ dauꞌan, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao idaꞌa.

MARK 16:1 87 MARK 16:2016

Jesus kadishitanpamawaka-kizi iki

(Matthew 28:1-8; Luke 24:1-12; John 20:1-10)1 Sookapa-karu Kamoo daunaꞌan, Mary Magdala sanaaba, naꞌiki Mary James daro,

naꞌiki Salome torian kaduunuribai ĩkaduunuu-kinaa nii Jesus nanaa. 2 Udaunaꞌanchaapiꞌikiiman, Sunday dono kamoo koditanin, uruꞌu naa ĩmakon baaranai iti.3 Ĩmakopaanan puꞌu dunapota, ĩpishautaakaanan paꞌatiaaka kida, ĩkian, “Kanomaꞌonii kiduꞌuka kuba waꞌati paniinom iki?” 4 Ushaꞌapanum kauꞌan udaruꞌo wuruꞌukubaz. Udaunaꞌan ĩmaonapatapaanan puꞌaꞌa naa naꞌiti, ĩtukapa wuruꞌu kuba tuuꞌuzuzkidaꞌukaꞌaka-kaoaꞌa naa.

5 Ĩmorotanaakan puꞌu kaꞌunaru nazo iti, sariapa ĩtukapan paꞌinaꞌo zii pidan sakanat-apan padiwaꞌora antanapu, ukaiwadapanii barakaꞌo kamicha zaꞌabaꞌi, naꞌiki sariapaĩtarian. 6 Mazan ukian ĩꞌati, “Manaꞌa utariaꞌanaꞌa. Õaitapa udorotapan Jesus Nazarethikiꞌoraz, tauka-kariwaiz cross diꞌiti. Uruu kakudaꞌakaꞌa naa, aonaꞌa naa uruu nii daꞌaꞌa.Utukapa, daꞌaꞌa tawuruꞌu umuudauzo-kaoaz.

7 “Aizii ukowaadaꞌanaꞌa naa diꞌoraꞌa kuwai, Peter naꞌiki baꞌoran utominapa-kidaniinaoati. Ukowaada ĩꞌati kiwiitaꞌo niꞌi naazu Galilee Baara iti. Naꞌiaꞌo nii ĩtukapan uruu tawurukawanaꞌatiꞌi uparadauzonuz daꞌi ĩꞌati,” ukian. 8 Udaunaꞌan ĩkoditaꞌakan baaranai ikiĩdimaꞌakan naa powaa iti. Tuukii ĩtariidinan atii naka-nakaa ĩdyaun, aonaꞌa naa ĩkaꞌiitanpakakuwaapan patarian idi.

[Kotuaꞌo saada-kariwai Mark kaaritan ipain kaikapaꞌa]Jesus aidinan Mary

Magdala sanaaba ati(Matthew 28:9-10; John 20:11-18)

9 [Jesus kadishitan daunaꞌan pamawaka-kizi iki Sunday chaapiꞌiki, kiwiin uaidinanMary Magdala sanaaba ati; oroo diꞌikiꞌo ukodita-kidauzon daꞌi 7 oiaꞌo doronainao.10Udaunaꞌan omakon okakuwaapaꞌanan uminaudaꞌuitapaniinao ati, pakawan zii ĩzaad-inan pakashaꞌoran idi. 11Mary kowaadan naa ĩꞌati patukapan Jesus, kakudaꞌa naa uruu,mazan upuꞌu aonaa ĩmishidan oroo.

Jesus aidinan dyaꞌutam padaꞌanpikinao ati(Matthew 28:16-20; Luke 24:13-49; John 20:19-23; Acts 1:6-8)

12Uruu daunaꞌan, Jesus aidinan dyaꞌutamainao ati, ĩmakopan puꞌu baꞌoran wiizainaosodi kida diꞌiti, mazan aonaa ĩaitapanaatanuzu. 13 Naꞌikiꞌo sariapa ĩkiwan powaa itiĩkakuwaapan baokoinao ati, mazan aonaa ĩmishidan ĩkuwaa.

14 Uruu daunaꞌan Jesus aidinan 11 patominapa-kidaniinao ati, ĩaroapatinan puꞌu.Utoꞌorauauzon ĩdyaun ĩmamishidakan naꞌiki ĩdadaradan idi panyukunuu tuukii man-awun, aonaan idi ĩmishidan utukapikinao paradan. 15 Naꞌapain ukian ĩꞌati, “Umakoipai amazada kawanaꞌati ukakuwaapaꞌan kizi Kaimanaꞌo Kuwai dauꞌu ipai pidannaoati. 16 Kanom mishidaꞌo naꞌiki chikaawunuinaꞌo kazannaata-karu nii; kanom aonaꞌoumishidan patakaꞌuta-kaouꞌo nii. 17 Mishidainao taa-kao nii ĩmaꞌozakan ĩshaꞌapata-kinaa nii umanawun kidaꞌo aimaakan; ĩkodita-kidan nii pidannao ai oiaꞌo doronainaokida õꞌuu idaꞌan; ĩaitapan nii paparadan bakadun parada-karu kida; 18 ĩzaamatanan kowazaz oo ĩtuzan an mawaka-kinai riwunii, aonaꞌo nii ĩshaꞌapan; ĩpishatan niikarinainao pakaꞌu idi, kakudaꞌo nii ĩdyaun.”

Jesus makon Aokazi iti(Luke 24:50-53; Acts 1:9-11)

19 Jesus ipaian daunaꞌan pakadakotinan ĩꞌati, unaꞌaka-kaoaꞌa naa aokazi iti. Naꞌiiusakanatan Tominkaru diwaꞌora antanapu. 20Uruu daunaꞌan tominapa-kida-kariwainaomakon naa, ĩkakuwaapaꞌanan naa Kaimanaꞌo Kuwai dauꞌu ipai amazada kawanaꞌati.UruudonoNaobanai kaudinan idi ĩtuma,mishiꞌi naamishi ĩshaꞌapatanumanawunkidaꞌoaimaakan pidannao mishida-kinaa nii.]** 16:20 Aonaa ipaiꞌo mani saadapauzonao diꞌoraꞌa kaarita, totokadan Mark saadan daunaꞌan diꞌoraꞌa kaaritaꞌa,wuruꞌu verse 9-20 idaꞌaꞌoraz.

MARK 16:20 88 MARK 16:20[Baꞌoran saada-kariwai Mark kaaritan ipain kaikapaꞌa]

(9-10) [Sariapa zunnao makon ĩkowaadaꞌanan kuwai dyuuda-kariwaiz ĩkowaadan,mazan aonaa ĩkowaadan ipaiz. Uruu daunaꞌan Jesus dyuudan patominapa-kidaniinaoipai amazada kawanaꞌati ĩkowaadaꞌan kizi kaimanaꞌo naꞌiki karikaonanuꞌo kuwai, wuruꞌukarikaonanuꞌo kazannaatin-kinai dauaꞌoraz.]†

† 16:20 Aonaa ipaiꞌomani saadapauzonao diꞌoraꞌa kaarita, totokadanMark saadandaunaꞌan diꞌoraꞌamasakaudaꞌuꞌo-raz saada-kariwai.

LUKE 1:1 89 LUKE 1:8

LukeSaadanii Kaimanaꞌo KuwaiDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Diꞌoraz kaarita Luke saadanii. Wuruꞌu Luke, uruu Gentile naꞌiki daakataa kapam.Aitapaꞌo pidan uruu, dobataꞌo utominpan, naꞌiki uparada Greek paradan kaimanaiman.Uchiꞌikapauzonii daꞌi apostle Paul tuma ukakuwaatinan dono.

Luke saadan kaarita Theophilus atiꞌo, naꞌiki baꞌoran Gentilenao atiꞌo mishidainaouz-naa Jesus. Luke aipan mishidainao aitapan mishiꞌo wuruꞌu ĩtominapa-kida-kaoaz.Tominkaru aipan kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu Jesus kaawanuz imiꞌi baara ati kazannaataꞌo niiipai pidannao oiaꞌo ai, Jewnao naꞌiki Gentilenao kapam.

Kainaꞌa iriba Luke kowaadan aimaakan kida dauꞌan. Soo Luke kaaritan idaꞌa karikao-nan usaadinpan: angelnao kunuupan dauꞌu, naꞌiki taapainao kaznizonao tukapankandauꞌu Jesus, ushakatan daunaꞌan; Jesus makon dauꞌu Tominkaru Dapu iti Upaꞌinan donozii; Samaria san kamunanun dauaꞌo; naꞌiki daonaiora padantan dauaꞌo padaru idaꞌati.

Tuukii Luke paradan toriinapa-karu dauꞌan; Kaimanaꞌo Kuwai konaukii-kida-kaodauꞌan; zunnao kakuda-kao dauꞌan, Jesus naꞌiki apostlenao kaminkaꞌuapa-kao dauꞌan;mapuraataniinao dauꞌan; oiainao pidannao dauꞌan, naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa dauꞌan.

Paul saadanii kapammasakaudaꞌu Luke dauꞌan pakaaritan idaꞌa, 2 Timothy 4:11 naꞌikiPhilemon 24 idaꞌa.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadinan 1:1-4Jesus naꞌiki John Chikaawunuupauzo shakatan atii ĩtuubarun 1:5—2:52John Chikaawunuupauzo kaudin-kizi dauaꞌo 3:1-20Jesus chikaawunuu-kao naꞌiki utiwaa-kidapa-kao 3:21—4:13Jesus kaudinan Galilee Baara ii aka 4:14—9:50Jesus kaudinaanan pamakopan dono Jerusalem iti 9:51—19:27Jesus shaꞌapatanii kida pazowii-kao uaꞌii 19:28—22:46Jesus zaamata-kao, naꞌiki uzowii-kao 22:47—23:56Jesus kadishitan pamawaka-kizi iki, naꞌiki uaidinan pidannao ati 24:1-49Jesus naꞌaka-kao aokazi iti 24:50-531Naobanai Theophilus,Kainaꞌa iriba pidannao, saadainao ipai Jesus shaꞌapatanii kida aimaakan dauꞌu, naꞌiki

ipai Jesus shaꞌapata-kao dauꞌan. 2 Ĩsaada ipai aimaakan, naꞌapa pakawan waabatankawan ukowaada-kao utukapikinao diꞌiki, ĩnao tukapainao kidaz ipai aimaakan shaꞌa-pan usakadin-kizi iki, naꞌiki baꞌorainao diꞌiki, kowaadainao kidaz ipai kaiman kidaꞌoushaꞌapatanii dauꞌu. 3 Ukauꞌan naobanai Theophilus, õdiꞌitapa kaiman-daun aimaakanwuruꞌu shaꞌapata-kariwai kidaz usakadin-kizi iki, naꞌiki õabata kaiman-daun ipai wurudauꞌanaꞌa aimaakan kida shaꞌapata-kariwaiz. Uruu idi õaipan õsaadan puꞌatizu kaiman-daun ushaꞌapan kawanaꞌati manawun. Ipai usakadin-kizi iki, atii utokon iti. 4 Õsaadanpuꞌatizu kaimanaiman, ushaꞌapanum kauꞌan õaipan idi puaitapan kaimanaiman, ipaiwuru dauꞌanaꞌa puabatanii kidaz aimaakan shaꞌapan.

Angel aidinan Zechariah ati5Aizii Herod king-tinpan dono naꞌiki ukazowautapan dono, ipai amazada Judea Baara

ii aka. Kainaꞌa faadaa naꞌiaꞌo umashaapan, Zechariah kiaꞌo uꞌuu. Aizii Zechariah dokozu-daunnao, naꞌapa kapam faadaa-tinpauzonao paꞌidiwaru. Kainaꞌa faadaa, Abijah kiaꞌouꞌuu, uruu tumaꞌo Zechariah dokozu-daunnao kaudinauzon kotuaꞌa naa. Aizii Zechariahdaiaro Elizabeth, faadaa-tinpauzonao kapam oiribannao. 6 Kaiman Zechariah naꞌikiElizabeth mashaapan Tominkaru awun zaꞌa. Ipai ĩizoꞌatin Tominkaru dyuuza naꞌikiukakinaori kida. 7 Mazan aonaa Elizabeth kaudanin, ushaꞌapanum kauꞌan maudanichoroo. Aizii naꞌapain maskonnaouꞌu naa oroo, naꞌiki uruu tunarunaouꞌu naa kapam.

8 Baudaꞌapa kamoo Zechariah naꞌiki umin-kaudinannao, wuruꞌu faadaa-tinpainaokidaz zaamata-kao kaudinaꞌo nii Tominkaru Dapu nazo ii. Ushaꞌapanum kauꞌan Abijah

LUKE 1:9 90 LUKE 1:32idaꞌatanpuinao paꞌidiwaru faadaanao wuruꞌu kaudinaꞌoraz uruu dono. * Uruu idiZechariah naꞌiki umin-kaudinannao shaꞌapataꞌo nii ipai aimaakan, wuruꞌu faadaanaoshaꞌapatauzonii kidaz Tominkaru ati. 9 Aizii faadaanao, kainaꞌa ĩshaꞌapatauzoniiaimaakan, patukapa-kinaa nii kanomaꞌo nii aizii kaudin, kawaodaꞌo nii kaduunuꞌoTominkaru ati. Uruu dono Zechariah zaamata-kao. Uruu idi Zechariah morotan naaTominkaru Dapu iti ukawaodaꞌanan kaduunuꞌo shanaribai altar paawa iti, Tominkaruati. 10Aizii kaduunuribai kawaodapa-kao puꞌu, pidannao kasabaꞌukinan paniba itinapu,naꞌiki ĩtoriinpan naa kapam.

11Upuꞌaꞌa naa angel, Tominkaru diꞌikiꞌo kaawaꞌakan Zechariah diꞌii. Angel kadishitanaltar wuruꞌu kaduunuꞌo kawaodapa-kizinaoaz diwaꞌora antanapu. 12 Tuukii Zechariahtariaꞌakan patukapan idi angel. 13 Mazan angel kian uꞌati, “Zechariah, manaꞌa putari-aꞌanaꞌa, Tominkaru abata putoriinpan. Kaudaniꞌo nii pudaiaro, okaudanipan donodaonaioraꞌo nii odani nii. Pudakota paꞌi uꞌuu John kii. 14 Aizii ushakatan dono tuukiaꞌonii pukonaukii-kidanuz naꞌiki ipai baꞌorainao pidannao tuukiaꞌo nii kapam ĩkonaukii-kidanuz. 15 Naꞌiki umanawunuꞌo nii pidan uruu, Tominkaru awun zaꞌa. Aonaa kizi paꞌiutuzan wine naꞌiki maꞌozakaꞌo riwunii. Sariaapaꞌo nii Kaimanaꞌo Doronaa zaamatanuruu ushakatan dono. 16 Naꞌiki uruꞌo nii padanata-kida iriba Israelitenao† powaa ati,Naobanai Tominkaru idaꞌati. 17 Naꞌiki uruꞌo nii kiwiita Naobanai uaꞌati, maꞌozakaꞌonii uruu, naꞌapaꞌo nii manawun umaꞌozakan Elijah kawan, Tominkaru prophetiniz.Naꞌiki ukaimanadan nii daruinao nyukunuu ĩdainao tuma kida. Naꞌiki pidannao wuruꞌudikintapainao kidaz, utanawatan nii ĩnyukunuu, kaiman kiziꞌi naa ĩaitapan padiꞌitinpan,naꞌapa izoꞌatiinao kawan Tominkaru. Naꞌiki uminziiwa-kidan niꞌi naa Tominkarupidanannao nyukunuu, ĩizoꞌati kizi uparadan.”

18 Sariapa Zechariah kian angel ati, “Kandii idaꞌanaꞌo nii mooko õaitapan umishiinwuruꞌu pukowaadaniaz aimaakan õꞌati? Ushaꞌapanum kauꞌan õgaru tunarunaouꞌu naanaꞌiki õdaiaro naꞌapa maskonnaouꞌu naa kapam.”

19 Sariapa angel kian uꞌati, “Õgaru Gabriel, Tominkaru diꞌikiꞌo õwaꞌatiꞌikan. Udyuu-danii õgaru kowaadaꞌo nii paparadanpuꞌati, wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai. 20Mazan aonaapumishidan õkuwaa, wuruꞌu mishiꞌoraz nii ushaꞌapan paainaa kawanaꞌati. Pumamishi-dakan idi õkuwaa, pumaparadanun nii aizii. Ukauꞌan aonaꞌo nii pukaparadanun, atiiõkuwaa mishiinan dauꞌanaꞌo nii zii pukaparadanun koshan.”

21 Upuꞌaꞌa naa pidannao zaudapan Zechariah koditan. Ĩaitapaꞌazon ushaꞌapanumnaa wuruꞌu umakoditakanuz kadiman. 22 Udaunaꞌan zii ukoditan ĩꞌidaꞌati. Mazanaonaꞌa naa uparadan nii. Ĩaitapaꞌaka sariapa, Tominkaru tukapa-kidan aimaakan uꞌati.Pamaparadanun idi Zechariah tiwaan naa pakakuwaapan ĩꞌati pakaꞌu idaꞌanaꞌa naakarikaonan.

23 Uipaian daunaꞌan ipai pakaudinkiz, ukiwan naa padapu iti. 24 Aonaa ukotuaꞌikinuruu daunaꞌan Elizabeth kaudanin naa mishi. Mazan aonaa okoditan padapu iki, atiibakaꞌiaudaꞌu kauzu daunaꞌan zii okoditan. 25Uruu idi okian, “Aizii Tominkaru kamunan-kida mishi õgaru. Uruu idi aonaꞌo nii powaꞌa pidannao dakoopanun.”

Jesus shakatan kowaada-kida-kao26 Aizii 6 kauzu Elizabeth kaudanin daunaꞌan, uruꞌu naa Tominkaru dyuudan angel,

Gabriel kiaꞌoraz uꞌuu, wiizai Nazareth iti, Galilee Baara iaꞌoraz. 27Udyuudanuzu naꞌakaꞌonii parada-karu paꞌinaiba zun diꞌiti, Mary kiaꞌo oꞌuu. Joseph, King David takaan-daunuz,aiapanii oroo naꞌiki upishaaniꞌi naa oroo padaronao ati pamin-mazidan nii.

28 Aizii angel kaawan oꞌidaꞌati, sariapa ukian oꞌati, “Kaiman pugaru? KainaꞌaTominkaru putuma, naꞌiki tuukii ukamunanun puꞌati,” ukian oꞌati. 29 Tuukii Marytarian, naꞌiki tuukii odiꞌitinpan ukuwaa dauꞌu, naꞌiki tuukii oaitapaꞌazon naꞌapaꞌorammanawunwuruꞌu ukianuz paꞌati. 30Mazan angel kian oꞌati, “Mary, manaꞌa putariaꞌanaꞌa,aizii Tominkaru kamunanuꞌuzon puꞌati. 31 Ukauꞌan pukaudanin nii daonaiora idi.Aizii pukaudanipan dono, pudakota paꞌi uꞌuu Jesus kii. 32 Uruu tuubaruꞌo nii, naꞌikiumanawunuꞌo nii pidan, naꞌiki udakota-kao nii Tominkaru umanawunuꞌoraz Dani nii.* 1:8 Kainaꞌa iriba faadaanao kaudinauzonao Tominkaru Dapu ii. Ĩkaudinan nii batonapa kida. Naꞌiki ĩkaudinan niibaudaꞌapa sondii. Uruu daunaꞌan baꞌorainaouꞌu niꞌi naa kaudin. † 1:16 Israelitenao: ĩnao dakota-kariwaiz kapamJewnao nii.

LUKE 1:33 91 LUKE 1:55Naꞌiki Naobanai Tominkaru zaamatan nii uruu king nii, naꞌapa kotuaꞌo udokozu-daunKing David kawan. 33 Karikaonanuꞌo nii uking-tinpan Israelitenao ati, wuruꞌu Jacobtakaan-daunnaouz, naꞌiki unaobanai-tinapanuz, aonaa naꞌapainim nii ukatokon-tinan.”

34 Udaunaꞌan Mary kian angel ati, “Õgaru paꞌinaꞌo zii zun, aonaꞌo zii daonaiorakiitauzon. Naꞌapam nii mooko õkaudanin?”

35 Angel kian oꞌati, “Kaimanaꞌo Doronaꞌo nii wuruꞌu kaawaꞌoraz puꞌidaꞌati, naꞌikiTominkaru taan idaꞌanaꞌo nii karikaonan pamaꞌozakan puꞌidaꞌati, wuruꞌu pukaudaninuz.Ukauꞌan pudani, wuruꞌu kaimanaꞌoraz manawun koraidaonaa, aonaꞌoraz oiaꞌo nii uꞌi-daꞌa, udakota-kao nii Tominkaru Dani. 36 Puaitapa puiriban taoroꞌo Elizabeth. Pidannaokian aonaa naꞌapainim nii okaudaniizon. Mazan kai oroo kaudaniꞌi naa, 6 kauzuꞌunaa. Omaskonnaoun puꞌaꞌa naa padamata, mazan upuꞌu zii okaudanin. 37Ushaꞌapanumkauꞌan Tominkaru ati, aonaa aimaakan kashaꞌapannan, turuu ushaꞌapatan shaꞌapaꞌoramaimaakan, aonaꞌoraz turuu puabatan ushaꞌapata-kao.”

38SariapaMary kian, “Õgaru Tominkaru poitoruaba. Marii mooko aimaakan shaꞌapanõꞌati, puparadan kawanaꞌati,” okian. Udaunaꞌan angel makoꞌokan naa oꞌai.

Mary makon Elizabeth diꞌiti39-40 Kadiman aka udaunaꞌan, uruꞌu naa Mary makon munapo, midukuo-taꞌo wiizai

diꞌiti, Judea Baara iaꞌoraz. Omakon atii Zechariah dapu iti. Aizii okaawan sariapaonaubaan Elizabeth. 41 Mary naubaan puꞌu oroo, sariapa Elizabeth abatan paudanidakazatinan patoba nazo ii. Upuꞌaꞌa naa Kaimanaꞌo Doronaa kaawan Elizabeth idaꞌati.42Uruu idi Kaimanaꞌo Doronaa aipan ati okianMary ati diiwaꞌo idaꞌan. “TuukiimanawunTominkaru kaimanan puꞌati, ipai baꞌoran zunnao ai. Naꞌiki kaimanmanawun Tominkarupudani ati, putoba nazo iaꞌoraz.” 43 Okian koshan, “Kandii niꞌo paꞌan wuruꞌu kaimanaꞌomanawun aimaakan shaꞌapanuz õꞌati, wuruꞌu õnaobanaa daro morowautapanuz õꞌi-daꞌati? 44 Punaubaan puꞌu õgaru, sariapa õabatan õdani dakazatinan õtoba nazo ii,ukonaukian idi. 45Konaukiaꞌo niimanawunpugaru, ushaꞌapanumkauꞌan pumishidan idiwuruꞌu parada-karuz, naꞌiki pumishidan idi mishiꞌo nii umishii-kao wuruꞌu wanaobanaakowaada-kidaniaz puꞌati,” okian Mary ati.

Mary konaukii-kidan Tominkaru46Uruu idi Mary kian.

“Tuukii manawun õkonaukii-kidan wanaobanaa.47-48 Tuukii manawun õnyukunuu konaukian,

Tominkaru õkazannaatapiki nyukunuitapan idi õgaru,naꞌiki ukamunan-kidan idi kowas õgaru, papoitoruaba.

Aizii ipaiꞌo nii pidannao diinaꞌitiꞌi, ĩdakotan õgaru konaukiaiba nii.49Ushaꞌapanum kauꞌan, Tominkaru maꞌozakaꞌoraz

shaꞌapatan idi kaimanaꞌoraz manawun aimaakan õꞌati.Mishi uruu umanawunuꞌo ukaimanan.50 Ipai pidannao taapainaouz Tominkaru umanawunuꞌo nii,

ĩdokozu-daunnao diꞌiki atii ĩwadaunnao diꞌiti, utukapa-kida pakamunanun ĩꞌati.51Mishi uruu maꞌozakaꞌo manawun,

pamaꞌozakan idaꞌan ipai uwaataabiꞌian pidannao,wuruꞌu tuukiaꞌoraz ĩatadinpauzon.

52 Tuubaru kidainao naobanainao, naꞌiki umanawun-tinpainao kidaz,ipai uwaota-kidan ĩdyaun panaobanai-tinpan ai.

Aizii pidannao waranuitapa-kariwainao,uzaamata paꞌan ĩdyaun tuubaru kidainao nii.

53Aizii zamazi-tinainao utaa ipai aimaakan ĩꞌati,abaapa utaapan ĩdyaun.

Mazan kapuraataniinao, aonaa kanom utaan ĩꞌati.54Mishi pakiauzon kawan wadokozu-daunnao ati kotuaꞌa naa,

aizii ukawanaꞌati mishi ukaminkaꞌutan papoitorunao Israelitenaouz.55Aonaa mishi umanyukunuutan kotuaꞌo paparadan, ukiauzonuz,

karikaonanuꞌo nii ukamunan-kidan Abraham naꞌiki udainao diinaꞌitiꞌi,”kiaꞌo Mary kian.

LUKE 1:56 92 LUKE 1:7656Mary naꞌian idikinaudaꞌu kauzu Elizabeth tuma. Udaunaꞌan okiwan naa padapu iti.

John Chikaawunuupauzoshakatan dauaꞌo

57 Aizii Elizabeth kaudanipan donoꞌo naa, uruꞌu naa okaudanipan, daonaiora mishiodani nii. 58 Aizii omin-dazabazinao, naꞌiki oiribannao abatan naꞌapam Tominkarukamunanun naꞌiki utukapa-kidan tuukii pakaimanan oꞌati. Tuukii ĩkonaukian paabatanidi okaudanipan, uruu idi baokopa ĩkonaukian otuma.

59Aizii baudaꞌapa sondii Elizabeth kaudanipan daunaꞌan, uruꞌu naa pidannao kaawanĩtukapaꞌanannaa ĩdani choota-kao‡ Jewnao kaduz kawanaꞌati.§ Aizii wuruꞌu pidannaouzaipan naa padakotan uꞌuu Zechariah kii, padaru uu kawan. 60 Mazan udaro kian ĩꞌati,“Aonaa, aonaa naꞌapaꞌo nii mani uꞌuu, John kiaꞌo nii paꞌan uꞌuu.”

61 Sariapa ĩkian oꞌati, “Mazan aonaa baudaꞌapa uiribannao naꞌapaꞌo nii ĩꞌuu.”62Udaunaꞌan ĩpishaan udaru pakaꞌu idaꞌan, ĩaipan ukowaadan naꞌapam uaipan paudaniuu dakota-kao.

63 Sariapa Zechariah pishaan ĩꞌati kaarita, udaunaꞌan usaadan kaarita idaꞌa kaikapaꞌa:“John kiaꞌo nii uꞌuu.” Tuukii pidannao diꞌitinpan, aonaa ĩzauda-kidan udakotan uꞌuunaꞌapa. 64 Upuꞌaꞌa naa mazan Zechariah kaparadanuꞌukan. Uruu idi tuukii ukonaukii-kidan Tominkaru.

65 Ipai ĩmin-dazabazinao, tuukii ĩdiꞌitinpan. Udaunaꞌan ĩkowaadaabiꞌiaꞌakan naabaꞌorainao ati, ipai wuru dauꞌan kidaꞌa patukapanii kidaz ushaꞌapan. Uruu idi kuwaimakon naꞌiki unaꞌaka-kao ipai wiizai kawanaꞌati, wuruꞌu midukuo baawu an kidaꞌorazwiizainao, Judea Baara ii aka kidaꞌoraz. 66 Uruu idi ipai pidannao wuruꞌu abatainaokidaz kuwai, tuukii manawun ĩdiꞌitinpan, naꞌiki ĩkian, “Ei, kanom kaduzuꞌo nii wuruꞌukoraidaonaaz diinaꞌitiꞌi?” Ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapan idi Tominkaru kainaꞌan utuma.

Zechariah konaukii-kidanTominkaru

67Uruu dono Kaimanaꞌo Doronaa kaawan Zechariah idaꞌati. Kaimanaꞌo Doronaa aipanati ukowaadan naa Tominkaru paradan pidannao ati. Kaikapaꞌo wuruꞌu ukianuz ĩꞌati:68 “Wakonaukii-kida wanaobanaa, Israelitenao Tominkarunuz,

ukaawan idi naꞌiki ukaminkaꞌutaꞌanan idi papidanannao,naꞌiki usoꞌotaꞌanan idi ĩdyaun ĩpatakaꞌuta-kao ai.

69Utaa zii mishi ipai waunao ati, maꞌozakaꞌo kazannaatin-kinai nii,papoitoru David takaan-daun idi.

70Naꞌapa pakiauzon kawanaꞌati kotuaꞌa naa,kaimanaꞌo paprophetinnao idaꞌan.

71 Ĩkowaadan ukazannaatan nii waunao,naꞌiki usoꞌotan nii waunao watarubanao ai,wunao aiaꞌa tuukiaꞌoraz manawun ĩtoꞌora-kizaitapan waunao.

72Mishi Tominkaru kowaadanii kotuaꞌa naa wadokozu-daunnao ati,ukamunan-kidan nii ĩdyaun.

Naꞌiki aonaꞌo nii umanyukunuutanwuruꞌu ukowaadauzoniaz pashaꞌapatan nii ĩꞌati.*

73Kaimanaiman uwaꞌakan mishiꞌoraz paparadanwadokozu-daun Abraham ati kotuaꞌa naa,aonaꞌoraz turuu upanaꞌada-kao.

74Ukowaadauzon uꞌati diinaꞌitiꞌi, ukazannaatan nii waunao watarubanao ai.Kaiman kizi wamashaapan uꞌati aonaa wataritan biiꞌi mani.75Naꞌiki kaiman kizi manawun wamashaapan soo uruu ati baudaꞌapa

naꞌiki waizoꞌati kizi uparadan karikaonan.”76Udaunaꞌan ukian.

‡ 1:59 choota-kao: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.§ 1:59 Leviticus 12:3 * 1:72 ukowaadauzoniaz pashaꞌapatan nii ĩꞌati: uruu dakota-kao covenant. Putukapakaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

LUKE 1:77 93 LUKE 2:13“Pugaru õdani, pudakota-kao nii

umanawunuꞌo manawun Tominkaru prophetin nii.Pukiwiitan nii Naobanai uaꞌati,

pusaabaꞌanan naa dunapo umako kizi nii.77Naꞌiki pukowaada kiziꞌi naa upidanannao ati,

ĩaitapa kizi ukazannaatan nii ĩdyaun,umainaabatan niꞌi naa ipai ĩꞌoian.

78Mishi kaimanaꞌo naꞌiki kamunanuꞌo manawun wuruꞌu waTominkarunuz.Uruu aipan atiꞌo nii wuruꞌu kazannaatin-kinai waꞌatinuz kainaꞌiki.Uwaꞌatin nii kainaꞌiki kamoo koditan kawanuꞌo nii.79Naꞌiki ukanadapan nii ipai waunao mashaapainaouz marutaꞌo-karuꞌu,

naꞌiki kichanaꞌikitinainaouz pamawakan ai.Naꞌiki kaimanaꞌo nii unaꞌakapan waunao,

utukapa-kidan nii waꞌati kaimanaꞌo mashaapa-karu,” Zechariah kian.80 Uruu idi John dyaupain naa, atii utuubarun. Aizii unyukunuu maꞌozaka kapam

udyaupain Tominkaru dauꞌati. Aizii umashaapan mapidantakaꞌo amazada ii aka. Atiibaudaꞌapa kamoo, ukaudinan kamoon kaawan naa. Uruu dono ukakuwaapatinan naapidannao ati, wuruꞌu Israelitenao kidaz.

2Naꞌapam Jesus shakatan(Matthew 1:18-25)

1-3 Uruu dono kainaꞌa tuubaruꞌo king, Caesar Augustus kiaꞌo udakotapa-kao. Uka-zowautapan idi ipai amazada atii amazada tokon iti, udyuuda-kidan paparadan ipaipidannao ati, ipai amazada kawanaꞌati. Uaipan ipai daunuudaꞌu pidannao saada-kidanpaꞌuu padokozu-daunnao shakata-kizi ii paꞌidiwaru. Uruu ziꞌo pidannao uu saadapauzo-kao naꞌapa. Uruu dono, Quirinius kazowautapaꞌo ipai wiizainao Syria ii. Uruu dono ipaipidannao makon padokozu-daunnao shakata-kizi iti kida, king paradan kawanaꞌati.

4-5Aizii Joseph, mashaapan idi Nazareth ii, sariapa umakon Bethlehem iti, Judea Baaraiaꞌoraz. Naꞌiaꞌo King David shakatauzon kotuaꞌa naa. Aizii wuruꞌu King Davidiz, uruukotuaꞌo Joseph dokozu-daunuꞌu naa manawun. Uruu shakata-kizi itiꞌo wuruꞌu Josephnaꞌiki Mary saada-kidaꞌananuz paꞌuu, oroo upishaaniaz pamin-mazidan nii. Naꞌapainpidannao uu saadapaꞌazoo-kao dono, kaudaniꞌoraꞌa naa Mary patoba ii.

6-7 Aizii Joseph naꞌiki Mary kaawan dono Bethlehem iti, ipai kabaun nazoo sookapa-kizai paidan. Uruu idi ĩsookapa-kida-kao tapiꞌizanao dapu nazo ii. Uruu daunaꞌan Marykaziwapan naa, atii okaudanipan naꞌii, tapiꞌizanao dapu nazo ii. Uruu baukapan ziiMary kaudanipan, daonaiora odani nii. Okaudanipan daunaꞌan osaabaan naa paudanisodi naꞌiki obazobatanuzu kamicha idi. Udaunaꞌan opaidanuzu tapiꞌizanao wanyukunuukinnaa zoꞌiti.

Angel kakuwaapan taapauzonao kaznizonao ati8 Kainaꞌa pidannao taapauzonao kaznizonao. Uruu dono ĩnaꞌian baara ii aiwakaꞌan,

ĩawunuutapan paꞌuzanao ĩshaꞌapata-kao ai. 9 Ĩawunuutapan puꞌu paꞌuzanao, mashaꞌa-pakiaka angel Tominkaru diꞌikiꞌo kaawan ĩꞌidaꞌati. Ipai Tominkaru umanawununkanadaꞌakan amazada ĩdazaba an kidaꞌo, kanada, kanada kamoo ai. Uruu idi tuukii ĩtar-ian. 10Mazan angel kian ĩꞌati, “Manaꞌa utariaꞌanaꞌa. Õwaꞌatin daꞌatiꞌi, õkakuwaapaꞌananidi uꞌati. Aizii õkowaadan nii uꞌati kaimanaꞌo kuwai, naꞌiki ipai pidannao konaukii-kinaaniꞌo. 11 Aizii kai, kainaꞌa koraidaonaa shakatan Bethlehem ii, kotuaꞌoraz King, Davidkiaꞌoraz uꞌuu shakatauzo-kizi ii. Wuruꞌu koraidaonaa shakataꞌoraz, uruꞌu naa Christ, tu-ubaruꞌo manawun Naobanai, Tominkaru kowaadauzoniaz padyuudaꞌazon kazannaataꞌonii ipai pidannao. 12 Kaikapaꞌo nii uaitapan wuruꞌu koraidaonaaz. Aizii umakon dononaꞌiti, utukapan nii koraidaonaa bazobatapa-kao kamicha idi, naꞌiki uwashatapa-kao niitapiꞌizanao wanyukunuu kinnaa zoꞌii. Uruu idaꞌanaꞌo nii uaitapanuzu,” ukian ĩꞌati.

13 Upuꞌaꞌa naa mazan ĩtukapaꞌakan baꞌoran angelnao, aonaa masakaudaꞌu mani,ĩkaawaꞌakan pairiban idaꞌati. Ĩabatan angelnao konaukii-kidan Tominkaru pakunuipanidaꞌan. Kaikapaꞌo wuruꞌu ĩabatanuz ĩkunuipan:

LUKE 2:14 94 LUKE 2:3214 “Oo Tominkaru aokazi iaꞌo,

umanawunuꞌo manawun.Kaimanaꞌo nii manawun mashaapa-karu daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa,

ipai pidannao ati,Tominkaru naudapaniinaouz.”

15 Udaunaꞌan angelnao makoꞌokan naa powaa iti, aokazi iti. Aizii ĩmakon daunaꞌan,uruꞌu naa wuruꞌu uzai taapikinao kian paꞌatiaaka kida, “Aushaa wamako Bethlehem iti,watukapanaka kizi kaiwuruꞌu Tominkaru kowaada-kidaniaz waꞌati.”

16 Uruu daunaꞌan ĩmakoꞌokan naa naꞌiti kadimanaꞌo idaꞌan. Ĩkaawan naꞌiti, ĩtukapaMary, Joseph, naꞌiki wuruꞌu koraidaonaaz, uwashatapa-kao tapiꞌizanao wanyukunuukinnaa zoꞌii. 17 Patukapan idi koraidaonaa, uruꞌu naa ĩkakuwaapan pidannao ati, naꞌikiipai ĩkowaadan wuruꞌu angel kowaadanii kidaz paꞌati koraidaonaa dauꞌan. 18 Ipaipidannao wuruꞌu abatainaouz ĩkakuwaapan, tuukii ĩdiꞌitinpan ĩkuwaa dauꞌu. 19 AiziiMary tuukii odiꞌitapan, naꞌiki ipai otaan panyukunuu iti wuruꞌu parada-karu kidaz.20 Udaunaꞌan uzai taapikinao kiwan naa koshan pataapa-kizi iti paꞌuzanao. Mazanĩkiwan konaukii, tuukii manawun ĩkonaukii-kidan Tominkaru, paabatan idi kaimanaꞌomanawun kuwai angel diꞌiki, naꞌiki patukapan idi wuruꞌu koraidaonaaz paawun idimanawun. Uruu idi pamakopa-kizi an ĩkunuian aonaa masakaudaꞌu mani, ĩkonaukii-kidan Tominkaru patukapan idi ipai aimaakan, naꞌapa angel kowaadan kawanaꞌatimanawun paꞌati.

Jesus uu dakota-kao21 Aizii baudaꞌapa sondii Mary kaudanipan daunaꞌan, uruꞌu naa odani choota-kao*

Jewnao kaduz kawanaꞌati.† Naꞌiki uꞌuu dakota-kaoaꞌa naa Jesus kii, naꞌapa angel kiauzonkawanaꞌati oꞌati okaudanin uaꞌiaꞌoraz zii.

Jesus taa-kao dauaꞌoTominkaru ati

22-24Aizii baudaꞌapa kauzu naꞌiki baudaꞌapa sondii powaꞌaMary kaudanipan daunaꞌan,uruꞌu naa omakon Joseph tuma Jerusalem iti Moses kakinaori kawanaꞌati. Ĩnaꞌakadyaꞌutam wakokoonao pataan nii naꞌiki zowii-karu nii Tominkaru ati, pasaabainanpakaudanipan daunaꞌan tannaa nii, naꞌapa kakinaorii kawanaꞌati. Naꞌapainiꞌi naakapam ĩnaꞌakan Jesus naꞌiti, uruu ĩtaaꞌanan naaz Tominkaru ati, kakinaorii kawanaꞌati.Kaikapaꞌa shaꞌatii tawuruꞌu kakinaorii kiauzonuz: “Marii ipai daonaioranao, kiwiinkidainaouz ĩshakatan taa-kao Tominkaru ati.”‡

25Uruu dono kainaꞌa tunarunao, Simeon kiaꞌo uꞌuu, Jerusalem iaꞌo umashaapan. Uruukaimanaꞌo pidan, izoꞌatiꞌo naꞌiki mashaapaꞌo Tominkaru ati. Naꞌiki kotuaꞌikiꞌoraꞌa naauzaudapan naꞌiki tuukiaꞌoraꞌa naa utukapaꞌazon Tominkaru kazannaatan Israelitenaoĩpatakaꞌuta-kao ai. Karikaonan kapam Tominkaru Doronaa mashaapan utuma. 26Uruuidi Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan Tominkaru kowaada-kidan uꞌati, uaitapa patukapannii zii Christ pamawakan uaꞌii, wuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniaz padyuudaꞌazon.27 Kaimanaꞌo Doronaa aipan ati Simeon morotan Tominkaru Dapu iti. Naꞌapain kapamJoseph naꞌiki Mary naꞌakan Jesus naꞌiti, uruu ĩtaaꞌanan naaz Tominkaru ati, kakinaoriidyuudan kawanaꞌati. 28 Uruu idi naꞌiaꞌa naa Simeon dokobatan Jesus, naꞌiki tuukiiukonaukii-kidan Tominkaru. 29Ukian.“Õnaobanaa, aizii õgaru pupoitoru mawakan nii konaukii,

ushaꞌapanum kauꞌan aizii puparadan mishiinan,30 õtukapa mishi aizii õawun idi wuruꞌu kazannaatin-kinai niꞌoraz,

31 pudyuudaniaz naꞌiki puaipaniaz ipai pidannao aitapan.32Uruu idaꞌanaꞌo nii pupidanannao Israelitenao konaukii-kida-kao.Naꞌiki uruu kanadaꞌo, tukapa-kidaꞌo nii mishiꞌo parada-karu

ipai baꞌoran kaduz pidannao ati,wuruꞌu Gentilenao kii-kizaiz.”§

* 2:21 choota-kao: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.† 2:21 Leviticus 12:3 ‡ 2:22-24 Leviticus 12:6-8 § 2:32 Isaiah 42:6; 49:6; 52:10

LUKE 2:33 95 LUKE 3:133 Tuukii Mary naꞌiki Joseph diꞌitinpan Simeon paradan idi naꞌapa, Jesus dauꞌan.

34 Naꞌiaꞌa naa Simeon toriinapa-kidan naa ĩdyaun, udaunaꞌan ukian Mary ati, “Diꞌorazkoraidaonaa Tominkaru diꞌikiꞌo, udyuuda-kao waota-kidaꞌo nii Israelitenao ĩmamishi-dakan idi, mazan baꞌoran Israelitenao ukadishita-kidan nii paꞌan paꞌidaꞌati ĩmishidanidi uruu. Uruu kainaaribai niꞌo Tominkaru dyuudan, iribaꞌo nii pidannao kashadanuznaꞌiki dakoopanuz. 35Padakoopan idaꞌanaꞌo nii uruu, ĩkainaabainannaꞌiki ĩaidanpaꞌoian,wuruꞌu ĩdizapauzonii kidaz panyukunuu ii. Uruu idi tuukiaꞌo nii pubaiaapan kashaꞌoraꞌonaꞌiki kaziwaꞌo nii punyukunuu iti, naꞌapaꞌo nii punyukunuu dakata-kao kawan mariiidi.”

Prophetiaba dauaꞌo36 Uruu dono kainaꞌa maskonnao, Anna kiaꞌo oꞌuu. Aizii odaru uu Phanuel, Asher

takaan-daun. Naꞌiki oroo Tominkaru prophetiniaba. 7 wunu zii ĩmazidan daunaꞌanodaiaru mawakan. 37 Aizii uruu dono, 84 owunun. Naꞌiki aonaa naꞌapainim oaonauzonTominkaru Dapu ai. Ipai kamoo naꞌiki ipai marutaꞌo otoriinpauzon Tominkaru ati,naꞌiki osanadinpan patoriinpan dono Tominkaru ati. 38 Aizii omorotan naa koshanTominkaru Dapu iti, okaawan naꞌiti Jesus kaawa-kida-kao kawanaꞌati manawun. Uruuidi tuukii okonaukii-kidan Tominkaru. Udaunaꞌan okowaadan naa koraidaonaa dauꞌanipai pidannao ati, wuruꞌu Jerusalem sannaouz, zaudapainaouznaa pakazannaata-kao.

Joseph, Mary naꞌiki Jesus kiwan naa Nazareth iti39Aizii Joseph naꞌiki Mary ipaian naa pashaꞌapaapan ipai wuruꞌu Tominkaru kakinaori

kawanaꞌatiꞌoraz ushaꞌapata-kao. Uruu daunaꞌan ĩkiwan naa Nazareth iti, Galilee Baaraiaꞌoraz. 40 Naꞌiaꞌa naa Jesus dyaupain, utominan maꞌozaka naꞌiki aitapinaꞌo manawunpidan nii. Naꞌiki powaꞌa zii Tominkaru kaimanan uꞌati.

Jesus waꞌakinan Jerusalem ii41 Ipai wunu Joseph naꞌiki Mary makouzon Jerusalem iti, Passover Kamoon dauꞌati.

42 Aizii Jesus ikodan donoꞌo naa 12 wunu, ĩmakon naa koshan Jesus tuma Jerusalem iti,Passover Kamoon dauꞌati. 43 Ĩnaꞌian atii ĩipaian wuruꞌu pashaꞌapaapaniaz. Aizii paipaiandaunaꞌan pashaꞌapainpan, pidannao kiwan naa ipai daunuudaꞌu pawiizi iti kida. AiziiJoseph naꞌiki Mary ĩkiwan naa kapam. Aizii Jesus, unaꞌian naa uwaꞌakinan Jerusalemii. Mazan aonaa Joseph naꞌiki Mary aitapan wuruꞌu uwaꞌakinanuz naꞌii. 44 Ĩꞌitiimankainaꞌaꞌa naa uwaꞌatin pairibannao biiꞌi. Uruu idi ĩmakon naa atii wachuupun, uruu ziiĩsookapan. Aizii pasookapa-kizi ii, uruꞌu naa ĩdorotan Jesus pidannao bii an, 45 mazanaonaa ĩikodanuzu. Sariapa ĩpadantan powaa iti Jerusalem iti. Uruu idi ĩdorotinan naaudauꞌu naꞌiiꞌaka. 46 Atii idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan zii ĩikodanuzu. Ĩikodan uruuTominkaru Dapu nazo ii, usakanatapan Jewnao tiichaanao biiꞌi, uabatapan ĩkadakotinanTominkaru Paradan dauꞌu naꞌiki upishautan ĩdyaun. 47 Tuukii ĩdiꞌitinpan Jesus dauꞌu,aonaa naꞌiam zii ĩikodauzon koraidaonaa aitapaꞌo manawun uruu kawan naꞌiki aitapaꞌopadakoꞌatin parada-karu.

48 Aizii Joseph naꞌiki Mary tukapan idi Jesus naꞌii tuukii ĩdiꞌitinpan. Sariapa Marykian uꞌati, “Õdani, kandii nii pushaꞌapatan aimaakanwaꞌati kaikapaꞌa? Tuukii wadopian,naꞌiki tuukii pudorotin-kidan waunao ipai diꞌiiꞌakaꞌa.”

49 Sariapa Jesus kian padaro ati, “Kandii nii mooko wuruꞌu udorotapanuz õgarudiꞌiiꞌakaꞌa? Aonaamookouaitapan daꞌa õgaruꞌu, õdaru dapuꞌu?” 50Mazan aonaa ĩaitapannaꞌapaꞌoram atiꞌo wuruꞌu unaꞌapanuz.

51 Udaunaꞌan Jesus makon naa ĩtuma Nazareth iti. Naꞌiaꞌa naa ipai ushaꞌapatanaimaakan padaronao dyuudan kawanaꞌati, aonaa udikintapan ĩdyaun. Mazan ipaiMary taapan panyukunuu ii wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapanuz. 52 Aizii Jesus tominanmaꞌozakaꞌo nii, naꞌiki aitapaabaꞌo nii. Uruu idi ipai pidannao marainapanuz naꞌikiTominkaru tuukii kapam umarainapanuzu.

3John chikaawunuupan pidannao(Matthew 3:1-12; Mark 1:1-8; John 1:19-28)

1Aizii 15wunu, Tiberius kazowautapan ipai daunuudaꞌu amazada, atii utokon iti. Uruudono Pontius Pilate tuubaruꞌo naobanai nii Judea Baara ii. Naꞌiki Herod kazowautapaꞌo

LUKE 3:2 96 LUKE 3:16nii amazada Galilee Baara ii aka. Aizii uꞌinawuzu Philip kazowautapaꞌo nii kapamamazada Iturea ii aka, naꞌiki Trachonitis ii aka. Naꞌiki uruu dono Lysanias kazowautapaꞌonii amazada Abilene ii aka. 2 Naꞌiki Annas naꞌiki Caiaphas Umanawunuꞌo Faadaanaouruu dono. Aizii naꞌapain wunao naobanai-tinpan dono kidaꞌa, Tominkaru dyuudanpaparadan Johndiꞌiti, Zechariah daniz. Udyuudanpaparadanumashaapa-kizi iti, wuruꞌumapidantakaꞌoraz amazada diꞌiti. 3Uruu idi John makon naꞌiki ukakuwaatinan naa ipaiamazada kawanaꞌati, wuruꞌu JordanWaꞌo itinapu kidaꞌoraz. Naꞌii ukakinaopan pidannaokaikapaꞌa: “Utanawatinaꞌa naa uꞌoian ai, naꞌiki uchikaawunuinaꞌa naa, Tominkarumainaabata kizi uꞌoian.” 4Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu kotuaꞌo Tominkaru prophetin Isaiahkiauzonuz.“Kainaꞌa pidan kadakoinpan diiwa

mapidantakaꞌo amazada ii aka kaikapaꞌa:‘Usaabaꞌa naa dunapo kaimanaiman Naobanai ati,

ukaawan uaꞌii,naꞌiki usakitapadaꞌa naa dunapo uꞌati,

umako kizi nii.5Marii ipai kasakodaz-tinapa kidaꞌoraz amazada,

naꞌiki baawuz kida dida-kao,naꞌiki marii ipai naawazi naꞌiki midukuonao patumaakada-kao,naꞌiki marii ipai dunapo koraudapa kidaꞌo sakitapada-kao,naꞌiki marii ipai dunapo dikauda kidaꞌo naꞌiki kichadin kidaꞌo

patumaakada-kao kaimanaiman.6 Ipaiꞌo nii pidannao tukapan naꞌiki ĩaitapan

wuruꞌu Tominkaru kazannaatanuz pidannao.’ ”*7Aizii John chikaawunuupan dono, iriba pidannao kaawan ĩchikaawunuu-kidinaꞌanan

uꞌati. Sariapa John kian ĩꞌati, “Kowazazunao, kandii kowaadan uꞌati turuu ukazannaati-nan Tominkaru patakaꞌutaꞌazon ai unao? 8 Ushaꞌapataꞌa naa kaiman kidaꞌo aimaakan,utukapa-kida kizi mishi utanawatinan uꞌoian ai. Naꞌiki aonaa ukiaꞌanaꞌa uꞌatiaaka kida,‘Mazan waunao Abraham takaan-daunnao paꞌan.’ Õkowaadan nii unao ati aizii, turuuTominkaru toman Abraham takaan-daunnao nii diꞌoraz kuba kida idiꞌi. 9 Kainaꞌa baro,minziiwapaꞌoraꞌa naa barotaꞌo nii atamun kida. Ipai atamun wuruꞌu aonaꞌoraz ukaakankaiman naꞌiki wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz uꞌaka kida, ipaiꞌo nii ubarota-kao, udaunaꞌanukaboota-kao nii ipai tikazi wuꞌiti.”

10 Sariapa pidannao pishaan John, ĩkian uꞌati, “Aizii mani, naꞌapam nii washaꞌapati-nan?”

11 Ukian ĩꞌati, “Kanom kainaꞌa dyaꞌutamaꞌo ushooton oo uchaakitan, marii utaanbaudaꞌapa mashootonuꞌo pidan ati. Naꞌiki kanom kawanyukunuꞌo, marii ukaꞌidiwatanmawanyukunuꞌo pidan.”

12 Kainaꞌa pidannao zaamaapauzonao tax puraatannaa,† ĩnao kapam kaawan,ĩchikaawunuu-kidinaꞌanan John ati. Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Tiichaa, waunao mani, naꞌapamnii washaꞌapatinan?”

13 “Manaꞌa naa uzaamaapaꞌanaꞌa puraata pidannao ai dobata manawun udyuuda-kaoai.”

14 Kainaꞌa kapam soldyaanao kaawan John idaꞌati. “Waunao mani, naꞌapam niiwashaꞌapatinan?” ĩkian uꞌati.

“Manaꞌa naa ukazaapaꞌanaꞌa puraata pidannao ai, naꞌiki manaꞌa naa utomaꞌanaꞌamariidin-karu ĩdauꞌan, uaipan idi karikaonan ukazatan ĩpuraatan. Turuaꞌo wuruꞌuukawinipinaapa-kaoaz,” ukian ĩꞌati.

15 Tuukii pidannao diꞌitinpan John dauꞌu, naꞌiki tuukii ĩtukapaꞌazon aimaakanumanawunuꞌo shaꞌapata-kao. Ĩkianpanyukunuu ii, “Uruꞌunaa õaitapanChrist, tawuruꞌuTominkaru kowaadauzoniaz padyuudaꞌazon.”

16Aizii John kian ipai ĩnao ati, “Õgaru, õchikaawunuupan unao wunu idi karikaonan.Mazan kainiꞌikiꞌo nii pidan kaawan powaꞌaꞌo zii umanawun õꞌai. Õgaru aonaa õturuan* 3:6 Isaiah 40:3-5 † 3:12 zaamaapauzonao tax puraatannaa: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

LUKE 3:17 97 LUKE 3:36õbuzuutan udazkidi zunaa.‡ Uruu, uchikaawunuuan nii paꞌan unao Kaimanaꞌo Doronaaidi naꞌiki tikazi idi. 17 Kainaꞌaꞌa naa unaꞌakapan pawidauapa-kinaa papaoriba aka kida.Ipaiꞌo nii uwidauankaimankidaꞌo papaoriba aka, naꞌapa zaishiwidau-kao kawanpamadaai. Udaunaꞌan usaabaa-kao niꞌi naa kaiman padapunaa iti. Mazan wuruꞌu dikaudakidaꞌoraz, ipaiꞌo nii paꞌan ukaboota-kao tikazi wuꞌiti, wuruꞌu aonaꞌoraz umakadauzon.”

18 Iriba sodi kida John paradan, utiwaan pakowaadan kaimanaiman pidannao atiKaimanaꞌoraz Kuwai. Naꞌiki ukakinaowan ĩdyaun tuukii, uaipan idi ĩpanaꞌadan pakaduzkida.

19 Aizii Herod naobanai-tinpaꞌoraz Galilee Baara ii, tuukii John kakinaowanuz,ukazatan idi paꞌinawuzu daiaro Herodias, naꞌiki ushaꞌapatan idi baꞌoran dikauda kidaꞌoaimaakan. 20 Naꞌiki powaꞌa zii Herod toman aimaakan dikaudaꞌo, ukaboota-kidan idiJohn taraa-kizai iti.

Jesus chikaawunuu-kao dauaꞌo(Matthew 3:13-17; Mark 1:9-11)

21Aizii John kaboota-kao uaꞌii taraa-kizai iti, uchikaawunuupan ipai pidannao, wuruꞌukaawainao kidaz uꞌidaꞌati. Uruu daunaꞌan uchikaawunuuan naa kapam Jesus. Jesustoriinpan puꞌu, sariapa aokazi daꞌata-kao. 22Naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa kaawan uꞌidaꞌatiaokazi iki, ukaawan orid nii. Naꞌiki parada-karu kian Jesus ati aokazi iki, “Pugaru õdaniõmarainapanii, kaiman manawun õnyukunuu puꞌati.”

Jesus dokozu-daunnao uu(Matthew 1:1-17)

23Aizii Jesus sakadan dono pakaudinan, 30 uwunun naꞌapain.Aizii pidannao dakotan Jesus Joseph dani nii.Joseph uruu Heli dani,

24 aizii Heli uruu Matthat dani,aizii Matthat uruu Levi dani,aizii Levi uruu Melchi dani,aizii Melchi uruu Jannai dani,aizii Jannai uruu Joseph dani,

25 aizii Joseph uruu Mattathias dani,aizii Mattathias uruu Amos dani,aizii Amos uruu Nahum dani,aizii Nahum uruu Esli dani,aizii Esli uruu Naggai dani, 26 aizii Naggai uruu Maath dani, aizii Maath uruu

Mattathias dani, aizii Mattathias uruu Semein dani, aizii Semein uruu Josech dani, aiziiJosech uruu Joda dani, 27 aizii Joda uruu Joanan dani, aizii Joanan uruu Rhesa dani, aiziiRhesa uruu Zerubbabel dani, aizii Zerubbabel uruu Shealtiel dani, aizii Shealtiel uruuNeri dani, 28 aizii Neri uruu Melchi dani, aizii Melchi uruu Addi dani, aizii Addi uruuCosam dani, aizii Cosam uruu Elmadam dani, aizii Elmadam uruu Er dani, 29 aizii Er uruuJoshua dani, aizii Joshua uruu Eliezer dani, aizii Eliezer uruu Jorim dani, aizii Jorim uruuMatthat dani, aizii Matthat uruu Levi dani, 30 aizii Levi uruu Simeon dani, aizii Simeonuruu Judah dani, aizii Judah uruu Joseph dani, aizii Joseph uruu Jonam dani, aizii Jonamuruu Eliakim dani, 31 aizii Eliakim uruu Melea dani, aizii Melea uruu Menna dani, aiziiMenna uruu Mattatha dani, aizii Mattatha uruu Nathan dani, aizii Nathan uruu Daviddani, 32 aizii David uruu Jesse dani, aizii Jesse uruu Obed dani, aizii Obed uruu Boaz dani,aizii Boaz uruu Salmon dani, aizii Salmon uruu Nahshon dani, 33 aizii Nahshon uruuAmminadab dani, aizii Amminadab uruu Admin dani, aizii Admin uruu Arni dani, aiziiArni uruu Hezron dani, aizii Hezron uruu Perez dani, aizii Perez uruu Judah dani, 34 aiziiJudah uruu Jacob dani, aizii Jacob uruu Isaac dani, aizii Isaac uruu Abraham dani, aiziiAbraham uruu Terah dani, aizii Terah uruu Nahor dani, 35 aizii Nahor uruu Serug dani,aizii Serug uruu Reu dani, aizii Reu uruu Peleg dani, aizii Peleg uruu Eber dani, aizii Eberuruu Shelah dani, 36aizii Shelah uruu Cainan dani, aizii Cainan uruu Arphaxad dani, aiziiArphaxad uruu Shem dani, aizii Shem uruu Noah dani, aizii Noah uruu Lamech dani,‡ 3:16 Poitorui kaudin-kizi wuruꞌu ubuzuutanuz panaobanaa dazkidi zunaa.

LUKE 3:37 98 LUKE 4:15

37 aizii Lamech uruu Methuselah dani, aizii Methuselah uruu Enoch dani, aizii Enochuruu Jared dani, aizii Jared uruu Mahalaleel dani, aizii Mahalaleel uruu Kenan dani,38 aizii Kenan uruu Enosh dani, aizii Enosh uruu Seth dani, aizii Seth uruu Adam dani,aizii Adam uruu Tominkaru dani.

4Satan tiwaa-kidautan

Jesus nyukunuu(Matthew 4:1-11; Mark 1:12-13)

1Udaunaꞌan Jesus kiwan naa JordanWaꞌo iki, pachikaawunuu-kao daunaꞌan, maꞌozakaKaimanaꞌo Doronaa taapan unyukunuu. Uruu dono Kaimanaꞌo Doronaa naꞌakan naaJesus atii mapidantakaꞌo amazada diꞌiti. 2 Jesus naꞌian 40 kamoo. Naꞌiaꞌa naa Satan tiwaa-kidapan Jesus nyukunuu maꞌozakan. Aizii wuruꞌu Jesus naꞌianuz aonaa kanom unikan,atii 40 kamoo. Uruu idi tuukiaꞌa naa manawun uzamazin.

3 Sariapa Satan kian Jesus ati, “Tominkaru danin an pugaru, pudyuuda diꞌoraz kubaꞌatominan bread nii.”

4 Mazan Jesus kian uꞌati, “Tominkaru Paradan tawuruꞌu kotuaꞌoraz usaadauzo-kaokian: ‘Aonaa pidan mashaapan soo bread idaꞌan karikaonan.’ ”*

5Udaunaꞌan Satan zaida-kidan Jesus dokoaꞌo amazada diꞌiti, naꞌiki uaida-kida Jesus atiipai daunuudaꞌu wuruꞌu umanawun kidaꞌoraz donoinao, ipai amazada tokon iti. Mazanmasakaudaꞌuꞌo karikaonan wuruꞌu utukapa-kidankanuz uꞌati amazada. 6 Ukian Jesusati, “Õzaamatan nii pugaru kazowautapaꞌo nii ipai wuruꞌu amazada putukapanii kidaz,naꞌiki õtaan nii ipai wuruꞌu konaunam kidaꞌoraz naꞌiki umanawun kidaꞌoraz aimaakanutaapan. Ipai daunuꞌo utaa-kao õꞌati wuruꞌu amazadaz naꞌiki ipai wuruꞌu utaapaniinaokidaz aimaakan. Ukauꞌan turuu õtaanuzu naꞌiaꞌoram pidan ati. 7 Aizii pukodoruꞌukanan õꞌati, õtaan nii puꞌati ipai daunuudaꞌu wuruꞌu amazadaz, naꞌiki ipai wuruꞌu aimaakankidaz kainaꞌaꞌoraz naꞌa.”

8 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Tominkaru Paradan saadauzo-kariwaiz kian:‘Pukodoruꞌuka soo baudaꞌapa Naobanai puTominkarun ati.

Pushaꞌapatin soo uruu aipan kawanaꞌati.’ ”†9 Udaunaꞌan Satan naꞌakan naa Jesus Jerusalem iti. Uruu idi ĩkaawaꞌakan naa

Tominkaru Dapu zowau paawa iti, udokoodinpan diꞌitimanawun. Naꞌiaꞌa naa ukian Jesusati, “Tominkaru danin an pugaru, puzakaꞌuta kai diꞌikiꞌi imiꞌi baara iti. 10 TominkaruParadan saadinpaꞌoraz kian:‘Udyuudan nii paꞌangelinnao kazannaatapan pugaru,

naꞌiki ĩtaapan nii pugaru kaiman.11 Ĩzaamatapan nii pugaru

naꞌiki aonaꞌo nii pukaziwan pukidibapuwaotan an kuba kida diꞌiti.’ ”‡

12 Mazan Jesus kian uꞌati, “Tominkaru Paradan saadinpauzo kian: ‘Manaꞌa putiwaa-kidapauzoꞌonaꞌa uNaobanaa Tominkaru paradan mishiin.’ ”§

13 Aizii ipaiꞌi naa Satan tiwaan Jesus nyukunuu. Uipaian daunaꞌan patiwautanuz,umakoꞌokan naa, atii baꞌoran donoꞌo nii zii koshan utiwaan Jesus.

Jesus sakadan pakaudinanGalilee Baara ii

(Matthew 4:12-17; Mark 1:14-15)14Uruudaunaꞌan Jesus kiwannaaGalilee Baara iti, naꞌikimaꞌozaka Kaimanaꞌo Doronaa

taapan unyukunuu. Kuwai Jesus dauꞌu kidaꞌo abata-kaoaꞌa naa ipai wiizai kawanaꞌatiwuruꞌu Galilee Baara ii aka kidaꞌoraz. 15Naꞌii akaꞌa naa Jesus tominapa-kidan pidannaoTominkaru Paradan dauꞌu synagogue* kida kawanaꞌati. Tuukii pidannao konaukii-kidanuzu.* 4:4 Deuteronomy 8:3 † 4:8 Deuteronomy 6:13 ‡ 4:11 Psalm 91:11-12 § 4:12 Deuteronomy 6:16* 4:15 synagogue: kabaun Jewnao baokopainapa-kizi. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-k-inao diꞌii.

LUKE 4:16 99 LUKE 4:30

Jesus kashanau-kao padyaupai-kizi Nazareth ii(Matthew 13:53-58; Mark 6:1-6)

16 Udaunaꞌan Jesus makon Nazareth iti, padyaupai-kizi iti. Aizii Sookapa-karuKamoon dono, umakon naꞌiki umorotan naa synagogue iti. Ukaduz umorotauzonuznaꞌapa ĩsookapan kamoon dono. Umorotan idi, naꞌiaꞌa naa pidannao dyuudan uaitanTominkaru Paradan tawuruꞌu saada-kariwai kidaz kotuaꞌa naa. 17 Uruu idi ĩtaan naauꞌati kaarita,† tawuruꞌu Tominkaru prophetin, Isaiah saadanii kidaz kotuaꞌa naa. SariapaJesus buzuutan wuruꞌu papidapa-kariwaiz kaarita, udaꞌatanuzu atii uikodan wuruꞌupaaitaꞌazooniaz. Kaikapaꞌa usaadinapanuꞌu:18 “Kainaꞌa Kaimanaꞌo Doronaa Tominkaru diꞌikiꞌo mashaapan õtuma.Uzaamatanii õgaru ushaꞌapanum kauꞌan uaipan idi

õkowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai patakaꞌutinainao ati.Udyuudan õkowaadan soꞌota-kao nii ipai pidannao

wuruꞌu pataruba zaamatapaniinao kidaz,naꞌiki udyuudan õgaru ishaawunnao idaꞌati,

õkowaada kizi ĩꞌati kaimanaꞌo niꞌi naa ĩtukapan, ĩawun saabaa-kao idi.Naꞌiki udyuudan õgaru kaminkaꞌutaꞌo nii,

ipai wuruꞌu patakaꞌuta-kariwainaouz.19Naꞌiki kowaadaꞌo nii Naobanai kamunanun niꞌi naa paꞌan aizii,

papidanannao ati.”‡20 Udaunaꞌan Jesus papidaꞌakan naa wuruꞌu kaaritaz powaa iti, naꞌiki utaaꞌakan naa

powaa itiz pidan ati, wuruꞌu taaꞌoraz uꞌati kaarita. Udaunaꞌan usakanataꞌakan naa.Ipai pidannao, wuruꞌu synagogue iainao kidaz, awunuupaꞌakan soo Jesus ati. 21 Naꞌikiukian ĩꞌati, “Aizii wuruꞌu uabataniaz Tominkaru Paradan aita-kao, uruu umishiinan naawuruꞌu.”

22 Ipai pidannao, abatapainao naꞌii, tuukii ĩdiꞌitinpan uparadan dauꞌu. Kaiman ĩabatanukakuwaapan, aitapaꞌo pidan kawanmanawun. Mazan ĩkian paꞌatiaaka kida, “Kanom diimooko uruu, aonaa Joseph dani mani karikaonan?”

23Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Õaitapa naꞌapamukiaꞌazon õꞌati, uparadaꞌazon õꞌati tawurukawanuꞌu parada-karu kiauzonuz. ‘Daakataa, pukasarain puaipan ati pukakuda kizi,’ kii-karuz. Naꞌiki õaitapa ukiaꞌazon õꞌati. ‘Pushaꞌapata kapam daꞌaꞌa puwiiziꞌi, tawuruꞌukowaada-kariwaiz waꞌati pushaꞌapatan Capernaum ii.’ ”

24Udaunaꞌan Jesus kian koshan ĩꞌati, “Mishi, aonaa naꞌapainim Tominkaru prophetinnaubauzo-kao, ukaawan an pawiizi ati. 25 Aizii uabata naꞌapam õkian. Elijah,kowaadapauzoz Tominkaru Paradan, kakupan dono zii, kainaꞌa iriba zunnao mawakaꞌoĩdaiarunao, mashaapan Israel ii. Uruu dono idikinaudaꞌu wunu pazikon an powaꞌaaonaa wunu kaawan Israel ii, uruu idi aonaa wanyukunui nii, zamazi kaawan ipaiwiizai kawanaꞌati. 26 Mazan upuꞌu zii aonaa Elijah dyuuda-kao kaminkaꞌutaꞌo niizunnao Israelitenaouz, wuruꞌu mawakainaouznaa ĩdaiarunao. Mazan udyuuda-kaosoo baudaꞌapa zun diꞌiti mawakaibaꞌa naa odaiaru, baꞌoran wiizai iaꞌoraz omashaapan,Zarephath kiaꞌoraz udakota-kao, Sidon iaꞌoraz.§ 27 Naꞌiki Elisha, Tominkaru prophetinkakupan dono zii, kainaꞌa iriba pidannao Israel ii, kabishopauzonao kichanaꞌiki-kiaꞌobishoi idi. Mazan upuꞌu aonaa baudaꞌapa pidan Elisha kakudan Israel iaꞌo ĩmashaapan.Soo ukakuda baudaꞌapa pidan Naaman kiaꞌo uꞌuu, mashaapaꞌo baꞌoran wiizai ii, Syriakiaꞌoraz udakota-kao.”*

28 Ipai pidannao wuruꞌu abatapainaouz Jesus paradan synagogue ii, tuukii ĩtoꞌoranuꞌati, uparadan idi naꞌapa ĩꞌati. 29 Uruu idi ĩkadishiaꞌakan kidaꞌa naa, udaunaꞌanĩzaamataꞌakan naa Jesus paanoba kaduꞌiki kida, naꞌiki ĩnaꞌakaꞌakan naaz atii pawiizitokon iti, dokoaꞌo ukatawudapuz-tinpan diꞌiti. Naꞌikiꞌo niꞌi naa ĩaipan pakidaꞌukan Jesus.30 Mazan upuꞌaꞌa naa Jesus makoꞌokan, upodowaanaꞌakan pidannao bii an, atii naꞌapaumakon ĩꞌai.† 4:17 kaarita: Diꞌoraz kaaritaꞌa dakota-kao scroll. Putukapa kaarita tokon ii ‘scroll’ waranuꞌu, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. ‡ 4:19 Isaiah 61:1-2 § 4:26 1 Kings 17:1-16 * 4:27 2 Kings 5:1-14

LUKE 4:31 100 LUKE 5:2Oiaꞌo doronai zaamatapanii

daonaiora(Mark 1:21-28)

31 Udaunaꞌan Jesus makoꞌokan naa Capernaum iti, wiizai Galilee Baara iaꞌoraz. Naꞌiiutominapa-kidan pidannao Tominkaru Paradan dauꞌu, Sookapa-karu Kamoon donosynagogue ii. 32 Tuukii pidannao diꞌitinpan paabatan idi Jesus paradan kaimanaimanmanawun, ushaꞌapanum kauꞌan ĩabatan maꞌozaka manawun ukakuwaapan paꞌati.

33Kainaꞌa daonaiora naꞌii synagogue ii, oiaꞌo doronai zaamatapanii. Sariapa ukadakondiiwaꞌo idaꞌan Jesus ati. 34 Ukian, “Ei, Jesus Nazareth san. Kandii dauꞌati puwaꞌatinwaꞌidaꞌati, kanom puaipan waꞌai? Oo pumainaabataꞌanan waunao? Õaitapa pugaru,kaimanaꞌo manawun, Tominkaru diꞌikiꞌo puwaꞌatin.”

35 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Pumashaadautapa, pukodita uꞌai!” Sariapa oiaꞌo doronaikabootaꞌakan wuruꞌu daonaioraz pidannao awun zaꞌa, mazan umuudaꞌakan naa naꞌikiukoditaꞌakan naa uꞌai wuruꞌu ukabootaꞌakanuz uruu. Mazan aonaa ushaꞌapatan daon-aiora kaziwaꞌo idaꞌan.

36 Tuukii pidannao diꞌitinpan, naꞌiki ĩkian pairibannao ati, “Ei, naꞌapa dii paꞌanuparadan maꞌozakan manawun? Ukaꞌiita, naꞌiki maꞌozaka mishi uparadan oiaꞌo doron-ainao ati, atii udyuuda zii mishi ĩkoditan pidan diꞌiki.” 37Uruu idi ipai kuwai makon Jesusshaꞌapatanii dauꞌu, uruu wiizai diꞌiiꞌaka.

Jesus kakudan iriba pidannao(Matthew 8:14-17; Mark 1:29-34)

38 Aizii Jesus koditan daunaꞌan synagogue iki, umakon sariapa Simon dapu iti.Naꞌapain tuukiaꞌo Simon imauzo karinaan, omada wiichan wiicha, wiicha. Sariapaĩkowaadan Jesus ati odauꞌan. 39Uruu idi umakon oꞌidiꞌiti. Ukaawan, ukadishitan maon-apa owashatinapa-kizi bed idaꞌa. Sariapa udyuudan orinaa, wuruꞌu omada wiichanuzkoditan oꞌai. Sariapa mishi omada wiichan shabataꞌakan, naꞌiki okakudaꞌakan naa.Udaunaꞌan okadishitan naa, naꞌiki otaan naa ĩwanyukunuu nii.

40 Aizii kamoo tipitan daunaꞌan iriba pidannao kaawa-kidan karinainao pairibannao,pabiꞌinaaka kidaꞌo ĩrinaa, ipai ĩnaꞌakan ĩdyaun Jesus idaꞌati. Uruu idi ipai Jesus pishatanĩdyaun, naꞌiki ipai ukakudan ĩdyaun. 41 Aizii oiaꞌo doronainao, ipai ukodita-kidanpidannao ai kapam. Diiwa ĩkadakon kida ĩkoditan dono pidannao diꞌiki. “PugaruTominkaru Danimanawun,” ĩkian Jesus ati. Mazan tuukii Jesusmashaatan ĩdyaun, aonaaukashaapan ĩparadan. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapan idi uruu Christ.†

Jesus tominapa-kidan pidannao synagogue kida kawanaꞌati(Mark 1:35-39)

42 Aizii baꞌoran chaapiꞌiki ushaawaka zii Jesus makon naa donoi iki, naꞌiki umakonmapidantakaꞌo amazada iti. Uruu idi pidannao dorotapanuz atii ĩikodanuzu. Aonaapadamata ĩtaapadan umakon, tuukii ĩtiwaan pamashaatanuz. 43Mazan Jesus kian ĩꞌati,“Kainaꞌa zii õkowaadaꞌazon Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu, baꞌoranwiizainao kida kawanaꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan uruu wuruꞌu Tominkaru dyuudaniazõkowaadaꞌanan,” ukian.

44Uruu idi Jesus makon, naꞌiki ukakuwaatinan naa synagogue kida kawanaꞌati.5

Jesus zaamatanpamin-kaudinannao nii

(Matthew 4:18-22; Mark 1:16-20)1 Baudaꞌapa kamoo Jesus kadishitapan, Gennesaret Karishiiz* danomaꞌa. Uruu dono

iriba, iriba pidannao kaawan uꞌidaꞌati. Naꞌiaꞌa naa ĩkasabaꞌuinan naꞌiki chakataꞌa naaĩkaawan uꞌidaꞌati, ĩabataꞌazon idi ukowaadan Tominkaru paradan. 2Upuꞌu Jesus tukapandyaꞌutam kanawanao muudapa-kao karishii danoma ii. Kopautapauzonao muudapaniiwuruꞌu pakanawan kidaz. Aizii wuruꞌu pidannaouz, ĩchikaapan naa pasaironnao naꞌii† 4:41 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa Christ kaarita tokon ii,Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. * 5:1 Gennesaret Karishiiz: Galilee Karishiiz kiaꞌo kapam udakota-kao.

LUKE 5:3 101 LUKE 5:19wunu danomaꞌa. 3 Sariapa Jesus makon naꞌiki upaidinan Simon kanawan zoꞌiti, naꞌikiudyuuda ukidaꞌukan wuruꞌu kanawaz masakaudaꞌu karishii danoma ai. Uruu idi Jesussakanatan naa kanawa zoꞌii, naꞌikiꞌi naa utominapa-kidan pidannao Tominkaru paradandauꞌu.

4Aizii uipaian daunaꞌan pakakuwaatinan, sariapa ukian Simon ati, “Ukidaꞌuka kanawabaukapaꞌa naa kaanaꞌo-karu iti, utunuuta kizi usaironnao naꞌii, uzaamata kizi kopaunao.”

5 Sariapa Simon kian Jesus ati, “Õnaobanaa, baudaꞌapa marutaꞌo watiwautan wazaa-matan kopau daꞌaꞌa, mazan aonaa kanomwazaamatan. Mazan aizii pudyuudan idi õgaru,õtunuutan nii wuruꞌu wasaironnaouz, puparadan kawanaꞌati,” ukian. 6Uruu idi naꞌiaꞌanaa ĩtunuutan pasaironnao. Naꞌiki sariapa ĩsaironnao zaamatan diriꞌi, diriꞌi kopaunao,aonaa ukaꞌiita-kao kawanaꞌati. Atii ĩsairon kida aonaa ukaꞌiitan naa pawazoo, maonapakida ĩsairon dadotan, pawazoo kimishan idi manawun. 7 Sariapa ĩawarian pairibannao,wuruꞌu baꞌoran kanawa zoꞌiainaouz kaminkaꞌutaꞌo nii paugaru. Uruu idi baokopaꞌa naaĩtoꞌotan wuruꞌu sairo kidaz, ĩzaamata kopau diriꞌi, diriꞌi, ipai ĩpaidadan pakanawannao,maonapa kida ĩkanawan tipitan, uwazoo diriꞌin idi manawun.

8 Aizii Simon tukapan idi aimaakan shaꞌapan kaikapaꞌa, sariapa ukodoruꞌukan Jesuskanaapu iti, naꞌiki ukian uꞌati, “Marinaꞌa shoman õgaru, õnaobanaa, ushaꞌapanumkauꞌan oiaꞌo paꞌi manawun pidan wuruꞌu õgaruz.” 9 Tuukii Simon naꞌiki wuruꞌubaꞌorainaouz diꞌitinpan, patukapan idi pazaamatan diriꞌi manawun kopaunao. 10 Jamesnaꞌiki John wuruꞌu Zebedee dainaouz naꞌapa kapam, tuukii kapam ĩdiꞌitinpan.

Sariapa Jesus kian Simon ati, “Manaꞌa putariaꞌanaꞌa, aizii puzaamaapan niꞌi naa paꞌanpidannao.” 11 Udaunaꞌan ĩkozootan naa pakanawan kida karishii danoma ati, naꞌikiĩwaꞌakaꞌakan naa ipai paꞌaimaakanutu kida, naꞌiki ĩmakoꞌokan naa Jesus dawuꞌati.

Jesus kakudan pidan kabishopaꞌo(Matthew 8:1-4; Mark 1:40-45)

12Aizii Jesus kaawan wiizai iti, naꞌii kainaꞌaꞌo pidan baiatinaꞌo kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoiidi. Utukapan idi Jesus, sariapa ukodoruꞌukan ukanaapu iti, uawun baara imiꞌi baaraiti. Naꞌiki ukian Jesus ati, “Õnaobanaa, õpishaan pugaru tuukii manawun, punyukunuunaꞌapan an, pukakuda shoman õgaru, pusoꞌota wuruꞌu bishoizi õꞌai.”

13 Sariapa Jesus pishatanuz naꞌiki ukian uꞌati, “Naꞌapa mishi õnyukunuu, aizii mariipumada saabainan.” Sariapa mishi pidan mada saabainaꞌakan. 14 Udaunaꞌan Jesuskakinaowan uruu. Ukian uꞌati, “Manaꞌa zii paꞌi pukowaadaꞌanaꞌa pidan ati, wurudauꞌanaꞌa õshaꞌapataniaz puꞌati. Mazan pumako paꞌan kai, faadaa diꞌiti, marii kiziuawunuutan pumada, utukapa kizimishi pumada saabainan. Uruu daunaꞌan putaaꞌa naapaꞌi puꞌuza faadaa ati, utaa kiziz naꞌiki ukawaoda kiziz Tominkaru ati, Moses kakinaorikawanaꞌati. Uruu idaꞌanaꞌo nii pidannao mishidan kaimanaꞌa naa pumada saabainanpowaa iti.”

15 Mazan kiiꞌan kuwai Jesus dauꞌanaꞌo iribaaꞌaka-kaoaꞌa naa manawun ipai diꞌiiꞌakakidaꞌa. Uruu idi pidannao kaawan aonaa masakaudaꞌu mani Jesus idaꞌati, ĩabataꞌazonidi ukuwaa. Baꞌorainao ĩkaawan ĩaipan idi kapam pakakuda-kao, parinaa kida ai. Uruuidi ipai ukakudan ĩdyaun. 16 Mazan panaadon Jesus makon nii daꞌi, utoriinpaꞌananmapidantakaꞌo amazada iti.

Jesus chiꞌika-kidan machiꞌikakaꞌo daonaiora(Matthew 9:1-8; Mark 2:1-12)

17 Aizii baudaꞌapa kamoo, Jesus tominapa-kidan dono pidannao, kainaꞌa pabiꞌi kidaPhariseenao† sakanatapan naꞌii, naꞌiki naꞌii kapam tiichaapauzonao Moses kakinaoridauꞌu. Baꞌoran wiizai iki kidaꞌo ĩwaꞌatin wuruꞌu ĩnaouz, tawuruꞌu Galilee Baara naꞌikiJudea Baara ii aka kidaꞌoraz wiizainao, naꞌiki Jerusalem ikiinao kida naꞌii kapam. Ĩnaokida wuruꞌu sakanatapaꞌoraz naꞌii. Mazan Tominkaru taaniꞌi naa pamaꞌozakan Jesusati, ukakuda-kinaa nii karinainao pabiꞌinaaka kidaꞌo rinai ai. 18 Naꞌapain pidannaokaawan Jesus idaꞌati, ĩnaꞌakan pairiban machiꞌikakaꞌo. Ĩnaꞌakanuzu pawashatinapa-kizi baara an. Ĩaipan pamorota-kidanuz kabaun nazo iti, Jesus kanaapu iti. 19 Mazanpidannao iriban idi manawun, aonaa naꞌitim ĩmorota-kidanuzu. Uruu idi sariapa† 5:17 Pharisee: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

LUKE 5:20 102 LUKE 5:37ĩzaida-kidanuz kabaun zowau iti. Udaunaꞌan ĩsoꞌowan naa kabaun zowau, naꞌikiꞌi naaĩtoka-kidanuz pawashatinapa-kizi baara an, atii pidannao sakoda iti, naꞌiki ĩmuudanuzuJesus kanaapuꞌu. 20 Aizii Jesus tukapan idi ĩmishidan tuukii manawun, sariapa ukianmachiꞌikakaꞌoraz pidan ati, “Õpaonaru, aizii ipai puꞌoian mainaabata-kao puꞌai.”

21 Sariapa tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki Phariseenao kian paꞌatiaakakida, “Kandii mooko arawuꞌu, uwazootapaꞌazon Tominkaru paparadan idaꞌan? Soobaudaꞌapa Tominkaru turuaꞌo umainaabatan pidan oian.”

22Mazan Jesus aitapa naꞌapam ĩdiꞌitinpan. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Kandii nii udiꞌitinpanõdauꞌu kaikapaꞌa? 23 Naꞌiaꞌoram mashaꞌapannaa: ‘ipai puꞌoian mainaabata-kao’ kii, oo‘pukadishita naꞌiki puchiꞌika’ kii? 24Mazan õaidan nii uꞌati wuruꞌu Daonaiora Aokazi Ik-iꞌo, kainaꞌa umaꞌozakan umainaabata-kinaa nii pidannao oian daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.” Uruꞌunaa Jesus kiaꞌakan naa machiꞌikakaꞌo pidan ati, “Õkian puꞌati pukadishita, puzaamatawuruꞌu puwashatinapa-kiziz naꞌiki pumakoꞌo naa pudapu iti.” 25 Sariapa mishi pidankadishitaꞌakan ipai awunuutapainao awun zaꞌa, uzaamataꞌakan naa pawashatinapa-kizibaara, naꞌiki umakoꞌokan naa padapu iti konaukii. Tuukii ukonaukii-kidan Tominkaru.

26 Aizii wuruꞌu awunuutapainao kidaz, tuukii ĩdiꞌitinpan, naꞌiki tuukii kapam ĩtarian,naꞌiki tuukii ĩkonaukii-kidan Tominkaru. “Ei, watukapa zii aizii konaunam kidaꞌo naꞌikiumanawunuꞌo aimaakan shaꞌapata-kao, wuruꞌu aonaꞌoraz watukapauzon ushaꞌapata-kao kida,” ĩkian.

Jesus dapadan Levi(Matthew 9:9-13; Mark 2:13-17)

27 Udaunaꞌan Jesus koditan naa kabaun iki naꞌiki umakoꞌokan naa. Pamakopa-kizi an utukapa pidan Levi kiaꞌo uꞌuu, uruu zaamaapauzo tax puraatannaa. Jesusikodan usakanatapan pazaamaapa-kizi ii puraata. Sariapa ukian uꞌati, “Puwaꞌati õtuma,õtominapa-kida kizi pugaru.” 28 Sariapa Levi waꞌakan wuruꞌu pakaudinkiz naꞌikiumakoꞌokan naa Jesus dawuꞌati.

29 Aizii padapu ii Levi toman naa udaruꞌo aroapa-karu Jesus ati. Kainaꞌa iriba baꞌo-rainao zaamaapauzonao kapam tax puraatannaa aroopaꞌazon ĩtuma, naꞌiki kainaꞌa iribakapambaꞌoran pidannao kida aroopaꞌazon ĩtuma. 30Kainaꞌa naꞌii pabiꞌi kida Phariseenaoawunuutapan, naꞌiki naꞌii kapam ĩiribannao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌuawunuutapan. Sariapa ĩkian utominapa-kidaniinao ati, “Kandii nii arawu aroopaꞌazonnaꞌiki utuzaꞌazon wunao tumaꞌa oiainaouz, zaamaapauzonao kidaz tax puraatannaa,naꞌiki wuruꞌu oiainao kidaz pidannao?” Kiaꞌo wuruꞌu ĩkiainapanuz.

31 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Pidannao ziwuinao, aonaa kanom nii ĩaipan daakataa, sookarinainao paꞌan tuukii ĩaipan daakataa. 32Ukauꞌan naꞌapaꞌo kapam wuruꞌu õwaꞌatinuzdaꞌatiꞌi, aonaa kaimanainao idaꞌatiꞌomani, soo oiainao idaꞌatiꞌo paꞌan wuruꞌu õwaꞌatinuzĩtanawatin kizi paꞌoian ai.”

Pidannao pishautan Jesus sanadinapa-karu dauꞌu(Matthew 9:14-17; Mark 2:18-22)

33 Pabiꞌi kida pidannao, kaawainao kidaz Jesus idaꞌati, kian uꞌati, “John Chikaawunuu-pauzoz tominapa-kidaniinao mapuda paꞌan ĩsanadinpauzon,‡ naꞌiki ĩtoriinpauzonTominkaru aipan kawanaꞌati. Naꞌiki wuruꞌu tominpauzonao kidaz Phariseenao diꞌiki,naꞌapa kapam ĩsanadinpan naꞌiki ĩtoriinpan. Mazan aizii wuruꞌu putominapa-kidaniinaouz, aonaa ĩsanadinpauzon, mazan ĩaroopan nii naꞌiki ĩtuzan nii atii ĩshiitan.”

34 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Turuu mani uꞌitiiman pidannao waꞌatiinao mazida-karudauꞌati baiatan pazamazin mazidaꞌo daonaiora naꞌan puꞌu ĩtuma? Aonaa turuu ĩbaiatanpazamazin. 35 Mazan baudaꞌapa kamoo naꞌaka-karu nii wuruꞌu mazidaꞌoraz daonaioraĩꞌai, uruu donoꞌo niꞌi naa paꞌan ĩsanadinpan naꞌiki ĩbaiatan pazamazin.”

36Udaunaꞌan Jesus kowaadan naa diꞌitinapa-kinai kuwai. Ukian ĩꞌati, “Aonaa naꞌiam ziipidan kuzuutauzon paꞌinaꞌo chaakita pazimindota-kinaa nii uzaamaꞌoraꞌa naa chaakita.Mazan aizii pidan kuzuuan an paꞌinaꞌo chaakita pazimindoapa-kinaa nii, upatakaꞌuanpaꞌinaꞌo chaakita, naꞌiki panaꞌaꞌo nii uaidinpan uzaamaꞌo ai. 37Naꞌiki aonaa naꞌapainim‡ 5:33 sanadinpauzon: Uruu zamazidin-karu. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

LUKE 5:38 103 LUKE 6:13pidan paidauzon, paꞌinaꞌo zii wine toma-kao, uzaamaꞌoraꞌa naa wine kinnaa§ zoꞌiti.Ushaꞌapanum kauꞌan paꞌinaꞌo wine paida-kao an, upoodan nii umaꞌozakan anaꞌa naa,naꞌiki utadaꞌokan nii wuruꞌu uzaamaꞌoraz naa riwunii kinnaaz. Uruu idi ipaiꞌo nii riwuniiwakudinan. Aizii wuruꞌu ukinnaaz ukabootaꞌaka-kao niꞌi naa. 38Mishiꞌoraiman paꞌinaꞌowine paida-kao paꞌinaꞌo ukinnaa zoꞌiti. 39Naꞌiki aonaa kanom tuzaꞌazon paꞌinaꞌo zii winetoma-kao, patuzaꞌakan daunaꞌan maꞌozakaꞌoraꞌa naa wine. Aizii pidan tuzan an wuruꞌumaꞌozakaꞌoraz wine, ‘Kaiman paꞌan wuruꞌu maꞌozakaꞌoraz wine, paꞌinaꞌo utomaꞌaka-kaoai,’ ukian nii.” Uruu kiaꞌo wuruꞌu Jesus kowaadaniaz kuwai.

6Sookapa-karu Kamoon dauaꞌo(Matthew 12:1-8; Mark 2:23-28)

1 Baudaꞌapa kamoo Sookapa-karu Kamoon dono, Jesus dobatapan zakapu anpatominapa-kidaniinao tuma, paoribai wheat baawu an. Naꞌapain Jesus tominapa-kidaniinao karaowaananwheat aka. Uruu idi ĩzuꞌuan naawuruꞌu wheat aka kidaz pakaꞌubaara iti, ĩaipan idi umada soꞌoinan, udaunaꞌan ĩnikan naaz. 2 Pabiꞌi kida Phariseenaopishaan ĩdyaun, “Kandii niꞌo udikintapan wuruꞌu aonaꞌoraz wakakinaorinaa kashaapanushaꞌapata-kao, Sookapa-karu Kamoon dono?”*

3 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa mooko utukapauzon kaarita idaꞌaꞌoraz usaadinpan kanomKing David naꞌiki uminaudaꞌunao shaꞌapatauzonii ĩzamazin donoꞌoraz? 4 UmorotanTominkaru Dapu nazo iti, naꞌii uzaamatan bread taa-kariwaiz Tominkaru ati. Udaunaꞌanunikan naaz naꞌiki utaan naa paminaudaꞌunao atiz. Aonaa ukashaapa-kao padamatabaꞌoran pidan nikan wuruꞌu bread kidaz, soo faadaanao.” 5 Powaꞌa zii Jesus kian ĩꞌati,“Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, uruu paꞌan kazowautapaꞌoraz Sookapa-karu Kamoon.”

Jesus kakudan pidandadaraꞌo uanoba

(Matthew 12:9-14; Mark 3:1-6)6 Baꞌoran dono koshan, Sookapa-karu Kamoon dono, Jesus morotan synagogue iti.

Naꞌii utominapa-kidan pidannao Tominkaru paradan dauꞌu. Kainaꞌa baudaꞌapa pidannaꞌii dadaraꞌo uanoba badaꞌii, udiwaꞌoran atanapa naꞌiki aonaa naꞌapam ukaiwaanuzu.7 Kainaꞌa wunaouꞌu tiichaapauzonaouz Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki Phariseenao naꞌiikapam. Ĩnao tuukii ĩaipan patukapan Jesus shaꞌapatan aimaakan, ĩaipan panaꞌa-paunuz, ushaꞌapatan an aimaakan, Sookapa-karu Kamoon dono. Uruu idi kaimanaimanĩawunuutapan uruu, ĩtukapaꞌazon usaabaan wuruꞌu pidan anobaz. 8Mazan Jesus aitapaipai ĩdiꞌitinpan, uruu idi ukian wuru atiꞌi daonaiora dadaraꞌoraz uanoba, “Pukadishita,naꞌiki puwaꞌati daꞌatiꞌi pidannao kanaapu ati.” Sariapa ukadishitan naꞌiki umakoꞌokannaa pidannao kanaapu iti. 9 Udaunaꞌan Jesus kian pidannao ati, “Õpishaan nii unaoaizii, naꞌapa dii kakinaorii taa-kariwaiz waꞌati aipan washaꞌapatinan, Sookapa-karuKamoon dono? Uaipan washaꞌapatan oiaꞌo oo kaimanaꞌo? Udyuuda wakakudan pidanoo wazowianuzu?” 10 Jesus awunuupan ipai pidannao kawanaꞌati, naꞌiki sariapa ukianpidan dadaraꞌo uanoba ati, “Pusawada puanoba.” Sariapa usawadaꞌakan paanoba,naꞌiki uanoba saabainaꞌakan naa. 11 Mazan tuukii wunao toꞌoranuꞌu, zaudapainaouzJesus shaꞌapatan aimaakan. Uruu daunaꞌan ĩmiitiniipan naa, ĩaitapaꞌazon naꞌapam niipashaꞌapatan Jesus.

Jesus zaamatan 12 pidannaopadyuudan nii

(Matthew 10:1-4; Mark 3:13-19)12 Uruu dono Jesus makon naawazi paawa iti utoriinpaꞌanan, uruu idi unaꞌian

utoriinpan baudaꞌapa marutaꞌo Tominkaru ati. 13 Aizii baꞌoran chaapiꞌiki, uruꞌu naaudapadan patominapa-kidaniinao. Aizii ĩbii iki, uzaamata 12 daonaioranao padyuudan

§ 5:37 wine kinnaa: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. * 6:2 Phariseenaoati, Jesus tominapa-kidaniinao kaudinan wuruꞌu ĩkaraodanuz wheat aka kida Sookapa-karu Kamoon dono.

LUKE 6:14-16 104 LUKE 6:26

nii kowaadapaꞌo nii ipai kuwai wuruꞌu uaiapanii kidaz ukowaada-kao naꞌiki ushaꞌapata-kao. Udakotan wuruꞌu pazaamataniinaouz apostlenao.† 14-16 Kaikapaudaꞌuꞌo wuruꞌuuzaamataniinaouz: Simon, Peter kiaꞌoraz udakotapa-kao, naꞌiki uꞌinawuzu Andrew,naꞌiki kainaꞌa James, John, Philip, Bartholomew, Matthew, Thomas, naꞌiki James,Alphaeus daniz, naꞌiki Simon, uruu Patriot,‡ Judas, James daniz naꞌiki Judas Iscariotzaamata-kidaꞌoraz Jesus.

Jesus tominapatin-kidan naꞌiki ukaminkaꞌuupan pidannao(Matthew 4:23-25)

17 Udaunaꞌan Jesus tokan naa naawazi paawa iki, apowaꞌaꞌo baara ati, wunao tumaꞌapazaamataniinaouz daonaioranao. Naꞌiaꞌa naa iriba pidannao wuruꞌu tominpauzonaokidaz uꞌidiꞌiki kasabaꞌuinan, naꞌiki iriba kapam baꞌoran pidannao kaawan naꞌiti. Pidan-nao waꞌatin pabiꞌinaaka kidaꞌo wiizai iki, ipai Judea Baara ii aka kidainaouz wiizainao,Jerusalem ikiinao naꞌii kapam. Aizii kainaꞌa baꞌorainao kida kaawan waꞌatiinao Tyrenaꞌiki Sidon iki, munapoꞌo paran danoma itinapu kidaꞌo wiizainao. 18 Ĩwaꞌatin ĩabataꞌa-zon idi Jesus kuwaa. Baꞌorainao, ĩkaawan ĩaipan idi kapam pakakuda-kao parinaa ai.Naꞌiki kainaꞌa baꞌorainao oiaꞌo doronai zaamatapaniinao kida. Uruu dono ipai ukakudankarinainao. 19 Tuukii pidannao aipan papishatan Jesus, ushaꞌapanum kauꞌan ĩtukapanidi maꞌozaka Tominkaru kaudinan uꞌidaꞌa, usoꞌota pabiꞌinaaka kidaꞌo rinai pidannao ai.Uruu idi ukakuda ipai pidannao parinaa kida ai.

Konaukii-karu naꞌikikashaꞌora-karu

(Matthew 5:1-12)20 Sariapa Jesus awunuupan wunao diꞌitiꞌi tominpainao kidaz uꞌidiꞌiki. Ukian ĩꞌati.

“Konaukiaꞌo paꞌan unao,mapuraataniinaouz,

ushaꞌapanum kauꞌan unao atiꞌo paꞌanwuruꞌu Tominkaru naobanai-tinanuz.

21Konaukiaꞌo paꞌan unaobaiatainaouz pazamazin kai.

Ushaꞌapanum kauꞌan, diinaꞌitiꞌi abaapaꞌo nii paꞌan unao.Konaukiaꞌo paꞌan unao,

kashaꞌoratinainao kidaz kai,ushaꞌapanum kauꞌan diinaꞌitiꞌi

karikaonanuꞌo nii paꞌan ukonaukiitinan.22 “Konaukiaꞌo paꞌan unao, utoꞌora-kizaitapa-kao an, naꞌiki ukashanaukii-kida-kao an,

naꞌiki udakowautapa-kao an, naꞌiki udakota-kao an oiainao nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌodikin ii. 23 Ukonaukii naꞌapa kidaꞌo aimaakan shaꞌapan dono uꞌati. Ukonaukii tuukii,ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa paꞌan umanawunuꞌo uwinipinaa niꞌo taapa-kao aokaziii. Wuruꞌu pidannao toꞌora-kizaitapaꞌoraz unao kai, naꞌapaꞌo kapam ĩdokozu-daunnaotaapauzon Tominkaru prophetinnao kotuaꞌa naa.24Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan diinaꞌitiꞌi, unao kapuraataniinao,

kai kaiman manawun uabatinpan.25Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan diinaꞌitiꞌi, unao kawanyukunuinao,

mazan diinaꞌitiꞌi uzamazin nii.Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan diinaꞌitiꞌi,

unao konaukiaꞌoraz umashaapan,konaukii ushaazootinan kai,

mazan diinaꞌitiꞌi ukashaꞌoratinan nii tuukii, uzaadinan nii naꞌikiumuraapatinan nii.

26 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan diinaꞌitiꞌi, kai tuukii uatadapa-kao. Naꞌapakotuaꞌa naa ĩdokozu-daunnao atadapauzon pidannao dakotinpauzonaouz prophetnaonii.† 6:13 apostlenao: dyuuda-kariwai kakuwaapaꞌanan Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu. ‡ 6:14-16 Patriot:mizaataakapauzoz pawiizi dauꞌan. Baꞌoran udakotapa-kinao Zealot kii.

LUKE 6:27 105 LUKE 6:45Umarainapa toꞌoratinainao uꞌati(Matthew 5:38-48; 7:12a)

27 “Mazan aizii õkiaꞌazon unao abatapainao ati. Umarainapa ipai utarubanao. Kaimanutaapa naꞌiki ushaꞌapata kaiman aimaakan wunao atiꞌi toꞌora-kizaitapaꞌoraz unao.28Upishaa Tominkaru marii kizi ukaimanan wunao atiꞌi, aipainaouz dikaudaꞌo shaꞌapanuꞌati. Naꞌiki utoriinapa Tominkaru ati kaimanaꞌo idaꞌan wunao dauꞌanaꞌa antamiki-ipauzonaouz unao. 29 Aizii pidan tinikan an pugaru pukaozoo ati, marii putinika-kidanbaꞌoran pukaozoo uꞌati. Aizii pidan kazatan anpuchaakitan,marii uzaamatan pushootonkapam. 30Naꞌiaꞌoram pidan pishaan an aimaakan puꞌai, putaa uꞌati. Aizii pidan kazatanan pushaꞌapauzi, manaꞌa pupishaaꞌanaꞌa powaa itiz. 31Pushaꞌapata kaimanaꞌo aimaakanbaꞌoran pidannao ati, naꞌapa puaipan kawan ĩshaꞌapatan aimaakan puꞌati.

32 “Aizii pumarainpan an soo wunaouꞌu marainpainaouz karikaonan pugaru, kandiidikin ii puaitapan pukonaukii-kida-kao? Upuꞌu zii oiainao pidannao ĩmarainapa pama-rainpikinao. 33 Aizii pushaꞌapatan an kaiman aimaakan soo wunao ati karikaonanuꞌu,shaꞌapatainao kidaz kaiman aimaakan puꞌati, kandii dikin ii puaitapan kaimanaꞌoaimaakan taa-kao puꞌati? Upuꞌu zii oiainao pidannao, ĩshaꞌapata kaiman aimaakan wu-nao atiꞌi shaꞌapatainaouz kaimanaꞌo aimaakan ĩꞌati. 34 Aizii putaan an aimaakan oo pu-raata pidan ati, puaitapan idi ukawadauntan niiz, kandii dikin ii puaitapan pukonaukii-kida-kao? Upuꞌu zii oiainao taan puraata baꞌoran oiainao ati, ĩaitapa kawadaunita-karu nii wuruꞌu papuraatanuz. 35Ukauꞌan umarainapa utarubanao, ushaꞌapata kaimankidaꞌo aimaakan ĩꞌati. Utaa kapam aimaakan kanaꞌapan ĩꞌati, aonaa uzaudapaꞌanaꞌaukawadaunuta-kao powaa iti. Kainaꞌaꞌo paꞌan umanawun kida aimaakan taapa-kao unaoati, ushaꞌapatanii kida winipinaa nii. Uruu idi mishiꞌo nii Tominkaru umanawunuꞌorazdaniitan ipai unao. Tominkaru, uruu ipai ukaimanan pidannao ati. Utukapa-kidapakaimanan wunao atiꞌi, aonaꞌoraz ĩkonaukii-kidauzon uruu, utaan puꞌu aimaakan ĩꞌati,naꞌiki wunao atiꞌi oiainaouz manawun pidannao. 36 Ukauꞌan ukamunan kapam naꞌapaudaru Tominkaru kamunanuuzon kawan.

Manaꞌa uzaudauzoꞌonaꞌa pidan madiwautapaka(Matthew 7:1-5)

37 “Manaꞌa udakotauzoꞌonaꞌa pidan dikaudaꞌo nii, aonaa kizi Tominkaru dakotanunao dikaudaꞌo nii. Manaꞌa ukaboota-kidaꞌanaꞌa pidan patakaꞌuta-karu nii, aonaakizi kapam uboota-kao. Naꞌiki umarinaꞌata wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz shaꞌapatauzo-kao uꞌati, Tominkaru marinaꞌatan nii wuruꞌu oii kidaꞌoraz ushaꞌapatauzon. 38 Utaaaimaakan baꞌorainao ati, Tominkaru taan nii aimaakan unao ati. Naꞌiki diriꞌiꞌo niimanawun aimaakan taa-kao uꞌati, atii aonaꞌo niꞌi naa naꞌitim upaidinan. Naꞌapamudiriꞌin putaauzon aimaakan baꞌorainao ati, naꞌapaꞌo nii udiriꞌin Tominkaru taan puꞌati.”

39Udaunaꞌan Jesus kakuwaapan naa, diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan. Kaikapaꞌo wuruꞌuukianuz: “Aonaa turuu pidan ushaawun naꞌakan pamin-ushaawunun, ushaꞌapanumkauꞌan ipai daunuudaꞌuꞌo nii ĩwaotan kichada-kariwai nazo iti. 40 Aonaa naꞌiam pidantominpauz umanawunun patiichaan ai, mazan ipai wuruꞌu tominpauzonaouz ĩipaiandaunaꞌan patominpan, naꞌapaꞌo niꞌi naa ĩaitapan patiichaan kawan.

41 “Kandii nii mooko wuruꞌu pudiꞌitapanuz kaunubaꞌo puiriban awun idaꞌa, pumadiꞌi-tapakan puꞌu wuruꞌu atamun taramtinpaꞌoraz puawun idaꞌa? 42 Pukaꞌiita zii pukianpuiriban ati. ‘Daꞌatiꞌi õsoꞌota kizi kaunubaꞌoraz puawun ai,’ pumatukapakan puꞌu kainaꞌaudaruꞌo atamun idin puawun idaꞌa? Pugaru taapinpaꞌoraz kaimanaꞌo nii kaikiniꞌi,mishiꞌoraiman pusoꞌotaꞌa naa zii kiwiin atamun idin puawun ai. Uruu daunaꞌankaimanaꞌo niꞌi naa putukapan pusoꞌotaꞌazoonii kaunubaꞌoraz puiriban awun ai.

Paoribai naꞌiki uꞌaka dauaꞌo(Matthew 7:16-20; 12:33-35)

43 “Paoribai ziwuꞌo usodan, aonaa uꞌaka dikaudaꞌo nii. Mazan aizii paoribai mazi-wukaꞌo, ukaakan dono dikaudaꞌo nii kapam uꞌaka. 44 Ipai kaimanaꞌo dizoo-karu kadunaaaitapa-kao paꞌaka idaꞌan kida, naꞌiki aonaa naꞌiam zii pidan karaodauzon dizoo-karu figoo grape kaiwada-karu kadunaa diꞌiki. 45 Aizii kaimanaꞌo pidan, ukodita-kida kaimankidaꞌo paꞌidiwaru aimaakan, utaapan idi kaiman kidaꞌo aimaakan panyukunuu ii. Mazanaizii dikaudaꞌo pidan, ukodita-kida dikauda kidaꞌo paꞌidiwaru aimaakan, utaapan idi oii

LUKE 6:46 106 LUKE 7:12kidaꞌo aimaakan panyukunuu ii. Ukauꞌan shaꞌapaꞌoram aimaakan pidan taapanii kidapanyukunuu ii, uruu kida wuruꞌu ukodita-kidaniaz paparadan idaꞌan.

Dyaꞌutamaꞌo kabaun tomikinao(Matthew 7:24-27)

46 “Kandii nii udakotan õgaru unaobanaa nii, umashaꞌapatakan puꞌu õdyuudaniiushaꞌapatan? 47Naꞌiaꞌoram pidan waꞌatiꞌo õꞌidaꞌati, naꞌiki mishiꞌo uabataꞌazon õkuwaa,naꞌiki izoꞌatiꞌo õparadan, õkowaadan nii kanom kawanuꞌo uruu. 48 Uruu naꞌapa pidankawan, tomaꞌo padapu dadaraꞌo baaraꞌa, naꞌiki kichadaꞌo patoron uun nii munapo. Aiziinaꞌapainim wunu tuubarun naꞌiki udapu naraan, aonaꞌo nii wunu paran kabootanuz,ushaꞌapanumkauꞌan dadaraꞌo baaraꞌaꞌowuruꞌu udapuz. 49Aizii naꞌiaꞌorampidan abataꞌoõkuwaa mazan aonaa uizoꞌatinuz, naꞌapaꞌo uruu tawuru kawanuꞌu maaitapin-kaꞌorazpidan, tomaꞌoraz padapu shomadaꞌo imiꞌi idaꞌa. Aizii naꞌapainim wunu tuubarun,baukapaꞌo nii wunu paran kidaꞌukaꞌakan wuruꞌu kabaunuz, uruu idi sariapa kabaundorautan ipai daunuudaꞌu.”

7Jesus kakudan

soldyaa zowaunaa poitoru(Matthew 8:5-13)

1 Aizii Jesus ipaian daunaꞌan pakadakotinan pidannao ati, uruꞌu naa umakon Caper-naum iti. 2 Aizii naꞌii kainaꞌa Roman soldyaannao zowaunaa. Uruu dono upoitoruumarainapanii manawun karinaan tuukii, maonapaꞌoraꞌa naa umawakan. 3 Uabatanidi Jesus kaawan wuru wiizai idaꞌatiꞌi pamashaapa-kiziz, sariapa udyuudan kazowauta-painao Jewnao Jesus diꞌiti. Uaipan ĩdapadankan Jesus, uwaꞌati kizi padapu ati, ukaku-danaka kizi upoitoru. Aizii uruu aonaa Jew mani. 4 Udaunaꞌan ĩmakon naa Jesus diꞌiti,atii ĩikodanuzu. Naꞌiaꞌa naa ĩkowaadan uꞌati parada-karu, naꞌiki tuukii ĩpishaan umakonpatuma. Ĩkian uꞌati, “Tuukii manawun waaipan pukaminkaꞌutan wuruꞌu pidanaz,waaitapanii uruu kaimanaꞌo naobanai. 5Ushaꞌapanumkauꞌanuruuumarainapanii tuukiiwairibannao Jewnao, naꞌiki uruu tomanii waꞌati wuruꞌu synagogue. Uruu idi tuukiiwapishaan pugaru pumako kizi uꞌidiꞌiti,” ĩkian. 6Uruu idi Jesus makon ĩtuma.

Aizii ĩmaonapatapaanan puꞌaꞌa naa, uruꞌu naa naobanai dyuudan papaonarunaoikodapaꞌanan Jesus. Naꞌiki udyuudan ĩnaꞌakan paparadan uꞌidiꞌiti, kaikapaꞌa: “Naobanai,aonaa õaipan pumizidinan, aonaa õaipan puwaꞌatin õdapu ati. 7 Naꞌiki aonaaumanawunuꞌo mani pidan õgaru, naꞌiki aonaa õturuan õparadaꞌanan naꞌiki õmakonpuꞌidiꞌiti manawun. Turuu paꞌan puparadan, naꞌiki karikaonan õpoitoru kakuda kizi.8 Õgaru naꞌapa, õkaudinan doko ainao pidannao õꞌai waranu aꞌo. Õgaru naꞌapa, kainaꞌasoldyaanao kaudinaꞌo õwaranuꞌu kapam. Aizii õkian dono baudaꞌapa soldyaa ati,‘Pumako,’ umakon nii. Aizii õdapadan dono baꞌoran soldyaa, ‘Puwaꞌati,’ õkian an uꞌati,uwaꞌatin nii. Naꞌiki õdyuudan dono õpoitoru, ‘Pushaꞌapata wuruꞌu,’ õkian an uꞌati,ushaꞌapatan niiz.”

9 Tuukii Jesus diꞌitinpan uabatan idi wuruꞌu kaikapaꞌoraz parada-karuꞌu. Sariapautanawatinan pidannao diꞌiti, wuruꞌu waꞌatipainao kidaz udawuꞌati. Naꞌiki ukian ĩꞌati,“Aizii õkowaadan nii uꞌati: aonaa naꞌiam zii õikodauzon mishida-karu manawun wurukawanuꞌoraꞌa Israelitenao bii an.” 10 Udaunaꞌan wunaouꞌu naꞌakainaouz parada-karukiwaꞌakan naa powaa iti, naobanai dapu iti. Aizii ĩkaawan ĩabatan poitorui kakudaꞌakaꞌanaa.

Jesus kakudan daonaioramawakaꞌoraꞌa naa

11 Kadiman aka uruu daunaꞌan Jesus makon wiizai diꞌiti, Nain kiaꞌo uꞌuu. Aiziipidannao, tominpauzonao uꞌidiꞌiki naꞌiti kapam ĩmakon utuma. Naꞌiki iriba kapambaꞌorainao pidannao makon udawuꞌati.

12 Aizii Jesus kaawan puꞌu wiizai koraratapa-kinao paniinomizinaa idaꞌati, upuꞌudaonaiora mawakaꞌo naꞌaka-kao baaranai iti. Zuna mawakaibaꞌa naa odaiaru, odaniwuruꞌu mawakaꞌoraz, ubaudaꞌapan odani wuruꞌu uruuz. Naꞌiki kainaꞌa iriba, iribapidannao makon otuma.

LUKE 7:13 107 LUKE 7:2913 Aizii Jesus tukapan oroo tuukii ukamunan-kidanuzo, sariapa ukian oꞌati, “Manaꞌa

puzaadaꞌanaꞌa.” 14Udaunaꞌan umakon naꞌiki upishatan naa wuruꞌu mawakaꞌo naꞌakapa-kinaoaz, sariapa wunaouꞌu naꞌakapainaouz mawakaꞌo mashaadinaꞌakan. Udaunaꞌanukianmawakaꞌo ati, “Paꞌinaꞌo daonaiora, õkian puꞌati, pukadishita.” 15Sariapa daonaiorasakanataꞌakan naꞌiki uparadan. Udaunaꞌan ukadishitan naꞌiki Jesus naꞌakan naaz padarodazaba iti.

16 Tuukii pidannao tarian naꞌiki tuukii ĩdiꞌitinpan. Naꞌiki tuukii kapam ĩkonaukii-kidan Tominkaru. Uruu idi ĩkian, “Ei! Kaawa zii mishi wabii ati umanawunuꞌoTominkaru prophetin. Mishi Tominkaru kaawan ukaminkaꞌutaꞌanan waunao Jewnao,upidanannaouz,” ĩkian. 17 Aizii kuwai, Jesus shaꞌapatanii dauaꞌo kowaadaabiꞌii-kaoaꞌanaa ipai Jewnao wiizi kida kawanaꞌati, naꞌiki ĩwiizi dawun itinapu kidaꞌo pidannaomashaapan, ipai kapam ĩabatan wuruꞌu kuwaiz.

John Chikaawunuupauzo dyuuda-kidan paparadan Jesus diꞌiti(Matthew 11:2-19)

18 Aizii John abatan idi patominapa-kidaniinao pidannao kakuwaapan ipai wurudauꞌaꞌa Jesus shaꞌapatanii kidaz aimaakan, sariapa udapadan dyaꞌutam pidannao ĩbii iki.19Udaunaꞌan udyuudan naa ĩdyaun Naobanai Jesus diꞌiti, naꞌiki udyuuda ĩpishaan Jesuskaikapaꞌa: “Pugaruꞌu naa waꞌatiꞌo niꞌoraz kowaadapa-kao? Oo marii zii wazaudapanbaꞌoran waꞌatin?”

20Udaunaꞌan ĩmakon naa Jesus diꞌiti, atii ĩkaawan uꞌidiꞌiti, naꞌiaꞌa naa ĩkian uꞌati, “JohnChikaawunuupauzoz dyuudan waunao puꞌidaꞌati, upishaa-kidan naꞌiki uaitapaꞌazonpugaruꞌu naa tawuruꞌu waꞌatiꞌo niꞌoraz kowaadapa-kao? Oo marii zii wazaudapanbaꞌoran waꞌatin kainaꞌiki?”

21 Aizii wuruꞌu ĩkaawanuz naꞌiti, Jesus kaudinan puꞌu karinainao dauꞌu. Ukakudanpuꞌaꞌo iriba, iriba pidannao pabiꞌinaaka kidaꞌo ĩrinaa ai, oiaꞌo doronai zaamatapaniinao,ipai ukakudan ĩdyaun, naꞌiki ishaawunnao kida, ipai udaꞌatan naꞌiki usaabaan ĩawun.22 Uruu idi Jesus dakoꞌatin wunao paradanuꞌu John dyuudaniinaouz. Ukian ĩꞌati, “Aiziiukiwa John diꞌiti, ukowaada kizi uꞌati ipai daunuudaꞌu wuruꞌu utukapanii kidaz õshaꞌap-atan, naꞌiki ukowaada uꞌati ipai wuruꞌu uabatanii kidaz kuwai. Ukowaada uꞌati iribaꞌanaa ishaawunnao awun daꞌata-kao, naꞌiki saabaa-kao; aizii machiꞌika-kainao, chiꞌika-kida-kao; naꞌiki kabishopauzonao kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi idi, ipai ĩkakuda-kao. Aiziimakinao-ziiwanao, kaimanaꞌa naa ĩabatan; naꞌiki mawakainao kida, kakuda-kao powaaiti; aizii patakaꞌutinainao, kowaada-kaoaꞌa naa ĩꞌati Kaimanaꞌo Kuwai.* 23Konaukiaꞌo niimanawun wunaouꞌu sariaapaꞌoraz ĩmishidan õgaru, aonaꞌoraz ĩdiꞌitinpan panaꞌiti kidaõdauꞌu,” ukian ĩꞌati.

24 Aizii John diꞌikiinao pidannao kiwan daunaꞌan, sariapa Jesus kian wunao atiꞌiiribainaouz pidannao, kasabaꞌukinpainaouz utuma. Ukian ĩꞌati, “Kandii dauꞌatiꞌotawuruꞌu unao makouzonuz John diꞌiti mapidantakaꞌo amazada diꞌiti? Kandii wuruꞌuutukapaꞌazooniaz naꞌii? Utukapaꞌazon pidan kakataimanaꞌo unyukunuu, awaru dawuu-kidan kawan pinidi? 25Kanomdii shaꞌa wuruꞌu utukapaꞌazooniaz naꞌii? Oo utukapaꞌazonpidan konaunamaꞌo oo umanawunuꞌo ukaiwadinpan? Pidan umanawunuꞌo, naꞌikikaiwadinpaꞌo kaimanaiman, umashaapan kabaun umanawunuꞌo diꞌii? 26 Oo kanomshaꞌa wuruꞌu utukapaꞌazooniaz naꞌii? Tominkaru prophetin? Mishiꞌo wuruꞌu, pidanutukapaniaz naꞌii, powaꞌaꞌo zii umanawunun baꞌoran prophetnao ai. 27 Uruu John,dauꞌanaꞌo tawuruꞌu kotuaꞌo Tominkaru Paradan saadauzo-kaoaz kaikapaꞌa: ‘Õdyuudannii õprophetin kiwiin, saabaaꞌo nii dunapo puꞌuaꞌati,’ ” ukianuz.

28 Udaunaꞌan Jesus kian koshan ĩꞌati, “Õkowaadan nii uꞌati aizii aimaakan, Johnuruu uwazootapanii ipai, ipai pidannao, aonaa baudaꞌapa pidan kainaꞌa shakatainaowuru baaraꞌaꞌa, uruu kawanuꞌo nii. Mazan pidan, aonaꞌoraz umanawunun Tominkarunaobanai-tinapa-kiziꞌi, upuꞌu umanawunuꞌo uruu John ai,” Jesus kian ĩꞌati.

29 Ipai pidannao naꞌiki wuruꞌu zaamaapauzonao kidaz tax puraatannaa, abatan Jesusparadan, naꞌiki ĩnao tuukii paꞌan ĩmishidan, naꞌiki ĩaitapa mishiꞌo naꞌiki sakitapaꞌowuruꞌu Tominkaru paradan kidaz. Uruu idiꞌo paꞌan ĩchikaawunuu-kidinan John ati.

* 7:22 Naꞌapa tawuru idaꞌa usaadinapanuꞌu Isaiah saadanii kidaz. (Isaiah 29:18-19; 35:5-6; 61:1-2)

LUKE 7:30 108 LUKE 7:4730 Mazan kainaꞌa baꞌorainao pidannao, ĩdakotapa-kao Phariseenao naꞌiki kainaꞌa baꞌo-rainao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu. Ĩnao aonaa paꞌan ĩshaꞌapatan wuruꞌuTominkaru aiapanii kidaz ushaꞌapata-kao. Uruu idi aonaa ĩchikaawunuu-kidinan Johnati.

31 Powaꞌa zii koshan Jesus kian pidannao ati, “Naꞌapa dii mani õkian wunao dauꞌanaꞌakainaouz pidannao mashaapan? Naꞌapa dii mani õkowaadan oo õdakotan ĩdyaun?Õkian nii. 32 Ĩnao mashaapan koraiziannao makinaotinan kawanuꞌo, aonaa ĩnyukunuukaimanaꞌazon baꞌorainao ati. Aizii pamakinaotin kizi iki, koraiziannao kadakoinpauzonpaꞌatiaaka kida kaikapaꞌa: ‘Wakunuian mazida-karu kunnaa unao ati kuwudii idaꞌan,mazan aonaa ukonaupan. Aizii Wakunuian mawaka-karu kunnaa uꞌati, aonaa uzaadan,’ĩkiitaakapan. 33 Aizii John Chikaawunuupauzo kaawan dono daꞌatiꞌi, aonaa unikauzonkaimanaꞌo wanyukunui wuruꞌu baꞌoran pidannao nikauzonii kaduz kidaz, naꞌiki aonaautuzan wine. Uruu idi unao kian udauꞌan. ‘Kainaꞌa oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa.’ 34 AiziiDaonaiora Aokazi Ikiꞌo, ukaawan daꞌatiꞌi, ipai paꞌan uaroopan, naꞌiki utuzan bishoaꞌowine. Uruu idi unao kian udauꞌan. ‘Aushaa utukapa, kashabakizi paꞌan arawuꞌu,naꞌiki tuzapa-shori kapam. Naꞌiki unaudapa kapam pakaminaudaꞌu-tinpan wunao idiꞌizaamaapauzonaouz tax puraatannaa, naꞌiki oiainao pidannao tuma.’ 35 Mazan ipaipidannao wuruꞌu daꞌanainao kidaz Tominkaru paradan, ĩnao tukapa-kidan mishiꞌowuruꞌu Tominkaru aitapanii kidaz oo wuruꞌu ushaꞌapaapanii kidaz aimaakan.”

Oiaꞌo zunaaba shaꞌapataniidauaꞌo

36 Aizii kainaꞌa Pharisee, unaꞌakan Jesus, uaroapa-kidaꞌazoonuzu padapu ii. Uruu idiJesus makon utuma udapu iti, naꞌiaꞌa naa usakanatan naꞌiki uaroopan naa. 37 Uruuwiizai diꞌii kainaꞌa zunaaba madoronaa-daunuꞌo omashaapauzon. Aizii oabatan idi Jesusaroopaꞌazon Pharisee dapu ii, sariapa omakon naꞌiti, onaꞌakan kaduunuribai pakinnaazoꞌan kuba idiꞌi utoma-kao.† 38 Okaawan Jesus kidiba diꞌiti ubarau itinapu. Ozaadantuukii, uruu idi ipai ozabian Jesus kidiba paawun uu idi. Udaunaꞌan oaradan naa ukidibapadizo idi naꞌiki sariapa okissitan wuruꞌu ukidiba kidaz, udaunaꞌan oramaudan naaukidiba kaduunuꞌoraz ramau idi. 39 Aizii Pharisee, wuruꞌu naꞌakaꞌoraz Jesus padapuati, tukapan wuruꞌu zun shaꞌapatanuz aimaakan naꞌapa Jesus ati. Sariapa ukianpanyukunuu ii, “Umishiin an mani diꞌoraz daonaiora Tominkaru prophetin, uaitapamani naꞌapaꞌoram okaduz wuruꞌu zunaz pishataꞌoraz paugaru. Naꞌiki uaitapa mani ipainaꞌapam omashaapauzon naꞌiki wuruꞌu oii kidaꞌoraz aimaakan oshaꞌapaapauzon.”

40 Sariapa Jesus paradan, naꞌiki ukian uꞌati, “Simon, kainaꞌa aimaakan õkowaadaꞌazonpuꞌati.”

“Tiichaa, naꞌapaꞌoram aimaakan wuruꞌu pukowaadaꞌazooniaz õꞌati?” Simon kian.41 Jesus kian uꞌati, “Kainaꞌa dyaꞌutam pidannao mawinipinaatapainao pidan. Bau-

daꞌapa mawinipinaatapan 500 wiziꞌi kidaꞌo puraata, baꞌoran mawinipinaatapan 50 wiziꞌikidaꞌo puraata.‡ 42 Aonaa baudaꞌapa ĩnao kaꞌiitan pakawadauntan powaa iti wuruꞌupamawinipinaatapaniaz puraata. Uruu idi pidan wuruꞌu taaꞌoraz zii puraata ĩꞌati,umarinaꞌataꞌakan naa wuruꞌu ĩmawinipinaatapaniaz. Aonaꞌo niꞌi naa uaipan uwadaunoo unyukunuupaꞌakan powaꞌa wuruꞌu ĩmawinipinaatapaniaz. Ukauꞌan, naꞌiaꞌoram niipuaitapan marainapa tuukii wuruꞌu marinaꞌataꞌoraz pamawinipinaatapa-kao?”

43 Simon dakoꞌatin, naꞌiki ukian, “Õzauda-kidan wuruꞌu mawinipinaatapaꞌo uruudobata manawun, uruꞌo nii marainapa uruu tuukii.”

“Naꞌapa mishizi, sakitapaꞌo kaiwuruꞌu pudiꞌitinapanuz,” Jesus kian Simon ati.44Udaunaꞌan Jesus tanawatinan zunaaba diꞌiti, naꞌiki ukian Simon ati, “Putukapa diꞌorazzunaabaꞌa, mishii? Õmorotan pudapu ati, aonaa putaan wunu õꞌati õchikaa-kinaa niiõkidiba. Mazan oroo, okaawan daꞌatiꞌi, ozaadan atii ochikaan õkidiba paawun uu idi.Udaunaꞌan oaradan õkidiba padizo idi. 45-46Naꞌiki aonaa pukissitan õgaru, mazan oroopakaawan diꞌikiꞌo aonaa osookadan pakissiipan õkidiba. Naꞌiki aonaa putaan õramauda-kinaa nii õzowau, mazan oroo oramauda zii õkidiba. 47 Aizii õkowaadan nii puꞌati† 7:37 kuba idiꞌi utoma-kao: Wuruꞌu kubaz, udakota-kao Alabaster. ‡ 7:41 wiziꞌi kidaꞌo puraata: Greek paradanidaꞌan, denarius wuruꞌu. Baudaꞌapa denarius, baudaꞌapaꞌo kamoo kaudin-karu winipinaa.

LUKE 7:48 109 LUKE 8:10aimaakan,” Jesus kian. “Wuruꞌu oshaꞌapatanuz aimaakan kaikapaꞌa, otukapa-kidannaꞌapam pamarainpan õgaru tuukii. Ushaꞌapanum kauꞌan oꞌoian wuruꞌu tuubaruꞌorazmanawun mainaabata-kao idi ipai daunuudaꞌu oꞌai. Mazan aizii pidan masakaudaꞌuꞌouꞌoian, aizii uꞌoian mainaabata-kao an, masakaudaꞌuꞌo nii kapam umarainpan õgaru.”

48 Udaunaꞌan Jesus kian zunaaba ati, “Aizii ipai daunuudaꞌuꞌu naa puꞌoianmainaabataꞌaka-kao, aonaꞌo nii powaꞌa unyukunuuapa-kao.”

49 Sariapa pidannao wuruꞌu sakanatapainao kidaz utuma kiitaakapan paꞌatiaaka kida,“Kandii mooko arawuꞌu turuu mooko uaitapan pamainaabatan pidan oian?”

50Mazan Jesus kian zun ati, “Pumishidan idiꞌo wuruꞌu, pukazannaatinanuz puꞌoian ai.Aizii pukiwaꞌa naa, kaiman punyukunuu aizii, naꞌiki aonaa kanom powaꞌa kasharutapaꞌonii pugaru.”

8Zunnao kaminkaꞌuupauzonao Jesus

1 Udaunaꞌan Jesus makon naa, uchiꞌikapan ipai donoi naꞌiki wiizai kida kawanaꞌati.Wuruꞌu uchiꞌikapanuz ukowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai, Tominkaru naobanai-tinandauaꞌo. Aizii 12 utominapa-kidaniinaouz, naꞌiiꞌaka kapam ĩchiꞌikapan utuma. 2 Naꞌikizunnao, tawuruꞌu ukakudaniinao kidaz parinaa ai, naꞌiki baꞌorainao ukakudaniinao oiaꞌodoronai zaamatapan ai ĩdyaun, naꞌiti kapam pabiꞌi kida ĩnao makon, ĩkaminkaꞌuupanJesus naꞌiki wuruꞌu utominapa-kidaniinaouz. Mary, Magdala sanaaba, Jesus soꞌotaniaz 7oiaꞌo doronainaooꞌai, oroowuruꞌu kaminkaꞌuupaꞌoraz ĩdyaun, 3naꞌiki JoannaorooChuzakiaꞌoraz odaiaru uu, kazowautapaꞌoraz pabiꞌi kida Herod poitorunao. Naꞌiki Susannanaꞌii kapam, naꞌiki iriba baꞌoran zunnao kida naꞌii ĩtuma. Ipai ĩshaꞌapatan aimaakan,ĩtaan papuraatan, naꞌiki aimaakan sodi kida paaipan ati, pakaminkaꞌuta-kinaa nii Jesusnaꞌiki utominapa-kidaniinao.

Jesus kowaadanuudai paowa-kao dauꞌu

(Matthew 13:1-9; Mark 4:1-9)4 Pidannao kaawan iriba, iriba Jesus idaꞌati, naꞌiki iriba kapam baꞌoran wiizai ikiinao

kida kaawan. Aizii pidannao baokopatinan daunaꞌan, uruꞌu naa Jesus kakuwaapan naaĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan. 5Ukian, “Baudaꞌapa kamoo pidan makon pazakapuniti upaowaꞌanan poroom uuda kida. Aizii kawiizii-kariwai baara an, uruꞌu naa upararaanporoom uuda. Pabiꞌi kida poroom uuda waotan chiꞌikapa-kizai an, uruu idi ipaiudakazaabiꞌii-kao. Udaunaꞌan kotuꞌuznao waꞌatin naꞌiki ipai ĩnikan wuruꞌu uudai kidaz.

6 “Baꞌoran uudai kida waotan kubataꞌo baawu an. Mishi kaiman padamata uudaisodaꞌakanmazan aonaa naꞌitim uꞌishatabaꞌu zaamatinan, udaunaꞌan kamoowiichaꞌakannaa, uruu idi sariapa uaradan atii umaririn.

7 “Baꞌoran uudai kida waotan kaiwada-karu taꞌo baara an. Mishi kaiman padamatausodaꞌakan, mazan udaunaꞌan, kaiwada-karu watudaꞌakan naa wuruꞌu paꞌinaꞌoraz uso-dan kida. Uruu idi aonaa naꞌitim naa ĩdyaupain.

8 “Baꞌoran uudai kida, kaiman paꞌan ĩwaotan kawiizii-kariwai baara an. Uruu idi ziwuĩsodan, udaunaꞌan ĩkaakaꞌakan naa madowaaka kida paꞌidiwaru, naꞌiki diriꞌi shinibabakida uꞌaka. Baudaꞌapaꞌo ukadunaa diꞌiki, uikoda 100 uꞌaka diriꞌin.”

Udaunaꞌan Jesus kian naa pidannao ati, “Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!”Kanom niꞌo Jesus kaiwaan diꞌitinapa-kinai kuwai kida(Matthew 13:10-17; Mark 4:10-12)

9 Udaunaꞌan Jesus tominapa-kidaniinao pishaan naa uruu, naꞌapaꞌoram manawunwuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwaiz, ukowaadaniaz ĩꞌati. 10 Uruu idi ukian ĩꞌati, “Soo unaoatiꞌo nii ukainaabata-kao wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwaiz, Tominkaru naobanai-tinandauaꞌoraz. Mazan wunao atiꞌi baꞌorainao kidaz ukowaada-kao nii soo diꞌitinapa-kinaikuwai idaꞌan. Uruu idi ĩtukapan puꞌu padamata wuruꞌu kadakotin-kizaiz, mazan upuꞌuaonaꞌo nii ĩtukapanuzu. Ĩabatan puꞌu padamatazu, mazan upuꞌu, aonaꞌo nii ĩaitapannaꞌapaꞌoram wuruꞌu parada-karu kianuz.

Jesus kowaadan naꞌapaꞌoram wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwai(Matthew 13:18-23; Mark 4:13-20)

LUKE 8:11 110 LUKE 8:2511 “Kaikapaꞌa wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwaiz,” Jesus kian ĩꞌati, “Aizii wuruꞌu uudai

kidaz, Tominkaru paradan kida wuruꞌu. 12Aizii wuruꞌu uudai kida waotaꞌoraz chiꞌikapa-kizai an, uruu pidannao dauꞌanaꞌo, wuruꞌu abatainao kidaz Kaimanaꞌo Kuwai. Mazanudaunaꞌan Satan kaawan ĩꞌidaꞌati, uruu idi sariapa umainaabatan ipai daunuudaꞌuĩnyukunuu iki wuruꞌu Kaimanaꞌoraz Kuwai kida. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uaipanĩmishidan, naꞌiki aonaa uaipan ĩkazannaatinan paꞌoian ai.

13 “Aizii uudai kida wuruꞌu waotaꞌoraz kubataꞌo baawu an, uruu pidannao dauꞌanaꞌo,wuruꞌu konaukiaꞌoraz ĩabatan naꞌiki ĩzaamatan padamata Kaimanaꞌo Kuwai. Mazanaonaa ĩzaamatan tuukii panyukunuu iti wuruꞌu parada-karu kidaz. Uruu idi masakau-daꞌu aimaakan dikaudaꞌo shaꞌapaꞌakan ĩꞌati, uruꞌu naa ĩkashadinaꞌakan, aonaꞌa naapowaꞌa ĩmishidapaꞌakan.

14 “Aizii uudai kida wuruꞌu waotaꞌoraz kaiwada-karu baawu an kida, uruu pidannaodauꞌanaꞌo, wuruꞌu abatainao naꞌiki mishidainao kidaz Kaimanaꞌo Kuwai. Mazan ĩdiꞌitin-pan aimaakan aiapa-kao dauꞌu, naꞌiki kashaꞌapauzi-karu dauꞌu, naꞌiki ĩaipaa-biꞌian ipaipabiꞌinaaka sodi kidaꞌo aimaakan. Uruu idi ĩmanyukunuutan naa wuruꞌu kuwaiz. Naꞌikiaonaꞌa naa ĩshaꞌapainpan kaiman kuwai kawanaꞌati.

15 “Aizii uudai kida wuruꞌu waotaꞌoraz kaiman, kawiizii-kariwai baara an, uruu pidan-nao wuruꞌu abatainao naꞌiki zaamatainao kidaz parada-karu kaimanaiman manawunpanyukunuu iti. Ĩizoꞌati ipai parada-karu, uruu idi aonaa ĩkashadinan. Ushaꞌapanumkauꞌan kaiman ĩnyukunuu dyaupain Tominkaru ati. Uruu idi kaiman mishi ĩmashaapantukapa-kao.

Aonaa lamp taratapauzo-kao(Mark 4:21-25)

16 “Aonaa naꞌiaꞌoram pidan suuauzon lamp, udaunaꞌan utaratanuzu boon idi, ooumuudanuz bed waranu iti. Mishiꞌoraiman lamp suu-kao dono, umuuda-kao dokoꞌoukanadapa kizi kaiman. Aizii pidannao morotan an, kaimanaꞌo nii ukanadapan ĩꞌati.17 Naꞌiki ipai aimaakan dizapa-kariwai ushaꞌapaapa-kao, ipaiꞌo nii ukodita-kida-kaokainaabanaꞌo-karu ati. Naꞌiki ipai aimaakan dizapa-kariwai ipaiꞌo nii ukodita-kida-kaokanadaꞌo-karu ati. 18Ukauꞌan udiꞌitapa naꞌiki uzaamata unyukunuu iti wuruꞌu uabataniikidaz parada-karu. Ushaꞌapanumkauꞌanpidankainaꞌaꞌo utaapan aimaakanpanyukunuuii, taa-karu nii uꞌati powaꞌa zii. Aizii wuruꞌu pidan, aonaꞌoraz utaan aimaakan pa-nyukunuu iti, zaamata-karunii uꞌai ipai daunuudaꞌuwuruꞌumasakaudaꞌuꞌoraz aimaakanutaapan panyukunuu idaꞌa.”

Jesus daro naꞌiki uꞌinawuzunaodauaꞌo

(Matthew 12:46-50; Mark 3:31-35)19Udaunaꞌan Jesus daro naꞌiki uꞌinawuzunao kaawan ĩtukapaꞌazon uruu. Mazan aonaa

naꞌitim ĩmaonapadinan udazaba iti, ushaꞌapanum kauꞌan iriba manawun pidannaokasabaꞌukinpan udazaba an kida. 20 Uruu idi baudaꞌapa pidan kian Jesus ati, “Kainaꞌapudaro naꞌiki puꞌinawuzunao kadishitapan paniba ii, ĩtukapaꞌazon pugaru.”

21 Sariapa Jesus kian ipai pidannao ati, “Õdaro naꞌiki õꞌinawuzunao paꞌan wuruꞌuabatainaouz naꞌiki izoꞌatiinaouz Tominkaru paradan.”

Jesus paradan awaru naꞌiki wunu paran ati(Matthew 8:23-27; Mark 4:35-41)

22Baudaꞌapa kamoo Jesus paidinan kanawa zoꞌiti patominapa-kidaniinao tuma. Naꞌikiukian ĩꞌati, “Aushaa wamakoꞌo naa karishii baza iti.” Uruu idi ĩmakoꞌokan naa. 23 Aiziiĩmakopaanan puꞌu, Jesus daꞌawuꞌukan naa kanawa zoꞌii. Mashaꞌapakiaka maꞌozakaꞌoawaru kaawan. Sariapa wunu paran kida daawadaan ĩkanawan, atii wunu paidinaꞌakannaa ĩkanawan zoꞌiti. Maonapaꞌa naa kanawa tipitan.

24 Sariapa Jesus tominapa-kidaniinao makon uꞌidiꞌiti, ĩpokowauanuzu. Naꞌiki ĩkianuꞌati, “Wanaobanaa! Wanaobanaa! Kadiman! Taaꞌazoꞌo naa wanaraan,” ĩkian. Udau-naꞌan Jesus kadishitaꞌakan, naꞌiki udyuudan awaru naꞌiki wunu paran mashaadinan.Sariapa mishi awaru naꞌiki wunu paran mashaadinaꞌakan. 25 Udaunaꞌan Jesus kianpatominapa-kidaniinao ati, “Naꞌapaꞌoram mooko wuruꞌu umishidanuz?”

LUKE 8:26 111 LUKE 8:42Mazan tuukii ĩtarian, naꞌiki tuukii ĩdiꞌitinpan. Ĩkian paꞌatiaaka kida, “Ei! Kanom kaduz

pidan uruu? Udyuuda zii awaru naꞌiki wunu paranmashaadan, atii ĩizoꞌati zii uparadan,”ĩkian.

Jesus kakudan oiaꞌo doronai zaamatapanii pidan(Matthew 8:28-34; Mark 5:1-20)

26 Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinaomakopaanan karishii baoko an, atii ĩkaawan bazaitinapu wiizai diꞌiti, Gerasa Baara kiaꞌo uꞌuu, Galilee Baara paꞌinamunuꞌoraz. 27 AiziiJesus maratinaꞌakan zii kanawa zoꞌiki, uruꞌu naa pidan, donoi ikiꞌo, oiaꞌo doronainaozaamatapanii kaawaꞌakan Jesus idaꞌati. Kotuaꞌikiꞌoraꞌa naa aonaa ukaiwadan kamicha,naꞌiki aonaa umashaapauzon kabaun ii. Umashaapan baaranai ii aka, kuba uun ii akakarikaonan. 28 Aizii utukapan Jesus, sariapa ukadakoꞌokan, udaunaꞌan ukodoruꞌukannaꞌiki umapotinan Jesus kanaapu iti. Naꞌiki ukian diiwaꞌo idaꞌan, “Jesus, Tominkaruumanawunuꞌo dani, kanom puaipan õꞌai, naꞌapa dii pushaꞌapataꞌazon õgaru? Aonaashoman pupatakaꞌutaꞌanaꞌa õgaru,” ukian. 29 Wuruꞌu uparadanuz kaikapaꞌa Jesusdyuudan idiꞌo oiaꞌo doronainao koditan uꞌai.

Kiwiin, mapuduꞌo daꞌi oiaꞌo doronainao tuukiidauzonuzu. Pidannao tiwaan puꞌupadamata padodowan ipai uanoba naꞌiki utabaꞌu chain idi, mazan sariaapaꞌo nii ubid-itaꞌakanuzu. Uruu daunaꞌan oiaꞌo doronainao naꞌakaꞌakan niꞌi naa uruu, mapidantakaꞌoamazada baara iti. Uruu wuruꞌu paradaꞌoraz Jesus ati.

30 Jesus pishaanuzu, “Naꞌapa dii puꞌuu?” “Õꞌuu Iribainao,” ukian. Ukowaadan paꞌuunaꞌapa ushaꞌapanumkauꞌan iriba, iribamanawun oiaꞌo doronainaomorotan naa uꞌidiꞌiti.31Naꞌapain tuukii oiaꞌo doronainao pishaan Jesus, aonaa kizi udyuudan ĩdyaun kaꞌunarunazo iti, aonaꞌoraz utokon nii.

32 Naꞌiaꞌo iriba kooshinao aroapatinan naawazi zaꞌan. Uruu idi oiaꞌo doronainaopishaan Jesus tuukii. “Pukashaapa shoman wamorotan kooshinao diꞌiti,” ĩkian. Jesuskashaapa ĩmorotan kooshinao diꞌiti. 33 Uruu idi ĩkoditaꞌakan naa pidan diꞌiki naꞌikiĩmorotaꞌakan naa kooshinao diꞌiti. Sariapa kooshinao dimaꞌakan naa tawudapu an, naꞌikiipai ĩwaotan karishii baoko iti. Uruu idi ipai ĩmawakan panaraan idi.

34 Aizii pidannao, wuruꞌu taapainaouz kooshinao tukapan idi wuruꞌu aimaakanshaꞌapanuz kaikapaꞌa, sariapa ĩdiman ĩkakuwaapaꞌanan. Uruu idi ĩkakuwaapanpidannaoati ipai donoi ii aka, naꞌiki kazakapuntinpainao ati donoi dawun ii aka. Ipai ĩkowaadanpatukapan kawanaꞌati ushaꞌapan. 35Uruu idi iriba pidannao makon naꞌiti ĩtukapaꞌananwuruꞌu kowaada-kariwaiz aimaakan shaꞌapan. Aizii ĩkaawan Jesus idaꞌati, ĩtukapa pidanwuruꞌu soꞌota-kariwaiz oiaꞌo doronainao uꞌidiꞌiki, aonaꞌa naa ushaꞌapan, naꞌiki kainaꞌaꞌanaa ukaiwadapan kamicha. Kaiman usakanatapan Jesus dazabaꞌa, aitapinaꞌa naaz,naꞌiki kaimanaꞌa naa udiꞌitinpan. Uruu idi tuukii pidannao tarian. 36 Pidannao wuruꞌutukapainaouz aimaakan shaꞌapan, ĩkakuwaapan naa baꞌoran pidannao ati. Ĩkowaadanĩꞌati naꞌapaꞌoram ukakuda-kao wuruꞌu oiaꞌo doronai zaamatapaniaz pidan. 37 Uruu idiipai pidannao kawiizi-tinpainao kidaz donoi Gerasa Baara an kida, tuukii ĩpishaan Jesusmakon pawiizi iki. Ushaꞌapanum kauꞌan tuukii manawun ĩtarian.

Uruu idi Jesus paidinan naa kanawa zoꞌiti naꞌiki umakoꞌokan naa. 38 Wuruꞌu pidansoꞌota-kariwaiz oiaꞌo doronainao uꞌidiꞌiki, tuukii upishaan Jesus. “Õmako kizi putuma,”ukian. Mazan Jesus kian uꞌati, 39 “Pukiwaꞌa naa shoman pudapu iti, pukowaadaꞌankiziꞌi naa naꞌapam Tominkaru shaꞌapatan kaimanaꞌo manawun aimaakan puꞌati.” Uruudaunaꞌan pidan makoꞌokan naa. Aizii pamakopa-kizi donoi ii aka, ipai ukowaadanpidannao ati wuruꞌu Jesus shaꞌapataniaz paꞌati.

Jesus kakudan Jairus dani naꞌiki izaipaiba zunaaba kapam(Matthew 9:18-26; Mark 5:21-43)

40 Aizii Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao kiwan karishii baza itinapu. Naꞌiiiriba pidannao dapaapan uruu, ushaꞌapanum kauꞌan tomunuꞌoraꞌa naa ĩzaudapanuzu.41 Udaunaꞌan pidan Jairus kiaꞌo uꞌuu kaawan Jesus idaꞌati, uruu kazowautapauzo syn-agogue Jewnao ati pawiizi ii. Ukaawan, sariapa ukodoruꞌukan, naꞌiki udawukan Jesuskanaapu iti ukidiba idaꞌa. Tuukii unaꞌakan uruu padapu iti. 42 Ushaꞌapanum kauꞌan,udani zun baudaꞌapauzo, 7 owunun, karinaan tuukii, maonapaꞌoraꞌa naa omawakan.

LUKE 8:43 112 LUKE 9:6Aizii Jesus makopaanan puꞌaꞌa naa, iriba pidannao kasabaꞌuinan udazaba an. 43 Aizii

pidannao biiꞌi kainaꞌa zunaaba, izaipaiba, 12 wunuꞌoraꞌa naa obaiatinan. Iribaꞌa naaomakon daakataanao diꞌiti. Mazan aonaa baudaꞌapa daakataa kakudaꞌo nii oroo.Naꞌiki ipaiꞌi naa otaan papuraatan ĩꞌati. 44 Uruu dono owaꞌatin pidannao bii an Jesusbarau ikinapa. Sariapa opishatan uchaakitan danoma karikaonan. Sariapa oizaipanshabataꞌakan. 45Mashaꞌapakiaka Jesus kian, “Kanom pishataꞌoraz õgaru?”

Mazan ipai pidannaowuruꞌu udazaba an kidainaouz kian, “Aonaawapishatan pugaru.”Uruu idi Peter kian, “Wanaobanaa, kainaꞌa iriba pidannao pudazaba an.”46 “Mazan kainaꞌa pidan pishataꞌo õgaru, õaitapa, ushaꞌapanum kauꞌan soꞌotinanaaka

maꞌozaka-karu õꞌidiꞌiki,” Jesus kian ĩꞌati. 47 Aizii zun aitapan idiꞌi naa paaitapaꞌaka-kao,sariapa omaonapadinan panaka-nakaan biiꞌi Jesus dazaba iti, atii okodoruꞌukan naꞌikiodawukan ukanaapu iti, oawun imiꞌi baara iti. Ipai pidannao abatapan puꞌu, uruꞌu naaokowaadan kanom niꞌo wuruꞌu opishatanuz Jesus kamichan. Okowaadan papishatan idiukamichan karikaonan sariapa oabatan izai dukutaꞌakan. 48Udaunaꞌan Jesus kian oꞌati,“Õdadakoo, pumishidan idiꞌo pukakudan. Aizii pukiwaꞌa naa, kaiman punyukunuu aizii,naꞌiki aonaa kanom powaꞌa kasharutapaꞌo nii pugaru.”

49 Jesus kadakotinan puꞌu zii oꞌati, uruꞌu naa pidan kaawaꞌakan kakuwaapaꞌanaꞌo Jairusidaꞌati, udapuꞌu ikiꞌo uwaꞌatiꞌikan wuruꞌu pidanaz. Ukian uꞌati, “Marinaꞌa naa Tiichaa,mawakaꞌakaꞌa naa pudani.” 50Mazan Jesus abata wuruꞌu pidan kakuwaapanuz Jairus ati.Uruu idi ukian uꞌati, “Manaꞌa putariaꞌanaꞌa, mazan pumishida paꞌan õgaru, kakudaꞌo niipowaa iti wuruꞌu pudaniz.”

51-53Udaunaꞌan ĩmakoꞌokan naa naꞌiti atii ĩkaawan kabaun iti. Naꞌii ĩikoda iriba pidan-nao zaadinainao, diiwa ĩkadakoinan, uruu ĩmuraapan naa wuruꞌu mawakaibazo. Uruuidi Jesus kian ĩꞌati, “Manaꞌa uzaadaꞌanaꞌa, aonaa omawakan mani wuruꞌu, soo odaꞌawunkarikaonan.” Ĩshaazootinan mazan udauꞌu, pabanikian nii ĩtaapan wuruꞌu uparadanuz,ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapa mawakaꞌakaꞌoraꞌa naa wuruꞌu zunaabaz. Udaunaꞌan Jesusmorotan naa mawakaiba diꞌiti, mazan aonaa utaapadan baꞌoran pidannao kida morotanpatuma. Soo umorota-kida patuma Peter, John, James naꞌiki mawakaiba daru naꞌikiodaro. 54 Aizii ĩkaawan mawakaiba diꞌiti, sariapa Jesus zaamatan okaꞌu naꞌiki uparadanoꞌati. “Pukadishita koraidaonaa,” ukian oꞌati. 55 Sariapa okakudaꞌakan powaa iti,udaunaꞌan okadishitaꞌakan. “Utaa owanyukunuu nii,” Jesus kian odaronao ati. 56 Tuukiiodaronao diꞌitinpan. Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa wurudauꞌanaꞌa õshaꞌapatanuz aimaakan kaikapaꞌa.”

9Jesus dyuudan

12 patominapa-kidaniinao(Matthew 10:5-15; Mark 6:7-13)

1 Jesus dapadan 12 patominapa-kidaniinao baokopa paꞌidaꞌati. Naꞌiki utaa ĩꞌatimaꞌozaka-karu, ĩkaꞌiita-kinaa nii pasoꞌotan oiaꞌo doronai kida pidannao ai, naꞌiki turuukizi ĩsoꞌotan pabiꞌinaaka kidaꞌo rinai pidannao diꞌiki. 2Udaunaꞌan udyuudan naa ĩmakonĩkowaadaꞌan kiziꞌi naa kuwai Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu, naꞌiki ĩkakudaꞌan kizi ipaikarinaapainao kida pidannao.

3 Aizii padyuudan uaꞌii ĩdyaun, ukian ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi unaꞌakaꞌanaꞌa aimaakan kidautuma umakon an. Manaꞌa unaꞌakaꞌanaꞌa uwadookori, oo usaakon, oo uwanyukunuu,naꞌiki aonaa unaꞌakaꞌanaꞌa upuraatan kida, naꞌiki aonaa unaꞌakaꞌanaꞌa baꞌoran ushootan.4 Naꞌiam udapaapa-kao kaiman, naꞌii usookadin uruu kabaun diꞌii, atii udobataꞌazonkawanaꞌati baꞌoran wiizai iti. 5 Mazan naꞌiaꞌoram pidannao aonaꞌo ĩnaubaan oo ĩaipanukaawan pawiizi ati, manaꞌa usookadinaꞌanaꞌa naꞌii, mazan uparaudaꞌaka imiꞌi ukidibaiki kida umakon uaꞌii ĩwiizi iki. Uruu idaꞌan utukapa-kidan ĩꞌati ĩpatakaꞌuta-kao nii.”

6 Jesus ipaian daunaꞌan pakakinaopan ĩdyaun, ĩmakon naa. Naꞌiki ĩkowaadapan naaKaimanaꞌoKuwai Jesus dauꞌu ipaiwiizai kida kawanaꞌati, naꞌiki iriba ĩkakudankarinainaopidannao ipai amazada kawanaꞌati.

Herod nyukunuu kasharutinpan(Matthew 14:1-12; Mark 6:14-29)

LUKE 9:7 113 LUKE 9:227 Aizii naobanai Herod kazowautapaꞌoraz ipai amazada Galilee Baara ii aka, uabatan

naa kadakotin-karu ipai wuru dauꞌanaꞌa Jesus shaꞌapaapanii kidaz aimaakan. Tuukiikowaadapa-kariwaiz kida kasharutapan unyukunuu. Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌapabiꞌi kida uabatan pidannao kian, “John tawuruꞌu chikaawunuupauzoz, uruu wuruꞌukakudaꞌoraz powaa iti.” 8 Aizii uabatan baꞌorainao kian, “Elijah wuruꞌu kakudaꞌorazpowaa iti.” Baꞌorainao kian, “Kotuaꞌo Tominkaru prophetin wuruꞌu kakudaꞌoraz powaaiti,” ĩkian. 9Uruu idi Herod kian, “Ei, õdukuta-kidaꞌa naa shaꞌatii John kanau. Kandiꞌi naamooko pidannao kadakotin-kidaniaz?” Uruu idi tuukii Herod aipan patukapan Jesus.

Jesus paan iribaꞌo pidannao(Matthew 14:13-21; Mark 6:30-44; John 6:1-14)

10Aizii wuruꞌu 12 Jeusu tominapa-kidaniinaouz, udyuudaniinaouz kaawan naa powaaati. Uruu idi ĩkakuwaapan naa Jesus ati. Ipai ĩkowaadan uꞌati pashaꞌapatanii kidaaimaakan dauꞌan, pachiꞌikapa kizi wiizai kida kawanaꞌati. Uruu daunaꞌan Jesus naꞌakanĩdyaun, ĩmakon naa baꞌoran pidannao ai. Unaꞌakan ĩdyaun munapoꞌo wiizai diꞌiti,Bethsaida kiaꞌo udakotapa-kao wiizai dawun itinapu. 11 Iriba pidannao abatan wuruꞌuJesus makonuz naꞌiti. Uruu idi iriba, iriba pidannao daꞌanan Jesus naꞌiti. Aiziiĩkaawan naꞌiti tuukii Jesus konaukii-kidan ĩdyaun. Naꞌiaꞌa naa ukakuwaatinan ĩꞌati,ukowaadapan naa ipai daunuudaꞌu Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu. Naꞌiki ukakudaipai daunuudaꞌu pidannao wuruꞌu aipainao kidaz pakakuda-kao parinaa ai. 12 Ĩnaꞌianutuma atii wachuupun.

Aizii 12 Jesus tominapa-kidaniinaouz, tuukiaꞌa naa ĩdopian ĩtukapan idiꞌi naa wachu-upun. Sariapa ĩwaꞌatin Jesus idaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Pudyuudaꞌa naa shomanwuruꞌu pidannaouz marii kiziꞌi naa ĩmakon ĩdawataꞌan kizi padaꞌawu-kizi nii naꞌikipawanyukunuu nii wunao diꞌitiꞌi kawiizi-tinpainao kidaz kaidaꞌanaꞌa, naꞌiki baꞌo-rainao mako kizi maonapa zaa kidaꞌo wiizai diꞌiti. Ushaꞌapanum kauꞌan daꞌaꞌorazuꞌuamazadaꞌaꞌo karikaonan wuruꞌu waunaouz,” ĩkian uꞌati.

13Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Unao mishiꞌoraiman taa ĩwanyukunuu nii.”Mazan ĩkian uꞌati, “Kainaꞌa bakaꞌiaudaꞌu sodi karikaonan bread, naꞌiki dyaꞌutam

kopaunao sodi kida. Oo puaiapa shaꞌa watoriankan wanyukunui wapaa-kinaa nii ipaidaunuudaꞌu wuruꞌu iribaꞌoraz pidannao?” ĩkian. 14 Uruu dono iriba, iriba pidannaokaawan, aonaa ĩaita-kao kawanaꞌati. Daonaioranao paꞌidiwaru ikoda mani 5000 ĩdyaun.

Udaunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Udyuuda ipai pidannao katontinanpanaꞌa kida, marii 50 kida ĩkasabaꞌukinan. Naꞌiki marinaꞌa naa ĩsakanatan kida naꞌii.”

15 Aizii ĩipaian daunaꞌan pakatontin-kidan pidannao, 16 uruꞌu naa Jesus zaamatanwuruꞌu bakaꞌiaudaꞌuꞌoraz breadnao naꞌiki wuruꞌu dyaꞌutamaꞌoraz kopaunao sodi kida.Uzaamatan daunaꞌanazu, sariapa uawunuupan aokazi iti patoriinpan tuma, “Kaimanaꞌopugaru Tominkaru, putaan idi wanyukunui.” Udaunaꞌan udushowan naa wuruꞌu breadnaꞌiki kopaunao kidaz, naꞌiki utaan naaz patominapa-kidaniinao ati, marii kiziꞌi naaĩtaanuzu ipai pidannao kawanaꞌati kida. 17 Uruu dono ipai pidannao aroopan abaapakida, atii 12 dazowan udiriꞌin zii Jesus tominapa-kidaniinao zawadan wanyukunuiwaꞌakun.

Peter kowaadan kanom kaduz Jesus(Matthew 16:13-28; Mark 8:27—9:1)

18 Baudaꞌapa kamoo Jesus toriinpan puꞌu pabaꞌoran, utominapa-kidaniinao kaawanuꞌidaꞌati, sariapa upishaan ĩdyaun kaikapaꞌa: “Naꞌapa dii pidannao kian õdauꞌan, kanomĩkowaadan õgaru?”

19 Aizii ĩkian uꞌati, “Pabiꞌi kida pidannao kian pugaru, John Chikaawunuupauzo.Baꞌorainao kian pugaru Elijah. Baꞌorainao kian pugaru kotuaꞌo Tominkaru prophetinwuruꞌu, kadishitaꞌoraz pamawaka-kizi iki.”

20 “Aizii unao mani, kanom uaitapan õgaru?” ukian ĩꞌati.Sariapa Peter dakoꞌatin uparadan, “Pugaru Christ,* Tominkaru diꞌikiꞌo,” ukian uꞌati.21Mazan Jesus kian, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa pidannao ati õgaru dauꞌan.” 22Naꞌiki

ukian ĩꞌati, “Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan. Naꞌiki tuukiaꞌo* 9:20 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

LUKE 9:23 114 LUKE 9:40nii ukashada-kao, aonaꞌo nii uaiapa-kao. Kazowautapainao Jewnao, faadaanao zowau-naanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, ĩnaouꞌo nii wuruꞌu kashadaꞌorazuruu. Atii uzowii-kao nii, mazan idikinaudaꞌutan kamoo idaꞌa ukadishitan nii ubaaranaaiki,” ukian ĩꞌati.

23 Uruu daunaꞌan Jesus kian ipai ĩnao ati, “Kanom daꞌanaꞌazoꞌo õgaru, marii umari-naꞌatan panaudapanii pashaꞌapaapan, naꞌiki marii unaꞌakan pacrossannaa,† naꞌiki mariiudaꞌanan õgaru. 24 Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌiaꞌoram pidan mamuudaꞌazoo-kaꞌo wuruꞌupamashaapanuz panyukunuu aipan kawanaꞌati kai, mazan upuꞌaꞌo nii uwaziwadanipai wuruꞌu pamamuudaꞌazookanii. Mazan pidan marinaꞌataꞌo wuruꞌu pamashaapanuzpanyukunuu aipan kawanaꞌati kai, naꞌiki kashaapaꞌo pazowii-kao õdikin ii. Mishiꞌo niipaꞌan udoronaa kazannaata-kao, naꞌiki karikaonanuꞌo nii paꞌan umashaapan Tominkarutuma. 25 Aonaa kanom pidan ikodan uzaamatan an ipai aimaakan imiꞌi baara an kidaꞌo,uwaziwainan puꞌu karikaonanuꞌo kakupa-karu ai. 26Naꞌiaꞌoram pidan kibaꞌazoo-kidaꞌopadaꞌanan õgaru, naꞌiki kibaꞌazoo-kidaꞌo õkakinaori kida, naꞌapaꞌo nii kapam DaonaioraAokazi Ikiꞌo kibaꞌazoo-kidan uruu, ukaawan dono pamanawunun tuma, naꞌiki udaruumanawunun tuma, naꞌiki kaimanainao angelnao tuma. 27 Mishi õkowaadan nii uꞌatiaimaakan mishiꞌo. Kainaꞌa pabiꞌi kida pidannao kaidaꞌaꞌa, aonaꞌo nii zii ĩmawakan, atiiĩtukapan nii zii Tominkaru naobanai-tinan.”

Jesus kadakotinan Moses naꞌiki Elijah tuma(Matthew 17:1-8; Mark 9:2-8)

28 Aizii baudaꞌapaꞌa naa sondii dobatan Jesus kadakotinan daunaꞌan, uruꞌu naaunaꞌakan Peter, John naꞌiki James patuma. Unaꞌakan ĩdyaun naawazi paawa iti, utori-inpaꞌanan. 29Aizii utoriinpan puꞌaꞌa naa mashaꞌapakiaka uawun baara panaꞌadinaꞌakan,naꞌiki ukamichan wiziꞌi, wiziꞌi. 30 Mashaꞌapakiaka dyaꞌutam daonaioranao kaawaꞌakanuꞌidaꞌati, udaunaꞌan ĩkadakotinan naa utuma. Moses naꞌiki Elijah wuruꞌu kaawaꞌoraz.31 Ĩkaawaꞌakan aokazi iki, konaunam naꞌiki kanada ĩaidinpan. Naꞌiaꞌa naa ĩkadakotin-kidan naꞌapam nii Jesus mawakan Jerusalem ii, maonapaꞌo niꞌi naa umishian wuruꞌuTominkaru aipaniaz ushaꞌapata-kao.

32 Aizii Peter naꞌiki uminaudaꞌunao ipai daunuudaꞌu ĩdaꞌawun. Aizii ĩpokodaꞌakanĩtukapa kanada Jesus umanawunun kanadapan, naꞌiki ĩtukapa dyaꞌutam pidannaokadishitapan utuma. 33 Aizii ĩtukapan naa pidannao makoꞌozon. Sariapa Peter kianJesus ati, “Wanaobanaa, kaiman zii wuruꞌu wanaꞌanuz putuma. Turuaꞌo nii watomanidikinaudaꞌu sookapa-kizai, baudaꞌapa pugaru ati, baꞌoranMoses ati, naꞌiki baꞌoran Elijahati,” ukian. Mazan aonaa Peter aitapan naꞌapaꞌoram aimaakanwuruꞌu pakadakotin kiziz.

34 Ukadakotinan puꞌu zii, ishaꞌiz kaawaꞌakan, naꞌiki sariapa ushibatan Jesus, Mosesnaꞌiki Elijah. Tuukii Peter naꞌiki uminaudaꞌunao tarian ĩtukapan idi ishaꞌiz shibatanĩdyaun. 35Udaunaꞌan ĩabatan parada-karu kian ishaꞌiz biiꞌi, “Diꞌoraz õdani õzaamatanii,ukauꞌan uizoꞌati uparadan.”

36 Aizii parada-karu mashaadan daunaꞌan, ĩtukapa Jesus pabaꞌorantinaꞌa naa. Mazanmashaa ĩtaapan wuruꞌu patukapaniaz aimaakan, aonaa kanom ati ĩkowaadan wuruꞌupatukapaniaz naꞌapain.

Jesus soꞌotan oiaꞌo doronai daonaiora ai(Matthew 17:14-18; Mark 9:14-27)

37 Baꞌoran kamoo Jesus, Peter, John naꞌiki James tokapaanan zii naawazi paawa iki.Naꞌiaꞌa naa ĩikodan iriba pidannao. Sariapa ĩikodapan Jesus, 38 naꞌiki mashaꞌapakiakapidan kadakoꞌokan pidannao bii iki, “Tiichaa, tuukii manawun õaipan putukapanõdani, ubaudaꞌapan õdani daonaiora wuruꞌu. 39 Mashaꞌapakiikaꞌo daꞌi oiaꞌo doronaizaamataꞌakauzonuz, naꞌiki ukadakoin-kidaꞌakan niiz diiwa. Udaunaꞌan ukabootaꞌakanniiz imiꞌi baara iti, naꞌiki umawakaziitaꞌakan naa, atii ipaiꞌo nii daꞌi udako bozowan.Karikaonan ubaiata-kidauzon kaziwaꞌo uꞌati, umuudan niiz, atii ukapatin anaꞌo nii ziituukii. 40 Tuukiaꞌo daꞌi õpishaan wuruꞌu putominapa-kidaniinaouz, õaipan idi ĩsoꞌotanuꞌaiaz, ĩtiwaa padamata pasoꞌotanuz mazan aonaa usoꞌotinaꞌazon uꞌai.”

† 9:23 unaꞌakan pacrossannaa: ubaiaapan kashaꞌoraꞌo oo uzowii-kao nii padaꞌanpan dikin ii Jesus.

LUKE 9:41 115 LUKE 9:5641Sariapa Jesus dakoꞌatin uparadan naꞌiki ukian ipai pidannao ati, “Maam, pakawan zii

mooko umamishidakan, pakawan umashaapaꞌazon oiaꞌo ati. Naꞌapam nii zii ukotuaꞌikinõnaꞌan utuma, õbaiatan unao? Punaꞌaka wuruꞌu pudaniz daꞌatiꞌi,” ukian pidan ati.

42 Aizii udani waꞌatin puꞌaꞌa naa, uruꞌu naa koshan oiaꞌo doronai zaamataꞌakanuzu,ukabootaꞌakanuzudaamkii imiꞌi baara iti, mazanumawakaziitaꞌakannaa. Mazanupuꞌaꞌanaa Jesus dyuudan oiaꞌo doronai soꞌotinan uꞌai. Uruu idi kaiman ukakudaꞌakan wuruꞌudaonaioraz. Udaunaꞌan utaan padaru atiz kaimanaꞌa naa. 43 Ipai pidannao, wuruꞌunaꞌiainaouz, tuukii ĩdiꞌitinpan, Tominkaru tukapa-kidan idi ĩꞌati mishi pamaꞌozakan,ushaꞌapatan idaꞌan aimaakan kaikapaꞌa.

Jesus kakuwaapan pamawakan dauꞌu(Matthew 17:22-23; Mark 9:30-32)

Pidannao kadakoinapa-kidan puꞌu zii wuruꞌu Jesus shaꞌapataniaz aimaakan, uruꞌunaa Jesus kian patominapa-kidaniinao ati. 44 “Õaiapa uabatan õparadan kaimanaimanaizii, aonaa kizi umanyukunuutanuz. Aizii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, uzaamata-kida-kaonii, atii utaa-kao nii naobanainao kaꞌu iti, maꞌozaka-tinpainao kidaz.” 45 Mazan aonaautominapa-kidaniinao aitapan naꞌapaꞌoram dauaꞌo manawun wuruꞌu ukadakotinanuz.Ushaꞌapanum kauꞌan dizapa-kariwai ĩaitapan ai wuruꞌu aimaakanuz, aonaa kizi ĩaitapankanomdauaꞌowuruꞌu ukadakotinanuz. Naꞌiki tuukii ĩtarianpapishaanuruunaꞌapaꞌorammanawun wuruꞌu ukadakotinanuz.

Naꞌapa dii pidanumanawunuꞌo aitapa-kao

(Matthew 18:1-5; Mark 9:33-37)46 Baukapaiman Jesus tominapa-kidaniinao kashadaakapan, ĩnao paꞌidiwaru paꞌati-

aaka kida. Ĩkadakoinapa-kidan naꞌiaꞌoram pidan kainaꞌa ĩbiiꞌi, umanawunuꞌo ipai baꞌo-rainao ai. 47Mazan Jesus, uaitapa ipai ĩdiꞌitinpan. Aizii ĩbaokopatinpan puꞌaꞌa naa utuma,sariapa unaꞌakan koraidaonaa naꞌiki ukadishita-kidanuz padazabaꞌa. 48Udaunaꞌan ukianpatominapa-kidaniinao ati, “Naꞌiaꞌoram pidan konaukiaꞌo udapaapan wuruꞌu diꞌorazkoraidaonaꞌa õꞌuu idaꞌan, konaukiaꞌo kapam udapaapan õgaru wuruꞌu. Aizii naꞌiaꞌorampidan konaukiaꞌo udapaapan õgaru, konaukiaꞌo kapam udapaapan wuruꞌu dyuudaꞌorazõgaru. Aizii naꞌiaꞌoram pidan unao biiꞌi waranuitapa-kariwai, mazan Tominkaru atiumanawunuꞌo paꞌan wuruꞌu uruuz.”

Pidan aonaꞌo utoꞌora-kizaitapan unao, upaonaru wuruꞌu(Mark 9:38-40)

49 Sariapa John kian Jesus ati, “Wanaobanaa watukapanii pidan soꞌoopan oiaꞌodoronainao pidannao diꞌiki pugaru uu idaꞌan. Naꞌiki wadyuuda usookadan wuruꞌuunaꞌapainapanuz, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa waunao bii ikiꞌo mani wuruꞌu uruuz.”

50 “Manaꞌa umashaataꞌanaꞌa uruu,” Jesus kian John naꞌiki baꞌoran patominapa-kidaniinao ati. “Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌa utoꞌora-kizaitapan unao, upaonaru wuruꞌu,”Jesus kian ĩꞌati.

Pidannao maaiapakan Jesus kaawan pawiizi ati51 Aizii maonapataꞌa naa kamoo wuruꞌu Jesus makon aita-kaoaz aokazi iti. Uruu

idi Jesus diꞌitinpan pamakon dauꞌu Jerusalem iti. 52 Naꞌiki udyuuda pidannao kiwiitanpaꞌuaꞌati kakuwaapaꞌanaꞌo nii pidannao diꞌiti, pawaꞌatipan dauꞌu kainaꞌiki. Uruu idipidannao kiwiitaꞌakan naa wiizai iti, Samaria iaꞌoraz. Aizii naꞌiiꞌakaꞌa naa ĩkowaadanpidannao ati wuruꞌu Jesus waꞌatinuz kainaꞌiki, naꞌiki marii kizi ĩsaabaan usookapa kizinii. 53Mazan aonaa naꞌiainao pidannao taaꞌazon usookapa kizi nii, ushaꞌapanum kauꞌanĩaitapa umakopan Tominkaru Dapu iti wuruꞌu Jerusalem iaꞌoraz. 54 Aizii utominapa-kidaniinao James naꞌiki John abatan idiꞌi naa wuruꞌu pidannao mataaꞌazookanuz Jesussookapa kizi nii. Sariapa ĩkian uꞌati, “Wanaobanaa, puaiapa watoriinpan Tominkaruati, marii kizi uwaota-kidan tikazi aokazi iki, umainaabata kizi wuruꞌu pidannaouz?”55Mazan Jesus tanawatinan ĩꞌidiꞌiti sariapa ukashadakowauan ĩdyaun. 56Udaunaꞌan Jesusnaꞌiki utominapa-kidaniinao koraꞌukaꞌakan naa baꞌoran wiizai iti.

Daꞌanaꞌazoinao Jesus dauaꞌo(Matthew 8:19-22)

LUKE 9:57 116 LUKE 10:12

57 Aizii Jesus makopaanan puꞌaꞌa naa patominapa-kidaniinao tuma, baudaꞌapa pidankian Jesus ati, “Õdaꞌanan nii pugaru naꞌitiꞌoram pumako-kizi iti,” ukian.

58Sariapa Jesus kianuꞌati, “Waruzonaokainaꞌa ĩꞌuunkida, kotuꞌuznao kainaꞌa ĩshimakakida kapam, mazan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, aonaa naꞌiam uwashatin kizi nii, naꞌiki aonaausookapaka-kizi nii.”

59 Jesus kian baꞌoran pidan ati, “Pumako õtuma.”Mazan pidan kian, “Naobanai, õdidanaka kizi zii õdaru mawakan kiwiin.”‡60 Mazan Jesus kian uꞌati, “Marii mawakainao didan pairiban mawakan,§ mazan

pugaru pumako paꞌan, pukakuwaapaꞌan kiziꞌi naa Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu,”ukian uꞌati.

61 Baꞌoran kian Jesus ati, “Naobanai, õgaru õmakon nii putuma, mazan õmakon uaꞌii,õkowaadinankan nii zii kiwiin õiribannao diꞌii,” ukian.

62 Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Pidan sakadaꞌo pakawiiziipan, udaunaꞌan awunuupaꞌopowaa iti, madiwautapa-kaꞌo karikaonan uruu wunao bii iaꞌa naobanaitapainaouzTominkaru.”

10Jesus dyuudan 72 pidannao

1Aizii uruu daunaꞌan Jesus zaamatan powaꞌa zii koshan pidannao, tominapa-tinainaobii iki. 72 pidannao uzaamatan. Wuruꞌu uzaamataniinaouz pidannao, padyuudan niꞌo,kiwiitainao nii paꞌuaꞌati. Dyaꞌutam kidaꞌo nii uaipan ĩmakon ipai amazada naꞌiki wiizaikida kawanaꞌati, wuruꞌu Jesus makoꞌozoo-kizi kidaz.

2 Aizii Jesus kian ĩꞌati, “Kainaꞌa kai diriꞌi paoribai aka karaoda-karu nii. Mazankainaꞌa masakaudaꞌu kaudinainao. Ukauꞌan utoriinapa, kapaoribaꞌo ati, udyuuda kizikaudinainao nii, kasabaꞌuaꞌo niꞌi naa upaoriba aka. 3 Ukauꞌan umakoꞌo naa. Aiziiõdyuudan unao naꞌapa kaznizo dainao dyuuda-kao kawan baudokorunao bii iti. 4Mazanaonaa paꞌi unaꞌakaꞌanaꞌa upuraatan, naꞌiki usaakon, naꞌiki baꞌoran udazkidi. Naꞌikimanaꞌa paꞌi utomunuꞌikinpaꞌanaꞌa oo uzaamaakaꞌuupaꞌanaꞌa pidannao uikodapaniinaokida dunapota.

5 “Aizii ukaawan an kabaun iti, ukian nii. ‘Tosh, kaiman unao? Marii Tominkarutaan kaimanaꞌo mashaapa-karu unao ati.’ 6 Aizii kadapuꞌo nyukunuu kaimanan an,marii Tominkaru diꞌikiꞌo kaiman-karu mashaapan utuma. Mazan aizii pidan nyukunuumakaimankan an, ukiwa-kidaꞌaka powaa iti wuruꞌu uparadanuz. 7Ukauꞌan usookadinannii, pidan konaukii-kidaꞌo unao dapu ii. Naꞌiaꞌo nii unikan uwanyukunuu naꞌikiutuzan nii kanom karikaonan taa-kariwai uꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan pidan kaudinaꞌo,taa-kao nii uꞌati aimaakan uwinipinii. Ukauꞌan naꞌiaꞌo nii usookadinan atii uipaianukakuwaatinan naꞌiiꞌaka.

8 “Aizii ukaawan an naꞌiaꞌoramwiizai diꞌiti, naꞌiki kawiiziinao konaukii-kidan an unao,naꞌiki ĩmorota-kidan an unao padapu iti, unika shaꞌapaꞌoram wanyukunui maokoda-kariwai uꞌati naꞌii. 9 Naꞌiki ukakuda ipai karinainao naꞌii uruu wiizai diꞌii. Naꞌiki ukiinaꞌiainao pidannao ati. ‘Aizii taaꞌazoꞌo naa Tominkaru naobanai-tinan kamoon kaawanunao idaꞌati.’

10 “Mazan aizii ukaawan an naꞌiaꞌoram wiizai diꞌii, aonaa uaiapa-kao naꞌiki aonaaukuwaa abataꞌazoo-kao naꞌii. Ukiwa powaa iti dunapo iti, naꞌikiꞌi naa ukii ĩꞌati. 11 ‘Imiꞌi,wuruꞌu uwiizi ikiꞌoraz, zaamatinaꞌoraz wadazkida idaꞌati, ipaiꞌo nii wawao-kidanuz unaodiꞌiti. Aizii uzaudinaꞌa naa paꞌi, maonapaꞌoraꞌa naa Tominkaru naobanai-tinan kaawanunao idaꞌati,’ ukii ĩꞌati.”

12 Jesus kian, “Õkowaadaꞌazon mishiꞌo aimaakan uꞌati. Diinaꞌitiꞌi Tominkarukootowapa-kidandonoꞌonaapidannao, awutapaꞌo nii zii upatakaꞌutanpidannao Sodom*iainao kidaz wunao aiaꞌa, aonaꞌoraz ĩabataꞌazon unao kuwaa.”‡ 9:59 Naobanai, õdidanaka kizi zii õdaru mawakan kiwiin oo “Naobanai, kainaꞌa õdaru tuukian. Umawakan naꞌikiudida-kao daunaꞌanaꞌo nii zii, õmakon pudawuꞌati.” § 9:60 Marii mawakainao didan pairiban mawakan oo“Marii pidannao wuruꞌu mamishida-kainaouz õgaru didan pairiban mawakan” * 10:12 Sodom: kotuaꞌo donoimainaabata-kariwai pidannao oian idi naꞌii. (Genesis 19:24-28)

LUKE 10:13 117 LUKE 10:25Mamishida-kainao pidannao dauaꞌo(Matthew 11:20-24)

13 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun pubaiaapan Chorazin! Kashaꞌoraꞌo nii manawunpubaiaapan Bethsaida. Aizii wuruꞌu umanawun kidaꞌoraz shaꞌapata-kariwaiz uꞌidaꞌa,ushaꞌapata-kao an mani Tyre naꞌiki Sidon† ii, sariapa mani naꞌiainao pidannao mo-rokodan kamicha kashaꞌora-karu daara kida, naꞌiki sariapa mani ĩparitiꞌian pazowau.Ĩtukapa-kida-kinaa nii mishi patanawatinan paꞌoian ai. 14 Mazan, awutapaꞌo nii ziiTominkaru patakaꞌutan Tyre naꞌiki Sidon sannao unao ai, ukootowapa-kidan donoꞌo naapidannao diinaꞌitiꞌi. 15Naꞌiki unao Capernaum sannao, uꞌitiiman umanawunuꞌo nii unaoaokazi ii? Aonaa. Mazan kiiꞌan ukaboota-kao nii Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.”

16Udaunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Naꞌiaꞌoram pidannao mishidaꞌounao kuwaa, ĩmishidan kapam õgaruwuruꞌu. Aizii naꞌiaꞌoram pidannaomamishida-kaꞌounao kuwaa, aonaa ĩmishidan mani õgaru wuruꞌu. Naꞌiki kanomanao mamishida-kaꞌoõgaru, aonaa ĩmishidan mani kapam wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru.”

Jesus dyuudaniinao kaawan naapowaa ati

17 Aizii tawuruꞌu 72 pidannao Jesus dyuudaniinaouz kaawan naa powaa ati, konaukiiĩkakuwaapan. Ĩkian Jesus ati, “Wanaobanaa, oiaꞌo doronainao izoꞌatiwaparadan. Sariapamishi ĩkoditan pidannao diꞌiki, wadyuudan idi ĩkoditan puꞌuu idaꞌan.”

18 Jesus kian ĩꞌati, “Õtukapanii Satan waotan doko iki, naꞌapa toroanaru pizo-pizowankan kawan doko ii. 19 Uabata naꞌapam õkian unao ati aizii. Õtaaniꞌi naaõmaꞌozakan unao ati, ukaꞌiita-kinaa nii udakazatinan kowazaznao paawa an naꞌikikankoorunnao paawa an kapam. Naꞌiki õtaan idi umaꞌozaka-kinaa nii, aonaꞌo nii Satankaꞌiitan pashaꞌapatan unao. Naꞌiki aonaꞌo nii kanom shaꞌapatan unao kaziwaꞌo idaꞌan.20 Mazan manaꞌa ukonaukii-kidaꞌanaꞌa wuruꞌu oiaꞌo doronainao izoꞌatinuz uparadan.Mishiꞌoraiman ukonaukii paꞌan Tominkaru saadan idiꞌi naa uꞌuu pakaaritan idaꞌa aokaziii.”

Jesus konaukii-kidan Tominkaru(Matthew 11:25-27; 13:16-17)

21Uruu dono Kaimanaꞌo Doronaa taan tuukii konaukii-karu Jesus nyukunuu iti. Uruuidi tuukii ukonaukian, naꞌiki ukian, “Õdaru, Naobanai-tinpaꞌo ipai aokazi ii, naꞌikiipai imiꞌi baara an, õkonaukii-kidan pugaru tuukii, ushaꞌapanum kauꞌan puaida-kidanidi wuruꞌu pudizapauzonii kidaz aimaakan aitapainao pidannao ai, naꞌiki wunao aiaꞌatominpauzonao kidaz pidannao. Mazan aizii puaida-kidanuz maaitapa-kainao pidannaoati, aonaꞌoraz ĩtominpauzon. Mishi õdaru, naꞌapa puaitan kawanaꞌatiꞌo mishi wuruꞌuaimaakan shaꞌapanuz naa aizii.”

22 Udaunaꞌan ukian patominapa-kidaniinao ati, “ÕDaru taaꞌakaniꞌi naa õꞌati kaiman-daun aimaakan, utaa õmaꞌozaka-kinaa nii, maꞌozaka kizi õkazowautapan pidannao naꞌikiutaa õaitapa-kinaa nii. Aonaa kanom aitapan õgaru, Tominkaru Danin, soo õDarubaudaꞌapa aitapa õgaru kaimanaiman. Naꞌiki aonaa kanom aitapan õDaru, soo õgaruuDani, õaitapa paꞌan uruu kaimanaiman. Naꞌiki wunaouꞌu õzaamataniinaouz, ĩnaoaitapa õDaru kaimanaiman.”

23Udaunaꞌan Jesus tanawatinan patominapa-kidaniinao diꞌiti, naꞌiki ukian soo ĩnao atikarikaonan, “Kaiman zii unao ati, utukapan idi uawun idi ipai aimaakan kida shaꞌapan.24 Õkowaadan nii unao ati, kotuaꞌa naa iriba pidannao Tominkaru prophetinnao, naꞌikikingnao, ĩnao tuukiaꞌo ĩaipan patukapan wuruꞌu unao tukapanii kidaz kai, mazan aonaaĩtukapanuzu, pamawakan idiꞌi naa. Naꞌiki tuukiaꞌo kapam ĩabataꞌazon wuruꞌu unaoabatanii kidaz kai aimaakan, mazan aonaa ĩabatanuz.”

Kuwai Samaria sankamunanun dauaꞌo

25 Baukapaiman pidan tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu waꞌatin Jesus idaꞌati,uaipan patiwaa-kidapanuz. Ukian uꞌati, “Tiichaa, naꞌapa dii õshaꞌapatinan, õzaamata-kinaa nii wuruꞌu karikaonanuꞌoraz kakupa-karu diinaꞌitiꞌi?”† 10:13 Tyre naꞌiki Sidon: donoi kida, aonaa Jewnao mashaapa-kizi mani.

LUKE 10:26 118 LUKE 10:42

26 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Naꞌapa dii mooko tawuruꞌu kotuaꞌoraz Tominkaru kak-inaori saadauzo-kariwaiz kian Moses ati? Naꞌapaꞌoram puaitapan wuruꞌu kakinaoriikianuz?”

27 Aizii pidan kian Jesus ati, “Kakinaorii kian, pumarainapa tuukii Naobanai wuruꞌupuTominkarunuz manawun ipai punyukunuu iki, ipai pudoronaa ii, ipai pudiꞌitinpanidaꞌan, naꞌiki ipai pumaꞌozakan idaꞌan. Naꞌiki pumarainapa puiriban, naꞌapa pumarain-pan kawan punanaa.”

28 Jesus kian uꞌati, “Sakitapaꞌo kaiwuruꞌu pudakoꞌatinuz parada-karu. Ukauꞌan aiziipushaꞌapatinaꞌa naa ipai ukawanaꞌati, naꞌiki pukakupa kizi karikaonan.”

29Mazan wuruꞌu pidanaz tuukii uaipan patukapa-kao kaimanaꞌo pidan nii. Uruu idiupishaan Jesus. Ukian, “Kanom wuruꞌu õiriban õmarainpan niꞌoraz?”

30Sariapa Jesus kian uꞌati, “Baudaꞌapa kamoo Jewwaꞌatipaanan Jerusalem iki, umakonJericho iti. Aizii umakopaanan puꞌu, koidimikinao ikodan uruu, sariapa ĩzaamatanuzu,naꞌiaꞌa naa ĩnarakaꞌakan naa ukamichan. Uruu daunaꞌan ĩzowiautapaꞌakan naaz tuukii,naꞌiki mawakanaka. Naꞌikiꞌo ĩwaꞌakaꞌakan naaz.

31 “Upuꞌu faadaa waꞌatipaanan naꞌan dunapota. Aizii utukapankan naa pidanzowiautapa-kariwaiz, sariapa ukoraꞌukaꞌakan uꞌai dunapo daawa ii aka. 32 Kainaꞌikikoshan baꞌoran Jew waꞌatipaanan uruu dunapota, uruu Levite, kaudinauzoz TominkaruDapu ii. Aizii umaonapatan naꞌati, uruꞌu naa utukapan pidan wuruꞌu zowiautapa-kariwaiz. Uruu idi umako-makowan udazaba iti, uawunuutaa-kidanuz, udaunaꞌanukoraꞌukaꞌakan naa uꞌai dunapo daawa ii aka.

33 “Kainaꞌiki mazan koshan baꞌoran pidan waꞌatin, uruu Samaria san‡ paꞌan, uruudunapota koshan uwaꞌatin. Aizii naꞌapaꞌa naa kapam utukapankan pidan wuruꞌuzowiautapa-kariwaiz. Mazan tuukii paꞌan utukapan pakamunan-kidan wuruꞌu pidanaz.34 Uruu idi sariapa umakon uꞌidiꞌiti, udaunaꞌan uchikaan naa wine idi ipai wuruꞌu izaibaꞌizi-daun kidaz. Uipaian daunaꞌan pachikaanuz, uruꞌu naa uzichian wuruꞌu baꞌizi-daun kidaz kiwinii idi. Udaunaꞌan uruu ubazobatan naa wuruꞌu baꞌizi-daun kidaz.Uipaian daunaꞌan pasaabaanuzu, uruꞌu naa uzaida-kidanuzu pakawaron chaakashi§barau iti. Unaꞌakan naaz atii ĩkaawan wiizai diꞌiti. Naꞌiaꞌa naa kaiman usaabaanuz, atiiukawinipinaata sookapa-kizai kabaun nazoo uꞌati, naꞌiki ipai utorian uwanyukunuu nii.

35 “Baꞌoran kamoo Samaria san dobatan naa, uruu idi sariapa usoꞌotan dyaꞌutamwiziꞌi kidainao papuraatan, naꞌiki utaan naazu sookapa-kizai kabaun taapiki ati. Ukianuꞌati. ‘Õaiapa putaapan uruu kaiman, daꞌanaꞌo nii koshan õkiwanuꞌu, aizii naꞌapaudaꞌumpuraata pukabootan udauꞌati, õkawadauntan nii ipai daunuudaꞌu puꞌati õkaawan anpowaa ati,’ ukian.”

36 Uruu idi Jesus kian naa koshan tiichaapauzo Moses kakinaori ati, “Naꞌiaꞌoram diipidan tukapa-kidaꞌo mishi pamarainpan wuruꞌu koidimikinao zowiautapaniaz pidan?”

37Ukian Jesus ati, “Wuruꞌu kamunan-kidaꞌoraz uruu.”Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Ukauꞌan pushaꞌapatinaꞌa naa paꞌi kapam naꞌapa.”

Jesus morowautapan Martha naꞌiki Mary dapu iti38Aizii Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinaomakon atii ĩkaawanwiizai diꞌiti. Uruuwiizai

diꞌii kainaꞌa zunaaba Martha kiaꞌo oꞌuu. Tuukii okonaukii-kidan Jesus kaawan padapuati. 39 Naꞌiki kainaꞌa oꞌinaozo Mary kiaꞌo oꞌuu. Aizii Mary, onaꞌian naa osakanatapanJesus dazaba ii oabatapan ukakuwaa. 40 Mazan Martha tuukii paꞌan odopiidinanpashaꞌapataꞌazoonii sodi kida aimaakan dauꞌati. Uruu idi owaꞌatin Jesus idaꞌati, naꞌikiokian uꞌati, “Naobanai, aonaa pukashaꞌora-kidan putukapan wuruꞌu õꞌinaozo waꞌakanuzõgaru õbaꞌoran, shaꞌapataꞌo nii ipai aimaakan wuruꞌu shaꞌapataꞌazoo-kariwai kidaz?Pudyuuda oroo, okaminkaꞌuta kiziꞌi naa õgaru.”

41 Sariapa Jesus kian oꞌati, “Martha, kandii nii pudopiidinan pushaꞌapataꞌazoonii kidadauꞌan? 42 Kainaꞌa soo baudaꞌapa aimaakan tuukiaꞌo uaiapa-kao. Aizii wuruꞌu Maryshaꞌapaapaniaz aimaakan, kaimanaꞌo manawun wuruꞌu, aonaꞌo nii naꞌapainim ukazata-kao oꞌai.”‡ 10:33 Samaria san: ĩnao kaduz pidannao, aonaa ĩnaudapaakan Jewnao tuma. § 10:34 chaakashi: Englishidaꞌan, donkey.

LUKE 11:1 119 LUKE 11:1911

Jesus tominapa-kidan patominapa-kidaniinao toriinapa-karu dauꞌu(Matthew 6:9-13; 7:7-11)

1 Baudaꞌapa kamoo Jesus toriinpan. Aizii uipaian daunaꞌan patoriinpan, baudaꞌapapidan utominapa-kidaniinao bii iki kian uꞌati, “Wanaobanaa, putominapa-kida waunaotoriinapa-karu dauꞌu, naꞌapa John tominapa-kidauzon kawan patominapa-kidaniinao.”

2 Jesus kian ĩꞌati, “Naꞌapainim utoriinpan an, kaikapa paꞌi ukiaꞌa.‘Wadaru,marii ipai pidannao taapan pugaru umanawunuꞌo nii manawun.Naꞌiki marii kizi punaobanai-tinan.3Marii kizi putaan waꞌati aizii wawanyukunuu nii.4 Pumarinaꞌata ipai wuruꞌu oiaꞌo washaꞌapaapanii kidaz.Naꞌapa wamarinaꞌatan kawan

wuruꞌu oii kidaꞌoraz pidannao shaꞌapaapan waꞌati.Aonaa putaapadaꞌanaꞌa wanyukunuu tiwaa-kidapa-kao oiaꞌo diꞌiti.’ ”

5Udaunaꞌan Jesus kian koshan patominapa-kidaniinao ati, “Dii mani baudaꞌapa unaomakon tomun-zikon pupaonaru dapu iti, naꞌiki pukian uꞌati. ‘Tosh õpaonaru. Õaipan ziiidikinaudaꞌu bread puꞌai. 6 Kainaꞌa õpaonaru dobatapaꞌo kaawaꞌakan õdapu ii. Naꞌikiaonaa kanom õtaan nii uꞌati.’ 7 Aizii pupaonaru kian an mani puꞌati padapu nazoiki. ‘Manaꞌa putowaudaꞌutaꞌanaꞌa õgaru. Ipaiꞌi naa paniinom dadaradinaꞌakan. Naꞌikiõgaru naꞌiki õdainao wasookapan naa wuruꞌu. Aonaꞌa naa turuu õkadishitan naꞌikiõtaan aimaakan puꞌati.’ 8 Aizii naꞌapa dii mani pushaꞌapatinan? Õkowaadan nii unaoati. Aonaan puꞌu pupaonaru kadishitaꞌazon, utaaꞌanan bread puꞌati, mazan upuꞌaꞌonii ukadishitan naꞌiki utaan ipai aimaakan puaiapanii, ushaꞌapanum kauꞌan aonaanidi pusookadan pupishautan wuruꞌu paaipaniaz aimaakan uꞌai. 9 Ukauꞌan õkian uꞌati,upishaa aimaakan dauꞌan, taa-karu nii uꞌatiz. Udorota aimaakan, uikodan nii wuruꞌuudorotapaniaz. Udau-dauapa paniinom, daꞌata-karu nii paniinom uꞌati. 10 Pidan wuruꞌupishaaꞌoraz aimaakan, taa-karu nii uꞌatiz. Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan dorotaꞌo aimaakan,uikodan niiz. Naꞌiki kanom dau-daupaꞌo paniinom, daꞌata-karu nii paniinom uꞌati.

11 “Unao daruinao, utaa mani udani ati kowazaz, upishaan an kopau uꞌati? 12Oo utaamani uꞌati kankoorun upishaan an kuruku dani uꞌati? 13 Oiaꞌo unao padamata, mazanupuꞌu zii uaitapa utaan kaiman kidaꞌo aimaakan udainao ati. Aitaniiman uDaru aokaziiaꞌoraz, utaan nii Kaimanaꞌo Doronaa, wunao atiꞌi pishainaouz uruu udauꞌan.”

Pidannao kian kainaꞌa oiaꞌo doronainao zowaunaa Jesus idaꞌa(Matthew 12:22-30; Mark 3:20-27)

14 Baꞌoran dono Jesus waatan oiaꞌo doronai maparadanuꞌo pidan diꞌiki. Aizii oiaꞌodoronai waata-kao daunaꞌan, sariapa ukaparadanuꞌukan. Tuukii pidannao kasabaꞌuk-inpainao naꞌii diꞌitinpan aimaakan shaꞌapata-kao idi naꞌapa. 15Mazan pabiꞌi kida ĩkian,“Beelzebul,* oiaꞌo doronainao naobanaa idaꞌanaꞌo karikaonan wuruꞌu ukodita-kidanuzoiaꞌo doronainao. Utaan idaꞌanaꞌo pamaꞌozakan uꞌati wuruꞌu ukaudinanuz,” ĩkian.

16 Kainaꞌa baꞌorainao tiwaa-kidapaꞌazoinao karikaonan Jesus. Uruu idi ĩpishaan Jesusshaꞌapatan paꞌati umanawun kidaꞌo aimaakan, uruu idaꞌan kizi utukapa-kidan mishiꞌowuruꞌu ukaudinanuz Tominkaru idaꞌan. 17Mazan Jesus aitapa naꞌapaꞌoram ĩdiꞌitinpan.Uruu idi ukian ĩꞌati, “Aizii pidannao mashaapainao udaruꞌo wiizai diꞌii, mizaataakapanan paꞌatiaaka, naꞌapam niꞌi naa mooko uaitapan ĩmaꞌozakadan pawiizi? Aizii pidannaomashaapainao baudaꞌapaꞌo kabaun idaꞌa, mizaataakapan an paꞌatiaaka, naꞌapam niꞌinaa mooko ĩmaꞌozakadinan? 18 Aizii Satan poitorunao wuruꞌu oiaꞌo doronainaouzmizaataakapan an paꞌatiaaka, naꞌapam niꞌi naa mooko uaitapan Satan kaudin-kizimaꞌozakadinan? Aizii unao kian õdauꞌan, õkodita-kidan oiaꞌo doronainao, Beelzebultaan idaꞌanaꞌo õmaꞌozaka-kinaa nii. 19 Kanom idaꞌanaꞌo mooko paꞌan upidanannao,wuruꞌu daꞌanainaouz unao kodita-kidauzon oiaꞌo doronainao? Beelzebul idaꞌanaꞌoshaꞌa? Aitapa-kariwai ĩnao naꞌapa kapam ĩkaudinan õgaru kaudinan kawan. Ukauꞌankaimanaiman ĩtukapa-kidan naꞌapamunao pozawatan. Upozawatanwuruꞌu uparadanuz* 11:15 Beelzebul: baꞌoran kaarita idaꞌa udakota-kao Beelzebub kii. Uruu Satan.

LUKE 11:20 120 LUKE 11:34õdauꞌan kaikapaꞌa. 20 Aonaa Beelzebul maꞌozakan idaꞌanaꞌo mani wuruꞌu õkaudinanuz,õkaudinan Tominkaru maꞌozakan idaꞌanaꞌo, uruu taan idaꞌanaꞌo pamaꞌozakan õꞌati wu-ruꞌu õkodita-kidanuz oiaꞌo doronainao pidannao diꞌiki. Ukauꞌan wuruꞌu õshaꞌapataniazTominkaru maꞌozakan idaꞌan tukapa-kida unao ati kainaꞌaꞌa naa Tominkaru naobanai-tinan unao biiꞌi.

21 “Aizii naꞌapainim pidan maꞌozakaꞌo, kazannaatapan an padapu pabairi tuma oopamarian tuma, ushaꞌapata-kao ai. Aonaꞌo nii ushaꞌapauz koidapa-kao udapu nazoii. 22 Mazan aizii pidan, powaꞌaꞌo zii manawun umaꞌozakan uꞌai, kaawaꞌakan anuꞌidaꞌati, ipaiꞌo nii ukazataꞌakan uꞌai, ubairi naꞌiki umarian naꞌiki ipai baꞌoran aimaakankida wuruꞌu umaꞌozakatinapa-kinaa kidaz. Udaunaꞌan maꞌozakaꞌoraz manawun pidanbuutan niꞌi naa baꞌorainao ati ipai wuruꞌu pakoidanuu kidaz, baꞌoran pidan shaꞌapauziz.

23 “Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo uaipan õgaru paminaudaꞌu nii, utoꞌora-kizaitapan õgaruwuruꞌu. Naꞌiki pidan wuruꞌu aonaꞌoraz ukaminkaꞌutan õkasabaꞌuupan pidannao, uruuwaataabiꞌiaꞌo pidannao õꞌai wuruꞌu uruuz.

Oiaꞌo doronai padantan padapu ati(Matthew 12:43-45)

24 “Naꞌapainim oiaꞌo doronai koditan pidan diꞌiki, umakon nii amazada aradaꞌodiꞌiiꞌaka, udorotapan naa pamashaapa-kizi nii. Aizii aonaan dono uikodan pamashaapa-kizi nii, uruꞌu naa ukian paaipan ati. ‘Õkiwan nii powaa iti õmashaapauzo-kizi iti.’25Uruu idi ukiwan naa powaa iti, naꞌiki uikoda padapu nazoo kaiman usaabaa-kao, aonaaukaniriban. 26Udaunaꞌan umakon, unaꞌanannaa 7 baꞌoran oiaꞌo doronainao, powaꞌaꞌo ziimanawun ĩdikaudan kida uꞌai. Uruu idi ĩmorotan, naꞌiki naꞌiaꞌa naa ĩmashaapan. Uruudaunaꞌan powaꞌaꞌo niꞌi naa manawun pidan dikaudaꞌakan kiwiitapaꞌo ai.”

Jesus kadakotinankonaukii-karu dauꞌu

27 Aizii Jesus kadakotinan idi naꞌapa, sariapa zun kadakon uꞌati iribaꞌo pidannao biiiki. Okian, “Konaukiaꞌomanawunpudaro, wuruꞌu shakata-kidaꞌoraz pugaru, naꞌiki biida-kidaꞌoraz pugaru.”

28 Mazan Jesus dakoꞌatin oparadan kaikapaꞌa: “Wunao paꞌan wuruꞌu konaukiaꞌoraz,abatainaouz naꞌiki izoꞌatiinaouz Tominkaru Paradan.”

Pidannao tukapaꞌazoꞌo aimaakan shaꞌapata-kao(Matthew 12:38-42)

29 Aizii pidannao kasabaꞌukinan puꞌaꞌa naa iriba Jesus idaꞌati, uruꞌu naa ukiankoshan ĩꞌati, “Pidannao wuruꞌu mashaapainao kidaz kai, oiaꞌo manawun ĩdyaun. Atiiĩaiapa zii aimaakan tukapa-kida-kao paꞌati kiwiin, pamishida-kinaa nii. Mazan aonaꞌonii baudaꞌapa aimaakan tukapa-kida-kao ĩꞌati. Soo wuruꞌu aimaakan, Jonah shaꞌap-atauzoniaz kotuaꞌa naa. 30 Mishi kotuaꞌa naa Tominkaru kainaatinan Prophet Jonahidaꞌan Nineveh sannao ati, ukowaada-kidan uꞌidaꞌan naꞌapam pashaꞌapataꞌazon ĩdyaun.Ukauꞌan naꞌapaꞌo kapam wuruꞌu Tominkaru kainaatinanuz Daonaiora Aokazi Ikiꞌoidaꞌan. Naꞌapaꞌo kapamwuruꞌu ukowaadapanuz kuwai kainao pidannao ati. 31Aizii wurukamoo donoꞌo, Tominkaru kootowapa-kidanuz ipai pidannao, uruu dono Queen, Shebasanaaba baꞌazootin-kidan nii Tominkaru kanaapu ati wuruꞌu pidannao mashaapainaouzkai. Ushaꞌapanum kauꞌan owaꞌatin pawiizi iki munapo, munapo, amazada tokon ikinapa,oabataꞌazon idi naꞌiki otominpaꞌazon idi kaiman kidaꞌo aimaakan dauꞌu King Solomondiꞌiki. Mazan kainaꞌa pidan kaidaꞌaꞌa, powaꞌaꞌo zii umanawunun Solomon ai. 32 Aiziidiinaꞌitiꞌi Tominkaru kootowapa-kidan donoꞌo naa ipai pidannao. Uruu dono Ninevehsannao baꞌazootin-kidan nii unao Tominkaru kanaapu ati. Ushaꞌapanum kauꞌan kotuaꞌanaa ĩabatan dono Jonah kuwaa, sariapa paꞌan ĩtanawatinan paꞌoian ai. Mazan kainaꞌapidan kaidaꞌaꞌa, powaꞌaꞌo zii umanawunun Jonah ai.

Naꞌapam nii wananaa kanadapan(Matthew 5:15; 6:22-23)

33 “Aonaa naꞌiam zii pidan suuauzon lamp, udaunaꞌan utaratanuzu boon idi. Mishiꞌo-raiman, lamp suu-kao daunaꞌan, umuuda-kao nii dokoꞌo lamp wiizi idaꞌa. Aizii pidannaomorotan an, kaimanaꞌo nii ĩtukapan ukanadapan kabaun nazoo. 34Aizii wuruꞌu puawun

LUKE 11:35 121 LUKE 11:51

kidaz, naꞌapaꞌo lamp kawan, ukanadapan punanaa ati. Aizii puawun kanadapan ankaiman, ipaiꞌo nii punanaa mashaapan kanadaꞌo-karuꞌu. Mazan aizii puawun ishaananaꞌa naa, punanaa mashaapan nii marutaꞌo kaꞌazoꞌo. 35 Ukauꞌan puaitapa kizi paꞌi,panaadon aonaa kanadaꞌo nii puꞌidaꞌa, soo marutaꞌo karikaonan. 36 Aizii punanaakanadapan an ipai daunuudaꞌu, aonaa masakaudaꞌu marutaꞌo nii naꞌii, kaimanaimanaꞌonii manawun ukanadapan punanaa ipai daunuudaꞌu. Naꞌapaꞌo nii ukanadapan lampkawan, tawuruꞌu kaimanaꞌoraz manawun ukanadapan puꞌidaꞌati.”

Jesus kashadakowauanJewnao zowaunaanao

(Matthew 23:1-36; Mark 12:38-40)37Aizii Jesus ipaian daunaꞌan pakadakotinan, Pharisee naꞌakan uruu padapu iti, uaroa-

panaka kizi patuma. Uruu idi Jesusmakon utuma udapu iti. Naꞌiaꞌa naa ĩsakanatan naꞌikiĩaroopaꞌazon naa. 38Mazan tuukii Pharisee diꞌitinpan Jesus dauꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌanaonaa Jesus chikaan pakaꞌu paaroopan uaꞌii, ĩnao chikauzon kawan pakaꞌu. 39 Mazansariapa Jesus kian Pharisee ati, “Aizii unao Phariseenao, kaiman uchikauzon ukooponnaꞌiki uparaapin barau. Mazan unyukunuu kaꞌazo ii, tuukii utaapan mishaꞌoraru-karu, naꞌiki tuukii uaipan ushaꞌapatan oii kidaꞌo aimaakan. 40 Mishi unao maaitapin-kainao manawun, uaitapa Tominkaru tomanii ipai wuruꞌu koopo naꞌiki paraapi baraukidaz. Kanom tomanii mooko uaitapan wuruꞌu unazoo kidaz kapam, aonaa Tominkarumani? 41 Ukauꞌan utaa mishiꞌoraiman ukoopon wazoo naꞌiki uparaapin wazoo kida,mapuraataniinao ati. Ushaꞌapatan an aimaakan kida naꞌapa, mishiꞌo paꞌan wuruꞌuuchikainanuz kaiman-daun oiaꞌo ai.

42 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan Phariseenao! Mishi minziiwa ubuutanTominkaru ati 1/10† wanyukunui kaduunuribanaa ziꞌinaba sodi kida. Mazan upuꞌu ziiumarinaꞌatan ushaꞌapatan kaimanaꞌo, naꞌiki sakitapaꞌo aimaakan baꞌoran pidannao ati.Naꞌiki aonaa kapam umarainpan Tominkaru. Ipaiꞌo nii padamata ushaꞌapatan kapamwuruꞌu kaikapa kidaꞌoraz aimaakanuꞌu. Mazan, aonaa õkian mani uꞌati kaiwuruꞌu,umarinaꞌataꞌa naa ubuutan 1/10.

43“Kashaꞌoraꞌo niimanawunubaiaapanPhariseenao! Ushaꞌapanumkauꞌan synagogueii, unaudapa usakanatauzon umanawun kidaꞌo tabai paawaꞌa, baꞌorainao ai. Naꞌikipidannao iribainapa kizi ii aka, tuukii uaipan utaapa-kao umanawun kidaꞌo pidannaonii. 44 Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, ushaꞌapanum kauꞌan unyukunuu ikodaniitawuruꞌu baaranai aonaꞌoraz ukainaabanan. Uruu idi pidannao chiꞌikaꞌanpan baaranaipaawa an, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩaitapan ubaaranain.”

45Uruu idi baudaꞌapa pidan, tiichaapauzoMoses kakinaori dauꞌu bii ikiꞌo kian Jesus ati,“Tiichaa, puparadan idi kaikapaꞌa, pudakoopan kapamwaunao dikaudaꞌo idaꞌan wuruꞌu,puparadanuz naꞌapa.”

46 Jesus kian uꞌati, “Kashaꞌoraꞌo niimanawunubaiaapan kapam, unao tiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌu! Ushaꞌapanum kauꞌan, utoman kakinaorii dobataꞌa naa man-awun, atii aonaꞌa naa pidannao kaꞌiitanuz. Kainaꞌa unao padamata, mazan aonaa naꞌa-painim zoobaba ukaminkaꞌutan ĩdyaun. 47Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, ushaꞌa-panum kauꞌan kaiman kida utoman Tominkaru prophetinnao baaranaa kotuaꞌa naa.Ĩnao tawuruꞌu udokozu-daunnao zowiauzoniinao kidaz kotuaꞌa naa. 48 Utoman idaꞌanĩbaaranaa, ukainaabainan naꞌapa unyukunuu kapam udokozu-daunnao kawan, tuukiiunaubaapan wuruꞌu ĩzowiinuz Tominkaru prophetinnao kotuaꞌa naa. 49 Tominkaru,paaitapaaban idaꞌanmanawun, uaitapa ipai daunuudaꞌu ĩshaꞌapatan nii aimaakan kaika-paꞌa. Uruu idiꞌo tawuruꞌu ukianuz. ‘Õdyuudan nii ĩꞌidiꞌiti prophetnao, naꞌiki apostlenao.Pabiꞌi kida zowii-karu nii naꞌiki patakaꞌuta-karu nii wuruꞌu õdyuudaniinao kidaz,’ kiiukiauzon kotuaꞌa naa. 50 Ukauꞌan wuruꞌu kainaouz pidannao mashaapan, ĩnaouꞌo niꞌinaa kabaiaapan wunao zannaꞌa Tominkaru prophetinnaouz, zowii-kariwainao kidazkotuaꞌa naa, amazada sakadinan diꞌiki. 51 Abel zowiauzo-kao diꞌiki, atii Zechariah diꞌiti.Uruu Zechariah zowii-kariwaiz Tominkaru Dapu naꞌiki altar, uzai kawaodapa-kizinao† 11:42 ubuutan Tominkaru ati 1/10: Udakota-kao “tithe” English idaꞌan. Pubuutan baudaꞌapa pupaoriba aka 10niꞌo pupaoriba aka diꞌiki Tominkaru ati. Numbers 18:25-32; Deuteronomy 14:22-29.

LUKE 11:52 122 LUKE 12:12sakodaꞌa. Ipai ĩnao kida zannaꞌo nii wuruꞌu kainaouz pidannao baiaapan. Mishiꞌokaiwuruꞌu õkianuz.

52“Kashaꞌoraꞌo niimanawunubaiaapan, unao tiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌu.Ushaꞌapanum kauꞌan unao taapanii padamata key, wuruꞌu aitapa-kinai diꞌitiꞌoraz. Unaonaꞌapa aonaꞌo nii kapam umorotan. Tuukii manawun uawautapan pidannao, wuruꞌumorotaꞌazoinaouz padamata naꞌiti.”

53-54 Aizii Jesus koditan daunaꞌan Pharisee dapu iki, uruꞌu naa tiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌu, naꞌiki Phariseenao, dakoopan uruu tuukii, naꞌiki tuukii kapamĩkashadan wuruꞌu ukuwaa kidaz. Uruu idi ĩpishaan naa Jesus pabiꞌinaaka kidaꞌoaimaakan dauꞌan. Wuruꞌu ĩpishautanuz uruu naꞌapa, ĩkimudinan karikaonan ĩabataꞌa-zon naꞌapam nii udakoꞌatin ipai wuruꞌu paparadan kidaz. Ĩaipan pazaamatan uruu naꞌikipakaakapaan uruu, udakoꞌatin an ĩparadan panaꞌiti.

12Pidannao kakinao-kao Phariseenao kaduz ai(Matthew 10:26-27)

1 Aizii pidannao kaawan ĩkasabaꞌuinan Jesus idaꞌati iriba, iriba, atii ĩkidaꞌuaaka-pan. Pidannao kasabaꞌuinpan puꞌu, Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Uzaudinpaꞌi, aonaa kizi utamakapan wuruꞌu Phariseenao kaduz kidaz, kadimanaꞌoraz uirib-ainan naꞌiki utuubarudinan, naꞌapa yeast tuubarudaꞌakan kawan poroom-biꞌi. Ĩaipankarikaonan patukapa-kao kaimanainao pidannao kawan, mazan aonaa mishiꞌo maniwuruꞌu. 2Mazan ipai dizapa-kariwai kidaz, ipaiꞌo nii uaida-kida-kao. Naꞌiki ipai wuruꞌutaapa-kariwaiz mashaa, ipaiꞌo nii uaitapa-kida-kao. 3 Ukauꞌan naꞌapam pukiauzonmarutaꞌo-karuꞌu, ipaiꞌo nii uabata-kida-kao kanadaꞌo-karuꞌu. Naꞌiki kanom mashau-daꞌuꞌo pukowaadan kabaun nazo ii, diiwaꞌo nii ukowaada-kao pidannao baokopainapa-kizi ii.

Marii kizi kichanaꞌiki-karuTominkaru ai

(Matthew 10:28-31)4 “Aizii õkian unao ati õpaonarunao. Manaꞌa utariaꞌanaꞌa wunao aiaꞌa, zowiaꞌoraz

pidan. Ĩzowian daunaꞌan pidan, uruu ukaduz ĩshaꞌapatanii. 5 Mazan õkian uꞌati,utarii paꞌan Tominkaru ai, uruu mishiꞌo paꞌan umaꞌozakan. Uzowian daunaꞌan pidan,ukabootan niizu Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. Ukauꞌan õkian unao ati, uruu ai paꞌanutarii. 6 Aonaa mooko bakaꞌiaudaꞌu parikowarunao selliauzo-kao dono, ĩwinipinaasoo dyaꞌutam puraata sodi kida karikaonan? Mazan upuꞌu zii aonaa baudaꞌapaTominkaru manyukunuutan ĩdyaun. 7 Naꞌiki atii uaitapa zii naꞌapaudaꞌum uzowaudakida uzowau idaꞌa. Ukauꞌan manaꞌa utariaꞌanaꞌa. Aitaniiman unao, powaꞌaꞌo ziimanawun umarainapa-kao, iribaꞌo parikowarunao ai.”

Pidan mabaaꞌazoꞌo ukakuwaapanJesus dauꞌu

(Matthew 10:32-33; 12:32; 10:19-20)8 “Õkowaadan nii uꞌati aimaakan mishiꞌo. Naꞌiaꞌoram pidan kowaadaꞌo õpidanan

paugaru ipai pidannao kanaapuꞌu, naꞌapaꞌo nii kapam Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, kowaadanupidanan uruu, ipai Tominkaru angelinnao abatapan puꞌu. 9 Mazan naꞌiaꞌoram pidankowaadaꞌo pidannao kanaapuꞌu pamarinaꞌatan õgaru, naꞌapaꞌo nii kapam õmarinaꞌatanuruu Tominkaru angelinnao kanaapuꞌu.

10 “Naꞌiaꞌoram pidan dakoopaꞌo Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, upuꞌaꞌo nii mazan uDarumainaabatan wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz uparadan udauꞌan. Mazan aizii pidan wuruꞌudakoopaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa, aonaa naꞌapainim nii umainaabata-kao wuruꞌu up-aradanuz.

11 “Aizii, uzaamata-kao dono, naꞌiki unaꞌaka-kao dono synagogue iti kida, naꞌii kiziupishaa-kao. Oo unaꞌaka-kao dono naobanainao kanaapu iti. Aizii ĩpishaan donoꞌonaa unao naꞌii, manaꞌa utariaꞌanaꞌa, oo udopiidinaꞌanaꞌa udawatan dauꞌu naꞌapam niiudakoꞌatin ĩparadan. 12 Ushaꞌapanum kauꞌan Kaimanaꞌo Doronaa kaminkaꞌutan nii

LUKE 12:13 123 LUKE 12:28pugaru. Uruu idaꞌanaꞌo nii puaitapan naꞌapam nii pudakoꞌatin pidannao paradan uruudono.”

Pidan diꞌitinpaꞌopakapuraatanun dauꞌu

13Aizii pidannao bii iki, baudaꞌapa pidan kian Jesus ati, “Tiichaa, pudyuuda õꞌinawuzubuutan kapam õidiwau nii, wuru diꞌikiꞌi aimaakan kida wadaru waꞌakaniaz pamawakanidi.”

14Mazan Jesus kian pidan ati, “Kanom zaamatanii mooko õgaru buutaꞌo nii aimaakanpatumaaka pugaru naꞌiki puꞌinawuzu ati?” 15Uruu idi powaꞌa zii koshan Jesus kian ipaipidannao ati, “Asakiꞌi, uzaudinapa paꞌi. Aonaa kizi uaipaabiꞌian naꞌiki unaꞌazootapanpabiꞌinaaka sodi kida aimaakan. Ushaꞌapanum kauꞌan kashaꞌapauzi-karu idaꞌan aonaapidan ikodan konaukii-karu naꞌiki kaimanaꞌo mashaapa-karu,” ukian ĩꞌati.

16Udaunaꞌan Jesus kowaadan naa ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai. Kaikapaꞌo wuruꞌu kuwaiukowaadaniaz ĩꞌati: “Kainaꞌa pidan kapuraatanuꞌo, naꞌiki kainaꞌa utaapanii udaruꞌoamazada, uzakapun wiizi kida. Uruu dono ipai upaoriba kida kaakan madowaakakida paꞌidiwaru. 17 Uruu idi udiꞌitinpan, naꞌiki ukian panyukunuu ii. ‘Naꞌapa dii paꞌiõshaꞌapatinan, aonaa naꞌiam nii õkasabaꞌuan õpaoriba aka kida.’ 18 Udaunaꞌan ukianpanyukunuu ii. ‘Õaitapa naꞌapam nii õshaꞌapatinan. Õsoꞌoobiꞌian nii ipai wuruꞌuõshaꞌapauz dapunaa kidaz, õtoma kizi powaꞌa zii udaru kidaꞌo manawun uwadaun nii.Uruu kaimanaꞌo niꞌi naa naꞌii õkasabaꞌuan ipai õpaoriba aka, naꞌiki ipai baꞌoran kaduzkida aimaakan. 19 Uruu daunaꞌan õkian nii õnyukunuu ii. Aizii kainaꞌaꞌa naa diriꞌi,diriꞌi wanyukunui, naꞌiki aimaakankida kasabaꞌuu-kao. Turuaꞌonii õmashaapanuꞌidaꞌankotuaꞌiki, iribaꞌo nii wunu õdobatan uꞌidaꞌan. Aizii aonaꞌo niꞌi naa kanom dauꞌatiõdopian. Õnaꞌan niꞌi naa kabaunuꞌu, soo õaroapatinan naa, naꞌiki õtuzapatinan naanaꞌiki õkonaukiitinan niꞌi naa karikaonan.’

20 “Mazan uruu dono Tominkaru kian uꞌati. ‘Mishi pugaru maaitapin-kaꞌo pidan.Aizii wuru wamarutan idaꞌaꞌa õsoꞌotan nii punizowan naꞌiki pumawakan nii. Aizii ipaipupaoriba aka naꞌiki ipai aimaakan wuruꞌu pukasabaꞌuunii kidaz, kanomaꞌo niꞌi naazaamataz?’ ”

21 Udaunaꞌan Jesus kian naa koshan pidannao ati, “Naꞌapa kapam wuruꞌu pidannao,diꞌitinpainaouz soo pakapuraatanun dauꞌu. Kainaꞌa diriꞌiꞌi naa ĩkasabaꞌuan papuraatannaꞌiki pashaꞌapauz kida diinaꞌitiꞌo tannaa niꞌi. Mazan Tominkaru tukapan ĩdyaunmapuraatan ziwunao nii, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩshaꞌapatinan Tominkaru aipankawanaꞌati.”

Manaꞌa udopiidinauzoꞌo naꞌa, Tominkaru taan nii aimaakan uꞌati(Matthew 6:25-34)

22 Udaunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Aonaa ukaziwadapaꞌanaꞌauzowau udiꞌitinpan idaꞌan kanomaꞌo nii unika naꞌiki utuza ukakupa-kinaa nii, ookamicha ukaiwadan nii dauꞌan. 23Mishiꞌoraiman kakupa-karu, powaꞌaꞌo umanawununwanyukunui ai, naꞌiki nanai, powaꞌaꞌo umanawunun kamicha ai. 24 Aushaa udiꞌitapawatonao. Aonaa ĩpaowinan, aonaa ĩkasabaꞌuan papaoriba aka, aonaa ĩdapu nii ooaonaa ĩtoman kabaun kida pakasabaꞌuu kizi nii papaoriba aka. Mazan Tominkarutaapanii, naꞌiki upaapanii paꞌan ipai ĩdyaun. Aitaniiman unao, powaꞌaꞌo zii umanawununkotuꞌuznao ai.

25 “Turuu mani pidan ikodan pakakupa-kinaa nii kotuaꞌiki zaa, padiꞌitinpan idaꞌantuukii wuru dauꞌaꞌa aimaakan kidaz? 26 Aizii pumaturuukan an puikodan masakaudaꞌupukakupa-kinaa nii, pudiꞌitinpan idaꞌan kaziwa. Kandii nii mooko pukaziwadapaꞌazonzii puzowau baꞌoran aimaakan kida dauꞌati?

27 “Aushaa udiꞌitapa amazada ii akaꞌo soosoi, konaunam kida utukapa-kao. Padamataaonaa ĩkaudinan, aonaa ĩtoman pakamichan nii. Mazan õkowaadan nii unao ati, upuꞌuzii King Solomon, umanawun kidaꞌo ushaꞌapauz, umanawunuꞌo umashaapan. Mazanupuꞌu zii aonaa ukamichan konaunaman wuru kawanuꞌu konaunam kidaꞌoraz soosoi.28 Tominkaru taapanii naꞌiki ukakamichantapanii konaunam pinidi kida baara ii akaꞌo.Aiziꞌo putukapaꞌakan baara ii akaꞌo pinidi, kaiman naꞌiki ziwu. Mazan waikanaꞌanipaiꞌo nii ukawaoda-kao, tikazi sharawaa-kao nii uꞌidi. Aonaꞌo nii mooko Tominkaru

LUKE 12:29 124 LUKE 12:45saabaan naꞌiki ukakamichantan unao powaꞌa zii? Mishi unao masakaudaꞌu sodiꞌokarikaonanumishidan. 29Ukauꞌan aonaa ukaziwadaꞌanaꞌa uzowau, udiꞌitinpan idi tuukii,uaitapaꞌazon idi kanomaꞌo nii unika, oo kanomaꞌo nii utuza. 30 Soo wunaouꞌu maaitapa-kaꞌoraz mishiꞌo Tominkaru, ĩnao paꞌan kaziwadapauzonao pazowau naꞌapa. UdaruTominkaru, ipai uaitapan wuruꞌu uaipanuz naꞌapa kidaꞌo aimaakan. 31 Mishiꞌoraimanudiꞌitinapa tuukii Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu, naꞌiki umashaapa kaiman uparadankawanaꞌati. Uruu idi utaan nii uꞌati wuruꞌu naꞌapa kidaꞌoraz aimaakan.

Naꞌapam kashaꞌapauzi-karuaokazi ii

(Matthew 6:19-21)32 “Õdainao, aonaa utariaꞌanaꞌa unaꞌapaudaꞌu sodin idi karikaonan. Konaukiaꞌo nii

paꞌan udaru Tominkaru taan kaiman kidaꞌo aimaakan unao ati, wuruꞌu zaamatainaouzuruupanaobanaanii. 33Uselliaꞌa naa ushaꞌapauz kida, utaa kizi puraata patakaꞌutinainaoati. Ukapuraatan kizi naꞌiki ukashaꞌapauz kizi aokazi ii paꞌan. Naꞌii aonaꞌo niipaꞌan uipaiuzon, naꞌiki aonaꞌo paꞌan koidimikinao koidapan wuruꞌu ushaꞌapauz kidaz.Naꞌiki aonaꞌo nii paꞌan mazinao nikan wuruꞌu ushaꞌapauziz. 34 Aizii naꞌiam an pidantaapan pashaꞌapauz, karikaonanuꞌo nii utaapan panyukunuu wuru diꞌitiꞌi, utaapa-kizizpashaꞌapauz.

Zaudinaꞌo poitorui35 “Zaudinpaꞌa naa paꞌi pumashaapa, pukaiwadapaꞌa naa pukamichan, naꞌiki tuudin-

paꞌa naa putaapapuzadao. Naꞌikimaodapaꞌa naa putaapapulampan. Panaadonmashaꞌa-pakiikaꞌo nii aimaakan shaꞌapaꞌakan. 36Naꞌapa puzaudapatin, poitoruinao zaudapauzonkawan panaobanaa kaawan, mazidainao aroapa-kizi iki. Aizii ĩnaobanaa kaawan, udau-dauan paniinom, kadiman ĩdaꞌataꞌakan paniinom uꞌati. 37 Kaimanaꞌo nii manawunwunao nyukunuuꞌu poitoruinaouz, ĩnaobanaa ikodan idi ĩdyaun pokodapa, naꞌiki zaudi-napa. Õkowaadan nii unao ati naꞌapam nii ĩnaobanaa shaꞌapatinan. Usoꞌotan daunaꞌanpachaakitan, udyuudan nii ĩsakanatan. Udaunaꞌan umaokodan niꞌi naa poitoruinaowanyukunuu nii miisa* baaraꞌa. Naꞌiki udyuudan niꞌi naa ĩaroopan. 38 Kaimanaꞌonii manawun poitoruinao nyukunuu, panaobanaa ikodan idi ĩdyaun zaudinapa, naꞌikipokodapa, ukaawan puꞌu tomun-zikon oo tomun-zikon daunaꞌan.

39 “Aizii pidan kadapuꞌo aitapan anmani naꞌapainim koidimiki morotinaꞌazon padapu,aonaꞌo nii uwaꞌakan padapu. Mazan unaꞌian nii uzaudapan oo uawunuutapan, naꞌikiaonaꞌo nii ukashaapan koidimiki shaazoan papaniinomiz naꞌiki aonaꞌo nii ukashaapanumorotan padapu nazo iti. 40Aizii unao, naꞌapaꞌa naa paꞌi kapam umashaapa zaudinapa.Ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo nii uaitapan naꞌapainim nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan.Ukaawan nii umazaudinapakan puꞌu.”

Poitoruinao dauaꞌo(Matthew 24:45-51)

41Sariapa Peter kian Jesus ati, “Wanaobanaa, kaiwuruꞌu pukakuwaatinanuz diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan, soo waunao atiꞌo kaiwuruꞌu? Oo ipaiꞌo baokopa waunao naꞌikipidannao atiꞌo kapam?”

42 Jesus kian uꞌati, “Naꞌiaꞌoram poitorui zowaunaa kainaꞌa mishiꞌo ukaudinauzonkaiman, izoꞌatiaabaꞌo, naꞌiki aitapaabaꞌo kapam. Uruuꞌo nii naobanai zaamata ka-zowautapaꞌo nii ipai aimaakan, naꞌiki pidannao wuruꞌu mashaapainao kidaz udapuii. Taapaꞌo nii kaiman baꞌoran poitoruinao naꞌiki taaꞌo nii ĩwanyukunuu nii kaimannaꞌiki patumaaka, wanyukunui maokodauzo-kao kawanaꞌati, naꞌapa panaobanaa aitankawanaꞌati uꞌati. 43 Kaimanaꞌo nii manawun poitorui nyukunuu, unaobanaa kaawan annaꞌiki uikodan uruu kaiman ukaudinan, ipai ushaꞌapatan wuruꞌu panaobanaa dyuudaniikidaz ushaꞌapatan. 44 Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, unaobanaa dyuudan nii uawunuutapanipai aimaakan wuruꞌu paꞌidiwau kidaz.

45 “Mazan aizii wuruꞌu poitoruiz, zaamata-kariwaiz poitoruinao naobanaa nii, kianan panyukunuu ii, ‘Ei, kotuaꞌa naa õnaobanaa makon, atii diꞌi aonaa zii ukaawan.’Uruu daunaꞌan upatakaꞌutan naa naꞌiki ubaꞌizitapan naa wuruꞌu baꞌoran poitoruinaouz,* 12:37 miisa: English idaꞌan, table.

LUKE 12:46 125 LUKE 12:58daonaioranao naꞌiki zunnao. Aizii uruu, umashaapan uaroapatinan naa, utuzapatinannaa, naꞌiki upoꞌidipan naa karikaonan. 46 Mazan baudaꞌapa kamoo unaobanaa kaawannii. Ukaawaꞌakan nii mashaꞌapakiaka, poitoruinao naobanaa mazaudinapakan puꞌu,aonaꞌo nii uaitapan panaobanaa kaawan. Uruu dono upatakaꞌutan nii wuruꞌu poitoru-inao naobanaaz tuukiaꞌo idaꞌan manawun. Naꞌapaꞌo nii upatakaꞌuta-kao pidannaodikintapainao kawan, aonaꞌoraz ĩmishidaꞌazon.

47 “Aizii poitorui, wuruꞌu aitapaꞌoraz padamata ipai kanom panaobanaa aiapanii, oodyuudanii kida ushaꞌapatan paꞌati. Mazan upuꞌu aonaa ushaꞌapatinan sakita, padyuuda-kao kawanaꞌati. Uruu dikin ii ubaꞌizii-kao nii tuukii. 48 Mazan aizii poitorui, aonaꞌouaitapan kanom panaobanaa aiapanii shaꞌapata-kao paꞌati, mazan upuꞌu kowas utiwaanpashaꞌapatan aimaakan, mazan ushaꞌapatanuzu panaꞌiti karikaonan. Aizii ushaꞌapatanidi aimaakan panaꞌiti, ubaꞌizii-kao nii udikin ii masakaudaꞌu. Aizii naꞌapam udiriꞌinaimaakan taa-kao pidan shaꞌapatan nii, naꞌapaꞌo nii kapam uaiapa-kao ushaꞌapatanaimaakan, utaa-kao kawanaꞌati uꞌati. Aizii pidan wuruꞌu taa-kariwaiz uꞌati powaꞌa ziiaimaakan ushaꞌapatan nii, powaꞌaꞌo nii zii kapam uaiapa-kao ushaꞌapatan aimaakan,utaa-kao kawanaꞌati uꞌati.”

Jesus kaawan ubuutaaka-kidaꞌanan pidannao(Matthew 10:34-36)

49 Jesus kian, “Õwaꞌatin daꞌatiꞌi, õdyuuda-kao idi õpuꞌukadaꞌanan tikazi imiꞌi baaraan. Kadimanaꞌoraꞌa naa padamata õaipan õmaoda-kidanuz. 50 Naꞌiki kainaꞌa zii kapamkashaꞌoraꞌo baiaapa-kidaꞌazoo-kao õꞌati. Naꞌiki õapichauta-kida-kao nii ubaoko iti,pidan apichauta-kida-kao kawan wunu baoko iti uchikaawunuu-kao dono. Kashaꞌorautaapan õnyukunuu, kadimanaꞌoraꞌa naa padamata õaipan ushaꞌapataꞌaka-kao, uipaiaka kiziꞌi naa. 51 Kanom uzauda-kidan õshaꞌapataꞌanan wuruꞌu õkaawanuz daꞌatiꞌi?Õnaꞌakan kaimanaꞌo mashaapa-karu, pidannao mashaapa kizi kaiman baokopa wuruamazada baara anaꞌa? Õkowaadan nii unao ati kanom dauꞌatiꞌo wuruꞌu õwaꞌatinuz.Õwaꞌatin daꞌatiꞌi imiꞌi baara ati, aonaa õbaokopataꞌanan mani pidannao, mishiꞌoraimanõbuutaaka-kidaꞌanan paꞌan pidannao pairibannao kida ai. 52 Uruu idi pidannao bu-utaakapan niꞌi naa pairibannao kida ai. Panaadon kainaꞌa bakaꞌiaudaꞌu pidannaomashaapainao baokopa paudainao tuma baudaꞌapaꞌo kabaun idaꞌa. Panaadon idikinau-daꞌuꞌo nii pidannao ĩnao bii iki zaamatan õgaru panaobanaa nii, uruu dikin ii wuruꞌudyaꞌutamainaouz toꞌoran niꞌi naa ĩꞌati. Panaadon dyaꞌutamaꞌo nii ĩzaamatan õgarupanaobanaa nii, uruu dikin ii wuruꞌu idikinaudaꞌuinaouz toꞌoran nii ĩꞌati. 53Naꞌiki daru-inao toꞌora-kizaitapan nii paudainao daonaioranao, õgaru dikin ii, panaadon ĩdainaokidaꞌo nii toꞌora-kizaitapa padarunao õgaru dikin ii. Naꞌiki daroinao toꞌora-kizaitapannii paudainao zunnao õgaru dikin ii. Panaadon ĩdainao zunnaouꞌo nii toꞌora-kizaitapapadaronao. Naꞌiki zunnao toꞌora-kizaitapan nii padinizonao õgaru dikin ii, panaadonĩdinizonaouꞌo nii toꞌora-kizaitapa paimauzonao, õgaru dikin ii.”

Jesus kakinaowan pidannao, abatapainao ukuwaa(Matthew 16:2-3)

54 Udaunaꞌan Jesus kian ipai pidannao abatapainao ati, “Aizii naꞌapainim utukapanishaꞌiz marutadinan wakadapu iki, sariapa ukian. ‘Akaa waꞌati wunu.’ Atii kaawa mishiwunu. 55 Aizii naꞌapainim utukapan an awaru waꞌatin udaba ikinapa. Uruu idi ukiannii, ‘Akaa wiichaꞌo nii amazada aizii.’ Atii wiicha mishi amazada naꞌapain. 56 Unaotaapinpainao kaimanaꞌo kaikiniꞌi! Uaitapa ukowaadan aimaakan shaꞌapaꞌazon. Aiziiutukapan idaꞌan ishaꞌiz marutan uaitapa wunu waꞌatin. Naꞌiki awaru idaꞌan, uaitapaamazada wiichan nii. Mazan kanom niꞌo mooko aonaa uaitapan ukowaadan, kanom niꞌowuruꞌu õshaꞌapaapanuz aimaakan kida kai, daꞌanaꞌa imiꞌi baara an?”

Pidan saabaa-kidanpakasharutaakapan

(Matthew 5:25-26)57 Jesus kian koshan, “Kandii nii mooko aonaa uaitapan uaipan ati, naꞌapam aimaakan

shaꞌapata-kao kaiman naꞌiki sakitapa? 58 Aizii pukasharutaakapan an pidan tuma.Uruu dikin ii unaꞌakan pugaru kootowapa-kizai iti. Mazan ukaawa-kidan uaꞌii pu-garu naꞌiti, putiwaa pusaabaa-kidan punyukunuu utuma. Aonaan an pushaꞌapatinan

LUKE 12:59 126 LUKE 13:18naꞌapa, mishiꞌo nii uawautan pugaru kootowapa-kidauzo pidan kanaapu iti. Udaunaꞌankootowapa-kidauzo pidan taan niꞌi naa pugaru police kaꞌu iti, uruꞌo niꞌi naa kaboota pu-garu taraa-kizai iti. 59Õkian puꞌati, punaꞌian nii, atii pukawinipinaatan ipai daunuudaꞌuaiapa-kariwai pukodita-kinaa nii.”

13Pidannao zowii-kao

1 Uruu dono pidannao kaawan Jesus idaꞌati, naꞌiki ĩkowaadan uꞌati, naꞌapam Pilatezowii-kidauzon Galilee Baara ikiinao pidannao Tominkaru Dapu ii, ĩkawaodapan puꞌupaꞌuza Tominkaru ati. 2 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Kaiwuruꞌu ukakuwaapanuz õꞌatikaikapaꞌa, utiwaan ukowaadan õꞌati ĩmawakan kaikapaꞌa, paꞌoian idiꞌo manawun tuukii,baꞌoran Galilee Baara sannao ai? 3Aonaa paꞌoian idiꞌo mani tuukii baꞌorainao ai, wuruꞌuĩmawakanuz kaikapaꞌa. Aizii unao, umatanawatinkan an uꞌoian ai, umawakan nii kapam.4 Aizii mani mooko taonawuꞌu, 18 pidannao mawakainaouz, dokoaꞌo kabaun dikian idiĩdyaun Siloam ii, Jerusalem iaꞌoraz. Ĩꞌoian idiꞌo manawun tuukii puaitapan ipai baꞌoranJerusalem sannao ai? 5Õgaru, õkian aonaa paꞌoian idiꞌomani tuukii baꞌorainao ai wuruꞌukabaun zowianuz ĩdyaun. Aizii unao, umatanawatinkan an uꞌoian ai, umawakan niikapam,” Jesus kian ĩꞌati.

Paoribai makaakaꞌazoo-kaꞌo dauaꞌo6 Jesus kowaadan diꞌitinapa-kinai kuwai. Kaikapaꞌo wuruꞌu kuwaiz: “Kainaꞌa pidan

paowaꞌo dizoo-karu uuda pazakapun ii. Fig kiaꞌo udakota-kao. Atii baꞌoran dono ziikapaoribaꞌo makon naꞌiti, utukapaꞌanan naa papaoriba kaakan, mazan aonaa baudaꞌapauikodan papaoriba aka. Baꞌoran dono umakon koshan. Atii naꞌapa umakoꞌanpanaonaa baudaꞌapa uikodan papaoriba aka. 7 Uruu idi ukian papaoriba taapiki ati. ‘Aiziiidikinaudaꞌuꞌu naa wunu õawunuutaꞌanpan õpaoriba kaakan, mazan aonaa baudaꞌapazii õikodauzon uꞌaka. Ukauꞌan, aizii pubarotaꞌa naa paꞌi ukadunaa. Aonaa kanom niꞌinaa utaapa-kao, madiwautapakaꞌa naa manawun uzaamatapan zakapu baara.’ 8Mazanpaoribai taapiki kian. ‘Marinaꞌa zii shoman unaꞌan baudaꞌapaꞌa naa wunu. Õsaabaanniiz kaiman, naꞌiki õkichadan nii uoroda an õkaboota kizi nii tapiꞌiza diki, uziwu-kinaanii, panaadon uruu daunaꞌan kaakaꞌo niiz. 9Aizii ukaakan an baꞌoranwunu kaimanaꞌo niiunaꞌan. Mazan aizii, umakaakakan an uruu turuaꞌa naa paꞌan ubarotaꞌaka-kao,’ ukian.”

Jesus saabaanii zun dauaꞌo10 Baudaꞌapa kamoo Jesus kakuwaapatinan Jewnao ati, synagogue ii, Sookapa-karu

Kamoon dono. 11Uruu dono naꞌiaꞌo zun, oiaꞌo doronai zaamatapanii. 18 wunu odawuꞌukoraudinpan, aonaa naꞌapam kowas osakitapadinan. 12Aizii Jesus tukapan oroo, sariapaukian oꞌati, “Õdadakoo, aizii õsoꞌotan purinaa puꞌai.” 13 Udaunaꞌan upishataꞌakan naaoroo, sariapa kowas odawuꞌu sakitapadinaꞌakan. Tuukii okonaukii-kidan Tominkaru.

14Uruu idi tuukii kazowautapaꞌo synagogue toꞌoran, patukapan idi Jesus kakudan wu-ruꞌu zunaz Sookapa-karu Kamoon dono. Udaunaꞌan wuruꞌu kazowautapaꞌo choochiapa-karu kian ipai pidannao ati, “Kainaꞌa 6 kamoo taa-kao, pidan kaudin-kinaa nii. Ukauꞌanuwaꞌati uruu dono uaipan an ukakuda-kao urinaa ai. Mazan Sookapa-karu Kamoon donoaonaa turuu uwaꞌatin,” ukian.

15 Sariapa Jesus dakoꞌatin uparadan, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Unao taapinpainaokaimanainao nii kaikiniꞌi! Aonaa mooko ubuzuutauzon naꞌiki uawautauzon ubooin,oo ukawaron wunu diꞌiti, ĩtuzaꞌazon an wunu Sookapa-karu Kamoon dono? 16 Aiziimani mooko aoroꞌo Abraham takaan-daunuzo, Satan watudapaniaz 18 wunu? Aonaamooko kapam turuu obuzuuta-kao Sookapa-karu Kamoon dono?” 17 Tuukii pidannaodakoopainao Jesus baꞌazoinpan, paabatan idi uparadan naꞌapa. Aizii baꞌorainaotuukii paꞌan ĩkonaukii-kidan patukapan ipai wuruꞌu Jesus shaꞌapatanuz kaiman kidaꞌomanawun aimaakan.

Jesus kowaadan dyaꞌutam kuwai Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu(Matthew 13:31-33; Mark 4:30-32)

18 Jesus kian pidannao ati, “Kanom kawan dii Tominkaru naobanai-tinan, naꞌapa diipaꞌi õkowaadanuz?”

LUKE 13:19 127 LUKE 13:35

19 Uruu idi ukian, “Kaikapaꞌo kawanuꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinanuz. Aiziipidan paowan duusodiꞌo mustard uuda pazakapun ii. Udaunaꞌan usodaꞌakan naa udarunaꞌapa zakapu ii akaꞌo paoribai kida dokoꞌan kawan, atii kotuꞌuznao waꞌatin ĩtomaꞌanannaa pashimaka nii uwaoda kaduꞌan kida.”

20 Udaunaꞌan ukian koshan ĩꞌati, “Kanom kawan dii õkainaabatan Tominkarunaobanai-tinan. Naꞌapa dii paꞌi õkowaadanuz?” 21 Uruu idi ukian, “Kaikapaꞌokawanuꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinanuz. Naꞌapa zun tomauzon kawanuꞌo bread.Ozaamatan masakaudaꞌu poroom basii zoꞌati, udaunaꞌan omuudan masakaudaꞌu yeastupooda-kinaa nii, masakaudaꞌu daunaꞌan upoodaꞌakan naa udaru.”

Mazowaꞌo paniinom dauaꞌo(Matthew 7:13-14, 21-23)

22 Aizii Jesus makopaanan dono Jerusalem iti, utominapa-kidaanan pidannao wuruꞌuudaru kidaꞌo naꞌiki duusodi kidaꞌo wiizainao kawanaꞌati. 23 Baudaꞌapa pidan naꞌiipishaan Jesus, “Naobanai, naꞌapaudaꞌum sodiꞌo nii karikaonan pidannao kazannaatinanpapatakaꞌuta-kao ai paꞌoian dikin ii?” ukian.

Sariapa Jesus kian ipai abatapainao ati. 24 “Maꞌozakaꞌa naa paꞌi utiwain, umorotakizi wuru idaꞌanaꞌa mazowaꞌoraz paniinom. Ushaꞌapanum kauꞌan iribaꞌo nii pidannaotiwaan pamorotan naꞌan, mazan aonaꞌo nii ĩturuan ĩmorotan. 25 Ushaꞌapanum kauꞌanukaawan nii naꞌiti, kadapuꞌo tarataꞌakan puꞌaꞌa naa papaniinomiz. Uruu idi unaꞌian niꞌinaa ukadishitapan paniba ii, udau-daupan naa paniinom, naꞌiki ukian nii, ‘Naobanai,pudaꞌata paniinom waꞌati.’ Mazan naobanai kian nii uꞌati. ‘Aonaa õaitapan unao, aonaaõaitapan naꞌikiꞌoram uwaꞌatin.’ 26 Uruu idi unao kian nii uꞌati. ‘Waaroopauzonii naꞌikiwatuzauzonii shaꞌatii putuma. Naꞌii aka shaꞌatii pukakuwaapatinauzon wawiizi ii aka.’27 Mazan ukian nii koshan unao ati. ‘Õkii shaꞌatii uꞌati, aonaa õaitapan unao, aonaaõaitapan naꞌikiꞌoram uwaꞌatin. Ukauꞌan umako õꞌai diꞌikiꞌi, ipai unao shaꞌapaapauzonaooiaꞌo.’ 28 Tuukiaꞌo nii udopian, uzaadan nii tuukii naꞌiki ukuzowan nii uudako, utukapanan Abraham, Isaac, Jacob, naꞌiki ipai kotuaꞌo Tominkaru prophetinnao, mashaapankaiman Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii, uwaꞌaka-kao puꞌaꞌa naa paniba ii. 29 Uruudono iribaꞌo nii baꞌoran kaduz pidannao waꞌatin waoko iki, wakadapu iki, naꞌikiwadabaazi iki kanaapu kida. Naꞌiki ĩsakanatan nii konaukiaꞌo aroapa-karu idaꞌati, wuruꞌuTominkaru naobanai-tinapa-kizi iaꞌoraz. 30 Uruu dono, pidannao aonaꞌo ĩtaapa-kaoumanawunuꞌo nii kai, mazan diinaꞌitiꞌi umanawunuꞌo nii ĩtaapa-kao. Naꞌiki pidannaoumanawunuꞌo ĩtaapa-kao kai, diinaꞌitiꞌi aonaꞌo nii ĩtaapa-kao umanawunuꞌo nii paꞌan,”Jesus kian ĩꞌati.

Jesus kashaꞌora-kidanJerusalem sannao

(Matthew 23:37-39)31Naꞌapain Jesus kakuwaapatinan dono, pabiꞌi kida Phariseenao waꞌatin Jesus idaꞌati,

naꞌiki ĩkian uꞌati, “Pumako paꞌi diꞌikiꞌi wawiizi iki. Pumako baꞌoran wiizai iti, ushaꞌa-panum kauꞌan naobanai Herod dakotan pazowii-kidan pugaru.”

32 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Umako Herod diꞌiti, taapinaꞌoraz aitapaꞌo nii. Ukowaadauꞌati õkian, õsoꞌoopan nii oiaꞌo doronainao pidannao diꞌiki, naꞌiki õkakudan nii pidannaokida parinaa ai. Õkaudinan nii aizii, waikanaꞌan, naꞌiki idikinaudaꞌutan kamoo idaꞌa,uruu õkaꞌiitaꞌakan naa õkaudin-kizi. Kii paꞌi ukowaada uꞌati õparadan. 33 Upuꞌaꞌo niimazan õdobatapaanan aizii, waikanaꞌan, naꞌiki baꞌoran kamoo. Aonaa turuu Tominkaruprophetin zowii-kao naꞌiam karikaonan, mazan uzowii-kao nii soo Jerusalem ii.”

34Aizii diꞌi kaikapa Jesus paradan wiizai Jerusalem atiꞌi. Ukian, “Jerusalem, Jerusalem,pugaru diꞌikiinao pidannao zowiipauzonii Tominkaru prophetinnao. Naꞌiki ĩnao zowiau-zonii paboori idi pidannao dyuuda-kariwainaouz kakuwaapaꞌanan ĩꞌati. Tuukiaꞌopadamata õaipauzon õdokobatan ipai baokopa pidannao, wuruꞌu mashaapainaouz puꞌi-daꞌa, naꞌapa kuruku kasabaꞌukan kawan paudainao pakutuba waranuꞌu. Mazan aonaaĩkashaapinaꞌazon õꞌati. 35Uruu idi Tominkaru muudan naa ĩdyaun naꞌiki aonaꞌo niꞌi naapowaꞌa unyukunuupan wuruꞌu kabaun ĩtoriinapa kiziz. Naꞌiki õkowaadan nii aimaakanmishiꞌo, aonaꞌo nii powaꞌa ĩtukapan õgaru, atii diinaꞌitiꞌi, ĩkian donoꞌo nii zii õdauꞌan,‘Marii Tominkaru kaimanan, wuru atiꞌi Naobanaiz, kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati.’ ”

LUKE 14:1 128 LUKE 14:1814

Jesus kakudan pidan Sookapa-karu Kamoon dono1Baudaꞌapa kamoo Jesus makon uaroopaꞌanan Pharisee dapu iti, uruu kazowautapaꞌo

pamin-Phariseennao. Aizii wuruꞌu uaroopaꞌananuz Sookapa-karu Kamoon donoꞌo.Uruu idi naꞌiaꞌa naa pidannao diꞌitapan Jesus kaimanaiman, ĩtukapaꞌazon ushaꞌapatanaimaakan. 2 Upuꞌaꞌa naa pidan poodapaꞌo utabaꞌu, naꞌiki uanoba waꞌatin Jesus idaꞌati.3 Sariapa Jesus kian wunao atiꞌi, tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki Phar-iseenao ati. Ukian ĩꞌati, “Naꞌapa dii kakinaorii taa-kariwaiz waꞌati dyuudan shaꞌapatin-karu? Ukashaapa wakakudan karinaꞌo pidan Sookapa-karu Kamoon dono, oo aonaa?”4Mazan aonaa baudaꞌapa pidan dakoꞌatin Jesus paradan. Udaunaꞌan upishataꞌakan naawuruꞌu pidanaz, sariapa ukakudaꞌakan. Udaunaꞌan udyuudan naa umakon.

5 Uruu daunaꞌan ukian naa koshan pidannao ati, “Aizii mani diꞌi unao dani, ooutapiꞌizan waotan an munapoꞌo mowaꞌun shaawata, aonaa mani usoꞌotanuzu Sookapa-karu Kamoon dono?” 6Mazan aonaa ĩaitapan naꞌapam padakoꞌatin Jesus paradan.

Pidan morowautapaꞌo naꞌiki kadapuꞌo dauaꞌo7 Jesus tukapan pabiꞌi kida pidannao tuukii ĩaipan pasakanatan umanawun kidaꞌo

tabai idaꞌa. Uruu idi uparadan ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan, kaikapaꞌo wuruꞌuukianuz ĩꞌati: 8 “Naꞌapainim udapada-kao dono aroopaꞌo nii mazidainao diꞌiti, manaꞌausakanataꞌanaꞌa umanawun kidaꞌo tabai idaꞌa. Panaadon kainaꞌa kadapuꞌo dapadanumanawunkidainaopidannaopowaꞌaꞌo zii uꞌai. 9Udaunaꞌan kadapuꞌo, wuruꞌu dapadaꞌo-raz unao waꞌatin nii uꞌidaꞌati naꞌiki ukian nii uꞌati, ‘Marii paꞌan arawu sakanatan daꞌaꞌa,’ukian nii. Uruu idi usakanatan niꞌi naa naꞌiam karikaonan. Uruu idaꞌan ubaꞌazootin-kida-kao. 10Ukauꞌan naꞌapainim udapada-kao dono, manaꞌa usakanataꞌanaꞌa umanawunkidaꞌo tabai idaꞌa, mishiꞌoraiman usakanata panaꞌitinapu. Aizii kadapuꞌo wuruꞌudapadaꞌoraz unao, utukapan idi usakanatapan naꞌii, ukian nii uꞌati. ‘Daꞌati paꞌanpuwaꞌatiꞌi õpaonaru, pusakanata kizi umanawunuꞌo tabai idaꞌa.’ Uruu idi ipaiꞌo niipidannao tukapan putaapa-kao umanawunuꞌo nii. 11Naꞌiaꞌoram pidan tuukiaꞌo uaipanpakazowautapan pidannao, baudaꞌapa kamoo Tominkaru waranuitapa-kidan nii uruubaꞌorainao ati. Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan waranuitapa-kidinaꞌo, mazan baudaꞌapa kamooTominkaru zaamatan nii uruu kazowautapaꞌo nii baꞌorainao.”

12Udaunaꞌan Jesus kian aroapa-kidaꞌo ati paugaru, “Naꞌapainim putoman an aroapa-karu, aonaa pudapadaꞌanaꞌa pupaonarunao, naꞌiki puꞌinawuzunao, oo puiribannao,naꞌiki kapuraatan kidainao pidannao wuruꞌu pudapu dazaba an kidainaouz. Ushaꞌa-panum kauꞌan ĩnao naꞌapaꞌo nii kapam ĩaroapa-kidan pugaru, uruu naꞌapaꞌo idaꞌanĩkawinipinaatan wuruꞌu paaroopauzonuz puꞌidaꞌa. 13 Mazan naꞌapainim putoman anaroapa-karu, pudapada mapuraataniinao, uꞌachoonnao,* naꞌiki machiꞌika-kainao, naꞌikiushaawunnao. 14Unaꞌapan dono, konaukiaꞌo nii pugaru. Ushaꞌapanumkauꞌan aonaꞌo niikowas ĩkaꞌiitan pakawadauntan wuruꞌu paaroapa-kida-kaoaz. Mazan Tominkaru kaw-inipinaatan nii paꞌan pugaru diinaꞌitiꞌi, ukadishita-kidan dono mawakainao pidannao,wuruꞌu izoꞌatiinao kidaz uparadan.”

Jesus kakuwaapan tuubaruꞌo aroapa-karu dauꞌu(Matthew 22:1-10)

15 Aizii baudaꞌapa pidan Jesus min-aroapatinan, uabatan idi wuruꞌu Jesus paradanuzkaikapaꞌa, sariapa ukian Jesus ati, “Konaukiaꞌo nii zii manawun pidannao, ĩaroapa-kida-kao dono Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii.”

16Mazan Jesus kian uꞌati, “Baukapaiman pidan toman udaruꞌo aroapa-karu, udapadairiba pidannao. 17 Aizii aroapa-karu kamoon donoꞌo naa, udyuudan naa papoitorudapadankan dapada-kariwainao pidannao, marii kiziꞌi naa ipai ĩwaꞌatin, ĩaroapanakakiziꞌi naa. 18Mazan ipai dapada-kariwainao pidannao, kainaꞌa ĩparadan kida.

“Kiwiiniꞌo kian poitorui ati, ‘Akarachii, aonaa õturuudinan. Kainaꞌa paꞌi õtorianzakapu, ukauꞌan õmakoꞌozon naꞌiti wuruꞌu õawunuutankaꞌazoonuz. Ukauꞌan aonaꞌo niiõmakon aroapa-karu diꞌiti. Pukowaada kizi naꞌapa punaobanaa ati.’* 14:13 uꞌachoonnao: pidan shakataꞌo aonaa unanaa patumaakan, panaadon aonaa uanoba kaimanan, oo utain, oonaꞌiaꞌoram karikaonan ushaꞌapauzin.

LUKE 14:19 129 LUKE 14:3319 “Baꞌoran kian uꞌati, ‘Akarachii, aonaa õturuudinan. Kainaꞌa paꞌi õtorian 10 boinao,

kaudinainao nii zakapu ii. Ukauꞌan õmakon wuruꞌu õtiwaaꞌanan naa ĩkaudinaaban.Ukauꞌan aonaꞌo nii õmakon aroapa-karu diꞌiti. Pukowaada kizi naꞌapa punaobanaa ati.’

20 “Baꞌoran kian, ‘Akarachii, aonaa õturuudinan. Diikiꞌi zii paꞌi õmazidaꞌakanuꞌu. Uruuidi aonaa õturuudinan õmakon aroapa-karu diꞌiti. Pukowaada kizi naꞌapa punaobanaaati.’

21 “Udaunaꞌan poitorui kiwaꞌakan naa, naꞌiki ukowaada ipai panaobanaa ati wuruꞌuparada-karu kidaz. Uruu idi tuukii unaobanaa toꞌoran. Udaunaꞌan ukian papoitoruati. ‘Kadiman, aizii õaiapa pumakon ipai kazoo kidaꞌo dunapo kawanaꞌati naꞌiki mazookidaꞌo dunapo kawanaꞌati wuruꞌu donoi an kidaꞌoraz. Punanaka kizi daꞌati wuruꞌu ma-puraataniinao kida pidannao, machiꞌika-kainao, ushaawunnao, naꞌiki tokoozaꞌuupainaokida.’

22“Uruu idi poitoruimakonpadyuuda-kao kawanaꞌati. Udaunaꞌanukaawannaa, naꞌikiukian panaobanaa ati. ‘Kainaꞌaꞌa naa õkaawa-kidan pidannao puparadan kawanaꞌati,mazan kainaꞌa zii tabai mawazoo kidaꞌo.’

23 “Uruu idi naobanai kian papoitoru ati. ‘Aizii pumako naꞌiki pukoraꞌuu donoi tokonii aka, naꞌiki donoi dawun ii aka punaꞌaka kizi pidannao daꞌatiꞌi wuruꞌu mashaapainaokidaz naꞌiiꞌaka. Marii ĩkawazootan õdapu paida.’

24 “Pidannao kaawan daunaꞌan, naobanai kian. ‘Aizii õkian nii unao ati, aonaꞌonii baudaꞌapa pidan, wuruꞌu dapada-kariwainaouz padamata mawaꞌatiꞌizoo-kainaouz,tiwaan õwanyukunuu idionaa, aonaa masakaudaꞌu,’ ukian ĩꞌati.”

Diꞌitinapa-karu kiwiin kaudin-karu uaꞌii Jesus ati(Matthew 5:13; 10:37-38; Mark 9:50)

25 Baudaꞌapa kamoo, iriba pidannao makon kasabaꞌu-kasabaꞌuan Jesus dawuꞌati.Pamakopa-kizi an, Jesus mashaadinaanan, naꞌiki ukian ĩꞌati. 26 “Naꞌiaꞌoram pidantominpaꞌo naꞌiki aipinaꞌo õpoitoru nii, mazan tuukiaꞌo manawun umarainpan pairiban-nao, padaro, paudaiaro, paudainao, paꞌinawuzunao naꞌiki padadakoonao pamarainpanai õgaru, naꞌiki tuukiaꞌo umarainpan pamashaapan kaiman oo tuukiaꞌo ukarodinpan,aonaa turuu udaꞌanan õgaru, naꞌiki ukaudinan õtuma. 27 Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌounaꞌakaꞌazon pacrossannaa,† aonaa turuu udaꞌanan naꞌiki ukaudinan õtuma. Aiziinaꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo uaipan pazowii-kao õgaru dikin ii, aonaa turuu udaꞌanan õgaru,naꞌiki ukaudinan õtuma.

28 “Naꞌiaꞌoram baudaꞌapa pidan unao biiꞌi kaidaꞌaꞌa, tomaꞌo udaruꞌo kabaun, pamadiꞌi-tapakan puꞌu naꞌapaudaꞌum nii puraata pakaiwaan patoma-kinaa nii naꞌiki paipai-kinaanii wuruꞌu padapuz? 29Mazan pamadiꞌitinapakan puꞌu, upuꞌu zii utoman kabaun wiizinii, naꞌiki usakitaꞌakan naa kabaun toronnaa kida nii. Mazan aonaꞌa naa ukaꞌiitanpaipaian wuruꞌu kabaun patomaꞌazooniaz. Aizii ipai pidannao dobaapainao kidanaꞌan, pakawan zii ĩtukapan utoron kida sakitinpan. Uruu idi ĩbanikiitan niizu, naꞌikiĩshaazootinan nii wuru dauꞌaꞌa pidan tomaꞌazoꞌoraz padamata kabaun. 30 Naꞌiki ĩkiannii udauꞌan. ‘Akaa, kotuaꞌa naa arawu sakitan padapu toronnaꞌa, atii diꞌi aonaa ziiushaꞌapatauanuz, aonaa naꞌapainim nii uipaianuz’ ĩkian nii udauꞌan.

31 “Aizii mani, king dakotan an pamizaataakapan, naꞌiki kainaꞌa 10,000 usoldyaan-nao. Umizaataakapaꞌazon baꞌoran king tuma. Aizii wuruꞌu baꞌoran king idaꞌa 20,000soldyaanao, powaꞌaꞌo zii manawun ĩiriban usoldyaannao ai. Aonaꞌo nii mani mookousakanatan naꞌiki udiꞌitinpan kiwiin pamizaataakapan uaꞌii, utukapa kizi paturuannaꞌikipakaꞌiitan pamizaataakapan baꞌoran king tuma, dobataꞌo zii usoldyaannao paꞌai? 32Aiziiuaitapan an pamaturuukan utuma, sariaapaꞌo nii udyuuda-kidan paparadan baꞌoranking diꞌiti umunapon puꞌu zii, ukowaada-kidan uꞌati aonaꞌa naa umizaataakapaꞌazon,mazan ĩkaimanaaka kiziꞌi naa powaa iti.”

33 Udaunaꞌan Jesus kian koshan ĩꞌati, “Naꞌapa kapam pidan kaudinaꞌazon an õꞌati.Marii udiꞌitinpan kiwiin. Aizii uwaꞌakaꞌazon an mishi wuruꞌu pamarainapanii kidaz,pairibannao naꞌiki ipai aimaakan kida. Naꞌapaꞌo pidan turuu paꞌan ukaudinan õꞌati.

† 14:27 unaꞌakaꞌazon pacrossannaa: ubaiaapan kashaꞌoraꞌo oo uzowii-kao nii padaꞌanpan dikin ii Jesus.

LUKE 14:34 130 LUKE 15:1434 “Kaimanaꞌo wuruꞌu duwuz, mazan duwu manaun anaꞌa naa, aonaa naꞌapam

ukuzubaa-kao powaa iti. 35 Uruu idi aonaa powaꞌa ukaimanan, atii paoribai diꞌiti,aonaa ukaimanan. Uruu idi ukabootaꞌaka-kao niꞌi naa. Pukakinaon an puabataꞌa naakakinaorii!”

15Waziwadinaꞌo kaznizo dauaꞌo(Matthew 18:12-14)

1 Baudaꞌapa kamoo, iriba pidannao zaamaapauzonao tax puraatannaa naꞌiki baꞌoranoiainao pidannao kaawan ĩabataꞌanan Jesus kuwaa. 2Uruu idi Phariseenao, naꞌiki kainaꞌabaꞌorainao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, ĩnao kadakoinpan paꞌatiaaka kidaJesus dauꞌu. Kaikapaꞌo wuruꞌu ĩkianuz: “Arawu naubaa zii pidannao kaawan paꞌidaꞌatiꞌi,wuruꞌu aitapa-kariwainao kidaz ĩshaꞌapaapan dikauda kidaꞌo aimaakan, atii uaroapa ziiĩtuma,” ĩkian.

3 Sariapa Jesus paradan diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan ĩꞌati. Kaikapaꞌo wuruꞌu ukianuz.4 “Dii mani unao aroapatin-kidan an 100 uꞌuza kaznizonao baara ii aka, aizii manibaudaꞌapa kaznizo waziwadinan pairibannao ai. Naꞌapa dii mani pushaꞌapatinan?Aonaa mani puwaꞌakaꞌakan naꞌii ipai daunuudaꞌu wuruꞌu iribainaouz kaznizonao, pu-dawataꞌanan idi wuruꞌu baudaꞌapaꞌoraz kaznizo waziwadinan? Mishi pudawatinan niiudauꞌu diꞌiiꞌakaꞌa atii puikodanuzu. 5Aizii puikodan idi wuruꞌuwaziwadinaꞌoraz kaznizo,tuukii pukonaukii-kidanuz naꞌiki sariapa pudokobatanuz. 6 Udaunaꞌan pudokobatannaaz atii pudapu iti. Aizii pukaawan sariapa pudapada-kidan pupaonarunao, naꞌikipudapu dazaba an kidainao pidannao, naꞌiki pukian ĩꞌati. ‘Tuukii manawun õkonaukianaizii, ushaꞌapanum kauꞌan õikodan idi õꞌuza waziwadinaꞌo pairibannao ai. Ukauꞌanõaipan aizii wakonaukian baokopa.’

7 “Aizii õkowaadaꞌazon aimaakan unao ati. Tuukiaꞌo nii manawun konaukii-karuaokazi ii, baudaꞌapaꞌo pidan tanawatinan an paꞌoian ai. Wunao konaukii-kida-kao aiaꞌa,iribainaouz pidannao, aonaꞌoraz naa ĩꞌitiiman kanom ai patanawatinan powaꞌa.”

Zuna waziwadaꞌo papuraatan8 Jesus kian koshan, “Aizii mani zun tiwaꞌo padiriꞌidan papuraatan sodi kida. Kainaꞌaꞌa

naa okasabaꞌukan 10 wiziꞌi kidaꞌo puraata.* Baudaꞌapa kamoo odobaa-kidan naꞌikiowaziwadan baudaꞌapa papuraatan. Naꞌapam nii puaitapan oshaꞌapatinan? Sariaapaꞌonii osuuan palampan odorotan wuruꞌu puraataz, udaunaꞌan oparauan nii ipai padapunazoo, odorotan papuraatan kaimanaiman ipai kabaun nazo an, atii oikodanuzu. 9Aiziioikodandaunaꞌanazu, sariapa odapadanbaokopa papaonarunao, naꞌiki pidannaowuruꞌupadapu dazaba an kidaꞌoraz ĩmashaapan. Uruu idi okian ĩꞌati. ‘Tuukii manawunõkonaukian aizii, õikodan idi õwaziwada nii õpuraatan. Õaiapa baokopa ukonaukianõtuma aizii.’ ” 10 Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati, “Aizii õkowaadan nii uꞌati aimaakan.Naꞌapaꞌo nii kapamTominkaru angelinnao konaukian tuukii aokazi ii, baudaꞌapaꞌo pidantanawatinan an paꞌoian ai.”

Pidan konaukii-kidan paudani kaawan powaa ati11 Udaunaꞌan powaꞌa zii koshan Jesus kian ĩꞌati, “Kainaꞌa pidan dyaꞌutamaꞌo udainao

daonaioranao. 12 Aizii dawuꞌichan kian padaru ati. ‘Paapaa, kaiꞌi naa õaipan putaanõꞌati aimaakan kida, naꞌiki pushaꞌapauz kida, wuruꞌu õzaamatanniꞌoraz kida pumawakandaunaꞌan.’ Uruu idi ĩdaru buutan naa ĩkawanaꞌati ipai wuruꞌu pazaamatapanii kidazamazada, naꞌiki uzainao, naꞌiki ipai baꞌoran aimaakan kida, ubuutan naaz ĩkawanaꞌati.13 Aonaa zii naꞌapaudaꞌum kamoo dobatan, uruꞌu naa udani wuruꞌu udawuꞌichanuzselliaꞌakan naa ipai amazada, naꞌiki baꞌoran aimaakan kida, wuruꞌu buuta-kariwaizpaꞌati. Uruu daunaꞌan, umakon naa munapo, munapo baꞌoran wiizai iti. Unaꞌakaipai daunuudaꞌu papuraatan wuruꞌu taa-kariwai kidaz ushaꞌapauz winipinaa nii. Naꞌiiakaꞌa naa umashaapan, ukaiwaan naa naꞌiki ukabootan naa papuraatan madoronaa-daun. 14 Aizii uipaian daunaꞌan kaiman-daun papuraatan, uruꞌu naa zamazi kaawantuukii, uruu wiizai diꞌiiꞌaka. Aizii uruu udopian naa, aonaꞌa naa uikodan pawanyukunuu* 15:8 10 wiziꞌi kidaꞌo puraata: Greek paradan idaꞌan drachmas. Baudaꞌapa drachma, baudaꞌapaꞌo kamookaudin-karu winipinaa.

LUKE 15:15 131 LUKE 16:2nii. 15 Uruu idi umakon pidan naꞌii san diꞌiti, naꞌiki upishaan naa pakaudin-kizi niiuꞌati. Uruu idi pidan zaamatan naa uruu taapaꞌo nii paꞌuza kooshinao. 16 Naꞌiaꞌa naaukaudinan, naꞌiki unaꞌazootapan naa kooshinao wanyukunuu idionaa kida. Kiaꞌazoouaipan panikan abaapa wuruꞌu kooshinao wanyukunuu idionaa kidaz. Mazan aonaakanom taan uwanyukunuu nii.

17 “Baudaꞌapa kamoo udiꞌitinpan, uruu idi ukian paaipan ati, ‘Naꞌapaudaꞌum kainaꞌaõdaru poitorunao? Ĩnao karikaonan paꞌan ĩwanyukunuu taa-kao, naꞌiki ĩaroopan niiabaapa, atii kainaꞌaꞌo nii zii ĩwanyukunuu waꞌakun kida. Aizii kainaꞌa õgaru daꞌanaꞌaõpatakaꞌutinan atii naꞌapaꞌo nii õmawakan õzamazin idi. 18 Õkiwan niꞌi naa mookopowaa iti õdaru diꞌiti, naꞌiki õkian nii uꞌati, “Paapaa, õshaꞌapata zii mishi oiaꞌo aimaakanTominkaru ati, naꞌiki pugaru ati. 19Aonaa turuu powaꞌa aizii pudakotan õgaru pudani nii,mazan aizii putaapaꞌa naa õgaru, naꞌapa putaapauzon kawan pupoitorunao.” Õkian niiõdaru ati,’ ukian. 20Uruu idi ukadishitan, mazan umakoꞌokan naa. Naꞌikiꞌi naa umakonatii umaonapatan. Munapo zii udaru tukapan uwaꞌatin dunapota. Tuukii ukamunan-kidanuzu. Uruu idi sariapa umakon uꞌidiꞌiti, kadimanaꞌo idaꞌan. Ukaawan paudanidiꞌiti, sariapa udokobatanuzu naꞌiki ukissitanuzu pakaozoo ati. 21 Aizii udani kian uꞌati.‘Paapaa, õshaꞌapata zii mishi oiaꞌo aimaakan Tominkaru ati, naꞌiki pugaru ati. Aonaaturuu powaꞌa aizii pudakotan õgaru pudani nii.’ 22 Mazan sariapa udaru dapadan pa-poitorunao naꞌiki ukian ĩꞌati. ‘Kadiman, unaꞌaka umanawunuꞌo kamicha ukaiwadan nii,naꞌiki unaꞌaka kaꞌusabai uꞌati, naꞌiki unaꞌaka kapamdazkidii ukaiwadan nii. 23Udaunaꞌanumako paꞌi uzowiinaka kizi kakiwiniꞌo tapiꞌiza, waaroapa kizi aizii, naꞌiki wakonaukiikizi baokopa. 24Ushaꞌapanum kauꞌan, diꞌoraz õdani mainaabatinaꞌoraꞌa naa, mazan diꞌiuaidinan aizii kakupa, naꞌiki uruu pozawataꞌo waꞌai, mazan mashaꞌapakiaka ukaawannaꞌiki uikodin waunao powaa ati.’ Aizii poitoruinao shaꞌapatan daunaꞌan ipai aimaakan,uruꞌu naa ĩaroopan.

25 “Aizii baꞌoran udani, wuruꞌu tunarunaouz, makoꞌo zakapu iti uruu naꞌapain. Udau-naꞌan upadantan naa, aizii umaonapatan puꞌaꞌa naa padapu ati, uabata shamoro aran,naꞌiki pidannao konaupan. 26 Uruu idi udapadan baudaꞌapa poitorui naꞌiki upishaanuruu. ‘Kanom kaiwuruꞌu kainao shaꞌapaapaniazuꞌu?’ ukian uꞌati. 27 Poitorui kianuꞌati. ‘Kainaꞌa puꞌinawuzu kaawan powaa ati. Uruu idi pudaru zowii-kidan tapiꞌizaukakiwinidapaniaz aroapa-kinai nii. Ushaꞌapanum kauꞌan ukonaukii-kidan idi ukaawankaiman powaa ati, aonaa kanom shaꞌapan uꞌati.’ 28Mazan tuukii utoꞌoran, uruu idi aonaaumorotan kabaun nazo iti. Sariapa udarumakon uꞌidiꞌiti, naꞌiki tuukii uaipan pamorota-kidanuz kabaun nazo iti. 29Mazan sariapa udani dakoꞌatiautapaꞌakan uparadan. Ukianpadaru ati. ‘Kotuaꞌikiꞌi naa õkaudinan puꞌati, naꞌapa poitorui kawan, naꞌiki aonaanaꞌapainim zii õdikintapauzon puparadan, oo õmashaꞌapatakan pudyuudanii õshaꞌap-atan. Mazan upuꞌu zii aonaa zoobaba puzowiauzon boogi† õꞌati, õkonaunamadin-kinaanii õpaonarunao tuma. 30 Mazan aizii dii pudani kaawan, mainaabataꞌo kaiman-daunaimaakan wuruꞌu putaanii kidaz uꞌati. Ukabootan puraata soo madoronaa-ziiwanaozunnao‡ dauꞌati. Mazan aizii diꞌi ukaawan idi, puzowii-kidan kakiwiniꞌo tapiꞌiza.’

31 “ ‘Õdani,’ udaru kian uꞌati. ‘Mishi pugaru karikaonan punaꞌan õtuma, ukauꞌan ipaidaunuudaꞌu wuruꞌu aimaakan õtaapanii kidaz, puꞌidiwau paꞌidiwaru wuruꞌu. 32Mazanaonaa turuu wamakonaukii-kidakan wuruꞌu puꞌinawuzu kaawanuz. Ushaꞌapanumkauꞌan mainaabatinaꞌo uruu, mazan diꞌi uaidinan aizii kakupa, naꞌiki uruu pozawataꞌo,mazan mashaꞌapakiaka ukaawan powaa ati waꞌidaꞌati.’ ”

16Poitorui aitapaꞌo pashaꞌapatinan diinaꞌitiꞌo tannaa nii

1 Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Kainaꞌa baudaꞌapa pidan kapuraatanuꞌo,naꞌiki kainaꞌa upoitoru awunuutapaꞌo ipai utaapanii kida aimaakan, naꞌiki uruu atiꞌonii aimaakan kida kawinipinaata-kao. Baudaꞌapa kamoo, naobanai abatan papoitorukaiwaapan, puraata mainaaba-daun. 2 Uruu idi udapada-kidanuzu naꞌiki ukian uꞌati.‘Mishii, naꞌapaꞌoram kuwai kaiwuruꞌu õabataniaz pudauꞌan. Naꞌapa dii pushaꞌapaapan† 15:29 boogi: English idaꞌan, goat. ‡ 15:30 madoronaa-ziiwanao zunnao: ĩnao zaamaapauzonao puraatapakiaapa-kidinan dikin ii.

LUKE 16:3 132 LUKE 16:14õpuraatan? Aizii õaiapa õtukapan kaiman-daun pusaadanii kida aimaakan pukaaritanidaꞌa. Naꞌiki ipai õaipan pusaadan naꞌapaudaꞌum kainaꞌa aimaakan kida, naꞌiki õpu-raatan. Õaiapa õtukapan ipai aimaakan patumaaka. Ushaꞌapanum kauꞌan uruu dau-naꞌan, aonaa powaꞌa õaipan pukaudinan õꞌati oo aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa pukazowautapanaimaakan wuruꞌu õtaapanii kidaz.’

3 “Uruu idi poitorui diꞌitinpan, naꞌiki ukian paaipan ati. ‘Akarachii, aizii õnaobanaamuuda-kidaꞌazon õgaru õkaudin-kizi ai. Naꞌapa dii paꞌi õshaꞌapatinan? Asakiꞌi. Aonaapaꞌi õturuan õkaudinan dadaraꞌo kaudin-kizai dauꞌu, aonaa õkaꞌiitan õkichadan imiꞌi.Naꞌiki õgaru naobanai-tinpauzo, aonaa õkaꞌiitan õpishautan aimaakan pidannao ai,kakibaꞌazonnaꞌo niꞌi naa õnaꞌapainpan an.’ 4 Uruu idi udiꞌitinpan tuukii. Udaunaꞌanukian, ‘Aizii õaitapa naꞌapam nii õshaꞌapatinan. Õkapaonarutinan nii kai, aizii paꞌiõnaobanaa kabootan donoꞌo naa õgaru õkaudin-kizi ai, kainaꞌaꞌo nii õpaonarunao,kamunanuꞌo nii õꞌati, naꞌiki morota-kidaꞌo nii õgaru padapu iti,’ ukian.

5 “Udaunaꞌan udapadan naa baudaꞌapa kida pidannao wuruꞌu mawinipinaatapainaokidaz unaobanaa, naꞌiki upishaan naa ĩdyaun. Kiwiiniꞌo pidan ati ukian. ‘Naꞌapaudaꞌumdii pumawinipinaatapan õnaobanaa?’ 6 ‘100 moto kiwinii õmawinipinaatapan uꞌai,’ukian uꞌati. Uruu idi usoꞌotan uadowanchin kaaritannaa. Naꞌiki ukian uꞌati. ‘Diikaarita idaꞌa usaadinpan wuruꞌu pumawinipinaatapaniaz. Mazan aizii õapowaadannii puadowanchin puꞌati, ukauꞌan pukawinipinaatan nii soo 50 karikaonan. Ukauꞌannaꞌapaꞌa naa aizii pusaada kai daꞌaꞌa, naobanai tukapan nii.’

7 “Udaunaꞌan upishaan naa baꞌoran. ‘Pugaru mani, naꞌapaudaꞌum pumawinipinaata-pan õnaobanaa?’ Ukian, ‘Õgaru, 100 saako poroom, õmawinipinaatapan uꞌai.’ Uruu idiusoꞌotan koshan uadowanchin kaaritannaa naꞌiki ukian. ‘Dii kaarita idaꞌa usaadinpanwuruꞌu pumawinipinaatapaniaz, mazan aizii õapowaadan nii puadowanchin puꞌati,ukauꞌan pukawinipinaatan nii soo 80 saako karikaonan. Ukauꞌan naꞌapaꞌa naa aiziipusaada kai daꞌaꞌa kaarita idaꞌa, naobanai tukapan nii.’

8 “Uruu idi naobanai kian dikaudaꞌo papoitoru dauꞌan. ‘Uaitapa mishi naꞌapampadiꞌitinpan naꞌiki uaitapa naꞌapam pakaiwainan diinaꞌitiꞌo tannaa nii.’ ” Jesus kiankoshan, “Pidannao diꞌitinpauzonao soo pakapuraatanun dauꞌu, ĩaitapa paꞌan naꞌapampakaiwainan, ĩaitapa naꞌapam pashaꞌapatan aimaakan pairibannao ati pakaimandin-kinaa nii. Ĩaitapa paꞌan naꞌapam pashaꞌapatan aimaakan, wunao aiaꞌa pidannaomashaapainaouz Tominkaru ati.”

9 Powaꞌa zii koshan Jesus kian ĩꞌati, “Marii kiziꞌi naa unao aitapan aizii naꞌapamukaiwaan wuruꞌu uikodanii kidaz aimaakan. Uaitapa kizi naꞌapam ukaimandinan, naꞌikiukapaonarutin utaapanii kida aimaakan idaꞌan. Naꞌiki diinaꞌitiꞌi aonaan donoꞌo naaaimaakan kida naꞌiki puraata kaiwaa-kao, mazan kainaꞌaꞌo nii paꞌan kamunanuꞌo niipuꞌati naꞌiki morota-kidaꞌo nii pugaru karikaonanuꞌo mashaapa-kizai iti.

10 “Naꞌiaꞌoram pidan kaimanaꞌo utaapan masakaudaꞌuꞌo aimaakan taapa-kida-kaopaꞌati, naꞌapaꞌo nii kapam kaimanaꞌo nii utaapan diriꞌiꞌo aimaakan taapa-kida-kao anpaꞌati. Mazan aizii pidan aonaꞌoraz utaapan kaiman aimaakanwuruꞌumasakaudaꞌuꞌoraztaapa-kida-kao paꞌati, naꞌapaꞌo nii kapam aonaꞌo nii utaapan kaiman udaruꞌo aimaakan,wuruꞌu taapa-kida-kao an paꞌati. 11 Aizii unao, umaaitapakan an ukaiwaan oo utaapankaiman shaꞌapauzii kai, ukauꞌan aonaꞌo nii uturuan utaapan wuruꞌu kaimanaꞌo, ooumanawun kidaꞌo aimaakan taapa-kida-kariwai niꞌoraz uꞌati, diinaꞌitiꞌi aokazi ii. 12Aiziiumataapakan idi kaiman baꞌoran pidan shaꞌapauz kai, aonaa turuu kaimanaꞌo ooumanawunuꞌo aimaakan taa-kao uꞌati diinaꞌitiꞌi, wuruꞌu uꞌidiwau niꞌoraz padamataaokazi ii.

13 “Aonaa turuu poitorui kaudinan dyaꞌutamaꞌo naobanainao ati. Panaadon utoꞌora-kizaitapan nii baudaꞌapa, naꞌiki umarainpan nii baꞌoran. Kaimanaꞌo nii uizoꞌatinbaudaꞌapa, naꞌiki ukashadapan nii baꞌoran. Ukauꞌan naꞌapa kapam kai, aonaa turuupidan naobanaitapan Tominkaru naꞌiki puraata.”

Baꞌoran kida Jesus kakinaori(Matthew 11:12-13; 5:31-32; Mark 10:11-12)

14 Aizii Phariseenao abatan idi wuruꞌu Jesus kakuwaapatinanuz kaikapaꞌa, tuukiiĩbanikiitan wuruꞌu ukuwaa kidaz. Ushaꞌapanum kauꞌan, ĩnao tuukii ĩmarainpan

LUKE 16:15 133 LUKE 16:31kapuraatan-karu. 15 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Unao manawun, kaimanainao pidannaokawanuꞌo uaipan utukapa-kao. Mazan Tominkaru aitapanii kaiman-daun unyukunuu.Aizii ipai aimaakan kida wuruꞌu umanawunuꞌoraz pidannao tukapan kai, mazanTominkaru tukapan uruu kida aimaakan, madiwautapa-kaꞌo karikaonan.

16 “Aizii kakinaorii, wuruꞌu Moses saadauzonii kidaz kotuaꞌa naa, naꞌiki wu-ruꞌu kotuaꞌo Tominkaru prophetinnao saadauzonii kidaz, kaimanaꞌo mashaapa-karu dauaꞌo Tominkaru tuma. Uruu kida kuwai maꞌozaka ukowaadapauzo-kao,atii John Chikaawunuupauzo kaudinan diꞌiti. Uruu daunaꞌan Kaimanaꞌo KuwaiTominkaru naobanai-tinan dauaꞌo kowaadapa-kaoaꞌa naa ipai pidannao ati. Uruuidi tuukii padamata pidannao tiwaan pamorotan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti.17 Mashaꞌapannaꞌo nii paꞌan aokazi naꞌiki imiꞌi baara mainaabatinan, mazan wuruꞌukakinaorii paradannaa sodi kidaz, aonaꞌo nii baudaꞌapa umainaabata-kao.

18 “Naꞌiaꞌoram pidan muudan dono paudaiaro, udaunaꞌan umazidan baꞌoran zuntuma, utoman oiaꞌo wuruꞌu ubaꞌorantapan idi. Naꞌiki naꞌiaꞌoram daonaiora zaamatanpaudaiaro nii wuruꞌumuuda-kariwaiz zun, utoman kapam oiaꞌo pabaꞌorantapan idaꞌan.”

Pidan kapuraatanuꞌo naꞌiki Lazarus dauaꞌo19 Udaunaꞌan Jesus kian naa koshan, “Baukapaiman kainaꞌa pidan kapuraatanuꞌo,

naꞌiki umanawunuꞌo umashaapan. Ukamichan umanawun kida naꞌiki kawinipinaakidaꞌo paꞌidiwaru. Naꞌiki uwanyukunuu nii toma-kao umanawun kidaꞌo kapam.

20 “Aizii udapu korarannaa paniinomizinaa ii, kainaꞌa patakaꞌutinaꞌo pidan sakanata-pauzo naꞌii. Aizii wuruꞌu pidanaz ipaiꞌo umada kabishon, Lazarus kiaꞌo uꞌuu. Ipai kamoodaꞌi unaꞌakauzo-kao naꞌati. 21 Unaꞌazootinaꞌanan kowas kapuraatanuꞌo wanyukunuuunuba kida dauꞌan. Atii unaꞌian nii usakanatapan, arimarakanao pizoodapan naa ubishokida umada idaꞌan.

22 “Baudaꞌapa kamoo Lazarus mawakan naa kowas. Mazan sariapa angelnao naꞌakanuruu aokazi iti. Uruu idi naꞌiaꞌa naa kaiman usakanatapan Abraham dazabaꞌa. Kadi-man aka uruu daunaꞌan, kapuraatanuꞌo pidan mawakan naa kapam, naꞌiki udida-kao.23 Uruu idi sariapa paꞌan unaꞌaka-kao oiainao pidannao mashaapa-kizi iti. Naꞌiaꞌa naakapuraatanuꞌo pidan baiatan tuukii kaziwaꞌo.

“Aizii uawunuupan aokazi iti. Sariapa utukapan Abraham munapo, naꞌiki utukapaLazarus sakanatapan udazabaꞌa. 24 Uruu idi ukadakon. ‘Õdaru Abraham, pukamunan-kida õgaru, pudyuuda Lazarus damotan pakaꞌu shuwu wunu diꞌiti, naꞌiki marii uwaꞌatinõꞌidaꞌati, uwadidii kizi õninoba. Ushaꞌapanum kauꞌan tuukii manawun õbaiatan wi-ichaꞌo, õmashaapan idi tikazi wuꞌu.’

25 “Mazan Abraham kian uꞌati. ‘Õdani, pukakupan dono puaitapa naꞌapam pumashaa-pan kaiman konaukii, naꞌiki ipai aimaakan puꞌidaꞌa. Mazan Lazarus uruu dono up-atakaꞌutinan, aonaa kanom nii uꞌidaꞌa. Mazan aizii kaimanaꞌa naa naꞌiki konaukii paꞌanumashaapan daꞌaꞌa, pupatakaꞌutinan puꞌu, naꞌiki pubaiatan puꞌu kaziwaꞌo naꞌii. 26Naꞌikiaonaa naꞌapam wakaminkaꞌutan pugaru, diinaꞌa kazowaꞌo, naꞌiki munapoꞌo manawunkaꞌunaru awautapaꞌo pugaru waꞌai. Aonaa naꞌapam pidan makon diꞌikiꞌi, pugaru diꞌiti.Naꞌiki aonaa naꞌapam kapam pidan waꞌatin daꞌatiꞌi pugaru diꞌiki,’ ukian uꞌati.

27 “Uruu idi kapuraatanuꞌo kian, ‘Õdaru Abraham, pudyuuda mooko paꞌi Lazarusõdaru dapu iti, õiribannao diꞌiti. 28 Kainaꞌii kai bakaꞌiaudaꞌu õꞌinawuzunao. Mariikizi ukakinaowankan ĩdyaun ĩtanawatin kizi paꞌoian ai, aonaa kizi ĩwaꞌatin pamawakandaunaꞌan daꞌatiꞌi, patakaꞌutin-kizai idaꞌati.’

29 “Mazan Abraham kian uꞌati. ‘Kainaꞌa Moses saadanii naꞌiki kotuaꞌo Tominkaruprophetinnao saadanii kakinaorii kida kaarita idaꞌa. Marii ĩabatan naꞌiki ĩizoꞌatinwuruꞌuparada-karu kidaz.’

30 “Mazan kapuraatanuꞌo pidan kian. ‘Õdaru Abraham, upuꞌu aonaꞌo nii ĩabataꞌa-zon wuruꞌu parada-karu kidaz. Mazan aizii pidan mawakaꞌo naꞌiki tukapaꞌo wuruꞌupatakaꞌutin-kizaiz kadishita-kida-kao an, kakuwaapaꞌanaꞌo nii ĩꞌidiꞌiti, sariaapaꞌo niipaꞌan ĩmishidan ukuwaa, naꞌiki ĩtanawatinan nii paꞌoian ai.’

31 “Mazan Abraham kian uꞌati. ‘Aizii ĩmaabataꞌazookan an kakinaorii wuruꞌu Moses,naꞌiki kotuaꞌo Tominkaru prophetinnao saadanii kidaz, ukauꞌan naꞌapaꞌo nii kapam,aonaꞌo nii ĩabataꞌazon pidan kadishitaꞌo pamawaka-kizi iki kuwaa.’ ”

LUKE 17:1-2 134 LUKE 17:19

17Pidan shaꞌapatan dauaꞌo

oiaꞌo aimaakan(Matthew 18:6-7, 21-22; Mark 9:42)

1-2 Jesus kian patominapa-kidaniinao ati. “Kainaꞌaꞌo nii oiaꞌo aimaakan kida shaꞌapata-kida-kao pidannao ati. Mazan kashaꞌoraꞌo nii manawun pidan baiaapan, ushaꞌapata-kidan dikin ii oiaꞌo aimaakan baꞌoran pidan ati. Kaiman zii mani padamata udaruꞌoboodapa-kinai kuba sukuruuta-kao an ukanau kadu iki, udaunaꞌan ukaboota-kao paranbaoko iti, ushaꞌapata-kidan ai oiaꞌo aimaakan baꞌorainao ati. 3Ukauꞌan uaitapa kizi paꞌinaꞌapam ushaꞌapatinan.

“Aizii naꞌapainim puꞌinawuzu shaꞌapatan oiaꞌo, pukakinao uruu maꞌozakaꞌo idaꞌan.Aizii ukian an puꞌati, ‘Aka, mishiꞌo mishi wuruꞌu õshaꞌapatanuz oiaꞌo aimaakan.’ Uruudaunaꞌan pumarinaꞌataꞌa naa wuruꞌu ushaꞌapataniaz oiaꞌo. 4 Aizii ushaꞌapatan an7 oiaꞌo aimaakan puꞌati, baudaꞌapaꞌo kamoo idaꞌa. Mazan karikaonan pashaꞌapatankawanaꞌati oiaꞌo puꞌati, uwaꞌatin naꞌiki ukian puꞌati. ‘Kashaꞌora õꞌati õshaꞌapatan oiaꞌoaimaakan puꞌati.’ Pumishida uparadan, naꞌiki aonaa putoꞌora-kizaitapaꞌanaꞌa uruu,naꞌiki pumarinaꞌata wuruꞌu ushaꞌapataniaz oiaꞌo.”

Mishida-karu dauaꞌo powaꞌa zii5Aizii 12 Jesus tominapa-kidaniinaouz kian uꞌati, “Putaa shoman wamishida-kinaa nii

powaꞌa zii.”6 Jesus kian ĩꞌati, “Umishidan anmasakaudaꞌu, naꞌapa mani mustard uuda sodi kawan,

turuu ukian udaruꞌo atamun kadunaa ati, ‘Pusoꞌotin diꞌiki, naꞌiki pusakitin paran baokoii.’ Turuu umishidan puparadan.

Poitorui dauaꞌo7 “Aizii mani kainaꞌa pupoitoru kaudinaꞌo puꞌati zakapu ii, naꞌiki awunuuta-

pauzo puꞌuza kaznizonao, naꞌiki warakinpauzo puꞌati, naꞌiki maokodauzo kapampuwanyukunuu nii. Aizii mani uruu kaawan zakapu iki, pudyuuda mani sariapa unikanpawanyukunuu? 8 Aonaa, mishii? Mishiꞌoraiman pudyuudan nii zii uwarakinan puꞌati,udaunaꞌan pudyuudan nii zii umaokodan puwanyukunuu nii. Uruu daunaꞌan pua-roopan nii naꞌiki putuzan nii puriwun. Uruu daunaꞌanaꞌo nii zii pudyuudan uaroopan.9 Aonaa turuu poitorui zaudapan panaobanaa naubaan paugaru, pashaꞌapatan dikin iiipai aimaakan panaobanaa paradan kawanaꞌati. 10 Ukauꞌan naꞌapa paꞌi unao kapam,ushaꞌapatan daunaꞌan ipai aimaakan udyuuda-kao kawanaꞌati. Turuu ukian, ‘Waunaopoitoruinao karikaonan. Washaꞌapata ipai aimaakan kida wadyuuda-kao kawanaꞌati,ushaꞌapanum kauꞌan wakaudin-kizi niꞌo karikaonan utaa-kao wuruꞌu.’ ”

Jesus kakudan 10 pidannao11 Aizii Jesus makopaanan dono Jerusalem iti, udobatapaanan Samaria Baara naꞌiki

Galilee Baara sakodata, wuruꞌu uwiizai-tinpan kida diꞌiiꞌaka. 12 Umaonapatapaananpuꞌu wiizai diꞌiti, sariapa 10 daonaioranao, kabishopauzonao kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi idiikodapan uruu. Mazan munapo ĩkadishitapan uꞌai. 13Uruu idi ĩkadakon uꞌati kaikapaꞌa:“Jesus, Naobanai, pukamunan-kida waunao.”

14 Jesus awunuupan, sariapa utukapan ĩdyaun. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Umako faadaadiꞌiti, marii kizi uawunuutan umada, utukapa kizi mishi umada saabainan kaiman.”Udaunaꞌan ĩmakoꞌokan naa, aizii ĩmakopaanan puꞌu mashaꞌapakiaka ĩtukapan pamadasaabainaꞌakan naa.

15 Uruu idi baudaꞌapa daonaiora padantan Jesus diꞌiti. “Kaiman manawun pugaruTominkaru,” ukian diiwaꞌo idaꞌan. 16 Ukaawan Jesus diꞌiti, sariapa ukodoruꞌukanmaonapa ukidiba idaꞌa, ukanaapu iti, udaunaꞌan udawukan, uawun imiꞌi baara iti.“Kaimanmanawun õꞌati, pukakudan õgaru,” ukian Jesus ati. Aizii wuruꞌu pidanaz, aonaaJew mani uruu, mazan Samaria san paꞌan.

17 Sariapa Jesus kian, “10 shaꞌatii pidannao õkakudan. Naꞌiam naa wuruꞌu baꞌo-rainaouz? 18 Soo baudaꞌapa karikaonan pidan waꞌatin powaa ati ukonaukii-kidaꞌananTominkaru, naꞌiki uruu baꞌoran kaduz pidan padamata.” 19 Udaunaꞌan ukian pidan ati,“Pukadishita, pumako kiziꞌi naa, pumishidan idiꞌo õgaru wuruꞌu pukakudanuz,” ukian.

LUKE 17:20 135 LUKE 18:1Tominkaru naobanai-tinan dauaꞌo(Matthew 24:23-28, 37-41)

20Phariseenao pishaan Jesus, “Naꞌapainim nii wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinanuz?”Jesus kian ĩꞌati, “Tominkaru naobanai-tinan dono, aonaꞌo nii utukapa-kao. 21 Aonaꞌo

nii pidan kian, putukapa diꞌi naa ukaawanuꞌu, oo kindiꞌiaꞌa naa ukaawanuꞌu. Ushaꞌa-panum kauꞌan unao bii aꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz.”

22 Udaunaꞌan ukian patominapa-kidaniinao ati, “Kainaꞌaꞌo nii baudaꞌapa kamoo,tuukiaꞌo nii utukapaꞌazon Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan. Mazan aonaꞌo nii zii ukaawannaꞌapain. 23 Uruu dono kainaꞌaꞌo nii pidannao kian unao ati, ‘Putukapa. Kindiꞌiaꞌa naauruꞌu,’ oo ‘diꞌi naa uruꞌu.’ Mazan aonaa paꞌi pudimaꞌanaꞌa, oo aonaa paꞌi pumakoꞌonaꞌaĩdawuꞌati, ĩdapada kizi iti pugaru. 24 Ushaꞌapanum kauꞌan õkaawan dono, ipaiꞌo niipidannao tukapan õgaru. Naꞌapa toroanaru pizo-pizowankan kawan diꞌitanapu kidaꞌa,ipai utukapa-kao. Ukauꞌan naꞌapaꞌo nii kapam wuruꞌu õkaawanuz. 25 Mazan kai,õpatakaꞌuta-kao nii zii naꞌiki õbaiaapan nii zii tuukii kaziwaꞌo. Naꞌiki tuukiaꞌo niipidannao, wuruꞌu mashaapainao kidaz kai, kashadan õgaru. 26 Aizii diinaꞌitiꞌi Noahdonoꞌo kawanuꞌo nii amazada, Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan dono. 27 Naꞌapa kotuaꞌanaa, Noah dono kaiman pidannao abatinpan, ĩtoman aroapa-karu, ĩtuzapan, zunnaonaꞌiki daonaioranao kida mazidapan. Atii naꞌapa Noah paidinan pakanawan zoꞌiti,pakawan pidannao mashaapan naꞌapa. Aizii naꞌapain umorotan dono kanawa zoꞌiti,wunu kaawan tuukii, tuukii. Uruu idi ipai, ipai pidannao mawakan panaraan idi.

28 “Naꞌiki Lot donoꞌo kawanuꞌo nii kapam amazada, wuruꞌu õkaawanuz diinaꞌitiꞌi. Lotkakupan dono, kaiman pidannao abatinpan, ĩtoman aroapa-karu, ĩtuzapan, baꞌorainaotorian diriꞌi kida aimaakan, baꞌorainao selliipan. Baꞌorainao kaudinan ĩpaopan pazaka-pun kida. Baꞌorainao kida toman kabaun. 29 Atii naꞌapa Lot kodita-kida-kao Sodom iki,pakawan pidannao mashaapan naꞌapa. Aizii Lot koditan dono manawun, Tominkaruwao-kidan tikazi-tinapa kidaꞌo kuba shorauz aokazi iki, naꞌapa wunu kaawan kawan.Uruu idi kaiman-daun pidannao mawakan. 30Ukauꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, naꞌapaꞌonii kapam amazada ukaawan dono diinaꞌitiꞌi.

31 “Aizii naꞌapain, õkaawan kamoon dono, kanom sakanatapan an paniba ii, aonaaturuu umorotankan zii padapu nazo iti pashaꞌapauz dauꞌati. Naꞌiki pidan pazakapun iaꞌoukaudinan, naꞌapain õkaawan kamoon dono, aonaa turuu upadantankan zii padapu ati.32 Puaitapa naꞌapam Lot daiaro shaꞌapatauzo-kao opadantinan idi.

33 “Aizii naꞌiaꞌoram pidan mamuudaꞌazoo-kaꞌo wuruꞌu pamashaapanuz panyukunuuaipan kawanaꞌati kai, upuꞌaꞌo nii uwaziwaan ipai wuruꞌu pamarainapanii kidaz. Mazanaizii naꞌiaꞌoram pidan marinaꞌataꞌo pamashaapanuz panyukunuu aipan kawanaꞌati kai,naꞌiki kashaapaꞌo nii pazowii-kao õdikin ii. Mishiꞌo nii paꞌan udoronaa kazannaata-kao,naꞌiki karikaonanuꞌo nii paꞌan umashaapan Tominkaru tuma.

34 “Õkowaadan nii uꞌati mishiꞌo aimaakan. Naꞌapain õkaawan dono kainaꞌaꞌo niidyaꞌutam pidannao daꞌawupan pashimaka wuꞌu. Baudaꞌapaꞌo nii pidan naꞌaka-kao,baꞌoran unaꞌan nii uwaꞌaka-kao. 35 Naꞌiki kainaꞌaꞌo nii naꞌapain dyaꞌutam zunnaoboodapan maziki. Uruu dono baudaꞌapaꞌo nii zun naꞌaka-kao, baꞌoran onaꞌan niiowaꞌaka-kao. 36 [Naꞌiki kainaꞌaꞌo nii dyaꞌutam daonaioranao kaudinan pazakapun ii.Uruu dono baudaꞌapaꞌo nii naꞌaka-kao, baꞌoran unaꞌan nii uwaꞌaka-kao.]”*

37 Sariapa Jesus tominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Naobanai. Naꞌiam nii wuruꞌuaimaakan shaꞌapanuz kaikapaꞌa?”

Jesus kian ĩꞌati, “Uaitapan nii, aonaꞌo nii umainaabanan. Naꞌiam utukapan anwatonaokasabaꞌuinpan, sariapa uaitapan kainaꞌa aimaakan mawakan. Ukauꞌan uaitapan niikapam amazada kaawan an, aonaꞌo nii umainaabanan.”

18Zuna mawakaꞌo odaiaru pishaan pakaminkaꞌuta-kao

1 Uruu daunaꞌan Jesus kowaadan naa diꞌitinapa-kinai kuwai patominapa-kidaniinaoati. Aizii wuruꞌu ukowaadanuz kuwai, ĩtominapa-kinaa niꞌo toriinapa-karu dauꞌu. Aonaa

* 17:36 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.

LUKE 18:2 136 LUKE 18:17kizi ĩsookadan patoriinpan Tominkaru ati. 2 Kaikapaꞌa wuruꞌu Jesus kuwaaz: “Bau-daꞌapa wiizai diꞌii, kainaꞌa pidan kootowapa-kidauzo pidannao. Wuruꞌu pidanaz aonaaukichanaꞌikin Tominkaru ai, naꞌiki aonaa ukarodapan pidan. 3 Aizii uruu wiizai diꞌii,kainaꞌa zun mawakaibaꞌa naa odaiaru. Madukutaka owaꞌatiꞌanpan uꞌidaꞌati, oaipan idiukaminkaꞌutan paugaru. Kaikapaꞌo wuruꞌu okianuz uꞌati: ‘Kainaꞌa pidan kashadapautanõgaru aimaakan dauꞌan. Turuu mani pukaminkaꞌutan õgaru, pusakitapadan idaꞌanwuruꞌu aimaakanuz?’ 4 Aonaa mazan unyukunuupan oo ukaminkaꞌutan oroo sariapa.Uruu idi owaꞌatiꞌanpan atii ukashadinan oꞌai. Uruu idi ukian paaipan ati, ‘Õgaruaonaa õkichanaꞌikin Tominkaru ai, naꞌiki aonaa õniinawiitan pidan. 5 Mazan upuꞌaꞌonii õkaminkaꞌutan wuruꞌu zunaabaz, õshaꞌapatan nii wuruꞌu oaipaniaz õshaꞌapatan.Õmashaꞌapatakan an oꞌatiz, aonaꞌo nii osookapan owaꞌatiꞌanpan. Panaadon okarinaadanõgaru pawaꞌatiꞌanpan idi.’ ”

6Uruu idi Jesus kian koshan, “Aizii uabata naꞌapam dikaudaꞌo padamata kootowapa-kidauzo pidannao kian. 7Aizii Tominkaru mani, aonaa mani turuu ukaminkaꞌutan papi-danannao, ĩpishautan an uruu ipai kamoo naꞌiki ipaimarutaꞌo, ĩaipan idi pakaminkaꞌuta-kao? Uabatapa mani kotuaꞌiki, aimaakan pishauta-kao an paꞌati? 8 Õgaru kian,mishi kadimanaꞌo nii ukaminkaꞌutan oo ushaꞌapatan aimaakan upishaa-kao kawanaꞌati.Mazan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan dono koshan uikodan nii mani mishidaꞌo man-awun pidannao wuru imiꞌi baaraꞌaꞌa?”

Pharisee naꞌiki zaamaapauzo tax puraatannaa dauaꞌo9Udaunaꞌan Jesus kowaadan naa diꞌitinapa-kinai kuwai, wunao atiꞌi dakotinpainaouz

kaikin kaimanainao nii, naꞌiki dakotinpainaouz kaikin mishidainao nii Tominkaru,ipai baꞌoran pidannao ai. 10 Kaikapaꞌo wuruꞌu ukuwaaz: “Baukapaiman, dyaꞌutampidannao makon Tominkaru Dapu iti, ĩtoriinpaꞌanan Tominkaru ati. Baudaꞌapa pidan,uruu Pharisee. Baꞌoran, uruu zaamaapauzo tax puraatannaa. 11 Pharisee toriinpanukadishitapan diꞌitanpuꞌu. Kaikapaꞌa wuruꞌu utoriinapanuz mashaudaꞌu panyukunuuii: ‘Kaiman manawun pugaru õꞌati Tominkaru. Ushaꞌapanum kauꞌan õgaru, aonaabaꞌorainao kawanuꞌo mani, aonaa mishaꞌoraru mani õgaru, aonaa naꞌapainim õdikin-tapauzon kakinaorii oo õshaꞌapatan dikauda kidaꞌo aimaakan. Naꞌiki aonaa baꞌorainaokawan mani õbaꞌorantapauzon. Kaiman zii õꞌati, aonaa arawu kawanuꞌo mani õgaruꞌu,zaamaapauzoz tax puraatannaa. 12 Õgaru, baudaꞌapa sondii idaꞌa, dyaꞌutam kamoꞌo niiõmanikakan õwanyukunuu õsanadinpan idi puꞌati. Naꞌiki karikaonan daꞌi õbuutauzon1/10 õpuraatan naꞌiki õpaoriba aka puꞌati.’

13 “Mazan aizii wuruꞌu zaamaapauzoz tax puraatannaa, munapo ukadishitapan,utoriinpan diꞌitanpuꞌu. Aonaa baupapa uawunuupankan aokazi iti. Mazan utoriinpan,uzowian padokoriꞌi naꞌiki ukian, ‘Tominkaru, õgaru oiaꞌo pidan, pukamunan-kidashoman õgaru.’ ”

14Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadan nii uꞌati mishiꞌo aimaakan, soo zaamaapauzotax puraatannaa paꞌan, Tominkarumainaabata uꞌoian. Naꞌiaꞌorampidan tuukiaꞌo uaipanpakazowautapan pidannao, baudaꞌapa kamoo Tominkaru waranuitapa-kidan nii uruubaꞌorainao ati. Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan waranuitapa-kidinaꞌo, mazan baudaꞌapa kamooTominkaru zaamatan nii uruu kazowautapaꞌo nii baꞌorainao.”

Jesus naꞌiki koraiziannao sodi kida dauaꞌo(Matthew 19:13-15; Mark 10:13-16)

15 Baudaꞌapa kamoo pidannao kaawan Jesus idaꞌati ĩnaꞌakan paudainao sodi kida.Ĩaipan upishatan naꞌiki utoriinapa-kidan paudainao. Aizii Jesus tominapa-kidaniinaotukapan wuruꞌu ĩnaꞌakanuz paudainao uꞌidaꞌati, sariapa ĩtoꞌorauan ĩdyaun. 16 Mazansariapa Jesus dapadan koraiziannao paꞌidaꞌati. Naꞌiki ukian patominapa-kidaniinao ati,“Marii koraiziannao waꞌatin, aonaa umashaataꞌanaꞌa ĩwaꞌatin õꞌidaꞌati. Ushaꞌapanumkauꞌan, koraiziannao kawanuꞌo pidan wuruꞌu zaamataꞌoraz Tominkaru panaobanaa nii.17 Mishi, õkian nii uꞌati: Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo uzaamatan Tominkaru panaobanaanii diꞌoraz koraidaonaa kawan, aonaꞌo nii utukapan wuruꞌu kaiman kidaꞌoraz aimaakanTominkaru shaꞌapatanii wunao atiꞌi, zaamatainaouz uruu panaobanaa nii.”

Pidan kapuraatanuꞌo naꞌiki mako-karu dauaꞌo aokazi iti(Matthew 19:16-30; Mark 10:17-31)

LUKE 18:18 137 LUKE 18:3718 Kainaꞌa pidan, kazowautapaꞌo pamin-Jewnao pawiizi ii. Uruu kian Jesus ati,

“Kaimanaꞌo tiichaa, naꞌapa dii õshaꞌapatinan, Tominkaru taa-kinaa nii õꞌati wuruꞌukarikaonanuꞌoraz kakupa-karu?”

19 “Kandii nii pudakotan õgaru kaimanaꞌo nii?” Jesus kian uꞌati, “Mazan mishiaonaa kanom baꞌoran kaimanaꞌo nii, soo baudaꞌapa Tominkaru. 20 Puaitapa naꞌapamkakinaorii kian, tawuruꞌu Tominkaru taauzonii kidaz Moses ati? Ukian. ‘Manaꞌapubaꞌorantapaꞌanaꞌa, manaꞌa puzowiaꞌanaꞌa pidan, manaꞌa pukoidapaꞌanaꞌa, manaꞌapumariidinaꞌanaꞌa puiriban dauꞌu, naꞌiki pumarainapa pudaru naꞌiki pudaro.’ ”

21 Aizii pidan kian Jesus ati, “Õkoraidaonaan diꞌiki õizoꞌatin ipai daunuudaꞌu wuruꞌukakinaorii kidaz.”

22 Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Kainaꞌa baudaꞌapaꞌa naa aimaakan pushaꞌapatan nii.Pusellii ipai pushaꞌapauzi, putaa kizi wuruꞌu puraataz patakaꞌutinainao ati. Pushaꞌa-patan an aimaakan naꞌapa, kainaꞌaꞌo nii umanawun kidaꞌo aimaakan taapa-kao puꞌatiaokazi ii. Uruu daunaꞌan turuaꞌa naa puwaꞌatin õdawuꞌati, putominapa kizi õꞌidiꞌiki.”23 Aizii pidan abatan idi wuruꞌu Jesus naꞌapanuz, aonaa unaudapan paabatanuz, tuukiiunyukunuu kashaꞌoran. Ushaꞌapanum kauꞌan kapuraatanuꞌo wuruꞌu uruuz.

24 Jesus tukapan idi wuruꞌu unyukunuu kashaꞌoranuz, sariapa ukian, “Kashaꞌa-pannaa naꞌiki dadara manawun kapuraataniinao ati Tominkaru naobanaita-kao.25 Mashaꞌapannaꞌo nii paꞌan camel podotan akosa awun shaawata, kapuraatanuꞌozaamataꞌazon ai Tominkaru panaobanaa nii.”

26 Sariapa abatapainao pidannao kian Jesus ati, “Ukauꞌan aonaꞌo nii baudaꞌapa pidankazannaatinan?”

27 Jesus kian, “Naꞌiaꞌoram aimaakan kashaꞌapannaꞌo oo aonaꞌo turuu pidan kaꞌiitanpashaꞌapatan, mazan Tominkaru mashaꞌapannaa ushaꞌapataꞌakan paꞌan aimaakan, wu-ruꞌu aonaꞌoraz turuu pidan kaꞌiitan pashaꞌapatan,” ukian ĩꞌati.

28 Sariapa Peter kian Jesus ati, “Putukapa naꞌapam waunao, ipai daunuudaꞌuwawaꞌakan aimaakan, naꞌiki wadapu, wadaꞌanpan idi pugaru, oo watominpaꞌazon idipuꞌidiꞌiki.”

29 Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Õkowaadan nii aimaakan mishiꞌo unao ati. Naꞌiaꞌorampidan waꞌakaꞌo padapu, paudaiaro, paꞌinawuzunao, padaru, padaro, oo paudainao,pakaudinaꞌazon idi manawun Tominkaru ati, 30 dobataꞌo nii zii manawun Tominkarutaan uꞌati kaiman kidaꞌo aimaakan kai, naꞌiki utaan nii uꞌati karikaonanuꞌo kakupa-kinaidiinaꞌitiꞌi.”

Idikinautan naa Jesus kakuwaapan pamawakan dauꞌu(Matthew 20:17-19; Mark 10:32-34)

31 Jesus dapadan paꞌidaꞌati soo wunao karikaonanuꞌu patominapa-kidaniinaouz.Ukian ĩꞌati, “Uabata õparadan aizii. Aizii wuruꞌu wamakonuz Jerusalem iti. Naꞌiaꞌoniꞌi naa ipai aimaakan shaꞌapata-kao naꞌapa tawuru kawanaꞌatiꞌi kotuaꞌo Tominkaruprophetinnao saadauzonii kidaz Daonaiora Aokazi Ikiꞌo dauꞌanaꞌoraz. 32 Uzaamata-kaonii, udaunaꞌan utaa-kao nii Gentilenao* ati. Ĩbanikiitan nii naꞌiki ĩdakoopan nii uruu,naꞌiki ĩdakoopan nii kapam wuruꞌu ukuwaa kidaz. Naꞌiki ĩsopiautapan nii uruu. 33Naꞌikiĩbaꞌizian nii uruu, udaunaꞌan ĩzowian nii uruu. Mazan idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan,ukadishitan nii pabaaranaa iki.”

34Mazan aonaa utominapa-kidaniinao aitapan naꞌapaꞌoram dauaꞌo wuruꞌu ukadakoti-nanuz. Ushaꞌapanum kauꞌan dizapa-kariwai ĩaitapan ai wuruꞌu ukuwaaz, uzowii-kaodauaꞌoraz.

Jesus saabaan ishaꞌo pidan awun(Matthew 20:29-34; Mark 10:46-52)

35 Jesus maonapatapaanan puꞌu Jericho iti, kainaꞌa pidan ishaawun sakanatapanmaonapa dunapo daawaꞌa, upishautan puraata pidannao ai. 36 Aizii uabatan idi iribamanawun pidannao dobaapan kida padazaba an, sariapa upishaan ĩdyaun. “Kanomkaiwuruꞌu pidannao shaꞌapaapaniaz?” ukian.

37 “Jesus, Nazareth san dobatapan diidaꞌanaꞌa,” ĩkian uꞌati.* 18:32 Gentilenao: pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii.

LUKE 18:38 138 LUKE 19:13

38 Sariapa ishaawun kadakon Jesus ati. “Jesus, David Takaan-daun,† pukamunan-kidaõgaru,” ukian.

39 Sariapa pidannao kiwiitapainao kida makopaanan toꞌorauanuzu, ĩaipanumashaadan. Mazan powaꞌa zii manawun ukadakon diiwaꞌo idaꞌan. Ukian, “DavidTakaan-daun, pukamunan-kida õgaru,” kiaꞌo wuruꞌu ukadakoinanuz.

40 Sariapa Jesus kadishitaꞌakan pamakopa-kizi an, naꞌiki udyuudan pidannao naꞌakanpaꞌidaꞌati wuruꞌu ishaawunuz. Aizii ukaawa-kida-kao daunaꞌan Jesus dazaba ati, sariapaupishaan uruu. 41 “Kanom puaipan õshaꞌapatan puꞌati?”

“Õnaobanaa, õtukapaꞌazon amazada,” ukian Jesus ati.42Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Marii mooko putukapan. Pumishidan idiꞌo õgaru, wuruꞌu

putukapanuz naa,” ukian. 43 Sariapa mishi utukapaꞌakan kaiman. Naꞌikiꞌo udaꞌanan naaJesus, naꞌiki tuukii ukonaukii-kidan Tominkaru. Aizii ipai pidannao tukapainao wuruꞌuishaawun awun saabaa-kaoaz, tuukii kapam ĩkonaukii-kidan Tominkaru.

19Zacchaeus tukapaꞌazon Jesus

1Aizii Jesus dobatapaananpuꞌu Jericho an, 2kainaꞌa pidannaꞌii kapuraatanuꞌo, Zaccha-eus kiaꞌo uꞌuu. Uruu kazowautapauzo zaamaapauzonao tax puraatannaa. 3 Uruu donotuukii Zacchaeus aipan patukapan Jesus. Mazan uruu madiwauꞌo pidan, aonaa kowasnaꞌapam utukapan Jesus, ushaꞌapanum kauꞌan iriba manawun pidannao kasabaꞌuinanJesus daawata. 4 Uruu idi udiman Jesus naꞌiki pidannao uaꞌati, naꞌiki uzaidan dokoaꞌoatamun kadu iti, Sycamore kiaꞌo uꞌuu. Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌanaꞌo nii wuruꞌu Jesusdobatanuz, naꞌikiꞌi naa uawunuutapan.

5Aizii Jesus kaawan uzaidapa kizi paꞌinamun, sariapa uawunuupan naꞌiki ukian uꞌati,“Zacchaeus, putoka kadiman, ushaꞌapanum kauꞌan õsookadinan nii pudapu ii aizii.”

6Uruu idi kadiman Zacchaeus tokaꞌakan, naꞌiki unaꞌakan naa Jesus padapu iti. Kaimanuꞌati, naꞌiki tuukii unaubaan Jesus sookadinan padapu ii. Uruu idi tuukii manawunukonaukian. 7 Mazan pidannao, tuukii ĩdakoopan wuruꞌu Jesus sookadinanuz naꞌii.Kaikapaꞌo wuruꞌu ĩkianuz udauꞌan: “Aushaa utukapa, usookadinan oiaꞌo pidan dapu ii.”

8 Aizii padapu iaꞌa naa, Zacchaeus kadishitan pidannao kanaapuꞌu, naꞌiki ukian Jesusati, “Naobanai, puabata naꞌapam õkian aizii: Õbuutan nii pazikon an õpuraatan, naꞌikipazikon an õshaꞌapauz õtaan nii mapuraataniinao pidannao ati. Aizii naꞌiaꞌoram pidanai õzaamatauzonii dobataꞌa naa manawun puraata õdyuuda-kao ai, mazan aizii õtaannii ĩꞌati powaa iti wuruꞌu õzaamatauzonii kidaz ĩꞌai. Mazan õtaan nii ĩꞌati dobataõzaamatauzon ai. Õzaamatan an 10, õtaan nii uꞌati 40,” ukian.

9 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Aizii Tominkaru kazannaatan pidannao paꞌoian ai, wuruꞌumashaapainao kidaz wuru kabaun idaꞌaꞌa. Ukauꞌan wuruꞌu pidan kadapuꞌoraz, Abrahamtakaan-daun, naꞌapa ipai waunao kawan. 10 Aizii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo naꞌapaꞌodauꞌatiꞌo udyuuda-kao, dorotaꞌo nii, naꞌiki kazannaataꞌo nii pozawatainao pidannao.”

Naꞌapam poitoruinao shaꞌapatan puraata taa-kariwai ĩꞌati(Matthew 25:14-30)

11 Ipai pidannao abatapan wuruꞌu Jesus kakuwaapatinanuz. Naꞌiki uruu dono maon-apa zaꞌoraꞌa naa Jesus Jerusalem iti. Aizii pidannao zauda-kidan Jesus kaawan donoJerusalem iti, uruꞌo niꞌi naa ĩzauda-kidan patukapan Tominkaru naobanai-tinan kamoonkaawan. Mazan Jesus aitapa ĩdiꞌitinpan. Uruu idi ukakuwaapan naa koshan ĩꞌati, naꞌikiukowaadan naa ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai. 12 Kaikapaꞌo wuruꞌu kuwai ukowaadaniazĩꞌati: “Kainaꞌa umanawunuꞌo pidan, umakoꞌozon munapo, baꞌoran wiizai iti, ushaꞌa-panum kauꞌan uzaamataꞌazoo-kao idi tuubaruꞌo naobanai nii, kazowautapaꞌo nii pawiizisannao. Aizii panaobanaita-kao daunaꞌan, uaipan papadantan powaa ati pawiizi ati.13Pamakon uaꞌii udapadan 10 papoitorunao paꞌidaꞌati. Naꞌiki utaa ĩkawanaꞌati baudaꞌapakida ĩpuraatan nii, gold idiꞌo utoma-kao.* Udaunaꞌan ukian naa ĩꞌati. ‘Utiwaa paꞌi† 18:38 David Takaan-daun: Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌonaobanai nii. * 19:13 puraata, gold idiꞌo utoma-kao: Greek idaꞌan udakota-kao mina. Baudaꞌapa puraata,idikinaudaꞌu kauzu kaudin-karu winipinaa wuruꞌu.

LUKE 19:14 139 LUKE 19:33ushaꞌapatan aimaakan wuru idaꞌanaꞌa upuraatan kidaz, atii õkaawan powaa ati,’ ukian.Uruu daunaꞌan umakon naa.

14 “Mazan tuukii uwiizi sannao toꞌoran uꞌati. Uruu idi ĩdyuuda-kidan paparadanudawuꞌati, tuubaru kidainao pidannao diꞌiti wuruꞌu naobanaitaꞌo niꞌoraz uruu naꞌii.Kaikapaꞌa wuruꞌu ĩdyuudanuz paparadan: ‘Aonaa waaipan ukazowautapan waunao,’ĩkian. 15Mazan upuꞌu uzaamata-kao kazowautapaꞌo nii pawiizi sannao.

“Panaobanaita-kao daunaꞌan ukiwan naa pawiizi iti. Aizii ukaawan daunaꞌan,udapada-kidan naa papoitorunao, uabataꞌazon naa kanom ĩshaꞌapata, naꞌiki naꞌapau-daꞌum naa ĩikodan papuraatan kida idaꞌan. 16 Kiwiiniꞌo upoitoru kaawan, ukian uꞌati.‘Naobanai, õikoda 10 goldtinapa kidaꞌo puraata, tawuru idaꞌanaꞌa baudaꞌapaꞌoraz putaanõꞌati.’ 17 ‘Kaiman, puaitapa mishi pukaiwaan puraata. Kaimanaꞌo manawun poitoruipugaru. Puaitapan idi pushaꞌapatinan kaiman naꞌiki puikodan idi dobata aimaakanmasakaudaꞌuꞌo aimaakan taa-kao idaꞌan, ukauꞌan aizii õzaamatan nii pugaru kazowau-tapaꞌo nii 10 wiizainao,’ ukian uꞌati.

18 “Udaunaꞌan baꞌoran poitorui waꞌatin naobanai idaꞌati. ‘Naobanai, õgaru õikodabakaꞌiaudaꞌu goldtinapa kidaꞌo puraata wuru idaꞌanaꞌa baudaꞌapaꞌoraz putaan õꞌati,’ukian. 19 Uruu idi naobanai kian uꞌati. ‘Kaiman, õzaamatan nii pugaru kazowautapaꞌonii bakaꞌiaudaꞌu wiizainao,’ ukian.

20 “Udaunaꞌan baꞌoran poitorui waꞌatin naobanai idaꞌati. Naꞌiki ukian. ‘Naobanai,dii õkiwa-kidan puꞌati pakawan pupuraatan tawuruꞌu putaaniaz õꞌati. Unaꞌan õsaabat-apanuz, naꞌiki kaimanaꞌo õbazobatapanuzu õlinson idi. 21 Õtarian idiꞌo puꞌai wuruꞌuõtaapanuz pupuraatan. Ushaꞌapanum kauꞌan pugaru aonaa pukarodapauzon pidan.Punaudapa puzaamatauzon pidan ai aimaakan aonaa pumizidin kizi mani. Naꞌikipuikodauzon paoribai aka, aonaa pupaowanii diꞌikiꞌo mani,’ ukian naobanai ati.

22 “Uruu idi naobanai kian uꞌati. ‘Pugaru, aonaa pushaꞌapatinan pudyuuda-kaokawanaꞌati. Ukauꞌan õpatakaꞌutan nii pugaru puparadan kawanaꞌati. Puaitapanpuꞌu õmakarodapakan pidan, naꞌiki õzaamatan aimaakan aonaa õidiwau mani, naꞌikiõikodan paoribai aka, aonaa õpaonii diꞌikiꞌo mani. 23 Mazan kandii nii mooko wuruꞌu,aonaa zoobaba pumuudan õpuraatan puraata taapa-kizinao ii? Aizii dii mani wuruꞌuõkaawanuz, dobata zaꞌa naa mani padamata õikodan õpuraatan.’

24 “Udaunaꞌan naobanai kian wunao atiꞌi kadishitapainao kidaz udazabaꞌa. ‘Uzaamatauꞌai wuruꞌu puraataz, utaa kiziz arawu atiꞌi ikodaꞌoraz 10 goldtinapa kidaꞌo puraata.’

25 “Mazan ĩkian uꞌati. ‘Naobanai, kainaꞌaꞌa naa 10 goldtinapa kidaꞌo puraata uꞌidaꞌa.’26 “Uruu idi naobanai kian ĩꞌati, ‘Õkowaadan nii aimaakan uꞌati: naꞌiaꞌoram pidan

kainaꞌaꞌo aimaakan uꞌidaꞌa, taa-karu nii powaꞌa zii aimaakan uꞌati. Mazan aizii pidanwuruꞌu aonaꞌoraz aimaakannii uꞌidaꞌa, zaamata-karunii uꞌai ipaiwuruꞌumasakaudaꞌuꞌo-raz aimaakan uꞌidaꞌaꞌoraz.’ 27Udaunaꞌan ukian. ‘Aizii pidannao wuruꞌu aonaꞌoraz ĩaipanõgaru panaobanaa nii, unaꞌaka ĩdyaun daꞌatiꞌi, uzowii kizi ĩdyaun õkanaapuꞌu.’ ”

Jesus maonapatan dauaꞌoJerusalem iti

(Matthew 21:1-11; Mark 11:1-11; John 12:12-19)28 Aizii Jesus ipaian daunaꞌan pakadakotinan ĩꞌati, uruꞌu naa ĩmakon Jerusalem iti.

Jesus kiwiitapaꞌo nii pidannao uaꞌati. 29 Naꞌikiꞌi naa ĩmakon, ĩmakon atii ĩmaonapatannaawazi diꞌiti, dakotapa-kariwaiz Olive Naawa kii. Upaꞌinamun, kainaꞌa dyaꞌutam wi-izainao, Bethphage kiaꞌo udakotapa-kao, baꞌoran Bethany kiaꞌo udakotapa-kao. SariapaJesus dyuudan dyaꞌutam patominapa-kidaniinao wiizai diꞌiti. 30 Ukian ĩꞌati, “Umakowiizai diꞌiti. Aizii ukaawan dono naꞌiti, uikodan nii naꞌii chaakashi† dani, koꞌidinpan,aonaꞌo zii uzaidauzo-kao. Ubuzuutanaka uruu, naꞌiki unaꞌaka uruu daꞌatiꞌi. 31Aizii pidankian an uꞌati, ‘Kanom niꞌo wuruꞌu ubuzuutanuz õꞌuza?’ Ukii uꞌati. ‘Wanaobanaa wuruꞌuaipaꞌoraz zii uruu.’ ”

32Uruu idi ĩmakon naa, atii ĩkaawan naꞌiti. Ĩikoda ipai aimaakan naꞌapa ukowaada-kaokawanaꞌati ĩꞌati. 33 Udaunaꞌan ĩbuzuutan naa chaakashi dani. Sariapa ukaꞌuzatiki kianĩꞌati, “Kandii niꞌo wuruꞌu ubuzuutanuz õꞌuza?”† 19:30 chaakashi: English idaꞌan, donkey.

LUKE 19:34 140 LUKE 20:434“Wanaobanaawuruꞌu aipaꞌoraz zii uruu,” ĩkian uꞌati. 35Udaunaꞌan ĩnaꞌakan naaz atii

ĩkaawa-kidanuzu Jesus diꞌiti. Uruu daunaꞌan ĩkadaaradan naa pachaakitan kida ubarauiti, Jesus sakanata kizi nii, naꞌiki ĩzaida-kidan naa Jesus ubarau iti. 36Aizii umakopaananpuꞌaꞌa naa ubarau an, uruꞌu naa pidannao kadaaradan naa pakamichan kida dunapotaJesus uaꞌati.

37Aizii ĩmaonapatan naa Jerusalem iti, ĩdaporotapaanan puꞌaꞌa naa dunapota, wuruꞌuOlive Naawa ikiꞌoraz. Uruꞌu naa iriba pidannao, wuruꞌu tominapatinauzonao kidazJesus diꞌiki, tuukii ĩkonaukian. Naꞌiki tuukii ĩkonaukii-kidan Tominkaru diiwaꞌo idaꞌan,patukapan idi ipai wuruꞌu pabiꞌinaaka kidaꞌoraz naꞌiki umanawun kidaꞌoraz aimaakanJesus shaꞌapatauzon pachiꞌikapa kizi kawanaꞌati. 38 Naꞌiki ĩkian, “Marii Tominkarukaimanan manawun diꞌoraz King atiꞌi, kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati. Uruu idaꞌanaꞌonii wakaimanaakan Tominkaru tuma, marii Tominkaru aokazi iaꞌoraz konaukii-kida-kaotuukii manawun, umanawunun idi,” ĩkian.

39 Kainaꞌa pabiꞌi kida Phariseenao pidannao biiꞌi, ĩnao kian Jesus ati, “Tiichaa,pudyuuda shoman putominapa-kidaniinao mashaadan kaiwuruꞌu pakadakoinapanuz.”

40 Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadan nii uꞌati mishiꞌo aimaakan, pidannao mashaata-kao anpakadakoinpan ai, kubanaouꞌo niꞌi naa kadakoin.”

Jesus zaadan Jerusalem dauꞌan41Aizii padaporotapaanan puꞌu naawazi iki, Jesus awunuupan Jerusalem iti. Utukapa

kaimanaimanwuruꞌu donoiz. Sariapa uzaadan, ukamunan-kidan idi naꞌiainao pidannao.42Naꞌiki ukian, “Kaiman zii mani padamata uaitapan an, kai wuruꞌu pidan kaimanaaka-kinaaz Tominkaru tuma. Mazan aonaa utukapanuz, naꞌiki dizapa-kariwai uꞌaiaz.43Mazan kainaꞌaꞌo nii baudaꞌapa kamoo, utarubanao kaawan ĩmizaataakapaꞌananutuma.Ipaiꞌo nii ĩkoraratan uwiizi naꞌiki aonaꞌo nii naꞌitim ukazannaatinan. 44 Ĩmainaabatannii kaiman-daun uwiizi, aonaꞌo nii kanom waꞌaka-kao uꞌidaꞌa. Naꞌiki ipai unao mashaa-painao naꞌa, umainaabata-kao nii kapam. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uaitapaꞌazonnaꞌiki uzaamataꞌazon wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz uꞌidaꞌati, ukazannaatin-kinaa niꞌo-raz padamata.”

Jesus morotan naa Tominkaru Dapu nazo iti(Matthew 21:12-17; Mark 11:15-19; John 2:13-22)

45Aizii Jesus kaawan dono Jerusalem iti, umorotan naa Tominkaru Dapu nazo iti. Naꞌiiuikoda iriba pidannao selliipainao kida uzainao, taa-karu niꞌo Tominkaru ati. Uruu idiuwaataabiꞌian naa pidannao paselliapa-kizi kida diꞌiki. 46 Ukian ĩꞌati, “Kaikapa shaꞌatiiTominkaru paradan saadinpaꞌo kian: ‘Õdapu dakota-kao nii toriinapa-kizai dapunaa nii.’Mazan unao ukaiwaapanuzu koidimikinao dizinapa-kizi nii,” ukian ĩꞌati.

47 Ipai kamoo Jesus tominapa-kidan pidannao Tominkaru Dapu ii. Aizii faadaanaozowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki wuruꞌu kazowau-tapainao kidaz pidannao. Ipai ĩnao, tuukii ĩaipan pazowian Jesus. 48 Mazan aonaaĩaitapan naꞌapam pazowian uruu. Ushaꞌapanum kauꞌan iriba manawun pidannaoabatapan ukakuwaatinan, naꞌiki wuruꞌu pidannao kidaz karikaonan ĩnaꞌian Jesus tuma,ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩaipan padobaa-kidan ukuwaa, ĩaipan paabatan ukuwaa ipaidaunuudaꞌu.

20Jesus pishaa-kao kanom aipan atiꞌo ushaꞌapaapan aimaakan kida(Matthew 21:23-27; Mark 11:27-33)

1 Baudaꞌapa kamoo Jesus tominapa-kidan dono pidannao naꞌiki ukowaadapan donoĩꞌati Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru Dapu ii. Naꞌiaꞌo faadaanao zowaunaanao, naꞌikitiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki kazowautapainao Jewnao naꞌiaꞌo kapam.Baokopa ĩnao waꞌatin Jesus idaꞌati. 2 Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Pukowaada waꞌati kanomdyuudanii naꞌiki kanom aipan atiꞌo wuruꞌu pukowaadapanuz kuwai naꞌiki wuruꞌupushaꞌapatanuz aimaakan kaikapaꞌa?”

3 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Õpishaan nii unao baudaꞌapa aimaakan dauꞌan, õaiapaudakoꞌatin õparadan. 4 Kanom dyuudanii John naꞌiki kanom aipan atiꞌo wuruꞌuuchikaawunuupanuz pidannao? Tominkaru aipan atiꞌo oo pidan aipan atiꞌo?”

LUKE 20:5 141 LUKE 20:205 Hãĩ, aonaa ĩaitapan padakoꞌatin uparadan. Sariapa ĩpishaan pairibannao kida.

“Naꞌapam nii wadakoꞌatin kaiwuruꞌu uparadanuz?” ĩkiitaakapan. “Aizii wakian anTominkaru aipan atiꞌo wuruꞌu uchikaawunuupanuz, ukian nii waꞌati upuꞌu zii mookoaonaa umishidan John? 6 Mazan aizii wakian an uꞌati, pidan aipan atiꞌo karikaonanwuruꞌu uchikaawunuupanuz. Tuukiaꞌo nii pidannao wuruꞌu diinaouzuꞌu, toꞌoran waꞌati,naꞌiki ĩzowian nii waunao paboori idi. Ushaꞌapanum kauꞌan ipai ĩnao, tuukii ĩmishidanTominkaru prophetin wuruꞌu Johnaz.” 7 Uruu idi ĩkian Jesus ati, “Aonaa waaitapankanom dyuudanii uruu.”

8 Jesus kian ĩꞌati, “Õgaru naꞌapa, aonaꞌo nii kapam õkowaadan unao ati kanom aipanatiꞌo wuruꞌu õshaꞌapaapanuz aimaakan kaikapaꞌa.”

Awunuutapainao zakapu dauaꞌo(Matthew 21:33-46; Mark 12:1-12)

9 Udaunaꞌan Jesus kowaadan naa pidannao ati diꞌitinapa-kinai kuwai. Kaikapaꞌowuruꞌu ukowaadaniaz: “Baukapaiman pidan paowan dizoo-karu kadunaa paꞌidiwarupazakapun ii, grape kiaꞌoraz udakota-kao. Aizii wuruꞌu pidan upaopan naa pazakapunii, atii uipaian. Uruu daunaꞌan uzaamatan naa pidannao awunuutapainao niꞌi naa paza-kapun paꞌaonaan daida. Uruu daunaꞌan umakon naa. Kotuaꞌikiꞌo wuruꞌu umakoꞌonanuzbaꞌoranwiizai iti. 10Aizii unaꞌian puꞌu zii baꞌoranwiizai ii, upaoriba aka kida dyuuan naa.Uruu idi udyuudan naa papoitoru naꞌiti, unanaka kiziꞌi naa wuruꞌu upaoriba aka buuta-kariwaiz naa uꞌidiwau nii. Mazan poitorui kaawan naꞌiti, sariapa taapainao paoribaibaꞌiziautapan uruu, naꞌiki ĩdyuudan ukiwan powaa iti kanaꞌapan. 11Udaunaꞌan naobanaidyuudan baꞌoran papoitoru ĩꞌidiꞌiti. Mazan naꞌapa koshan ĩbaꞌiziinuzu, naꞌiki ĩantamik-itanuzu kakibaꞌazonnaꞌo idaꞌan, naꞌiki ĩdyuudan uruu kanaꞌapan koshan. 12 Udyuudakoshan baꞌoran papoitoru ĩꞌidiꞌiti. Mazan ĩbaꞌizian uruu, aonaa masakaudaꞌu mani, izaiumada ĩbaꞌizin-daun kida. Pabaꞌizian daunaꞌan uruu, ĩkabootankan naazu zakapu dawunii. 13Udaunaꞌan kapaoribaꞌo kian. ‘Naꞌapam nii õshaꞌapatinan aizii? Õdyuudan nii aiziiĩꞌidiꞌiti õdani, wuruꞌu õmarainpaniaz manawun. Õaitapa aonaꞌo nii paꞌan ĩkashadapanuruu.’ Uruu idi udyuudan paudani. 14Aizii ĩtukapan naa kapaoribaꞌo daniwaꞌatin sariapaĩkian paꞌatiaaka kida. ‘Aizii waꞌatiꞌi naa kapaoribaꞌo dani diinaꞌikiꞌi. Aushaa, wazowiipaꞌi uruu wazaamata kizi wuruꞌu uꞌidiwau nii kidaꞌoraz aimaakan.’ 15 Uruu idi sariapaĩzaamatan uruu, naꞌiki ĩnaꞌakan naaz zakapu dawun iti. Naꞌiaꞌa naa ĩzowianuzu.

“Aizii mani,” Jesus kian pidannao ati. “Naꞌapam niꞌi naa uaitapan kapaoribaꞌoshaꞌapatan wuruꞌu taapainaouz upaoriba? 16 Uwaꞌatin nii ĩꞌidaꞌati, naꞌiki uzowian niiĩdyaun kaiman-daun. Udaunaꞌan uzaamatan nii baꞌorainao taapaꞌo niꞌi naa zakapu naꞌikiupaoriba kida.”

Aizii pidannao abatan idi wuruꞌu unaꞌapanuz sariapa ĩkian, “Kandii nii? Aonaa turuuaimaakan shaꞌapata-kao naꞌapa.”

17Uruu idi Jesus awunuupan ĩꞌati, naꞌiki ukian, “Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu Tominkaruparadan saadinpaꞌo kianuz.‘Wuruꞌu kuba tomapauzonao kabaun kashadaniaz,

madiwautapa-kaꞌoraz ĩtukapan,uruꞌu naa mishiꞌoraiman umanawunuꞌo kuba

ipai baꞌoran kubanao ai.’Kanom dauꞌanaꞌo uzauda-kidan wuruꞌu Tominkaru paradanuz naꞌapa? 18 Pidankaboinaꞌo diꞌoraz kuba paawa ati, baiainpaꞌo nii tuukii. Naꞌiki uruu kuba waotan dononaꞌiaꞌoram pidan paawa ati, ipaiꞌo nii uꞌidoꞌokan.”

Tax kawinipinaapa-kao dauaꞌo(Matthew 22:15-22; Mark 12:13-17)

19 Tuukii tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki faadaanao zowaunaanao,toꞌoran Jesus ati. Tuukiaꞌo padamata ĩaipan pazaamata-kidan uruu naꞌii pakakuwaatinkizi ii. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapa padauaꞌo wuruꞌu ukadakotinanuz diꞌitinapa-kinaikuwai idaꞌan. Mazan tuukii ĩtarian pidannao ai. 20 Mazan upuꞌu ĩdorotan pazaamata-kida-kinaa nii Jesus. Ĩaipan pazaamatan uruu, udaunaꞌan ĩaipan papatakaꞌuta-kidanuztuubaruꞌo naobanai ati, wuruꞌu Rome ikiꞌoraz uwaꞌatin. Uruu idi ĩkawinipinaatan naapidannao makoinao nii Jesus kakuwaatin kizi iti, naꞌapa abataꞌazoinao kawan ukuwaa.

LUKE 20:21 142 LUKE 20:40

Uruu idi masakaudaꞌuꞌo nii ĩabatan uparadan dikauda shaꞌapaꞌoram aimaakan dauꞌan,uruꞌo niꞌi naa ĩkowaadankanuz. 21 Aizii wuruꞌu pidannao dyuuda-kariwainaouz, kiannaa Jesus ati, “Tiichaa, waaitapa mishiꞌo kaiwuruꞌu puparadan kidaz naꞌiki pukuwaakidaz, naꞌiki sakitapaꞌo wuruꞌu putominapa-kidanuz pidannao. Aonaa pudiꞌitapanshaꞌapaꞌoram pidan, kaimanan, oo umanawunun. Mazanmishi paꞌan putominapa-kidanpidannao naꞌapa Tominkaru aipan kawanaꞌati. 22Naꞌapa dii pukian waunao Jewnao taandauꞌan tax puraatannaa tuubaruꞌo naobanai Rome iaꞌo ati? Wadikintapan Tominkarudiꞌikiꞌo kakinaorii wuruꞌu, oo aonaa?”

23 Mazan Jesus aitapa ĩtiwaꞌazon karikaonan pazaamatan uruu naꞌapa kidaꞌo idaꞌan.Uruu idi ukian ĩꞌati. 24 “Aushaa unanaꞌiki mooko wiziꞌiꞌo puraata.” Ĩtaan daunaꞌanpuraata ukian naa koshan ĩꞌati, “Kanom awun baara, naꞌiki kanom uu utukapansaadinpan puraata baaraꞌa?”

“Rome iaꞌo naobanai,” ĩkian.25 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Ukauꞌan utaa Rome iaꞌo naobanai ati wuruꞌu uꞌidiwau

kidaz. Naꞌiki utaa Tominkaru ati wuruꞌu Tominkaru idiwau kidaz,” ukian. 26Aizii wuruꞌuJesus dakoꞌatinuz parada-karu, iribaꞌo pidannao kanaapuaꞌo. Mazan wuruꞌu pidannaokaakapaꞌazoinaowuz Jesus, aonaa baudaꞌapa ĩikodan pazaamata-kinaa nii uruu. Mazanmashaa ĩabatapan, naꞌiki tuukii ĩdiꞌitinpanwuru dauꞌaꞌa udakoꞌatinuz paparadan naꞌapa.

Mishiꞌo nii mani kakupa-karu mawaka-karu daunaꞌan?(Matthew 22:23-33; Mark 12:18-27)

27 Kainaꞌa pabiꞌi kida Sadduceenao,* aonaꞌoraz ĩmishidan kadishita-kida-kao niipidannao pamawaka-kizi iki diinaꞌitiꞌi. Ĩnao waꞌatin Jesus idaꞌati, naꞌiki ĩpishaanuzukaikapaꞌa. 28 “Tiichaa, kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu kakinaorii Moses saadauzonii kianuzwaꞌati. ‘Naꞌapainim daonaiora mawakan dono, uwaꞌakan paudaiaro aonaa zii puꞌuokaudanin, marii uꞌinawuzu mazidan otuma. Aizii kiwiiniꞌo ĩdani daonaiora, taa-karunii mawakaꞌo dani nii,’ kii tawuruꞌu parada-karu kiauzonuz. 29 Kainaꞌa 7 inawuzuinao.Kiwiin ĩtuuniz mazidan, mazan aonaa zii puꞌu udaiaro kaudanin umawakan naa. 30Uruuidi uꞌinawuzu udawuꞌitiꞌo zaamatan naꞌiki umazidan paꞌinawuzu daiaro-daun tuma,mazan naꞌapa koshan umawakan. 31 Udaunaꞌan baꞌoran uꞌinawuzu mazidan otuma,mazan naꞌapa koshan umawakan aonaa zii okaudanin puꞌu, baꞌoran mazidan otumanaꞌapa koshan umawakan, udaunaꞌan baꞌoran, atii ipai uꞌinawuzunao mazidan otuma,mazan ipai daunuudaꞌu ĩmawakan, naꞌiki aonaa baudaꞌapa ĩnao waꞌakaꞌo nii paudaniotuma. 32 Atii baꞌoran dono, omawakan naa kapam wuruꞌu ĩdaiaro daunuz. 33 Aiziipidannao kadishita-kida-kao dono pamawaka-kizi iki. Naꞌiaꞌoram nii daiaroitapa oroo?Ushaꞌapanum kauꞌan ipai 7 daonaioranao mazidan otuma,” ĩkian.

34 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Daonaioranao naꞌiki zunnao wuruꞌu mashaapainaokidaz imiꞌi baara an, mazidaꞌo nii paꞌan ĩdyaun. 35 Mazan aizii wuruꞌu daonaioranaonaꞌiki zunnao Tominkaru widauniinaouz, naꞌiki ukadishita-kidan niꞌoraz pamawaka-kizi iki, aonaꞌo nii paꞌan ĩkaudaiarun oo ĩmazidan. 36 Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌa-paꞌo niꞌi naa ĩdyaun angelnao kawan. Aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa ĩmawakauzon. Ipaiĩdyaun Tominkaru dainaouꞌu naa paꞌidiwaru. Ushaꞌapanum kauꞌan ukadishita-kidan idiĩdyaun pamawaka-kizi iki. 37 Moses kuwaa tukapa-kida kaimanaiman mishiꞌo wuruꞌumawakainao kadishita-kida-kaoaz pamawaka-kizi iki. Naꞌapa watukapan usaadinpanMoses dauꞌan, ukowaadanuz udaruꞌo tikazi puꞌukapan kaiwada-karu kadunaa idaꞌa,mazan aonaa baudaꞌapa uanaba kaꞌawan. Uruu idaꞌa watukapan naꞌapam Mosesdakotan Tominkaru, Abraham, Isaac naꞌiki Jacob Tominkarun nii. 38Wuruꞌu Tominkaruzkakupainao Tominkarun, aonaa mawakainao Tominkarun mani, uruu idi Tominkarutukapan pidannao kakupainao paꞌidiwaru,” ukian ĩꞌati.

39 Uruu idi pabiꞌi kida tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu kian Jesus ati.“Kaimanaꞌo naꞌiki sakitapaꞌo kaiwuruꞌu pudakoꞌatinuz ĩparadan Tiichaa,” ĩkian uꞌati.40 Uruu daunaꞌan aonaꞌa naa powaꞌa Sadduceenao pishaan uruu, ushaꞌapanum kauꞌanĩtariaꞌakan naa udakoꞌatin ai paparadan koshan.

* 20:27 Sadducee: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

LUKE 20:41 143 LUKE 21:9

Kanom kaduz wuruꞌuChrist kii-kizaiz

(Matthew 22:41-46; Mark 12:35-37)41 Jesus kian wunao atiꞌi tiichaapauzonaouzMoses kakinaori dauꞌu, “Naꞌapa dii mooko

wuruꞌu Christ,† dakota-kaoaz David Takaan-daun nii? 42-43 David kian puꞌu pasaadaniikaarita Psalms idaꞌa, ‘Naobanai Tominkaru kian õNaobanaa ati, pusakanata õdiwaꞌoraantanapu, atii õwaranuitapa-kidan putarubanao puꞌati.’ ”‡

44Udaunaꞌan Jesus kian koshan ĩꞌati, “David dakotan puꞌu uruu panaobanaa nii, naꞌapadiꞌi naa mooko wuruꞌu udaniitanuz uruu?”

Jesus aipan zaudinapa-karu tiichaapauzonao ai Moses kakinaori(Matthew 23:1-36; Mark 12:38-40)

45 Ipai pidannao abatapan puꞌu, Jesus kian patominapa-kidaniinao ati. 46 “Uzaudinapapaꞌi wunao aiaꞌa tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu. Ĩnaudapa pachiꞌikaꞌan-pan dawuu zaꞌabaꞌi kidaꞌo kamicha daara an. Naꞌiki tuukiaꞌoraz ĩaipan pataapa-kaoumanawun kidaꞌo pidannao nii, pidannao iribainapa kizi ii aka. Aonaa udaꞌanaꞌanaꞌawuruꞌu ĩkaduz kidaz. Naꞌiki naudapainaouz pasakanatan umanawun kidaꞌo tabai idaꞌa,synagogue kida ii. Naꞌiki ĩnaudapa kapam pasakanatan, umanawunuinao taba idaꞌaaroapa-kizai ii. 47 Naꞌiki ĩnaudapa payaakaratapan zunnao, mawakainao ĩdaiarunao,pazaamatan idaꞌan ĩshaꞌapauz kida. Naꞌiki ĩnaudapa paabata-kidan patoriinpan to-munuꞌiki. Ĩnao Tominkaru patakaꞌutan nii tuukii manawun.”

21Zuna taan dauaꞌo puraata sodi(Mark 12:41-44)

1 Aizii Tominkaru Dapu nazo ii, Jesus awunuutapan, kapuraatan kidainao pidannaotaan puraata taa-karu nii Tominkaru ati. 2 Naꞌiki utukapa kapam zun mapuraatanuꞌo,naꞌiki mawakaibaꞌa naa odaiaru, taan naꞌiki opaidan dyaꞌutam wiziꞌi sodi kidainao pu-raata. 3 Sariapa Jesus kian pidannao ati, “Õkowaadan nii unao ati, diꞌoraz zunaꞌa, dobataotaan puraata baꞌorainao ai. 4 Ushaꞌapanum kauꞌan baꞌorainao taaniaz papuraatan,kainaꞌa diriꞌiꞌo zii ukawaꞌakun. Mazan aizii oroo kowas, pamapuraatanun puꞌu, otaankaiman-daun papuraatan pamashaapa-kinaa sodiꞌi naa.”

Jesus kowaadan naꞌapam nii Tominkaru Dapu kaboobiꞌii-kao(Matthew 24:1-2; Mark 13:1-2)

5 Pabiꞌi kida Jesus tominapa-kidaniinao, kadakotin-kidan konaunam patukapanTominkaru Dapu toma-kao. Utoma-kao umanawun kidaꞌo naꞌiki konaunam kidaꞌo kubaidi. Naꞌiki kainaꞌa kapam konaunam kidaꞌo aimaakan pidannao taanii kida Tominkaruati, udapu konaunamada-kinao nii. Jesus kian ĩꞌati. 6 “Ipai wuruꞌu konaunam kidaꞌorazaimaakan utukapan daꞌaꞌa. Mazan kainaꞌaꞌo nii baudaꞌapa kamoo, kaiman-daunuꞌo niiukaboobiꞌii-kao, ipai wuruꞌu kuba kidaz kadishitapa kidaꞌoraz kabaun.”

Kichanaꞌiki-kiaꞌo amazada waꞌatin dauaꞌo(Matthew 24:3-14; Mark 13:3-13)

7 Sariapa Jesus tominapa-kidaniinao kian, “Tiichaa, naꞌapainim nii wuruꞌu aimaakanshaꞌapanuz kaikapaꞌa? Kanom idaꞌanaꞌo nii waaitapan wuruꞌu amazada shaꞌapanuz naanaꞌapa?” ĩkian.

8 Jesus kian ĩꞌati, “Uzaudinapa paꞌi aonaa kizi umariida-kao. Kainaꞌa iriba pidannaodakotinpan õgaru nii. Ĩwaꞌatin nii unao idaꞌati naꞌiki ĩkian nii, ‘Õgaru Christ, tawuruꞌuTominkaru kowaadauzoniaz padyuudaꞌazon kazannaataꞌo nii papidanannao.’ Baꞌorainaokian nii unao ati. ‘Aizii amazada ikodan naa patokon.’ Mazan aonaa paꞌi umakoꞌonaꞌaĩdawuꞌati. 9 Naꞌiki aonaa paꞌi utariidinaꞌanaꞌa uabatan dono wiizainao mizaataakapanbaꞌoranwiizai kida tuma, naꞌiki uabatan dono pidannao kashadaakapan, ĩtoꞌorataakapanatii ĩzowiaakapan paꞌatiaaka kida. Ushaꞌapanum kauꞌan ipaiꞌo nii zii naꞌapa kidaꞌo† 20:41 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa Christ dauaꞌo kaarita tokon ii.‡ 20:42-43 Psalm 110:1

LUKE 21:10 144 LUKE 21:28shaꞌapan kiwiin. Mazan aonaa kadimanaꞌo nii mani wuruꞌu amazada ikodanuzu patokonuruu daunaꞌan.”

10 Udaunaꞌan ukian ĩꞌati, “Kainaꞌaꞌo nii zii pidannao mizaataakapan baꞌoran wiizai iikidaꞌo pidannao tuma. 11 Naꞌiki kainaꞌaꞌo nii zii kichanaꞌiki-kiaꞌo imiꞌi baara nakainan,naꞌiki imiꞌi baara tadaꞌokan nii. Naꞌiki kainaꞌaꞌo nii zii zamazi kaawan, naꞌiki kainaꞌaꞌo niizii pabiꞌinaaka kidaꞌo, kichanaꞌiki-kiaꞌo naꞌiki zaamainbaꞌo rinai kaawan. Naꞌiki kainaꞌaꞌonii zii utukapan aimaakan kichanaꞌiki-kiaꞌo aidinan aokazi iki.

12 “Mazan ipai wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapan uaꞌii kaikapaꞌa, uzaamata-kao nii naꞌikiuantamikita-kao nii unaobanaitapan dikin ii õgaru. Panaadon pabiꞌi kida unao naꞌaka-kao nii synagogue iti kida, utiwaa-kidapa-kao nii, naꞌiki ukaboota-kao nii taraa-kizai iti.Naꞌiki pabiꞌi kida unao kadishita-kida-kao nii oo utiwaa-kidapa-kao nii tuubaru kidainaonaobanainao kanaapuꞌu. Ipaiꞌo nii ubaiaapan dikauda kidaꞌo aimaakan naꞌapa õgarudikin ii.

13“Uruu dono turuaꞌo nii ukowaadanKaimanaꞌo Kuwai õdauꞌanaꞌo. 14Ukauꞌan uaitapakiziꞌi naa paꞌi, diinaꞌitiꞌi upishaa-kao an, aonaa kizi udopiidinan uaitapaꞌazon idi naꞌapamnii udakoꞌatin pidannao paradan. 15 Ushaꞌapanum kauꞌan õtaan nii uaitapa-kinaa niiuparadan, uaitapa kizi naꞌapam nii udakoꞌatin ĩparadan ĩpishaan dono unao. Uruuidaꞌanaꞌo nii ĩkaakinpan, aonaꞌo nii ĩaitapan naꞌapam nii powaꞌa pakian uꞌati.

16 “Uruu dono udarunao naꞌiki udaronao, naꞌiki uꞌinawuzunao naꞌiki baꞌoran uirib-annao, naꞌiki upaonarunao zaamata-kidan nii unao, atii pabiꞌi kida unao ĩzowii-kidannii. 17Naꞌiki ipaiꞌo nii pidannao toꞌora-kizaitapan unao õgaru dikin ii. 18Mazan aonaꞌonii baudaꞌapa uwaziwaan uzowaud. 19 Ukauꞌan maꞌozaka utaapa unyukunuu. Aonaautariaꞌanaꞌa ushaꞌapata-kao ai. Uruu idaꞌan mishiꞌo nii paꞌan ukakupan diinaꞌitiꞌi.

Jesus kowaadan naꞌapam nii Jerusalem kaboobiꞌii-kao(Matthew 24:15-21; Mark 13:14-19)

20 “Aizii naꞌapainim paꞌi utukapan anaꞌa naa soldyaanao koraratan Jerusalem. Uruuidaꞌan sariaapaꞌo nii uaitapan Jerusalem kaboobiꞌii-kao kamoon kaawan naa wuruꞌu.21 Marii kizi paꞌi pidannao kawiizi-tinpainao Judea Baara ii aka kidoopan midukuoiti. Aizii pidannao wuruꞌu mashaapainaouz donoi ii, marii paꞌi ĩkidoopan. Aiziiwunaouꞌu mashaapainaouz donoi dawun itinapu kida, aonaa paꞌi ĩwaꞌatiꞌinaꞌa donoi ati.22Ushaꞌapanum kauꞌan Jerusalem sannao patakaꞌuta-kao kamoon naa wuruꞌu kaawaꞌo-raz. Uruu idi Tominkaru paradan tawuruꞌu saada-kariwaiz kotuaꞌa naa mishiinan naawuruꞌu. 23 Uruu dono kashaꞌoraꞌo nii manawun aimaakan shaꞌapan zunnao ati wuruꞌukaudaniinaouz patoba ii. Naꞌiki wunao atiꞌi biidapainaouz zii ĩdainao. Naꞌiki uruu kamoodono kashaꞌoraꞌo nii aimaakan baiaapa-kao diꞌoraꞌa amazada baaraꞌaꞌa. Uruu donoꞌoniꞌi naa Tominkaru patakaꞌutan wuruꞌu pidannaouz. 24 Pabiꞌi kida pidannao zowii-kao nii mizaataaka-kinai marii idi. Baꞌorainao zaamata-kao nii, naꞌiki ĩnaꞌaka-kao niipoitoruinaonii baꞌoranwiizai kida kawanaꞌati, naꞌiki ĩkaudinannii dadara,mawinipinaa-daun. Uruu dono Gentilenaouꞌo niꞌi naa kazowautapa naꞌiki waranuitapa Jerusalemsannao. Ĩkazowautapan nii ĩdyaun atii Tominkaru aipan kawanaꞌati naꞌapamukotuaꞌikinĩkazowautapan naꞌii.

Naꞌapam nii amazada Tominkaru dani waꞌatin dono(Matthew 24:29-35; Mark 13:24-31)

25 “Kainaꞌaꞌo nii zii panaꞌaꞌo naꞌiki kichanaꞌiki-kiaꞌo aimaakan tukapa-kao, aonaꞌoutukapauzo-kao ushaꞌapauzon kamoo ati, kauzu ati naꞌiki wizinao ati. Ipai pidannaomashaapainaouz imiꞌi baara an, tuukiaꞌo nii ĩtarian ĩabatan dono kichanaꞌiki-kiaꞌo wunuparan tururuinan, naꞌiki ĩtukapan nii udaru kidaꞌo wunu paran tominan. 26 Tuukiaꞌonii ĩtarian, pidannao dorautaꞌo nii patarian idi, ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapa kainaꞌaꞌonii zii kichanaꞌiki-kii kidaꞌo manawun aimaakan shaꞌapan daꞌanaꞌa imiꞌi baara an. Naꞌikiipaiꞌo nii amazada nakainan doko ii, uruu idi ipaiꞌo nii aimaakanwuruꞌu doko ii kidaꞌorazzikadinan. 27 Uruu daunaꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo aidinaꞌakan niꞌi naa, uwaꞌatinaokazi iki ishaꞌiz bii an, umanawunuꞌopamaꞌozakannaꞌiki umanawunuꞌopakonaunamantuma. 28Aizii utukapan anaꞌa naa naꞌapa kidaꞌo aimaakan shaꞌapan, aonaa utariaꞌanaꞌa,mishiꞌoraiman ukadishitapa maꞌozaka, naꞌiki doko iti uawunuutapa. Ushaꞌapanumkauꞌan ukazannaata-kao kamoon maonapatan naa wuruꞌu.”

LUKE 21:29 145 LUKE 22:1229 Udaunaꞌan Jesus kowaadan naa ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai. Kaikapaꞌo wuruꞌu

ukianuz ĩꞌati: “Aushaa udiꞌitapa fig kadunaa kida naꞌiki baꞌoran atamun kadunaa kida.30 Naꞌapainim utukapan an ukaanaban oo uanaba kida paꞌinaadinan, sariapa uaitapanuruu idaꞌan wawunu donon maonapatan naa wuruꞌu. 31 Ukauꞌan naꞌapaꞌo nii kapamuaitapan wuruꞌu Tominkaru Naobanai-tinan kamoon maonapatanuz, utukapan anaꞌanaa wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapanuz kaikapaꞌa. 32 Õkowaadan nii uꞌati aimaakanmishiꞌo, ipaiꞌo nii aimaakan kida shaꞌapan naꞌapa, kaiꞌo pidannao mawakan uaꞌii ipai.33 Mishi mainaabatinaꞌo nii ipai daunuudaꞌu aokazi naꞌiki imiꞌi baara, mazan wuruꞌuõparadan kidaz aonaꞌo nii naꞌapainim umainaabatinan.

Zaudinapa-karu34 “Uruu idi zaudinpaꞌa naa umashaapa. Aonaa umashaapaꞌanaꞌa utomapan dauꞌu

karikaonan aroapa-karu naꞌiki tuzapa-karu. Naꞌiki aonaa udiꞌitinpaꞌanaꞌa soo ushaꞌa-paapaꞌazon dauꞌati karikaonan aimaakan uꞌati. Panaadon upadaidaꞌanata-kao, naꞌapabasakara zaamatan kawan kotuꞌuz. 35Ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌu aimaakan shaꞌapaꞌoniꞌoraz shaꞌapan nii ipai amazada kawanaꞌati. 36 Uruu idi uzaudinpaꞌa naa umashaapa.Naꞌiki karikaonan paꞌi utoriinapa Tominkaru ati, maꞌozaka kizi utaapan unyukunuu,utukapan donoꞌo naa aimaakan kida wuruꞌu shaꞌapaꞌo niꞌoraz ubii an, naꞌiki maꞌozakakizi kapam unyukunuu ukadishita-kida-kao dono diinaꞌitiꞌi, Daonaiora Aokazi Ikiꞌokanaapuꞌu.”

37-38Uruu kiaꞌo wuruꞌu Jesus tominapa-kidauzonuz pidannao ipai kamoo, TominkaruDapu ii. Naꞌiki ipai chaapiꞌiki pidannao makouzon daꞌi Tominkaru Dapu iti, uruuĩabataꞌanan naa Jesus kakuwaapatinan. Aizii Jesus, ipai wachuupun daꞌi umakouzonOlive Naawa iti, naꞌiki unaꞌian nii baudaꞌapa marutaꞌo.

22Jesus zowiaꞌazoo-kao dauaꞌo(Matthew 26:1-5; Mark 14:1-2; John 11:45-53)

1 Aizii maonapaꞌa naa Bread Mawikiꞌinaꞌo Nikauzo-kao Kamoon kaawan. UruuPassover Kamoon kiaꞌoraz udakota-kao. 2 Faadaanao zowaunaanao naꞌiki tiichaapau-zonao Moses kakinaori dauꞌu, tuukii ĩtarian pashaꞌapatan Jesus pidannao awun zaꞌa.Uruu idi ĩkadakotin-kidan naꞌapam nii pazaamata-kidan Jesus, ĩaipan pazowii-kidanuzupidannao daidaꞌan.

Judas kaakapaan Jesus(Matthew 26:14-16; Mark 14:10-11)

3 Sariapa Satan morotinan Judas, Iscariot kiaꞌoraz udakotapa-kao. Uruu tawuruꞌu 12Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌoraz. 4 Sariapa Judas makon faadaanao zowaunaanaodiꞌiti, naꞌiki kazannaatapauzonao Tominkaru Dapu zowaunaanao diꞌiti. Naꞌiaꞌa naaJudas kadakotinan ĩtuma, naꞌiki ukowaadan naa ĩꞌati naꞌapam nii pazaamata-kidanJesus. 5 Tuukii ĩkonaukian, uruu idi ĩkian Judas ati, “Wakawinipinaatan nii pugaru.”6 Kaiman Judas ati puraata taaꞌazoo-kao paꞌati. Uruu daunaꞌan uabatapan naa naꞌitimnii Jesusmakon. Uruu naꞌiaꞌo niꞌi naa uaipan pazaamata-kidan Jesus, iribainao pidannaodaidaꞌan.

Passover wanyukunuunaaminziiwa-kida-kao

(Matthew 26:17-25; Mark 14:12-21; John 13:21-30)7 Aizii kaawaꞌa naa Bread Mawikiꞌinaꞌo Nikauzo-kao Kamoon, naꞌapain kapam kazni-

zonao zowiauzo-kao Passover wanyukunuunaa nii. 8Uruu idi Jesus dyuudan Peter naꞌikiJohn. Ukian ĩꞌati, “Unao paꞌi minziiwa-kida Passover wanyukunuunaa wanikan nii.”

9 “Naꞌiam nii puaipan waminziiwa-kidanuzu?” ĩkian Jesus ati.10 Jesus kian ĩꞌati, “Umako donoi iti. Aizii ukaawan an naꞌiti, daonaiora kapowankaꞌo

wunu moto zoꞌan ikodapan nii unao. Udaꞌan uruu padawuꞌati, naꞌiki umorota udawuꞌatikabaun nazo iti. 11 Naꞌiki ukii kadapuꞌo ati naꞌii. ‘Tiichaa pishaa-kidan naꞌiamdii kabaun nazoo wuruꞌu aroapa-kizaiz unika kizi niꞌoraz Passover wanyukunuunaabaokopa patominapa-kidaniinao tuma?’ 12 Sariaapaꞌo nii kadapuꞌo tukapa-kidan uꞌati

LUKE 22:13 146 LUKE 22:30

udaruꞌo kabaun nazoo doko iaꞌo kapam, naꞌiki ipaiꞌoraꞌa naa uminziiwa-kida-kao aroapa-kizai nii. Ukauꞌan naꞌii usaabaa ipai wanyukunui,” Jesus kian ĩꞌati. 13 Udaunaꞌanĩmakoꞌokan naa donoi iti. Ĩkaawan naꞌiti naꞌapa mishi ipai aimaakan shaꞌapan Jesusparadan kawanaꞌati. Uruu idi naꞌiaꞌa naa ĩminziiwa-kidan Passover wanyukunuunaa.

Ubaukapan naa Jesus aroopan Passover Kamoon dono(Matthew 26:26-30; Mark 14:22-26; 1 Corinthians 11:23-25)

14 Aizii kamoo tipitan daunaꞌan, Jesus naꞌiki 12 utominapa-kidaniinao sakanatan naabaokopa miisa* idaꞌa. 15 Naꞌiaꞌa naa Jesus kian ĩꞌati, “Tuukiaꞌo õnikaꞌazon unao tumawuruꞌu diꞌoraz Passover wanyukunuunaa õzowii-kao uaꞌii. 16 Ushaꞌapanum kauꞌanaonaꞌo nii powaꞌa õnikauzon unao tumazu, atii diinaꞌiti ziiꞌi, Tominkaru tukapa-kidandonoꞌo naa panaobanai-tinan ipai pidannao ati, naꞌiki uipaian anaꞌa naa pashaꞌapatanipai wuruꞌu pashaꞌapataꞌazoonii kidaz.”

17 Udaunaꞌan uzaamatan koopo kawazoꞌo wine idi, naꞌiki utoriinapa-kidanuzTominkaru ati. Udaunaꞌan utaan, naꞌiki udobata-kidan naa wine wuruꞌu koopo zoꞌaꞌorazipai wunao kawanaꞌatiꞌi 12 utominapa-kidaniinaouz. Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Marii ipaiunao tuzan diꞌoraz wine. 18 Aizii õgaru, aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa õtuzan wuruꞌu diꞌorazwine, toma-kariwaiz Passover riwunnaa nii, atii diinaꞌitiꞌo nii zii koshan õtuzan wine,Tominkaru tukapa-kidan donoꞌo naa panaobanai-tinan ipai pidannao ati.”

19Udaunaꞌan uzaamatan naa bread, naꞌiki utoriinapa-kidanuz Tominkaru ati. Udau-naꞌan udushowan naa bread naꞌiki utaan naazu patominapa-kidaniinao kawanaꞌati kida.Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Aizii diꞌi õnanaa wuruꞌu, õtaaniaz unao dikin ii. Marii kizi paꞌikarikaonan unikan bread kaikapaꞌa, unyukunuitapa-kinaa nii õgaru.”

20 Paaroopan daunaꞌan uzaamatan koshan wuruꞌu koopoz, paidaꞌo wine idi, naꞌikiudobata-kidan naa ĩkawanaꞌatiz. Ukian ĩꞌati, “Diꞌorazwine koopo idaꞌaꞌoraz kainaabataꞌomishiꞌo nii Tominkaru shaꞌapatan paꞌinaꞌo pashaꞌapataꞌazooniaz unao ati† õizain idaꞌan,umishiinan nii õizain shootan idaꞌan unao ati.” 21 Jesus kian, “Mazan wuruꞌu pidanzaamata-kidaꞌo niꞌoraz õgaru õmin-aroopan, kainaꞌa uruu kaidaꞌaꞌa. 22 Mazan mishi,Daonaiora Aokazi Ikiꞌo mawakan nii kaikapaꞌa, naꞌapa Tominkaru aipan kawanaꞌati.Mazan kashaꞌoraꞌo nii manawun pidan baiaapan uzaamata-kidan dikin ii uruu.”23 Sariapa Jesus tominapa-kidaniinao paradan paꞌatiaaka kida. Ĩaitapaꞌazon naꞌiaꞌorampidan pabiꞌi wuruꞌu zaamata-kidaꞌo niꞌoraz uruu.

Jesus kadakotinan naobanai-tinapa-karu dauꞌu24 Uruu daunaꞌan, Jesus tominapa-kidaniinao kashadaakapan naa paꞌatiaaka kida.

Ushaꞌapanum kauꞌan ipai ĩdyaun ĩaipinan tuubaruꞌo pidan nii pamin-kaudinannao ai.25 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Aizii kingnao wuruꞌu kazowautapainaouz ipai pidannao,ipai amazada kawanaꞌati, maꞌozaka ĩkazowautapan wuruꞌu pidannaouz. Naꞌiki wuruꞌunaobanai-tinpainao kidaz pidannao, tuukii ĩaipan pidannao dakotan paugaru kamarain-panuꞌo naobanai nii. 26Mazan unao, aonaa unaꞌapaꞌanaꞌa ĩnao kawan. Mishiꞌoraiman,naꞌiaꞌoram pidan unao biiꞌi, tuubaruꞌo utaapinpan, marii utaapinan pidan waranuitapa-kidinaꞌo kawan. Naꞌiaꞌoram pidan naobanai-tinpaꞌo, marii utaapinan poitorui kawan.27Kanom kainaꞌa tuubaruꞌo nii pidan? Wuruꞌu sakanatapaꞌoraz, zaudapaꞌoraz aimaakanshaꞌapata-kao paꞌati? Oo wuruꞌu kaudinaꞌoraz uꞌati? Mishi tuubaruꞌo pidan wuruꞌusakanatapauzoz. Mazan õgaru kian aonaa unaꞌapan. Ushaꞌapanum kauꞌan õgaru naꞌapapoitorui kawan õmashaapan, õkaudinan unao biiꞌi. 28 Atii diꞌi aonaa uwaꞌakan õgaruõbaiatan puꞌu kashaꞌora kidaꞌo aimaakan. 29 Mazan õzaamatan unao kazowautapaꞌonii pidannao diinaꞌitiꞌi. Naꞌapa õdaru zaamatan kawan õgaru kazowautapaꞌo nii ipaipapidanannao. 30Uaroopan nii naꞌiki utuzan nii õtuma õnaobanai-tinapa-kizi ii. Naꞌikiusakanatan nii umanawunuꞌo tabai kida idaꞌa. Naꞌiki naꞌiaꞌo niꞌi naa unao kazowautapanipai daunuudaꞌu Israel takaan-daunnao,‡ wuruꞌu 12 udainao diꞌikiꞌoraz naa ĩiribainan.”

* 22:14 miisa: English idaꞌan, table. † 22:20 Tominkaru shaꞌapatan paꞌinaꞌo pashaꞌapataꞌazooniaz unao ati:uruu dakota-kao Paꞌinaꞌo Covenant. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’waranuꞌu. ‡ 22:30 Israel takaan-daunnao: ĩnao dauꞌatiꞌo Jewnao kii-karu kapam.

LUKE 22:31 147 LUKE 22:50

Jesus kowaadan Peter ati, utaapa-kidan nii paaitapan paugaru(Matthew 26:31-35; Mark 14:27-31; John 13:36-38)

31 Jesus kian koshan, “Simon, puabata õparadan. Satan pishaaniꞌi naa Tominkaruunao dauꞌan, ukauꞌan utiwaa-kidapan nii unao, naꞌapa pidan manaruan kawan zaishipadyukuo ai. 32Mazan õtoriinapaniꞌi naa pugaru ati Simon, punyukunuu maꞌozaka kizi,aonaa kizi pumuudan pumishidapan õgaru. Naꞌiki pumaꞌozakadaꞌa naa paꞌi baꞌoranmishidainao nyukunuu, pupadantan dono õꞌidaꞌati.”

33 Sariapa Peter kian uꞌati, “Naobanai, õgaru, turuu õtaraa-kidinan naꞌiki õmawakanputuma.”

34 Jesus kian uꞌati, “Peter, aizii wuru wamarutan idaꞌa, kuruku kaꞌaranpan uaꞌii,pumariidinan nii idikinau õdauꞌan. ‘Aonaa õaitapan uruu,’ pukian nii õdauꞌan pidannaoati.”

Jesus kakinaowanpatominapa-kidaniinao

35 Jesus kian 12 patominapa-kidaniinao ati, “Tawuru donoꞌo, õdyuudauzonuz umakonmapuraatan-daun,masaakon-daun, naꞌiki aonaaunaꞌakanbaꞌoranudazkidi kida. Kanombaꞌoran tuukiaꞌo uaipan uruu dono?”

“Aonaa kanom,” ĩkian.36 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Mazan aizii kanom kainaꞌaꞌo upuraatan, naꞌiki usaakon,

marii unaꞌakanuzu. Aizii kanom aonaꞌomizaataaka-kinai marii nii uꞌidaꞌa, marii usellianpachaakitan patorii-kinaa nii pamarian nii. 37 Ushaꞌapanum kauꞌan, saada-kariwaizTominkaru paradanwuruꞌu õdauaꞌorazmishiinanniꞌi naawuruꞌu,” ukian ĩꞌati. “ ‘Uzowii-kao nii naꞌapa pidannao shaꞌapaapainao kawan oiaꞌo.’ Aiziꞌo niꞌi naa paꞌan wuruꞌu saada-kariwaiz Tominkaru paradan, õdauaꞌoraz mishii-kao,” Jesus kian.

38 Sariapa Jesus poitorunao kian, “Wanaobanaa, putukapa diꞌi kainaꞌa dyaꞌutammizaataaka-kinai marii waꞌidaꞌa.”

“Turuaꞌo nii wuruꞌu,” Jesus kian ĩꞌati.Jesus toriinpaꞌanan

Olive Naawa iti(Matthew 26:36-46; Mark 14:32-42)

39 Jesus makon naa Olive Naawa iti patominapa-kidaniinao tuma. Ukaduz umakoꞌan-pauzon naꞌiti. 40 Aizii ĩkaawan naꞌiti, Jesus kian ĩꞌati, “Utoriinapa paꞌi aonaa kiziukaakinpan unyukunuu tiwaa-kidapa-kao an.”

41Udaunaꞌan umakoꞌokan naa ĩꞌai, naꞌapa mani umunapon pidan kaꞌiitan kawanaꞌatikabootan kuba. Naꞌiaꞌa naa Jesus kodoruꞌukan naꞌiki utoriinpan naa. 42Ukian kaikapaꞌa:“Õdaru, punyukunuu naꞌapan an, puzikada shoman õꞌai wuruꞌu kaziwaꞌoraz aimaakanbaiaapa-kidaꞌazoo-kao õꞌati. Mazan aonaa õaipan kawanaꞌati mani, soo puaipankawanaꞌati paꞌan.” 43 Sariapa angel aokazi ikiꞌo kaawan Jesus idaꞌati, umaꞌozakadaꞌananunyukunuu. 44 Tuukii Jesus dopian panyukunuu ii, naꞌiki kaziwa utaapan unyukunuu.Uruu idi tuukii utoriinpan padaru ati. Atii umashikan sabian naꞌapa izai kawan.

45 Uipaian daunaꞌan patoriinpan, uruꞌu naa umakon patominapa-kidaniinao diꞌiti.Uikoda ĩdyaun ipai ĩdaꞌawun, panyukunuu kashaꞌoran idi. 46 Ukian ĩꞌati, “Kandii niiudaꞌawupan? Upokoda, naꞌiki utoriinapa mishiꞌoraiman, aonaa kizi ukaakinpan utiwaa-kidapa-kao an,” ukian ĩꞌati.

Jesus zaamata-kao dauaꞌo(Matthew 26:47-56; Mark 14:43-50; John 18:3-11)

47 Jesus kadakotinan puꞌu zii patominapa-kidaniinao ati, uruꞌu naa pidannao waꞌatinkasabaꞌu, kasabaꞌuan Judas dawuꞌati. Uruu 12, Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo. Aiziiĩkaawan, sariapa Judas kissitan Jesus. 48Mazan Jesus kian uꞌati, “Judas, pukissitan idaꞌanpukaakapaan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo?”

49 Aizii Jesus tominapa-kidaniinao tukapan idi wuruꞌu aimaakan shaꞌapanuz naꞌapa,sariapa ĩkian, “Wanaobanaa, turuaꞌa naa wakaiwaan wamarian aizii?” 50 Upuꞌaꞌa naamazan baudaꞌapa pidan Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo, soꞌotaꞌakan naa mariizaꞌabaꞌi, naꞌiki usaꞌukan Umanawunuꞌo Faadaa poitoru tain.

LUKE 22:51 148 LUKE 22:71

51 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Turuaꞌa naa!” Udaunaꞌan upishataꞌakan naa pidan tainnaꞌiki kaiman usaabaꞌakan powaa itiz.

52Udaunaꞌan Jesus kian naa faadaanao zowaunaanao ati, naꞌiki kazannaatapauzonaoTominkaru Dapu zowaunaanao ati, naꞌiki kazowautapauzonao Jewnao ati, “Kaikapauwaꞌatin õꞌidaꞌatiꞌi, unaꞌakan marii naꞌiki chipirari zaꞌabaꞌi kida, zaamataꞌanaꞌo kawanzowii-miki pidan? 53 Ipai kamoo shaꞌatii õtominapa-kidan pidannao Tominkaru Dapu ii,upuꞌu aonaauzaamatanõgarunaꞌii. Mazanmishi aiziiwuruwamarutan idaꞌa õkashaapa-kao naꞌiki õtaa-kao unao kaꞌu iti. Ushaꞌapanum kauꞌan aiziꞌi naa Satan maꞌozakatinpankamoon kaawan.”

Peter mariidinan dauaꞌo(Matthew 26:57-58, 69-75; Mark 14:53-54, 66-72; John 18:12-18, 25-27)

54Udaunaꞌan ĩzaamataꞌakan naa Jesus, naꞌiki ĩnaꞌakan naaz umanawunuꞌo faadaa dapuiti. Peter naꞌiti kapam umakon ĩdawuꞌati, mazan munapo uwaꞌakinpaanan ĩꞌai. 55Uruuidi naꞌiaꞌa naa tikazi puꞌukada-kao panibazoo ii. Naꞌiki naꞌiaꞌa naa pidannao sakanatapanawauta tikazi dazaba an. Peter naꞌii kapam usakanatapan ĩbii ii. 56 Udaunaꞌanpoitoruiaba tukapankan naa uruu, tikazi maodapan puꞌu. Uruu idi sariapa oawunuupanuawunbaara iti, naꞌiki okian, “Diꞌoraz daonaioraꞌa, uminaudaꞌuitapauzonii kapam Jesus.”

57Mazan sariapa Peter mariidinan, naꞌiki ukian oꞌati, “Aonaa õaitapauzon uruu.”58 Masakaudaꞌu uruu daunaꞌan, daonaiora tukapankan naa kapam Peter. “Pugaru

uminaudaꞌu kaduz kapam,” ukian.Mazan Peter kian uꞌati, “Aonaa õgaru mani.”59 Atii tomunuꞌiki zaa uruu daunaꞌan, baꞌoran daonaiora paradan maꞌozaka Peter

dauꞌan. “Mishiꞌo wuruꞌu Jesus minaudaꞌu kaduz arawuꞌu, naꞌiki uruu Galilee Baara sankapam, aonaa umainaabanan,” ukian pidannao ati.

60 Mazan Peter kian koshan uꞌati, “Aonaa õaitapan kanom dauaꞌo kaiwuruꞌupukadakotinanuz.” Aonaa zii Peter ipaian pakadakotinan, uruꞌu naa kuruku kaꞌaranpan.61 Upuꞌaꞌa naa Jesus tanawatinan, naꞌiki sariapa uawunuupan Peter diꞌiti. Uruu idisariapa Peter nyukunuuaꞌakan uparadan, tawuruꞌu ukianuz, “Aizii wuru marutan idaꞌapumariidinan nii idikinau õdauꞌan kuruku kaꞌaranpan uaꞌii. ‘Aonaa õaitapan uruu,’pukian nii õdauꞌan.” 62 Uruu idi sariapa Peter koditan pidannao bii iki, naꞌiki umakonpaniba itinapu. Naꞌiaꞌa naa uzaadan tuukii, tuukii.

Jesus banikiita-kaonaꞌiki ubaꞌizii-kao

(Matthew 26:67-68; Mark 14:65)63Aizii pidannao wuruꞌu watchmantapainao kidaz Jesus, ĩbanikiitan naa uruu. Udau-

naꞌan ĩtiniautapan naꞌiki ĩtaꞌiautapan naa uruu. 64 Udaunaꞌan ĩshibatan naꞌiki ĩdoꞌotannaa uawun baara kamicha idi, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Aushaa, pukowaada waꞌati naꞌiaꞌorampidan wuruꞌu tinikaꞌoraz pugaru?” 65Naꞌiki dikauda kida manawun ĩmanamiki uꞌati.

Jesus naꞌaka-kao Jewnao kootowapa-kizi iti(Matthew 26:59-66; Mark 14:55-64; John 18:19-24)

66 Atii wakanadan. Aizii uruu chaapiꞌiki, chaapiꞌikiiman uruꞌu naa kazowautapainaoJewnao, naꞌiki faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu,ipai ĩnao baokopatinan. Udaunaꞌan ĩdapada-kidan naa Jesus pakootowapa-kizi iti.67Naꞌiaꞌa naa ĩkian uꞌati, “Aizii pukowaadaꞌa naa waꞌati mishiꞌo wuruꞌu pugaru Christ?”§

Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadan an uꞌati, aonaꞌo nii umishidan õparadan. 68Naꞌikiõpishaan an unao, aonaꞌo nii udakoꞌatin õparadan. 69Mazan kadimanaꞌo niꞌi naa paꞌanDaonaiora Aokazi Ikiꞌo sakanatan Tominkaru maꞌozakaꞌo diwaꞌora antanapu.”

70Uruu idi ipai ĩnao kian uꞌati, “Ukauꞌan mishiꞌo wuruꞌu pugaru Tominkaru Dani?”“Unaꞌapan shaꞌatii kaiwuruꞌu upishaanuz õgaru naꞌapa,” ukian ĩꞌati.71 Udakoꞌatin idi ĩparadan naꞌapa, sariapa ĩkian, “Kandii nii waaipan zii dikaudaꞌo

aimaakan kowaada-kao udauꞌu, waabatan puꞌu kaimanaiman udako iki naꞌapam ukianpadauꞌan.”§ 22:67 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

LUKE 23:1 149 LUKE 23:19

23Pilate pishaan dauaꞌo Jesus(Matthew 27:1-2, 11-14; Mark 15:1-5; John 18:28-38)

1 Uruu idi ipai pidannao, wuruꞌu abatapainao kidaz naꞌii kadishiaꞌakan. Udaunaꞌanĩnaꞌakan naa Jesus Pilate diꞌiti. Atii ĩkaawa-kidan naꞌitizu. 2Naꞌiaꞌa naa ĩkaakapaan JesusPilate ati. “Aushaa puabata wakuwaa diꞌoraz pidan dauꞌanaꞌa, waabatan ukakinaopanpidannao panaꞌiti karikaonan. Naꞌiki aonaa uaipan ĩkawinipinaatan tax Rome iaꞌonaobanai ati. Naꞌiki tuukii udakotinpan Christ nii. Naꞌiki udakotinpan king nii Jewnaoati,” ĩkian Pilate ati.

3Udaunaꞌan Pilate pishaan naa Jesus, “Mishi pugaru wuruꞌu king niꞌoraz Jewnao ati?”“Unaꞌapan shaꞌatii kaiwuruꞌu punaꞌapanuz,” Jesus kian uꞌati.4Udaunaꞌan Pilate kian naa faadaanao zowaunaanao ati, naꞌiki ipai kasabaꞌukinpainao

pidannao ati, “Aonaa kanom õikodan dikaudaꞌo nii aimaakan ushaꞌapatan. Uruu idiaonaa kanom dikin ii ushaꞌapata-kao.”

5 Mazan maꞌozaka pidannao dakoꞌatin uparadan, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Aizii ipaiꞌi naaukakinaowan pidannao, wuruꞌu kawiizi-tinpainao kidaz wawiizi Judea Baara an. Uruuidi tuukiaꞌa naa pidannao kashadaakapan, naꞌiki aonaꞌa naa powaꞌa ĩmishidan ooĩshaꞌapatinaꞌazon wuru kawanaꞌatiꞌo Rome ikiꞌo naobanai kakinaori kidaz. GalileeBaara ikiꞌo wuruꞌu usakadanuz pakakinaopan pidannao, atii diꞌi, aizii kaawaꞌa naa uruudaꞌatiꞌi,” ĩkian Pilate ati.

Herod pishaan dauaꞌo Jesus6 Pilate abatan idi ĩnaꞌapan, sariapa ukian ĩꞌati, “Kanom san uruu, Galilee Baara san?”

7 Aizii uaitapan idi Jesus waꞌatin Herod kazowautapanii wiizai diꞌiki, sariapa udyuudanunaꞌaka-kao Herod diꞌiti. Ushaꞌapanum kauꞌan uruu dono, naꞌiaꞌo Herod Jerusalem ii.Uruu daunaꞌan ĩnaꞌakan naa Jesus Herod diꞌiti. 8Tuukii Herod konaukii-kidan patukapanJesus, ushaꞌapanum kauꞌan kotuaꞌikiꞌoraꞌa naa uabatautan Jesus dauꞌan. Naꞌiki tuukiaꞌoutukapaꞌazon aimaakan wuruꞌu pabiꞌinaaka kidaꞌoraz Jesus shaꞌapaapauzon. 9Uruu idi,iriba sodi kida upishaan Jesus, mazan aonaa baudaꞌapa udakoꞌatin uparadan. 10Mazanupuꞌaꞌa naa faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌumaonapadinan Herod dazaba ati, naꞌiki ĩkowaada iriba dikauda kidaꞌo aimaakan uꞌati,Jesus dauꞌan. 11 Udaunaꞌan Herod naꞌiki baokopa pasoldyaannao tuma, ĩmakinaotannaꞌiki ĩbanikiitan naa Jesus kakibaꞌazonnaa kidaꞌo idaꞌan. Udaunaꞌan ĩkaiwada-kidan naauꞌati naobanainao kamichan kaduz. Uruu daunaꞌan Herod dyuudan naa koshan uruupowaa iti Pilate diꞌiti. 12Uruu kamoo dono Herod naꞌiki Pilate kaimanaakan. Uruu uaꞌiiaonaa ĩkaimanaakauzon.

Pidannao aipan Jesus zowii-kao(Matthew 27:15-26; Mark 15:6-15; John 18:39—19:16)

13Udaunaꞌan Pilate dapadan naa faadaanao zowaunaanao, naꞌiki naobanai-tinpainaokida pidannao, naꞌiki baꞌoran pidannao kida. 14 Aizii ĩbaokopatinan daunaꞌan, uruꞌunaa ukian ĩꞌati, “Unao zaamatanii, naꞌiki ukaawa-kidanii wuruꞌu diꞌoraz daonaioraꞌa.Naꞌiki ipai unao ukowaadan õꞌati, ukakinaopan pidannao panaꞌiti. Naꞌiki ipaiꞌi naaamazada kawanaꞌati pidannao toꞌoran naobanai Rome ikiꞌo ati. Aizii diꞌi utukapanaꞌapam õkootowapa-kidanuz, unao abatapan puꞌu. Mazan aonaa õikodan dikaudaꞌo niiaimaakan ushaꞌapatan, unao kowaadan kawan õꞌati. 15Aizii Herod naꞌapa kapam, aonaakanom uikodan dikaudaꞌo nii ushaꞌapatan. Uruu idiꞌo wuruꞌu udyuudanuz uruu powaaati daꞌatiꞌi. Aonaa kanom dikaudaꞌo nii wuru daonaiora shaꞌapatanuꞌu. Ukauꞌan aonaakanom dikin ii uzowii-kao. 16 Uruu idi õbaꞌizii-kidan nii karikaonan uruu, udaunaꞌanmarinaꞌa naa umuuda-kao.” 17 [Passover Kamoon dono, karikaonan daꞌi Pilate kodita-kidauzon ĩꞌati baudaꞌapa pidan, taraa-kizai iki.]*

18 Mazan pidannao kadakoinan uꞌati aonaa masakaudaꞌu mani. “Marii uzowii-kao,pukodita-kida paꞌan Barabbaswaꞌati,” ĩkiainan uꞌati. 19Aizii Barabbas, wuruꞌu utaratapa-kaoaz, uzauda-kao idiꞌo utoman toꞌorataaka-karu pidannao ati, ĩtoꞌora-kinaa nii Rome* 23:17 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.

LUKE 23:20 150 LUKE 23:39ikiꞌo naobanainao ati, wuruꞌu Jerusalem iainao kidaz. Uruu dono baudaꞌapa pidan zowii-kao. Uruu idi Barabbas zauda-kao udikin ii.

20 Tuukii padamata Pilate tiwaan pakodita-kidan Jesus, uruu idi naꞌapa koshan ukianĩꞌati kiwiiniꞌo kawan. 21 Mazan maꞌozaka ĩkadakoinan uꞌati. “Marii utauka-kao crossdiꞌiti! Marii utauka-kao cross diꞌiti!” ĩkiainan uꞌati.

22 Upuꞌu Pilate tiwaan paparadan ĩꞌati. Uruu idikinautan naa uparadan naꞌapaĩꞌati. “Kanom mooko dikaudaꞌo nii ushaꞌapata? Aonaa kanom õikodan dikaudaꞌo niiushaꞌapatan. Ukauꞌan aonaa kanom dikin ii uzowii-kao. Uruu idi õbaꞌizii-kidan niikarikaonan uruu naꞌiki udaunaꞌan marinaꞌa naa umuuda-kao,” ukian pidannao ati.

23Mazan powaꞌa zii ĩkadakoinan uꞌati diiwaꞌo idaꞌan. “Marii utauka-kao cross diꞌiti,”ĩkiainan uꞌati. Ĩkadakoinan uꞌati, atii ĩdikintan uruu. 24 Uruu idi naꞌapaꞌa naa Pilatedyuudan Jesus shaꞌapata-kao, pidannao aipan kawanaꞌati. 25 Naꞌiki ukodita-kidan naaĩꞌati pidanwuruꞌu zauda-kariwaiz umizaataakapa-kidan pidannao, naꞌiki uzowian pidan.Udaunaꞌan utaaꞌakan naa Jesus pidannao kaꞌu iti, marii kiziꞌi naa ĩshaꞌapatan uruuJewnao aipan kawanaꞌati.

Jesus tauka-kao cross diꞌiti(Matthew 27:32-44; Mark 15:21-32; John 19:17-27)

26 Udaunaꞌan soldyaanao naꞌakaꞌakan naa Jesus. Aizii ĩmakopa-kizi an ĩikodan pidankaawaꞌakaꞌo zii Jerusalem ati. Simon kiaꞌo uꞌuu, Cyrene san wuruꞌu pidanaz. Sariapasoldyaanao zaamatan Simon naꞌiki ĩdyuudan naa uwaodatan Jesus dawuꞌati wuruꞌucross niꞌoraz atamun tuꞌuz. 27 Naꞌiki iriba, iriba pidannao makon tazatappan Jesusdawuꞌati. Aizii zunnao naꞌii kapam ĩbii ii, tuukii ĩmuraan Jesus. 28 Mazan Jesus kianĩꞌati, “Zunnao, Jerusalem sanaabanao, aonaa uzaadaꞌanaꞌa õdauꞌan. Mishiꞌoraimanuzaada paꞌan unao dauꞌan, naꞌiki udainao dauꞌan. 29 Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌaꞌo niikamoo kaawan, uruu dono pidannao kian nii. ‘Konaukiaꞌo nii paꞌan zunnao aonaꞌoraznaꞌapainim ĩkaudaniizon, aonaꞌoraz ĩbiida-kidauzon koraidaonaa.’ 30Uruu dono tuukiaꞌonii pidannao aipan midukuonao dikitan paugaru, naꞌiki tuukiaꞌo nii ĩaipan naawazidizan paugaru. 31 Aizii diꞌi wuruꞌu utukapaniaz dikaudaꞌo aimaakan shaꞌapata-kao õꞌatikaikapaꞌa, aonaa kanomdikin iaꞌomani, aitaniimanaꞌo niimanawundikaudaꞌo aimaakanbaiaapa-kida-kao Jerusalem sannao ati, ĩshaꞌapaapan dikin ii oii kidaꞌo aimaakan.”

32 Kainaꞌa kapam soldyaanao naꞌakan dyaꞌutam daonaioranao zowii-karu nii, ĩnaozaamata-kao ĩshaꞌapatan idi dikauda kidaꞌo aimaakan. 33Udaunaꞌan ĩkaawan naa wurudiꞌitiꞌi amazada dakotapa-kariwaiz Pidan-Zowau-Niwaꞌuz-naawa kii. Naꞌiaꞌa naa ĩtaukanJesus cross diꞌiti. Naꞌiki dyaꞌutam daonaioranao tauka-kao udazabaꞌa. Baudaꞌapaudiwaꞌora antanapu, baꞌoran uwashabaron antanapu. 34 Pataukinapa kizi iki Jesuskian padaru ati, “Õdaru, pumainaabata wuruꞌu dikaudaꞌo aimaakan ĩshaꞌapataniaz õꞌatikaikapaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩaitapan kanom niꞌo wuruꞌu pashaꞌapaapanuzaimaakan kaikapaꞌa.” Udaunaꞌan soldyaanao makinaotinan naa, patukapa-kinaa niinaꞌiaꞌoram nii pidan zaamata Jesus kamichan paꞌidiwau nii.

35 Uruu dono iriba pidannao awunuutapan Jesus tauka-kao. Aizii Jewnaonaobanaanao, tuukii paꞌan ĩbanikiitan uruu. Kaikapaꞌa wuruꞌu ĩkianuz. “Uruu kazan-naapaꞌo baꞌoran pidannao. Aizii watukapa kiziꞌi naa mooko, umishiin an uruu Christ,Tominkaru zaamataniaz, naꞌiki udyuudaniaz kazannaataꞌo nii papidanannao, marii aiziiukazannaatinan paaipan ati,” ĩkian udauꞌan.

36 Aizii soldyaanao naꞌapa kapam ĩbanikiitan uruu. Udaunaꞌan ĩtaan naa uriwun niimawinipinaꞌo wine idi. 37 Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Umishiin an mishi pugaru wuruꞌu kingniꞌoraz Jewnao ati, pukazannaatinan nii puaipan ati.” 38 Aizii atamun idaꞌa, uzowaupaawaꞌa ĩtaukan pasaadanii. Kaikapaꞌa wuruꞌu ĩsaadaniaz: “Dii wuruꞌu King, Jewnao ati.”

39 Aizii baudaꞌapa wuruꞌu tauka-kariwainaouz Jesus dazabaꞌa, uparadan dikaudaꞌoidaꞌan Jesus ati. “Umishiin an pugaru Christ,† pukazannaatinaꞌa naa aizii puaipan ati,naꞌiki pukazannaata waunao kapam,” ukian.

† 23:39 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

LUKE 23:40 151 LUKE 24:4

40 Mazan sariapa uiriban toꞌorauanuzu. Naꞌiki ukian uꞌati, “Aonaa mooko pu-kichanaꞌikin puparadan Tominkaru dauꞌan kaikapaꞌa? Aonaa mooko pudiꞌitapan naꞌa-pam pupatakaꞌuta-kao naꞌiki pumawakan nii naꞌapa uruu kawan. 41Mazan aonaa kanomdikin iaꞌo mani upatakaꞌuta-kao, aonaa kanom oiaꞌo nii ushaꞌapatan. Mazan waunao,wapatakaꞌuta-kaoaz kaikapaꞌa, washaꞌapatan idiꞌo oiaꞌo.” 42 Udaunaꞌan ukian Jesus ati,“Jesus, punyukunuuapa paꞌi õgaru punaobanaita-kao anaꞌa naa.”

43 Jesus kian uꞌati, “Õkowaadan nii puꞌatimishiꞌo: aizii naꞌiaꞌo nii kapampugaru õtumakonaukii-kizai aokazi ii.”

Jesus mawakan dauaꞌo(Matthew 27:45-56; Mark 15:33-41; John 19:28-30)

44 Aizii sakitapa kamoo, ipai amazada marutaꞌakan uruu wiizai diꞌii, atii daawadatakamoo. Uruu daunaꞌan zii koshan amazada kanadan. 45 Aizii Tominkaru Dapu nazoii mashaꞌapakiaka kamicha mada wuruꞌu awautapaꞌoraz unazoo kida,‡ kuzuutaꞌakanpazikon an, doko iki atii uwaranu iti. 46Upuꞌaꞌa naa Jesus kadakoꞌokan naa diiwaꞌo idaꞌan.“Õdaru, pukaꞌu iti õtaan õdoronaa,” ukian. Mazan umawakaꞌakan naa.

47Naꞌiaꞌo soldyaanao zowaunaa awunuutapan, uruu idi ipai uabatan, naꞌiki utukapannaꞌapam aimaakan shaꞌapan. Uruu idi tuukii ukonaukii-kidan Tominkaru naꞌiki ukian,“Mishiꞌomishi kaimanaꞌo pidan arawuꞌu,” ukian. 48Naꞌiki ipai pidannaowuruꞌu awunuu-tapainao kidaz naꞌii, ipai kapam ĩtukapan wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapanuz. Tuukiiĩdiꞌitinpan naꞌiki ĩkashaꞌoran aimaakan shaꞌapata-kao idi naꞌapa. Udaunaꞌan ĩkiwan naa.49 Aizii pidannao wuruꞌu aitapainao kidaz Jesus, naꞌiki wuruꞌu tominpauzonao kidazuꞌidiꞌiki, naꞌii kapam ĩawunuutapan. Naꞌiki zunnao wuruꞌu waꞌatiinaouz utuma GalileeBaara iki, naꞌii kapam baokopa ĩtuma, munapo ĩkadishitapan naꞌiki ĩawunuutapan.

Naꞌapam Jesus dida-kao(Matthew 27:57-61; Mark 15:42-47; John 19:38-42)

50-51 Uruu dono naꞌiaꞌo pidan, Joseph kiaꞌo uꞌuu. Arimathea ikiꞌo, Judea Baaraiaꞌoraz wiizai. Kaimanaꞌo pidan uruu, naꞌiki shaꞌapataꞌo ipai aimaakan Tominkaru aipankawanaꞌati. Naꞌiki tuukiaꞌo uzaudapan Tominkaru naobanai-tinan kamoon kaawan.Padamata Jewnao, kazowautapaniinao pidannao tumaꞌo uzaamatinpan, mazan upuꞌuaonaa unyukunuu naꞌapan ĩparadan kawanaꞌati, naꞌiki aonaa unyukunuu naꞌapan wurudauꞌanaꞌa ĩshaꞌapatanuz Jesus kaikapaꞌa. 52 Sariapa umakon upishaaꞌanan Pilate Jesusnanaa dauꞌan. Naꞌapa Pilate nyukunuu. 53Uruu idi umakon naa Jesus tauka-kizinao iti,naꞌiki naꞌaꞌa naa utoka-kidan unanaa. Naꞌiki upapidan naazu barakaꞌo kamichamada idi.Kainaꞌa ukichadanii kuba, mawakainao uun nii, naꞌiki aonaꞌo zii kapam ukaiwauzo-kao.Naꞌitiꞌi naa unaꞌakan Jesus nanaa naꞌiki naꞌiaꞌa naa umuudanuz. 54 Friday wachuupuninwuruꞌu udida-kaoaz, Jewnao sookapauzon kamoon maonapatan puꞌaꞌa naa.§

55 Aizii zunnao waꞌatiinaouz Jesus tuma Galilee Baara iki, naꞌiti ĩmakon baaranaiiti. Uruu idi ĩtukapa naꞌiam naa unanaa muuda-kao. 56 Uruu daunaꞌan ĩkiwan naapamashaadinapa kizi iti, ĩtomaꞌanan naa kaduunuribai pakaduunuu-kinaa nii Jesusnanaa. Baꞌoran kamoo uruu Sookapa-karu Kamoon wuruꞌu, uruu idi aonaa kanomĩshaꞌapatan uruu kamoo dono, Moses kakinaori kian kawanaꞌati.

24Jesus kadishitan dauaꞌo pamawaka-kizi iki(Matthew 28:1-10; Mark 16:1-8; John 20:1-10)

1 Aizii chaapiꞌikiiman Sunday dono, zunnao makon baaranai iti. Ĩnaꞌakan kadu-unuribai, ĩtomanii pakaduunuu-kinaa nii Jesus nanaa. 2 Aizii ĩkaawan baaranai paniin-omizinaa diꞌiti, aonaꞌa naa utaratinpan, zikadaꞌaka-kaoaꞌa naa udaruꞌo kuba, baaranaitaratapa-kinaoaz. 3 Uruu idi sariapa zunnao morotaꞌakan baaranai paniinomizinaashaawata. Mazan aonaꞌakaꞌa naa Naobanai Jesus nanaa nii. 4 Tuukii ĩdiꞌitinpan, uruu idi‡ 23:45 kamicha mada wuruꞌu awautapaꞌoraz unazoo kida: Putukapa kaarita tokon ii ‘Tominkaru Dapu’ dauꞌan,Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao idaꞌa. § 23:54 Jewnao aitauzon pakamoon sakadinan, kamoo tipitan diꞌiki,naꞌiki uipain nii baꞌoran kamoo tipitan diꞌiti.

LUKE 24:5 152 LUKE 24:26ĩkadishitapan naa naꞌii, aonaa ĩaitapan naꞌapam pashaꞌapatinan. Upuꞌaꞌa naa ĩtukapandyaꞌutam daonaioranao, wiziꞌi kidaꞌo ĩkamichan kadishitapan naꞌa padazabaꞌa.

5 Tuukii ĩtarian, upuꞌu mazan ĩmapotinan ĩꞌati patarian biiꞌi. Naꞌiki daonaioranaokian ĩꞌati, “Kandii nii udorotan kakupaꞌo pidan mawakainao pidannao bii an? 6 Aonaꞌanaa uruu nii daꞌaꞌa, kadishitaꞌakaꞌa naazu. Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu ukiauzonuz unaoati, tawuruꞌu Galilee Baara iaꞌoraz zii. 7 ‘Daonaiora Aokazi Ikiꞌo zaamata-kao nii,udaunaꞌan utaa-kao nii oiainao pidannao kaꞌu iti, udaunaꞌan utauka-kao nii cross diꞌiti,atii umawakan. Mazan idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan ukadishitan nii pamawaka-kizi iki,’kii shaꞌatii tawuruꞌu ukiauzonuz,” ĩkian ĩꞌati.

8 Sariapa mishi zunnao nyukunuuaꞌakan Jesus paradan. 9 Udaunaꞌan ĩkiwaꞌakannaa atii ĩkaawan 11 Jesus tominapa-kidaniinao diꞌiti. Ipai daunuudaꞌu ĩkowaadan ĩꞌatinaꞌiki baꞌorainao ati naꞌapa patukapan kawanaꞌati aimaakan shaꞌapan. 10Kaikapaudaꞌuꞌowuruꞌu zunnaouz, Mary Magdala sanaaba, Joanna, Mary, James daroz, naꞌiki kainaꞌabaꞌoran zunnao ĩtuma. Ipai baokopa ĩnao wuruꞌu kakuwaapainaouz Jesus tominapa-kidaniinao ati. 11 Mazan aonaa ĩmishidan zunnao paradan, ushaꞌapanum kauꞌanĩabatanuz mariidin-karu kawan karikaonan. 12 Mazan Peter sariapa paꞌan udimaꞌakanbaaranai iti. Ukaawan naꞌiti sariapa uawunuupan baaranai paniinomizinaa shaawata,mazan utukapa soo kamicha mada karikaonan, wuruꞌu Jesus nanaa shibata-kinaoaz.Udaunaꞌan ukiwan naa, tuukii udiꞌitinpan patukapan idi aimaakan naꞌapa.

Jesus chiꞌikapan patominapa-kidaniinao daawata(Mark 16:12-13)

13Uruu kamoo dono dyaꞌutam daonaioranao tominpauzonao Jesus diꞌiki makopaananwiizai Emmaus iti. Munapo zaꞌo wuruꞌu wiizaiz Jerusalem iki. 14 Aizii wuruꞌu daon-aioranaouz ĩkadakotinaanan pamakopa-kizi an, ipai wuru dauꞌaꞌa aimaakan shaꞌapata-kariwaiz naꞌiki kowaada-kariwai kidaz Jesus dauꞌan. 15 Aizii ĩkadakotinaanan puꞌu,mashaꞌapakiaka Jesus kaawaꞌakan naꞌiki uchiꞌikapaanan naa ĩdaawata. 16 Ĩtukapapadamata Jesus, mazan aonaa ĩaitapan uruun. Ushaꞌapanum kauꞌan dizapa-kariwaiĩaitapan ai uruu. 17 Sariapa upishaan ĩdyaun. Ukian, “Kanom dauaꞌo kaiwuruꞌuukadakotinaananuz umakopan puꞌu?”

Sariapa ĩmashaadaꞌakan, naꞌiki utukapa ĩawun baara kashaꞌora paꞌidiwaru.18 Baudaꞌapa dakoꞌatin uparadan, Cleopas kiaꞌo uꞌuu, ukian uꞌati, “Soo baudaꞌapapugaru Jerusalem idaꞌa maaitapa-kaꞌo wuru dauꞌanaꞌa aimaakan shaꞌapata-kariwaikidaz diikiꞌiꞌi?”

19 “Naꞌapaꞌoram wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapata-kariwaiz?” ukian ĩꞌati.“Tawuruꞌu kashaꞌora kidaꞌoraz aimaakan shaꞌapata-kao Jesus ati, Nazareth sanaz.

Tominkaru prophetin uruu. Mishi Tominkaru tukapa-kidan uruu kaimanaꞌo, naꞌikiumanawunuꞌo pidan, ipai wuru idaꞌanaꞌa ushaꞌapatanii kidaz aimaakan naꞌikiukakuwaatinan idaꞌan maꞌozaka. Ipai pidannao naꞌapa kapam ĩtukapan uruu,kaimanaꞌo, naꞌiki umanawunuꞌo mishi pidan. 20 Wafaadaannao zowaunaanao, naꞌikikazowautapainao Jewnao wuruꞌu zaamata-kidaꞌoraz uruu. Udaunaꞌan ĩtaan naa uruuRome ikiꞌo naobanai kaꞌu iti, ĩzowii-kidan naaz cross paawaꞌa. 21 Waꞌitiiman shaauruꞌo nii wuruꞌu kazannaataꞌoraz Israelitenao patarubanao ai. Aizii diꞌi uikodaꞌakaꞌanaa idikinaudaꞌu kamoo umawakan daunaꞌan. 22 Naꞌiki powaꞌa zii kainaꞌa aimaakandiꞌitinapa-kidan waunao tuukii. Aizii chaapiꞌiki, waunao bii ikiinao zunnao makonkanubaaranaa ii. 23 Aonaꞌa naa ĩikodan unanaa naꞌii. Mazan ĩkaawan powaa ati ĩkowaadanwaꞌati, patukapan dyaꞌutam angelnao. Naꞌiki angelnao kowaadan ĩꞌati kadishitaꞌakaꞌanaa Jesus powaa iti. 24 Zunnao kaawan daunaꞌan, sariapa waunao bii ikiꞌo daonaioranaomakon kapam baaranai iti. Naꞌiki ipai ĩtukapan aimaakan naꞌapa zunnao kowaadankawan. Mazan aonaa ĩikodan Jesus naꞌii.”

25Udaunaꞌan Jesus dakoꞌatin ĩparadan naꞌiki ukian ĩꞌati, “Maam, naꞌapa dii manawunumaaitapakan aimaakan, naꞌiki kashaꞌapannaa umishidan tawuruꞌu kotuaꞌo Tominkaruprophetinnao saadauzonii kidaz? 26 Aonaa mooko uaitapan wuruꞌu Christ, Tominkarudyuudaniaz kazannaataꞌo nii papidanannao, baiaapan nii ipai wuruꞌu naꞌapa kidaꞌo-raz aimaakan? Uruu daunaꞌan umakon nii aokazi iti, naꞌiki karikaonanuꞌo niꞌi naa

LUKE 24:27 153 LUKE 24:49

ukonaukiitin-kida-kao naꞌii,” ukian ĩꞌati. 27 Udaunaꞌan ukowaadan naꞌiki unyukunuu-kidan ĩꞌati ipai naꞌapaꞌorammanawun tawuruꞌu Moses naꞌiki prophetnao saadanii kidazpadauꞌan, Tominkaru Paradan idaꞌaꞌoraz.

28Ukadakotinaanan ĩꞌati, atii naꞌapa ĩmaonapatan wuru diꞌitiꞌi pamakopa-kiziz wiizai.Mazan ĩtukapan Jesus sariapa paꞌan udobatan. 29 Uruu idi tuukii ĩmashaatan uruu.“Punaꞌaꞌa naa zii shoman pudaꞌawu aka watuma, wachuupun naa paꞌi wuruꞌu, naꞌikitaaꞌazoꞌo naa wamarutan,” ĩkian uꞌati. Uruu idi umakon ĩtuma. 30Aizii kabaunuꞌiaꞌa naa,uruu ĩaroopaꞌazon naa. Uruu idi Jesus sakanatan ĩtuma. Naꞌiki sariapa uzaamatan bread,udaunaꞌan utoriinapa-kidan naaz. Uruu daunaꞌan udushowan naa bread ĩkawanaꞌati.31 Uruu idaꞌa zii ĩawun daꞌata-kao ĩaitapa-kinaa nii Jesus. Ĩawunuupan uꞌidiꞌiti sariapaĩaitapaꞌakan uruu. Mazan upuꞌaꞌa naa umainaabatinaꞌakan ĩawun zaꞌa. 32 Sariapa ĩkianpaꞌatiaaka kida, “Ei, uruu idiꞌo tawuruꞌu kaimanaiman uparadan pishatan wanyukunuu,ukadakotinaananuz waꞌati dunapota. Naꞌiki unyukunuu-kidanuzu waꞌati ipai daunuu-daꞌu naꞌapam saadauzo-kariwaiz Tominkaru paradan kian.”

33Udaunaꞌan ĩminziiwaꞌakan naa, naꞌiki ĩpadantaꞌakan naa koshan Jerusalem iti. Aiziiĩkaawan naꞌiti ĩikoda wuruꞌu 11 Jesus tominapa-kidaniinao, kasabaꞌukinpan baokopa,baꞌorainao kida tuma. 34 Naꞌiki ĩabatan ĩkadakotinan. “Mishiꞌo wuruꞌu wanaobanaakadishitan, naꞌiki ukakudanuz naa powaa iti. SimonPeter tukapaꞌakaꞌa naa kapamuruu,”ĩkian.

35Udaunaꞌan ĩnao kowaadan naa kapam ipai daunuudaꞌu naꞌapam Jesus chiꞌikapaananpatuma dunapota. Ĩkowaadan ĩꞌati aonaa ĩaitapanuz, atii udushowan idaꞌan zii breadĩꞌati, ĩaitapan uruu.

Jesus aidinanpatominapa-kidaniinao ati

(Matthew 28:16-20; Mark 16:14-18; John 20:19-23; Acts 1:6-8)36 Aizii wuruꞌu dyaꞌutamainaouz daonaioranao kakuwaapatinan puꞌu zii pairibannao

ati, upuꞌaꞌa naa Jesus kaawaꞌakan ĩꞌidaꞌati mashaꞌapakiaka. Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Mariikaiman-karu mashaapan unao tuma.” 37Mazan tuukii ĩtarian, ĩꞌitiiman shaa udoronaanii karikaonan wuruꞌu patukapaniaz. 38 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Kandii nii utarian?Naꞌiki kandii nii aonaa umishidan utukapan õgaru? 39 Aushaa utukapa mooko õkaꞌudiꞌi, utukapa õkidiba, mishi õgaru wuruꞌu. Uwaꞌati daꞌatiꞌi upishata kizi õgaru, upishataõmada, utukapa kizi mishi õgaru wuruꞌu. Aizii doronai aonaa udunaa nii oo uniwaꞌuznii, wuru kawanuꞌu upishatanuz õgaru,” ukian ĩꞌati. 40Uruu idi utukapa-kidan naa ĩꞌatipakaꞌu naꞌiki pakidiba.

41 Tuukii ĩkonaukian naꞌiki tuukii ĩdiꞌitinpan, aonaa ĩmishidan wuruꞌu patukapanuzJesus. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Kainaꞌa aimaakan daꞌaꞌa nika-karu nii?” 42Sariapa ĩtaan uꞌatikopau waraka-kariwaiꞌi naa. 43Uruu idi uzaamatanuz naꞌiki uaroopan naa ĩawun zaꞌa.

44 Udaunaꞌan Jesus kian naa ĩꞌati, “Aizii diꞌi wuruꞌu utukapaniaz ipai aimaakan kidashaꞌapan kaikapaꞌa. Uruꞌu naa tawuruꞌu õkowaadauzoniaz unao ati, wachiꞌikapauzondonoꞌoraz baokopa. Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu õkiauzonuz unao ati. ‘Ipai wuruꞌuMoses saadanii kidaz õdauꞌan, naꞌiki wuruꞌu Tominkaru prophetinnao saadanii kidaz,naꞌiki wuruꞌu saada-kariwai kidaz õdauꞌan Psalms idaꞌa, ipaiꞌo nii zii uruu kida mishii-kao,’ kii shaꞌatii tawuruꞌu õkiauzonuz uꞌati,” Jesus kian ĩꞌati. 45 Naꞌiki utaan naaĩaitapa-kinaa nii naꞌapaꞌoram manawun wuruꞌu saada-kariwaiz Tominkaru paradanidaꞌa. 46Udaunaꞌanukiannaa ĩꞌati, “Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu Tominkaruparadan saada-kariwai kida kianuz. ‘Zowii-karu nii wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz kazannaataꞌo niipapidanannao, mazan idikinaudaꞌu kamoo umawakan daunaꞌan ukakudan nii powaaiti, naꞌiki ukadishita-kida-kao nii pabaaranaa iki. 47 Marii paꞌi kuwai kowaadapa-kaouꞌuu idaꞌan ipai pidannao ati, ipai imiꞌi baara an, marii ukowaada-kao Jerusalem sannaoati kiwiin. Kaikapaꞌo wuruꞌu kuwaiz: pidan tanawatinan an paꞌoian ai, Tominkarumainaabatannii ĩꞌoian.’ 48Ukauꞌan õdyuudanukakuwaapan ipaiwuru dauꞌaꞌa utukapaniikidaz shaꞌapan õꞌati. 49Naꞌiki õdyuudan nii unao idaꞌati tawuruꞌu õdaru kowaadauzoniazpataaꞌazon unao ati. Mazan unaꞌaꞌa naa zii paꞌi uzaudapa daꞌaꞌa Jerusalem idaꞌa, atiiõdyuudan aokazi iki wuruꞌu õdaru dyuudaꞌazooniaz unyukunuu maꞌozaka-kinaa nii.”

LUKE 24:50 154 LUKE 24:53Jesus naꞌaka-kao aokazi iti(Mark 16:19-20; Acts 1:9-11)

50 Udaunaꞌan Jesus naꞌakan naa ĩdyaun Jerusalem iki atii Bethany iti. Naꞌiaꞌa naausawadan pakaꞌu ĩꞌidiꞌiti, naꞌiki utoriinpan Tominkaru ati, marii kizi utaan kaimanaꞌomashaapa-karu ĩnyukunuu iti. 51 Utoriinapa-kidan puꞌu ĩdyaun, uruꞌu naa usawati-naꞌakan, naꞌiki unaꞌakaꞌaka-kaoaꞌa naa aokazi iti. 52 Sariapa ĩkodoruꞌukan uꞌati, ĩawundoko iti. Uruu idi tuukii ĩkonaukian, udaunaꞌan ĩkiwaꞌakan naa konaukii Jerusalem iti.53Aizii Jerusalem iaꞌa naa, ipai kamoo ĩmakoꞌanpan Tominkaru Dapu iti, ĩtoriinpan naꞌikiĩkonaukii-kidan Tominkaru.

JOHN 1:1 155 JOHN 1:9

JohnSaadanii Kaimanaꞌo Kuwai

Diꞌoraz kaarita dauaꞌoDiꞌoraꞌa kaarita John saadanii. Uruu Jesus tominapa-kidanii, naꞌiki apostle kapam

uruu. Karikaonan unaꞌauzon Jesus dazabaꞌa umanawun kidaꞌo aimaakan shaꞌapan dono.Panaadon aka aonaa Jesus taapadan baꞌorainao patominapa-kidaniinao waꞌatin patuma,mazan John utaapada paꞌan umakon patuma.

John kakuwaapan dono pidannao dauꞌu ukainaabatan ĩdyaun ĩꞌuu idaꞌan kida. Mazanukakuwaapan dono padauꞌu, aonaa uaipan patukapa-kao umanawunuꞌo nii. Uruu idiaonaa usaadan paꞌuu ukakuwaapan dono padauꞌu, mazan udakotinan baꞌoran tominapa-kida-kariwaiz, kii daꞌi. (Putukapa John 18:15 idaꞌa.) Panaadon udakotinan Jesusmarainpaniaz patominapa-kidanii, kii. (Putukapa John 13:21 idaꞌa.) Usaadan donoJohn kiaꞌo pidan uu, baꞌoran John dauaꞌo wuruꞌu ukakuwaapanuz, Chikaawunuupauzodauꞌatiꞌo wuruꞌu.

John saadan diꞌoraꞌa kaarita uaipan pidannao aitapan naꞌiki ĩmishidan Jesus uruuChrist (Jewnao atiꞌoraz ukaunamunaatauzo-kao), uruu Tominkaru Dani. Pidannaomishidan dono uruu, naꞌiki ĩzaamatinan idi upidanannao nii, ĩikodan nii karikaonanuꞌokakupa-karu. (Putukapa John 20:31 idaꞌa.)

John kowaada Jesus karikaonanuꞌo ukakupan. Amazada tominan uaꞌii zii kakupaꞌoraꞌanaa uruu. (Putukapa John 1:1 idaꞌa.) Naꞌiki pabiꞌinaakaꞌo idaꞌan, Tominkaru kainaabatanwaꞌati kanom wuruꞌu Jesus. (Putukapa John 14:9-11 idaꞌa.) Ukowaada kaimanaimannaꞌapam pidan mishidan, uikoda kizi karikaonanuꞌo kakupa-karu. Naꞌiki ukowaadapidan mishida-kinaa niꞌo wuruꞌu Jesus shaꞌapatanuz iriba umanawun kidaꞌo aimaakan.(Putukapa John 3:2 idaꞌa, naꞌiki John 10:38 idaꞌa.) Kainaꞌa Jesus dauaꞌo baꞌoran kaaritakida: Matthew, Mark naꞌiki Luke. Tuukii ĩkakuwaapan ushaꞌapatanii kida dauꞌu. Naꞌikiĩkowaada naꞌapam utominapa-kidan pidannao mashaapa-karu dauꞌu Tominkaru ati.Mazan John, aonaa ukakuwaapan ipai Jesus shaꞌapatanii dauꞌu. Ukowaada aonaꞌorazbaꞌoran kaarita kida kowaadan.

John kowaada iriba umanawun kidaꞌo Jesus paradan naꞌiki ushaꞌapatanii kida, kainaa-bataꞌo uruu mishiꞌo Tominkaru dani, uruu kakupa-kinai, uruu dunapo, uruu mishiꞌo,uruu kanadaꞌo, uruu wunu, uruu bread, uruu paoribai kadunaa, naꞌiki kaznizonaokaꞌuzatiki.Kaarita buutinpan kida

Parada-karu tominan pidan nii 1:1-18John Chikaawunuupauzo kakuwaapan Jesus dauꞌu 1:19-34Jesus kakinaopan, naꞌiki ushaꞌapatanii kida dauaꞌo 1:35—12:50Jesus shaꞌapatanii kida pazowii-kao uaꞌii 13:1—17:26Jesus zaamata-kao atii uzowii-kao 18:1—19:42Jesus kadishitan pamawaka-kizi iki, naꞌiki uaidinan pidannao ati 20:1-31Jesus aidinan patominapa-kidaniinao ati Galilee Baara ii 21:1-25

Parada-karu Pidantinan1Amazada toma-kao uaꞌii naꞌaꞌoraꞌa naa Parada-karu, uruu Tominkaru tumaꞌo, naꞌiki

uruu Tominkaru. 2Uruu naꞌaꞌoraꞌa naa Tominkaru tuma amazada toma-kao uaꞌii.3 Uruu idaꞌanaꞌo Tominkaru toman ipai aimaakan. Aonaa aimaakan tominan shaꞌa-

paꞌoram idaꞌan karikaonan, soo Uruu idaꞌan. 4 Uruu idaꞌa kakupa-kinai, naꞌiki wuruꞌukakupa-kinaiz uruu kanadapaꞌoraz pidannao ati. 5 Kanadaꞌo kanadapan marutaꞌo-karuꞌu, aonaa turuu marutaꞌo makadanuzu.

6 Kainaꞌaꞌo daꞌi pidan, John kiaꞌo uꞌuu, Tominkaru dyuudanii. 7 Ukaawan ukakuwaa-paꞌanan pidannao ati kanadaꞌo dauꞌu, ukuwaa idaꞌan kizi ipai ĩabatan naꞌiki ĩmishidankanadaꞌo dauꞌu. 8 Aonaa John mani wuruꞌu kanadaꞌoraz, mazan ukaawan, ukakuwaa-paꞌanan kanadaꞌo dauꞌu. 9Wuruꞌu kanadaꞌoraz, kainaꞌiki uwaꞌatipan imiꞌi baara ati, uruupaꞌan kanadapaꞌoraz ipai pidannao.

JOHN 1:10 156 JOHN 1:30

10 Kaawankaꞌo Parada-karu imiꞌi baara ati. Uruu idaꞌanaꞌo Tominkaru toman imiꞌibaara naꞌiki pidannao, mazan upuꞌu aonaa ĩaitapan kanom wuru uruuz. 11 Ukaawanpawiizi idaꞌatiꞌo padamata, mazan uiribannao, aonaa ĩnaubaan uruu. 12 Mazan naꞌi-aꞌoram pidan naubaꞌo naꞌiki mishidaꞌo uruu, utaapada ĩtominan Tominkaru dainao nii.13 Aonaa ĩtominan Tominkaru dainao nii koraidaonaa shakatan kawan, oo pidan aipankawanaꞌati mani, soo Tominkaru aipan kawanaꞌati paꞌan.

14 Aizii wuruꞌu Parada-karuz, utominan pidan nii naꞌiki umashaapankan wabii an.Watukapa naꞌapam uruu mishiꞌo umanawunun. Ushaꞌapanum kauꞌan baudaꞌapauzonTominkaru dani wuruꞌu uruuz. Uruu idaꞌanaꞌo Tominkaru kainaabatan kaimanaimanpakamunanban naꞌiki uruu idaꞌanaꞌo mishiꞌo kuwai kainaabata-kao waꞌati.

15 John kakuwaapan udauꞌan pidannao ati, ukian diiwaꞌo idaꞌan ĩꞌati: “Diꞌi naatawuruꞌu õkaunamunaataniaz: Kainiꞌikiꞌo nii uwaꞌatin õdawuꞌati, mazan uruu powaꞌaꞌozii umanawunun õꞌai, ushaꞌapanum kauꞌan uruu naꞌaꞌoraꞌa naa õshakatan uaꞌii, õkii-kiziz.”

16 Ukamunanun idi manawun, powaꞌan kida ushaꞌapatan kaiman kidaꞌo aimaakanwaꞌati. 17 Tominkaru taa-kidan Moses idaꞌan pakakinaori; mazan utaan mishiꞌo kuwainaꞌiki utukapa-kidan pakamunanun Jesus Christ idaꞌan paꞌan. 18 Aonaa pidan tukapau-zon Tominkaru. Soo Udani baudaꞌapauzoz, karikaonanuꞌoraz unaꞌan Tominkaru tuma,uruu kaimanaiman ukainaabatan Tominkaru.

John Chikaawunuupauzo kowaadan kanom niꞌo pakaawan(Matthew 3:1-12; Mark 1:1-8; Luke 3:1-18)

19-20 Jewnao zowaunaanao Jerusalem iainaouz dyuudan faadaanao naꞌiki ĩminkaꞌuLevitenao* pishaaꞌanan John kanom kaduz manawun wuruꞌu uruuz. Ukowaada ĩꞌatikaimanaiman, ipai kizi pidannao aitapan, “Õgaru, aonaa Christ† mani,” ukian ĩꞌati.

21Aizii ĩkian uꞌati, “Ukauꞌan kanom mooko pugaru? Elijah shaꞌa pugaru?”“Aonaa!” John kian ĩꞌati.“Pugaru shaꞌa Prophet, tawuruꞌu kaawaꞌo niꞌoraz?”‡ ĩkian uꞌati.“Aonaa,” ukian koshan ĩꞌati.22 Uruu idi ĩkian uꞌati, “Ukauꞌan kanom kaduz mooko manawun wuruꞌu pugaruz?

Waaipan wakuwaa nii, wunao atiꞌo niꞌi dyuudainaouz waunao. Pukowaadaꞌakaꞌa naakanom kaduz wuruꞌu pugaruz!”

23 John kian ĩꞌati, “Õgaru dauꞌanaꞌo tawuruꞌu prophet Isaiah saadauzonuz kaikapaꞌa:‘Kainaꞌaꞌo pidan kadakoinpan diiwa mapidantakaꞌo amazada ii aka:

Usaabaꞌa naa dunapo Naobanai mako kizi nii.’ ”§24 Phariseenao* kapam wuruꞌu dyuuda-kariwai ĩpishaaꞌanan John. 25 Uruꞌu naa

ĩkian John ati, “Pukian puꞌu aonaa Christ mani pugaru, aonaa Elijah mani, naꞌikiaonaa Tominkaru Prophetin mani, tawuruꞌu wazaudapaniaz, mazan kandii nii mookopuchikaawunuupan?”

26 Aizii John kian ĩꞌati, “Õgaru, õchikaawunuupan wunu idi. Mazan kainaꞌa ubiiꞌibaꞌoran pidan, aonaꞌo uaitapan kanom kaduz uruu. 27 Uruuꞌo niꞌi naa tukapa-kaoumanawunuꞌo nii õnaꞌan puꞌu zii. Õgaru aonaa õturuan õbuzuutan udazkidi zunaa.”†

28 John kakuwaapatinanuz kaikapaꞌa, Bethany iaꞌo, waoko iaꞌoraz Jordan Waꞌo ai,uchikaawunuupauzo-kiziz.

Soꞌotaꞌo pidannao oian29Baꞌoran kamoo John tukapan Jesuswaꞌatin paꞌidaꞌati, naꞌiki ukian pidannao ati: “Diꞌi

naa wuruꞌu Tominkaru taaniaz Kaznizo-dani kawanuꞌo niꞌoraz, soꞌotaꞌoraz pidannaooian! 30Uruu dauꞌatiꞌo tawuruꞌu õkianuz, ‘Utukapa-kao niꞌi naa umanawunuꞌo nii õnaꞌanpuꞌu zii, mazan uruu powaꞌaꞌo umanawunun õꞌai, ushaꞌapanum kauꞌan uruu kiwiitapaꞌo* 1:19-20 Levitenao: Israel dani, Levi takaan-daunnao, kaminkaꞌuupauzonao Tominkaru Dapu ii. † 1:19-20Christ: Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-k-inao diꞌii. ‡ 1:21 Deuteronomy 18:18-19 § 1:23 Isaiah 40:5 * 1:24 Pharisee: Putukapa kaarita tokon ii,Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 1:27 Poitorui kaudin-kizi wuruꞌu ubuzuutanuz panaobanaa dazkidizunaa.

JOHN 1:31 157 JOHN 2:2

õꞌai.’ 31 Õgaru, aonaa õaitapan kanom kaduz uruu, mazan õchikaawunuupan wunu idi,Israelitenao aitapa-kinaa niꞌo kanom kaduz uruu.”

32 John kowaadan kaimanaiman patukapanii dauꞌu: “Õtukapanii Kaimanaꞌo Doronaawaꞌatin aokazi iki orid kawan, naꞌiki upakotan uruu idaꞌa. 33 Kiwiin zii, aonaa õaitapankanom kaduz uruu. Mazan dyuudaꞌoraz õchikaawunuupan wunu idi kian õꞌati, ‘Putuka-pan an Kaimanaꞌo Doronaawaꞌatin doko iki naꞌiki umashaadinan dono pidan idaꞌa, uruꞌunaa wuruꞌu chikaawunuupaꞌo niꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa idi.’ 34Õtukapan idi ushaꞌapannaꞌapa, ukauꞌan, õkian uꞌati, Tominkaru Dani wuruꞌu diꞌorazuꞌu.”

Jesus ikodan kiwiiniꞌo patominapa-kidaniinao35 Baꞌoran kamoo naꞌiaꞌo koshan John naꞌiki naꞌiaꞌo utuma, dyaꞌutam utominapa-

kidaniinao. 36 Utukapan Jesus dobatapan naꞌiki, ukian udauꞌan, “Diꞌi naa wuruꞌuTominkaru taaniaz Kaznizo-dani kawanuꞌo niꞌoraz!”

37Aizii dyaꞌutamainaouz John tominapa-kidaniinao, ĩabatanii uparadan naꞌapa, uruꞌunaa ĩdaꞌanpaꞌakan Jesus. 38 Jesus awunuuankan powaa iti, utukapa ĩwaꞌatin padawuꞌati.Uruꞌu naa upishaan ĩdyaun, “Kanom udawatapan?”

Ĩkian uꞌati, “Tiichaa. Naꞌiaꞌo dii pumashaadinpan?”39 “Uwaꞌati, utukapa kizi,” ukian ĩꞌati. Uruꞌu naa ĩmakon utuma naꞌiki ĩtukapa naꞌiam

umashaadinpan, (4 oꞌclockwachuupuninwuruꞌu) uruu naꞌiaꞌa naa ĩchuupudinan utuma.40 Aizii wuruꞌu daꞌanpaꞌakainaouz Jesus, paabatan daunaꞌan John paradan, baudaꞌa-

paꞌo uu Andrew, uruu Simon Peter inawuzu. 41 Kiwiin zii chaapiꞌiki, Andrew tukapanpaꞌinawuzu Simon naꞌiki ukakuwaapan uꞌati, “Waikodaꞌa naaMessiah!” ukian. (Messiah,kii-karu Christ kiaꞌo kapam wuruꞌu.)‡ 42Uruꞌu naa unaꞌakan Simon, Jesus diꞌiti.

Jesus awunuupan uꞌidiꞌiti, ukian uꞌati, “Pugaru Simon, John dani. Aizii puꞌuu Cephaskiaꞌo nii.” (Peter kiaꞌo kapam wuruꞌu, naꞌiki kuba kiaꞌo wuruꞌu.)

Jesus dapadanPhilip naꞌiki Nathanael

43 Baꞌoran chaapiꞌiki Jesus diꞌitinpan umakoꞌozon Galilee Baara iti. Uikodapan Philipnaꞌiki ukian uꞌati, “Puwaꞌati õtuma, putominapa kizi.” 44 (Philip, uruu Bethsaida san,naꞌiaꞌo Andrew naꞌiki Peter mashaapan kapam.)

45Uruu daunaꞌan Philip ikodan Nathanael naꞌiki ukian uꞌati, “Waikodaꞌa naa tawuruꞌuMoses naꞌiki prophetnao saadauzoniaz Kakinaorii Kaaritannaa idaꞌa udauꞌan. UruuJesus, Joseph dani, Nazareth sanaz.”

46 “Nazareth san!” Nathanael kian, “Naꞌapa diꞌi naa aimaakan kaimanaꞌo shaꞌapanuruu wiizai diꞌiki paꞌan?”

“Puwaꞌati putukapa kizi,” Philip kian uꞌati.47 Aizii Jesus tukapan Nathanael waꞌatin paꞌidaꞌati, sariapa ukian udauꞌan, “Arawuꞌu

mishiꞌo Israelite, aonaa naꞌitim umariidinan.”48Nathanael pishaan uruu, “Naꞌapa dii puaitapan õdauꞌan?”Jesus kian uꞌati, “Philip dapadan uaꞌii pugaru, õtukapanii pugaru paoribai fig waranu

ii.”49 “Tiichaa,” Nathanael kian uꞌati, “Pugaru Tominkaru Dani! Pugaru King Israelitenao

ati.”50 Jesus kian uꞌati, “Õkowaadan idiꞌo puꞌati, ‘Õtukapan pugaru paoribai fig waranu

ii,’ uruu idiꞌo pumishidaꞌakan? Putukapan nii zii umanawun kidaꞌo aimaakan shaꞌapanwuru aiaꞌa!” 51 Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Utukapan nii aokazidaꞌatinan, naꞌiki Tominkaru angelinnaomakoꞌanpan doko iti, naꞌiki ĩwaꞌatiꞌanpan apowaati Daonaiora Aokazi Ikiꞌo idaꞌan!”

2Jesus panaꞌadan wunu wine nii

1 Dyaꞌutam kamoo daunaꞌan kainaꞌa mazidainao aroopaꞌazon Cana ii, Galilee Baaraiaꞌoraz donoi. Jesus daro naꞌiaꞌo oroo. 2 Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao, naꞌitiꞌo‡ 1:41 Hebrew paradan idaꞌan udakota-kao Messiah kii, naꞌiki Greek paradan idaꞌan udakota-kao Christ kii.

JOHN 2:3 158 JOHN 2:25ĩdapada-kao kapam. 3 Aizii riwunii wine ipain idiꞌi naa, sariapa Jesus daro kian uꞌati,“Ipaiꞌi naa ĩriwun.”

4 “Kanom nii punyukunuupaꞌazon õgaru?” Jesus kian oꞌati. “Aonaa zii amazadakaawan õshaꞌapata-kinaa nii aimaakan.”

5 Sariapa udaro kian naꞌiaꞌo poitoruinao ati, “Ushaꞌapata paꞌi naꞌapam dono ukianuꞌati!”

6Naꞌii kainaꞌa 6 dowada kida, kuba idiꞌo ĩtoma-kao. Uruu kaduz dowada kida Jewnaokaiwauzonii wunu kinnaa nii pachikain-kinaa nii, ĩchoochin kakinaorinaa kawanaꞌati.Uwazoo kida tuubarun 20 oo 30 gallon kida. 7 Jesus kian naa poitoruinao ati, “Upaidadawuruꞌu dowada kidaz wunu idi.” Uruꞌu naa ĩkapowan wunu naꞌiki ĩkawazootan naadowada kida atii ĩpaidan. 8 Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati, “Aizii ukapotaꞌa naa dowadawazoo, utaa kizi kazowautapaꞌo aroapa-karu atiz.” Uruꞌu naa ĩnaꞌakan uꞌidiꞌiti wu-ruꞌu wunuz, 9 panaꞌadinaꞌakaꞌoraz naa wine nii, naꞌiki uruꞌu naa utiwaanuz. Mazanaonaa uaitapan naꞌikiꞌoram ukaawa-kida-kao. (Soo poitoruinao kapotainaouz wunu,ĩaitapa paꞌan.) Sariapa udapadan wuruꞌu mazidaꞌoraz 10 naꞌiki ukian uꞌati, “Kiwiiniꞌopadamata kaimanaꞌoraz wine maokodauzo-kao. Aizii morowautapainao tuzan donoꞌonaa kaimanaiman, udaunaꞌan zii turuu shaꞌapaꞌoram karikaonan wine maokoda-kao.Mazan pugaru pakawan zii putaapan wuruꞌu kaimanaꞌoraz wine, atii kai!”

11 Cana iaꞌo wuruꞌu kiwiiniꞌoraz Jesus shaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan. Naꞌiiuaida-kidan naꞌapam paugaru umanawunun. Uruu idi kaimanaimanaꞌa naa utominapa-kidaniinao mishidapan uruu.

12 Uruu daunaꞌan umakon naa donoi Capernaum iti padaro naꞌiki paꞌinawuzunaotuma, naꞌiki patominapa-kidaniinao tuma kapam. Mazan aonaa ĩnaꞌian kotuaꞌiki.

Jesus kodita-kidan Tominkaru Dapu iki puraataapainao(Matthew 21:12-13; Mark 11:15-17; Luke 19:45-46)

13Aizii maonapaꞌa naa Passover Kamoon sakadinan, uruꞌu naa Jesus makon Jerusalemiti. 14 Uikoda Tominkaru Dapu ii, selliipainao tapiꞌiza, kaznizo, naꞌiki wakokoonao.Uikoda kapam naꞌii pidannao shakataaka-kidauzo puraata.

15 Uzaamataꞌakan doꞌooribai pabaꞌizin nii, uruꞌu naa uwaatan Tominkaru Dapu ikiipai ĩꞌuzanao, kaznizonao naꞌiki tapiꞌizanao. Aizii shakataaka-kidauzonao puraatanmiisan* kida, udorau-kidaꞌakan, ĩpuraatan zokotaꞌakan kidaꞌa naa ubaaraꞌa kidaꞌo.16 Jesus kian selliipainao ati wakokoonao, “Ukodita-kida wuru kidaꞌa diꞌikiꞌi! Aonaaturuu utaapan õdaru dapu puraataapa-kizai nii.” 17 Sariapa utominapa-kidaniinaonyukunuuan Tominkaru Paradan saada-kariwaiz kian, “Tuukii manawun õkaziwadapanõnyukunuu, õmarainpan idi pudapu.”†

18 Jewnao zowaunaanao kian uꞌati, “Turuu mooko pushaꞌapatan waawun zaꞌaumanawunuꞌo aimaakan, wamishida-kinaa nii Tominkaru aipan atiꞌo wuruꞌu pushaꞌa-patanuz aimaakan kaikapaꞌa?”

19 Jesus kian ĩꞌati, “Umainaabata wuruꞌu Tominkaru Dapuz, naꞌiki idikinaudaꞌu kamooidaꞌa õkadishita-kidan nii powaa itiz.”

20 Aizii ĩkian uꞌati, “Diꞌoraꞌa Tominkaru Dapu 46 wunu utomapa-kao. Aizii turuumooko puzauda-kidan pukadishita-kidaꞌakanuzu idikinaudaꞌu kamoo idaꞌa?” 21MazanTominkaru Dapu Jesus kianuz, pananaa dauꞌatiꞌo wuruꞌu.

22 Tominkaru kadishita-kidan daunaꞌan Jesus mawaka-karu diꞌiki, utominapa-kidaniinao nyukunuitapan wuruꞌu uparadanuz. Ĩmishida wuruꞌu saada-kariwaiz kidaTominkaru Paradan, naꞌiki ĩmishida Jesus paradan kapam.

23 Unaꞌian puꞌu Jerusalem ii Passover Kamoon dono, iriba pidannao mishidan uruuĩtukapan idi ushaꞌapaapan umanawun kidaꞌo aimaakan. 24Mazan Jesus aitapan idi ipaipidan kaduz, aonaa ukainaabatinan kaimanaiman ĩꞌati. 25Aonaa kanom nii uaipan pidankakuwaapan paꞌati pamin-pidanan dauꞌu, ushaꞌapanum kauꞌan uaitapanii ipai pidannyukunuu.

* 2:15 miisa: English idaꞌan, table. † 2:17 Psalm 69:9

JOHN 3:1 159 JOHN 3:263

Jesus ikodaakan Nicodemus tuma1Kainaꞌa pidan, Nicodemus kiaꞌo daꞌi uꞌuu, kazowautapaꞌo Jewnao, naꞌiki Phariseenao

tonaazinaa diꞌitiꞌo uzaamatinpan. 2 Ukaawan aiwakaꞌan Jesus idaꞌati naꞌiki ukianuꞌati, “Tiichaa, waaitapa Tominkaru diꞌikiꞌo pukaawan putominapa-kidaꞌanan waunao.Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa kanom kaꞌiitan pashaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakanwuruꞌu pushaꞌapaapaniaz, soo Tominkaru kainaꞌan dono utuma.”

3 Jesus kian uꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aonaa turuu pidan tukapan TominkaruNaobanai-tinapa-kizi, soo ushakatan an koshan.”

4Nicodemus kian uꞌati, “Naꞌapa dii mooko pidan tunarunao shakatan koshan? Aonaaturuu umorotan padaro toba nazo iti ushakata kizi itamau!”

5 Jesus kian uꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aonaa turuu pidan morotanTominkaruNaobanai-tinapa-kizi iti, soo ushakatan anwunu idaꞌan naꞌiki Doronai idaꞌan.6 Padaronao diꞌikiꞌo pidan shakatan pananaa zoꞌo, mazan Doronai idaꞌanaꞌo pidanshakatan padoronaa iaꞌo. 7 Aonaa pumaaitapakaꞌanaꞌa kaiwuruꞌu, ‘Unao shakata paꞌipowaꞌa koshan,’ õkianuz puꞌati. 8 Awaru makon pamakoꞌozoo-kizi iti. Puabata mishiuwaꞌidan,mazan aonaapuaitapannaꞌikiꞌoramuwaꞌatin oonaꞌitiꞌoramumakon. Naꞌapaꞌokapam wuruꞌu pidan Kaimanaꞌo Doronaa diꞌikiꞌoraz ushakatan.”

9 Nicodemus pishaan Jesus, ukian, “Naꞌapa dii mooko turuu naꞌapa kidaꞌo aimaakanshaꞌapan?”

10 Jesus kian uꞌati, “Pugaru aitapa-kariwai putiichaa-tinpan Israelitenao ati, mazannaꞌapa dii pumaaitapakan naꞌapa kidaꞌo aimaakan? 11 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz:Waparadan waaitapanii dauaꞌo, naꞌiki wakowaadan watukapanii dauaꞌo, mazan upuꞌuaonaa pumishidaꞌazon wakuwaa. 12 Õkowaadan puꞌati imiꞌi baaraꞌaꞌo aimaakan kidashaꞌapan dauꞌu, mazan aonaa pumishidan. Naꞌapam nii mooko pumishidan õgaru,õkowaadan an puꞌati aokazi ii kidaꞌo aimaakan dauꞌu? 13Aonaa kanommakouzon aokaziiti, soo Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, uruu waꞌatiꞌoraz aokazi iki.

14 “Kotuaꞌa naa mapidantakaꞌo amazada diꞌii, Moses sawatauzon tooro munaꞌakowazaz toma-kariwai chipirari idi.* Naꞌapaꞌo nii manawun Daonaiora Aokazi Ikiꞌosawata-kao. 15 Ukauꞌan, naꞌiaꞌoram pidan mishidan dono uruu, mishiꞌo nii uikodankarikaonanuꞌo kakupa-karu.

16 “Tominkaru marainpan idi manawun pidannao, utaa paudani baudaꞌapauzon.Ukauꞌan naꞌiaꞌoram pidan mishidan dono uruu, aonaꞌo nii umawakauzon, mazanuikodan nii karikaonanuꞌo kakupa-karu. 17 Tominkaru dyuudan pauDani imiꞌi baara ati,aonaa patakaꞌutaꞌo niꞌo mani pidannao paꞌoian dikin ii, mazan ĩkazannaatin-kinaa niꞌopaꞌan.

18 “Aonaꞌo nii Tominkaru patakaꞌutan mishidainaouz uDani. Soo upatakaꞌutan niiwunao paꞌanaꞌa, aonaꞌoraz ĩmishidan ubaudaꞌapauzon udani. 19 Kaikapaꞌo wuruꞌu,Tominkaru dakota-kinaaz pidannao oiaꞌo nii: Kaawaꞌoraꞌa naa kanadaꞌo imiꞌi baaraati, mazan pidannao tuukii ĩmarainpan marutaꞌo wuru aiaꞌa kanadaꞌoraz, Tominkarudiꞌikiꞌoraz ukaawan. Ĩshaꞌapaapan idi soo oiaꞌo paꞌidiwaru. 20 Pidan shaꞌapaapaꞌo oiaꞌoaimaakan kida, aonaa unaudapan kanadaꞌo naꞌiki aonaꞌo nii uwaꞌatin kanadaꞌo idaꞌati.Ushaꞌapanumkauꞌannaꞌapaꞌo pidan aonaauaipanpaꞌoian kida kainaabata-kao. 21Mazanpidanmishiꞌo umashaapanTominkaru ati, utaapada paꞌan kanadaꞌo kanadapanpaugaru,kanadaꞌo kainaabata kizi wuruꞌu ushaꞌapaapanuz aimaakan kida uizoꞌatin idiꞌo paꞌanTominkaru.”

John Chikaawunuupauzo kakuwaapan Jesus dauꞌu22 Uruu daunaꞌan, Jesus makon Judea Baara iti patominapa-kidaniinao tuma. To-

munuꞌiki unaꞌian ĩtuma, naꞌiki naꞌii uchikaawunuu-kidaꞌakan pidannao. 23 Johnchikaawunuupaꞌo kapampidannaoAenon iimaonapa Salim iti, wunubaoko tuubarun idikida naꞌii. Pidannao kaawa-kaawan kida ĩchikaawunuinaꞌanan naꞌati. 24 (Uruu shaꞌapanJohn taraa-kao uaꞌiaꞌo zii.)

25 John tominapa-kidanii bii ikiinao kashadaakapan baꞌoran Jew tuma chikain-karudauꞌan choochi kakinaopan kawanaꞌatiꞌoraz. 26Aizii ĩkaawan naa John diꞌiti, ĩkian uꞌati,* 3:14 Numbers 21:4-9

JOHN 3:27 160 JOHN 4:14“Tiichaa, puaitapa tawuruꞌu pidan putumaꞌoraz Jordan baza ii, tawuruꞌu pukowaadapa-niaz pidannao ati? Mazan aizii kainaꞌaꞌa naa uchikaawunuuapa-kidan pidannao, naꞌikiiriba, iriba pidannao makon uꞌidiꞌiti!”

27 John kian ĩꞌati, “Aonaa kanom kaꞌiitan pashaꞌapatan aimaakan paaipan ati, sooTominkaru dyuudan an uruu. 28 Unao abata shaꞌatii tawuruꞌu õkianuz, ‘Õgaru aonaaChrist† mani, õgaru dyuuda-kariwai karikaonan uruu uaꞌati.’ 29 Mazida-kizai ii, mazi-daꞌakaiba paꞌanmakoꞌoraz pamin-mazidan tuma. Mazan upuꞌu ziimazidaꞌakaꞌo paonarukonaukian uabatan idi mazidaꞌo imodapan, ukonaukian idi paudaiaro dauꞌan. Naꞌapaꞌomanawun wuruꞌu õkonaukianuz, naꞌiki aizii õturuuda õkonaukian. 30Uruu mishiꞌo niꞌinaa umanawun-dinan, mazan õgaru, õawutapaanan naa wuruꞌu.”

Kanom nii Tominkarudyuudan paudani

31 Kaawaꞌoraz doko iki uruu umanawunuꞌo ipai pidan ai. Aizii wuruꞌu imiꞌi baaraꞌaꞌo-raz, uruu imiꞌi baara san, naꞌiki ukakuwaapan imiꞌi baaraꞌaꞌo dauꞌu. Wuruꞌu kaawaꞌorazaokazi iki, 32 ukakuwaapan patukapanii naꞌiki paabatapanii dauꞌu aokazi ii, mazanaonaa pidan mishidan zoobaba ukuwaa. 33 Kanom mishidan an ukuwaa, naꞌapaꞌoidaꞌan ukainaabatan Tominkaru kuwaa mishiin. 34 Wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz,ukowaada Tominkaru paradan, ushaꞌapanum kauꞌan kaimanaimanaꞌo Tominkaru taanuꞌati Kaimanaꞌo Doronaa. 35 WaDaru Tominkaru marainapanii pauDani, naꞌiki utaaipai daunuudaꞌu aimaakan ukaꞌu iti. 36 Pidan mishidaꞌo uDani, kainaꞌaꞌo karikaonanuꞌokakupa-karu uꞌidaꞌa. Aizii pidan aonaꞌoraz umishidan uDani, aonaa naꞌapainim niiuikodan karikaonanuꞌo kakupa-karu, mazan karikaonanuꞌo nii ubaiatan Tominkarutoꞌoran.

4Jesus paradinan

Samaria sanaaba tuma1 Phariseenao abataꞌa naa kuwai Jesus zaamatin-kidan dauaꞌo pidannao paꞌidaꞌati,

naꞌiki uchikaawunuuan iriba pidannao, powaꞌa zii ĩiriban John diꞌitiꞌo zaamatinan ai.2 (Jesus mishi aonaa uchikaawunuupan padamata, soo utominapa-kidaniinao.) 3 AiziiJesus abatan idi naꞌapam pidannao kakuwaapan padauꞌu, uruꞌu naa ukiwan Judea Baaraiki, Galilee Baara iti. 4Umakopan puꞌu naꞌiti, Samaria Baara anaꞌo nii udobatan.

5 Aizii udobatapan puꞌu Samaria Baara an, ukaawan donoi iti, Sychar kiaꞌo uꞌuu.Maonapaꞌo naꞌii Jacob taauzonii zakapu paudani Joseph ati. 6 Naꞌiaꞌo Jacob kichada-kidauzon pakapoo-kizi nii.

Sakitapa kamoo, Jesus mizainan naa kowas pachiꞌikapa-kinaa. Usakanatan maonapakapoo-kizai ii. 7-8Utominapa-kidaniinaomako aka donoi iti ĩtoriaꞌanaꞌakanwanyukunui.Upuꞌaꞌa naa Samaria sanaaba waꞌatin okapowaꞌanan naꞌati kapoo-kizai idaꞌati.

“Õtuzaꞌazoo wunu,” Jesus kian oꞌati.9 “Pugaru Jew, aizii õgaru Samaria sanaaba, mazan kandii nii pupishaan wunu

õꞌai?” okian uꞌati. (Onaꞌapan uꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo turuu Jewnao kaiwaanaimaakan Samaria Baara sannao kaiwaanii.)*

10 Jesus kian oꞌati, “Puaitapan an mani kanom Tominkaru taaꞌazoonii, naꞌiki kanomwuruꞌu pishaaꞌoraz pugaruwunudauꞌati, pupishaamani uruupadamatanaꞌiki utaamanipuꞌati wunu kakupa-kinai, aonaꞌo umaarauzon paꞌan.”

11 Okian uꞌati, “Aonaa kanom idaꞌan mazan pukapotan wunu, ushaꞌapanum kauꞌankapoo-kizai idaꞌa munapo wunu. Naꞌikim nii puꞌitiiman puikodan wunu aonaꞌo umaa-rauzon? 12 Wadokozu-daun Jacob kichadanii wuruꞌu wakapoo-kizi niꞌoraz. Uruu,udainao naꞌiki ĩꞌuzanao, naꞌikiꞌo ĩtuzan wunu kapam. Powaꞌaꞌo zii mooko pugaruumanawunun Jacob ai?”

13 Jesus kian, “Pidan tuzaꞌo wunu diꞌoraꞌa kapoo-kizai diꞌikiꞌi, maaradakoꞌo niiuruu koshan; 14 mazan pidan tuzaꞌo paꞌan õtaan niꞌoraz wunu, aonaa naꞌapainim† 3:28 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. * 4:9 Samaria Baara sannao: ĩnao kaduz pidannao, aonaa ĩnaudapaakan Jewnaotuma.

JOHN 4:15 161 JOHN 4:39

nii umaaradakouzon. Õtaan niꞌoraz wunu, unaꞌan niꞌi naa uꞌidaꞌa, ikodaꞌo nii wunumaꞌozakaꞌoraz ununudapan, taaꞌo niꞌoraz karikaonanuꞌo kakupa-karu.”

15Aizii okianuꞌati, “Aushaaputaamookouruuwunuõꞌati, aonaa kizi õmaaradakouzon,naꞌiki aonaa kizi õkapowaꞌanan powaꞌa daꞌatiꞌi.”

16 Jesus kian oꞌati, “Pudapadanaka pudaiaru naꞌiki puwaꞌati utuma daꞌatiꞌi.”17 “Aonaꞌo mazan õkaudaiarun,” okian uꞌati.Jesus kian oꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu, ‘aonaꞌo õkaudaiarun,’ pukianuz. 18 Pugaru,

bakaꞌiauꞌoraꞌa naa pumazidan. Aizii kaiꞌoraz pumin-mashaapan, aonaa mishi pudaiarumani uruu, ukauꞌan mishiꞌo kaiwuruꞌu puparadanuz.”

19Okian uꞌati, “Aizii õaitapa! Pugaru Tominkaru prophetin! 20Waunao Samaria Baarasannao dokozu-daunnao, diꞌoraꞌa midukuo idaꞌaꞌo ĩaida-kidauzon pataapan Tominkaruumanawunuꞌo nii. Mazan unao Jewnao kian, Jerusalem ii paꞌan Tominkaru aipanpidannao aida-kidan ĩtaapan uruu umanawunuꞌo nii.”

21 Aizii Jesus kian oꞌati, “Pumishida õparadan, kainaꞌiki kamoo waꞌatin, uruu donoaonaꞌo nii pidannao nyukunuitapan diꞌoraꞌa midukuo oo Jerusalem, ĩaida-kidaꞌazonan pataapan Tominkaru umanawunuꞌo nii. 22 Unao Samaria Baara sannao, aonaauaitapan kaimanaiman kanom wuruꞌu utaapaniaz umanawunuꞌo nii; waunao Jewnao,waaitapa paꞌan kanom wuruꞌu wataapaniaz umanawunuꞌo nii. Ushaꞌapanum kauꞌanJewnao atiꞌo wuruꞌu pidan kazannaatin-kinaa kainaabata-kaoaz. 23 Mazan kainaꞌikipaꞌinaꞌo kamoowaꞌatin, aizii uruu kamoꞌo naa wuruꞌu kaawaꞌoraz! Uruu dono, pidannaomishiꞌoraz manawun ĩtaapan Tominkaru umanawunuꞌo nii, ĩtaainan nii uꞌati padoronaaii, naꞌikimishiꞌo idaꞌanaꞌo nii. Naꞌapainaowuruꞌu Tominkaru aipaniaz papidanannao nii.24 Tominkaru uruu Doronai. Pidan taapaꞌoraz uruu umanawunuꞌo nii, marii utukapa-kidanuz Tominkaru ati, pataainan idaꞌan padoronaa ii naꞌiki mishiꞌo idaꞌan.”

25Aizii Samaria sanaaba kian Jesus ati, “Õaitapanii kainaꞌiki Messiah waꞌatin. (Christ†kiaꞌo kapam wuruꞌu.) Ukaawan dono, ukainaabatan nii ipai aimaakan waꞌati.”

26Udaunaꞌan Jesus kian, “Õgaru uruu. Uruu paradinaꞌoraz puꞌati.”27 Upuꞌaꞌa naa Jesus tominapa-kidaniinao kaawaꞌakan donoi iki; tuukii ĩdiꞌitinpan

ĩtukapan idi ukadakotinan zunaaba tuma. Mazan aonaa naꞌiaꞌoram kian oꞌati, “Kanompuaipan uꞌai?” oo “Kandii niꞌo pukadakotinan otuma?” aonaa ukian uꞌati.

28 Uruꞌu naa owaꞌakaꞌakan pawunun kinnaa, okiwaꞌakan naa donoi iti. Naꞌiaꞌanaa okakuwaapan pidannao ati. 29 “Aushaa uwaꞌati, utukapanaka pidan kaidiꞌiaꞌa,ukowaadaꞌaka õꞌati ipai õshaꞌapatauzonii kida. Uruꞌu naa shaꞌa Christ?” okian. 30Uruꞌunaa pidannao makon donoi iki, ĩtukapaꞌanan Jesus.

31Upuꞌu Jesus tominapa-kidaniinao dapadautan uruu, “Tiichaa, puaroopaꞌa naa zii!”ĩkian.

32 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Õgaru kainaꞌa wanyukunui õnikan niꞌo, aonaꞌoraz unaoaitapan udauꞌu.”

33 Uruu idi utominapa-kidaniinao pishautaakan, “Pidan naꞌakaniꞌi naa shaꞌauwanyukunuu nii?” ĩkian.

34 Jesus kian ĩꞌati, “Õwanyukunuu paꞌan wuruꞌu õshaꞌapatanuz dyuudaꞌo õgaruaiapanii õshaꞌapatan, atii õipaianuzu. 35Karikaonan daꞌi puabatan pidan kian: ‘Kainaꞌiki4 kauzu, udaunaꞌan paoribai aka karaoda-kao.’ Mazan õkian uꞌati, uawunuapakaimanaiman zakapu kawanaꞌati kida. Dyuuaꞌa naa paoribai aka, turuaꞌa naa ukaraoda-kao! 36 Aizii wuruꞌu karaodapainaouz kawinipinaata-kaoaꞌa naa ĩdyaun. Ĩkaraodapani-inao baokopata-kao karikaonanuꞌo kakupa-karu diꞌiti. Paowaꞌoraz paoribai uuda, naꞌikikaraodaꞌoraz paoribai aka baokopaꞌo nii ĩkonaukian.

37 “Mishiꞌo wuruꞌu kiauzo-karuz kaikapaꞌa: ‘Baudaꞌapaꞌo pidan paowan, baꞌoranpidan karaodan.’ 38 Õdyuudan ukaraodapaꞌanan paoribai aka zakapu kawanaꞌati, aonaaukaudinauzon naꞌii padamata; baꞌorainao kowas baiaapanii unao uaꞌii dadaraꞌo kaudin-kizai, aizii unaouꞌu naa naubaapa ĩkaudin-kizi.”

39 Iriba Samaria Baara sannao, mashaapainaouz donoi ii mishidan Jesus, zunaaba kianidi, “Ukowaada õꞌati ipai aimaakan õshaꞌapatauzonii.”† 4:25 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

JOHN 4:40 162 JOHN 5:10

40 Aizii Samaria Baara sannao kaawainaouz uꞌidaꞌati, ĩpishaan uruu tuukii, “Waaipanpunaꞌaꞌakan watuma,” ĩkian uꞌati. Uruu idi dyaꞌutam kamoo Jesus naꞌiaꞌakan ĩtuma.

41 Iriba baokoinao mishidan ĩabatan idi Jesus kuwaa, 42 naꞌiki ĩkian zunaaba ati, “Aiziiwamishida, aonaa pukowaadan idi mani waꞌati, mazan waabatan idi sariapa uruu diꞌiki.Aizii waaitapa uruu mishi wuruꞌu kazannaataꞌo niꞌoraz ipai pidannao.”

Jesus kakudan naobanai dani munapoꞌo paꞌai43 Unaꞌiaꞌakan daunaꞌan dyaꞌutam kamoo, uruꞌu naa Jesus dobatan Galilee Baara iti.

44 Jesus kian: “Tominkaru prophetin, aonaa utaapauzo-kao umanawunuꞌo nii pawiizi ii.”45 Galilee Baara ikiꞌo pidannao, makonkaꞌo Passover Kamoon dauꞌati Jerusalem ii, ipaiĩtukapan Jesus shaꞌapatanii kida baokopainapa-karu dono naꞌii. Ukauꞌan, Jesus kaawandono Galilee Baara iti, konaukii pidannao dapaapan uruu.

46 Jesus kaawan naa koshan donoi Cana ati, Galilee Baara iaꞌoraz, (naꞌiaꞌo tawuruꞌuupanaꞌadan wunu wine nii, kiwiiniꞌo dono.)

Aizii uruu dono Capernaum ii, kainaꞌaꞌo wiizai zowaunaa karinaꞌo udani daonaiora.47Uabatan idi kainaꞌa Jesus kaawan Judea Baara iki Galilee ati, uruꞌu naa umakon Jesusdiꞌiti. Tuukiaꞌo idaꞌan upishaan Jesus, “Pumako õtuma Capernaum iti pukakuda kiziõdani; maonapaꞌoraꞌa naa umawakan kowas kaiwuruꞌu!”

48 Jesus kian uꞌati, “Aonaan an unao tukapan umanawun kidaꞌo aimaakan shaꞌapata-kao, aonaꞌo nii umishidan.”

49 Aizii pidan karinaꞌoraz udani kian Jesus ati, “Puwaꞌati kadiman õtuma Naobanai,mawakaꞌo niꞌi naa õdani.”

50 Jesus kian uꞌati, “Pukiwaꞌa naa powaa iti, kakudaꞌa naa pudani!” Umishida Jesusparadan, uruu idi ukiwaꞌakan naa powaa iti. 51Dunapo ii zii upoitorunao ikodapan uruu.Ĩkian uꞌati, “Kakudaꞌakaꞌa naa pudani.”

52Uruꞌu naa upishaan ĩdyaun, “Naꞌiam dii kamoo ukakudan?” “Munumun, masakau-daꞌu kamoo daawadatan, uruu umadawadidin,” ĩkian uꞌati. 53Udaru aitapa naꞌaꞌo kamoowuruꞌu, “Kakudaꞌa naa pudani!” Jesus kianuz uꞌati. Ukauꞌan tuukii umishidan Jesus,naꞌiki baokopa udapu ainao pidannao mishidan kapam.

54 Uruu itamautannaa Jesus shaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan, pakaawan donoGalilee Baara ati koshan, Judea Baara iki.

5Jesus kakudan karinaapaꞌo pidan wunu baoko danoma ii

1 Udaunaꞌan Jesus makon Jerusalem iti Jewnao baokopainpauzon kamoo dauꞌati.2 Jerusalem awauribanaa idaꞌa, kainaꞌa paniinom, Kaznizo Paniinomizinaa kiaꞌo udakota-kao. Maonapa udazabaꞌa kainaꞌa wunu baoko, Bethzatha kiaꞌo udakota-kao Jewnaoparadan idaꞌan. Maonapa wunu baoko danoma an, kainaꞌa bakaꞌiaudaꞌu kabaun dikin-dinapa-kizai kida. 3 Aizii dikin-dinapa-kizai kida nazo ii, kainaꞌa iriba karinainaowashatinpan kida, ishaawunnao naꞌiki pabiꞌinaaka machiꞌika-kainao kaduz kida. [Ipaiĩdyaun ĩzaudapan wunu koboinan. 4 Panaadon kidaꞌo daꞌi angel kaawauzon, naꞌikiukoboan nii wuruꞌu wunuz. Karinaa-ziiwa kiwiiniꞌo udamotinan ubaoko iti, ukoboo-kaodaunaꞌan aka, uruu kakudaꞌo nii shaꞌapaꞌoram karikaonan parinaa ai.]*

5Kainaꞌa karinaapaꞌo pidan naꞌii kapatiꞌoraꞌa naa, ubaiatinan 38wunu. 6 Jesus tukapanuruu, uaitapa kotuaꞌoraꞌa naa ukarinaapan. Jesus kian uꞌati, “Puaiapa pukakudan?”

7 Karinaapaꞌo kian uꞌati, “Aonaa pidan kaminkaꞌutaꞌo nii õgaru, õkaawa kizi wunubaoko iti ukoboo-kao dono. Õtiwainaꞌakan donoꞌo naa õmakon naꞌiti, baꞌoran pidankaawaꞌakaꞌa naa kiwiin õꞌai.”

8 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Aushaa, pukadishita! Pumakoꞌo naa, punaꞌakaꞌa naapuwashatinapa-kizi.” 9 Sariapa umaꞌozakaꞌakan. Ukadishitaꞌakan, uzaamataꞌakanpawashatinapa-kizi, naꞌiki uchiꞌikaꞌakan naa.

Aizii uruu dono, Sookapa-karu Kamoonwuruꞌu. 10Uruu idi Jewnao zowaunaanao kianpidan kakuda-kariwai ati, “Aizii Sookapa-karu Kamoon. Pudikintapan wakakinaorinaawuruꞌu punaꞌakanuz puwashatinapa-kizi.”* 5:4 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.

JOHN 5:11 163 JOHN 5:3411Mazan ukian ĩꞌati, “Pidan kakudaꞌoraz õgaru, ukian õꞌati, ‘Pumako, punaꞌakaꞌa naa

puwashatinapa-kizi.’ ”12 Naꞌiki ĩpishaan uruu, “Kanom mooko wuruꞌu dyuudaꞌoraz pumakon naꞌiki

punaꞌakan puwashatinapa-kizi?”13 Mazan aonaa uaitapan kanom wuruꞌu kakudaꞌoraz paugaru, ushaꞌapanum kauꞌan

iribaꞌo pidannao uruu dono naꞌii, naꞌiki kadiman kapam Jesus makoꞌokan ĩbii an.14 Uruu daunaꞌan, Jesus ikodan naa uruu Tominkaru Dapu ii. Ukian uꞌati, “Pua-

bata, aizii maꞌozakaꞌa naa pugaru; ukauꞌan marinaꞌa naa oiaꞌo, panaadon kashaꞌoraꞌoaimaakan shaꞌapan powaꞌa zii puꞌati.”

15Uruꞌu naa umakoꞌokan, ukakuwaapaꞌanaꞌakan naa Jewnao zowaunaanao ati. Ukianĩꞌati, “Jesus karikaonan tawuruꞌu kakudaꞌoraz õgaru.”

16 Jesus shaꞌapatan idi naꞌapaꞌo aimaakan Sookapa-karu Kamoon dono, uruu dikin iiJewnao dadaradan naa amazada uꞌati. 17 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Õdaru, ipai kamooukaminkaꞌuupan pidannao. Õgaru naꞌapaꞌo kapam uruu kawan.”

Jesus mishiꞌo Tominkaru Dani18 Jesus kian dikin ii naꞌapa, powaꞌa zii Jewnao zowaunaanao dawatan naꞌapam

pazowii-kida-kinaa nii uruu. Aonaa soo uwazootapan idi mani ĩsookapauzon kamoonkakinaorinaa, mazan udakotan idi kapam Tominkaru paDaru nii, uruu idaꞌan upatu-maakadinan Tominkaru tuma.

19Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz, aonaa Tominkaru Dani shaꞌa-patan aimaakan paaipan ati, soo ushaꞌapata patukapanii paDaru shaꞌapatan. KanomuDaru shaꞌapatanii, naꞌapa kapam uDani shaꞌapatan. 20 ÕDaru marainapanii pauDaninaꞌiki utukapa-kida uꞌati ipai pashaꞌapaapanii. Naꞌiki utukapa-kidan nii uꞌati aimaakanpowaꞌaꞌo zii umanawunun kida, unao diꞌitinapa-kinaa nii. 21 Naꞌapa õDaru kadishita-kidan kawan mawakainao naꞌiki utaan kakupa-karu ĩꞌati, naꞌapaꞌo manawun uDani taankakupa-karu naꞌiaꞌoram ati utaaꞌazon. 22 ÕDaru, aonaa ukabootan pidan oiaꞌo diꞌiti ookaimanaꞌo diꞌiti. PauDani ati paꞌan utaan ipai wuruꞌu naꞌapaꞌoraz shaꞌapatin-karu, 23 ipaikizi pidannao taapan uDani umanawunuꞌo nii, naꞌapa ĩtaapan kawan uDaru. Mazanpidannao aonaꞌoraz ĩtaapan Tominkaru Dani umanawunuꞌo nii, naꞌapa kapam aonaaĩtaapan mani uDaru umanawunuꞌo nii wuruꞌu, dyuudaꞌoraz uruu.

24 “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz uꞌati: Pidan abataꞌo naꞌiki izoꞌatiꞌo õkuwaa, naꞌikimishidaꞌo dyuudaꞌoraz õgaru, kainaꞌaꞌoraꞌa naa karikaonanuꞌo kakupa-karu uꞌidaꞌawuruꞌu. Aonaꞌo nii upatakaꞌuta-kao paꞌoian dikin ii. Aonaa powaꞌa mawakapa-karudiꞌitanpuꞌoraꞌa naa mani uruu, mazan kainaꞌaꞌoraꞌa naa uruu idaꞌa karikaonanuꞌokakupa-karu. 25Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz uꞌati: Kainaꞌiki kamoowaꞌatin, aizii uruꞌu naawuruꞌu kaawaꞌoraz. Uruu donoꞌo niꞌi naa mawakainao abatan Tominkaru Dani paradan.Pidan abataꞌo naꞌiki izoꞌatiꞌo Ukuwaa uruu kakupaꞌo nii. 26WaDaru diꞌikiꞌo kakupa-karuikoda-kao. Naꞌapaꞌo manawun waDaru toman pauDani, uruu diꞌiki kapam kakupa-karuikoda-kao.

27 “WaDaru kiiniꞌi naa pauDani ati, ‘Turuaꞌa naa aizii pubuutan pidannao,’ ushaꞌa-panum kauꞌan uruu paꞌan wuruꞌu Daonaiora Aokazi Ikiꞌo. 28 Aonaa umaaitapakaꞌanaꞌaõkuwaa! Mishiꞌo, kainaꞌaꞌo nii kamoo kaawan, naꞌiki uruu dono ipaiꞌo nii pabaaranaaiki kida mawakainao abatan Uparadan. 29 Pidannao shaꞌapataꞌo kaimanaꞌo, ĩkadishitannii naꞌiki karikaonanuꞌo nii ĩkakupan; mazan pidannao shaꞌapataꞌo oiaꞌo, ĩkadishitan niinaꞌiki patakaꞌuta-kao nii ĩdyaun.

Kakuwaapainao Jesus dauꞌu30 “Aonaa turuu õshaꞌapatan aimaakan õaipan ati karikaonan. Õbuutan pidannao soo

Tominkaru aipan kawanaꞌati manawun. Ukauꞌan sakitapaꞌo paꞌan wuruꞌu õbuutanuzpidannao ĩshaꞌapainpan kawanaꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa õtiwaan õshaꞌapatanaimaakan õaipan ati karikaonan, soo dyuudaꞌoraz õgaru aipan kawanaꞌati õshaꞌapatinan.

31 “Õkakuwaapan anmani õdauꞌu, õꞌidaꞌa karikaonan, aonaa turuu õparadanmishida-kao. 32Mazan kainaꞌa baꞌoran kakuwaapaꞌo õdauꞌu, õaitapa mishiꞌo wuruꞌu uparadanuzõdauꞌan.

33 “Unao, udyuudan pidannao John Chikaawunuupauzo diꞌiti. Uruu dono ukowaadamishiꞌo õdauꞌan. 34Aonaa õaipanmanawunmani pidan kakuwaapan õdauꞌan kaiwuruꞌu;

JOHN 5:35 164 JOHN 6:13mazan õkowaadan unao ati kaikapa kidaꞌoraꞌa, turuu kizi ukazannaatinan. 35 Johnuruu lamp kawanuꞌo, maꞌozakaꞌoraz ukanadapan; aizii unao masakaudaꞌu karikaonanukonaukii-kidan ukanadapanuzu.

36 “Powaꞌa zii John kuwaa ai umanawunun wuruꞌu kakuwaapaꞌoraz õdauꞌu: wuruꞌuõshaꞌapatanii kidaz õdaru aipan kawanaꞌati, naꞌiki wuruꞌu Uaipaniaz zii õshaꞌapatan,ĩnao wuruꞌu kakuwaapaꞌoraz õdauꞌu. Naꞌiki õshaꞌapatanii kida ukainaabata õdaruwuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru. 37 Naꞌiki õdaru kapam kakuwaapaꞌo õdauꞌu. Unao, aonaauabatauzon uparadan oo utukapauzon uruu. 38Aonaa uzaamatanUkuwaa, ushaꞌapanumkauꞌan aonaa unao mishidan õgaru wuruꞌu Udyuudaniaz. 39 Utominpan padamatakaimanaiman saada-kariwaiz kida Tominkaru Paradan dauꞌu, uzauda-kidan uruu idaꞌaꞌonii unao ikodan karikaonanuꞌo kakupa-karu, mazan uruu kida kakuwaapaꞌoraz õdauꞌu!40 Mazan upuꞌu aonaa uzaamatinaꞌazon õꞌidaꞌati, turuu kizi uzaamatan karikaonanuꞌokakupa-karu.

41 “Õshaꞌapatan aimaakan aonaa õaipan idiꞌo mani pidannao dakotan õgaruumanawunuꞌo nii. 42 Mazan õaitapa unao, aonaa naꞌiaꞌoram marainpan Tominkarukaimanaiman. 43 Õgaru, õkaawan õdaru uu idaꞌanaꞌo, mazan unao, aonaa unaubaanõgaru. Mazan baꞌorainao kaawan an paaipan ati karikaonan, ĩnaouꞌo nii paꞌanunaubaapa. 44Upaonarunao naubaan an unao, tuukii ukonaukian, mazan aonaa zoobabaushaꞌapatan aimaakan Tominkaru baudaꞌapauzon naubaa-kinaa nii unao. Ukauꞌan,naꞌapam nii mooko umishidan uruu?

45 “Aonaa õgaruꞌo nii mani wuruꞌu kiaꞌo niꞌoraz õdaru ati, ‘oiaꞌo ĩnao,’ unao dauꞌan.Kainaꞌa Moses saadauzonii, uruꞌo nii paꞌan wuruꞌu ‘oiaꞌo ĩnao,’ kiaꞌo niꞌoraz, unyukunuuMoses saadanii dauꞌatin puꞌu padamata. 46 Umishidan an mani mishi manawun Mosessaadanii, umishida mani padamata õgaru. Ushaꞌapanum kauꞌan, õgaru dauaꞌo wuruꞌuusaadaniaz. 47 Mazan umamishidakan puꞌu Moses saadauzonii kakinaorii, naꞌapam niidii umishidan õparadan?”

6Jesus paan 5000 pidannao(Matthew 14:13-21; Mark 6:30-44; Luke 9:10-17)

1 Aizii udaunaꞌan Jesus taraukan Galilee Karishiiz baza iti, (Tiberias Karishiiz, ki-aꞌo udakota-kao kapam.) 2 Iriba pidannao daꞌanpan uruu ĩtukapan idi ushaꞌapatanumanawun kidaꞌo aimaakan, ukakudanuz karinainao. 3 Jesus makon patominapa-kidaniinao tuma naawazi paawa iti, naꞌii usakanatan ĩtuma. 4Aizii udono, maonapataꞌoJewnao Passover Kamoon.

5 Jesus awunuudanaan, utukapa iriba pidannao waꞌatin paꞌidaꞌati. Sariapa ukianPhilip ati, “Naꞌikim nii watorian wanyukunui wapaa-kinaa nii ipai wunaouꞌa?” 6 Jesuspishaanuz Philip, utiwaa-kidapan karikaonan uruu, mazan Jesus, uaitapaniꞌi naa naꞌa-pam nii pashaꞌapainpan.

7 Philip kian uꞌati, “8 kauzu pidan kaudinan winipinaa, aonaa turuu utorian wunaoaroapa-kinaa niꞌi, utaa-kao puꞌu mani masakaudaꞌu sodi kida.”

8Andrew, Simon Peter inawuzuz, uruu kapam Jesus tominapa-kidanii. Ukian Jesus ati,9 “Kainaꞌa koraidaonaa diidaꞌaꞌa, kainaꞌa uꞌidaꞌa bakaꞌiaudaꞌu barley-baꞌi* naꞌiki dyaꞌu-tam kopaunao sodi kida. Mazan naꞌapam nii mooko masakaudaꞌu sodiꞌo wanyukunuituruan iribaꞌo manawun pidannao ati?”

10 Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Marii pidannao sakanatan.” Uruꞌu naaĩdyuudan pidannao sakanatan naa. Pinidi baawuwuruꞌu naꞌiaꞌoraz amazada. Aizii daon-aioranao uikoda mani 5000 ĩdyaun. 11Uruꞌu naa Jesus zaamatan bread naꞌiki utoriinapa-kidan naaz Tominkaru ati, “Kaimanaꞌo pugaru Tominkaru, putaan idi wanyukunui.”Uruu daunaꞌan udyuudannaa utaabiꞌii-kao sakanatapainao ati, aizii kopau naꞌapa kapamunaꞌapatan. Ipai pidan aroopan abaapa kida. 12 Aizii ĩturuudan daunaꞌan paaroopan,Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Aizii uzawada wanyukunui waꞌakun, aonaauwakudaꞌanaꞌaz.” 13 Uruu idi bakaꞌiaudaꞌuꞌoraz barley-baꞌi waꞌakun diꞌiki, ĩpaidada 12dazowan kida.* 6:9 barley-baꞌi: barley aka, poroom kawanuꞌo.

JOHN 6:14 165 JOHN 6:3814 Aizii pidannao tukapan idi Jesus shaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan, sariapa

ĩkian, “Diꞌi naa wuruꞌu Prophet, saada-kariwai Tominkaru paradan kaunamunaataniazuwaꞌatin nii.”† 15 Jesus aitapan idi pidannao zaamataꞌazon naa paugaru King nii aonaanpuꞌu unyukunuu naꞌapan, uruu idi umakoꞌokan ĩꞌai pabaꞌorantin koshan midukuo iti.

Jesus chiꞌikan wunu paawa an(Matthew 14:22-33; Mark 6:45-52)

16 Uruu wachuupunin, Jesus tominapa-kidaniinao makon naa Galilee Karishiiz iti.17 Ĩzaamatan kanawa naꞌiki uruꞌu naa ĩtaraukan Capernaum iti. Marutaꞌakaꞌa naaamazada, aonaa zii Jesus kaawan ĩꞌidaꞌati.

18Aizii uruuwamarutan idaꞌa, maꞌozakaꞌo awaru kaawan naꞌiki kichanaꞌiki-kii utomanwunu paran. 19 Jesus tominapa-kidaniinao pooratan pakanawan naꞌapaꞌo bii an, 3 oo4 mile umunapon. Uruꞌu naa ĩtukapan Jesus waꞌatin, wunu paawa an uchiꞌikapan.Uwaꞌatin, atii umaonapatan ĩkanawan idaꞌati. Tuukii ĩtarian uꞌai. 20Mazan upuꞌaꞌa naauparadan ĩꞌati, “Manaꞌa utariaꞌanaꞌa! Õgaru wuruꞌu!” 21Uparadan daunaꞌan, ĩaipan naaupaidinan patuma kanawa zoꞌiti, mazan mashaꞌapakiaka ĩkaawaꞌakan naa pamako-kiziiti.

Pidannao dawatinan Jesus dauꞌu22 Baꞌoran chaapiꞌiki, pidannao karishii danoma iaꞌoraz ĩwaꞌakinan, ĩaitapanii naꞌaꞌo

soo baudaꞌapa kanawakarikaonan. Naꞌiki ĩaitapa kapamaonaa Jesusmakonpatominapa-kidaniinao tumauruukanawa zoꞌan, soo ĩnao karikaonanmako. 23Mazankainaꞌa baꞌorankanawa kida kaawan Tiberias iki, maonapa Naobanai paa-kizi ii pidannao, utoriinapa-kidan daunaꞌan wanyukunui. 24Aizii pidannao tukapan idi aonaa Jesus nii, naꞌiki aonaautominapa-kidaniinao nii kapam, uruꞌu naa ĩpaidinan kanawa kida zoꞌiti, naꞌiki ĩmakonnaa Capernaum iti, ĩdawatinaꞌanan naa Jesus dauꞌu.

Jesus, uruu wanyukunui aokazi ikiꞌo25 Ĩikoda Jesus karishii baza iaꞌa naa. Uruꞌu naa ĩkian uꞌati, “Tiichaa, naꞌapainim diꞌi

naa pukaawan daꞌatiꞌi?”26 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Udawatinan õdauꞌu soo uaroopan

idiꞌo abaapa karikaonan, aonaa utukapan idiꞌo mani õshaꞌapatan umanawun kidaꞌoaimaakan. 27Aonaa ukaudinaꞌanaꞌa patakaꞌuinauzo wanyukunui dauꞌati. Ukaudin paꞌanwanyukunui dauꞌati karikaonanuꞌoraz kakupa-karu uꞌidaꞌan. Uruu wuruꞌu DaonaioraAokazi Ikiꞌo taan niꞌoraz unao ati, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru tukapa-kida mishipanyukunuu kaimanan uꞌati.”

28Aizii ĩkian uꞌati, “Kanom mooko manawun Tominkaru aiapanii washaꞌapatan?”29 Jesus kian ĩꞌati, “Tominkaru aipan soo umishidan õgaru, padyuudaniaz.”30 Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Kandii mooko umanawunuꞌo aimaakan puaida-kidan nii

waꞌati, wamishida-kinaa nii wuruꞌu puparadanuz? 31 Wadokozu-daunnao, ĩnikauzoniiwanyukunui, ‘manna’ kiaꞌoraz udakota-kao, mapidantakaꞌo amazada ii. Naꞌapa usaadin-pan Tominkaru Paradan idaꞌa, ‘Utaanii ĩꞌati ĩnikan nii aokazi ikiꞌo wanyukunui.’ ”‡

32 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aonaa Moses mani wuruꞌu taaꞌorazaokazi ikiꞌo wanyukunui uꞌati. Õdaru paꞌan wuruꞌu taaꞌoraz aokazi ikiꞌo wanyukunui,mishiꞌoraz kakupa-kinai. 33Wanyukunui, Tominkaru dyuudaniaz aokazi iki, uruu paꞌantaaꞌoraz kakupa-kinai manawun, pidannao ati.”

34 Sariapa pidannao kian uꞌati, “Naobanai! Putaa mooko waꞌati uruu wanyukunui,naꞌiki ipai kamoo paꞌi putaa waꞌatiz!”

35 Jesus kian ĩꞌati, “Õgaru wuruꞌu wanyukunui kakupa-kinaiz. Naꞌiaꞌoram pidanzaamatinaꞌo õꞌidaꞌati naꞌiki mishidaꞌo õgaru, aonaꞌo nii uzamaziizon naꞌiki aonaꞌo niiumaaradakouzon.

36 “Mazan õkii shaꞌatii uꞌati, utukapaꞌa naa padamata õgaru, mazan upuꞌu aonaaumishidan õgaru. 37 Ipai pidan õdaru taaniaz õꞌati, zaamatinaꞌo nii õꞌidaꞌati. Naꞌiki pidanwuruꞌu zaamatinaꞌoraz õꞌidaꞌati aonaa naꞌapainim nii õkashanauan. 38 Ushaꞌapanumkauꞌan õwaꞌatin daꞌatiꞌi aokazi iki, õshaꞌapataꞌanan dyuudaꞌoraz õgaru aipan kawanaꞌatiõshaꞌapatan. Aonaa õwaꞌatin õshaꞌapataꞌanan aimaakan õnyukunuu aipan kawanaꞌati.† 6:14 Deuteronomy 18:18-19 ‡ 6:31 Psalm 78:24

JOHN 6:39 166 JOHN 6:65

39 Naꞌiki dyuudaꞌoraz õgaru, aonaa baudaꞌapa uaipan õwaziwaan pidan pataaniinaouzõꞌati. Mazan uaipan paꞌan õkadishita-kidan ĩdyaun naꞌiki õtaan ĩkakupa-kinaa nii,Tominkaru Ainaa dono. 40ÕDaru aipan ipai pidan tukapaꞌoraz naꞌiki mishidaꞌoraz uDani,zaamatan karikaonanuꞌo kakupa-karu; naꞌiki õkadishita-kidan nii ĩdyaun karikaonanuꞌokakupa-karu diꞌiti Tominkaru Ainaa dono.”

41Uruꞌu naa Jewnao kadakotin-kidan uruu naꞌiki ĩtoꞌoran naa uꞌati, ukian idi, “Õgaruwuruꞌu wanyukunui aokazi ikiꞌoraz kaawan.” 42Ukauꞌan ĩkian paꞌatiaaka, “Aonaa mookoJesus mani uruu, Joseph daniz? Waaitapanii naꞌapain udaronao! Naꞌapa diꞌi naa mookokaiwuruꞌu ukianuz, ‘Õgaru aokazi ikiꞌo õwaꞌatin?’ ”

43 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaꞌa naa ukadakoinpaꞌanaꞌa naꞌapa. 44Õdaruwuruꞌu dyuudaꞌorazõgaru; naꞌiki aonaa turuu pidan zaamatinan õꞌidaꞌati, soo õdaru minziiwatan donouruu uzaamatin-kinaa nii õꞌidaꞌati. Naꞌiki õkadishita-kidan nii uruu Tominkaru Ainaadono. 45 Naꞌapa kotuaꞌo prophet saadauzonii kian, ‘Ipaiꞌo nii Tominkaru tominapa-kidan pidannao.’§ Ukauꞌan kanom dyautaꞌo unyukunuu õdaru paradan dauꞌati, naꞌikitominpaꞌo uruu diꞌiki, zaamatinaꞌo nii õꞌidaꞌati.

46 “Mazan aonaa naꞌiaꞌoram pidan tukapauzon õdaru, soo wuruꞌu waꞌatiꞌorazTominkaru diꞌiki, uruu paꞌan tukapaꞌoraz õdaru. 47Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Naꞌiaꞌo-ram pidan mishidaꞌo, zaamataꞌoraꞌa naa karikaonanuꞌo kakupa-karu wuruꞌu. 48 Õgaruwuruꞌu wanyukunui kakupa-kinaiz. 49Udokozu-daunnao nikauzon puꞌu ‘manna’ mapi-dantakaꞌo amazada diꞌii, upuꞌu ĩmawakan. 50Mazan diꞌi naa paꞌan wuruꞌu wanyukunuiz,kaawaꞌoraz aokazi iki, pidan nikaꞌoraz uruu, karikaonanuꞌo nii ukakupan. 51 Õgarupaꞌan wuruꞌu wanyukunui, kaawaꞌoraz aokazi iki, taaꞌoraz kakupa-kinai. Pidan nikanan wuruꞌu wanyukunuiz, uruu karikaonanuꞌo nii ukakupan. Wanyukunui õtaan niꞌorazuꞌati, uruu õdunaa. Uruu õtaaniaz pidannao kakupa-kinaa nii.”

52 Uruꞌu naa Jewnao shokorodinan uꞌati naꞌiki ĩkian paꞌatiaaka, “Naꞌapam nii mookoarawu itiiman pataan waꞌati padunaa, wanyukunui nii?”

53 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Umanikakan an Daonaiora Aokazi Ikiꞌodunaa naꞌiki umatuzakan an uizain, aonaꞌo kakupa-karu nii uꞌidaꞌa. 54 Mazan kanomaroopaꞌo õdunaa dauꞌu naꞌiki tuzaꞌo õizain, uruu karikaonanuꞌo nii paꞌan ukakupannaꞌiki õkadishita-kidan nii uruu Tominkaru Ainaa dono. 55 Õdunaa, uruu mishiꞌowanyukunui naꞌiki õizain mishiꞌo riwunii. 56 Naꞌiaꞌoram pidan aroopaꞌo õdunaa dauꞌunaꞌiki tuzaꞌo õizain, uruu zaamatinpaꞌo õꞌidaꞌati, naꞌiki õgaru zaamatinpaꞌo uruu idaꞌatikapam. 57 Õdaru Tominkaru taapaꞌoraz kakupa-karu, uruu wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru.Uruu diꞌikiꞌo õikodan kakupa-karu. Ukauꞌan pidan aroopaꞌoraz õdauꞌu, uikodan niikakupa-karu õgaru diꞌiki. 58 Ukauꞌan diꞌoraꞌa wuruꞌu wanyukunui kaawaꞌoraz paꞌanaokazi iki, aonaa udokozu-daunnao nikauzonii manna kawanuꞌo mani. Ĩnikauzonpuꞌu padamata manna, mazan upuꞌu zii ĩmawakan. Mazan pidan aroopaꞌo diꞌoraꞌawanyukunui dauꞌu, karikaonanuꞌo nii paꞌan ukakupan.”

59 Jesus kakuwaatinanuz kaikapaꞌa, utominapatin-kidan donoꞌo pidannao synagogue*ii.

Jesus kuwaa taaꞌoraz karikaonanuꞌo kakupa-karu60 Aizii ĩabatan idi naꞌapaꞌo kuwai, iriba daꞌanapatinainaouz uruu, kian, “Dadaraꞌo

manawun ukuwaa. Kanom turuu uabatapan kaiwuruꞌu ukuwaaz?”61 Mazan Jesus, uaitapa naꞌapam patominapa-kidaniinao kadakotin-kidan pakuwaa.

Sariapa ukian ĩꞌati, “Ukaziwaa-kida zii õparadan? 62 Naꞌapam dii mani ukian utukapanan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo sawatinan powaa iti pawaꞌati-kizi iti? 63 Pudiꞌitapan an soonanai dauaꞌo karikaonan, uruu mazanuꞌo karikaonan wuruꞌu. Kaimanaꞌo Doronaa paꞌanwuruꞌu kaawa-kidaꞌoraz kakupa-karu. Wuruꞌu õparadan kidaz, unao atiꞌoraz, aonaananai dauaꞌo mani, mazan doronai dauaꞌo, naꞌiki ukakupa-kinaa niꞌo. 64 Mazan upuꞌuzii kainaꞌa pabiꞌi kida unao aonaa umishidan.” (Jesus aitapanii sariapa patominapa-kidan diꞌikiꞌo ĩdyaun, naꞌiaꞌoram aonaꞌo nii ĩmishidan. Naꞌiki uaitapa naꞌiaꞌoram niikaakapaa paugaru tarubainao ati.) 65Naꞌiki Jesus kian koshan, “Kaikapaꞌo atiꞌo tawuruꞌu§ 6:45 Isaiah 54:13 * 6:59 synagogue: kabaun Jewnao baokopainapa-kizi. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

JOHN 6:66 167 JOHN 7:20õkianuz uꞌati, aonaa turuu pidan zaamatinan õꞌidaꞌati, soo õdaru Tominkaru naꞌakandono õꞌidaꞌati ĩdyaun.”

66 Naꞌikiꞌoraꞌa naa iriba utominapa-kidaniinao muudinan naa uꞌai, aonaa powaꞌaĩmakon utuma. 67 Uruu idi Jesus kian wunao atiꞌi 12 patominapa-kidaniinaouz, “Unaomani, umuudinan niꞌi naa kapam õꞌai?”

68Simon Peter kian uꞌati, “Naobanai, kanomdiꞌitiꞌo niimookowamakon? Pugaru idaꞌapaꞌan parada-karu kida taaꞌoraz karikaonanuꞌo kakupa-karu. 69 Naꞌiki, aizii wamishidanaꞌiki waaitapa pugaru umanawunuꞌo, Tominkaru diꞌikiꞌo puwaꞌatin!”

70 Jesus kian ĩꞌati, “Õgaru zaamataꞌoraz 12 unao. Mazan baudaꞌapa unao, Satan!”71 Unaꞌapanuz Judas Iscariot dauaꞌo wuruꞌu (Simon Iscariot daniz); uruu 12 tumaꞌouaitinpan, uruꞌo nii zaamata-kida Jesus.

7Paꞌinawuzunao dyuudan Jesus makon Judea Baara iti

1 Uruu daunaꞌan, Jesus morowautapan naꞌiiꞌaka wiizai kawanaꞌati, Galilee Baaraii kidaꞌoraz. Aonaa uaipan pachiꞌikinan Judea Baara ii aka, ushaꞌapanum kauꞌanJewnao zowaunaanao zaudapanii uruu naꞌii, ĩaipan pazowiinuzu. 2 Naꞌiki uruu donomaonapataꞌo Jewnao baokopainpauzon kamoon, ĩkawiizibatinauzon.* 3 Uruu idi Jesusinawuzunao kian uꞌati, “Pugaru mani? Kanom nii aonaꞌa naa pumakon Judea Baara iti,abatauzonao pukuwaa tukapa kizi wuruꞌu pushaꞌapaapanii kidaz? 4 Aonaa naꞌiaꞌorampidan dizapaꞌo pashaꞌapaapan aimaakan, uaipan an pidannao aitapan kaimanaimankanom kaduz paugaru. Pushaꞌapaapan an aimaakan, marinaꞌa naa ipai pidannaoaitapan!” 5 (Aizii wuruꞌu uꞌinawuzunaouz, aonaa ĩmishidan uruu.)

6 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa ziimazan amazada kaawanõꞌati õmako-kinaanii naꞌiti. Mazanunao, turuu umakon naꞌapainim karikaonan, uaipan kawanaꞌati. 7Aonaa kanom dikin iipidannao toꞌora-kizaitapan unao. Mazan õgaru ĩtoꞌora-kizaitapanii, õkakuwaapan idiĩꞌoian dauꞌu. 8Umakoꞌo naa baokopainapa-kizai iti. Mazan õgaru, aonaꞌo nii zii õmakon,ushaꞌapanum kauꞌan aonaa zii amazada kaawan õꞌati.” 9 Jesus paradan daunaꞌan naꞌapa,unaꞌian zii Galilee Baara ii.

Jesus Jerusalem ii10 Mazan uꞌinawuzunao makon daunaꞌan baokopainapa-kizai iti, uruꞌu naa Jesus

makon kapam. Umakon naꞌiti dizinapa, aonaa kizi pidannao aitapan naꞌiam uruu.11Naꞌii, baokopainapa-kizai ii, Jewnao zowaunaanao dawatinan udauꞌu pidannao bii an,“Aonaa utukapan tawuruꞌu pidanaz?” ĩkian pidannao ati.

12Aizii uruu dono, iriba pidannao paradinanmashaudaꞌu kida Jesus dauꞌu. Baꞌorainaokian, “Kaimanaꞌo pidan uruu.” Mazan baꞌorainao kian, “Aonaa kaimanaꞌo pidan maniuruu, soo umariidapan karikaonanpidannao.” 13Mazan aonaa naꞌiaꞌorampidan diwadanpaparadan, ĩtarian idi Jewnao zowaunaanao ai.

14 Aizii 4 kamoꞌo naa baokopainapa-karu, uruu zii Jesus makon Tominkaru Dapuiti. Naꞌiaꞌa naa utominapa-kidan pidannao. 15 Aizii Jewnao zowaunaanao abatan idiutominapa-kidan pidannao kaimanaiman manawun, tuukii ĩdiꞌitinpan uaitapan dauꞌan.Sariapa ĩkian udauꞌati, “Naꞌapam dii mooko arawu aitapan kaikapaꞌa naa manawunuꞌu?Aonaa naꞌapainim padamata tiichaanao tominapa-kidauzon uruu!”

16 Jesus kian ĩꞌati, “Wuruꞌu õkuwaa kidaz aonaa õtomanii mani. Tominkaru, dyuu-daꞌoraz õgaru, uruu diꞌikiꞌo wuruꞌu õkuwaa kidaz. 17 Pidan minziiwataꞌo panyukunuuTominkaru kaudin-kizi dauꞌati, uruꞌo nii paꞌan aitapa õkuwaa, Tominkaru diꞌikiꞌo,oo õtomanii karikaonan. 18 Pidan kakuwaapan an paaipan ati karikaonan, utiwaanpamanawun-tinan wuruꞌu. Mazan pidan kakuwaapaꞌo pamanawunutapaꞌazon ididyuudaꞌo paugaru; uruu kaimanaꞌo pidan, naꞌiki mishiꞌo uparadan. 19 Mishi, Mosestaanii unao ati ukakinaorinaa. Mazan aonaa naꞌiaꞌoram unao mishiꞌo utaapan wuruꞌukakinaoriiz. Mazan kandii nii uzowiaꞌazon õgaru?”

20Aizii pidannao kian uꞌati, “Kainaꞌa oiaꞌo doronai puꞌidaꞌa! Kanommooko puꞌitiimanzowiaꞌazoo pugaru?”* 7:2 ĩkawiizibatinauzon: Putukapa kaarita tokon ii, Jewnao baokopainpauzon kamoon waranuꞌu, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

JOHN 7:21 168 JOHN 7:39

21 Jesus kian ĩꞌati, “Kainaꞌa baudaꞌapa õshaꞌapatanii umanawunuꞌo aimaakan Sookapa-karu Kamoon dono, naꞌiki tuukii unao diꞌitinpan udauꞌu. 22Mazan upuꞌu zii, utaapadanudani daonaioranao choota-kao† sookapauzo-karu kamoo dono, ĩkainaabatin-kinaaJewnao nii, Moses taan idi naꞌapaꞌo kakinaorii. (Mazan aonaaMoses diꞌikiꞌomani wuruꞌunaꞌapaꞌo sakadinanuz, uruudokozu-daunnaopaꞌanwuruꞌu sakadaꞌoraz naꞌapaꞌo.) 23Aiziiutaapadan puꞌu udani choota-kao Sookapa-karu Kamoon dono, uruu aonaa kizi unaodikintapan Moses taaniaz kakinaorii. Kandii nii mooko utoꞌoran õꞌati õsaabaan idipaꞌan kaimanaiman pidan nanaa Sookapa-karu Kamoon dono? 24Aonaꞌa udiꞌitapaꞌanaꞌaõshaꞌapataniaz aimaakan oiaꞌo nii. Mazan udiꞌitapa wuruꞌu õshaꞌapataniaz aimaakankaimanaꞌo nii paꞌan.”

Christ mani wuruꞌu Jesus?25 Kainaꞌa Jerusalem sannao bii ikiinao pidannao, ĩkian Jesus dauꞌati paꞌatiaaka,

“Aonaa mooko arawuꞌu mani tawuruꞌu ĩtiwautaniaz pazowii-kidan? 26 Aizii diꞌi naauparadinan iribaꞌo pidan ati. Naꞌiki aonaa kanom waꞌatin ĩtowaudaꞌuaꞌanan uruu!Jewnao zowaunaanao aitapaniꞌi naa shaꞌa uruu Christ‡ kii-kizaiz? 27 Mazan Christkaawan dono, aonaꞌo nii pidan aitapan naꞌikiꞌoram uwaꞌatin. Mazan arawuꞌu, waaitapanaꞌikiꞌoram uwaꞌatin.”

28 Aizii Jesus tominapatin-kidan puꞌu pidannao Tominkaru Dapu ii, ukian diiwaꞌoidaꞌan, “Uaitapanii mooko õgaru naꞌiki naꞌikiꞌoram õwaꞌatin? Aonaa õꞌidaꞌaꞌo maniõwaꞌatin! Dyuudaꞌoraz õgaru, uruu mishiꞌo, naꞌiki uruu diꞌikiꞌo õwaꞌatin. Unao aonaauaitapauzon uruu. 29 Mazan õgaru õaitapanii uruu, ushaꞌapanum kauꞌan uruu diꞌikiꞌoõwaꞌatin, naꞌiki uruu paꞌan wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru.”

30Uruꞌu naa ĩaipan pazaamataꞌakan Jesus sariapa naꞌii, mazan aonaa kanom zaamatanuruu, ushaꞌapanumkauꞌan aonaa zii amazada kaawan uzaamata-kinao nii. 31Mazan iribanaꞌiainao pidannao mishidan uruu, naꞌiki ĩkian, “Baꞌoran kaawan an, dakotinaꞌo Christnii, turuu mani mooko ushaꞌapatan powaꞌa zii umanawun kidaꞌo aimaakan arawuꞌushaꞌapatanii kida aiaꞌa?”

Jewnao zowaunaanao aipan pazaamata-kidan Jesus32 Aizii Phariseenao abatankan naa naꞌapam pidannao kian paꞌatiaaka, mashaudaꞌu

padamata Jesus dauꞌan. Uruꞌu naa ĩbaokopatinan faadaanao zowaunaanao tuma,udaunaꞌan ĩdyuudan naa watchmantapainao Tominkaru Dapu ĩzaamatanaka kizi Jesus.

33 Jesus kian, “Õnaꞌan nii zii utuma baukapaꞌa naa, udaunaꞌan õkiwan niꞌi naadyuudaꞌoraz õgaru diꞌiti. 34 Udawatinan nii õdauꞌu mazan aonaꞌo nii uikodan õgaru.Aonaa turuu unao makon õmakoꞌozoo-kizi iti.”

35 Uruꞌu naa Jewnao zowaunaanao kian paꞌatiaaka, “Naꞌitiꞌoram mani umakoꞌozon,aonaa kizi turuu waikodan uruu? Umakoꞌozon shaꞌa Jewnao diꞌiti, mashaapainaouzGreeknao wiizi ii aka, utominapa-kidaꞌanan Greeknao?§ 36 Naꞌapaꞌoram dauꞌatiꞌo diiwuruꞌu, ‘Udawatinan nii õdauꞌu, mazan aonaꞌo nii uikodan õgaru,’ naꞌiki ‘Aonaa turuuumakon õmakoꞌozoo-kizi iti,’ ukianuz?” ĩkian.

Wunu kakupa-kinai37 Dawuꞌitiiniꞌo kamoo baokopainapa-karuz, uruu umanawunuꞌo manawun kamoo.

Uruu kamoo idaꞌa Jesus kadishitan naꞌiki uparadan diiwaꞌo idaꞌan, “Kanommaaradakoꞌomarii uwaꞌatin õꞌidaꞌati, õtaa kizi uꞌati utuzan nii. 38 Saada-kariwaiz Tominkaru Paradankian kawanaꞌati, ‘Kanom mishidaꞌo õgaru, uruu diꞌikiꞌo nii wunu taaꞌoraz kakupa-kinaashootapan.’ ” 39 Jesus kadakotinanuz, Kaimanaꞌo Doronaa dauaꞌo wuruꞌu. Uruu wuruꞌutaa-karu niꞌoraz mishidainao ati. Uruu dono aonaa zii Kaimanaꞌo Doronaa taa-kaomishidainao ati, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa zii Jesus sawata-kao umanawunuꞌo idaꞌan.

Panaꞌa kida parada-karuJesus dauꞌan† 7:22 choota-kao: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.‡ 7:26 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. § 7:35 Greeknao: panaꞌainao pidannao Jewnao ai.

JOHN 7:40 169 JOHN 8:11

40 Jesus paradan daunaꞌan, iriba abatainaouz uparadan, ĩkian udauꞌan, “Diꞌoraꞌa pidanuruꞌu naa Prophet, uruꞌu naa wazaudapaniaz!”

41 Baꞌorainao kian, “Uruꞌu naa Christ!” Mazan baꞌorainao kian, “Aonaa uruu maniwuruꞌu! Galilee Baara ikiꞌo nii mooko Christ waꞌatin? 42 Aonaa mooko saada-kariwaizkida Tominkaru Paradan kian, David Takaan-daunuꞌo nii Christ, naꞌiki ushakatan niiBethlehem ii, David mashaapauzo-kizi ii?”

43 Uruu panaꞌa kida pidannao paradan Jesus dauꞌan. 44 Aizii baꞌorainao, ĩaipan naapadamata pazaamataꞌakan Jesus, marii kizi utaraa-kao, mazan aonaa kanom zaamatanzii uruu.

Jewnao zowaunaanaoaonaa ĩmishidan Jesus

45 Uruu daunaꞌan watchmantapainao Tominkaru Dapu (tawuruꞌu dyuuda-kariwainaouz ĩzaamataꞌanan Jesus) ĩkaawan naa powaa ati faadaanao zowaunaanaonaꞌiki Phariseenao idaꞌati. Uruꞌu naa ĩkian, “Kandii nii aonaa unaꞌakan uruu waꞌidaꞌati?”

46Aiziiwatchmantapainao kian ĩꞌati, “Aonaanaꞌiaꞌorampidanparadauzonnaꞌapauruukawan!”

47 Uruꞌu naa Phariseenao kian ĩꞌati, “Upozawata-kidan naa mooko kapam unaokaiwuruꞌu? 48Uabatauzomooko faadaanao zowaunaanao bii ikiꞌo, oo baudaꞌapa Phariseemishidaꞌo uruu? 49Mazan wuruꞌu daꞌanpainaouz uruu, aonaa ĩaitapan Moses taauzoniikakinaorii dauꞌu. Ukauꞌan Tominkaru patakaꞌutan nii ĩdyaun!”

50 Naꞌaꞌo ĩtuma Nicodemus, uruu Pharisee kapam; uruu makonkaꞌoraz Jesus diꞌiikiwiiniꞌo dono zii. Ukian patumainao ati, 51 “Wakakinaorinaa kian kawanaꞌati, aonaaturuu wakabootan pidan oiaꞌo diꞌiti, wamaabatakan uaꞌii zii naꞌapam ukian naꞌikiwamaaitapakan uaꞌii zii kanom manawun wuruꞌu ushaꞌapaapanuz.”

52 Aizii ĩkian uꞌati, “Pugaru kapam Galilee Baara san, mishii? Putominpan anTominkaru Paradan saada-kariwai dauꞌu, putukapan nii, aonaa naꞌapainim nii prophetwaꞌatin Galilee Baara iki.”

53 [Uruu daunaꞌan ipai pidannao kiwaꞌakan kidaꞌa naa padapu iti.8

Zuna kootowapa-kida-kao obaꞌorantapan idi1 Aizii Jesus, umakon naa Olive Naawa iti. 2 Baꞌoran kamoo, wakanadaꞌakan zii

ukaawaꞌakan naa powaa ati Tominkaru Dapu ati. Pidannao kaawa-kaawan kidaꞌanaa uꞌidaꞌati. Jesus sakanatan naꞌiki uruꞌu naa utominapa-kidan koshan pidannao.3Upuꞌu tiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌu naꞌiki Phariseenao kaawa-kidaꞌakan zun,zaamata-kariwai obaꞌorantapan idi. Orooꞌo naa ĩkadishita-kidan pidannao kanaapu ii.

4Udaunaꞌan ĩkian Jesus ati, “Tiichaa. Diꞌoraꞌa zun ikoda-kariwai odaꞌawupan baꞌorandaiaru tuma. 5 Moses taanii kakinaorii kian, zun naꞌapaꞌo, marii ozowii-kao, oboo-kaoidaꞌan kuba idi. Aizii pugaru mani, naꞌapam dii pukian naꞌapaꞌo dauꞌati?”

6 Ĩnaꞌapanuz uꞌati, ĩabataꞌazon karikaonan naꞌiam uparadan panaꞌitin kakinaoriiai, ĩdakoapa-kinaa nii uruu naobanainao kanaapu ii. Mazan Jesus dawukaꞌakanpasakanatapa-kiziꞌi, usaadapaꞌakan pakaꞌu shuwu idi kaatu idaꞌa. 7 Ĩpishautan puꞌu ziiuruu, Jesus saabainaꞌakan koshan pasakanatapa-kiziꞌi. Uruꞌu naa ukian ĩꞌati, “Naꞌiaꞌorampidan unao bii aꞌo aonaa naꞌapainiꞌoram ushaꞌapatan oiaꞌo. Marii uruu kiwiiniꞌo niiboowan oroo.” 8 Udaunaꞌan udawukaꞌakan koshan. Naꞌapa koshan usaadapan pakaꞌushuwu idi.

9 Ĩabatan idi naꞌapam Jesus kian paꞌati, baudaꞌapa kida ĩmakon Jesus ai, atii ipaiĩmakon. Tunarunaonao kiwiin ĩmakoꞌokan, udaunaꞌan paꞌinainao, ĩwaꞌakaꞌakan naaJesus. Aizii wuruꞌu zunaabaz, pakawan zii okadishitapan naꞌii. 10 Jesus saabainanpasakanatapa-kiziꞌi koshan. Uruꞌu naa ukian oꞌati, “Naꞌiam naa ĩdyaun? Aonaa kanomwaꞌakinan, kabootaꞌo nii pugaru oiaꞌo diꞌiti?”

11 “Aonaa,” okian uꞌati.Naꞌiki Jesus kian oꞌati, “Õgaru, aonaꞌo nii kapam õkabootan oiaꞌo diꞌiti pugaru.

Pumakoꞌo naa, mazan aonaꞌa naa pushaꞌapataꞌanaꞌa oiaꞌo koshan.”]** 8:11 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.

JOHN 8:12 170 JOHN 8:36Jesus kanadaꞌo kawanuꞌo imiꞌi baara sannao ati

12 Baudaꞌapa kamoo, Jesus kakinaopan koshan pidannao, ukian ĩꞌati, “Õgaru wuruꞌukanadapaꞌoraz imiꞌi baara sannao ati. Pidan zaamatinan an õꞌidaꞌati, kanadaꞌo-karuaꞌonii umashaapan, naꞌiki aonaa naꞌapainim nii ubaiaapan marutaꞌo. Wuruꞌu kanadaꞌoraz,uruu kakupa-kinai manawun.”

13 Phariseenao kian uꞌati, “Pugaru, puꞌidaꞌaꞌoraꞌa naa karikaonan pukakuwaapan,aonaa turuu puparadan mishida-kao.”

14 Jesus kian ĩꞌati, “Mishi õꞌidaꞌaꞌo õkakuwaapan, mazan upuꞌu turuu õkuwaamishida-kao! Ushaꞌapanum kauꞌan õaitapa naꞌikiꞌoram õwaꞌatin naꞌiki naꞌitiꞌoram õmakopan.Unao, aonaa uaitapan naꞌikiꞌoram õwaꞌatin oo naꞌitiꞌoram õmakopan. 15Unao, udakotanpidan oiaꞌo nii, soo uzauda-kidan karikaonan. Õgaru, aonaa naꞌapamani õdakotan pidanoiaꞌo nii. 16Mazan ‘oiaꞌo uruu,’ oo, ‘kaimanaꞌo uruu,’ õkian an pidan dauꞌati, uruumishiꞌopaꞌan wuruꞌu õnaꞌapanuz, ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa õbaꞌorantinaꞌo mani wuruꞌuõnaꞌapanuz. Õdaru dyuudaꞌoraz õgaru, tumaꞌo wuruꞌu õgaruz. 17 Ukakinaorinaa kian,‘Dyaꞌutamaꞌo pidannao kakuwaapan an naꞌapa kida manawun baudaꞌapaꞌo aimaakandauꞌu, uruu aitapa-kao mishiꞌo wuruꞌu ĩkuwaaz.’ 18 Õkakuwaapan õdauꞌu, naꞌapamanawun õdaru, dyuudaꞌoraz õgaru kakuwaapan kawan õdauꞌu.”

19 Ĩkian uꞌati, “Naꞌiam dii mooko puDaru?”Jesus kian ĩꞌati, “Unao, aonaa uaitapan kanom õgaru, ukauꞌan aonaa uaitapan õDaru!

Uaitapan an mani õgaru, uaitapa mani õDaru kapam.”20 Jesus paradan naꞌapa utominapa-kidan donoꞌo pidannao Tominkaru Dapu ii, maon-

apa puraata tauzo-kizinao ii, (Tominkaru Dapu tannaa niꞌoraz). Mazan aonaa naꞌiaꞌorampidan zaamatan uruu, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa zii amazada kaawan uzaamata-kinaonii.

Jesus kakinaopan mamishida-kainao paugaru21 Aizii Jesus kian ĩꞌati koshan, “Õmakon niꞌi naa diꞌikiꞌi. Udawatan nii õgaru, mazan

umawakan nii uꞌoian biiꞌi. Õmakoꞌozoo-kizi iti, aonaa unao kaꞌiitan umakon.”22Ukauꞌan, Jewnao zowaunaanao kian paꞌatiaaka. “Pazowiinaꞌazon dauꞌatiꞌo õaitapan

wuruꞌu ukianuz, ‘Õmakoꞌozoo-kizi iti, aonaa unao kaꞌiitan umakon,’ ukianuz?”23 Jesus kian, “Unao, daꞌa sannao karikaonanuꞌu; õgaru, doko ikiꞌo paꞌan õwaꞌatin.

Unao imiꞌi baara sannao! Õgaru, aonaa imiꞌi baara san mani. 24 Uruu idiꞌo tawuruꞌuõkianuz uꞌati, umawakan nii uꞌoian biiꞌi. Mishiꞌo nii umawakan uꞌoian biiꞌi, umamishi-dakan idi õgaruꞌu naa wuruꞌu.”

25 “Kanom mooko pugaru?” ĩkian uꞌati.Jesus kian, “Õgaru wuruꞌu, õkowaadaniaz uꞌati kiwiin zii. 26 ‘Oiaꞌo,’ turuaꞌo õkian unao

dauꞌati, mazan aonaꞌo nii õnaꞌapan, ushaꞌapanum kauꞌan, õparadan soo dyuudaꞌorazõgaru dyuudan kawanaꞌati, naꞌiki õaitapa uruu sakitapaꞌo uparadan. Kanom õabataniiuruu diꞌiki, uruu õkowaada pidannao ati daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.”

27 Aonaa ĩaitapan uparadinan paDaru aokazi iaꞌo dauaꞌo wuruꞌu. 28 Uruu idi Jesuskian ĩꞌati, “Usawatan donoꞌo naa Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, uaitapan niꞌi naa mishi õgaruꞌunaa wuruꞌu. Uruu dono uaitapan nii, õshaꞌapatan aimaakan aonaa õaipan atiꞌo mani,mazan õparadan naꞌapa manawun õdaru tominapa-kidan kawanaꞌati õgaru. 29 Aiziidyuudaꞌoraz õgaru, karikaonanuꞌo unaꞌauzon õtuma, aonaꞌo nii uwaꞌakauzon õgaruõbaꞌorantin, ushaꞌapanum kauꞌan ukonaukii-kidanii ipai aimaakan õshaꞌapatanii.”

30 Iriba pidannao mishidan Jesus, ĩabatan idi naꞌapam ukian.Abraham dainao

31Ukauꞌan Jesus kian Jewnao ati mishidainaouz uruu, “Karikaonanun an uizoꞌatipanõkakinaori, uruu mishiꞌo õpidanannao unao. 32 Uaitapan nii mishiꞌo kuwai Tominkarudiꞌikiꞌo. Naꞌiki mishiꞌo kuwai muudin-kidan nii unao upoitoruitapa-kao ai.”

33 Ĩkian Jesus ati, “Abraham takaan-daunnao mazan waunao, naꞌiki aonaa naꞌapainiꞌo-ram baꞌoran naobanai poitoruitapauzon waunao. Naꞌapaꞌoram atiꞌo dii kaiwuruꞌu,‘mishiꞌo kuwai muudin-kidan nii unao upoitoruitapa-kao ai,’ pukianuz?”

34 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz uꞌati: Pidan shaꞌapataꞌo oiaꞌo, uruu oiaꞌopoitoru wuruꞌu. 35Aonaa karikaonanuꞌo nii mani naobanai taapan papoitoru padapuꞌu.Mazan udani, karikaonanuꞌo nii paꞌan utaapa-kao naobanai dani nii. 36 Ukauꞌan

JOHN 8:37 171 JOHN 8:58

Tominkaru Dani muudin-kidan an unao upoitoruitapa-kao ai, mishiꞌo nii manawunaonaa poitoruiꞌi naa mani unao. 37 Õaitapa Abraham takaan-daunnao unao. Mazanupuꞌu zii uzowiaꞌazon õgaru, ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa utaapan kaimanaiman õkuwaaunyukunuu ii. 38 Õgaru, õkakuwaapan õDaru tukapa-kidanii dauaꞌo õꞌati. Unao,ushaꞌapatan aimaakan udaru kian kawanaꞌati.”

39Aizii ĩkian uꞌati, “Abraham mazan wadaru nii.”Jesus kian ĩꞌati, “Umishiin an mani Abraham dainao unao, naꞌapa mani umashaapan

uruumashaapauzon kawan. 40Õabatan kawanaꞌati mishiꞌo kuwai Tominkaru diꞌiki, uruuõkowaada unao ati. Mazan upuꞌu zii uzowiaꞌazon õgaru. Abraham, aonaa naꞌapaꞌo maniukaduz! 41Unao shaꞌapaapanii kidaz, udaru kaudin-kizi paꞌan wuruꞌu.”

Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Tominkaru, uruumazan baudaꞌapa wadaru. Aonaa baꞌoran wadarunii.”

Satan dainao42 Jesus kian ĩꞌati, “Umishiin an mani udaru Tominkaru, umarainapa mani õgaru,

ushaꞌapanum kauꞌan uruu diꞌikiꞌo õwaꞌatin. Uruu dyuudanii õgaru, aonaa õaipanaꞌatiꞌomani wuruꞌu õwaꞌatinuz. 43 Kandii nii aonaa uaitapan zoobaba kaiwuruꞌu õparadanuz?Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uzaamataꞌazon õkuwaa. 44 Unao Satan dainao, uruu idiꞌoushaꞌapataꞌazon aimaakan udaru aipan kawanaꞌati. Uruu, sakadin-kizai ikiꞌo uzowianpidan, naꞌiki aonaa naꞌapainim ukonaukii-kidan mishiꞌo kuwai, ushaꞌapanum kauꞌanaonaa naꞌapainim uparadan mishiin. Uruu mariidinauzo naꞌiki ipai mariidinauzonaotomin-kizi!

45 “Õgaru, mishiꞌo paꞌan õkuwaa, mazan uruu idiꞌo aonaa unao mishidan õparadan.46Naꞌiaꞌoram dii pidan kaidaꞌaꞌa, turuaꞌo ukainaabatan õꞌoian? Õkowaadan puꞌumishiꞌo,mazan kandii nii aonaa umishidan õparadan? 47 Tominkaru pidanan, uruu abataTominkaru paradan. Unao, aonaa uzaamatan Tominkaru paradan kida, ushaꞌapanumkauꞌan aonaa upidanannao mani unao.”

Jesus paradan padauꞌan48 Aizii Jewnao kian Jesus ati, “Waaitapa shaꞌatii, wakianuz pudauꞌati, Samaria san

pugaru, naꞌiki oiaꞌo doronai zaamatapanii.”49 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa oiaꞌo doronai zaamatapan õgaru, aonaamasakaudaꞌu. Õgaru,

umanawunuꞌo nii õtaapan õDaru, mazan unao, aonaa utaapan õgaru umanawunuꞌonii. 50 Õgaru, aonaa õaipinan umanawunuꞌo nii. Mazan kainaꞌa baudaꞌapa paꞌan,aipaꞌo õtaapa-kao umanawunuꞌo nii, naꞌiki uruꞌo nii aitapa naꞌapampashaꞌapatan õgaru.51 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Pidan izoꞌatipan an õkakinaori, aonaa naꞌapainim niiumawakauzon.”

52 Uruꞌu naa Jewnao kian uꞌati, “Aizii waaitapa, kainaꞌa mishi oiaꞌo doronai puꞌidaꞌa!Abraham mawaka uruu, prophetnao mawaka ĩnao kapam. Mazan upuꞌu zii pukian, ‘Pi-dan izoꞌatipan an õkakinaori, aonaa naꞌapainimnii umawakauzon.’ 53Oopuwazootapaniishaꞌa wadaru Abraham umanawunun? Uruu mawakaꞌa naa, prophetnao naꞌapa kapam.Kanom kaduz mooko puꞌitiiman pugaru?”

54 Aizii Jesus kian ĩꞌati, “Õdakotinan an õꞌidaꞌa umanawunuꞌo nii, madiwautapa-kaꞌowuruꞌu. ÕDaru paꞌan wuruꞌu umanawunutapaꞌoraz õgaru. Uruu unao dakotaniazuTominkarun nii. 55 Unao, aonaa uaitapauzon uruu, mazan õgaru, õaitapa paꞌanuruu. Aizii ‘Aonaa õaitapauzon uruu,’ õkian an, mariidinauzo õgaru, naꞌapa unaokawan. Mazan õgaru, õaitapanii paꞌan uruu, ukauꞌan õizoꞌati uparadan. 56 UdaruAbraham, tuukii ukonaukian uaitapan idi patukapan nii zii õkaawan. Naꞌiki utukapamishi õkaawan, uruu idi tuukii ukonaukian.”

57 Jewnao kian uꞌati, “Aonaa zii putunarunaoun,† mazan naꞌapa dii mooko putukapanAbraham?”

58 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Õgaru naꞌaꞌoraꞌa naa Abraham tominanuaꞌii.”† 8:57 Aonaa zii putunarunaoun oo “Aonaa zii puikodan 50 puwunun?”

JOHN 8:59 172 JOHN 9:2259Uruꞌu naa ĩzaamataꞌakan kuba kida paboori nii, ĩzowiaꞌakaꞌazon naa uruu. Mazan Je-

sus dizinaꞌakan ĩꞌai, umakoꞌokan pidannao bii an aka, naꞌiki umakoꞌokan naa TominkaruDapu iki.

9Jesus saabaan ishaawunuꞌo awun

1 Pamakopan puꞌu, Jesus tukapan pidan pashakatan ikiꞌo uꞌishaawunun. 2 Sariapautominapa-kidaniinao pishaanuzu, “Tiichaa, kanomoian idiꞌo arawu shakatan ishaawunnii, paꞌoian idiꞌo oo udaronao oian idiꞌo?”

3 Jesus kian ĩꞌati, “Ushakatan ishaawunnii, aonaa paꞌoian, oo udaronao oian idiꞌomani,mazan uꞌishaawunun idaꞌanaꞌo nii Tominkaru maꞌozakan kainaabata-kao. 4Wakanadanpuꞌu zii, marii washaꞌapaapa dyuudaꞌoraz õgaru aiapanii washaꞌapatan; kainaꞌiki maru-taꞌo waꞌatin, uruu dono aonaa naꞌitim niꞌi naa kaudin-karu. 5 Õnaꞌan kawanaꞌati daꞌaꞌaimiꞌi baaraꞌa, õgaru wuruꞌu kanadaꞌoraz imiꞌi baara idaꞌa.”

6 Jesus kian daunaꞌan naꞌapa, usopitan pazaadako imiꞌi baara ati. Udaunaꞌanurauaꞌakanuz imiꞌi tuma, naꞌiki uruu idi uzichian naa ishaawun awun. 7Ukian uꞌati, “Aiziipuchikaanaka daari puawun ai Siloam Baoko ii.” (Siloam, kii-karu dyuuda-kariwai kiaꞌoJewnao paradan idaꞌan.) Uruꞌu naa umakon uchikaankan naa paawun. Ukiwan powaaati kaimanaꞌa naa utukapaꞌakan.

8 Aizii umin-dazabazinao, naꞌiki baꞌoran pidannao naudinaꞌoraz naa ĩtukapauzonupishautan aimaakan pidannao ai, ĩkian paꞌatiaaka, “Aonaamooko arawumani tawuruꞌusakanatapauzoz naꞌiki pishautauzoz pidannao aimaakan kida dauꞌati?”

9 Baꞌorainao kian, “Uruu wuruꞌu,” mazan baꞌorainao kian, “Aonaa uruu mani, soouaidinpan karikaonan naꞌapa uruu kawan.”

Mazanuruu kian ĩꞌati, “Õgaru daꞌi tawuruꞌu pishautauzoz pidannao aimaakan dauꞌati.”10 Ĩkian uꞌati, “Mazan naꞌapa diꞌi naa puawun saabainaꞌakan, putukapa-kinaa nii?”11 Ukian ĩꞌati, “Pidan Jesus kiaꞌo uꞌuu, utomaꞌakan daari naꞌiki udaunaꞌan uzichian

õawun uꞌidi, udaunaꞌan udyuudan õchikaankan õawun Siloam Baoko ii. Õchikaandaunaꞌan daari õawun ai, kaimanaꞌa naa õtukapaꞌakan.”

12 Ĩpishaan uruu, “Naꞌiam dii uruu?” ĩkian.“Aonaa õaitapan,” ukian ĩꞌati.

Phariseenao aitapaꞌazon kanom tukapa-kidanii ishaawun13 Udaunaꞌan ĩꞌuaꞌatiitan naa uruu Phariseenao diꞌiti. 14 Jesus tomanuz daari naꞌiki

usaabaanuz pidan awun, Sookapa-karu Kamoon donoꞌo. 15 Uruꞌu naa Phariseenaopishaan koshan uruu, naꞌapaꞌoram naa uikodan patukapa-kinaa nii. Ukian ĩꞌati, “Uzichi-aꞌakan daari õawun idaꞌan, udaunaꞌan õchikaan õawun baara, naꞌikiꞌo kaimanaꞌa naaõtukapaꞌakan.”

16 Baokoinao Phariseenao kian, “Pidan shaꞌapataꞌoraz aimaakan kaikapaꞌa, aonaaTominkaru diꞌikiꞌo mani uwaꞌatin wuruꞌu, ushaꞌapanum kauꞌan, kaudin uruu Sookapa-karu Kamoon dono.” Baokoinao kian, “Mazan naꞌapa dii mooko oiaꞌo pidan turuanpashaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan kida kaikapaꞌa?” Uruu panaꞌa sodi kida ĩdiꞌitin-pan.

17Uruꞌu naa Phariseenao pishaan uruu koshan, “Pukian usaabaanii puawun, ukauꞌannaꞌapam dii pukian udauꞌan?”

Ukian ĩꞌati, “Tominkaru prophetin uruu.”18 Jewnao zowaunaanao, aonaa ĩmishidaꞌazon ishaawunuꞌo daꞌi uruu, uruu idi

ĩdapada-kidan naa udaronao. 19 Uruꞌu naa ĩpishaan ĩdyaun, “Udani mishi arawuꞌu?Ishaawunuꞌo daꞌi mishi uruu pashakatan diꞌiki? Mazan naꞌapa diꞌi naa wuruꞌu utuka-panuz aizii?”

20 Aizii udaronao kian ĩꞌati, “Waudani mishi uruu, naꞌiki ishaawunuꞌo ushakatan.21Mazanwuruꞌu utukapanuz naa, aonaa waaitapan naꞌapaꞌoram, naꞌiki aonaa waaitapankanom aipan atiꞌo. Upishaaꞌa naa uruu, aonaa duusodiꞌo zii mani uruu, turuaꞌonii ukowaadan paaipan ati.” 22 Aizii udaronao kianuz naꞌapa, ĩtarian idiꞌo Jewnaozowaunaanao ai. Ushaꞌapanum kauꞌan, Jewnao baokopatanii panyukunuu, kanom kian

JOHN 9:23 173 JOHN 10:3

an, “Jesus, uruu Christ,”* aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa utaapada-kao ubaokopatinan synagogueii, choochiipauzonao tuma. 23Uruu idiꞌo udaronao kian, “Aonaa duusodiꞌo zii mani uruu,upishaaꞌa naa uruu.”

24 Powaꞌa koshan, itamautannaa aizii ĩdapada-kidan wuruꞌu ishaawunuz daꞌi. Ĩkianuꞌati, “Pukowaada Tominkaru awun zaꞌa mishiꞌo wuruꞌu puparadanuz! Ushaꞌapanumkauꞌan waaitapa Jesus kakudaꞌoraz pugaru, oiaꞌo pidan uruu.”

25Ukian ĩꞌati, “Aonaa õaitapan, oiaꞌo mani uruu oo aonaa. Mazan baudaꞌapa aimaakanõaitapanii paꞌan: kiwiin ishaawunuꞌo daꞌi õgaru, mazan aizii kaimanaꞌa naa õtukapan.”

26 “Naꞌapa dii mooko ushaꞌapatan pugaru putukapa-kinaa nii?” ĩkian uꞌati.27 “Õkowaadaꞌa naa shaꞌatii uꞌati, mazan aonaa umishidan õkuwaa,” ukian ĩꞌati.

“Kandii niꞌi naa uabataꞌazon powaꞌa zii koshan daꞌi? Oo uaipan shaꞌa unao kapamutominapa-kidaniinao nii?”

28 Uruꞌu naa ĩdakoopaꞌakan uruu, ĩkian uꞌati, “Pugaru paꞌan wuruꞌu pumin-naꞌapaimanan tominapa-kidanii, mazan waunao Moses tominapa-kidaniinao paꞌan.29Waaitapa Tominkaru paradanii Moses ati paꞌan, mazan arawuꞌu Jesus kii-kizaiz, aonaawaaitapan naꞌikiꞌoram uwaꞌatin!”

30Ukian ĩꞌati, “Mazannaꞌapamdiimooko? Aonaamishi uaitapannaꞌikiꞌoramuwaꞌatin,mazan usaabaa õawun! 31Waaitapa aonaa Tominkaru nyukunuupan pidan oiaꞌo paradanan paꞌati. Mazan pidan marainpaꞌo uruu naꞌiki shaꞌapatinaꞌo uaipan kawanaꞌati, uruumishiꞌo nii paꞌan Tominkaru nyukunuupan uparadan. 32 Naꞌiki aonaa naꞌapainim ziiuabatauzo-kao, pidan pashakatan diꞌikiꞌo uawun ishaan, ikodan patukapa-kinaa niibaꞌoran pidan diꞌiki. 33 Soo mishi uruu pidan waꞌatin an Tominkaru diꞌiki, turuu paꞌanushaꞌapatan naꞌapaꞌo aimaakan.”

34 Ĩkian uꞌati, “Pugaru oiaꞌo manawun pushakatan, mazan upuꞌu zii kaikinputominapa-kidaꞌazonwaunao?” Naꞌikiꞌoraꞌa naa aonaꞌa naa ĩkashaapan ubaokopatinanpowaꞌa pidannao tuma synagogue ii.

Pidannao ishaawunnao kawanuꞌo35 Aizii Jesus abatan donoꞌo naa, aonaa ĩkashaapan umorotan synagogue iti powaꞌa,

uruꞌu naa umakon uꞌidiꞌiti. Ukian uꞌati, “Pumishida wuruꞌu Daonaiora Aokazi Ikiꞌoraz?”36Ukian uꞌati, “Pukowaadan dono naꞌiaꞌoram uruu, õmishidan nii uruu!”37Naꞌiki Jesus kian uꞌati, “Putukapaniꞌi naa uruu, naꞌiki kaiꞌoraz uruu wuruꞌu paradi-

naꞌoraz putuma.”38 Sariapa pidan kian uꞌati, “Õmishida, õNaobanaa!” Ukodoruꞌukan uꞌati naꞌiki utaan

ipai padiꞌitinpan uꞌati.39 Jesus kian, “Õkaawan daꞌatiꞌi õtukapa-kidaꞌanan naꞌapam pidannao oian. Ukauꞌan

ishaawun kawanuinaouz, ĩtukapan nii. Naꞌiki dakotinpainaouz aitapainao nii, ishaawun-nao kawanuꞌo nii.”

40 Kainaꞌa Phariseenao udazabaꞌa, ĩabata wuruꞌu uparadanuz naꞌapa, uruꞌu naaĩpishaan uruu, “Waunao mani, ishaawunnao mooko kapam?”

41 Jesus kian ĩꞌati, “Uꞌishaawunun dono mani, aonaa mani naꞌapam kii-karu uꞌoiandikin ii padamata. Mazan ukian idi aonaa uꞌishaawunun, ukauꞌan uꞌoian naꞌauzon niikarikaonan uꞌidaꞌa wuruꞌu.”

10Kaznizo dauaꞌo kuwai

1 Jesus kian, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Soo koidimikinao naꞌiki antamikinaowuruꞌuzaidaꞌoraz kaznizo korarannaa paawa an aka. Aonaa ĩmorotan paniinom idaꞌan koraranazo iti. 2 Mazan pidan morotaꞌoraz paniinom idaꞌan, uruu paꞌan kaznizonao kaꞌuza-tiki. 3 Uruu atiꞌo paꞌan korara paniinomizinaa taapiki daꞌatan paniinom. Kaznizonaoaitapaniꞌi naa uparadan. Udapadan ĩdyaun udakotan idaꞌan ĩꞌuu baudaꞌapa kida, naꞌikiukiwiitan naa ĩꞌuaꞌati ukodita-kidan dono ĩdyaun.

* 9:22 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

JOHN 10:4 174 JOHN 10:274 “Aizii ukodita-kidan donoꞌo naa ĩdyaun, uruꞌu naa umakon ĩꞌuaꞌati. Kaznizonao

daꞌanan naa uruu ĩaitapan idiꞌi naa uparadan. 5 Mazan tawarai aonaꞌo nii ĩdaꞌanan,ĩkidoopaꞌakan nii paꞌan uꞌai, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩaitapan uparadan.”

6 Jesus kowaadan wuruꞌu kuwaiz, mazan aonaa Phariseenao aitapan naꞌapaꞌorammanawun wuruꞌu ukuwaaz.

Kamarainpanuꞌokaznizo kaꞌuzatiki

7 Ukauꞌan Jesus kian ĩꞌati koshan, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Õgaru wuruꞌu pani-inom, kaznizonao dobaapa-kiziz. 8 Ipai baokoinao kaawainaouz kiwiitapa õꞌai, ĩnaokoidimikinao naꞌiki antamikinao. Mazan aonaa kaznizonao nyukunuu-atin ĩdyaun.9 Õgaru wuruꞌu paniinomizi. Kanom morotan an õgaru idaꞌan, uruu kazannaatapa-karu nii. Õgaru idaꞌanaꞌo nii umorotan naꞌiki ukoditan, naꞌiki uikodan nii paaroapa-kizinii. 10 Koidimiki kaawan soo ukoidapaꞌanan, uzowiibiꞌiaꞌanan naꞌiki umainaabataꞌanankaznizonao. Õgaru, õkaawan paꞌan turuu kizi ĩkakupan, naꞌiki kaimanaiman kizimanawun ĩkakupan.

11 “Õgaru wuruꞌu kamarainpanuꞌoraz kaznizonao kaꞌuzatiki. Aizii wuruꞌu kama-rainpanuꞌoraz kaznizonao kaꞌuzatiki, turuu paꞌan umawakan pakaznizonnao dikin iiukazannaata kizi ĩdyaun. 12 Pidan kawinipinaapa-kariwaiz utaapan baꞌoran pidanuzanao, aonaa kaznizonao kaꞌuzatiki kawanuꞌomani wuruꞌu, ushaꞌapanumkauꞌan aonaauꞌuzanao mani wuruꞌu utaapaniaz. Utukapan an baudokoru waꞌatin, ukidoopaꞌakannii, uwaꞌakaꞌakan naa wuruꞌu kaznizonaouz. Uruꞌu naa mishi baudokoru zaamataꞌakannaa kaznizo, aizii baꞌorainao dimaadanaaꞌakan naa. 13 Kawinipinaapa-kariwaiz ki-doopaꞌakan, ukaudinan idiꞌo soo puraata dikin ii karikaonan, aonaꞌo umarainpankaznizonao.

14-15 “Õgaru kamarainpanuꞌo kaznizonao kaꞌuzatiki. Õdaru aitapanii õgaru naꞌikiõaitapanii õdaru, naꞌapaꞌo manawun wuruꞌu õaitapanuz õkaznizonnao naꞌiki ĩaitapanuzõgaru kapam; naꞌiki turuu õmawakan ĩꞌati õkazannaata kizi ĩdyaun. 16 Kainaꞌa baꞌoranõkaznizonnao, aonaa diꞌoraꞌa tonaazinaa diꞌikiꞌo mani. Ĩnao, õnaꞌakan nii naꞌiki ĩmishi-dan nii õparadan kapam, naꞌiki uruu dono soo baudaꞌapaꞌo nii kaznizonao tonaazinaa,naꞌiki baudaꞌapaꞌo nii ĩkaꞌuzatiki.

17 “Õdaru marainpan õgaru, ushaꞌapanum kauꞌan õkashaapinan idi mawaka-karu ati,turuu kizi õkakupan powaꞌa iti koshan 18 Aonaa kanom turuaꞌo uzowian õgaru paaipankawanaꞌati. Soo õꞌidaꞌaꞌo karikaonan wuruꞌu õkashaapinanuz! Õkaꞌiita õtaainan naꞌikituruu õkakudan powaa iti õdaru aipan kawanaꞌati.”

19 Ĩabatan idi naꞌapaꞌo Jesus kuwaaz, sariapa koshan Jewnao diꞌitinpan panaꞌakida pairiban ai. 20 Iriba ĩkian udauꞌan, “Kainaꞌaꞌo oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa, uruu idiꞌoumadoronaa-ziiwan! Kandii nii uabataꞌazon ukuwaa.”

21 Mazan baꞌorainao kian, “Turuu mooko pidan kainaꞌaꞌo oiaꞌo doronai uꞌidaꞌakakuwaapan kaikapaꞌa? Aonaa turuu naꞌapaꞌo tukapa-kidan ishaawunuꞌo pidan.”

Jewnao mamishidakan22 Amazada wadidiizon dono,* Jesus naꞌiaꞌo Jerusalem ii, Tominkaru Dapu Saabauzo-

kaoKamoon† konaukii-kida-kaodauꞌati. 23 Jesus chiꞌikaꞌanpanwaoko itinapu, SolomonꞌsPorch‡ kiaꞌoraz udakotapa-kao diꞌiiꞌaka, Tominkaru Dapu iaꞌoraz. 24 Pidannao waꞌatinĩkasabaꞌukinan naa udazaba ati. Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Naꞌapam nii dii ukotuaꞌikinwazaudapan pukowaadan waꞌati kanom wuruꞌu pugaruz? Pugarun dono Christ,§pukowaadaꞌakaꞌa naa waꞌati kai.”

25 Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadaniꞌi naa shaꞌatii uꞌatizu, mazan aonaa umishidan.Õshaꞌapataniaz umanawun kidaꞌo aimaakan, õdaru dyuudan kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu,kainaabataꞌo nii kanom õgaru. 26 Mazan unao aonaa umishidan, ushaꞌapanum kauꞌanaonaa õkaznizonnao mani unao. 27Mazan õkaznizonnao, ĩaitapa paꞌan õparadan naꞌiki* 10:22 amazada wadidiizon dono: English idaꞌan udakota-kao ‘winter.’ † 10:22 Tominkaru Dapu Saabauzo-kaoKamoon: Putukapa kaarita tokon ii Jewnao baokopainpauzon kamoon dauaꞌowaranu ii. ‡ 10:23 Solomonꞌs Porch:dikin-dinapa-kizai kamoo ai. § 10:24 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapakaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

JOHN 10:28 175 JOHN 11:13õaitapa ĩdyaun kapam, naꞌiki uruu idi ĩdaꞌanan õgaru. 28 Aizii daꞌanpainaouz õgaru,õtaa ĩꞌati karikaonanuꞌo kakupa-karu aonaa kizi ĩmawakauzon. Aonaa turuu ĩkazata-kao õkaꞌu iki. 29 ÕDaru taanii ĩdyaun õꞌati, naꞌiki uruu umanawunuꞌo ipai baꞌorainaoai. Aonaa turuu ĩkazata-kao õdaru kaꞌu iki. 30ÕDaru naꞌiki õgaruz baudaꞌapaꞌo.”

31Uruꞌu naa koshan Jewnao zaamataꞌakan kuba paboori kida nii, ĩzowiaꞌakaꞌazon naauruu. 32 Jesus kian ĩꞌati, “Õshaꞌapata iriba kaiman kidaꞌo aimaakanunao awun zaꞌa, õDarudyuudan kawanaꞌati. Naꞌiaꞌoram dikin iaꞌo wuruꞌu uzowiaꞌazoonuz õgaru kuba idi?”

33 Ĩkian uꞌati, “Aonaa pushaꞌapatan idiꞌo mani kaiman kidaꞌo aimaakan waboowaꞌazonpugaru, mazan puwazootapaꞌazon idiꞌo Tominkaru. Pugaru pidan karikaonan, mazanupuꞌu zii pudakotinpan Tominkaru nii!”

34 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa mooko Tominkaru kian unao kakinaorinaa saada-kariwaiidaꞌa, ‘Unao tominkarunao’ kii?* 35 Tominkaru dakotan wuruꞌu pakuwaa kaawa-kizinaouz pidannao, ‘tominkarunao’ kii, naꞌiki waaitapa, saada-kariwaiz kida Tominkaruparadan karikaonanuꞌo nii umishiin. 36 Mazan kandii nii ukian, ‘puwazootapaꞌazonTominkaru pudakotinpan idaꞌan Tominkaru dani nii’? Õgaru, Tominkaru saabaaniꞌi naanaꞌiki udyuudanii imiꞌi baara ati. Ukauꞌan turuu paꞌan õdakota-kao Tominkaru Dani nii.37Õmashaꞌapatakan an mani õdaru dyuudanii õshaꞌapatan, aonaa kanom nii umishidanõgaru; 38 mazan õshaꞌapatan dono õdaru kaudin-kizi, umamishidakan puꞌu padamataõgaru, turuaꞌo padamata umishidan wuru idaꞌanaꞌa õshaꞌapatanii kidaz. Uruu idaꞌanaꞌonii uaitapan kaimanaiman õgaru naꞌiki õdaru baudaꞌapaꞌo, naꞌiki naꞌapa kidaꞌo waunao.”

39 Ĩaipan naa koshan pazaamataꞌakan uruu, mazan sariapa Jesus kidoopaꞌakan ĩꞌai.40Udaunaꞌan Jesus makon powaa iti Jordan baza iti, John Chikaawunuupauzo-kizi iti.

Unaꞌiaꞌakanpuꞌu, 41 iriba pidannaokaawanuꞌidaꞌati, naꞌiki ĩkianpaꞌatiaaka, “AonaamishiJohn shaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan, mazan ipai ukuwaa mishiin diꞌoraꞌa pidandauꞌaꞌa!” 42Naꞌiki iriba naꞌiainao pidannao mishidan uruu.

11Lazarus mawakan

1 Kainaꞌaꞌo daꞌi pidan Lazarus kiaꞌo uꞌuu, ukarinauzon. Bethany iaꞌo umashaapan.Dyaꞌutam udadakoonao Mary naꞌiki Martha kiaꞌo ĩꞌuu, naꞌiaꞌo ĩmashaapan kapam.2 (Mary ramaudaꞌoraz daꞌi Naobanai Jesus kidiba kaduunuꞌo ramau idi, naꞌiki oꞌinoonuzupadizo idi. Oroo azu Lazarus wuruꞌu karinaꞌoraz.) 3 Uruu idi udadakoonao dyuudanpaparadan Jesus diꞌiti. Ĩkian, “Naobanai, pumarainpaniaz pupaonaru, tuukii ukarinaankai.”

4 Mazan Jesus abatan dono wuruꞌu kuwaiz, ukian, “Lazarus karinaanuz, aonaaumawaka-kinaa niꞌo mani wuruꞌu; mazan Tominkaru maꞌozakan umanawunuꞌo,kainaabata-kinao niꞌo, naꞌiki naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii pidannao aitapan Tominkaru Daniumanawunun.”

5Aizii Jesus, umarainapanii Martha, Mary, naꞌiki Lazarus. 6Mazan uabatan puꞌaꞌa naakuwai Lazarus karinaan dauꞌu, unaꞌian zii dyaꞌutam kamoo. 7Uruu daunaꞌan Jesus kianpatominapa-kidaniinao ati, “Aizii, wamako powaa iti Judea Baara iti.”

8“Tiichaa,” ĩkian uꞌati, “Diikiꞌi shaꞌatii Jewnao zowiaꞌazon pugaru naꞌii kuba idi, mazanupuꞌu zii pumakoꞌozon powaa iti?”

9 Jesus kian ĩꞌati, “Kainaꞌa 12 hourswakandan baudaꞌapaꞌo kamoo idaꞌa. Mishii naꞌapa?Pidan chiꞌikapan an wakandan puꞌu aonaꞌo nii ukaboinan, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌazii kanadapaꞌo imiꞌi baara. 10Mazan pidan chiꞌikapan anwamarutan puꞌu, ukaboinan nii,ushaꞌapanum kauꞌan aonaa kanadaꞌo nii uꞌidaꞌa.”

11Ukakuwaapan daunaꞌan, ukian ĩꞌati, “Daꞌawuꞌukaꞌa naa wapaonaru Lazarus, mazanõmakon nii naꞌiti õpokowauaꞌanan uruu.”

12 Utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Naobanai, kaimanaꞌo wuruꞌu udaꞌawunuz,ukakudan nii wuruꞌu.” 13 Jesus paradanuz Lazarus mawakan dauaꞌo, mazan ĩꞌitiimanmishiꞌo nii manawun Lazarus daꞌawun.* 10:34 Psalm 82:6

JOHN 11:14 176 JOHN 11:4414 Uruꞌu naa Jesus kowaadan ĩꞌati kaimanaiman, “Mawakaꞌa naa Lazarus. 15 Mazan

kaiman zii, aonaa õgaru nii naꞌii, ushaꞌapanum kauꞌan naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii unaomishidan kanom wuruꞌu õgaruz. Aizii wamakoꞌo naa uꞌidiꞌiti.”

16 Thomas (Shamaan kiaꞌoraz udakotapa-kao) kian pamin-tominpannao ati, “Aushaa,wamako wanaobanaa tuma, marii wazowii-kao utuma.”

Jesus uruu kakupa-kinai17 Aizii, Jesus kaawan donoꞌo naa Bethany iti, ukowaada-kao uꞌati 4 kamoo dobatan

naa Lazarus nanaa naꞌian baaranai ii. 18Bethanymaonapaꞌo Jerusalem iti, aonaa uikodandyaꞌutam mile. 19 Aizii Lazarus mawakan daunaꞌan, iriba pidannao kaawan Judea Baaraikiꞌo, ĩmorowautaꞌanan Martha naꞌiki Mary idaꞌati, ĩkonaukiidaꞌanan ĩnyukunuu kowas,ĩꞌazu mawakan idi.

20 Martha abatan donoꞌo naa pidannao kian, “Waꞌatiꞌi naa Jesus!” Uruꞌu naaoikodapaꞌanaꞌakan uruu, mazan Mary onaꞌian kabaun ii.

21 Martha kian Jesus ati, “Naobanai, punaꞌan dono mani daꞌaꞌa, aonaa mani õꞌazumawakan padamata! 22 Mazan õaitapa, pupishaan an Tominkaru kai kanom dauꞌatikarikaonan, ukawanaꞌatiꞌo nii ushaꞌapan.”

23 Jesus kian oꞌati, “Puꞌazu kadishitan nii powaa iti.”24Martha kian uꞌati, “Õaitapa, ukadishitan nii koshan, kadishita-karu kamoo dono.”25 Jesus kian oꞌati, “Õgaru wuruꞌu kadishita-kinaiz, naꞌiki õgaru wuruꞌu kakupa-

kinaiz. Pidan mishidaꞌoraz õgaru, kakudaꞌo nii umawakan puꞌu padamata. 26 Aiziikanom mishiꞌo ukakupan, naꞌiki mishidaꞌo õgaru, aonaa naꞌapainim nii umawakauzon.Pumishida?”

27 “Oo, Naobanai!” okian uꞌati. “Õmishida kaimanaiman, pugaru wuruꞌu Christ,Tominkaru Dani, kaawaꞌo niꞌoraz imiꞌi baara ati.”

Jesus kashaꞌora-kidan mawaka-karu28Martha paradan daunaꞌan Jesus ati, okiwaꞌakan naa powaa iti. Uruꞌu naa oparadan

paꞌinaozo Mary ati karikaonan. “Kainaꞌaꞌoraꞌa naa mishi watiichaan, utukapaꞌazonpugaru,” okian oꞌati. 29 Mary abatan idi kaikapaꞌoraꞌa, uruꞌu naa omakoꞌokan, oikoda-paꞌanan uruu. 30 (Aizii Jesus, aonaa zii ukaawan wiizai ati, pakawan zii naꞌii Marthaikodapanaka-kizi ii uruu.) 31Aizii kabaun nazo iainaouz pidannao, konaukiidaꞌanainaouzonyukunuu, ĩtukapan idi Mary koditaꞌakan dopiaudaꞌu kabaun nazo iki, ĩꞌitiimanomuraapaꞌanan nii baaranai iti kowas, uruu idi ĩmakon odawuꞌati.

32 Aizii Mary ikodapan donoꞌo naa Jesus, sariapa okodoruꞌukan uꞌati ukanaapuꞌunaꞌiki okian uꞌati, “Naobanai, punaꞌan dono mani daꞌaꞌa, aonaa zii mani õꞌazu mawakanpadamata!”

33 Jesus tukapan idi Mary naꞌiki pidannao otumainaouz zaadinan, sariapa utoꞌoranpanyukunuu ii mazan tuukii ukashaꞌoran kapam. 34Ukian ĩꞌati, “Naꞌiam dii ubaaranaa?”

Ĩkian uꞌati, “Puwaꞌati daꞌatiꞌi, Naobanai, putukapa kizi.” 35 Jesus zaadaꞌakan naa.36 Pidannao kian paꞌatiaaka, “Aushaa utukapa, tuukiaꞌo umarainpan Lazarus!”

37 Mazan baokoinao kian, “Utukapa-kidanii shaꞌatii ishaawun, mishii? Ukauꞌan,ukaawan dono mani Lazarus karinaapan puꞌu zii, ukakuda mani uruu padamata.”

Jesus kakudan Lazarus38 Powaꞌa zii koshan Jesus nyukunuu kashaꞌoran tuukiaꞌo idaꞌan, uruꞌu naa umakon

naꞌiki ukaawan naa baaranai idaꞌati. Kuba uun idaꞌaꞌo wuruꞌu ubaaranaaz, naꞌikitaratapa-kariwai udaruꞌo kuba idi. 39Uruꞌu naa Jesus dyuudan pidannao zikadan wuruꞌukuba, baaranai taratapa-kinaoaz. Martha kian uꞌati, “Naobanai, dyupushaꞌoraꞌa naawuruꞌu, puaitapanii 4 kamoꞌo naa udida-kao daunaꞌan.”

40Naꞌiki Jesus kian oꞌati, “Aonaamooko õkian, pumishidan an, putukapan nii naꞌapamTominkaru umanawunun kainaabatinan?” 41Uruꞌu naa pidannao kiduꞌukan naa wuruꞌukubaz. Udaunaꞌan Jesus awunuupan doko iti naꞌiki ukian, “Õdaru, kaiman mishimanawun pugaru õꞌati, puabata daꞌi õparadauzon an puꞌati. 42 Õaitapa karikaonan daꞌipuabatauzon õparadan. Mazan õparadan puꞌati kaikapaꞌa, diꞌoraz pidannao naꞌan idiꞌo,marii kizi ĩmishidan pudyuudanii õgaru.” 43Utoriinpan daunaꞌan, ukian diiwaꞌo idaꞌan,“Lazarus, pukodita daꞌatiꞌi!” 44Mawakaꞌoraz pidan koditaꞌakan naa. Ukaꞌu naꞌiki ukidiba

JOHN 11:45 177 JOHN 12:8watudinapa kida kamicha idi, naꞌiki uawun baara kamicha idi ubazobatinpan. Jesus kianpidannao ati, “Ubuzuuta kamicha uꞌai, marii kiziꞌi naa umakon.”

Jesus zowiaꞌazoo-kao dauaꞌo(Matthew 26:1-5; Mark 14:1-2; Luke 22:1-2)

45 Iriba morowautankainaouz Mary idaꞌati, tukapainaouz Jesus shaꞌapatan aimaakan,mishidan uruu. 46 Mazan baokoinao kiwan naꞌiki ĩkakuwaapan naa Phariseenao ati,Jesus shaꞌapatanii dauꞌu. 47 Uruu idiꞌi naa Phariseenao naꞌiki faadaanao zowaunaanaomiitiniipan baokoinao Jewnao zowaunaanao tuma. “Naꞌapa dii washaꞌapatan uruu?”ĩkian. “Aushaa udiꞌitapa, wuruꞌu pidanaz, iribaꞌa naa ushaꞌapatan umanawun kidaꞌoaimaakan! 48 Wataapadan dono ushaꞌapaapan naꞌapa kidaꞌo aimaakan, ipaiꞌo niꞌi naapidannao zaamatinan uꞌidiꞌiti, naꞌiki udaunaꞌan Romannao waꞌatin nii ĩkaboobiꞌian niiTominkaru Dapu naꞌiki ĩzowiaꞌanan wawiizi sannao!”

49 Baudaꞌapa ĩbii iaꞌo, Caiaphas kiaꞌo uꞌuu. Uruu Umanawunuꞌo Faadaa uruu wunuidaꞌa. Ukian, “Unao pidannao, maaitapin-kainao karikaonan! 50 Aonaꞌa mookouaitapan, powaꞌaꞌo nii ukaimanan baudaꞌapaꞌo pidan mawakan an pidannao dikin ii,wawiizi sannao mainaabata-kao ai manawun?” 51 Caiaphas naꞌapanuz aonaa paaipankawanaꞌatiꞌo mani. Uruu wuruꞌu Umanawunuꞌo Faadaa uruu wunu idaꞌa. Ukauꞌanuparadaꞌakanuz naꞌapa ukowaadaꞌakan naa Jesus wuruꞌu mawakaꞌo niꞌoraz Jewnaodonozinaa ati. 52 Mazan aonaa soo ĩnao atiꞌo nii mani karikaonan. Umawakan niiTominkaru pidanannao baokopatin-kinaa nii, mashaapainaouz baꞌoran wiizai ii aka kidakapam.

53 Ĩbaokopatinankan diꞌikiꞌoraꞌa naa, Jewnao zowaunaanao sakadan pakadakotinanpazowiaꞌazon dauꞌu Jesus. 54 Uruu idi aonaꞌa naa Jesus chiꞌikaꞌanpan kainaabatinapaJewnao bii an powaꞌa. Naꞌikiꞌoraꞌa naa umakon Ephraim iti, amazada mapidantakaꞌodiꞌitanpuꞌoraz, naꞌiaꞌa naa uruu patominapa-kidaniinao tuma.

55 Maonapaꞌa naa Passover Kamoo kaawan, naꞌiki iriba pidannao munapo kidaꞌoĩmashaapan makon Jerusalem iti, ĩchikainaꞌanan naa Jewnao kakinaorinaa kawanaꞌati,turuu kizi ĩbaokopainpan pidannao tuma Passover Kamoon dono. 56 Ĩzaudapan Jesusnaꞌiki ĩkian paꞌatiaaka udauꞌan pabaokopatinpan puꞌu Tominkaru Dapu ii, “Waꞌatiꞌo niipuzauda-kidan uruu daꞌatiꞌi baokopainapa-kizai ati?” 57 Aizii faadaanao zowaunaanaonaꞌiki Phariseenao kii akaniꞌi naa pidannao ati, “Kanom aitapan dono naꞌiam Jesus, mariipaꞌi ukowaadan sariapa waꞌati, wazaamata kizi naꞌiki wakootowapa-kida kizi uruu.”

12Mary ramaudan Jesus kidiba(Matthew 26:6-13; Mark 14:3-9)

1 Aizii 6 kamoo Passover Kamoon uaꞌii Jesus makon Bethany iti, Lazarus mashaapa-kiziz, tawuruꞌu ukakudaniaz pidan. 2 Jesus paonarunao konaukii-kidan naꞌiki ĩaroapa-kidan wuruꞌu ukaawanuz. Martha maokodaꞌo nii wanyukunui udono, Lazarus naꞌikiJesus sakanatapan puꞌu miisa* diꞌii baokoinao tuma. 3 Mary zaamatankan pootozuzoꞌaꞌo kawinipinaꞌo ramau, paoribai nard kiwin idiꞌo paꞌidiwaru utoma-kao, uruꞌu naaoshootanuz Jesus kidiba iti, udaunaꞌan oꞌinoan ukidiba padizo idi. Ipai ukaduunuaꞌakankabaun nazoo.

4 Sariapa Judas Iscariot, Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo, kaakapaꞌo niꞌoraz Jesus,uruu kian, 5 “Kandii nii ramau wakuda-kao? Turuaꞌo usellii-kao padamata 300 wiziꞌikidaꞌo puraata† dikin ii. Udaunaꞌan uwinipinaa taa-kao patakaꞌutinainao ati.” 6Ukianuzkaikapaꞌa pakoidimikin idiꞌo, aonaa umarainpan idiꞌo mani patakaꞌutinainao. Uruuwuruꞌu taapaꞌoraz puraata, ĩꞌatiꞌoraz taauzo-kao kida, naꞌikiꞌo daꞌi ukaiwaꞌakauzonpatorii-kinaa nii aimaakan paꞌidiwau nii.

7 Jesus kian, “Manaꞌa putowaudaꞌuaꞌanaꞌa oroo! Kaiman zii otaapan ramau,ominziiwata-kinaa nii õnanaa õdida-kao uaꞌii. 8 Patakaꞌutinainaouz karikaonanuꞌo niiĩnaꞌan unao tuma, mazan õgaru aonaa karikaonanuꞌo nii mani õnaꞌan utuma.”* 12:2 miisa: English idaꞌan, table. † 12:5 300wiziꞌi kidaꞌo puraata: baudaꞌapaꞌowunupidan kaudinanwinipinaakawanaꞌatiꞌo wuruꞌu.

JOHN 12:9 178 JOHN 12:319 Iriba Jewnao abatan kainaꞌa Jesus Bethany ii; uruu idi ĩmakon naꞌiti. Ĩmakonuz naꞌiti

Jesus naꞌian idiꞌo, naꞌiki ĩtukapaꞌazon idiꞌo kapam Lazarus, wuruꞌu Jesus kakudaniazpamawaka-kizi iki. 10 Uruu idiꞌi naa faadaanao zowaunaanao diꞌitinpan naꞌiki ĩtomanpanyukunuu ĩzowii kizi Lazarus kapam. 11 Ushaꞌapanum kauꞌan iribaꞌa naa Jewnaomuudinan ĩꞌai naꞌiki ĩmishidan naa Jesus, ukakudan idi Lazarus.

Pidannao dapaapan JesusJerusalem ii

(Matthew 21:1-11; Mark 11:1-11; Luke 19:28-40)12Aizii baꞌoran kamoo donoꞌo naa, wuruꞌu iribaꞌoraz pidannao, kaawainaouz Passover

Kamoondauꞌati, ĩabata kainaꞌiki Jesuswaꞌatin Jerusalemati. 13Uruu idi ĩdukuanpokoridianaba kaduz kida naꞌiki ĩnaꞌakan kidaꞌa naazu, ĩikodapaꞌanan naa Jesus. Ĩkian paimoribii an, “Kaiman manawun wakazannaatiki! Marii Tominkaru kaimanan Naobanai ati,kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati, King niꞌoraz Israelitenao ati.”

14 Jesus zaidan chaakashi‡ paꞌinaꞌo zii, naꞌiki uruu barau anaꞌa naa umakon. Ushaꞌapannaꞌapa Tominkaru Paradan saadauzo-kariwaiz kawanaꞌati:15 “Manaꞌa utariaꞌanaꞌa, Jerusalem sannao!

Diinaꞌiki unaobanaa King waꞌatiniꞌi,uzaidapa paꞌinaꞌo chaakashi.”

16Uruu dono aonaa utominapa-kidaniinao aitapan naꞌapaꞌoram wuruꞌu kaikapaꞌorazaimaakan shaꞌapan kidaꞌa. Mazan Jesus kadishitan daunaꞌan pamawaka-kizi iki, uruu ziiĩnyukunuuan wuruꞌu saadauzo-kariwai udauꞌan, naꞌiki ĩnyukunuuan wuruꞌu pashaꞌap-atanuz kaikapaꞌo aimaakan uꞌatiꞌi.

17 Jesus tumainaouz pidannao ukadishita-kidan donoꞌoraz Lazarus pabaaranaa iki,ĩnao kakuwaapan naa baokoinao ati aimaakan shaꞌapaꞌo dauꞌu. 18 Ĩabatan idi Jesusshaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan, uruu idi iriba pidannao ikodapaꞌanan uruu. 19Uruuidi Phariseenao kian naa paꞌatiaaka, “Aonaa naꞌitim washaꞌapatinan! Aushaa utukapa,ipaiꞌi naa pidannao daꞌanpan uruu!”

Jesus kowaadan pazowii-kao nii20 Aizii naꞌiaꞌo Greeknao wunao bii iaꞌa makoinaouz Jerusalem iti konaukii-kidaꞌanan

Tominkaru baokopainapa-karu dono. 21 Ĩwaꞌatin Philip idaꞌati (Philip Bethsaida sanuruu, Galilee Baara iaꞌoraz). Ĩkian uꞌati, “Kainaꞌaꞌo watukapaꞌazon Jesus, waparadaꞌazonutuma.” 22 Philip kowaadanuz Andrew ati, uruꞌu naa ĩmakoꞌokan naꞌiki ĩkowaadan naaJesus ati Greeknao paradaꞌazon utuma.

23 Jesus kian ĩꞌati, “Aizii kaawaꞌa naa amazada, Daonaiora Aokazi Ikiꞌo tukapa-kinao niꞌinaa umanawunuꞌo nii. 24Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aonaa naꞌapainim nii baudaꞌapaꞌomaziki dako waotaꞌoraz imiꞌi baara ati iribainan, soo umawakan an. Mazan umawakanidi, uruꞌo nii zii ukaakan madowaaka. 25 Pidan marainpaꞌoraz pakakupan, uwaziwaanniiz; mazan pidan aonaꞌoraz umarainpan pakakupan diꞌoraꞌa amazada idaꞌaꞌa, uruu atitaa-kao nii karikaonanuꞌo kakupa-karu. 26Naꞌiaꞌoram pidan aipan an õgaru panaobanaanii, marii udaꞌanan õgaru; naꞌiam dono õgaru, õpoitorunao õtumaꞌo nii ĩnao kapam.Wuruꞌu pidan naobanaitapaꞌoraz õgaru, õdaru aida-kidan nii naꞌapam pamarainpanuruu.”

Jesus sawata-kao nii27 Jesus kian, “Aizii kiiꞌan! Naꞌapa dii õkian? Turuu mani õkian, ‘Õdaru, aonaa

putaapadaꞌanaꞌa dadaraꞌomanawunkamookaawanõꞌati?’ Mazan aonaa turuuõnaꞌapan.Naꞌapaꞌo niꞌo wuruꞌu õkaawanuz imiꞌi baara ati, baiaapaꞌo niꞌo kashaꞌoraꞌo. 28 Õdaru,putukapa-kida pumanawunun pidannao ati!”

Udaunaꞌan Parada-karu aokazi ikiꞌo kian, “Õtukapa-kidaniꞌi naa õmanawunun, naꞌikiõtukapa-kidan nii õmanawunun powaꞌa koshan.”

29 Pidannao, naꞌaꞌoraz ĩkadishitapan abata wuruꞌu parada-karuz. “Toroanaru!” ĩkianudauꞌati. Baokoinao kian, “Angel paradan uꞌati!”

30Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa õmishida-kinaa niꞌo mani wuruꞌu parada-karu abata-kaoaz, mazan unao mishida-kinaa niꞌo paꞌan. 31 Aizii kaawaꞌa naa kamoo Tominkaru‡ 12:14 chaakashi: English idaꞌan, donkey.

JOHN 12:32 179 JOHN 13:1tiwaa-kinaa niꞌi naa imiꞌi baara sannao. Aiziꞌo niꞌi naa diꞌoraꞌa amazada baaraꞌaꞌonaobanai kaboota-kao. 32 Õsawata-kao donoꞌo naa, naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii õdapadanipai pidannao õꞌidaꞌati.” 33 Jesus kianuz kaikapaꞌa, ukowaadan naꞌapam nii pamawakanwuruꞌu.

34 Pidannao kian uꞌati, “Wakakinaorinaa saada-kariwai kowaadan waꞌati, Christkarikaonanuꞌo nii ukakupan. Mazan naꞌapaꞌo dii kaiwuruꞌu, sawata-karu nii DaonaioraAokazi Ikiꞌo pukianuz? Kanom mooko wuruꞌu Daonaiora Aokazi Ikiꞌoraz?”

35 Jesus kian ĩꞌati, “Kanadaꞌo nii zii amazada masakaudaꞌuꞌu naa. Umakoꞌo naa ziisariapa, amazada kanadan puꞌu, aonaa kizi ubaiaapan marutaꞌo. Ushaꞌapanum kauꞌan,pidan chiꞌikapaꞌo amazada marutan puꞌu, aonaa uaitapan naꞌitiꞌoram naa pamakon.36Ukaiwaa wuruꞌu kanadaꞌoraz, ukainaꞌan puꞌu zii, unao kizi kanadaꞌo sannao nii.”

Iriba Jewnaomamishidaꞌazookan Jesus

Aizii Jesus paradan daunaꞌan ĩꞌati kaikapaꞌa umakoꞌokan naa ĩꞌai, aonaa kizi ĩaitapannaꞌiam uruu. 37 Jesus shaꞌapatan puꞌu padamata iriba umanawun kidaꞌo aimaakan ĩawunzaꞌa, mazan upuꞌu zii aonaa ĩmishidan uruu. 38 Ipai ushaꞌapan kaikapaꞌa, Prophet Isaiahkuwaa mishiinan naa wuruꞌu:“Naobanai, kanom mishida paabatanii wakuwaa?

Kanom ati dii Naobanai aida-kidan pamaꞌozakan?”§39 Mazan aonaa ĩmishidaꞌazon, ushaꞌapanum kauꞌan, kaikapaꞌo koshan daꞌi Isaiah

kiauzon ĩdauꞌanaꞌa:40 “Tominkaru ishadaꞌakan ĩawun kida,

aonaa kizi ĩtukapan.Naꞌiki udadaradan ĩnyukunuu kida,

aonaa kizi ĩaitapan.Aonaa zoobaba ĩwaꞌatin Tominkaru idaꞌati,

usaabaa kizi ĩdyaun.”*41 Isaiah kian kaikapaꞌa, ushaꞌapanumkauꞌan aida-kida-kariwai uꞌati naꞌapamnii Jesus

umanawunun diinaꞌitiꞌo, naꞌiki uruꞌu naa ukakuwaapan udauꞌu.42 Mazan upuꞌu iriba kainaꞌa Jewnao zowaunaanao mishidaꞌo Jesus. Mazan ĩtarian

idi Phariseenao ai, aonaa kanom nii ĩkowaadan baokoinao ati pamishidan dauꞌu, aonaakizi ĩkashanau-kao pabaokopainpan ai synagogue† ii. 43 Tuukii manawun ĩnaudapanpidannao naubaan paugaru, Tominkaru naubaan ai paugaru.

Jesus kaawan ukazannaataꞌanan pidannao44 Diiwaꞌo idaꞌan Jesus kian, “Ipai pidan mishidaꞌoraz õgaru, aonaa õgaru karikaonan

mani wuruꞌu umishidaniaz, dyuudaꞌoraz õgaru kapam wuruꞌu umishidaniaz. 45 Naꞌikiipai pidan tukapaꞌoraz õgaru, uruu tukapaꞌo kapam dyuudaꞌoraz õgaru. 46 Õgaru,õkaawan kanadapaꞌo nii imiꞌi baara sannao idaꞌati. Pidan mishidan an õgaru, aonaꞌonii unaꞌian marutaꞌo diꞌii. 47 Naꞌiaꞌoram pidan abatan an õkuwaa, mazan aonaauizoꞌatin, aonaa õgaruꞌo nii mani kabootaꞌoraz uruu oiaꞌo diꞌiti. Õkaawan daꞌatiꞌiaonaa õkabootaꞌanan mani pidannao oiaꞌo diꞌiti mazan õkazannaataꞌanan paꞌan ĩdyaun.48 Pidan kashadaꞌo õgaru naꞌiki dikintapaꞌo õparadan, kainaꞌaꞌoraꞌa naa kaboota-kidaꞌonii uruu oiaꞌo diꞌiti. Õparadanuꞌo nii wuruꞌu kabootaꞌoraz uruu patakaꞌutin-karudiꞌiti, amazada tokon donoꞌo naa! 49 Ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa õaipan atiꞌo maniwuruꞌu õparadanuz, soo õdaru dyuudaꞌoraz õgaru, dyuudan kawanaꞌatiꞌo. 50 Naꞌikiõaitapa, wuruꞌu ukakinaori kidaz uruu karikaonanuꞌo kakupa-kinai. Õkakuwaapan uꞌati,kaikapaꞌa õdaru dyuudan kawanaꞌatiꞌo.”

13Jesus chikaan patominapa-kidaniinao kidiba

1 Aizii baokopainpauzo-karu Passover Kamoon uaꞌii zii. Jesus aitapa kamookaawaꞌakan naa aizii wuruꞌu, umako-kinaa niꞌi naa padaru diꞌiti, diꞌoraꞌa amazada§ 12:38 Isaiah 53:1 * 12:40 Isaiah 6:10 † 12:42 synagogue: kabaun Jewnao baokopainapa-kizi. Putukapakaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

JOHN 13:2 180 JOHN 13:24

diꞌikiꞌi. Karikaonan umarainpan papidanannao, umarainapa ĩdyaun tuukii, atii naꞌapaumawakan.

2 Wachuupun dono Jesus aroopan patominapa-kidaniinao tuma. Satan diꞌitinapa-kidaniꞌi naa Judas, Simon Iscariot daniz, marii kizi ukaakapan Jesus. 3 Jesus aitapaniikaimanaiman Tominkaru taanii paꞌati panyukunuu maꞌozaka-kinaa nii, pakaꞌiita-kinaanii pashaꞌapatan ipai daunuudaꞌu aimaakan. Uaitapa pawaꞌatin Tominkaru diꞌikiꞌo naꞌikiukiwan nii powaa iti Tominkaru diꞌiti koshan. 4Uruu idi Jesus kadishitaꞌakan paaroapa-kizi miisa diꞌiki, udaunaꞌan unarakadan pachaakitan.* Udaunaꞌan uzaamatan towelnaꞌiki upapidanuz pakonoon an. 5 Uruu daunaꞌan ukapotan wunu basii zoꞌati, naꞌikiuchikaan naa patominapa-kidaniinao kidiba. Udaunaꞌan uinoan ĩkidiba kida towel idi,upapidapaniaz pakonoon an.

6Mazan ukaawan Simon Peter idaꞌati, sariapa Peter kian uꞌati, “õNaobanaa, puchikaannii õkidiba?”

7 Jesus kian uꞌati, “Pugaru, aonaa puaitapan kai kanom wuruꞌu õshaꞌapaapaniaz,mazan puaitapan nii zii diinaꞌitiꞌi.”

8 Peter kian uꞌati, “Õgaru, aonaa naꞌapainim nii puchikaan õkidiba!”Mazan Jesus kian uꞌati, “Aonaan an õchikaan pukidiba, aonaꞌo nii puzaamatinpan

powaꞌa õꞌidaꞌati.”9Simon Peter kian uꞌati, “Naobanai, ukauꞌan aonaa puchikaꞌanaꞌa õkidiba karikaonan!

Mazan puchikaa mooko õkaꞌu, naꞌiki õzowau kapam!”10 Jesus kian, “Pidan kaokopaꞌoraꞌa naa, aonaꞌoraꞌa naa ukaniriban wuruꞌu. Ukauꞌan

aonaa kanom nii uchikainan powaꞌa zii, soo uchikaan nii pakidibaꞌa naa karikaonan. Ipaiunao, aonaꞌoraꞌa naa ukaniriban. Soo kainaꞌa baudaꞌapa unao biiꞌi kaniribaꞌo.” 11 (Jesusaitapaniꞌi naa kanomaꞌo nii kaakapaa paugaru. Uruu idiꞌo ukianuz, “Ipai unao, sookainaꞌa baudaꞌapa unao biiꞌi kaniribaꞌo.”)

12Uipaian daunaꞌan pachikaan ĩkidiba kida, Jesus morokodan naa pakamichan, naꞌikiusakanatan powaa iti miisa diꞌiti. Uruꞌu naa upishaan ĩdyaun, “Uaitapa kanom wuruꞌuõshaꞌapataꞌakaniaz uꞌati?” ukian. 13 “Unao dakotan õgaru, ‘Tiichaa’ oo ‘Naobanai’kii. Naꞌapaꞌo mishi manawun wuruꞌu õgaruz. 14 Õgaru uNaobanaa naꞌiki uTiichaan.Mazan upuꞌu õchikaan ukidiba kida. Ukauꞌan, naꞌapaꞌa naa paꞌi uchikaa uiriban kidibakida kapam. 15 Õshaꞌapatan aimaakan, unao tamakapan niꞌo. Naꞌapaꞌa naa ushaꞌapataõshaꞌapatan kawan unao ati. 16Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aonaa naꞌiaꞌoram poitoruiumanawunun panaobanaa ai. Aonaa naꞌiaꞌoram pidan dyuuda-kariwaiz ukakuwaa-paꞌanan, umanawunun dyuudaꞌo ai paugaru. 17 Aizii uaitapan an kaikapa kidaꞌoraꞌa,konaukiaꞌo nii manawun unao, ushaꞌapatinan an ukawanaꞌati.

18 “Mazan õkadakotinanuz aonaa ipai unao dauaꞌo mani. Õaitapanii shaꞌapaꞌoramkaduz kida pidannao õzaamatanii. Mazan kainaꞌa saada-kariwaiz kida TominkaruParadan idaꞌa kaikapaꞌa: ‘Õmin-aroopan tominan õtaruba nii.’ Uruu mishiin-kinaa niꞌowuruꞌu ushaꞌapanuz naꞌapa. 19 Õkowaadan uꞌati kanomaꞌo nii shaꞌapa, ushaꞌapan uaꞌiizii. Aizii ushaꞌapaꞌakan donoꞌo naa, umishidan nii ‘Õgaru wuruꞌu.’ 20Mishiꞌo kaiwuruꞌuõkianuz: Naꞌiaꞌoram pidan konaukiaꞌo udapaapan õdyuudanii, õgaru kapam wuruꞌuudapaapaniaz; naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan konaukiaꞌo udapaapan õgaru, dyuudaꞌoraz õgarukapam wuruꞌu udapaapaniaz.”

Jesus kowaadan kanomaꞌo nii shaꞌapan paꞌati(Matthew 26:20-25; Mark 14:17-21; Luke 22:21-23)

21 Jesus kian daunaꞌan naꞌapa, tuukii udopian panyukunuu ii, uruu idi aonaꞌa naaudizapaꞌakan paparadan, ukian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Baudaꞌapa pidan unaobii ikiꞌo zaamata-kidan nii õgaru õtarubanao ati.”

22 Utominapa-kidaniinao awunuuaakan paꞌatiaaka, aonaa ĩaitapan kanom dauꞌatiꞌowuruꞌu unaꞌapanuz. 23 Baudaꞌapa Jesus tominapa-kidanii, tawuruꞌu umarainpaniaz,Jesus dazaba aꞌo usakanatapan udono. 24 Ukauꞌan Simon Peter sawaan pakaꞌu uꞌati.“Pupishaa uruu kanom wuruꞌu shaꞌapataꞌo niꞌoraz dikaudaꞌo aimaakan kaikapaꞌa,”ukian.* 13:4 pachaakitan: kamicha kaudauzo-kariwai, baꞌoran paawa ati.

JOHN 13:25 181 JOHN 14:1025 Uruꞌu naa umaonapadan pazowau Jesus idaꞌati, naꞌiki ukian, “Naobanai, kanom

dauaꞌo manawun wuruꞌu puparadanuz?”26 Jesus kian, “Õdamotan nii bread kaꞌuz uu diꞌiti, udaunaꞌan kanom ati õtaanuzu,

uruu wuruꞌu zaamata-kidaꞌo niꞌoraz õgaru.” Uruꞌu naa Jesus zaamatan bread naꞌikiudamotanuzu kaꞌuz uu diꞌiti, utaanuzu Judas ati, Simon Iscariot daniz. 27 Sariapa Judaszaamatan donowuruꞌu bread, Satanmorotinaꞌakan naa uruu. Uruꞌu naa Jesus kian Judasati, “Kadiman zoobaba pushaꞌapata wuruꞌu pushaꞌapataꞌazooniaz!”

28 Aizii aroopainaouz utuma, aonaa ĩaitapan kanom niꞌo Jesus naꞌapanuz uꞌati.29 Judas taapan idi ĩpuraatan, baꞌorainao zauda-kidan Jesus dyuudanii utorian aimaakanĩkaiwaan nii Baokopainapa-kizai ii. Baꞌorainao itiiman, Jesus dyuudanii utaan aimaakanpatakaꞌutinainao ati.

30 Judas zaamatan daunaꞌan bread, ukoditaꞌakan naa ĩꞌai paniba iti. Uruu donoamazada marutaꞌakaꞌoraꞌa naa.

31 Judas makoꞌokan daunaꞌan, Jesus kian, “Aizii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo umanawununaida-kaoaꞌa naa wuruꞌu, naꞌiki uruu idaꞌanaꞌo nii Tominkaru umanawunun aidinan.32 Aizii Tominkaru umanawunun aidinan an Uruu idaꞌan, ukauꞌan Tominkaru aidannii pidannao ati naꞌapam Daonaiora Aokazi Ikiꞌo umanawunun. Naꞌiki kaiꞌo niꞌi naauaidanuz.

33 “Õdainao, aonaꞌo niꞌi naa õnaꞌan tomunuꞌiki unao tuma. Õkiauzon kawan Jewnaoati, naꞌapa õkian uꞌati aizii: udawatan nii õgaru, mazan aonaa turuu umakon õmakopa-kizi iti. 34Ukauꞌan õtaan unao ati paꞌinaꞌo kakinaorii: umarainpaaka. Naꞌapa õmarain-pauzon kawan unao, naꞌapa paꞌi manawun umarainpaaka. 35Umarainpaakan an, ipaiꞌonii pidannao aitapan unao mishiꞌo õpidanannao.”

Jesus kowaadan Peter ati, utaapa-kidan nii paaitapan paugaru(Matthew 26:31-35; Mark 14:27-31; Luke 22:31-34)

36 Simon Peter pishaan uruu, “Naobanai, naꞌitiꞌoram pumakoꞌozon?”Jesus kian uꞌati, “Naꞌitiꞌoram õmakon, aonaa turuu pudaꞌanpan õgaru aizii, mazan

pudaꞌanpan nii zii diinaꞌitiꞌi.”37 Peter kian uꞌati, “Naobanai, kandii nii mazan aonaa turuu õdaꞌanpan pugaru kai?

Õgaru turuu õmawakan pugaru dikin ii!”38 Jesus kian uꞌati, “Pukaꞌiita mooko puꞌitiiman pumawakan õgaru dikin ii? Mishiꞌo

kaiwuruꞌu õkianuz puꞌati: Kuruku kaꞌaranpan uaꞌii, idikinauꞌo nii pukian pidannao atiaonaa puaitapan õgaru.”

14Jesus uruu dunapo

Tominkaru diꞌitiꞌo1 Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Aonaa paꞌi unyukunuu ukashaꞌoraꞌanaꞌa!

Umishidapa Tominkaru; umishida õgaru kapam. 2Kainaꞌa iriba kabaun nazoo kida õdarudapu ii. Ukauꞌan õmakon naa wuruꞌu õsaabaꞌanan naa uwiizi nii. Aonaan an maniunaꞌapan, aonaa mani õkowaadan uꞌati naꞌapa. 3 Aizii õsaabaan daunaꞌan uwiizi nii,õwaꞌatin nii koshan unao dauꞌati, turuu kizi unaꞌian õtuma kapam õnaꞌii-kizi ii. 4Unao,uaitapanii dunapo õmako-kizi itiꞌoraz.”

5 Aizii Thomas kian uꞌati, “Wanaobanaa, aonaa waaitapan naꞌitiꞌoram pumakoꞌozon.Naꞌapam nii mooko waaitapan dunapo naꞌitiꞌo?”

6 Jesus kian, “Õgaru wuruꞌu dunapoz, õgaru wuruꞌu mishiꞌoraz, naꞌiki õgaru wuruꞌukakupa-kinaiz. Soo õgaru idaꞌan turuu kaawa-karu õdaru diꞌiti. 7Aizii unao, uaitapan anõgaru, uaitapan nii õdaru kapam. Aizii wuru diꞌikiꞌi uaitapaꞌa naa naꞌiki utukapaꞌa naauruu.”

8 Philip kian uꞌati, “Wanaobanaa, putukapa-kida waꞌati puDaru, uruu turuaꞌo niiwaꞌati.”

9 Jesus kian, “Kotuaꞌiki õmashaapan unao tuma, mazan upuꞌu zii mooko aonaa puaita-pan õgaru, mishii Philip? Ipai pidan tukapaꞌoraz õgaru, uruu tukapaꞌo kapam õdaruwuruꞌu. Mazan naꞌapa diꞌi naa kaiwuruꞌu, ‘Putukapa-kida waꞌati puDaru,’ pukianuz?10 Aonaa mooko pumishidan, õgaru naꞌiki õDaru, baudaꞌapaꞌo waunao? Kuwai kida

JOHN 14:11 182 JOHN 15:2õkowaadaniaz unao ati, aonaa õꞌidaꞌaꞌo mani õtoman. ÕDaru, mashaapaꞌoraz õꞌidaꞌa,uruu paꞌan wuruꞌu shaꞌapaapaꞌoraz pakaudin-kizi kida õgaru idaꞌan. 11Umishida õgarunaꞌiki õDaru, baudaꞌapaꞌo waunao õkianuz. Oo, umishida paꞌi õDaru shaꞌapataniazumanawun kidaꞌo aimaakan õgaru idaꞌan. 12 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Ipai pidanmishidaꞌo õgaru, ushaꞌapatan nii õshaꞌapaapanii kaduz kida kapam. Naꞌiki ushaꞌapatannii powaꞌaꞌo zii umanawununkida, ushaꞌapanumkauꞌan õmakonnaa õDaru diꞌiti wuruꞌu.13Upishaan an õgaru kanom dauꞌati karikaonan, õpidanannaoun idi unao, õshaꞌapatannii uꞌati. Naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii uDani aida-kidan pidannao ati paDaru umanawunun.14Upishaan an õgaru kanom dauꞌati karikaonan, õpidanannaoun idi unao; õshaꞌapatannii uꞌati.

Jesus taan nii Kaimanaꞌo Doronaa15 “Umarainpan an õgaru, uizoꞌatipan nii õkakinaori kida. 16 Õpishaan nii õDaru

naꞌiki utaan nii unao ati baꞌoran Minkaꞌui kakinaotaꞌo nii unao, naꞌiki karikaonanuꞌo niiunaꞌauzon unao tuma. 17 Uruu Kaimanaꞌo Doronaa tominapa-kidaꞌo nii unao mishiꞌoTominkaru dauaꞌo. Mazan mamishida-kainao pidannao, aonaa turuu ĩzaamatan uruupaminkaꞌu nii, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩtukapan naꞌiki aonaa ĩaitapan uruu. Mazanunao, uaitapa paꞌan uruu, ushaꞌapanum kauꞌan, kainaꞌaꞌo uruu unao tuma, naꞌikikarikaonanuꞌo nii unaꞌauzon unao idaꞌa.

18 “Aonaꞌo nii õwaꞌakan unao, maudaniiwai waꞌaka-kao kawan; õkaawan nii powaa atiuꞌidaꞌati. 19 Kadimanaꞌo niꞌi naa pidannao matukapakan õgaru. Mazan unao utukapannii paꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan õkakupan nii powaa iti koshan, ukauꞌan unao ukakupannii kapam õkakupan idi. 20Aizii uruu dono, uaitapan nii õgaru naꞌiki õdaru baudaꞌapaꞌowaunao. Aizii unao naꞌiki õgaru, naꞌapaꞌo manawun baudaꞌapaꞌo pidan kawan.

21 “Naꞌiaꞌoram pidan abataꞌo naꞌiki izoꞌatipaꞌo õkakinaori kida, uruu wuruꞌu marain-paꞌoraz õgaru. Õdarumarainpannii pidanmarainpaꞌoraz õgaru; aizii õgaru, õmarainpannii uruu kapam naꞌiki õaitapa-kidinan nii uꞌati.”

22 Judas kian uꞌati (aonaa Judas Iscariot mani), “Naobanai, naꞌapam nii puaidanpumanawunun waunao ati karikaonan, baꞌorainao ati aonaꞌo nii mooko puaida-kidan?”

23 Jesus kian uꞌati, “Pidan marainpaꞌo õgaru, uizoꞌatipan nii õparadan, naꞌiki õDarumarainpan nii uruu. Wawaꞌatin nii uruu idaꞌati naꞌiki wamashaapan nii utuma. 24Mazannaꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo umarainpan õgaru, aonaa uizoꞌatin õparadan kida. Wuruꞌukuwai kidaz, unao abataniaz, aonaa õtomanii mani karikaonan, õDaru paꞌan wuruꞌudyuudaꞌoraz õkakuwaapan naꞌapa.

25 “Õkowaadan uꞌati kaikapa kidaꞌoraꞌa õnaꞌan puꞌu zii utuma. 26 Wuruꞌu Minkaꞌui,Kaimanaꞌo Doronaaz, õDaru dyuudan niꞌoraz uꞌidaꞌati õgaru aipan ati; uruꞌo nii paꞌantominapa-kida unao ipai õkuwaa kida dauꞌu, naꞌiki unyukunuu-kidan nii unao ati ipaidaunuudaꞌu wuruꞌu õkuwaa kidaz.

27 “Õwaꞌakan unao tuma kaimanaꞌo nyukunui; soo õgaru turuu õtaan naꞌapaꞌo. Aonaadaꞌi sannao taan kawanuꞌo mani õtaan nyukunui kaimanan. Aonaa paꞌi unyukunuukashaꞌoraꞌanaꞌa oo utariidinaꞌanaꞌa. 28 Õkowaadanii shaꞌatii uꞌati, ‘Õmakon niꞌi naaõdaru diꞌiti, mazan õkaawan nii koshan powaa ati.’ Umishiin an mani umarainpanõgaru, ukonaukii mani õmakon idiꞌi naa õDaru diꞌiti, ushaꞌapanumkauꞌan umanawunuꞌoõgaru ai wuruꞌu uruuz. 29 Õkowaadan naa uꞌati kai kanomaꞌo nii shaꞌapa, ushaꞌapanuaꞌii zii; aizii ushaꞌapan donoꞌo naa uaitapan nii õkuwaa mishiin. 30 Aonaꞌo niꞌinaa õparadinan tomunuꞌiki utuma, ushaꞌapanum kauꞌan waꞌatiꞌi naa wuruꞌu diꞌoraꞌaamazada baaraꞌaꞌoraz naobanai. Mazan aonaa ukaꞌiitan pamashaatan õgaru. 31Mazanõshaꞌapata paꞌan ipai aimaakan õdaru dyuudan kawanaꞌati õgaru, pidannao aitapa-kinaanii mishiꞌo õmarainpan uruu.

“Aizii, wamakoꞌo naa.”15

Paoribai kadunaa manawun1 “Õgaru wuruꞌu mishiꞌoraz paoribai kadunaa, naꞌiki õDaru saabaapauzo paoribai

baawu. 2 Ipaiꞌo nii udukutan paoribai waoda kida aonaꞌoraz ĩkaakan. Mazan kaakaꞌorazkida usaabaan nii paꞌan, aonaa kizi kazamakaꞌo nii ukaduꞌu, naꞌiki madowaaka kizi

JOHN 15:3 183 JOHN 15:27koshan ukaakan. 3 Unao, saabaaꞌaka-kariwaiꞌi naa õkuwaa idaꞌan. 4 Pakawan paꞌiuzaamatinapa õꞌidaꞌati, õzaamatinpan nii uꞌidiꞌiti kapam. Aonaa paoribai waoda kaakanpaaipan ati karikaonan, soo uzaamatinpan an pakadunaa idaꞌati. Unao naꞌapaꞌokapam, aonaa ukaꞌiitan ushaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan uaipan ati karikaonan. Soouzaamatinpan an õꞌidaꞌati.

5 “Õgaru wuruꞌu paoribai kadunaaz. Aizii unao, uwaoda kida kawanuꞌo. Pidannao,karikaonanuꞌoraz ĩnaꞌan õꞌidaꞌa, õgaru naꞌapa õnaꞌan nii ĩꞌidaꞌa, ĩnao shaꞌapatan niꞌinaa dobata kaiman kidaꞌo aimaakan. Unao, aonaa ukaꞌiitan ushaꞌapatan aimaakanuꞌidaꞌa karikaonan, soo õkaminkaꞌutan an unao. 6 Mazan pidan aonaꞌoraz unaꞌanõꞌidaꞌa, uawuꞌuta-kao niꞌi naa, naꞌiki umaririn niꞌi naa amazada ii, naꞌapa paoribai waodaawuꞌuta-kariwaimaririn kawan. Udaunaꞌan ukasabaꞌuka-kaonaꞌiki ukaboota-kaoaꞌa naatikazi wuꞌiti. 7Mazan unao, unaꞌan an pakawan õꞌidaꞌa, naꞌiki umishidapan an õparadankida, turuu utoriinpan kanom dauꞌati karikaonan, naꞌiki utaa-kao nii uꞌati. 8 Kaikapaꞌoidaꞌanaꞌo wuruꞌu õDaru umanawunun aida-kida-kaoaz: Unao shaꞌapaapan idaꞌan dobatakaiman kidaꞌo aimaakan, naꞌiki naꞌapaꞌo idaꞌan utukapa-kidinan õpidanannao unao.9Naꞌapa õDarumarainpan kawan õgaru, naꞌapa õmarainpan kapamunao. Uzaamatinapapakawan õꞌidaꞌati, õmarainapa kizi unao. 10Uizoꞌatipan an õkakinaori kida, pakawanuꞌonii õmarainpan unao, naꞌapa õizoꞌatipan kawan õDaru kakinaori kida, naꞌiki pakawanumarainpan õgaru.

11“Õkowaadan uꞌati ipai kaikapa kidaꞌoraꞌa, unao konaukii kizi naꞌapamanawun õgarukonaukian kawan, naꞌiki aonaa kizi kanom towaudaꞌuan ukonaukian.

12 “Aizii kaikapa õkakinaoriꞌi, umarainpaaka, naꞌapa manawun õmarainpan kawanunao. 13 Aonaa naꞌiaꞌoram pidan kamarainpanuꞌo powaꞌa zii wuru aiaꞌa, pidankashaapaꞌoraz pazowii-kao papaonarunao kazannaatin-kinaa nii. 14Õpaonarunao unao,uizoꞌatipan an õkakinaori kida. 15 Aonaꞌa naa õdakotan unao õpoitorunao nii, ushaꞌa-panum kauꞌan poitorui, aonaa uaitapan naꞌapaꞌoram panaobanaa shaꞌapainpan. Mazanõdakotan unao õpaonarunao nii, ushaꞌapanum kauꞌan ipai õkowaadan uꞌati õabataniikida õDaru diꞌiki. 16 Aonaa uaipan atiꞌo mani uzaamatinan õꞌidaꞌati; õgaru aipan atiꞌopaꞌan unao zaamatinan. Ukauꞌan õgaru aipan atiꞌo unao makon ushaꞌapataꞌanan dobatakaiman kidaꞌo aimaakan. Naꞌiki karikaonan kizi ushaꞌapaapan naꞌapaꞌo aimaakan.Uzaamatinpan idi õꞌidaꞌati, õDaru taan nii unao ati kanom karikaonan upishaan an uꞌati.17Ukauꞌan kaikapa õkakinaori unao atiꞌi: ‘Umarainpaaka.’

Jesus diꞌitiinao zaamatinpan toꞌora-kizaitapa-kao18 “Pidannao toꞌora-kizaitapan an unao, unyukunuitapa naꞌapaꞌo ĩtoꞌora-

kizaitapauzon õgaru. 19 Umashaapan an mani naꞌapa imiꞌi baara sannao mashaapankawan, ĩmarainapa mani unao pairibannao nii. Mazan õaipanaꞌatiꞌo uzaamatinanõꞌidaꞌati. Ukauꞌan, aonaa imiꞌi baara sannaouꞌu naa mani unao; uruu idiꞌo pidannaotoꞌora-kizaitapan unao. 20Udiꞌitapa õkianuz uꞌati kaikapaꞌa: ‘Aonaa naꞌiaꞌoram poitoruiumanawunun panaobanaa ai.’ Kainaꞌa antamikitainao õgaru, naꞌapaꞌo nii ĩantamikitanunao kapam; mazan kainaꞌa baꞌorainao izoꞌatiꞌo õparadan, ukauꞌan naꞌapaꞌo nii ĩizoꞌatinuparadan kapam.

21 “Pidannao shaꞌapatan nii unao naꞌapa, ushaꞌapanum kauꞌan uzaamatinpan idiꞌoõꞌidaꞌati. Mazan ĩnao, aonaa ĩaitapauzon wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru. 22 Aonaan anmani õkaawan daꞌatiꞌi naꞌiki aonaan an mani õkakuwaapan ĩꞌati, aonaa mani ĩꞌoiankainaabatinan padamata. Mazan aizii, ‘aonaa waaitapan oiaꞌo wuruꞌu naꞌapaꞌoraz,’aonaa turuu ĩkian. 23 Pidan toꞌora-kizaitapaꞌo õgaru, ĩtoꞌora-kizaitapan õDaru kapamwuruꞌu. 24 Aonaan an mani õshaꞌapatan ĩawun zaꞌa ĩmatukapauzokanii pidan shaꞌa-patan kida, aonaa mani padamata ĩꞌoian kainaabatinan. Mazan aizii, ĩtukapaniꞌi naaõshaꞌapatan naꞌapaꞌo, mazan upuꞌu zii ĩtoꞌora-kizaitapan baokopa waunao, õgaru naꞌikiõDaru. 25 Mazan naꞌapaꞌo idaꞌan, ĩkakinaorinaa mishiinan: ‘Ĩtoꞌora-kizaitapan õgarumadiwautapaka karikaonan,’ kiaꞌoraz usaadinpan.

26 “Kaawaꞌo nii Minkaꞌui, uruu Kaimanaꞌo Doronaa, uruu kainaabataꞌo mishiꞌo kuwaiTominkaru dauaꞌo. Õdyuudan nii uwaꞌatin õDaru diꞌiki unao idaꞌati, naꞌiki uruꞌo niikakuwaapa õdauꞌan. 27Aizii unao, ukakuwaapan nii õdauꞌu kapam, ushaꞌapanum kauꞌanunao naꞌaꞌo õtuma õsakadinan diꞌiki õtominapatin-kidan pidannao.

JOHN 16:1 184 JOHN 16:2316

1 “Õkowaadaniꞌi naa uꞌati kaikapa kidaꞌoraꞌa, uruu aonaa kizi umuudinaꞌakan umishi-dapan ai. 2Uiribannao kashanauan nii unao synagogue kida iki, uchoochiipan ai ĩtuma.Naꞌiki kainaꞌaꞌo niꞌi naa kamoo kaawan, uruu dono pidannao zowian an unao, ĩꞌitiimankaimanaꞌo nii aimaakan wuruꞌu pashaꞌapataniaz Tominkaru ati. 3 Pidannao shaꞌapatannii unao naꞌapa, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩaitapauzon õDaru, oo õgaru. 4 Mazanõkowaadaniꞌi naa uꞌati kaikapa kidaꞌoraꞌa. Ukauꞌan uruu kamoo kaawan donoꞌo naa,unyukunuitapan nii õkuwaa naꞌapa kidaꞌo dauaꞌoraz. Õsakadinan diꞌiki õtominapa-kidan unao, aonaa õkowaadauzon uꞌati naꞌapa kidaꞌo, ushaꞌapanum kauꞌan õnaꞌan idizii utuma.

Kaimanaꞌo Doronaa kaudin-kizi5“Mazan aizii õkiwan niꞌi naa powaa iti dyuudaꞌoraz õgaru diꞌiti. Mazan aonaa naꞌiaꞌo-

ram zoobaba unao pishaan õgaru naꞌitiꞌoram wuruꞌu õmakoꞌozoonuz. 6 Õkowaadan idizii uꞌati kaikapaꞌoraꞌa, uruu idi unyukunuu kashaꞌoran naa. 7Mazan mishiꞌo kaiwuruꞌuõkianuz: Aonaꞌo nii Minkaꞌui kaawan uꞌidaꞌati, soo õmakon an. Ukauꞌan kaimanaꞌonii manawun unao ati wuruꞌu õmakonuz. Mazan õmakon an, õdyuudan niꞌi naauruu unao idaꞌati. 8 Aizii ukaawan dono, ukainaabatan nii pidannao ati naꞌapaꞌorammanawun oiaꞌo; naꞌiki, naꞌapaꞌoram manawun ĩdiꞌitapan kaimanaꞌo; naꞌiki naꞌapaꞌorammanawun ĩdiꞌitapan Tominkaru kowaadan oiaꞌo patakaꞌuta-kao. 9 Panaꞌiti karikaonanĩdiꞌitapan oiaꞌo, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩmishidaꞌazon õgaru. 10 Panaꞌiti karikaonanĩdiꞌitapan kaimanaꞌo, ushaꞌapanum kauꞌan õmakon nii powaa iti õDaru diꞌiti, naꞌikiaonaꞌo nii powaꞌa utukapan õgaru. 11Naꞌiki panaꞌiti karikaonan ĩdiꞌitapan patakaꞌutin-karu, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru patakaꞌutaniꞌi naa naobanai diꞌoraꞌa amazadabaaraꞌaꞌoraz.

12 “Kainaꞌa dobata zii õkowaadaꞌazoonii uꞌati padamata, mazan dobataꞌo niꞌi naamanawunwuruꞌu õkuwaaz, aonaꞌo nii ukaꞌiitanuz. 13Mazan Kaimanaꞌo Doronaa kaawannii, uruu mishiꞌo ukuwaa Tominkaru dauaꞌo. Uruu aipan atiꞌo niꞌi naa uaitapanmishiꞌo kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo. Aonaꞌo nii ukakuwaapan paꞌidaꞌa karikaonan, mazanukakuwaapan nii paabatanii dauꞌu, naꞌiki ukowaadan nii unao ati kanom kidaꞌo niishaꞌapa diinaꞌitiꞌi. 14 Uruꞌo nii kainaabata õmanawunun, ukowaadan idaꞌan kanom diiõgaru, naꞌiki naꞌapaꞌoram wuruꞌu õkuwaaz. 15 Õkowaadauzon ipai aimaakan õDarudauꞌu, aizii naꞌapaꞌo nii kapam Kaimanaꞌo Doronaa kowaadan uꞌati ipai õgaru dauꞌan,naꞌiki naꞌapam õkiauzon.”

Kashaꞌora-karukonaukii-karu uaꞌii

16 Jesus kian, “Masakaudaꞌu daunaꞌan aonaꞌo niꞌi naa utukapan õgaru powaꞌa, mazanmasakaudaꞌu uruu daunaꞌan utukapan nii õgaru koshan.”

17 Aizii kainaꞌa utominapa-kidaniinao bii ikiꞌo, ĩkian pairiban ati kida, “Naꞌapaꞌoramdauꞌatiꞌo ukianuz, ‘Masakaudaꞌu daunaꞌan aonaꞌo niꞌi naa utukapan õgaru powaꞌa,mazanmasakaudaꞌu uruu daunaꞌan utukapan nii õgaru koshan;’ naꞌiki naꞌapaꞌoram dauꞌatiꞌodii, ‘ushaꞌapanum kauꞌan õmakon naa powaa iti wuruꞌu õDaru diꞌiti,’ ukianuz?” 18Aonaaĩmashaadan ĩpishautaakan, “Naꞌapaꞌoram dauꞌatiꞌo dii wuruꞌu, ‘Masakaudaꞌu daunaꞌan,’ukianuz? Aonaa waaitapan kanom dauaꞌo ukadakotinan,” ĩkian.

19 Jesus aitapa ĩpishaaꞌazon paugaru, uruu idi ukian ĩꞌati, “Õkian kaikapaꞌa: ‘Masakau-daꞌu daunaꞌan aonaꞌo niꞌi naa utukapan õgaru, mazan masakaudaꞌu uruu daunaꞌanutukapan nii õgaru koshan.’ Mishii, uruu dauꞌatiꞌo upishautaakan? 20Mishiꞌo kaiwuruꞌuõkianuz uꞌati: Uzaadan nii naꞌiki diiwaꞌo nii umuraapan, baꞌorainao konaukian puꞌu.Kiwiin zii ukashaꞌorannii, mazan uruudaunaꞌan ukonaukiannii. 21Zuna kaudanipaꞌazondono, kashaꞌora kowas onyukunuu okaziwapan kamoo kaawan idiꞌi naa, mazan okau-danipan daunaꞌan, aonaꞌa naa onyukunuitapan pakaziwapauzon. Soo okonaukian naapaꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan koraidaonaa sodi shakatan idi. 22Naꞌapaꞌo kawanuꞌo wuruꞌuunao baiaapaniaz: kai unyukunuu kashaꞌora-kida, mazan õtukapan nii koshan daꞌi unao,naꞌiki uruu dono ukonaukian nii, naꞌiki aonaꞌo nii kanom mashaatan ukonaukiitinan.

23 “Aizii uruu dono, aonaꞌo niꞌi naa kanom nii upishaan zii õgaru aimaakan dauꞌati.Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz uꞌati: Upishaan an õDaru kanom karikaonan dauꞌati, utaan

JOHN 16:24 185 JOHN 17:13nii uꞌati õpidanannaoun idi unao. 24 Aonaa zoobaba upishaan uruu kanom karikaonandauꞌati, õpidanannaoun idi unao. Upishaa, Tominkaru taan nii uꞌati upishaanii. Uruukaimanaiman kizi ukonaukiitinan.

25 “Õkakuwaapauzon uꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan diꞌoraꞌa aimaakan kidadauꞌaꞌa. Mazan kainaꞌaꞌo niꞌi naa kamoo kaawan, aizii uruu dono aonaꞌo niꞌi naaõkakuwaapan powaꞌa diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan, mazan õparadan nii sariapa kizipidannao uaitapan õkuwaa õdaru dauaꞌo. 26Uruu dono, turuaꞌo niꞌi naa upishaan uruuaimaakan dauꞌati, õꞌuu idaꞌan, õpidanannaoun idi unao; aonaa kanom nii õpishaan ziiõDaru unao ati, 27 ushaꞌapanum kauꞌan, õDaru marainapanii unao. Umarainpan unao,ushaꞌapanum kauꞌan unao marainpan idiꞌo õgaru, naꞌiki unao mishidan idi uruu diꞌikiꞌoõwaꞌatin. 28 Mishi, õwaꞌatin õDaru diꞌikiꞌo, imiꞌi baara ati. Aizii õmakon niꞌi naa imiꞌibaara iki, õkiwan naa õDaru diꞌiti.”

29 Uruꞌu naa utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Aizii, uruu zii puparadan kainaabati-nan, aonaa pukaiwaan diꞌitinapa-kinai kuwai. 30 Aizii watukapa, puaitapa mishi ipaiaimaakan; turuu pudakoꞌatin pupishaa-kao uaꞌii zii aimaakan dauꞌati. Ukauꞌan aiziiwamishida puwaꞌatin Tominkaru diꞌiki.”

31 Jesus kian ĩꞌati, “Uruu zii umishidan? 32Kainaꞌiki kamoo waꞌatin, aizii uruu kamoꞌonaa wuruꞌu kaawaꞌoraz, uruu dono panaꞌitinapu kidaꞌo nii umakoodanainan, ukidoopannii õꞌai udapu iti kida, uwaꞌakan nii õgaru õbaꞌorantin. Mazan aonaa õbaꞌorantinaꞌomanawun mani õgaru, ushaꞌapanum kauꞌan õDaru karikaonanuꞌo unaꞌauzon õtuma.33 Õkowaadan unao ati aimaakan kaikapa kidaꞌoraꞌa, unyukunuu konaukii-kinaa nii,uzaamatinpan idi õꞌidaꞌati. Diꞌoraꞌa amazada baaraꞌaꞌa, ubaiaapan nii kashaꞌoraꞌo.Mazan umaꞌozakadapa unyukunuu! Õgaru, õwazootaniꞌi naa diꞌoraꞌa amazada baaraꞌaꞌokashaꞌora kidaꞌo aimaakan!”

17Jesus toriinpan papidanannao ati

1 Jesus kakuwaapan daunaꞌan patominapa-kidaniinao ati, uawunuupan doko iti naꞌikiuruꞌu naa utoriinpan.

“ÕDaru, aizii kaawaꞌa naa kamoo. Putukapa-kida pidannao ati puDani umanawu-nun, utukapa-kida kizi ĩꞌati pumanawunun kapam. 2 Pugaru aipan atiꞌo ukazowauta-pan ipai pidannao, utaa kizi karikaonanuꞌo kakupa-karu ipai wunao atiꞌi, puzaamatin-kidaniinaouz uꞌidaꞌati. 3 Kaikapaꞌo wuruꞌu karikaonanuꞌoraz kakupa-karu ikoda-kao:pidannao aitapan idaꞌan soo baudaꞌapa pugaru mishiꞌo Tominkaru, naꞌiki ĩaitapanidaꞌan õgaru, Jesus Christ, pudyuudaniaz imiꞌi baara ati. 4 Õtukapa-kidaꞌa naa imiꞌibaaraꞌaꞌo pidannao ati pugaru umanawunun, õshaꞌapatan idaꞌan ipai pudyuudaniiõshaꞌapatan. 5 Õdaru, marii õtukapa-kao umanawunuꞌo nii aizii, naꞌapa õtukapauzo-kao kawan pugaru tuma amazada tominan uaꞌii zii.

6 “Õaitapa-kidaniꞌi naa pukaduz wunao atiꞌi, putaaniinaouz õꞌati diꞌoraꞌa amazadabaara ainao bii iki. Pupidanannao ĩdyaun naꞌiki putaaniinao õꞌati ĩdyaun, naꞌikiĩizoꞌatipa pukakinaori. 7 Aizii ĩaitapaꞌa naa, ipai aimaakan putaanii õꞌati, pugarudiꞌikiꞌo wuruꞌu. 8 Õkowaadaꞌa naa pukuwaa ĩꞌati, naꞌiki ĩzaamata kaimanaimanpanyukunuu itiz. Ĩaitapa õwaꞌatin pugaru diꞌikiꞌo naꞌiki ĩmishida pudyuudanii õgaru.

9 “Aonaa õtoriinpan ipai pidannao ati, mazan õtoriinpan wunao atiꞌi putaaniinaouzõꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan pupidanannao paꞌan ĩdyaun. 10 Ipai õpidanannao, pupi-danannao kapam ĩdyaun. Ukauꞌan ipai pupidanannao õpidanannao kapam ĩdyaun.Ĩnao idaꞌanaꞌo nii õmanawunun aitapa-kao. 11 Aizii, aonaꞌo niꞌi naa õnaꞌan imiꞌibaaraꞌa, kadimanaꞌo niꞌi naa õmakon puꞌidiꞌiti. Mazan õpidanannao, ĩnaꞌan nii ziiimiꞌi baaraꞌa. ÕDaru, kaimanaꞌo manawun, pukazannaatapa paꞌi wunaouꞌu putaapa-kidaniinaouz õꞌati. Ĩnyukunuu patumaaka kizi paꞌatiaaka, pugaru naꞌiki õgarunyukunuu patumaakan kawan. 12Õnaꞌan dono zii ĩtuma imiꞌi baaraꞌa, õkazannaatapaĩdyaun, pakawan kizi ĩmashaapan pupidanannao nii. Õkazannaatapa ĩdyaun, aonaanaꞌiaꞌoramwaziwadinan, soo baudaꞌapa pidanwaziwadinaꞌo niꞌoraz aita-kao, naꞌapaꞌoidaꞌan kizi saada-kariwaiz kida puparadan mishiinan.

13 “Aizii kadimanaꞌo niꞌi naa õmakon puꞌidiꞌiti. Õtoriinpan ĩꞌati kaikapaꞌa õnaꞌanpuꞌu zii ĩtuma imiꞌi baaraꞌa, ĩnyukunuu konaukii kizi kaimanaiman naꞌapa õnyukunuu

JOHN 17:14 186 JOHN 18:10konaukian kawan manawun. 14Õkowaadaꞌa naa pukuwaa ĩꞌati, naꞌiki uruu idi baꞌoranpidannao kashanau-kidan ĩdyaun. Ĩkashanau-kida-kao, ushaꞌapanum kauꞌan õgarukawanuꞌo ĩdyaun, aonaa ĩdiꞌitinpan baꞌorainao diꞌitinpan kawan. 15Õtoriinpan, aonaaõaipan mani pusoꞌotan ĩdyaun diꞌoraz amazada baara ikiꞌi, mazan õpishaan paꞌanpukazannaatapan ĩdyaun Satan ai. 16Õgaru, aonaa õdiꞌitinpan imiꞌi baara sannao diꞌit-inpan kawan. Ĩnao naꞌapa kapam ĩdiꞌitinpan õgaru kawan, aonaa imiꞌi baara sannaokawan mani. 17Pusaabaa ĩdyaun puꞌidiwaunao nii, puaitapa-kidan idaꞌan ĩꞌati mishiꞌomanawunpuparadan. Puparadan, uruumishiꞌomanawun. 18Pudyuudankawanõgaruimiꞌi baara ati, naꞌapa õdyuudan ĩnao kapam amazada kawanaꞌati. 19 Kaimanaimanõtaainan puꞌati ĩnao dikin ii, turuu kizi ĩnao kapam taainan kaimanaiman puꞌati.

20 “Aonaa ĩnao ati mani karikaonan õtoriinpan, mazan õtoriinpan baꞌorainao atikapam, mishidainao niꞌoraz õgaru, paabatan idaꞌan õdauaꞌo kuwai õpidanannaoidaꞌan. 21 Õtoriinpan ĩꞌati, marii kizi ĩbaudaꞌapatan panyukunuu, naꞌapa pugarunaꞌiki õgaru baudaꞌapatapan kawan wanyukunuu. ÕDaru, naꞌapa pugaru baudaꞌap-atinpan õgaru idaꞌati, naꞌiki õgaru baudaꞌapatinpan pugaru idaꞌati, naꞌapa kizi ĩnaobaudaꞌapatinpan waunao idaꞌati, pidannao mishida kizi pugaru wuruꞌu dyuudaꞌorazõgaru. 22 Õtaanii umanawun-karu ĩꞌati naꞌapa putaan kawan õꞌatiz, marii kiziĩbaudaꞌapatapan panyukunuu, naꞌapa pugaru naꞌiki õgaru baudaꞌapatapan kawanwanyukunuu. 23 Kainaꞌa ĩnyukunuu ii õgaru; naꞌiki kainaꞌa õnyukunuu ii pugaru.Marii kizi kaimanaiman ĩbaudaꞌapatapanpanyukunuu, baꞌoranpidannao aitapa-kinaanii, pugaru wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru. Naꞌiki pumarainapanii mishidainaouz õgarunaꞌapa pumarainpan kawan õgaru.

24 “ÕDaru, naꞌiam õgaru, naꞌii õaipan õtuma wuruꞌu putaaniinaouz õꞌati, ĩtukapakizi õmanawunun, wuruꞌu putauzoniaz õꞌati pumarainpan idi õgaru amazada tominanuaꞌii. 25 Kaimanaꞌo manawun õdaru, aonaa pidannao aitapauzon pugaru. Mazanõgaru, õaitapanii pugaru, naꞌiki õtominapa-kidaniinao ĩaitapa pudyuudanii õgaru.26Õkainaabataniꞌi naa ĩꞌati kanom kaduz pugaru, naꞌiki karikaonanuꞌo nii õkainaabaa-pan ĩꞌati kanom kaduz pugaru. Ĩmarainpaaka kizi naꞌapa pumarainpan kawan õgaru,turuu kizi õzaamatinpan ĩnao diꞌiti kapam.”

18Soldyaanao zaamataꞌanan Jesus(Matthew 26:47-56; Mark 14:43-50; Luke 22:47-53)

1 Jesus toriinpan daunaꞌan paDaru ati, umakon naa patominapa-kidaniinao tumaKidron Waꞌo baza itinapu. Kainaꞌaꞌo daꞌi paoribai baawu naꞌii, naꞌitiꞌi naa Jesus morotanpatominapa-kidaniinao tuma. 2 Judas, kaakapaꞌo niꞌoraz uruu tarubainao ati, uaitapaniikapam uruu amazada, ushaꞌapanum kauꞌan, naꞌitiꞌo Jesus makouzon patominapa-kidaniinao tuma. 3Ukauꞌan naꞌitiꞌi naa Judasmakon, unaꞌakan baudaꞌapa utonazinaa sol-dyaanao. Naꞌiki watchmantapainao Tominkaru Dapu bii ikiinao kapam, ĩnao faadaanaozowaunaanao naꞌiki Phariseenao dyuudaniinao. Ĩnaꞌakapanii mizaataaka-kinai kida.Aizii baꞌorainao ĩnaꞌakapanii palampan kida.

4 Jesus aitapaniꞌi naanaꞌapamnii ĩshaꞌapaapanpaugaru. Uruu idi uwaꞌatiꞌikan ĩꞌidaꞌati,naꞌiki ukian ĩꞌati, “Kanom uaipan?”

5 “Jesus, Nazareth san,” ĩkian uꞌati.“Õgaru uruu,” Jesus kian ĩꞌati.(Judas, kaakapaꞌoraz uruu, naꞌiaꞌa naa ĩtuma.) 6 “Õgaru uruu,” Jesus kian idi ĩꞌati,

sariapa ĩdandanaaꞌakan, naꞌiki ĩdorautan imiꞌi baara iti.7 Powaꞌa koshan Jesus pishaan ĩdyaun, “Kanom uaipan?”“Jesus, Nazareth san,” ĩkian uꞌati koshan.8 Jesus kian ĩꞌati, “Õkii shaꞌatii uꞌati, ‘Õgaru uruu.’ Umishiin an õgaru udawatapan,

ukauꞌanmarinaꞌawunaouꞌu õtumainaouz.” 9 (Ukian ĩꞌati naꞌapa, uparadanmishiin-kinaaniꞌo utoriinpan donoꞌoraz. “Õdaru, aonaa baudaꞌapa õwaziwaan wuruꞌu putaaniinaouzõꞌati,” ukianuz.)

10 Aizii Simon Peter, unaꞌakapanii marii. Usoꞌotaꞌakan pakinnaa aiazu, naꞌiki saꞌukanUmanawunuꞌo Faadaa poitoru tain diwaꞌora antanpuꞌo, waotaꞌaka. Malchus kiaꞌo uꞌuu

JOHN 18:11 187 JOHN 18:28wuruꞌu poitoruiz. 11 Jesus kian Peter ati, “Pushakada pumarian powaa iti pakinnaa zoꞌiti!Puꞌitiiman aonaꞌo nii õbaiaapaꞌazon kashaꞌoraꞌo, õdaru taaniaz õbaiaapan nii?”

Jesus naꞌaka-kao Annas diꞌiti12 Aizii, soldyaanaouz naꞌiki ĩzowaunaa, naꞌiki watchmantapainao Tominkaru Dapu,

ĩzaamataꞌakan naa Jesus naꞌiki ĩdoꞌotaꞌakan naa ukaꞌu kida. 13 Ĩnaꞌakan uruu Annasdiꞌiti kiwiin zii. Annas, uruu Caiaphas imadokozu. Aizii Caiaphas, uruu UmanawunuꞌoFaadaa uruu dono, 14 naꞌiki uruu kiaꞌoraz kiwiin zii Jewnao zowaunaanao ati kaikapaꞌa:“Kaimanaꞌo nii manawun baudaꞌapaꞌo pidan mawakan an ipai pidannao dikin ii.”

Peter kianaonaa uaitapauzon Jesus

(Matthew 26:69-70; Mark 14:66-68; Luke 22:55-57)15Simon Peter, naꞌiki baꞌoran Jesus tominapa-kidanii, ĩdaꞌanpan Jesus. Aizii baꞌoraniz,

uruu kaimanaimanaꞌo Umanawunuꞌo Faadaa aitapan. Ukauꞌan morota kootowapa-kizai iti uruu Jesus tuma, Umanawunuꞌo Faadaa dapu iti. 16 Mazan Peter, unaꞌianpaniinom ii, aonaa umorotan. Aizii, baꞌoraniz Jesus tominapa-kidanii, kaimanaimanaꞌo-raz Umanawunuꞌo Faadaa aitapan, umakoꞌokan powaa iti naꞌiki uparadaꞌakan zunaabaati, awunuutapaibaz paniinom, naꞌiki uruꞌu naa umorota-kidan Peter. 17 Aizii zu-naaba, awunuutapaibaz paniinom, okian Peter ati, “Pugaru õaitapan diidiꞌiaꞌoraꞌa pidantominapa-kidanii kapam?”

“Aonaa,” Peter kian oꞌati.18Aizii poitoruinao naꞌiki watchmantapainao, ĩpuꞌukada niꞌi naa tikazi naꞌii, amazada

wadidin idi, uruu naꞌiaꞌa naa ĩkadishitapan ĩtanaapan kida. Peter naꞌii kapam ukadishi-tapan utanaapan ĩtuma.

Umanawunuꞌo Faadaapishautan Jesus

(Matthew 26:59-66; Mark 14:55-64; Luke 22:66-71)19 Uruꞌu naa Umanawunuꞌo Faadaa pishaan Jesus, “Kanomnao putominapa-kida nii?

Kanom dauaꞌo putominapa-kidan ĩdyaun?”20 Jesus kianuꞌati, “Karikaonanõkakuwaapan, turuu kizi ipai pidannao abatan õkuwaa.

Karikaonan õtominapa-kidan pidannao synagogue ii, naꞌiki Tominkaru Dapu ii. Aonaanaꞌapainim õdizapan õkuwaa pidannao ai. 21 Kanom nii pupishaan õgaru? Pupishaapidannao abatainao naꞌapam õkian. Ĩnao, ĩaitapa naꞌapaꞌoram õkiauzon.”

22 Jesus paradan idi naꞌapa, baudaꞌapa watchman udazaba aꞌo kadishitapan,utaꞌikaꞌakan naa Jesus paawun baara ati. Ukian Jesus ati, “Kanom dyuudan pudakoꞌatinUmanawunuꞌo Faadaa paradan naꞌapa.”

23 Jesus kian uꞌati, “Puaitapan an õparadan pozawatan, pukowaada ipai daꞌainaopidannao atiꞌi. Mazan puaitapan an õparadan sakitapan, kanom niꞌi naa putaꞌikaꞌakanõgaru?”

24 Udaunaꞌan Annas dyuudan unaꞌaka-kao Caiaphas diꞌiti, Umanawunuꞌo Faadaa,pakawan ukaꞌu kida doꞌotinpan.

Peter powaꞌatan pakian pidannao ati, aonaa uaitapauzon Jesus(Matthew 26:71-75; Mark 14:69-72; Luke 22:58-62)

25 Aizii Peter, pakawan zii ukadishitapan naꞌii utanaapan, uruꞌu naa upishaa-kaokoshan, “Aonaa pugaru mani kapam utominapa-kidaniinao tumaꞌoraz, mishii?”

“Aonaa,” Peter kian.26 Naꞌaꞌo pidan, uruu kapam Umanawunuꞌo Faadaa poitoru, naꞌiki uruu iriban

tawuruꞌu Peter saꞌukaniaz utain; ukian Peter ati, “Aonaa mooko pugaru mani tawuruꞌuõtukapaniaz utuma paoribai baawu ii, mishii?”

27 “Aonaa,” Peter kian koshan. Unaꞌapan daunaꞌan, uruꞌu naa kuruku kaꞌaranpaꞌakan.Jesus naꞌaka-kao

Pilate kanaapu iti(Matthew 27:1-2, 11-31; Mark 15:1-20; Luke 23:1-5; 13:25)

28 Wakankanaanin Jesus naꞌaka-kaoaꞌa naa Caiaphas diꞌiki, Romannao dapunaa itiꞌinaa. Aizii Jewnao, aonaa ĩmorotan Romannao dapunaa iti, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa

JOHN 18:29 188 JOHN 19:9ĩkaniribainaꞌazon pakakinaorinaa kian kawanaꞌati, turuu kizi ĩaroopan Passover Kamoondono.* 29Uruu idi, Pilate† koditan ĩꞌidaꞌati naꞌiki upishaan ĩdyaun, “Kanommooko oiaꞌonii diꞌoraꞌa pidan shaꞌapatan, ukootowapa-kida-kinaa niizu?”

30 Aizii ĩkian uꞌati, “Uruu dikintapauzo kakinaorii, unaꞌapan idiꞌo wanaꞌakan uruupuꞌidaꞌati.”

31 Pilate kian ĩꞌati, “Ushaꞌapataꞌa naa uruu uaipan kawanaꞌati, ukakinaorinaakawanaꞌati.”

Jewnao kian uꞌati, “Waunao, aonaa Rome ikiꞌo kakinaorii taapadan wazowian pidan.”32Ushaꞌapan naꞌapa, Jesus paradan mishiin-kinaa niꞌo, tawuruꞌu ukowaadanuz naꞌapamnii pamawakan.

33 Pilate morotan powaa iti Romannao dapunaa iti. Uruꞌu naa udapada-kidan Jesusnaꞌiki upishaanuzu, “Pugaru mishi Jewnao naobanaa king?” ukian.

34 Jesus kian uꞌati, “Puaipan atiꞌo kaiwuruꞌu pupishaanuz õgaru naꞌapa? Oo baꞌoranpidannao kakuwaapan idiꞌo puꞌati õdauꞌan?”

35 Pilate kian uꞌati, “Õgaru, aonaa Jew mani. Pumin-Jewnnao naꞌiki faadaanaozowaunaanao paꞌanwuruꞌu naꞌakaꞌoraz pugaru õꞌidaꞌati. Kanommookowuruꞌu pushaꞌa-pataniaz, putoꞌorada-kinaa nii ĩdyaun?”

36 Jesus, kian, “Õnaobanai-tinapanuz, aonaa imiꞌi baaraꞌaꞌo kingnao naobanai-tinpankaduz mani. Daꞌainao naobanai-tinpan kawanun an mani wuruꞌu õnaobanai-tinapanuz,mizaataakamani õpidanannao, aonaa kizi Jewnao zowaunaanao zaamatan õgaru. Mazanaonaa daꞌaꞌo nii mani wuruꞌu õnaobanai-tinapanuz!”

37 Pilate kian uꞌati, “Ukauꞌan, king wuruꞌu pugaruz?”Jesus kian, “Pugaru, pudakotan õgaru king nii. Naꞌapaꞌo niꞌo õshakatan, naꞌiki

õkaawan imiꞌi baara ati, õkakuwaapaꞌanan mishiꞌo dauꞌu. Naꞌiaꞌoram pidan mishiꞌoidaꞌantanpuꞌo, uruꞌo nii zaamata õparadan.”

38 Pilate kian uꞌati, “Kanom mooko mishiꞌo nii?” Udaunaꞌan Pilate koditan koshanJewnao idaꞌati, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Aonaa kanom dikaudaꞌo nii arawu shaꞌapatanuꞌu,õkaboota-kinaa nii uruu oiaꞌo diꞌiti. 39Mazan ipai wunu Passover Kamoon dono õkodita-kidauzo nii unao aipan kawanaꞌati baudaꞌapa taraapa-kariwai pidan. Ukauꞌan, turuuõmuudan unao aipan ati, Jewnao naobanaa king kii-kizaiz?” ukian ĩꞌati.

40 Uruꞌu naa ĩkadakoꞌokan diiwaꞌo idaꞌan, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Aonaa arawu maniꞌi!Mazan waaiapan Barabbas paꞌan!” Aizii Barabbas uruu antamiki.

19Pilate kashaapa Jesus zowii-kao

1 Uruꞌu naa Pilate dyuudan soldyaanao baꞌizian tuukii Jesus. 2 Soldyaanao tinokankaiwada-karu, uruu idiꞌi naa ĩkakowamtan uruu. Udaunaꞌan ĩkakamichantan uruu,wuzaꞌo kamicha idi,* 3naꞌiki uruꞌu naa ĩwaꞌatiꞌanpan uꞌidaꞌati, ĩtaꞌiiꞌanpan uruu paawunbaara ati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Pugaru King, umanawunuꞌo Jewnao naobanaa!”

4 Pilate koditan koshan, Jewnao kasabaꞌukinapa-kizi iti naꞌiki ukian ĩꞌati, “Aushaauabata! Aizii õkodita-kidan niꞌi naa uruu unao idaꞌati, mazan õaipan uaitapankaimanaiman, aonaa kanom õikodan oiaꞌo nii ushaꞌapatan.” 5 Uruꞌu naa Jesus kodita-kida-kao, umorokodapa wuruꞌu kowamaiz kaiwada-karu idiꞌoraz utoma-kao, naꞌikiwuzaꞌoraz kamicha. Uruꞌu naa Pilate kian ĩꞌati, “Aizii, diꞌi naa wuruꞌu pidanaz!”

6 Aizii, faadaanao zowaunaanao, naꞌiki watchmantapainao tukapaꞌakan naa uruu,sariapa ĩkadakon diiwaꞌo idaꞌan, “Marii utauka-kao cross diꞌiti! Marii utauka-kao crossdiꞌiti!”

Naꞌiki Pilate kian ĩꞌati, “Unaꞌakaꞌa naa uruu, utauka kiziꞌi naazu cross diꞌiti. Õgaru,aonaa kanom õikodan oiaꞌo nii ushaꞌapatan.”

7 Jewnao kian uꞌati, “Waunao, kainaꞌa wakakinaorinaa, pidan naꞌapaꞌo marii uzowii-kao, udakotinpan idi Tominkaru Dani nii.”

8 Aizii Pilate abatan idi naꞌapam Jewnao kian, tuukii utarian. 9 Udaunaꞌan umorota-kidan koshan Jesus Romannao dapunaa iti. Naꞌiaꞌa naa upishaan uruu, “Naꞌikim san* 18:28 Numbers 9:9-11 † 18:29 Pilate: uruu Judea Baara iaꞌo naobanai udono (uruu Rome ikiꞌoraz) * 19:2wuzaꞌo kamicha: naobanai kamichan kaduz wuruꞌu naꞌapaꞌoraz uwuzan.

JOHN 19:10 189 JOHN 19:26mooko pugaru?” ukian uꞌati. Mazan aonaa Jesus dakoꞌatin uparadan. 10 Aizii Pilatekian uꞌati, “Kanom nii aonaa pudakoꞌatin õparadan? Õgaru, turuu õkazannaatan pugarupuzowii-kao ai, naꞌiki turuu õtauka-kidan pugaru cross diꞌiti.”

11 Jesus kian uꞌati, “Aonaa turuu pushaꞌapata-kidan õgaru, soo Tominkaru taapadanan. Ukauꞌan, wuruꞌu pidan naꞌaka-kidaꞌoraz õgaru puꞌidaꞌati, powaꞌaꞌo zii manawunushaꞌapatan oiaꞌo puꞌai.”

12 Pilate abatan idi naꞌapam ukian, utiwaan padamata naꞌapam pakazannaatan uruu.Mazan Jewnao kadakon uꞌati, “Pukazannaatan an uruu, aonaa Caesar paonaru maniwuruꞌu pugaruz! Pidan dakotinpaꞌo king nii, Caesar taruba wuruꞌu uruuz!”

13 Pilate abatan idi naꞌapam Jewnao kian, uruꞌu naa ukodita-kidan koshan Jesusĩꞌidaꞌati, naꞌiki uruu daunaꞌan usakanatan pakootoopauzo-kizi tabai idaꞌa,† panibazoodiꞌii, Kuba Baara‡ kiaꞌoraz udakota-kao. (Gabbatha, kiaꞌo udakota-kao Hebrew idaꞌan.)14 Aizii uruu dono maonapaꞌa naa sakitapa kamoo, naꞌiki uruu dono minziiwatin-karukamoo§ wuruꞌu Passover dauꞌati.

Uruꞌu naa Pilate kian Jewnao ati, “Diꞌi naa unaobanaa king!”15 Uruꞌu naa ĩkadakoꞌokan, “Marii uzowii-kao! Marii uzowii-kao! Marii utauka-kao

cross diꞌiti!” ĩkian.Naꞌiki Pilate kian ĩꞌati, “Uaiapa mooko õtauka-kidan unaobanaa king cross diꞌiti?”Aizii faadaanao zowaunaanao kian uꞌati, “Soo Caesar, uruu baudaꞌapa wanaobanaa

king!”16Uruꞌu naa Pilate taan Jesus ĩꞌati, marii kiziꞌi naa soldyaanao taukan uruu cross diꞌiti.

Jesus tauka-kao cross diꞌiti(Matthew 27:32-44; Mark 15:21-32; Luke 23:26-43)

Uruꞌu naa soldyaanao naꞌakaꞌakan naa Jesus, 17Ukodita-kida-kao donoi iki uwaodat-apaꞌa naa pacrossannaa, naꞌiki unaꞌaka-kao Pidan-Zowau-Niwaꞌuz-naawa kiaꞌo amazadadakota-kao diꞌiti. (Golgotha, kiaꞌo udakota-kao Hebrew idaꞌan.) 18 Naꞌiaꞌa naa ĩtaukanJesus cross diꞌiti. Naꞌiki dyaꞌutam pidannao tauka-kao udazabaꞌa, baꞌoran cross kidadiꞌiti. Baudaꞌapa tauka-kao udiwaꞌora antanapu, baꞌoran tauka-kao uwashabaronantanapu. 19 Pilate saada-kidanii Jesus dauaꞌo paranka daaraꞌa, naꞌiki utauka-kidanuzucross paawaꞌa, doko atanapa Jesus zowau ai. “Jesus, Nazareth San, uruu King, Jewnaoati,” kiaꞌo wuruꞌu saada-kariwaiz. 20 Iriba pidannao aitaan wuruꞌu saada-kariwaiz,umaonapan idi donoi ati. Wuruꞌu usaada-kaoaz idikinaudaꞌuꞌo parada-karu idaꞌanaꞌo,Hebrew idaꞌan, Latin idaꞌan, naꞌiki Greek idaꞌan. 21 Jewnao faadaannao zowaunaanaokian Pilate ati, “Aonaa pusaadaꞌanaꞌa, ‘uruu King, Jewnao ati’ kii; mazan pusaadakaikapaꞌa: ‘Diꞌoraꞌa pidan kian, Õgaru King, Jewnao ati’ kii paꞌan.”

22Mazan Pilate kian ĩꞌati, “Kanom õsaadanii, aonaa turuu upanaꞌadan.”23 Aizii soldyaanao taukan daunaꞌan Jesus cross diꞌiti, ĩzaamataꞌakan naa ukamichan

naꞌiki ĩbuutanuzu paminaꞌutamkida, soldyaanao zaamata kizi pakawanaꞌati kida. Ĩzaa-mata kapam ushooton zaꞌabaꞌi; aizii uruu toma-kao aonaa naꞌiam ukanotinpan. 24 Aiziiĩkian paꞌatiaaka, “Diꞌoraꞌa shooto, aonaa washushuudaꞌanaꞌa. Wamakinaotin aka,watukapa kizi kanomaꞌo nii zaamata paꞌanazu.” Ĩshaꞌapatanuz aimaakan naꞌapa, saada-kariwaiz Tominkaru Paradan mishiin-kinaa niꞌo wuruꞌu:“Ĩbuutan õkamichan kida pakawanaꞌati

naꞌiki ĩmakinaotinaꞌakan õshooton dikin ii.”*Naꞌapa soldyaanao shaꞌapatan aimaakan.

25Naꞌiaꞌo Jesus crossannaa dazaba ii, udaro kadishitapan paꞌinaozo tuma. Naꞌiaꞌo ka-pam ĩtuma Clopas daiaro Mary, naꞌiki Mary Magdala sanaabaz. 26 Jesus tukapan padaro,naꞌiki umarainpaniaz patominapa-kidanii kadishitapan odazabaꞌa. Ukian padaro ati,“Pudani niꞌi naa uruu!”† 19:13 tabai: naobanainao sakanatauzo-kizi ĩkootoopan dono. (Pilate sakanatan naꞌa, udiꞌitapan panaadon powaꞌazii naꞌapam nii pashaꞌapatan Jesus.) ‡ 19:13 Kuba Baara: panibazoo, kuba idiꞌo utoma-kao. § 19:14minziiwatin-karu kamoo: Uruu donoꞌo Jewnao minziiwatauzon panikan niꞌo Passover Kamoon dono. Wachuupunin,kamoo tipitaꞌakan daunaꞌan, ĩnikauzonuzu. * 19:24 Psalm 22:18

JOHN 19:27 190 JOHN 20:427 Udaunaꞌan ukian patominapa-kidani ati, “Pudaro niꞌi naa oroo!” Naꞌikiꞌoraꞌa naa

utaapan oroo.Jesus mawakan(Matthew 27:45-56; Mark 15:33-41; Luke 23:44-49)

28 Jesus aitapan idi ipaiꞌi naa pashaꞌapatan wuruꞌu Tominkaru aipaniaz pashaꞌapatan;saada-kariwaiz Tominkaru Paradan mishiin-kinaa nii, ukian, “Õmaradako.”

29 Aizii uruu dono naꞌaꞌo boon zoꞌo pasaata-kariwai kibiaꞌo riwunii. Uruu baokoiti ĩdamotan sponge, naꞌiki ĩsawadanuz Jesus dako iti, hyssop kadunaa saba idaꞌan.30 Usoosokanuzu naꞌiki ukian, “Aizii ipaiꞌi naa õshaꞌapatinan!” Aizii unaꞌapaꞌakandaunaꞌan, uruꞌu naa usawiki-kidaꞌakan pazowau, naꞌiki umanizowantaꞌakan naa.

Jesus araduꞌu dakata-kao31Aizii Jewnao zowaunaanao, aonaa ĩaipan tauka-kariwainao naꞌian cross paawa ii atii

kamoo tipitan diꞌiti, ushaꞌapanum kauꞌan uruu diꞌiki Sookapa-karu Kamoo sakadinan.Naꞌiki umanawunuꞌo Sookapa-karu Kamoo, Passover Kamoon wuruꞌu udonoꞌoraz. Uruuidi ĩpishaan Pilate marii kizi udyuudan cross paawa iainao tabaꞌu kida ramita-kaoĩmawaka kizi kadiman, uruu daunaꞌan turuu kizi ĩnanaa kida toka-kida-kao. 32 Uruꞌunaa soldyaanao makon, naꞌiki ĩramitaꞌakan naa Jesus dazaba ainao ĩtauka-kao tabaꞌukida. 33 Mazan ĩkaawan Jesus idaꞌati ĩtukapan uruu mawakaꞌa naa, uruu idi aonaaĩramitan utabaꞌu. 34Mazan baudaꞌapa soldyaa dakataꞌakan uruu paaraduꞌu ati dimanaꞌopachipararin idi, sariapa izai naꞌiki wunu shootaꞌakan udakata-kizinao iki. 35 (Pidantukapaꞌoraz kaikapaꞌo shaꞌapan, uruu wuruꞌu kakuwaapaꞌoraz. Ukauꞌan turuu ukuwaamishida-kao. Ukowaadan wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai turuu kizi unao mishidan kapam.)36 Diꞌoraꞌa aimaakan kida shaꞌapan, saada-kariwaiz Tominkaru Paradan mishiin-kinaaniꞌo wuruꞌu: “Aonaꞌo nii baudaꞌapa uniwaꞌuz ramita-kao,” kiaꞌoraz usaadinpan. 37Naꞌikikainaꞌa koshan saada-kariwai Tominkaru Paradan idaꞌa kaikapaꞌoraꞌa: “Pidannaoawunuupan nii padakatanii diꞌiti,” kii.

Jesus dida-kao dauaꞌo(Matthew 27:57-61; Mark 15:42-47; Luke 23:50-56)

38 Aizii naꞌapa kidaꞌo shaꞌapan daunaꞌan, Joseph, Arimathea san pishaan naa PilateJesus nanaa dauꞌati, turuu kizi unaꞌakanuzu naꞌiki udida-kiziꞌi naazu. (Wuruꞌu Joseph,uruu mishidaꞌo Jesus, mazan aonaa ukowaadan baꞌoran pidan ati, utarian idi Jewnaozowaunaanao ai.) “Turuu punaꞌakanuzu,” Pilate kian daunaꞌan uꞌati; uruꞌu naa umakonnaꞌiki unaꞌakan naa Jesus nanaa. 39Aizii, Nicodemus, tawuruꞌu makonkauzoz aiwakaꞌanJesus diꞌii, uruu kapam mako Joseph tuma. Unaꞌaka 30 kilogram kasarai,† myrrh naꞌikialoes idiꞌo ukawikiꞌita-kao. 40 Ĩnaouꞌu naa naꞌaka Jesus nanaa naꞌiki ĩpapidan naazbarakaꞌo kamicha mada‡ kasarai-tinpaꞌo idi. Naꞌapaꞌo Jewnao saabauzon mawakaꞌo,unaꞌaka-kao uaꞌii baaranai iti. 41 Aizii, Jesus zowii-kizinao ii kainaꞌaꞌo daꞌi paoribaibaawu. Naꞌiki kainaꞌaꞌo naꞌa paꞌinaꞌo kichada-kariwai baaranai, aonaꞌo zii ukaiwauzo-kao. 42 Jewnao minziiwauzon idi Passover Kamoon dauꞌati uruu dono, naꞌiki baaranaikainaꞌan idi naꞌii, naꞌiaꞌa naa ĩpaidaꞌakan Jesus nanaa.

20Jesus kadishitan pamawaka-kizi iki(Matthew 28:1-8; Mark 16:1-8; Luke 24:1-12)

1 Ishawaka zii amazada Sunday chaapiꞌiki, Mary Magdala sanaabaz kaawaꞌakannaa Jesus baaranaa ati. Otukapa zikadaꞌaka-kaoaꞌa naa kuba baaranai tarataꞌaka-kinaoaz. 2Uruꞌu naa odimaꞌakan, okowaadaꞌanan Simon Peter naꞌiki Jesus marainpaniazpatominapa-kidanii ati. Okian ĩꞌati, “Naꞌaka-kaoaꞌa naa wanaobanaa nanaa pabaaranaaiki, aizii aonaa waaitapan naꞌiam naa ĩshaꞌapatanuzu!”

3 Uruꞌu naa Peter naꞌiki baꞌoran Jesus tominapa-kidaniaz makon, ĩtukapaꞌanan Jesusbaaranaa. 4 Baokopa dyaꞌutam ĩdyaun dimapa ĩmakon naꞌiti. Mazan wuruꞌu baꞌoraniz,ukadimandinaꞌakan naa naꞌiki ukiwiitaꞌakan Peter ai, ukauꞌan kiwiin ukaawan Peter† 19:39 kasarai: pidan mawakaꞌo kasarannaa. ‡ 19:40 kamicha mada: linen kiaꞌo udakota-kao, kawinipinaꞌo.Uruu idiꞌo Jewnao watudauzon pidan mawakaꞌo.

JOHN 20:5 191 JOHN 20:25ai baaranai iti. 5 Udawukan, uawunuutaa-kidan kaꞌunaru nazo iti, utukapa mawakaꞌowatuu-kinao kamichamada unazo ii; mazan aonaa umorotan naꞌiti. 6Mazan Simon Peterkaawaꞌakan udawuꞌati, sariapa umorotanaakan unazo iti. Utukapa wuruꞌu nanai watuu-kinaoaz kida kamicha mada naꞌii, 7 naꞌiki utukapa kapam wuruꞌu kamichaz Jesus zowauwatuu-kinaoaz. Pakawan uwatudinpan naꞌiki panaꞌitinapu wuru aiaꞌa baꞌoran kamichamada kidaz. 8 Udaunaꞌan, tominapa-kida-kariwai, kiwiiniꞌoraz ukaawan baaranai ati,umorotan naa kapam kaꞌunaru nazo iti. Ukauꞌan utukapa naꞌiki umishida. 9 (Uruudono aonaa zii ĩaitapan naꞌapaꞌoram saada-kariwaiz Tominkaru Paradan idaꞌaꞌoraz,kadishitaꞌo nii uruu pamawaka-kizi iki, kiaꞌoraz.)

Jesus aidinan MaryMagdala sanaaba ati

(Matthew 28:9-10; Mark 16:9-11)10 Uruu daunaꞌan ĩkiwan naa powaa iti pamashaapa-kizi iti, wuruꞌu tominapa-kida-

kariwainaouz. 11 Mazan Mary, onaꞌian zii okadishitapan, ozaadinan Jesus baaranaaii. Pazaadan puꞌu, odawukan naꞌiki omorota-kidan pazowau kaꞌunaru iti, oawunuutaa-kidan unazoo. 12 Otukapa dyaꞌutam angelnao naꞌii, baraka kidaꞌo ĩkamichan. Ĩsakanat-apan Jesus nanaa-daunuz idaꞌa. Baudaꞌapaꞌo sakanatapan uzowau antanapu, naꞌikibaꞌoran sakanatapan ukidiba antanapu. 13 Ĩkian Mary ati, “Kandii nii puzaadinan?”

Okian ĩꞌati, “Ĩnaꞌakan idi õNaobanaa diꞌikiꞌi, aizii aonaa õaitapan naꞌiam naa ĩshaꞌap-atanuzu!”

14 Oparadaꞌakan daunaꞌan, okiwa-kiwaaꞌakan padikin iti, otukapa pidan padazabaꞌa.Jesus padamata wuruꞌu kadishitapaꞌoraz, mazan aonaa oaitapanuzu. 15 Jesus kian oꞌati,“Kandii nii puzaadinan? Kanom pudawatapan?”

Ozauda-kidan saabaapauzo paoribai baawu wuruꞌu uruuz. Okian uꞌati, “Pugarun anwuruꞌu zikadaꞌoraz uruu diꞌikiꞌi, pukowaada õꞌati naꞌiam pushaꞌapatanuzu, õnanaka kiziuruu powaa ati.”

16Upuꞌaꞌa naa Jesus dakotan oꞌuu, “Mary!” ukian oꞌati.Uruꞌu naa otanawatinaꞌakan uꞌidaꞌati, naꞌiki okian uꞌati, “Rabboni!” (Hebrew idaꞌan,

“Tiichaa,” kiaꞌo wuruꞌu.)17 Jesus kian oꞌati, “Manaꞌa puzaamatinaꞌanaꞌa õꞌidaꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa

zii õkiwan õdaru diꞌiti. Mazan pumako õꞌinawuzunao diꞌiti, pukowaadaꞌan õparadanĩꞌati. Pukii ĩꞌati, ‘Õkiwan naa õDaru naꞌiki õTominkarun diꞌiti wuruꞌu. Uruu ĩDaru naꞌikiĩTominkarun kapam.’ ”

18 Uruꞌu naa Mary Magdala sanaaba makon Jesus tominapa-kidaniinao diꞌiti naꞌikiokowaadan naa ĩꞌati patukapan Naobanai, naꞌiki okowaadan naa ĩꞌati naꞌapam ukian.

Jesus aidinanpatominapa-kidaniinao ati

(Matthew 28:16-20; Mark 16:14-18; Luke 24:36-49)19Uruu Sunday wachuupunin, Jesus tominapa-kidaniinao baokopatinan kabaun nazo

ii. Ĩtarian idi Jewnao zowaunaanao ai ipai ĩdadaradapan paniinom kida. MashaꞌapakiakaJesus aidinan ĩbii ii, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Kaiman utaapa unyukunuu.” 20 Uparadandaunaꞌan naꞌapa, utukapa-kidan ĩꞌati potopotori daunizi pakaꞌu kida idaꞌaꞌo, naꞌikipaaraduꞌu dakata-kizinao. Ĩtukapan idi wuruꞌu Naobanaiz, tuukii, tuukii utominapa-kidaniinao konaukian. 21Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati koshan, “Kaiman utaapa unyukunuu.Õdaru dyuudan kawan õgaru imiꞌi baara ati, ukauꞌan naꞌapa õdyuudan kapam unaoamazada kawanaꞌati.” 22 Uipaian daunaꞌan paparadan, upootan panizowan ĩꞌidaꞌatinaꞌiki ukian ĩꞌati, “Õtaan Kaimanaꞌo Doronaa uꞌati. 23 Ukauꞌan turuu ukian pidanati, ‘Marinaꞌata-kaoaꞌa naa uꞌoian,’ Tominkaru marinaꞌataꞌakaniꞌi naa kapam wuruꞌupidan oianuz. Aonaan an umarinaꞌatan pidan oian, aonaꞌo nii Tominkaru marinaꞌatankapamazu.”

Jesus aidinan Thomas ati24 Thomas (Shamaan kiaꞌo baꞌoran uꞌuu), uruu kapam 12, Jesus tominapa-kidanii

bii ikiꞌo, aonaꞌo uruu nii ĩtuma Jesus aidinan dono ĩꞌati. 25 Ĩkian uꞌati, “WatukapaniiNaobanai!”

JOHN 20:26 192 JOHN 21:14

Thomas kian ĩꞌati, “Aonaꞌo nii õmishidan utukapan Naobanai, soo õtukapan an ziipotopotori daunizi ukaꞌu kida idaꞌa, naꞌiki õshakadan an zii õkaꞌu shuwu naꞌiti, naꞌikiõshakadan an zii õkaꞌu uaraduꞌu dakata-kizinao shaawa iti.”

26 Baudaꞌapa soondii daunaꞌan, baokopaꞌo koshan Jesus tominapa-kidaniinao kabaunnazo ii. Uruu dono, naꞌaꞌa Thomas ĩtuma. Paniinom kida dadaradinpan puꞌu padamata,Jesus naꞌiaꞌa naa uaidinan ĩbii ii. Ukian ĩꞌati, “Kaiman utaapa unyukunuu.” 27Udaunaꞌanukian Thomas ati, “Putukapa potopotori daunizi õkaꞌu kida idaꞌa, putaa pukaꞌu shuwunaꞌati; pushakada pukaꞌu õaraduꞌu dakata-kizinao shaawa iti. Aonaꞌa naa pumamishi-dakaꞌanaꞌa, mazan pumishidapaꞌa naa paꞌan!”

28 Thomas kian uꞌati, “Pugaru õNaobanaa naꞌiki õTominkarun!”29 Jesus kian uꞌati, “Thomas, pumishida aizii, putukapan idi õgaru? Konaukiaꞌo

manawun pidan mishidaꞌoraz pamatukapakan puꞌu.”Kanom niꞌo diꞌoraꞌa Kaarita

Saada-kao30 Jesus shaꞌapatanii iriba umanawun kidaꞌo aimaakan patominapa-kidaniinao awun

zaꞌa, aonaa usaadinpan diꞌoraꞌa kaarita idaꞌa. 31 Mazan diꞌoraꞌa saada-kao, turuu kiziunao mishidan Jesus, uruu wuruꞌu Christ, Tominkaru Dani; naꞌiki uruu maꞌozakanidaꞌanaꞌo nii unao kakupan, umishidan idaꞌan uruu.

21Jesus aidinan Galilee Baara ii patominapa-kidaniinao ati

1 Aizii uruu daunaꞌan, Jesus aidinan koshan patominapa-kidaniinao ati TiberiusKarishiiz* danoma ii. Kaikapa aizii uaidinan ĩꞌatiꞌi. 2 Aizii 7 utominapa-kidaniinaobaokopaꞌo udono: Simon Peter, Thomas (Shamaan kiaꞌoraz baꞌoran uꞌuu), Nathanael(Galilee Baara iaꞌo Cana sanaz), Zebedee dainao, naꞌiki dyaꞌutam baꞌorainao Jesustominapa-kidaniinao. 3 Simon Peter kian ĩꞌati, “Õmakoꞌozon wuruꞌu, õsairoopaꞌanan.”

Ĩkian uꞌati, “Wamakon nii putuma.” Uruꞌu naa ĩmakon utuma kanawa zoꞌan; mazanuruu aiwakaꞌan aonaa kanom ĩsairotan.

4 Chaapiꞌiki, kamoo koditan uaꞌii, naꞌiaꞌa naa Jesus kadishitapan unaawa ii, wunudanomaꞌa. Mazan utominapa-kidaniinao aonaa ĩaitapan Jesus wuruꞌu kadishitapaꞌoraz.5 Jesus kian ĩꞌati, “Õpaonarunao, usairota kopau?”

Ĩkian uꞌati, “Aonaa kanom wasairotan.”6Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Ukaboota usairon ukanawan diwaꞌora antanapu, usairotan

nii kopau.” Uruꞌu naa ĩkabootan pasairon, ĩsairota iriba, iriba kopau. Naꞌiki aonaꞌa naaĩkaꞌiitan pasawatan pasairon kanawa zoꞌati.

7 Aizii Jesus tominapa-kidaniaz, tawuruꞌu umarainpaniaz, ukian Peter ati, “Naobanaiuruu!” Simon Peter abatan idi Naobanai uruu kii-karu, sariapa umorokadaꞌakanpakamichan (unarakadaꞌakanii pakamichan pasairoopan idi), naꞌiki uzakaꞌutaꞌakan naawunu baoko iti, umakoꞌozon idi kadiman Jesus diꞌiti. 8 Baꞌorainao utumainao kanawaidaꞌan zii ĩwaꞌatin, ĩkozootapaanan pasairon paidaꞌoraz kopau idi. Aonaa munapoꞌoraꞌanaa mani ĩdyaun wuruꞌu wunu danoma ai, 100 meters mani umunapon. 9 Ĩmaaratinandonoꞌo naa, ĩtukapa wiziꞌiꞌo tikazi tiriizi naꞌii naꞌiki kainaꞌa upaawaꞌa kopau kazimata-kariwai, naꞌiki kainaꞌa breadudazabaꞌa. 10 Jesus kian ĩꞌati, “Unaꞌaka daꞌatiꞌi naꞌapaudaꞌumkarikaonan kopau, aiziꞌoraz uzaamataꞌakan.”

11 Simon Peter kiwaꞌakan powaa iti, naꞌiki upaidinan kanawa zoꞌiti. Uruꞌu naaukaminkaꞌutan pairibannao kozootan sairo unaawa ati. Paida wuruꞌu sairoz kopautuꞌuz kida idi, 153 ipaiꞌikaꞌo sairota-kariwai kopau: mazan sairo aonaa udadoobiꞌiinan,kopau iriban puꞌu padamata. 12 Jesus kian ĩꞌati, “Waaroopaꞌa naa.” Aonaa naꞌiaꞌo-ram utominapa-kidaniinao papishaanuzu kanom uruu. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapakaimanaimanNaobanai Jesuswuruꞌu. 13 Jesus zaamatan breadnaꞌiki uruꞌu naa utaabiꞌianĩkawanaꞌatiz; kopau naꞌapa kapam utaan ĩkawanaꞌati.

14 Ukauꞌan, idikinautan naa aizii wuruꞌu Jesus aidinanuz patominapa-kidaniinao ati,pakadishitan daunaꞌan mawaka-karu diꞌiki.* 21:1 Tiberius Karishiiz: Galilee Karishiiz kiaꞌo kapam udakota-kao.

JOHN 21:15 193 JOHN 21:25Jesus pishaan Peter

15 Aizii ĩaroopan daunaꞌan, Jesus kian Simon Peter ati, “Simon, John dani, mishiꞌopumarainpan õgaru powaꞌa zii wunao aiꞌi?”

Peter kian uꞌati, “Oo, Naobanai; puaitapanii õmarainpan pugaru.”Jesus kian uꞌati, “Puawunuutapa õpidanannao, naꞌapa kaznizo dainao awunuutapa-

kao kawan.”16 Powaꞌa koshan Jesus kian uꞌati, “Simon, John dani, mishiꞌo pumarainpan õgaru?”Peter kian uꞌati, “Oo, Naobanai; puaitapanii õmarainpan pugaru.”Jesus kian uꞌati, “Putaapa õpidanannao, naꞌapa kaznizonao taapa-kao kawan.”17Aizii idikinautan naa Jesus pishaan Peter, “Simon, John dani, mishiꞌo pumarainpan

õgaru?”Sariapa Peter nyukunuu kashaꞌoran, Jesus pishaan idi paugaru idikinauꞌu naa man-

awun, “Mishiꞌo pumarainpan õgaru?” kii.Ukauꞌan Peter kian uꞌati, “Naobanai, pugaru puaitapanii ipai aimaakan; puaitapanii

õmarainpan pugaru!”Jesus kian uꞌati, “Puawunuutapa õpidanannao, naꞌapa kaznizonao awunuutapa-kao

kawan. 18Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Pupaꞌinan dono zii puaipan ati puminziiwauzon,naꞌiki pumakon pumakoꞌozoo-kizi iti; mazan putunarunaoun donoꞌo naa, pusawadannii pukaꞌu naꞌiki baꞌoran pidannaouꞌo nii minziiwa-kida pugaru naꞌiki punaꞌaka-kao nii,aonaa pumakoꞌozoo-kizi iti mani.” 19 (Jesus paradanuz naꞌapa, ukainaabatan naꞌapamnii Peter mawakan. Naꞌiki naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii uaida-kidan Tominkaru umanawunun.)Udaunaꞌan Jesus kian uꞌati, “Pudaꞌan õgaru!”

20 Peter awunuuankan powaꞌa iti, utukapa Jesus tominapa-kidanii umarainpaniazwaꞌatin ĩdawuꞌati. (Uruu tawuruꞌu sakanatapaꞌoraz Jesus dazabaꞌa aroapa-karu dono,Passover Kamoon donoꞌoraz, pishaaꞌoraz Jesus kaikapaꞌa: “Naobanai, kanomaꞌo niimooko manawun wuruꞌu kaakapaꞌo niꞌoraz pugaru putarubanao ati?”) 21 Peter tukapanidi uwaꞌatin, uruꞌu naa upishaan Jesus, “Naobanai, arawumaniꞌi, naꞌapamnii ushaꞌapata-kao?”

22 Jesus kian uꞌati, “Naꞌapa dii puꞌati õaipan an ukakupan zii atii õkaawan powaa ati?Pugaru, pudaꞌan õgaru!” 23 Naꞌikiꞌi naa parada-karu iribainan mishidainao kawanaꞌati,naꞌiki ĩabatan ukowaada-kao aonaꞌo nii umawakauzon, wuruꞌu utominapa-kidaniaz.Mazan, “aonaꞌo nii umawakauzon,” aonaa Jesus kian udauꞌati. Mazan, “Naꞌapa dii puꞌatiõaipan an ukakupan zii atii õkaawan powaa ati?” kiaꞌo ukian.

24Wuruꞌu Jesus tominapa-kidaniaz, uruꞌu naa kakuwaapaꞌoraz diꞌoraꞌa aimaakan kidadauꞌaꞌa, naꞌiki uruu kapam saadaꞌoraz diꞌoraꞌa kaarita. Naꞌiki waaitapa mishiꞌo wuruꞌuukuwaa kidaz.

25Kainaꞌa iriba baꞌoran kida aimaakan Jesus shaꞌapatanii, aonaa usaada-kao. Usaada-kao an mani ipai daunuudaꞌu, aonaa mani udauaꞌo saada-kariwai kida kaarita wiizi niidiꞌoraꞌa amazada idaꞌaꞌa.

ACTS 1:1 194 ACTS 1:5

Apostlenao Shaꞌapaapanii Kida DauaꞌoDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Diꞌoraz kaarita Luke saadanii. Utotokadan powaꞌa zii pakuwaa tawuruꞌu usaadaniazTheophilus ati baꞌoran kaarita idaꞌa, Luke kiaꞌoraz udakota-kao.

Luke saadan pakaaritan Theophilus atiꞌo, uaipan idi uaitapan kaimanaiman naꞌapaꞌo-ram wuruꞌu mishidainao iribainanuz naa Jesus naꞌaka-kao daunaꞌan aokazi iti. Kainaꞌabaudaꞌapa umanawunuꞌo parada-karu Acts 1:8 idaꞌa. Jesus kian, “Mazan KaimanaꞌoDoronaamorotinan dono unao, maꞌozakaꞌo nii utaapan unyukunuu, ukauꞌanmaꞌozakaꞌonii ukakuwaapan õdauꞌu Jerusalem ii aka, naꞌiki ipai Judea Baara ii aka, naꞌiki SamariaBaara ii aka, atii ipai amazada kawanaꞌati.”

Luke kowaada kapam naꞌapam Kaimanaꞌo Doronaa morotinan naꞌiki utaan pamaꞌoza-kan mishidainao ati, naꞌiki ĩzowaunaanao ati Jerusalem ii, Pentecost Kamoon dono.Uruu idi maꞌozaka mishi Peter naꞌiki baꞌoran mishidainao kakuwaapan pamin-Jewnaoati Jerusalem ii aka, naꞌiki ipai Judea Baara ii aka. Ĩkakuwaapa kapam Samaria Baarasannao ati, wuruꞌu maonapaꞌoraz ĩwiizi Jewnao wiizi dazaba an. Kadiman mishidainaoiribainan Kaimanaꞌo Doronaa kaminkaꞌutan idi ĩdyaun.

Kainaꞌa iriba Luke saadan kapam papaonaru Paul dauaꞌo: Paul kowaadapan dauaꞌokuwai Jesus dauaꞌo ipai amazada kawanaꞌati, baꞌoran kaduz pidannao mashaapa-kizi iiaka. Wuruꞌu baꞌoran kaduz pidannaouz, ĩnao Jewnao dakotaniaz Gentilenao nii. Mazaniriba ĩnao, ĩmishidan kuwai Jesus dauaꞌo.

Panaadon Luke chiꞌikapan naꞌiki ukaudinan baokopa Paul tuma. Aizii naꞌapainim Lukeikodaakan an Paul tuma, mashaꞌapakiaka watukapan usaadinpan waunao kii. Waikodanniizu Acts 16:10, 20:5 naꞌiki 27:2 idaꞌa.Kaarita buutinpan kida

Minziiwatin-karu kakuwaapa-karu uaꞌii 1:1-26Kaimanaꞌo Kuwai kowaadapa-kao Jerusalem ii aka 2:1—8:3Kaimanaꞌo Kuwai kowaadapa-kao Judea naꞌiki Samaria Baara ii aka 8:4—12:25Kiwiitapaꞌo Paul kakuwaatin-kizi 13:1—14:28Choochi zowaunaanao miitiniipan Jerusalem ii 15:1-35Itamautan Paul kakuwaatin-kizi 15:36—18:22Idikinautan Paul kakuwaatin-kizi 18:23—21:16Paul zaamata-kao naꞌiki utaraapa-kao 21:17—26:32Paul dyuuda-kao Rome iti 27:1—28:311 Õpaonaru Theophilus: Kiwiiniꞌo õkaaritan idaꞌa,* õkowaadaniꞌi naa shaꞌatii puꞌati

ipai Jesus kaudin-kizi kida dauꞌu, naꞌiki õkowaada ukuwaa, utominapatin-kida-kinaazpidannao. 2 Ipai õkowaadanuz usakadin-kizi iki atii Tominkaru naꞌakauzon diꞌiti uruuaokazi iti.

Mazan Jesus naꞌaka-kao uaꞌii aokazi iti, ukakinaowan apostlenao Kaimanaꞌo Doronaaidaꞌan, ĩnao uzaamataniinaouz kakuwaapatinainao nii.

3Aizii 40 kamoo pazowii-kao daunaꞌan, Jesus aidinan mapuda apostlenao ati, ukauꞌanĩtukapa uruu, naꞌiki ushaꞌapata pabiꞌinaaka aimaakan, utukapa-kida-kinaa nii ĩꞌatimishiꞌo pakakupan, naꞌiki ipai ukowaadan ĩꞌati naꞌapam Tominkaru naobanai-tinan.

4Baudaꞌapa kamoo apostlenao baokopatinpan dono, Jesus kakinaowan ĩdyaun, kaika-paꞌa: “Manaꞌa zii paꞌi umakoꞌonaꞌa Jerusalem iki, uzaudapa kizi Kaimanaꞌo Doronaa,tawuruꞌu õDaru kowaadauzoniaz pataaꞌazon unao ati, naꞌapa shaꞌatii tawuruꞌu õkiau-zonuz uꞌati. 5 John Chikaawunuupauzon soo wunu idi karikaonan, mazan aonaꞌo nii ziikamoodobatan iriba, Tominkaru chikaawunuuannii unaoKaimanaꞌoDoronaa idi paꞌan,”ukian apostlenao ati.

Tominkaru naꞌakan Jesusaokazi iti* 1:1 Diꞌoraz kaarita Luke saadanii koshan.

ACTS 1:6 195 ACTS 1:26

6 Aizii apostlenao baokopatinan dono Jesus tuma Olive Naawa ii, sariapa ĩkian uꞌati,“Naobanai, aiziꞌo niꞌi naa puzaamatan powaa iti pidan king nii Israelitenao bii iki,kazowautapaꞌo niꞌi naa waunao Israelitenao?”

7 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Soo õDaruꞌo nii karikaonan aitapa naꞌapainim nii pashaꞌa-patan ipai aimaakan paaipan kawanaꞌati. Unao aonaa turuu uaitapan. 8 MazanKaimanaꞌo Doronaamorotinan dono unao, maꞌozakaꞌo nii utaapan unyukunuu. Ukauꞌanmaꞌozakaꞌo nii ukakuwaapan õdauꞌu Jerusalem ii aka, naꞌiki ipai Judea Baara ii aka, naꞌikiSamaria Baara ii aka, atii ipai amazada kawanaꞌati.”

9 Jesus ipaian daunaꞌan paparadinan ĩꞌati naꞌapa, uruꞌu naa Tominkaru naꞌakaꞌakannaazu aokazi iti. Apostlenao awunuutapan udawuꞌati, atii ishaꞌiz dikinidaꞌakan naazu.

10 Ĩawunuutapan puꞌu zii udawuꞌati, mashaꞌapakiaka dyaꞌutam daonaioranao,barakaꞌo ĩkamichan kida, aidinaꞌakan naꞌiki ĩkadishitan ĩdazabaꞌa. 11 Sariapa ĩparadanapostlenao ati kaikapaꞌa: “Galilee Baara sannao. Kandii nii uawunuutapan aokazi iti?Wuruꞌu Jesus, Tominkaru naꞌakaniaz aokazi iti, naꞌapaꞌo nii uwaꞌatin koshan, utukapankawan umakon aokazi iti,” ĩkian.

Judas wadaun zaamata-kao12 Udaunaꞌan apostlenao padantan naa Olive Naawa iki, Jerusalem itiꞌi naa. Mu-

napo zaꞌo wuruꞌu naawazi ĩmakonaka kiziz. 13 Aizii ĩkaawan naa donoi iti, sariapaĩmakon pasookadinpauzo-kizi iti, kabaun dokoaꞌo uparanka baara-tinpan. Kaikapaudaꞌuĩdyaunuꞌu: Peter, John, James, Andrew, Philip, Thomas, Bartholomew, Matthew, James(Alphaeus daniz), naꞌiki Simon (uruu Patriot),† naꞌiki Judas (James daniz). 14 Naꞌiaꞌanaa apostlenao baokopainpan, naꞌiki mapuda daꞌi ĩtoriinpan Tominkaru ati. Mary, Jesusdaroz, naꞌiaꞌo kapam ĩtuma, naꞌiki baꞌoran zunnao, naꞌiki Jesus inawuzunao.

15 Baudaꞌapa kamoo uruu dono, mishidainao baokopatinan, 120 wuruꞌu baokopatin-painaouz. Naꞌiki Peter kadishitan ĩnao kanaapu iti, naꞌiki ukian ĩꞌati, 16 “Õiribannao,õkiaꞌazon ipai unao ati, marii aizii saada-kariwaiz Tominkaru paradan mishii-kao,tawuruꞌu Kaimanaꞌo Doronaa kowaada-kidauzoniaz kotuaꞌa naa David idaꞌan. Judasdauꞌanaꞌo wuruꞌu unaꞌapanuz, uruu naꞌakaꞌoraz pidannao, zaamataꞌo nii Jesus. 17 Judaswabii ikiꞌo uruu, Jesus zaamatauzonii, kaudinaꞌo nii baokopa watuma.” 18 (Taa-kariwaipuraata Judas ati, uzaamata-kidan winipinaa Jesus patarubanao ati. Uruu puraataidaꞌan zakapu torii-kao. Naꞌiki uruu zakapu baara iaꞌo Judas waotauzon mawaka aka,naꞌiki tadaꞌoka aka utoba, naꞌiki ipai uokori kodiaꞌakan. 19 Ipai pidannao mashaapainaoJerusalem ii aka, abatan wuruꞌu aimaakan shaꞌapanuz uꞌati naꞌapa. Uruu idi ĩdakotanpaparadan idaꞌan wuruꞌu zakapu uu, Akeldama kii, “Izaitaꞌo Zakapu,” kiaꞌo wuruꞌu.)

20 “Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu David saadauzoniaz udauꞌu Psalms idaꞌa.‘Marii udapu waꞌakinan mawazoo-daun;Aonaa kizi pidan mashaapan udapu ii.’‡Baꞌoran koshan David saadanii Psalms idaꞌa, ukian,‘Marii kizi baꞌoran pidan zaamatan wuruꞌu ukaudin-kiziz.’§

21 “Ukauꞌan marii wazaamatan baudaꞌapa pidan wabii iki, chiꞌikapauzo daꞌi baokopawatuma wakaudinan dono Naobanai Jesus tuma, 22 John chikaawunuuan diꞌikiꞌo uruu,atii unaꞌaka-kao diꞌiti waꞌai aokazi iti. Ukauꞌan naꞌiaꞌoram pidan zaamata-kao, uruꞌoniꞌi naa kakuwaapatin waunao tuma Jesus kadishita-kida-kao dauꞌu pamawaka-kizi iki.”23 Uruu idi dyaꞌutam pidannao zaamata-kao, Joseph Barsabbas (Justus kiaꞌoraz kapamudakotapauzo-kao), naꞌiki Matthias. 24-25 Aizii ĩtukapaꞌazon naꞌiaꞌoram nii zaamata-kao. Uruu idi ĩtoriinpan Tominkaru ati kaikapaꞌa: “Naobanai, ipai puaitapan pidannaonyukunuu, putukapa-kida waꞌati naꞌiaꞌoram nii baudaꞌapa pidan zaamata-kao kaudinaꞌonii puꞌati Judas wadaun nii, makoꞌoraz naa pamashaapa-kizi itiꞌi naa,” ĩkian. 26 Uruudaunaꞌan ĩmakinaotan makinaonii, ĩtukapaꞌazon kanom diꞌiti uwaotan. Matthias diꞌitiuwaotan. Uruꞌu naa ĩzaamata apostle nii, kaudinaꞌo nii Jesus ati, baꞌoran 11 apostlenaotuma.† 1:13 Patriot: mizaataakapauzoz pawiizi dauꞌan. Baꞌoran udakotapa-kinao Zealot kii. ‡ 1:20 Psalm 69:25§ 1:20 Psalm 109:8

ACTS 2:1 196 ACTS 2:202

Kaimanaꞌo Doronaa kaawan dauaꞌo1 Aizii Pentecost kamoon kaawan donoꞌo naa, ipai mishidainao kasabaꞌukinan

baokopa, baudaꞌapaꞌo kabaun nazo ii. 2Mashaꞌapakiaka ĩabata aimaakan waꞌatin diiwaaokazi iki, maꞌozakaꞌo awaru waꞌatin kawanuꞌo. Ipai pidannao, sakanatapainao kabaunnazo ii abatanuz. 3 Upuꞌaꞌa naa ĩtukapaꞌakan iriba tikazi puꞌukapan kawan sodi kidaꞌoaimaakan, naꞌiki ĩtukapan naa ĩbuutinan ipai pidannao kawanaꞌati kida. 4 Uruꞌu donoKaimanaꞌo Doronaa morotinan naꞌiki umaꞌozakadan naa ipai ĩdyaun. Sariapa ĩparadanpabiꞌinaakaꞌo parada-karu kida idaꞌan, Kaimanaꞌo Doronaa aipan kawanaꞌati.

5 Uruu dono iribaꞌo Jewnao, Tominkaru-tapainao, kasabaꞌuinpan Jerusalem ii. Ĩnaowaꞌatin munapo kidaꞌo wiizai diꞌiki. 6 Ipai ĩnao, mashaꞌapakiaka ĩabatan diiwaꞌoaimaakan wuru diꞌiaꞌa mishidainao kasabaꞌukinapa-kizi ii. Uruu idi iriba ĩdimannaꞌiti, ĩtukapaꞌananuzu. Uruꞌu naa mazan ĩabatan mishidainao paradan paparadankaduz kida idaꞌan. 7 Tuukii ĩdiꞌitinpan ĩdauꞌu. Sariapa ĩkian paꞌatiaaka kida, “Ei, ipaishaꞌatii wunaouꞌu pidannaouz Galilee Baara sannao paꞌidiwaru, 8-9 mazan naꞌapa diꞌinaa mooko waabatan ĩparadan kaiman, waparadan kaduz idaꞌan kida? Ipai waunao diꞌipanaꞌa kidaꞌo waparadan, naꞌiki baꞌoran wiizai iki kidaꞌo paꞌidiwaru wawaꞌatin. Kainaꞌawaꞌatiinao Parthia Baara iki, baꞌorainaoMedia Baara iki, naꞌiki ElamBaara iki, baꞌorainaoMesopotamia Baara iki, Judea Baara iki, Cappadocia Baara iki, baꞌorainao kida PontusBaara naꞌiki Asia Baara iki. 10Kainaꞌa baꞌorainao kida waꞌatiinao Phrygia Baara iki naꞌikiPamphylia Baara iki, baꞌorainao kida Egypt Baara iki, pabiꞌi kida pidannao waꞌatin LibyaBaara iki, maonapaꞌoraz donoi Cyrene itinapu. Kainaꞌa kapam Rome ikiinao, 11 Jewnaokaawan naꞌiki baꞌoran kaduz pidannao, zaamatinainaouznaa Jewnao kaduz diꞌiti. Naꞌikikainaꞌa kapam Crete Baara naꞌiki Arabia Baara ikiinao. Ipai waunao wawaꞌatin baꞌoranamazada iki kidaꞌo, mazan upuꞌu zii waabatan kaimanaiman ĩkowaadan Tominkarushaꞌapatanii, umanawun kidaꞌo aimaakan, waparadan kida idaꞌan.”

12Tuukii, tuukii ĩdiꞌitinpan, aonaa ĩsookadan papishaan pairibannao kida. “Kandii niꞌowuruꞌu aimaakan shaꞌapanuz naꞌapa?” ĩkian.

13 Mazan baꞌorainao, ĩbankiitan mishidainao, kaikapaꞌa: “Ashu, ĩpoꞌidin karikaonanwuruꞌu,” ĩkian.

Peter kuwaa14 Udaunaꞌan Peter kadishitan naa baokopa wunao tumaꞌa, 11 apostlenaouz. Naꞌiki

ukian naa ĩꞌati, maꞌozakaꞌo idaꞌan, “Õiribannao Jewnao, tawarainao, naꞌiki Jerusalemsannao. Uabata õparadan. Õkowaadaꞌazon uꞌati wuru dauꞌanaꞌa aimaakan uabataniazaizii. 15 Unao kian, ‘Wunao poꞌidin wuruꞌu.’ Aonaa wapoꞌidin, aizii zii wakanadaꞌakan,naꞌiki waoko ii zii kamoo. 16Õaipan uaitapan wuru dauꞌanaꞌa utukapaniaz shaꞌapan aizii,tawuruꞌu naa wuruꞌu mishiinaꞌoraz, prophet Joel saadauzoniaz kotuaꞌa naa. Kaikapashaꞌatii tawuruꞌu ukiauzonuz.17 Tominkaru kian pidannao ati:‘Kaikapaꞌo nii õshaꞌapatan aimaakan diinaꞌitiꞌi,

amazada tokon uaꞌii,õtaan nii õDoronaa ipai pidannao ati.

Naꞌiki udainao daonaioranao naꞌiki zunnao,kowaadapan nii õparadan;

naꞌiki tominnarunao ati,õtukapa-kidan nii mishiꞌo aimaakan zandaꞌawunii iaꞌo kawanuꞌo nii.

Aizii tunarunaonao ati,õtukapa-kidan nii mishiꞌo aimaakan ĩzandaꞌawun ii.

18Uruu dono õtaan nii õdoronaa õpoitorunao nyukunuu iti,daonaioranao naꞌiki zunnaouz.

Naꞌiki ĩkowaadan nii õparadan kida.19Uruu dono õaidan nii umanawun kidaꞌo aimaakan diꞌitinapa-kinai niꞌo,

doko ii naꞌiki imiꞌi baaraꞌa.Uruu dono pidannao tukapan nii izai, tikazi, naꞌiki podidiꞌo tikazi shan.

20Uruu dono marutaꞌo nii kamoo, naꞌiki kauzu wuzaꞌo nii izai kawan.

ACTS 2:21 197 ACTS 2:39Wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapan nii kaikapaꞌa, umanawunuꞌo kamoo,õgaru Naobanai Kamoon kaawan uaꞌiaꞌo nii.

21Naꞌiaꞌoram pidan pishaaꞌo Naobanai kazannaatan paugaru,kazannaata-karu niiz.’ Kiaꞌo wuruꞌu Joel saadauzoniaz.*

22 “Õiribannao Israelitenao, uabata õparadan. Kaimanaiman Tominkaru kainaabatanunao ati mishiꞌo udyuudanii wuruꞌu Jesus Nazareth sanaz, ushaꞌapata-kidan idaꞌan uꞌatiumanawun kidaꞌo aimaakan. Unao, uaitapa mishiꞌo kaiwuruꞌu õparadanuz, ushaꞌa-panum kauꞌan utukapaniꞌi naa ushaꞌapatan naꞌapa kidaꞌo aimaakan, daꞌanaꞌa uwiizi an.23 Paaipan kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu Tominkaru zaamata-kidanuz Jesus unao ati. Uaitapaniikotuaꞌa naa, unao zaamatan niizu naꞌiki uzowii-kidan niizu, udyuudan idaꞌan oiaꞌopidannao taukanuzu cross diꞌiti. 24Mazan Tominkaru kadishita-kida uruu mawaka-kizaiiki. Ukakuda uruu powaa iti, aonaamawaka-karu kaꞌiitan pataratapan uruumawakainaobii ii. 25Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu David saadauzoniaz Christ paradan.‘Õaitapa karikaonan kainaꞌa Naobanai Tominkaru õtuma,

maonapa umashaapan õdazabaꞌa.Uruu idi aonaꞌo nii kanom ai õtarian.

26Ukauꞌan tuukii manawun õkonaukian,naꞌiki karikaonanuꞌo nii õkonaukii-kidan Naobanai.

Õaitapa naꞌiki õmishidapukadishita-kidan nii õnanaa powaa iti.

27Aonaꞌo nii pukashaapan õnaꞌian karikaonan mawaka-kizai ii.Naꞌiki aonaꞌo nii putaapadan kaimanaꞌo manawun pupoitoru nanaa

dyupushan baaranai ii.28 Pukowaadauzonii õꞌati,

pukadishita-kidan nii õgaru powaa iti õmawakan daunaꞌan.Õkonaukian nii manawun putaapan idi õgaru pudazabaꞌa,’

kiaꞌo David saadauzon.†29 “Õꞌinawuzunao, õkowaadaꞌazon uꞌati kaimanaiman, wadokozu-daun King David

dauꞌan. Uruu kotuaꞌa naa umawakan, kainaꞌa watukapan ubaaranaa kaidaꞌaꞌa, atiikai. 30 Mazan prophet uruu. Uruu idi uaitapa naꞌiki umishida wuruꞌu Tominkarukowaadauzoniaz pashaꞌapataꞌazon uꞌati. Ukiauzonuz, uzaamatan nii baudaꞌapa Davidtakaan-daun king nii, naꞌapaꞌo nii uruu kawan. 31 Tominkaru aipan ati, David aitapanaꞌapam nii aimaakan shaꞌapan diinaꞌitiꞌi. Uruu idiꞌo ukowaadanuz Tominkaru kakudannii Christ powaa iti pamawaka-kizi iki. Aonaꞌo nii ukashaapan unaꞌian mawakainao biiii, naꞌiki aonaꞌo nii ukashaapan udyupushan baaranai ii. 32 Ukauꞌan uruꞌu naa wuruꞌuJesus, Tominkaru kadishita-kidaniaz pamawaka-kizi iki. Mishiꞌo wuruꞌu ukakudanuzpowaa iti, ipai waunao apostlenao tukapanuz. 33 Tuukii Tominkaru naubaan Jesus,uruu idi usakanata-kidanuz padiwaꞌora antanapu Naobanai nii. Naꞌiki Tominkaru taaꞌanaa Kaimanaꞌo Doronaa Jesus ati, ukowaadauzoniaz pataaꞌazon uꞌati. Uruu KaimanaꞌoDoronaꞌa naa wuruꞌu Jesus taaniaz waunao mishidainao ati aizii, wuruꞌu unao tukapaniikidaz, naꞌiki unao abataniaz kapam. 34 Aonaa David sawatauzo-kao aokazi iti. Mazanupuꞌu zii ukian.‘Naobanai Tominkaru kian õNaobanaa ati.Pusakanata õdiwaꞌora antanapu,35 atii õwaranuita-kidan putarubanao puꞌati.’‡

36 “Ukauꞌan, marii ipai unao naꞌiki ipai baꞌoran Israelitenao aitapan kaimanaiman,tawuruꞌu Jesus, unao tauka-kidaniaz cross diꞌiti, uruꞌu naa Christ, Tominkaru zaamata-niaz Naobanai nii, kazannaataꞌo nii papidanannao.”

37 Pidannao abatan daunaꞌan ipai wuruꞌu Peter paradanuz paꞌati kaikapaꞌa, tuukiiĩnyukunuu kashaꞌoran. Sariapa ĩpishaan Peter, naꞌiki baꞌoran apostlenao kapam.“Wairibannao, naꞌapam nii dii washaꞌapatinan aizii?” ĩkian.

38 Peter kian ĩꞌati, “Õiribannao, ipai unao, utanawatin uꞌoian ai naꞌiki uchikaawunuu-kidinaꞌa naa umishidan idiꞌi naa Jesus Christ, Tominkaru mainaabata kizi ipai uꞌoian.Naꞌiki Tominkaru taa kiziꞌi naa uꞌati Kaimanaꞌo Doronaa. 39 Uruu wuruꞌu Tominkaru* 2:21 Joel 2:28-32 † 2:28 Psalm 16:8-11 ‡ 2:35 Psalm 110:1

ACTS 2:40 198 ACTS 3:12kowaadauzoniaz pataaꞌazon unao ati, naꞌiki utakaannao ati, naꞌiki Gentilenao ati.Mazan soo padapadaniinao pidannao atiꞌo nii wuruꞌu Naobanai waTominkarun taanuzKaimanaꞌo Doronaa.” 40Peter kakinaowan ĩdyaun kaimanaiman, naꞌiki powaꞌa zii koshanuparadan ĩꞌati, kaikapaꞌa: “Umuudaꞌa naa oiaꞌo kai, aonaa kizi upatakaꞌuta-kao diinaꞌitiꞌioiainao pidannao patakaꞌuta-kao donoꞌo naa.”

41 Uruu idi iriba, iriba pidannao mishidan ukuwaa, naꞌiki ĩchikaawunuinan naakapam. Uruu dono 3,000 pidannao mishidan Jesus, naꞌiki ĩbaokopatinan naa wunaobii itiꞌi mishidapainaouznaa. 42 Uruu daunaꞌan karikaonan daꞌi ĩbaokopainpauzon.Minziiwa ĩtominpan apostlenao diꞌiki, naꞌiki ipai ĩbaudaꞌapatan panyukunuu Tominkarudauꞌati. Ĩnikan bread baokopa, ĩnyukunuitapa-kinaa nii Jesusmawakan, naꞌiki ĩtoriinpanbaokopa kapam Tominkaru ati.

Mishidainao mashaapan kaiman43 Uruu dono, Tominkaru aipan ati apostlenao shaꞌapatan umanawun kidaꞌo

aimaakan, aonaꞌoraz turuu ushaꞌapatauzo-kao. Tuukii pidannao diꞌitinpan wuru dauꞌaꞌaĩshaꞌapatanii kidaz. 44 Naꞌiki mapuda ĩbaokopainpan baꞌoran mishidainao kida tuma.Naꞌiki karikaonan daꞌi ĩkaꞌidiwaakapan paꞌatiaaka kida. 45Naꞌiaꞌoram pidan sellian donopashaꞌapauz, utaan nii wuruꞌu pashaꞌapauz winipinaaz ipai mishidainao kawanaꞌati,ĩtorii-kinaa nii paaiapanii manawun aimaakan. 46 Ipai kamoo mishidainao baokopatin-auzon Tominkaru Dapu ii. Panaadon ĩbaokopatinan nii mishidainao dapu ii kapam,konaukii ĩaroopan baokopa, naꞌiki ĩnikan nii kapam bread panyukunuitapa-kinaa niiJesus mawakan. 47Karikaonan ĩkonaukiitin-kidan Tominkaru. Uruu idi tuukii pidannaonaudapan wuruꞌu mishidainaouz. Ipai kamoo Jesus kazannaatan pidannao ĩꞌoian ai.Uruu idi powaꞌa zii manawun mishidainao iribainan.

3Machiꞌikakaꞌo daonaiora

1 Baudaꞌapa kamoo wachuupun uaꞌii, Peter naꞌiki John makon koshan TominkaruDapu iti, ĩtoriinpaꞌanan Tominkaru ati, Jewnao toriinpauzon kawanaꞌati. 2 Aizii kainaꞌadaonaiora kaawa-kida-kariwai Tominkaru Dapu paniinomizinaa diꞌii, dakota-kariwaizKonaunamaꞌo Paniinom kii. Wuruꞌu daonaioraz aonaꞌo uchiꞌikauzon pashakatan ikiꞌo.Ipai kamoo pairibannao naꞌakauzonuzu Tominkaru Dapu paniinomizinaa diꞌiti, upishaakizi puraata pidannao ai, ĩmorotaꞌanan puꞌu Tominkaru Dapu iti.

3 Aizii wuruꞌu daonaioraz, utukapa Peter naꞌiki John morotaꞌanan Tominkaru Dapuiti. Sariapa ukian ĩꞌati, “Utaa shoman õpuraatan sodi nii.” 4 Sariapa ĩawunuupaꞌakanuꞌidiꞌiti, naꞌiki Peter kian, “Puabata.” 5 Sariapa daonaiora awunuupaꞌakan ĩꞌidiꞌiti,aonaa upanadankan paawun ĩꞌai, uzauda-kidan ĩtaaꞌazon puraata paꞌati. 6 MazanPeter kian uꞌati, “Aonaa õpuraatan nii, mazan õtaan nii aimaakan kainaꞌaꞌo õꞌidaꞌa.Õkian puꞌati, puchiꞌika Jesus Christ, Nazareth san uu idaꞌan.” 7 Uzaamatanuzu pakaꞌukadu iki ukadishita-kidanuz. Mashaꞌapakiaka daonaiora kidiba naꞌiki utabaꞌu kidamaꞌozakaꞌakan, 8 uruꞌu naa ukadishitan, naꞌiki uchiꞌikaꞌakan naa kapam. Sariapaumorotan Peter naꞌiki John tuma Tominkaru Dapu iti. Naꞌii uchiꞌikaadanaan naꞌikiuzakaꞌuudanaan, ukonaukii-kidanTominkaru. 9Aizii pidannao tukapan idi naꞌiki ĩabatanidi wuruꞌu ukonaukii-kidanuz Tominkaru kaimanan paꞌati, 10 sariapa ĩaitapaꞌakan uruꞌunaa tawuruꞌu sakanatapauzoz Tominkaru Dapu paniinomizinaa ii, pishautauzoz puraatapidannao ai. Tuukii pidannao diꞌitinpan patukapan idi aimaakan shaꞌapan uꞌati.

11 Aizii wuruꞌu daonaioraz, naꞌa uzaamatinpan Peter naꞌiki John kadu iki, SolomonꞌsPorch* diꞌii. Iriba pidannao diman ĩꞌidaꞌati, ĩtukapaꞌanan ĩdyaun. Tuukii ĩdiꞌitinpanudauꞌu.

Peter kakuwaapanTominkaru Dapu ii

12 Peter tukapan idi iriba pidannao, sariapa uparadan ĩꞌati, kaikapaꞌa: “Õirib-annao, Israelitenao, kanom niꞌo uawunuutapan naꞌiki udiꞌitinpan wadauꞌu? Uꞌiti-iman wakaimanan idaꞌanaꞌo manawun oo wamaꞌozakan idaꞌanaꞌo karikaonan wuruꞌu* 3:11 Solomonꞌs Porch: dikin-dinapa-kizai kamoo ai.

ACTS 3:13 199 ACTS 4:4wachiꞌika-kidanuz diꞌoraꞌa daonaiora? Aonaa turuu washaꞌapatan aimaakan kaikapaꞌawaꞌidaꞌa! 13Mishi wadokozu-daunnao Abraham, Isaac, naꞌiki Jacob, naꞌiki ipai wairiban-daunnao Tominkarun. Uruu tuukii paꞌan ukonaukii-kidan naꞌiki unaubaan papoitoruJesus. Mazan unao, tuukii uaipan uzowii-kao, naꞌiki tuukii ukashadan, naꞌiki udakoopanuruu Pilate kanaapuꞌu, umuudaꞌazon puꞌu padamatazu. 14Mazan aonaa unao nyukunuunaꞌapan, aonaa uaipan wuruꞌu kaimanaꞌoraz pidan aonaꞌoraz ushaꞌapatan oiaꞌo muuda-kao. Soo uaipan paꞌan Pilate muuda-kidan zowii-miki pidan. 15 Uruu idi uzowii-kidan wuruꞌu taaꞌoraz kakupa-kinai. Mazan Tominkaru kakuda naꞌiki ukadishita-kidauruu pamawaka-kizi iki. Ipai waunao watukapa uruu, ukadishitan daunaꞌan. 16 UruuJesus uu idaꞌanaꞌo wuruꞌu wachiꞌika-kidanuz machiꞌikakaꞌo, wamishidan idi Jesus tuukiimanawun, naꞌiki machiꞌikakaꞌo mishidan idi kapam uruu tuukii. Ipai unao utukapa aiziidiꞌi ukadishitapanuꞌu.

17 “Uabata õiribannao! Õaitapa unao naꞌiki uzowaunaanao shaꞌapatan Jesus kaika-paꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan umaaitapakan idi Tominkaru dyuudanii wuruꞌu uruuz.18 Tominkaru kowaada-kidaniꞌi naa shaꞌatii kotuaꞌa naa prophetnao idaꞌan, wuruꞌupadyuudan nii Christ, mazan pidannao patakaꞌutan niizu naꞌiki ĩzowian niizu. Aiziiwatukapa naꞌapaꞌa naa mishi Tominkaru mishii-kidan paparadan.

19-20 “Ukauꞌan umuudaꞌa naa naꞌiki utanawatinaꞌa naa ushaꞌapaapan ai oiaꞌo,umashaapa kiziꞌi naa paꞌan Tominkaru aipan kawanaꞌati, umainaabata kizi ipai uꞌoianuꞌai. Naꞌiki Tominkaru tiwaa-kida kizi unao ati kaimanaꞌo naꞌiki konaunamaꞌomashaapa-karu unyukunuu ii. Naꞌiki udyuudan nii koshan Christ daꞌatiꞌi unao naꞌikiwaunao idaꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan uruu Jesus, Tominkaru zaamataniaz kazannaataꞌonii naꞌiki kazowautapaꞌo nii ipai daunuudaꞌu waunao.

21 “Jesus naꞌian nii zii aokazi ii, atii Tominkaru paꞌinaadan ipai wuruꞌu patomaniikidaz aimaakan. Naꞌapa shaꞌatii ukowaada-kidauzon kotuaꞌa naa kaimanainao prophet-nao idaꞌan. 22 Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu Moses kiauzonuz Christ dauꞌan, ‘NaobanaiwaTominkarun zaamatan nii pidan unao bii iki prophet nii, ukowaadapan nii Tominkaruparadan naꞌapa õgaru kawan. Uabata kizi paꞌi ipai aimaakan ukowaadanii uꞌati, uizoꞌatikizi naꞌiki ushaꞌapatin kizi uparadan kawanaꞌati. 23Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo uabataꞌazonnaꞌiki aonaꞌo uizoꞌatin uparadan, Tominkaru mainaabatan niizu papidanannao bii iki.’†

24 “Naꞌapa shaꞌatii Prophet Samuel kowaadauzon, naꞌiki ipai baꞌoran udawuꞌatikidainao prophetnao, ĩkowaadapauzonii kapam ipai wuru kida dauꞌanaꞌa, watukapaniikidaz naa ushaꞌapaapa-kao daꞌanaꞌa. 25 Uruꞌu naa tawuruꞌu prophetnao idaꞌanaꞌorazTominkaru kowaada-kidan pashaꞌapataꞌazon naꞌiki pataaꞌazon wadarunnao ati.‡ Ipaiwaunao Jewnao atiꞌo kapam wuruꞌu utaa-kaoaz, ushaꞌapanum kauꞌan ĩdani-daunnaowuruꞌu waunaouz. Ukiauzon Abraham ati, ‘Õkamunan-kidan nii ipai pidannao imiꞌibaara anainao, baudaꞌapaꞌo putakaan-daun idaꞌan.’§

26 “Aizii Tominkaru dyuudan donoꞌo naa papoitoru, udyuudan uruu kiwiin waunaoJewnao idaꞌati kaminkaꞌutaꞌo nii waunao, utanawatin-kidan idaꞌanwaunao, washaꞌapaa-pan ai oii kidaꞌo aimaakan,” Peter kian ĩꞌati.

4Peter naꞌiki John

kootowapa-kida-kao1 Peter naꞌiki John kadakotinan puꞌu zii pidannao ati, upuꞌaꞌa naa faadaanao, naꞌiki

kazowautapaꞌo watchmantapainao Tominkaru Dapu, naꞌiki Sadduceenao* kaawaꞌakanĩbii ati. Naꞌiki ĩabata ĩkowaadapan 2 mishiꞌo wuruꞌu Jesus kadishitanuz pamawaka-kiziiki. Ukauꞌan mishiꞌo nii kapam pidannao, mawakainao kidaz kadishitan pamawaka-kizi iki. Uruu dikin ii ĩtoꞌoran tuukii apostlenao ati. 3 Sariapa ĩzaamata-kidan ĩdyaun.Mazan wachuupun idiꞌi naa ĩnaꞌakaꞌakan naa ĩdyaun taraa-kizai iti, naꞌiaꞌa naa ĩtaraa-kidan ĩdyaun. 4Mazan iriba, iriba pidannao mishidan, wuruꞌu abatainaouz apostlenao† 3:23 Deuteronomy 18:15, 18-19 ‡ 3:25 Tominkaru kowaada-kidan pashaꞌapataꞌazon naꞌiki pataaꞌazonwadarunnao ati: uruu dakota-kao covenant. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao idaꞌa.§ 3:25 Genesis 22:18; 26:4 * 4:1 Sadducee: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii.

ACTS 4:5 200 ACTS 4:24kuwaa. Uruu idi powaꞌa zii mishidainao iribadinan, 5000, soo daonaioranao karikaonanaita-kao.

5 Aizii baꞌoran kamoo ipai kootowapa-kidauzonao pidannao baokopatinan Jerusalemii: faadaanao zowaunaanaouz, kazowautapainaouz Jewnao, naꞌiki tiichaapauzonaouzMoses kakinaori dauꞌu. 6Annas, Umanawunuꞌoraz Faadaa, naꞌiaꞌo kapam uruu baokopaCaiphas, John, naꞌiki Alexander tuma. Naꞌiki naꞌiaꞌo kapam baꞌoran faadaanao ĩtuma,Annas iribannao kida. 7 Ipai ĩnao baokopatinan, udaunaꞌan ĩdyuudan naa apostlenaokadishitan pakanaapuꞌu. Ĩpishaan naa ĩdyaun kaikapaꞌa: “Kanom aipan atiꞌo, oo kanomtaanii umaꞌozaka-kinaa nii, wuruꞌu uchiꞌika-kidanuz diꞌoraz daonaioraꞌa?” ĩkian.

8 Sariapa Kaimanaꞌo Doronaa maꞌozakadan Peter nyukunuu, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Õirib-annao, wanaobanaanao, naꞌiki kazowautapainao waunao Israelitenao. 9 Ukadishita-kidan waunao aizii ukanaapuꞌu, soo wakamunanun idi naꞌiki wakaminkaꞌutan idimachiꞌikakaꞌo pidan. Naꞌiki unao, uaitapaꞌazon naꞌapaꞌoram wuruꞌu wachiꞌika-kidanuzuruu. 10 Aizii õaiapa ipai unao, naꞌiki ipai Israelitenao aitapan. Jesus Christ, tawuruꞌuNazareth sanaz, uruu maꞌozakan idaꞌanaꞌo wuruꞌu wachiꞌika-kidanuz diꞌoraz daonaio-raꞌa. Uruu idi utukapan kaimanaꞌa naa aizii ukadishitapan diꞌi. Uruu Jesus Christ, unaozowii-kidaniaz, utauka-kidaniaz cross diꞌiti. Mazan Tominkaru kakuda naꞌiki ukadishita-kida uruu pamawaka-kizi iki. 11 Uruu Jesus dauꞌanaꞌo tawuruꞌu kotuaꞌoraz usaadauzo-kao, Tominkaru Paradan kianuz kaikapaꞌa:‘Wuruꞌu kuba unao tomapauzonao kabaun kashadaniaz.Kaimanaꞌo, naꞌiki umanawunuꞌo kabaun toma-kinao wuruꞌu,

ipai baꞌoran kubanao ai.’†12 “Aonaa baꞌoran pidan nii, kazannaataꞌo nii waunao, diꞌoraz imiꞌi baara an, soo

baudaꞌapa Jesus. Uruu Tominkaru dyuudanii, pidannao kazannaatin-kinaa nii, aonaabaꞌoran uruu kawanuꞌo nii.”

13 Tuukii kootowapa-kidauzonao pidannao diꞌitinpan Peter naꞌiki John dauꞌu, ushaꞌa-panum kauꞌan ĩtukapa maꞌozaka ĩkakuwaapan, aonaa ĩtarian. Naꞌiki ĩaitapa aonaaaitapainao pidannao manawun mani ĩnao. Udaunaꞌan ĩaitapankan naa, Jesus minau-daꞌuitapauzonii ĩnao. 14 Mazan ĩtukapan idi kainaꞌa wuruꞌu daonaiora chiꞌika-kida-kariwaiz kadishitapan naꞌa Peter naꞌiki John tuma, aonaa ĩaitapan naꞌapam naa pakianĩꞌati. 15 Uruu idi ĩdyuudan zii ĩkodita-kida-kao miitiniapa-kizai nazo iki. Udaunaꞌankootowapa-kidauzonao pidannao kadakotinan naa paꞌatiaaka. 16 Ĩkian, “Naꞌapam nii diiwashaꞌapatan ĩdyaun? Ipai pidannaomashaapainao Jerusalem an aitapanwuruꞌu ĩshaꞌa-patanuz umanawunuꞌo aimaakan, naꞌiki aonaa naꞌitim wamariidin udauꞌan. 17 Mazanturuu paꞌan wamashaatan ĩkakuwaapatinan, ĩkuwaa iribainan ai baꞌoran pidannaodiꞌiti. Wakakinao shoman ĩdyaun, aonaa kiziꞌi naa ĩkakuwaapatinan powaꞌa Jesus dauꞌupidannao ati.” 18Uruu idi ĩdapadan ĩdyaun powaꞌa ati. Naꞌiki ĩkian ĩꞌati, “Wakakinaowannii unao, aonaa waabataꞌazon powaꞌa ukakuwaapatinan pidannao ati Jesus dauꞌu. Aonaamasakaudaꞌu.”

19 Sariapa Peter naꞌiki John kian ĩꞌati, “Õiribannao, kanom paradan uaitapanTominkaru aiapa izoꞌati-kao? Unao paradan, oo uruu paradan? 20 Aonaa turuuwasookadan wakowaadapan wuruꞌu watukapanii, naꞌiki waabatanii kida aimaakandauaꞌoraz.”

21Powaꞌa zii koshan kootowapa-kidauzonao pidannao kakinaowan ĩdyaunmaꞌozakaꞌoidaꞌan. Udaunaꞌan ĩmuudaꞌakan naa ĩdyaun. Aonaa ĩaitapan naꞌapam pashaꞌapatanĩdyaun. Ushaꞌapanum kauꞌan ipai pidannao, tuukii ĩkonaukii-kidan Tominkaru, ĩtuka-pan idi wuruꞌu umanawunuꞌo aimaakan shaꞌapata-kaoaz machiꞌikakaꞌo ati. 22 Wuruꞌupidan chiꞌika-kida-kariwaiz, uwazootaniꞌi naa 40 uwunun.

Mishidainao toriinpan Tominkaru ati, utaa kizi ĩmaꞌozaka-kinaa nii23 Kootowapa-kidauzonao pidannao muudan daunaꞌan Peter naꞌiki John, sariapa

ĩkiwan pamin-mishidannao diꞌiti. Naꞌiki ipai ĩkowaadan ĩꞌati naꞌapam faadaanaozowaunaanaonaꞌiki kazowautapainao Jewnao kian paꞌati. Naꞌiki ĩkowaadan ĩkakinaowanpaugaru maꞌozakaꞌo idaꞌan. 24 Mishidainao abatan idi naꞌapaꞌo parada-karu, sariapaĩtoriinpan Tominkaru ati, kaikapaꞌa: “Oo Naobanai umanawunuꞌo, tomaꞌo aokazi, imiꞌi† 4:11 Psalm 118:22

ACTS 4:25 201 ACTS 5:4baara, paran naꞌiki ipai wuruꞌu mashaapainaouz aokazi ii, imiꞌi baaraꞌa, naꞌiki paranbaoko ii. 25Kotuaꞌa naamishi pukaiwaanwadarun, King David, kowaadaꞌo nii puparadanKaimanaꞌo Doronaa idaꞌan. Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu King David kiauzonuz,‘Kanom dikin iaꞌo wuruꞌu Gentilenao‡ toꞌoranuz?Naꞌiki kandii nii pidannao dakotautan pashaꞌapatan õgaru madiwautapaka?26Kingnao minziiwan, ĩmizaataakapaꞌazon,

naꞌiki baꞌoran naobanai-tinpainao kida baokopatinan ĩtuma,ĩaipan pamashaatan Naobanai Tominkaru naꞌiki Christ,

wuruꞌu puzaamataniaz kazannaataꞌo nii papidanannao.’§27 “Aizii, naꞌapaꞌa naa mishi, ukawanaꞌati watukapan aimaakan kida shaꞌapaapa-

kao. Pontius Pilate naꞌiki King Herod baokopatinan Gentilenao naꞌiki Israelitenaotuma, Jerusalem idaꞌa, ĩtoꞌoran donoꞌoraz Jesus ati. Uruu kaimanaꞌo pupoitoru Christ,uruu puzaamataniaz kazannaataꞌo nii pupidanannao. 28 Mishi pugaru, puwazootapidanmaꞌozakan, mazan soo puaipan kawanaꞌatiꞌo, naꞌiki pukashaapan idiꞌo karikaonanwuruꞌu pidannao shaꞌapatanuz Jesus kaikapaꞌa. Naꞌiki kotuaꞌoraꞌa naa pudiꞌitapanwuruꞌu pushaꞌapata-kidaꞌazoonuz uruu kaikapaꞌa. 29Oo, waNaobanaa, puabata naꞌapampidannao dakotan pashaꞌapatan waunao. Mazan waunao pupoitorunao naꞌiki pupi-danannao, pukaminkaꞌuta waunao, maꞌozaka kizi wakowaadapan puparadan pidannaoati. 30 Pukashaapa wakakudan karinainao, kaimanaꞌo pupoitoru, Jesus idaꞌan. Naꞌikimarii kapam washaꞌapatan Jesus idaꞌan, umanawun kidaꞌo aimaakan, aonaꞌoraz turuupidan shaꞌapatan,” ĩkian.

31 Ĩipaian daunaꞌan patoriinpan Tominkaru ati, sariapa amazada nakainan ĩbaokopati-napa kizi ii, naꞌiki ipai Kaimanaꞌo Doronaamaꞌozakadan ĩnyukunuu. Uruu idimaꞌozakaꞌanaa ĩkowaadapan Tominkaru paradan.

Mishidainao kaꞌidiwaakapan32 Ipai wuruꞌu mishidainaouz, ĩmashaapan patumaaka ĩtaapan panyukunuu, naꞌiki

naꞌapa kida ĩdiꞌitinpan. Aizii pashaꞌapauz kida, aonaa ĩtaapan soo paꞌatiꞌo nii manikarikaonan. Mazan ĩkaꞌidiwatan nii ipai pamin-mishidannao kida uꞌidi. 33 KaimanaꞌoDoronaa maꞌozakadapan idi apostlenao, maꞌozaka ĩkakuwaapan Naobanai Jesus kadishi-tan dauꞌu pamawaka-kizi iki. Naꞌiki kaimanaiman Tominkaru kaminkaꞌutan ipai wuruꞌumishidainaouz. 34-35 Aonaa kanom aimaakan awutaꞌo nii ĩꞌai. Ushaꞌapanum kauꞌanpabiꞌi kida mishidainao, kainaꞌa ĩzakapun wiizi kida, naꞌiki ĩdapu kida. Aizii ĩsellianan baꞌoran pazakapun oo padapu, ĩnaꞌakan nii wuruꞌu uwinipinaa kidaz apostlenaodiꞌiti. Apostlenaouꞌo niꞌi naa buuta wuruꞌu puraataz mishidainao kawanaꞌati, wuruꞌupatakaꞌutinainaouz. Uruu idi aonaa ĩbaiaapan pazamazin.

36 Aizii mishidainao biiꞌi kainaꞌa daonaiora Cyprus san, Joseph kiaꞌo uꞌuu, mazanapostlenao dakotan naazu Barnabas kii, (maꞌozakadapaꞌo pidannao nyukunuu, kiaꞌowuruꞌu uꞌuuaz).

37 Baudaꞌapa kamoo, Barnabas sellian pazakapun baꞌoran pidan ati. Uzakapunkawinipinaata-kao daunaꞌan, unaꞌakan naa wuruꞌu puraataz apostlenao diꞌiti. Naꞌapakiziꞌi naa koshan ĩbuutan puraata, mishidainao kawanaꞌati.

5Ananias naꞌiki udaiaro Sapphira

1 Kainaꞌa daonaiora Ananias kiaꞌo uꞌuu. Udaiaro uu Sapphira kiaꞌo. Ĩaipan kapampataan puraata mishidainao atiꞌo nii. Uruu idi ĩbuutan paꞌamazadati, naꞌiki ĩselliinuz.2Mazan Ananias naꞌiki udaiaro baudaꞌapatan panyukunuu aonaa kizi ĩtaan ipai daunuu-daꞌu wuruꞌu puraataz. Udaunaꞌan Ananias makon naa apostlenao diꞌiti, utaan naawuruꞌu puraataz ipaiꞌo kawan mishi. 3 Sariapa Peter kian uꞌati, “Ananias, kandii niipukashaapan Satan kaiwaan pugaru? Satan aipan ati pubuutan puraata puꞌidiwau nii,wuru diꞌikiꞌi puraata taa-kariwaiz puꞌati puamazadati winipinaa nii. Kandii nii putiwaanpumariidan Kaimanaꞌo Doronaa? 4 Pusellian uaꞌii wuruꞌu amazadaz, puꞌidiwau wuruꞌu,naꞌiki pusellian daunaꞌanazu, puꞌidiwau padamata wuruꞌu puraataz. Mazan kandii‡ 4:25 Gentilenao: pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii. § 4:26 Psalm 2:1-2

ACTS 5:5 202 ACTS 5:25niꞌi naa mooko wuruꞌu pushaꞌapatanuz aimaakan kaikapaꞌa naa manawunuꞌu? Aonaawaunaomaniwuruꞌu pumariidaniaz,mazanputiwaanpumariidautanTominkarupaꞌan.”5Ananias abatan idi Peter paradan naꞌapa, sariapa udorautaꞌakan, naꞌiki umawakaꞌakannaa. Aizii pidannao, tukapainao naꞌiki abatainao kida kuwai Ananias mawakan dauꞌu,tuukii, tuukii ĩtarian. 6 Sariapa daonaioranao waꞌatin, naꞌiki ĩbazoobatan naa unanaakamicha mada idi. Udaunaꞌan ĩnaꞌakan naazu naꞌiki ĩdidaꞌanaꞌakan naa uruu.

7 Tomunuꞌiki zaa uruu daunaꞌan, Ananias daiaro kaawaꞌakan naa apostlenao idaꞌati,aonaa oaitapan wuruꞌu paudaiaru mawakanuz. 8 Sariapa Peter kian oꞌati, “Pukowaadaõꞌati, patumaakaꞌo wuruꞌu diꞌoraz puraataꞌa? Kaikapaudaꞌuꞌo wuruꞌu uamazadatikawinipinaata-kaoaz?”

“Oo, naꞌapaꞌo wuruꞌu,” okian uꞌati.9 Uruu idi Peter kian oꞌati, “Kandii nii pugaru naꞌiki pudaiaru tiwaa-kidapan

Tominkaru Doronaa? Uꞌitiiman aonaꞌo nii Tominkaru aitapan? Puabata! Kaikin ikiꞌi naadaonaioranao didankainao pudaiaru waꞌatiniꞌi. Aizii pugaruꞌo niꞌi naa kapam ĩdidaꞌan.”10 Sariapa odorautaꞌakan naꞌiki omawakaꞌakan naa kapam. Aizii daonaioranao kaawanpadidanaka-kizi iki Ananias, ĩtukapan udaiaro mawakaꞌakaꞌa naa kapam. Uruu idiĩnaꞌakan naa onanaa naꞌiki ĩdidan naazo paudaiaru dazabaꞌa.

11 Uruu idi tuukii mishidainao, Jerusalem iainaouz tarian. Naꞌiki tuukii kapambaꞌorainao pidannao kida tarian, ĩabatan idi wuruꞌu ĩmawakanuz naꞌapa.

Umanawun kidaꞌo aimaakanshaꞌapata-kao

12 Tominkaru maꞌozakan idaꞌan, apostlenao shaꞌapata umanawun kidaꞌo aimaakanpidannao awun zaꞌa, aonaꞌoraz turuu pidan shaꞌapatan. Mapuda daꞌi mishidainaobaokopainpauzon Solomonꞌs Porch* diꞌii, Tominkaru Dapu iaꞌoraz. 13Mazanmamishida-kainao pidannao, tuukii ĩtarian pakaawan mishidainao idaꞌati, mazan upuꞌu ĩnaudapanwuruꞌu ĩshaꞌapaapanii kidaz aimaakan, naꞌiki ipai ĩparadan kaiman ĩdauꞌan. 14 Mazanunaꞌapan puꞌu iriba daonaioranao naꞌiki zunnao mishidan naa Naobanai Jesus. Uruu idibaokopaꞌa naa ĩbaokopatinan kiwiiniꞌo mishidainao tuma. 15 Apostlenao shaꞌapaapanidi umanawun kidaꞌo aimaakan, sariapa pidannao naꞌakan karinainao pairibannao,naꞌiki ĩmuudan ĩdyaun dunapo daawa an, padaꞌawupa-kizi baaraꞌa kida. Aizii Peterdobatan an naꞌan ĩdazaba an, ĩaipan udikin dobatan ĩpaawa an, ĩkakuda kizi. 16 Iribapidannao kasabaꞌukinan apostlenao idaꞌati, waꞌatiinaouz donoi sodi kida diꞌiki, wuruꞌuJerusalem dazaba an kidaꞌoraz wiizainao. Ĩnaꞌakan karinainao, naꞌiki oiaꞌo doronaizaamatapaniinao kida, naꞌiki ipai ĩrinaa kida soꞌota-kao ĩꞌai.

Apostlenao kodita-kida-kao taraa-kizai iki17 Aizii Umanawunuꞌo Faadaa naꞌiki uminkaꞌunao, wuruꞌu Sadduceenaouz,† tuukii

ĩkashauzin apostlenao ati. 18Uruu idi ĩzaamatan ĩdyaun, naꞌiki ĩtaraa-kidan naa ĩdyaun.19Mazan uruu aiwakaꞌan, angel, Tominkaru diꞌikiꞌo daꞌatan taraa-kizai paniinomizinaakida ĩꞌati, naꞌiki ukodita-kidaꞌakan naa ĩdyaun. Ukian ĩꞌati, 20 “Umako TominkaruDapu iti, ukowaada kizi pidannao ati wuru dauꞌaꞌa paꞌinaꞌoraz naa mashaapa-karu.”21 Apostlenao izoꞌati Angel paradan. Ishawaka zii amazada, ĩnao makoꞌokaꞌa naaTominkaru Dapu iti. Naꞌiaꞌa naa koshan ĩtominapatin-kidan pidannao.

Aizii Umanawunuꞌo Faadaa baokopatinan naa paminkaꞌunao tuma, naꞌiki ĩdapadannaa ipai kootowapa-kidauzonao pidannao miitiniapa-kizai iti. Udaunaꞌan ĩdyuudan naapidannao taraa-kizai iti, ĩnanaka kiziꞌi naa apostlenao paꞌidaꞌati. 22 Mazan dyuuda-kariwainao kaawan taraa-kizai iti, aonaa ĩikodan apostlenao naꞌii, uruu idi ĩkiwaꞌakannaapowaa iti. Ĩkaawan, sariapa ĩkian kootowapa-kidauzonaopidannao ati, 23“Wakaawantaraa-kizai iti waikoda ipai paniinom kida dadaradinapa paꞌidiwaru, naꞌiki watchman-tapainao taraa-kizai, ipai ĩkadishitapan paniinom kawanaꞌati kida. Mazan wamorotantaraa-kizai nazo iti, aonaa waikodan pidannao naꞌii.”

24 Faadaanao zowaunaanao, naꞌiki kazowautapaꞌo watchmantapainao TominkaruDapu abatan idi wuruꞌu ĩkowaaz, tuukii ĩdiꞌitinpan. 25 Upuꞌaꞌa naa pidan kaawaꞌakan,* 5:12 Solomonꞌs Porch: dikin-dinapa-kizai kamoo ai. † 5:17 Sadducee: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

ACTS 5:26 203 ACTS 5:42kakuwaapaꞌanaꞌo ĩꞌidaꞌati. Ukian ĩꞌati, “Uabata õkuwaa! Tawuruꞌu daonaioranao utaraa-kidaniinaouz, kainiꞌiaꞌa naa ĩdyaun Tominkaru Dapu ii, ĩtominapatin-kidan naa pidan-nao.” 26 Sariapa watchmantapainnao zowaunaa makon paminkaꞌunao tuma, ĩnaꞌananwuruꞌu apostlenaouz, ĩkootowapa-kidaꞌazon ĩdyaun. Mazan kaiman ĩzaamatan ĩdyaun,ushaꞌapanum kauꞌan tuukii ĩtarian wunao aiaꞌa abatapainao kidaz ĩkowaa. Ĩzauda-kidanpazowii-kao paboo-kao idaꞌan kuba idi, apostlenao dikin ii.

27 Apostlenao kaawa-kida-kao daunaꞌan, ĩkadishita-kida-kaoaꞌa naa kootowapa-kidauzonao pidannao kanaapu ati. Naꞌiki Umanawunuꞌo Faadaa kian naa ĩꞌati kaikapaꞌa:28 “Tuukii shaꞌatii wakakinaowan unao, wakii shaꞌatii ‘aonaꞌa naa waaipan powaꞌautominapa-kidan pidannao Jesus dauꞌu.’ Mazan upuꞌu zii utominapatin-kidan pidannao.Aizii ipaiꞌi naa Jerusalem ii aka ukuwaa iribainan. Naꞌiki ipai ukowaadan pidannao ati,waunao wuruꞌu zowii-kidaꞌoraz Jesus.”

29 Sariapa Peter naꞌiki baꞌoran apostlenao kian, kaikapaꞌa: “Waizoꞌatin nii sooTominkaru paradan, mazan pidan paradan, aonaꞌo nii waizoꞌatin. 30 Tominkaru,wadokozu-daunnao mishidauzoniaz, uruu kadishita-kidanii Jesus pamawaka-kizi iki,unao zowii-kidaniaz naꞌiki utauka-kidaniaz cross diꞌiti. 31Mazan Tominkaru zaamatannaꞌiki umuudan uruu padiwaꞌora antanapu, umanawunuꞌo Naobanai nii, kazannaataꞌonii ipai pidannao. Naꞌiki uruu idaꞌan kizi waunao Israelitenao tanawatinan waꞌoianai, naꞌiki uruu idaꞌan kizi waꞌoian mainaabata-kao waꞌai. 32 Mishiꞌo wuruꞌu kuwaiz,waunao waaitapa naꞌiki watukapa uruu kakupa. Uruu idiꞌo wakakuwaatinan udauꞌu.Naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa, Tominkaru taaniaz ipai mishidainao kawanaꞌati, uruu kapamkainaabataꞌo pidannao ati mishiꞌo wuruꞌu kuwai Jesus dauꞌu kidaꞌoraz.”

33 Kootowapa-kidauzonao pidannao abatan idi wuruꞌu ĩparadanuz kaikapaꞌa, tuukiiĩtoꞌoraꞌakan. Ĩaipan naa apostlenao zowiaka-kao 34 Mazan kainaꞌa pidan Phariseenao‡bii ikiꞌo, Gamaliel kiaꞌo uꞌuu, naꞌiki uruu tiichaapauzo Moses kakinaorii dauꞌu. Ipaipidannao naudapan uruu. Sariapa ukadishitan naꞌiki udyuudan apostlenao kodita-kida-kao zii miitiniapa-kizai iki. 35 Udaunaꞌan ukian naa ipai kootowapa-kidauzonaopidannao ati, “Õiribannao Israelitenao, uabata õparadan. Udiꞌitinapa zii shoman kiwiinushaꞌapatan uaꞌii diꞌoraz daonaioranaouꞌu. 36 Kotuaꞌa naa naꞌapa shaꞌatii tawuruꞌuTheudas kaawauzonuz. Uruu dono udakotinpan umanawunuꞌo pidan nii, naꞌiki iribashaꞌatii uzaamatan papidanannao nii. Uikoda 400 pidannao zaamatinan uꞌidiꞌiti. Mazanbaudaꞌapa kamoo uzowii-kao, uruu idi ipai upidanannao makoobiꞌiinan, atii naꞌapakarikaonan ĩmainaabatinan.

37 “Uruu daunaꞌan Judas, Galilee Baara san, uaipan pamizaataakapan Rome sannaotuma, ĩsaadapan dono ipai pidannao uu.§ Iriba shaꞌatii uzaamatauzon papidanannaonii. Mazan naꞌapa koshan uzowii-kao. Aizii upidanannao, ipai ĩmakoobiꞌiinan kapam.

38 “Ukauꞌan õkiaꞌazon uꞌati, wunao dauꞌanaꞌa diꞌoraz pidannaouꞌu, aonaaumashaataꞌanaꞌa ĩdyaun pakaudin-kizi ai. Umuuda mishiꞌoraiman ĩdyaun, mariiĩmakon. Aizii ĩshaꞌapaapan an wuruꞌu aimaakan kidaz paaipan kawanaꞌati karikaonan,naꞌapaꞌo nii kapam ĩmainaabatinan. 39 Mazan aizii umishiin an mishi ĩshaꞌapaapanwuruꞌu aimaakan kidaz Tominkaru aipan kawanaꞌati, aonaꞌo nii ukaꞌiitan umashaatanĩdyaun. Naꞌiki utarubai-tinpan niꞌi naa Tominkaru ati,” ukian ĩꞌati.

40Sariapamishi uparadan naꞌapatan ĩnyukunuu. Udaunaꞌan ĩdapadan naa apostlenaopowaꞌa ati koshan, naꞌiki ĩbaꞌizii-kidan naa ĩdyaun. Ĩbaꞌizii-kao daunaꞌan kootowapa-kidauzonao pidannao kakinaowan naa ĩdyaun tuukii. “Aonaa waaipan ukakuwaatinanpowaꞌa Jesus dauꞌu,” ĩkian apostlenao ati, mazan ĩmuudaꞌakan naa ĩdyaun.

41Uruu idi apostlenao koditaꞌakan naa kootowapa-kidauzonao pidannao bii iki, tuukiiĩkonaukian. Ushaꞌapanumkauꞌan ĩaitapa Tominkaruwuruꞌu kashaapaꞌoraz ĩantamikita-kao Jesus dikin ii. 42 Ipai kamoo apostlenao tominapa-kidan pidannao, naꞌiki ĩkowaada-pan Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru Dapu ii, naꞌiki ĩdapu kawanaꞌati kida. Ĩkowaadapanĩꞌati, mishiꞌo wuruꞌu Jesus, uruu Christ.*

‡ 5:34 Pharisee: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. § 5:37 Rome sannaosaadan ipai pidannao uu tax puraatannaa zaamataꞌazoo-kao idi. * 5:42 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniazpapidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

ACTS 6:1 204 ACTS 7:16

Pidannao zaamata-kaokaudinainao nii

1 Uruu daunaꞌan iribaꞌa naa Jewnao, Israel anainaouz, mishidan. Iriba kapambaokoinao Jewnao mishidan, waꞌatiinao kidaz baꞌoran amazada iki, ĩparadaniitaniꞌi naaGreek paradan. Ĩnao toꞌorainpan, naꞌiki ĩkaakapautan pamin-Jewnao, wuruꞌu Israelan kidaꞌoraz ĩmashaapan. Ushaꞌapanum kauꞌan ipai kamoo wanyukunui oo puraatabuutauzo-kao zunnao ati, wuruꞌu mawakainao kidaz naa ĩdaiarunao. Mazan ĩkian aonaaĩtaan patumaaka wanyukunui oo puraata wunao atiꞌi Jewabanao paradaniitaꞌoraz naaGreek paradan. 2 Uruu idi 12 apostlenaouz, baokopatin-kidan ipai mishidainao, naꞌikiĩkian ĩꞌati, “Aonaa turuuwasookadanwakowaadapan Tominkaru paradan, soo wabuutandikin ii karikaonan puraata oo wanyukunui. 3Uabata õiribannao, uikoda mishiꞌoraiman7 daonaioranao unao bii iki, Kaimanaꞌo Doronaa maꞌozakadapaniinao ĩnyukunuu, naꞌikiaitapaabainao. Marii kizi ĩnao buutaꞌo nii puraata naꞌiki wanyukunui. Uruꞌo niꞌi naaĩkaudin-kizi nii. 4 Aizii waunao pakawanuꞌo nii paꞌan wakaudinan, watoriinpan niiTominkaru ati, naꞌiki watominapa-kidan nii pidannao uparadan dauꞌu.”

5 Ipai pidannao nyukunuu naꞌapan apostlenao paradan kawanaꞌati. Uruu idiĩzaamatan Stephen, mishidaꞌo manawun Tominkaru uruu, naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaamaꞌozakadapanii unyukunuu. Ĩzaamata kapam Philip, Prochorus, Nicanor, Timon,Parmenas naꞌiki Nicolas Antioch san, uruu Gentile, mishidaꞌo Tominkaru naꞌapa Jewnaokawan, naꞌiki uruumishidaꞌoraꞌa naa kapam Jesus. 6Udaunaꞌanmishidainao naꞌakan naawuruꞌu pidannao pazaamataniinaouz, apostlenao diꞌiti. Uruu idi apostlenao muudanpakaꞌu ĩꞌidaꞌa, naꞌiki ĩtoriinpan Tominkaru ati, ukaminkaꞌuta kizi ĩdyaun.

7Udaunaꞌan powaꞌa zii Tominkaru Paradan abata-kao naꞌiki uiribainan naa. Uruu idiJerusalem iaꞌo mishidainao iribainan powaꞌa zii manawun, naꞌiki iriba kapam naꞌiainaofaadaanao izoꞌatin Tominkaru paradan, pamishidan idaꞌan Jesus.

Stephen kootowapa-kida-kao8 Tuukii Tominkaru kaminkaꞌutan Stephen, utaa umaꞌozaka-kinaa nii. Uruu idaꞌan

ushaꞌapata pabiꞌinaaka umanawunkidaꞌo aimaakan, iribaꞌo pidannao awun zaꞌa. 9Mazankainaꞌa pabiꞌi kida Jewnao kashadaakapan Stephen tuma, ukuwaa kida dauꞌan. Ĩnao wu-ruꞌu zaamatinpainaouz wuru diꞌitiꞌi, dakota-kariwaiz, Poitorui-daunnao* Synagoguegankii. Ĩnao waꞌatinaouz Cyrene iki, baꞌorainao Alexandria iki. Pabiꞌi kida baꞌoran pidannaowaꞌatin wiizai kida diꞌiki Cilicia naꞌiki Asia Baara iki kidaꞌo.

10 Mazan Stephen aitapa powaꞌa zii manawun ĩꞌai, ushaꞌapanum kauꞌan KaimanaꞌoDoronaa kainaꞌan idi utuma. Uruu idi aonaꞌa naa ĩaitapan naꞌapam naa padakoꞌatinuparadan. 11 Uruu idi ĩzaamatan daonaioranao mariidinaꞌo nii Stephen dauꞌu. Kaika-paꞌa wuruꞌu ĩdyuudanuz ĩmariidinan: “Waabatanii Stephen dakoopan Moses naꞌikiTominkaru dikaudaꞌo idaꞌan.” 12 Sariapa mishi pidannao toꞌoraꞌakan, naꞌiki kazowau-tapainao Jewnao, naꞌiki tiichaapauzonaoMoses kakinaori dauꞌu, tuukii ĩtoꞌoran Stephenati. Udaunaꞌan ĩzaamataꞌakan naazu naꞌiki ĩnaꞌakaꞌakan naazu ipai Jewnao zowaunaanaokanaapu iti. 13Naꞌiki naꞌiaꞌa naa koshan ĩdyuudan pidannao mariidinan Stephen dauꞌukootowapa-kidauzonao kanaapuꞌu. Kaikapaꞌa wuruꞌu pidannao mariidinanuz: “Diꞌorazpidanaꞌa, karikaonan daꞌi udakoopan Tominkaru Dapu, naꞌiki wakakinaorinaa Mosestaanii kidaz waꞌati. 14Waabatanii ukian, Jesus Nazareth san kaboobiꞌian nii TominkaruDapu, naꞌiki upanaꞌadan nii ipai waunao kaduz, Moses taanii kidaz waꞌati wamashaapa-kinaa nii.” 15 Sariapa pidannao, abatapainao, awunuupaꞌakan Stephen awun baara iti,naꞌiki ĩtukapan uawun baara kanada, ikodanii angel awun baara.

7Stephen kakuwaapan Jewnao zowaunaanao ati

1 Sariapa Umanawunuꞌo Faadaa kian Stephen ati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu ĩparadan pu-dauꞌu kidaꞌoraz?”* 6:9 Poitorui-daunnao: Pidannao toriauzo-kariwainao poitorui nii, udaunaꞌan ĩmuuda-kaoaꞌa naa powaa iti.

ACTS 7:2 205 ACTS 7:19

2 Stephen dakoꞌatin ĩparadan kaikapaꞌa: “Õꞌinawuzunao, uabatan nii õparadan õdakoiki aizii. Kotuaꞌa naa, Tominkaru umanawunuꞌoraz manawun aidinauzon wadarunAbraham ati, umashaapan donoꞌoraz zii Mesopotamia ii. 3 Uruu dono shaꞌatii ukianAbraham ati, ‘Pumako diꞌoraz puwiizi diꞌikiꞌi, naꞌiki puwaꞌaka puiribannao. Õnaꞌakannii pugaru baꞌoran amazada iti.’*

4 “Uruu idi Abraham makon, naꞌiki uwaꞌakan pamashaapa-kizi tawuruꞌu Chaldiannaowiizaitapaniaz. Utuzutinan naa Haran iti, naꞌii zii ukawiizitinan, naꞌiaꞌa naa udarumawakauzon. Uruu daunaꞌan shaꞌatii Tominkaru dyuudan naa koshan utuzutinan wuruidaꞌatiꞌi diꞌoraz amazadaꞌa unao mashaapa-kiziz naa. 5 Mazan uruu dono aonaꞌo ziishaꞌatii Tominkaru taan amazada Abraham idiwau nii. Mazan ukowaadan Abraham ati,pataan nii uꞌati naꞌiki ipai udainao ati, wuruꞌu diꞌoraz amazadaꞌa. Uruu dono aonaꞌo ziiAbraham dani nii.

6 “Baꞌoran dono Tominkaru kian uꞌati, ‘Pudainao kawiizi-tinpan nii zii baꞌoran kaduzpidannao wiizi ii aka. Naꞌiaꞌo niꞌi naa ĩpoitoruitapa-kao, naꞌiki tuukiaꞌo nii ĩpatakaꞌuta-kao atii 400 wunu. 7 Mazan õpatakaꞌutan nii pidannao wuruꞌu poitoruitapainaouzĩdyaun. Uruu daunaꞌan õkodita-kidan nii ipai pudani-daunnao Egypt iki, naꞌiki ĩwaꞌatinnii daꞌatiꞌi diꞌoraz amazada idaꞌati. Naꞌaꞌo niꞌi naa paꞌan ĩmanawuntapan õgaru,’kiaꞌo wuruꞌu Tominkaru kiauzon uꞌati.† 8 Naꞌiki kaikapaꞌo koshan Tominkaru kiauzonAbraham atiꞌi:‡ ‘Õaipan nii pugaru naꞌiki ipai pudainao daonaioranao choota-kidinan,§naꞌiki ipai ĩdainao diinaꞌitiꞌi, naꞌapaꞌo nii paꞌidiwaru ĩnaꞌapata-kao. Uruu idaꞌanaꞌo niiutukapa-kidan õpidanannao unao, naꞌiki mishi uizoꞌatin õparadan.’* Naꞌapaꞌa naa mishiAbraham shaꞌapatan aimaakan. 8 kamoo udani Isaac shakatan daunaꞌan, uruꞌu naauchoota-kidanuzu Tominkaru dyuudan kawanaꞌati. Aizii Isaac dani Jacob, naꞌapa kapamuchoota-kidanuzu. Aizii Jacob dainao 12 shaꞌatii daonaioranao, ipai ĩnao naꞌapa kapamĩchoota-kao. Ĩnao diꞌikiꞌo shaꞌatii wadarunnao tominan.

9 “Uruu Jacob dainao shaꞌatii tawuruꞌu selliauzoz padawuꞌichan Joseph Egypt itipoitorui nii ĩkishauzin idi uꞌati.† Mazan karikaonan daꞌi Tominkaru kaminkaꞌutauzonuruu, 10 dikaudaꞌo aimaakan shaꞌapan an uꞌati. Aizii tawuruꞌu king, Egypt san dapada-kidauzon donoꞌoraz Joseph paꞌidaꞌati, Tominkaru tukapa-kida king‡ ati wuruꞌu Joseph,kaimanaꞌo naꞌiki aitapaabaꞌo pidan. Sariapa king zaamatan Joseph udaruꞌo naobanai nii,kazowautapaꞌo nii ipai Egypt Baara sannao, naꞌiki awunuutapaꞌo nii ipai ushaꞌapauz kida.

11 “Udaunaꞌan shaꞌatii zamazi kaawan ipai Egypt ii aka, naꞌiki ipai Canaan§ ii aka.Tuukii shaꞌatii pidannao dopian. Naꞌiki wadarunnao, tuukii ĩdopian kapam, aonaꞌa naaĩikodan pawanyukunuu nii. 12 Mazan Jacob abata kainaꞌa paꞌan wanyukunui, zaishikaduz kida selliapa-kao Egypt ii. Uruu idi Jacob dyuudan paudainao, Joseph tuunizinaotoriaꞌanan wanyukunui Egypt iti. 13Baꞌoran dono ĩmakon koshan, uruu uꞌitamautannaaĩtoriinaꞌanan naꞌiti. Uruu donoꞌo naa shaꞌatii Joseph kowaadan paꞌinawuzunao atikanom wuruꞌu paugaruz. Naꞌiki naꞌapainiꞌi naa king abatan Joseph iribannao dauꞌan.14-15 Uruu donoꞌo tawuruꞌu Joseph dapada-kidauzonuz padaru naꞌiki ipai pairibannao.75 uiribannao baokopatinan, ipai ĩmakon Jacob tuma Egypt iti. Naꞌiaꞌa naa shaꞌatii Jacobmawakauzon, naꞌiki udainao ipai kapam ĩmawakan naꞌii. Ĩnao wuruꞌu wadarunnaouz.16Mazan ipai shaꞌatii ĩdani-daunnao naꞌakan ĩnanaa kida, daꞌatiꞌi wawiizi Shechem ati.Wuru idaꞌatiꞌi baaranaiz, Abraham toriauzoniaz Shechem ii, Hamor dainao ai, puraataidiꞌoraz ukawinipinaatauzon.

17 “Aizii wuruꞌu kamoo maonapatan donoꞌo naa, Tominkaru mishiaꞌazoonuz naapaparadan utauzoniaz Abraham ati, uruu dono iribaꞌoraꞌa naa utakaan-daunnao Egyptii. 18 Naꞌiki naꞌapain baꞌoraniꞌi naa King-tinan Egypt ii, aonaꞌa naa uaitapan Josephdauꞌan. 19Uruu idi udorotan naa paꞌantamikita-kinaa nii wadarunnao. Uruu donoꞌo naa* 7:3 Genesis 12:1 † 7:7 Genesis 15:13-14 ‡ 7:8 Tominkaru kiauzon Abraham atiꞌi: uruu dakota-kaocovenant. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao idaꞌa. § 7:8 choota-kidinan: Putukapa‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao idaꞌa. * 7:8 Genesis 17:10-14 † 7:9Genesis 37—50 ‡ 7:10 king: ipai pidannao zaamata-kariwai king nii Egypt ii, ĩdakota-kao Pharoah kii. § 7:11Canaan: uruu dakota-kariwaiz Israel kii.

ACTS 7:20 206 ACTS 7:39upatakaꞌutan naa ĩdyaun tuukiaꞌo idaꞌan, udyuudauzonuz ĩkabootan paudainao amazadaiti shakatainaouz zii, ĩmawaka kizi.

20 “Uruu donoꞌo Moses shakatauzonuz, konaunam sodiꞌo koraidaonaa. Idikinaudaꞌukauzu shaꞌatii padaronao taapannaꞌiki ĩdizapan uruu padapu ii, udaunaꞌan aonaa naꞌitimnaa udiza-kao. 21 Uruu idi ĩkodita-kidan naazu padapu iki, mazan king dani zunaabaikoda shaꞌatii wuruꞌu koraidaonaaz. Uruu idi ozaamatanuzu naꞌiki odyaupaitanuzukaiman, naꞌapa paudani kawanmanawun. 22Kaimanaiman shaꞌatii tiichaanao tominapa-kidanMoses, ukauꞌan kaiman-daun uaitapanwuruꞌu Egypt Baara sannao aitapanii kidaz.Naꞌiki uruu paraabaꞌomanawun, naꞌiki uaitapa pashaꞌapatan pabiꞌinaaka kida aimaakan.

23 “Baudaꞌapa kamoo, Moses makon uawunuutaꞌanan pairibannao Israelitenaouz.Uruu dono uikodaniꞌi naa 40 uwunun. 24 Ukaawan ĩkaudin-kizi iti, utukapa Egypt sanbaꞌiziautapan Israelite. Sariapa Moses kaunaatan wuruꞌu pairiban baꞌizii-kaoaz, uruuidi ubaꞌiziaꞌakan naa Egypt san atii umawakan. 25 Moses itiiman shaa pairibannaoaitapan nii Tominkaru wuruꞌu dyuudaꞌoraz paugaru kazannaataꞌo nii ĩdyaun, mazanaonaa ĩdiꞌitinpan naꞌapa.

26 “Baꞌoran kamoo, Moses tukapan dyaꞌutam Israelitenao mizaataakapan. Sariapaumakon ĩꞌidiꞌiti utiwaan pakaimanaaka-kidan ĩdyaun. Ukian ĩꞌati, ‘Uabata õiribannao,aonaa umizaataakapaꞌanaꞌa, oo umashaapaꞌanaꞌa uiriban atiaaka kaikapaꞌa.’

27 “Mazan wuruꞌu baꞌiziautapaꞌoraz pairiban, sariapa ukidaꞌukaꞌakan Moses naꞌikiukian uꞌati, ‘Aonaa puzaamata-kao kazowautapaꞌo nii waunao oo dyuudaꞌo nii naꞌapamwashaꞌapatinan. 28 Puzowiaꞌazon shaꞌa õgaru, puzowian kawan Egypt san munumun?’*29 Moses abatan idi unaꞌapan, sariapa utariaꞌakan. Uaitapa baꞌoran pidannao aita-paꞌakaniꞌi naa wuruꞌu uzowiinuz pidan. Sariapa Moses kidoopan Egypt iki, umakon atiiMidian iti. Naꞌiaꞌa naa umashaapan, tawarai nii, atii umazidan naa naꞌii sanaaba tuma.Dyaꞌutam shaꞌatii ĩdainao daonaioranao.

30 “40 wunu daunaꞌan shaꞌatii, angel aidinauzon Moses ati, tikazi maodapan kaza-makaꞌo koꞌoriꞌo diꞌiki, mapidantakaꞌo amazada baara ii, maonapaꞌoraz midukuo Sinai ii.31 Tuukii shaꞌatii Moses diꞌitinpan, utukapan idi kazamakaꞌo maodapan udaru. Sariapaumaonapadinan naꞌiti, utukapaꞌazoonuzu kaimanaiman. Upuꞌu uabatan NaobanaiTominkaru paradan paꞌati. 32 ‘Õgaru pudarunnao Abraham, Isaac, naꞌiki JacobTominkarun,’ ukian. Tuukii Moses naka-nakaan patarian idi, naꞌiki aonaꞌa naa ukaꞌiitanpaawunuupaꞌakan tikazi diꞌiti.†

33 “Udaunaꞌan Naobanai kian naa Moses ati, ‘Pusoꞌota pudazkida, umanawunuꞌobaaraꞌaꞌo wuruꞌu pukadishitapanuz, õkainaꞌan idi daꞌaꞌa. 34 Mishi õtukapa naꞌapamEgypt Baara sannao patakaꞌutan õpidanannao udawunuꞌiti manawun. Õabata ĩdopiantuukii õꞌati, uruu idiꞌo õaidinan puꞌati, õkazannaataꞌazon idi ĩdyaun. Aizii õdyuudan niipumakon Egypt iti,’ kiaꞌo wuruꞌu Tominkaru kiauzon Moses ati.”‡

35Stephen kian koshan ĩꞌati, “UruuMoses tawuruꞌu kaminkaꞌutaꞌazoꞌoraz pairibannaoIsraelitenao. Mazan ĩkian shaꞌatii uꞌati, ‘Aonaa puzaamata-kao kazowautapaꞌo nii wau-nao oo dyuudaꞌo nii naꞌapam washaꞌapatinan.’ Mazan paaipan ati Tominkaru dyuudanMoses kazowautapaꞌo nii, naꞌiki kazannaataꞌo nii ĩdyaun ĩpatakaꞌuta-kao ai. Tominkaruzaamatan uruu, angel aidinan idaꞌan uꞌati tikazi maodapaꞌo diꞌii. 36 Ukauꞌan uruuMoses tawuruꞌu kodita-kidaꞌoraz wadarunnao Egypt iki. Tominkaru idaꞌan maꞌozakashaꞌatii, Moses shaꞌapatan pabiꞌinaaka umanawun kidaꞌo aimaakan pakodita-kida-kinaanii ĩdyaun Egypt iki, atii utarauka-kidan paran ĩꞌati, dakota-kariwaiz Red Sea kii.Naꞌikiꞌi naa shaꞌatii unaꞌakapan ĩdyaun mapidantakaꞌo amazada baara an. Ushaꞌapataumanawun kidaꞌo aimaakan naꞌiiꞌaka, atii 40 wunu. 37 Uruu Moses tawuruꞌu kiauzozipai Israelitenao ati kaikapaꞌa: ‘Tominkaru zaamatan nii pidan unao bii iki prophetnii, naꞌapa õgaru kawan.’§ 38 Naꞌiki uruu Moses tumaꞌo shaꞌatii tawuruꞌu wairibannaoIsraelite kasabaꞌukinauzonuz mapidantakaꞌo amazada baara ii. Uruu donoꞌo shaꞌatiiangel Tominkaru diꞌikiꞌo paradauzonuz Moses ati midukuo Sinai paawa ii. Utaandonoꞌoraz Moses ati kakinaorii, kaimanaꞌo mashaapa-kinai niꞌo, udobata-kidan niꞌowadarunnao ati, naꞌiki waunao atiꞌo kapam. 39 Mazan upuꞌu aonaꞌa naa ĩaipan Moses

* 7:28 Exodus 2:14 † 7:32 Exodus 3:6 ‡ 7:34 Exodus 3:5, 7-8, 10 § 7:37 Deuteronomy 18:15

ACTS 7:40 207 ACTS 7:52pazowaunaa nii, uruu idi aonaꞌa naa ĩizoꞌatiꞌizon uparadan. Mazan ĩnyukunuu Egypt itipaꞌidiwaru, tuukii ĩkiwaꞌazon powaa iti.

40 “Moses naꞌian puꞌu zii midukuo Sinai ii Tominkaru tuma, uruꞌu naa pidannaokian Aaron ati, ‘Putomaꞌa naa watominkarunnao nii, kazowautapaꞌo niꞌi naa waunao.Ushaꞌapanumkauꞌan aonaawaaitapan naꞌiamnaaMoses kodita-kidaꞌoraz waunao Egyptiki,’ ĩkian.* 41Uruu donoꞌoraꞌa naa tawuruꞌu ĩtomauzonuz patominkarun nii, ĩtomanuzunaꞌapa tapiꞌiza kawan. Udaunaꞌan ĩkawaodan naa kaznizo, pataan niꞌi naa patominkarunati. Udaunaꞌan ĩkasabaꞌukinan naa udazaba an, uruu ĩkonaukiitin-kidan naa wuruꞌupatomaniaz patominkarun nii.

42 “Tuukii Tominkaru toꞌoran ĩꞌati. Uruu idi umarinaꞌataꞌakan naa ĩdyaun. Mariikiziꞌi naa ĩtoriinpan patominkarunnao ati kidaꞌa naa karikaonan, wuruꞌu doko iikidaꞌoraz, kamoo, kauzu, naꞌiki wizinao kidaz. Uruu kawanaꞌatiꞌo tawuruꞌu Tominkaruprophetinnao saadauzoniaz. Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu usaadauzonii kianuz:‘Unao Israelitenao,

karikaonan daꞌi utaan naꞌiki ukawaodauzon uzainao,uchiꞌikapauzon donoꞌoraz 40 wunu,mapidantakaꞌo amazada ii aka.

Mazan aonaa õgaru atiꞌo mani daꞌi tawuruꞌu ukawaodauzonuz uzainao,43 soo utominkarun Molech atiꞌo karikaonan.Uruu unao naꞌakapauzonii padapunaa tuma.

Naꞌiki unaꞌakapauzonii kapam baꞌoran utominkarun Rephan,wizi kawanuꞌoraz utoman.

Ĩnao utomanii kidaz utominkarunnao nii,ĩnao atiꞌo karikaonan, tawuruꞌu utoriinpauzonuz.

Uruu idi õkashaapan nii utarubanao zaamatan unao,marii kizi ĩnaꞌakan unao munapo, munapo baꞌoran amazada iti,Babylon dawun itinapu.’ ”†

44 Stephen kian koshan, “Kotuaꞌa naa, wadokozu-daunnao chiꞌikapauzon donoꞌo-raz mapidantakaꞌo amazada diꞌiiꞌaka, ĩnaꞌakapauzonii patuma Tominkaru kakinaoripakarannaa, padapunaa tuma. Uruu ĩnyukunuitapa-kinaa Tominkaru kainaꞌan pa-tuma. Utoma-kao naꞌapa Tominkaru kowaadauzon kawanaꞌatiꞌo, naꞌiki uaida-kidankawanaꞌatiꞌo Moses ati wuruꞌu ukakinaori pakarannaa dapunaa toma-kaoaz. 45Kotuaꞌikiuruu daunaꞌan, Joshua naꞌakan naꞌiki ukazowautapan donoꞌo naa wadokozu-daunnao,taa-kariwaiꞌi naa shaꞌatii ĩꞌati Tominkaru kakinaori pakarannaa padapunaa tuma,ĩdarunnao dobata-kidaniꞌi naa ĩꞌati. Naꞌiki uruu donoꞌoraꞌa naa shaꞌatii tawuruꞌuTominkaru waatauzonuz pawiizi ai Gentilenao. Uruu amazadaꞌa naa shaꞌatii wadarun-nao zaamata pawiizi nii. Naꞌiki naꞌitiꞌi naa ĩnaꞌakauzon Tominkaru kakinaori pakaran-naa, padapunaa tuma. Naꞌiaꞌa naa shaꞌatii utaapa-kao atii David king-tinan diꞌiti.46 Kaiman shaꞌatii Tominkaru nyukunuu David ati, naꞌiki uruu pishauzoz Tominkaru,uaipan patoman kabaun uꞌati, Israelitenao Tominkarunuz. 47 Mazan David dani,Solomon atiꞌi naa paꞌan Tominkaru toma-kidauzon padapu nii.

48 “Mazan waaitapa, aonaa Tominkaru umanawunuꞌoraz mashaapan kabaun pidantomanii nazoꞌo. Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu prophet saadanii kian:49 ‘Aokazi, uruu õnaobanai-tinapa-kizi tabanaa.

Aizii imiꞌi baara, uruu õsaabatapa-kizi karikaonan õkidiba.Shaꞌapaꞌoram nii mooko kabaun putoma õꞌati?’

Naobanai kian.‘Turuu mooko puaitapan putoman kabaun õsookapa-kizi nii?

50Aonaa mooko õtomanii mani õkaꞌu idiipai wuruꞌu aimaakan kidaz?’ ”‡

51 Udaunaꞌan Stephen kian koshan kootowapa-kidauzonao pidannao ati, “Mishiunao dadara unyukunuu. Aonaa umishidaꞌazon Tominkaru, naꞌiki aonaa uabataꞌazonuparadan. Naꞌiki tuukii udikintapan Kaimanaꞌo Doronaa, naꞌapa manawun unao,udarunnao kawan. 52 Ĩnao ipai ĩantamikitan Tominkaru prophetinnao. Atii ĩzowiauzo nii* 7:40 Exodus 32:1 † 7:43 Amos 5:25-27 ‡ 7:50 Isaiah 66:1-2

ACTS 7:53 208 ACTS 8:12wunaouꞌu kowaadapauzonaouz Tominkaru dyuudaꞌazon dauꞌan Kaimanaꞌo Papoitoru.Udyuudaꞌa naa mishi wuruꞌu papoitoruz, uruꞌu naa tawuruꞌu unao zaamata-kidaniaznaꞌiki uzowii-kidaniaz. 53 Unao atiꞌo padamata ipai kakinaorii taa-kao, tawuruꞌuTominkarudyuudauzoniaz angelnao kowaada-kidanudokozu-daunnao ati. Mazanupuꞌuaonaa uizoꞌatiꞌizon wuruꞌu kakinaorii kidaz,” ukian.

Stephen zowii-kao54 Ĩabatan idi Stephen paradan naꞌapa, tuukii ĩtoꞌoraꞌakan uꞌati naꞌiki ĩkuzowan

paudako. 55 Mazan maꞌozaka Stephen nyukunuu Kaimanaꞌo Doronaa aipan ati.Uawunuupan doko iti aokazi iti, utukapa kanada Tominkaru umanawunun kanadapannaꞌii, naꞌiki utukapa Jesus kadishitapan Tominkaru diwaꞌora antanapu. 56 Uruꞌu naaukian kootowapa-kidauzonao pidannao ati, “Utukapa! Aokazi daꞌatinan, naꞌiki õtukapaDaonaiora Aokazi Ikiꞌo§ kadishitapan Tominkaru diwaꞌora antanapu.”

57 Sariapa kootowapa-kidauzonao pidannao kadakoinaꞌakan, ĩtaratan pakinao kidauparadan ai. Naꞌiki ĩzaamataꞌakan naa uruu. 58Udaunaꞌan ĩkozootaꞌakan naa uruuwiizaidawun iti. Naꞌiaꞌa naa ĩnarakaꞌakan naa pashooton kida. Kainaꞌa pidan, Saul kiaꞌo uꞌuu.Uruu atiꞌi naa ĩawunuutapa-kidan pashooton kida. Naꞌiaꞌa naa ĩboowautapan Stephenkuba idi, aonaa masakaudaꞌu mani.

59Mazan upuꞌu Stephen toriinpan. Ukian, “Õnaobanaa Jesus, puzaamata õdoronaa.”60 Udaunaꞌan ukodoruꞌukan naꞌiki uparadan diiwaꞌo idaꞌan. “Õnaobanaa, manaꞌapupatakaꞌutaꞌanaꞌa ĩdyaun paꞌoian dikin ii,” ukian. Uruꞌu naamazan umawakaꞌakan naa.

81Kaiman Saul ati Stephen zowii-kao.

Saul patakaꞌutan mishidainaoStephen zowii-kao daunaꞌan, powaꞌa zii manawun mishidainao patakaꞌuta-kao

Jerusalem ii. Uruu idi mishidainao kidoopaabiꞌiinan Judea Baara iti kida, naꞌiki SamariaBaara iti kida. Mazan apostlenao aonaa ĩkidoopan paꞌan. Ĩnaꞌian zii Jerusalem ii.2Kainaꞌa pidannao naꞌii mishidainao Tominkaru. Tuukii ĩnyukunuu kashaꞌoran Stephenzowii-kao idi. Udaunaꞌan ĩdidan naazu, naꞌiki ĩmuraan uruu tuukii. 3Mazan Saul, tuukiiuaipan pamainaabatan mishidainao. Uruu idi umakon ĩdapu kawanaꞌati kida. Uikodandono mishidainao, daonaioranao naꞌiki zunnao, ukozootan nii ĩdyaun padapu iki, naꞌikiutaraa-kidan niꞌi naa ĩdyaun.

Philip kakuwaapatinan dauaꞌo Samaria ii aka4Aizii mishidainao wuruꞌu kidoopainaouz Jerusalem iki, ĩkowaadapan naa Kaimanaꞌo

Kuwai Jesus dauꞌu pidannao ati pamakopa-kizi kawanaꞌati. 5Aizii Philip, umakon donoiSamaria iti, naꞌiiꞌakaꞌa naa ukowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai pidannao ati Christ* dauꞌu.6 Iriba daꞌi pidannao kasabaꞌukinan, naꞌiki tuukii ĩabataꞌazon Philip kuwaa kaimanaiman.Ushaꞌapanum kauꞌan ĩtukapan idi Philip shaꞌapatan iriba umanawun kidaꞌo aimaakan,aonaꞌoraz turuu pidan shaꞌapatauzon. 7 Iriba ukodita-kidan oiaꞌo doronainao pidannaodiꞌiki. Naꞌiki diiwa ĩkadakoinan wuruꞌu ĩkoditanuz pidannao diꞌiki. Naꞌiki iriba uchiꞌika-kidan pidannaomachiꞌika-kainao naꞌiki tokoozaꞌuupainao. 8Uruu dono tuukii pidannaokonaukian naꞌii.

9 Aizii Samaria ii kainaꞌa marunao, Simon kiaꞌo uꞌuu. Kotuaꞌikiꞌoraꞌa naa udiꞌitinapa-kidan pidannao pamarunaowiinpan idaꞌan. Naꞌiki uruu tuukiaꞌo uꞌatadinpan naꞌikiudakotinpan aitapaꞌo pidan nii. 10 Ipai pidannao Samaria ii, waranuitapa-kariwainao,naꞌiki umanawun-tinpainao, tuukii ĩmishidan Simon. Uruu idi ĩkian udauꞌan,“Tominkaru diꞌikiꞌo uikodan wuruꞌu umanawunuꞌoraz maꞌozaka-kinai.” 11 Tuukiiĩmishidanmarunao, ushaꞌapanumkauꞌan kotuaꞌikiꞌoraꞌa naaudiꞌitinapa-kidanpidannaopashaꞌapaapanii kida aimaakan dauꞌu pamarunaowiinpan idaꞌan.

12 Aizii Philip, ukowaadapan idiꞌi naa ĩꞌati Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu, naꞌiki Jesus uruu mishiꞌo Christ. Uruu idi zunnao naꞌiki daonaioranao§ 7:56 Daonaiora Aokazi Ikiꞌo: Naꞌapaꞌo Jesus kiauzon padauꞌan. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karumashaꞌapannaada-kinao idaꞌa. * 8:5 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapakaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

ACTS 8:13 209 ACTS 8:32mishidan Philip kuwaa, naꞌiki ĩchikaawunuinan naa. 13 Aizii Simon, umishida Philipkuwaa, uruu idi uchikaawunuinan naa kapam. Uruu daunaꞌan karikaonan umakonnaꞌiki uchiꞌikapan Philip dawuꞌati. Naꞌiki tuukii udiꞌitinpan, utukapan idi naꞌapam Philipshaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan.

Kaimanaꞌo Doronaa morotinan Samaria Baara sannao14Aizii apostlenao Jerusalem iainao abataꞌa naa wuruꞌu Samaria Baara sannao mishi-

danuz Tominkaru Paradan, uruu idi ĩdyuudan Peter naꞌiki John ĩꞌidiꞌiti. 15 Ĩkaawandaunaꞌan, uruꞌu naa Peter naꞌiki John toriinapa-kidan mishidainao Tominkaru ati,Kaimanaꞌo Doronaamorotin kizi ĩdyaun. 16Ushaꞌapanum kauꞌan Philip chikaawunuuniꞌinaa ĩdyaun, ĩmishidan idi Naobanai Jesus, mazan aonaa zii Kaimanaꞌo Doronaa nii ĩꞌidaꞌa.17Uruꞌu naa Peter naꞌiki Johnmuudan pakaꞌu ipai wunao idaꞌatiꞌi mishidainaouz, sariapaKaimanaꞌo Doronaa morotinan ipai ĩdyaun.

Simon toriaꞌazon maꞌozaka-kinai18 Aizii Simon, wuruꞌu marunao-tinpauzoz, udiꞌitapan wuruꞌu Kaimanaꞌo Doronaa

morotinanuz mishidainao, apostlenao muudan idaꞌan pakaꞌu ĩꞌidaꞌa. Sariapa utaaꞌazonpuraata apostlenao ati. 19Ukian ĩꞌati, “Utaa kapam õꞌati wuruꞌu maꞌozaka-kinaiz, naꞌapakizi kapam Kaimanaꞌo Doronaa morotinan ipai õpishatanii pidannao.”

20Mazan Peter kian uꞌati, “Marii Tominkarumainaabatan pupuraatan putuma. Puꞌiti-iman toriauzo-kariwai puraata idaꞌan wuruꞌu maꞌozaka-kinai, mawinipinaa-daunuꞌorazTominkaru taan? 21 Aonaa turuu pukaudinan watuma Tominkaru paradan dauꞌu.Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru aitapa punyukunuu, uaitapa pudiꞌitinpan panaꞌitikarikaonan. 22 Ukauꞌan pumarinaꞌataꞌa naa wuruꞌu pudiꞌitinapanuz oiaꞌo dauꞌu,putoriinapa naꞌiki pupishaa Tominkaru, panaadon usoꞌotan nii wuruꞌu oiaꞌoraz naꞌikidikaudaꞌoraz aimaakan pudiꞌitapan. 23 Ushaꞌapanum kauꞌan õtukapa tuukii manawunpukishauzin waunao ati, naꞌiki tuukii manawun pushaꞌapataꞌazon oiaꞌo, oiaꞌo zaamata-pan idi pugaru kaimanaiman,” ukian.

24 Sariapa Simon kian ĩꞌati, “Õaiapa utoriinpan Naobanai ati õdauꞌan, aonaa kizidikaudaꞌo aimaakan shaꞌapan õꞌati, pukian kawan.”

25Aizii Peter naꞌiki John ipaian daunaꞌan pakowaadapan ipai paabatanii, naꞌiki patuka-panii kida Naobanai Jesus shaꞌapaapauzon, naꞌiki ĩkowaadapan daunaꞌan uparadan kida,ĩkiwannaa Jerusalem iti. Mazanpakiwapa-kizi an ĩkowaadapaanannaaKaimanaꞌoKuwaipidannao ati, iriba wiizainao kawanaꞌati, Samaria ii aka kidaꞌoraz.

Philip naꞌiki Ethiopia sandauaꞌo

26 Baudaꞌapa kamoo, angel, Tominkaru diꞌikiꞌo, kian Philip ati, “Pumako Jerusalemikiꞌo dunapo diꞌiti, Gaza itiꞌorazmakoꞌorazmapidantakaꞌo amazada an.” 27Sariapa Philipminziiwan naꞌiki umakon naa padyuuda-kizinao iti.

Kainaꞌa umanawunuꞌo Ethiopia san, ukiwapaanan patararan idaꞌan padapu iti. Uruutaapaꞌo Ethiopia iaꞌo naobanaiaba puraatan.† Umakonkan Jerusalem ii, uchoochi-ipankan Jewnao tuma. 28 Pakiwapaanan puꞌu, uaitaapaanan kaarita idaꞌa kotuaꞌo kuwaiprophet Isaiah saadan.

29 Aizii Philip kaawan naa dunapo iti, padyuuda-kizinao iti. Naꞌii Kaimanaꞌo Doronaakian uꞌati, “Pumaonapadin kindiꞌiaꞌoraz tarara diꞌitiꞌi, pumako kizi udaawata.”

30Uruꞌu naa Philip makoꞌokan naa kadimanaꞌo idaꞌan. Ukaawan tarara diꞌiti, uabatanEthiopia san aitaapan wuruꞌu prophet Isaiah saadaniaz. Sariapa Philip pishaanuzu.Ukian uꞌati, “Puaitapanii naꞌapaꞌoram dauꞌatiꞌo wuruꞌu puaitaapaananiazu?”

31 Sariapa ukian uꞌati, “Aonaa õaitapan. Õaitapa mani soo pidan kowaadan ankaimanaiman õꞌati.” Udaunaꞌan udapadan naa Philip, upaidin kizi patuma patararanzoꞌati. Uruu idi Philip zaidan naꞌiki usakanataꞌakan naa udazabaꞌa. 32Aizii wuruꞌu saada-kariwaiz Tominkaru paradan uaitaapaananiaz kaikapaꞌoraꞌa:“Unaꞌaka-kao naꞌapa kaznizo naꞌaka-kao kawanuꞌo

pazowiaꞌazoo-kizinao iti.Pidan sokozoan dono kaznizo dani, aonaꞌo nii uzaadan,† 8:27 Ethiopia ii, udaruꞌo naobanaiaba oo Queen, odakota-kao Candace kii.

ACTS 8:33 210 ACTS 9:12naꞌapaꞌo uruu kapam.Pidannao shaꞌapatan puꞌu uruu, aonaꞌo nii naꞌapam ukian.

33 Tuukii ĩbaꞌazootin-kidanuzu.Naꞌiki aonaa ukootowapa-kida-kao sakitapaꞌo idaꞌan.

Uruu daunaꞌan uzowii-kao.Ukauꞌan aonaa uwaꞌakan paudani oo pawadaun daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.”

34Udaunaꞌan Ethiopia san pishaan naa Philip, “Turuu mani pukowaadan õꞌati kanomdauaꞌo wuruꞌu prophet Isaiah saadaniaz? Padauaꞌo oo baꞌoran dauaꞌo?” 35 Uruꞌu naaPhilip kowaadan uꞌati Tominkaru paradan saadinpaꞌoraz, naꞌiki ukowaadan naa uꞌatiKaimanaꞌo Kuwai, Jesus dauaꞌoraz.

36 Ĩmakopaanan puꞌu dunapota tarara idaꞌan, ĩkaawan wunu diꞌiti. Sariapa Ethiopiasan kian Philip ati, “Diꞌi naa wunu aiziꞌi. Turuu mani puchikaawunuuan naa õgaru?”37 [Philip kian uꞌati, “Turuu, mazan soo pumishidan an tuukii.” Sariapa ukian Philipati, “Õmishida Jesus Christ, uruu Tominkaru dani.”]‡ 38 Uruꞌu naa umashaadin-kidanpatararanwunu danomaꞌa. Udaunaꞌan ĩtokaꞌakan naa tarara diꞌiki ĩmakoꞌokan naawunubaoko iti. Naꞌiaꞌa naa Philip chikaawunuuan naazu. 39 Ĩmaaratinan daunaꞌan wunubaoko iki, mashaꞌapakiaka Tominkaru Doronaa naꞌakaꞌakan naa Philip baꞌoran wiizai iti.Aonaꞌa naa Ethiopia san tukapan Philip powaꞌa. Pamatukapakan puꞌazu, upuꞌu udobatankonaukii.

40Mashaꞌapakiaka Philip kaawaꞌakan naa Azotus§ iti. Naꞌikiꞌi naa udobatan Caesareaiti. Umakopaanan puꞌu naꞌiti, ukowaadapaanan Kaimanaꞌo Kuwai ipai wiizai kawanaꞌati.

9Jesus zaamatan Saul(Acts 22:6-16; 26:12-18)

1 Aizii Saul pakawan zii udakotautan pazowian wuruꞌu mishidapainaouz Jesus. Uruuidi umakon Umanawunuꞌo Faadaa diꞌiti. 2Ukian uꞌati, “Õmakoꞌozon Damascus iti õdoro-taꞌanan pidannao wuruꞌu daꞌanainaouz ‘Jesus Kaduz’. Uruu idi õaipan usaadan kaaritaõnaꞌakan nii synagogue kawanaꞌati kida, Jewnao naobanaanao diꞌiti, ĩkaminkaꞌuta kiziõzaamatan ipai daonaioranao naꞌiki zunnao, wuruꞌu Jesus pidanannaouz, õnaꞌaka kiziĩdyaun daꞌatiꞌi Jerusalem ati, naꞌa kizi ĩtaraa-kao.”

3 Aizii Saul makon naa Damascus iti, unaꞌakaꞌa naa wuruꞌu saada-kariwaiz kaarita.Mazan umakopaanan puꞌu zii naꞌiti, naꞌiki umaonapatapaanan puꞌaꞌa naa kapam,mashaꞌapakiaka aimaakan kanadaꞌakan aokazi iki. Ipai amazada kanadaꞌakan Sauldazaba an kida. 4 Sariapa Saul waotaꞌakan imiꞌi baara iti, naꞌiki uabata parada-karu kianpaꞌati, “Saul, Saul, kandii nii pupatakaꞌutan õgaru?”

5 Sariapa Saul dakoꞌatinuzu. Ukian, “Õnaobanaa, kanom dii pugaru?”Sariapa parada-karu kian uꞌati, “Õgaru Jesus, õgaru wuruꞌu pupatakaꞌutaniaz. 6 Aizii

pukadishita, pumakoꞌo naa wuru donoi diꞌitiꞌi, pumako-kiziz. Naꞌiaꞌo nii õpoitorukowaadan puꞌati kanom pushaꞌapatan nii.”

7 Daonaioranao makopainaouz Saul tuma, naꞌa ĩkadishitapan, aonaa ĩkaꞌiitaꞌakanpaparadan, ĩabata wuruꞌu parada-karuz, mazan aonaa kanom ĩtukapan. 8 UdaunaꞌanSaul kadishitaꞌakan naa imiꞌi baara iki. Udaꞌataꞌakan padamata paawun, mazan aonaꞌanaa utukapaꞌakan amazada. Udaunaꞌan uminaudaꞌunao kaꞌutan naazu, atii ĩkaawanDamascus iti. 9 Idikinaudaꞌu kamoo uꞌishaawununkan, naꞌiki aonaa uaroopan, naꞌikiaonaa kanom utuzan kapam.

10 Naꞌii Damascus ii kainaꞌa mishidapaꞌo Jesus, uꞌuu Ananias. Uruu dono NaobanaiJesus aida-kidinan naꞌiki uparadan uꞌati, kaikapaꞌa: “Ananias.”

“Diꞌi õgaruꞌu, õNaobanaa,” ukian.11Naobanai kian koshan uꞌati, “Aizii puminziiwa, pumako kizi Judas dapu iti. Kainaꞌa

udapu tawuru diꞌiaꞌa dunapo dakota-kariwaiz ‘Sakitapaꞌo Dunapo,’ kii. Pukaawan dononaꞌiti, pupishaa paꞌi Saul dauꞌan, Tarsus sanaz. Kaiꞌoraz, utoriinpan õꞌati. 12 Õtukapa-kidaniꞌi naa daonaiora uꞌati, uꞌuu Ananias. Utukapa ukaawan paꞌidaꞌati, naꞌiki up-ishatanuz utukapa kizi koshan.”‡ 8:37 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu. § 8:40 Azotus: baꞌoran uꞌuu Ashdod kii.

ACTS 9:13 211 ACTS 9:3113 Sariapa Ananias kian, “Õnaobanaa, iribaꞌo pidannao kowaadautan aimaakan uruu

daonaiora dauꞌu, ĩkowaada naꞌapam upatakaꞌutan tuukii pupidanannao Jerusalem ii.14 Naꞌiki ĩkowaadan wuruꞌu ukaawanuz daꞌatiꞌi Damascus ati, uzaamataꞌanan ipaipidannao naobanaitapainaouz pugaru. Naꞌiki kainaꞌa unaꞌakapan kaarita faadaanaozowaunaanao saadanii uꞌati uzaamata-kinaa nii wuruꞌu mishidainaouz pugaru.”

15 Sariapa Naobanai kian, “Pumako upuꞌu uꞌidiꞌiti, ushaꞌapanum kauꞌan õzaamataniꞌinaa uruu õpoitoru nii. Õdyuudan nii ukakuwaapan õdauꞌu Gentilenao ati, naꞌikiĩzowaunaanao ati, naꞌiki Israelitenao ati kapam. 16 Naꞌiki õkowaadan nii uꞌati tuukiaꞌonii pidannao patakaꞌutan uruu õdauꞌan,” ukian.

17 Uruu idi sariapa Ananias makon Saul mashaapa-kizi iti. Umorotan daunaꞌankabaun nazo iti, sariapa umakoꞌokan Saul diꞌiti, naꞌiki upishataꞌakan naazu, naꞌiki ukianuꞌati, “Õꞌinawuzu Saul. Wanaobanaa dyuudanii õgaru puꞌidaꞌati. Uruu Jesus, aida-kidinaꞌoraz puꞌati, puwaꞌatipaanan donoꞌoraz daꞌatiꞌi. Uruu wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgarupuꞌidaꞌati, kaiman kizi putukapan koshan daꞌi, naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa maꞌozakadakizi pugaru.” 18 Sariapa aimaakan kopau mada kawan kidaꞌo waowaꞌakan Saul awundiꞌiki. Uruu daunaꞌan, kaimanaꞌa naa utukapaꞌakan koshan. Udaunaꞌan ukadishitaꞌakannaa, naꞌiki uchikaawunuu-kaoaꞌa naa. 19 Saul nikan daunaꞌan pawanyukunuu, sariapaumaꞌozakaꞌakan powaa iti.

Saul naꞌian zii Damascus IiSaul naꞌian zii mishidainao tuma Damascus ii. 20Uruu dono umorotan synagogue kida

diꞌiti. Naꞌii ukakuwaapan Jesus dauꞌu. Ukowaadan mishiꞌo wuruꞌu Jesus, TominkaruDani uruu. 21 Ipai abatainaouz Saul paradan, tuukii ĩdiꞌitinpan ukuwaa dauꞌu. Ĩkianpaꞌatiaaka kida, “Aonaa uruu mani mooko tawuruꞌu zowiipauzoz Jerusalem iainaopidannao zaamatinpainao kidaz Jesus diꞌiti? Aizii ukowaada-kao wuruꞌu ukaawanuzdaꞌatiꞌi, uzaamataꞌanan mishidainao, naꞌiki uaipan panaꞌakan ĩdyaun dodotinapa kidaJerusalem iti, faadaanao zowaunaanao diꞌiti,” ĩkian. 22Mazan maꞌozaka manawun Saulkakuwaapan, aonaa Jewnao wuruꞌu Damascus sannaouz aitapan naꞌapam pakian uꞌati.Ushaꞌapanum kauꞌan kaimanaiman ukowaadan ĩꞌati mishiꞌo wuruꞌu Jesus uruu Christ.*

23 Uruu daunaꞌan Jewnao zowaunaanao baokopatinan naa, uruu ĩaipan naa pa-zowiaꞌakan Saul. 24 Uruu idi ĩzaudapanuzu ipai donoi awautapa-kinao paniinomizinaakawanaꞌati, aiwakaꞌan naꞌiki wakanadan puꞌu. Mazan kowaada-kao uꞌati wuruꞌu ĩzauda-panuz uruu. 25 Baudaꞌapa marutaꞌo, pidannao mishidainaouz Saul kuwaa, ĩpaidan uruuudaruꞌo dazowan zoꞌiti, udaunaꞌan ĩkodita-kidanuzu, donoi awautapa-kinao kuduanshaawata. Ĩtoka-kidanuzu atii imiꞌi baara iti, uruu naꞌapa ukidoopan patarubanao ai.

Saul kaawan Jerusalem Iti26 Aizii Saul kaawan donoꞌo naa Jerusalem iti, uaipan naa padamata pabaokopatinan

wunao bii itiꞌi mishidainaouz Jesus, mazan tuukii ĩtarian uꞌai. Aonaa ĩmishidan wuruꞌuumishidanuz naa Jesus. 27 Udaunaꞌan Barnabas naꞌakan naazu apostlenao diꞌiti, naꞌikiukowaadan naa ĩꞌati naꞌapam Naobanai Jesus aidinan naꞌiki uparadan kapam Saul atidunapo ii. Naꞌiki ukowaadan kapam ĩꞌati naꞌapam Saul kakuwaapan maꞌozaka Jesusdauꞌu Damascus ii. 28 Uruu daunaꞌan zii ĩkashaapan Saul baokopatinan patuma. Naꞌikikarikaonanuꞌu naa ukakuwaapatinan maꞌozaka Jesus dauꞌu pidannao ati Jerusalemii. 29 Naꞌiaꞌa naa koshan ukashadaakapan Jewnao tuma, wuruꞌu paradaniitaꞌoraz naaGreeknao paradan. Sariapa ĩtoꞌoran uꞌati, naꞌiki ĩaipan naa pazowiaꞌakanuzu. 30Mazanmishidainao aitapaꞌakaꞌa naa wuruꞌu ĩzowiaꞌazoonuz Saul, sariapa ĩnaꞌakanuzu Caesareaiti, naꞌikiꞌi naa ĩdyuudan naazu pawiizi Tarsus iti, kanawa idaꞌan.

31 Uruu daunaꞌan kaimanaꞌa naa naꞌiki konaukiaꞌa naa mishidainao mashaapan, wu-ruꞌu Judea Baara ii aka kidainaouz, naꞌiki Galilee Baara ii aka kidainaouz, naꞌiki SamariaBaara ii aka kidainaouz. Aonaꞌa naa kanom patakaꞌutan ĩdyaun. Kaimanaꞌo Doronaakaminkaꞌutan idi ĩdyaun, powaꞌa zii ĩmaꞌozakadinan, naꞌiki powaꞌa zii mishidainaoJesus iribainan, naꞌiki aonaꞌa naa powaꞌa ĩshaꞌapataꞌazon dikauda kidaꞌo aimaakanpanaobanaitan idiꞌi naa Jesus.

* 9:22 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa Christ dauaꞌo kaarita tokon ii.

ACTS 9:32 212 ACTS 10:10Peter makon dauaꞌo Lydda iti, naꞌiki Joppa Iti

32 Peter chiꞌikapan naꞌiki umorowautapan ipai wiizai kawanaꞌati. Aizii ukaawandonoꞌo naa Lydda iti, naꞌii umorowautapan mishidainao diꞌii. 33Naꞌii uikodan daonaioramachiꞌikakaꞌo, uꞌuu Aeneas. Wuruꞌu pidanaz aonaꞌo uzikadinan padaꞌawupa-kizi baaradiꞌiki, 8 wunu. 34 Peter kian uꞌati, “Aeneas, Jesus Christ chiꞌika-kidan nii pugaru.Pukadishita, pusaabaa wuruꞌu pudaꞌawupa-kizi baaraz.” Sariapa mishi Aeneas kadishi-taꞌakan. 35 Iriba pidannao, wuruꞌu mashaapainao kidaz Lydda ii, naꞌiki ipai wuruꞌuSharon Baara ii aka kidaꞌoraz ĩmashaapan tukapan wuruꞌu machiꞌikakaꞌo pidan chiꞌika-kida-kaoaz. Uruu idi tuukii ĩmishidan, naꞌiki ĩzaamatan naa kapam Jesus panaobanaanii.

36Uruu dono kainaꞌa zun mashaapaꞌo Joppa ii. Oroo mishidapaꞌo Jesus; oꞌuu Tabitha,Dorcas kiaꞌo kaiwuruꞌu Greek paradan idaꞌan. Karikaonan daꞌi okaminkaꞌutauzon naꞌikiokamunanuuzon ipai mapuraatanuꞌo pidannao ati. 37Naꞌapainiꞌi naa okarinaan tuukii,atii omawakan. Onanaa chikaanaa-kao daunaꞌan, omuuda-kaoaꞌa naa dokoꞌo ii, parankabaara-tinpaꞌo, kabaun nazo ii. 38 Maonapaꞌo wuruꞌu wiizai Lydda, Joppa iti. Uruu idimishidainao Joppa sannaouz abatan kainaꞌa Peter Lydda ii. Sariapa ĩdyuudan dyaꞌutamdaonaioranao dapadaꞌanan Peter. Ĩkaawan uꞌidiꞌiti, ĩkian uꞌati, “Kadiman, pumakowatuma Joppa iti.”

39 Sariapa Peter minziiwaꞌakan, naꞌiki umakoꞌokan naa ĩtuma. Ukaawan naa ĩꞌidiꞌiti,sariapa ĩmorota-kidanuzu doko iaꞌo kabaun nazo iti, mawakaiba nanaa muuda-kizinaoiti. Iriba zunnao, mawakainao kidaꞌa naa ĩdaiarunao kasabaꞌuinan Peter dazaba an,ĩzaadan uꞌati naꞌiki ĩtukapa-kidan uꞌati ipai kamicha kida, wuruꞌu Dorcas kanoonii kidazpaziwun donoꞌoraz zii. 40 Udaunaꞌan Peter dyuudan ipai pidannao koditan mawakaibamuuda-kizinao nazo iki. Ĩkoditan daunaꞌan, sariapa ukodoruꞌukan naꞌiki utoriinpaꞌakannaa Tominkaru ati. Udaunaꞌan ukian mawakaiba ati, “Tabitha, pukadishita!” Sariapaodaꞌataꞌakan paawun, naꞌiki otukapa Peter. Uruu idi osakanataꞌakan naa. 41 Peterzaamatan okaꞌu, naꞌiki ukadishita-kidanuzo. Udaunaꞌan umorota-kidan naa powaꞌa atiipai mishidainao, naꞌiki mawakainao kidaz naa ĩdaiarunao. Ĩkaawan naꞌiti, ĩtukapa orookakupaꞌa naa.

42Uruu dono ipai pidannao mashaapainao Joppa ii abatan kuwai Tabitha kakuda-kaodauꞌu. Uruu idi iriba pidannao mishidan Naobanai Jesus. 43Uruu daunaꞌan iriba kamooPeter naꞌian zii Joppa ii, Simon dapu ii, wuzadapauzoz madai kida.

10Peter naꞌiki Cornelius

1Kainaꞌa daonaioramashaapauzoCaesarea ii, uꞌuuCornelius. UruuRome soldyaannaozowaunaa, Italy ikiinaouz. 2 Wuruꞌu Cornelius aonaa Jew mani, mazan upuꞌu zii uruu,naꞌiki udapu ainao, naꞌiki ipai uiribannao kida, Tominkaru-tapauzonao paꞌidiwaru, naꞌikiipai ĩshaꞌapatinauzon Tominkaru aipan kawanaꞌati. Karikaonan ukaminkaꞌutauzonkapam patakaꞌutinainao kida Jewnao. Naꞌiki karikaonan utoriinpauzon Tominkaru ati.

3 Baudaꞌapa kamoo wachuupun uaꞌii, Tominkaru tukapa-kidan paꞌangelin Corneliusati. Kaimanaiman Cornelius tukapanuz. Angel kian uꞌati, “Cornelius!”

4 Sariapa uawunuupaꞌakan angel diꞌiti, patarian biiꞌi. Ukian uꞌati, “Kanom puaipanõꞌai, õnaobanaa?”

Angel kian uꞌati, “Tuukii Tominkaru naudapan putoriinpauzon paꞌati, naꞌiki utukapanaꞌapam pukaminkaꞌutauzon patakaꞌutinainao. Uruu idaꞌan putukapa-kidan mishiputaainan uꞌati. 5Aizii pudyuuda paꞌi pidannao Joppa iti ĩdapadanaka kizi pidan, SimonPeter kiaꞌoraz uꞌuu. 6Kainaꞌa uruu tawarai nii Simon dapu ii, wuzadapauzoz madai kida.Maonapaꞌo udapu paran danoma ii.”

7 Angel makoꞌokan daunaꞌan, uruꞌu naa Cornelius dapadaꞌakan dyaꞌutam pa-poitorunao naꞌiki baudaꞌapa soldyaa karikaonanuꞌoraz ukaudinauzon utuma, naꞌiki uruuTominkaru-tapauzo kapam. 8 Ukowaada ĩꞌati ipai aimaakan patukapaniaz aidinan.Udaunaꞌan udyuudaꞌakan naa ĩdyaun Joppa iti.

9 Atii baꞌoran kamoo ĩmaonapatapaanan naa Joppa iti. Upuꞌu Peter zaidan kabaunpaawa iti, utoriinpaꞌanan Tominkaru ati. Naꞌapain sakitapa kamoꞌoraꞌa naa wuruꞌu.10 Uruu idi uabatan pazamaziꞌi naa. Mazan Simon poitorunao, ĩwarakinpan zii. Aizii

ACTS 10:11 213 ACTS 10:33Peter toriinpan puꞌaꞌa naa, mashaꞌapakiaka Tominkaru aida-kidan aimaakan uꞌati.11 Peter tukapan aokazi daꞌatinan naꞌiki aimaakan waꞌatin imiꞌi baara ati aokazi iki,naꞌapa kazoaꞌo kamicha madanaa zaamatapa-kao kawanuꞌo padanoma tokon iki kida.12 Wuruꞌu kamicha madanaa zoꞌo, Peter tukapan pabiꞌinaakaꞌo aimaakan, uzainao,naꞌiki wuniinao kaduz kida, naꞌiki ipai wuruꞌu kozootinainao kidaz ĩchiꞌikapan, naꞌikipabiꞌinaaka kotuꞌuznao. 13 Sariapa parada-karu kian uꞌati, “Peter! Aushaa puzowiipunikan nii.”

14 Peter kian, “Aonaa turuu, õNaobanaa. Aonaa naꞌapainim zii õnikauzon ĩnao kaduzaimaakan, wuruꞌu aonaꞌoraz waunao kakinaorinaa taapadan wanikan.”*

15 Powaꞌa koshan aokazi ikiꞌo parada-karu kian uꞌati, “Manaꞌa pudakotaꞌanaꞌaaimaakan kaniribaꞌo nii, wuruꞌu õgaru Tominkaru saabaaniaz naa naꞌiki õtomaniaz naakaimanaꞌo nii.” 16 Idikinau parada-karu naꞌapan uꞌati. Udaunaꞌan ukiwa-kidaꞌaka-kaoaꞌanaa aokazi iti.

17 Aizii Peter diꞌitinpan tuukii, uaitapaꞌazon kanom manawun wuruꞌu tukapa-kida-kariwaiz paꞌati. Udiꞌitinpan puꞌu zii kabaun zowau ii, upuꞌaꞌa naa Cornelius dyuu-daniinao pidannao pishautan naa naꞌiam Simon dapu, atii ĩkaawan kabaun korarannaapaniinomizinaa ati. 18 “Tosh,” ĩkian. “Kainaꞌa tawarai daꞌaꞌa, Simon Peter kiaꞌo uꞌuu?”

19Peter pakawan zii utiwaan paaitapan kanommanawun wuruꞌu aimaakan aida-kida-kariwaiz paꞌati. Sariapa Kaimanaꞌo Doronaa kian uꞌati, “Puabata, kainaꞌa idikinaudaꞌudaonaioranao kaidaꞌaꞌa ĩdawatapan pugaru. 20 Putoka, putukapaꞌan kizi ĩdyaun, naꞌikipumako paꞌi ĩtuma, manaꞌa putariaꞌanaꞌa. Õgaru wuruꞌu dyuudaꞌoraz ĩdyaun.”

21 Uruu idi Peter tokaꞌakan naa, sariapa utukapan daonaioranao naꞌiki ukian ĩꞌati,“Õgaru wuruꞌu unao dawatapaniaz. Naꞌapaꞌoram ukuwaa wuruꞌu uwaꞌatinuz?”

22 Ĩkian uꞌati, “Wanaobanaa Cornelius, soldyaanao zowaunaaz, dyuudan waunaopuꞌidaꞌati. Uruu kaimanaꞌo pidan, izoꞌatiꞌo Tominkaru. Uruu aonaa Jewmani padamata,mazan ipai Jewnao naudapan uruu. Tominkaru dyuudan paꞌangelin uꞌidaꞌati naꞌikiudyuudan udapada-kidan pugaru padapu iti, uabata kizi pukuwaa,” ĩkian. 23UdaunaꞌanPeter morota-kidan naa ĩdyaun. Baudaꞌapa marutaꞌo ĩdaꞌawuꞌukan naꞌii.

Baꞌoran kamoo Peter minziiwan, naꞌiki umakoꞌokan naa Caesarea iti Corneliuspoitorunao tuma. Naꞌiki pabiꞌi kida mishidainao Joppa sannaouz mako kapam ĩtuma.24 Baꞌoran kamoo ĩkaawan naa Caesarea iti. Aizii Cornelius, uzaudapaniꞌi naa ĩdyaun.Kainaꞌaꞌa naa uiribannao, naꞌiki upaonarunao, udapadaniinao padapu ati. 25 Peterkaawan donoꞌo naa, sariapa Cornelius ikodapanuzu, udawukan naꞌiki ukodoruꞌukanukanaapu iti. 26 Mazan Peter kadishita-kidanuzu. Ukian uꞌati, “Õgaru, soo pidankarikaonan naꞌapaꞌo pugaru kawan.” 27 Upuꞌaꞌa naa Peter morotan udawuꞌati kabaunnazo iti, pakadakotinaanan puꞌu utuma. Naꞌiaꞌa naa utukapa iriba pidannao baokopat-inpan. 28 Sariapa ukian ĩꞌati, “Ipai unao, uaitapanii waunao Jewnao kaduz, aonaawakakinaorinaa kashaapan wamorowautan oo wabaokopatinan unao Gentilenao bii iti.Mazan kaimanaiman Tominkaru kainaabatan õꞌati, aonaa kizi õdakoopan oo õdakotanshaꞌapaꞌorampidan dikaudaꞌo nii. 29Aizii diꞌi pudapada-kidan õgaru, sariapa õnyukunuunaꞌapaꞌakan, minziiwa õwaꞌatin pugaru idaꞌati. Aizii Cornelius, pukowaadaꞌa naa kanomniꞌo pudapada-kidan õgaru daꞌatiꞌi.”

30 Cornelius kian uꞌati, “Kotuꞌikiꞌi donoiman kaikapaimanaꞌa, õtoriinpan õdapu nazoii Tominkaru ati. Mashaꞌapakiaka daonaiora kadishitan õkanaapuꞌu, wiziꞌiꞌo ukamichan.31Ukian õꞌati. ‘Cornelius! Ipai Tominkaru abatan puparadan putoriinpauzon kawanaꞌati,naꞌiki utukapa naꞌapam pukamunanuuzon patakaꞌutinainao ati. 32 Pudyuuda paꞌipupoitorunao Joppa iti ĩdapadanaka kizi pidan, Simon Peter kiaꞌo uꞌuu. Kainaꞌa uruutawarai nii Simon wuzadapauzoz madai dapu ii, maonapaꞌo udapu paran danomaii,’ ukian. 33 Uruu idi kadiman õdapada-kidan pugaru. Kaiman manawun waꞌatipuwaꞌatin daꞌatiꞌi. Ukauꞌan ipai waunao diꞌi, wazaudapan naa pugaru Tominkaru awunzaꞌa. Waabataꞌazon ipai naꞌapaꞌoram kuwai kida, wuruꞌu waNaobanaa dyuudaniazpukowaadan waꞌati.”

Peter kakuwaapan naa

* 10:14 Leviticus 11:1-23

ACTS 10:34 214 ACTS 11:834 Peter kian ĩꞌati, “Aizii õaitapaꞌakaꞌa naa, aonaa Tominkaru manaꞌidiipan shaꞌapaꞌo-

ram kaduz pidan, umarainapa ipai pidannao patumaaka. 35 Uzaamata shaꞌapaꞌoramkaduz pidan, ĩizoꞌatin idi uruu, naꞌiki ĩmashaapan idi kaiman uaipan kawanaꞌati. 36Unao,uaitapaniꞌi naa kuwai tawuruꞌu Tominkaru dyuudauzoniaz waunao Israelitenao ati.Kaimanaꞌo Kuwai, pidannao ikoda-kinaa niꞌo kaimanaaka-karu Tominkaru tuma, JesusChrist idaꞌan, dyuuda-kariwaiz ipai pidannao naobanaa nii.

37 “Unao, uaitapaniꞌi naa ipai aimaakan Jesus shaꞌapatanii waunao Jewnao wiizi IsraelBaara an. Usakadinan Galilee Baara iki, John kakinaopan daunaꞌan pidannao ĩtanawatinkizi paꞌoian ai naꞌiki ĩchikaawunuin kizi. 38 Uabataniꞌi naa naꞌapam Tominkaru taanJesus Nazareth san ati Kaimanaꞌo Doronaa naꞌiki maꞌozaka-karu. Uruu idaꞌan maꞌozakaukaudinan, ushaꞌapata kaiman kidaꞌo aimaakan, ukakuda ipai karinainao pidannao. Aiziiwuruꞌu Satan zaamatapaniinaouz, naꞌiki uantamikitaniinao kidaz, ipai ukakudan ĩdyaun,Tominkaru kainaꞌan idi utuma. 39 Waunao apostlenao, watukapanii ipai aimaakanwuruꞌu ushaꞌapatanii kidaz ipai Jewnao wiizi Jerusalem ii aka naꞌiki baꞌoran ĩwiizikida diꞌiiꞌaka. Jewnao tukapanii padamata ushaꞌapatan naꞌapa kidaꞌo aimaakan, mazanupuꞌu ĩtaukanuzu cross diꞌiti, atii ĩzowianuzu. 40Mazan Tominkaru kadishita-kida uruupamawaka-kizi iki, idikinaudaꞌutan kamoo idaꞌa. Naꞌiki utukapa-kida uruu pabiꞌi kidapidannao ati. 41 Aonaa ipai pidannao ati mani, soo wunao atiꞌi uzaamataniinaouznaakakuwaapatinaꞌo nii pashaꞌapatanii kida dauꞌu. Ukauꞌan waunao watukapanii uruu,waaroapanii naꞌiki watuzanii baokopa utuma, ukadishitan daunaꞌan pamawaka-kizi iki.42 Uruu idi udyuudan wakakuwaapan ipai pidannao ati, naꞌiki wakowaada kizi kapam,uruu Tominkaru zaamataniaz kootowapa-kidaꞌo nii ipai pidannao, mawakainao naꞌikikakupainao. 43 Ipai Tominkaru prophetinnao kowaadaniꞌi naa udauꞌan pakaaritan kidaidaꞌa. Kaikapaꞌo ĩkianuꞌu: ‘Ipai pidannao mishidainao uruu naꞌiki izoꞌatiinao uparadan,Tominkaru mainaabatan nii ĩꞌoian ĩmishidan idi Jesus.’ ”

Kaimanaꞌo Doronaanaꞌiki Gentilenao

44 Peter paradinan puꞌu zii, Kaimanaꞌo Doronaa morotinaꞌakan naa ipai pidannao,abatapainaouz ukuwaa. 45 Mishidainao Jewnao wuruꞌu kaawainaouz Joppa iki Petertuma, tuukii ĩdiꞌitinpan patukapan idi Tominkaru taan Kaimanaꞌo Doronaa Gentilenaoati kapam. 46 Ĩaitapa Tominkaru diꞌikiꞌo wuruꞌu, ushaꞌapanum kauꞌan ĩabatan idiĩparadan panaꞌa kidaꞌo parada-karu idaꞌan. Naꞌiki ĩabatan idi ĩkonaukii-kidanTominkarushaꞌapatan kaiman kidaꞌo aimaakan. Sariapa Peter kian baꞌoran mishidainao ati,47 “Kanom kainaꞌa mashaataꞌo nii diꞌoraz pidannaouꞌu, ĩchikaawunuu-kao ai wunu idi?Kainaꞌaꞌa naa Kaimanaꞌo Doronaa taa-kao ĩꞌati, naꞌapa utaa-kao kawan waunao Jewnaoati,” ukian ĩꞌati. 48Udaunaꞌan udyuudan naa ĩchikaawunuu-kao ĩmishidan idiꞌi naa JesusChrist. Pachikaawunuu-kao daunaꞌan, ĩpishaan naa Peter marii kizi unaꞌaꞌakan ĩtumanaꞌapaudaꞌum kamoo zoobaba.

11Peter kakuwaapan Jerusalem ii mishidainao ati

1Aizii apostlenao naꞌiki mishidainao Judea Baara ii akainaouz abataꞌakaꞌa naa wuruꞌuGentilenao mishidanuz naa kapam Tominkaru paradan. 2 Aizii Peter kiwan donoꞌo naaJerusalem iti Judea Baara iaꞌoraz, sariapa Jewnao, wuruꞌu mishidainaouz, dakoopanuruu. Ĩkian uꞌati. 3 “Pumorowautapankan Gentilenao bii ii, atii puaroapa zii kapamĩtuma.”

4Uruu idi Peter kowaadan naa ĩꞌati kaimanaiman, ipai naꞌapaꞌoram wuruꞌu aimaakanshaꞌapanuz paꞌati. Ukian ĩꞌati. 5 “Õtoriinpan puꞌu Joppa ii, Tominkaru aidan aimaakanõꞌati. Õtukapa aimaakan waꞌatin aokazi iki imiꞌi baara ati, naꞌapa kazoaꞌo kamichamadanaa zaamatapa-kao padanoma tokon iki kidaꞌo kawanuꞌo. Umashaadan naꞌaõdazabaꞌa. 6 Õawunuupan unazo iti õtukapa pabiꞌinaaka aimaakannao: uzainao,naꞌiki wuniinao kaduz kida, naꞌiki ipai wuruꞌu kozootinainao kidaz ĩchiꞌikapan, naꞌikipabiꞌinaaka kotuꞌuznao. 7 Upuꞌu õabatan parada-karu kian õꞌati. ‘Peter! Aushaapuzowii punikan nii.’ 8 Mazan õdakoꞌatinuzu. ‘Aonaa turuu, õNaobanaa! Aonaanaꞌapainim zii õnikauzon ĩnao kaduz kaniribaꞌo aimaakan, wuruꞌu aonaꞌoraz waunao

ACTS 11:9 215 ACTS 11:29Jewnao kakinaorinaa taapadan wanikan.’ 9 Powaꞌa koshan aokazi ikiꞌo parada-karukian õꞌati. ‘Manaꞌa pudakotaꞌanaꞌa aimaakan kaniribaꞌo nii, wuruꞌu Õgaru Tominkarusaabaaniaz naa naꞌiki õtomaniaz naa kaimanaꞌo nii!’ 10 Idikinau wuruꞌu parada-karunaꞌapanuz õꞌati. Udaunaꞌan ukiwa-kidaꞌaka-kaoaꞌa naa powaa iti aokazi iti.

11 “Upuꞌaꞌa naa idikinaudaꞌu daonaioranao kaawan kabaun õmashaapa-kizi iti, ĩnaodyuuda-kariwainao õdauꞌati Caesarea iki. 12 Sariapa Kaimanaꞌo Doronaa kian õꞌati.‘Pumako paꞌi ĩtuma. Manaꞌa putariaꞌanaꞌa.’ Uruu idi õmakon ĩdawuꞌati. 6 mishidainaomakonkan õtuma. Diꞌi ĩdyaunuꞌu, wuruꞌu makonkainaouz õtuma. Ipai baokopawamorotan Gentile, Cornelius dapu iti. 13 Uruꞌu naa ukowaadan waꞌati naꞌapamangel kaawankan paꞌidaꞌati. Angel kian uꞌati. ‘Pudyuuda pupoitorunao Joppa iti,ĩdapadanaka kizi Simon Peter. 14 Ushaꞌapanum kauꞌan ukowaadan nii KaimanaꞌoKuwai, Tominkaru kazannaata-kinaa nii pugaru naꞌiki ipai puiribannao, pudapu ainaokidaz.’ 15 Uruu daunaꞌan õkakuwaapan naa ĩꞌati, sariapa Kaimanaꞌo Doronaa morotanĩnyukunuu iti, naꞌapa umorotinauzon kawan waunao kiwiitapaꞌo donoꞌoraz. 16 Sariapaõnyukunuuaꞌakan wanaobanaa Jesus kiauzon waꞌati. ‘John, uchikaawunuupan wunuidi karikaonan, mazan Tominkaru, uchikaawunuuan nii unao Kaimanaꞌo Doronaa idipaꞌan.’ 17Ukauꞌan waaitapa Tominkaru wuruꞌu taaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa Gentilenaonyukunuu iti, naꞌapa utaan kawan Kaimanaꞌo Doronaa waunao Jewnao nyukunuu iti,wamishidan idi Naobanai Jesus Christ. Ukauꞌan aonaa turuu õmashaatan Tominkarushaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan ĩꞌati!”

18Aizii Jewnao, wuruꞌumishidainao kidaz abatapan daunaꞌan ipai wuruꞌu Peter kuwaakidaz, sariapa ĩsookadan padakomikitinan, mazan uruu daunaꞌan, tuukii ĩkonaukii-kidan Tominkaru. Ĩkian kaikapaꞌa: “Aizii waaitapa kaimanaiman, Tominkaru aipankawanaꞌatiꞌo wuruꞌu Gentilenao, tanawatinanuz paꞌoian ai, uaipan idi ĩmashaapankarikaonan patuma.”

Antioch sannao dauaꞌo19 Aizii mishidainao, tawuruꞌu kidoopainaouz papatakaꞌuta-kao ai, Stephen zowii-

kao donoꞌoraz, ĩmakon munapoꞌo wiizai kida diꞌiti, atii Phoenicia iti, baꞌorainao Cyprusiti, naꞌiki baꞌorainao Antioch iti. Naꞌiaꞌa naa ĩkakuwaapan Jesus dauꞌu, mazan sooJewnao ati karikaonan. 20 Pabiꞌi kida kainaꞌa daonaioranao mishidainao, Cyprus Baarasannao naꞌiki Cyrene sannao, ĩnao makon donoi Antioch iti. Naꞌii ĩkakuwaapan Jewnaoati naꞌiki Gentilenao ati kapam. Ĩkowaadan naa Kaimanaꞌo Kuwai Naobanai Jesusdauaꞌo. 21 Tominkaru taan idi pamaꞌozakan ĩꞌati, maꞌozaka ĩkakuwaapan, uruu idi iribaGentilenao mishidan ĩkuwaa Jesus dauꞌu kidaꞌoraz.

22 Aizii mishidainao, Jerusalem iainaouz abatan naa iriba Antioch sannao mishidannaa Jesus, sariapa ĩdyuudan Barnabas makon Antioch iti. 23 Ukaawan naꞌiti, tuukiiukonaukian, ushaꞌapanum kauꞌan uaitapa naꞌapam Tominkaru taan kaimanaꞌo mishida-karu ĩnyukunuu iti. Uruu idi umaꞌozakadan naa ĩnyukunuu powaꞌa zii, karikaonankizi ĩizoꞌatin Naobanai Jesus, naꞌiki aonaa kizi ĩtanawatinan uꞌai. 24 Barnabas uruukaimanaꞌo pidan, maꞌozakaꞌo Kaimanaꞌo Doronaa kaudinan uꞌidaꞌa. Naꞌiki uruu mishi-daꞌo Tominkaru. Iriba, iriba pidannao mishidan Naobanai Jesus, ukakuwaapan idi ĩꞌatiudauꞌan.

25 Uruu daunaꞌan Barnabas makon naa Tarsus iti, udorotaꞌanan Saul. 26 Uikodandaunaꞌan Saul, unaꞌakan naazu patuma powaa iti Antioch ati. Baudaꞌapa wunu Barnabasnaꞌiki Saul naꞌian mishidainao tuma. Karikaonan ĩbaokopainpan mishidainao tumanaꞌii, ĩtominapa-kidan naa iriba, iriba pidannao Tominkaru paradan dauꞌu. Uruu donoAntioch ii, uruꞌo zii mishidainao Jesus dakotauzo-kao Christian kii.

27Uruu dono prophetnao, Jerusalem ikiinao, kaawan Antioch ati. 28Kainaꞌa baudaꞌapaAgabus kiaꞌo uꞌuu. Uruu kadishitan pidannao kanaapu ati, Kaimanaꞌo Doronaa aipan ati,ukowaadan kainaꞌiki zamazi waꞌatin ipai amazada kawanaꞌatiꞌo nii. (Claudius kazowau-tapan donoꞌo Rome ii akaꞌo amazada wuruꞌu zamazi kaawanuz.) 29 Sariapa mishidainaodiꞌitinpan, ĩbaudaꞌapatan panyukunuu ĩaipan pakaminkaꞌutan ipai mishidainao. Uruuidi ipai mishidainao Antioch sannaouz taaꞌazon puraata sodi kida pakaꞌiitan kawanaꞌati,pakaminkaꞌuta-kinaa nii baꞌoran mishidainao, wuruꞌu kawiizi-tinpainao kidaz Judea

ACTS 11:30 216 ACTS 12:17Baara ii aka. 30 Ĩdyuudaꞌa naa wuruꞌu pabaokopataniaz puraata Barnabas naꞌiki Saulidaꞌan, choochi zowaunaanao diꞌiti Jerusalem iainaouz.

12Peter kodita-kida-kao

taraa-kizai iki1 Uruu dono naobanai Herod zaamata-kidan naꞌiki utaraa-kidan pabiꞌi kida

mishidainao zowaunaanao Jerusalem ii. Uaipan papatakaꞌutan ĩdyaun tuukii.2 Sariapa udyuudan soldyaanao zowian apostle James marii zaꞌabaꞌi idi, John inawuzuuruu. 3 Herod tukapan idi tuukii Jewnao konaukian James zowii-kao idi, uruꞌu naauzaamata-kidan kapam Peter. Bread Mawikiꞌinaꞌo Nikauzo-kao Kamoon donoꞌo wuruꞌuuzaamata-kidanuz Peter.

4 Peter zaamata-kao daunaꞌan, utaraa-kaoaꞌa naa. Naꞌii 4 soldyaanao tonaazinaamuuda-kao awunuutapaꞌo nii uruu. Kiwiin 4 soldyaanao awunuutapan nii uruu.Uruu daunaꞌan 4 baꞌorainao awunuutapan nii koshan, udaunaꞌan naꞌapaꞌo nii koshan,udaunaꞌan naꞌapa koshan.

Aizii Herod, uaipan nii pakootowapa-kidan Peter ipai pidan kanaapuꞌu, PassoverKamoon ipain daunaꞌan. 5 Uruu idi Peter taapa-kaoaꞌa naa taraa-kizai ii. Mazanmishidainao toriinpan tuukii, ĩaipan Tominkaru kaminkaꞌutan Peter.

6 Baudaꞌapaꞌa naa kamoo, Peter kootowapa-kida-kao uaꞌii, udaꞌawun dyaꞌutam sol-dyaanao sakodaꞌa. Watudinpaꞌo Peter anoba chain idi, soldyaanao anoba diꞌiti. Naꞌikikainaꞌa baꞌoran soldyaanao watchmantapainao paniinom kida, taraa-kizai nazo ii.7 Mazan mashaꞌapakiaka angel Tominkaru diꞌikiꞌo kaawaꞌakan Peter idaꞌati, naꞌiki ipaitaraa-kizai nazoo Peter daꞌawupa-kiziz kanadaꞌakan. Sariapa angel pokowauanuzu,upishatan Petermaꞌozakaꞌo idaꞌan. “Pupokoda! Kadimannaꞌiki pukadishita,” angel kian.Sariapa chain kida waotaꞌakan Peter anoba diꞌiki.

8 Udaunaꞌan angel kian uꞌati, “Pukaiwada pukamichan, naꞌiki pukaiwada pudazkidi.”Kadiman Peter kaiwadinaꞌakan. “Pukaiwada puchaakitan zaꞌabaꞌi, naꞌiki puwaꞌatiõdawuꞌati,” angel kian uꞌati. 9Uruu idi Peter daꞌanaꞌakan naa angel. Mazan aonaa Peteraitapan mishiꞌo wuruꞌu angel shaꞌapatanuz aimaakan naꞌapa. Uꞌitiiman shaa aimaakantukapa-kida-kao nii paꞌati pazandaꞌawun ii. 10 Sariapa ĩdobataꞌakan soldyaanao watch-mantapainao dazaba an, udaunaꞌan ĩdobatan baꞌoran soldyaanao watchmantapainaouzdazaba an. Atii ĩkaawanpaniba itinpuꞌo paniinomdiꞌiti, chipirari idiꞌo paꞌidiwaru utoma-kao. Mazan sariapa paniinom daꞌatinaꞌakan ĩꞌati paaipan ati, uruu idi ĩkoditaꞌakan naataraa-kizai iki. Naꞌikiꞌi naa ĩmakoꞌokan naa dunapota, udaunaꞌan angel mainaabati-naꞌakan naa uꞌai.

11 Uruu zii Peter aitapaꞌakan mishiꞌo pakoditan taraa-kizai iki. Uruu idi ukian, “Aiziiõaitapa kaimanaiman, Tominkaru dyuudankan paꞌangelin kodita-kidankan õgaru. Mishiukazannaatanun, Herod antamikitan ai õgaru, naꞌiki wuru aiaꞌa tuukiaꞌoraz Jewnaotukapaꞌazon õshaꞌapata-kao.”

12Uaitapaꞌakan idiꞌi naa wuruꞌu pakodita-kida-kaoaz, sariapa umakon Mary dapu iti,John daroz, Mark kiaꞌoraz kapam uꞌuu. Iribaꞌo mishidainao baokopatinpan naꞌii uruudono, ĩtoriinpan, ĩaipan Tominkaru kaminkaꞌutan Peter. 13 Sariapa Peter dau-dauanpaniinom. Kainaꞌa ĩpoitoruiaba Rhoda kiaꞌo oꞌuu. Sariapa omakon naꞌiti, opishaankanomwuruꞌu kaawaꞌoraz. 14Oabatankan Peter paradan, tuukii okonaukiaꞌakan. Mazanodimaꞌakan naa powaa iti, “Kainaꞌa Peter paniba ii, ukadishitapan paniinom diꞌii,” okian.

15 “Pumariidinan,” ĩkian oꞌati.Mazan okian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õparadanuz.”“Panaadon uangelin mani karikaonan,” ĩkian oꞌati.16 Mazan Peter kainaꞌa kowas udau-daupan paniinom. Udaunaꞌan zii ĩdaꞌatinan

uꞌati. Ĩtukapa Peter mishi naꞌa ukadishitapan, tuukii ĩdiꞌitinpan. 17 Sariapa usawadanpakaꞌu uaipan idi ĩparadan mashaudaꞌu. Udaunaꞌan ukowaadan naa ipai naꞌapaꞌo-ram Tominkaru ĩNaobanaaz kodita-kidan uruu taraa-kizai iki. Udaunaꞌan ukian ĩꞌati,“Ukowaada paꞌi James ati, tawuruꞌu choochi zowaunaaz, naꞌiki baꞌorainao mishidainaokida ati wuruꞌu õkodita-kida-kaoaz taraa-kizai iki.” Udaunaꞌan udobataꞌakan naa.

ACTS 12:18 217 ACTS 13:718 Baꞌoran chaapiꞌikiꞌi naa, soldyaanao wuruꞌu awunuutapainaouz Peter, tuukii

ĩdopian, naꞌiki ĩtarian, aonaa ĩaitapan naꞌapam pashaꞌapatinan. “Naꞌiam naa Peter?Naꞌapa dii ukidoopan?” ĩkian. 19 Aizii Herod abataꞌakaꞌa naa Peter kidoopan, sariapaudyuudan udawata-kao ipai amazada kawanaꞌati. Mazan aonaa ĩikodanuzu. Uruu idiHerod pishaan naa koshan soldyaanao powaꞌa zii, uaitapaꞌazon naꞌapaꞌoram wuruꞌuukidoopanuz. Tuukii Herod toꞌoran, uruu idi sariapa uzowii-kidan ĩdyaun.

King Herod mawakan dauaꞌoUruu daunaꞌan Herod makon naa Judea Baara iki, umorowautapaꞌanan Caesarea

iti, unaꞌian kotuaꞌiki zaa. 20 Tuukiaꞌo daꞌi King Herod toꞌorataakapauzon Tyre naꞌikiSidon sannao tuma. Mazan uruu dono sariapa Tyre naꞌiki Sidon sannao baokopatanpidannao, naꞌakaꞌo nii paparadan king diꞌiti. Ĩaipan pasaabaa-kidan pamashaapanutuma, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa baꞌoran wiizai nii ĩtorii-kizi nii pawanyukunuu, soobaudaꞌapa King Herod wiizi iki.

Aizii pidannao, wuruꞌu dyuuda-kariwainaouz kaawan Blastus diꞌiti, upoitoru, utu-maꞌorazmanawunukaudinan. Ĩparadan uꞌati kaimanaiman, atiimishi ukowaadanHerodati ĩparadan. Uruu idi Herod kowaadaꞌakan naa ĩꞌati naꞌapainim nii pamiitiniipan ĩtuma.

21 Aizii pakainaataniaz kamoo donoꞌo naa, ukaiwadan umanawunuꞌo pakamichannaꞌiki usakanatan umanawunuꞌo pataba idaꞌa. Naꞌikiꞌi naa uparadan ipai pidannaoati. 22 Tuukii pidannao konaukii-kidan uparadan. Sariapa ĩkadakoinan kaikapaꞌa:“Aizii tominkaru paradan waꞌati, aonaa pidan paradan mani kaiwuruꞌu,” kiaꞌo wuruꞌuĩkadakoinanuz. 23 Mazan aonaa zoobaba udyuudan ĩkonaukii-kidan paꞌan Tominkaruumanawunun. Uruu idi sariapa angel Tominkaru diꞌikiꞌo karinaadaꞌakan naazumashaꞌa-pakiaka, tuukiaꞌo idaꞌan. Upazaroitaꞌakan naa atii umawakan uꞌidi.

24 Mazan unaꞌapan puꞌu powaꞌa zii manawun Tominkaru Paradan kowaadapa-kaonaꞌiki uabata-kao, uruu idi powaꞌa zii baꞌoran pidannao mishidan naꞌiki powaꞌa ziimishidainao iribainan.

25 Aizii Barnabas naꞌiki Saul ĩtaaꞌa naa puraata wuruꞌu dyuuda-kariwaiz ĩnaꞌakanmishidainao diꞌiti, Jerusalem iainaouz. Uruu daunaꞌan ĩkiwan naa powaa iti Antioch iti.Ĩnaꞌaka patuma John, Mark kiaꞌoraz uꞌuu kapam.

13Barnabas naꞌiki Saul zaamata-kao kaudinaꞌo nii

1Kainaꞌa mishidainao mashaapainao Antioch ii, Syria Baara iaꞌoraz. Ĩnao mishidainaobiiꞌi kainaꞌa prophetnao,* naꞌiki baꞌorainao kida tominapa-kidauzo mishidainao. Kaika-paudaꞌuꞌo wuruꞌu kaudinainaouz: kainaꞌa Barnabas, Simeon miikoroz, Lucius Cyrenesanaz, Manaen, Herod dyaupaitaniaz, naꞌiki Saul.

2 Baudaꞌapa kamoo ĩchoochiapatinan puꞌu naꞌiki ĩsanadinpan† puꞌu Tominkaru ati,Kaimanaꞌo Doronaa kian ĩꞌati, “Uzaamata shoman Barnabas naꞌiki Saul kaudinaꞌo niiõꞌati. Kainaꞌa kaudin-kizai õaiapanii ĩshaꞌapatan õꞌati.” 3 Uruu idi ĩsanadinpan naꞌikiĩtoriinpan naa koshan. Udaunaꞌan ĩtoriinapa-kidan naa Saul naꞌiki Barnabas, naꞌikiĩmuudan pakaꞌu ĩꞌidaꞌa. Udaunaꞌan ĩdyuudan naa ĩdyaun.

Saul makon ukowaadapaꞌanan Kaimanaꞌo Kuwai4 Aizii Kaimanaꞌo Doronaa dyuudan kawanaꞌati ĩdyaun, ĩmakon naa wiizai Seleucia

iti paran danoma iaꞌoraz. Naꞌikiꞌi naa ĩzaamatan udaruꞌo kanawa, makoꞌozoꞌo Cyprusiti, uruu udaruꞌo katonaru, paran zikon iaꞌo. 5 John Mark makon kapam ĩminkaꞌu nii.Ĩkaawan donoꞌo naa wiizai Salamis iti, naꞌiaꞌa naa ĩkowaadapan Tominkaru ParadanJewnao ati, synagogue kawanaꞌati kida.

6 Uruu daunaꞌan ĩdobatan pakidiba idaꞌanaꞌa naa. Ĩmakon atii ĩkaawan baꞌoranwiizai diꞌiti, Paphos kiaꞌoraz uꞌuu, uruu katonaru danoma iaꞌoraz mazan. Naꞌiaꞌanaa ĩikodan pidan marunao-tinpaꞌo Bar-Jesus kiaꞌo udakotapa-kao, uruu Jew, dakot-inpauzo prophet nii kaikiniꞌi. 7 Aizii wuruꞌu marunaouz, upaonaruitapanii naobanaiwuruꞌu kazowautapaꞌoraz ipai amazada naꞌii, Sergius Paulus kiaꞌo uꞌuu. Aitapaꞌo* 13:1 prophet: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 13:2 sanadinpan: Uruuzamazidin-karu. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

ACTS 13:8 218 ACTS 13:25naꞌiki kaimanaꞌo udiꞌitinpauzon wuruꞌu naobanaiz. Sariapa udapada-kidan paꞌidaꞌatiBarnabas naꞌiki Saul, uabataꞌazon idi Tominkaru Paradan. 8 Tuukii mazan marunaotowaudaꞌutan naobanai abatapan ĩkuwaa, aonaa uaipan umishidan ĩkuwaa, wuruꞌu Jesusdauꞌu kidaꞌoraz. (Elymas kiaꞌo kapam udakotapa-kao Greek idaꞌan wuruꞌu marunaouz.)9 Kaimanaꞌo Doronaa maꞌozakadan idi Saul, Paul kiaꞌoraz naa uꞌuu, sariapa uawunuu-paꞌakan maꞌozakaꞌo idaꞌan marunao ati. Ukian uꞌati, 10 “Pugaru naꞌapa Satan kawanmanawun, ushaꞌapanum kauꞌan tuukii puawautaꞌazon ipai wuruꞌu kaiman kidaꞌorazkuwai naꞌiki kaiman kidaꞌoraz mashaapa-kinai. Pugarumariidinauzo, puaitapa naꞌapampupanaꞌadannaꞌiki putanawatan Tominkaru paradan dikaudaꞌo nii. 11MazanTominkarushaꞌapatan nii naꞌiki upatakaꞌutan nii pugaru aizii, ishaawun-karu idaꞌan, aonaꞌo niikanom putukapan, aonaa kanadaꞌo atii diinaꞌiti ziiꞌi.” Sariapa mishi Elymas awun maru-taꞌakan, uruu idi aonaꞌa naa powaꞌa utukapaꞌakan aimaakan. Sariapa uchiꞌikaadanaannaa udorotan pidan kaꞌutaꞌo nii paugaru. 12Naobanai tukapan idi aimaakan shaꞌapata-kao naꞌapa, tuukii umishidan, naꞌiki tuukii udiꞌitinpan wuru dauꞌaꞌa paabataniaz kaimankidaꞌo kuwai, Naobanai Jesus dauaꞌoraz.

Paul kakuwaapan Antioch ii Pisidia Baara iaꞌoraz13Uruu daunaꞌan Paul naꞌiki uminaudaꞌunao dobatan naa Paphos iki, wuruꞌu katonaru

iaꞌoraz wiizai. Naꞌikiꞌi naa ĩmakon kanawa idaꞌan atii ĩkaawan Perga iti, Pamphylia Baaraiaꞌoraz. Naꞌiaꞌa naa John Mark waꞌakan ĩdyaun. Upadantan naa powaa iti Jerusalem iti.

14Uruu daunaꞌan ĩdobatan naa pakidiba idaꞌan atii ĩkaawan Antioch iti, Pisidia Baaraiaꞌoraz. Naꞌii Paulnao morotan naa synagogue nazo iti, Sookapa-karu Kamoon dono,naꞌiki ĩsakanatan naa naꞌii. 15 Upuꞌaꞌa naa synagogue zowaunaanao aitaapan wuruꞌukakinaorii Moses saadanii kidaz, naꞌiki Tominkaru prophetinnao saadauzonii kidazkapam. Uruu daunaꞌan ĩpishaa-kidan naa Paul naꞌiki Barnabas. Ukian, “Waꞌinawuzunao,ukuwaa kainaꞌan dono maꞌozakadaꞌo nii wairibannao nyukunuu, turuu ukakuwaapan.”

16 Sariapa Paul kadishitaꞌakan naꞌiki usawadan pakaꞌu ĩꞌati, uaipan idi mashaa pi-dannao abatapan. Kaikapaꞌa wuruꞌu ukianuz ĩꞌati: “Ipai unao Israelitenao naꞌiki unaokapam Gentilenao taapainaouz Tominkaru umanawunuꞌo nii, uabata õparadan aizii.17Wuruꞌu Israelitenao Tominkarunuz, uruu tawuruꞌu zaamataꞌoraz wadokozu-daunnaokotuaꞌa naa ĩmashaapauzon dono zii Egypt ii. Uruu aipan atiꞌo kapam tawuruꞌu kadimanĩiribainan naꞌiki maꞌozaka utaapan ĩnyukunuu, ĩkaudin-kida-kao puꞌu baꞌizi idaꞌan naꞌii.Mishiꞌo wuruꞌu Israelitenao Tominkarun maꞌozakanuz manawun. Ushaꞌapanum kauꞌanpamaꞌozakan idaꞌan mashaꞌapannaa usoꞌotan ĩdyaun Egypt iki.

18 “Udaunaꞌan unaꞌakapan naa ĩdyaun 40 wunu mapidantakaꞌo amazada baara ii aka.Aonaa ukashadinan ĩꞌai ĩdikintapan puꞌu padamata uruu.

19 “Naꞌiki Tominkaru zowii-kida ĩꞌati ipai daunuudaꞌu 7 pidannao tonaazinaa, panaꞌakidaꞌo ĩparadan, Canaan Baara ii aka kidaꞌoraz ĩmashaapan. Ukauꞌan ipai utaan wuruꞌuamazadaz papidanannao ati ĩwiizi niꞌi naa. 20 Aizii wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapaapa-kaoaz kaikapaꞌa, 450 wunu ukotuaꞌikin.

“Uruu daunaꞌan, Tominkaru zaamatan naa pidannao kazowautapaꞌo nii papidanan-nao, ĩdakota-kao Judges kii.

“Uruu daunaꞌan ĩkazowautapan atii Tominkaru zaamatan prophet Samuel kazowau-tapaꞌo nii ĩdyaun. 21Uruu dono tuukii ĩpishaan Samuel, marii kizi uikodan king nii paꞌati.Uruu idi Tominkaru taan naa ĩꞌati Saul, Kish daniz, Benjamin diꞌikiinao kidaz ĩiribainan.Saul kazowautapan ĩdyaun 40 wunu. 22Naꞌapain niꞌi naa Tominkaru muudan uruu.

“Uruu daunaꞌan Tominkaru zaamatan baꞌoran king, uꞌuu David, Jesse dani uruu.Tominkaru kian David dauꞌan. ‘Aizii õikoda pidan õnaudapanii, naꞌiki õnyukunuukawanaꞌatiꞌo. Ushaꞌapanum kauꞌan ushaꞌapatan nii ipai aimaakan naꞌapa õaipankawanaꞌati.’

23 “Kotuaꞌiki uruu daunaꞌan Jesus shakatan, uruu King David Takaan-daunuꞌu naa.Uruꞌu naa tawuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniaz padyuudaꞌazon kazannaataꞌo nii pa-pidanannao Israelitenaouz. 24 Jesus sakadan uaꞌii pakaudinan, John chiꞌikapan naꞌikiukakuwaapatinan ipai Israelitenao ati. Udyuudan ĩtanawatinan ipai oiaꞌo ai, naꞌikiĩchikaawunuin kizi. 25 John ipaian uaꞌii pakaudin-kizi, ukian pidannao ati. ‘Kanom

ACTS 13:26 219 ACTS 13:43uzauda-kidan õgaru? Õgaru uꞌitiiman tawuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniaz padyuu-daꞌazon? Aonaa uruu mani õgaru, mazan kainiꞌikiꞌo niꞌi naa paꞌan uwaꞌatin. Uruuumanawunuꞌomanawun pidan. Õgaru aonaamanawun õturuan õsoꞌotan udazkidi uꞌati.’

26 “Uabata õkuwaa õiribannao, ipai unao Abraham dani-daunnao! Naꞌiki unaoGentilenao, taapainaouz Tominkaru umanawunuꞌo nii, uabata õkuwaa kapam! Diꞌorazkuwai kazannaatin-karu dauaꞌoraz, ipai waunao atiꞌo udyuuda-kao. 27 Jerusalem sannao,naꞌiki ĩzowaunaanao aonaa ĩaitapan Jesus wuruꞌu kazannaatin-kinaiz. Naꞌiki aonaaĩaitapan naꞌapaꞌoram dauaꞌo tawuruꞌu Tominkaru prophetin saadanii kida kianuz,tawuruꞌu ĩabatautaniaz padamata uaita-kao ipai Sookapa-karu Kamoon dono. Mazanupuꞌu zii ĩmishian naa tawuruꞌu prophetnao saadauzonii kidaz, pazowii-kidan idaꞌanJesus. 28 Aonaan puꞌu ĩikodan dikaudaꞌo nii aimaakan ushaꞌapatan, pazowii-kida-kinaaniizu. Mazan upuꞌu zii tuukii ĩdyuudan Pilate zowii-kidan Jesus, atii mishi uzowii-kao. 29 Ĩipaian daunaꞌan pashaꞌapaapan ipai aimaakan wuruꞌu Tominkaru paradankowaadauzoniaz udauꞌan. Uruꞌu naa ĩtoka-kidan naa unanaa cross paawa iki, naꞌikiĩmuudan naazu pabaaranaa iti. 30 Mazan Tominkaru kakuda uruu powaa iti, naꞌikiukadishita uruu pabaaranaa iki. 31 Jesus kadishitan daunaꞌan, mapuda utukapa-kidinanpidannao ati wuruꞌu waꞌatiinaouz utuma Galilee Baara iki Jerusalem ati. Ĩnaouꞌu naa kaikakuwaatinaꞌo nii udauꞌu ipai Jewnao ati.

32 “Aizii diꞌi õgaru, naꞌiki Barnabas kaawan, wakaawa-kidan Kaimanaꞌo Kuwaiunao idaꞌati: Tawuruꞌu Tominkaru kowaada-kidauzoniaz pashaꞌapataꞌazon wadokozu-daunnao ati, aizii kaiꞌi naa umishian wuruꞌu pashaꞌapataꞌazooniaz. 33 Waunao ĩdani-daunnaouꞌu naa, uruu idi aizii watukapaꞌa naa mishi umishian paparadan, ukadishita-kidan idaꞌan Jesus pabaaranaa iki. Kainaꞌa shaꞌatii saada-kariwai Jesus dauaꞌo Psalm 2idaꞌa, kaikapaꞌa:‘Pugaru õdani,pudaruitan õgaru aizii.’‡

34 “Naꞌiki Tominkaru kian koshan ukadishita-kidan daunaꞌan uruu pabaaranaa iki,aonaa naꞌapainim nii umawakauzon powaꞌa. Kainaꞌa usaadinpan udauꞌu kaikapaꞌa:‘Mishiꞌo nii õtaan puꞌati wuruꞌu kaimanaꞌoraz manawun aimaakan,

õkowaadauzoniaz õtaaꞌazon King David ati.’35 “Naꞌapa shaꞌatii tawuruꞌu saadapaꞌo Psalms kianuz pasaadanii idaꞌa:

‘Aonaꞌo nii pukashaapan wuruꞌu kaimanaꞌoraz manawun pupoitorudyupushan pabaaranaa ii.’

36 “Mishi David kaimanaꞌo ukazowautapan papidanannao naꞌapa Tominkaru aipankawanaꞌati. Mazan baudaꞌapa kamoo umawakan. Naꞌiki unanaamuuda-kao padarunnaobaaranaa ii. Atii udyupushan naꞌii. 37 Mazan Jesus, wuruꞌu ukadishita-kidaniazpabaaranaa iki, aonaa paꞌan ukashaapan udyupushan pabaaranaa ii. 38 Õiribannao,õaipan ipai unao aitapan, Jesus idaꞌanaꞌo pidan oian mainaabata-kao. 39 Aonaa turuupuꞌoian kida mainaabata-kao pumishidan idaꞌan Moses kakinaori kida. Mazan soopumishidan idaꞌan Jesus puꞌoian mainaabata-kao, naꞌiki Tominkaru dakotan pugarukaimanaꞌo pidan nii. 40 Uzaudinpaꞌa naa paꞌi, umamishidakan an mishiꞌo nii aimaakanshaꞌapan uꞌati naꞌapa Tominkaru prophetinnao saadauzonii kawanaꞌati. 41 Tawuruꞌuĩkianuz.‘Uabata, unao dakoopainao Tominkaru,Tuukiaꞌo nii udiꞌitinpan.Kai õshaꞌapatan nii umanawunuꞌo aimaakan.Pidan tiwaan an pakowaadanuzu,upuꞌu aonaꞌo nii umishidanuzu,atii naꞌapaꞌo nii umawakan.’ ”§

42 Udaunaꞌan Paul naꞌiki Barnabas ipaian naa pakakuwaapan. Ĩkoditan puꞌu syn-agogue iki, pidannao pishaan ĩdyaun, marii kizi ĩwaꞌatin koshan baꞌoran Sookapa-karu Kamoon dono, ushaꞌapanum kauꞌan ĩabataꞌazon powaꞌa zii wuruꞌu ĩkuwaa kidaz.43 Ĩkoditan daunaꞌan iriba Jewnao daꞌanan Paulnao, naꞌiki iriba kapamGentilenaowuruꞌumishidainaouznaa Tominkaru Jewnao kawan, ĩnao daꞌanan kapam Paulnao. Naꞌiaꞌa‡ 13:33 Psalm 2:7 § 13:41 Habakkuk 1:5

ACTS 13:44 220 ACTS 14:9naa Paulnao paradan pidannao ati naꞌiki ĩkakinaowan naa ĩdyaun. Marii kizi maꞌozakaĩtaapan panyukunuu, panyukunuitapan idaꞌan Tominkaru kamunanun paꞌati.

44 Baꞌoran Sookapa-karu Kamoon dono iriba, iriba kawiiziinao waꞌatin synagogue ati,ĩabataꞌanan Naobanai Tominkaru Paradan. 45 Kainaꞌa pabiꞌi kida Jewnao, ĩtukapan idiwuruꞌu iriba, iriba pidannao kaawan, sariapa ĩkishauzin Paulnao ati. Uruu idi tuukiiĩdakoopan Paulnao kuwaa naꞌiki tuukii kapam ĩdakoautapan Paulnao kakibaꞌazonnaꞌoidaꞌan. 46 Mazan maꞌozaka Paul naꞌiki Barnabas paradan ĩꞌati kaikapaꞌa: “Unao atiꞌomishiꞌoraiman wakowaadaꞌazon kiwiin wuruꞌu Tominkaru Paradanuz, mazan tuukiiukashadanuzu. Ukauꞌan uaipan atiꞌo karikaonan wuruꞌu umaaiapakanuz karikaonanuꞌokakupa-kinai. Ukauꞌan wamakon niꞌi naa unao ai, naꞌiki watuzutinan niꞌi naa aiziiGentilenao diꞌiti. 47 Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu Naobanai Tominkaru paradan kiauzonuzpadamata ipai waunao ati. Ukian,‘Õzaamatan pugaru kanadapaꞌo nii Gentilenao ati,pugaru kizi tukapa-kida kazannaatin-kinai ipai pidannao ati,

ĩkazannaatin-kinaa nii paꞌoian ai.’ ”48 Gentilenao abatan idi wuruꞌu parada-karuz naꞌapa, tuukii ĩkonaukian naꞌiki

tuukii ĩnaubaan wuruꞌu Naobanai Tominkaru Paradanuz. Naꞌiki wunaouꞌu zaamata-kariwainaouz karikaonanuꞌo kakupa-karu diꞌiti, ĩnao paꞌan tuukii ĩmishidan. 49Uruu idikuwai Naobanai dauaꞌo iribainan uruu wiizai baara ii aka.

50 Mazan Jewnao, wuruꞌu mamishida-kainaouz kuwai, tuukii ĩtoꞌoran. Uruu idiĩkimudan naa naꞌii sannao, daonaioranao umanawun-tinpainao kidaz, naꞌiki zunnao,kapuraataniinao kidaz naꞌiki toriinpauzonaouz Tominkaru ati. Ĩkimudan ĩdyaun tuukii,ĩtoꞌora kizi Paul naꞌiki Barnabas ati. Mishiꞌi naa mishi pidannao toꞌoradinan Paulnao ati,atii ĩkashanauan ĩdyaun pawiizi iki. 51Uruu idi Paul naꞌiki Barnabas wao-kidan kaiman-daun imiꞌi padazkidi diꞌiki. Uruu idaꞌan ĩtukapa-kidan aonaamishi pidannao aipan naꞌikiaonaa ĩabataꞌazon ĩkuwaa. Udaunaꞌan ĩmakoꞌokan naa Iconium iti. 52 Mazan konaukiipaꞌan ĩwaꞌakan wuruꞌu mishidainaouz naꞌiki wuruꞌu zaamatainao kidaz KaimanaꞌoKuwai panyukunuu iti. Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌaꞌa naa paꞌan Kaimanaꞌo Doronaaĩnyukunuu ii.

14Paul naꞌiki Barnabas kakuwaapatinan donoꞌo Iconium ii

1Paul naꞌiki Barnabas kaawan Iconium iti. Naꞌapa koshan aimaakan shaꞌapan Antiochiaꞌo kawan. Ĩmorotan synagogue iti Sookapa-karuKamoondono. Maꞌozaka ĩkowaadapanKaimanaꞌo Kuwai Jesus dauꞌu. Uruu dono iriba, iriba Jewnao naꞌiki Gentilenao mishidanwuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai. 2Mazan kainaꞌa pabiꞌi kida Jewnao, aonaꞌo paꞌan ĩmishidan.Uruu idi ĩtoꞌoradan tuukii Gentilenao Paul naꞌiki Barnabas ati. 3 Upuꞌu mazan Paulnaonaꞌian kotuaꞌiki zaa pidannao tuma. Aonaa ĩtarian, mazan maꞌozaka ĩkakuwaapan,ipai ĩkowaadan ĩꞌati Naobanai kamunanun, naꞌiki ukamarainapanun dauꞌan. NaobanaiTominkaru aipan idi pidannao aitapan mishiꞌo wuruꞌu Paulnao kuwaa kidaz, sariapaumaꞌozakadan ĩdyaun. Uruu idi ĩshaꞌapata umanawun kidaꞌo aimaakan wuruꞌu aonaꞌo-raz pidan kaꞌiitan pashaꞌapatan.

4Uruu dono, uruuwiizai diꞌii aonaa pidannaomishidan patumaaka. Baꞌorainao naꞌapaĩnyukunuu Jewnao paradan kawanaꞌati, baꞌorainao apostlenao paradan kawanaꞌati.5 Udaunaꞌan pabiꞌi kida Gentilenao naꞌiki Jewnao wuruꞌu toꞌorainaouz, miitiniipannaa ipai pazowaunaanao tuma. Ĩaipan paꞌantamikitan naꞌiki pazowian Paulnao, pa-boowan idaꞌan ĩdyaun kuba idi. 6 Mazan Paul naꞌiki Barnabas abatan idi naꞌapampashaꞌapataꞌazoo-kao, sariapa ĩmakon atii Lystra naꞌiki Derbe iti, Lycaonia Baara ii akaꞌo-raz wiizainao, naꞌiki ĩmakon kapam baꞌoran wiizainao sodi kida diꞌiti, maonapainaouzudazaba an kida. 7Naꞌii akaꞌa naa ĩkowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai.

Naꞌapam Paulnao taapa-kaoLystra ii

8 Lystra ii, kainaꞌa daonaiora aonaa naꞌapainim uchiꞌikauzon pashakatan diꞌikiꞌo.9 Aizii Paul kakuwaapatinan dono, naꞌiaꞌo wuruꞌu machiꞌikakaꞌoraz daonaiora sakanat-apan, uabatapan wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai. Paul tukapa, naꞌiki uaitapa tuukii

ACTS 14:10 221 ACTS 14:26umishidan wuruꞌu kuwaiz, naꞌiki uaitapa, umishidan idi turuaꞌo nii uchiꞌikan. Uruuidi Paul awunuupan sariapa uawun iti. 10 Naꞌapain ukian uꞌati maꞌozakaꞌo idaꞌan,“Pukadishita!” Sariapa mishi ukadishitaꞌakan naꞌiki uchiꞌikaadanaaꞌakan naa.

11 Pidannao tukapan idi Paul shaꞌapatan aimaakan naꞌapa, tuukii ĩdiꞌitinpan naꞌikiĩparadan diiwa paꞌatiaaka kida, paparadan Lycaonian idaꞌan. Kaikapaꞌa wuruꞌu ĩkianuz:“Aaa, watominkarunnao wuruꞌu kaawaꞌoraz waꞌidaꞌati aokazi iki, naꞌapa pidan kawanĩaidinpan.” 12Uruu idi ĩdakotan Barnabas Zeus kii, patominkarun uu kawan. Aizii PaulHermes kii ĩdakotan, baꞌoran patominkarun uu kawan. Ushaꞌapanum kauꞌan Paul uruuwuruꞌu kakuwaapatinaꞌorazmanawun. 13Kainaꞌa faadaa, uruu tominkaruniitapaꞌo Zeus.Kainaꞌa utominkarun dapu paniba itinapu wiizai ai. Uruu faadaa baokopa pidannaotuma, ĩnaꞌakan naa kazotinao naꞌiki soosoi kida wiizai awautapa-kinao paniinomizinaadiꞌiti. Uruu ĩkawaodaꞌazon naa kazotinao Paulnao ati, naꞌapa pashaꞌapatauzon kawanpatominkarunnao ati.

14Paul naꞌiki Barnabas abatan idiwuruꞌu ĩshaꞌapataꞌazoonuz aimaakan kaikapaꞌa, sari-apa ĩkuzuuan pakamichan pakashaꞌoran idi. Udaunaꞌan kadimanaꞌo idaꞌan ĩmakoꞌokanpidannao bii iti. Naꞌiaꞌa naa ĩkian pidannao ati maꞌozakaꞌo idaꞌan. 15 “Kandii niiushaꞌapataꞌazon aimaakan waꞌati kaikapaꞌa? Waunao pidannao kapam naꞌapaꞌo unaokawan. Wakaawan daꞌatiꞌi wanaꞌakan Kaimanaꞌo Kuwai, umarinaꞌata kizi naꞌiki umuudakiziꞌi naa oiaꞌo, naꞌiki wuruꞌu mazan-kidaꞌoraz karikaonan aimaakan ushaꞌapaapan.Utanawatin kiziꞌi naa paꞌan mishiꞌo Tominkaru diꞌiti, uruu karikaonanuꞌoraz ukaku-pan. Uruu tomaꞌoraz aokazi naꞌiki imiꞌi baara, paran naꞌiki ipai aimaakannao wuruꞌumashaapainaouzwunubaokoꞌo, naꞌiki imiꞌi baara an kidaꞌoraz. 16Kotuaꞌa naaTominkarukashaapa pidannao mashaapan naꞌapam karikaonan paaipan kawanaꞌati, 17 mazankarikaonan utukapa-kidan pakainaꞌan ĩꞌati pakamunan-kidan idaꞌan ĩdyaun.

“Atii diꞌi, udyuuda wunu unao paoriba kida kaaka-kinaa nii, naꞌiki utaa pabiꞌinaakakida uwanyukunuu nii. Naꞌiki utaa konaukii-kinai unyukunuu iti,” ukian ĩꞌati. 18 Paulkowaadan puꞌu kaikapa kidaꞌo aimaakanuꞌu, mazan upuꞌu kashaꞌapannaa pidannaosookadan wuruꞌu pakawaodaꞌazoonuz kazoti Paulnao ati.

19Kainaꞌa JewnaowaꞌatiinaoAntioch iki, Pisidia Baara iaꞌoraz naꞌiki baꞌorainaowaꞌatinIconium iki. Ĩnao kaawan naa Lystra ati, naꞌiaꞌa naa ĩkakinaowan pidannao ĩtoꞌora kiziPaulnao ati. Atii mishi pidannao naꞌapatan panyukunuu ĩparadan kawanaꞌati. Uruuidi ipai baokopa pidannao toꞌoradinan, naꞌiki ĩboowautapan naa Paul tuukii kuba kidaidi. Udaunaꞌan ĩkozootaꞌakan naazu naꞌiki ĩkabootankan naazu donoi dawun itinapuĩꞌitiiman mawakaꞌoraꞌa naa uruu. 20 Sariapa mishidainao makon ĩtukapaꞌananuzu naꞌikiĩkasabaꞌukinan naa uꞌidaꞌati, upuꞌaꞌa naa mazan ukadishitan koshan. Udaunaꞌan ukiwannaa powaa iti donoi iti. Baꞌoran kamoo Paulnao makon naa Derbe iti.

Paul naꞌiki Barnabas kiwanAntioch iti

21 Derbe ii ĩkowaadapaꞌakan Kaimanaꞌo Kuwai, naꞌiki iriba, iriba pidannao mishidanĩkuwaa Jesus dauꞌu. Udaunaꞌan ĩkiwan naa koshan Lystra iti, udaunaꞌan Iconium iti,udaunaꞌan Antioch iti wuruꞌu Pisidia Baara iaꞌoraz wiizai. 22 Ipai uruu wiizai kidadiꞌii, ĩmaꞌozakadan mishidainao kida nyukunuu, maꞌozaka kizi ĩmishidapan. Kaikapaꞌowuruꞌu ĩkianuz ĩꞌati: “Ipai waunao wabaiaapan nii kashaꞌora kidaꞌo aimaakan, naꞌikiwapatakaꞌuta-kao nii kaimanaꞌo dikin ii karikaonan. Wabaiatan bii aꞌo nii kashaꞌoraꞌowuruꞌu wamoro-tinanuz Tominkaru naobanai-tinapa-kizi.”

23 Ipai mishidainao wiizi kida kawanaꞌati, Paulnao zaamatan naa pabiꞌi kidamishidainao choochi zowaunaanao nii. Ĩzaamatan daunaꞌan wuruꞌu kazowautapainaonii, ĩtoriinpan naaNaobanai Tominkaru ati, marii kizi utaapan ĩdyaun naꞌiki ukazannaat-apa kizi ipai wuruꞌu mishidainaouz. Uruu dono ĩsanadinpan Tominkaru ati patoriinpanpuꞌu.

24 Ĩipaian daunaꞌan pakakuwaapatinan wiizai kida kawanaꞌati wuruꞌu Pisidia Baaraii akaꞌoraz, ĩmakon naa baꞌoran amazada iti dakota-kariwaiz Pamphylia kii. 25 Uruuamazada baara diꞌii kainaꞌa wiizai dakotapa-kariwai Perga kii. Naꞌii akaꞌa naa koshanĩkowaadapaꞌakan kuwai Jesus dauꞌu. Uruu daunaꞌan ĩdobatan naa koshan atii parandanoma itinpuꞌu wiizai diꞌiti, dakota-kariwaiz Attalia kii. 26 Naꞌikiꞌi naa ĩzaamatan

ACTS 14:27 222 ACTS 15:16udaruꞌo kanawa, naꞌiki ĩkiwan naa koshan Antioch iti, wuruꞌu Syria Baara iaꞌoraz.Naꞌiaꞌo shaꞌatii tawuruꞌu pidannao toriinapanuz naꞌiki ĩpishaanuz Tominkaru, marii kiziukamunanun naꞌiki ukaminkaꞌutan Paulnao. Uruu kaudin-kizaiꞌi naa wuruꞌu ĩipaianiaz.

27 Ĩkaawan donoꞌo naa Antioch iti, ĩbaokopatin-kidan naa ipai wuruꞌu mishidainaouz,ĩkowaadan naa ĩꞌati ipai daunuudaꞌu naꞌapamTominkaru kaiwaan ĩdyaun naꞌiki naꞌapamushaꞌapatan aimaakan kida ĩnao idaꞌan. Ĩkowaada kapam naꞌapam Naobanai Tominkarutaaꞌa naa aizii Gentilenao mishida-kinaa nii Kaimanaꞌo Kuwai, uruu idi iriba ĩmishidan.28Kotuaꞌiki Paulnao naꞌian mishidainao tuma.

15Miitiniapa-karu Jerusalem ii

1 Uruu daunaꞌan Judea Baara ikiꞌo daonaioranao waꞌatin atii Antioch ati. Naꞌiaꞌanaa ĩtominapa-kidan mishidainao. Ĩkian ĩꞌati, “Aonaa turuu ukazannaatinan uꞌoianai, soo uchoota-kidinan* an Moses kakinaori kawanaꞌati,” ĩkian ĩꞌati. 2 Uruu dikin iituukii Paul naꞌiki Barnabas kashadaakapan ĩtuma. Sariapamishidainao diꞌitinpan, naꞌikiĩbaudaꞌapatan panyukunuu marii kizi Paul, Barnabas naꞌiki Antioch ikiinaouz pidannaomakon baokopa Jerusalem iti, ĩpishaanaka kizi apostlenao naꞌiki choochi zowaunaanaonaꞌii. Ĩabata kizi naꞌapam ĩkian naꞌapa kidaꞌo aimaakan dauꞌan.

3 Uruu idi naꞌapaꞌa naa mishi mishidainao dyuudan ĩdyaun Jerusalem iti. Aiziipamakopa-kizi an ĩkakuwaapaꞌakan mishidainao wiizi kawanaꞌati kida, Phoenicia Baaraii, naꞌiki Samaria Baara ii kapam, ĩkowaadapaꞌakan ĩꞌati naꞌapam Gentilenao zaamatannaa mishiꞌo Tominkaru panaobanaa nii kapam. Tuukii mishidainao konaukii-kidanwuruꞌu ĩkuwaa kidaz.

4 Naꞌikiꞌi naa koshan ĩmakon atii ĩkaawan Jerusalem iti. Tuukii mishidainao naꞌikiapostlenao, naꞌiki choochi zowaunaanao, konaukii-kidan ĩkaawan. Ipai ĩnao ati,ĩkowaadan naa naꞌapam Tominkaru kaiwaan ĩdyaun naꞌiki ushaꞌapata-kidan aimaakankida ĩnao idaꞌan. 5 Mazan kainaꞌa kapam Phariseenao mishidainaouꞌu naa Jesus.Ĩnao kadishitan naꞌiki ĩkian, “Marii mooko paꞌi Gentilenao chootinan Moses kakinaorikawanaꞌati.”

6Uruu idi apostlenao baokopa choochi zowaunaanao tuma, ĩkadakotinan naꞌiki ĩdiꞌita-pan tuukii wuruꞌu naꞌapa kidaꞌoraz aimaakan dauꞌan. 7Atii tomunuꞌiki ĩkashadaakapan.Udaunaꞌan Peter kadishitan naꞌiki ukian ĩꞌati, “Õiribannao, unao uaitapa naꞌapamTominkaru zaamatan õgaru kiwiin unao bii iki, kowaadapaꞌo nii Kaimanaꞌo KuwaiJesus dauꞌu Gentilenao ati. Uaipan idi ĩabatan wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai, naꞌikiĩmishida kiziꞌi naa. 8 Tominkaru, aitapaꞌoraz ipai pidannao nyukunuu, uruu wuruꞌuzaamataꞌoraz Gentilenao. Utukapa-kidan pazaamatan ĩdyaun, utaan idaꞌan KaimanaꞌoDoronaa ĩꞌati, naꞌapa pataan kawan waunao Jewnao ati. 9 Tominkaru ati, aonaa ĩnaopidannao panaꞌan waunao ai. Ĩmishidan idi uruu, uchikaan ĩꞌoian. 10Mazan kandii niimooko ukashadan wuruꞌu Tominkaru shaꞌapatanii kidaz, wuruꞌu utomanuz aimaakandadaraꞌo manawun Gentilenao ati, wuruꞌu mishidainaouznaa? Mishi waunao aonaawakaꞌiitan washaꞌapatan naꞌapa kidaꞌo aimaakan, atii wadokozu-daunnao ati dadarakapamaz. 11Aonaa wakazannaatinan naꞌapa kidaꞌo idaꞌan. Wamishida wakazannaatinansoo Jesus wanaobanaa kamunanun idaꞌan, naꞌapa kapam ĩnao mishidan kawan.”

12 Ipai wuruꞌu kasabaꞌukinpainaouz pidannao naꞌii, mashaa ĩabatapan Barnabas naꞌikiPaul kowaadautan naꞌapam Tominkaru kaiwaan ĩdyaun ushaꞌapata-kidan idi umanawunkidaꞌo aimaakan, aonaꞌoraz turuu pidan kaꞌiitan pashaꞌapatan. Ĩshaꞌapata pabiꞌinaakakida aimaakan Gentilenao ati ĩwiizi ii aka. 13 Ĩipaian daunaꞌan pakadakotinan, uruꞌunaa James kadishitaꞌakan naꞌiki ukian, “Uabata õparadan õiribannao! 14 Aizii waabataSimon Peter kowaadan naꞌapam Tominkaru tukapa-kidan pakamunanun uruu ziꞌoGentilenao ati, uzaamatan idaꞌan ĩbii iki papidanannao nii. 15Naꞌapa kotuꞌu Tominkaruprophetinnao saadauzonii kawanaꞌati manawun, waabatanwuruꞌu aimaakan kida shaꞌa-panuz naa kai. Kaikapaꞌa tawuruꞌu Tominkaru paradan saadauzo-kaoaz:16 ‘Uruu daunaꞌan õwaꞌatin nii koshan,’ Naobanai kian.‘Õsaabaan nii powaa iti King David naobanai-tinapa-kizi,* 15:1 choota-kidinan: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

ACTS 15:17 223 ACTS 15:33kaboobiꞌii-kariwaiz naꞌapa kabaun kawan.

Mazan õsaabaan niiz naꞌiki õkadishita-kidan niizu maꞌozaka powaa iti.17Uruu dono ipai pabiꞌinaaka kidaꞌo nii pidannao waꞌatin õꞌidaꞌati.Pabiꞌi kida Gentilenao, wuruꞌu õzaamataniinaouznaa õpidanannao nii,

ipaiꞌo nii ĩikodinan õgaru.’18Kii Tominkaru kiauzon,

kotuaꞌoraꞌa naa ukowaada-kidan pashaꞌapataꞌazonwuruꞌu naꞌapa kidaꞌoraz aimaakan.”†

19 Powaꞌa zii James kian, “Ukauꞌan õiribannao õdiꞌitinpan kaikapaꞌa, aonaa õꞌiti-iman turuu washaꞌapata-kidan dadaraꞌo manawun aimaakan wunao atiꞌi Gentilenao,tanawatinainaouznaaTominkaru idaꞌati. 20Mishiꞌoraimanwasaada paꞌan kaarita ĩꞌidiꞌiti,aonaa kizi ĩnikan wanyukunui taa-kariwaiz baꞌoran kaduz tominkaru ati. Naꞌiki aonaakizi daonaiora naꞌiki zun kiaapaakan pamamazidakan puꞌu. Naꞌiki aonaa kizi ĩnikan izai,oo aimaakan dunaa wuruꞌu dyukuruuta-kariwaiz uzowii-kao. 21 Ushaꞌapanum kauꞌankotuaꞌoraꞌa naa wuruꞌu Moses kakinaori kida aitaapauzo-kao ipai Jewnao ati synagogueii, Sookapa-karu Kamoon kawanaꞌati. Ipaiꞌoraꞌa naa uruu kakinaorii kida kowaada-kao,ipai Jewnao wiizi kawanaꞌati.”

Kaarita saada-kaoGentilenao atiꞌo

22 Uruu daunaꞌan apostlenao, choochi zowaunaanao, naꞌiki ipai mishidainao wuruꞌuJerusalem iainaouz baokopa ĩmiitiniipan, ĩaipan padyuudan daonaioranao makoꞌo niiPaulnao tumaAntioch iti, ĩnaꞌaka kizi kuwaimishidainaodiꞌiti. Uruu idi ĩzaamatan Judas,Barsabbas kiaꞌoraz udakotapa-kao naꞌiki Silas, ĩnao ipaimishidainao aitapanii kaimanaꞌoĩkaduz kida. 23 Ĩnaouꞌo nii naꞌaka kaarita, kaikapaꞌo usaada-kaoaꞌa:

“Toshwairibannao. Diꞌoraz kaaritawaunao apostlenaonaꞌiki choochi zowaunaanaodiꞌikiꞌo. Wasaadan kaarita unao wairibannao Gentilenao atiꞌo, mishidainaouznaaJesus, mashaapainaouz Antioch ii, Syria Baara ii aka naꞌiki Cilicia Baara ii akaꞌoraz.

24 “Waabata kainaꞌa daonaioranao waunao bii ikiꞌo makon unao bii iti naꞌikiwaabatan tuukii ĩtowaudaꞌutan unao pakuwaa idaꞌan. Aonaa wadyuudan ĩnaꞌakannaꞌapaꞌo kuwai unao diꞌiti. 25 Uruu idi wabaokopatinan daꞌaꞌa, naꞌiki wakadakoti-nan naꞌapa kidaꞌo aimaakan dauꞌan. Atii mishi ipai wabaudaꞌapatan wanyukunuu,wadyuuda kizi pidannao, kakuwaapaꞌanaꞌonii unao ati. Ukauꞌan ĩmakonnii Paul naꞌikiBarnabas tuma wamarainapaniinaouz tuukii. 26 Ĩnao baitaꞌoraz kichanaꞌiki-kii kidaꞌowanaobanaa Jesus Christ kaudin-kizi dauꞌan. 27 Ukauꞌan uabatan nii kaimanaimanJudas naꞌiki Silas dako iki naꞌapam wanyukunuu unao dauꞌan, naꞌapaꞌo nii uabatanwakaaritan idaꞌaꞌo kawan.

28 “Kaimanaꞌo Doronaa aipan kawanaꞌati, naꞌapa kapam wanyukunuu, aonaa tu-ruu washaꞌapata-kidan dadaraꞌo manawun aimaakan unao ati. Mazan diꞌi paꞌanaimaakan kida wakowaadan aonaꞌo nii turuu unao shaꞌapatan: 29Manaꞌa unikaꞌanaꞌawanyukunui taa-kariwaiz baꞌoran kaduz tominkaru ati. Naꞌiki aonaa unikaꞌanaꞌa izaioo aimaakan dunaa dyukuruuta-kariwai uzowii-kao. Naꞌiki aonaa turuu daonaioranaꞌiki zun kiaapaakan pamamazidakan puꞌu. Uizoꞌatin an ipai wuruꞌu kakinaoriiz,kaimanaꞌo wuruꞌu. Uruu ukaduz, atii baꞌoran dono,”

kiaꞌo wuruꞌu ĩsaadanuz kaarita.30 Udaunaꞌan Paulnao naꞌiki wuruꞌu dyuuda-kariwainaouz ĩtuma, makon naa atii

ĩkaawan Antioch iti. Ĩkaawan daunaꞌan ĩbaokopatin-kidan naa ipai mishidainao naꞌikiĩtaan naa wuruꞌu saada-kariwaiz kaarita ĩꞌati. 31Naꞌiaꞌa naa mishidainao ĩaitaan wuruꞌukaaritaz. Tuukii mishidainao konaukian, naꞌiki ĩnyukunuu maꞌozakadinan powaꞌa ziipaabatan idi wuruꞌu kaimanaꞌoraz kakinaorii.

32 Aizii Judas naꞌiki Silas, prophetnaouz, ĩkakuwaapan naa ĩꞌati naꞌii. Tomunuꞌikiĩkadakotinan ĩꞌati, ĩmaꞌozakadan ĩnyukunuu, maꞌozaka kizi ĩtaapan pamishidanTominkaru. 33 Ĩnaꞌian zii ĩtuma atii kotuaꞌiki zaa, baꞌoran dono zii ĩkiwan. Ĩkiwandonoꞌo naa konaukii mishidainao dyuudan ĩdyaun powaa iti, wunao diꞌitiꞌi ĩiribannao,† 15:18 Aonaa kabaun dauꞌanaꞌo mani wuruꞌu kadakotin-karuz daꞌaꞌa, mazan King David takaan-daun naobanai-ti-nan dauꞌanaꞌo paꞌan. Uruu maꞌozakaꞌo nii ukazowautapan powaa iti.

ACTS 15:34 224 ACTS 16:12dyuudainaouz ĩdyaun. 34 [Mazan Silas, unaꞌian zii paꞌan.]‡ 35 Aizii Paul naꞌiki Barnabasnaꞌii zii paꞌan ĩwaꞌakinan. Uruu idi baokopaꞌa naamishidainao kida tuma ĩkaudinan naꞌii,ĩkakinaopan naꞌiki ĩkowaadapan naa Tominkaru paradan pidannao ati. Atii kotuaꞌiki zaaĩnaꞌian mishidainao tuma.

Paul naꞌiki Barnabas buutaakapan36Uruu daunaꞌan, Paul kian Barnabas ati, “Wamako koshan ipai wiizai kida kawanaꞌati,

wakowaadapa-kiziz Tominkaru paradan. Watukapa kizi naꞌapam naa mishidainaokida mashaapan.” 37 Uruu idi Barnabas naꞌakaꞌazon John Mark. 38 Mazan Paulaonaa unyukunuu naꞌapan, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa John Mark ipaian pakaudin-kiziutokon iti, ĩkakuwaatinan donoꞌoraz amazada kawanaꞌati kida. Pamphylia ii shaꞌatiiuwaꞌakan ĩdyaun, upadantanuz naa powaa iti Jerusalem iti. 39 Uruu dikin ii tuukiiĩkashadaakapan, atii ĩbuutaakapan. Upuꞌu mazan Barnabas naꞌakan John Mark naꞌikiĩmakon sariapa Cyprus iti. 40 Mazan Paul, uzaamata paꞌan Silas pamin-makon nii.Uruu dono mishidainao, wuruꞌu Antioch iainaouz toriinpan naa Tominkaru ati, mariikizi ukamunan-kidan Paul naꞌiki Silas. Uruu daunaꞌan ĩmakon naa. 41 Naꞌikiꞌi naaĩmorowautapan ipai mishidainao wiizi kida kawanaꞌati, wuruꞌu Syria Baara an kidaꞌorazatii Cilicia Baara ii aka. Ipai ĩmaꞌozakadan mishidainao.

16Timothy makon

Paul naꞌiki Silas tuma1 Naꞌikiꞌi naa koshan Paulnao dobatan atii Derbe iti, udaunaꞌan Lystra iti. Lystra

ii kainaꞌa mishidaꞌo daonaiora mashaapan, Timothy kiaꞌo uꞌuu. Udaro Jewaba naꞌikimishidaꞌo kapam oroo. Udaru, Greek paꞌan uruu. 2 Ipai mishidainao Lystra iainao naꞌikiIconium iainao kida, kaiman paꞌidiwaru ĩparadan Timothy dauꞌan. 3 Paul naꞌakaꞌazonTimothy kakuwaapatinaꞌo nii patuma. Mazan ipai Jewnao mashaapainao naꞌii aitapaniiTimothy daru aonaa Jew mani. Uruu idi Paul choota-kidan* Timothy kakinaoriikawanaꞌati Moses taaniaz Jewnao ati. 4Uruu daunaꞌan ĩmakon naa naꞌiki ĩkakuwaapati-nan naamishidainao ati donoi kida kawanaꞌati. Kaiman-daun ĩkowaadan kakinaorii kidadauꞌan, tawuruꞌu Jerusalem iaꞌoraz apostlenao, naꞌiki choochi zowaunaanao aipaniazipai mishidainao kida izoꞌatin. 5 Uruu idi tuukii mishidainao maꞌozakadan pamishidannaꞌiki kadiman kapam ĩiribainan.

Paul dapada-kao Macedonia iti6 Uruu daunaꞌan ĩmakon naa koshan. Mazan sariapa ĩdobatan Phrygia naꞌiki Galatia

Baara an. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa Kaimanaꞌo Doronaa kashaapan ĩkakuwaapan AsiaBaara ii aka. 7Naꞌikiꞌo ĩdobatan atii ĩkaawanMysia Baara sakadin-kizi iti. Naꞌikiꞌo ĩtiwaanpamakon Bithynia Baara iti. Mazan Kaimanaꞌo Doronaa, Jesus diꞌikiꞌo, mashaatankoshan ĩdyaun, aonaa turuu ĩkakuwaapan naꞌiiꞌaka. 8 Uruu idi ĩdobatan naa sariapaMysia Baara an, atii ĩkaawan wiizai Troas iti, paran danoma iaꞌoraz. 9 Uruu marutanidaꞌa Paul tukapan pazandaꞌawun ii Macedonia san kadishitapan baza itinapu naꞌikituukii upishaan Paul marii kizi utaraukan pawiizi ati. Kaikapaꞌa wuruꞌu pidan kianuz:“Puwaꞌati daꞌatiꞌi Macedonia ati, tuukii waaipan pukaminkaꞌutan waunao!” 10 Paulkowaadan daunaꞌan pazandaꞌawun, uruꞌu naa waminziiwaꞌakan naa. Ushaꞌapanumkauꞌanwaaitapa Tominkaru aipanwanaꞌakanKaimanaꞌo KuwaiMacedonia Baara sannaodiꞌiti.†

Lydia, Philippi sanaaba zaamatan Jesus panaobanaa nii11 Wazaamatan daunaꞌan kanawa Troas iki, wamakon naa. Uruu dono wasookadin-

kida-kao Samothrace ii. Baꞌoran kamoo wadobatan naa koshan atii wakaawan Neapolisiti, Macedonia Baara sakadin-kizi iaꞌoraz. 12 Udaunaꞌan wadobatan Macedonia Baaraan wakidiba idaꞌan, atii wakaawan umanawunuꞌo donoi, Philipi iti. Naꞌiki uruu wiizai‡ 15:34 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu. * 16:3 choota-kidan: Putukapa ‘chootin-karu’dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 16:10 Troas iki Luke baokopatinan Paulnaotuma. Uruu Luke saadanii wuruꞌu diꞌoraz kaaritaꞌa. Uruu idi mashaꞌapakiaka watukapan verse 10 idaꞌa “wa” oo“waunao” kaiwaa-kao.

ACTS 16:13 225 ACTS 16:30diꞌii, Rome ikiinao pidannao kazowautapaꞌo naꞌii. Iriba kamoo wanaꞌiipaꞌakan pidannaotuma.

13 Sookapa-karu Kamoon dono, wamakonkan donoi dawun ii, waꞌozi danoma itinapu.Waaipan watukapan naꞌiam Jewnao toriinpauzon. Waikoda zunnao kasabaꞌukinpantoriinpaꞌanainaoTominkaru ati. Uruu idi naꞌiaꞌa naawasakanatan, naꞌikiwakakuwaapannaa ĩꞌati. 14 Kainaꞌa zunaaba abatapainao biiꞌi, Lydia kiaꞌo oꞌuu, Thyatira ikiꞌo owaꞌatin.Oroo selliipauzo kawinipinaꞌo kamicha mada kida. Naꞌiki oroo toriinpauzo Tominkaruati. Uruu dono kaimanaiman Tominkaru daꞌatan onyukunuu, ozaamata kizi ipai wuruꞌuPaul kuwaa kidaz panyukunuu iti. 15 Naꞌiki uruu dono oroo, naꞌiki ipai pidannaomashaapainao otuma odapu ii chikaawunuinan. Ochikaawunuinan daunaꞌan, onaꞌakanwaunao padapu iti. Okian waꞌati, “Õaipan usookadinankan õdapu ii. Umishidan anwuruꞌu õmishidanuz naa Naobanai Jesus, umakon nii õdapu iti,” okian. Atii mishionaꞌapatan wanyukunuu. Uruu idi wamakon odapu iti.

Paulnao taraa-kao Philippi ii16 Baudaꞌapa kamoo, wamakopan puꞌu toriinapa-kizai iti, waikodapan poitoruiaba.

Oroo oiaꞌo doronai zaamatapanii. Uruu aipan ati oaitapa pakowaadapan kanomaꞌonii shaꞌapan pidan ati diinaꞌitiꞌi. Dobata puraata oikodan panaobanaanao atipakowaadapan idaꞌan naꞌapa kidaꞌo aimaakan. 17 Karikaonan odaꞌanapatinan wau-nao naꞌiki okadakoinpan kaikapaꞌa: “Diꞌoraz daonaioranaouꞌu, ĩnao mishiꞌoraz naꞌikiumanawunuꞌo Tominkaru poitorunao, ĩkowaadapan unao ati naꞌapam nii kazannaatin-karu oiaꞌo ai.” 18 Iriba kamoo wuruꞌu onaꞌapainapanuz wadawuꞌati atii Paul kashadinan.Sariapa utanawatinan oꞌidiꞌiti naꞌiki ukian oiaꞌo doronai ati, “Jesus Christ maꞌozakanidaꞌan õkian, pukodita oꞌidiꞌiki.” Sariapa mishi oiaꞌo doronai koditaꞌakan oꞌai.

19 Aizii onaobanaanao wuruꞌu kaiwaapainaouz oroo aitapaꞌakan naa wuruꞌu oiaꞌodoronai soꞌotaꞌaka-kaoaz naa oꞌai naꞌiki ĩaitapa aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa paikodan pu-raata oꞌidaꞌan. Uruu idi tuukii ĩtoꞌoran, sariapa ĩzaamatan Paul naꞌiki Silas, naꞌikiĩkozootan naa ĩdyaun kootowapa-kizai iti. 20Naꞌiki ĩdyuudan naa ĩkadishitan Rome ikiꞌonaobanainao kanaapu iti. Naꞌiaꞌa naa ĩkaakapaan ĩdyaun kaikapaꞌa: “Diꞌoraz daonaio-ranaouꞌu Jewnao. Aonaa ĩkaimanan, ĩtomapan dikauda kidaꞌo aimaakan ipai pidannaoati daꞌanaꞌa wawiizi an kida. 21 Ĩkowaadapan panaꞌa kidaꞌo kakinaorii wakakinaorinaa ai.Waunao Rome diꞌitiꞌo wazaamatinpan naꞌiki waizoꞌati ipai Rome iki kidaꞌo kakinaorii,uruu idi aonaa turuu wadaꞌanan wuruꞌu ĩnao kaduz kidaz,” ĩkiainan. 22 Udaunaꞌanipai baokopa pidannao toꞌoraꞌakan naa Paulnao ati naꞌiki ĩzowiautapaꞌakan naa ĩdyaun.Sariapa naobanainao dyuudan soldyaanao zaamatan Paulnao, naꞌiki ĩdyuudan ĩkuzuuanĩkamichan, naꞌiki marii kizi ĩbaꞌizii-kao tuukii. 23 Uruu idi soldyaanao baꞌizian ĩdyauntuukii, tuukii. Uruu daunaꞌan ĩnaꞌakan naa ĩdyaun taraa-kizai iti, naꞌiki ĩdyuudannaa taraa-kizai taapiki taratan ĩdyaun naꞌiki udadarada kizi paniinom kaimanaiman.24 Padyuuda-kao kawanaꞌati, taraa-kizai taapiki kabootan naa ĩdyaun taraa-kizai nazoiti, uzikonuꞌiaꞌo diꞌii umuudan ĩdyaun. Naꞌiaꞌa naa umuudan ĩtabaꞌu kida udaruꞌo naꞌikikimishaꞌo atamun kida sakoda iti.

25 Tomun-zikon dono Paul naꞌiki Silas toriinpan naꞌiki ĩkunuitinan Tominkaru ati.Ipai baꞌoran taratapa-kariwainao pidannao abatapan ĩdyaun. 26 Udaunaꞌan mashaꞌa-pakiaka imiꞌi baara nakainaꞌakan tuukii, ipai unakaaꞌakan taraa-kizai dapunaa. Uruuidi sariapa taraa-kizai paniinomizinaa kida daꞌatinaꞌakan kaiman-daun. Naꞌiki ipaichain wuruꞌu taraa-kariwainao watudapa-kinao kidaz buzuutinaꞌakan. 27 Sariapa taraa-kizai taapiki pokodaꞌakan naa. Utukapa ipai paniinom kida daꞌatinapa paꞌidiwaru,tuukii utariaꞌakan naꞌiki uꞌitiiman ipaiꞌi naa taraapa-kariwainao kida kidoopaꞌakan.Uruu idi uzaamataꞌakan naa pamarian zaꞌabaꞌi uzowiinaꞌakaꞌazon naa. 28 Mazan Paulkadakoꞌokan uꞌati diiwaꞌo idaꞌan. “Aonaa puzowiinaꞌanaꞌa, kainaꞌa ipai daunuudaꞌuwaunao!” ukian uꞌati.

29 Sariapa taraa-kizai taapiki dyuudan lamp naꞌaka-kao paꞌidaꞌati. Udaunaꞌanuwaꞌatin Paulnao idaꞌati panaka-nakaan biiꞌi, naꞌiki ukodoruꞌukan Paulnao kanaapu iti.30 Udaunaꞌan ukodita-kidaꞌakan naa ĩdyaun. Naꞌiki sariapa upishaan ĩdyaun kaikapaꞌa.“Naꞌapa dii õshaꞌapatinan õkazannaatin-kinaa nii õꞌoian ai?”

ACTS 16:31 226 ACTS 17:631 Ĩdakoꞌatin uparadan kaikapaꞌa: “Pumishida Naobanai Jesus dauaꞌo kuwai, uruu

idaꞌanaꞌo nii pugaru naꞌiki ipai pudapu iainao pidannao kazannaatinan.” 32 UdaunaꞌanPaul naꞌiki Silas kakuwaapan naa ĩkowaadan Kaimanaꞌo Kuwai Naobanai Jesus dauꞌutaraa-kizai taapiki ati, naꞌiki ipai pidannao mashaapainao kida udapu ii, ipai ĩabatanwuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai. 33 Naꞌapain uruu wamarutan idaꞌa taraa-kizai taapikichikaan naa baꞌizi-daun kida Paulnao mada idaꞌa kidaꞌoraz. Uruu marutan idaꞌa ipaidaunuudaꞌu ĩchikaawunuinan. 34 Udaunaꞌan taraa-kizai taapiki naꞌakan naa Paulnaopadapu nazo iti naꞌiki utaan naa ĩwanyukunuu nii. Uruu dono tuukii taraa-kizaitaapiki naꞌiki wuruꞌu udapu iainaouz pidannao konaukian pazaamatan idi Tominkarupanaobanaa nii.

35 Chaapiꞌikiꞌi naa Rome ikiꞌo naobanainao dyuudan naa paminkaꞌunao naꞌakanpaparadan taraa-kizai taapiki diꞌiti kaikapaꞌa: “Pubuzuutaꞌa naa naꞌiki pukodita-kidaꞌanaa wuruꞌu daonaioranaouz naꞌiki marinaꞌa naa ĩmakon,” kiaꞌo wuruꞌu ĩdyuudanuzpaparadan. 36 Parada-karu kowaada-kao daunaꞌan uꞌati ukian naa Paulnao ati, “Romeikiꞌo naobanaanao dyuudan paparadan õꞌati diꞌoraz paminkaꞌunao idaꞌan. Ĩaipan naaõkodita-kidan unao taraa-kizai iki, aonaa kizi upatakaꞌuta-kao powaꞌa. Ukauꞌan umakoꞌonaa mashaudaꞌu diꞌikiꞌi,” ukian ĩꞌati.

37Mazan Paul kian dyuuda-kariwainao pidannao ati, “Aonaa kanom ĩikodan dikaudaꞌonii aimaakan washaꞌapatan. Waunao Rome diꞌitiꞌo kapam wazaamatinpan, ukauꞌannaꞌapaꞌo kapam waunao Rome sannao kawan. Mazan kandii nii mooko ĩbaꞌizii-kidanwaunao madiwautapaka ipai pidannao awun zaꞌa? Naꞌiki kandii nii ĩkaboota-kidanwaunao taraa-kizai iti? Aizii kandii nii ĩaipan padyuudan waunao mashaudaꞌu? Aonaaturuu ĩkodita-kidan waunao mashaudaꞌu. Marii mishiꞌoraiman ĩwaꞌatin daꞌatiꞌi ĩkodita-kidanaka kizi waunao.”

38Udaunaꞌan dyuuda-kariwainao pidannao kiwan naa Rome ikiꞌo naobanainao diꞌiti.Aizii ĩkaawan naꞌiti ĩkowaadan naa ĩꞌati ipai Paulnao paradan. Aizii ĩabatan idiwuruꞌu Paulnao kianuz, Rome diꞌitiꞌo kapam ĩzaamatinpan, tuukii ĩtarian. 39 Uruuidi sariapa ĩwaꞌatin Paulnao idaꞌati naꞌiki ĩkian ĩꞌati, “Tuukii wanyukunuu kashaꞌoranwaꞌantamikita-kidan idi unao kaikapaꞌa,” ĩkian. Udaunaꞌan ĩkodita-kidan naa Paulnaotaraa-kizai nazo iki. Naꞌiki ĩkian ĩꞌati, “Aizii turuaꞌa naa umakon diꞌoraz donoi diꞌikiꞌi.”40Mazan Paul naꞌiki Silas makon sariapa Lydia dapu iti. Naꞌii zii ĩkakuwaapatinaꞌakan,ĩmaꞌozakadan mishidainao kida nyukunuu powaꞌa zii. Uruu daunaꞌan ĩmakon naa uruudonoi iki.

17Paul kakuwaapan Thessalonica ii

1 Paul naꞌiki Silas dobatapaanan wiizai Amphipolis naꞌiki Apollonia ii aka, udaunaꞌanĩkaawan naa Thessalonica ati. Naꞌii kainaꞌa synagogue Jewnao idiwau. 2-3 Paulkaduz umorotauzon synagogue iti. Uruu idi idikinauꞌu naa umorotan synagogue iti,Sookapa-karu Kamoon dono kida. Uruu dono Paul daꞌatan naꞌiki uaitaan naa ipaiwuruꞌu saadinpaꞌoraz Tominkaru paradan, Christ dauaꞌoraz. Kaimanaiman ukowaadanĩꞌati mishiꞌo wuruꞌu Christ patakaꞌuta-kaoaz naꞌiki uzowii-kaoaz, naꞌiki ukadishitanuzupabaaranaa iki. “Ukauꞌan diꞌoraz Jesus õkowaadapaniaz uꞌati, uruu wuruꞌu Christ kii-kizaiz,” ukian ĩꞌati. 4 Pabiꞌi kida Jewnao tuukii ĩmishidan naꞌiki ĩnaꞌapata panyukunuuPaul kuwaa kida dauꞌati. Naꞌiki iriba Greeknao toriinpauzonao Tominkaru ati, mishidankuwai Jesus dauꞌu, naꞌiki iriba kapam umanawun-tinpainao Greek-abanao mishidan.

5Aizii Jewnao wuruꞌu mamishida-kainaouz Jesus, tuukii paꞌan ĩkishauzin Paulnao ati.Uruu idi ĩbaokopatan naa zoonzionao pidannao, wuruꞌu chiꞌikinauzonaouz dunapotakarikaonan. Naꞌiki ĩtoꞌoradan ĩdyaun tuukii Paulnao ati. Sariapa mishi ĩtoꞌoraꞌakanmapidankiaka. Uruu idi ĩkadakoinaꞌakan naa tuukii, aonaa masakaudaꞌu mani atiiĩtoꞌoradan iriba pidannao. Udaunaꞌan ĩnaꞌakaꞌakan naa ĩdyaun sariapa Jason dapu iti.Ĩkaawan naꞌiti baupapa ĩshaazodaꞌakan Jason paniinomizi. Uruu ĩaipan naa pakodita-kidaꞌakan Paulnao ipai pidannao kanaapu iti. 6 Mazan aonaa ĩikodan ĩdyaun naꞌii,uruu idi ĩzaamataꞌakan naa kowas Jason naꞌiki baꞌoran mishidainao naꞌiainao utuma.Udaunaꞌan ĩkozootaꞌakan naa ĩdyaun atii wiizai zowaunaanao kanaapu iti. Ĩkaawannaꞌiti pakadakoinan tuma. Ĩkian, “Diꞌoraz pidannaouꞌu dikaudaapauzonao wiizai ipai

ACTS 17:7 227 ACTS 17:25amazada kawanaꞌati. Aizii kaawaꞌa naa ĩdyaun wawiizi ati, 7 naꞌiki kaiman Jason taapanĩdyaun padapu ii. Aizii ĩnao tuukii ĩdikintapan tuubaruꞌo naobanai Caesar kakinaori.Ĩkian kainaꞌa baꞌoran king Jesus kiaꞌo uꞌuu.” 8 Sariapa naobanai-tinpainao kida naꞌikinaꞌiainao pidannao toꞌoraꞌakan tuukii, paabatan idi wuruꞌu naꞌapaꞌoraz parada-karu.9 Uruu idi naobanainao kian Jasonnao ati, “Wamuudan nii unao soo utaan an zii ipaipuraata wadakotan kawanaꞌati.” Ĩtaan daunaꞌan puraata ĩdakotan kawanaꞌati, uruu ziiĩmuuda-kao.

Paul kakuwaapan Berea ii10 Aizii wamarutaꞌakan, uruꞌu naa mishidainao dyuudan Paul naꞌiki Silas makon

Berea iti. Uruu idi ĩmakon, atii ĩkaawan naꞌiti. Naꞌapaꞌa naa koshan ĩmorotan naꞌiisynagogue iti, Jewnao idiwauz, 11 naꞌiki ĩkakuwaapan naa Jewnao ati. Mazan tuukiipaꞌan Jewnao wuruꞌu, Berea sannaouz aipan patominapa-kida-kao Thessalonica iainaoai. Uruu idi minziiwa ĩwaꞌatin ĩabataꞌazon idi kaimanaiman Paul kuwaa. Naꞌiki ipaikamoo ĩawunuutan saada-kariwaiz kida Tominkaru paradan, ĩtukapaꞌazon Paul naꞌikiSilas kuwaa mishiin naꞌiki ĩtukapaꞌazon unaꞌapan ukawanaꞌati. 12 Uruu dono iribaJewnao mishidan kuwai Jesus dauꞌu, naꞌiki iriba Greeknao daonaioranao mishidan,naꞌiki iriba kapam umanawun kidaꞌo Greek-abanao mishidan ĩkuwaa. 13 Aizii Jewnaowuruꞌu Thessalonica sannaouz abatankan naa Paulnao kowaadapan koshan TominkaruParadan Berea ii, sariapa ĩmakon naꞌiti. Aizii ĩkaawan naꞌiti sariapa ĩtoꞌoradan pabiꞌi kidanaꞌiainao pidannao. Uruu idi baokopa ĩtoꞌoradinan Paulnao ati. 14 Sariapa mishidainaowuruꞌu Berea sannaouz dyuudan pidannao waꞌanpaꞌanan Paul kadimanaꞌo idaꞌan parandanoma itinapu. Mazan Silas naꞌiki Timothy aonaa paꞌan ĩmakon. 15 Uruu idi Paulmakon naa paminaudaꞌunao tuma, atii ĩkaawan Athens iti. Naꞌikiꞌi naa uminaudaꞌunaopadantan powaa iti. Aizii ĩkaawan powaa iti ĩkowaadan naa Silas naꞌiki Timothy ati Paulaipan ĩmakon kadiman paꞌidiꞌiti.

Paul kakuwaapan Athens ii16 Uruu idi Paul naꞌian naa uzaudapan Silas naꞌiki Timothy kaawan Athens iti.

Mazan aonaa Paul nyukunuu kaimanan patukapan idi iriba manawun naꞌii toma-kariwainao paꞌidiwaru tominkarunao nii. 17Naꞌiaꞌa naa koshan Paul morotan synagogueiti. Uruu idi ukakuwaapan kaimanaiman Jewnao ati, naꞌiki Gentilenao ati wuruꞌutoriinpauzonaouz Tominkaru ati. Naꞌiki ipai kamoo umakon pidannao dobaapauzo-kizi an. Naꞌii ukakuwaapan pidannao ati, dobatainao kida padazaba an. 18 Kainaꞌapidannao diꞌitapauzonao panaꞌa kidaꞌo kuwai. Epicurean kiaꞌo ĩdakota-kao, baꞌorainaodakota-kao Stoic kii. Ĩnao kashadaakapan tuukii Paul tuma ukuwaa kida dauꞌan.Sariapa ĩkian kaikapaꞌa: “Naꞌapaꞌo dii kaiwuruꞌu pidan maaitapin-kaꞌo kuwaa kidazkaikiniꞌi?” Baꞌorainao kian, “Utominapa-kidan pidannao baꞌoran kaduz tominkarunaodauaꞌo.” Ushaꞌapanum kauꞌan ĩnaꞌapan, Paul kakuwaapatinan idi Jesus dauꞌu, naꞌikiukadishitan dauꞌu pamawaka-kizi iki. 19 Sariapa ĩnaꞌakan Paul pidannao diꞌiti, wuruꞌutominpauzonao naꞌiki diꞌitapauzonaouz panaꞌa kidaꞌo kuwai. Areopagus iaꞌo wuruꞌuĩbaokopatinpauzonuz. Naꞌiaꞌa naa ĩkian Paul ati, “Waaitapaꞌazon kanom dauaꞌo naꞌikinaꞌapaꞌoram manawun kuwai wuruꞌu paꞌinaa kidaꞌoraz, pukowaadapan. 20 Pabiꞌi kidapukuwaa, aonaa waabatauzon zii. Uruu idi waabataꞌazon powaꞌa naꞌiki waaitapaꞌazonnaꞌapaꞌoram manawun wuruꞌu pukuwaa kidaz.” 21 (Ipai wuruꞌu Athens sannaouznaꞌiki baꞌorainao mashaapainao kida naꞌii, ĩmashaapan soo pakadakotin-kidan dauꞌukarikaonan paꞌinaa kidaꞌo parada-karu oo kuwai uruu ziꞌo uabata-kao.)

22 Uruu idi naꞌiaꞌa naa Paul kadishitan pidannao kasabaꞌukinpainao kanaapu iti.Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Unao Athens sannao, mishi unao karikaonan daꞌi utoriinpauzonutominkarunnao ati. 23 Ushaꞌapanum kauꞌan ipai õchiꞌikaadanaan naꞌiki õawunuutanuwiizi. Kainaꞌa õtukapan iriba utoman altar kida utominkarunnao ati. Mazan kainaꞌakapam õtukapan utomanii altar, kaikapaꞌa usaadinpan udaaraꞌa: Tominkaru AtiꞌoAonaꞌoraz Uaitapauzo-kao. Mishi utoriinpauzonii Tominkaru ati wuruꞌu aonaꞌorazuaitapauzo-kao. Aizii uruu Tominkaru dauaꞌo nii õkakuwaapan unao ati! 24 UruuTominkaru tomaꞌo ipai amazada naꞌiki utomanii ipai aimaakannao mashaapainao kidaimiꞌi baara an. Uruu kazowautapanii ipai aimaakan aokazi ii naꞌiki imiꞌi baara an kidaꞌo.Aonaa umashaapan wuru idaꞌaꞌa pidan tomaniaz toriinapa-kizai nii. 25 Aonaa kanom

ACTS 17:26 228 ACTS 18:8uaipan pidannao ai, naꞌiki aonaa uaipan pakaminkaꞌuta-kao. Ushaꞌapanum kauꞌan uruupaꞌan taaꞌo kakupa-karu ipai pidannao ati, naꞌiki utaa ipai aimaakan ĩaiapanii kida.

26 “Kotuaꞌa naa Tominkaru toman baudaꞌapa daonaiora. Baudaꞌapaꞌo pidan diꞌikipabiꞌinaaka kida pidannao tominan ipai wuruꞌu mashaapainao kidaz naa imiꞌi baaraan. Patoman uaꞌii pidannao, ipai ubuutan amazada, uaitapanii naꞌapainim nii pataannaꞌiki uaitapa kanomanaouꞌo nii pamuuda uruu amazada kida idaꞌa. 27 Tominkarutoman pidannao naꞌiki ushaꞌapatan aimaakan ĩꞌati kaikapaꞌa. Uaipan idi tuukii ĩdorotanpaugaru, ĩpishaadanaatan nii diꞌiiꞌakaꞌa atii panaadon naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii ĩikodanuzu.Aonaa Tominkarumunapon puꞌumani ai. 28Pidan kiauzon kawanaꞌati: ‘Uruu aipan atiꞌowakakupan, wazikadinan naꞌiki wanizoinpan.’ Naꞌapa shaꞌatii unao iriban, aitaapauzokiauzonuz, ‘Waunao naꞌapa udainao kapam.’

29 “Mishi Tominkaru dainao waunao, ukauꞌan waaitapa, aonaa wuru kawanuꞌomani uruꞌu, toma-kariwai kidaz gold idi, silver idi oo kuba kida idi. 30 Kotuaꞌa naaaonaa Tominkaru shaꞌapatan pidannao, ĩshaꞌapaapan puꞌu naꞌapa kidaꞌo aimaakan.Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩaitapan uruu. Mazan aizii Tominkaru dyuudan naꞌikiuaipan ipai, ipai pidannao tanawatinan wuruꞌu aiaꞌa oii kidaꞌoraz aimaakan pashaꞌapaa-pan. 31 Ushaꞌapanum kauꞌan uaitapa naꞌiaꞌoram kamoo donoꞌo niꞌi naa ukootowapa-kidan ipai, ipai pidannao, mashaapainao wuru amazada baara an kidaꞌa. Kainaꞌaꞌanaa uzaamatanii pidan, kootowapa-kidaꞌo nii ĩdyaun sakitapa, ĩshaꞌapatan kawanaꞌatishaꞌapaꞌoram kida aimaakan. Umishiian pazaamatan wuruꞌu pidanaz, ukadishita-kidanidaꞌan uruu pamawaka-kizi iki,” ukian.

32 Aizii ĩabatankan Paul paradan mawakaꞌo kadishita-kida-kao dauꞌan, pabiꞌi kida pi-dannao tuukii ĩshaazootin-kidan Paul kuwaa. Mazan baꞌorainao kian uꞌati, “Waabataꞌa-zon powaꞌa zii kaiwuruꞌu pukuwaa kidaz.” 33Uruu daunaꞌan, uipaian naa pakakuwaapannaꞌiki umakon naa wuru diꞌikiꞌi miitiniapa-kizaiz. 34Mazan kainaꞌa pabiꞌi kida pidannaodaꞌanan Paul, tuukii ĩmishidan paꞌan.

Kainaꞌa pidan mishidaꞌo Dionysius kiaꞌo uꞌuu. Uruu zaamatinpauzo wunao diꞌitiꞌi,tominpauzonao naꞌiki diꞌitapauzonaouz paꞌinaa kidaꞌo kuwai. Naꞌiki kainaꞌa zunaabaDamaris kiaꞌo oꞌuu. Oroo omishidan kapam, naꞌiki kainaꞌa kapam baꞌorainao kidamishidainao.

18Paul kakuwaapan Corinth ii

1Udaunaꞌan Paul dobatan naa Athens iki, naꞌiki umakon atii Corinth iti. 2Aizii Corinthii kainaꞌa pidan paudaiaro tuma, Aquila kiaꞌo uꞌuu, Pontus iaꞌo ushakatauzon, udaiaro uuPriscilla. Diikiꞌiꞌo zii ĩkaawaꞌakanuꞌu Italy iki. Ushaꞌapanum kauꞌan tuubaruꞌo naobanaiClaudius dyuudan idi ipai Jewnao koditan Rome iki, donoi Italy iaꞌoraz. 3 Paul sookadin-pan Aquilanao tuma. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩkaudin-kizi soo ĩtomapan naꞌiki ĩkanoopanmadai tent dapunaa kida nii, uruu kaduz dauaꞌo kapam Paul kaudinauzon. Uruu idinaꞌiaꞌa naa ukaudinan ĩtuma. 4Aizii ipai Sookapa-karu Kamoon dono, Paul morotauzonnaꞌiki ukakuwaapan ĩꞌati synagogue ii. Tuukii uaipan panaꞌapatan ĩnyukunuu pakuwaadauꞌati. Uruu idi ukakuwaapan kaimanaiman Jewnao ati naꞌiki Greeknao ati kapam.

5 Aizii Silas naꞌiki Timothy kaawan daunaꞌan Macedonia iki, Paul kaudinan soopakakuwaapatinan dauꞌaꞌa naa karikaonan. Kaimanaiman ukakuwaapan Jewnao atiJesus dauꞌan. Ukian, “Mishiꞌo uruu Christ, Tominkaru kowaadauzoniaz padyuudan niikazannaataꞌo nii ipai pidannao.” 6 Mazan aonaa ĩmishidaꞌazon, tuukii ĩdakoopan Paulkuwaa dikauda kidaꞌo idaꞌan. Uruu idi sariapa usoꞌotan pashooton, naꞌiki uziianuzuĩkanaapu iti, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Tominkaru patakaꞌutan dono unao uꞌoian dikin ii, uaipanatiꞌo wuruꞌu. Aonaa õgaru aipan atiꞌo mani. Mazan aizii õmuudan nii unao, naꞌikiõmakon niꞌi naa Gentilenao diꞌiti, ĩnao atiꞌo niꞌi naa paꞌan aizii õkakuwaapan.”

7 Udaunaꞌan umakon naa, usookadinaꞌanan Gentile dapu iti, Titius Justus kiaꞌo uꞌuu.Uruu toriinpauzo Tominkaru ati. Naꞌiki maonapaꞌo udapu synagogue dazabaꞌa. 8Mazankainaꞌa Jew, Crispus kiaꞌo uꞌuu. Uruu kazowautapaꞌo synagogue dapunaa. Uruu tuukiipaꞌan umishidan Paul kuwaa Jesus dauaꞌo. Naꞌiki ipai pidannao, mashaapainao kidaudapu ii, ĩmishida kapamwuruꞌu kuwai kidaz. Naꞌiki iriba kapam Corinth sannao abatanPaul kuwaa naꞌiki tuukii ĩmishidanuzu. Uruu idi ĩchikaawunuinan.

ACTS 18:9 229 ACTS 18:279 Baukapaiman, aiwakaꞌan Tominkaru paradan Paul ati, uzandaꞌawun ii. Kaikapaꞌa

wuruꞌu kii-karuz uꞌati: “Manaꞌa putariaꞌanaꞌa, naꞌiki manaꞌa pusookadaꞌanaꞌa wuruꞌupukakuwaapatinanuz pidannao ati. 10 Aonaꞌo nii õmuudapan pugaru, naꞌiki aonaꞌonii kanom shaꞌapatan pugaru. Ushaꞌapanum kauꞌan diꞌoraz donoi idaꞌa kainaꞌa iribaõpidanannao.” 11Uruu idi Paul naꞌian Corinth ii utominapa-kidan pidannao TominkaruParadan dauꞌu, baudaꞌapa wunu pazikon an powaꞌa.

12 Naꞌapainiꞌi naa Gallio zaamata-kao tuubaruꞌo naobanai nii pidannao ati, wuruꞌumashaapainao kidaz ipai Achaia ii aka. Uruu dono Jewnao baokopatinan naꞌiki ĩzaa-matan Paul. Udaunaꞌan ĩnaꞌakan naa uruu tuubaruꞌo naobanai kanaapu iti, marii kiziukootowapa-kida-kao naꞌii. 13 Ĩkian Paul dauꞌan, “Diꞌoraz pidanaꞌa, uaipan papanaꞌadanpidannao nyukunuu, ĩtoriinapa kizi Tominkaru ati, panaꞌaꞌo wakakinaorinaa ai.”

14 Paul paradaꞌakaꞌazon padamata, upuꞌaꞌa naa mazan naobanai Gallio paradaꞌakanJewnao ati. Ukian, “Diꞌoraz pidan shaꞌapatan anmani dikauda kidaꞌo aimaakan,minziiwamani õabatapan ukuwaa. 15Mazan õabatan kaiwuruꞌu, soo ukashadaakapan parada-karudauꞌan, pidan uu dauꞌan, naꞌiki unao kakinaorinaa sodi kida dauꞌanaꞌo karikaonan. Mariiunao sakitapadan uaipan ati wuruꞌu aimaakan kidaz. Õgaru aonaa turuu õkootowapatin-kidan pidan kaikapaꞌo dikin ii karikaonanuꞌu!” 16 Uruꞌu naa mazan uwaataꞌakannaa pidannao kootowapa-kizai iki. 17 Sariapa naꞌiainao Greeknao zaamataꞌakan naaSosthenes, kazowautapauzo synagogue. Naꞌiki ĩbaꞌiziautapaꞌakan naa kowas uruu naꞌii,maonapa kootowapa-kizai paniinomizinaa idaꞌa. Mazan aonaa Gallio nyukunuupanwuruꞌu ĩbaꞌizimikipanuzu.

Paul kiwapaanan naa koshanAntioch iti

18 Mazan upuꞌu Paul naꞌian zii kotuaꞌiki zaa Corinth ii, mishidainao tuma. Uruudaunaꞌan umakon naa udaruꞌo kanawa idaꞌan, makoꞌo Syria iti, Aquila naꞌiki Priscillamakoꞌo kapam kanawa idaꞌan. Cenchreae ikiꞌo wuruꞌu ĩzaamatanuz kanawa. Mazanpamakon uaꞌii Paulmadii-kidaꞌakan pazowaud, paipaian idiꞌi naawuruꞌu pakowaadauzo-niaz pashaꞌapataꞌazon Tominkaru ati.* 19-21Ephesus ii kanawa sannaomashaadinaꞌakan.Uruu idi naꞌii Paul maaratinaꞌakan zii kanawa diꞌiki. Aizii Priscilla naꞌiki Aquila naꞌiaꞌoniꞌi naa paꞌan ĩmaaratinan. Uruu idi naꞌii Paul miitiniipaꞌakan Jewnao tuma, synagogueii. Tuukii padamata ĩaipan Paul naꞌiaꞌakan zii tomunuꞌiki zaa patuma, mazan aonaaPaul nyukunuu naꞌapan. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Tominkaru aipan an õwaꞌatin daꞌatiꞌi,õwaꞌatin nii koshan unao idaꞌati,” ukian ĩꞌati. Naꞌiaꞌa naa paꞌan Priscilla naꞌiki odaiaruwaꞌakinan. Aizii Paul udobatan naa koshan kanawa idaꞌan. 22 Naꞌikiꞌo umakon atiiukaawan Caesarea iti. Naꞌiaꞌa naa umaaratinan kanawa diꞌiki. Naꞌikiꞌi naa umakonpakidiba idaꞌan Jerusalem iti, utukapaꞌanan mishidainao.

Uruu daunaꞌan udobatan naa koshan atii ukaawan powaa iti Antioch iti.23 Masakaudaꞌu unaꞌiaꞌakan, udaunaꞌan umakon naa koshan. Umakon ipaipakakuwaapatin-kizi kida amazada kawanaꞌati, Galatia Baara ii aka naꞌiki PhrygiaBaara ii aka. Umaꞌozakadan ipai mishidainao nyukunuu naꞌiiꞌaka.

Apollos kakuwaapan Ephesus naꞌiki Corinth ii24 Uruu dono Jew, Apollos kiaꞌo uꞌuu, Alexandria iaꞌo ushakatan, kaawan Ephesus

ati. Uruu paraabaꞌo manawun pidan. Naꞌiki kaiman-daunuꞌo uaitapan saada-kariwaizkida Tominkaru paradan. 25Naꞌiki kaimanaiman kapam utominapa-kida-kao NaobanaiJesus kaduz kida dauꞌu. Uruu idi maꞌozaka ukakuwaapan naꞌiki kaiman utominapa-kidan pidannao Jesus dauꞌu, naꞌiki ushaꞌapaapanii kida dauꞌan. Mazan chikaawunuuapa-karu dauꞌu, uaitapa soo baudaꞌapa John chikaawunuupan dauꞌu karikaonan. 26 Mazanmaꞌozaka ukakuwaapan Jewnao ati synagogue ii. Priscilla naꞌiki Aquila abata wuruꞌuukakuwaapanuz. Uipaian daunaꞌan pakakuwaapan, sariapa ĩnaꞌakan uruu padapuiti. Naꞌiaꞌa naa ĩkakuwaapan uꞌati kaimanaiman uaitapa-kinaa nii powaꞌa zii naꞌapamTominkaru aipan pamishida-kao.

27 Uruu daunaꞌan Apollos diꞌitinpan, ukakuwaapatinaꞌanaꞌazon Achaia iti. Uruu idiEphesus ikiinao mishidainao kaminkaꞌutan Apollos, pasaadan idaꞌan kaarita baꞌoran* 18:18 Naꞌapaꞌo paꞌan Jewnao kaduz ĩmadii-kidan nii pazowaud ĩipaian an pashaꞌapatan wuruꞌu pakowaadauzoniazpashaꞌapataꞌazon Tominkaru ati.

ACTS 18:28 230 ACTS 19:17mishidainao diꞌiti, Achaia iainaouz, marii kizi ĩdapaapan uruu ukaawan an. Aiziiukaawan daunaꞌan naꞌiti, kaimanmishi ukaminkaꞌutan mishidainao, wuruꞌu Tominkarukamunanun idaꞌanaꞌoraz ĩzaamatan Jesus panaobanaa nii. 28 Naꞌiki maꞌozaka Apolloskashadaakapan Jewnao tuma naꞌii. Iribaꞌo pidannao abatapan puꞌu, utukapa-kidan ĩꞌatiTominkaru paradan diꞌiki, mishiꞌo wuruꞌu Jesus, uruu Christ.†

19Paul kakuwaapan Ephesus ii

1 Aizii Apollos kakuwaapatinan puꞌu Corinth ii, Achaia Baara iaꞌoraz, Paul unaꞌian ziipaꞌan baza antanapu Asia Baara an. Uwaꞌatin atii ukaawan Ephesus ati. Naꞌii uikodanmishidainao Jesus, 2 naꞌiki upishaan ĩdyaun kaikapaꞌa: “Kaimanaꞌo Doronaa morotaniiunyukunuu iti umishidan dono?”

“Aonaa naꞌapainim zii waabatauzon Kaimanaꞌo Doronaa dauꞌan,” ĩkian uꞌati.3 “Naꞌapaꞌoram mooko uchikaawunuu-kaoaz?” ukian ĩꞌati.“Naꞌapa John Chikaawunuupauzon kawan, utominapa-kidan kawanaꞌati pidannao,”

ĩkian.4 “Mazan John chikaawunuuan pidannao tanawatinainaouꞌu naa paꞌoian ai, udyuudan

idi ĩmishidan wuruꞌu kainaꞌikiꞌoraz uwaꞌatin padawuꞌati. Uruu Jesus, dauꞌanaꞌo wuruꞌuunaꞌapanuz,” ukian ĩꞌati.

5Pidannao abatan idi uparadan naꞌapa, sariapa ĩchikaawunuu-kidinan Naobanai Jesusuu idaꞌan. 6Uruu daunaꞌan Paul muudan naa pakaꞌu ĩꞌidaꞌa, sariapa Kaimanaꞌo Doronaamorotan ĩnyukunuu kida diꞌiti.* Naꞌiki ĩparadan naa baꞌoran kaduz parada-karu kidaidaꞌan. Naꞌiki ĩkowaadan naa kuwai Tominkaru diꞌiki kidaꞌo. 7 Uikoda mani 12 wuruꞌupidannaouz.

8 Idikinaudaꞌu kauzu Paul naꞌian, ukakuwaapatinan pidannao ati synagogue† ii.Uaipan idi ĩmishidan, maꞌozaka ukakuwaapan, naꞌiki kaimanaiman ukowaadan ĩꞌatiwuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz dauꞌu. 9 Mazan kainaꞌa pabiꞌi kida pidannaodikintapa, aonaa ĩmishidaꞌazon Paul kuwaa. Naꞌiki iribaꞌo pidannao abatapan puꞌudikauda sodi kida ĩparadan, wuru dauꞌanaꞌa daꞌanainaouz “Jesus Kaduz.” Uruu idiPaul naꞌakan mishidainao paꞌidiwaru patuma, tominpauzo-kizai dapunaa iti, Tyrannusidiwauz. 10 Naꞌiaꞌa naa utominapatin-kidan pidannao ipai kamoo, atii dyaꞌutam wunu.Uruu idi ipai, ipai pidannao, Jewnao naꞌiki Gentilenao, wuruꞌu mashaapainao kidaz AsiaBaara ii aka abatan wuruꞌu Paul kowaadanii kidaz Tominkaru paradan, Naobanai Jesusdauꞌu kidaꞌoraz.

Sceva dainao tiwaan pasoꞌotan oiaꞌo doronainao Jesus uu idaꞌan11 Tominkaru aipan ati Paul shaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan aonaꞌoraz pidan

kaꞌiitan pashaꞌapatan. 12Atii Paul linson, naꞌiki kamicha pishatapaꞌo umada, naꞌaka-kaokarinainao diꞌiti, naꞌiki ĩpishata-kao uꞌidi sariapa ĩkakudan. Naꞌiki sariaapaꞌo nii kapamoiaꞌo doronainao koditan pidannao diꞌiki.

13 Kainaꞌa kapam pabiꞌi kida Jewnao, chiꞌikapan naꞌiki ĩsoꞌoopan oiaꞌo doronai kidapidannao ai. Sariapa ĩtamakapan ĩtiwaan kapam pasoꞌotan oiaꞌo doronai Naobanai Jesusuu idaꞌan. Ĩkian oiaꞌo doronai ati, “Wakian pukodita Jesus tawuruꞌu Paul kowaadapaniazuu idaꞌan,” ĩkian. 14 Sceva dainao wuruꞌu naꞌapainpainaouz. Aizii wuruꞌu ĩdaru Jewnaofaadaan zowaunaa uruu, 7 wuruꞌu udainaouz.

15 Mazan oiaꞌo doronai kian ĩꞌati, “Õaitapanii Jesus naꞌiki Paul. Mazan unao, aonaaõaitapan,” ukian. 16 Upuꞌaꞌa naa mazan pidan, wuruꞌu oiaꞌo doronai zaamatapaniaz,zakaꞌutinaꞌakan naa ĩdyaun naꞌiki uzoꞌii biꞌiaꞌakan naa ipai ĩdyaun tuukiaꞌo idaꞌan,ipai ĩmada izain, naꞌiki ipai kapam ukuzuuaꞌakan ĩkamichan kida ĩmada iki. Uruu idiĩkidoopan naa udapu iki, naꞌiki pamada kaziwan biiꞌi, ĩdimaꞌakan naa uꞌai kadimanaꞌoidaꞌan. 17 Ipai Jewnao naꞌiki ipai Gentilenao, mashaapainao kidaz Ephesus ii abatan ipai† 18:28 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. * 19:6 Kaimanaꞌo Doronaa morotan ĩnyukunuu kida diꞌiti oo “Kaimanaꞌo Doronaakaawan ĩꞌidaꞌati.” † 19:8 synagogue: kabaun Jewnao baokopainapa-kizi. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

ACTS 19:18 231 ACTS 19:34wuruꞌu aimaakan shaꞌapanuz kaikapaꞌa. Uruu idi tuukii pidannao tarian, naꞌiki tuukiiĩdiꞌitinpan. Naꞌiki kaiman paꞌidiwaru pidannao paradan Naobanai Jesus dauꞌan. “Ei,maꞌozakaꞌo mishi manawun uruu,” ĩkian. 18 Uruu dono iriba mishidainao kowaadanipai oii kidaꞌo pashaꞌapaapauzonii iribaꞌo pidannao abatapan puꞌu. 19 Baꞌorainaokida kowaadan naꞌapam pamarunao-tinpauzon. Mazan uruu dono ipai ĩnaꞌakan naapamarunao-tinpan kaaritannaa kida. Uruu idi pidannao kanaapuꞌu ipai ĩkawaodanwuruꞌu pakaaritan kidaz. Aizii ĩaitaan ipai wuruꞌu kaarita kida winipinaaz, dobata,dobata, ubaokopatinan uikoda fifty thousand wiziꞌi kidaꞌo puraata.‡ 20Aizii mishidainaotukapan idi maꞌozaka kuwai pishatan pidannao nyukunuu, powaꞌa zii ĩmaꞌozakadinanpakakuwaatinan dauꞌati. Uruu idi powaꞌa zii mishidainao iribainan.

Pidannao toꞌoradinan Ephesus ii21Aizii ipai wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapan daunaꞌan kaikapaꞌa, Paul diꞌitinpan, naꞌiki

uaipan pamorowautapanwiizai kawanaꞌati kidawuruꞌuMacedonia naꞌiki Achaia Baara iiaka kidaꞌoraz. Naꞌikiꞌo niꞌi naa uaitan padobatan atii Jerusalem iti. Paul kian, “Õkaawandaunaꞌan Jerusalem iti, õmakon nii naꞌiki õmorowautapaꞌanan nii kapam Rome iti.”22 Uruu idi udyuudan pamin-kaudinannao, Timothy naꞌiki Erastus kiwiitan Macedoniaiti. Aizii Paul unaꞌiaꞌakan zii paꞌan Ephesus ii, Asia iaꞌoraz.

23Mazan uruu donoꞌo naa pidannao toꞌoradinan Ephesus ii tuukii manawun, ushaꞌa-panum kauꞌan iribaꞌa naa ĩtukapan pidannao daꞌanan “Jesus Kaduz.” 24 Kainaꞌa pidanEphesus ii, Demetrius kiaꞌo uꞌuu. Uruu tomapauzo iriba, iriba, tominkaruaba Artemisdapunaa dikin kida silver idi. Utomanuzu duusodi kidaꞌa. Naꞌapaꞌo idaꞌan dobata, dobatauikodan puraata paꞌati, naꞌiki pidannao ati, wuruꞌu kaudinainao kidaz utuma. 25Uruu idiudapadan naꞌiki ubaokopatan ipai pidannao kaudinainao patuma naꞌiki baꞌorainao kidanaꞌapaꞌo kapam ĩkaudinan ĩnao kawan. Naꞌiaꞌa naa ukian ipai ĩnao ati, “Õpaonarunao,aizii õparadaꞌazon uꞌati. Ipai unao uaitapa kanom kaduz wakaudin-kizi nii. Naꞌikiuaitapa dobata, dobata waikodan puraata watomanii kida idaꞌan. 26 Aizii utukapa,naꞌiki uabata ukinao idi naꞌapam Paul dikauda kian wuru dauꞌanaꞌa watomanii kidazaimaakan. Ukian, ‘Wuruꞌu toma-kariwai kidaz tominkaru nii kaꞌui idiꞌoraz, mazanuꞌokarikaonan, aonaa mishiꞌo mani.’ Uruu idi ipaiꞌi naa unaꞌapatan daꞌainao pidannaonyukunuu, paparadan kawanaꞌati, atii ipai diꞌiiꞌakaꞌa Asia Baara kawanaꞌati kida, iribaꞌanaa ĩmishidan uparadan. 27Aizii pidannao dakoopan niꞌi naa watomapanii kidaz. NaꞌikiumanawunuꞌorazwatominkarunuabaArtemis, odapu tukapa-kao niꞌi naamadiwautapa-kaꞌo nii karikaonan. Naꞌiki aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa pidannao dyautan oroo, atii naꞌapaꞌoniꞌi naa karikaonan omanyukunuuta-kao. Ipai unao, uaitapa ipai pidannao toriinpauzonoꞌati, daꞌaꞌa Ephesus an, naꞌiki ipai Asia Baara ii aka, naꞌiki ipai baꞌoran amazadakawanaꞌati kida.”

28 Aizii pidannao abatankan idi unaꞌapan, sariapa mishi ĩtoꞌoraꞌakan, naꞌikiĩkadakoinaꞌakan naa diiwa, diiwa. “Maꞌozakaꞌo, naꞌiki umanawunuꞌo watominkaruabanArtemis, daꞌaꞌa Ephesus idaꞌa,” kiaꞌo wuruꞌu ĩkadakoinanuz. 29 Uruu idi iriba, iribapidannao kadakoinan diiwaꞌo idaꞌan, ĩtoꞌoradinan naa mapidankiaka uruu wiizai diꞌi-iꞌaka. Upuꞌaꞌa naa ĩikodaꞌakan Gaius naꞌiki Aristarchus. Sariapa ĩzaamatan ĩdyaun. ĨnaoPaul minaudaꞌunao Macedonia ikiꞌo ĩwaꞌatin. Ĩnaꞌakaꞌakan naa kowas ĩnao pidannaobaokopainpauzo-kizi iti. 30 Tuukii padamata Paul makoꞌozon naꞌiti, pidannao kanaapuiti. Mazan aonaa mishidainao kashaapan umakon naꞌiti. 31 Kainaꞌiaꞌo kapam Paulpaonarunao naꞌii, tuubaru kidainao pidannao. Ĩnao dyuudan paparadan uꞌidiꞌiti, aonaakizi umakon pidannao baokopainapa-kizi iti. 32 Aizii naꞌiaꞌa naa pidannao toꞌoradinantuukii, baꞌorainao kadakoinan panaꞌiti sodi kidaꞌa naa karikaonan, ushaꞌapanum kauꞌan,kainaꞌa pabiꞌi kida pidannao aonaa ĩaitapan kanom dauꞌatiꞌo manawun wuruꞌu pawaꞌat-inuz. 33 Aizii Jewnao aipan idi pakazannaatinan, sariapa ĩzaamatan pabii iki Alexanderparadaꞌo nii pidannao kanaapu iti, marii kizi ukowaadan ĩꞌati aonaa ipaiꞌo mani wuruꞌuJewnao shaꞌapaapanuz aimaakan kaikapaꞌa. Soo Paul paꞌan wuruꞌu naꞌapainpaꞌoraz.Sariapa Alexander sawadan pakaꞌu, uaipan pidannao mashaadinan naꞌiki ĩabata kiziuparadan. 34 Aizii pidannao tukapankan naa uruu Jew, ipai baokopa ĩkadakoꞌokan‡ 19:19 wiziꞌi kidaꞌo puraata: Greek paradan idaꞌan drachmas. Baudaꞌapa drachma, baudaꞌapaꞌo kamoo kaudin-karuwinipinaa.

ACTS 19:35 232 ACTS 20:11patumaaka kaikapaꞌa: “Maꞌozakaꞌo, naꞌiki umanawunuꞌo watominkaruaban Artemisdaꞌaꞌa Ephesus idaꞌa,” kiaꞌo wuruꞌu ĩkadakoinanuz atii tomunuꞌiki.

35 Upuꞌu mazan donoi zowaunaa kaawan ĩꞌidaꞌati, sariapa umashaatan wuruꞌuĩkadakoinapanuz. Ukian ĩꞌati kaikapaꞌa: “Uabata õparadan Ephesus sannao. Ipaipidannao aitapan soo wawiizi Ephesus taapaꞌo wuruꞌu umanawunuꞌoraz tominkaruabaArtemis dapunaa. Naꞌiki ipai pidannao aitapan kainaꞌa kapam wataapan umanawunuꞌokuba, oroo kawanuꞌoraz utoma-kao, tawuruꞌu waotauzoz aokazi iki. 36 Aonaa turuupidan kashadan naꞌiki udakoopan watominkaruaban Artemis. Ukauꞌan usookadaꞌa naawuruꞌu ukaikapainpanuzuꞌu. Manaꞌa ushaꞌapaapaꞌanaꞌa aimaakan madoronaa-daun.37 Unao kaawa-kidanii wuruꞌu pidannaouz daꞌatiꞌi, ĩmashaꞌapatakan puꞌu dikaudaꞌoaimaakan, aonaa kanom ĩkoidapan watominkaruaban dapu iki, naꞌiki aonaa ĩdakoopanwatominkaruaban dikaudaꞌo idaꞌan. 38 Aizii Demetrius naꞌiki ipai umin-kaudinannao,ĩkaakapaaꞌazon an pidannao, marii paꞌan ĩkaakapaan, naꞌiki ĩnaꞌakan ĩdyaun Romeikiꞌo naobanai diꞌiti, naꞌii kizi ĩkootowapa-kida-kao, kootowapa-karu kamoon dono.39 Aizii unao mani, kainaꞌa zii uparadaꞌazon aimaakan dauꞌan? Uparadaꞌazon an, mariiuabata-kidan wuruꞌu uparadan kidaz, wuru diꞌiaꞌa kabaun toma-kariwaiz kawiiziinaomiitiniapa-kizi nii. 40Aizii diꞌi wuruꞌu washaꞌapatanuz aimaakan kaikapaꞌa, kichanaꞌiki-kiaꞌo wuruꞌu, watoꞌoradinan mapidankiaka manawun. Aizii Rome ikiꞌo naobanai abatananaꞌa naa paꞌi wuruꞌu wadikaudainapanuz, sariaapaꞌo nii upishaa-kidan waunao kanomdikin iaꞌo wuruꞌu watoꞌoradinanuz kaikapaꞌa. Aonaꞌo nii waaitapan naꞌapam wakazan-naatinan.” 41Donoi zowaunaa ipaian daunaꞌan paparadan kaikapaꞌa, usookadaꞌakan naamiitiniapa-karu.

20Paul morowautapankan donoꞌo Macedonia naꞌiki Achaia Baara ii

1 Pidannao sookadan daunaꞌan patoꞌorainpan, Paul dapada-kidan naꞌiki ubaokopatannaa ipai mishidainao. Uruu ukowaadinaꞌazon naa ĩꞌati, naꞌiki umaꞌozakadan ĩnyukunuu,maꞌozaka kizi kapam ĩtaapan pamishidan. Pazaamaakaꞌuan daunaꞌan mishidainao,umakon naa Macedonia iti. 2 Aizii pamakopa-kizi donoi kawanaꞌati kida, Paul maꞌoza-kadan pidannao nyukunuu pakowaadapan idaꞌan kaiman kidaꞌo kuwai ĩꞌati. Atiiukaawan Achaia Baara iti. 3 Idikinaudaꞌu kauzu unaꞌiaꞌakan. Udaunaꞌan uminziiwannaa koshan uruu umakoꞌozon naa atii Syria iti. Upuꞌu mazan pidannao kowaadan Paulati, kainaꞌa Jewnao zaudapan uruu ĩaipan pazowianuzu. Uruu idi ukiwan powaꞌa ankoshan Macedonia an. 4Naꞌiki kaikapaudaꞌu pidannao makon utuma. Berea iki Sopater,Pyrrhus daniz; Thessalonica iki Aristarchus naꞌiki Secundus; Derbe iki Gaius; Asia Baaraiki Tychicus naꞌiki Trophimus; naꞌiki Timothy mako kapam. 5 Ĩnaouꞌu naa kiwiita Troasiti, naꞌiaꞌo niꞌi naa ĩzaudapan waunao.* 6 Mawikiꞌinaꞌo Bread Nikauzo-kao Kamoondaunaꞌan, wamakon naa kapam kanawa idaꞌan Philippi iki. Atii bakaꞌiaudaꞌu kamoodaunaꞌan waikodan zii wairibannao Troas iaꞌa naa. Baudaꞌapa sondii wanaꞌiaꞌakan Troasii.

Ubaukapan naa Paul morowautapan Troas ati7 Saturday dono, kamoo tipitan daunaꞌan, ipai wabaokopatinan, waaroopaꞌazon

idi baokopa, naꞌiki wanikaꞌazon idi bread wanyukunuitapa-kinaa nii Jesus mawakanwaꞌati. Paul aitapan idi uwaꞌakaꞌazon mishidainao baꞌoran kamoo, ukakuwaapatinanĩꞌati atii tomun-zikon diꞌiti. 8 Kabaun nazoo dokoaꞌo diꞌiaꞌo wuruꞌu wabaokopatinanuz,naꞌiki naꞌii iribaꞌo lamp kida maodapan. 9 Kainaꞌa paꞌinaꞌo zii daonaiora Eutychuskiaꞌo uꞌuu, usakanatapan windoo paawaꞌa. Aizii Paul kakuwaapatinan atii Eutychusdaꞌawununun. Udaunaꞌan udaꞌawuꞌukan naa, atii mashaꞌapakiaka uwaotaꞌakan naa imiꞌibaara iti. Idikinaudaꞌuꞌo utaraꞌapaawatinpan paawa ikiꞌo wuruꞌu uwaotaꞌakanuz. Pidan-nao dokobatanuzu, mazan mawakaꞌakaꞌa naa uruu. 10 Mazan upuꞌu Paul kaawaꞌakanuꞌidaꞌati, naꞌiki udokobataꞌakan naazu. “Manaꞌa ukashaꞌoraꞌanaꞌa, kakudaꞌakaꞌa naauruu powaa iti,” ukian ĩꞌati. 11 Uruu daunaꞌan ĩzaidan naa powaa iti kabaun nazo iti,uruꞌu naa ĩaroopan naa naꞌiki ĩnikan naa bread baokopa. Uruu daunaꞌan powaꞌa zii* 20:5 Verse 5 idaꞌa watukapan Luke saadaꞌoraz diꞌoraz kaaritaꞌa baokopatinan koshan Paulnao tuma.

ACTS 20:12 233 ACTS 20:34Paul kakuwaapatinan pidannao ati, atii wakankanaanin. Uruu kii uwaꞌakauzon ĩdyaun.12 Aizii wuruꞌu waotaꞌoraz daonaiora, ukiwan naa padapu iti pairibannao tuma, aonaaushaꞌapan. Aizii uiribannao kaiman ĩnyukunuu ĩkiwan.

Paul kowaadinan mishidainao ati Ephesus iainaouz13Troas iki pakidiba idaꞌan Paul makon Assos iti. Mazan waunao, kanawa idaꞌan paꞌan

wamakon naꞌiti. Naꞌiaꞌo niꞌi naa Paul aitan paikodan waunao. 14Atii naꞌapaꞌa naa mishi.Ukaawan daunaꞌan naꞌiti, upaidinan naawatuma kanawa zoꞌiti, naꞌikiꞌi naawamakon atiiwakaawanMitylene iti. 15Baꞌoran kamoo wadobatapaꞌakan wiizai dazaba an, Chios kiaꞌouꞌuu. Baꞌoran kamoo idaꞌa wakaawan Samos iti. Baꞌoran kamoo wadobatan koshan atiiwakaawanMiletus iti. 16Aonaꞌa naa Paul aipan patomunuꞌikinpan Asia Baara an. Mazankadimanaꞌa naa paꞌan uaipan pakaawan Jerusalem iti, Pentecost uaꞌii. Uruu idi aonaaumakon Ephesus iti. 17 Soo udyuuda-kidan paꞌan paparadan naꞌiti, marii kizi choochizowaunaanao waꞌatin uꞌidaꞌati Miletus ati.

18Aizii ĩkaawan daunaꞌan uꞌidaꞌati, ukian naa ĩꞌati, “Ipai unao utukapauzonii naꞌapamõkaudinan, naꞌiki utukapa naꞌapam õmashaapauzon kiwiin daꞌanaꞌa Asia Baara an kida.Õsakadan diꞌikiꞌo õkaudinan daꞌanaꞌa, atii diꞌi, uaitapa naꞌiki utukapa ipai õkaduz.19Õbaiatan biiꞌi tuukii kashaꞌoraꞌo, Jewnao dakotautan puꞌu pashaꞌapatan õgaru, mazanupuꞌu mashaa, naꞌiki minziiwa õshaꞌapatan õkaudin-kizi, õnyukunuu kashaꞌoran biiꞌi.Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru poitorun idi õgaru. 20 Naꞌiki aonaa kanom õdizapannaꞌiki õtaapa-kidan unao ai, ipai õkowaadan uꞌati kaiman kidaꞌo kakinaorii tawurudonoꞌo õkakuwaapatinan donoꞌoraz uꞌati, udapu ii kida, naꞌiki iribaꞌo pidan bii ii. 21AiziiJewnao ati naꞌiki Gentilenao ati naꞌapa paꞌidiwaru õparadan, õkakinaowan ĩdyaun tuukii,ĩtanawatin kiziꞌi naa paꞌoian ai Tominkaru idaꞌati, naꞌiki ĩzaamata kiziꞌi naa wanaobanaaJesus Christ panyukunuu naobanaa nii.

22 “Mazan aizii õmakon niꞌi naa Jerusalem iti, õizoꞌatin nii Kaimanaꞌo Doronaaparadan. Aonaa õaitapan naꞌapam nii õshaꞌapata-kao naꞌii. 23 Ushaꞌapanum kauꞌanipai donoi, õkakuwaatin-kizi kawanaꞌati, Kaimanaꞌo Doronaa kowaadan õꞌati, kainaꞌaꞌonii dikaudaꞌo aimaakan shaꞌapan õꞌati, naꞌiki õtaraa-kida-kao nii naꞌii. 24Mazan aonaaushaꞌapan õzowii-kao. Kanom tuukiaꞌo õshaꞌapataꞌazon, õaipan paꞌan õipaian õkaudin-kizi wuruꞌu Naobanai Jesus dyuudaniaz õshaꞌapatan. Udyuudan õkowaadan KaimanaꞌoKuwai ipai pidannao ati, Tominkaru kaimanan naꞌiki ukamunanun dauꞌu.

25 “Aizii ipaiꞌi naa õkowaadan uꞌati Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu. Aizii wurudaunaꞌanaꞌa, aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa utukapan õgaru. 26-27Mazan aizii õkiaꞌazon unao ati,naꞌapainim unao oo baꞌorainao mawakan, pakawan paꞌoian biiꞌi zii, aonaa õgaru aipanatiꞌo mani wuruꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa kanom õdizapan unao ai. 28 Ukauꞌanuzaudinpaꞌa naa paꞌi kaiman kiziꞌi naa utaapan udoronaa, naꞌiki kaiman paꞌi kapamukazannaatapa mishidainao wuruꞌu Kaimanaꞌo Doronaa taaniaz uawunuutapan nii.Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru zaamatanii wuruꞌu ĩnaouz paꞌidiwau nii pauDani izainidaꞌan naꞌiki umawakan idaꞌan. 29Õaitapa diꞌi õwaꞌakan daunaꞌan unao, kainiꞌikiꞌo nii pi-dannao kaawan ubii ati, ĩmariidan nii naꞌiki ĩpozawaabiꞌii-kidan nii unao atii ĩtanawatin-kidan nii unao umishidan ai Jesus. Ĩkaawan nii maꞌozaka, naꞌapaꞌo nii toꞌorabaꞌobaudokoru pozawaabiꞌii-kidan kawan kaznizonao atii uzowian ĩdyaun. 30Naꞌiki kainaꞌaꞌonii kapampidannao unao bii ikiꞌo, ĩmariidannii naꞌiki ĩbuutannii pabiꞌi kidamishidainaopaꞌidaꞌati. 31 Ukauꞌan uzaudinpaꞌa naa paꞌi, unyukunuitapa naꞌapam õtominapa-kidanunao, õbaiatan biiꞌi kashaꞌoraꞌo naꞌiki toꞌora-karu biiꞌi. Mazan upuꞌu õkakinaotan ipaiunao, wakanadan puꞌu naꞌiki aiwakaꞌan kida atii idikinaudaꞌu wunu.

32 “Aizii õwaꞌakan niꞌi naa unao Tominkaru kaꞌu idaꞌa. Uruꞌo nii kazannaatapa unao.Naꞌiki õwaꞌakan Kaimanaꞌo Kuwai utuma, Tominkaru kamunanun dauaꞌo, uruu kidaꞌonii maꞌozakadapa unyukunuu. Naꞌiki uruu kida kuwai idaꞌanaꞌo nii uikodan kaimanaꞌomanawun aimaakan, wuruꞌu Tominkaru aipaniaz pataan diinaꞌitiꞌi ipai pidannao ati,ubuutaniinaouz paꞌati.

33 “Ipai unao, utukapa naꞌiki uaitapa õkaduz, aonaa naꞌapainim õnaꞌazootapanwuruꞌu konaunam kidaꞌoraz pidannao kamichan, oo wuruꞌu ĩtaapanii kidaz gold oosilver. 34 Aonaa õnaꞌazootapan ushaꞌapauz, mazan utukapa naꞌapam õkaudinan dadaraõkaꞌu idaꞌan, õikoda-kinaa nii aimaakan õmashaapa-kinaa nii, naꞌiki õmin-kaudinannao

ACTS 20:35 234 ACTS 21:17atiꞌo nii kapam. 35 Õmashaapan idaꞌan kaikapaꞌa, naꞌiki õkaudinan idaꞌan dadara,õtominapa-kidan unao. Naꞌapa kizi ukaudinan, naꞌiki ukaminkaꞌuta kizi kapam pidan-nao, wuruꞌu aonaꞌoraz manawun ĩkaꞌiitan pakaudinan. Karikaonan kizi kapam unyuku-nuitapan tawuruꞌuNaobanai Jesus kiauzonuz: ‘konaukiaꞌo nii pidanminziiwaꞌoraz utaanaimaakan baꞌoran pidan ati, aimaakan taa-kao ai paꞌati.’ ”

36 Paipaian daunaꞌan pakadakoinpan, Paul kodoruꞌukan naa pakakinaotaniinao tuma.Naꞌiki ĩtoriinpan naa Tominkaru ati. 37 Uruu daunaꞌan Paul kowaadinan naa, ipaiĩdokobatan uruu, ĩzaadan naamazan uꞌati. 38 Ĩnyukunuu kashaꞌoran tuukii ushaꞌapanumkauꞌan “Aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa utukapan õgaru,” ukian idi ĩꞌati. Udaunaꞌan ĩwaꞌan-pankan naa uruu, atii kanawa diꞌii.

21Paul makon naa Jerusalem iti

1 Wazaamaakaꞌuan daunaꞌan mishidainao zowaunaanao, wamakoꞌokan naa udaruꞌokanawa idaꞌan. Naꞌikiꞌo wamakon sariapa Cos iti. Baꞌoran kamoowadobatan naa koshan,Rhodes ii wakaawaꞌakan, naꞌikiꞌi naa wamakon atii wakaawan Patara iti. 2 Naꞌiaꞌa naawazaamatan baꞌoran kanawa tuꞌuz makoꞌo Phoenicia iti, Syria iaꞌoraz. Wapaidinandaunaꞌan, wamakon naa koshan. 3 Maonapa wadobatan paran baoko aꞌo katonaruCyprus danoma an, waꞌashabaron antanapu wataapanuzu. Wamakon atii wakaawanTyre iti, Syria iaꞌoraz. Naꞌii wamaaratinaꞌakan zii kanawa diꞌiki. Ushaꞌapanum kauꞌannaꞌiaꞌo nii zii kanawa wazoo kida maaraa-kao. 4Uruu wiizai diꞌii, waikoda mishidainaoJesus. Uruu idi baudaꞌapa sondii wanaꞌiaꞌakan ĩtuma, kanawa sannao tomunuꞌikinpankawanaꞌati. Uruu dono Kaimanaꞌo Doronaa kowaada-kidan mishidainao ati, naꞌapamnii Paul shaꞌapata-kao Jerusalem ii. Uruu idi tuukii ĩmashaatanuzu, aonaa kizi umakonnaꞌiti. 5Mazan naꞌapainiꞌo niꞌi naa wadobatan kamoon aita-kao. Uruu idi wamakon naakoshan kanawa diꞌiti. Ipai mishidainao, paudaiaro naꞌiki paudainao tuma kida ĩdaꞌananwaunao atii paran danoma iti. Naꞌiaꞌa naa paran danoma ii wakodoruꞌukan baokopanaꞌiki watoriinpan naa Tominkaru ati. 6 Ĩzaamaakaꞌuan daunaꞌan waunao, wapaidinannaa kanawa zoꞌiti. Aizii mishidainao, ĩkiwan naa kapam padapu iti kida.

7 Naꞌikiꞌi naa koshan wadobatan, atii Ptolemais ii kanawa mashaadinan. Uruu idinaꞌii wamorowautapaꞌakan mishidainao kida diꞌii. 8 Baꞌoran kamoo wadobatan, atiiwakaawan Caesarea iti, wasookadinan Philip dapu ii. Uruu Philip kowaadapauzozKaimanaꞌo Kuwai Jesus dauꞌu pidannao ati. Naꞌiki uruu tawuruꞌu zaamata-kariwaizJerusalem ii, 7 shaꞌatii ĩzaamata-kao buutaꞌo nii wanyukunui patumaaka kida.* 9Kainaꞌa4 Philip dainao zunnao, aonaꞌo zii ĩkaudaiarun kida. Ĩnao prophetiabanao.† 10 Aiziidobata zaa kamoo wanaꞌaꞌakan daunaꞌan, uruꞌu naa prophet, Agabus kiaꞌo uꞌuu, kaawanJudea Baara iki. 11Ukaawan waꞌidaꞌati, sariapa usoꞌotan Paul zadawu ukonon iki, naꞌikiuwatudan patabaꞌu, naꞌiki paanoba uzadawu idi. Ukian, “Kaimanaꞌo Doronaa kian,kaikapaꞌo nii Jewnao watudan wuruꞌu kazadawuꞌoraz Jerusalem ii, naꞌiki ĩtaan niizuGentilenao ati.”

12 Aizii waabatan idi kaikapaꞌa parada-karuꞌu, tuukii waunao naꞌiki baꞌorainao kidatiwaan pamashaatan Paul, aonaa padamata wataapadan umakon Jerusalem iti. 13Mazanukian, “Kandii nii uzaadanõdauꞌati kaikapaꞌa, ukashaꞌoradaꞌazonõnyukunuu? Õwatuda-kao anooõzowii-kao annaꞌii, Naobanai Jesus dikin ii, aonaa ushaꞌapan,mazanupuꞌaꞌo niiõmakon,” ukian. 14Atii aonaa wakaꞌiitan wamashaatanuz. Uruu idi wakian uꞌati, “Mariimooko pushaꞌapata-kao Tominkaru aipan kawanaꞌati.”

15Uruu daunaꞌanwaminziiwan naa, naꞌiki wamakon naa Jerusalem iti wakidiba idaꞌan.16 Pabiꞌi kida mishidainao Caesarea iki mako kapam watuma. Uruu idi baokopaꞌa naawamakon, atii wakaawan Jerusalem iti. Ĩnaouꞌu naa naꞌaka waunao Mnason dapu iti,wasookapaꞌazoo-kizi iti. Uruu kotuaꞌo uwaꞌatin Cyprus iki, naꞌiki kotuaꞌoraꞌa naa paꞌanuzaamatan Jesus panaobanaa nii. 17 Wakaawan dono Jerusalem iti tuukii mishidainaokonaukii-kidan waunao.

Paul morowautapan James diꞌiti* 21:8 Acts 6:1-6 † 21:9 prophetiabanao: kowaadapaꞌo Tominkaru paradan.

ACTS 21:18 235 ACTS 21:3118 Baꞌoran kamoo Paul makon baokopa watuma, utukapaꞌanan James. Wakaawan

naꞌiti, waikoda ipai choochi zowaunaanao naꞌii. 19 Uruu idi tuukii Paul konaukii-kidanĩdyaun. Udaunaꞌan ukowaadan naa ĩꞌati ipai aimaakan Tominkaru shaꞌapatanii kidaGentilenao ati, pakaudinan dono ĩbii ii aka.

20 Ipai wuruꞌu abatainaouz Paul kuwaa, tuukii ĩkonaukian. “Kaimanaꞌo manawunmishi pugaru,” ĩkian Tominkaru ati. Udaunaꞌan ĩkian Paul ati. “Waꞌinawuzu Paul,mishi putukapa naꞌapam iriba, iriba Jewnao ipai amazada kawanaꞌati mishidan naanaobanai Jesus. Mazan ĩnao, tuukii ĩmarainpan naꞌiki ĩizoꞌatin tawuruꞌuMoses kakinaorikidaz. 21Aizii kainaꞌa ĩabatan dikauda kidaꞌo parada-karu pudauꞌu. Ĩabatan putominapa-kidan naꞌiki pukakinaotan Jewnao wuruꞌu mashaapainaouz Gentilenao wiizi ii aka kida,aonaꞌa naa kaikin puaipan ĩshaꞌapatinan Moses kakinaori kida kawanaꞌati. Naꞌiki aonaꞌanaa kaikin puaipan ĩchoota-kidan‡ paudani daonaioranao, Moses kakinaori kawanaꞌati,naꞌiki aonaꞌa naa kaikin puaipan wuru shaꞌapata-kaoaꞌa waunao Jewnao kaduz kidaz.22 Masakaudaꞌu daunaꞌan, ĩabatan niꞌi naa wuruꞌu pukaawanuz. Aizii mani, naꞌapamnii washaꞌapatinan? 23 Wadiꞌitinpan kaikapaꞌa, waaipan pushaꞌapatinan waparadankawanaꞌati. Kainaꞌa 4 daonaioranao kowaadauzo pamishiaꞌazon paparadan Tominkaruati.§ Kainaꞌaꞌa naa ĩdyaun kaidaꞌaꞌa, ĩipaiaꞌa naa pashaꞌapatan wuruꞌu ĩkowaadauzoniazpashaꞌapataꞌazon. 24Ukauꞌan turuu pumakon baokopa ĩtuma, puchikainaꞌan kizi ĩtumaTominkaru ati, Jewnao kakinaori kawanaꞌati. Naꞌiki pukowaada kiziꞌi naa pugaruꞌo niikawinipinaata uzainao ĩtaan nii faadaanao ati. Ĩipaian daunaꞌan pachikainan, ĩsokozoo-kao niꞌi naa ĩtukapa-kida-kinaa niꞌi naa pamishian paparadan Tominkaru ati. Uruuidaꞌanaꞌo nii Jewnao tukapan aonaa mishiꞌo mani wuruꞌu pumashaatanuz pidannaoshaꞌapatan aimaakan wakakinaorinaa ai. Ushaꞌapanum kauꞌan, pugaru naꞌapa kapampushaꞌapatan wuruꞌu wakakinaorinaa aiapanii kidaz ushaꞌapata-kao.

25 “Mazan Gentilenao ati, wuruꞌu mishidainaouznaa, waunao choochi zowaunaanaosaadaniꞌi naa paꞌanwakaaritan ĩꞌati, naꞌiki wataa ĩꞌati idikinaudaꞌu karikaonan kakinaoriiwaaipaniaz ĩizoꞌatin. Kaikapaꞌa wuruꞌu wakianuz wakaaritan idaꞌa: ‘Aonaa unikaꞌanaꞌawanyukunui taa-kariwaiz baꞌoran kaduz tominkarunao ati. Naꞌiki aonaa unikaꞌanaꞌaizai, naꞌiki aimaakan dunaa wuruꞌu dyukuruuta-kariwaiz uzowii-kao. Naꞌiki aonaaukashaapaꞌanaꞌa daonaiora naꞌiki zun kiaapaakan pamamazidakan puꞌu,’ ” kiaꞌo wuruꞌuĩkianuz Paul ati.

26Baꞌoran kamoo naꞌapaꞌa naa Paul shaꞌapatinan padyuuda-kao kawanaꞌati. Unaꞌakannaa wuruꞌu daonaioranaouz, naꞌiki naꞌiaꞌa naa ĩchikainan utuma Moses kakinaoridyuudauzon kawanaꞌati. Uruu daunaꞌan PaulmakonTominkaruDapu iti, ukowaadankannaa faadaanao ati 7 kamoo idaꞌa ĩipaian niꞌi naa pachikainan Tominkaru ati. Uruu donoꞌoniꞌi naa uzainao kawaoda-kao ĩkawanaꞌati kida.

Paul zaamata-kaoTominkaru Dapu ii

27 Mazan 7 kamoo ĩshaꞌapaapan wuruꞌu pashaꞌapaapanii kidaz, naꞌiki ĩipaian puꞌaꞌanaa kapam. Upuꞌu Jewnao waꞌatiinao Asia iki, tukapan Paul Tominkaru Dapu ii.Sariapa ĩkimudan naꞌiki ĩtoꞌoradan pidannao kasabaꞌukinpainao naꞌii. Unaꞌapan puꞌuĩzaamataꞌakan naa Paul, 28 naꞌiki ĩkadakoinan naa kaikapaꞌa: “Unao Israelitenao,ukaminkaꞌuta wazaamatan diꞌoraz pidanaꞌa. Uruu tawuruꞌu chiꞌikapaꞌoraz ipai amazadakawanaꞌati, dakoopaꞌitaꞌoraz Israelitenao, naꞌiki dakoopaꞌo wakakinaorinaa Moses taau-zonii kidaz waꞌati, naꞌiki udakoopan kapam wuruꞌu diꞌoraz Tominkaru Dapuꞌu. Aiziidiꞌi, ukaniribaa-kidan Tominkaru Dapu, unaꞌakan idi Gentilenao unazo ati.” 29 (Ĩtoꞌorannaꞌapa ushaꞌapanum kauꞌan ĩtukapanii Trophimus, Ephesus san, Paul tuma donoi ii.Ĩꞌitiiman mani kainaꞌa Paul morota-kidan uruu patuma Tominkaru Dapu iti.)

30 Uruu dono tuukii, tuukii pidannao toꞌoradinan uruu wiizai diꞌii. Ĩdiman naa diꞌikikidaꞌa kasabaꞌu, kasabaꞌuan TominkaruDapu iti. Ĩmorotan sariapa ĩzaamatan Paul, naꞌikiĩkozootaꞌakan naazu Tominkaru Dapu iki. Udaunaꞌan ĩtarataꞌakan naa paniinom. 31Aiziiwuruꞌu pidannaouz, ĩaipan naa pazowiaꞌakan uruu. Upuꞌu mazan parada-karu kaawanRome ikiꞌo soldyaanao zowaunaa idaꞌati. Kaikapaꞌa wuruꞌu parada-karu dyuuda-kaoaz:‡ 21:21 choota-kidan: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.§ 21:23 Numbers 6:1-20

ACTS 21:32 236 ACTS 22:10“Ipai, ipai pidannao toꞌoradinan kai Jerusalem ii, tuukiaꞌo kaiwuruꞌu ĩtoꞌoradinanuz.”32 Soldyaanao zowaunaa abatankan idi naꞌapaꞌo kuwai, sariapa unaꞌakan soldyaanao,panaobanaanao tuma kida. Kadimanaꞌo idaꞌan ĩmakoꞌokan naa pidannao toꞌoradinainaodiꞌiti. Aizii pidannao tukapankan soldyaanao zowaunaa, pasoldyaannao tuma, sariapaĩsookadaꞌakan pazowiautapan Paul.

33 Soldyaanao zowaunaa kaawan naꞌiti, sariapa uzaamatan Paul ĩꞌai. Udaunaꞌanudyuudan naa uwatuda-kao dyaꞌutamtinpaꞌo chain idi. Naꞌiki upishaan naa pidannaokaikapaꞌa: “Kanom kaduz wuruꞌu diꞌoraz pidanaꞌa? Kanom mooko ushaꞌapata?”34 Mazan panaꞌa sodi kida pidannao kadakoinan. Baꞌorainao kian, “uruu kaikapaꞌo-raꞌa,” baꞌorainao kian, “kaikapaꞌo uruꞌu.” Atii aonaa soldyaanao zowaunaa aitapankanom dikin iaꞌo wuruꞌu ĩtoꞌoradinanuz uꞌati. Uruu idi udyuudan naa Paul naꞌaka-kao soldyaanao mashaapa-kizi nazo iti. 35Mazan ĩmorotan uaꞌii kabaun nazo iti, pozaiidaꞌa zii, uruꞌu naa soldyaanao sawataꞌakan naa Paul, ushaꞌapanum kauꞌan tuukiaꞌa naamanawun pidannao toꞌoradinan. 36 Ĩwaꞌatin baokopa udawuꞌati kasabaꞌu, kasabaꞌuan,pakadakoinan tuma. “Uzowii uruu, uzowii uruu,” kiaꞌo wuruꞌu ĩkadakoinanuz.

Paul kakuwaapan naa padauꞌu37 Soldyaanao kaawa-kidaꞌanan puꞌaꞌa naa uruu padapu nazo iti. Sariapa Paul kian

soldyaanao zowaunaa ati Greek idaꞌan, “Turuu õparadan puꞌati?”“Kaa! Puaitapanii shaꞌa Greek?” ukian Paul ati. 38 “Õꞌitiiman shaa pugaru Egypt

san, tawuruꞌu tomaꞌoraz mizaataaka-karu diikiꞌi zaꞌa Rome ikiinao tuma, naꞌiki taazata-kidaꞌoraz 4000 zowii-mikinao pidannao mapidantakaꞌo amazada diꞌiti.”

39 “Aonaa. Õgaru Jew, Tarsus iaꞌo õshakatan, umanawunuꞌoraz manawun wiizai CiliciaBaara ii. Pukashaapa shoman õparadan pidannao ati,” Paul kian.

40 “Kaiman, turuu puparadan,” ukian. Pozai paawa iaꞌa naa Paul kadishitan naꞌikiusawadan pakaꞌu, pidannao mashaada-kizi. Sariapa mishi pidannao mashaadaꞌakan.Udaunaꞌan uparadan naa Jewnao ati ĩparadan Hebrew idaꞌan.

221Kaikapaꞌa wuruꞌu ukianuz ĩꞌati: “Õiribannao Jewnao, uabata õparadan, õkowaadaꞌa-

zon uꞌati, aonaamishiꞌomani wuruꞌu aimaakan uabataniaz õdauꞌu,” ukian ĩꞌati. 2 Ĩabatanidi Paul paradan Hebrew idaꞌan, powaꞌa zii ĩmashaadaꞌakan. Uruꞌu naa ukian ĩꞌati:3 “Õgaru Jew, õshakatan Tarsus ii, Cilicia Baara iaꞌoraz. Mazan õdyaupain daꞌaꞌa,Jerusalemiꞌi. Gamaliel tominapa-kidauzonii õgaru, naꞌiki kaimanaiman ukakinaotanõgaru, õizoꞌati kizi ipai Tominkaru kakinaori wuruꞌu wadokozu-daunnao atiꞌoraz utaa-kao kida. Uruu idi tuukii õizoꞌatin wuruꞌu kakinaorii kidaz, naꞌiki tuukii õtaainanTominkaru ati kapam, naꞌapa unao kawan. 4 Õgaru, õzowiapa-kidauzonii naꞌiki õan-tamikitauzonii pidannao, wuruꞌu daꞌanpainaouz Jesus Kaduz. Naꞌiki õwatuda-kidauzoniinaꞌiki õkaboota-kidauzonii taraa-kizai iti zunnao naꞌiki daonaioranao. 5UmanawunuꞌoFaadaa naꞌiki ipai kootowapa-kidauzonao pidannao aitapa kaiman-daun wuruꞌu õshaꞌa-patauzonuz aimaakan kida naꞌapa. Ĩnao turuu ĩkowaadan unao ati mishiꞌo kaiwuruꞌuõparadanuz. Ushaꞌapanum kauꞌan õgaru idaꞌanaꞌo ĩdyuudauzon pasaadanii kaarita kidaDamascus iainao Jewnao atiꞌo. Ĩkowaadan pakaaritan idaꞌa õwaꞌatin, õzaamataꞌananpidannao mishidainaouz Jesus. Udaunaꞌan õnaꞌaka kizi ĩdyaun watudinapa Jerusalemati, marii kizi kazowautapainao Jewnao antamikitan ĩdyaun.

Paul kowaadan naꞌapam pazaamatan Jesus panaobanaa nii(Acts 9:1-19; 26:12-18)

6 “Uruu dono õmakopaanan puꞌu Damascus iti, sakitapa kamoo õmaonapatan naanaꞌiti, mazan mashaꞌapakiaka doko ikiꞌo kanadaꞌo manawun kanadapaꞌakan õgaru.7 Sariapa õwaotaꞌakan imiꞌi baara iti. Naꞌiki õabata parada-karu kian õꞌati, ‘Saul! Saul!Kandii nii puantamikitan õgaru?’

8 “ ‘Naobanai, kanom pugaru?’ õkian.“ ‘Õgaru Jesus, Nazareth ikiꞌoraz, õgaru wuruꞌu puantamikitaniaz,’ ukian õꞌati.

9 Pidannao, wuruꞌu õtumainaouz, ĩtukapa kapam wuruꞌu kanadaꞌoraz. Mazan aonaapaꞌan ĩabatan wuruꞌu parada-karuz õꞌati.

10 “Uruu idi õpishaanuzu kaikapaꞌa: ‘Õnaobanaa, kanom puaipan õshaꞌapata?’

ACTS 22:11 237 ACTS 22:29“Naobanai kian, ‘Pukadishita, naꞌiki pumako Damascus iti. Naꞌiaꞌo nii ipai ukowaada-

kao puꞌati, naꞌapam nii Tominkaru aipan pushaꞌapatinan.’ 11 Amazada kanadan idimanawun, sariapa uꞌishadaꞌakan õawun. Naꞌiki aonaꞌa naa kanom õtukapan. Uruu idiõminaudaꞌunao kaꞌutan naa õgaru Damascus iti.

12 “Aizii naꞌii kainaꞌa pidan Ananias kiaꞌo uꞌuu. Uruu mishidaꞌo Tominkaru, naꞌikiizoꞌatiꞌo ipai kakinaorii wuruꞌu taa-kariwai kidaz waꞌati. Naꞌiki ipai naꞌiainao Jewnaonaudapan uruu. 13Uruu kaawan õꞌidaꞌati. Ukian õꞌati, ‘Õꞌinawuzu Saul, marii putukapankoshan!’ Sariapa mishi õawun saabainaꞌakan naꞌiki kaiman õtukapaꞌakan uruu.

14 “Udaunaꞌan ukian õꞌati, ‘Tominkaru, wuruꞌu wadokozu-daunnao mishidaniaz,uzaamatan pugaru, utukapa-kidaꞌazon idi puꞌati kanom uaiapanii pushaꞌapatan paꞌati.Naꞌiki uaipan idi kapam putukapan wuruꞌu kaimanaꞌoraz manawun papoitoru. Naꞌikiuaipan puabatan uparadan udako iki manawun. 15Ukauꞌan pugaruꞌo niꞌi naa kakuwaa-patin udauꞌu, naꞌiki naꞌakaꞌo nii uparadan. Pukowaadan nii ipai pidannao ati, ipaiwuruꞌu putukapaniaz naꞌiki puabatanii kidaz aimaakan. 16Aizii kanom zii puzaudapan?Kadiman naa, puchikaawunuin kiziꞌi naa, naꞌiki puparadaꞌa naa Naobanai ati kai, mariikizi uchikaan ipai puꞌoian puꞌai,’ ukian õꞌati.”

Paul zaamata-kao kakuwaapatinaꞌo nii Gentilenao ati17-18 Uruu daunaꞌan õwaꞌatin naa Jerusalem ati. Naꞌiaꞌa naa õmorotan Tominkaru

Dapu iti õtoriinpaꞌanan uꞌati. Õtoriinapatinan puꞌu õtukapan Naobanai. Ukian õꞌati,“Puminziiwa kadiman, pumako kizi Jerusalem iki, kai, kai. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌonii daꞌainao pidannao mishidaꞌazon pukuwaa õdauꞌu.”

19Mazan õkian, “Naobanai, ipai ĩnao, ĩaitapanii õgaru kaimanaiman. Ĩaitapanii wuruꞌuõmakouzonuz synagogue kawanaꞌati kida, õzaamataꞌanan ipai pidannao mishidainaokidaz pugaru. Udaunaꞌan õtaraa-kidan naꞌiki õbaꞌizii-kidan daꞌi ĩdyaun. 20Aizii tawuruꞌuStephen, kakuwaapatinauzoz pudauꞌu, uruu zowii-kao dono, naꞌiaꞌo kapam õgaru.Patumaakaꞌo õnyukunuu zowii-mikinao tuma. Õgaru taapanii ĩchaakitan kida ĩzowiandono Stephen paboori kuba kida idi.”

21 Mazan Naobanai kian, “Pumako diꞌikiꞌi, õdyuudan nii pugaru munapo Gentilenaodiꞌiti.”

22Mashaa pidannao abatapan Paul kadakotinan. Mazan aizii ĩabatankan ukowaadanwuruꞌu padyuuda-kaoaz Gentilenao diꞌiti, sariapa ĩkadakoinaꞌakan diiwaꞌo idaꞌan. “Un-aꞌaka uruu diꞌikiꞌi! Marii uzowii-kao! Aonaa turuu utaapa-kao kakupa,” ĩkiainan.23 Ĩtoꞌoran naꞌiki ĩkadakoinan tuukii. Uruu idi ĩkaboowan pashooton kida doko iti, baꞌo-rainao kida kaboowan imiꞌi doko iti kapam. 24 Sariapa soldyaanao zowaunaa dyuudanPaul naꞌaka-kao soldyaanaomashaapa-kizi nazo iti. Naꞌiki udyuudan naa pasoldyaannaobaꞌiziinuzu, marii kizi ukowaadan ĩꞌati, kanom dikin iaꞌo manawun wuruꞌu Jewnaotoꞌoradinanuz uꞌati kaikapaꞌa. 25Uruu idi ĩdodowan naa Paul naꞌiki ĩbaꞌiziaꞌazon naazu.Mazan upuꞌu Paul kian soldyaanao zowaunaa ati, wuruꞌu maonapaꞌoraz ukadishita-pan udazabaꞌa, “Puaitapanii Rome diꞌitiꞌo õꞌuu saadinpan? Naꞌapa dii Rome ikiꞌokakinaorii kiauzon, ukashaapa mani õbaꞌizii-kao madiwautapaka, õmakootowapa-kida-kanao puꞌu?”

26 Aizii soldyaanao zowaunaa abatan idi wuruꞌu Paul naꞌapanuz, sariapa umakonpazowaunaa diꞌiti, naꞌiki ukian uꞌati, “Naꞌapamnii pushaꞌapatinan aizii? Tawuruꞌu pidanpudyuudaniaz baꞌizii-kao, Rome diꞌitiꞌo uꞌuu saadinpan.”

27Uruu idi soldyaanao zowaunaa waꞌatin Paul idaꞌati, naꞌiki ukian uꞌati, “Pukowaadaõꞌati, mishiꞌo Rome diꞌitiꞌo puꞌuu saadinpan?”

“Oo,” ukian uꞌati.28 Soldyaanao zowaunaa kian Paul ati, “Õgaru õsaada-kidan õꞌuu Rome diꞌiti, õkaw-

inipinaatan idi dobata puraata wiizai zowaunaanao ati.”“Mazan õgaru, õꞌuu saadinan Rome diꞌiti õshakatan diꞌikiꞌo,” Paul kian uꞌati.29 Sariapa soldyaanao, wuruꞌu baꞌiziaꞌazoinaouz Paul, munapodinaꞌakan uꞌai. Naꞌiki

soldyaanao zowaunaa, tuukii utariaꞌakan, uabatan idi kanom kaduz wuruꞌu Paul, naꞌikiuwatuda-kidan idi kapamazu chain idi.

Paul kootowapa-kida-kao

ACTS 22:30 238 ACTS 23:1730 Tuukii soldyaanao zowaunaa aipan paaitapan kanom dauꞌanaꞌo wuruꞌu Jewnao

toꞌorainapanuz Paul ati. Baꞌoran kamoo udyuudan naa Paul, buzuuta-kao. Naꞌiki udyu-udan naa kapam faadaanao zowaunaanao naꞌiki ipai kootowapa-kidauzonao pidannaobaokopatinan. Udaunaꞌan unaꞌakan naa Paul ĩꞌidiꞌiti, naꞌiki udyuudan naa ukadishitanĩkanaapu iti.

231Uruu idi Paul awunuupaꞌakan sakitapa kootowapa-kidauzonao pidannao diꞌiti. Naꞌiki

ukian ĩꞌati, “Õꞌinawuzunao, karikaonan õmashaapan kaiman Tominkaru ati, naꞌikiõaitapa aonaa kanom oiaꞌo nii aimaakan õshaꞌapatan, baꞌazootin-kidaꞌo nii õgaru.Õmashaapa kaiman atii kai.” 2 Sariapa Umanawunuꞌo Faadaa, Ananias kiaꞌo uꞌuu,dyuudan Paul dazaba iainao pidannao taꞌikan uruu padako idaꞌati. 3 Sariapa Paulkian uꞌati, “Pugaru kaniribaꞌo kabaun daarazi kawanuꞌo, zichida-kariwaiz barakaꞌo idi.Mishiꞌoraiman pudakoꞌo nii paꞌan Tominkaru taꞌika. Pusakanatapan diꞌi, putiwaa-kidapan õgaru, kakinaorii aipan kawanaꞌati. Mazan upuꞌu zii pudikintapan wuruꞌukakinaoriiz pudyuudan idaꞌan wunao taꞌikan õdakoꞌo.”

4 Pidannao maonapainao Paul dazabaꞌa kian uꞌati, “Kandii nii puparadan arawu atikaikapaꞌa, Tominkaru zaamataniaz Umanawunuꞌo Faadaa nii?”

5 Paul kian, “Õꞌinawuzunao, kashaꞌora õꞌati õnaꞌapan, aonaa paꞌan õaitapanUmanawunuꞌo Faadaa uruu. Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru paradan kian, ‘Manaꞌaudakoopaꞌanaꞌa pidan kazowautapaꞌo unao.’ ”

6-8 Sariapa Paul diꞌitapan wuruꞌu kootowapa-kidauzonaouz pidannao. Pabiꞌi kidautukapa kainaꞌa zaamatinpainao Sadduceenao diꞌiti, kainaꞌa kapam utukapan zaa-matinpainao Phariseenao diꞌiti. (Sadduceenao, aonaa ĩmishidan pidan kadishitan niipamawaka-kizi iki. Naꞌiki aonaa ĩmishidan angel kainaꞌan, naꞌiki aonaa kapam ĩmishidandoronai kainaꞌan. Mazan Phariseenao ipai paꞌan ĩmishidan wuruꞌu naꞌapa kidaꞌoraz.)Uruu idi Paul kian diiwaꞌo idaꞌan, “Õꞌinawuzunao, õgaru Pharisee naꞌapa õdarunaokawan. Õkootowapa-kida-kao, naꞌiki õkadishita-kida-kao unao kanaapuꞌu, õmishidan idikadishitaꞌo nii mawakainao diinaꞌitiꞌi.” Aizii ĩabatankan wuruꞌu Paul naꞌapanuz, sariapaPhariseenao naꞌiki Sadduceenao kashadaakapan tuukii. Uruu idi ĩkadakowaakapan naaatii ĩbuutaakapan. 9 Naꞌiki powaꞌa zii pidannao diwadan pakadakowaakapan. Kainaꞌatiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, zaamatinpainaouz Phariseenao diꞌiti, ĩnaokadishitan naꞌiki maꞌozaka ĩparadan Paul dauꞌan. “Aonaa kanomwaikodan dikaudaꞌo niiarawu shaꞌapatanuꞌu. Panaadonmishiꞌo doronai oo angel paradan uꞌati,” ĩkian. 10Mazankichanaꞌiki-kiaꞌa naa manawun ĩkashadaakapan. Uruu idi soldyaanao zowaunaa dyuu-dan naa pasoldyaannao makon pidannao bii iti, ĩkazata kizi Paul ĩꞌai, marii kizi ĩnaꞌakanuruu soldyaanao dapunaa nazoo iti.

11 Uruu wamarutan idaꞌa Tominkaru paradan Paul ati uzandaꞌawun ii. “Manaꞌaputariaꞌanaꞌa. Ipai wuruꞌu pukowaadaniaz pidannao ati õdauꞌan daꞌanaꞌa Jerusalem an,ipai õaipan kapam pukowaadanuz Rome ii aka,” ukian uꞌati.

Pidannao dakotan pazowian Paul12Baꞌoran chaapiꞌiki, pabiꞌi kida Jewnao baokopatinan naꞌiki ĩkadakotinan. Uruu dono

ĩbaudaꞌapatan panyukunuu naꞌiki ĩtaan paparadan Tominkaru ati. Ĩkian, “Aonaꞌo niiwanikan wawanyukunuu naꞌiki aonaꞌo nii watuzan wariwun, atii wazowian daunaꞌanzii Paul. Marii Tominkaru patakaꞌutan waunao wamazowiikan an Paul.” 13 Uwazoota40 daonaioranao baokopatinan, wuruꞌu naꞌapatainaouz panyukunuu. 14 Ĩnao waꞌatinfaadaanao zowaunaanao idaꞌati, naꞌiki Jewnao zowaunaanao idaꞌati. Ĩkian ĩꞌati, “Waunao,wakiinii Tominkaru ati aonaꞌo nii wanikan wawanyukunuu, naꞌiki aonaꞌo nii watuzanwariwun atii wazowian daunaꞌan zii Paul. 15 Uruu idi waaipan ipai unao dyuuda-kidanuparadan soldyaanao zowaunaa diꞌiti. Umariida kizi uruu, marii kizi udyuudan Paulunao idaꞌati. Ukii kizi uꞌati. ‘Waabataꞌazon powaꞌa zii kanom niꞌo manawun wuruꞌu Paulzaamatapa-kaoaz.’ Aizii waunao, wadizinpan niꞌi naa, wazowian nii uruu ukaawan uaꞌiidaꞌatiꞌi unao idaꞌati,” ĩkian.

16Mazan Paul chaonain abata ipai wuruꞌu ĩkadakotinanuz. Uruu idi sariapa umakonsoldyaanao dapunaa iti, ukowaadankan Paul ati wuruꞌu ĩparadan kidaz ĩzowiaꞌazoonuzuruu. 17 Sariapa Paul dapadan baudaꞌapa soldyaanao zowaunaa, naꞌiki ukian uꞌati,

ACTS 23:18 239 ACTS 23:35

“Punaꞌaka wuruꞌu diꞌoraz daonaioraꞌa unao zowaunaa diꞌiti, kainaꞌa ukakuwaapaꞌazonuꞌati.” 18 Uruu idi soldyaanao zowaunaa naꞌakan naazu pazowaunaa diꞌiti, naꞌikiukian uꞌati, “Paul, taraapa-kariwaiz, dyuudan õnaꞌakan diꞌoraz daonaioraꞌa puꞌidaꞌati,ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa ukakuwaapaꞌazon puꞌati.”

19 Sariapa soldyaanao zowaunaa naꞌakaꞌakan wuruꞌu daonaioraz panaꞌitinapu pidan-nao ai. Naꞌiaꞌa naa upishaan uruu kaikapaꞌa: “Naꞌapaꞌoram wuruꞌu pukakuwaapaꞌa-zoonuz õꞌati?”

20 Ukian naobanai ati, “Kainaꞌa Jewnao baokopainpan, pazowaunaanao tuma, ipaiĩnaꞌapatan panyukunuu ĩaipan pamariidan pugaru. Uruu idi kainiꞌikiꞌo nii ĩdyuudan pa-paradan puꞌidaꞌati, ĩaipan pudyuudan Paul waikanaꞌan Jewnao kootowapa-kizi dapunaaiti. Ĩkian nii puꞌati, ‘Kootowapa-kidauzonao pidannao aitapaꞌazon powaꞌa zii kanomniꞌo manawun wuruꞌu Paul zaamata-kaoaz.’ 21 Mazan manaꞌa paꞌi pumishidaꞌanaꞌaĩparadan, aonaa pudyuudaꞌanaꞌa Paul ĩꞌidiꞌiti. Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌaꞌo nii Jewnaodizinpan ĩzowiaꞌazoonuzu ukaawa-kida-kao uaꞌii. Uwazootanii 40 daonaioranao wuruꞌudizinaꞌazoinaouz. Ipai ĩnao, ĩtaan paparadan Tominkaru ati. Ĩkian, ‘Aonaꞌo nii wanikanwawanyukunuu naꞌiki aonaꞌo nii watuzan wariwun atii wazowian daunaꞌan zii Paul.’Taaꞌazoꞌo naa kainaꞌiki ĩdyaun, soo pugaruꞌu naa ĩzaudapan, ĩabataꞌazon naꞌapampukian.”

22Udaunaꞌan soldyaanao zowaunaa kian daonaiora ati, “Manaꞌa paꞌi pukowaadaꞌanaꞌapidan ati wuruꞌu pukakuwaapanuz õꞌati.” Udaunaꞌan udyuudaꞌakan naa ukiwan powaaiti.

Paul dyuuda-kaonaobanai Felix diꞌiti

23 Uruu daunaꞌan soldyaanao zowaunaa, dapada-kidan dyaꞌutam pasoldyaannaonaobanaanao, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Udyuuda 200 soldyaanao minziiwan, ĩmako kiziCaesarea iti aizii 9 oꞌclock, aiwakaꞌan. Naꞌiki marii 70 soldyaanao makon kapam kawarobarau an kida. Naꞌikimarii powaꞌa zii 200 soldyaanaomakonkapampachipararin zaꞌabaꞌikida tuma. 24 Naꞌiki uminziiwa-kida paꞌi kapam Paul kawaronnao nii. Kaiman mazanpaꞌi õaipan unaꞌakan uruu, aonaa õaipan ushaꞌapata-kao, kaiman õaipan ukaawa-kidanuruu naobanai Felix diꞌiti, wiizainao zowaunaaz,” ukian ĩꞌati. 25Udaunaꞌan utaan naa ĩꞌatipasaadanii kaarita naobanai Felix diꞌitiꞌoraz. Kaikapaꞌa wuruꞌu usaadaniaz:

26 “Diꞌoraz kaarita õgaru Claudius Lysias diꞌikiꞌo. Pugaru umanawunuꞌo naobanaiFelix atiꞌo. Tuukii õnaubaan pugaru õkaaritan idaꞌan. 27 Jewnao zaamatan wuruꞌudiꞌoraz daonaioraꞌa, naꞌikimaonapaꞌoraꞌanaꞌa padamata ĩzowianuzu. Õabatan idi uꞌuusaadinpan Rome diꞌiti, sariapa õkazannaatan uruu õsoldyaannao tuma.

28 “Õaitapaꞌazon kanom dikin iaꞌo wuruꞌu ĩtoꞌoradinanuz uꞌati, uruu idi õnaꞌakanuruu Jewnao kootowapa-kidauzonao pidannao diꞌiti. 29 Naꞌapainiꞌi naa õabatan wu-ruꞌu ĩtoꞌoranuz uꞌati soo pakakinaorinaa sodi kida dauꞌanaꞌo karikaonan. Aonaa turuupidan zowii-kao oo taraa-kao, soo naꞌapaꞌo dikin ii karikaonan. 30Mazan ukowaada-kao idi õꞌati ĩzowiaꞌazon naa uruu, sariapa õdyuudan uruu puꞌidiꞌiti kadimanaꞌoidaꞌan. Naꞌiki õdyuuda Jewnao kowaadan puꞌati, kanom dikin iaꞌo oo kanom wuruꞌuushaꞌapataniaz, ĩtoꞌora-kinaaz uꞌati. Uruu kaduz. Atii baꞌoran dono.”31Naꞌapaꞌa naamishi soldyaanao naꞌakan Paul padyuuda-kao kawanaꞌati. Atii ĩkaawa-

kidanuzu aiwakaꞌan wiizai Antipatris iti. 32 Baꞌoran chaapiꞌiki, soldyaanao, wuruꞌupakidiba idaꞌan kidainaouz, ĩpadantan naa powaa iti pawaꞌati-kizi iki, atii padapunaadiꞌiti. Mazan kawaro barau an kidainaouz, ĩnaouꞌu naa paꞌan dobata Paul tuma, 33 atiiĩkaawan Caesarea iti. Naꞌiaꞌa naa ĩtaan kaarita naobanai Felix ati. Naꞌiki ĩtaan naakapam Paul uꞌati. 34 Uipaian daunaꞌan paaitaan wuruꞌu kaaritaz, uruꞌu naa upishaanPaul, naꞌikiꞌoram amazada diꞌikiꞌo uwaꞌatin. Ukowaadan pawaꞌatin wiizai Cilicia Baaraiaꞌo diꞌiki. 35Uruu idi ukian Paul ati, “Õzaudapan nii zii wuruꞌu zowiaꞌazoinaouz pugarukaawan. Õabatan daunaꞌan naꞌapam ĩkian pudauꞌan, uruu õaitapan niꞌi naa naꞌapamõshaꞌapatan pugaru.” Uruu idi udyuudan naa soldyaanao taratan Paul, umanawunuꞌokabaun diꞌii, naobanai Herod tomauzoniaz, naꞌiki ĩawunuutapa-kizi uruu naꞌii.

ACTS 24:1 240 ACTS 24:2124

Jewnao kaakapaan Paul Felix ati1 Aizii bakaꞌiaudaꞌu kamoo daunaꞌan, Ananias, Umanawunuꞌo Faadaa makon naa

Caesarea iti kazowautapainao Jewnao tuma naꞌiki lawyer* tuma, Tertullas kiaꞌo uꞌuu.Ĩnao makon naa naobanai Felix diꞌiti ĩkaakapaaꞌanan Paul uꞌati. 2 Ĩkaawan naꞌiti,udaunaꞌan Paul naꞌaka-kaoaꞌa naa ĩꞌidaꞌati. Naꞌiaꞌa naa Tertullas kaakapaan naa uruukaikapaꞌa:

“Õnaobanaa Felix, pugaru umanawunuꞌo naobanai. Konaukii pidannao mashaapanpukazowautapan idi wawiizi kaiman. Naꞌiki ipai pusakitapadan waꞌati wuruꞌu aimaakankida kasharutapaꞌoraz waunao wawiizi idaꞌa. 3 Uruu idi kaiman pidannao nyukunuupuꞌati ipai wiizai kawanaꞌati pukazowautapanii kidaz. 4Aonaa õmashaatapaꞌazon pugarutomunuꞌiki manawun, mazan õaipan puabatan waparadan masakaudaꞌu. 5 Diꞌorazdaonaioraꞌa aonaa ukaimanan, kichanaꞌiki-kiaꞌo uruu. Ipai, ipai amazada kawanaꞌatiukimudautan naꞌiki utoꞌorataaka-kidan Jewnao. Naꞌiki uruu kazowautapaꞌo Nazarethsan pidanannao. 6 Naꞌiki uaipan kapam pakaniribaa-kidan Tominkaru Dapu pawa-zootapan idaꞌan kakinaorii. Uruu dikin iaꞌo wazaamatanuzu. [Wakootowapa-kidaꞌazoonii padamata uruu wakakinaorinaa kawanaꞌati, 7 mazan Lysias, soldyaanao zowaunaakaawan, sariapa unaꞌakan uruu waꞌai. 8 Naꞌiki ukian kanom kaakapaaꞌazon an Paul,marii uwaꞌatin puꞌidaꞌati.]† Aushaa, pupishaa mooko uruu, puabatan nii kanom dikiniaꞌo wuruꞌu watoꞌoranuz uꞌati.” 9 Ipai wuruꞌu abatapainaouz Jewnao, naꞌapa ĩnyukunuuuparadan kawanaꞌati. “Mishiꞌo kaiwuruꞌu uparadanuz,” ĩkian.

Paul kazannaatinanFelix kanaapuꞌu

10 Uruu idi naobanai Felix sawadan pakaꞌu Paul diꞌiti. “Pugaruꞌu naa parada aizii,”ukian. Sariapa Paul kian naobanai ati, “Õaitapa kotuaꞌo mishi pukazowautapanwairibannao Jewnao, ipai wuru idaꞌaꞌa amazada ĩwiizaitapaniaz. Pugaru puaitapaniiipai ĩkaduz. Uruu idi tuukii õkonaukian, ushaꞌapanum kauꞌan aizii õkakuwaapan niipuꞌati. 11 Aizii diꞌi 12 kamoo dobatan õkaawan daunaꞌan Jerusalem iti, õtoriinpaꞌananidi Tominkaru ati. Turuu pupishaan pidannao pumishidaꞌazon an. 12 Aonaa Jewnaoikodauzon õkashadakowaakapan pidan tuma Tominkaru Dapu ii, naꞌiki aonaa naꞌiam ziiĩikodan õtoꞌorataaka-kidan pidannao synagogue ii oo pawiizi an kida. 13Ukauꞌan aonaamishiꞌomani kaiwuruꞌu ĩparadanuz. Aonaa kanom ĩikodan pamishii-kinaa nii kaiwuruꞌuĩkaakapaanuz õgaru puꞌati. 14Mazan õkowaadan nii puꞌati aimaakan õshaꞌapatauzonii.Mishi karikaonan õtoriinpauzon wadarunnao Tominkarun ati, soo Jesus tominapa-kidan kawanaꞌati. Mazan ĩkian panaꞌitiꞌo karikaonan wuruꞌu naꞌapaꞌoraz. Mazan ipaiõmishidanwuruꞌu kakinaorii Tominkaru taaniazMoses ati. Naꞌiki ipai õmishidanwuruꞌuTominkaru prophetinnao saadauzonii kidaz. 15 Naꞌapa õmishidan Tominkaru, wunaomishidan kawanuꞌu diinaouzuꞌu, naꞌiki õmishida kapam baudaꞌapa kamoo ipaiꞌo niipidannao, kaimanainao naꞌiki oiainao kadishita-kida-kao nii pabaaranaa iki. 16Uruu idikarikaonan õtiwautinan, kaiman õaipan õtaapinan, aonaa õaipan õnyukunuu kasharuti-npan pidannao tuma oo Tominkaru tuma.

17 “Dobata wunu õꞌaonaankan Jerusalem iki. Õkaawan powaꞌa ati õwaꞌanan idiꞌo pu-raata õiribannao Jewnao idaꞌati. Naꞌiki õkawaoda-kidaꞌazon idi kapam uzai TominkaruDapu ii. 18 Õipaian puꞌaꞌoraꞌa naa õshaꞌapaapan uruu kida aimaakan, naꞌiki õipaiankapam õchikainan Tominkaru ati, wuruꞌu ĩikodanuz õgaru Tominkaru Dapu ii. Aonaapidannao kasabaꞌuinpan õtuma uruu dono, naꞌiki aonaa pidannao kasharutaakapanuruu dono. 19 Mazan naꞌiaꞌo pabiꞌi kida Jewnao Asia ikiꞌo ĩwaꞌatin. Ĩnao paꞌan turuuĩnaꞌaka-kao daꞌatiꞌi pukanaapu ati, ĩkowaada kizi kanom dikaudaꞌo aimaakan õshaꞌa-patan, turuu ĩkaakapaan õgaru puꞌati. 20 Aushaa pupishaa mooko wunaouꞌu diꞌorazJewnaouꞌu. Kanom dii ĩikoda dikauda kidaꞌo nii aimaakan õshaꞌapaapan, tuubaru kidaꞌoJewnao kootowapa-kidan dono õgaru Jerusalem ii? 21 Soo kainaꞌa baudaꞌapa aimaakan

* 24:1 lawyer: uruu kashadaakapauzo kootowapa-karu dono Rome ikiꞌo kakinaorii kawanaꞌati. † 24:8 Kiwiiniꞌosaada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.

ACTS 24:22 241 ACTS 25:9dikin ii õtoꞌoradan ĩdyaun, õdakoꞌatin idi ĩparadan maꞌozaka kaikapaꞌa: ‘Ukootowapa-kidan õgaru soo õmishidan idi baudaꞌapa kamoo mawakainao kadishita-kida-kao niipamawaka-kizi iki,’ õkian idi ĩꞌati.”

22 Felix, uaitapaniꞌi naa “Jesus Kaduz” dauꞌu. Uruu idi ukian, “Turuaꞌa naa shoman.Õzaudapan nii zii Lysias, soldyaanao zowaunaa kaawan. Uruu daunaꞌan õaitapan niinaꞌapamõshaꞌapatan pugaru,” ukian. Udaunaꞌan usookadaꞌakan naawuruꞌu kootowapa-karuz, 23 naꞌiki Felix kian naa soldyaanao zowaunaa ati, “Aonaa õaipan utaratapa-kao, marii uawunuutapa-kao karikaonan. Uiribannao kamunanuꞌuzon an uꞌati, turuuĩnaꞌakan aimaakan uaiapanii kida,” ukian.

Paul paradan Felixnaꞌiki udaiaro ati

24 Atii dobata kamoo, uruu daunaꞌan Felix kaawan naa powaꞌa ati paudaiaro Drusillatuma. Jewaba wuruꞌu Felix daiaroz. Ĩkaawan naꞌiti, sariapa Felix dyuudan Paul naꞌaka-kao paꞌidaꞌati, uabataꞌazon ukakinaopan. Uruu idi ipai Paul kowaadan uꞌati naꞌapaꞌoramwuruꞌu pidan mishidanuz Christ Jesus. 25 Naꞌiki ukowaada kapam uꞌati kaiman kidaꞌomashaapa-karu dauꞌu, naꞌiki ukowaada naꞌapam pidan maꞌozakadan panyukunuu oiaꞌoshaꞌapata-kao ai. Naꞌiki ukowaada kapam uꞌati diinaꞌitiꞌi Tominkaru kootowapa-kidannii ipai pidannao. Mazan sariapa Felix tariaꞌakan paabatan idi naꞌapa kidaꞌo kakinaorii.Uruu idi ukian, “Turuaꞌa naa zii shoman. Baꞌoran dono õturuudinan dono õdapada-kidan nii koshan pugaru.” 26 Felix itiiman shaa Paul taan nii puraata paꞌati, pakodita-kinaa nii. Uruu idi mapuda udapada-kidan Paul, naꞌiki ukadakotinan nii daꞌi utuma.27Mazan dyaꞌutam wunu daunaꞌan Porcius Festus zaamata-kao tuubaruꞌo naobanai niiFelix wadaun nii. Uruu idi Felix muudinan naa. Mazan Paul unaꞌian naa kowas uwaꞌakanuruu taraa-kizai ii, uaipan idi Jewnao kaimanan paꞌati.

25Paul aipan padyuuda-kao naobanai Caesar diꞌiti

1Aizii Festus zaamata-kao daunaꞌan tuubaruꞌo naobanai nii, ukaawannaa Caesarea ati.Idikinaudaꞌu kamoo pakaawan daunaꞌan, umakon Jerusalem iti. 2 Aizii Jerusalem iaꞌanaa, faadaanao zowaunaanao, naꞌiki Jewnao naobanaanao kaakapaan naa Paul, Festusati. 3 Naꞌiki tuukii ĩpishaan Festus kaikapaꞌa: “Turuu shoman pudyuudan Paul naꞌaka-kao Caesarea iki, Jerusalem ati, marii kizi ukootowapa-kida-kao daꞌaꞌa.” Wuruꞌu ĩaipanuzPaul naꞌaka-kao, ĩaipan pazowii-kidan uruu dunapo ii ukaawan uaꞌii Jerusalem ati.4Mazan Festus kian ĩꞌati, “Aonaa! Marii Paul taapa-kao naꞌii, Caesarea ii, ushaꞌapanumkauꞌan kadimanaꞌo nii õkiwan powaa iti. 5 Marii uzowaunaanao makon õtuma diꞌikiꞌi,umishiin an ĩaitapan Paul shaꞌapatan dikauda kidaꞌo aimaakan, marii ĩkowaadan naꞌiikanom wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz ushaꞌapatan.”

6 Festus naꞌian 8 oo 10 kamoo Jerusalem ii. Uruu daunaꞌan zii ukiwan powaa itiCaesarea iti. Baꞌoran kamoo pakaawan daunaꞌan, uruꞌu naa usakanatan kootowapa-kizai dapunaa nazo ii. Naꞌiki udyuudan naa Paul naꞌaka-kao paꞌidaꞌati. 7Uruu unaꞌaka-kaoaꞌa naa ĩꞌidaꞌati. Sariapa Jewnao, waꞌatiinao kidaz Jerusalem iki, kasabaꞌukinan naaPaul dazaba an. Naꞌiki ĩkowaadan naa iriba dikauda kidaꞌo aimaakan ushaꞌapaapan.Aizii ĩpishaa-kaoaꞌa naa, mazan aonaꞌa naa zoobaba ĩmishian wuruꞌu paparadan udauꞌankidaꞌoraz. 8 Udaunaꞌan Paul paradan kaikapaꞌa pakazannaatin-kinaa nii: “Aonaaõkashadan oo õdakoopan kakinaorii wuruꞌu taa-kariwaiz waunao Jewnao ati. Naꞌikiaonaa õshaꞌapatan Tominkaru Dapu, oo õshaꞌapaapan dikauda kidaꞌo aimaakan naꞌii.Naꞌiki aonaa kanom dikaudaꞌo nii õshaꞌapatan udaruꞌo naobanai Caesar* tuma naꞌikiaonaa õdikintapan ukakinaori kida,” ukian.

9 Mazan Festus aipan pakaimandan Jewnao nyukunuu paꞌati. Uruu idi upishaanPaul kaikapaꞌa: “Naꞌapa punyukunuu, turuu mani pumakon Jerusalem iti, naꞌii kizipukootowapa-kida-kao õkanaapuꞌu wuru dauꞌanaꞌa Jewnao kowaadanii kidaz pushaꞌa-patan?”

* 25:8 Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

ACTS 25:10 242 ACTS 25:2710 Paul kian uꞌati, “Mazan dii õkadishitapa-kida-kao pugaru kanaapuꞌu, naobanai

Caesar kabootaniaz kaudinaꞌo nii daꞌaꞌa. Ukauꞌan turuu õkootowapa-kida-kao diꞌorazkootowapa-kizai idaꞌa. Puaitapa aonaa kanom dikaudaꞌo nii aimaakan õshaꞌapatan Jew-nao ati. 11 Dii mani õshaꞌapatan an dikaudaꞌo aimaakan, turuu mani õzowii-kao udikinii, aonaa mani õmarainan õzowii-kao. Mazan aizii puabatan puꞌu aonaa õshaꞌapatandikaudaꞌo aimaakan, aonaa turuu pudyuudan õgaru ĩꞌidiꞌiti. Mazan õzaamatinpan idiRome diꞌiti, turuu paꞌan pudyuudan õgaru Rome iti, naꞌii kizi õkootowapa-kida-kaonaobanai Caesar kanaapuꞌu,” ukian.

12 Sariapa Festus tanawatinan, naꞌiki ukadakotinan pidannao tuma, wuruꞌu kaudi-nainao kidaz patuma. Udaunaꞌan utanawatinan koshan Paul idaꞌati, naꞌiki ukian uꞌati,“Mishi tuukii puaipan pudyuuda-kao naobanai Caesar diꞌiti, ukauꞌan naꞌitiꞌo niꞌi naapudyuuda-kao,” ukian.

Festus paradan King Agrippa ati Paul dauꞌan13Udaunaꞌan King Agrippa naꞌiki udadakoo Bernice kaawan Caesarea ati, ĩmorowau-

tapaꞌanan Festus idaꞌati, naꞌiki ĩkonaukii-kidaꞌanan unaobanai-tinan. 14 Naꞌapainĩmorowautapan dono, Festus kowaadan naa King ati ipai daunuudaꞌu Paul taratapa-kaodauꞌan. Ukian, “Kainaꞌa pidan taratapa-kao kaidaꞌaꞌa, unaꞌan Felix waꞌakan. 15 Aiziiõmakonkan dono Jerusalem ii, Jewnao faadaanao zowaunaanao, naꞌiki kazowautapaꞌoJewnao kaakapaan uruu õꞌati, ĩkowaadan ushaꞌapaapan dikauda kidaꞌo aimaakan, naꞌikiĩdyuuda õzowii-kidan uruu. 16 Mazan õkian ĩꞌati, ‘Waunao Rome sannao, aonaa paꞌanwakashaapan pidan shaꞌapata-kao, oo uzowii-kao sariapa. Waunao, wakaduz kaikapaꞌa,waaipan nii zii paꞌan ukadishita-kida-kao kiwiin wunao kanaapu itiꞌi kaakapainaouzuruu. Waabata kizi naꞌapam ukian padauꞌan, ukazannaatin-kinaa nii.’

17 “Ĩnao Jewnao kaawankan dono daꞌatiꞌi, aonaa õtomunuꞌikinpan ĩdyaun. Baꞌorankamoo idaꞌa õdapada-kidaꞌakan naa Paul naꞌiki õkootowapa-kidaꞌakan naaz. 18 Aiziiwuruꞌu Jewnaouz, ĩkaakapaan naazu, mazan aonaa zoobaba kanom õabatan ĩkowaadanushaꞌapatan dikaudaꞌo nii aimaakan. Õꞌitiiman shaꞌa dikaudaꞌo aimaakan nii wuruꞌuushaꞌapataniaz. Ukauꞌan aonaa kanom dikin ii uzowii-kao. 19 Kanom dikin ii õabatanĩkashadaakapan utuma, soo paTominkarun kakinaori kida dauꞌan karikaonan. Naꞌikipidan mawakaꞌoraꞌa naa dauꞌan, Jesus kiaꞌoraz uꞌuu, uruu dauꞌanaꞌo kapam wuruꞌuĩtoꞌoranuz uꞌati. Mazan Paul kian, ‘Kakupa uruu!’ 20 Aonaa õaitapan naꞌapam õshaꞌa-patan wuruꞌu kaikapaꞌoraz aimaakan kidaꞌa. Uruu idi õpishaan Paul, ‘Turuu manipumakon Jerusalem iti, naꞌii kizi paꞌan õkootowapa-kidan pugaru, wuru dauꞌanaꞌaaimaakan kida kowaada-kariwaiz pudauꞌan?’ 21 Mazan ukian, uaiapan soo naobanaiCaesar kootowapa-kidaꞌo nii paugaru. Uruu idi õdyuudan utarata-kao powaa iti, atiikainaꞌaꞌo nii naꞌapainim õdyuudan uruu, naobanai Caesar diꞌiti.”

22 King Agrippa kian, “Õgaru, õabataꞌazoo kapam kaiwuruꞌu ukuwaa kidaz.”“Waikanaꞌanaꞌo nii puabatan ukuwaa,” Festus kian.

23 Baꞌoran kamoo King Agrippa naꞌiki udadakoo Bernice waꞌatin naa, umanawunkidaꞌo pakamichan ĩkaiwadan. Baokopa ĩmorotan kabaun kasabaꞌuinapa-kizai nazo iti,soldyaanao zowaunaanao tuma, naꞌiki umanawun kidaꞌo pidannao tuma. UdaunaꞌanFestus dyuudan naa Paul nanaka-kao.

24 Ukaawa-kida-kao daunaꞌan, Festus kian naa, “King Agrippa, naꞌiki ipai unaopidannao. Dii wuruꞌu daonaiora daꞌainao Jewnao, naꞌiki Jerusalem ii akainao Jewnaokaakapautaniaz, naꞌiki tuukiaꞌoraz ĩaipan uzowii-kao. 25Mazan aonaa zoobaba õabatandikaudaꞌo nii aimaakan ushaꞌapatan uzowii-kida-kinao nii. Naꞌiki paaipan ati paꞌanupishaan padyuuda-kao Rome iti, naobanai Caesar diꞌiti. Uruu idi õdyuudan nii uruuRome iti. 26 Mazan aonaa kanom õikodan, õsaadan nii naobanai Caesar diꞌiti udauꞌan.Aizii diꞌi õkadishita-kidan uruu ipai unao kanaapu iti, naꞌiki pugaru kanaapu atiꞌomanawun King Agrippa. Puabatan daunaꞌan uparadan, panaadon puabatan nii kanomdikin iaꞌo Jewnao toꞌoratinan uꞌati. 27 Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa turuu õdyuudantarainpaꞌo pidan, õmasaadakan puꞌu kanom dikin iaꞌo wuruꞌu utarainpanuz,” ukian.

26Paul kazannaatinan King Agrippa kanaapuꞌu

ACTS 26:1 243 ACTS 26:211Uruu idi King Agrippa kian Paul ati, “Puparadaꞌazon an pudauꞌan, turuu puparadan.”

Sariapa Paul sawadan pakaꞌu naꞌiki uparadan kaikapaꞌa: 2 “Naobanai Agrippa! Kaimanmanawun õꞌati pukashaapan õparadan. Aizii õkazannaatinan nii pukanaapuꞌu Jewnaotoꞌorainpan ai õꞌati, õmashaꞌapatakan puꞌu dikaudaꞌo aimaakan. 3 Pugaru, puaitapaniikaiman-daun Jewnao kaduz kida, naꞌiki puaitapa ipai kanom dauꞌanaꞌo ĩkashadaakapau-zon kapam. Uruu idi õaipan puabatapan õkuwaa kaimanaiman.

4 “Ipai Jewnao ĩaitapanii õgaru, ĩaitapa õkaduz kida õkoraidaonaan ikiꞌo atii kai.Ĩaitapanii naꞌapam õmashaapauzon õwiizi ii, udaunaꞌan Jerusalem ii. 5 Ĩnyukunuunaꞌapan an, marii ĩkowaadan puꞌati kai naꞌapam ĩtukapauzon õmashaapan kiwiin, naꞌikimarii ĩkowaadan kanom õmishidanii. Õgaru Phariseenao diꞌitiꞌi daꞌi õzaamatinpauzon.Ĩnao tuukiaꞌorazmanawun ĩizoꞌatin Jewnao kakinaori kida. 6Aizii diꞌi õkadishitan daꞌaꞌa,õkootowapa-kida-kao soo õmishidan idi tuukii, wuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniazdaꞌi pashaꞌapataꞌazon wadokozu-daunnao ati. 7 Uruu idiꞌo tawuruꞌu wairibannao, 12Jacob dainaouz, naꞌiki ĩnao takaan-daunnao, karikaonan daꞌi ĩtoriinpan naꞌiki ĩtaainanTominkaru ati, ipai kamoo naꞌiki marutaꞌo. Ĩzaudapan idiꞌi naa kaimanaꞌo taaꞌazoo-kariwaiz paꞌati. King Agrippa, uruu kapam wuruꞌu õzaudapaniaz naa, naꞌiki uruu dikiniaꞌo wuruꞌu Jewnao toꞌorainapanuz õꞌati. 8 Ukauꞌan ipai unao daꞌainaouꞌu, kandii niimooko aonaa umishidaꞌazon wuruꞌu Tominkaru kadishita-kidanuz pidan mawakaꞌo?

9 “Õgaru naꞌapaꞌo zii daꞌi kiwiin, tuukiaꞌo õaipan õmashaatan wuruꞌu pidannaodaꞌananuz Jesus, Nazareth sanaz. 10 Õkowaadan nii naꞌapam õshaꞌapaapauzon daꞌiaimaakan kida Jerusalem ii. Faadaanao zowaunaanao dyuudan kawanaꞌati õkaboota-kidauzon mishidainao Jesus taraa-kizai iti. Aizii ĩzowii-kao an, kaiman õꞌati naꞌapaõnyukunuu ĩkawan. 11 Õmakon nii daꞌi ipai synagogue kawanaꞌati, õdorotan wuruꞌumishidainaouz Jesus, marii kizi ĩpatakaꞌuta-kao. Naꞌiki tuukii õdyuudan ĩdakoopanwuruꞌu pamishidanuz Jesus. Õtoꞌoran idi ĩꞌati tuukii, õmakouzon daꞌi baꞌoran donoikawanaꞌati kida õdorotan ĩdyaun.

Paul kowaadan naꞌapam pazaamatan Jesus panaobanaa nii(Acts 9:1-19; 22:6-16)

12 “Baudaꞌapa kamoo õmakopaanan Damascus iti, õnaꞌakapanii kaarita faadaanaozowaunaanao saadanii, maꞌozaka kizi naꞌiki mabaaꞌazoo kizi õshaꞌapatan pidannaouruu idaꞌan. 13 King Agrippa, dunapo ii sakitapa kamoo õtukapan aimaakan kanadaꞌo,ukanadapan õgaru naꞌiki õminaudaꞌunao. Ukanadapan aokazi iki kanada, kanada powaꞌazii manawun kamoo ai. 14 Ipai wawaotaꞌakan imiꞌi baara iti, naꞌiki õabata parada-karu kian õꞌati Hebrew* paradan idaꞌan, ‘Saul! Saul! Kandii nii puantamikitan õgarukaikapaꞌa? Puantamikitan idi õgaru naꞌapa, puikodan kaziwaꞌo manawun puꞌati.’

15 “ ‘Õnaobanaa, kanom pugaru?’ õkian.“Sariapa udakoꞌatin õparadan, ‘Õgaru Jesus! Õgaru wuruꞌu puantamikitaniaz,’ ukian

õꞌati. 16 ‘Pukadishita! Õaidinan puꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan õzaamatan idi pugaruaizii õpoitoru nii. Aizii pukowaadaꞌa naa paꞌi pidannao ati ipai, ipai wuruꞌu putuka-paniaz õshaꞌapatan puꞌati. Naꞌiki kainaꞌaꞌo nii zii õaidan powaꞌa aimaakan kida puꞌatipukowaadan nii pidannao ati kapam. 17 Õdyuudan nii pugaru Jewnao naꞌiki Gentilenaobii iti, naꞌiki õkazannaatan nii ĩshaꞌapatan an pugaru. 18 Pugaru õaipan tukapa-kidaꞌonii ĩꞌati mishiꞌo kuwai õdauꞌan. Marii kizi ĩkoditan marutaꞌo-karu iki, kanadaꞌo-karu ati.Naꞌiki ĩmuudin kiziꞌi naa panaobanaitapan ai Satan, ĩzaamata kiziꞌi naa paꞌan Tominkarupanaobanaa nii. Aizii ĩmishidan an õgaru, mainaabata-karu nii ĩꞌoian, naꞌiki Tominkarubuutan niꞌi naa ĩdyaun papidanannao nii,’ kiaꞌo wuruꞌu ukiauzonuz õꞌati.

Paul kakuwaapan pakaudinan dauꞌu19 “Naobanai Agrippa, õizoꞌati wuruꞌu aokazi ikiꞌoraz parada-karu. 20 Kiwiin

õkakuwaapan Damascus ii aka, udaunaꞌan Jerusalem ii aka, naꞌiki ipai Judea Baara ii akaõkakuwaapan. Uruu daunaꞌan õmakon Gentilenao bii ii aka kapam. Õkakuwaapan naꞌikiõkakinaopan ĩdyaun, ĩmuuda kiziꞌi naa pashaꞌapaapan oii kidaꞌo aimaakan. Ĩtanawatinkiziꞌi naa paꞌan Tominkaru idaꞌati, naꞌiki ĩtukapa-kida kiziꞌi naa mishi patanawatinanpaꞌoian ai, pamashaapan idaꞌan kaimanaꞌa naa. 21 Kaikapaꞌo dikin iaꞌo wuruꞌu Jewnao* 26:14 Hebrew: uruu Jewnao mashaapainao Israel ii paradan.

ACTS 26:22 244 ACTS 27:8toꞌorainapanuz õꞌati. Tominkaru Dapu iaꞌo wuruꞌu ĩzaamatanuz õgaru. Naꞌiki naꞌapainĩaipan pazowiaꞌakan õgaru. 22 Mazan Tominkaru kazannaatapa õgaru ĩꞌai, atii diꞌiõkadishitapanuꞌu. Ukauꞌan ipai õkowaadan naa wuruꞌu õtukapanii kidaz aimaakan ipaipabiꞌinaaka pidannao ati, naꞌiki naobanainao ati. Mazan aonaa paꞌinaa kidaꞌo aimaakanmani wuruꞌu õkowaadapaniaz Tominkaru prophetinnao naꞌiki Moses saadauzonii kidaai. Mishiꞌoraiman uruu dauꞌanaꞌo paꞌan tawuruꞌu ĩsaadanii kidaz. 23 Ĩkian Christpatakaꞌuta-kao nii, atii uzowii-kao nii. Mazan uruꞌo nii kiwiin kadishita pamawaka-kiziiki, kowaadaꞌo nii, naꞌiki tukapa-kidaꞌo nii kanadaꞌo Jewnao ati naꞌiki Gentilenao ati.”

24 Paul paradan idi naꞌapa, sariapa Festus kadakoꞌokan Paul ati kaikapaꞌa: “Paul!Madoronaꞌa naa puzowau, putominapatin-kinaa.”

25 Paul kian, “Naobanai, aonaa õzowau madoronan, mishiꞌo naꞌiki sakitapaꞌo kaiwu-ruꞌu õparadanuz. 26 King Agrippa! Aonaa õkibaꞌazon õparadan puꞌati, ushaꞌapanumkauꞌan pugaru, puaitapanii ipai kanomdauaꞌo kaiwuruꞌu õkadakotinanuz. Ushaꞌapanumkauꞌan aonaa dizinpaꞌo mani Jesus shaꞌapata-kao, ipai uaitapa-kao. 27 King Agrippa!Pumishida wuruꞌu Tominkaru prophetinnao saadauzonii kidaz udauꞌan? Õaitapa ipaipumishidanuzu, mishii?”

28Naobanai Agrippa kian Paul ati, “Puꞌitiiman pupanaꞌadan nii õnyukunuu aiziꞌikaꞌopukuwaa idaꞌan?”

29 Paul kian, “Aonaa ushaꞌapan puabatan parada-karu aiziꞌikaꞌo, naꞌiki kotuaꞌikiꞌoraꞌanaa puabatautan, mazan õtoriinpan nii Tominkaru ati, marii kizi pugaru naꞌiki ipaiwuruꞌu abatapainaouz kai, naꞌapa kizi umishidan õgaru kawan, mazan aonaꞌo nii paꞌanuwatudapa-kao õgaru kawan.”

30 Udaunaꞌan King Agrippa, naꞌiki naobanai Festus, naꞌiki Bernice, naꞌiki ipai baꞌo-rainao pidannao kadishitaꞌakan naꞌiki ĩkodiaꞌakan naa. 31 Pakoditan daunaꞌan, ĩkianpaꞌatiaaka kida, “Aonaa kanom dikaudaꞌo nii ushaꞌapatan, aonaa kanom dikin ii uzowii-kao oo utaratapa-kao.” 32 Sariapa King Agrippa kian Festus ati, “Aonaa mani upishauzonpadyuuda-kao naobanai Caesar diꞌiti, umuuda-kaoaꞌa naa mani padamata aizii wuruꞌu,”ukian.

27Paul dyuuda-kao Rome iti

1 Aizii Paul naꞌiki baꞌoran taraapa-kariwainao pidannao dyuudaꞌazoo-kao donoꞌo naaRome iti, Italy Baaraꞌa iaꞌoraz, uruꞌu naa ĩtaa-kaoaꞌa naa Julius kaꞌu iti. Uruu kaudinaꞌotuubaru kidainao soldyaanao tuma, Caesar soldyaannaouz. 2 Wapaidin-kida-kaoaꞌanaa* udaruꞌo kanawa zoꞌiti, waꞌatiꞌo Adramyttium iki, unaꞌakapikinao kiwapaanan naapowaa iti Asia iti. Naꞌiki ĩmashaadinpaanan nii kanawa mashaadin-kizi kida kawanaꞌatiAsia ii aka kidaꞌoraz. Naꞌaꞌo kapam Aristarchus watuma, Thessalonica san, Macedoniaiaꞌoraz. 3 Baꞌoran kamoo wakaawan Sidon iti. Kaiman mazan Julius kamunanun Paulati, ukashaapa umorowautapan naꞌii papaonarunao diꞌiiꞌaka, ĩtaa kizi uꞌati aimaakanuaiapanii kida. 4 Naꞌikiꞌi naa koshan wamakon, mazan maꞌozaka manawun awaruwakanaapu iki. Uruu idi wakoraꞌukan katonaru Cyprus diꞌiti, wadikindinaꞌazon idiawaru ai ubarau ii aka. 5 Udaunaꞌan kanawa koraꞌuka-kida-kao baza iti, Cilicia naꞌikiPamphylia itinapu, naꞌiiꞌakaꞌa naa wamakon atii wakaawan Myra iti, Lycia iaꞌoraz. Naꞌiiwamaaratin-kida-kao kanawa diꞌiki. 6Naꞌiaꞌa naa Julius, soldyaanao zowaunaaz pishaanpamakon baꞌoran pidannao kanawan idaꞌan, Alexandria ikiꞌo ĩwaꞌatin, naꞌiki Italy itiꞌoĩmakoꞌonan. Uruu idi wapaidin-kida-kaoaꞌa naa koshan uruu kanawa zoꞌiti.

7 Naꞌikiꞌi naa wamakon konaꞌii, konaꞌii, ushaꞌapanum kauꞌan maꞌozaka manawunawaru wakanaapu iki. Atii iriba kamoo daunaꞌan, kashaꞌapannaꞌo idaꞌan wamaonapatanpadamata donoi Cnidus iti, mazan aonaꞌa naa kanawa zikadinaꞌazon,maꞌozakamanawunawaru wakanaapu iki. Uruu idi wakoraꞌukan wadaba itinapu, paran baoko aꞌo katonarudiꞌiti, Crete kiaꞌo udakotapa-kao. Waaipan wadikindinan awaru ai ubarau ii aka. Maon-apawadobataꞌakan Solmone an, katonaru dyuo aꞌoraz. 8Mazan kashaꞌapannaawamakonkatonaru zaꞌan atii wakaawan “Kaimanaꞌo Mashaadin-kizai” diꞌii, maonapaꞌoraz donoiLasea iti, naꞌii mazan uruu katonaru diꞌiaꞌoraz.* 27:2 Daꞌaꞌa watukapan Luke, saadaꞌoraz diꞌoraz kaaritaꞌa, baokopatinan koshan Paulnao tuma.

ACTS 27:9 245 ACTS 27:26

9 Aata, iribaꞌa naa kamoo wawaziwaꞌakan. Aizii dobataꞌakaꞌa naa amazada JewnaoSanadinpauzon Kamoon, naꞌiki kichanaꞌiki-kiaꞌo niꞌi naa chiꞌikapa-karu paran baokoan awaru maꞌozakan idiꞌi naa. Uruu idi Paul kakinaowan kanawa naꞌakapikinao.10“Aonaa turuuwadobatan kai. Wamakon dono, dikaudaꞌo nii aimaakan shaꞌapanwaꞌati.Panaadon wawaziwaan nii kanawa naꞌiki uwazoo kida naꞌiki pidannao kapam.” 11Mazantuukii paꞌan kanawa naꞌakapikinao zowaunaa, naꞌiki kakanawanuꞌo dobataꞌazon. Uruuidi tuukii ĩnaꞌapatan soldyaanao zowaunaa nyukunuu paparadan kawanaꞌati. Aonaaumishidaꞌazon Paul paradan. 12 Naꞌii wuruꞌu kanawa mashaadin-kiziz, aonaa sookapa-kizai kaimanan amazada wadidiizon dono.† Uruu idi iriba pidannao kanawa zoꞌainaonaꞌapatan panyukunuu. Tuukii ĩaipan padobatan, kanawa naꞌakapikinao zowaunaaparadan kawanaꞌati. Kainaꞌa baꞌoran wiizibai naꞌii, uruu katonaru tokon itinapu,maonapaꞌoraz donoi Phoenix iti. Naꞌii paꞌan ĩaipan patoman pawiiziba nii, atii amazadawadidiizon ipain. Naꞌiki uruu diꞌii aonaa awaru zowiauzon tuukii manawun amazada,ukashakarutinpan idi.

Maꞌozakaꞌo awaru dauaꞌo13 Upuꞌaꞌa naa awaru kaawan konaꞌii wadaba iki, paran baoko ikinapu. Tuukii

ĩkonaukian, naꞌiki ĩkian, “Turuaꞌo nii wamakon.” Uruꞌu naa mazan ĩkosotan kimishaꞌoaimaakan wuruꞌu mashaadinapa-kidaꞌoraz kanawa. Udaunaꞌan ĩkidaꞌukinaꞌakan naa,maonapa zii kanawa makopaanan Crete danoma an. 14 Kadiman aka uruu daunaꞌanmaꞌozakaꞌo manawun awaru kaawaꞌakan naa wadaba iki, katonaru diꞌikinapa. 15 Sariapaawaru zowitan kanawa padaba iki. Aka, watiwaan naa padamata wasakitapadan kanawazowau, mazan aonaꞌa naa wakaꞌiitan wanaꞌakan kanawa wamakoꞌozoo-kizi an. Uruu idiwamuudaꞌakan naa kanawa, naꞌikiꞌi naa awaru kidaꞌukaꞌakan naazu atii wadaba iti paranzikon iti.

16 Uruu idi kanawa makon atii maonapa baꞌoran katonaru sodi, paran zikon iaꞌodazaba an, Cauda kiaꞌoraz udakota-kao. Naꞌii wadikindaꞌaka-kao masakaudaꞌu awaruai. Udaunaꞌan kanawa naꞌakapikinao saabatan naa kanawa sodi, paminaudaꞌu udaruꞌopaawa iti, atii kashaꞌapannaa ĩipaian pawatudanuz.

17 Uruu daunaꞌan kanawa naꞌakapikinao watuan naa kaimanaiman pakanawan tuꞌuzushazodan ai. Tuukii ĩtarian, ĩzauda-kidan paikodan maanaabaꞌo, Libya danoma an.Uruu idi ĩapowaꞌadan naꞌiki ĩtoka-kidan naa kamicha mada kidaꞌukapaꞌoraz udaruꞌokanawa, mazan upuꞌu zii awaru kiduꞌukan wuruꞌu kanawaz.

18 Aonaa awaru mashaadan, pakawan maꞌozaka utoꞌoradinan. Baꞌoran kamooĩkaboowan naa kanawa wazoo kida wunu baoko iti. 19 Baꞌoran kamoo idaꞌa uruuĩkaboowaꞌakan naa kanawa shaꞌapauzinaa kida wunu baoko iti. 20 Iriba kamoo aonaawatukapan kamoo oo wizinao. Pakawan awaru maꞌozaka, naꞌiki kichanaꞌiki kii man-awun, aonaꞌa naa waaitapan naꞌapam naa washaꞌapatinan powaꞌa. Waꞌitiiman shaawamawakan naa wuruꞌu.

21Dobataꞌa naa kamoo, aonaa pidannao nikan pawanyukunuu. Uruu idi, Paul kadishi-tan ĩkanaapu iti naꞌiki ukian ĩꞌati, “Uabata õparadan. Uizoꞌatiizon an mani õparadan,kainaꞌii zii mani padamatawaunao kai Crete ii, aonaamani dikaudaꞌo aimaakan shaꞌapanwaꞌati kaikapaꞌa, naꞌiki aonaamani padamata wawaziwaan aimaakan kida. 22Mazan aiziiõkiaꞌazon ipai unao ati! Umaꞌozakada unyukunuu, aonaꞌo nii baudaꞌapa pidanmawakan.Soo kanawaꞌo nii karikaonan wawaziwada. 23 Ushaꞌapanum kauꞌan aiwakaꞌan angelkaawankan õꞌidaꞌati Tominkaru õtaapiki naꞌiki õnaobanaa diꞌikiꞌo. Udyuudan paꞌangelinparadan õꞌati kaikapaꞌa: 24 ‘Paul, aonaa putariaꞌanaꞌa, aonaꞌo nii pushaꞌapan. Mishiꞌonii pukadishita-kida-kao naobanai Caesar kanaapu iti Rome ii. Tominkaru kaimanan idimanawun, ukazannaatan nii ipai wuruꞌu putumainaouz pidannao.’ ” 25Uruu idi Paul kianĩꞌati, “Ukauꞌan umaꞌozakada unyukunuu. Õmishida Tominkaru kazannaatan nii waunao,paparadan kawanaꞌati õꞌati. 26Mazanwauaꞌii, awaru kiduꞌukan nii wakanawanmaanaꞌo-karu iti, katonaru danoma iti,” ukian ĩꞌati.† 27:12 amazada wadidiizon dono: English idaꞌan udakota-kao ‘winter.’ Kashaꞌapannaa chiꞌikapa-karu kanawaidaꞌan paran baoko ii aka. Ushaꞌapanum kauꞌan maꞌozaka manawun awaru amazada wadidiizon dono. Turuu wuruꞌumaꞌozakaꞌoraz awaru zowian udaruꞌo kanawa, naꞌiki unaraadanuz pidannao tuma.

ACTS 27:27 246 ACTS 28:2Kanawa zoꞌainao tarian panaraan ai

27 Uruu daunaꞌan awaru kidaꞌukapan naa kanawa ipai kamoo naꞌiki ipai marutaꞌoMediterranian baoko ii aka. Aizii tomun-zikon, dyaꞌutam sondiitan idaꞌaꞌa naa, kanawanaꞌakapikinao kian, “Maonapaꞌo kawanuꞌoraꞌa naa aizii wakaawan paran danoma iti.”28 Sariapa ĩwaota-kidan aimaakan kimishaꞌo paran baoko iti ĩtukapaꞌazon idi naꞌapamwunu kaanan. Uruu idi ĩtukapan wunu kaanan 120 feet. Masakaudaꞌu daunaꞌan ĩwaota-kidan naa koshaniz. Uruu idi ĩtukapan powaꞌaꞌa naa umaanan, 90 feet. 29Uruu idi tuukiiĩtarian, ĩzauda-kidan naa pakanawan zowiitinan kuba kida diꞌiti. Sariapa ĩmashaadin-kidan pakanawan, ĩwaota-kidan wunu baoko iti 4 kimisha kidaꞌo manawun chipirari,sukuruu-tinapa kidaꞌoraz kanawa dikapo itinapu. Kadimanaꞌoraꞌa naa padamata ĩaipanwakanadaꞌakan. 30 Aizii pidannao kaudinainao kanawa zoꞌii, ĩtiwaan naa pakidoopankanawa udaruꞌo diꞌiki. Sariapa ĩwaota-kidan duusodiꞌo kanawa wunu baoko iti. Ĩtukapa-kao ikodanii mishi tawuruꞌu ĩwaota-kidanuzu kimishaꞌo chipirari kanawa zowau iki.31 Mazan Paul aitapa, uruu idi ukian soldyaanao ati naꞌiki ĩzowaunaa ati, “Wuruꞌupidannao, kaudinainaouz kanawa zoꞌo, ĩkidoopan an wuru kanawa diꞌikiꞌi, kaiman-daunuꞌo nii pidan mawakan.” 32 Sariapa soldyaanao dukutan wuru zunaꞌa, kanawa sodipidannao toka-kidaniaz, uruu idi uamaraꞌakan naa.

33 Aizii wakanadaꞌanan diꞌitiꞌi naa Paul kian ipai pidannao ati, “Akarachii! Dyaꞌutamsondii aonaa kanomunikan, udiꞌitinpan naꞌiki utarian idi. 34Mazan aizii õaiapa ipai unaonikanuwanyukunuuumaꞌozaka-kinaanii, naꞌiki ukakupa-kinaanii, ushaꞌapanumkauꞌanipai waunao, aonaꞌo nii kanom shaꞌapan waꞌati. Naꞌiki aonaꞌo nii baudaꞌapa wawazi-wadan wazowaud,” ukian. 35 Paparadan daunaꞌan ĩꞌati, Paul zaamatan naa bread naꞌikiutoriinapa-kidan naaz Tominkaru ati. “Kaiman manawun wakian puꞌati diꞌoraz breaddauꞌati,” ukian ipai pidannao kanaapuꞌu. Udaunaꞌan udushotan naa pawanyukunuunii naꞌiki uaroopan naa. 36 Uruu idi ipai pidannao maꞌozakadan panyukunuu, naꞌikiĩnikan naa pawanyukunuu kapam. 37 Iribaꞌo pidannao wuruꞌu kanawa zoꞌainaouz,kaikapaudaꞌuꞌo wabaokopatinanuꞌu 276. 38 Pidannao nikan daunaꞌan pawanyukunuu,uruꞌu naa ĩkaboowaꞌakan naa ipai poroom kida paran baoko iti, ĩaipan idi kanawashaakadinan.

Kanawa shaazoobiꞌiinan dauaꞌo39 Udaunaꞌan amazada kanadan naa, sariapa pidannao tukapan maonapa paran

danoma. Mazan aonaa ĩaitapan naꞌiaꞌoram wuruꞌu amazadaz. Naꞌiki ĩtukapa kapamkashakarutinpaꞌo amazada, naꞌiki kaatu baara-tinpaꞌo paran danoma. “Aushaa, watiwaawanaꞌakan kanawa naꞌiti, panaadon turuaꞌo nii usakanatan maanaꞌo-karu ii,” ĩkian.40 Uruu idi ĩdukutaꞌakan naa wuruꞌu kimisha kidaꞌo sukuruutapa-kariwaiz kanawakaduꞌiki kida, unaꞌian naa ĩwaꞌakaꞌakan kidaz wunu baoko ii. Upuꞌaꞌa naa ĩwaota-kidanpowaa iti udaruꞌo poora wunu baoko iti, kanawa kadikapotapa-kinaoaz. Udaunaꞌanĩkazadan naa powaa iti udaruꞌo kamicha mada dokoꞌo kanawa zowau idaꞌa, kaiman kiziĩaipan awaru pootan wuruꞌu kanawaz udanoma iti. 41 Aonaa zii ĩkaawan udanoma iti,mazan kanawa kaawaꞌakan naa maanaꞌo-karu ati, uruu unaꞌian naa uwaziwainan kaatubaara ii. Aizii wunu paran maꞌozakan idi manawun, sariapa uzowitan kanawa dikapomaꞌozakaꞌo idaꞌan. Uruu idi ipai ushazoo-biꞌiaꞌakan kanawa.

42 Sariapa soldyaanao zowii-biꞌiaꞌakaꞌazon naa ipai daunuudaꞌu wuruꞌu taraapa-kariwainaouz pidannao. Ĩzauda-kidan ĩnyootan unaawa iti naꞌiki ĩkidoopan paꞌai.43 Mazan tuukii paꞌan ĩzowaunaa aipan pakazannaatan Paul, uzowii-kao ai. Uruu idiumashaatan ĩdyaun. Naꞌiki udyuudan naa paꞌan nyoobainao kida pidannao zakaꞌutankiwiin, marii kizi ĩnyootan unaawa iti. 44Udaunaꞌan marii baꞌorainao wuruꞌu aonaꞌorazĩnyooban, ikodan atamun oo paranka idin kida, uruu idaꞌan kiziꞌi naa ĩnyootan parandanoma iti. Uruu naꞌapaꞌo wanyootauzon unaawa iti, aonaa kanom shaꞌapan waꞌati.

28Paran baoko iaꞌo katonaru, Malta kiaꞌo uꞌuu

1Wamaaratinan daunaꞌan unaawa ati, ukowaada-kao waꞌati, katonaruMalta Baaraꞌaꞌowuruꞌu wamaaratinanuz. 2 Tuukii kawiiziinao konaukii-kidan patukapan waunao.Upuꞌaꞌa naa wunu kaawan, naꞌiki wadidi amazada. Sariapa ĩpuꞌukadan tikazi waꞌati.

ACTS 28:3 247 ACTS 28:183 Paul zowaidan naa zowaakaru naꞌiki udokobatan naazu, naꞌiki usharawaan naa tikazi.Tikazi wiichan idi, sariapa kowazaz mawaka-kinai, koditan zowaakaru bii iki, naꞌikisariapa uarotan Paul pakaꞌu idaꞌa, aonaa umuudinan unaꞌan ukazadinpan ukaꞌu kadu iki.4 Aizii kawiiziinao tukapan idi wuruꞌu kowazaz arotanuz Paul kaꞌu, sariapa ĩdiꞌitinpanudauꞌu, naꞌiki ĩkian paꞌatiaaka kida, “Ei, zowiaꞌo pidan arawuꞌu! Aonaa umawakanoo unaraan paran baokoꞌo, mazan watominkarun, wuruꞌu shaꞌapataꞌoraz paꞌan pidanpaꞌoian dikin ii, mishiꞌo nii uzowii-kidan uruu kowazaz arotan idaꞌanazu.” 5 Sariapa Paulraꞌokaꞌakan kowazaz tikazi wuꞌiti, mazan aonaa ushaꞌapan paarota-kao puꞌu. 6 Ĩzaudapannaa Paul poodan, naꞌiki ĩtukapaꞌazon naa udorautan mashaꞌapakiaka oo umawakaꞌakannaa, mazan tomunuꞌu naa uarota-kao daunaꞌan, aonaa kanom shaꞌapan uꞌati. Uruu idiĩpanaꞌadan naa padiꞌitinpan, naꞌiki ĩkian, “Ei, tominkaru paꞌi uruu!”

7Maonapa wamaaratin kizi amazada iki, kainaꞌa udaru kidaꞌo zakapu baara, Publiuspaoriba baawu kida, uruu kazowautapaꞌo wiizai uruu katonaru baara ii. Wamorowau-tapankan dono udapu ii, tuukii ukonaukii-kidan waunao, idikinaudaꞌu kamoo utaapanwaunao padapu ii. 8 Uruu dono tuukiaꞌo Publius daru karinaan, umada wiichan naꞌikiutyoodapan izai. Uruu idi Paul morotan udaꞌawupa-kizi iti, naꞌiki umuudan pakaꞌuuꞌidaꞌa, naꞌiki utoriinpan, upishaan Tominkaru marii kizi karinaꞌo kakudan, sariapamishi ukakudaꞌakan. 9 Ipai pidannao kawiizi-tinpainaouz katonaru diꞌii abatan wuruꞌuushaꞌapatanuz aimaakannaꞌapa, uruu idi naꞌapainim ĩiribannao karinaan dono, ĩnaꞌakannii ĩdyaun Paul idaꞌati, naꞌiki ipai ukakudan ĩdyaun. 10 Idikinaudaꞌu kauzu wanaꞌianĩtuma, kaiman ĩtaapan waunao, ĩtaa waꞌati aimaakan mawinipinaa-daun kida. Aiziiwadobataꞌazon donoꞌo naa, iriba pidannao naꞌakan aimaakan kida waꞌati wakaiwaan nii,naꞌiki wanikan nii wamakopa-kizi an.

Malta ikiꞌo wamakon Rome iti11 Idikinaudaꞌu kauzu daunaꞌan, wamakon naa baꞌoran kanawa idaꞌan, “Shamaannao

Tominkarunao”* kiaꞌo uꞌuu. Wuruꞌu wiizaiz wamaratin-kiziz, diꞌiaꞌa naa kanawanaꞌakapikinao mashaadinan amazada wadidiizon dono. Alexandria ikiꞌo wuruꞌu kanawanaꞌakapikinao waꞌatipaanuz. 12 Uruu idi baokopaꞌa naa wamakon ĩtuma atii wakaawanSyracuse iti, idikinaudaꞌu kamoowanaꞌiaꞌakan. 13Naꞌikiꞌi naa koshanwamakopaanan atiiwakaawan kanawa sookadinauzo-kizi iti, Rhegium iaꞌoraz. Baꞌoran kamoo wadobatankoshan, uruu dono awaru kaawan wabarau ikinapu. Uruu idi dyaꞌutam kamoo idaꞌawakaawaꞌakan naa donoi Puteoli iti, Italy Baara iaꞌoraz naa. 14Uruu wiizai diꞌii waikodamishidainao Jesus. Ĩpishaan waunao ĩaipan wanaꞌaꞌakan zii patuma baudaꞌapa soondiisakodaz. Uruu idi wanaꞌiaꞌakan zii ĩtuma. Uruu wiizai diꞌiki wakidiba idaꞌanaꞌanaa wamakopaanan Rome iti. 15 Aizii mishidainao Rome iainaouz abataꞌakaꞌa naawuruꞌu wawaꞌatipanuz, sariapa ĩwaꞌatin ĩikodapaꞌanan waunao. Waikoda pabiꞌi kidamishidainao zaudapan waunao market ii, Appius iaꞌoraz. Naꞌikiꞌi naa wadobatanbaokopa ĩtuma, atii wakaawan wiizai diꞌiti dakotapa-kariwaiz Idikinaudaꞌu Sookapa-kizai kii. Naꞌii baꞌoran mishidainao zaudapan waunao. Paul tukapan idi ĩdyaun, tuukiiukonaukii-kidan Tominkaru. Uruu idi powaꞌa zii umaꞌozakadan panyukunuu Tominkaruati. Atii baokopaꞌa naa wakaawan ĩtuma donoi Rome iti.

Paul kakuwaapan Rome ii16 Aizii wakaawan donoꞌo naa Rome iti, aonaa Paul taratapa-kao naꞌii. Kashaapa-

kao umashaapan paꞌidaꞌa, mazan kainaꞌa soldyaa muuda-kao awunuutapaꞌo nii uruu.17 Idikinaudaꞌu kamoo Paul kaawan daunaꞌan, udapada-kidan naa kazowautapainaoJewnao Rome ainao kidaz. Aizii ĩbaokopatinan daunaꞌan uꞌidaꞌati, ukadakotinannaa ĩtuma. Ukian, “Õꞌinawuzunao, Jewnao, õkiaꞌazon unao ati, aonaa õshaꞌapatandikaudaꞌo aimaakan wairibannao Jewnao ati, naꞌiki aonaa õpanaꞌadan oo õdakoopanwaunao Jewnao kaduz kida, wuruꞌu wadokozu-daunnao dyuudauzonii kidaz washaꞌa-patan. Mazan upuꞌu Jewnao zaamatan õgaru Jerusalem ii, atii ĩtaraa-kidan õgaruRome ikiꞌo naobanainao ati. 18 Aizii õkootowapa-kida-kao donoꞌo naa, aonaa kanomRome ikiinao ikodan dikaudaꞌo nii õshaꞌapatan, õzowii-kida-kinao nii. Uruu idi ĩaipan* 28:11 ShamaannaoTominkarunao: wuruꞌu kanawauu, naꞌiki naꞌakapikinao tominkarunnaouz, Castor naꞌiki Polluskiaꞌo ĩꞌuu kida. Ĩnao kawanuꞌo utoma-kao wuruꞌu ĩmuudaniaz pakanawan zowau idaꞌa.

ACTS 28:19 248 ACTS 28:31padamata õmuuda-kao. 19Mazan aonaa Jewnao aipan õmuuda-kao. Uruu idi õpishaanõdyuuda-kao daꞌatiꞌi Rome ati. Mazan aonaa õkadakotinaꞌanan mani dikauda õiriban-nao Jewnao dauꞌan, soo õparadaꞌazon idi õdauꞌan naobanai Caesar kanaapuꞌu, daꞌaꞌaõkootowapa-kida-kao dono. 20Uruu idiꞌo õdapada-kidan unao, õkakuwaapaꞌazon naꞌikiõkowaadaꞌazon idi uꞌati kanom dikin iaꞌo wuruꞌu õzaamata-kaoaz. Utukapa diꞌi, õanobasukuruutapa-kao chain idi, aonaa kanom dikin iaꞌo mani, soo õmishidan idiꞌo Christ,tawuruꞌu tuukiaꞌoraz naa Israelitenao zaudapan.”

21 Sariapa ĩkian Paul ati, “Aonaa zoobaba kaarita dyuuda-kao waꞌati, Judea Baaraiki pudauꞌan. Naꞌiki aonaa kapam wairibannao kaawainao kida naꞌiki kakuwaapanpudauꞌan. Uruu idi aonaa kanom dikaudaꞌo nii waabatan pudauꞌan. 22 Waunao,waabataꞌazoo kapam naꞌapaꞌoram wuruꞌu pumishidanii kidaz. Ushaꞌapanum kauꞌanipai amazada kawanaꞌati waabatan dikauda kida paꞌidiwaru pidannao kadakotinan wurudauꞌanaꞌa pumishidaniaz.” 23 Uruu idi ĩkainaabatan naa kanom donoꞌo nii ĩabataꞌazonwuruꞌu ukuwaa kidaz.

Paainaa kamoo donoꞌo naa, iriba pidannao kaawan Paul mashaapa-kizi ati. Uruuidi ukakuwaapan ĩꞌati chaapiꞌiki, atii wachuupun diꞌiti. Kaimanaiman ukowaadan ĩꞌatinaꞌapaꞌoram manawun wuruꞌu Tominkaru naobanaita-kaoaz naa. Naꞌiki kaimanaimanukowaadan ĩꞌati, ipai aimaakan tawuruꞌu Jesus shaꞌapatanii kidaz, naꞌiki kashaꞌorakidaꞌoraz ubaiaapauzon naꞌapa manawun tawuru kawanaꞌatiꞌi, Moses naꞌiki Tominkaruprophetinnao saadauzonii kidaz Christ dauꞌu. 24 Pabiꞌi kida pidannao tuukii ĩmishi-dan wuruꞌu ukuwaa kidaz, baꞌorainao aonaa ĩmishidauan. 25 Uruu dikin ii tuukiiĩkashadaakapan paꞌatiaaka kida. Mazan ĩkoditan uaꞌii paniba iti, Paul kian ĩꞌati, “Mishiꞌomishi tawuruꞌu Kaimanaꞌo Doronaa kiauzonuz wadokozu-daunnao ati, prophet Isaiahidaꞌanaꞌoraz ukowaada-kidauzon. 26Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu ukianuz:‘Pumako diꞌoraz pidannao diꞌiti, naꞌiki pukii ĩꞌati:Uabatautan nii kuwai powaꞌan kida,

mazan aonaa naꞌapainim nii uaitapan wuruꞌu parada-karuz.Utukapautan nii aimaakan kida shaꞌapaapa-kao,

mazan aonaa naꞌapainim nii uaitapanuzu.27Ushaꞌapanum kauꞌan, tuukii manawun unyukunuu dadaran.Naꞌiki tuukii uꞌinidan ukinao umaabataꞌazookan idi parada-karu.Naꞌiki uawun utarata umatukapaꞌazookan idi.Aata utukapa mani, naꞌiki uaitapa mani padamata

wuruꞌu utukapaꞌazooniaz.Naꞌiki sariapa mani padamata utanawatinan powaꞌa ati õꞌidaꞌati.Uruu idi õkakuda mani naꞌiki õsaabaa mani padamata unao,

kiaꞌo wuruꞌu Tominkaru kiauzonuz.’ ”†28 Uruꞌu naa Paul katokontaꞌakan naa paparadan kaikapaꞌa: “Ukauꞌan, õaipan unao

Jewnao aitapan, Tominkaru dyuuda-kidan parada-karu wuruꞌu kazannaatin-karu dauꞌukidaꞌoraz, Gentilenao atiꞌo. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩnao, ĩabata naꞌiki ĩmishida paꞌanwuruꞌu kuwai kidaz!” 29 [Sariapa Jewnao koditaꞌakan ĩabatan idi Paul paradan naꞌapa,tuukii naꞌiki maꞌozaka ĩkashadaakapan naa paꞌatiaaka kida.]‡

30 Dyaꞌutam wunu Paul mashaapan kabaun pakawinipinaapanii diꞌii. Ipai umorota-kidan, naꞌiki unaubaan pidannao morowautapainao kida paꞌidaꞌati. 31 Kaimanaimanukowaadan ĩꞌati naꞌapaꞌorammanawunwuruꞌu Tominkaru naobanaita-kaoaz, naꞌiki ipaiukowaadapan pidannao ati Naobanai Jesus Christ dauꞌan. Mabaaꞌazoo ukakuwaapannaꞌiki maꞌozaka kapam. Naꞌiki aonaa kanom mashaatan ukakuwaapatinan.

† 28:27 Isaiah 6:9-10 ‡ 28:29 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.

ROMANS 1:1 249 ROMANS 1:9-10

Paul KaaritanRome Iainao AtiꞌoDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Paul saadan diꞌoraꞌa kaarita mishidainao Jesus Christ atiꞌo, Rome iainaouz ĩmashaa-pan. Aonaa naꞌapainim zii Paul makouzon Rome iti, mazan kainaꞌa uaitapaniimishidainao mashaapan naꞌii. Naꞌiki udakotan pamorowautan ĩnao diꞌiti. (Romans15:22; 16:21)

Diꞌoraꞌa pakaaritan idaꞌa, kaimanaiman Paul kainaabatan Kaimanaꞌo Kuwai dauꞌan.Naꞌiki ukowaadan naꞌapaꞌoram wuruꞌu Tominkaru dakotanuz pidan kaimanaꞌo nii. Paulkowaadan, aonaa baudaꞌapa pidan kaimanaꞌo nii. Soo Jesus Christ, uruu baudaꞌapakaimanaꞌo manawun. Wamishidan dono Jesus, wasoꞌota-kao oiaꞌo kazowautapan aiwaunao, naꞌiki paꞌinaꞌo mashaapa-karu taa-kao waꞌati. Uruu idi kaimanaꞌo niꞌi naawamashaapan Tominkaru tuma.

Paul nyukunuu-kidan pakaaritan idaꞌan, ipai pidan oiaꞌo paꞌidiwaru, aonaa kanomikodinan Tominkaru umanawunun. (Romans 3:23) Soo Tominkaru taaꞌo kazannaatin-kinai, Jesus Christ mawakan idaꞌan cross paawaꞌa. Kainaꞌa baudaꞌapa aimaakan idaꞌan,turuu Jewnao (Abraham takaan-daunnaouz), naꞌiki Gentilenao (panaꞌainaouz pidannaoJewnao ai) ikodan kazannaatin-karu. Ipai ĩnao, ĩikodan nii pakazannaatin-kinaa nii soopamishidan idaꞌan Jesus Christ.Kaarita buutinpan kida

Paul sakadan pakakuwaapan Kaimanaꞌo Kuwai dauꞌu 1:1-17Ipai pidan oiaꞌo, aipaꞌo pakazannaata-kao 1:18—3:20Naꞌapam Tominkaru kazannaatan pidan 3:21—4:25Kakupa-karu ikoda-kao Jesus Christ idaꞌan 5:1—8:39Jewnao naꞌiki Gentilenao aiapa-kao ĩmishidan Jesus Christ 9:1—11:36Naꞌapam pidan kaduz zaamatinpaꞌoraz Jesus Christ idaꞌati 12:1—15:13Paul katokontan pakakuwaapan 15:14—16:271 Diꞌoraꞌa kaarita, õgaru Paul diꞌikiꞌo, Christ Jesus poitoruz. Tominkaru zaamatan

õgaru Christ Jesus apostlen nii, naꞌiki ubuutan õgaru kowaadapaꞌo nii pidannao ati uruudiꞌikiꞌo Kaimanaꞌo Kuwai. 2Kotuaꞌoraꞌa naa Tominkaru kowaada-kidan Kaimanaꞌo Kuwaidauꞌu. Naꞌapa prophetnao saadan Tominkaru Paradan idaꞌa. 3 UDani dauaꞌo wuruꞌuKaimanaꞌoraz Kuwai. Wuruꞌu udaniz, uruu wanaobanaa Jesus Christ. Ukaawankan donopidan nii, King David takaan-daun uruu. 4Mazan uruu mishiꞌo Tominkaru, naꞌiki aonaaushaꞌapatan oiaꞌo. Umanawunuꞌo pamaꞌozakan idaꞌan Tominkaru kainaabatan pauDanimanawun uruu, pakadishita-kidan idaꞌan uruu mawaka-karu diꞌiki. 5 Tominkaru aipanidi ipai pidannao taapan umanawun nii Jesus Christ, uaidan pakamunanun õꞌati Christidaꞌan. Uzaamatan õgaru kakuwaapaꞌo nii manawun ipai Gentilenao* ati, ĩizoꞌati kiziChrist pamishidan idaꞌan Tominkaru diꞌikiꞌo Kaimanaꞌo Kuwai. 6 Aizii unao Tominkaruzaamataniinao kapam, Jesus Christ pidanannaouꞌu naa unao.

7 Ukauꞌan õsaadan diꞌoraꞌa õkaaritan ipai unao mishidainao ati, Rome iainaouz,Tominkaru marainapanii unao naꞌiki uzaamatanii unao papidanannao nii manawun.Õtoriinpan waDaru Tominkaru ati, naꞌiki waNaobanaa Jesus Christ ati, marii kiziukamunanun uꞌati naꞌiki utaa kizi unyukunuu kaiman-kinaa nii.

Paul morowautaꞌazon Rome iainao mishidainao diꞌiti8 Aizii kiwiin, kaiman manawun pugaru, õkian Tominkaru ati, Jesus Christ idaꞌan,

ipai unao dauꞌan. Ushaꞌapanum kauꞌan ipaiꞌi naa wiizai kawanaꞌati pidannao kauna-munaatan umishidan Christ. 9-10 Tominkaru atiꞌo õkaudinan kaimanaiman õnyukunuuiki, õkowaadapan pidannao ati Kaimanaꞌo Kuwai, uDani dauaꞌo. Tominkaru aitapaniimishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz kaikapaꞌa: Karikaonan õtoriinpan Tominkaru ati õpishaanukaminkaꞌutan unao, naꞌiki utaapada kiziꞌi naa aizii õmorowautan unao diꞌiti.* 1:5 Gentilenao: pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii.

ROMANS 1:11 250 ROMANS 1:2811 Tuukii manawun õtukapaꞌazon unao, õkakuwaapa kizi uꞌati kaiman kidaꞌo dauꞌu,

Tominkaru shaꞌapataniaz ipai waunao ati. Õkaminkaꞌutaꞌazon unao powaꞌa kiziutaan kaimanaiman unyukunuu Christ ati. 12 Kaikapaꞌo dauꞌatiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz:õkaminkaꞌutan nii unao, naꞌiki unao kaminkaꞌutan nii kapam õgaru, wamaꞌozakadaakakizi, wakowaadan idaꞌan wamishidan dauaꞌo Christ.

13 Õmin-mishidannao, õaipan uaitapan, karikaonan daꞌi õdakotautan õmorowautanunao diꞌiti, mazan kainaꞌa daꞌi aimaakan kida towaudaꞌuan õgaru. Õmorowautaꞌazonuꞌidiꞌiti turuu kizi õtominapa-kidan unao, maꞌozaka kizi umishidapan Christ, naꞌapaõtominapa-kidan kawan baꞌoran Gentilenao, baꞌoran donoi ii kida kapam, maꞌozaka kiziĩmishidapan Christ.

14 Õshaꞌapatan niꞌo Tominkaru aitan wuruꞌu õkowaadapanuz Kaimanaꞌo Kuwai ipaipidannao ati, donoi sannao ati naꞌiki wunao atiꞌi panaꞌii kidaꞌoraz ĩmashaapan donoiai. Aitapaabainao ati naꞌiki maaitapa-kainao ati. 15 Ukauꞌan tuukii õkowaadaꞌazonKaimanaꞌo Kuwai unao ati kapam, Rome iainao.

16 Õgaru aonaa õkibaꞌazoo-kidan Kaimanaꞌoraz Kuwai, ushaꞌapanum kauꞌan uruuidaꞌanaꞌo Tominkaru aidan pamaꞌozakan, ukazannaatan ipai pidan mishidaꞌorazKaimanaꞌo Kuwai. Kiwiitapa, Jewnao bii ikiꞌo pidannao, naꞌiki aizii ukazannaatannaa kapam Gentilenao. 17 Aizii wuruꞌu Kaimanaꞌo Kuwaiz, ukainaabata naꞌapaꞌoramidaꞌan Tominkaru dakotan waunao kaimanaꞌo pidannao nii, soo mishida-karu idaꞌankarikaonan. Naꞌapa kotuaꞌo usaadauzo-kao Tominkaru Paradan idaꞌa: “Wuruꞌu pidanTominkaru dakotaniaz kaimanaꞌo pidan nii pamishidan idaꞌan, uruu karikaonanuꞌo niiukakupan.”†

Tominkaru patakaꞌutan pidannao oiaꞌo dikin ii18 Tominkaru aokazi iaꞌo kainaabatanii patoꞌoran pidannao ati, shaꞌapaapainaouz

oiaꞌo, aonaꞌoraz kawanuꞌo Tominkaru nii ĩꞌati. Ĩshaꞌapaapan idaꞌan oiaꞌo, ĩtowaudaꞌuubaꞌorainao pidannao aitapan Tominkaru dauaꞌo. 19 Tominkaru patakaꞌutan shaꞌa-patainao oiaꞌo, ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapanii Tominkaru dauꞌan, kaimanaimanaꞌoukainaabatan ĩꞌati padauaꞌo. 20 Tominkaru toman diꞌikiꞌo amazada, turuaꞌo pidannaoaitapan kaimanaiman uruu, ĩtukapan idaꞌan utomanii kida, ĩmatukapauzokan puꞌupadamata uruu. Uruu maꞌozakaꞌo manawun, naꞌiki uruu umanawunuꞌo Tominkaru ipaipatomaniinao ai. Ukauꞌan aonaa turuu pidan kian: Aonaa õaitapan Tominkaru, kii.

21 Ĩaitapanpuꞌu padamataTominkaru,mazanupuꞌu aonaa ĩtaapanuruuumanawunuꞌonii, naꞌiki aonaa ĩkonaukii-kidan umanawunun. Maaitapinaka karikaonan ĩdiꞌitinpan.Aonaꞌa naa ĩkaꞌiitan padiꞌitinpan sakitapa Tominkaru dauꞌu, ukauꞌan panyukunuunaꞌakan naa ĩdyaun oiaꞌo dauꞌati. 22 Ĩtaapinan aitapaabainao nii, mazan maaitapin-kainao karikaonan ĩdyaun. 23 Aonaꞌa naa ĩtaapan umanawun nii Tominkaru, wuruꞌukarikaonanuꞌoraz ukakupan, mazan ĩtominkaruniitan naa kaꞌui idiꞌo aimaakan kidatoma-kao. Ĩtoman patominkarun nii pidan kawan, kotuꞌuz kawan, wuniinao kaduz kidakawan, naꞌiki kowazaznao kawan.

24Uruu idiꞌo Tominkaru marinaꞌatan ĩdyaun, ĩshaꞌapata kizi oiaꞌo aimaakan kida pa-nyukunuu aipan kawanaꞌati, naꞌiki madoronaa-daun kiziꞌi naa ĩkiaapaakan. 25 Ĩmuudannaa pamishidan wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai Tominkaru dauaꞌo, aizii ĩmishidan naamariidin-karu. Ĩtaapan umanawun nii toma-kariwai kida aimaakan, naꞌiki ĩtukapa-kidapamarainpan ĩdyaun. Mazan aonaꞌa naa ĩtaapan Tominkaru umanawun nii, tomaꞌorazĩdyaun. Uruu paꞌan turuaꞌo ukonaukii-kida-kao ipai dono. Amen.

26 Naꞌapaꞌo dikin iaꞌo Tominkaru marinaꞌatan ĩdyaun, marii kiziꞌi naa ĩkiaapaakanmadoronaa-daun, padiꞌitinpan kawanaꞌati kakibaꞌazonnaꞌo aimaakan dauꞌu. Ukauꞌan,zunnao upuꞌu ĩnaꞌapan, aonaꞌa naa ĩaipan paudaiaru Tominkaru aitan kawanaꞌati, mazanĩkiaapan pamin-zunan kidaꞌa naa. 27 Aizii daonaioranao naꞌapa kapam ĩdyaun, aonaaĩaipan paudaiaro Tominkaru aitan kawanaꞌati, mazan tuukii ĩaipan pakiaapan pamin-daonaioran. Ukauꞌan, daonaioranao shaꞌapaapan idi kakibaꞌazonnaꞌo aimaakan pamin-daonaioran tuma kida, Tominkaru kawinipinaatan ĩdyaun patakaꞌutin-karu idi.

28Naꞌiki powaꞌa zii, ĩtaapan idi madiwautapa-kaꞌo kawan Tominkaru aitapa-kidaniazpadauaꞌo ĩꞌati. Uruu idiꞌo umarinaꞌatan ĩdyaun, ĩshaꞌapata kiziꞌi naa kakibaꞌazonnaa† 1:17 Habakkuk 2:4

ROMANS 1:29 251 ROMANS 2:14kidaꞌo aimaakan padiꞌitinpan kawanaꞌati. Uruu idiꞌo ĩshaꞌapatan naa oiaꞌo aimaakankida, aonaꞌoraz ukaimanan pidan shaꞌapatan. 29 Ĩkaduz ĩshaꞌapaapan oiaꞌo aimaakanpaꞌidiwaru: ĩantamikitinan; ĩaipan pashaꞌapauz nii powaꞌa zii; ĩnaudapa pakaziwanbaꞌorainao pidannao; ĩkishauzin, ĩzowian pidan. Aizii naꞌapam nii ĩparadaakan, soo ĩzu-naapaakan; ĩmariidinan; ĩkadakotinan pairiban dauꞌu; ĩdakoopan baꞌoran pidanmashau-daꞌu. 30 Ĩmariidinan pairiban dauꞌu ĩaipan idi uunamunaa abata-kao dikauda. Ĩtoꞌora-kizaitapan Tominkaru; ĩdakomikitinan; ĩatadinpan, naꞌiki umanawun nii ĩkakuwaapanpadauꞌan. Ĩdiꞌitinpan paꞌinaꞌo aimaakan dauꞌu pashaꞌapata-kinaa nii oiaꞌo. Ĩdikintapanpadaronao. 31 Ĩdiꞌitinpan maaitapinaka karikaonan, aonaa ĩmishian paparadan. Aonaaĩkaminkaꞌutan pairiban, ĩaitapan puꞌu ubaiaapan kashaꞌoraꞌo. 32 Tominkaru aitapa-kidaniꞌi naa ĩꞌati sakitapaꞌo pakakinaori: pidannao naꞌapaꞌoraz ĩmashaapan, mariiĩmawakan, kiaꞌoraz. Ĩaitapan puꞌu naꞌapaꞌo kakinaorii, mazan upuꞌu zii ĩshaꞌapaapanoiaꞌo aimaakan kida. Naꞌiki ĩkonaukii-kida kapam baokoinao shaꞌapatan naꞌapa kidaꞌooiaꞌo.

2Tominkaru diꞌitapa aimaakan

sakitapa1Aizii pugaru, dakotaꞌoraz baꞌoranpidanoiaꞌo nii, naꞌiki pukian anudauꞌan: sakitapaꞌo

wuruꞌu Tominkaru patakaꞌutanuz uruu. Pudauꞌatiꞌo kapam wuruꞌu punaꞌapanuz.Ushaꞌapanum kauꞌan, naꞌapaꞌo kapam pugaru uruu kawan, pushaꞌapaapanii oiaꞌo.2 Naꞌiki waaitapa Tominkaru patakaꞌutan nii sakitapaꞌo idaꞌan ipai shaꞌapaapainaonaꞌapaꞌo aimaakan. 3 Aizii pugaru, pudakotan baꞌoran pidan oiaꞌo nii, mazan upuꞌupushaꞌapaapan uruu kaduz oiaꞌo aimaakan kida. Puꞌitiiman aonaꞌo nii Tominkarupatakaꞌutan pugaru, upatakaꞌutan dono shaꞌapaapainao oiaꞌo? 4Aonaa mooko pudiꞌita-pan naꞌapamTominkaru kamunanunmanawun puꞌati? Pushaꞌapaapan puꞌu oiaꞌo, aonaaupatakaꞌutan pugaru sariapa, naꞌiki utaan dobata amazada puꞌati, upatakaꞌutan uaꞌiipugaru? Aonaa mooko puaitapan Tominkaru kamunanunuz manawun puꞌati uaipanidiꞌo putanawatinan puꞌoian ai?

5 Mazan dikintapa pugaru, aonaa pumuudaꞌazon pushaꞌapaapan oiaꞌo. Ukauꞌan,puaipan atiꞌo wuruꞌu putoꞌoradanuz Tominkaru powaꞌa zii puꞌati, upatakaꞌuta-kinaa niipugaruwuru kamoo donoꞌo upatakaꞌutanuz naa shaꞌapaapainao oiaꞌo. Uruu dono, ipaiꞌonii pidannao aitapan sakitapaꞌo idaꞌanaꞌo Tominkaru dakotan pidan, oiaꞌo pidan nii,oo kaimanaꞌo pidan nii. 6 Tominkaru kawinipinaatan nii ipai waunao, washaꞌapatankawanaꞌati aimaakan.

7 Kainaꞌa pidannao, aonaa ĩkashadinan pashaꞌapaapan kaimanaꞌo aimaakan. Naꞌa-paꞌo idaꞌan ĩkainaabatan mishiꞌo ĩaipan Tominkaru naubaan naꞌiki utaapan ĩdyaunumanawunnao nii, naꞌiki utaa kizi ĩꞌati karikaonanuꞌo kakupa-karu. Ĩnao atiꞌo niiTominkaru taan karikaonanuꞌo kakupa-karu. 8 Mazan pidannao shaꞌapaapainaouzaimaakan panyukunuu aipan kawanaꞌati, dikintapainaouz mishiꞌo kakinaorii, naꞌikishaꞌapaapainaouz paꞌatiaaka oiaꞌo aimaakan. Ĩnao atiꞌo nii tuukii Tominkaru toꞌoran,naꞌiki tuukiaꞌo nii upatakaꞌutan ĩdyaun.

9 Ipai pidannao shaꞌapaapaꞌoraz oiaꞌo aimaakan kida, ĩbaiaapan nii kashaꞌoraꞌo naꞌikikaziwaꞌo. Aitaniimanaꞌo nii Jewnao baiaapan kashaꞌoraꞌo, naꞌiki Gentilenao, naꞌapaꞌo niiĩbaiaapan kapam. 10Mazan pidannao shaꞌapaapaꞌoraz kaimanaꞌo aimaakan, ĩnaouꞌo niiTominkaru naubaa. Utukapan nii ĩdyaun umanawunnao nii, naꞌiki utaan nii ĩnyukunuukaiman-kinaa nii. Aitaniimanaꞌo utaan Jewnao nyukunuu kaiman-kinaa nii, naꞌikiGentilenao, naꞌapaꞌo nii utaan ĩꞌati kapam. 11Ushaꞌapanum kauꞌan, Tominkaru ati aonaanaꞌiaꞌoram pidan powaꞌaꞌo umanawunun pairiban ai.

12 Aizii Gentilenao, aonaan puꞌu ĩaitapan kakinaorii Tominkaru dyuudaniaz Mosesidaꞌan. Mazan ĩshaꞌapatan an oiaꞌo, upuꞌaꞌo nii Tominkaru patakaꞌutan ĩdyaun. AiziiJewnao, ĩaitapanii paꞌan wuruꞌu kakinaoriiz, ukauꞌan, ĩshaꞌapatan an oiaꞌo, Tominkarupatakaꞌutan nii ĩdyaun ĩdikintapan idi paaitapanii kakinaorii. 13 Ushaꞌapanum kauꞌan,aonaa Tominkaru dakotan pidan kaimanaꞌo pidan nii, ĩaitapan idi kakinaorii, mazanĩizoꞌatin idi paꞌan kakinaorii. 14 Aizii Gentilenao, aonaꞌoraz ĩaitapan Tominkaru kak-inaori. Mazan ĩshaꞌapatan an sakitapa aimaakan panyukunuu kowaadan kawanaꞌati,

ROMANS 2:15 252 ROMANS 3:3naꞌapaꞌo kainaabata ĩaitapan panyukunuu ii kaimanaꞌo aimaakan, naꞌiki oiaꞌo aimaakan.15 Pidannao naꞌapaꞌoraz ĩkaduz, kainaꞌaꞌo kawanuꞌo Tominkaru kakinaori saadinpanĩnyukunuu ii. Ĩnyukunuu kowaada kapam mishiꞌo wuruꞌu naꞌapaꞌoraz. Ushaꞌapanumkauꞌan, panaadon ĩnyukunuu kowaada ĩꞌati ĩshaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan, naꞌikipanaadon, oiaꞌo aimaakan. 16 Ukauꞌan, ipaiꞌo nii kaikapa kidaꞌo aimaakan shaꞌapanwuru kamoo donoꞌo, Tominkaru dyuudanuzu naa Jesus Christ tiwaa-kidapan naꞌikiupatakaꞌutan pidannao, ĩdizapanii kida padiꞌitinpan kawanaꞌati. Kaikapaꞌo wuruꞌuKaimanaꞌo Kuwai õkowaadapaniaz.

Jewnao naꞌiki Tominkaru kakinaori17Aizii pugaru, pudakotinpan Jew nii, tuukii punyukunuu kakinaorii dauꞌati. Puꞌatad-

inpan, naꞌiki pukian: waunao Tominkaru pidanannao manawun. 18 Puaitapa kanomTominkaru aiapanii pushaꞌapatan. Naꞌiki tominapa-kida-kariwai pugaru kakinaoriidauꞌu, pushaꞌapata kizi sakitapa aimaakan. 19 Puzauda-kidan turuu pukainaabatannaꞌapam Tominkaru aipan mashaapa-karu, wunao atiꞌi ishaawun kawanuinaouz. Naꞌikipuzauda-kidan kanadaꞌo kawanuꞌo pugaru wunao atiꞌi marutaꞌo idaꞌaꞌo kawanuꞌorazĩmashaapan. 20 Naꞌiki puzauda-kidan turuu pukakinaotan pidannao, maaitapin-kainaokawanuꞌoraz. Naꞌiki puzauda-kidan turuu putominapa-kidan koraiziannao kawan-uinaouz pidannao. Ushaꞌapanum kauꞌan, kakinaorii diꞌikiꞌo puaitapan ipai wuruꞌuaitapaꞌazoo-kariwaiz Tominkaru dauꞌu, naꞌiki mishiꞌo dauꞌu.

21 Mishi putominapa-kida pidannao Tominkaru kakinaori dauꞌu. Kandii nii mookoaonaa putominpan puizoꞌatin wuruꞌu kakinaoriiz? Pukian pidannao ati: Aonaaukoidapaꞌanaꞌa. Aizii pugaru, aonaa mooko pukoidapan? 22 Pukian pidannao ati:Aonaa ubaꞌorantapaꞌanaꞌa umin-mazidan kainaꞌan puꞌu. Aizii pugaru, aonaa mookopubaꞌorantapan? Pukachamaꞌidin baꞌoran kaduz pidannao tomanii ai patominkarunnii. Aonaa mooko pukoidapan kawinipinaa kidaꞌo aimaakan ĩtoriinpauz-kizi dapunaaiki? 23 Puꞌatadinpan, Tominkaru taan idi unao ati pakakinaori Moses idaꞌan. Aonaamooko pidannao paradan dikauda Tominkaru dauꞌan, pudikintapan idi ukakinaori?24 Naꞌapa usaadinpan Jewnao dauꞌan Tominkaru Paradan idaꞌa: “Unao shaꞌapatan idiꞌooiaꞌo aimaakan, Gentilenao dakoopan Tominkaru.”

25 Kaimanaꞌo wuruꞌu chootin-karuz,* puizoꞌatin an Tominkaru kakinaori. Mazanpudikintapan an kakinaorii, naꞌapaꞌo pugaru Gentilenao kawan, aonaꞌoraz ĩchoota-kao. 26Ukauꞌan naꞌapa kapam Gentilenao, aonaꞌoraz ĩchoota-kao padamata, ĩizoꞌatin ankakinaorii. Tominkaru tukapan nii ĩdyaun papidanannao nii naꞌapa choota-kariwainaokawan. 27 Pidan aonaꞌoraz padamata uchoota-kao, mazan upuꞌu uizoꞌatin Mosessaadanii kakinaorii. Ĩdakotan nii Jewnao oiainao nii, ĩdikintapan idi wuruꞌu kakinaoriiz,usaada-kao puꞌu ĩnao ati, naꞌiki ĩchoota-kao puꞌu padamata. 28 Ushaꞌapanum kauꞌanaonaa mishiꞌo mani Jew uruu, udaru naꞌiki udaro Jewnaoun idi, oo uchootinpan idiJewnao kakinaorinaa kawanaꞌati. 29 Mazan pidan mishiꞌoraz manawun Jew, uruuwuruꞌu sakitapaꞌoraz paꞌan udiꞌitinpan. Ukauꞌan, mishiꞌoraz manawun chootin-karu,ushaꞌapata-kao pidan nyukunuu ii, aonaa unanaa idaꞌa mani. Saada-kariwaiz kakinaorii,aonaa upanaꞌadan pidan nyukunuu. Kaimanaꞌo Doronaa wuruꞌu panaꞌadaꞌoraz pidannyukunuu, naꞌiki Tominkaru wuruꞌu naubaꞌo niꞌoraz uruu, aonaa pidan mani.

3Tominkaru kaduz

umishiauzon paparadan1 Ukauꞌan, naꞌapaꞌoram idaꞌan mooko waunao Jewnao wazootapan Gentilenao?

Oo naꞌapam dii mooko ukaimanan wuruꞌu pidan chootinanuz?* 2 Kainaꞌa iriba.Umanawunuꞌo shaꞌapaꞌo: Tominkaru tauzonuz pakakinaori waunao Jewnao ati, wataa-panniꞌo. 3Aonaan idi Jewnao shaꞌapatanwuruꞌu “washaꞌapatannii,” ĩkii kiziz Tominkaruati, ukauꞌan naꞌapam niꞌi naa aizii? Turuaꞌo nii shaꞌa Tominkaru marinaꞌatan wuruꞌuukowaadaniaz pashaꞌapatan nii, aonaan idi Jewnao shaꞌapatan wuruꞌu “washaꞌapatan* 2:25 chootin-karu: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.* 3:1 chootinanuz: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

ROMANS 3:4 253 ROMANS 3:20nii” ĩkii-kiziz? 4 Aonaa turuu unaꞌapan! Tominkaru, ukaduz umishiauzon paparadan,ipai pidanmariidinauzon puꞌu padamata. Kaikapa usaadinpan Tominkaru paradan idaꞌa:“Pugaru Tominkaru, kainaabata-kao nii sakitapaꞌo puparadan. Aizii pidan dakotan donopumariidinan kootowapa-kizai ii, mazan upuꞌu aonaꞌo nii naꞌiam pumariidinan ikoda-kao.”†

5 Mazan washaꞌapataniaz oiaꞌo kainaabatan an Tominkaru ukaduz ushaꞌapatauzonsakitapa aimaakan, naꞌapam nii wakian aizii udauꞌan? Turuu mooko wakian kaikapaꞌa:“Aonaa usakitapan wuruꞌu Tominkaru patakaꞌutanuz waunao, washaꞌapatan dikin iioiaꞌo.” (Kainaꞌa pidannao naꞌapaꞌo ĩdiꞌitinpan.) 6 Aonaa turuu unaꞌapan! Aonaan donomani Tominkaru shaꞌapatan sakitapa aimaakan, ukauꞌan aonaamani turuu ukootowapa-kidan ipai pidannao.

7 Mazan kainaꞌaꞌo nii panaadon pidan kian kaikapaꞌa: “Tominkaru patakaꞌu-tan waunao, aonaan idi washaꞌapatan udyuudanii washaꞌapatan. Naꞌapaꞌo idaꞌan,kaimanaiman uaitapa-kao Tominkaru, ukaduz umishiauzon paparadan. Uruu idiutaapa-kao umanawunuꞌo nii. Mazan kandii nii mooko upuꞌu zii upatakaꞌutan waunaowaꞌoian dikin ii?” 8 Putamakapan an naꞌapaꞌo diꞌitinapa-karu, kaikapaꞌo nii panaadonpukianuꞌu: “Kaimanaꞌo wuruꞌu washaꞌapatanuz oiaꞌo, pidannao konaukii-kida kiziTominkaru, ushaꞌapatan idi sakitapa aimaakan,” kii. Tominkaru patakaꞌutan nii ĩdyaun,pidan naꞌapaꞌoraz udiꞌitinpan. Mazan upuꞌu kainaꞌa pidannao mariidinan õdauꞌu. Ĩkian,naꞌapaꞌo kaikin õtominapa-kidan pidannao.

Ipai pidan shaꞌapataꞌo oiaꞌo9 Ukauꞌan, kaimanaꞌo mooko waunao powaꞌa zii Gentilenao ai? Aonaa! Õkainaa-

bata shaꞌatii uꞌati, ipai pidan, Jewnao oo Gentilenao, oiaꞌo poitoruitapanii paꞌidiwaru.10Kaikapa usaadinpan Tominkaru Paradan idaꞌaꞌa:“Aonaa naꞌiaꞌoram pidan kaimanaꞌo Tominkaru awun zaꞌa,

aonaa baudaꞌapa.11Aonaa naꞌiaꞌoram pidan kaimanaimanaꞌo uaitapan Tominkaru kaduz;

aonaa ĩaipan paaitapan Tominkaru dauꞌu.12 Ipaiꞌi naa pidannao padantan Tominkaru ai;

ipai ĩdyaun madiwautapa-kaꞌo karikaonan.Aonaa kanom sakitapaꞌo ushaꞌapatan aimaakan,

aonaa baudaꞌapa.”‡13 “Ĩparadan kachamaꞌidiikii, naꞌapa baaranai dyupushan kawan.

Ĩmariidapan pairiban.”§“Ĩkaziwaa pidan paparadan idi,

naꞌapa kowazaz arotanii kawan.”*14 “Ĩparadan kashaudaꞌu naꞌiki pamanamiki tuma.”†15 “Kadiman ĩmakon ĩzowiaꞌanan pairiban.16Naꞌitim karikaonan ĩmakon, ĩpatakaꞌuan

naꞌiki ĩkashaꞌoradan pidannao nyukunuu.17Aonaa ĩaitapan naꞌapam mashaapa-karu kaiman baꞌorainao tuma.”‡18 “Aonaa ĩtarian Tominkaru umanawunuꞌo ai.”§

19 Aizii waaitapa, naꞌapam Tominkaru kakinaori kian, mashaapainao atiꞌo kakinaoriiwaranuꞌu. Aonaa kizi naꞌitim pidan paradan pakazannaatin-kinaa nii. Naꞌiki ipai kizipidannao kadishitan Tominkaru kanaapuꞌu patakaꞌuta-karu nii paꞌidiwaru, paꞌoian dikinii. 20 Ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa naꞌiaꞌoram pidan Tominkaru dakotan kaimanaꞌopidan nii, ushaꞌapatan idaꞌan aimaakan kakinaorii kawanaꞌati. Mazan kiiꞌan wuruꞌukakinaoriiz, soo ukainaabatan waꞌati, ipai waunao oiainao paꞌidiwaru.

Naꞌapam wadakota-kaokaimanaꞌo pidan nii

† 3:4 Psalm 51:4 ‡ 3:12 Psalm 14:1; Psalm 53:1-3 § 3:13 Psalm 5:9 * 3:13 Psalm 140:3 † 3:14Psalm 10:7 ‡ 3:17 Isaiah 59:7 § 3:18 Psalm 36:1

ROMANS 3:21 254 ROMANS 4:1121 Mazan aizii Tominkaru kainaabataꞌa naa naꞌapaꞌoram idaꞌanaꞌo udakotan waunao

kaimanaꞌo pidan nii. Aonaa kakinaorii izoꞌati-kao idaꞌan mani. Kotuaꞌoraꞌa naa Mosesnaꞌiki Tominkaru prophetinnao saadauzon naꞌapaꞌo dauꞌu. 22 Tominkaru dakotanuzpidan, kaimanaꞌo pidan nii, umishidan idaꞌan Jesus Christ. Ipai shaꞌapaꞌoram pidanmishidaꞌo, aonaa kanompanaꞌaꞌo nii. 23Ushaꞌapanumkauꞌan ipai pidan oiaꞌo paꞌidiwaru,aonaa kanom ikodinan Tominkaru umanawunun. 24Mazan Tominkaru dakotan pidan,kaimanaꞌo pidan nii, soo ukamunanun idi manawun. Christ Jesus mawakan idaꞌan,usoꞌotan waunao wapatakaꞌuta-kao ai waꞌoian dikin ii. 25 Tominkaru taan JesusChrist mawakaꞌo nii naꞌiki shootaꞌo nii paizain pidannao oian mainaabata-kinao nii,ĩmishidan idi umawakan ĩꞌoian dikin ii. Naꞌapaꞌo idaꞌan Tominkaru kainaabatan, ukaduzushaꞌapatauzon sakitapa aimaakan. Kotuaꞌa naa, Jesus Christ kaawan uaꞌii, aonaa ziiupatakaꞌutan pidannao ĩꞌoian dikin ii. 26 Mazan aizii, Tominkaru kainaabatan, ukaduzushaꞌapatauzon aimaakan sakitapa, udakotan idaꞌan ipai mishidainao Jesus, kaimanaꞌopidannao nii.

27 Unaꞌapan kauꞌan, kandii mooko zoobaba waꞌatadinapa-kinaa nii? Aonaa kanom!Waizoꞌatin idaꞌan shaꞌa Tominkaru kakinaori? Aonaa! Soo wamishidan idaꞌan paꞌan.28 Ukauꞌan, Tominkaru dakotan waunao kaimanaꞌo pidan nii, wamishidan idaꞌan Jesus,aonaa washaꞌapatan idaꞌan mani aimaakan kakinaorii kawanaꞌati.

29 Jewnao paꞌidiwaru Tominkarun mooko wuruꞌu Tominkaruz? Aonaa mookoGentilenao Tominkarun mani kapam uruu? Gentilenao Tominkarun kapam wuruꞌuuruuz. 30Wamishida kainaꞌa baudaꞌapa Tominkaru, uruꞌo nii dakota Jewnao kaimanaꞌopidannao nii, ĩmishidan idaꞌan Christ. Naꞌiki uruꞌo nii dakota Gentilenao kaimanaꞌopidannao nii, ĩmishidan idaꞌan kapam Christ. 31 Ukauꞌan turuu mooko wamarinaꞌatanwuruꞌu kakinaoriiz mishida-karu idaꞌan? Aonaa turuu! Mishiꞌoraiman, wataapa wuruꞌukakinaoriiz umanawunuꞌo nii.

4Tominkaru dakotan Abraham kaimanaꞌo pidan nii

1Ukauꞌan, naꞌapam wakian Abraham dauꞌan, waunao Jewnao dokozu-daunuz? Naꞌa-paꞌoram idaꞌan Tominkaru dakotan uruu kaimanaꞌo pidan nii? 2 Umishiin an maniTominkaru dakotan uruu kaimanaꞌo pidan nii, ushaꞌapatan idi kaimanaꞌo aimaakan,turuu mani uꞌatadinpan. Mazan aonaa turuu uꞌatadinpan Tominkaru ati, ushaꞌap-atan idaꞌan aimaakan. 3 Tominkaru Paradan saada-kariwai kian, “Abraham mishidaTominkaru, uruu idi Tominkaru dakotan uruu kaimanaꞌo pidan nii.”

4Pidankaudinaꞌo kanaobanaatinapa, puraata taa-kaodonouꞌati, ukaudinanwinipinaawuruꞌu, aonaa naꞌapaniꞌo mani. 5Mazan Tominkaru dakotan pidan kaimanaꞌo pidan nii,aonaa pidan shaꞌapatan idiꞌomani aimaakan, soo umishidan idiꞌo Tominkaru, turuaꞌorazudakotan oiaꞌo pidan, kaimanaꞌo pidan nii. 6 Naꞌapa King David kian pidan konaukiandauꞌan, Tominkaru dakotan idi uruu kaimanaꞌo pidan nii, aonaa ushaꞌapatan idi maniaimaakan. Ukian:7 “Konaukiaꞌo pidan wuruꞌu Tominkaru mainaabataniaz uꞌoian kida,

aonaꞌoraz powaꞌa Tominkaru nyukunuitapan uꞌoian!8Konaukiaꞌo pidan wuruꞌu,

Tominkaru tukapaniaz aonaꞌo kawan uꞌoian.”*9Aizii wuruꞌu konaukii-karu David kii-kiziz, choota-kariwainao† atiꞌo mooko karikao-

nan utaa-kao, oo aonaꞌoraz ĩchoota-kao atiꞌo kapam? Wakian shaꞌatii, Abraham mishi-dan idi Tominkaru, udakotan uruu, kaimanaꞌo pidan nii. 10 Ukauꞌan, naꞌapainiꞌorammooko Tominkaru dakotan Abraham, kaimanaꞌo pidan nii? Uchootinan daunaꞌanaꞌo,oo uchootinan uaꞌiaꞌo zii? Uchootinan uaꞌiaꞌo zii! 11 Abraham chootinan kainaabatawaꞌati Tominkaru dakotan uruu, kaimanaꞌo pidan nii, umishidan idi, pachootinan uaꞌiizii. Ukauꞌan ipai mishidainao Tominkaru, aonaꞌoraz padamata ĩchoota-kao, Tominkarudakotan ĩdyaun kaimanaꞌo pidannao nii, ĩmishidan idi. Ukauꞌan ipai mishidainao,ĩdaru wuruꞌu Abraham, ĩmishidan idi uruu kawan, aonaan puꞌu padamata ĩchootinan.* 4:8 Psalm 32:1-2 † 4:9 choota-kariwainao: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

ROMANS 4:12 255 ROMANS 5:412Naꞌiki uruu kapam choota-kariwainao daru, naꞌapaꞌoraz kapam ĩmishidan Tominkaru,Abraham mishidan kawan pachootinan uaꞌii zii.

13 Kotuaꞌa naa, Tominkaru kowaadan dono pataan nii ipai imiꞌi baara Abraham atinaꞌiki utakaan-daunnao ati, ĩꞌidiwau nii, aonaa Abraham izoꞌatin idiꞌo mani kakinaorii,mazan Abraham mishidan idiꞌo paꞌan Tominkaru. Umishidan idi, Tominkaru dakotanuruu, kaimanaꞌo pidan nii. 14 Tominkaru kowaadaniaz pataan nii zaamata-kao an manipidan izoꞌatin idi kakinaorii, madiwautapaka mani pidan mishidan Tominkaru. Ukauꞌanmadiwautapaka mani kapam Tominkaru kowaadanuz pataan nii aimaakan Abraham ati.15Ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌu Tominkaru kakinaoriiz, utoꞌorada Tominkaru pidannaoati ĩmaizoꞌatikan idiz. Mazan aonaan donomani kakinaorii nii, aonaa kanommani pidandikintapa.

16 Ukauꞌan, wazaamatan nii Tominkaru kowaadaniaz pataan nii, soo wamishidan idiTominkaru. Unaꞌapan kauꞌan, ipai Abraham dainao, mishiꞌo nii ĩzaamatan Tominkarukowaadaniaz pataan nii ĩꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan mawinipinaa-daunuꞌo Tominkarutaaꞌazon ĩꞌati wuruꞌu. Utaaꞌazoo-kao, aonaa soo taapainao kakinaorii atiꞌo mani karikao-nan, mazan baꞌoran kaduz pidannao atiꞌo kapam, mishidainaouz Tominkaru naꞌapaAbraham mishidan kawan. Ushaꞌapanum kauꞌan, Abraham uruu ipai mishidainao daru.17 Naꞌapa usaadinpan Tominkaru Paradan idaꞌa Abraham dauꞌan: “Iribaꞌo nii baꞌorankaduz pidannao dakotan pugaru padaru nii,”‡ kiaꞌo usaadinpan. Ukauꞌan, Tominkarukowaadaniaz pashaꞌapatan nii, turuu umishida-kao, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaruwuruꞌu naꞌapaꞌoraz. Uruu Abraham mishidaniaz. Uruu turuaꞌo ukakudan mawakaꞌopidan, naꞌiki turuaꞌo uparadan idaꞌan aimaakan kida tominan aonaꞌoraz zii utukapauzo-kao.

18 Abraham mishida naꞌapam Tominkaru kian patakaannao niꞌo dauꞌan. Aonaaukashadinan pazaudapan Tominkaru shaꞌapatan ukowaadaniaz pashaꞌapatan nii, uaita-pan puꞌu aonaꞌa naa turuu patoman paudani nii. Uruu idiꞌo baꞌoran kaduz pidannaodakotan uruu padaru nii, naꞌapa Tominkaru kian kawanaꞌati Abraham ati, “Iribaꞌo niiputakaannao, naꞌapa wizinao kawan, aonaꞌo nii kanom kaꞌiitan paaitaan ĩdyaun,” kiaꞌoukian. 19 Pakawan umishidan Tominkaru shaꞌapatan nii wuruꞌu ukowaadaniaz pashaꞌa-patan nii uꞌati, uaitapan puꞌu aonaa pakaꞌiitan naa patoman paudani nii. Ushaꞌapanumkauꞌan uruu dono maonapaꞌoraꞌa naa 100 uwunun. Naꞌiki udaiaro Sarah, maskonnaouꞌunaa kapam, aonaꞌoraꞌa naa turuu okaudanin. 20Mazan upuꞌu aonaa Abraham panaꞌadanpanyukunuu pamishidapan ai Tominkaru kowaadanuz pataan nii iriba utakaannao nii.Mazan mishiꞌoraiman, powaꞌa zii umaꞌozakadan pamishidapan, ukauꞌan ukonaukii-kida Tominkaru umanawunun ushaꞌapataꞌazoonii dauꞌan paꞌati. 21 Abraham aitapakaimanaiman, turuu Tominkaru shaꞌapatan wuruꞌu ukowaadaniaz pashaꞌapatan nii.22Ukauꞌan Abraham mishidan idiꞌo, Tominkaru dakotan uruu kaimanaꞌo pidan nii.

23 “Tominkaru dakotan uruu kaimanaꞌo pidan nii,” kiaꞌoraz usaadinpan, aonaa Abra-ham dauꞌanaꞌo mani karikaonan. 24 Mazan usaada-kao naꞌapa, waaitapa-kinaa niꞌoTominkaru dakotan nii waunao, kaimanaꞌo pidan nii kapam, wamishidan idi Tominkaru,kakudaꞌoraz waNaobanaa Jesus mawaka-karu diꞌiki. 25 Tominkaru taapadan pidannaozowian Jesus Christwaꞌoiandikin ii. Naꞌiki ukakudanpowaꞌa iti uruu, turuukizi udakotanwaunao, kaimanaꞌo pidannao nii.

5Tominkaru dakotan waunao, kaimanaꞌo pidannao nii

1 Ukauꞌan, Tominkaru dakotan idi waunao kaimanaꞌo pidannao nii wamishidan idi,aizii kaimanaakaꞌa naa waunao Tominkaru tuma, wanaobanaa Jesus Christ idaꞌan.2 Wamishidan idi Christ, unaꞌakan waunao Tominkaru kamunanun idaꞌati, naꞌapaꞌoidaꞌaꞌo wamashaapan kai. Naꞌiki tuukii wakonaukian, waaitapan idi mishiꞌo niiTominkaru taan waꞌati diinaꞌitiꞌi paugaru kaduz umanawun-karu.

3Mazan turuu kapamwakonaukian wabaiatinan dono, ushaꞌapanum kauꞌan wabaiati-nan tominapa-kida waunao aonaa kizi wakashadinan. 4 Aizii aonaan idi wakashadinan,‡ 4:17 Genesis 17:5

ROMANS 5:5 256 ROMANS 5:21kaiman Tominkaru ati. Ukaimanan idi waꞌati, aizii wazaudapan naa utaan ukowaadauzo-niaz pataan nii waꞌati. 5Wuruꞌu wazaudapaniaz, aonaꞌo nii ukasharutan wanyukunuu.Ushaꞌapanum kauꞌan mishiꞌo Tominkaru marainpan waunao. Naꞌapa ukowaada-kidanwaꞌati Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan, uruu utaaniaz naa waꞌati.

6 Tominkaru aitanii kamoo kawanaꞌati, Christ mawakan oiainao pidannao dikin ii,aonaan puꞌu wakaꞌiitan wamuudan oiaꞌo. 7 Aonaa kanom kaꞌiitan pazowii-kidinanpidan kaimanaꞌo umashaapan dikin ii. Kainaꞌa mani baꞌoran pidan turuaꞌo uzowii-kidinan pidan kaimanaꞌo manawun dikin ii. 8 Mazan Tominkaru, ukainaabata pama-rainpan manawun waunao, waꞌoian puꞌu, udyuuda zii Christ mawakan waunao dikinii. 9 Tominkaru dakotan idi waunao, kaimanaꞌo pidannao nii, Christ mawakan idaꞌan,ukauꞌan waaitapa mishiꞌo nii Christ kazannaatan waunao wabaiaapan ai Tominkarutoꞌoran diinaꞌitiꞌi, upatakaꞌutan donoꞌo naa oiainao. 10 Tominkaru tarubanao zii daꞌiwaunao, mazan upaonaruitan waunao pauDani mawakan idaꞌan. Upaonaruitan idiwaunao, waaitapa mishiꞌo nii ukazannaatan waunao, Christ kakupan idaꞌan. 11 Aonaauruu mani karikaonan, mazan wakonaukian kapam Tominkaru shaꞌapatan idi aimaakanwanaobanaa Jesus Christ idaꞌan. Uruu tomaꞌoraz waunao Tominkaru paonarunao nii.

Adam idaꞌan mawaka-karu, mazan Christ idaꞌan kakupa-karu12 Baudaꞌapaꞌo pidan, Adam, dikintapan idi Tominkaru, ipai pidannao oian. Naꞌiki

ushaꞌapatan idi oiaꞌo, ipai pidan mawakauzo paꞌidiwaru. Ushaꞌapanum kauꞌan, Adamshaꞌapatan dono oiaꞌo, ikodaꞌo nii ipai utakaan-daunnao wuruꞌu shaꞌapataꞌoraz oiaꞌo.13 Pidannao shaꞌapaapanii oiaꞌo, Tominkaru taan uaꞌii pakakinaori kida Moses idaꞌan,mazan aonaa udakotan ĩdyaun dikintapainao nii kakinaorii, ushaꞌapanum kauꞌan aonaazii utaan pakakinaori uruu dono. 14Mazan upuꞌu, Adam dikintapan diꞌikiꞌo Tominkaru,atii Tominkaru taan idaꞌati pakakinaori Moses idaꞌan, ipai pidanmawakauzo paꞌidiwaru,aonaan puꞌu padamata ĩdikintapan sariaapaꞌo Tominkaru diꞌikiꞌo kakinaorii, Adamkawan.

Aizii Adam, Christ kawanuꞌo wuruꞌu, kaawaꞌo niꞌoraz udawuꞌati zii. 15 Mazan Christshaꞌapataniaz kaimanaꞌo aimaakan waꞌati, panaꞌaꞌo Adam shaꞌapatanii oiaꞌo aimaakanai. Ipai pidan mawakauzon, baudaꞌapaꞌo pidan, Adam, dikintapan idi Tominkaru.Mazan wuruꞌu Tominkaru kamunanunuz, powaꞌaꞌo zii umanawunun, iriba udakotanpidannao, kaimanaꞌo pidannao nii, baudaꞌapaꞌo pidan, Jesus Christ, kamunanunidaꞌan. 16Tominkaru shaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan, panaꞌaꞌo wuru aiaꞌa dikaudaꞌorazaimaakan shaꞌapan, baudaꞌapaꞌo pidan oian idaꞌanaꞌoraz. Baudaꞌapaꞌo pidan, Adam,shaꞌapatan idi oiaꞌo, Tominkaru dakotan ipai pidan, oiaꞌo pidannao nii. Mazan Christshaꞌapatan idi kaimanaꞌo aimaakan, Tominkaru dakotan pidannao, kaimanaꞌo pidannaonii, ĩshaꞌapatan puꞌu iriba oiaꞌo aimaakan kida. 17 Mishi, baudaꞌapaꞌo pidan Adam,dikintapan idaꞌan, ipai pidan mawakauzo paꞌidiwaru. Mazan baudaꞌapaꞌo pidan, JesusChrist, shaꞌapatanii idaꞌan, Tominkaru kamunanun manawun pidannao ati, udakotanĩdyaun, kaimanaꞌo pidannao nii. Naꞌiki maꞌozakaꞌo nii ĩmashaapan oiaꞌo ai.

18 Baudaꞌapaꞌo pidan, Adam, shaꞌapatanii idaꞌan kiwiiniꞌo oiaꞌo, Tominkaru dakotanipai pidannao, oiaꞌo pidannao nii paꞌidiwaru. Ukauꞌan naꞌapa kapam, baudaꞌapaꞌo pidan,Jesus Christ, shaꞌapatanii kaimanaꞌo aimaakan idaꞌan, Tominkaru dakotan ipai pidannaomishidainaouz Christ, kaimanaꞌo pidannao nii, naꞌiki utaan ĩꞌati karikaonanuꞌo kakupa-karu. 19Tominkaru dakotan kawan ipai pidannao, oiaꞌo pidannao nii, baudaꞌapaꞌo pidandikintapan idi, ukauꞌan naꞌapa kapam udakotan iriba pidannao, kaimanaꞌo pidannao nii,baudaꞌapaꞌo pidan izoꞌatin idi paugaru.

20 Tominkaru taanuznaa kakinaorii, pidannao aitapa-kinaa niꞌo oiaꞌo wuruꞌu ĩshaꞌa-paapaniaz. Pidannao shaꞌapaapan puꞌu powaꞌa zii oiaꞌo, mazan Tominkaru, utukapa-kida powaꞌa zii pakamunanun tuukii manawun. 21 Kiwiin zii oiaꞌo kazowautapaniiipai pidannao, uruu idiꞌo ĩmawakauzon. Mazan aizii Tominkaru kamunan-kidan idituukii waunao, uruu idi udakotan waunao, kaimanaꞌo pidannao nii, naꞌiki utaan waꞌatikarikaonanuꞌo kakupa-karu, waNaobanaa Jesus Christ idaꞌan.

6Karikaonanuꞌo kakupa-karu zaamatinapa-karu idi Christ idaꞌati

ROMANS 6:1 257 ROMANS 6:23

1Ukauꞌan, marii mooko pakawan washaꞌapaapan oiaꞌo, Tominkaru aida kizi powaꞌankida waꞌati pakamunanun? 2 Aonaa turuu! Waunao mawakaꞌo pidan kawanuꞌoraꞌa naaoiaꞌo ati. Ukauꞌan aonaa turuu washaꞌapaapan pakawan zii oiaꞌo. 3Uaitapanii waunao,chikaawunuu-kariwainaouz, Tominkaru zaamatin-kidanii Christ Jesus idaꞌati. Ukauꞌan,mawakaꞌo kawanuꞌowaunao uruu tuma. 4Wachikaawunuu-kao dono, wamawakannaꞌikiwadida-kao kawanuꞌo Christ tuma. Ukauꞌan waDaru Tominkaru kadishita-kidan kawanChrist mawaka-karu diꞌiki, umanawunuꞌo pamaꞌozakan idaꞌan, naꞌapaꞌo nii kapamukadishita-kidan waunao, paꞌinaꞌo mashaapa-karu diꞌiti.

5 Tominkaru baudaꞌapatan idi waunao Jesus Christ idaꞌati wamawakan idaꞌan uruukawan, ukadishita-kidan nii kapamwaunao ukadishita-kidan kawan Jesus Christ. 6Naꞌikiwaaitapanii, kiwiiniꞌoraz wakaduz mawakan naa Christ tuma cross diꞌii, turuu kizioiaꞌo maꞌozakaꞌoraz ukaudinan waꞌidaꞌa mainaabata-kao. Uruu aonaa kizi powaꞌaoiaꞌo poitoruitapan waunao. 7 Ushaꞌapanum kauꞌan pidan mawakaꞌo, aonaa powaꞌaoiaꞌo poitoruitapan uruu. 8 Wamawakan idi Christ tuma, wamishida karikaonanuꞌonii kapam wakakupan utuma. 9 Waaitapanii Jesus Christ kadishita-kida-kao mawaka-karu diꞌiki, naꞌiki aonaa naꞌapainim nii umawakauzon koshan. Aonaa naꞌapainim niipowaꞌa mawaka-karu zaamatan uruu. 10 Umawakan baukapa uwazoota-kinaa nii oiaꞌoaimaakan. Aizii kai kakupa uruu, naꞌiki umashaapan soo Tominkaru atiꞌi naa. 11Ukauꞌannaꞌapa kapam udiꞌitinapa udauꞌu. Unao mawakaꞌo kawanuꞌoraꞌa naa oiaꞌo ati, mazankakupaꞌoraꞌa naa paꞌan Tominkaru ati, uzaamatinpan idi Christ Jesus idaꞌati.

12 Ukauꞌan, aonaa utaapadaꞌanaꞌa oiaꞌo kazowautapan unanaa, wuruꞌu mawakau-zoz. Aonaa ushaꞌapata-kidaꞌanaꞌa uꞌati ushaꞌapataꞌazoonii oiaꞌo aimaakan. 13 Naꞌikiaonaa ukashaapaꞌanaꞌa ushaꞌapauzin kida oiaꞌo ati, aimaakan dikaudaꞌo shaꞌapata-kinaonii. Mishiꞌoraiman, utaainaꞌa naa Tominkaru ati shaꞌapataꞌo nii kaimanaꞌo aimaakan.Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru kakudaniꞌi naa unao mawaka-karu diꞌiki, paꞌinaꞌokakupa-karu idaꞌati. 14 Aonaꞌa naa unaobanaitapaꞌanaꞌa oiaꞌo. Ushaꞌapanum kauꞌanaonaa umashaapan naa kakinaorii waranuꞌu, mazan Tominkaru kamunanun idaꞌaꞌoraꞌanaa umashaapan.

Poitoruinao, shaꞌapataꞌo niꞌo kaimanaꞌo aimaakan15 Ukauꞌan, marii mooko washaꞌapaapan oiaꞌo, aonaan idi wamashaapan naa

kakinaorii waranuꞌu, naꞌiki wamashaapan idiꞌi naa paꞌan Tominkaru kamunanunidaꞌa? Aonaa turuu! 16 Uaitapanii kaimanaiman, pidan taainan dono poitorui nii,upoitoruitapa-kidinan wuru atiꞌi uizoꞌatiniaz panaobanaa. Naꞌapaꞌo kawanuꞌo unao,unaobanaitapan dono oiaꞌo, ubuuta-kao karikaonanuꞌo mawaka-karu diꞌiti; oo, uizoꞌati-pan dono Tominkaru, udakotan unao, kaimanaꞌo pidannao nii. 17 Mishi, kiwiin ziiupoitoruitapa-kidinan oiaꞌo ati, mazan aizii, kaimanaiman unyukunuu iki uizoꞌatinutominapa-kida-kinao. Uruu idi õkonaukii-kidan Tominkaru udauꞌan. 18 Tominkarumuudin-kidaniꞌi naa unao oiaꞌo ai, aizii Tominkaru poitoruꞌu naa unao, kaiman kidaꞌo-raꞌa naa paꞌan aimaakan ushaꞌapaapan.

19 Õkaiwaan parada-karu ipai kamoꞌo ukaiwauzo-kao, õkainaabata-kinaa niiTominkaru dauaꞌo kuwai, udadaran idi uꞌati. Kiwiitapa, ukaiwaapan unanaamadoronaa-daun naꞌiki ushaꞌapatan iriba oiaꞌo aimaakan. Aizii naꞌapaꞌa naa utaa unanaa ipaidaunuudaꞌu shaꞌapataꞌo nii kaimanaꞌo naꞌiki sakitapaꞌo aimaakan, Tominkaru aipankawanaꞌati.

20 Oiaꞌo poitoruitapan dono zii unao, aonaa ushaꞌapataꞌazon kaimanaꞌo aimaakan.21 Kanom mooko kaimanaꞌo nii uikoda ushaꞌapaapauzonii kida idaꞌan, ukibaꞌazoo-kidaniaz naa kai? Naꞌapa kidaꞌo aimaakan shaꞌapaapa-kao idaꞌan pidan ikodakarikaonanuꞌo mawaka-karu. 22 Mazan unao, Tominkaru muudin-kidaniꞌi naa oiaꞌopoitoruitapan ai, aizii Tominkaru poitoruꞌu naa unao. Uruu idiꞌo ukaminkaꞌutanunao, umashaapa-kinaa nii kaiman naꞌiki sakitapa, naꞌiki utaan uꞌati karikaonanuꞌokakupa-karu. 23 Ushaꞌapanum kauꞌan oiaꞌo shaꞌapata-kao winipinaa karikaonanuꞌomawaka-karu. Mazan Tominkaru taanii mawinipinaa-daun karikaonanuꞌo kakupa-karu,wazaamatinpan idaꞌan Christ Jesus wanaobanaa idaꞌati.

ROMANS 7:1 258 ROMANS 7:207

Kakinaorii dauaꞌo1 Aizii unao, õmin-mishidannao, uaitapanii kakinaorii dauaꞌo. Kakinaorii kazowau-

tapan pidan soo ukakupan dono zii. 2 Kaikapaꞌo kawanuꞌo kaiwuruꞌu: kakinaoriikian, zun mazidaꞌo, aonaa turuu omazidan baꞌoran daonaiora tuma odaiaru kakupandono zii. Mazan odaiaru mawakan an, aonaa powaꞌa kakinaorii marainan omazidan.3 Ukauꞌan, omashaapan an baꞌoran daonaiora tuma, paudaiaru kakupan puꞌu zii,“baꞌorantapaꞌo,” kiaꞌo nii kii-karu odauꞌan. Mazan odaiaru mawakan an, aonaa powaꞌakakinaorii marainan omazidan. Turuu omazidan baꞌoran daonaiora tuma, aonaꞌo nii“baꞌorantapaꞌo” kii-karu odauꞌan.

4 Ukauꞌan õiribannao, naꞌapaꞌo kawanuꞌo kakinaorii taapauzon unao. Mazan uzaa-matinpan kauꞌan Christ idaꞌati, mawakaꞌo kawanuꞌo unao utuma kakinaorii ai. Aizii,Christ kakuda-kariwaiz mawaka-karu diꞌiki, tumaꞌoraꞌa naa waunao, shaꞌapataꞌo niikaiman kidaꞌo aimaakan Tominkaru ati. 5 Wamashaapan dono zii wanyukunuu aipankawanaꞌati, kakinaorii maꞌozakada wanyukunuu iaꞌo oiaꞌo shaꞌapataꞌazoo-kao, naꞌikiwashaꞌapatan naa oiaꞌo, buutaꞌo niꞌoraz waunao karikaonanuꞌo mawaka-karu diꞌiti.6 Mazan aizii, wamawakan idiꞌi naa Moses kakinaori ai, aonaa powaꞌa ukazowautapanwaunao. Ukauꞌan aonaa powaꞌa washaꞌapaapan aimaakan Tominkaru ati, Moses kaki-naorii izoꞌati-kao idaꞌan. Mazan paꞌinaꞌo mashaapa-karu idaꞌanaꞌoraꞌa naa, KaimanaꞌoDoronaa kaminkaꞌutan idaꞌan waunao.

Oiaꞌo kaiwaan kakinaorii7 Ukauꞌan oiaꞌo mooko wuruꞌu Tominkaru kakinaoriz? Aonaa naꞌapaꞌo mani kaiwu-

ruꞌu! Mazan mishiꞌoraiman, kakinaorii wuruꞌu kainaabataꞌoraz õꞌati oiaꞌo. Aonaa maniõaitapan oiaꞌo wuruꞌu baꞌoran pidan idiwau naꞌazootapa-kaoaz, aonaan an kakinaoriikian: “Aonaa punaꞌazootapaꞌanaꞌa,” kii. 8 Mazan oiaꞌo kaiwaan wuruꞌu kakinaoriiz,umaꞌozakada-kinaa nii õnyukunuu iaꞌoraz oiaꞌo shaꞌapataꞌazoo-kao. Aonaan dono manikakinaorii nii, aonaa mani oiaꞌo maꞌozakadinan.

9 Kiwiin, õmaaitapakan dono zii Tominkaru kakinaori, kaimanaꞌo kawan õꞌitiimanõmashaapan. Mazan õaitapan diꞌiki kakinaorii, uruꞌu naa õaitapan oiaꞌo õgaru, karikao-nanuꞌo mawaka-karu idaꞌatanpuꞌo. 10 Aizii wuruꞌu kakinaoriiz, kainaabataꞌo niꞌorazpadamata, naꞌapam õikodan karikaonanuꞌo kakupa-karu, uruꞌu naa mishiꞌoraimanbuuta õgaru karikaonanuꞌo mawaka-karu diꞌiti. 11 Oiaꞌo kaiwaan wuruꞌu kakinaoriizpamariida-kinaa nii õgaru, naꞌiki buutaꞌo nii õgaru karikaonanuꞌo mawaka-karu diꞌiti.

12 Mazan wuruꞌu kakinaoriiz, kaimanaꞌo naꞌiki Tominkaru diꞌikiꞌo, sakitapaꞌo naꞌikikaminkaꞌutaꞌo nii pidanmashaapan kaiman 13Mazan kaimanaꞌo aimaakan buuta mookoõgaru karikaonanuꞌomawaka-karu diꞌiti? Aonaa naꞌapaꞌomani kaiwuruꞌu! Oiaꞌo wuruꞌukaiwaꞌoraz kaimanaꞌo aimaakan pabuuta-kinaa nii õgaru karikaonan mawaka-karudiꞌiti. Aizii, watukapa naꞌapam ukichanaꞌiki-kian manawun wuruꞌu oiaꞌoraz. Ukaiwaankaimanaꞌoraz Tominkaru kakinaori pashaꞌapata-kida-kinaa nii dikaudaꞌo aimaakan.

Nyukunui iaꞌo mizaataaka-karu14 Waaitapa, Tominkaru diꞌikiꞌo wuruꞌu kakinaorii. Mazan õgaru, pidan karikao-

nan, kapatiꞌo oiaꞌo ati. Oiaꞌo toriinii kawanuꞌo õgaru papoitoru nii. 15 Aonaaõaitapan kandii nii õshaꞌapaapan oiaꞌo aimaakan. Õaipaniaz õshaꞌapatan kaimanaꞌoaimaakan, aonaa õshaꞌapatan. Mazan aonaꞌoraz õaipan õshaꞌapatan, uruu naꞌapainõshaꞌapaapa. 16 Õshaꞌapaapan kauꞌan wuruꞌu aonaꞌoraz õshaꞌapataꞌazon, naꞌapaꞌokainaabata Tominkaru kakinaori kaimanan õꞌati. 17 Ukauꞌan, aonaa õgaru manawunmani wuruꞌu shaꞌapaapaꞌoraz oiaꞌo aimaakan. Mazan õnyukunuu idaꞌaꞌoraz oiaꞌo,uruu wuruꞌu shaꞌapaapaꞌoraz oiaꞌo aimaakan. 18 Aizii õaitapa, aonaa kaimanaꞌo niiõꞌidaꞌa, õgaru pidan karikaonan, kapatiꞌo õnyukunuu oiaꞌo ati. Õaipan puꞌu õshaꞌapatankaimanaꞌo aimaakan, mazan aonaa õkaꞌiitan õshaꞌapatan. 19Aonaa õshaꞌapatan wuruꞌukaimanaꞌoraz aimaakan õaipaniaz õshaꞌapatan. Mazan õshaꞌapata oiaꞌo aimaakan,wuruꞌu aonaꞌoraz õaipan õshaꞌapatan. 20 Aizii, õshaꞌapatan kauꞌan wuruꞌu aonaꞌorazõaipan õshaꞌapatan, ukauꞌan aonaa õgaru manawun mani wuruꞌu shaꞌapaapaꞌorazoiaꞌo aimaakan. Mazan õnyukunuu idaꞌaꞌoraz oiaꞌo, uruu wuruꞌu shaꞌapataꞌoraz oiaꞌoaimaakan.

ROMANS 7:21 259 ROMANS 8:1721 Õkowaadan nii karikaonanuꞌo ushaꞌapauzon: õaipan puꞌu õshaꞌapatan kaimanaꞌo

aimaakan, õshaꞌapata soo oiaꞌo aimaakan. 22 Õgaru, õnyukunuu ii, tuukii õkonaukii-kidan Tominkaru kakinaori. 23 Mazan kainaꞌa panaꞌaꞌo aimaakan õnyukunuu ii,shaꞌapaapa-kidaꞌo õꞌati oiaꞌo aimaakan. Tuukii umizaapan wuruꞌu õshaꞌapataꞌazoonuzkaimanaꞌo aimaakan. Utaapan õgaru taraa-kariwai kawan ushaꞌapaapa-kidan oiaꞌo õꞌati,uruu idi aonaa õkaꞌiitan õizoꞌatin Tominkaru kakinaorii. 24 Kashaꞌoraꞌo õbaiaapan,tuukii õdopian! Kanomaꞌo nii kazannaata õgaru wuru aiaꞌa õshaꞌapataꞌazoonuz oiaꞌoaimaakan, buutin-kidaꞌoraz õgaru karikaonanuꞌo mawaka-karu diꞌiti? 25 “Kaiman,”õkian Tominkaru ati, turuaꞌoraz ukazannaatan õgaru Jesus Christ wanaobanaa idaꞌan!

Ukauꞌan, kaiman õꞌati Tominkaru kakinaori, tuukii õaipan õizoꞌatinuz, mazan upuꞌuõnyukunuu idaꞌaꞌo oiaꞌo, shaꞌapata-kidan õꞌati oiaꞌo aimaakan, aonaꞌoraz padamataõaipan õshaꞌapatan.

8Kaimanaꞌo Doronaa maꞌozakan idaꞌanaꞌo mashaapa-karu

1 Ukauꞌan aizii, aonaa kanom nii Tominkaru papatakaꞌutan zaamatinpainao ChristJesus idaꞌati. 2 Kaimanaꞌo Doronaa taaniꞌi naa waꞌati paꞌinaꞌo kakupa-karu wazaa-matinpan idi Christ Jesus idaꞌati. Ukauꞌan aizii, aonaa powaꞌa wanyukunuu idaꞌaꞌooiaꞌo poitoruitapan waunao, naꞌakaꞌo niꞌoraz waunao karikaonanuꞌo mawaka-karudiꞌiti. 3 Moses saadanii kakinaorii, aonaa ukaꞌiitan pakazannaatan waunao oiaꞌo ai,wanyukunuu kapatin idi oiaꞌo ati, mazan Tominkaru ukaꞌiita. Ukazannaata waunao,wanyukunuu idaꞌaꞌo oiaꞌo kazowautapan ai, udyuudan idaꞌan paudani Christ Jesus imiꞌibaara ati, patakaꞌuta-karu nii waꞌoian dikin ii. Pidan nii ukaawan, waunao kawanunanaa, mazan aonaꞌo uꞌoian. 4 Tominkaru shaꞌapatan naꞌapa aimaakan, turuu kizimashaapainao Kaimanaꞌo Doronaa aipan kawanaꞌati, shaꞌapatan ipai kakinaorii aiapaniishaꞌapata-kao, aonaa oiaꞌo nyukunui aipan kawanaꞌati mani.

5 Pidan mashaapaꞌoraz oiaꞌo panyukunuu aipan kawanaꞌati, udiꞌitinpan soo pa-nyukunuu shaꞌapataꞌazoonii dauꞌu paꞌidiwaru. Mazan pidan mashaapaꞌoraz KaimanaꞌoDoronaa aipan kawanaꞌati, udiꞌitinpan soo Kaimanaꞌo Doronaa aiapanii shaꞌapata-kaodauꞌu. 6Pidan diꞌitinpaꞌoraz oiaꞌo panyukunuu shaꞌapataꞌazoonii dauꞌu paꞌidiwaru, uiko-dan nii karikaonanuꞌo mawaka-karu. Mazan pidan diꞌitinpaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaaaipan kawanaꞌati, uikodan nii karikaonanuꞌo kakupa-karu naꞌiki nyukunui kaimanan.7 Ukauꞌan, pidan diꞌitinpan dono oiaꞌo panyukunuu shaꞌapataꞌazoonii kawanaꞌati,Tominkaru taruba wuruꞌu uruuz. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uizoꞌatin Tominkarukakinaori, naꞌiki aonaa ukaꞌiitan paizoꞌatinuz. 8Pidan mashaapaꞌoraz oiaꞌo panyukunuuaipan kawanaꞌati, aonaa turuu Tominkaru konaukii-kidan ushaꞌapatanii.

9Mazan unao, aonaa ushaꞌapaapan oiaꞌo unyukunuu aipan kawanaꞌati. Ushaꞌapaapanaimaakan Kaimanaꞌo Doronaa aipan kawanaꞌatiꞌo, mashaapaꞌoraz unao idaꞌa. Pidanaonaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa mashaapan uꞌidaꞌa, aonaa Christ pidanan mani uruu.10MazanChristmashaapan anunao idaꞌa, unanaamawakanniimishi padamata diinaꞌitiꞌiuꞌoian idi, mazan upuꞌaꞌo nii udoronaa kakupan, Tominkaru dakotan idiꞌi naa unaokaimanaꞌo pidannao nii. 11 Tominkaru kakudan kawan Christ Jesus mawaka-karu diꞌikipaDoronaa idaꞌan, mashaapaꞌoraz unao idaꞌa. Naꞌapaꞌo nii kapam utaan mawakauzozunanaa kakupa-kinaa nii, paDoronaa idaꞌan, mashaapaꞌoraz unao idaꞌa.

12 Ukauꞌan, õmin-mishidannao, kainaꞌa paꞌi washaꞌapatan niꞌo, mazan aonaa wa-mashaapan mani oiaꞌo wanyukunuu shaꞌapataꞌazoonii kawanaꞌati. 13 Umashaapan anpakawan zii oiaꞌo unyukunuu aipan kawanaꞌati, Tominkaru buutan nii unao karikao-nanuꞌo mawaka-karu diꞌiti. Mazan umashaadan an ushaꞌapaapan oiaꞌo, KaimanaꞌoDoronaa kaminkaꞌutan idaꞌan unao, uikodan nii karikaonanuꞌo kakupa-karu. 14 Ipaipidannao Kaimanaꞌo Doronaa kazowautapaniinaouz, ĩnao Tominkaru dainao.

15Wuruꞌu Kaimanaꞌo Doronaa taa-kariwaiz unao ati, aonaa utoman unao poitoruinaonii, tariaꞌo nii koshan Tominkaru ai. Mazan utoman unao Tominkaru dainao nii paꞌan,naꞌiki turuu ukian Tominkaru ati aizii: “Pugaru waDaru,” kii. 16 Tominkaru Doronaazaamatinan wadoronaa idaꞌati, kainaabataꞌo nii mishiꞌo Tominkaru dainao waunao.17Tominkaru dainaoun idi waunao, wazaamatan nii kaiman kidaꞌo aimaakan utaapaniaznaa papidanannao ati. Naꞌiki wazaamatan nii kapam Christ tuma Tominkaru taapaniaz

ROMANS 8:18 260 ROMANS 8:36uruu ati. Wabaiaapan kauꞌan kashaꞌoraꞌo Christ kawan, naꞌapaꞌo nii Christ umanawununkaduz taa-kao waꞌati.

Tominkaru umanawuntan nii paudainao diinaꞌitiꞌi18Aizii kaiꞌoraz wabaiatinan, õaitapa aonaa uikodinanwuruꞌu Tominkaru umanawun-

taꞌazoonuz waunao diinaꞌitiꞌi. 19 Ipai aimaakan Tominkaru tomaniinao, tuukiaꞌa naaĩzaudapan Tominkaru kainaabatan naꞌiaꞌoram manawun wuruꞌu paudainaouz. 20 Ipaiutomaniinao aimaakan mawakauzo naꞌiki zaamauzo, aonaa paaipan atiꞌo mani ĩtom-inan naꞌapa, mazan Tominkaru aipan kawanaꞌatiꞌo. Mazan upuꞌu kainaꞌa ĩzaudapan21Tominkaru soꞌotaꞌazoonuz ĩdyaundiinaꞌitiꞌimawakauzo-karu naꞌiki zaamauzo-karu ai.Naꞌiki uzaamataꞌazoonuz ĩdyaun umanawunuꞌo mashaapa-karu diꞌiti paudainao tuma.22Waaitapa ipai Tominkaru tomaniinao dopitan, atii kai, naꞌapa zun dopian kawan okau-danipaꞌazon dono. 23Mazan aonaa Tominkaru tomaniinao aimaakan mani karikaonanwuruꞌu dopitaꞌoraz. Waunao kapam, kainaꞌaꞌoraz naa Kaimanaꞌo Doronaa, kiwiiniꞌoraznaa utaa-kao waꞌati. Mishi kai wadopitan wazaudapatinan puꞌaꞌa naa Tominkarukowaadan diinaꞌitiꞌi ipai patomaniinao ati, udainao wuruꞌu waunaouz. Naꞌiki utaannaa wananaa nii mamawakauzoka idi. 24 Uruꞌu naa wuruꞌu wazaudapaniaz Tominkarushaꞌapatan waꞌati, ukazannaatan diꞌiki waunao. Pidan zaamataꞌoraz naa aimaakankowaada-kariwaiz taa-karu nii uꞌati, aonaa kanom niꞌi naa uzaudapatinan. Aonaanaꞌiaꞌoram pidan pakawanuꞌo zii uzaudapan pazaamataniꞌi naa aimaakan, kowaada-kariwaiz taa-karu nii uꞌati. 25Mazan wazaudapan an aimaakan taa-kao waꞌati aonaꞌorazzii wazaamatan, aonaa kandii nii wakashadinan wazaudapan.

26 Naꞌapaꞌo kapam, Kaimanaꞌo Doronaa kaminkaꞌuta waunao wadopian dono. Wa-maaitapakan puꞌu kanomdauꞌanwatoriinpan, uruu paꞌan pishaa Tominkaru kaminkaꞌu-tan waunao. Upishaan Tominkaru tuukiaꞌo idaꞌan, aonaa pidan kaꞌiitan pakowaadankaimanaiman parada-karu idaꞌan. 27 Aizii Tominkaru, aitapaꞌoraz naꞌapam wadiꞌitin-pan, uaitapa kaimanaiman kanom Kaimanaꞌo Doronaa aiapanii shaꞌapata-kao waꞌati.Ushaꞌapanum kauꞌan, Tominkaru aipan kawanaꞌatiꞌo manawun wuruꞌu utoriinapanuzTominkaru pidanannao ati.

28Waaitapa ipai aimaakan, kaimanaꞌo oo kashaꞌoraꞌo shaꞌapan an, Tominkaru kaiwaanniiz kaimanaꞌo nii wunao atiꞌi marainpainaouz uruu. Ĩnao wuruꞌu uzaamataniinaouzpapidanannao nii, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌaꞌo udiꞌitapan pashaꞌapatan niꞌo ĩꞌati.29 Tominkaru aitapaniinaouz amazada tominan uaꞌii, pazaamatan nii papidanannao nii,ĩnao wuruꞌu udiꞌitapan patoman nii pauDani kawan, uruu kizi ĩtuuniz nii. 30 Pidannao,kotuaꞌoraz naa udiꞌitapan patoman paudani kawan, ĩnao wuruꞌu udapadaniinaouz.Aizii udapadaniinaouz, ĩnao udakota kaimanaꞌo pidannao nii. Aizii udakotaniinaouzkaimanaꞌo pidannao nii, ĩnaouꞌo nii utoma umanawunnao nii, paudani kawan.

Aonaa turuu kanom mashaatanTominkaru marainpan ai waunao

31Unaꞌapan kauꞌan, naꞌapam wakian aizii? Tominkaru kaminkaꞌutan kauꞌan waunao,kanom kaꞌiita padikintan waunao? 32 Aonaa Tominkaru marainan paudani patakaꞌuta-kao, mazan utaapada pidannao zowian uruu ipai waunao dikin ii. Utaan idi pauDani,waaitapa konaukiaꞌo nii utaan waꞌati ipai aimaakan.

33 Kanom turuu udakoopan Tominkaru pidanannao? Tominkaru paꞌan wuruꞌu dako-taꞌoraz ĩdyaun kaimanaꞌo pidannao nii. 34 Kanom turuu ukian wadauꞌan: “oiaꞌo ĩnao,marii ĩpatakaꞌuta-kao”? Aonaa kanom. Ushaꞌapanum kauꞌan, Christ Jesus paꞌan wuruꞌumawakaꞌoraz waunao oian dikin ii, oo powaꞌa zii manawun, Tominkaru kakudaniazumawakan daunaꞌan. Kai umashaapan umanawun nii Tominkaru diwaꞌora antanapu,utoriinpan Tominkaru ati waunao dauꞌan.

35 Ukauꞌan kandii turuu ubuutan waunao Christ kamarainapanun ai? Aonaakanom. Wapatakaꞌuta-kao puꞌu, oo wabaiaapan puꞌu dadaraꞌo mashaapa-karu, oowaꞌantamikita-kao puꞌu wamishidan dikin ii, oo wabaiaapan puꞌu zamazi-karu, ooaonaan puꞌu baꞌoran wakamichan nii. Wamashaapan puꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌo biiꞌi, oopidannao zowian puꞌu waunao, upuꞌu umarainpan waunao. 36 Naꞌapa usaadinpankotuaꞌo Tominkaru paradan idaꞌa:“Pupidanannaoun idi waunao,

ROMANS 8:37 261 ROMANS 9:15ipai kamoo pidannao aipan pazowian waunao.

Wadiꞌitapa-kao, kaznizonao kawan, zowii-kariwainao niꞌoraz.”*37Mazan naꞌapa kidaꞌo aimaakan shaꞌapan puꞌu waꞌati, ipaiꞌo nii wawazootan kidaz JesusChrist, marainpaꞌoraz waunao kaminkaꞌutan idaꞌan waunao.

38 Õgaru, õaitapa kaimanaiman, aonaa kanom kaꞌiitan pabuutan waunao Tominkarukamarainapanun ai: kakupa-karu oo mawaka-karu, angelnao oo oiaꞌo doronainao,aimaakan shaꞌapaꞌo kai oo shaꞌapaꞌo nii diinaꞌitiꞌi, 39 maꞌozaka-tinpainao doko ii ooimiꞌi baara an. Aonaa naꞌiaꞌoram toma-kariwai kaꞌiitaꞌo pabuutan waunao Tominkarukamarainapanun ai, uaidaniaz Christ Jesus wanaobanaa shaꞌapatanii idaꞌan.

9Paaipan atiꞌo

Tominkaru zaamatan pidan1 Õgaru, Christ idaꞌatiꞌo õzaamatinpan, õkowaadan mishiꞌo aonaa õmariidinan mani.

Õnyukunuu, Kaimanaꞌo Doronaa kazowautapaniaz kainaabata kapam aonaa õmariidi-nan mani kaiwuruꞌu. 2Tuukiaꞌo õnyukunuu kashaꞌoratinan, naꞌiki karikaonan õdopitanõnyukunuu ii, 3 õmin-Jewnnao dauꞌan, aonaꞌoraz ĩmishidan Christ. Õpishaa maniTominkaru soꞌotan õgaru Christ diꞌiki, naꞌiki õkaboota-kao patakaꞌutin-kizai iti ĩwadaunnii, naꞌapaꞌo turuan an mani ukaminkaꞌutan ĩmishidan Christ. 4 Ĩnao Israelitenao,*Tominkaru zaamatanii paudainao nii pidannao bii iki. Ĩnao atiꞌo utukapa-kidan pa-manawunun. Ĩnao atiꞌo utaan paparadan mishiꞌo niꞌo ushaꞌapan.† Ĩnao atiꞌo utaanpakakinaori kida. Ĩnao atiꞌo ukainaabatan naꞌapammishiꞌo choochiapa-karu paꞌati. Ĩnaoatiꞌo ukowaadan pashaꞌapatan nii kaiman kidaꞌo aimaakan. 5Kotuaꞌo ĩdokozu-daunnao,umanawun kidainao.‡ Ĩnao donozinaa diꞌikiꞌo Christ shakatauzonuz. Uruu Tominkaru,kazowautapaꞌoraz ipai aimaakan, marii karikaonan ukonaukii-kida-kao. Amen.

6Aonaa uzauda-kidaꞌanaꞌa, aonaꞌo niꞌi naa Tominkaru mishian wuruꞌu ukowaadaniazpashaꞌapatan nii papidanannao ati. Ushaꞌapanumkauꞌan, aonaa ipaiꞌomani IsraelitenaoTominkaru pidanannaoun. 7 Naꞌiki, aonaa ipaiꞌo mani Abraham takaan-daunnaoTominkaru pidanannaoun. Tominkaru kian Abraham ati: “Soo Isaac takaan-daunnaoõdakotan niꞌoraz pudainao nii.”§ 8 Ukauꞌan, aonaa ipaiꞌo mani Abraham takaan-daunnao, Tominkaru dakotan paudainao nii. Soo ukowaadaniinaouz pataan nii Abrahamdani nii, uruu dainao paꞌan mishiꞌo Abraham dainao. 9 Kaikapaꞌo Tominkaru kianAbraham ati ukowaadan dono pashaꞌapataꞌazoonii: “Õkaawan nii powaa ati õaitaniiamazada kawanaꞌati. Uruu dono kaudanipaꞌo niꞌi naa pudaiaro Sarah, daonaioraꞌo niiodani nii.”*

10 Aizii wuruꞌu ĩdaniz, uruu wadokozu-daun Isaac. Umazidan Rebecca tuma, naꞌikiokaudanin shamaannao† idi. 11-12 Mazan ĩshakatan uaꞌii zii, naꞌiki ĩshaꞌapatan uaꞌiizii oiaꞌo, oo, kaimanaꞌo aimaakan, Tominkaru kian Rebecca ati: “Kiwiiniꞌo ushakatan,uruꞌo nii kaudin padawuꞌichan ati.”‡ Ukauꞌan Tominkaru zaamatan pidan padiꞌitapankawanaꞌati pashaꞌapataꞌazoonii. Aonaa uzaamatan pidan ushaꞌapatan idi aimaakan.13 Naꞌapa baꞌoran Tominkaru paradan kotuaꞌo saada-kao kian: “Õzaamatanii Jacob,mazan Esau, aonaa õnyukunuu-atin.”§

14Ukauꞌan, turuu mooko wakian: “Aonaa Tominkaru shaꞌapatan sakitapa aimaakan,”kii? Aonaa turuu. 15 Tominkaru kian kotuaꞌa naa Moses ati:“Õkamunan-kidan nii pidan, õkamunan-kidaꞌazoonii,

naꞌiki õkashaꞌora-kidan nii pidan, õkashaꞌora-kidaꞌazoonii.”*

* 8:36 Psalm 44:22 * 9:4 Israelitenao: ĩnao dauꞌatiꞌo Jewnao kii-karu kapam. † 9:4 utaan paparadanmishiꞌo niꞌo ushaꞌapan: uruu dakota-kao covenant. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii. ‡ 9:5 Kotuaꞌo ĩdokozu-daunnao uu, Abraham, Isaac, naꞌiki Jacob. Uruu Jacob, Israel kiaꞌoraz kapam uꞌuu.§ 9:7 Genesis 21:12 * 9:9 Genesis 18:10, 14 † 9:10 shamaannao: ĩꞌuu Esau naꞌiki Jacob. ‡ 9:11-12Genesis 25:23 § 9:13 Malachi 1:2-3 * 9:15 Exodus 33:19

ROMANS 9:16 262 ROMANS 9:3116 Ukauꞌan Tominkaru zaamatan pidan, aonaa pidan aipan atiꞌo mani, oo ushaꞌapatanidiꞌo mani aimaakan, mazan Tominkaru kamunanun idiꞌo paꞌan. 17 Kotuaꞌo saada-kariwai Tominkaru paradan kowaadan Tominkaru kian Egypt iaꞌo naobanai ati: “Õgaruaipan atiꞌo punaobanai-tinan, õkaiwaa kizi pugaru, õtukapa-kida-kinaa nii õmaꞌozakan,naꞌiki õkainaabata-kinaa nii pidannao ati ipai amazada kawanaꞌati, õgaru paꞌan mishiꞌomanawun Tominkaru.”† 18 Ukauꞌan Tominkaru kamunan-kida pidan, pakamunan-kidaꞌazoonii. Naꞌiki udikintapada baꞌoran pidan, udikintapadaꞌazoonii.

Tominkaru shaꞌapatapashaꞌapataꞌazoonii

19 Kainaꞌaꞌo nii panaadon pidan kian: “Mazan kandii nii mooko Tominkaru dakotanpidan shaꞌapatan oiaꞌo? Kanom mooko kaꞌiita aonaa pashaꞌapatan Tominkaru aiapaniiushaꞌapatan?”

20Mazan õgaru kian, aonaa turuu pidan dakoꞌatin Tominkaru naꞌapa. Turuu mookokubai idiꞌo aimaakan toma-kao kian tomaꞌo ati paugaru: “Kandii nii putoman õgarukaikapaꞌa?” kii. 21 Pidan tomapauzo aimaakan kubai idi, turuu ukaiwaan kubaipaaipan kawanaꞌati. Pakaiwaapanii kubai diꞌiki, panaadon dyaꞌutam utoman aimaakan.Baudaꞌapa utoman dowada sodi, kabaun konaunam-kinaa nii, baꞌoran utoman kaiwaa-karu nii ipai kamoo.

22 Naꞌapaꞌo Tominkaru, turuu ushaꞌapatan aimaakan paaipan kawanaꞌati, utukapa-kida-kinaa nii patoꞌoran, naꞌiki pamaꞌozakan manawun. Mazan upuꞌu aonaa upatakaꞌu-tan sariapa aka patoꞌora-kizinao, patakaꞌuta-karu niꞌoraz ĩaitinpan. 23 Naꞌiki uaitapa-kidaꞌazon idi kapam umanawunuꞌo paugaru pakamunan-kidaniinao ati, uminziiwa-kidaniinaouznaa kaꞌidiwainaꞌo nii diinaꞌitiꞌi pamanawunun idi. 24 Waunao wuruꞌuTominkaru dapadaniinaouz, aonaa soo Jewnao bii ikiꞌo mani karikaonan, mazan Gen-tilenao bii ikiꞌo kapam. 25Kaikapaꞌo Tominkaru kian, prophet Hosea saadanii idaꞌa:“Pidannao aonaꞌoraz õpidanannao mani kiwiin zii,

õdakotan nii ĩdyaun õpidanannao nii.Pidannao aonaꞌoraz õmarainpan kiwiin zii,

õdakotan nii ĩdyaun õmarainapaniinao nii.”‡26Naꞌiki ukian koshan:“Wuru diꞌiaꞌa amazada Tominkaru parada-kiziz pidannao ati,

‘Aonaa õpidanannao mani unao,’ ukianuz,naꞌiaꞌo nii ĩdakota-kao,

‘Tominkaru maꞌozakaꞌo manawun dainao nii.’ ”§27Mazan prophet Isaiah kian Israelitenao dauꞌan:“Israel takaan-daunnao iriban puꞌu padamata iriba, iriba,

aonaa kanom kaꞌiitan paaitaan ĩdyaun,mazan ĩwaꞌakun sodiꞌo nii karikaonan Tominkaru kazannaatan.28Ushaꞌapanum kauꞌan kadimanaꞌakaꞌo nii

naꞌiki baukapaꞌakaꞌo niiwanaobanaa patakaꞌutan pidannao pakian kawanaꞌati.”*29Naꞌapa Isaiah kian kiwiin zii:“Aonaan dono mani maꞌozakaꞌo manawun Naobanai

kawaꞌakuntan masakaudaꞌu watakaan-daunnao,kaimanaiman mani wamainaabata-kao

Sodom naꞌiki Gomorrah sannao† kawan.”‡Aonaa Israelitenao mishidan Kaimanaꞌo Kuwai

30 Ukauꞌan naꞌapam dii wakian aizii? Aonaan puꞌu Gentilenao dawatan Tominkarudakota-kinaa nii paugaru kaimanaꞌo pidannao nii, upuꞌu Tominkaru dakotan ĩdyaunkaimanaꞌo pidannao nii, ĩmishidan idi Jesus. 31 Mazan Israelitenao, aonaa Tominkarudakotan ĩdyaun kaimanaꞌo pidannao nii, ĩtiwaan puꞌu paizoꞌatin ipai kakinaorii,† 9:17 Exodus 9:13-19 ‡ 9:25 Hosea 2:23 § 9:26 Hosea 1:10 * 9:28 Isaiah 10:22-23 † 9:29 Sodomnaꞌiki Gomorrah: Putukapa kaarita tokon ii Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. ‡ 9:29 Isaiah 1:9

ROMANS 9:32 263 ROMANS 10:15Tominkarudakota-kinaanii ĩdyaunkaimanaꞌo pidannaonii. 32Mazankandii nii? Ĩtiwaanidi pashaꞌapainpan kakinaorii kawanaꞌati, Tominkaru dakota-kinaa nii ĩdyaun kaimanaꞌopidannao nii, aonaa mishida-karu idaꞌan mani. Uruu idiꞌo ĩkaboinan paponapoꞌaꞌo kubadiꞌiki. 33Kaikapaꞌo prophet Isaiah saadan Tominkaru paradan, Christ dauaꞌo:“Aushaa uabata: õmuudan nii kuba Zion§ ii,

kasharutapaꞌo nii pidannao nyukunuu,naꞌiki uruu diꞌikiꞌo nii ĩtukurinpan naꞌiki ĩkaboinan.

Mazan pidan mishidaꞌoraz uruu,aonaa naꞌapainim nii ubaꞌazootin-kida-kao umishidan dikin ii uruu.”*

101 Õmin-mishidannao, tuukii õaipan Tominkaru kazannaatan õmin-Israelitenaoun.

Naꞌapaꞌo õtoriinpan Tominkaru ati ĩdauꞌan! 2 Õgaru, õaitapanii ĩdyaun naꞌiki tu-ruu õkakuwaapan ĩdauꞌu. Tuukiaꞌo ĩtiwainan pashaꞌapatan aimaakan kaimanaꞌo niiTominkaru ati. Mazan ĩshaꞌapaapaniaz, panaꞌitiꞌoraꞌa naa ĩmaaitapakan idi naꞌa-pam Tominkaru kazannaatan pidan. 3 Aonaa ĩnyukunuu-atin naꞌapaꞌoram idaꞌanaꞌoTominkaru dakotan pidan, kaimanaꞌo pidan nii. Ĩtiwaan pashaꞌapatan aimaakanKakinaorii kawanaꞌati, ĩkashadan idi wuruꞌu Tominkaru dakota-kinaaz pidan, kaimanaꞌopidan nii. 4Mazan Christ wuruꞌu shaꞌapataꞌoraz paꞌan ipai kakinaorii aiapanii shaꞌapata-kao. Ukauꞌan ipaimishidainaouz Christ, Tominkaru dakotan ĩdyaun kaimanaꞌo pidannaonii.

Turuu Tominkaru kazannaatanipai pidan

5 Kaikapa Moses saadanuꞌu, Tominkaru dakotan dauꞌan pidan, kaimanaꞌo pidannii, kakinaorii izoꞌati-kao idaꞌan: “Pidan shaꞌapatan an ipai, ipai aimaakan kakinaoriikawanaꞌati, karikaonanuꞌo nii ukakupan.”* 6Mazan kaikapa kii-karu Tominkaru dakotandauꞌan pidan, kaimanaꞌo pidan nii, umishidan idaꞌanaꞌoraz Christ: “Aonaa pukiaꞌanaꞌapunyukunuu ii, kanomaꞌo nii mako aokazi iti?” (nankaꞌo nii Christ imiꞌi baara ati).7 “Naꞌiki aonaa pukiaꞌanaꞌa, kanomaꞌo nii mako mawakainao pidannao wiizi iti?”(nankaꞌo nii Christ powaa ati).† 8 Mazan saada-kariwai Tominkaru Paradan kiankoshan: “Tominkaru diꞌikiꞌoraz kuwai, aonaa kashaꞌapannaꞌo mani uaitapa-kao, turuaꞌopukakuwaapan naꞌiki pudiꞌitinpan udauꞌu.”‡ Uruu wuruꞌu kuwai wakowaadapaniaz,Tominkaru dakotanuz pidan, kaimanaꞌo pidan nii, pamishidan idaꞌan Christ. 9 Pukianan pidannao ati: “Jesus, uruu umanawunuꞌo õNaobanaa,” naꞌiki pumishidan an pun-yukunuu iki Tominkaru kakudan uruu umawakan daunaꞌan, Tominkaru kazannaatan niipugaru. 10Wamishidan idiꞌo wanyukunuu ii, Tominkaru dakotan waunao kaimanaꞌo pi-dannao nii. Naꞌiki wakowaadan idiꞌo Jesus, uruu umanawunuꞌowaNaobanaa, Tominkarukazannaatan waunao. 11 Tominkaru Paradan saadinpaꞌo kian: “Naꞌiaꞌoram pidanmishidaꞌo uruu, aonaa naꞌapainim nii ubaꞌazootinan pamishidan dikin ii uruu.”§ 12 Ipaipidan dauꞌatiꞌo kaiwuruꞌu, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa Jewnao panaꞌan Gentilenao ai.Tominkaru, uruu ipai pidannaoNaobanaa, naꞌiki utaa kaiman kidaꞌo aimaakan ipai pidanati pishaaꞌoraz ukaminkaꞌutan paugaru. 13 Tominkaru Paradan saadinpaꞌo kian: “Ipaipidan pishaaꞌoraz Naobanai Tominkaru kaminkaꞌutan paugaru, ukazannaatan nii.”*

14 Mazan naꞌapam nii mooko ĩpishaan wuruꞌu pamamishidakaniaz kaminkaꞌutanpaugaru? Naꞌiki naꞌapam nii mooko ĩmishidan uruu, ĩmaabatakan puꞌu udauaꞌo? Naꞌikinaꞌapam nii mooko ĩabatan udauaꞌo, aonaan puꞌu kuwai kowaada-kao ĩꞌati? 15 Naꞌikinaꞌapam nii mooko kuwai kowaada-kao, aonaan puꞌu kakuwaapauzonao dyuuda-kao?Tominkaru Paradan saadinpaꞌo kian: “Kaiman manawun waꞌati pidannao waꞌatinĩkowaadapan kaimanaꞌo kuwai.”†

§ 9:33 Zion, oo Jerusalem. * 9:33 Isaiah 28:16 * 10:5 Leviticus 18:5 † 10:7 Deuteronomy 30:13‡ 10:8 Deuteronomy 30:14 § 10:11 Isaiah 28:16 * 10:13 Joel 2:32 † 10:15 Isaiah 52:7

ROMANS 10:16 264 ROMANS 11:816Mazan aonaa ipai pidannao nyukunuu-atin Kaimanaꞌo Kuwai. Isaiah kian Israelite-

nao dauꞌan: “Naobanai Tominkaru, aonaa iriba mani pidannao mishidan wakowaadapa-niaz kuwai.”‡ 17Ukauꞌan pidanmishidan, uabatan idiꞌo Kaimanaꞌo Kuwai. Naꞌiki uabatanKaimanaꞌo Kuwai, kakuwaatin-karu idiꞌo Christ dauꞌu.

18 Mazan mishiꞌo mooko aonaa Israelitenao abatan wuruꞌu Christ dauaꞌoraz kuwai?Ĩabatanii padamata! Tominkaru Paradan saadinpaꞌo kian:“Ipai naꞌiaꞌakam pidannao abataꞌa naa kuwai.Naꞌiki kuwai kowaada-kao ipai amazada kawanaꞌati.”§19 Mazan mishiꞌo mooko aonaa Israelitenao aitapan Tominkaru diꞌikiꞌoraz kuwai?Ĩaitapanii padamata! Kiwiin, Moses saadan Tominkaru paradan ĩdauꞌan kaikapaꞌa:“Õkishauzidan nii unao,õshaꞌapatan idaꞌan kaimanaꞌo aimaakan

baꞌoran kaduz pidannao ati.Õtoꞌoradan nii unaoõshaꞌapatan idaꞌan kaimanaꞌo aimaakan pidannao ati,

maaitapin-kainaouz.”*20 Isaiah, aonaa utarian usaadan Tominkaru Paradan kaikapaꞌa:“Pidannao aonaꞌoraz ĩdawatan õgaru,

upuꞌaꞌo nii ĩikodan õgaru.Pidannao aonaꞌoraz ĩaitapaꞌazon õdauꞌan,

upuꞌaꞌo nii õaitapa-kidinan ĩꞌati.”†21Mazan Isaiah saadanii idaꞌa, Tominkaru kian Israelitenao dauꞌan:“Ipai kamoo õdapadautan õpidanannao

ĩpadanata kizi õꞌidaꞌati,mazan dikintapa ĩdyaun,

aonaa ĩabataꞌazon õgaru.”‡

11Aonaa Tominkaru marinaꞌatan

Israelitenao1 Ukauꞌan, Tominkaru marinaꞌatan naa mooko papidanannao Israelitenao wuruꞌu?

Aonaa! Ushaꞌapanum kauꞌan, õgaru Israelite kapam, Abraham takaan-daun, Benjamindonozinaa diꞌikiꞌo. 2 Aonaa Tominkaru marinaꞌatan papidanannao kotuaꞌoraz uzaa-matan. Naꞌapa shaꞌatii Tominkaru paradan saada-kariwai kian Elijah dauꞌan, ukaakapandono Israelitenao: 3 “Naobanai Tominkaru, ĩzowiaꞌa naa prophetnao pudyuudaniinaoĩꞌidiꞌiti. Naꞌiki ĩkaboobiꞌiaꞌa naa altar kida, pidannao kawaodapa-kiziz uzai kida puꞌati.Õbaꞌorantinaꞌa naa õwaꞌakinan. Aizii ĩtiwaan naa pazowian õgaru kapam!”*

4 Mazan Tominkaru kian uꞌati: “Kainaꞌa õtaapaniꞌi naa õpidanannao 7,000 daonaio-ranao. Aonaanaꞌiaꞌoram ĩdyaun taapaꞌo Baal umanawunnii, baꞌoranpidannao taapaniazpatominkarun nii.”†

5 Naꞌapa kapam kai, kainaꞌa masakaudaꞌu Israelitenao Tominkaru zaamatanii papi-danannao niꞌo, soo pakamunanun idi manawun. 6Ukauꞌan aonaa ĩshaꞌapatan idiꞌo manikaimanaꞌo aimaakan Tominkaru zaamatan ĩdyaun papidanannao nii. Mazan uzaamatanan mani ĩdyaun ĩshaꞌapatan idi kaimanaꞌo aimaakan, aonaa mani umishiin wuruꞌuuzaamatanuz ĩdyaun pakamunanun idi karikaonan.

7 Ukauꞌan, aonaa ipai mani Israelitenao ikodan wuruꞌu tuukiaꞌoraz ĩaipan paikodan.Mazan masakaudaꞌuꞌoraz ĩbii iki Tominkaru zaamatan, ĩnao paꞌan ikodazu. Mazanbaokoinao, Tominkaru dadarada ĩnyukunuu. 8 Naꞌapa usaadinpan Tominkaru Paradanidaꞌa:“Tominkaru aipan atiꞌo ĩmaaitapinkan.Atii kai pakawan utaratapan ĩawun,

aonaa kizi ĩaitapan kanom patukapanii,‡ 10:16 Isaiah 53:1 § 10:18 Psalm 19:4 * 10:19 Deuteronomy 32:21 † 10:20 Isaiah 65:1 ‡ 10:21Isaiah 65:2 * 11:3 1 Kings 19:10, 14 † 11:4 1 Kings 10:18

ROMANS 11:9 265 ROMANS 11:24naꞌiki uꞌinidapan ĩkinao kida,

aonaa kizi ĩaitapan kanom paabatanii.”‡9Naꞌapa kapam king David kian Tominkaru ati Israelitenao dauꞌan:“Marii ĩzaamata-kao mashaꞌapakiaka ĩkonaukiitinan puꞌu,

Marii ĩpatakaꞌuta-kao pashaꞌapaapanii winipinaa nii!10Marii ĩꞌishaawunun, aonaa kizi ĩtukapan.

Marii karikaonan ĩbaiatan kashaꞌoraꞌo.”§11 Aizii, Israelitenao kasharutinan naꞌiki ĩwaotanuz ĩmamishidakan idiꞌi naa Christ,

aonaa naꞌitim mooko ĩsaabaa-kao? Aonaa turuu unaꞌapan! Mishiꞌoraiman, ĩmamishi-dakan idi, Tominkaru kazannaatan naa Gentilenao, Israelitenao kishauzi-kinaa nii ĩꞌati.12 Israelitenao mamishidakan idi, umanawun kidaꞌo aimaakan shaꞌapan ipai pidannaoati. Naꞌiki ĩwaziwaan idi Tominkaru kamunanun, Gentilenao zaamatan naa umanawunkidaꞌo aimaakan. Aitaniimanaꞌo nii ukauꞌan umanawun kidaꞌo aimaakan shaꞌapan ipaipidannao ati, Israelitenao mishidan donoꞌo naa Christ.

Tominkaru kazannaatan Gentilenao13 Aizii õparadan uꞌati Gentilenao, mishidainaouz Christ. Tominkaru dyuudan õgaru

kakuwaapaꞌo nii uꞌati, naꞌiki õatadapa wuruꞌu õkaudin-kizi niꞌoraz, 14 õaipan idi õirib-annao Israelitenao kishauzin unao ati, turuu kizi Tominkaru kazannaatan ĩnao bii ikipidannao. 15 Tominkaru marinaꞌatan idi Israelitenao, ukaimanaaka-kidan naa baꞌorankaduz pidannao patuma. Aitaniimanaꞌo nii kaimanaꞌo aimaakan shaꞌapan ipai pidannaoati, Tominkaru zaamatan donoꞌo naa Israelitenao powaa iti. Naꞌapaꞌo nii ukaimananpidan mawakaꞌo kakudan kawan powaa iti.

16 Pidan taan dono Tominkaru ati kiwiiniꞌo patomanii bread baudaꞌapaꞌo poroom-biꞌi diꞌiki, ipai wuruꞌu poroom-biꞌinaaz Tominkaru idiwauꞌukaꞌa naa wuruꞌu. Naꞌikipidan taan dono Tominkaru ati papaoriba kadunaa, ipai uwaoda kida uidiwauꞌukaꞌa naawuruꞌu. Naꞌapaꞌo kawanuꞌo wuruꞌu Israelitenaouz. Tominkaru zaamatan idi kotuaꞌa naaĩdokozu-daunnao papidanannao nii, ipai ĩtakaan-daunnao Tominkaru zaamataniꞌi naapapidanannao nii wuruꞌu. 17 Paowa-kariwai atamun kawanuꞌo wuruꞌu Israelitenaouz.Pidan dukutan kawan paoribai waoda kida, udaunaꞌan usakadan ĩwadaun nii baꞌoranatamun waoda idi, amazada ii akaꞌoraz usodan. Unao Gentilenao atamun waodakawanuꞌo, amazada ii akaꞌoraz ukadunaa sodan. Aizii uzaamatan naa kaimanaꞌoaimaakan Israelitenao zaamatan kawan. Naꞌapa atamun waoda amazada ii akaꞌorazukadunaa sodan zaamatan kawan paoribai aiba paziwu-kinaa nii, uishitabaꞌu diꞌikiꞌorazuwaꞌatin. 18 Mazan aonaa paꞌi utaapinpaꞌanaꞌa umanawun nii Israelitenao ai, dukuta-kariwai paoribai waoda kida kawanuꞌoraz. Udiꞌitapa, unao atamun waoda kawanuꞌokarikaonan. Aonaa atamun waoda idaꞌanaꞌo mani atamun ishitabaꞌu kakupan. Mazanuishitabaꞌu idaꞌanaꞌo paꞌan uwaoda kakupan.

19Mazankainaꞌaꞌo nii panaadonukian: “Mazanpaoribaiwaoda kida dukuta-kao, turuukizi waunao sakada-kao ĩwadaun nii.” 20Naꞌapaꞌo mishi kaiwuruꞌu: mazan ĩdukuta-kaoĩmamishidakan idiꞌo Christ. Aizii unao Gentilenao, usakada-kao ĩwadaun nii umishidanidiꞌo. Ukauꞌan aonaa uꞌatadinpaꞌa naa, mazan uzaudinaꞌa naa udukuta-kao ai. 21 AonaaTominkaru karodapaꞌakan papatakaꞌutan Israelitenao, paoribai waoda kida kawanuꞌorazpadamata. Aizii unao mani, uꞌitiiman ukarodapaꞌakan nii papatakaꞌutan unao?

22 Ukauꞌan udiꞌitapa kaimanaiman naꞌapam Tominkaru kamunanban, naꞌiki utoꞌora-ban. Utoꞌoraban wunao atiꞌi mamishida-kainaouz. Mazan unao ati, ukamunanun,karikaonanun an mazan umishidapan. Aonaan donoꞌo naa umishidapan, naꞌapaꞌonii kapam udukuta-kao. 23 Aizii Israelitenao kapam, ĩsakadan anaꞌa naa pamishidan,ĩsakada-kao nii powaa ati paoribai idaꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan, Tominkaru turuaꞌousakadan ĩdyaun powaa ati. 24 Unao Gentilenao, atamun waoda kawanuꞌo, dukuta-kariwaiz amazada ii akaꞌo usodan diꞌiki, udaunaꞌan usakada-kao paoribai waoda nii,aonaꞌoraz turuu uzauda-kida-kao unaꞌapata-kao. Aizii Israelitenao, paoribai waodamanawun kawanuꞌo ĩdyaun, ukauꞌan powaꞌaꞌo nii umashaꞌapannan Tominkaru sakadanĩdyaun powaꞌa ati pakadunaa idaꞌati.‡ 11:8 Deuteronomy 29:4; Isaiah 29:10 § 11:10 Psalm 69:22-23

ROMANS 11:25 266 ROMANS 12:3Tominkaru kamunanun

ipai pidan ati25 Aizii, õmin-mishidannao, õaipan uaitapan kaimanaiman mashaaꞌoraz utaapauzo-

kao zii kiwiin, aonaa kizi uꞌatadinpan. Tominkaru aipan atiꞌo Israelitenao bii ikiꞌopidannao dikintapadinan. Mazan ĩdikintapan katokon-tinan nii, Gentilenao mishidandonoꞌo naa Tominkaru aitan kawanaꞌati. 26 Uruu daunaꞌan, ipaiꞌo niꞌi naa Israelitenaokazannaata-kao, naꞌapa usaadinpan Tominkaru paradan idaꞌa:“Zion* ikiꞌo nii Tominkaru pidanannao kazannaatiki waꞌatin,

uruꞌo nii soꞌota ipai Jacob takaan-daunnao ĩshaꞌapaapan ai oiaꞌo.27Õmishian nii wuruꞌu õparadanuz, õshaꞌapataꞌazooniaz ĩꞌati,†

õsoꞌotan donoꞌo naa ĩꞌoian.”‡28 Israelitenao kashadan idi Kaimanaꞌo Kuwai, ukauꞌan Tominkaru taruba ĩdyaun,

Kaimanaꞌo Kuwai kaawa-kinaa nii unao Gentilenao idaꞌati. Mazan Tominkaru zaamatanidi ĩdyaun kotuaꞌa naa papidanannao nii, pakawan umarainpan ĩdyaun. Ushaꞌapanumkauꞌan, naꞌapaꞌo ukowaadan ĩdokozu-daunnao ati, pashaꞌapatan nii. 29 Ushaꞌapanumkauꞌan, Tominkaru zaamatan an papidanannao nii, naꞌiki ukian dono ukaminkaꞌutannii ĩdyaun, aonaa naꞌapainim nii upanaꞌadan panyukunuu. 30 Kiwiin zii unao Gen-tilenao, tuukii udikintapan Tominkaru. Mazan aizii, Tominkaru kamunan-kidan unao,Israelitenao dikintapan idiꞌi naa uruu. 31 Aizii kai, ĩnaouꞌu naa dikintapa Tominkaru,naꞌapaꞌo nii kapam ukamunan-kidan ĩdyaun diinaꞌitiꞌi, ukamunan-kidan kawan unaoGentilenao. 32 Ukauꞌan ipai Jewnao naꞌiki Gentilenao dikintapainaouz, Tominkarutaratapanii kawanuꞌo ĩdyaun, aonaa kizi ĩkidoopan padikintapan ai uruu, naꞌapaꞌo idaꞌankizi utukapa-kidan pakamunanun ĩꞌati.

Tominkaru konaukii-kida-kao33 Umanawunuꞌo mishi Tominkaru kamunanun! Ukaꞌiita mishi padiꞌitapan pashaꞌa-

pataꞌazoonii, naꞌiki uaitapa kaimanaiman naꞌapam pashaꞌapatan pashaꞌapataꞌazoonii!Kanom aitapa Tominkaru diꞌitinpan naꞌiki ushaꞌapataꞌazoonii? Kandii aitapa naꞌapamnii Tominkaru shaꞌapatan wuruꞌu pashaꞌapataꞌazooniaz? 34 Kotuaꞌo saada-kariwaiTominkaru Paradan kian:“Aonaa kanom aitapan naꞌapaꞌoram waNaobanaa Tominkaru diꞌitapan aimaakan.

Naꞌiki aonaa kanom kakinaotan uruu ushaꞌapata kizi aimaakan.§35Aonaa naꞌiaꞌoram pidan taaꞌo aimaakan Tominkaru ati,

marii kizi ukawadauntanuz.”36 Ipai aimaakan utomanii naꞌiki utaapanii paꞌidiwaru, naꞌiki uaipan kawanaꞌatiꞌo ipaiaimaakan shaꞌapan. Marii karikaonan Tominkaru taapa-kao umanawunuꞌo nii. Amen.

12Marii mishidainao taainan kaimanaiman Tominkaru ati

1Ukauꞌan õmin-mishidannao, Tominkaru kamunan-kidan idi dobata unao, õpishaantuukii unao: utaain kaimanaimanTominkaru ati, zowii-kariwai aimaakan taa-kao kawan,mazan unao kakupan puꞌu paꞌan, ushaꞌapata kaiman aimaakan Tominkaru konaukii-kidan nii. Naꞌapaꞌo wuruꞌu utaapa-kaoaz umanawun nii.

2 Aonaa utamakapaꞌanaꞌa udazaba anainao pidannao kaduz, maaitapa-kainaouzTominkaru. Mazan ukashaapaꞌa naa Tominkaru panaꞌadan udiꞌitinpan, paꞌinaa kiziꞌinaa ukaduz. Naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii uaitapan naꞌapam Tominkaru aipan mashaapa-karu,wuruꞌu kaimanaꞌoraz naꞌiki ukonaukii-kidaniaz naꞌiki sakitapaꞌoraz.

3 Tominkaru kamunanun idi õꞌati, naꞌiki uzaamatan idi õgaru, kowaadapaꞌo niipaparadan, õkian ipai unao ati mishidainao: Manaꞌa utaapinpaꞌanaꞌa umanawun niipowaꞌa zii ukaꞌiitan ai ushaꞌapatan aimaakan, mazan udiꞌitapa ushaꞌapatan aimaakan* 11:26 Zion, oo Jerusalem. † 11:27 õshaꞌapataꞌazooniaz ĩꞌati: uruu dakota-kao Paꞌinaꞌo Covenant. Putukapakaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’ waranuꞌu. ‡ 11:27 Isaiah 59:20-21; 27:9§ 11:34 Isaiah 40:13

ROMANS 12:4 267 ROMANS 13:1patumaaka wuru kawanaꞌatiꞌi Tominkaru aipan atiꞌoraz ukaꞌiitan ushaꞌapatan, umishi-dan idaꞌanaꞌoraz uruu. 4 Pidan nanaa baudaꞌapa, mazan iriba ushaꞌapauzin, naꞌikipanaꞌa kida ĩkaminkaꞌutan unanaa. 5 Ukauꞌan naꞌapaꞌo kapam waunao mishidainaouz.Mishi iriba waunao padamata, mazan Tominkaru baokopatan idi waunao Jesus Christidaꞌati, baudaꞌapaꞌo kawanuꞌo wananaa, naꞌiki ipai washaꞌapauzin kida, panaꞌa kidaĩkaminkaꞌuaakan.

6 Panaꞌa kida Tominkaru taan waꞌati wakaꞌiitanii washaꞌapatan. Ukauꞌan mariiwashaꞌapata wuruꞌu wakaꞌiitaniaz washaꞌapatan. Pukaꞌiitan an pukowaadan Tominkarudiꞌikiꞌo kuwai, marii pukowaadan wuruꞌu pumishidaniaz. 7 Pukaꞌiitan an pukaminkaꞌu-tan pidannao, pukaminkaꞌuta ĩdyaun. Pukaꞌiitan an putominapa-kidan pidan-nao Tominkaru paradan dauꞌu, marii putominapa-kidan ĩdyaun. 8 Pukaꞌiitan anpumaꞌozakadan mishidainao nyukunuu, marii pumaꞌozakadan ĩdyaun. Pukaꞌiitanan pukaꞌidiwatan pidan pushaꞌapauz idi, marii pukaꞌidiwatan kaimanaiman naꞌikikonaukiaꞌo idaꞌan. Pukaꞌiitan an pukazowautapan puiribannao, marii pukazowautapankaimanaiman. Pukaꞌiitan an pukamunan-kidan pidan baiaapaꞌo kashaꞌoraꞌa, pushaꞌap-ata punyukunuu konaukian idaꞌan.

9 Mishiiman paꞌi umarainpaaka. Umuuda oiaꞌo aimaakan. Kaimanaiman uzaamati-napa kaimanaꞌo idaꞌati. 10 Umarainpaaka tuukii naꞌapa inawuzuinao manawun kawan.Unao kiwiin uaida-kidaꞌa utaapan uiribannao umanawun nii. 11Manaꞌa uzoonoꞌo naꞌa,mazan minziiwa naꞌiki konaukii ukaudin waNaobanaa ati. 12 Konaukii umashaapa, uza-udapan idiꞌi naa Tominkaru shaꞌapataꞌazoonii uꞌati. Manaꞌa ukashadinaꞌanaꞌa aimaakankashaꞌoraꞌo shaꞌapan dono uꞌati. Karikaonan utoriinapa Tominkaru ati. 13 Kainaꞌandonounao biiꞌi aipaꞌo pakaminkaꞌuta-kao, utaa ĩꞌati aimaakan kainaꞌaꞌo uꞌidaꞌa. Konaukiiudapaapa udapu ati tawarainao.

14 Pidannao antamikitan dono unao, utoriinapa Tominkaru ati, ushaꞌapata kizikaimanaꞌo aimaakan ĩꞌati, aonaa upishaaꞌanaꞌa ushaꞌapatan dikaudaꞌo aimaakan ĩꞌati.15 Pidannao konaukian dono, ukonaukii ĩtuma. Baꞌorainao nyukunuu kashaꞌoran dono,ukashaꞌora ĩtuma. 16 Patumaaka utaapa unyukunuu umin-mishidannao tuma. Manaꞌauꞌatadinpaꞌanaꞌa, mazan ukaudin shaꞌapaꞌoram karikaonan pidannao tuma. Manaꞌautaapinpaꞌanaꞌa aitapaꞌo nii baꞌorainao ai.

17 Ushaꞌapata-kao dono oiaꞌo idaꞌan, manaꞌa ukaunaꞌanaꞌa. Udiꞌitapa paꞌan ushaꞌap-atan kaimanaꞌo aimaakan ipai pidannao ati. 18Uturuan an, umashaapa kaiman ipai pidantuma.

19 Aizii õmin-mishidannao, pidan shaꞌapatan dono dikaudaꞌo aimaakan uꞌati, manaꞌaukaunaꞌanaꞌa, marii Tominkaru paꞌan kaunaata unao. Ushaꞌapanum kauꞌan kaikapaꞌousaadinpan kotuaꞌo Tominkaru Paradan idaꞌa:“Õgaruꞌo nii kaunaata;

õgaruꞌo nii kawinipinaata powaa iti,”*Naobanai kian.

20Mazan kaikapaꞌo paꞌan usaadinpan koshan Tominkaru Paradan idaꞌa:“Pidan toꞌora-kizaitapaꞌo pugaru zamazin dono,

putaa uꞌati aimaakan unikan nii;umaradakon dono, putaa uꞌati utuzan nii.Pushaꞌapatan an naꞌapaꞌo uꞌati,

ubaꞌazoinpan nii paꞌidaꞌa pashaꞌapatanii aimaakan dauꞌan.”†21Manaꞌa putaapadaꞌanaꞌa dikaudaꞌo aimaakan shaꞌapata-kariwai puꞌati shaꞌapata-kidanpuꞌati dikaudaꞌo aimaakan. Mazan pushaꞌapata mishiꞌoraiman kaimanaꞌo aimaakan,naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii pudikintan.

13Mishidainao

naꞌiki wiizai zowaunaanao1 Marii paꞌi ipai pidannao izoꞌatin wiizai zowaunaanao, ushaꞌapanum kauꞌan,

Tominkaru aipan atiꞌo wuruꞌu ĩkazowautapanuz wiizai. Kaiꞌoraz wiizai zowaunaanao,* 12:19 Deuteronomy 32:35 † 12:20 Proverbs 25:21-22

ROMANS 13:2 268 ROMANS 14:4Tominkaru wuruꞌu zaamataꞌoraz ĩdyaun kazowautapaꞌo nii wiizai. 2 Ukauꞌan, pidandikintapan dono ĩdyaun, udikintapan Tominkaru zaamatanii wiizai zowaunaanao niꞌowuruꞌu. Naꞌiki pidan dikintapaꞌoraz ĩdyaun, paaipan atiꞌo nii upatakaꞌuta-kidinan.3 Pidan shaꞌapataꞌo kaiman aimaakan, aonaa kanom nii utarian wiizai zowaunaanaoai. Mazan pidan shaꞌapataꞌo dikaudaꞌo aimaakan, tariaꞌo nii umashaapan. Ukauꞌan,aonaan dono puaipan pumashaapan tarii wiizai zowaunaanao ai, pushaꞌapata kaimanaꞌoaimaakan, uruu kaimanaꞌo nii ĩꞌati. 4 Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru poitorunaowuruꞌu ĩnaouz, shaꞌapataꞌo nii kaimanaꞌo aimaakan unao ati. Mazan pidan shaꞌapatanan dikaudaꞌo aimaakan, tariaꞌo nii umashaapan. Ushaꞌapanum kauꞌan, ĩpatakaꞌutannii pidan ushaꞌapatan dono dikaudaꞌo aimaakan. Tominkaru atiꞌo wuruꞌu ĩkaudinanuz,ĩpatakaꞌutan dono pidan shaꞌapataꞌoraz dikaudaꞌo aimaakan. 5Uruu idi, marii uizoꞌatinwiizai zowaunaanao, aonaa soo ĩpatakaꞌutan aimani unao,mazanuaitapan idi kaimanaꞌowuruꞌu naꞌapaꞌoraz.

6Uruu idiꞌo marii kapam ukawinipinaatan tax, wiizai zowaunaanao ati. Ushaꞌapanumkauꞌan, Tominkaru atiꞌo ĩkaudinan wuruꞌu, ĩkazowautapanuz wiizai. 7 Ukauꞌan ushaꞌa-pata wuruꞌu ĩaipaniaz ushaꞌapatan. Ĩaipan dono ukawinipinaatan tax, ukawinipinaataĩꞌatiz. Kainaꞌan dono baꞌoran tax ĩaiapanii kawinipinaata-kao, marii ukawinipinaatankapamaz. Utaapa ipai ĩdyaun umanawunuꞌo nii.

Wamarainpaaka8 Manaꞌa umawinipinaatapaꞌanaꞌa pidan. Soo marainpaaka-karu paꞌan umawinip-

inaatapa uiriban ai. Pidan shaꞌapatinaꞌo naꞌapa, izoꞌatiꞌo ipai Kakinaorii wuruꞌu.9 Kaikapaꞌoraz Tominkaru kakinaori kidaꞌa: Manaꞌa pubaꞌorantapaꞌanaꞌa. Manaꞌa pu-zowiaꞌanaꞌa pidan. Manaꞌa pukoidapaꞌanaꞌa. Manaꞌa punaꞌazootapaꞌanaꞌa baꞌoran pidanidiwau. Naꞌiki ipai baꞌoran kakinaorii kida, ĩbaokopatinan kaikapaꞌa: “Pumarainapaipai pidan naꞌapa pumarainpan kawan punanaa.” 10 Pidan marainpaꞌo pairiban, aonaꞌonii ushaꞌapatan dikaudaꞌo aimaakan pairiban ati. Ukauꞌan pidan marainpaꞌo pairiban,shaꞌapatinaꞌo ipai kakinaorii aipan kawanaꞌati.

11 Aizii naꞌapaꞌa naa paꞌi umashaapa, uaitapan idi umanawunuꞌo aimaakan shaꞌa-paꞌazon donoꞌoraꞌa naa wuruꞌu wamashaapanuz kai. Ukauꞌan, uzaudinpaꞌa naapaꞌi, ushaꞌapanum kauꞌan, wakazannaata-kao kamoon, powaꞌaꞌoraꞌa naa umaonapatanwasakadinan donoꞌo wamishidan ai. 12 Maonapaꞌa naa marutaꞌo dobatan, naꞌiki aiziiwakanadaꞌakan naa wuruꞌu. Manaꞌa naa washaꞌapaapaꞌanaꞌa aimaakan kida maru-taꞌo donoꞌoraz ushaꞌapaapauzo-kao. Washaꞌapataꞌa naa aizii kaiman kidaꞌo aimaakanwakandan puꞌu. 13 Kaimanaꞌa naa washaꞌapainapa, kanadaꞌo-karuaꞌoraz pidannaomashaapan kawan. Aonaa wamakoꞌonaꞌa mapidankiikaꞌo baokopainapa-karu diꞌiti,oo wapoꞌidiꞌi naꞌa. Manaꞌa naa wabaꞌorantapaꞌanaꞌa, oo wakaiwaaꞌanaꞌa wananaamadoronaa-daun naꞌiki kakibaꞌazonnaꞌo idaꞌan. Manaꞌa naa wazunaapaakaꞌanaꞌa, oowakishauziaakaꞌanaꞌa. 14 Naꞌiki manaꞌa naa wadiꞌitinpaꞌanaꞌa washaꞌapataꞌazon dauꞌuoiaꞌo aimaakan, tuukiaꞌoraz wananaa shaꞌapataꞌazon. Mazanmishiꞌoraiman, watamaka-paꞌa naa paꞌan Naobanai Jesus Christ kaduz.

14Manaꞌa wadakotaꞌanaꞌa wamin-mishidan oiaꞌo pidan nii

1 Konaukii udapaapa mishidainao aonaꞌoraz zii ĩmishidapan maꞌozakan. Manaꞌaukashadaakapaꞌanaꞌa ĩtuma, ĩmishidapan idi panaꞌa unao ai. 2 Panaadon kainaꞌapidannao, aonaꞌoraz zii ĩmishidapan maꞌozakan, ĩꞌitiiman aonaa Tominkaru taapadandunai nika-kao, uruu idi ĩnikan soo paowa-kariwai karikaonan. Naꞌiki kainaꞌa baꞌoranmishidainao, ĩaitapa turuu panikan kanom kaduz karikaonan wanyukunui. 3 Pidannikaꞌoraz kanom kaduz karikaonan wanyukunui, aonaa kizi paꞌi udakoopan wuruꞌuaonaꞌoraz unikan dunai. Naꞌiki pidan aonaꞌoraz unikan dunai, aonaa kizi paꞌi udakotanoiaꞌo pidan nii, nikaꞌoraz kanom kaduz karikaonan wanyukunui. Ushaꞌapanum kauꞌan,Tominkaru zaamatanii uruu papidanan nii. 4 Kandii nii pudakotan baꞌoran pidanpoitoru oiaꞌo nii? Unaobanaꞌo nii paꞌan kowaada ushaꞌapatan kaiman aimaakan, ooaonaa. Kaimanaꞌo nii ushaꞌapatan aimaakan, ushaꞌapanum kauꞌan maꞌozakaꞌo wuruꞌuwanaobanaa Tominkaruz, turuaꞌo ukaminkaꞌutan ushaꞌapatan kaiman pakaudin-kizi.

ROMANS 14:5 269 ROMANS 14:235 Naꞌapa kapam, kainaꞌa panaadon mishidaꞌo, utaapan pabiꞌi kida kamoo

umanawunuꞌo nii baꞌoran kamoo kida ai. Mazan baꞌoran pidan ati, ipai kamoonaꞌapa kida paꞌidiwaru umanawunun. Marii ipai pidan aitapan kanom kaimanaꞌoaimaakan pashaꞌapatan nii. 6 Pidan taapaꞌoraz pabiꞌi kida kamoo umanawun nii,utaapan idiꞌo Tominkaru umanawun nii wuruꞌu. Aizii pidan nikaꞌoraz kanom kaduzkarikaonan wanyukunui, unikanuz, utaapan idiꞌo kapam Tominkaru umanawun niiwuruꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌan utoriinapanii Tominkaru ati panikanii dauꞌan. Naꞌapakapam, pidan aonaꞌoraz unikan pabiꞌi kida wanyukunui, aonaa unikanuz, utaapan idiꞌoTominkaru umanawun nii wuruꞌu, naꞌiki utoriinapanii kapam Tominkaru ati panikaniidauꞌan. 7 Aonaa naꞌiaꞌoram waunao mashaapan waꞌatiꞌo karikaonan. Naꞌiki aonaanaꞌiaꞌoram waunao mawakan waꞌatiꞌo karikaonan. 8Wakakupan an, wanaobanaa JesusChrist atiꞌo wuruꞌu wakakupanuz. Naꞌiki wamawakan an, waNaobanaa atiꞌo wuruꞌuwamawakanuz. Ukauꞌan, wakakupan an, oo wamawakan an, waNaobanaa idiwauwaunao. 9 Uruu idiꞌo Jesus Christ mawakan naꞌiki ukakudan powaa iti, uruu kizi ipaipidannao, mawakainao naꞌiki kakupainao Naobanaa nii.

10 Aizii pugaru, nikaꞌoraz paowa-kariwai karikaonan, kanom nii pudakotan pumin-mishidan oiaꞌo pidan nii, unikan idi kanom kaduz karikaonan wanyukunui? Aiziipugaru kapam, nikaꞌoraz kanom kaduz karikaonan wanyukunui, kanom nii pudakoopanpumin-mishidan, umanikakan idi pabiꞌi kida wanyukunui? Ipaiꞌo nii waunao kadishitanTominkaru kanaapu ii diinaꞌitiꞌi. Uruuꞌo nii paꞌan: “kaiman,” oo, “aonaa ukaimanan,” kii,washaꞌapatanii kida dauꞌan. 11 Tominkaru Paradan saadinpaꞌo kian:“ ‘Mishi õkakupan idi,’ Naobanaa kian,‘mishiꞌo nii ipai pidannao dawukan õkanaapu ati,

naꞌiki ipaiꞌo nii pidannao kowaadan, õgaru wuruꞌu Tominkaruz.’ ”*12Ukauꞌan ipai waunao, wakowaadan nii washaꞌapatanii dauꞌu Tominkaru ati.

Aonaa wawaota-kidaꞌanaꞌawamin-mishidan

13 Ukauꞌan aonaꞌa naa wadakotaꞌanaꞌa wamin-mishidan oiaꞌo pidan nii. Mazanmishiꞌoraiman, watomaꞌa naa wanyukunuu aonaa kizi washaꞌapatan aimaakanpozawata-kidaꞌo nii ĩdyaun oiaꞌo diꞌiti. 14 Õzaamatinpan idi waNaobanaa Jesus Christidaꞌati, õaitapa kaimanaiman aonaa naꞌiaꞌoram wanyukunui oiaꞌo Tominkaru atiunika-kao an. Mazan pidan zauda-kidan an oiaꞌo Tominkaru ati unika-kao wuruꞌuwanyukunuiz, aizii unikan anaz, oiaꞌo wuruꞌu ushaꞌapataniaz. 15 Pukashaꞌoradanan pumin-mishidan nyukunuu punikan idi wanyukunui, aonaꞌoraz uzauda-kidanukaimanan unika-kao, aonaa pumarainpan mani uruu wuruꞌu. Aonaa puꞌoiaꞌanaꞌapumin-mishidan nyukunuu punikan idaꞌan wanyukunui aonaꞌoraz uzauda-kidanukaimanan unika-kao, uruu dikin iaꞌo Christ Jesus mawakan. 16 Aonaa putaapadaꞌanaꞌakaimanaꞌoraz puꞌitiiman pushaꞌapatan aimaakan, kaunamanaata-kao dikaudaꞌo nii.17 Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru naobanaitapa-kao, aonaa aimaakan nika-kao, ootuza-kao diꞌiiꞌakaꞌo mani. Mazan mashaapa-karu sakitapa, kaiman, naꞌiki konaukii,Kaimanaꞌo Doronaa kaminkaꞌutan idaꞌan waunao. 18 Pidan kaudinan an naꞌapa Christati, kaimanaꞌo nii Tominkaru ati. Naꞌiki kaimanaꞌo nii pidannao paradan udauꞌan.

19 Ukauꞌan, marii karikaonan watiwaa washaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan, wa-mashaapa kizi kaiman wamin-mishidannao tuma, naꞌiki wamaꞌozakada kizi ĩnyukunuu.20 Aonaa pupatakaꞌuaꞌanaꞌa Tominkaru shaꞌapataniaz mishidaꞌo nyukunuu ii, punikanidaꞌanwanyukunui. Ipai wanyukunui turuaꞌo unika-kao. Mazan dikaudaꞌo wuruꞌu pidannikanuz wanyukunui pawaota-kida-kinaa nii pamin-mishidan oiaꞌo diꞌiti. 21 Ukauꞌansakitapaꞌo aimaakan shaꞌapata-kao: aonaa punikaꞌanaꞌa wanyukunui, oo putuzaꞌanaꞌamaꞌozakaꞌo riwunii, oo pushaꞌapataꞌanaꞌa aimaakan pumin-mishidan waota-kinaa niioiaꞌo diꞌiti. 22Ukauꞌan naꞌapaꞌoram pumishidanii, soo Tominkaru ati puparada udauꞌan.Pidan shaꞌapatan an paaitapanii kaimanaꞌo aimaakan, naꞌiki unyukunuu kowaadan anuꞌati aonaa oiaꞌo mani wuruꞌu ushaꞌapataniaz, konaukiaꞌo pidan uruu. 23Mazan pidanzauda-kidan an aonaa ukaimanan unika-kao wuruꞌu wanyukunuiz, mazan upuꞌu ziiunikanuz, oiaꞌo Tominkaru ati wuruꞌu naꞌapaꞌoraz, unikan idi wanyukunui aonaꞌoraz* 14:11 Isaiah 45:23

ROMANS 15:1 270 ROMANS 15:16uzauda-kidan ukaimanan. Ushaꞌapanum kauꞌan, oiaꞌo wuruꞌu pidan shaꞌapatanuzaimaakan aonaꞌoraz uaitapan kaimanaiman, kaimanaꞌo oo oiaꞌowuruꞌu pashaꞌapataniaz.

15Marii washaꞌapatan aimaakan baꞌorainao konaukii-kinaa nii

1 Waunao, maꞌozakaꞌoraz wamishidapan, marii wamaꞌozakadan wunao nyukunuuꞌuaonaꞌoraz zii ĩmishidapan maꞌozakan. Aonaa wadiꞌitapaꞌanaꞌa washaꞌapatan aimaakansoo waunao konaukii-kinaa nii karikaonan. 2 Mazan mishiꞌoraiman, marii washaꞌa-patan aimaakan wairibannao konaukii-kinaa nii, wamaꞌozakada kizi ĩmishidapan.3Ushaꞌapanum kauꞌan, Jesus Christ shaꞌapatan aimaakan aonaa paugaru konaukii-kinaaniꞌo mani. Mazan usaadinpan kawan Tominkaru Paradan idaꞌa: “Pidannao dakoopandono pugaru, õgaru Tominkaru baiaapa ĩparadan kida.”* 4 Ipai kotuaꞌo saada-kariwaikida Tominkaru paradan, usaada-kao watominapa-kinaa niꞌo. Naꞌiki kaminkaꞌutaꞌo niiwaunao, aonaa kizi wadopiidinan kashaꞌoraꞌo shaꞌapan donowaꞌati. Naꞌikimaꞌozakadaꞌonii wanyukunuu, aonaa kizi wakashadinan wazaudapan Tominkaru kowaadaniaz pataannii waꞌati.

5Õtoriinpan Tominkaru ati, kaminkaꞌutaꞌoraz waunaowadopiidinan ai, naꞌiki maꞌoza-kadaꞌoraz wanyukunuu. Marii kizi ukaminkaꞌutan udiꞌitinpan patumaaka umin-mishidannao tuma, utamakapan idaꞌan Christ Jesus mashaapan kaduz. 6 Baokopa kiziunao, baudaꞌapaꞌo pidan kawan ukonaukii-kidan Tominkaru, waNaobanaa Jesus ChristDaruz.

7 Ukauꞌan, konaukii udapaapa umin-mishidannao, naꞌapa Jesus Christ dapaapankawan konaukii unao, pidannao konaukii-kida kizi Tominkaru. 8 Õkowaada shaꞌatiiuꞌati, Jesus Christ kaawan Jewnao minkaꞌu niꞌo, kainaabataꞌo nii Tominkaru mishianpaparadan, ĩdokozu-daunnao atiꞌoraz ukowaadan pashaꞌapatan nii. 9 Naꞌiki turuu kizikapam Gentilenao konaukii-kidan Tominkaru, ukamunan-kidan idi ĩdyaun. Naꞌapausaadinpan kawan kotuaꞌo Tominkaru Paradan idaꞌa:“Uruu idi, õkonaukii-kidan nii pugaru,

Gentilenao tuma;õkonaukii-kidan nii pugaru,

õkunuian idaꞌan kunui.”†10Naꞌiki kainaꞌa koshan saadinpaꞌo kaikapaꞌa:“Unao, Gentilenao,

ukonaukii baokopa Tominkaru pidanannao tuma.”‡11Naꞌiki kainaꞌa koshan saadinpaꞌo kaikapaꞌa:“Ukonaukii-kida Naobanai, ipai unao Gentilenao,

ipai unao pidannao ukonaukii-kida uruu.”§12Kainaꞌa Prophet Isaiah saadanii kapam kaikapaꞌa:“Kaawaꞌo nii Jesse* takaan-daun diinaꞌitiꞌi,

naꞌiki uruꞌo niꞌi naa kazowautapa Gentilenao.Uruu idaꞌanaꞌo nii Gentilenao zaudapan Tominkaru shaꞌapatan

wuruꞌu ukowaadauzoniaz pashaꞌapatan nii.”†13 Õtoriinpan Tominkaru ati, tomaꞌoraz wanyukunuu kazaudapanuꞌo nii, marii kizi

utaan unao ati kaimanaiman konaukii-karu naꞌiki kaimanaaka-karu, umishidan idaꞌanuruu. Uzaudapatinan maꞌozakadin kizi, Kaimanaꞌo Doronaa maꞌozakan idaꞌan.

Kanom niꞌo Paul saadandiꞌoraz kaaritaꞌa

14 Õmin-mishidannao, tuukii õmishidan ushaꞌapaapan kaiman aimaakan uꞌatiaaka.Kaimanaiman uaitapan Tominkaru aipaniaz uaitapan, naꞌiki uaitapa utominapa-kidaakan udauꞌu. 15 Mazan diꞌoraꞌa õkaaritan idaꞌa, maꞌozaka õparadan pabiꞌi kidaaimaakan dauꞌan, õnyukunuu-kidan uꞌati utominapa-kida-kinao. Õsaadan naꞌapa,Tominkaru kamunanun idi õꞌati. 16 Uzaamatan õgaru kaudinaꞌo nii Christ Jesus ati,* 15:3 Psalm 69:9 † 15:9 2 Samuel 22:50; Psalm 18:49 ‡ 15:10 Deuteronomy 32:43 § 15:11 Psalm 117:1* 15:12 Jesse: uruu King David daru. † 15:12 Isaiah 11:10

ROMANS 15:17 271 ROMANS 16:2kowaadapaꞌo nii Tominkaru diꞌikiꞌo Kaimanaꞌo Kuwai Gentilenao ati, faadaa kaudi-nan kawan. Õtaa kizi ĩdyaun kaduunuꞌo aimaakan kawan, ukonaukii-kidan niꞌoraz,Kaimanaꞌo Doronaa saabaan idaꞌan ĩdyaun. 17 Ukauꞌan õatadapa wuruꞌu kaudin-kizai Tominkaru atiꞌoraz õshaꞌapaapan, õzaamatinpan idaꞌanaꞌoraz Christ Jesus idaꞌati.18 Õparadan nii soo Christ shaꞌapatanii dauꞌu õgaru idaꞌan, Gentilenao izoꞌati-kinaaniꞌoraz Tominkaru, õkowaadanii naꞌiki õshaꞌapatanii kida idaꞌanaꞌoraz. 19 KaimanaꞌoDoronaa maꞌozakan idaꞌan, iriba õshaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan. Ukauꞌan,Jerusalem ikiꞌo atii Illyricum iti, ipai õmorotinan donoi kida. Aizii ipaiꞌi naa õkowaadannaꞌiiꞌaka Christ dauaꞌo Kaimanaꞌo Kuwai.

20 Tuukiaꞌo õkakuwaapaꞌazon donoi kawanaꞌati, aonaꞌoraz zii kanom kowaadauzonnaꞌii Christ dauaꞌo Kaimanaꞌo Kuwai, uruu aonaa kizi õkaudinan baꞌoran pidan sakadaniikaudin-kizai idaꞌa. 21Naꞌapa usaadinpan kawan Tominkaru Paradan idaꞌa:“Wunaouꞌu, aonaꞌoraz kakuwaapauzo-karu ĩꞌati udauꞌan,

ĩaitapan nii uruu.Naꞌiki wunaouꞌu, aonaꞌoraz ĩabatauzon udauaꞌo kuwai,

ĩaitapan nii uruu.”‡

Paul morowautaꞌazon Rome iainao mishidainao diꞌiti22 Kotuaꞌikiꞌi naa õdakotautan õmorowautan unao diꞌiti, mazan aonaa õturuudinan.

23Mazan aizii, õipaiaꞌa naa õkaudin-kizi ipai wiizai kawanaꞌati daꞌanaꞌa. Ukotuaꞌikin idiꞌinaa õdakotautan õmorowautan unao diꞌiti, 24 naꞌanaꞌo nii õaipan õmorowautapaꞌakanõmakopandono Spain iti. Õkonaukii-tinaꞌakandaunaꞌanutuma, õdobatanniꞌi naa, naꞌikiõaipan nii paꞌi ukaminkaꞌutan õgaru, õkaawa kizi Spain iti.

25 Mazan kiwiin õmakon nii zii Jerusalem iti õwanakaꞌanan taa-kariwai aimaakankida naꞌiainao mishidainao ati. 26 Macedonia naꞌiki Achaia Baara ii akaꞌo mishidainao,tuukii ĩkaꞌidiwataꞌazon Tominkaru pidanannao, dadaraꞌoraz ĩbaiatan mashaapa-karuJerusalem ii. 27 Panyukunuu aipan atiꞌo wuruꞌu ĩkaminkaꞌutaꞌazoonuz ĩdyaun. Mazanmishi ĩshaꞌapatan niꞌo wuruꞌu naꞌapaꞌoraz, ĩmawinipinaatapanii kawanuꞌo Jerusalemiaꞌo mishidainao. Ushaꞌapanum kauꞌan, ĩnao Jewnao diꞌikiꞌo Gentilenao kaꞌidiwainankaimanaꞌo idi, Jewnao kowaadan idaꞌan ĩꞌati Kaimanaꞌo Kuwai Jesus dauaꞌoraz. Ukauꞌan,naꞌapaꞌo kapam Gentilenao kaꞌidiwatanuz Jewnao kaimanaꞌo idi, pataan idaꞌan pashaꞌa-pauz ĩꞌati. 28Aizii õtaankan daunaꞌan ĩꞌati dyuuda-kariwai ĩꞌati, õmakon niꞌi naa Spain iti.Naꞌanaꞌo niꞌi naa õmorowautaanaꞌakan Rome an unao idaꞌan. 29Naꞌiki õaitapa, õkaawandono unao diꞌiti, õkaawa-kidan nii kaimanaꞌo aimaakan Christ diꞌikiꞌo, maꞌozakadaꞌo niiwamishidapan.

30Aizii õmin-mishidannao, wazaamatinpan idi waNaobanaa Jesus Christ idaꞌati, naꞌikiwamarainpaakan idi Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan, õpishaan tuukii utoriinpan õtumaTominkaru ati, õgaru dauꞌan. 31 Upishaa Tominkaru, marii kizi ukazannaatan õgarumamishida-kainao ai, Judea Baara ii akainaouz. Naꞌiki upishaa uruu, Jerusalem iainaomishidainao konaukii-kida kizi aimaakan õnaꞌakaniaz ĩꞌidiꞌiti. 32 Utoriinapa naꞌapa,konaukii kizi õkaawan unao diꞌiti, Tominkaru aipan an unaꞌapan, wamaꞌozakadaaka kiziõnaꞌiaꞌakan dono unao tuma.

33 Õtoriinpan Tominkaru ati, unaꞌa kizi ipai unao tuma, uruu taaꞌoraz wanyukunuukaiman-kinaa. Amen.

16Paulnao dyuudan paparadan mishidainao ati

1 Õkiaꞌazon unao ati wadadakoo Phoebe dauꞌan, kaimanaꞌo pidan oroo, kaminkaꞌu-upaꞌo mishidainao Cenchreae ii. 2 Okaawan dono unao diꞌiti, konaukii udapaapa oroo,naꞌapa mishidainao aiapa-kao kawan ĩnaubaan pamin-mishidan, ushaꞌapanum kauꞌanmishidaꞌo Jesus wuruꞌu orooz. Oaipan an ukaminkaꞌutan paugaru kanom dauꞌankarikaonan, ukaminkaꞌuta paꞌi oroo. Ushaꞌapanum kauꞌan, iribaꞌo okaminkaꞌutauzonpidannao, õgaru okaminkaꞌutauzonii kapam.

‡ 15:21 Isaiah 52:15

ROMANS 16:3 272 ROMANS 16:24

3 Õparadan paꞌi Priscilla naꞌiki odaiaru Aquila ati, õmin-kaudinannaouz Christ Jesusati. 4 Ĩnao kazannaatauzonii õgaru, ĩaitapan puꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌo wuruꞌu pashaꞌap-ataniaz. Uruu idi kaiman õnyukunuu ĩꞌati, naꞌiki ipai mishidainao Gentilenao kaimanĩꞌati kapam ĩkazannaatan õgaru. 5 Õparadan paꞌi kapam mishidainao ati, ĩdapu iaꞌorazĩbaokopainpauzon.

Õparadan paꞌi Epenetus ati, õmarainpaniaz. Uruu kiwiiniꞌo umishidan Jesus ChristAsia Baara ii.

6 Õparadan paꞌi Mary ati, dadaraꞌoraz okaudinan okaminkaꞌuupan unao. 7 Õparadanpaꞌi Adronicus naꞌiki Junia ati, õmin-Jewnnaouz, õgaru tumaꞌoraz ĩtarauzo-kao. Ĩnaokowaadapaꞌo Kaimanaꞌo Kuwai, naꞌiki kaimanaimanaꞌo mishidainao aitapan ĩdyaun.Ĩnao kiwiiniꞌo ĩmishidan Jesus Christ õgaru ai. 8 Õparadan paꞌi Ampliatus ati, õmarain-paniaz uzaamatinpan idi waNaobanaa Jesus Christ idaꞌati. 9 Õparadan paꞌi Urbanus ati,wamin-kaudinanuz Jesus Christ ati.

Õparadan paꞌi kapam Stachys ati, õmarainpaniaz kapam.10 Õparadan paꞌi Apelles ati, tiwaa-kariwaiz naꞌiki tukapa-kidaꞌoraz mishiꞌo pama-

rainpan Christ. Õparadan paꞌi mishidainao ati mashaapainaouz Aristobulus dapu ii.11Õparadan paꞌi Herodian ati, uruu Jew õgaru kawan.

Õparadan paꞌi mishidainao ati, mashaapainaouz Narcissus dapu ii. 12 Õparadan paꞌiTryphena naꞌiki Tryphosa ati. Ĩnao zunnao dadaraꞌo ĩkaudinan waNaobanaa Jesus ati.Õparadan paꞌi Persis ati, õmarainpaniaz, naꞌiki dadaraꞌoraz okaudinan waNaobanaa ati.13 Õparadan paꞌi Rufus ati, kaimanaꞌoraz manawun ukaudinan waNaobanaa Jesus ati.Naꞌiki õparadan paꞌi kapam udaro ati, taapaꞌoraz daꞌi õgaru paudani kawan.

14 Õparadan paꞌi Asyncritus, Phlegon, Hermes, Patrobas naꞌiki Hermas ati, naꞌiki ipaiĩtumainaouz mishidainao ati. 15Õparadan paꞌi Philologus, Julia, Nereus naꞌiki udadakooati, naꞌiki Olympas ati. Naꞌiki ipai baꞌorainao ĩtumainaouz mishidainao ati.

16 Konaukii unaubaa umin-mishidannao ubaokopatinan dono.* Ipai daꞌainaomishidainao Jesus Christ, ĩdyuudan paparadan unao ati.

17Õpishaan tuukii unao õmin-mishidannao: uzaudinpaꞌa naa wunao aiaꞌa, buutaaka-kidaꞌoraz pidannao, naꞌiki toꞌorataaka-kidaꞌoraz ĩdyaun paꞌatiaaka, naꞌiki pozawaabiꞌita-kidaꞌoraz ĩmishidapan Christ. Naꞌiki panaꞌitiꞌoraz ĩkuwaa unao tominapa-kida-kao ai.Manaꞌa unyukunuupaꞌanaꞌa ĩdyaun! 18 Pidannao naꞌapaꞌoraz ĩshaꞌapatan aimaakan,aonaa waNaobanaa Jesus Christ atiꞌo mani ĩkaudinan wuruꞌu, mazan soo panyukunuuaipan kawanaꞌatiꞌo karikaonan. Konaunam ĩtoman pakuwaa naꞌiki ĩkonaukii-kida niikawanuꞌo pidan, naꞌapaꞌo idaꞌan ĩmariidan pidan. Aonaꞌoraz uzaudinan naꞌapaꞌomariidin-karu ai!

19 Ipaiꞌi naa pidannao abatan unao izoꞌatipan dauꞌu Kaimanaꞌo Kuwai, ukauꞌan tuukiiõkonaukian unao dauꞌan. Mazan unaꞌapan puꞌu, õaipan uaitapan kaimanaiman kanomkaimanaꞌo ushaꞌapata-kao, naꞌiki aonaa kizi uturukadinan oiaꞌo aimaakan dauꞌati.20 Tominkaru, taaꞌoraz wanyukunuu kaiman-kinaa wamin-mishidannao tuma, kadi-manaꞌo niꞌi naa umainaabatan Satan, aonaa kizi powaꞌa udikintan unao. ÕtoriinpanTominkaru ati, marii kizi pakawanwaNaobanaa Jesus Christ kamunanunmanawun unaoati.

21 Timothy, õmin-kaudinan Jesus Christ ati, udyuudan paparadan unao ati. Lucius,Jason, naꞌiki Sosipater, ĩnao Jewnaouz õgaru kawan, ĩdyuudan kapam paparadan unaoati.

22 Aizii õgaru Tertius, kaminkaꞌutaꞌoraz Paul saadan diꞌoraꞌa kaaritaꞌa. Õdyuudankapam õparadan unao ati, õmin-mishidannaouz Jesus Christ.

23 Gaius, uruu dapu iaꞌo õgaru Paul mashaapan, naꞌiki uruu dapu iaꞌo mishidainaochoochiipauzon, uruu dyuudan kapam paparadan unao ati. Erastus, awunuutapaꞌorazwiizai puraatan daꞌaꞌa, udyuudan kapam paparadan unao ati. Waꞌinawuzu Quartus,udyuudan kapam paparadan unao ati. 24 [Õtoriinpan Tominkaru ati, marii kizi pakawanwaNaobanaa Jesus Christ kamunanun tuukii unao ati. Amen.]†* 16:16 Paul donoꞌo mishidainao baokopatinan dono, ĩtukapa-kidan panaubaan oo pakonaukii-kidan pamin-mishi-dannao pakissitan idaꞌan ĩdyaun pakaozoo ati, oo pataawu ati, oo panaadon pakaꞌu ati. † 16:24 Kiwiiniꞌosaada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.

ROMANS 16:25 273 ROMANS 16:27Paul katokontan pakaaritan

25 Marii wakonaukii-kidan Tominkaru! Uruu turuaꞌo umaꞌozakadan wamishidapanõkowaadanii Kaimanaꞌo Kuwai idaꞌan, Jesus Christ dauaꞌoraz. Kotuꞌu, kotuꞌu, amazadatominan diꞌikiꞌo, dizinapa Tominkaru taapan wuruꞌu Kaimanaꞌoraz Kuwai. 26 Mazanaizii, Tominkaru prophetinnao saadauzonii kida Tominkaru paradan idaꞌan uaida-kida kaawaꞌa naa, Tominkaru karikaonanuꞌo ukakupan dyuudan kawanaꞌati. Ipai kizipidannao, ipai amazada kawanaꞌati ĩmishidan naꞌiki ĩizoꞌatin Christ.

27Uruu baudaꞌapa Tominkaru, naꞌiki uruu pabaꞌorantin aitapaꞌo ipai aimaakan. Mariikizi ipai waunao, karikaonan wakonaukii-kidan uruu, Jesus Christ kaminkaꞌutan idaꞌanwaunao. Amen.

1 CORINTHIANS 1:1 274 1 CORINTHIANS 1:2

Kiwiiniꞌo Paul KaaritanCorinth Sannao AtiꞌoDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Diꞌoraz kaarita apostle Paul wuruꞌu saadaꞌoraz. Usaadan diꞌoraꞌa kiwiitapaꞌo pakaari-tan Corinth sannao ati, unaꞌian donoꞌo donoi Ephesus ii.

Diꞌoraz kaarita saada-kao mishidainao atiꞌo, mashaapainaouz Corinth ii. WuruꞌuCorinth kii-kizaiz, udaruꞌo donoi. Naꞌii kainaꞌa pabiꞌinaaka pidannao mashaapan, naꞌikipabiꞌinaakaꞌo ĩkaduz kida kapam. Pidannao mashaapainao naꞌii pabiꞌinaaka ĩshaꞌapatanaimaakan pamashaapa-kinaa nii naꞌiki ĩikoda-kinaa nii papuraatan.

Wuruꞌu pidannao, mashaapainaouz donoi Corinth ii iribaꞌo ĩtominkarunnao. Naꞌikipabiꞌinaaka oii kidaꞌo aimaakan shaꞌapaapa-kao naꞌii kapam. Aonaa ĩmashaapanTominkaru aipan kawanaꞌati.

Aizii Paul saadanuz pakaaritan mishidainao ati, mashaapainaouz naꞌii, uabatanidi naꞌapam mishidainao aonaa ĩmashaapan kaiman. Uabata naꞌapam ĩbuutaaka-pan, naꞌapam ĩkaakapaakan naꞌiki ĩnaꞌakan pamin-mishidannao kootoopauzonao diꞌiti.Kainaꞌa mishidainao taapan pidan kaminshuꞌuinpaꞌo pabiꞌi, aonaa ĩkakinaotan wuruꞌupidanuz. Uruu idi Paul kakinaotan naꞌiki utominapa-kidan ĩdyaun naꞌapammishidainaoaiapa-kao ĩmashaapan. Naꞌiki ukian ĩꞌati marii kizi ĩkonaukii-kidan Tominkaru ipaiaimaakan ĩshaꞌapatanii idaꞌan. Naꞌiki ĩshaꞌapata kizi ipai aimaakan kamarainpan-karuidaꞌan, ĩmaꞌozakada-kinaa nii pamin-mishidannao. Utukapa-kidan kapam ĩꞌati aimaakanumanawunuꞌo. Ukian, “Aizii diꞌi kainaꞌa idikinaudaꞌu aimaakan karikaonanuꞌo nii un-aꞌan: uruu wuruꞌu mishida-karu, naꞌiki wataapanuz wanyukunuu maꞌozaka Tominkarushaꞌapatan niꞌo dauꞌan waꞌati, naꞌiki kamarainpan-karu. Mazan wuruꞌu aimaakanumanawunuꞌoraz wunao idikinaudaꞌuinao bii ikiꞌoraz, uruu wuruꞌu kamarainpan-karuzpaꞌan.” (1 Corinthians 13:13)

Paul kakinaotan ĩdyaun kapam naꞌapam kizi ĩnaꞌakinan ĩbaokopatinan dono choochiii. Ĩshaꞌapata kizi ipai aimaakan kaiman naꞌiki sakitapa. Marii kizi mishidainaotaapan umanawunuꞌo nii wuruꞌu panikanuz bread naꞌiki ĩtuzanuzwine panyukunuitapa-kinaaz Naobanai Jesus mawakan. Naꞌiki powaꞌa zii Paul kowaadan ĩꞌati KaimanaꞌoDoronaa taanii kida dauꞌu, pidan kaꞌiita-kinaa pashaꞌapatan kaudin-kizai Tominkaruati. Naꞌiki ukakuwaapan kadishita-karu dauꞌu diinaꞌitiꞌi. Ukowaadan ĩꞌati Christmishiꞌo ukadishita-kida-kao mawaka-karu diꞌiki, ukauꞌan mishidainao mawakainaouz-naa kadishita-kida-kao nii kapam diinaꞌitiꞌi. Naꞌiki ukowaadan naꞌapam nii wananaawakadishitan dono diinaꞌitiꞌi.

Paul kowaada-kidan kapam mishidainao ati, Corinth sannaouz, pamorowautaꞌazondauꞌan ĩꞌidiꞌiti.

Paul wuruꞌu kiwiitapaꞌoraz ukakuwaapan Kaimanaꞌo Kuwai dauꞌu naꞌii sannao ati.Ĩabatan idaꞌanaꞌo ukuwaa Christ Jesus dauaꞌo, wuruꞌu ĩmishidanuz.Kaarita buutinpan kida

Kaarita Dauaꞌo 1:1-9Mishidainao buutaakapan dauaꞌo 1:10—4:21Kaminshuꞌuinapa-karu naꞌiki mazida-karu dauaꞌo 5:1—7:40Toma-kariwai tominkarunao 8:1—11:1Mishidainao baokopatinan dono 11:2—11:34Tominkaru taan mishidainao kaudin-kinaa nii 12:1—14:40Mishidainao kadishita-kida-kao dauaꞌo 15:1-58Puraata zaamata-kao dauaꞌo patakaꞌutinainao ati 16:1-4Paul katokontan pakaaritan 16:5-241 Diꞌoraz kaarita õgaru Paul diꞌikiꞌo, zaamata-kariwaiz Tominkaru aipan kawanaꞌati

apostle nii Christ Jesus ati, naꞌiki waꞌinawuzu Sosthenes diꞌikiꞌo kapam. 2 MishidainaoTominkaru atiꞌo Corinth iainaouz, Tominkaru buutaniinaouz papidanannao nii, naꞌikiusaabaaniinaouz kaiman paꞌati, papidanannao nii Christ Jesus idaꞌan. Naꞌapa uzaamatan

1 CORINTHIANS 1:3 275 1 CORINTHIANS 1:21kawan ipai pidannao ipai amazada kawanaꞌati, dopiaꞌoraz waNaobanaa Jesus Christ ati,uruu ĩnao Naobanaa kapam.

3Õtoriinpan Tominkaru waDaru naꞌiki Naobanai Jesus Christ ati, marii kizi ukamuna-nun unao ati naꞌiki utaan unyukunuu kaiman-kinaa nii.

Paul konaukii-kidan Tominkaru4 Karikaonan õkowaadauzon õTominkarun ati naꞌapam õkonaukian unao dauꞌan,

ushaꞌapanum kauꞌan ushaꞌapatan idi kaiman kidaꞌo aimaakan unao ati Christ Jesusidaꞌan. 5 Ubaudaꞌapatinpan idaꞌan Christ tuma, Tominkaru taa unao ati ukaꞌiita-kinaanii kida ushaꞌapatan iriba aimaakan paꞌati: unao aitapa-kinaa nii kaimanaiman wuruꞌukuwaiz udauaꞌo naꞌiki ukowaada kiziz baokoinao ati. 6Uruu idaꞌanaꞌo wuruꞌu Tominkaruaida-kidan unao ati mishiꞌo wuruꞌu kuwaiz Christ dauaꞌoraz, wakowaadaniaz unao ati.7 Unaꞌapan kauꞌan, Tominkaru Doronaa taa unao kaꞌiita-kinaa nii ushaꞌapatan ipaikaudin-kizai, uzaudapan puꞌu kapam waNaobanaa Jesus Christ aidinan, uwaꞌatin donopowaꞌa ati imiꞌi baara ati. 8 Tominkaru taapan nii kapam unao mishidanuzu maꞌozakaatii utokon iti, uruu idi unao, aonaꞌo nii oiaꞌo ikoda-kao uꞌidaꞌa wuru kamoo donoꞌo,waNaobanaa Jesus Christ kaawanuz powaꞌa ati. 9 Tominkaru, mishiꞌo nii ushaꞌapatanaimaakan naꞌapa pakian kawanaꞌati, uruu wuruꞌu zaamataꞌoraz unao ubaokopatinapa-kizi uDani Jesus Christ tuma, waNaobanaaz.

Mishidainao Corinth iaꞌoraz buutaakapan dauaꞌo10Õiribannao, waNaobanaa Jesus Christ dyuudan õparadan uꞌati, naꞌiki tuukii õaipan

uabatan õparadan. Patumaaka utaapa unyukunuu umin-mishidannao tuma, uruu aonaakizi buutaaka-karu unao bii an. Kaimanaiman ubaudaꞌapatin, naꞌapa kida udiꞌitinapaaimaakan dauꞌu, naꞌiki ushaꞌapataꞌazoonii aimaakan kida dauꞌan. 11 Õiribannao, pabiꞌipidannao Chloe dapu ikiinaouz kowaadan õꞌati kainaꞌa pidannao kashadaakapan unaobii an. 12 Kaikapaꞌo atiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: pabiꞌi kida unao, panaꞌa kida udiꞌitinpanumin-mishidannao ai. Baudaꞌapaꞌo kian, “Õgaru Paul pidanan,” baꞌoran kian, “ÕgaruApollos pidanan;” baꞌoran kian, “Õgaru Peter pidanan;” naꞌiki baꞌoran kian, “ÕgaruChrist pidanan.”

13 Ubuutaakapan idaꞌan kaikapaꞌa, ubuutan kawanuꞌo Christ wuruꞌu. Paul mookomawakaꞌoraz cross idaꞌa unao ati? Paul uu idaꞌanaꞌo mooko wuruꞌu unao chikaawunuu-kaoaz? 14 Kaiman manawun õꞌati, aonaan idi õchikaawunuuan pidannao unao bii iki,soo Crispus naꞌiki Gaius õchikaawunuunii. 15 Ukauꞌan aonaa turuu naꞌiaꞌoram pidankian õgaru uu idaꞌanaꞌo uchikaawunuinan. 16 (Oo õaitapa, õchikaawunuunii mishikapam Stephanas naꞌiki uiribannao, mashaapainaouz udapuꞌu; mazan aonaa õꞌitiimanõchikaawunuuan kainaꞌa baꞌoran pidan.) 17Christ aonaa udyuudan õgaru chikaawunuu-paꞌo nii, mazan kowaadapaꞌo nii paꞌan Kaimanaꞌoraz Kuwai, Christ mawakan dauaꞌoraz.Naꞌiki õkowaada kiziz mashaꞌapannaꞌo parada-karu idaꞌan. Õkaiwaan an mani parada-karu kida pidan aitapaaban kawanaꞌatiꞌo, konaunam mani õkuwaa ĩꞌati, mazan aonaꞌanaa mani kuwai Christ mawakan dauaꞌoraz cross idaꞌa kaiwainan maꞌozakaꞌo idaꞌan.

Tominkaru aitapaaban naꞌiki pidan aitapaaban dauaꞌo18 Kuwai Christ mawakan dauaꞌoraz Cross paawaꞌa, madiwautapa-kaꞌo wunao pidan-

nao tukapanuz, waziwadinpainaouz Tominkaru ai. Mazan waunao ati kazannaatapa-kariwainaouz, uruu paꞌan waaitapa-kinaa Tominkaru maꞌozakan. 19 KotuaꞌorazTominkaru Paradan Saada-kariwaiz kian,“Õtukapa-kidan nii naꞌapam aitapaabaꞌo pidannao

kakinaori kida madiwautapa-kaꞌo.Naꞌiki õtukapa-kidan nii aonaa mishiꞌo manawun mani ĩaitapan

naꞌapam padiꞌitinpan aimaakan kida dauꞌan.”*20 Ukauꞌan, naꞌapam wakian pidannao aitapaabainao dauꞌan? Naꞌapam wakian

kaaritapauzonao dauꞌan Jewnao kakinaori dauꞌu? Naꞌiki naꞌapam wakian wuruꞌu imiꞌibaara ainao pidannao dauꞌan, aitapainaouz panaꞌapatan pidannao nyukunuu paparadanidaꞌan? Tominkaru aida-kida naꞌapam pidannao aitapaabanuz, madiwautapa-kaꞌokarikaonan. 21 Tominkaru aitapaabaꞌo manawun, uruu idi aonaa utaapadan pidannao* 1:19 Isaiah 29:4

1 CORINTHIANS 1:22 276 1 CORINTHIANS 2:7aitapan paugaru, wuru idaꞌanaꞌa ĩaitapaabanuz. Mazan kiiꞌan, paaipan ati paꞌanukazannaatan pidannao mishidaꞌoraz Christ, wakowaadaniaz kuwai idaꞌan. Uruukuwai pidannao aitapaabainao dakotaniaz madiwautapa-kaꞌo nii. 22 Jewnao, ĩaiapaTominkaru shaꞌapatan naꞌiki uaida-kidan aimaakan umanawunuꞌo paꞌati, pamishida-kinaa nii wuruꞌu kuwaiz; naꞌiki Greeknao, ĩabataꞌazon kakuwaapa-karu aitapaaba-karu idaꞌan. 23 Aizii waunao, wakowaada Christ mawakanuz Cross idaꞌa; uruu kuwaiaonaꞌo manawun Jewnao naudapan paabatan, naꞌiki Gentilenao† abatan uruu kuwaimadiwautapa-kaꞌo karikaonan. 24 Mazan paꞌan wunao atiꞌi pidannao, Tominkaruzaamataniinaouz papidanannao nii, Jewnao naꞌiki Gentilenao, ipai ĩnao ati diꞌorazkuwai Christ dauaꞌoraz, aida-kidaꞌo paꞌan naꞌapam Tominkaru maꞌozakan manawun,naꞌiki uaitapaaban manawun. 25 Pidannao kian wuruꞌu kuwai Tominkaru diꞌikiꞌorazmadiwautapa-kaꞌo, mazan uruu kuwai aida-kida Tominkaru powaꞌaꞌo zii uaitapaabanĩnao aitapaaban ai. Naꞌiki ĩkian puꞌu wuruꞌu Tominkaru shaꞌapataniaz kapatiꞌo, mazankiiꞌan wuruꞌu Tominkaru shaꞌapatanii kidaz, powaꞌaꞌo zii umaꞌozakan ĩnaomaꞌozakan ai.

26 Aizii unyukunuitapa kanom daꞌi unao, õmin-mishidannao, Tominkaru zaamatandonoꞌoraz unao: aonaa iribamani unao aitapaabaꞌo, pidan aitapaaban kaduz kawanaꞌati;aonaa iribamani unao umanawunuꞌo; aonaa iribamani unao dokozunnao umanawunuꞌonaobanainao. 27 Mazan Tominkaru zaamata paꞌan “maaitapin-kainao” pidannao kii-kiziz. Ĩnao idaꞌan uaida-kidan aonaa pidan zaamata-kao paaitapaaban dikin ii mani.Naꞌiki Tominkaru zaamatan pidannao aonaꞌoraz ĩmanawunun, aida-kidaꞌo nii aonaapidan zaamata-kao umanawunun dikin iimani. 28Tominkaru zaamatan kashada-kariwainaꞌiki dakota-kariwainaouz aonaꞌo ĩmanawunun, soo aida-kidaꞌo nii paꞌan wunaouꞌudakota-kariwainaouz umanawuniinao nii, aonaamishiꞌomanawunmani ĩnao umanawu-nun. 29Uruu idi aonaa turuupidan atadinpanTominkaru awun zaꞌa. 30MazanTominkaruidaꞌanaꞌo karikaonan unao baudaꞌapatinapanuz Christ Jesus tuma; naꞌiki Tominkaruaitapaaban idaꞌan Christ kazannaatan waunao. Uruu Christ idaꞌanaꞌo Tominkarudakotan waunao kaimanaꞌo nii, usaabaan waunao kaiman Tominkaru pidanannao nii,naꞌiki ukazannaatan waunao waꞌoian ai. 31 Ukauꞌan marii washaꞌapatinan TominkaruParadan Saadinpaꞌoraz kian kawanaꞌati, “Kanom atadinpaꞌazon an, marii uꞌatadinpanNaobanai shaꞌapaapanii dauꞌan.”

2Paul aonaa ukaiwaan parada-karu umanawun kidaꞌo

1 Õiribannao, uruꞌoraz zii daꞌi õkaawan unao diꞌiti, õkowaadaꞌananuz Tominkaruparadan unao ati, aonaa õkaiwaan dadara kidaꞌo parada-karu naꞌiki umanawunuꞌoaitapa-karu. 2 Õnaꞌiankan donoꞌoraz unao diꞌii, õtoman õnyukunuu aonaa kiziõnyukunuupan aimaakan, soo Jesus Christ naꞌiki wuruꞌu umawakanuz cross idaꞌa.3Ukauꞌan õmakonkan donoꞌoraz unao diꞌii, õkapatin bii aꞌo, naꞌiki õtarian bii aꞌo, naꞌikituukii õnaka-nakaan. 4 Naꞌiki õkuwaa, aonaa õkowaadanuzu parada-karu kida idaꞌanpidan aitapaaban kaduz diꞌikiꞌoraz, sariaapaꞌoraz unaꞌapatan pidan nyukunuu. MazanTominkaru Doronaa, pamaꞌozakan idaꞌan aida-kida mishiꞌo wuruꞌu õkuwaaz. 5Ukauꞌanunaomishidapanuz aonaa pidan aitapaaban kaduz idaꞌanaꞌomani, mazan umishidanuzuTominkaru maꞌozakan idaꞌanaꞌo paꞌan.

Kaimanaꞌo Doronaa aitapaabandauaꞌo

6 Õgaru, õkowaada aitapaaba-karu dauꞌu, wunao atiꞌi maꞌozakaꞌoraz naa ĩtaapanpanyukunuu pamishidapan idaꞌa. Mazan wuruꞌu aitapaaba-karuz õkowaadaniaz, aonaapidannao oo ĩnaobanaanao diꞌikiꞌo kaduz mani, katokon-tinaꞌo niꞌoraz ĩnaobanai-tinpan. 7 Wuruꞌu aitapaaba-karu õkowaadaniaz, uruu wuruꞌu Tominkaru diꞌitapanuzpashaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan aonaꞌoraz pidannao aitapan. Amazada toma-kaouaꞌii, Tominkaru diꞌitapaniꞌi naa naꞌapam kizi ukazannaatan waunao, turuu kizi utaanwaꞌati umanawunuꞌo aimaakan.† 1:23 Gentilenao: pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii.

1 CORINTHIANS 2:8 277 1 CORINTHIANS 3:78Aonaa naꞌiaꞌoramnaobanainao kazowautapaꞌoraz daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa aitapan diꞌoraz

aitapaaba-karu dauꞌan. Ĩaitapan an maniz, aonaa mani ĩtaukan Jesus cross diꞌiti,waNaobanaa umanawunuꞌoraz. 9Mazan Tominkaru Paradan Saadinpaꞌoraz kian,“Wuruꞌu umanawunuꞌo aimaakan Tominkaru shaꞌapataꞌazooniaz pidannao ati,

marainpainaouz uruu;aimaakan aonaꞌo pidan tukapauzon oo abatauzon,

aimaakan aonaꞌo pidan zauda-kidan shaꞌapauzon nii.”*10 Mazan waunao atiꞌo wuruꞌu Tominkaru aitapa-kidanuz aimaakan kida paDoronaaidaꞌan.

Kaimanaꞌo Doronaa aitapa ipai aimaakan, uaitapa dadara kidaꞌo aimaakan aonaꞌoraznaꞌapainim Tominkaru aitapa-kidauzon pidan ati. 11 Pidan doronaa, uruu karikaonanaitapaꞌo ipai aimaakan pidan nyukunuu ii. Naꞌapa ukauꞌan, Tominkaru Doronaa karikao-nan aitapaꞌo ipai naꞌapam Tominkaru diꞌitinpan. 12Waunao, aonaa wadiꞌitinpan naꞌapapidannao diꞌitinpan kawan, mazan taa-kao waꞌati Doronai Tominkaru diꞌikiꞌoraz paꞌan,tominapa-kidaꞌo nii waunao waaitapa-kinaa nii kaiman kidaꞌo aimaakan Tominkarutaanii waꞌati.

13Ukauꞌan, aonaa wakakuwaapan parada-karu kida idaꞌan tominapa-kida-kariwai pi-dan aitapaaban kawanaꞌatiꞌoraz. Mazan wakakuwaapan Kaimanaꞌo Doronaa tominapa-kidan kawanaꞌatiꞌo waunao, watominapa-kidan pidannao Kaimanaꞌo Doronaa kuwaadauꞌu naꞌapa uaipan kawanaꞌati.

14Pidan aonaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa nii uꞌidaꞌa, aonaa umishidan kuwai TominkaruDoronaa diꞌikiꞌo, utaapanuzu madiwautapa-kaꞌo nii. Naꞌiki aonaa naꞌitim uaitapanuzu,ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru Doronaa idaꞌanaꞌo paꞌan wuruꞌu pidan aitapanuzTominkaru dauꞌu kidaꞌo aimaakan. 15 Mazan pidan, kainaꞌaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaauꞌidaꞌa, turuu uaitapan ipai aimaakan Kaimanaꞌo Doronaa tominapa-kidanii. Mazanpidan, aonaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa nii uꞌidaꞌa, aonaa naꞌitim uaitapan pidan dauꞌukainaꞌaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa uꞌidaꞌa. 16 Tominkaru Paradan saada-kariwai kiankawan,“Aonaa kanom aitapan naꞌapam Tominkaru diꞌitinpan,

Aonaa kanom turuu kakinaopan uruu.”†Mazan waunao kainaꞌaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa waꞌidaꞌa, naꞌapa wadiꞌitinpan Christdiꞌitinpan kawan.

3Waunao apostlenao

Tominkaru poitorunao1 Õmin-mishidannao, õmorowautapankauzon donoꞌoraz unao diꞌii, aonaa turuu

õparadan uꞌati, õparadauzon kawan pidannao ati, mashaapaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaaaipan kawanaꞌati. Mazan õparadan uꞌati, õparadauzon kawan mamishida-kainaopidannao ati, mashaapaꞌoraz paaipan kawanaꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan uruu dono,unao koraidaonaa kawanuꞌo zii, wuru idaꞌaꞌa umishidapanuz Christ. 2 Õtaanii dunuiuꞌati, aonaa õtaan dunai uꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo zii ukaꞌiitan unikan dunai.Naꞌiki upuꞌu zii kai, aonaa ukaꞌiitan unikanuzu. 3 Pakawan zii umashaapan pidannaokawan mashaapaꞌoraz paaipan kawanaꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa kishauziaaka-karu ubii an naꞌiki ukashadaakapan. Naꞌapaꞌo aida-kida umashaapan pidannao kawanmashaapainaouz paaipan kawanaꞌati, naꞌiki aonaꞌoraz ĩaitapan Tominkaru.

4 Aizii baudaꞌapaꞌo unao kian, “Õgaru Paul pidanan,” baꞌoran kian, “Õgaru Apollospidanan.”* Ukian idi naꞌapa, uaida-kidan umashaapan pidannao kawan aonaꞌorazĩaitapan Tominkaru. 5 Kanom mooko õgaru, naꞌiki kanom mooko Apollos? WaunaoTominkaru poitorunao karikaonan, wakaminkaꞌutan idaꞌanaꞌo unao umishidanuz JesusChrist. Ipai waunao, washaꞌapata wuruꞌu kaudin-kizai Naobanai taaniaz waꞌati. 6Õgaruwuruꞌu paowaꞌoraz uudai, naꞌiki Apollos wuruꞌu zabiaꞌoraz uudai, mazan Tominkarupaꞌan wuruꞌu taaꞌoraz usoda-kinaa nii. 7 Ukauꞌan pidan paowaꞌoraz uudai naꞌiki pidan* 2:9 Isaiah 64:4 † 2:16 Isaiah 40:13 * 3:4 Putukapa Acts 18:17—19:1 idaꞌa, Apollos dauaꞌo kapam.

1 CORINTHIANS 3:8 278 1 CORINTHIANS 4:4zabiaꞌoraz, aonaa ĩmanawunun. Soo Tominkaru paꞌan wuruꞌu umanawunuꞌoraz, uruutaaꞌoraz usoda-kinaa nii. 8 Pidan paowaꞌoraz, naꞌiki baꞌoran pidan zabiaꞌoraz, aonaanaꞌiaꞌoram ĩnao awutapan baꞌoran ai, naꞌiki ipai ĩdyaun Tominkaru kawinipinaatan nii,wuru kawanaꞌatiꞌi kaudin-kizai ĩshaꞌapataniaz kida. 9Waunao kaudinainao Tominkaruati, wakaudinan baokopa; naꞌiki unao Tominkaru zakapun kawanuꞌo, naꞌiki unaoTominkaru Dapu kapam.

10 Tominkaru taan idaꞌan õkaꞌiita-kinaa nii õshaꞌapatan ukaudin-kizi, õgaru wuruꞌukiwiiniꞌoraz õsakadan õkakuwaapan unao ati Jesus Christ dauꞌu, naꞌapa pidan kawansakadaꞌoraz patoman kabaun pasakitan idaꞌan utoronnaa kida kiwiin, naꞌikiꞌi naabaꞌorainao kaudinan naa wuruꞌu kabaun dauꞌu. Aizii ipai pidan kaudinaꞌoraz naꞌa mariiutoman kaimanaiman wuruꞌu kabaunuz. 11 Ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa turuu pidansakitan baꞌoran tooro, panaꞌaꞌo wuru aiaꞌa sakita-kariwaiz naa kiwiin. Wuruꞌu kabauntoronnaa sakita-kariwaiz, uruu Jesus Christ. 12 Aizii pabiꞌi kida pidannao, ĩkaiwaan niigold, silver, oo kawinipinaꞌo kuba kida patoma-kinaa nii wuruꞌu kabaunuz; baokoinao,ĩkaiwaan nii atamun, pinidi, oo ziꞌinaba. 13Naꞌiki kaudin-kizai, ipai pidan shaꞌapataniazkaimanaimanaꞌo nii utukapa-kao Christ kootoopan kamoon donoꞌo naa. Tikaziꞌo niiwuruꞌu aida-kidaꞌo niꞌoraz shaꞌapaꞌoram aimaakan wakaiwaanii wakaudin-kizi idaꞌa.Ukauꞌan tikazi kawaodan donoz, uruꞌo nii paꞌan aida-kida naꞌapam umaꞌozakan naꞌikiukaimanan. 14Aizii kaudin-kizai pidan shaꞌapataniaz tuudan an tikazi, ukawinipinaata-kao nii wuruꞌu pidanaz. 15 Mazan ukaudin-kizi kaꞌawan an kaiman-daun, aonaꞌo niiukawinipinaata-kao wuruꞌu pidanaz; mazan upuꞌaꞌo nii ukazannaata-kao, naꞌapa pidankawan kidoopaꞌoraz tikazi maodapaꞌo bii an.

16Mishi unao, uaitapanii Tominkaru Dapu wuruꞌu unaouz, naꞌiki kainaꞌa TominkaruDoronaa mashaapan uꞌidaꞌa. 17 Ukauꞌan naꞌiaꞌoram pidan patakaꞌutan an TominkaruDapu, Tominkaru patakaꞌutan nii uruu tuukiaꞌo idaꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan TominkaruDapu kaimanaꞌo, saabaa-kariwai Tominkaru ati, naꞌiki unao ukauꞌan wuruꞌu TominkaruDapuz.

18 Aonaa umariidautinaꞌanaꞌa. Naꞌiaꞌoram pidan unao biiꞌi zauda-kidan an aita-paabaꞌo pidan wuruꞌu paugaruz, imiꞌi baara anaꞌo aitapaaba-karu kaduz kawanaꞌati,marii mishiꞌoraiman utaapinan maaitapin-kaꞌo nii, uruu mishi kizi paꞌan uaitapaabanTominkaru diꞌikiꞌoraz aitapaaba-karu kawanaꞌati. 19 Ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌuaitapaaba-karu diꞌoraz amazada diꞌikiꞌoraz, madiwautapa-kaꞌo karikaonan Tominkaruawun zaꞌa. Tominkaru paradan saadinpaꞌoraz kian kawan, “Pidannao taapinan aita-paabaꞌo nii manawun, mazan Tominkaru kaiwaan ĩaitapaabanuz pakaakinapa-kida-kinaa nii ĩdyaun.”† 20 Naꞌiki kainaꞌa baꞌoran Tominkaru paradan saadinpaꞌoraz kian,“Naobanai ati, pidan aitapaabaꞌoraz diꞌitinpan kida madiwautapa-kaꞌo karikaonan.”‡21 Ukauꞌan aonaa kizi naꞌiaꞌoram pidan atadinpan pidan dauꞌan padaꞌanpaniaz. Ipaidiꞌoraz aimaakan Tominkaru taanii unao ati kaminkaꞌutaꞌo nii unao: 22 õgaru, Apollos,naꞌiki Peter; diꞌoraz amazada; kakupa-karu naꞌiki mawaka-karu; kai naꞌiki diinaꞌitiꞌo, ipaiwuru kidaꞌa unao idiwaupaꞌidiwaru, 23naꞌiki unaoChrist idiwau, naꞌiki Christ Tominkaruidiwau.

4Waunao apostlenao

kaudinaꞌo Christ ati1 Udiꞌitapa Apollos naꞌiki õgaru, waunao Christ poitorunao karikaonan. Tominkaru

taanii wakaudin-kizi nii, wakowaada kizi pidannao ati naꞌapam Tominkaru diꞌitapanuzpashaꞌapatan aimaakan, wuruꞌu aonaꞌoraz uaitapa-kidauzon pidannao ati kotuaꞌa naa.2Aizii pidan taa-kariwaiz ukaudin-kizi nii, marii ushaꞌapatanuzumishiiman, panaobanaaaipan kawanaꞌati. 3 Aizii õgaru ati, aonaa ushaꞌapan pabiꞌi kida unao oo baꞌorainaodiꞌitapan an naꞌiki kadakotin-kidan wuruꞌu õkaudinanuz Tominkaru ati. Upuꞌu õgaru,aonaa naꞌapam õkian õkaudin-kizi dauꞌan. 4 Õgaru, õaitapan kawanaꞌati, kaimanõshaꞌapatan wuruꞌu taa-kariwaiz õkaudin-kizi nii, mazan aonaa õkian mani kaiwuruꞌuõshaꞌapata wuruꞌu õkaudin-kizi kaiman manawun. Mazan Naobanaiꞌo nii paꞌan wuruꞌu† 3:19 Job 5:13 ‡ 3:20 Psalm 94:11

1 CORINTHIANS 4:5 279 1 CORINTHIANS 4:21

kowaadaꞌoraz kaiman õshaꞌapatan õkaudin-kizi oo aonaa. 5 Ukauꞌan, manaꞌa udiꞌita-paꞌanaꞌa naꞌiki ukadakotin-kidaꞌanaꞌa naꞌapam pidan shaꞌapatan pakaudin-kizi, wuruꞌukamoo aita-kariwaiz kaawan uaꞌii. Mishiꞌoraiman uzaudapa Naobanai Jesus kaawan.Aizii ukaawan donoꞌo naa, ukanadapan nii aimaakan kida dizinpaꞌoraz marutaꞌo-karuii. Naꞌiki uaitapa-kidan nii kaimanaiman kandii niꞌo pidannao shaꞌapatan aimaakankida. Naꞌiki uruu dono Tominkaru naubaan nii ipai pidanwuru kawanaꞌatiꞌi ĩkaudinanuzpaꞌati.

6 Õmin-mishidannao, õkaiwaa Apollos naꞌiki õgaru, õtukapa-kida-kinaa nii naꞌikiõtominapa-kida-kinaa nii unao, naꞌapaꞌoram atiꞌo manawun tawuruꞌu kii-karuz,“Ushaꞌapata aimaakan soo kakinaorii kida kawanaꞌati.” Uruu aonaꞌo nii uatadapanbaudaꞌapaꞌo pidan naꞌiki ukashadan baꞌoran. 7 Kanom tomanii pugaru umanawunuꞌonii baokoinao ai? Kanom kainaꞌa puꞌidaꞌa aonaꞌo Tominkaru taanii mani puꞌati? Ipaiaimaakan kida puꞌidaꞌaꞌoraz Tominkaru diꞌikin an, kandii nii puꞌatadinpan, utaa-kaopuꞌu puꞌati mawinipinaa-daun?

8 Unao, kainaꞌaꞌa naa mooko uzauda-kidan uꞌidaꞌa ipai aimaakan uaiapanii? Unao,kainaꞌaꞌa naa mooko uzauda-kidan uꞌidaꞌa ipai aimaakan Kaimanaꞌo Doronaa taaniazukaꞌiita-kinaa nii ushaꞌapatan kaudin-kizai Tominkaru ati? Unao, naobanainaouꞌu naamooko uzauda-kidan aonaan puꞌu zii waunao naobanai-tinan? Kaiman manawun maniõꞌati umishiin an unao naobanainaouꞌu naa, uruu turuu kizi waunao kapam naobanai-tinpan baokopa unao tuma. 9Mazan õtukapanuz, Tominkaru toman waunao apostlenaoawutapa manawun ipai pidannao ai. Waunao naꞌapaꞌo pidannao kawan naꞌaka-kariwaizzowii-karu nii iribaꞌo pidannao kanaapuꞌu, ipai pidannao naꞌiki angelnao awunuutapanpuꞌu. 10 Waunao, watukapa-kao maaitapin-kainao nii, ushaꞌapanum kauꞌan waunaoChrist poitorunao. Mazan unao, utaapinan aitapaabaꞌo nii paꞌan, uzaamatinpan idiChrist idaꞌati. Waunao, aonaa wataapa-kao umanawunnao nii, mazan unao, utaapinanumanawunnao nii paꞌan. Unao naubaapa-kao, mazan waunao aonaa wanaubaapa-kao.11 Pakawan kai waunao wazamazi naꞌiki maradako; aonaa wakakamichanun; waunao,wabaꞌizii-kao; aonaa wadapu nii wamashaapa-kizi nii. 12 Waunao, dadara wakaudinanwamashaapa-kinaa nii. Aizii pidannao paradan dono waꞌati kaziwa-kidaꞌo parada-karuidaꞌan, watoriinpannii, kaimankizi paꞌan aimaakan shaꞌapan ĩꞌati. Pidannaopatakaꞌutandono waunao, wataapada ĩshaꞌapatan waunao, aonaa watiwaan wakaunan. 13 Pidannaokadakotin-kidan donowaunao dikaudaꞌo idaꞌan, waunao kaimanaꞌo nii paꞌanwaparadanĩdauꞌan. Pakawan kai, pidannao taapan waunao naꞌapa aimaakan kawan aonaꞌoraz naauaipa-kao.

14 Õsaadan diꞌoraz unao ati, aonaa õbaꞌazootin-kidaꞌazon idiꞌo mani unao, mazanõtominapa-kida-kinaa niꞌo naꞌiki õkakinaota-kinaa niꞌo unao paꞌan, ushaꞌapanumkauꞌan unao, õdainao kawanuꞌo õmarainpan. 15 Utiichaannao kainaꞌan puꞌu maniiriba padamata, tominapa-kidaꞌo unao mashaapa-karu dauꞌu Christ ati, mazan kainaꞌabaudaꞌapa pidan unao daru kawanuꞌo. Õgaru wuruꞌu unao daru, ushaꞌapanum kauꞌanõgaru kiwiitapaꞌoraz õkowaadan uꞌati Kaimanaꞌo Kuwai, naꞌiki uruu idiꞌo umishidanuzChrist Jesus. 16Ukauꞌan õpishaan unao umashaapa kizi paꞌi naꞌiki udiꞌitinapa kizi naꞌapaõgaru kawan. 17Uruu idiꞌo õdyuudan Timothy unao diꞌiti, uruu õdani kawanuꞌo õtaapannaꞌiki õmarainapanii. Uruu mishiꞌo ushaꞌapatan kaudin-kizai Naobanai atiꞌo. Uruꞌo niinyukunuu-kida unao ati naꞌapam õdaꞌanan Christ Jesus, naꞌapa õtominapa-kidan naꞌikiõkakinaopan kawan mishidainao ipai choochi õmorowauta-kizi kawanaꞌati.

18 Pabiꞌi kida unao umanawun nii uabatinpan, uzauda-kidan aonaꞌo nii õwaꞌatinõmorowautaꞌanan uꞌidaꞌati koshan. 19Mazan Naobanai aipan an unaꞌapan, õwaꞌatin niiuꞌidaꞌati kadiman. Uruu donoꞌo nii õaitapan wuruꞌu atadinpainao pidannao umanawun-tinpan pakadakotinan idaꞌanaꞌo karikaonan, oo mishiꞌo wuruꞌu kainaꞌa maꞌozaka-karuĩꞌidaꞌa, Tominkaru diꞌikiꞌoraz. 20 Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru kazowautapan donopidannao, upanaꞌada ĩkaduz pamaꞌozakan idaꞌan. Pidannao kian an kainaꞌa ĩꞌidaꞌaTominkaru maꞌozakan mazan ĩkaduz aonaa ukaimanan, aonaa Tominkaru kazowauta-panii mani wuruꞌu ĩnaouz. 21 Aizii õwaꞌatin dono, shaꞌapaꞌoram kaduz idaꞌan uaipanõwaꞌatin uꞌidaꞌati? Uaiapa õwaꞌatin baꞌizi tuma, oo uaiapa shaꞌa õwaꞌatin kamarain-panuꞌo naꞌiki kaimanaꞌo nyukunui idaꞌan?

1 CORINTHIANS 5:1 280 1 CORINTHIANS 6:25

Pidan kaminshuꞌuinpaꞌo dauaꞌo1 Ukowaada-kao õꞌati kainaꞌa kaminshuꞌuinapa-karu unao biiꞌi, wuruꞌu naꞌapaꞌoraz

aimaakan shaꞌapaapa-kao oiaꞌo manawun wuruꞌu. Upuꞌu zii pidannao aonaꞌorazĩaitapan Tominkaru, aonaa ĩkashaapan uruu kaduz aimaakan shaꞌapaapa-kao pabii an.Ukowaada-kao õꞌati kainaꞌa daonaiora unao bii aꞌo, udaiaroitapan padaroaba. 2Mazanupuꞌu unao, utaapinan umanawunuꞌo nii! Ukashaꞌoraꞌoraz mani mishiꞌoraiman, naꞌikiwuruꞌu daonaiora shaꞌapataꞌoraz aimaakan naꞌapaꞌo, aonaꞌoraꞌa naa turuu unao taa-padan ubaokopatinan unao tuma uchoochiipan dono. 3Õgaru, õꞌaonaan puꞌu padamataunao ai, mazan kainaꞌa õgaru unao tuma õdiꞌitinpan ii. Naꞌiki õaitapaꞌakaꞌa naa naꞌapamnii õpatakaꞌutan wuruꞌu pidanaz shaꞌapataꞌoraz oiaꞌo manawun, naꞌiaꞌo kawanuꞌomanawun õgaru unao tuma. 4 Aizii ubaokopatinan donoꞌo naa wanaobanaa Jesusuu idaꞌan, naꞌiki õgaru, õbaokopatinan kapam unao tuma õdiꞌitinpan ii, waNaobanaaJesus maꞌozakan idaꞌan, 5 marii paꞌi utaan wuruꞌu pidanaz Satan ati, unanaa oiaꞌorazpatakaꞌuta-kizinao kizi. Mazan udoronaa kazannaata-kao nii wuru donoꞌo NaobanaiJesus kaawanuz powaa ati.

6 Ukauꞌan unao atadinapanuz, aonaa kaimanaꞌo mani wuruꞌu. Uaitapanii tawuruꞌukii-karuz kaikapaꞌa: “Masakaudaꞌu sodiꞌo yeast, upoodada ipai wuruꞌu poroom-biꞌi.”*7 Ukauꞌan marii uzikadan wuruꞌu kaminshuꞌuinpaꞌoraz pidan unao bii iki. NaꞌapaIsraelitenao zikadauzon kawan ipai yeast padapu iki kida, ĩtaapanuaꞌii Passover Kamoon.Uruu unao paꞌinaꞌo poroom-biꞌi ukawanuꞌo nii, aonaꞌoraz ukawikiꞌita-kao yeast idi.Mishi õaitapa unao, Tominkaru soꞌotaniꞌi naa uꞌoian, naꞌiki utomanii unao kaiman.Christ zowii-kao waꞌati wakazannaata-kinao niꞌo waꞌoian kida ai, naꞌapa kaznizo danikawan Israelitenao zowiauzoniaz Passover Kamoon dono. 8 Unaꞌapan kauꞌan, wamari-naꞌataꞌa naa kiwiitapaꞌo wamashaapauzon kaduz, wuruꞌu oiaꞌoraz naꞌiki dikaudaꞌoraz.Mishiꞌoraiman, waizoꞌatiꞌi naa Tominkaru wanyukunuu iki, aonaa wadakotinpan idaꞌanmani karikaonan, naꞌapa kiziꞌi naa paꞌanwaunao bread kawan, aonaꞌoraz ukawikiꞌita-kaoyeast idi, Israelitenao nikauzonii kawan Passover Kamoon dono.

9 Õsaadanii shaꞌatii kiwiitapaꞌoraz õkaaritan idaꞌa, õkiinii unao ati aonaa kiziubaokopatinpan naꞌiki uminaudaꞌuitapan pidannao kaminshuꞌu-shoronao tuma. 10Aiziiõsaadan donoꞌoraz naꞌapa, aonaa pidannaomamishida-kainao dauꞌanaꞌo mani tawuruꞌuõnaꞌapanuz, naꞌiki pidannao oiainpainaouz pakaminshuꞌuinpan idaꞌan, oo naꞌazootin-auzonaouz, oo koidimikinaouz, oo tominkarunitapainaouz toma-kariwai tominkarunao.Mazan aonaa naꞌitim umashaapan panaꞌitinapa ĩꞌai, umashaapan puꞌu daꞌaꞌa imiꞌibaaraꞌa. 11 Mazan õsaadanii unao ati, aonaa kizi ubaokopatinpan naꞌiki uminau-daꞌuitapan pidan dakotinaꞌoraz pumin-mishidan nii, mazan upuꞌaꞌoraz zii ukamin-shuꞌuinpan, oo naꞌazootinauzo, oo tominkaruniitapaꞌo toma-kariwai tominkarunao, ooparadaꞌo dikauda kidaꞌo aimaakan baꞌorainao dauꞌan, oo poꞌidipauzo, oo koidimiki.Aonaa shaa paꞌi uaroopaꞌanaꞌa naꞌapaꞌo pidan tuma.

12-13Õgaru aonaa õkaudin-kizi mani wuruꞌu õdiꞌitapa kizi naꞌapam õshaꞌapatan naꞌikiõkakinaotan pidannao mamishida-kainao. Tominkaruꞌo nii patakaꞌuta ĩnao ĩꞌoian kidadikin ii. Mazan unao, ukaudin-kizi paꞌan wuruꞌu ukakinaotanuz umin-mishidannao,shaꞌapaapainaouz oiaꞌo. Naꞌapa Tominkaru paradan saadauzo-kariwaiz kian kawan,“Aonaa utaapadaꞌanaꞌa wuruꞌu pidan shaꞌapataꞌoraz oiaꞌo naꞌan unao biiꞌi.”†

6Mishidainao sakitapadan

pakasharutaakan1 Aizii naꞌiaꞌoram an unao kasharutaakan pumin-mishidan tuma, manaꞌa

pumakoꞌonaꞌa pukaakapaꞌanan pumin-mishidan kootoopauzonao ati, aonaꞌorazĩmishidan Tominkaru. Mishiꞌoraiman, pupishaa paꞌan mishidainao puchoochinainaouz sakitapadan wuruꞌu ukasharutaakanuz. 2 Mishi, unao uaitapanii diinaꞌitiꞌiTominkaru pidanannaouꞌo nii wuruꞌu kootowaꞌo niꞌoraz pidannao mashaapaꞌoraz* 5:6 Galatians 5:9 † 5:12-13 Deuteronomy 17:7

1 CORINTHIANS 6:3 281 1 CORINTHIANS 6:19ipai naꞌiaꞌakan. Ukauꞌan, unao turuu kapam usakitapadan mashaꞌapannaa kidaꞌorazkasharutaaka-karu kida unao bii anaꞌoraz. 3 Mishi, uaitapanii waunaouꞌo nii wuruꞌukootowaꞌo niꞌoraz angelnao diinaꞌitiꞌi. Ukauꞌan, unao turuu kapam udiꞌitapan naꞌikiusakitapadan wuruꞌu kasharutaaka-karu kida kaiꞌoraz mashaapa-karu idaꞌa. 4Unaꞌapankauꞌan, naꞌapainim an pukasharutaakan pumin-mishidan tuma, manaꞌa pumakoꞌonaꞌakootoopauzonao diꞌiti, aonaꞌoraz ĩmishidan Tominkaru. Ĩnao aonaꞌo turuu ĩsakitapadanukasharutaakanuz. 5 Õkian uꞌati kaikapaꞌa õbaꞌazoo-kidaꞌazon unao. Aonaa mookozoobaba baudaꞌapa pidan nii unao biiꞌi aitapaabaꞌo, kaꞌiitaꞌo padiꞌitapan naꞌikipasakitapadan mishidainao kasharutaakanuz? Mishi kainaꞌaꞌo wuruꞌu. 6 Mazan unao,umakon mamishida-kainao diꞌiti, naꞌiki ukaakapan umin-mishidan ĩꞌati, naꞌiki uaipanĩsakitapadan ukasharutaakanuz.

7 Aizii wuruꞌu ukaakapaakanuz, naꞌiki unaꞌakanuzu umin-mishidannao kootowapa-kizai iti, naꞌapaꞌo aida-kida unao aonaa umashaapan mishidainao kawan. Pumin-mishidan shaꞌapatan an aimaakan dikaudaꞌo puꞌati, oo uzaamatan an pushaꞌapauzi,kaimanaꞌo nii zii putuudan an punyukunuu pukaakapaan ai paꞌan uruu kootoopauzoati. 8 Mazan unao, aonaa ukashaapan unaꞌapata-kao. Mishiꞌoraiman unaouꞌu naashaꞌapataꞌoraz dikaudaꞌo aimaakan, naꞌiki uzaamatan baokoinao shaꞌapauz ĩꞌai, naꞌikiushaꞌapatan diꞌoraz aimaakan umin-mishidannao atiꞌo.

9Mishi, uaitapanii wuruꞌu pidannao shaꞌapatainaouz dikauda kidaꞌo aimaakan, aonaꞌonii ĩwiizi nii Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii. Aonaa umariidautinaꞌanaꞌa. Pidannaokaminshuꞌuinpainao, pidannao tominkaruniitapainao aimaakan karikaonan, pidannaokiaapainaouz aonaa pamin-mazidan mani, daonaioranao kiaapaakauzonaouz paꞌati-aaka, 10pidannao koidimikinao, pidannao naꞌazootinauzonao, pidannao poꞌidipauzonao,pidannao paradaꞌo dikauda kidaꞌo aimaakan baꞌorainao dauꞌan, pidannao kazatainaopairiban shaꞌapauz; wuruꞌu pidannao shaꞌapatainaouz naꞌapa kidaꞌoraz aimaakan, ĩnaoaonaꞌo nii ĩwiizi nii Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii. 11 Kiwiitapa, naꞌapaꞌo daꞌi pabiꞌiunao mashaapauzon. Mazan unao chikaa-kariwaiꞌi naa uꞌoian ai, Tominkaru buutaniꞌinaa paꞌidiwau nii. Naꞌiki udakotaniꞌi naa unao kaimanaꞌo pidannao nii Naobanai JesusChrist maꞌozakan idaꞌan, naꞌiki waTominkarun Doronaa idaꞌan.

Ukonaukii-kida Tominkaru umashaapan idaꞌan uꞌati12 Aizii pabiꞌi unao mishidainao kian, “Õgaru, kashaapa-kao õshaꞌapatan kanom

karikaonan õaiapanii.” Mishiꞌo wuruꞌu, mazan aonaa ipai mani aimaakan õshaꞌap-atanii kaimanaꞌo õꞌati wuruꞌu. Pabiꞌi unao kian, “Õgaru, kashaapa-kao õshaꞌapatankanom karikaonan õaiapanii,” mazan õgaru aonaꞌo nii õkashaapan naꞌiaꞌoram aimaakankazowautapan õgaru. 13 Mazan baꞌoran kian nii, “Wanyukunui toma-kao watobaatiꞌo naꞌiki watoba toma-kao wanyukunui atiꞌo.” Mishiꞌo wuruꞌu, mazan diinaꞌitiꞌiwaꞌaokaziꞌian donoꞌo naa, aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa wanyukunui nii, ushaꞌapanum kauꞌanaonaꞌo niꞌi naa wananaa aipan wanyukunui. Mazan aonaa kaimanaꞌo mani wuruꞌuwakaiwaan wananaa kaminshuꞌuinapa-karu dauꞌati. Mishiꞌoraiman marii washaꞌapatanaimaakan kida wananaa idaꞌan, Naobanai Jesus aipan kawanaꞌati. Naꞌiki Naobanai Jesuswuruꞌu kazowautapaꞌoraz wananaa. 14 Pamaꞌozakan idaꞌan Tominkaru kadishita-kidanNaobanai Jesus mawaka-karu diꞌiki, naꞌiki ukadishita-kidan nii kapam waunao mawaka-karu diꞌiki pamaꞌozakan idaꞌan.

15 Mishi, unao uaitapanii unanaa zaamatinpaꞌo Christ nanaa diꞌiti. Ukauꞌan aonaaturuu õzaamatan Christ nanaa naꞌiki õbaudaꞌapatanuz kaminshuꞌu-shoroaba nanaadiꞌiti. Aonaa turuu, aonaa masakaudaꞌu! 16 Aonaa mooko uaitapan pidan kiaapaꞌorazkaminshuꞌu-shoroaba, ubaudaꞌapatinan otuma wuruꞌu? Usaadinpan kawan Tominkarukaaritan idaꞌa, ukian, “Daonaiora kiaapan dono zun, wuruꞌu daonaiora naꞌiki zunbaudaꞌapaꞌo kawanuꞌo ĩnanaa.” 17 Mazan pidan zaamatinaꞌoraz Naobanai Jesus diꞌiti,uruu ubaudaꞌapatinan utuma wuruꞌu panyukunuu ii.

18 Manaꞌa ukaminshuꞌuinpaꞌanaꞌa. Ipai baꞌoran aimaakan oii kidaꞌo pidan shaꞌap-atanii, aonaa ushaꞌapatan unanaa. Mazan pidan kiaapaꞌoraz aonaa pamin-mazidanmani, ushaꞌapatan aimaakan dikaudaꞌo manawun pananaa ati wuruꞌu. 19 Mishi, unaouaitapanii unanaa Kaimanaꞌo Doronaa mashaapa-kizi wuruꞌu. Uruu mashaapaꞌoraz

1 CORINTHIANS 6:20 282 1 CORINTHIANS 7:16unao idaꞌa naꞌiki uruu Tominkaru taaniaz unao ati. Ukauꞌan unao aonaa turuu ushaꞌa-painpan uaipan kawanaꞌati, mazan Tominkaru idiwau unao, 20 ushaꞌapanum kauꞌanTominkaru toriiniꞌi naa unao. Ukauꞌan, ipai aimaakan ushaꞌapatanii unanaa kida idaꞌanaida-kida kizi naꞌapam ukonaukii-kidan Tominkaru.

7Kakinaorii kaudaiaruinao naꞌiki kaudaiaroinao atiꞌo

1 Aizii, õkowaadan nii naꞌapam õdiꞌitinpan tawuru kida dauꞌanaꞌa upishaanuzõgaru, usaadaniaz ukaaritan idaꞌa. Mishi kaimanaꞌo wuruꞌu daonaiora mashaapan anmaudaiaro-daun. 2 Mazan ukainaꞌan idi iriba manawun kaminshuꞌuinapa-karu, mariidaonaiora mazidan naꞌiki ukiaapan soo paudaiaro. Zuna naꞌapa kapam. Marii omazidannaꞌiki okiainpan soo paudaiaru tuma. 3 Naꞌiki daonaiora, aonaa kizi umaaiapakanpaudaiaro oaipan an uruu, ushaꞌapanum kauꞌan odaiaru uruu. Zuna naꞌapa kapam,aonaa kizi omaaiapakan paudaiaru uaipan an oroo, ushaꞌapanum kauꞌan udaiarooroo. 4 Naꞌiki aonaa pabaꞌoraniꞌo mani okazowautapan pananaa, mazan odaiaruwuruꞌu kazowautapaꞌo onanaa kapam. Naꞌapa kapam daonaiora, aonaa pabaꞌoraniꞌomani ukazowautapan pananaa, mazan udaiaro wuruꞌu kazowautapaꞌo unanaa kapam.5Manaꞌa umarainaꞌanaꞌa unanaa udaiaru ai oo udaiaro ai. Soo mishi unyukunuu naꞌapakidaakan an, uruu aonaa kizi ukiaapaakan naꞌapaudaꞌum kamoo sodi karikaonan, uruuturuu kizi utaan amazada utoriinapa-tin-kinaa nii. Mazan udaunaꞌan, turuaꞌa naakoshan ukiaapaakan. Aonaa kizi Satan tiwaa-kidapan unao, ushaꞌapanum kauꞌan unaomazidainao aonaa ukaꞌiitan utuudan unyukunuu tomunuꞌiki manawun ukiaapaakanai. 6 Mazan kaiwuruꞌu õnaꞌapanuz, aonaa õtaan mani kakinaorii wuruꞌu aonaa kiziukiaapaakan naꞌapaudaꞌum kamoo karikaonan. 7 Tuukii zii mani ukaimanan õꞌati ipaiunao mishidainao mashaapan an pabaꞌoran, õgaru kawan. Mazan Tominkaru taa pabiꞌimishidainao ati ĩkaꞌiita-kinaa nii pamashaapan mazidaꞌo pidan nii, naꞌiki baꞌorainaomishidainao ati utaa ĩkaꞌiita-kinaa nii pamashaapan pabaꞌoran, aonaa ĩmazidan.

8 Aizii, õparadaꞌazon wunao atiꞌi, aonaꞌoraz naa ĩkaudaiarun oo ĩkaudaiaron, naꞌikizunnao ati mawakainaouznaa ĩdaiarunao. Kaimanaꞌo wuruꞌu umashaapanuz ubaꞌoran,õgaru kawan. 9 Mazan aonaan an ukaꞌiitan udadaradapan unyukunuu zun ai oo daon-aiora ai, ukauꞌan kaiman paꞌan umazidan koshan, unaꞌazootapan ai zun oo daonaioratuukii manawun.

10 Aizii, õparadan unao ati mishidainao mazidainaouznaa. (Wuruꞌu kakinaorii aonaaõgaru diꞌikiꞌo mani, mazan Naobanai Jesus diꞌikiꞌo paꞌan wuruꞌu kakinaoriiz.) Õparadanunao daiaroinao ati, manaꞌa pumuudaꞌanaꞌa pudaiaru. 11Mazan pumuudan an pudaiaru,ukauꞌan pubaꞌorantinaꞌa naa pumashaapa, oo puaipan an pumashaapan pidan mazidaꞌonii, pukiwa pudaiaru diꞌiti powaꞌa iti, pukaimanaaka utuma koshan. Naꞌiki õparadanunao daiaruinao ati kapam, manaꞌa pumuudaꞌanaꞌa pudaiaro.

12 Aizii, õparadan unao baokoinao mishidainao ati, mazidainaouz pidan mamishida-kaꞌo tuma, (wuruꞌu kakinaorii õgaru diꞌikiꞌo, aonaa Naobanai Jesus diꞌikiꞌo mani).Naꞌiaꞌoram unao daonaioranao mazidaꞌo zun tuma aonaꞌoraz omishidan Jesus, naꞌikipakawan oaipan pamashaapan pumin-mazidan nii, aonaa pumuudaꞌanaꞌa oroo. 13Naꞌikipugaru zun mishidapaꞌo Jesus, mazidaꞌo daonaiora tuma aonaꞌoraz umishidan Je-sus, naꞌiki pakawan uaipan pamashaapan pumin-mazidan nii, aonaa pumuudaꞌanaꞌauruu. 14 Ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌu daonaiora aonaꞌoraz umishidan Jesus, kaimanTominkaru saabaan uruu ubaudaꞌapatinan idaꞌan paudaiaro diꞌiti, mishidapaꞌoraz Jesus.Naꞌiki zun aonaꞌoraz omishidan Jesus, kaiman Tominkaru saabaan oroo obaudaꞌapatinanidaꞌan paudaiaru diꞌiti, mishidapaꞌoraz Jesus. Aonaan an mani umishiin Tominkarusaabaan kaiman pudaiaro, oo pudaiaru aonaꞌoraz zii umishidan, unao dainao aonaamani Tominkaru saabaan kaiman paꞌati. Mazan umishiin idi, kaiman Tominkarusaabaan unao dainao kapam. 15Mazan wuruꞌu pidan aonaꞌoraz umishidapan oo omishi-dapan Jesus muudaꞌazon an pamin-mazidan mishidapaꞌoraz Jesus, marii umakon ooomakon. Naꞌapaꞌo shaꞌapan an, pidan mishidapaꞌoraz, aonaꞌa naa powaꞌa uruu oo oroomashaapan mazidaꞌo pidan nii. Mazan Tominkaru zaamatan waunao mishidainaouzJesus, wamashaapa-kizi konaukii naꞌiki kaiman ipai pidannao tuma. 16 Panaadon unaodaiaroinaomishidapainaouz Jesus, unao idaꞌanaꞌo nii udaiarunaomishidan Jesus, naꞌapa

1 CORINTHIANS 7:17 283 1 CORINTHIANS 7:31

unao kawan. Naꞌapa kapam unao daiaruinao, mishidapainaouz Jesus, panaadon unaoidaꞌanaꞌo nii udaiaronao mishidan Jesus naꞌapa unao kawan.

Umashaapa uwaꞌatin donoꞌo kawan Tominkaru idaꞌati17 Diꞌoraz kakinaorii õtaanii baꞌoran mishidainao ati baꞌoran wiizai iainao kidaz.

Marii ipai unao mashaapan pakawan wuruꞌu mashaapa-karu kaduz idaꞌa NaobanaiTominkaru muuda-kiziz pugaru, uzaamatan uaꞌiaꞌoraz pugaru mishidapaꞌo nii Jesus.18Kaikapaꞌo atiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aizii pidan choota-kariwaiz* Jewnao kakinaorinaakawanaꞌati, Tominkaru zaamatan uaꞌii uruu, aonaa kizi utiwaan papanaꞌadan pachoota-kaoaz. Naꞌapa kapam, Tominkaru zaamatan dono pidan aonaꞌoraz uchoota-kao Jewnaokakinaorinaa kawanaꞌati, aonaa kiziꞌi naa uaipan pachoota-kao. 19Ushaꞌapanum kauꞌanaonaa umanawunuꞌo aimaakanmani wuruꞌu pidan choota-kaoaz oo aonaa uchoota-kao.Mazan kanom paꞌan umanawunuꞌo nii, washaꞌapatan paꞌan aimaakan kida Tominkaruaipaniaz washaꞌapatan. 20Ukauꞌan ipai unao, pakawan unaꞌa, umashaapauzonuz kaduzidaꞌa, Tominkaru zaamatan uaꞌiaꞌoraz unao mishidapainao nii Jesus.

21 Aizii pugaru torii-kariwai poitorui† nii Tominkaru zaamatan uaꞌii pugaru, manaꞌaputaapadaꞌanaꞌa pupoitoruitapa-kaoaz kasharutapan punyukunuu. Mazan naꞌapainiman pidan toriaꞌoraz pugaru kian puꞌati, “aizii turuaꞌa naa pumakon,” pumakoꞌo naa, uruuaonaa kizi pupoitoruitapa-kao. 22 Pugaru poitoruitapa-kariwaiz Tominkaru zaamatanuaꞌii pugaru, naꞌapaꞌo pugaru pidan kawan muuda-kariwaiz naa upoitoruitapa-kao ai,ushaꞌapanum kauꞌan Naobanai Jesus muudin-kidaniꞌi naa pugaru oiaꞌo poitoruitapan ai.Aizii pugaru naꞌapa kapam, aonaꞌoraz pidan torian papoitoru nii Tominkaru zaamatanuaꞌii pugaru, mazan aizii Christ poitoruꞌu naa paꞌan pugaru. 23 Unao Tominkarutoriiniꞌi naa. Ukauꞌan manaꞌa naa upoitoruitapa-kidinaꞌanaꞌa pidannao ati. 24 Õmin-mishidannao, pakawan umashaapa naꞌapa Tominkaru zaamatan diꞌikiꞌo kawan unao,mishidapainao nii Jesus.

Pidannao aonaꞌoraz zii ĩkaudaiarun oo ĩkaudaiaron25 Aizii, õparadan nii wuru dauꞌanaꞌa upishaanuzu pidannao dauꞌan aonaꞌoraz zii

ĩkaudaiarun oo ĩkaudaiaron. Aonaa Naobanai Jesus taan kakinaorii uruu dauꞌan.Mazan Naobanai Jesus, dobata ukaminkaꞌutan õgaru, ukauꞌan õmishida unao turuuumishidan õparadan. Uruu idi kaikapaꞌa õdiꞌitinpan kaimanaꞌo aimaakan dauꞌan unaoshaꞌapatan niꞌo. 26 Amazada dadaradinan idiꞌi naa kai, õꞌitiiman powaꞌa zii ukaimananpaꞌan mishidainao, aonaꞌoraz zii ĩkaudaiaron oo ĩkaudaiarun mashaapan pabaꞌoran.27 Mazan aizii pugaru kainaꞌaꞌoraꞌa naa pudaiaro, aonaa pudorotaꞌanaꞌa naꞌapam kizipumuudan oroo. Aizii aonaan an zii pudaiaro nii, aonaa pudorotaꞌanaꞌa pudaiaronii. 28 Mazan aizii putoman an punyukunuu naꞌiki pumazidan naa, aonaa oiaꞌo maniwuruꞌu pushaꞌapataniaz. Naꞌiki zun aonaꞌoraz zii okaudaiarun, otoman panyukunuunaꞌiki omazidan naa, aonaa oiaꞌo mani wuruꞌu oshaꞌapataniaz. Mazan wuruꞌu pidannaokaudaiaruinao oo kaudaiaroinao, ĩbaiaapan nii dadaraꞌomashaapa-karu naꞌiki kashaꞌorakidaꞌa aimaakan kaiꞌoraz mashaapa-karu idaꞌa, naꞌiki aonaa õaipan ubaiaapan naꞌapakidaꞌoraz aimaakan.

29 Õmin-mishidannao, õaipan uaitapan wuru dauꞌanaꞌa. Wuruꞌu wamashaapanuz kaidiꞌoraz amazada idaꞌa, aonaꞌo niꞌi naa utomunuꞌikin, uruu uikodan naa patokon. Uruuidiꞌo õkian daonaioranao ati kaudaiaroinaouz: Aonaa utaapadaꞌanaꞌa ukaudaiaronuzawautapan udiꞌitinpan ushaꞌapataꞌazon ai kaudin-kizai Naobanai Jesus ati. 30 Naꞌikinaꞌapa kapam unao mishidainao zaadinainaouz, aonaa udiꞌitinpaꞌanaꞌa tuukiaꞌa naamanawun ukashaꞌoran dauꞌu. Naꞌiki unao mishidainao konaukii-tinainaouz, aonaaudiꞌitinpaꞌanaꞌa soo ukonaukiitinan dauꞌu karikaonan. Naꞌapa kapam unao mishidainaotoriainaouz aimaakan kida, aonaa udiꞌitinpaꞌanaꞌa tuukiaꞌa naa manawun ushaꞌapauzkida dauꞌu. 31 Naꞌiki unao mishidainao shaꞌapaapainaouz aimaakan kida pamashaapa-kinaaniiwuru amazada idaꞌaꞌa, aonaaudiꞌitinpaꞌanaꞌa tuukiaꞌa naamanawunushaꞌapaa-paniaz kida dauꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌu mashaapa-karu kaduz diꞌoraz amazada

* 7:18 choota-kariwaiz: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.† 7:21 torii-kariwai poitorui: Putukapa kaarita tokon ii Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

1 CORINTHIANS 7:32 284 1 CORINTHIANS 8:7idaꞌa kai, naꞌiki ipai aimaakan kida pidan shaꞌapaapaniaz pamashaapa-kinaa nii daꞌaꞌa,kadimanaꞌo niꞌi naa uikodan patokon.

32Aonaa õaipan udiꞌitinpan tuukiaꞌa naa manawun naꞌapam kizi umashaapan. Daon-aiora aonaꞌoraz zii udaiaro nii, unyukunuu pashaꞌapatan dauꞌan kaudin-kizai NaobanaiJesus ati, uaipan pashaꞌapatinan Tominkaru aipan kawanaꞌati. 33 Mazan daonaioramazidaꞌoraz, unyukunuu pashaꞌapatan dauꞌan aimaakan kida ĩmashaapa-kinaa niidiꞌoraz amazada idaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan uaipan idi pataapan paudaiaro kaiman.34 Uruu idi dyaꞌutam udiꞌitinpan, uaipan pashaꞌapatinan Naobanai aipan kawanaꞌati,mazan ukonaukii-kidaꞌazon paudaiaro kapam. Naꞌapa kapam, zun mawakaꞌoraz naaodaiaru oo zun aonaꞌoraz zii odaiaru nii, onyukunuu tuukii oshaꞌapatan dauꞌan kaudin-kizai Tominkaru ati. Oaipan ipai aimaakan pashaꞌapatanii pananaa idaꞌan naꞌikipadiꞌitinpan idaꞌan Tominkaru ati paꞌidiwara. Mazan zun mazidaꞌoraz, odiꞌitinpanpashaꞌapatan dauꞌan aimaakan kida ĩmashaapa-kinaa nii, ushaꞌapanum kauꞌan oaipanidi pashaꞌapatan aimaakan kida paudaiaru nyukunuu kawanaꞌati. 35 Õkianuz unao atikaikapaꞌa, õkaminkaꞌuta-kinaa niꞌo unao, udiꞌitapa kizi kanom kaimanaꞌo aimaakanushaꞌapatan nii. Aonaa õtiwaan mani õtaan kakinaorii uꞌati wuruꞌu. Mishiꞌoraimanõkaminkaꞌutaꞌazon unao umashaapa-kizi kaiman, Naobanai pidanannao mashaapanaiapa-kao kawanaꞌati. Uruu turuu kizi ushaꞌapatan kaudin-kizai soo Naobanai Jesus atikarikaonan, naꞌiki aonaa kizi udiꞌitinpan ushaꞌapatan dauꞌu baꞌoran aimaakan.

36 Mazan aizii dii mani pugaru kainaꞌa zun pudaiaro niꞌo, maskonnao-tinpaꞌoraꞌanaa, naꞌiki tuukii puaipan oroo, pudiꞌitinpan soo pumazidan dauꞌu otuma. Ukauꞌanturuu pamazidan, naꞌiki aonaa oiaꞌo mani wuruꞌu. 37Mazan aizii putoman punyukunuuaonaꞌo nii pukaudaiaron, naꞌiki aonaa pidan dyuudan idaꞌanaꞌo mani wuruꞌu pushaꞌap-atanuz aimaakan, naꞌiki pukaꞌiita pudadaradan punyukunuu puaipan ai zun, kaimanaꞌoaimaakan wuruꞌu pushaꞌapataniaz. 38Ukauꞌan wuruꞌu pidanmazidaꞌoraz paudaiaro niꞌotuma, kaimanaꞌo aimaakan wuruꞌu ushaꞌapataniaz, naꞌiki pidan aonaꞌoraz ukaudaiaron,aimaakan powaꞌaꞌo zii ukaimanan wuruꞌu ushaꞌapataniaz.

Zunnao mishidainao, mawakainaouznaa ĩdaiarunao39Aizii zun baudaꞌapatinaꞌo paudaiaru diꞌiti ukakupan puꞌu. Mazan odaiaru mawakan

an, turuu omazidan naꞌiaꞌoram pidan tuma oaiapanii. Mazan marii omazidan pidanmishidaꞌo tuma. 40Mazan õgaru õdiꞌitinpan, powaꞌaꞌo nii zii paꞌan ukaimanan omashaa-pan an pabaꞌoran, aonaa okaudaiarun koshan. Mazan õꞌitiiman kaiman paꞌan unaoabatan naꞌapam õkian, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru Doronaa kazowautapanii õgaru,unao kawan.

8Uzai dunaa taa-kao toma-kariwai tominkarunao ati

1Aizii õdakoꞌatin nii upishaanuz, waunao mishidainao nikan dauaꞌoraz dunai, wuruꞌutaa-kariwaiz toma-kariwai tominkarunao ati. Waaitapa ipai waunao idaꞌa kainaꞌa aitapa-karu. Aitapa-karu toman waunao atadinapa, mazan wakamarainapanun idaꞌan wa-maꞌozakadan nii wamin-mishidannao paꞌan. 2Pidan zauda-kidaꞌoraz paaitapa aimaakandobata manawun, aonaꞌo zii uaitapan aimaakan wuruꞌu. 3 Mazan mishi, Tominkaruaitapa paꞌan pidan marainpaꞌoraz paugaru.

4 Ukauꞌan, kaikapaꞌa õkianuꞌu dunai nika-kao dauꞌan, taa-kariwaiz toma-kariwaitominkarunao ati: waaitapa aimaakan toma-kariwaiz tominkarunao nii, aonaa mishiꞌoTominkaru mani wuruꞌu, mazan waaitapa kainaꞌa baudaꞌapa Tominkaru paꞌan. 5Mishi,ukainaꞌan puꞌu aimaakan kida dakota-kariwaiz tominkarunao nii aokazi ii, oo imiꞌibaaraꞌa, (naꞌiki kainaꞌa iriba pidan dakotanii tominkarunao nii naꞌiki naobanainao nii),6 waunao ati kainaꞌa baudaꞌapa Tominkaru karikaonan, waDaru. Uruu tomaꞌoraz ipaiaimaakan kida, naꞌiki wamashaapan uruu atiꞌo. Naꞌiki kainaꞌa baudaꞌapa Naobanaikarikaonan, Jesus Christ. Ipai aimaakan kida toma-kao uruu idaꞌanaꞌo paꞌidiwara, naꞌikiwamashaapan uruu idaꞌanaꞌo.

7 Mazan aonaa ipai mani pidannao aitapan, aonaa kakupaꞌo mani wuruꞌu toma-kariwaiz tominkarunao. Pabiꞌi pidannao naudinaꞌoraꞌa naa ĩꞌati pamishidan wuruꞌutoma-kariwaiz tominkarunaonaꞌiki ĩtaapan ĩdyaun kakupainaonii. Ukauꞌan ĩnikan dono

1 CORINTHIANS 8:8 285 1 CORINTHIANS 9:13dunai, pakawan ĩdiꞌitinpanudauꞌu, taa-kariwai kawan toma-kariwai tominkaru ati. Uruuidi aonaa ĩabatinan kaiman panyukunuu ii, ĩabatinan ĩshaꞌapata aimaakan oiaꞌo. 8Mazanwanikan dono wanyukunui, aonaꞌo nii umaonapadan waunao Tominkaru idaꞌati. Aiziiaonaan dono wanikanuz, aonaa uawutapadan Tominkaru nyukunuu kaimanan waꞌati.Naꞌiki wanikan dono kapamaz, aonaa utoman waunao kaiman powaꞌa zii Tominkaru ati.

9 Mazan pabiꞌi kida unao, uaitapa aonaa shaꞌapaꞌo mani wuruꞌu dunai nika-kao taa-kariwaiz toma-kariwai tominkarunao ati. Mazan uaitapin paꞌi, aonaa kizi uwaota-kidanumin-mishidan aonaꞌoraz zii umishidan maꞌozaka, unikan idaꞌan wuruꞌu wanyukunuiunao kawan. 10 Aizii dii mani pumin-mishidan aonaꞌoraz zii umishidan maꞌozaka,utukapan uaroopan tominkarunao dapunaa ii, uruu idi unaꞌapatan panyukunuu, unikannaa dunai taa-kariwaiz tominkarunao ati, ukian puꞌu panyukunuu ii “oiaꞌo wuruꞌuõshaꞌapataniaz.” 11Ukauꞌan, pugaru aitapan idaꞌan aonaa kakupaꞌo mani wuruꞌu toma-kariwaiz tominkarunao, pupatakaꞌuin-kidan pumin-mishidan aonaꞌoraz zii umishi-dan maꞌozaka, uruu atiꞌoraz kapam Christ mawakan. 12 Ukauꞌan puꞌoian wuruꞌu,pushaꞌapata-kidan idaꞌan pumin-mishidan ati aimaakan uzauda-kidaniaz panyukunuuii, aonaa kaimanaꞌomani. Naꞌiki naꞌapaꞌo idaꞌan, oiaꞌo aimaakanwuruꞌu pushaꞌapataniazChrist ati. 13Ukauꞌan, õwaota-kidan an õmin-mishidan oiaꞌo diꞌiti õnikan idaꞌan dunai,aonaꞌo nii õnikauzon dunai powaꞌa.

9Aimaakan kida turuaꞌo apostle zaamatan naꞌiki shaꞌapatan

1Õgaru turuu õshaꞌapainpan õaipan kawanaꞌati. Apostle wuruꞌu õgaru, ushaꞌapanumkauꞌan õtukapanii Jesus wanaobanaa, naꞌiki õkaudinan idiꞌo uruu ati wuruꞌu unaomishidanuz Naobanai Jesus. 2 Baokoinao pidannao mataapakan puꞌu õgaru apostle nii,mazan unao uaitapa apostle paꞌan wuruꞌu õgaruz. Naꞌiki unao mishidapanuz NaobanaiJesus, uruu kainaabataꞌo kaimanaiman apostle wuruꞌu õgaruz, Naobanai Jesus ati.

3 Aizii pidannao dakoopan dono õgaru õkaudinan dauꞌan apostle nii, kaikapaꞌaõdakoꞌatin ĩdyaun: 4Waunao turuu wanaꞌan unao tuma udapuꞌu naꞌiki wanikan kapamuwanyukunuu baokopa utuma. 5 Waunao turuu wanaꞌakan kapam waudaiaronaomishidainaouz, watuma wamakon dono baꞌoran wiizai iti kida, naꞌapa baꞌoran apostle-nao kawan, naꞌiki Naobanai Jesus inawuzunao kawan, naꞌiki Peter kawan. 6Oo Barnabasnaꞌiki õgaruꞌo nii shaꞌa karikaonan kaudin waikoda-kinaa nii wapuraatan, watorii-kinaanii wawanyukunuu?

7 Aonaa naꞌiaꞌoram soldyaa kaudinaꞌo pawiizi ati kawinipinaatan pawanyukunuupapuraatan idi. Naꞌiki aonaa naꞌiaꞌoram pidan paowaꞌoraz grape baawu, madizookanpapaoriba grape aka. Naꞌiki aonaa naꞌiaꞌoram pidan kaꞌuzaꞌo kaznizonao oo tapiꞌiza idimatuzakan paꞌuza dunuu.

8Wuruꞌu kuwai kida õkainaabata-kinaaz naꞌapaꞌoram atiꞌo õkian pidannao aitapaniikida, mazan aonaa pidan mani karikaonan wuruꞌu diꞌitinpaꞌoraz naꞌapa. Kakinaoriinaꞌapa ukian kapam. 9 Wuruꞌu Kakinaorii Tominkaru taaniaz Moses ati kian, “Aonaapuwatudapaꞌanaꞌa tapiꞌiza dako poroom aka udakazaapa-kida-kao dono uꞌati.”* AiziiTominkaru naꞌapanuz, aonaa tapiꞌiza dauꞌanaꞌo mani karikaonan. 10Mazan unaꞌapanuzwaunao dauꞌanaꞌo naꞌiki usaada-kao waunao dikin iaꞌo. Ushaꞌapanum kauꞌan pidankawiiziipaꞌoraz naꞌiki pidan karaodapaꞌoraz paoribai aka, ĩaitapa panyukunuu ii ĩkaꞌidi-wainan nii kapam wuruꞌu paoribai aka idi.

11Wakowaadanuz Kaimanaꞌo Kuwai unao ati, uruu wapaopan kawanuꞌo paoribai uudawuruꞌu. Ukauꞌan turuu wapishaan unao taan wawanyukunuu nii. 12 Aizii baokoinaoturuu ĩpishaan unao kaminkaꞌutan ĩdyaun, ĩkowaadapan idi Kaimanaꞌo Kuwai, waunaoaitaniiman, turuu manawun wapishaan ukaminkaꞌutan waunao.

Mishi waunao turuaꞌo padamata wapishaan aimaakan kida unao ai, wakowaadapanidi kaimanaꞌo kuwai. Mazan waunao, watuuda wabaiaapan ipai shaꞌapaꞌoram aimaakankida, upuꞌu aonaa wapishaan aimaakan kida uꞌai. Uruu aonaa kizi washaꞌapatanaimaakan awautaꞌo nii pidan umishidan ai Kaimanaꞌo Kuwai, Christ dauaꞌoraz. 13Mishiunao, uaitapanii pidannao kaudinainaouz Tominkaru Dapu ii, ĩikodan pawanyukunuu* 9:9 Deuteronomy 25:4

1 CORINTHIANS 9:14 286 1 CORINTHIANS 9:27nii pakaudinan idaꞌan naꞌii. Naꞌiki faadaanao kaudinainaouz altar, uzai kawaodapa-kizinao diꞌii, ĩikodan panikan nii dunai idi wuru diꞌikiꞌi, uzai pidannao naꞌakaniazpataan nii Tominkaru ati naꞌii. 14 Ukauꞌan naꞌapaꞌo kapam Naobanai Jesus kianpidan kowaadapaꞌoraz Kaimanaꞌo Kuwai, marii kizi pidannao abatainaouz ukuwaa taanuwanyukunuu nii.

15 Mazan õgaru, turuaꞌo padamata õpishaan õwanyukunuu nii õkowaadapan idikaimanaꞌo kuwai, upuꞌu aonaa naꞌapainim õpishaan utaan aimaakan õꞌati. Aiziiõsaadanuz unao ati, aonaa õaipan idiꞌo mani usakadan naa utaan aimaakan kidaõꞌati. Kaiman zii paꞌan õꞌati õmawakan an, aonaa õkazata-kidan õꞌatadinapanuz,õmazaamatakanuz õkakuwaapan winipinaa. 16Upuꞌu zii õkowaadapan dono KaimanaꞌoKuwai, aonaa turuu õatadinpan uruu idaꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan õgaru, Tominkarudyuudanii kowaadapaꞌo nii Kaimanaꞌo Kuwai. Naꞌiki aonaan an õkowaadan wuruꞌuKaimanaꞌo Kuwai, upatakaꞌutan nii õgaru. 17 Õkakuwaapan an mani kaimanaꞌo kuwaidauꞌu õaipan ati karikaonan, õpishaa mani pidannao kawinipinaatan õgaru. Mazanõkowaadapanuz kaimanaꞌo kuwai aonaa õaipan atiꞌo mani, uruu idiꞌo paꞌan õshaꞌapatankaudin-kizai Tominkaru taaniaz õshaꞌapatan nii. 18Ukauꞌan kanom õwinipinaa nii? Soowuruꞌu õkowaadapanuz kaimanaꞌo kuwai, naꞌiki aonaa õdakotan uwinipinaa. Unaꞌapanidiꞌo aonaa õpishauzon aimaakan taa-kao õꞌati, õkowaadapan dono Kaimanaꞌo Kuwaiõturuuan puꞌu õpishaan.

19Aonaan puꞌu pidan poitoru mani õgaru, mazan upuꞌu õtaapinan ipai pidan poitorukawan. Uruu turuu kizi õkaꞌiitan kawanaꞌati õnaꞌapatan iriba pidannao nyukunuuĩmishida kizi Jesus Christ. 20 Õkaudinan dono Jewnao bii an, naꞌapa õmashaapanJew kawan, turuu kizi õnaꞌapatan ĩnyukunuu ĩmishida kizi Jesus Christ. Naꞌiki õgarupidannao tuman dono, daꞌanainaouznaa Jewnao kakinaorinaa, õgaru naꞌapa kapamĩnao kawan, õizoꞌati wuruꞌu kakinaorii ĩizoꞌatipaniaz, turuu kizi õnaꞌapatan ĩnyukunuuĩmishida kizi Jesus Christ, aonaan puꞌaꞌa naa padamata õtaapan uruu kakinaorii.21 Aizii õgaru Gentilenao tuman dono, mataapa-kainaouz Jewnao kakinaorinaa, õgarunaꞌapa kapam õmashaapan Gentile kawan, turuu kizi õnaꞌapatan ĩnyukunuu ĩmishidakizi Jesus Christ. Mazan aonaa õkian mani kaiwuruꞌu aonaa õizoꞌatin Tominkarukakinaori. Mishiꞌoraiman, õgaru, õizoꞌati Christ kakinaori. 22 Õgaru mishidainaotuman dono, aonaꞌoraz ĩmishidapan maꞌozaka, naꞌapa kapam õtaapinan ĩnao kawan,turuu kizi õmaꞌozakadan ĩmishidapan powaꞌa zii Jesus Christ. Õkowaadapan donokaimanaꞌo kuwai ipai shaꞌapaꞌoram kaduz pidannao ati, naꞌapa õtiwaan õtaapinan ipaiĩnao kawan. Uruu naꞌapaꞌo idaꞌan turuu kizi õkaminkaꞌutan pabiꞌi ĩdyaun ĩmishida kiziChrist. 23 Õshaꞌapatan ipai naꞌapa kidaꞌoraz aimaakan, pidannao abata kizi KaimanaꞌoKuwai. Uruu baokopa kizi mishidainao tuma õkaꞌiidiwainan kaiman kidaꞌo aimaakanidi, Tominkaru kowaadaniaz pataan nii mishidainao ati.

24 Unao, uaitapanii dimatin-karu dono ipai pidannao dimainao niꞌoraz tiwaakanpadimaban idaꞌan, mazan baudaꞌapaꞌo nii pidan ĩnao bii ikiꞌo winian nii, naꞌiki uzaa-matan taaꞌazoo-kariwaiz aimaakan uwinian idi paꞌan. Ukauꞌan naꞌapa kizi kapam unaopidan dimabaꞌo kawan, uzaamata kizi Tominkaru taaꞌazooniaz aimaakan.

25 Ipai pidannao dimainao niꞌoraz ĩshaꞌapatinan soo patominapa-kida-kao kawanaꞌati.Aizii wuruꞌu ĩshaꞌapatanuz naꞌapa kidaꞌoraz aimaakan, ĩaipan idi aimaakan taa-kaopaꞌati, aonaꞌo niꞌoraz unaꞌan karikaonan. Mazan waunao mishidainao, washaꞌapatinanwatominapa-kida-kao kawanaꞌati waaipan idi aimaakan taa-kao waꞌati karikaonanuꞌoniꞌoraz unaꞌan paꞌan. 26 Uruu idiꞌo õdiman sariapa õdima-kizi tokon iti. Naꞌikiõgaru, naꞌapa pidan kawan makinaotinaꞌoraz tiniaaka-karu idaꞌan, aonaꞌoraz udobaa-kidan patinikan pamin-tiniaakan. 27 Õgaru õtominapa-kida õnanaa shaꞌapataꞌo niiaimaakan sakitapaꞌo, naꞌapa pidan tominapa-kidan kawan pananaa pashaꞌapatan idaꞌandadara kidaꞌo aimaakan dimatin-karu uaꞌii. Mishi, õgaru õkowaadapaniꞌi naa kaimanaꞌokuwai baokoinao ati. Aizii aonaan an õmashaapan wuru kawanaꞌatiꞌi kaimanaꞌo kuwaiõkowaadapaniaz, aonaꞌo nii Tominkaru taan õꞌati utaaꞌazooniaz.

10Wakakinao-kao toma-kariwai tominkarunao ai

1 CORINTHIANS 10:1 287 1 CORINTHIANS 10:191 Õmin-mishidannao, õaipan unyukunuuan aimaakan kida shaꞌapaꞌoraz daꞌi

wadokozu-daunnao ati, daꞌanpainaouz Moses. Tominkaru naꞌakapan ĩnao padyuudanidaꞌan ishaꞌiz kazannaatapaꞌo nii ĩdyaun. Ipai ĩnao taraukan Red Sea pakidiba idaꞌan.*2 Ipai ĩnao chikaawunuinan Moses pidanannao nii, wuru idaꞌanaꞌa ĩmakonuz ishaꞌizwaranu an naꞌiki ĩtaraukan idaꞌan paran. 3 Ipai ĩnao, ĩnika wanyukunui Tominkarutaaniaz ĩꞌati aokazi iki.† 4 Naꞌiki ipai ĩnao, ĩtuza kapam wunu Tominkaru taaniazĩꞌati kuba diꞌiki. Ĩtuzan wuruꞌu kuba diꞌiki Tominkaru aidaniaz ĩꞌati, ĩchiꞌikapa-kizimapidantakaꞌo amazada diꞌiiꞌaka. Aizii wuruꞌu kubaz, uruu Christ wuruꞌu.‡ 5Tominkarushaꞌapatan puꞌu ĩꞌati naꞌapa kidaꞌo aimaakan, upuꞌu zii ipai zaa wadokozu-daunnao,aonaa ĩshaꞌapatinan Tominkaru nyukunuu kawanaꞌati. Uruu idi ĩmawakan ipaimapidantakaꞌo amazada baara ii aka.§

6 Aizii ipai diꞌoraz aimaakan kida shaꞌapanuz, watominapa-kinaa niꞌo wuruꞌu. Naꞌikiwakakinaorinaa niꞌo, aonaa kizi wanaꞌazootapan oiaꞌo aimaakan kida naꞌapa ĩnaokawan.* 7 Manaꞌa watominkaruniitapaꞌanaꞌa toma-kariwai tominkarunao, pabiꞌi ki-daꞌo wadokozu-daunnao kawan. Usaadinpan kawan ĩdauꞌan Tominkaru kaaritanidaꞌa. Ukian, “Wuruꞌu pidannao aroopan naa naꞌiki ĩtuzapan naa, naꞌiki udaunaꞌanĩkonaupan naa madoronaa-daun.”† 8 Manaꞌa wakaminshuꞌuinpaꞌanaꞌa naꞌiki aonaawakiainpaꞌanaꞌa baꞌoran min-mazidan tuma, pabiꞌi kida ĩnao shaꞌapatauzonii kawan.Uruu idi Tominkaru toꞌoran ĩꞌati naꞌiki 23,000 ĩmawakan baudaꞌapaꞌo kamoo idaꞌa.‡9Manaꞌa watiwaa-kidapaꞌanaꞌa Naobanai Tominkaru,§ pabiꞌi kidaꞌo wadokozu-daunnaotiwaa-kidapauzon kawan uruu. Uruu idi Naobanai Tominkaru toꞌoran ĩꞌati naꞌikiuzowian ĩdyaun, udyuudan idaꞌan kowazaznao aroaꞌo nii ĩdyaun.* 10 Naꞌiki aonaaukashadaꞌanaꞌa naꞌapam Tominkaru taapan unao, pabiꞌi kida ĩnao naꞌapauzon kawan.Uruu idi Tominkaru dyuudan paꞌangelin zowian ĩdyaun.†

11 Aizii ipai diꞌoraz aimaakan kida shaꞌapanuz ĩꞌati, uruu tukapa-kidaꞌo nii kanomturuu shaꞌapan waꞌati, washaꞌapatan an aimaakan oii kidaꞌo ĩnao shaꞌapatan kawan.Naꞌiki usaada-kao kakinaowaꞌo nii waunao, aonaa kizi washaꞌapatan naꞌapa kidaꞌoaimaakan, ushaꞌapanum kauꞌan waunao wamashaapan maonapaꞌoraꞌa naa amazadakatokon-tinaꞌazon idaꞌati.

12 Ukauꞌan, naꞌiaꞌoram pidan itiiman maꞌozakaꞌo pamishidapan, marii uzaudinpan,ushaꞌapanum kauꞌan aonaan an uzaudinpan, uwaotinan nii oiaꞌo. 13 Aizii naꞌapainiman putiwaa-kidapa-kao aimaakan oiaꞌo dauꞌati, punyukunuitapa baokoinao pidannaonaꞌapaꞌo kapam ĩtiwaa-kidapa-kao. Mazan Tominkaru mishiꞌo utaapan paparadanpapidanannao ati. Aonaꞌo nii utaapadan putiwaa-kidapa-kao tuukiaꞌa naa manawun,pumakaꞌiitakan ai. Aizii wuru donoꞌo putiwaa-kidapa-kaoaz, Tominkaru toman niipugaru maꞌozaka, uruu turuaꞌo nii putuudan putiwaa-kidapa-kaoaz naꞌiki aonaꞌo niiputaainan oiaꞌo ati.

14 Ukauꞌan õmin-mishidannao, õmarainapaniinao, manaꞌa utominkaruniitapaꞌanaꞌatoma-kariwai tominkarunao. 15 Õparadan unao ati, õparadan kawan aitapinainao pi-dannao ati. Ukauꞌan udiꞌitapa kizi naꞌapaꞌoram kaiwuruꞌu õparadanuz uꞌati. 16Watuzandono wine wuruꞌu watoriinapa-kidaniaz Tominkaru ati, wanyukunuitapan donoꞌorazJesus mawakan waꞌati, baokopa waunao mishidainao, wabaudaꞌapatinan Christ tumauizain idaꞌan. Naꞌiki wanikan dono bread wadushowaniaz, baokopa wakaꞌiidiwainanChrist nanaa idi.‡ 17 Wanikan idaꞌan wuruꞌu baudaꞌapaꞌoraz bread diꞌiki, ipai waunaowairiban puꞌu padamata, baokopa wabaudaꞌapatinan wamin-mishidannao tuma naꞌikiChrist tuma.

18 Aushaa udiꞌitapa mooko tawuruꞌu Israelitenao. Ĩbaudaꞌapatinan, ĩnikan idaꞌandunai, uzai zowii-kariwai diꞌikiꞌo, taa-kariwaiz altar paawaꞌa Tominkaru ati.§ 19 Aonaaõkian mani kaiwuruꞌu, wuruꞌu wanyukunui taa-kariwaiz toma-kariwai tominkaru ati* 10:1 Exodus 13:21-22; Exodus 14:22-29 † 10:3 Exodus 16:35 ‡ 10:4 Exodus 17:6; Numbers 20:11 § 10:5Numbers 14:29-30 * 10:6 Numbers 11:4 † 10:7 Exodus 32:6 ‡ 10:8 Numbers 25:1-18 § 10:9 Baꞌorankaarita diꞌii kida usaada-kao Christ kii. * 10:9 Numbers 21:5-6 † 10:10 Numbers 16:41-49 ‡ 10:16Matthew 26:26-28; Mark 14:22-24; Luke 22:19-20 § 10:18 Leviticus 7:6

1 CORINTHIANS 10:20 288 1 CORINTHIANS 11:4powaꞌaꞌo zii paꞌan umanawunun baꞌoran wanyukunui ai. Naꞌiki aonaa õkian manikaiwuruꞌu, toma-kariwaiz tominkaru mishiꞌo ukakupan. 20 Mazan õkian, wuruꞌupidannao tominkarunitapainaouz toma-kariwai, ĩzowian paꞌuzanao naꞌiki ĩtaanuzu oiaꞌodoronainao atiꞌo karikaonan, aonaa Tominkaru atiꞌo mani. Naꞌiki aonaa õaipan unaobaudaꞌapatinan oiaꞌo doronainao tuma.* 21 Aonaa turuu utuzan wine wuruꞌu koopodiꞌiki, unyukunuitapa-kinaaz Naobanai Jesus mawakan, uaida-kinaa nii ubaudaꞌapat-inpan Naobanai Jesus tuma, naꞌiki utuzan kapam wine baꞌoran koopo diꞌiki, uaida-kinaa nii ubaudaꞌapatinpan oiaꞌo doronainao tuma. Naꞌiki aonaa turuu unikan bread,Naobanai Jesus mawakan nyukunuitapa-kinao niꞌoraz, naꞌiki unikan kapam wuruꞌuwanyukunui oiaꞌo doronainao atiꞌoraz utaa-kao. 22Washaꞌapatan an naꞌapaꞌo aimaakanwakishauzidan nii Tominkaru, uruu utoꞌoran nii waꞌati. Waunao aonaa wamaꞌozakanuꞌai.†

23 Pabiꞌi unao kian, “Õgaru kashaapa-kao õshaꞌapatan kanom karikaonan õaia-panii.” Mishiꞌo wuruꞌu, mazan aonaa ipai mani aimaakan washaꞌapatanii kaimananwaꞌati. Pabiꞌi unao kian, “Õgaru kashaapa-kao õshaꞌapatan kanom karikaonan õaia-panii.” Mishiꞌo wuruꞌu, mazan aonaa ipai mani aimaakan washaꞌapatanii maꞌozakadanbaokoinao mishidainao.‡ 24 Ukauꞌan, aonaa kizi naꞌiaꞌoram pidan diꞌitapan naꞌikishaꞌapatan aimaakan paaiapanii karikaonan. Mishiꞌoraiman, udiꞌitapa naꞌiki ushaꞌapataaimaakan kaminkaꞌutaꞌo nii baꞌoran mishidainao.

25Turuu punikan shaꞌapaꞌoram karikaonan dunai putoriinii dunai selliapa-kizinao iki.Aonaa pupishaaꞌanaꞌa naꞌikiꞌoram wuruꞌu dunaiz. 26 Ushaꞌapanum kauꞌan, Tominkaruparadan saadinpaꞌoraz kian, “Imiꞌi baara naꞌiki ipai aimaakan kida naꞌaꞌoraz Tominkaruidiwau.”§

27 Aizii dii mani pidan mamishida-kaꞌo naꞌakan pugaru, aroopaꞌanaꞌo nii, pumakopumakoꞌozon an. Naꞌiki punika kanom karikaonan umaokodanii puꞌati. Aonaapupishaaꞌanaꞌa naꞌikiꞌoram uikodan wuruꞌu wanyukunuiz. 28 Mazan naꞌiaꞌoram pidankian an puꞌati, “Diꞌoraz wanyukunui taa-kariwai toma-kariwai tominkarunao ati.”Ukauꞌan aonaa punikaꞌanaꞌazu, naꞌiki naꞌapaꞌo idaꞌan, aonaꞌo nii pushaꞌapatan aimaakanpanaꞌitiꞌo wuruꞌu pidan nyukunuu ai. 29Pugaru panaadon pukian punyukunuu ii, aonaashaꞌapaꞌo mani wuruꞌu unika-kao, mazan wuruꞌu baꞌoran pidanaz, panaadon ukianpanyukunuu ii, aonaa kaimanaꞌo mani wuruꞌu naꞌapaꞌo nika-kao.

Ukauꞌan pidan mishidaꞌo pishaan nii, “Naꞌapam aizii, naꞌiki kandii nii mooko aonaaõtaapada-kao õshaꞌapatinan õnyukunuu kian kawanaꞌati, baꞌoran pidan kian idi pa-nyukunuu ii aonaa kaimanaꞌo mani wuruꞌu?” 30 “Kaiman pugaru,” õkian an Tominkaruati õwanyukunuudikin ii, kandii niimooko baꞌoran pidan kian õdauꞌan õshaꞌapatan oiaꞌoõnikan idiz?

31 Ukauꞌan, puaroopan dono oo putuzan dono, oo kanom karikaonan pushaꞌapatan,pushaꞌapata kiziz pukonaukii-kida-kinaa nii Tominkaru umanawunun. 32 Aonaapushaꞌapataꞌanaꞌa aimaakan waota-kidaꞌo nii naꞌiaꞌoram pidan uizoꞌatipan aiTominkaru. Panaadon wuruꞌu pidanaz, uruu Jew, oo uruu aonaa Jew mani, oouruu mishidapaꞌo Tominkaru. 33Õgaru naꞌapa õtiwainan, õtiwaa õshaꞌapatan aimaakanpidannao nyukunuu kaiman-kinaa nii, aonaa õkasharuta-kinaa nii mani ĩnyukunuu.Õgaru, aonaa õdiꞌitapan õshaꞌapatan aimaakan õꞌati karikaonan. Mazan õdiꞌitapanõshaꞌapatan aimaakan õkaminkaꞌuta-kinaa nii iriba baokoinao pidannao, uruu idaꞌankizi õkaminkaꞌutan ĩnao ĩmishida kizi Jesus naꞌiki ĩkazannaatin kizi.

111Udaꞌan õkaduz naꞌapa õdaꞌanan kawan Christ kaduz.

Zunnao shibatan dauaꞌo pazowau2 Tuukii õkonaukii-kidan unao, ushaꞌapanum kauꞌan karikaonan unyukunuitapan

õgaru, naꞌiki ushaꞌapatinan idi õdobata-kidaniaz kakinaorii kida kawanaꞌati. 3 Mazanõaipan uaitapan Christ kazowautapaꞌo daonaiora. Naꞌiki daonaiora kazowautapaꞌopaudaiaro, naꞌiki Tominkaru kazowautapaꞌo Christ. 4 Ukauꞌan daonaiora shibatapaꞌo* 10:20 Deuteronomy 32:17 † 10:22 Deuteronomy 32:21 ‡ 10:23 1 Corinthians 6:12 § 10:26 Psalm24:1

1 CORINTHIANS 11:5 289 1 CORINTHIANS 11:24pazowau patoriinpan dono Tominkaru ati, oo pakowaadapan dono Tominkaru paradanbaokopatin-karu dono choochi ii, kakibaꞌazonnaꞌo wuruꞌu ushaꞌapataniaz Christ ati,wuruꞌu pazowaunaaz.

5 Naꞌiki zun, aonaꞌoraz oshibatapan pazowau patoriinpan dono Tominkaru ati, oopakowaadapan dono Tominkaru paradan baokopatin-karu dono choochi ii, kakibaꞌa-zonnaꞌo wuruꞌu oshaꞌapataniaz paudaiaru ati, wuruꞌu pazowaunaaz. Oroo naꞌapaꞌo zunkawan ziida-kariwaiz ozowauda. 6 Aonaan an zun shibatan pazowau, marii ozowaudadukuta-kao. Mazan ukakibaꞌazonnan idi zun ati wuruꞌu pazowaud dukuta-kao, oopazowaud ziida-kao, ukauꞌan marii oshibatan pazowau.

7 Daonaiora aonaa kanom nii uaiapa-kao ushibatan pazowau, ushaꞌapanum kauꞌanTominkaru toman daonaiora paugaru kawan. Naꞌiki daonaiora idaꞌa Tominkaruumanawunun tukapa-kao. Mazan zun, oroo idaꞌa daonaiora umanawunun tukapa-kao. 8 Ushaꞌapanum kauꞌan daonaiora, aonaa utoma-kao zun diꞌiki, mazan zun toma-kao daonaiora diꞌiki. 9 Naꞌiki daonaiora, aonaa utoma-kao zun ati, mazan zun toma-kao daonaiora atiꞌo. 10 Ukauꞌan, marii zun shibatan pazowau, otukapa-kida-kinaanii paudaiaru kazowautapan paugaru, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa kapam angelnaoawunuutapan.

11 Mazan waunao mishidainao, wamashaapanuz baudaꞌapatinapa Naobanai Jesusidaꞌan, aonaa turuu zun shaꞌapainpan paꞌidaꞌa karikaonan, naꞌiki daonaiora aonaa turuuushaꞌapainpan paꞌidaꞌa karikaonan. 12 Mishi zun toma-kao kawan daonaiora diꞌiki,naꞌapa kapam daonaiora shakatan zun diꞌiki. Mazan ipai ĩdyaun Tominkaru diꞌikiꞌopaꞌan.

13 Unao, udiꞌitapa diꞌoraz aimaakan: Kaimanaꞌo mani wuruꞌu zun toriinapanuzTominkaru ati, aonaa oshibatapan pazowau baokopatin-karu dono choochi ii?14 Kainaabatinapaꞌo naꞌapaꞌoram pidan kaduz toma-kao, ukauꞌan daonaiora kadizo-tinpan an, kakibaꞌazonnaꞌo aimaakan wuruꞌu. 15 Mazan zun dizo dawuaꞌoraz, uruuaimaakan konaunamaꞌo wuruꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌan odizo dawuaꞌoraz taa-kao,ozowau shibarinaa niꞌo. 16Mazan naꞌiaꞌoram pidan kashadaakapaꞌazoꞌo wuru dauꞌanaꞌa,aonaa naꞌapam õkian powaꞌa, soo kaikapaꞌa: Aonaa waunao oo baꞌoran mishidapainaoTominkaru taapan baꞌoran kaduz kakinaorii wuru aiaꞌa, ĩbaokopatinan dono pachoochinii kida.

Naobanai Jesus mawakan nyukunuitapa-kinao(Matthew 26:26-29; Mark 14:22-25; Luke 22:14-20)

17 Aizii diꞌi õkakinaotaꞌazoonuzu unao, aonaa õkonaukii-kidan unao. Ushaꞌapanumkauꞌan ubaokopatinan dono uchoochiapa-kizi ii, soo ukaziwan naꞌiki ukashaꞌoradankarikaonan umin-mishidannao nyukunuu. Aonaa ushaꞌapatan aimaakan kaimanaꞌo.18Kiwiitapa õkiaꞌazon, ukowaada-kao õꞌati kainaꞌa buutaaka-karu unao bii an uchoochi-ipan dono, naꞌiki õmishida zaa kaiwuruꞌu kuwaiz. 19 Mazan mishi, wuruꞌu buutaaka-karuz unao bii an, uruu idaꞌan turuu pidannao aitapa-kao mishiꞌoraz paꞌan ĩshaꞌapatanaimaakan sakitapa Tominkaru aipan kawanaꞌati.

20 Aizii uaroopaꞌanan dono baokopa, unyukunuitapaꞌanan Naobanai Jesus mawakan,aonaa mishiꞌo mani utaapanuzu umanawunuꞌo nii. 21 Ushaꞌapanum kauꞌan, aroapa-karu dono, pabiꞌi kida unao kiwiitaꞌakan naa naꞌiki uaroopaꞌakan naa wanyukunuidauꞌu,* aonaa uzaudapan umin-mishidannao. Uruu idi baꞌorainao zamazi ĩdyaun,baokoinao poꞌidi ĩdyaun. 22 Aonaa mooko udapu nii uaroapa-kizi nii naꞌiki utuza-kizinii? Oo kaimanaꞌo shaꞌa uꞌati wuruꞌu utaapanuz madiwautapa-kaꞌo nii Tominkarupidanannao, naꞌiki ubaꞌazootin-kidan umin-mishidannao wuruꞌu patakaꞌutinainaouz?Naꞌapam uaipan õkian uꞌati? Upuꞌu shaꞌa õkonaukii-kida unao? Õgaru aonaa õkonaukii-kidan unao, ushaꞌapatan idi naꞌapaꞌo!

23Wuruꞌu kakinaorii õdobata-kidaniaz unao ati, uruu kakinaorii Naobanai Jesus taa-niaz õꞌati. Tawuru aiwakaꞌanaꞌa Naobanai Jesus zaamata-kida-kao uaꞌii patarubanao ati,uzaamatan bread, 24naꞌiki utoriinpan Tominkaru ati udauꞌan. Udaunaꞌan udushoonuzu,

* 11:21 Uruu dono mishidainao aroopauzon baokopa wanyukunui dauꞌu ĩnaꞌakaniaz kida, ĩnikan nii kapamporoom-baꞌi naꞌiki ĩtuzan nii wine ĩnyukunuitapa-kinaa nii Naobanai Jesus mawakan.

1 CORINTHIANS 11:25 290 1 CORINTHIANS 12:10naꞌiki ukian, “Aizii diꞌi õnanaa taa-kariwai unao dikin ii. Naꞌapa paꞌi ushaꞌapataunyukunuitapa-kinaa nii õmawakauzon.” 25 Ĩaroopan daunaꞌan, naꞌapa kapam Jesuszaamataꞌakan koopo kainaꞌaꞌoraz wine naꞌa, naꞌiki ukian, “Diꞌoraz wine koopo idaꞌaꞌoraz,kainaabataꞌo mishiꞌo nii Tominkaru shaꞌapatan paꞌinaꞌo pashaꞌapataꞌazooniaz pidannaoati† õizain idaꞌan. Naꞌiki naꞌapainim dono utuzanuzu, unyukunuitapa õmawakauzon.”26 Aizii karikaonan unikan kawanaꞌati diꞌoraz bread, naꞌiki utuzan wine diꞌoraz koopodiꞌiki, ukowaadapan Naobanai Jesus mawakan dauaꞌo wuruꞌu, atii ukaawan powaa ati.

27 Ukauꞌan, naꞌiaꞌoram pidan nikan dono bread naꞌiki utuzan wine, aonaan puꞌuudiꞌitapan panyukunuu ii aimaakan umanawunuꞌo wuruꞌu Naobanai Jesus mawakanuz,oiaꞌo wuruꞌu ushaꞌapataniaz, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa utaapan umanawunuꞌo niiwuruꞌu Naobanai Jesus mawakanuz. 28 Ukauꞌan, marii uawunuutinan kaimanaimanunyukunuu ii kiwiitapa zii, udaunaꞌan turuu unikan wuruꞌu bread, naꞌiki utuzan winewuruꞌu koopo idaꞌaꞌoraz. 29 Aizii aonaan an udiꞌitapan unyukunuu ii kanom wuruꞌuNaobanai nanaa kainaabatapanii, ukauꞌan unikan dono wuruꞌu bread naꞌiki utuzandono wine, Tominkaru patakaꞌutan nii unao. 30 Uruu idiꞌo iriba unao karinaan naꞌikiukapatin, naꞌiki pabiꞌi kida umin-mishidannao mawakan. 31 Mazan waawunuutinanan kaimanaiman wanyukunuu ii kiwiitapa zii, aonaa kandii nii Tominkaru patakaꞌutanwaunao. 32Mazan Naobanai Tominkaru patakaꞌutan donowaunao, ukakinaotan waunaowuruꞌu, aonaa kizi wakaboota-kao patakaꞌutin-kizai iti pidannao tuma mamishida-kainaouz Tominkaru.

33 Uruu idi õmin-mishidannao, ubaokopatinan dono, uaroopaꞌanan wuruꞌuwanyukunui dauꞌu, unyukunuitapaꞌanan Naobanai Jesus mawakan, uzaudapaakazii uaroapa kizi baokopa umin-mishidannao tuma. 34Aizii naꞌiaꞌoram unao zamazin an,unikaꞌaka uwanyukunuu udapu ii zii. Uruu aonaa kizi Tominkaru patakaꞌutan unaoubaokopatinan dono.

Aizii upishaaniaz baꞌoran aimaakan kida dauꞌan, õsakitapadan niizu õkaawan dono.12

Kaimanaꞌo Doronaa taanii wakaꞌiita-kinaa wakaudinan1 Aizii õmin-mishidannao, õparadaꞌazon tawuru dauꞌanaꞌa Kaimanaꞌo Doronaa taanii

kidaz, wakaꞌiita-kinaa nii washaꞌapatan kaudin-kizai Tominkaru ati. Õaipan uaitapanaimaakan mishiꞌo udauꞌan. 2 Unao, uaitapanii naꞌapam daꞌi umashaapauzon aonaanpuꞌu zii umishidanTominkaru. Unaopozawatapa-kida-kariwai daꞌi, utominkaruniitapanidaꞌan toma-kariwai tominkarunao, aonaꞌoraz ĩkakupan. 3 Ukauꞌan, õaipan uaitapanaonaa naꞌiaꞌoram pidan Tominkaru Doronaa kazowautapanii kaꞌiitan padakoopan Jesus,naꞌiki aonaa naꞌiaꞌoram pidan kaꞌiitan pakian “Jesus uruu Naobanai,” soo KaimanaꞌoDoronaa* kazowautapan idaꞌan uruu.

4 Kainaꞌa pabiꞌinaaka Kaimanaꞌo Doronaa taanii pidan kaꞌiita-kinaa pashaꞌapatankaudin-kizai, mazan uruu Kaimanaꞌo Doronaa wuruꞌu taaꞌoraz ipai ĩdyaun. 5 Kainaꞌapabiꞌinaaka kida naꞌapam pidannao kaudinan, mazan baudaꞌapaꞌo Naobanai Tominkaruatiꞌo wuruꞌu kaudin-karuz. 6Naꞌiki ipai waunao pabiꞌinaaka kida washaꞌapatan kaudin-kizai, mazan uruu baudaꞌapaꞌoraz Tominkaru kaudinaꞌoraz waꞌidaꞌan naꞌiki ukaminkaꞌu-tan waunao ipai aimaakan washaꞌapatanii idaꞌa.

7 Aizii Kaimanaꞌo Doronaa taanuzu maꞌozaka-kinai waꞌati, wakaꞌiita-kinaa niꞌowashaꞌapatan kaudin-kizai, uruu turuu kizi wakaminkaꞌutan wamin-mishidannao.8 Baudaꞌapa pidan ati, Kaimanaꞌo Doronaa taa ukaꞌiita-kinaa nii pataan kaimanaꞌokakinaorii aitapaaba-karu idaꞌan. Baꞌoran ati, utaa uaitapa-kinaa nii dadaraꞌo kuwaiTominkaru diꞌikiꞌo. 9 Baꞌoran ati, Kaimanaꞌo Doronaa taa umanawunuꞌo mishida-karu. Naꞌiki baꞌoran pidan ati, uruu Kaimanaꞌo Doronaa koshan taaꞌo ukaꞌiita-kinaa niipakakudan karinainao pidannao. 10 Baꞌoran ati, Kaimanaꞌo Doronaa taa ukaꞌiita-kinaanii pashaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan kida. Naꞌiki baꞌoran pidan ati, utaa ukaꞌiita-kinaa nii pakowaadan kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo. Naꞌiki baꞌoran ati, utaa uaitapa-kinaa† 11:25 Tominkaru shaꞌapatan paꞌinaꞌo pashaꞌapataꞌazooniaz pidannao ati: uruu dakota-kao Paꞌinaꞌo Covenant.Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’ waranuꞌu. * 12:3 KaimanaꞌoDoronaa: uruu Tominkaru Doronaa kapam.

1 CORINTHIANS 12:11 291 1 CORINTHIANS 12:31nii wuruꞌu kuwaiz Tominkaru Doronaa diꞌikiꞌo oo baꞌoran doronai diꞌikiꞌo karikaonan.Upuꞌu baꞌoran ati, Kaimanaꞌo Doronaa taa ukaꞌiita-kinaa nii paparadan panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan, aonaꞌoraz kanom aitapan. Naꞌiki baꞌoran ati, Kaimanaꞌo Doronaa taaukaꞌiita-kinaa nii pakowaadan naꞌapaꞌoram wuruꞌu kii-karu panaꞌaꞌoraz parada-karuidaꞌan. 11Mazan uruu baudaꞌapa Kaimanaꞌo Doronaa wuruꞌu shaꞌapataꞌoraz ipai diꞌorazaimaakan kida; paaipan kawanaꞌati utaan pidannao ati ĩkaꞌiita-kinaa nii pashaꞌapatankaudin-kizai Tominkaru ati.

Baudaꞌapaꞌo nanai mazan iribaꞌo ushaꞌapauzin kida12 Waunao baudaꞌapaꞌo wananaa, utoma-kao puꞌu padamata pabiꞌinaakaꞌo wananaa

shaꞌapauzin idi kida. Naꞌapaꞌo kapam Christ baudaꞌapaꞌo unanaa, naꞌiki waunao wuruꞌuunanaa shaꞌapauzin kidaz. 13 Pabiꞌi kida waunao Jewnao, naꞌiki baokoinao Gentilenao.Pabiꞌi kida waunao poitoruinao, naꞌiki baꞌorainao aonaa poitoruinao mani. Mazan ipaiwaunao chikaawunuu-kariwai baudaꞌapaꞌo nanai diꞌiti, uruu baudaꞌapaꞌoraz KaimanaꞌoDoronaa idaꞌan, naꞌiki ipai waunao ati taa-kao wuruꞌu Kaimanaꞌo Doronaa wanyukunuuiti.

14Wuruꞌu pidan nanaa iribaꞌo ushaꞌapauzin. 15 Aizii dii mani kidibai kian an, “Õgaruaonaa kaꞌui mani, aonaa õzaamatinpan nanai idaꞌati.” Ukian puꞌu padamata naꞌapa,mazan upuꞌu aonaa naꞌapam umazaamatinapakan nanai idaꞌati. 16 Naꞌiki tainii kianan mani, “Õgaru aonaa awunui mani, aonaa õzaamatinpan nanai idaꞌati.” Ukianpuꞌu padamata naꞌapa, mazan upuꞌu aonaa naꞌapam umazaamatinapakan nanai idaꞌati.17 Aizii ipai mani pidan nanaa, soo pidan awun karikaonan, aonaa naꞌapam uabatanaimaakan. Naꞌiki ipai mani pidan nanaa, soo pidan tain karikaonan, aonaa naꞌapamudamaanaimaakan. 18Mazanwananaa kainaꞌa iriba ushaꞌapauzin kida, naꞌiki Tominkarumuudan ipai wuruꞌu wananaa shaꞌapauzin kidaz paaiapa-kizi idaꞌa paꞌan. 19Pidan nanaashaꞌapauzin baudaꞌapan anmani karikaonan, aonaamani pidannanaanii. 20Pidannanaakainaꞌa iriba ushaꞌapauzin kida, mazan pidan nanaa baudaꞌapa.

21 Ukauꞌan, waawun, aonaa turuu ukian wakaꞌu ati, “Aonaa õaipan pugaru!” Naꞌikiwazowau, aonaa turuu ukian wakidiba ati, “Aonaa õaipan pugaru!” 22 Mishiꞌoraiman,tuukii paꞌan waaipanwananaa shaꞌapauzin kida kapatiꞌoraz kawan ĩtukapa-kao. 23Naꞌikiwananaa shaꞌapauzin kida wataapaniaz awutapaꞌo nii ĩmanawunun, ĩnaomishiꞌoraimanwataapanii kaimanaꞌo idaꞌan manawun. Naꞌiki wuruꞌu wananaa shaꞌapauzin kidazaonaꞌoraz waaipan utukapa-kao, kaiman wakakamichantan, 24mazan baꞌoran wananaashaꞌapauzin kida, aonaa wataapan naꞌapa wataapan kawan wananaa shaꞌapauzin kidaawutapaꞌoraz ĩmanawunun. Tominkaru baokopatan ipai wananaa shaꞌapauzin kida,uruuwananaa shaꞌapauzin kida aonaꞌoraz ĩmanawunun, ĩnao paꞌan kaimanaꞌo idaꞌanaꞌo-raz manawun wataapan. 25 Ukauꞌan, naꞌapaꞌo idaꞌan kizi aonaa buutaaka-karu niiwananaa idaꞌa, mazan ipai kizi panaꞌa kidaꞌoraz wananaa shaꞌapauzin kida patumaakaĩtaapaakan. 26 Baudaꞌapaꞌo wananaa shaꞌapauzin kaziwan an, ipai baꞌoran wananaashaꞌapauzin kida kaziwan kapam. Naꞌiki baudaꞌapaꞌo wananaa shaꞌapauzin konaukii-kida-kao an, ipai baꞌoran wananaa shaꞌapauzin kida konaukian utuma.

27 Aizii ipai unao Christ nanaa wuruꞌu, naꞌiki unanaa shaꞌapauzin kida wuruꞌu ipaiunao. 28Naꞌiki Tominkaru choochin idaꞌa, wuruꞌu upidanannaouz: kiwiitapa uzaamatapidannao apostlenao nii, udaunaꞌan prophetnao nii, udaunaꞌan tiichaanao nii. Udau-naꞌan pidannao shaꞌapatainao nii umanawun kidaꞌo aimaakan. Baꞌorainao pidannaokakudapauzonao nii karinainao pidannao; baꞌorainao pidannao kaminkaꞌuupauzonao;baꞌorainao kazowautapainao nii pamin-mishidannao; baꞌorainao pidannao kaꞌiitaꞌo niipaparadan panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan aonaꞌoraz pidan aitapan. 29Ukauꞌan aonaa ipaiꞌomani pidan zaamata-kao apostlenao nii, oo prophetnao nii, oo tiichaanao nii. Aonaa ipaimani pidan kaꞌiitan pashaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan. 30Aonaa ipai mani pidankaꞌiitan pakakudan karinainao pidannao. Aonaa ipai mani pidan kaꞌiitan paparadanpanaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan aonaꞌoraz pidan aitapan. Aonaa ipai mani pidan kaꞌiitanpakowaadan naꞌapaꞌoram wuruꞌu kii-karu panaꞌaꞌoraz parada-karu idaꞌan. 31 Ukauꞌanutaa unyukunuu diꞌoraz kaiman kidaꞌo aimaakan dauꞌati, umaꞌozakada-kinaa nii umin-mishidannao.

1 CORINTHIANS 13:1 292 1 CORINTHIANS 14:2Mazan aizii õtukapa-kidan nii aimaakan unao ati powaꞌaꞌo zii paꞌan umanawunun ipai

baꞌoran kida ai.13

Kamarainpan-karu1 Õaitapan puꞌu mani õparadan ipai shaꞌapaꞌoram kaduz pidannao paradan idaꞌan,

naꞌiki angelnao paradan idaꞌan, mazan aonaan an kamarainpan-karu nii õꞌidaꞌa,õparadan ikodaꞌo nii tinin dara-daraapa-kao kawanuꞌo karikaonan. 2 Naꞌiki õkaꞌiitanpuꞌu mani õkakuwaapan Tominkaru diꞌikiꞌo kuwai dauꞌu, naꞌiki õaitapan puꞌu maniipai dadara kidaꞌo kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo, naꞌiki õaitapan puꞌu mani mishiꞌo kuwaikida Tominkaru diꞌikiꞌo aonaꞌoraz pidan aitapan, naꞌiki mishida-karu kainaꞌan puꞌumani õꞌidaꞌa, õkaꞌiita-kinaa nii õzikadan midukuo kida, mazan aonaan an kamarainpan-karu nii õꞌidaꞌa, madiwautapa-kaꞌo karikaonan wuruꞌu õgaruz. 3 Õtaan puꞌu mani ipaiõshaꞌapauz patakaꞌutinainao ati, naꞌiki õkashaapan puꞌu mani õkawaoda-kao õkakupanpuꞌu, mazan aonaan an kamarainpan-karu nii õꞌidaꞌa, madiwautapa-kaꞌo wuruꞌu õshaꞌa-patanuz naꞌapa kidaꞌoraz aimaakan.

4Pidan kamarainpanuꞌo, utuuda panyukunuu patoꞌoran ai pairibannao ati, naꞌiki uruukamunanbaꞌo; aonaa ukishauzin, aonaa uꞌatadinpan, aonaa utaapinpan umanawunuꞌonii pashaꞌapatanii idaꞌan. 5 Pidan kamarainpanuꞌo, aonaa umaniinawiikatinan pairib-annao ati. Aonaa udiꞌitapan pashaꞌapatan aimaakan soo paꞌati karikaonan. Aonaautoꞌoraꞌakauzon kadiman. Aonaa unyukunuitapan aimaakan dikaudaꞌo shaꞌapata-kaopaꞌati. 6 Pidan kamarainpanuꞌo, aonaa ukonaukii-kidan aimaakan oiaꞌo shaꞌapata-kao,mazan ukonaukii-kida paꞌan aimaakan mishiꞌo naꞌiki sakitapaꞌo ushaꞌapata-kao. 7 Pidankamarainpanuꞌo, aonaa ukashadinan pabaiatinan puꞌu. Naꞌiki karikaonan umishi-dapan pairiban shaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan. Naꞌiki uaitapa pairiban shaꞌapatannii aimaakan kaimanaꞌo. Naꞌiki aonaa naꞌapainim ukashadinan aimaakan dikaudaꞌoshaꞌapan puꞌu paꞌati.

8 Kamarainpan-karu, aonaa naꞌapainim ukatokonon. Mazan wuruꞌu taa-kariwaizpidan kaꞌiita-kinaa nii pakowaadapan Tominkaru diꞌikiꞌo kuwai, naꞌiki wuruꞌu taa-kariwaiz pidan kaꞌiita-kinaa nii paparadan parada-karu idaꞌan aonaꞌoraz pidan aitapan,naꞌiki wuruꞌu taa-kariwaiz pidan aitapa-kinaa nii, ipaiꞌo nii ĩkatokon-tinan. 9 Wuruꞌuaitapa-karu taa-kariwaiz waꞌati, naꞌiki wakaꞌiitanuz wakowaadan Tominkaru kuwaa,masakaudaꞌuꞌo karikaonan, aonaa ipaiꞌo mani wuruꞌu. 10 Mazan diinaꞌitiꞌi, aitapa-karu taa-kao donoꞌo naa waꞌati, waaitapa-kinaa nii ipai aimaakan, wuruꞌu masakaudaꞌusodiꞌoraz waaitapan, aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa uaiapa-kao.

11 Õkoraidaonaan dono zii daꞌi, õparadan naꞌiki õdiꞌitinpan koraidaonaa diꞌitinpankawan. Mazan aizii wuruꞌu õdyaupainiz naa, aonaꞌa naa powaꞌa õdiꞌitinpan naꞌikiõparadan koraidaonaa kawan. 12 Kai waaitapanuz Tominkaru dauꞌu, naꞌapaꞌo watuka-pan kawan wadikin ishazaba wanamari idaꞌa wuruꞌu, mazan diinaꞌitiꞌi watukapan niiTominkaru paꞌan. Aimaakan õaitapanii kai masakaudaꞌu sodiꞌo karikaonan. Mazandiinaꞌitiꞌi õaitapan nii ipai aimaakan kaimanaiman, Tominkaru aitapan kawan õgarukaimanaiman.

13 Aizii diꞌi kainaꞌa idikinaudaꞌu aimaakan karikaonanuꞌo nii ĩnaꞌan: mishida-karu,naꞌiki waaitapanuz mishiꞌo nii Tominkaru shaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan waꞌati, naꞌikikamarainpan-karu. Mazan umanawunuꞌoraz manawun, uruu wuruꞌu kamarainpan-karuz.

14Kadakotin-karu Kaimanaꞌo Doronaa taanii kida dauꞌu

1 Ukauꞌan utaa unyukunuu tuukii manawun kamarainpan-karu dauꞌati. Naꞌikituukii kapam utaa unyukunuu wuru dauꞌatiꞌi Kaimanaꞌo Doronaa taaniaz pidan kaꞌiita-kinaa pashaꞌapatan kaudin-kizai. Tuukii manawun utaa unyukunuu wuru dauꞌatiꞌi,ukaꞌiita-kinaa nii ukowaadan Tominkaru diꞌikiꞌo kuwai. 2 Ushaꞌapanum kauꞌan pidanparadaꞌoraz panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan, aonaꞌoraz kanom aitapan, Tominkaru atiꞌowuruꞌu uparadanuz, aonaa pidannao atiꞌo mani, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa naꞌiaꞌorampidan aitapan naꞌapaꞌoram ukian. Kaimanaꞌo Doronaa maꞌozakan idaꞌan ukowaadan

1 CORINTHIANS 14:3 293 1 CORINTHIANS 14:21aimaakanmishi kidaꞌo, mazan aonaꞌo nii kanom aitapan. 3Mazan pidan kowaadapaꞌorazTominkaru diꞌikiꞌo kuwai pidannao aitapanii parada-karu idaꞌan, ukaminkaꞌutan paꞌanpamin-mishidannao, umaꞌozakadan ĩnyukunuu, naꞌiki ukonaukiitan ĩdyaun ĩbaiatinanbiiꞌi. 4 Ukauꞌan pidan paradaꞌoraz panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan, aonaꞌoraz kanomaitapan, soo paꞌidaꞌa karikaonan umaꞌozakadinan. Mazan pidan kowaadapaꞌorazTominkaru diꞌikiꞌo kuwai, pidannao aitapanii parada-karu idaꞌan, umaꞌozakadan paꞌannaꞌiki ukaminkaꞌutan baokopa pamin-mishidannao.

5 Õnaudapa mani ipai unao paradan panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan, aonaꞌoraz kanomaitapan. Mazan tuukii paꞌan õaipan unao kowaadan Tominkaru diꞌikiꞌo kuwai pidannaoaitapanii parada-karu idaꞌan. Ushaꞌapanum kauꞌan pidan kowaadapaꞌoraz Tominkarudiꞌikiꞌo kuwai, powaꞌa umanawunun pidan paradaꞌoraz ai panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan,aonaꞌoraz kanom aitapan. Soo mishi pidan kainaꞌan an kowaadaꞌo nii naꞌapaꞌoramwuruꞌu kii-karuz, uruu naꞌapaꞌo idaꞌan mishidapainao maꞌozakada-kao nii.

6Õmin-mishidannao, aizii dii mani õkaawan uꞌidaꞌati, õparadan uꞌati panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan, aonaꞌoraz kanom aitapan, naꞌapam nii dii õkaminkaꞌutan naꞌiki õmaꞌoza-kadan unao? Mazan aizii dii mani õkaawan uꞌidaꞌati õnaꞌakan kuwai Tominkaru aitapa-kidanii õꞌati, oo õtominapa-kidan unao Tominkaru paradan dauꞌu, mishi naꞌapaꞌo idaꞌanõkaminkaꞌutan nii naꞌiki õmaꞌozakadan nii paꞌan unao. 7 Aushaa udiꞌitapa mookokuwudii oo shamoro,* aonaꞌo nii pidannao aitapan shaꞌapaꞌoram uaran wuruꞌu tau-kariwaiz, soo utau-kao an kaimanaiman. 8 Naꞌiki kuwudii poota-kao an, aonaan anuaran kainaabanan, aonaꞌo nii naꞌapam soldyaanao minziiwan mizaataaka-karu dauꞌati.9 Ukauꞌan naꞌapaꞌo nii pukakuwaapan an panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan. Aonaꞌo niipidannao aitapan kanom dauaꞌo wuruꞌu pukakuwaapanuz. Ukauꞌan pukakuwaapanamazada atiꞌo karikaonan. 10Kainaꞌa iriba panaꞌa kidaꞌo parada-karu daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa,naꞌiki ipai wuruꞌu parada-karu kidaz, kainaꞌa pidannao aitapaꞌo paparadanuz. 11Mazanõmaaitapakan an pidan paradan, tawarai wuruꞌu õgaruz uꞌati, naꞌiki uruu tawarai kapamõꞌati. 12Unao, uaipan idi tuukii manawun wuruꞌu Kaimanaꞌo Doronaa taanii kidaz pidankaꞌiita-kinaaz pashaꞌapatan kaudin-kizai, ukauꞌan utaa unyukunuu powaꞌa zii wuru kidadauꞌatiꞌi, umaꞌozakada-kinaa niꞌoraz umin-mishidannao.

13 Ukauꞌan pidan paradaꞌoraz panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan, aonaꞌoraz kanom aita-pan, marii upishaan Tominkaru paaitapa-kinaa nii pakowaadan naꞌapaꞌoram wuruꞌupakianuz. 14 Õtoriinpan an panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan aonaꞌoraz kanom aitapan,mishi õdoronaa idaꞌanaꞌo karikaonanõtoriinapanuz,mazan aonaa õaitapannaꞌapaꞌoramwuruꞌu õkian. 15Ukauꞌan, naꞌapam dii õshaꞌapatinan? Õtoriinpan nii panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan aonaꞌoraz kanomaitapan, naꞌiki õtoriinpan nii õaitapanii parada-karu idaꞌankapam. Õkunuitan nii panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan, aonaꞌoraz kanom aitapan, naꞌikiõkunuitan nii õaitapanii parada-karu idaꞌan kapam. 16 Pukonaukii-kidan an Tominkaruputoriinpan idaꞌan panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan, aonaꞌoraz kanom aitapan, aonaa naꞌa-pam pidannao kian “naꞌapa mishizi,” wuruꞌu dauꞌatiꞌi putoriinapanuz, ĩmaaitapakanidi naꞌapaꞌoram pukian. 17 Pukonaukii-kidan puꞌu padamata Tominkaru kaimanaꞌoputoriinpan idaꞌan, mazan aonaa putoriinapanuz maꞌozakadauan wuruꞌu pidannaoabatapainaouz putoriinpan.

18 “Kaiman,” õkian Tominkaru ati, õaitapan idi õparadan powaꞌa zii unao ai panaꞌaꞌoparada-karu idaꞌan, aonaꞌoraz kanom aitapan. 19Mazan mishidapainao baokopatinpandono pachoochin ii, kaiman zii paꞌan õꞌati õparadan an bakaꞌiaudaꞌu sodi parada-karupidannao aitapanii idaꞌan, õtominapa-kida-kinaa nii õmin-mishidannao, õparadan aidobataꞌa naa manawun parada-karu idaꞌan aonaꞌoraz pidan aitapan.

20 Õmin-mishidannao, aonaa udiꞌitinpaꞌanaꞌa koraiziannao diꞌitinpan kawan. Naꞌikinaꞌapa kizi paꞌan unao paꞌishizoinao kawan, aonaꞌoraz ĩaitapan oiaꞌo. Mazan udiꞌitinapakizi pidan dyaupaiꞌo diꞌitinpan kawan. 21Kainaꞌa usaadinpan Tominkaru kaaritan idaꞌa,ukian,“Õparadan nii õpidanannao ati

baꞌoran kaduz parada-karu kida idaꞌan,naꞌiki õparadan nii ĩꞌati* 14:7 shamoro: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

1 CORINTHIANS 14:22 294 1 CORINTHIANS 14:35baꞌoran kaduz pidannao paradan idaꞌan.

Mazan unaꞌapan puꞌu,aonaꞌo nii ĩmishidan õgaru.”†Naobanai kian.

22 Ukauꞌan, utukapa aizii, wuruꞌu pidan paradanuz panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan aon-aꞌoraz kanom aitapan, tukapa-kidaꞌo nii Tominkaru maꞌozakan pidannao ati aonaꞌorazĩmishidan Christ. Aonaa mishidainao Christ atiꞌo mani wuruꞌu parada-karuz panaꞌaꞌoparada-karu idaꞌan. Mazan Tominkaru diꞌikiꞌo kuwai kowaadapa-kaoaz, mishidainaoatiꞌo paꞌan, aonaa pidannao mamishida-kainao atiꞌo mani.

23 Aizii dii mani, ipai unao mishidapainao baokopatinan uchoochiipan dono, naꞌikiwuruꞌu pidannao aitapainaouz paparadan panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan aonaꞌoraz kanomaitapan, ĩparadan naa, naꞌiki kainaꞌa pabiꞌi mishidainao kaawan aonaꞌoraz ĩaitapanpanaꞌaꞌoraz parada-karu, oo pidannao mamishida-kainao kaawan unao choochiipanidaꞌati. Aizii ĩabatan idi unao paradan naꞌapaꞌo parada-karu idaꞌan, “Madoronaa-ziiwawunaouꞌu,” ĩkian nii unao dauꞌan. 24 Mazan ipai unao ukowaadapan an Tominkarudiꞌikiꞌo kuwai, wuruꞌu pidannao mamishida-kainaouz naꞌiki wuruꞌu mishidainao, aon-aꞌoraz ĩaitapan panaꞌaꞌo parada-karu, aizii ĩabatan idi naꞌiki ĩaitapan idi unao kuwaa,ĩnyukunuu pishaata-kao nii paꞌoian kida dauꞌan. Wuruꞌu kuwai ĩabataniaz tukapa-kidannii naꞌapaꞌoram ĩkaduz. 25 Naꞌiki aimaakan kida ĩdizapaniaz panyukunuu ii, ipaiꞌo niiuaitapa-kida-kao. Uruu idi ĩkodoruꞌukan nii naꞌiki ĩtoriinpan nii Tominkaru ati, ĩkiannii, “Mishiꞌo, kainaꞌa Tominkaru daꞌaꞌa unao tuma!”

Shaꞌapatin-karu sakitapabaokopatin-karu dono choochi ii

26 Kaikapaꞌo atiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz õmin-mishidannao: Aizii ubaokopatinan donouchoochin ii, marii ukaiwaan wuruꞌu Kaimanaꞌo Doronaa taaniaz ukaꞌiita-kinaa niiushaꞌapatan kaudin-kizai. Kainaꞌaꞌo nii pidannao kunuitaꞌo nii, baꞌorainao tominapa-kidan unao, baꞌorainao kowaadapan kuwai Tominkaru aitapa-kidaniaz ĩꞌati, baꞌorainaoparadan panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan aonaꞌoraz kanom aitapan, naꞌiki baꞌorainao, mariiĩkowaadan naꞌapaꞌoram wuruꞌu ĩkianuz. Marii ipai aimaakan shaꞌapata-kariwaiz,maꞌozakadaꞌo nii ipai mishidapainao. 27 Aizii pidannao paradaꞌazoꞌo panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan, aonaꞌoraz kanom aitapan, soo dyaꞌutam oo idikinaudaꞌu pidannao paradantaapada-kao, aonaa powaꞌa zii mani wuru aiaꞌa. Ĩparadan dono, marii ĩparadanbaudaꞌapa kida. Aizii baꞌoran pidan, marii ukowaadan naꞌapaꞌoram wuruꞌu ĩkianuz.28 Mazan aonaan an pidan nii aitapaꞌo pakowaadan naꞌapaꞌoram wuruꞌu ĩkianuz, pi-dannao paradainaouz panaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan aonaꞌoraz kanom aitapan, aonaa kiziĩparadan. Marii ĩparadan paꞌidaꞌa naꞌiki Tominkaru ati.

29Marii dyaꞌutam oo idikinaudaꞌu pidannao kowaadapan Tominkaru aitapa-kidaniazkuwai, naꞌiki baꞌorainao, marii ĩabatapan naꞌiki ĩdiꞌitapan wuruꞌu kuwai, mishiꞌo wu-ruꞌu kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo oo aonaa. 30 Mazan naꞌiaꞌoram an pidan abatapaꞌo-raz naꞌii, Tominkaru aitapa-kidan an aimaakan uꞌati, marii wuruꞌu pidan kakuwaa-patinaꞌoraz mashaadan, turuu kizi pidan abatapaꞌoraz kowaadan Tominkaru aitapa-kidaniaz aimaakan uꞌati. 31 Marii baudaꞌapa pidan paradan kiwiin, udaunaꞌan baꞌoranparadan udawuꞌati. Naꞌapa ipai abatapainaouz tominpan nii naꞌiki maꞌozakada-kaonii. 32 Pidannao kowaadapaꞌo Tominkaru diꞌikiꞌo kuwai, turuaꞌo ĩzaudapan baꞌoranipaian paparadan, udaunaꞌan uruu, turuu uparadan naa kapam. 33Ushaꞌapanum kauꞌanTominkaru, aonaa uaipanwashaꞌapatan aimaakan naꞌapamkarikaonanwabaokopatinandono choochi ii, mazan uaipan ipai aimaakan shaꞌapata-kao kaiman paꞌan.

Ukauꞌan, marii kizi zunnao mashaa ĩdyaun ubaokopatinan dono uchoochin ii.34 Naꞌapa ipai Tominkaru pidanannao shaꞌapainpan kawan ĩbaokopatinan dono pa-choochin diꞌii kida, aonaa zunnao taapada-kao ĩparadan. Jewnao kakinaorinaa kiankawanaꞌati, aonaa kizi ĩkazowautapan baokopatin-karu. 35 Ĩaitapaꞌazon an aimaakandauꞌan, marii ĩpishaan paudaiarunao padapu ii. Ushaꞌapanum kauꞌan kakibaꞌazonnaꞌowuruꞌu zun paradan baokopatin-karu dono.† 14:21 Isaiah 28:11

1 CORINTHIANS 14:36 295 1 CORINTHIANS 15:1936 Unao Corinth sannao itiiman Tominkaru Paradan waꞌatin soo unao diꞌikiꞌo naꞌiki

unao atiꞌo karikaonan? 37Naꞌiki naꞌiaꞌorampidan dakotinaꞌo kowaadapaꞌo nii Tominkarudiꞌikiꞌo kuwai, oo Kaimanaꞌo Doronaa taanii uꞌati ukaꞌiita-kinaa nii pashaꞌapatan kaudin-kizai, marii uaitapan wuruꞌu õsaadanii kidaz unao ati, Naobanai Jesus kakinaori wuruꞌu.38Mazan aonaan an utaan panyukunuu ati wuruꞌu kakinaoriiz, marinaꞌa uruu.

39 Ukauꞌan õmin-mishidannao, utaa unyukunuu tuukii ukowaadapan dauꞌatiTominkaru diꞌikiꞌo kuwai. Mazan aonaa umashaataꞌanaꞌa umin-mishidannao paradanpanaꞌaꞌo parada-karu idaꞌan aonaꞌoraz kanom aitapan. 40Marii ipai aimaakan shaꞌapata-kao kaimanaꞌo idaꞌan naꞌiki sakitapaꞌo idaꞌan.

15Kaimanaꞌo kuwai Christ kadishitan dauaꞌo

1 Aizii õmin-mishidannao, õnyukunuu-kidaꞌazon uꞌati tawuruꞌu Kaimanaꞌo Kuwaiõkowaadauzoniaz uꞌati. Uruu shaꞌatii umishidaniaz naꞌiki pakawanuꞌoraz umishidapanumanawunuꞌo idaꞌan. 2 Uruu Kaimanaꞌo Kuwai kazannaataꞌo unao, upakawanun anumishidapan õkowaadan kawan uꞌati. Soo mani umamishidakan an, mazanuꞌo karikao-nan wuruꞌu umishidapanuz.

3 Õdobata-kidan kuwai unao ati, uruu dobata-kida-kariwaiz õꞌati. Wuruꞌu kuwaiumanawunuꞌo manawun: Christ mawakan dauꞌanaꞌoraz waꞌoian dikin ii, naꞌapa us-aadinpan kawanaꞌati saada-kariwai Tominkaru Paradan idaꞌa: 4 udida-kao, naꞌiki idik-inaudaꞌutan kamoo idaꞌa ukadishita-kida-kao kakupa-karu idaꞌati, naꞌapa usaadinpankawan saada-kariwai Tominkaru paradan idaꞌa. 5 Christ aidinan Peter ati, udaunaꞌan12 patominapa-kidaniinao ati. 6 Udaunaꞌan, uaidinan uwazoota 500 baokopatinpaꞌomishidainao ati. Iriba ĩnao kakupa zii kai, baokoinao mawakaꞌa naa. 7Naꞌiki udaunaꞌanuaidinan James ati kapam, naꞌiki udaunaꞌan ipai apostlenao ati.

8 Udaunaꞌan, dawuꞌitin zii uaidinan õꞌati kapam, õgaru naꞌapaꞌo koraidaonaa kawanshakataꞌoraz pakamoon uaꞌii.* 9Õgaru, awutapaꞌo õmanawunun ipai baꞌoran apostlenaoai. Mishi, õgaru, aonaa kanom dikin ii turuu õdakota-kao apostle nii, ushaꞌapanumkauꞌan õgaru patakaꞌutaꞌoraz daꞌi Tominkaru pidanannao. 10Mazan õapostle-tinan, sooTominkaru kamunanun idiꞌo õꞌati, naꞌiki ukamunanunuz õꞌati, aonaamadiwautapa-kaꞌomani. Ushaꞌapanum kauꞌan powaꞌa zii udadaran õkaudinan baꞌorainao apostlenao ai.Mishi aonaa õgaru mani wuruꞌu shaꞌapataꞌoraz aimaakan, mazan Tominkaru paꞌan wu-ruꞌu kaudinaꞌoraz õgaru idaꞌan pakamunanun idaꞌan. 11Ukauꞌan, aonaa ushaꞌapan õꞌati,õgaru kakuwaapan oo baꞌoran apostlenao kakuwaapan, ipai waunao, wakakuwaapanuruu baudaꞌapaꞌoraz kuwai dauꞌu, naꞌiki uruꞌu naa wuruꞌu unao mishidapaniaz.

Kadishita-kida-kao nii mawakainao12 Aizii waunao wakakuwaapan puꞌu Christ kadishita-kida-kao dauꞌu mawaka-karu

diꞌiki, naꞌapa dii mooko pabiꞌi unao kian mawakainao, aonaꞌo nii ĩkadishita-kida-kao?13 Umishiin an mani aonaꞌo nii mawakainao kadishita-kida-kao mawaka-karu diꞌiki,ukauꞌan Christ, aonaa ukadishita-kida-kao. 14 Naꞌiki aonaan an mani Christ kadishita-kida-kao mawaka-karu diꞌiki, ukauꞌan madiwautapa-kaꞌo wuruꞌu wakakuwaapatinanuz,naꞌiki unao mishidapanuz madiwautapa-kaꞌo kapam. 15 Naꞌiki waunao apostlenao,wamariidinan naa karikaonan Tominkaru dauꞌu, ushaꞌapanum kauꞌan wakian idiTominkaru kadishita-kida Christ mawaka-karu diꞌiki. Aizii umishiin an mani aonaꞌonii mawakainao kadishita-kida-kao mawaka-karu diꞌiki, ukauꞌan aonaꞌo Tominkarukadishita-kidan Christ. 16Ukauꞌan umishiin an mani aonaꞌo nii mawakainao kadishita-kida-kao, Christ aonaꞌo ukadishita-kida-kao kapam. 17 Naꞌiki aonaan an mani Christkadishita-kida-kao, ukauꞌan unao mishidapanuz Christ madiwautapa-kaꞌo karikaonan,naꞌiki aonaa zii unao oian kida soꞌota-kao. 18Naꞌiki aonaan anmani Christ kadishita-kida-kao, ukauꞌan pidannao mishidainaouz Christ mawakainaouznaa, aonaa ĩkazannaata-kao. 19 Aizii umishiin an mani aonaꞌo nii wakadishita-kida-kao, ukauꞌan wuruꞌuwabaiatinanuz Christ dikin ii, madiwautapa-kaꞌo karikaonan. Naꞌiki waunao, turuumaniwakashaꞌora-kida-kao ipai pidannao ai, wamishidan idimariidin-karuꞌu naa karikaonan.* 15:8 koraidaonaa kawan shakataꞌoraz pakamoon uaꞌii oo “koraidaonaa kawan mashakata-kaꞌoraz kaiman.”

1 CORINTHIANS 15:20 296 1 CORINTHIANS 15:4120 Mazan Christ, mishiꞌo ukadishita-kida-kao mawaka-karu diꞌiki. Uruu kiwiiniꞌo

ukadishitan pidannaomawakainao bii iki. Ukauꞌan, uruu idaꞌanaꞌowaaitapanmishiꞌo niimawakainao kadishita-kida-kao mawaka-karu diꞌiki. 21 Pidannao mawakan baudaꞌapaꞌopidan shaꞌapatan idiꞌo oiaꞌo aimaakan, naꞌapa kapam pidannao mawakainao kadishitannii baꞌoran pidan shaꞌapatan idi kaimanaꞌo aimaakan. 22 Ipai pidan mawakauzon,ushaꞌapanum kauꞌan Adam kaduz ĩnao. Naꞌapaꞌo nii kapam ipai mishidainaouz Christkadishita-kida-kao. 23 Mazan Christ, uruu kiwiiniꞌo ukadishitan. Aizii uwaꞌatin donokoshan, pidannao mishidainaouz uruu, ĩkadishitan nii pamawaka-kizi iki.

24 Uruu daunaꞌan amazada katokon-tinan nii, Christ katokontan nii ipai oiaꞌodoronainao naobanai-tinpainaouz. Naꞌiki utaan nii padaru Tominkaru ati, wuruꞌupakazowautapanuz. 25 Ushaꞌapanum kauꞌan Christ kazowautapan nii atii Tominkaruwaranuita-kidan ipai utarubanao. 26 Mawaka-karu, uruu ukaduzun naa tarubai Christmainaabatan niꞌo. 27 Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru paradan kotuaꞌo usaadauzo-kaokian, “Tominkaru kazowautapa-kida ipai aimaakan uꞌati.”† Mazan aitapa-kao wuruꞌuparada-karuz “ipai aimaakan” kiaꞌoraz, aonaa Tominkaru tumaꞌo atiꞌo mani wuruꞌunaꞌapa-karuz, mazan uruu paꞌan kazowautapa-kidaꞌoraz ipai aimaakan Christ ati. 28Aiziiipaiꞌi naa aimaakan kida muuda-kao dono Christ kazowautapan nii, udaunaꞌan uruu,Tominkaru Daniz, ukazowautapa-kidinan niꞌi naa Tominkaru ati. Uruu taaꞌoraz ipaiaimaakan kida Christ kazowautapannii. Ukauꞌan Tominkaru, uruꞌo niꞌi naa kazowautapaipai aimaakan.

29 Aizii umishiin an mani pidannao mawakainao, aonaꞌo nii ĩkadishita-kida-kaokakupa-karu diꞌiti, kandii nii mooko pidannao chikaawunuinan mawakainao pidannaodikin ii? Kanom wuruꞌu ĩtiwaaniaz pashaꞌapatan naꞌapaꞌo idaꞌan? 30 Aizii waunaomani? Aonaan anmani umishiin wakadishita-kida-kao nii wamawakan daunaꞌan, kandiiniꞌo mooko wuruꞌu wabaiatan aimaakan kichanaꞌiki-kiaꞌo kida ipai kamoo? 31 Õmin-mishidannao, ipai kamoo õbaiatan aimaakan kichanaꞌiki-kiaꞌo manawun! Mishiꞌokaiwuruꞌu õnaꞌapanuz, naꞌapawurumishiin kawan õꞌatadinapanuz unao dauꞌan, wabau-daꞌapatinpan idi Christ Jesus waNaobanaa idaꞌati. 32Daꞌaꞌa, Ephesus idaꞌa, kainaꞌa pidan-nao õtarubanao. Tuukii ĩkashadaakapan õtuma naꞌiki ĩdakota pazowian õgaru. Naꞌapaĩkichanaꞌiki-kian õꞌati baudokoru kawan. Ukauꞌan kandii niꞌo mooko õbaiatan naꞌapakidaꞌo aimaakan umishiin an aonaꞌo nii pidannao mawakainao kadishita-kida-kao?Umishiin an mawakainao aonaꞌo nii ĩkadishita-kida-kao, ukauꞌan kii-karu kawanaꞌati:“Wakonaukiitinaꞌa naa ipai kamoo. Waaroopaꞌa naa naꞌiki watuzapaꞌa naa, ushaꞌapanumkauꞌanwaikanaꞌanwamawakan niꞌi naa naꞌiki aonaꞌo nii powaꞌa wakadishita-kida-kao.”‡

33 Aonaa umariida-kidinaꞌanaꞌa pidannao ati kiainaouz aonaꞌo nii mawakainaokadishita-kida-kao. Ushaꞌapanum kauꞌan pukaminaꞌutinpan dono pidannao idi, aon-aꞌoraz ĩkaduz kida kaimanan, ĩpatakaꞌuan nii kaimanaꞌoraz pukaduz. 34 Usakitapadaudiꞌitinpan, naꞌiki aonaꞌa naa uꞌoipaꞌanaꞌa. Õkian naꞌapa õbaꞌazoo-kidaꞌazon unao,ushaꞌapanum kauꞌan pabiꞌi unao, aonaa manawun uaitapan Tominkaru.

Nanai kadishita-kida-karu niꞌoraz diinaꞌitiꞌi35 Pidan pishaan nii, “Naꞌapam nii wuruꞌu pidannao mawakainao kadishita-kida-kao?

Shaꞌapaꞌoram kaduzuꞌo nii ĩnanaa kida?” 36 Pugaru madiwautapa-kaꞌo pidan. Kandii niipupishaan kaikapaꞌo aimaakan? Aushaa, putukapamooko, pupaowan dono uudai, aonaausodaꞌakan sariapa, soo udida-kao an kiwiin. 37Naꞌiki aimaakan pupaowaniaz soo uudaikarikaonan, panaadon poroom aka oo baꞌoran kaduz paoribai uuda. Aonaa pupaowanpaoribai udaruꞌoraꞌa naa. 38 Mazan Tominkaru taan ukadunaa nii paaipan kawanaꞌati,naꞌiki ipai shaꞌapaꞌoram uudai ati utaa ĩkadunaa nii, ĩkaduz kida kawanaꞌati.

39Naꞌiki aimaakan kida kakupainaouz, panaꞌaꞌo ĩnanaa kida. Pidannao panaꞌa ĩnanaa,uzainao panaꞌa ĩnanaa, kotuꞌuz panaꞌa ĩnanaa, naꞌiki kopau panaꞌa ĩnanaa.

40 Naꞌiki aokazi ii aka, kainaꞌa aimaakan kida, naꞌiki imiꞌi baara an, kainaꞌa kapamaimaakan kida; wuruꞌu aokazi ii akaꞌoraz aimaakan kida, panaꞌaꞌo ĩkonaunaman wuruꞌuimiꞌi baara anaꞌoraz aimaakan kida konaunaman ai. 41 Kamoo panaꞌa ukonaunaman,kauzu panaꞌa ukonaunaman, naꞌiki wizinao panaꞌa ĩkonaunaman; naꞌiki wizinao, upuꞌuzii panaꞌa kida ĩkonaunaman baꞌoran wizinao ai kapam.† 15:27 Psalm 8:6 ‡ 15:32 Isaiah 22:13

1 CORINTHIANS 15:42 297 1 CORINTHIANS 16:242 Ukauꞌan, naꞌapaꞌo nii wuruꞌu pidannao mawakainao kadishita-kida-kao dono

kakupa-karu diꞌiti. Pidan mawakaꞌo dida-kao dono, wuruꞌu unanaa toma-kariwaizmawakauzo karikaonan, mazan ukadishita-kida-kao donoꞌo naa, aonaꞌo niꞌi naa powaꞌaumawakauzon. 43 Pidan mawakan dono, unanaa dida-kariwaiz, aonaa ukonaunaman,naꞌiki kapatiꞌo wuruꞌu unanaaz. Mazan ukadishita-kida-kao donoꞌo naa, konaunamaꞌonii naꞌiki maꞌozakaꞌo nii unanaa.

44Wuruꞌu pidan nanaa dida-kariwaiz, uruu nanai imiꞌi baara anaꞌo kaduz, mawakauzokarikaonan. Mazan ukadishita-kida-kao donoꞌo naa, karikaonanuꞌo niꞌi naa ukakupan,kakupa-karu Kaimanaꞌo Doronaa taaniaz. Mishi kainaꞌa nanai mawakauzo karikaonan,naꞌiki kainaꞌa nanai Kaimanaꞌo Doronaa taaniaz kakupa-karu uꞌati.

45 Naꞌapa saadauzo-kariwai Tominkaru paradan kian, “Kiwiitapaꞌoraz Adam, utoma-kao kakupaꞌo pidan nii”; mazan dawuꞌitiiniꞌoraz Adam, uruu Christ. Naꞌiki Christ, uruuDoronai taaꞌoraz karikaonanuꞌo kakupa-karupaꞌan. 46Ukauꞌanwuruꞌunanaiz KaimanaꞌoDoronaa taaniaz kakupa-karu uꞌati, aonaa uruu mani wuruꞌu kiwiiniꞌoraz. Mazan wurupaꞌanaꞌa nanai imiꞌi baara anaꞌoraz kaduz, uruu kiwiiniꞌoraz paꞌan. Dawuꞌitin zii paꞌanwuruꞌu nanai Kaimanaꞌo Doronaa taaniaz kakupa-karu uꞌati.

47 Kiwiitapaꞌoraz Adam, imiꞌi idiꞌo utoma-kao, mazan dawuꞌitiiniꞌoraz Adam, uruuaokazi ikiꞌo uwaꞌatin paꞌan. 48 Ipai pidannao imiꞌi baara ainaouz, naꞌapaꞌo ĩnanaa wuruꞌupidan kawan, toma-kariwaiz imiꞌi idi. Mazan pidannao makoinao niꞌoraz aokazi iti,naꞌapaꞌo nii ĩnanaa wuruꞌu pidan kawan aokazi ikiꞌoraz uwaꞌatin. 49Wananaa toma-kaokawanwuruꞌu pidan nanaa kaduz kawan imiꞌi idi, diinaꞌitiꞌi naꞌapaꞌo nii wananaa wuruꞌupidan nanaa kaduz kaawan aokazi ikiꞌoraz.

50 Õmin-mishidannao, kaikapaꞌo atiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Wuruꞌu wananaa, imiꞌibaara anaꞌoraz kaduz karikaonan, aonaa turuu umashaapan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii; naꞌiki wananaa mawakauzoz, aonaa turuu ukakupan karikaonanuꞌo nii.

51-52Aushaa uabata, õkowaadan aimaakan aonaꞌoraz uaitapauzo-kao: aonaa ipaiꞌo niimani wamawakan, mazan dawuꞌitiiniꞌo kuwudii§ poota-kao dono, ipaiꞌo nii wapanaꞌad-inaꞌakan kadiman aka, pidan samuruuankan kawan paawun. Aizii wuru donoꞌo kuwudiipoota-kaoaz, pidannao mishidainao Christ mawakainaouznaa, ĩkadishitan nii, aonaꞌoniꞌi naa ĩmawakauzon powaꞌa. Naꞌiki ipai waunao kakupainao, wapanaꞌadinaꞌakan niikapam. 53 Wuruꞌu wananaa mawakauzoz panaꞌada-kao nii nanai kida diꞌiti, aonaꞌoniꞌoraz umawakauzon. 54Ukauꞌanwananaamawakauzoz panaꞌada-kao donoꞌo naa nanaikida diꞌiti karikaonanuꞌo niꞌoraz ukakupan paꞌan, uruu Tominkaru paradan kotuaꞌorazusaadauzo-kao mishiinan niꞌi naa:“Mawaka-karu mainaabata-kaoaꞌa naaz kaiman-daun!”*55 “Mawaka-karu, naꞌii dii pukaꞌiitanuz puzowian pidan?

Mawaka-karu, naꞌii dii pumaꞌozakan pukaziwaa-kinaa nii pidan?”†56 Mawaka-karu ikodan pamaꞌozakan pakaziwaa-kinaa nii pidannao, ĩꞌoian idaꞌanaꞌo,naꞌiki oiaꞌo ikodan pamaꞌozakan wadikintapan idaꞌan kakinaorii, Moses atiꞌoraz utaa-kao. 57 Mazan “kaiman manawun,” wakian Tominkaru ati, uruu taaꞌoraz waꞌati turuu-kinaa nii wadikintan oiaꞌo naꞌiki mawaka-karu, waNaobanaa Jesus Christ shaꞌapataniiidaꞌan.

58 Ukauꞌan õmin-mishidannao, õmarainapaniinao, maꞌozaka ukadishitapa umishi-dapan idaꞌa, naꞌiki aonaa utaapadaꞌanaꞌa aimaakan zikadan unao umishidapanii ai.Karikaonan ushaꞌapaapa ukaudin-kizi Naobanai Jesus ati, ushaꞌapanum kauꞌan uaitapawuruꞌu ukaudinanuz Naobanai ati, aonaa madiwautapa-kaꞌo mani wuruꞌu.

16Puraata zaamata-kao

mishidainao ati1 Aizii õparadan nii tawuruꞌu puraata zaamataꞌazoo-kaoaz dauꞌan, Jerusalem iaꞌoraz

Tominkaru pidanannao ati, patakaꞌutinainaouz, ĩkaminkaꞌuta-kinao nii. Ushaꞌapatapaꞌi õdyuudan kawan Galatia iaꞌo mishidapainao shaꞌapatan. 2 Ipai Sunday kawanaꞌati,§ 15:51-52 kuwudii: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. * 15:54 Isaiah 25:8† 15:55 Hosea 13:14

1 CORINTHIANS 16:3 298 1 CORINTHIANS 16:23ipai unao, ubuuta paꞌi puraata sodi wuruꞌu diꞌikiꞌi puraata uikodaniaz, naꞌiki utaapaꞌanaazu. Aonaa uzaudapaꞌanaꞌa atii õkaawan zii, uruu zii utiwaan uzaamatan puraata ipaibaukapa aka. 3 Aizii õkaawan dono, õsaadan nii kaarita wuruꞌu pidannao dauꞌan, unaozaamataniinaouz naꞌakaꞌo nii puraata Jerusalem iti, unao diꞌikiꞌoraz, naꞌiki õdyuudan niiĩdyaun. 4 Aizii õdiꞌitinpan an kaimanaꞌo nii zii õmakon an kapam, ukauꞌan õmakoꞌokanniꞌi naa baokopa ĩtuma.

Paul morowautaꞌazon5 Õwaꞌatin nii õmorowautaanan unao idaꞌan, õmakon daunaꞌan Macedonia ii aka.

6 Panaadon õnaꞌaꞌakan nii unao tuma naꞌapaudaꞌum sondii karikaonan, oo panaadonõnaꞌian nii unao tuma atii amazadawadidin ipain diꞌiti. Udaunaꞌan turuu ukaminkaꞌutanõgaru, õdobatapaꞌazon donoꞌo naa wuruꞌu amazada diꞌiti naꞌitiꞌoram nii õmakan naꞌikiꞌodaunaꞌan. 7 Aonaa õmorowautaꞌazon uꞌidaꞌati õdobatapan tuma karikaonan. To-munuꞌikiꞌo õaipan õnaꞌaꞌakan unao tuma, Naobanai Tominkaru taapadan an unaꞌapan.

8 Õnaꞌan nii daꞌaꞌa Ephesus idaꞌa atii Pentecost* taapauzo-kao kamoon diꞌiti.9Ushaꞌapanumkauꞌan, kainaꞌa iriba pidannao daꞌaꞌa abataꞌazoꞌo Kaimanaꞌo Kuwai, naꞌikikaimanaꞌo nii manawun õnaꞌan an zii õkakuwaapan ĩꞌati, ukainaꞌan puꞌu padamata iribapidannao aonaꞌo manawun ĩnyukunuu-atin õgaru õkowaadapan idi Kaimanaꞌo Kuwai,naꞌiki tuukii ĩtoꞌoran õꞌati.

10Aizii Timothy kaawan an unao idaꞌati, kaiman paꞌi udapaapa uruu. Uruu kaudinaꞌoNaobanai Jesus ati naꞌapa õgaru kawan. 11 Aonaa kizi naꞌiaꞌoram pidan kashadan uruu,mazan ukaminkaꞌuta paꞌan uruu, udobata kizi kaiman, ukaawa kizi õꞌidaꞌati. Õzaudapanukaawan wuruꞌu, baꞌorainao mishidainao tuma.

12Aizii, wamin-mishidan Apollos dauꞌan. Tuukii õpishaan umakon unao diꞌiti, wuruꞌubaꞌoranmishidainao tuma. Mazan aonaa unyukunuu naꞌapazan pamorowautapan dauꞌukai unao diꞌiti. Mazan naꞌapainim dono uikodan amazada pamorowauta-kinaa nii, uruunaꞌapainiꞌo nii umakon umorowautan.

Paul katokontan paparadan13Karikaonan uzaudinapa, naꞌiki maꞌozaka ukadishitapa umishidapan idaꞌa; maꞌozaka

utaapin unyukunuu ii, naꞌiki aonaa utariaꞌa naa. 14Ushaꞌapata ipai aimaakan unyukunuukamarainpanun idaꞌan.

15 Uaitapanii shaꞌatii Stephanas naꞌiki uiribannao dauꞌan mashaapainaouz udapuꞌu.Ĩnao kiwiniinao ĩmishidan wakuwaa Jesus dauaꞌo wiizai baara Achaia ii, naꞌiki tuukiiĩtaainan pakaminkaꞌutan idaꞌan Tominkaru pidanannao. Õmin-mishidannao, õpishaanunao, 16 uizoꞌati kizi pidannao naꞌapainao ĩkazowautapan, naꞌiki pidan naꞌapaꞌo ukaudi-nan naꞌiki ukazowautapan ĩnao kawan.

17 Tuukii õkonaukian Stephanas, Fortunatus, naꞌiki Achaicus kaawan dauꞌan õꞌidaꞌati;unao aonaan puꞌu padamata õꞌai, mazan kainaꞌa ĩnao õtuma. 18 Naꞌiki ĩkonaukiidaõnyukunuu, naꞌapa ĩkonaukiidan kawan unao nyukunuu. Utukapa-kida paꞌi naꞌapamunaubaapan, naꞌiki unyukunuu-atin pidannao ĩnao kaduz.

19 Mishidapainao mashaapainaouz daꞌaꞌa Asia Baara an, ĩdyuudan paparadan kidaunao ati; Aquila naꞌiki udaiaro Priscilla dyuudan kapam paparadan unao ati, naꞌikimishidainao choochiipauzonaouz ĩdapu ii, ĩdyuudan kapam paparadan ĩbaudaꞌapatin-pan idi unao tuma Naobanai Jesus idaꞌan. 20 Ipai mishidainao mashaapainaouz daꞌaꞌadyuudan paparadan unao ati. Konaukii unaubaa umin-mishidannao ubaokopatinandono.†

21Aizii diꞌi õparadan sodi õgaru Paul saadanii õkaꞌu idaꞌan, õnaubaa-kinaa nii unao.‡22 Naꞌiaꞌoram pidan aonaa umarainpan Naobanai Jesus, marii upatakaꞌuta-kao. Kaiꞌi

naa puwaꞌati, waNaobanaa!23Marii Naobanai Jesus kamunanun unao ati.

* 16:8 Pentecost: umanawunuꞌo kamoo Jewnao ati. † 16:20 Paul donoꞌo mishidainao baokopatinan dono,ĩtukapa-kidan panaubaan oo pakonaukii-kidan pamin-mishidannao pakissitan idaꞌan ĩdyaun pakaozoo ati oo pataawuati oo panaadon pakaꞌu ati. ‡ 16:21 Kainaꞌaꞌo daꞌi Paul minkaꞌu saadapauzo kaarita uꞌati. Uruu saadanii wuruꞌukaaritaz Paul ati. Mazan verse 21 idaꞌa, paaipan atiꞌo paꞌan, Paul saadan pakaꞌu idaꞌan Corinth sannao aitapa kizimishiꞌo ukaaritan wuruꞌu.

1 CORINTHIANS 16:24 299 1 CORINTHIANS 16:2424Õmarainapa ipai unao wabaudaꞌapatinpan idi Christ Jesus idaꞌan. Amen

2 CORINTHIANS 1:1 300 2 CORINTHIANS 1:6

Itamautan Paul KaaritanCorinth Sannao Atiꞌo

Diꞌoraz kaarita dauaꞌoPaul saadan koshan kaarita mishidainao ati, Corinth iainaouz.Usaadan kaarita ĩꞌati ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa baꞌoran pidannao kowaadapainao

kaikin Tominkaru paradan, mazan dakotinpainao karikaonan Christ apostlen nii. Ĩnaokakinaotan mishidainao apostle Paul ai. Ĩkian udauꞌan, “Aonaa mishiꞌo mani wuruꞌuuparadan maꞌozakanuz, soo pamunapon idiꞌo karikaonan umaꞌozakatinpan. Mazanukaawan an daꞌatiꞌi, aonaa ukaꞌiitauan paparadan naꞌapa wakanaapu ati.” (Putukapa 2Corinthians 10:1)

Uruu idi apostle Paul saadanpakaaritan, ukakinaowanmishidainaomaꞌozakaꞌo idaꞌan.Unyukunuu-kida ĩꞌati pamakonkauzon dauꞌan ĩꞌidiꞌii. Ĩaitapa naꞌiki ĩtukapanii ukaduzumakonkauzon dono ĩwiizi ii. Aonaa kanom dikaudaꞌo nii ushaꞌapatan naꞌii. Aonaaumizidin-kidan ĩdyaun, aonaa udakotan pakaudinan winipinaa ĩꞌati, ukaudin dadarapaikoda-kinaa nii aimaakan sodi kida pamashaapa-kinaa nii. Ukian aonaa puraata maniwuruꞌu uaipaniaz ĩꞌai, mazan uaipan paꞌan pakaminkaꞌutan ĩdyaun, ĩaitapa kizi naꞌapamTominkaru aipan mishidainao mashaapan, naꞌiki ĩtaapaakan pamin-mishidannao tuma.

Unyukunuu-kida ĩꞌati puraata taa-kao dauꞌan mishidainao ati Jerusalem iainaouz.Mishi kizi ĩsaabaan naa puraata wuruꞌu ĩkowaadauzoniaz pataaꞌazon mawanyukunui-tainao ati.

Ukakinao kapam mishidainao, ĩtanawatin kizi pashaꞌapaapan ai oii kidaꞌo.Ĩmatanawatinkan an mishiꞌo nii ukakinaowan ĩdyaun maꞌozakaꞌo idaꞌan naꞌapapakian kawan pakaaritan idaꞌa.

Utokon ii Paul kowaadinan naamishidainao ati, naꞌiki ukakinaowan ĩdyaun kaimanaꞌoidaꞌan. Uaipanmishi ĩmashaapan kaiman naꞌiki konaukii Tominkaru tuma naꞌiki pamin-mishidannaoun tuma. (Putukapa 2 Corinthians 13:11)Kaarita buutinpan kida

Paul kaaritan dauaꞌo 1:1-11Paul kaudin-kizi dauaꞌo 1:12—7:16Puraata zaamata-kao dauaꞌo patakaꞌutinainao ati 8:1—9:15Maꞌozaka Paul kakinaowan pidannao 10:1—13:10Paul katokontan pakaaritan 13:11-1131 Diꞌoraz kaarita õgaru Paul diꞌikiꞌo, Tominkaru zaamataniaz Christ Jesus apostlen

nii, naꞌiki waꞌinawuzu Timothy diꞌikiꞌo kapam. Wasaadan kaarita unao atiꞌo Tominkarupidanannao baokopatinpainaouz Corinth ii, naꞌiki baꞌoran upidanannao atiꞌo mashaa-painao kidaz Achaia Baara ii aka. 2Marii Tominkaru waDaru naꞌiki Naobanai Jesus Christkamunanun unao ati naꞌiki utaa kizi unyukunuu kaiman-kinaa nii.

Marii “kaiman,” wakianTominkaru ati

3Marii “kaiman,” wakian Tominkaru ati, uruu wanaobanaa Jesus Christ Tominkarunnaꞌiki udaru. Kamunanbaꞌo darui wuruꞌu Tominkaruz, naꞌiki uruu karikaonanuꞌoumaꞌozakadapan nyukunui. 4 Uruu maꞌozakadaꞌoraz wanyukunuu wabaiatan donoaimaakan kashaꞌora kidaꞌo. Ukauꞌan wamaꞌozakadaꞌa naa pidannao nyukunuu kapamĩbaiatan an kashaꞌora kidaꞌo, naꞌapa Tominkaru maꞌozakadan kawan wanyukunuu.5 Kaiꞌoraz tuukii wabaiatan toꞌora-karu Christ dikin ii; mazan Christ idaꞌanaꞌowuruꞌu Tominkaru maꞌozakadanuz wanyukunuu tuukii manawun. 6 Aizii waba-iatanuz dobata kashaꞌora kidaꞌo toꞌora-karu, unao atiꞌo wuruꞌu, ushaꞌapanum kauꞌanwaaipan idi umaꞌozakadinan naꞌiki ukazannaatinan. Waunao, naꞌapaꞌo wanyukunuumaꞌozakadauzo-kao wabaiatan dono toꞌora-karu. Naꞌapaꞌo kapam wuruꞌu wamaꞌoza-kadanuz unyukunuu ubaiatan idi kashaꞌora kidaꞌo aimaakan. Ukauꞌan waaitapa aonaꞌonii ukashadinan, mazan maꞌozakaꞌo nii utaapan wuruꞌu umishidapanuz Christ, naꞌapa

2 CORINTHIANS 1:7 301 2 CORINTHIANS 1:24waunao kawan. 7 Waaitapa upatakaꞌuta-kao dono waunao kawan, mazan Tominkarumaꞌozakadan nii unyukunuu, naꞌapa umaꞌozakadan kawan wanyukunuu.

8 Waꞌinawuzunao naꞌiki wadadakoonao, waaipan unao aitapan naꞌapam wabaiatankashaꞌoraꞌo, toꞌora-karu waꞌati wakakuwaatinankan dono Asia Baara ii aka. Mishi tuukiiwabaiaapan dadaraꞌo naꞌiki kashaꞌoraꞌo aimaakan kida, waꞌitiiman shaa wamawakanniꞌi naa. 9 Ipai waunao wakian wanyukunuu ii “aizii wamawakan naa wuruꞌu.” Mazanaimaakan shaꞌapanuz waꞌati kaikapaꞌa, aonaa kizi wadopian waꞌidaꞌa karikaonan, mazanwadopii kizi paꞌan Tominkaru ati, kadishita-kidaꞌoraz mawakaꞌo pidan. 10 MishiTominkaru kaminkaꞌuta naꞌiki ukazannaata waunao wazowii-kao ai, uruu idi waaitapakarikaonanuꞌo nii ukazannaatan waunao naꞌapa. Naꞌiki wamishida naꞌiki waaitapaTominkaru kazannaatan nii koshan waunao, 11 unao kaminkaꞌutan idi waunao utoriin-pan idaꞌan. Tominkaru dakoꞌatin nii wuruꞌu iribaꞌoraz toriinapa-karu wadauꞌan, naꞌikiukaminkaꞌutan nii naꞌiki ukazannaatan nii waunao. Uruu dikin ii iribaꞌo nii pidannaonaubaan naꞌiki ĩkonaukii-kidan Tominkaru.

Paul panaꞌadan panyukunuu pashaꞌapataꞌazoonii ai12 Aizii waꞌatadinpaꞌazon: aonaa kanom washaꞌapatan baꞌazootin-kidaꞌo nii wau-

nao, kaiman wamashaapan naꞌiki washaꞌapata aimaakan kaiman, ipai pidannao tumawachiꞌikapa-kizi kawanaꞌati. Unao tuma powaꞌa zii wamashaapan kaiman. Ipai washaꞌa-patan aimaakan sakitapa Tominkaru aipan kawanaꞌati, aonaa kanom wadizinpan unaoai. Washaꞌapatinan kaikapaꞌa aonaa pidan aitapaaban kaduz idaꞌanaꞌo mani, mazanTominkaru kaminkaꞌutan idaꞌanaꞌo paꞌan waunao. 13-14 Wasaadan dono wakaaritanunao diꞌiti, aonaa wakaiwaan kashaꞌapannaa kidaꞌo parada-karu, mazan wasaadanuzmashaꞌapannaꞌo naꞌiki kainaabanaꞌo idaꞌan. Uruu idi aizii masakaudaꞌu uaitapanwadauꞌan, mazan waaitapa powaꞌaꞌo nii zii uaitapan wadauꞌan naꞌiki wakaduz dauꞌankaimanaiman. Aizii diinaꞌitiꞌi, Naobanai Jesus kaawan dono, tuukiaꞌo nii unao atadapanwaunao, naꞌapaꞌo nii waꞌatadapan kapam unao.

15-16 Õaitapa naꞌapaꞌo nii unao nyukunuu kapam, umishidan nii kaiwuru õparadankidaz. Uruu idiꞌo õdakotanuz padamata õmorowautapaꞌakan unao diꞌii õmakopaanandono Macedonia iti. Aizii õkiwan dono powaa ati õaipan koshan õmorowautapaꞌakanunao diꞌii, itamau kizi ukonaukian uabatan idi kaimanaꞌo õkuwaa. Aizii õdobatapandonoꞌo naa unao diꞌiki, õaiapanii padamata ukaminkaꞌutan õgaru utaan idaꞌan õaiapaniikida õkiwa-kinaa niꞌi naa Judea Baara iti.

17 Mazan aonaꞌa naa õmorowautapaꞌakan unao diꞌii õkian kawanaꞌati. Aizii mani,naꞌapam ukian õpanaꞌadan dauꞌan õnyukunuu, naꞌapa dii uabatanuz, mariidin-karukawan? Oo pidan kawan tomaꞌakaꞌoraz padiꞌitinpan aizii sodiꞌikaꞌo karikaonan? “Oo,”pakian puꞌu, mazan udaunaꞌan “Aonaa” ukiaꞌakan naa. Aonaa naꞌapaꞌo mani õgaru.18Tominkaru karikaonan uparadanmishiin. Naꞌapaꞌo kauꞌan wuruꞌu wakuwaamishiniz,“Oo” õkian dono, mishiꞌo wuruꞌu “Oo” õkianuz. 19 Tominkaru Dani Jesus Christkarikaonan daꞌi uparadan mishiin, aonaa upanaꞌadan panyukunuu. “Oo” ukian dono,mishiꞌo wuruꞌu “Oo” ukianuz. Uruu Jesus dauaꞌo wuruꞌu Silas, Timothy naꞌiki õgarukakuwaapatinanuz.

20 Õkian kaikapaꞌa ushaꞌapanum kauꞌan ipai tawuruꞌu Tominkaru kowaadanii kidazpataaꞌazon naꞌiki pashaꞌapataꞌazon, mishiꞌi naa ushaꞌapatanuzu Christ idaꞌan naꞌapapakiauzon kawan. Uruu idiꞌo wakian, “Amen.” Wakian kaikapaꞌa aimaakan shaꞌapanidi naꞌapa Tominkaru paradan kawanaꞌati, naꞌiki Christ idaꞌan tuukii wakonaukii-kidanTominkaru umanawunun.

21Tominkaru idaꞌanaꞌo wuruꞌumaꞌozaka waunao naꞌiki unaomishidapan Christ, uruuwuruꞌu zaamataꞌoraz ipai waunao kaudinaꞌo nii paꞌati. 22Naꞌiki kainaꞌa utaan KaimanaꞌoDoronaa waꞌidaꞌa. Uruu ukainaabata-kinaa paꞌidiwauꞌu naa wuruꞌu waunaouz. Naꞌikiwuruꞌu utaanuz Kaimanaꞌo Doronaa wanyukunuu iti, waaitapa-kinaa nii mishiꞌo niiutaan waꞌati ipai wuruꞌu ukowaadanii kidaz pataaꞌazon diinaꞌitiꞌi.

23Aizii õkowaadan nii unao ati Tominkaru abatapan puꞌu kanom niꞌo aonaa õdobatanunao idaꞌan õparadan kawanaꞌati. Wuruꞌu õmamakokanuz õkarodapan idiꞌo unao,õkakinaowan ai unao kaziwaꞌo idaꞌan. 24 Mazan aonaa wadyuudan mani umishidapan

2 CORINTHIANS 2:1 302 2 CORINTHIANS 2:17

waparadan kawanaꞌati. Waaitapa unao tuukii umishidan Christ. Waaipan paꞌanwakaudinan baokopa unao tuma, ukonaukii-kinaa nii.

21 Ukauꞌan õdiꞌitinpan, aonaꞌo nii õmakon unao diꞌiti kai, aonaa kashaꞌora-karu

bii aꞌo mani wuruꞌu õmorowautapaꞌazoonuz. 2 Aizii õkashaꞌoradan an unyukunuu,kanomanaokainaꞌa konaukiidaꞌonii õgaru? Soounaoõkashaꞌoradaniinaouz. 3Uruu idiꞌotawuruꞌu maꞌozaka õparadan uꞌati, õsaadanii õkaaritan idaꞌa, õaipan idiꞌo udiꞌitinpanushaꞌapaapanii kida dauꞌu. Aonaa kizi ukashaꞌoradan õnyukunuu koshan õmakon donounao diꞌiti, ushaꞌapanumkauꞌan unaowuruꞌu konaukiidaꞌo niꞌoraz õgaru. Mazan õaitapaushaꞌapatinan nii õparadan kawanaꞌati. Uruu idi baokopaꞌo nii wakonaukian. 4 Tawurudonoꞌo õsaadanuz kaarita unao ati, õzaadan bii aꞌo õsaadan, tuukii õdopian unao dauꞌannaꞌiki kaziwa õdiꞌitinpan udauꞌu. Õsaadanuz õkaaritan aonaa õkashaꞌoradaꞌazon maniunyukunuu, mishiꞌoraiman õaipan paꞌan uaitapan naꞌiki utukapan mishiꞌo õmarainpanunao tuukii.

Pidan shaꞌapatanii oiaꞌomarinaꞌata-kao

5 Aizii pidan wuruꞌu tomaꞌoraz kashaꞌora-karu pashaꞌapatanii idaꞌan, ukashaꞌo-radaꞌaka mishi õnyukunuu, mazan unao udawunuꞌiti ukashaꞌoradan unyukunuu,panaadonpowaꞌa zii ukashaꞌoran õꞌai. Mazan aonaa õꞌitiimanukaziwanwaunao tuukiaꞌoidaꞌan manawun. 6 Aizii turuaꞌa naa upatakaꞌutazu. Aata, upatakaꞌutaꞌakaꞌa naazumishidainao aitan kawanaꞌati. 7Ukauꞌan aizii umarinaꞌataꞌa naa wuruꞌu ushaꞌapataniaz,kaimanaꞌa naa uparada uꞌati. Panaadon unyukunuu kashaꞌoran niꞌi naa tuukii manawunnaꞌiki uꞌitiiman aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa kaiman-karu paꞌati. 8 Uruu idi tuukii õaipanutukapa-kidan ipai umin-mishidannao kanaapuꞌu mishi umarainpan uruu. 9 Tawuruꞌuõsaadanuz õkaaritan unao diꞌiti, õtukapaꞌazon umishidan naꞌiki uizoꞌatin ipai wuruꞌuõdyuudanii kidaz ushaꞌapatan. 10Aizii umarinaꞌatan anwuruꞌu kashaꞌoraꞌoraz aimaakanpidan shaꞌapataniaz, õgaru naꞌapa, õmarinaꞌatan nii kapamaz, aonaa udaruꞌo aimaakanmani wuruꞌu ushaꞌapataniaz. Christ aitapa naꞌiki utukapa mishi õmarinaꞌataꞌa naawuruꞌu kashaꞌoraꞌoraz pidan shaꞌapatan. Naꞌiki unao atiꞌo õshaꞌapatanuz aimaakannaꞌapa. 11Aonaa kizi Satan waota-kidan waunao, ushaꞌapanum kauꞌan waaitapaniꞌi naatuukii Satan tiwautan pawaota-kidan waunao.

Paul dopian dauꞌanaꞌo12 Aizii õmakonkan dono Troas ii, õkowaadapaꞌakan donoꞌoraz Kaimanaꞌo Kuwai

Christ dauꞌu, Naobanai Tominkaru daꞌata padamata kaudin-kizai õꞌati, ukashaapaõkowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai. 13Mazan aonaa õnyukunuu kaimanan, tuukii õdopianushaꞌapanum kauꞌan aonaa zii Titus kaawan unao diꞌiki. Uruu idi õkowaadinan naꞌiainaoati, udaunaꞌan õdobatan naa Macedonia iti.

Maꞌozaka-karu Christ idaꞌan14 Mazan “kaiman,” õkian Tominkaru ati, ushaꞌapanum kauꞌan uzaamatanii waunao

Christ idaꞌati papoitorunao nii. Uruu idiꞌo Tominkaru kaiwaan waunao naꞌakapaꞌo niinaꞌiki kowaadapaꞌo nii Kaimanaꞌo Kuwai, pidannao aitapa-kinaa nii Christ. Kaduunuꞌokawanuꞌo nii pidannao ati wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai. 15 Ukauꞌan wuruꞌu wakaud-inanuz, wakowaadapanuz kaimanaꞌo kuwai, kaduunuꞌo Tominkaru ati wuruꞌu. Uruukuwai kida poꞌokinan ipai pidannao kawanaꞌati, wuruꞌu kazannaatinainaouz paꞌoian ainaꞌikimakazannaatin-kainaouz paꞌoian ai. 16Mazan pidannaomakazannaatin-kainaouz,ĩdamaan wuruꞌu wakuwaa kidaz aimaakan mawakaꞌo dyupushan kawan, ushaꞌapanumkauꞌan mawaka-kizai itiꞌoraꞌa naa ĩmakopan. Mazan wunaouꞌu kazannaatinainaouzpaꞌoian ai, kaduunuꞌo kawan ĩdamaan wuruꞌu wakuwaa kidaz, ushaꞌapanum kauꞌankarikaonanuꞌo nii ĩmashaapan Tominkaru tuma. Naꞌiaꞌoram pidan turuaꞌo ushaꞌapatannaꞌapa kidaꞌo kaudin-kizai? 17Waunao aonaa baꞌoran pidannao kawan mani wakaiwaa-pan Tominkaru paradan wazaamaapa-kinaa nii puraata pidannao ai. Mazan Tominkaruzaamatanii waunao kowaadapaꞌo nii paparadan. Uruu idi uawun zaꞌa ipai wakowaadanuparadan kaiman naꞌiki sakitapa, Christ poitorun idi waunao.

2 CORINTHIANS 3:1 303 2 CORINTHIANS 3:18

3Paꞌinaꞌo mashaapa-karu Tominkaru aipan kawanaꞌati

1 Naꞌapa dii unao kian kaiwuru kida dauꞌanaꞌa, udakota shaꞌa waꞌatadinpan karikao-nan? Oo uaiapa zii shaꞌa kaarita saada-kao wadauꞌan, wanaꞌakan nii unao diꞌiti baꞌoranpidannao kawan, oo kaarita saada-kaounaodiꞌikiwanaꞌakanniiwamakokizi kawanaꞌati?2 Mazan unao paꞌan wakaaritan wanaꞌakapaniaz watuma, saadinpaꞌo wanyukunuuii. Pidannao tukapan idi kaimanaꞌa naa unao kaduz, uruu idaꞌan ĩaitapa mishiꞌowuruꞌu wakaudinanuz Tominkaru ati. 3 Christ kaaritan kawanuꞌo paꞌan wuruꞌu unaouz,umashaapan idi panaꞌaꞌa naa, pidannao tukapa naꞌiki ĩaitapa watominapa-kidan idiꞌounao wuruꞌu upanaꞌadinanuz. Aonaa saaribai naꞌiki kaꞌui idaꞌanaꞌo mani usaada-kaowuruꞌu Christ kaaritanuz, mazan Tominkaru karikaonanuꞌoraz ukakupan saadanii paꞌanpadoronaa idaꞌan. Aonaa kuba baaraꞌaꞌo mani usaada-kao, mazan usaada-kao pidannaonyukunuu iaꞌo paꞌan.

4 Aizii kaiwuruꞌu õkianuz unao ati kaikapaꞌa õaitapan idi turuu Tominkaru shaꞌap-atan aimaakan naꞌapa Christ idaꞌan. 5 Mishi waaitapa aonaa waturuan washaꞌapatanwaꞌidaꞌa wuruꞌu kaudin-kizaiz, kaimanaꞌo kuwai kowaadapa-kaoaz. Mazan Tominkarutaan idaꞌanaꞌo paꞌan pamaꞌozakan waꞌati wuruꞌu wakowaadapanuz kaimanaꞌo kuwai.6 Tominkaru wuruꞌu zaamataꞌoraz waunao, kowaadapaꞌo nii paparadan, uruu wuruꞌutaaꞌoraz wakaꞌiita-kinaa nii wakowaadan pidannao ati wuruꞌu paꞌinaꞌoraz aimaakanTominkaru shaꞌapataniaz naa ĩꞌati.* Wuruꞌu paꞌinaꞌoraz aimaakan Tominkaru shaꞌap-atan, aonaa kotuaꞌo Moses saadauzonii kakinaorii kawanuꞌo mani, mazan padoronaaidaꞌanaꞌo paꞌan. Ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌu kotuaꞌoraz kakinaorii naꞌakaꞌo pidanmawaka-karu diꞌiti; mazan wuruꞌu Tominkaru shaꞌapataniaz padoronaa idaꞌan, pidanikoda-kinaa paꞌan karikaonanuꞌo kakupa-karu.

7Wuruꞌu kotuaꞌoraz kakinaorii, saada-kariwaiz kuba kataidaꞌuꞌo idaꞌa, ukaawa-kidanpuꞌu mawaka-karu, mazan umanawun uwiziꞌidaꞌakan Moses awun baara utaa-kao donouꞌati. Aonaa Israelitenao kaꞌiitan paawunuupaꞌakan uawun baara iti, uwiziꞌin idimanawun. Padamata umainaabatinpaanan puꞌaꞌoraꞌa naa ĩtukapanuzu. 8Aitaniimanaꞌowuruꞌu Tominkaru Doronaa kaudin-kiziz, powaꞌaꞌo zii umanawunun uꞌai. 9 Upuꞌu ziikotuaꞌo kakinaorii wuruꞌu patakaꞌuta-kidaꞌoraz pidan paꞌoian dikin ii, umanawun uwiz-iꞌin, aitaniimanaꞌo umanawunun wuruꞌu kaimanaaka-kidaꞌoraz pidannao Tominkarutuma. 10Wuruꞌu kotuaꞌoraz kakinaorii umanawunuꞌo naꞌiki wiziꞌiꞌoraz utukapauzo-kaokiwiin, aizii aonaꞌa naa powaꞌa umanawunun, ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌu paꞌinaꞌorazTominkaru kowaadaniaz pashaꞌapataꞌazon papidanannao ati, powaꞌaꞌo zii umanawununuꞌai. 11 Wiziꞌi naꞌiki umanawun mishi wuruꞌu kotuaꞌoraz kakinaorii, mazan udau-naꞌan uwiziꞌin mainaabatinan naa. Aitaniimanaꞌo umanawunun wuruꞌu paꞌinaꞌorazTominkaru kowaadaniaz pashaꞌapataꞌazonpapidanannao ati, karikaonanuꞌoraz nii paꞌanunaꞌan.

12Wamishidan idi tuukii wuruꞌu paꞌinaꞌo aimaakan, Tominkaru kowaadaniaz pashaꞌa-pataꞌazon, maꞌozaka ukauꞌan wakakuwaapan udauꞌu. 13 Aonaa Moses kawanuꞌo maniwaunao, uruu ushibatanii paawun baara umaaiapakan idi Israelitenao tukapan wiziꞌiꞌomainaabatinanpaawunbaara iki. 14Mazan tuukii ĩnyukunuudadaran, atii kai ĩnyukunuushibatapa-kariwai kawanuꞌo, naꞌapa kotuaꞌo kakinaorii aitauzo-kao donoꞌo kawan.Uzikada-kao nii soo pidan zaamatinan idaꞌan Christ idaꞌati. 15 Mishiꞌo wuruꞌu, atii kainaꞌapainim kotuaꞌo Moses kakinaori aita-kao dono, pakawanuꞌo kawan zii ĩnyukunuutaratapa-kao ĩaitapan aiazu. 16Mazan pidan zaamatinan an Naobanai Jesus idaꞌati, uruudonoꞌo nii zii shibatapaꞌoraz unyukunuu zikada-kao.

17 Aizii wuruꞌu Kaimanaꞌo Doronaaz, Naobanai Doronaa wuruꞌu. Naꞌiki pidankainaꞌaꞌoraz Naobanai Doronaa uꞌidaꞌa, aonaꞌa naa powaꞌa kotuaꞌo kakinaorii kazowau-tapan uruu. 18 Aizii waunao zikada-kariwaiꞌi naa waꞌai wuruꞌu shibatapauzoz waawunbaara. Kaiman kiziꞌi naa watukapa-kidan Naobanai Jesus umanawunun, KaimanaꞌoDoronaa kaudinan idaꞌan waꞌidaꞌa. Aonaꞌo nii usookadan pakaudinan usaabaapan wau-nao naꞌapa Naobanai Jesus kawan, pidannao tukapa kizi powaꞌaꞌo zii Jesus umanawunun.* 3:6 paꞌinaꞌoraz aimaakan Tominkaru shaꞌapataniaz naa ĩꞌati: uruu dakota-kao Paꞌinaꞌo Covenant. Putukapa kaaritatokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’ waranuꞌu.

2 CORINTHIANS 4:1 304 2 CORINTHIANS 4:184

Umanawunuꞌo kaudin-kizai taa-kao waꞌati, wakakataimanan puꞌu1 Tominkaru kamunan-kidan idiꞌo waunao wuruꞌu, uzaamatanuz waunao kaudinaꞌo

nii paꞌati, kowaadapaꞌo nii umanawunuꞌo kuwai. Uruu idi aonaa wakashadinan naꞌikiaonaa wadakotan wamuudan wuruꞌu kaudin-kizaiz. 2 Mishiꞌoraiman õgaru naꞌikiõmin-kaudinannao naꞌapa kida wadiꞌitinpan, aonaa waaipan wadizapan aimaakan uꞌaioo washaꞌapatan mani aimaakan kakibaꞌazonnaa kidaꞌo, naꞌiki aonaa waaipan wa-mariidapan pidannao wakuwaa idaꞌan. Tominkaru awun zaꞌa mishi wakowaadapanuparadan sakitapa pidannao ati. Ipai pidannao abatainao kida wakuwaa, ĩaitapa naꞌikiĩtukapa mishiꞌo wuruꞌu wakowaadapaniaz kuwai. 3 Mazan aizii Kaimanaꞌo Kuwaiwuruꞌu wakowaadapaniaz, umainaabanan an, mazan umainaabanan soo wunao atiꞌimamishida-kainaouz, maabataꞌazoo-kainaouz Kaimanaꞌo Kuwai, uruu idi ĩpatakaꞌuta-kao nii. 4 Satan, tominkaru-tinpaꞌoraz imiꞌi baaraꞌa, uruu wuruꞌu awautapaꞌorazKaimanaꞌo Kuwai mamishida-kainao aitapan aiazu. Uruu idi aonaa ĩtukapan, naꞌikiaonaa ĩaitapan umanawunuꞌo ukanadapan ĩꞌidaꞌati, wuruꞌu Kaimanaꞌo Kuwai Christdauaꞌoraz. Naꞌiki aonaa ĩaitapan naꞌapa kidaꞌo Christ umanawunun Tominkaru tuma.5 Aonaa wadauaꞌo mani karikaonan wuruꞌu wakakuwaatinanuz, mazan Jesus Christdauaꞌo paꞌan, uruu Tominkaru taaniaz ipai pidannao naobanaa nii. Ukauꞌan waunaopoitoruinaouꞌu naa karikaonanwakaudinan idi Christ ati. 6Aizii Tominkaru, dyuudauzozkanadaꞌo tominan marutaꞌo-karu iki, uruu wuruꞌu kanadapaꞌoraz wanyukunuu iti,waaitapa-kinaa nii Tominkaru umanawunun kandapaꞌoraz Christ idaꞌa.

7Ukauꞌan kainaꞌa waꞌidaꞌa wuruꞌu umanawunuꞌoraz aitapa-kinai Tominkaru diꞌikiꞌo-raz, wananaa kakataimanan puꞌu, naꞌapa kaꞌuz kin kawan toma-kariwai kidaz kubai idi.Uruu idaꞌan pidannao aitapan nii aonaa wamaꞌozakan idaꞌanaꞌo mani washaꞌapatinanoo wakowaadapan wuruꞌu umanawunuꞌoraz kuwai, mazan Tominkaru paꞌan wuruꞌutaaꞌoraz wanyukunuu iti umanawunuꞌo maꞌozaka-kinai. 8 Mishi tuukii wapatakaꞌuta-kao ipai wamako kizi kawanaꞌati kida, mazan upuꞌu aonaa naꞌapa kidaꞌo mashaatanwaunao. Panaadon aonaa waaitapan naꞌapam naa washaꞌapatinan, mazan upuꞌu aonaawadakotan Tominkaru manyukunuutan waunao. 9 Waꞌantamikita-kao puꞌu dikaudakidaꞌo idaꞌan, mazan upuꞌu aonaa wawaꞌakauzo-kao wabaꞌoran. Washaꞌapata-kaopuꞌu kaziwaꞌo idaꞌan, mazan upuꞌu aonaa wazowii-kao. 10 Ipai wakakuwaapatin-kizikawanaꞌati waaitapa daꞌi washaꞌapataꞌazoo-kao dikaudaꞌo idaꞌan. Naꞌapa kidaꞌo idaꞌanwatiwaa wuruꞌu Jesus baitauzonii kidaz atii naꞌapa uzowii-kao. Mazan aonaa watarianwashaꞌapataꞌazoo-kao ai, pidannao aitapa kizi kainaꞌa Jesus mashaapan waꞌidaꞌa, uruumaꞌozakadapaꞌoraz waunao. 11 Wakakuwaapatinan dikin ii Jesus dauꞌu, maonapa kidadaꞌi wamawakan, mazan uruu idaꞌan kizi pidannao aitapan kainaꞌa Jesus mashaapanwaꞌidaꞌa. 12 Ukauꞌan kainaꞌa maonapa mawaka-karu waꞌidaꞌa, tuukii wazowiaꞌazoo-kaomazan aonaa watarian wamawakan ai, waaipan idi unao zaamatan wuruꞌu karikao-nanuꞌoraz paꞌan kakupa-karu.

13 Naꞌapa tawuruꞌu usaadinapanuz Tominkaru kaaritan idaꞌa, “õmishidan idiꞌoTominkaru wuruꞌu õkakuwaapatinanuz” Waunao naꞌapa kapam wamishida Tominkaru,uruu idiꞌo wuruꞌu wakakuwaapatinanuz. 14 Waaitapa naꞌiki wamishida Tominkarukadishita-kidanii wanaobanaa Jesus pamawaka-kizi iki. Ukauꞌan wamishida naꞌapaꞌonii kapam ukadishita-kidan waunao wamawaka-kizi iki wazaamatinan idiꞌi naa Jesusdiꞌiti. Naꞌiki ukadishita-kidan niꞌi naa waunao baokopa unao tuma pakanaapu iti. 15 Ipaiwuruꞌu aimaakan wabaiatanii kidaz kaikapaꞌa unao dikin iaꞌo, wakaminkaꞌutaꞌazon idiꞌounao. Uruu idaꞌan kizi powaꞌaꞌo zii iriba pidannao aitapan mishi Tominkaru kaimanan,ĩkonaukii-kida kizi uruu, naꞌiki ĩmanawuntapa kizi uruu.

Mishi kizi mishidapa-karu16 Uruu idi aonaa wakashadinan wakaudinan wananaa mizainan puꞌu naꞌiki ukaak-

inpan puꞌaꞌa naa. Mazan wadoronaa ii ipai kamoꞌo wamaꞌozakadapa-kao. 17 Aiziiwadiꞌitapan an wuruꞌu wabaiatanii kidaz aimaakan kai, masakaudaꞌuꞌo karikaonan wu-ruꞌu, aonaa karikaonanuꞌo nii mani, mazan wabaiatinan winipinaa nii kainaꞌa aimaakanumanawunuꞌo Tominkaru taapanii waꞌati. 18 Ushaꞌapanum kauꞌan waunao wataapanwanyukunuu aonaa tukapa-kariwai kida aimaakan dauꞌatiꞌo mani, mazan soo wuru

2 CORINTHIANS 5:1 305 2 CORINTHIANS 5:17dauꞌatiꞌo aonaꞌoraz utukapa-kao. Wuruꞌu aimaakan wabaiatanii kidaz kai, aonaꞌo niiunaꞌan kotuaꞌiki, mazan wuruꞌu aimaakan Tominkaru taaꞌazooniaz aonaꞌoraz utukapa-kao, karikaonanuꞌo nii paꞌan unaꞌan.

5Paꞌinaꞌo nanai

1 Uruu idi wananaa wiizibai kawanuꞌoraz, mashaapa-kizaiz kai, umainaabata-kaodono, waaitapa Tominkaru taan nii waꞌati wamashaapa-kizi nii aokazi ii, karikaonanuꞌopaꞌan mashaapa-kizai, aonaa pidan tomanii mani. 2Mazan kai, wanaꞌan idi zii wananaazoꞌo, tuukii wadopitan, naꞌiki tuukiaꞌa naa wazaudapan, wakananaata-kao wuru idiꞌipaꞌinaꞌoraz nanai aokazi ikiꞌoraz. 3 Ushaꞌapanum kauꞌan wakananaata-kao donoꞌo naapaꞌinaꞌo nanai idi, aonaa mananaa-daunuꞌo nii mani wadoronaa. 4 Mishiꞌo wuruꞌu,wanaꞌan idi zii daꞌaꞌa wananaa zoꞌo, tuukii wadopitan. Mazan aonaa wamawakaꞌazondauꞌatiꞌo mani kaiwuruꞌu wadopitanuz, mazan waaipan naa paꞌan wananaa wuruꞌubaiatinaꞌoraz panaꞌada-kao paꞌinaꞌo nanai diꞌiti aonaꞌoraz umawakauzon. 5 Mishinaꞌapaꞌo wuruꞌu Tominkaru aipanuz papaꞌinaadan wananaa. Uruu idiꞌo uzaamatannaꞌiki usaabaan waunao. Naꞌiki Tominkaru taa paDoronaa waꞌati, uruu idaꞌan kiziwaaitapan mishiꞌo nii wuruꞌu ushaꞌapatanuz waꞌati aimaakan naꞌapa pakian kawanaꞌati.

6Ukauꞌan maꞌozaka wataapan wanyukunuu, waaitapan idi mishiꞌo nii utaan paꞌinaꞌowananaa nii, mazan wamashaapan idi zii wananaa zoꞌo, aonaꞌo nii zii wamashaapanwanaobanaa Jesus tuma. 7 Mazan tuukii wamishidapan uruu, wamatukapakan puꞌupadamatazu. 8 Mazan õkian kawan, waaitapa mishiꞌo nii utaan paꞌinaꞌo wananaa nii,uruu idi kaimanaꞌo nii zii waꞌati wasoꞌotinan diꞌorazwananaa aiaꞌa, wamashaapa an kiziꞌinaa paꞌan Jesus tuma aokazi iti. 9 Ukauꞌan powaꞌa zii ipai baꞌoran kida ai, waaipan wa-mashaapan kaimanaꞌa naa uꞌati, karikaonan kizi ukonaukiitinan wadauꞌan, wakakupanpuꞌu zii kai wananaa idaꞌa, oo waꞌaonaan puꞌaꞌa naa wananaa ai, waꞌaokaziꞌian puꞌaꞌanaa. 10 Ushaꞌapanum kauꞌan ipai waunao mishidainao, wakadishita-kida-kao nii Christkanaapu iti ukootowapa-kizi ii. Naꞌiki ipaiꞌo nii wakawinipinaata-kao washaꞌapataniikida kawanaꞌati daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, kaimanaꞌo oo dikaudaꞌo.*

Kaimanaaka-karu Tominkaru tuma Christ idaꞌan11 Tuukii wakichanaꞌikin washaꞌapatan dikauda kidaꞌo aimaakan Tominkaru awun

zaꞌa. Uruu idiꞌo wakakinaotan pidannao tuukii, ĩmishida kizi Tominkaru paradan.Tominkaru, uaitapanii mishiꞌo wuruꞌu wakowaadapanuz paparadan unao ati. Naꞌikinaꞌapa kapam õaipan uaitapan, mishiꞌo wuruꞌu wakaudinanuz Tominkaru ati. 12Mazanaonaa waꞌatadinpan mani oo wamanawun-tinpan mani unao ati kaiwuruꞌu wanaꞌa-panuz. Mazan waaipan paꞌan uaitapan naꞌiki umishidan wakuwaa, uꞌatadinapa kiziwadauꞌan, naꞌiki uaitapa kizi naꞌapamudakoꞌatin pidannaoparadandakoopainaouzwau-nao. Tuukiaꞌoraz ĩatadinpan pashaꞌapaapanii aimaakan kida idaꞌan, mazan ĩnyukunuuii aonaa mishiꞌo mani ĩmarainpan Tominkaru. 13 Pabiꞌi kida ĩnao, ĩkian wadauꞌanwazowau madoronaꞌo. Unaꞌapan an mishi, aonaa ushaꞌapan, watukapa-kao madoronaꞌokawan, mazan waaipan idiꞌo paꞌan Tominkaru konaukii-kida-kao. Mazan unao tukapanan aonaa wamadoronan, kaimanaꞌo wuruꞌu, unao atiꞌo mishi wuruꞌu wakaudinanuz,wakaminkaꞌutaꞌazon idi unao. 14 Mishiꞌo wuruꞌu Christ marainpan waunao udawuniti, uruu idiꞌo wuruꞌu wakaudinanuz kaikapaꞌa. Ushaꞌapanum kauꞌan waaitapa mishiChrist mawakan ipai pidannao oian dikin ii. Uruu idi Tominkaru tukapan ipai waunaomawakainaouꞌu naa oii-karu ai. 15 Jesus mawakan idi ipai pidannao ati, ukauꞌanpidannaomishidainaouz uruu, aonaꞌa naa turuu ĩmashaapanpaaipan kawanaꞌati. Mazanĩshaꞌapatin kizi soo Christ aipan kawanaꞌati, uruu mawakaꞌoraz naꞌiki kadishitaꞌorazpamawaka-kizi iki ĩdikin ii.

16Ukauꞌan aizii aonaꞌa naa powaꞌa wadiꞌitapan pidan, pidannao mamishida-kainaouzChrist diꞌitapan kawan pidan. Mishi naꞌapa kowas wataapauzon Christ kiwiin. Mazanaizii aonaa powaꞌa wataapan uruu naꞌapa. 17 Ushaꞌapanum kauꞌan pidan zaamati-naꞌo Christ idaꞌati, paꞌinaada-kariwaiꞌi naa ukaduz, naꞌiki wuruꞌu kiwiitapa kidaꞌo-raz ukaduz mainaabata-kaoaꞌa naa. Mazan paꞌinaꞌoraꞌa naa paꞌan kaduzui taa-kao* 5:10 Putukapa 1 Corinthians 3:13-15.

2 CORINTHIANS 5:18 306 2 CORINTHIANS 6:13uꞌati. 18 Soo Tominkaru wuruꞌu paꞌinaadaꞌoraz pidannao naꞌapa. Uruu Tominkaruwuruꞌu kaimanaaka-kidaꞌoraz waunao patuma Christ mawakan idaꞌan. Naꞌiki uruuzaamatanii waunao kaudinaꞌo nii, kowaadapaꞌo nii pidannao ati, kaimanaaka-karudauꞌan Tominkaru tuma. 19Naꞌiki wakowaada kizi pidannao ati Tominkaru kaimanaaka-kidaꞌazon ipai pidannao patuma, Christ mawakan idaꞌan. Aizii ĩnyukunuu naꞌapan an,ipaiꞌo nii umarinaꞌatan ĩꞌoian, naꞌiki ukaimanaakan nii ĩtuma. Uruu kuwai wuruꞌuTominkarudyuudaniazwakowaadapanpidannao ati. 20Ukauꞌanwaunaowuruꞌu kadishi-taꞌoraz Christ ati, paradaꞌo nii pidannao kanaapu ati. Mishi Tominkaru kaiwaan waunaopaparada-kinaa nii maꞌozaka unao ati. Uruu idi Christ aipan kawanaꞌati, wakiaꞌazonuꞌati maꞌozakaꞌo idaꞌan umishida wuruꞌu wakuwaaz, ukaimanaaka kiziꞌi naa powaa itiTominkaru tuma. 21 Tominkaru aipan ati, ipai waꞌoian kaboota-kao Christ diꞌiti, uruuidi Tominkaru tukapan Christ oiaꞌo kawan, umashaꞌapatakan puꞌu oiaꞌo. Upatakaꞌuta-kao atii uzowii-kao, waꞌoian dikin ii. Uruu idi Tominkaru tukapan waunao kaimanainaokawan Christ idaꞌan.

61 Wakaudinan idi baokopa Tominkaru tuma, wakakinaowan unao maꞌozakaꞌo

idaꞌan. Aonaa umanyukunuutaꞌanaꞌa Tominkaru kaimananuz uꞌati. 2 Kaikapa shaꞌatiiTominkaru paradan saadinpaꞌo kiauzonuꞌu,“Kainaꞌaꞌo nii zii kamoo kaawan.Uruu dono upishaan an ukaminkaꞌuta-kao utoriinpan idaꞌan õꞌati,

õdakoꞌatin nii unaonaꞌiki uruu dono õkazannaatan nii unao.”Uabata, aizii kaawaꞌa naa wuruꞌu kamooz, kaiꞌi naa Tominkaru kaminkaꞌutaꞌazon unao,kaiꞌi naa paꞌan ukazannaapan.

3 Aonaa waaipan waawautapan pidannao ĩmishidan ai kaimanaꞌo kuwai, washaꞌa-paapan idaꞌan dikauda kidaꞌo aimaakan. Aonaa wadakoapa-kidaꞌazon kaimanaꞌo kuwaiwuruꞌu wakowaadapaniaz. 4Mazan waaipan paꞌan watukapa-kidan mishiꞌo Tominkarupoitorunao waunao, ipai waparadan naꞌiki washaꞌapatanii kida idaꞌan: wabaiatan idaꞌandadara kidaꞌo aimaakan wakaudin-kizi ii aka, naꞌiki wabaiatan idaꞌan kashaꞌora kidaꞌowakaudin-kizi dikin ii, mazan upuꞌu aonaa wamarinaꞌatan wakaudin-kizi.

5 Panaadon wabaꞌizii-kao, naꞌiki wakaboota-kao taraa-kizai iti; panaadon pidannaotoꞌoradinan waꞌati kichanaꞌiki-kiaꞌo idaꞌan. Naꞌiki wakaudinan dadara wazamazin biiꞌi.Panaadon aonaa wadaꞌawun wakaudinan wamizainan puꞌu. 6 Watukapa-kida mishiꞌoTominkaru poitorunao waunao: wataapinan idaꞌan kaiman ipai oiaꞌo ai. Naꞌiki waaita-pan idaꞌan mishiꞌo kuwai wuruꞌu Tominkaru diꞌikiꞌoraz; naꞌiki wamadopiidakan idaꞌanwanyukunuu; naꞌiki wakaimanan idaꞌan pidannao ati; naꞌiki watukapa-kidan idaꞌanwakamarainapanun tuukii. Naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa kaminkaꞌutan idaꞌan waunao;7 naꞌiki wakowaadapan idaꞌan mishiꞌo kuwai; naꞌiki Tominkaru maꞌozakadan idaꞌanwanyukunuu. Washaꞌapata ipai aimaakan kaiman, naꞌapa Tominkaru aipan kawanaꞌati,uruu wakaiwaa waawautinapa-kinaa nii watarubanao ai, naꞌiki wamizaataaka-kinaa niiĩtuma. 8 Mazan upuꞌu wakaudinan wanaubaa-kao puꞌu oo wazon-kida-kao puꞌu; wau-namunaa abata-kao puꞌu dikauda oo kaiman; wakuwaa mishiin puꞌu naꞌiki usakitapanpuꞌu, mazan upuꞌu wadakota-kao mariidinauzonao nii. 9 Aitapa-kariwai waunao naꞌikiwakuwaa kaimanaiman, mazan upuꞌu aonaa waunao naꞌiki wakuwaa kida umishida-kao.Wazowiaꞌazoo-kao puꞌu, mazan upuꞌu zii wakakupan; wabaꞌizii-kao puꞌu tuukii mazanupuꞌu aonaa wazowii-kao.

10Wakashaꞌoradauta-kao puꞌu, mazan upuꞌu wakonaukiitinan. Mapuraatanuꞌo mishiwaunao, mazan upuꞌu waunao idaꞌan iribaꞌo nii pidannao kashaꞌapauzin Tominkarudiꞌiki. Aonaa mishi washaꞌapauzinii daꞌaꞌa, mazan upuꞌu ipai aimaakan Tominkarudiꞌikiꞌo waꞌidiwau wuruꞌu.

Umarainapa kizi waunao naꞌapa wamarainpan kawan unao11Mishidainao õmarainapaniinao, Corinth sannao, mishiꞌo tawuruꞌu waparadan kida

unao atiꞌoraz. Wakowaadan unao ati tuukii wamarainpan unao. 12Aonaa naꞌapainim ziiwamanaudapakan unao, mazan unao paꞌan wuruꞌu manaudapa-kaꞌoraz waunao. 13Aizii

2 CORINTHIANS 6:14 307 2 CORINTHIANS 7:8õparadaꞌazon unao ati naꞌapa õdainao atiꞌo kawan, udaꞌataꞌa naa unyukunuu waꞌati,umarainapa kiziꞌi naa kapam waunao.

Aonaa kizi mamishida-kainao kaduz tamakapa-kao14 Manaꞌa ukaminaudaꞌutinaꞌanaꞌa wunao idiꞌi mamishida-kainaouz Jesus. Turuu

mooko mishidainao Jesus mashaapainaouznaa kaiman patumaakadinan oiaꞌo pidannaotuma, wuruꞌu naudapainaouz pashaꞌapaapan oii kidaꞌo aimaakan? Oo turuu mookokanadaꞌo baokopatinpanmarutaꞌo tuma? 15Naꞌapamooko Christ nyukunuu Satan shaꞌa-paapanii kida dauꞌati? Turuu mooko mishidainao nyukunuu naꞌapataakan mamishida-kainao shaꞌapaapanii dauꞌati? 16 Turuu mooko toma-kariwai tominkaru taapa-kao oonaꞌaka-kao Tominkaru umanawunuꞌoraz dapu iti? Aizii wuruꞌu waunaouz, Tominkarukarikaonanuꞌoraz ukakupan, udapu wuruꞌu wananaaz, umashaapan idi wanyukunuu ii.Kaikapa shaꞌatii Tominkaru paradan saadinpaꞌo kiauzon:“Õmashaapan nii õpidanannao idaꞌa

naꞌiki aonaꞌo nii õmuudinpan ĩꞌai.Õgaruꞌo nii ĩTominkarun nii

naꞌiki ĩnaouꞌo nii õpidanannao nii.”*17Uruu idi Naobanai Tominkaru kian ĩꞌati,“Umuudinaꞌa naa naꞌiki ubuutinaꞌa naa oiainao ai.Manaꞌa upishataꞌanaꞌa oo ushaꞌapaapaꞌanaꞌa oiaꞌo

naꞌiki dikauda kidaꞌo aimaakan,umashaꞌapatakan an naꞌapa kidaꞌo, õdapaapan nii unao.”†

18 “Õgaruꞌo nii unao daru nii,naꞌiki ipai unao daonaioranao naꞌiki zunnao, õdainaouꞌo nii unao,Naobanai umanawunuꞌoraz kian.”‡

71Mishidainao õmarainapaniinao, uabata naꞌapamTominkaru kowaadan pazaamataꞌa-

zon waunao paudainao nii. Ukauꞌan aizii wamuudaꞌa naa ipai oiaꞌo wuruꞌu patakaꞌuaꞌo-raz wananaa oo wadoronaa. Mishi kiziꞌi naa paꞌan wamashaapan kaiman, naꞌikiwakichanaꞌiki washaꞌapaapan ai oiaꞌo, Tominkaru awun zaꞌa, wamashaapa kiziꞌi naamaꞌoiaka-daun uaipan kawanaꞌati.

Paul konaukian2Ukaimandaꞌa naa shoman unyukunuuwaꞌati. Aonaa kanomwashaꞌapatan dikaudaꞌo

nii unao ati. Aonaa wapatakaꞌuan wuruꞌu umashaapanuz kaiman Christ ati, naꞌikiaonaa wakazaapan puraata oo aimaakan kida uꞌai. 3 Aonaa õbaꞌazootin-kidaꞌazon maniunao kaiwuruꞌu õnaꞌapanuz uꞌati. Naꞌapa õkiauzon kawan uꞌati, tuukii wamarainpanunao, naꞌiki karikaonanuꞌo nii wataapan unao wanyukunuu ii, wakakupan puꞌu oo wa-mawakan puꞌu. 4Õaitapamishiꞌo wuruꞌu unaomishidanuz Christ, uruu idi õkakuwaapanumanawunuꞌo idaꞌan umishidapan dauꞌu. Uruu idaꞌan tuukii umaꞌozakadan õnyukunuu.Aizii tuukii õkonaukian wabaiatan puꞌu kashaꞌora kidaꞌo naꞌiki toꞌora-karu, mazan upuꞌutuukii õkonaukian.

5 Aizii wakaawan donoꞌo naa Macedonia ati, aonaa wasookapan kaiman. Ipaiwamako-kizi kawanaꞌati wabaiatan toꞌora-karu naꞌiki wakakuwaatinan towaudaꞌuta-kao. Wanyukunuu kasharuapa-kao puꞌu, kainaꞌa zii kaziwa wadiꞌitinpan ipai unaodauꞌan. 6 Mazan Tominkaru konaukiidauzoz pidannao nyukunuu ĩkashaꞌoran dono,ukonaukiida waunao Titus kaawan idi waꞌidaꞌati. 7 Tuukii manawun wakonaukian Tituskaawan idi. Mazan powaꞌa zii wakonaukian waabatan idi Titus kowaadan kaiman utaa-pan naꞌiki udapaapan uruu. Naꞌiki ukowaada õꞌati tuukii unao tukapaꞌazon õgaru. Naꞌikituukii unao kashaꞌoran ukashaꞌoradan dikin ii õnyukunuu. Naꞌiki ukowaada kapamtuukii udiꞌitinpan ukaminkaꞌutaꞌazon dauꞌan õgaru. Uruu idi õkonaukian udawun itimanawun.

8 Õkashaꞌorada mani mishi unao õsaadanii kida õparadan idaꞌan, mazan aizii kaimanõꞌati õsaadanuz. Õgaru naꞌapa kashaꞌoraꞌakaꞌo kapam õnyukunuu õsaadan idi naꞌapa* 6:16 Leviticus 26:12; Ezekiel 37:27 † 6:17 Isaiah 52:11 ‡ 6:18 2 Samuel 7:14; 1 Chronicles 17:13

2 CORINTHIANS 7:9 308 2 CORINTHIANS 8:5unao ati. Aizii ukowaada-kao idi õꞌati mishi unyukunuu kashaꞌoraꞌakan masakaudaꞌuõkaaritan aitaa-kao dono uꞌati. 9 Uruu idi aizii tuukii õkonaukian, mazan aonaaõkashaꞌoradan idiꞌo mani, mazan õkonaukian ukashaꞌora-kidan idi ushaꞌapatan wuruꞌuoiaꞌoraz aimaakan, naꞌiki umarinaꞌatan idi wuruꞌu ushaꞌapaapanii kidaz. Naꞌapaꞌokashaꞌora-karu wuruꞌu Tominkaru aipaniaz, uaipan idi waꞌati-karu paꞌidaꞌati. Ukauꞌanaonaa wakaziwan unyukunuu wasaadanii wakaaritan idaꞌan, mazan wakaminkaꞌutapaꞌan unao. 10 Pidan mishiꞌo ukashaꞌoran pashaꞌapatanii oiaꞌo dikin ii Tominkaruaipan kawanaꞌati, mishiꞌo nii umuudan naꞌiki utanawatinan pashaꞌapaapan ai oiaꞌo.Uruu idi Tominkaru mainaabatan nii uꞌoian uꞌai, naꞌiki ukazannaatan niizu. Ukauꞌanaonaa turuu wakashaꞌora-kidan wuruꞌu naꞌapaꞌoraz kashaꞌora-karu. Mazan pidankashaꞌoraꞌo padamata paꞌoian dikin ii, mazan upuꞌu aonaa uwaꞌatin oo utukapa-kidanzoobaba panyukunuu kashaꞌoran Tominkaru ati pashaꞌapaapan dikin ii oiaꞌo, aonaꞌo niiTominkaru kazannaatanuz, mazan ukaboota-kao nii karikaonanuꞌo patakaꞌutin-kizai itipaꞌoian dikin ii.

11Mazan wuruꞌu kashaꞌora-karu Tominkaru aipan kawanaꞌatiꞌoraz, pidan ikoda uruuidaꞌan panyukunuu maꞌozaka-kinaa nii. Uruu idiꞌo wuruꞌu sariapa unao diꞌitinpaꞌakan,naꞌiki tuukii uaipaꞌakan usakitapadan wuruꞌu pidan oiainapanuz. Naꞌiki sariapa utoꞌo-raꞌakan umamashaatakan idi wuruꞌu oiaꞌo shaꞌapaapa-kaoaz. Sariapa utarian, uaita-paꞌakan idiꞌi naa Tominkaru patakaꞌutan nii pidan umamuudakan an pashaꞌapaapanoiaꞌo. Sariapa uaipaꞌakan õmorowautapan oo õmakon uꞌidiꞌiti. Sariapa uaipaꞌakanõaitapan tuukii unyukunuitapan õgaru. Uruu idi sariapa mishi upatakaꞌutan pidannaowuruꞌu shaꞌapatainaouz oiaꞌo, naꞌapa õparadan kawanaꞌati. Wuruꞌu ushaꞌapataniikidaz idaꞌan utukapa-kida mishiꞌo aonaa ubaokopatinan oiaꞌo shaꞌapaapa-kao dauꞌati.12 Aizii tawuruꞌu õsaadanuz kaarita unao ati, aonaa õaipan mani upatakaꞌutan wuruꞌushaꞌapataꞌoraz dikaudaꞌo aimaakan, oo õsaabaa-kinaa niꞌomani pidan nyukunuuwuruꞌukashaꞌorada-kariwaiz. Mazan õsaadan õkaaritan naꞌapa, õaipan idiꞌo udiꞌitinpan naꞌikiutukapa-kida kizi Tominkaru ati mishi umarainpan naꞌiki uizoꞌatin waparadan. 13Uruuidi tuukii wanyukunuu maꞌozakadinan.

Powaꞌa zii wakonaukian watukapan idi Titus kaawan konaukii unao diꞌiki. Kaimanunyukunuu ukaawan daunaꞌan unao diꞌiki, aonaa powaꞌa ukaziwadapan panyukunuuunao dauꞌan. 14 Umanawunuꞌo daꞌi õkowaadapauzon unao dauꞌan Titus ati. Kaimanõꞌati aonaa ubaꞌazootin-kidan õgaru uꞌati. Naꞌapa wakowaadapauzon kawan mishiꞌokuwai unao ati. Naꞌapaꞌo daꞌi wakowaadauzon Titus ati mishiꞌo kuwai unao daunaꞌan.Aizii utukapankaꞌa naa unao kaduz, naꞌapa mishi wakowaadan kawan uꞌatiz. 15 TuukiiTitus marainpan unao, pakawan unyukunuitapan pataapa-kao kaiman umanawunuꞌoTominkaru poitoru nii, naꞌiki ipai uizoꞌatin uparadan naꞌiki kaiman utaapan uruuumakonkan dono unao diꞌii. Uruu idi powaꞌa zii manawun umarainpan unao. 16 Õgarunaꞌapa, tuukii õkonaukian ushaꞌapanum kauꞌan õaitapa naꞌiki õmishida kaimanaꞌo niiunao shaꞌapatinan Tominkaru aipan kawanaꞌati.

8Mishidainao taan puraata

1 Wamin-mishidannao, wakowaadaꞌazon unao ati naꞌapam mishidainao Macedoniaiainao shaꞌapatinan, Tominkaru kamunanun idi tuukii ĩꞌati. 2 Mamishida-kainao toꞌo-rainpan puꞌu ĩꞌati, mazan upuꞌu konaukii ĩmashaapan. Naꞌiki ĩikodan puꞌu masakaudaꞌupuraata mazan upuꞌu tuukii ĩkataanuꞌuzon. 3 Õaitapa naꞌiki õtukapa dobata kida ĩtaanpuraata masakaudaꞌuꞌo papuraatan kida diꞌiki. Aonaa dyuuda-kariwai mani ĩtaannaꞌapa, soo panyukunuu aipan kawanaꞌatiꞌo. 4 Kaziwa ĩpishaan waunao powaꞌan kida,ushaꞌapanum kauꞌan tuukii ĩaipan pataan puraata pakaminkaꞌuta-kinaa nii mishidainaowuruꞌu Jerusalem iainaouz. 5 Naꞌiki aonaa wazauda-kidan ĩtaan dobata kida puraatamasakaudaꞌuꞌo papuraatan kida diꞌiki. Mishiꞌoraiman kiwiin pataan uaꞌii puraata,ĩtaainan Naobanai Jesus ati. “Kanom puaiapanii washaꞌapatan, washaꞌapatan nii,”ĩkian. Udaunaꞌan ĩwaꞌatin waꞌidaꞌati, naꞌapa kapam ĩtaainan waꞌati. Ĩkian, “Kanomuaiapanii washaꞌapatan, washaꞌapatan nii.” Ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapa Tominkaruwuruꞌu aipaꞌoraz ĩshaꞌapatinan naꞌapa.

2 CORINTHIANS 8:6 309 2 CORINTHIANS 8:236 Tuukii wapishaan Titus makon unao diꞌiti. Uruu kiwiiniꞌo usakadan patominapa-

kidan unao puraata taa-kao dauꞌan. Ukauꞌan marii kiziꞌi naa ukaminkaꞌutankanunao baokopatan puraata, tawuruꞌu unao kowaadaniaz kiwiiniꞌo dono utaaꞌazonukaminkaꞌuta-kinaa nii baꞌoran mishidainao. 7 Aizii unao, ipaiꞌi naa uaitapan kaimankidaꞌo aimaakan shaꞌapata-kao dauꞌu. Tominkaru aipan ati tuukii umishidapan, uaitapaukakuwaapan kaiman. Naꞌiki kainaꞌa aitapa-kinai Tominkaru diꞌikiꞌo unao idaꞌa. Naꞌikituukii unyukunuu dyautan ushaꞌapataꞌazon dauꞌati kaiman kidaꞌo aimaakan. Naꞌikituukii umarainpan waunao. Ukauꞌan naꞌapa kizi minziiwa naꞌiki konaukii utaan puraatadyuuda-karu nii mishidainao diꞌiti.

8 Aonaa õdyuudan mani utaan puraata kaiwuruꞌu õnaꞌapanuz uꞌati. Mazan õtuka-paꞌazon mishiꞌo wuruꞌu ukamarainapanuz, baꞌoran mishidainao kawan, konaukiaꞌorazĩtaan puraata pakaminkaꞌuta-kinaa nii mishidainao Jerusalem iainaouz. 9Unao, uaitapanaꞌapam wanaobanaa Jesus Christ tuukii ukamunanban naꞌiki ukamarainapanun, naꞌikikainaꞌa umanawun aimaakan kida uꞌidaꞌa aokazi ii, mazan upuꞌu uwaꞌakanuz, umashaa-paꞌanan imiꞌi baara ati, upatakaꞌutinan uaipan idi pakaminkaꞌutan waunao, wazaamata-kinaa nii wuruꞌu umanawunuꞌoraz taaꞌazoo-kao waꞌati.

10 Ukauꞌan, õkiaꞌazon unao ati puraata taa-kao dauꞌan: kiwiitapaꞌo wunu diꞌii,unao shaꞌatii kiwiiniꞌo usakadan utaan naꞌiki uzaamaapan puraata taa-karu niꞌo baꞌo-ran mishidainao ati, uruu dono tuukiaꞌo shaꞌatii ukataanuꞌuzon. 11 Ukauꞌan aizii,ubaokopataꞌa naa ipai wuruꞌu utaanii kidaz puraata, uipaida kiziꞌi naa wuruꞌu usakada-niaz ushaꞌapaapan kiwiitapaꞌo wunu diꞌii. Utukapa-kida kizi mishi konaukii naꞌikiminziiwa utaan upuraatan usakadinan ikiꞌo atii utokon iti. Utaa kizi puraata upuraatandiriꞌin kawanaꞌati kida. 12Aizii utaan an aimaakan konaukii naꞌiki minziiwa, diriꞌiꞌo diꞌikioo masakaudaꞌuꞌo diꞌiki, naꞌapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naubaaniaz. Aonaa Tominkaruzaamatan aimaakan pidan ai uꞌaonaan puꞌu manawun uꞌidaꞌa.

13 Kaiwuruꞌu õkianuz naꞌapa, aonaa õdyuudan mani utaan dobata puraata, uruuidi ubaiatan naa mani uzamazin baꞌorainao kawanyukunun puꞌu. Mazan marii kizipatumaaka oo naꞌapa kida kizi pidan kawanyukunun. 14 Unao idaꞌa kai kainaꞌadobata aimaakan oo puraata. Ukauꞌan turuu ukaminkaꞌutan baꞌoran mishidainao.Aizii naꞌapainim umawanyukunuitan dono, naꞌapaꞌo nii kapam ĩkaminkaꞌutan unao.Ukauꞌan naꞌapa kidaꞌo nii ukaminkaꞌuaakan. 15Naꞌapa shaꞌatii tawuruꞌu usaadinapanuzTominkaru kaaritan idaꞌa kaikapaꞌa: “Pidannao kasabaꞌukaꞌo diriꞌi wanyukunui, aonaaĩtaapan diriꞌi manawunwanyukunui. Pidannao kasabaꞌukaꞌo masakaudaꞌu wanyukunui,aonaa wanyukunui awutan ipai manawun ĩꞌai.”*

Titus naꞌiki uminaudaꞌunao16 “Kaiman manawun,” õkian Tominkaru ati Titus dauꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan

Tominkaru aipan ati tuukii umakoꞌozon naꞌiki ukaminkaꞌutaꞌazon unao naꞌapa õgarukawan. 17Uruu idi wadyuudan nii uruu, mazan aonaa wadyuudan idiꞌo mani karikaonanwuruꞌu umakoꞌozoonuz, mazan tuukiaꞌo udiꞌitinpan pamakoꞌozon dauꞌan koshan unaodiꞌiti. Uruu idi tuukii ukonaukian padyuudaꞌazoo-kao idi.

18 Wadyuudan nii baudaꞌapa mishidaꞌo daonaiora utuma, ipai mishidainao aitapauruu kaimanaꞌo utominapa-kidan naꞌiki ukowaadan Kaimanaꞌo Kuwai. 19 Naꞌiki uruumishidainao zaamata makoꞌo nii watuma Jerusalem iti, wanaꞌakan donoꞌo naa puraatawuruꞌu unao taanii kidaz. Kaiman waaipan wanaꞌakapan wuruꞌu puraataz, wakawa-kida-kiziz pakawan naꞌiki patumaaka mishidainao diꞌiti, Jerusalem iainaouz. Marii kiziĩkonaukii-kidan Naobanai Tominkaru, naꞌiki ĩtukapa kizi mishi tuukii wakaminkaꞌutaꞌa-zon ĩdyaun. 20 Aonaa wabaꞌazootinaꞌazon wanaꞌakan dono wuruꞌu dobataꞌoraz puraataunao diꞌiki. 21 Wadiꞌitapa nii kaimanaiman naꞌapam nii wanaꞌakan wuruꞌu puraataz.Kaiman waaipan washaꞌapatan aimaakan Tominkaru awun zaꞌa naꞌiki pidannao awunzaꞌa kapam.

22 Kainaꞌa zii baꞌoran wakowaadaꞌazon uꞌati. Wadyuudan nii baudaꞌapaꞌa naa daon-aioramishidaꞌo Titusnao tuma. Ipaiwaunaowaaitapanii uruu kaimanaꞌo, naꞌiki dyautaꞌopashaꞌapatan dauꞌati kaiman kidaꞌo aimaakan Tominkaru ati. Tuukii unyukunuumaꞌozakadinan uabatan idi unao dyuudaꞌazon puraata baꞌoranmishidainao diꞌiti. 23Aizii* 8:15 Exodus 16:18

2 CORINTHIANS 8:24 310 2 CORINTHIANS 9:14kanom pishaan an Titus dauꞌan, ukowaada ĩꞌati uruu kaimanaꞌo pidan naꞌiki õmin-kaudinan, kowaadapaꞌo kaimanaꞌo kuwai õtuma ipai amazada kawanaꞌati naꞌiki unaodiꞌiiꞌaka. Aizii paꞌi ĩpishaan dono unao wunao dauꞌanaꞌa baꞌoran daonaioranaouz,ukowaada ĩꞌati mishidainao zaamatanii ĩdyaun makoꞌo nii Titus tuma. Ushaꞌapanumkauꞌan ĩkaudin-kizi kawanaꞌati ipai pidannao konaukii-kidan Christ ĩdauꞌan. 24Ukauꞌan,utukapa-kida ukamarainpanun wunao atiꞌi dyuuda-kariwainaouz. Marii kizi baꞌoranmishidainao, baꞌoran wiizai iki kidainao abatan mishiꞌo mishi wuruꞌu unao kamaraina-panuz naꞌapa wakowaadan kawan ĩꞌati.

9Puraata zaamata-kao mishidainao atiꞌo Jerusalem ii

1 Aizii puraata zaamaapa-kao dauꞌan Jerusalem iaꞌo mishidainao kaminkaꞌuta-kinaoniꞌoraz, aonaa kanom niꞌi naa õsaadan uꞌati udauꞌan. 2 Ushaꞌapanum kauꞌan õaitapaunao tuukii daꞌi ukamunanuꞌuzon, utaaꞌazon idaꞌan puraata. Uruu idaꞌanaꞌo daꞌituukiaꞌo õꞌatadinpauzon unao dauꞌan, karikaonan õkowaadapanmishidainao ati, wuruꞌuMacedonia ainaouz, unao taaꞌazon dauꞌan puraata. Õkowaada ĩꞌati unao Achaia iainaomishidainao, usakadaꞌa naa paꞌan uzaamaapan puraata kiwiiniꞌo wunu diꞌiaꞌa naa.Ĩabatan idi unao zaamaapan naa puraata udyuudan nii, sariapa ĩnaꞌapatan panyukunuukapam puraata taa-kao dauꞌan. 3 Mazan upuꞌaꞌo nii õdyuudan Titusnao wamin-mishidannaouz unao diꞌiti. Panaadon aonaa zii uturuudinan uzaamaapan puraata,õkowaadapan puꞌaꞌa naa udauꞌan baꞌorainao ati umanawunuꞌo idaꞌan, õkowaadankainaꞌaꞌa naa paꞌan uzaamatanii puraata kida kiwiiniꞌo wunu diꞌii. Ukauꞌan mishi kiziꞌinaa uipaian usaabaan wuruꞌu puraata kidaz naꞌii, naꞌapa õkowaadan kawan baꞌoranmishidainao ati. 4 Tuukiaꞌo nii õbaꞌazoipan, unao naꞌapa kapam powaꞌaꞌo nii ziiubaꞌazoinpan, mishidainao Macedonia ikiinao kaawan an õtuma unao diꞌiti, aonaandono zii uipaian uzaamatan puraata ukowaadaniaz utaaꞌazon mishidainao Jerusalemiainao ati. 5Uruu idiꞌo wuruꞌu õdyuudaꞌazoonuzwamin-mishidannao kiwiitanwaꞌuaꞌati,ĩsaabaa an kiziꞌi naa ipai puraata wuruꞌu unao taanii kidaz naa. Uruu idaꞌan kizi baꞌoranmishidainao tukapanmishiꞌo wuruꞌuminziiwa utaan puraata, aonaa upishauta-kao idiꞌomani karikaonan.

6 Unyukunuitapa kizi paꞌi diꞌoraz parada-karuꞌu: Pidan paowaꞌo masakaudaꞌu uudai,masakaudaꞌuꞌo nii kapam upaoriba aka. Mazan pidan paowaꞌo diriꞌi uudai, diriꞌiꞌo niikapam upaoriba aka. 7Ukauꞌan ipai unao, uaitapa kizi naꞌiki udiꞌitinapa kizi uaipan atikida naꞌapam nii utaan puraata, aonaa kizi utaanuzu umarainan bii an oo udyuuda-kao idi mani karikaonan. Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru marainapa pidan wuruꞌukonaukiaꞌoraz utaauzon aimaakan. 8 Naꞌiki Tominkaru turuu utaan dobata aimaakanuꞌati. Uruu idi karikaonanuꞌo nii aimaakan kainaꞌan uꞌidaꞌa, atii kainaꞌaꞌo nii ziiuwaꞌakun kida utaan nii naꞌiki ukaꞌidiwauta-kinaa nii baꞌoran mishidainao, wuruꞌuaonaꞌoraz aimaakan nii ĩꞌidaꞌa. 9Naꞌapa usaadinpan pidan kataanuꞌo dauꞌan Tominkarukaaritan idaꞌa:“Karikaonanuꞌo nii utaan aimaakan dobata patakaꞌutinainao ati,

naꞌiki karikaonanuꞌo nii ukaimanan naꞌiki ukamunanun nyukunuitapa-kao.”10Aizii Tominkaru taaꞌoraz paoribai uuda pidan paopauzo ati naꞌiki wanyukunui kida

ipai pidannao ati. Naꞌapaꞌo nii kapam utaan aimaakan unao ati, naꞌiki powaꞌaꞌo nii ziiutaandobata aimaakan kida unao ati. Naꞌapa kizi kapamunaodobata kizi ukaminkaꞌutanpidannao, naꞌiki powaꞌaꞌo nii Tominkaru tuubarudan wuruꞌu kaimanaꞌoraz aimaakanushaꞌapaapan. 11 Karikaonanuꞌo nii Tominkaru taan diriꞌi aimaakan oo wanyukunuiunao ati, karikaonan kizi kapam ukamunanun utaan idaꞌan aimaakan, wunao atiꞌoaonaꞌoraz kanom ĩꞌidaꞌa. Aizii wakaawa-kidan donowuruꞌu utaanii kidaz puraata, iribaꞌonii pidannao konaukii-kidan Tominkaru udauꞌan.

12 Aizii wuruꞌu ushaꞌapatanuz aimaakan kaikapaꞌa, wuruꞌu udyuudanuz puraata,dyaꞌutam aimaakan shaꞌapan: ukaminkaꞌutan Tominkaru pidanannao, naꞌiki tuukiaꞌonii manawun Tominkaru konaukii-kida-kao. 13Ushaꞌapatan idaꞌan aimaakan kaikapaꞌa,utukapa-kida mishiꞌo ukamarainpanun naꞌiki mishiꞌi uizoꞌatin Kaimanaꞌo Kuwai Christdauaꞌoraz. Uruu dikin ii tuukiaꞌo nii mishidainao konaukii-kidan Tominkaru unaodauꞌan. 14Uruu idi konaukiaꞌo nii ĩtoriinpan Tominkaru ati unao dauꞌan, ukaminkaꞌutan

2 CORINTHIANS 9:15 311 2 CORINTHIANS 10:15idi dobata ĩdyaun, Tominkaru kamunanun idi unao ati, utaan idi kamunanuaba-karuunyukunuu iti. 15Naꞌiki marii kizi wakonaukii-kidan Tominkaru tuukii, ushaꞌapatan idiumanawunuꞌo aimaakan waꞌati. Aonaa waaitapan naꞌapam naa wakian umanawunundauꞌan.

10Paul paꞌan Tominkaru zaamatanii kakuwaapatinaꞌo nii

1Õgaru Paul, tuukii õparadaꞌazonunao ati kaimanaꞌo idaꞌan, naꞌapa Christ paradauzonkawan. Aonaa õtoꞌoranbii aꞌomani õparadaꞌazonunao ati. Mishi kainaꞌa pabiꞌi kida unaokian õdauꞌan, “Aonaamishiꞌomani wuruꞌu uparadanmaꞌozakanuz, soo pamunapon idiꞌokarikaonan umaꞌozakatinpan. Mazan ukaawan an daꞌatiꞌi, aonaa ukaꞌiitauan paparadannaꞌapa wakanaapu ati,” ĩkian.

2 Aizii õkiaꞌazon unao ati maꞌozakaꞌo idaꞌan, upanaꞌadaꞌa naa wuruꞌu udiꞌitinapanuzdikauda kidaꞌo dauꞌu, aonaa kizi õparadan unao ati maꞌozakaꞌo idaꞌan õkaawan donouꞌidiꞌiti. Mazan naꞌapaꞌo õdiꞌitinpan õparadaꞌazon dauꞌan maꞌozakaꞌo idaꞌan wunao atiꞌidakotainaouz wamashaapan naꞌiki washaꞌapatinan mamishida-kainao kawan. 3 Naꞌapamishiwaunaomashaapan daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa ipai baꞌoran pidannao kawan,mazan aonaawamizaataakapan kadakotin-kidainaouz waunao tuma, mamishida-kainao mizaataaka-pan kawan. 4Wuruꞌu mizaataaka-kinai wakaiwaapanii kidaz aonaa pidannao imiꞌi baarasannao kaiwauzonii kawanuꞌo mani, mazan umanawunuꞌo mizaataaka-kinai Tominkarudiꞌikiꞌo. Uruu idaꞌan turuuwamainaabata-kidan Tominkaru tarubamaꞌozakatinapa-kizi.Naꞌiki uruu idaꞌan turuu wamashaatan panaꞌitiꞌo kadakotin-karu Tominkaru paradanai, 5 naꞌiki turuu wamainaabatan uꞌidaꞌan wuruꞌu pidannao atadinapa-kinaa kidaz,ĩawautapa-kinaa kidaz pidannao ĩaitapaꞌazon Tominkaru dauꞌanaꞌo kuwai. Naꞌiki uruuidaꞌan turuu kapam watanawatan pidannao nyukunuu kashadamikinao, ĩizoꞌati kiziChrist paradan. 6 Aizii unao tukapa-kidan daunaꞌan mishiꞌo uizoꞌatin naꞌiki udaꞌanaꞌa-zon Christ, uruu daunaꞌan wakakinaowan nii maꞌozakaꞌo idaꞌan wunaouꞌu aonaꞌorazĩizoꞌatiꞌizon Christ kakinaori.

7Unao tuukii umishidaꞌakauzon shaꞌapaꞌoram pidan paradan, aonaa udiꞌitapan kiwiinwuruꞌu ĩparadan kidaz. Unao biiꞌi kainaꞌa pidannao, ĩkian ĩnao mishiꞌo paꞌan Christpoitoru manawun. Marii ĩdiꞌitapan wuruꞌu pamishidapanuz, ĩtukapa kizi, naꞌiki ĩaitapakizi waunao mishiꞌo kapam Christ poitoru, naꞌapa ĩnao kawan. 8 Dobata mishi õatadin-pan Tominkaru taan dauꞌan umanawunuꞌo kaudin-kizai õꞌati, mazan aonaa õkibaꞌazoo-kidan õatadinpan. Ushaꞌapanum kauꞌan utaan õꞌatizu õkaminkaꞌuta-kinaa niꞌo unao,umishidapa kizi powaꞌa zii, aonaa õwaota-kida-kinaa niꞌo mani unao umishidapan aiChrist.

9Mazan aonaa õtarii-kidaꞌazon mani unao kaiwuruꞌu õsaadanuz õparadan kaikapaꞌa.10 Kainaꞌa pabiꞌi kida unao, ukian õdauꞌan, “Tuukii umaꞌozakatinpan pakaaritan idaꞌan,mazan ukaawaꞌakan dono wabii ati, aonaꞌo nii ukaꞌiitauan paparadan waꞌati maꞌozakaꞌoidaꞌan.” 11 Mazan õaiapa wuruꞌu pidan naꞌapaꞌoraz uparadan aitapan ipai wuruꞌuwasaadanii kidaz waparadan wakaaritan idaꞌa, naꞌapainim wakaawan dono unao diꞌitimishiꞌo nii washaꞌapatinan naꞌapa wakian kawan wakaaritan idaꞌa.

12Waunao aonaa wapatumaaka-dinaꞌazon wakaudin-kizi idaꞌan wunao tumaꞌa dakot-inpainaouz umanawunuꞌo Christ poitorunao nii ipai baꞌorainao ai. Mazan wuruꞌuĩdakotinapanuz umanawunuꞌo Christ poitoru nii, paꞌidaꞌaꞌo karikaonan, uruu idi ĩa-batinpan umanawun nii. Mishiꞌoraiman maaitapin-kaꞌo pidannao wuruꞌu naꞌapaꞌorazĩdiꞌitinpan.

13Waunao, aonaa turuu waꞌatadinpan naꞌapa. Aonaa waꞌidaꞌaꞌo mani wuruꞌu wakau-dinanuz, mazan wamakon soo wadyuuda-kizinao diꞌiti kidaꞌo paꞌan. Ushaꞌapanumkauꞌan wakaudinanuz ipai unao wiizi idaꞌan Tominkaru aitanii kawanaꞌatiꞌo. 14Uruu idiaonaꞌo nii wamakon unao wiizi dawun iti, aonaa waꞌatadinpaꞌazon. Aonaan an maniwaikodinauzon unao atii uwiizi iti kotuaꞌa naa, turuu mani wadakota-kao atadinpainaonii. Mazan waunao shaꞌatii kiwiiniꞌo wakaawa-kidauzon unao diꞌiti, Kaimanaꞌo KuwaiChrist dauaꞌoraz.

15Naꞌiki aonaawaꞌatadinpauzon baꞌorainao sakadanii kaudin-kizai kida idaꞌan. Mazanwaaitapa naꞌiki wamishida unao mishidan nii powaꞌa zii wuruꞌu Christ dauaꞌoraz kuwai.

2 CORINTHIANS 10:16 312 2 CORINTHIANS 11:14Unaꞌapan anudarudinaꞌo nii wuruꞌuwakaudin-kizi. 16Ukauꞌan turuaꞌo niꞌi naawamakonuwiizi dawun itinapu kidaꞌo wiizai diꞌiiꞌaka wanaꞌakan Kaimanaꞌo Kuwai, marii kizinaꞌiiꞌakainao pidannao abatanuz. Mazan aonaa pidannao kakuwaapatin kizi diꞌiiꞌakaꞌonii mani wuruꞌu wakakuwaapatinanuz. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa waꞌatadapaꞌazonwakaudinan baꞌoran pidan kaudin-kizi ii aka.

17 Naꞌapa usaadinpan kawan Tominkaru paradan idaꞌa: “Naꞌiaꞌoram pidan atadin-paꞌazoꞌo pakaudin-kizi dauꞌan, marii paꞌan uꞌatadinpan Naobanai Tominkaru shaꞌap-atanii kida dauꞌan.” 18 Pidan paꞌidaꞌaꞌo karikaonan udakotinpan umanawunuꞌo nii,madiwautapa-kaꞌo wuruꞌu, aonaa turuu ukuwaa mishida-kao. Mazan pidan wuruꞌuTominkaru tukapa-kidaniaz umanawunuꞌo nii, turuu paꞌan ukuwaa mishida-kao.

11Dakotinpainao apostlenao nii,

mazan panaꞌaꞌo ĩkuwaaJesus dauꞌu

1 Ukashaapa shoman õparadan uꞌati õdauꞌan kapam, naꞌapa ukashaapan kawanbaꞌoran pidannao paradan padauꞌan. Uabatan puꞌu õparadan maaitapin-kaꞌo kawankarikaonan,mazan upuꞌu õaipan uabatan õkuwaa, aonaa uzon-kidaꞌanaꞌa õgaru. 2Tuukiiõmarainan unao, naꞌapa Tominkaru marainan kawan unao. Ushaꞌapanum kauꞌanaonaa õaipan upatakaꞌuinan, kaimanaꞌo wuruꞌu õtaaꞌazoonuz unao Christ ati. Naꞌapadarui awunuutapan kawan paudani mawuusa, uaipan idi pataan oroo pakawan kaimanwuru atiꞌi omin-mazidan niꞌoraz. 3 Mazan tuukii õdopian unao dauꞌan, õzauda-kidan umariida-kao nii, naꞌapa Satan kowazaz-tinpauzoz, mariidan kawan Eve kotuaꞌanaa. Õzauda-kidan upozawata-kida-kao nii naꞌapa, naꞌiki unyukunuu tanawata-kaokaimanaꞌoraz umishidapan ai, naꞌiki uizoꞌatin ai Jesus dauaꞌo kuwai. 4 Ushaꞌapanumkauꞌan unao, aonaa ukashanaukii-kidan pidannao kuwaa, panaꞌaꞌoraz naa ĩkowaadapanJesus dauꞌu, aonaa wakowaadapan kawanuꞌo mani. Naꞌiki sariapa uaipan uzaamataꞌakandoronai panaꞌaꞌo wakowaadapaniaz Kaimanaꞌo Doronaa ai. Naꞌiki sariapa umishidaꞌakanĩkuwaa kida ĩdakotaniaz kaimanaꞌo kuwai nii, mazan panaꞌaꞌo karikaonanwuruꞌu ĩkuwaakidaz, wuru aiaꞌa wakowaadapanii kidaz Kaimanaꞌo Kuwai, Jesus dauaꞌoraz. 5 Mazanaonaa õꞌitiiman umanawunuꞌo mani õꞌai wunaouꞌu dakotinpainaouz umanawunuꞌoapostlenao nii. 6 Õgaru, aonaa mishi õaitapan õparadan umanawunuꞌo naꞌiki konauna-maꞌo idaꞌan, mazan õaitapa kaimanaiman wuruꞌu kuwai õkowaadapaniaz. Unao naꞌapauaitapaniꞌi naa kapam wuruꞌu kuwaiz, ushaꞌapanum kauꞌan wakowaadapaniꞌi naa unaoatiz powaꞌan kida.

7 Aonaa õpishautan õwinipinaa unao ai õkowaadapan dono Kaimanaꞌo Kuwai. Uruuidaꞌan mishi aonaa õtaapinpan umanawunuꞌo nii, õaipan idi paꞌan unao tukapa-kaoumanawunuinao nii. Oiaꞌo shaꞌa wuruꞌu õshaꞌapatinanuz naꞌapa? 8 Panaadon õdakota-kao nii õkazaapan puraata baꞌoran wiizai ikiꞌo mishidainao ai, õmakaudinkan puꞌuĩꞌati. Mishi õzaamata ĩdyuudanii puraata õꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan õkaudinaꞌazon idiunao ati mawinipinaa-daun. 9Naꞌiki õnaꞌiankan dono unao diꞌii, õpuraatan awutauzon,aonaa kanom idaꞌan õtorian õaiapanii kida. Mazan upuꞌu aonaa õpishautan puraatauꞌai, mazan wamin-mishidannao Macedonia ikiinao paꞌan kaawa-kidauzo puraata õꞌati.Aonaa õmizidin-kidan unao õpishautan idaꞌan mani puraata unao ai, naꞌiki aonaꞌo niiõpishaan puraata unao ai. 10 Christ mishiꞌoraz uparadan, kainaꞌa udoronaa mashaa-pan õꞌidaꞌa õnyukunuu ii. Ukauꞌan mishiꞌo kaiwuruꞌu õparadanuz. Aizii wuruꞌuõꞌatadinapanuz õparadan idaꞌan kaikapaꞌa, aonaꞌo nii õzaamatan puraata uꞌai õkianuz,aonaa turuu pidannao mashaapainao Achaia ii aka mashaatan kaiwuruꞌu õparadanuznaꞌapa. 11 Panaadon uzauda-kidan õnaꞌapainpan õmamarainapakan idiꞌo unao. Aonaa,Tominkaru aitapa õmarainapa unao tuukii.

12 Mazan upuꞌu aonaꞌo nii õzaamatan puraata unao ai. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaaõaipan pidannao dakotinpainaouz apostlenao nii atadinpan pakian idaꞌan, “Naꞌapawakaudinan ĩnao kaudinan kawan.” 13 Mazan ĩnao, aonaa Christ dyuudaniinao maniĩkakuwaatinan. Soo ĩmariidapan karikaonan pidannao. Ĩmainaabainpan, ĩtukapa-kaoChrist apostlennao kawan, mazan aonaa mishiꞌo mani. 14 Naꞌapaꞌo manawun ĩnaoSatan kawan. Naꞌapa shaꞌatii Satan mainaabainpauzon, upanaꞌadinan naꞌapa kanadaꞌo

2 CORINTHIANS 11:15 313 2 CORINTHIANS 11:32angel, Tominkaru diꞌikiꞌo kawan. 15 Ukauꞌan naꞌapaꞌo kapam wuruꞌu upoitorunaomainaabainapanuz, mishiꞌo kawanuꞌo ĩdyuuda-kao kaminkaꞌutaꞌo nii pidannaomashaa-pan Tominkaru aipan kawanaꞌati, mazan aonaa mishiꞌo mani wuruꞌu. Mazan diinaꞌitiꞌi,ĩpatakaꞌuta-kao nii panaꞌapainpan dikin ii.

Paul patakaꞌuta-kao pakakuwaatinan dikin ii Christ dauꞌu16Õkiaꞌazon koshan uꞌati, aonaa õaipan utaapan õgaru maaitapin-kaꞌo kawan. Mazan

utaapan dono õgaru naꞌapa, upuꞌu õaipan uabatan õparadan, naꞌapa uabatapauzonkawan maaitapin-kaꞌo pidannao paradan ĩatadinpan dono. Aizii õatadinpaꞌazon kapammasakaudaꞌu õdauꞌan. 17Wuruꞌu õꞌatadinpaꞌazoonuz õshaꞌapaapanii kida dauꞌan, aonaaNaobanai Jesus paradauzon kawanuꞌo mani, soo pidanmaaitapin-kaꞌo paꞌan paradauzoznaꞌapa. 18 Mishi kainaꞌa iriba pidannao atadinpan, soo pashaꞌapatanii kida dauꞌankarikaonan. Õgaru naꞌapa, õatadinpan nii kapam õshaꞌapaapanii kida idaꞌan. 19Aitapaꞌomani mishi unao, uruu idi konaukii uabatapan maaitapin-kainao kuwaa kida. 20 Aonaaukashanauan ĩnao, ĩtaapan puꞌu unao naꞌapa poitorui kawan, ĩzaamaapan puꞌu puraataunao ai pakaudinan winipinaa nii unao bii an, ĩdyuudautan puꞌu ushaꞌapatan soopaaiapanii kida karikaonan, ĩtaapinpan puꞌu umanawun kidainao nii unao ai. Turuumani ĩtaꞌikan unao uawun baara iti, aonaa naꞌapam ukian ĩꞌati. 21 Õgaru tuukiiõkibaꞌazon, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa mishi õkaꞌiitan õtaapan unao naꞌapa ĩtaapankawan unao.

Aizii õparadan nii õdauꞌan, maaitapin-kaꞌo paradauzon kawan. Aizii wuruꞌu apostle-tinpainaouz, ĩdakotinpan umanawunuꞌo nii. Õgaru naꞌapa, õmanawun-tinpan nii kapamĩnao kawan. 22 Ĩkian ĩnao Hebrewnao, õgaru naꞌapa Hebrew kapam. Ĩkian ĩnaoIsraelitenao, õgaru naꞌapa Israel san kapam. Ĩkian ĩnao Abraham dani-daunnao, õgarunaꞌapa Abraham dani-daun kapam. 23 Ĩkian ĩnao Christ poitorunao, õgaru naꞌapa mazanpowaꞌaꞌo zii ĩnao ai.

Mishi õparadan kaikapaꞌamadoronaa-ziiwa paradan kawan. Mazanmishiꞌo kaiwuruꞌuõkianuz, õgaru powaꞌaꞌo zii õkaudinan dadara Christ ati; mapuda daꞌi õkabootauzo-kaotaraa-kizai iti ĩnao ai, uruu dikin ii. Baꞌoran dono õbaꞌizii-kao daꞌi tuukii kidaꞌo idaꞌan ĩꞌai.Naꞌiki iriba õbaiaapan kichanaꞌiki-kiaꞌo õkaudin-kizi ii aka,maonapa kida õmawakauzon.24 Iribaꞌa naa õbaiaapan baꞌizi, bakaꞌiau Jewnao baꞌizian õgaru, 39 baꞌizi õbaiaapanbaukapaꞌo ĩbaꞌizian dono õgaru. 25 Idikinau Rome ikiinao baꞌizii-kidan õgaru atamunidi. Baukapaiman pidannao zowian padamata õgaru, ĩboowautapan idaꞌan õgaru kubakida idi. Idikinau õnaraan paran baoko ii, kanawa zowiitinan naꞌiki sariapa ushazodan.Baukapaiman kanawa shaazodan, uruu dono õnaꞌian paran baokoꞌo baudaꞌapa marutaꞌonaꞌiki baudaꞌapa kamoo.

26 Ipai õkakuwaatin-kizi kawanaꞌati, õbaiatan kichanaꞌiki-kiaꞌo: õbaiaapa kichanaꞌiki-kiaꞌowunu tuubarun; naꞌiki õdobata kichanaꞌiki-kiaꞌo pidannao koidimikinao bii an kida;naꞌiki õbaiaapa kichanaꞌiki-kii õmin-Jewnnao toꞌoran naꞌiki Gentilenao naꞌapa kapam.Õdobatan kichanaꞌiki-kiaꞌo bii an donoi ii aka; naꞌiki õdobatan kichanaꞌiki-kiaꞌo mapi-dantakaꞌo amazada ii aka; naꞌiki kichanaꞌiki-kiaꞌo paran baoko an. Baꞌorandonoõkaawanpidannao diꞌiti, mazanuꞌoraz ĩdakotinpan mishidainao nii Christ, mazan kichanaꞌiki-kii ĩtoꞌoran õꞌati. 27 Panaadon dadara õkaudinan aonaa õdaꞌawuuzon, õikoda-kinaanii aimaakan õꞌati. Baꞌoran dono õbaiaapa õzamazin, õbaiaapa õmaradakon, aonaadaꞌi kanom õnikan. Baꞌoran dono õbaiaapa wadidiꞌo, aonaa õkamichan midi kidaꞌonii. 28 Õbaiatan puꞌu naꞌapa kidaꞌo, kainaꞌa zii kaziwa õdiꞌitinpan ipai mishidainaoChrist dauꞌan, wuruꞌu õtominapa-kidaniinaouz pawiizi kawanaꞌati kida. 29 Aizii naꞌa-painim õikodan donomishidaꞌo pidan, aonaꞌo zii unyukunuumaꞌozakanmishidapa-karudauꞌati, kashaꞌora utaapan õnyukunuu. Aizii õtukapan dono oiaꞌo shaꞌapata-kida-kaomishidaꞌo pidan ati, tuukiaꞌo nii õtoꞌoran wuru atiꞌi shaꞌapata-kidaꞌoraz oiaꞌo.

30 Aizii õatadinpaꞌazon an, õatadinpan nii aimaakan kida dauꞌan tukapa-kidaꞌorazõkakataimanan. 31 Tominkaru, wanaobanaa Jesus Daruz, uaitapa naꞌiki utukapa aonaaõmariidinan mani kaiwuruꞌu, uruu karikaonanuꞌo nii unaubaa-kao. 32 Baukapaimanõnaꞌian dono Damascus ii, kainaꞌa King Arestas muudanii pidan udaruꞌo naobanai ka-zowautapaꞌo nii amazada naꞌii. Uruu aipan pazaamata-kidan õgaru. Uruu idi udyuudanpidannao zaudapan, ĩawunuutapa kizi õkoditan wiizai korarannaa paniinomizinaa an.

2 CORINTHIANS 11:33 314 2 CORINTHIANS 12:1433 Mazan mishidainao kidoapa-kida õgaru ĩꞌai, ĩpaidan õgaru udaruꞌo dazowan zoꞌiti,naꞌiki ĩtoka-kidan naa õgaru, donoi awautapa-kinao kuduan shaawataꞌo atii imiꞌi baaraiti. Uruu naꞌapa kowas õkidoopan.*

12Paul kowaadan patukapanii dauaꞌo

1 Aizii koshan õatadinpaꞌazon aimaakan kida shaꞌapan dauꞌan õꞌati. Õaitapanpuꞌu aonaꞌo nii naꞌapa kidaꞌo kaminkaꞌutan unao, mazan upuꞌaꞌo nii õkowaadanumanawunuꞌo aimaakan dauꞌu, Tominkaru aida-kidauzonii naꞌiki utukapa-kidauzonii.2 Õaitapa daꞌi baudaꞌapa pidan mishidapaꞌo Christ, kainaꞌaꞌo daꞌi aimaakan shaꞌapanuꞌati. Aizii 14 wunu dobatan naa, unaꞌakankauzo-kao daunaꞌan aokazi iti Tominkarudiꞌii. (Pananaa zoꞌaꞌo mani unaꞌakanaka-kao, oo padoronaa iaꞌo mani, aonaa õaitapan,soo Tominkaru aitapa.) 3-4Õkian nii koshan, mishiꞌo unaꞌakankauzo-kao umanawunuꞌoTominkaru wiizi diꞌii, pananaa zoꞌaꞌo oo padoronaa iaꞌo mani, soo Tominkaru aitapa.Naꞌii uabatan Tominkaru kowaadan umanawun kidaꞌo aimaakan aonaꞌo ukaꞌiita-kaoukainaabata-kao parada-karu idaꞌan, naꞌiki aonaꞌo turuu ukowaada-kao baꞌoran pidan-nao ati. 5 Naꞌapaꞌo pidan dauꞌan, turuu paꞌan õatadinpan. Mazan õdauꞌan aonaꞌo niiõatadinpan, soo aimaakan kida dauꞌan tukapa-kidaꞌoraz õkakataimanan. 6Mazan õatad-inpan an aimaakan kida shaꞌapan dauꞌan õꞌati, aonaa turuu õdakota-kao maaitapin-kaꞌonii, ushaꞌapanum kauꞌan mishiꞌo aimaakan kida wuruꞌu õkowaadaniaz. Mazan aonaꞌonii õatadinpan naꞌapa kidaꞌo dauꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa õaipan õtaapa-kao ooõtukapa-kao umanawunuꞌo pidan nii. Mazan õaipan paꞌan udiꞌitapan õgaru uaipan ati,utukapan idaꞌan õkaduz, naꞌiki uabatan idaꞌan õkuwaa kida.

7 Mazan aonaa õaiapa-kao õatadinpan wuru dauꞌanaꞌa umanawun kidaꞌorazTominkaru tukapa-kidan naꞌiki uabata-kidanii kidaz õꞌati, uruu idi kaziwaꞌo kaboota-kao õnanaa idaꞌa. Ikodanii Satan dyuudanii kawanuꞌo papoitoru antamikitan õgaru.8 Idikinau õtoriinpan Naobanai Jesus ati, õpishaanuzu tuukiaꞌo idaꞌan usoꞌota kiziwuruꞌu kaziwaꞌoraz õbaiatan. 9Mazan ukian õꞌati, “Aonaa. Turuaꞌo nii õkaminkaꞌutanpugaru õkamunanun idaꞌan puꞌati, uruu paꞌan wuruꞌu tuukiaꞌo niꞌoraz puaipan.Ushaꞌapanum kauꞌan pukakataimanan idi, tuukiaꞌo nii paꞌan õkaminkaꞌutan pugaru,õtaan nii õmaꞌozakan puꞌati.” Ukauꞌan kaiman õꞌati wuruꞌu õkakataimananuz, powaꞌaꞌonii zii õatadinpan uꞌidaꞌan, Christ taa kizi powaꞌa zii pamaꞌozakan õꞌati. 10Ukauꞌan aonaaushaꞌapan õꞌati wuruꞌu õkakataimananuz, naꞌiki õdakowaapa-kaoaz, naꞌiki õbaiatanuzdadara kidaꞌo aimaakan õkaudin-kizi ii aka, naꞌiki õbaiatanuz kichanaꞌiki-kii kidaꞌotoꞌora-karu, naꞌiki wuruꞌu õbaiatanuz kaziwaꞌo naꞌiki kashaꞌoraꞌo õkaudinan dikin iiChrist ati. Õgaru aonaa mishi õmaꞌozakan, mazan kakataimanaꞌo karikaonan, mazanunaꞌapan idi Christ taan pamaꞌozakan powaꞌa zii õꞌati.

Tuukii Paul nyukunuitapan mishidainao Corinth iainaouz11Aizii õbaꞌazootinaꞌakaꞌa naa õkadakotinan idaꞌan õdauꞌan madoronaa-ziiwa kawan.

Mazan unao aipan atiꞌo wuruꞌu õkadakotinanuz madoronaa-ziiwa kawan. Aonaautiwaan zoobaba ukaminkaꞌutan õgaru, ukowaadan idaꞌan pidannao ati, õgaru mishiꞌoapostle. Aonaa umanawunuꞌo mani õꞌai pidannao wuruꞌu uatadapaniinaouz, dakot-inpainaouz umanawunuꞌo apostlenao nii. Aonaa mani Christ kaminkaꞌutan õgaru,turuu mani mishi õdakota-kao madiwautapa-kaꞌo nii. 12Uaitapan puꞌu naꞌiki utukapanpuꞌu padamata õshaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan shaꞌapatauzo-kariwaiz sooTominkaru maꞌozakan idaꞌan. Ipai wuruꞌu õshaꞌapatanii kidaz tukapa-kida mishiꞌoChrist apostlen õgaru. 13 Panaꞌa mooko õtaapan unao baꞌoran mishidainao ai, wuruꞌubaꞌoranwiizai iainao kidaz? Panaadon uzauda-kidan panaꞌa utaapa-kao õmazaamatakanidi puraata uꞌai. Õkashaꞌorada shaꞌa unyukunuu naꞌapaꞌo idaꞌan? Unaꞌapan an,umarinaꞌata shoman wuruꞌu õshaꞌapatanuz aimaakan naꞌapa uꞌati.

14 Aizii turuaꞌa naa õmakon unao diꞌiti. Uruu idikinautan niꞌi naa õmorowautapanuwiizi iti. Mazan aonaa õmizidin-kidaꞌazon unao, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa upuraatannaꞌiki ushaꞌapauz mani wuruꞌu õaipaniaz, soo õaipan paꞌan ukonaukii-kidan õgaru naꞌii.Aonaa koraiziannao mani ikodaꞌo aimaakan padarunao ati, soo daruinao paꞌan ikodaꞌo* 11:33 Acts 9:20-25

2 CORINTHIANS 12:15 315 2 CORINTHIANS 13:6aimaakan paudainao ati. 15 Ukauꞌan õgaru, naꞌapa konaukiaꞌo nii õtaan ipai unao atiaimaakan kainaꞌaꞌo õꞌidaꞌa. Naꞌiki konaukiaꞌo nii õtaainan õkaminkaꞌutan idaꞌan unao,utaain kizi Tominkaru ati kaimanaiman. Aizii wuruꞌu õmarainapanuz unao tuukii. Aiziiunao mani, masakaudaꞌuꞌo nii karikaonan umarainpan õgaru?

16 Aizii unao, uaitapa mishiꞌo aonaa õzaamatan puraata uꞌai õkaudinan winipinaanii. Mazan pabiꞌi kida unao, ukian “Uzaamaapanii wapuraatan, mazan uaitapa naꞌapampamariidan waunao.” 17 Aonaa naꞌapainim zii õkoidapan aimaakan uꞌai, oo õkazatanmani puraata udyuudaniaz mishidainao idaꞌan õdyuudaniinaouz uꞌidiꞌiti. 18 Õdyuudashaꞌatii Titus unao diꞌiti baꞌoran mishidainao tuma. Titus kaiwauzonii shaꞌa upuraatanudyuudaniaz uꞌidaꞌan? Aonaa, mishii? Mazan unao uaitapanii Titus naꞌiki õgaru, naꞌapakidaꞌo wanyukunuu, kaimanwadiꞌitinpan unao dauꞌan, naꞌiki tuukiaꞌo washaꞌapataꞌazonkaiman aimaakan unao ati.

19 Panaadon uzauda-kidan wuruꞌu wasaadanuz waparadan kaikapaꞌa wakazannaatin-kinaa niꞌo karikaonan dakoopainao ai waunao. Mazan aonaa naꞌapaꞌo mani wu-ruꞌu. Tominkaru abata mishiꞌo wuruꞌu waparadan kidaz unao ati, naꞌiki Christaipan kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu waparadanuz unao ati kaikapaꞌa. Ukauꞌan õkiaꞌazon unaoõmarainapaniinao ati, wuruꞌu washaꞌapaapanuz ipai aimaakan kaikapaꞌa, waaipanpaꞌan wakaminkaꞌutan naꞌiki wamaꞌozakadan unyukunuu. 20Mazan tuukii õdiꞌitinpan,õzauda-kidan õkaawan dono unao diꞌiti, aonaꞌo nii õnyukunuu kaimanan, aonaanan umashaapan kaiman õparadan kawanaꞌati. Unao naꞌapa, panaadon aonaꞌo niiunyukunuu kaimanan, aonaꞌo nii unaudapan naꞌapam õkian ushaꞌapainpan dauꞌan.Õzauda-kidan õikodan nii unao, ukashadaakapan nii uꞌatiaaka, ukishauziaakapan nii,kichanaꞌiki-kiaꞌo nii utoꞌoradinan, baꞌorainao aipan nii aimaakan soo paꞌati karikaonan,udakowaakapan nii dikauda kidaꞌo idaꞌan, ukadakotin-kidan nii uiribannao madiwauta-paka, udakotinpan nii umanawunuꞌo nii, naꞌiki utoꞌorataakapan nii. 21 Tuukii õdopianõnyukunuu ii, õzauda-kidan õkaawan dono unao diꞌiti, tuukiaꞌo nii õbaꞌazootinanTominkaru ati unao dikin ii. Naꞌiki tuukiaꞌo nii õnyukunuu kashaꞌoran, õzaadan niiõikodan dono pakawan zii mishidainao shaꞌapaapan oiaꞌo, wuruꞌu pashaꞌapaapauzoniikidaz kiwiin. Naꞌiki aonaan an zii ĩtanawatinan pashaꞌapaapan ai kakibaꞌazonnaakidaꞌo aimaakan, wuruꞌu daonaioranao daꞌawupanuz zunnao tumapamamazidakan puꞌuĩtuma, naꞌiki ĩmashaapan an pakawan madoronaa-daun.

13Baukapan naa Paul kakinaowan

mishidainao1 Aizii diꞌi õmakon, õmorowautapan koshan unao diꞌiti, uruu idikinautan niꞌi naa.

Ipaiꞌo nii aimaakan shaꞌapata-kao naꞌapa Tominkaru paradan kawanaꞌati: Naꞌiaꞌorampidan dakota-kariwai ushaꞌapaapan dikaudaꞌo aimaakan, marii kiwiin uunamunaaabata-kao zii dyaꞌutam oo idikinaudaꞌuꞌo pidannao dako iki, wuruꞌu tukapainaouzushaꞌapatan dikaudaꞌo aimaakan. 2 Õkakinaoniꞌi naa shaꞌatii unao, naꞌiki õkowaadashaꞌatii ipai unao ati naꞌiki wunao atiꞌi shaꞌapaapainaouz oiaꞌo, itamautan idaꞌaꞌorazõmorowautapankan unao diꞌii. Aizii õmunapon puꞌu õnaꞌapaꞌazon koshan powaꞌazii. Aizii diꞌoraz õmorowautapaꞌanan idaꞌa õpatakaꞌutan nii unao biiꞌi naꞌiaꞌorampidannao, aonaꞌo ĩmuudan pashaꞌapaapan oiaꞌo. 3 Mishi, unao tuukii uaitapaꞌazon,mishiꞌo mani mooko wuruꞌu Christ kaudinanuz õꞌidaꞌan. Mazan õpatakaꞌutan donounao uꞌoiipan dikin ii, uruu idaꞌanaꞌo nii utukapan aonaa kakataimanaꞌo mani Christ,mazan maꞌozakaꞌo nii ukaudinan unao bii an. 4Mishi kakataimanaꞌo kawan utaapinpanutauka-kao dono cross diꞌiti, mazan kai kakupa uruu, Tominkaru kadishita-kidan idiuruu powaa iti pamaꞌozakan idaꞌan. Naꞌapaꞌo kauꞌan wuruꞌu õgaruz, kakataimanaꞌoChrist kawan. Mazan kakupa õgaru Christ tuma, Tominkaru taan idi pamaꞌozakan õꞌati.Ukauꞌan maꞌozakaꞌo nii Tominkaru kakinaowan unao õgaru idaꞌan.

5 Ukauꞌan udiꞌitapa wuruꞌu umishidapanuz, uaitapa kizi mishiꞌo wuruꞌu umishida-panuz Christ. Uawunuutin kaimanaiman naꞌiki uaitapan nii mishi kainaꞌa Jesus Christmashaapanuz uꞌidaꞌa. Soo mishi pidan mamishida-kaꞌo, aonaa Christ nii uꞌidaꞌa. 6 Aiziiudiꞌitapan dono waunao kaimanaiman, utukapan nii naꞌiki uaitapan nii kapam mishiꞌowamishidan Christ, naꞌiki mishiꞌo uapostlen waunao.

2 CORINTHIANS 13:7 316 2 CORINTHIANS 13:137 Mazan aizii watoriinpan nii Tominkaru ati ukaminkaꞌuta kizi unao, aonaa kizi

ushaꞌapatan dikaudaꞌo aimaakan. Aonaa watoriinpan waaipan idi mani pidannaotukapanõkakinaowanunaomaꞌozakaꞌo idaꞌan õkiauzon kawanuꞌati. Mazanwatoriinpannii Tominkaru ati, unao shaꞌapata kizi paꞌan kaiman kidaꞌo aimaakan. Waaitapan puꞌukainaꞌaꞌo wunaouꞌu dakoopainaouz waunao, ĩdakotan nii wamaturuukan aonaan anwapatakaꞌutan unao. 8 Aizii umishidan an mishiꞌo kuwai Tominkaru diꞌikiꞌoraz, aonaꞌonii õpatakaꞌutan unao uruu dikin ii. Soo õkaminkaꞌutan nii paꞌan unao uaitapa kiziwuruꞌumishiꞌoraz kuwai Tominkaru diꞌikiꞌoraz. 9Kaimanaꞌo nii waꞌati umaꞌozakadan anumishidapan powaꞌa zii, aonaꞌo nii ushaꞌapan pidannao dakotan an waunao maturuu-kainao nii. Naꞌapa kidaꞌo dauꞌanaꞌo paꞌan watoriinpan Tominkaru ati, tuukii waaipanunao sakitapadan umashaapan Tominkaru ati. 10 Uruu idi õsaadan diꞌoraz kaaritaunao ati õkaawan uaꞌii, aonaa kizi õkakinaowan unao maꞌozakaꞌo idaꞌan õkaawan donouꞌidiꞌiti. Naobanai Jesus aipan atiꞌo mishi wuruꞌu wakaudinanuz, uruu idiꞌo waaipanwamaꞌozakadan unao, umishida kizi uruu powaꞌa zii, aonaa waaipan mani wawaota-kidan unao umishidapan ai, uruu kaiwuruꞌu wanaꞌapanuz.

Baukapan naa Paul kowaadinan mishidainao ati11 Aizii õkowaadinan naa unao ati. Ukauꞌan õmin-mishidannao, mishiꞌi naa paꞌi

umashaapa konaukii, naꞌiki utiwaaꞌa naa usaabaan umashaapan Tominkaru tuma naꞌikiumin-mishidannao tuma. Ushaꞌapata aimaakan õkakinaori kawanaꞌati, ubaudaꞌapataꞌanaa unyukunuu kida aimaakan dauꞌan, umashaapa kaiman konaukii umin-mishidannaotuma. Unaꞌapan an, Tominkaru taaꞌoraz marainpaaka-kinai naꞌiki kaimanaaka-kinai,kaminkaꞌutan nii unao.

12Konaukii unaubaa umin-mishidannao ubaokopatinan dono.*Ipai mishidainao daꞌainaouꞌu dyuuda-kidan kapam paparadan unao diꞌiti.13Marii Naobanai Jesus Christ kamunanun tuukii ipai unao ati, naꞌikimarii karikaonan

Tominkarumarainpan unao, naꞌiki marii Kaimanaꞌo Doronaamashaapaꞌoraz unao idaꞌa,taan umashaapa-kinaa nii konaukii umin-mishidannao tuma.

* 13:12 Paul donoꞌo mishidainao baokopatinan dono, ĩtukapa-kidan panaubaan oo pakonaukii-kidan pamin-mishi-dannao pakissitan idaꞌan ĩdyaun pakaozoo ati oo pataawu ati oo panaadon pakaꞌu ati.

GALATIANS 1:1 317 GALATIANS 1:8

Paul KaaritanGalatia Baara Sannao AtiꞌoDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Diꞌoraz kaarita, apostle Paul saadanii Galatia Baara sannao mishidainao ati. Aiziiwuruꞌu Galatia, udaruꞌo wiizai baara, naꞌiiꞌakaꞌo wuruꞌu mishidainao mashaapanuz.Paul, uruu Jew, mazan ĩnao, Gentilenao.* Aizii ĩnao mishidainaouꞌu naa KaimanaꞌoKuwai, Jesus Christ dauaꞌoraz.

Mazan kainaꞌa pabiꞌi kida Jewnao kaawan mishidainao idaꞌati. Ĩnaouꞌu naa aipanipai mishidainao shaꞌapatinan Moses kakinaori kawanaꞌati, Tominkaru dakota-kinaa niiĩdyaun kaimanaꞌo pidannao nii.

Mazan apostle Paul saadan diꞌoraz kaarita mishidainao ati, ukakinaotan ĩdyaunJewnao ai, aipainaouz mishidainao chootinan† Moses kakinaori kawanaꞌati. Uaipanmishidainao aitapan kaimanaiman, aonaa Tominkaru dakotan pidan kaimanaꞌo pidannii uizoꞌatin idaꞌan Moses kakinaori kida. Mazan udakotan pidan kaimanaꞌo pidan niisoo umishidan idaꞌan Jesus Christ, aonaa pidan izoꞌatin idaꞌan mani Moses kakinaori.(Galatians 2:16)

Ukauꞌan Paul saadan diꞌoraz kaarita mishidainao ati, aonaan idi uaipan ĩmishidanpidannao kuwaa panaꞌitiꞌoraz karikaonan. Ukian pakaaritan idaꞌa, “Aizii dii mani,waunao oo angel aokazi ikiꞌo kowaadapan an unao ati kuwai panaꞌaꞌo wuru aiaꞌawakowaadaniaz unao ati, naꞌapaꞌo pidan, marii ukaboota-kao Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.”(Galatians 1:8)

Aizii wuruꞌu pidannao aipainaouz mishidainao taapan Moses kakinaori, ĩkian Pauldauꞌan, uruu aonaa mishiꞌo apostle mani, naꞌiki kuwai kapam ukowaadapaniaz aonaamishiꞌo mani. Mazan Paul kian padauꞌan, “Jesus Christ naꞌiki Tominkaru waDarukadishita-kidaꞌoraz Jesus pamawaka-kizi iki, uruu wuruꞌu zaamataꞌoraz õgaru paꞌan.”(Galatians 1:1)Kaarita buutinpan kida

Paul mishiꞌo apostle 1:1-24Paul maꞌozaka uparadan kaimanaꞌo kuwai dikin ii 2:1-21Kazannaatin-karu soo mishida-karu idaꞌan 3:1—4:31Mashaapa-karu Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan 5:1—6:10Paul katokontan pakakinaopan 6:11-181 Diꞌoraz kaarita, õgaru apostle Paul diꞌikiꞌo. Õgaru, aonaa pidannao zaamatanii

mani apostle nii, naꞌiki aonaa ĩdyuudanii mani õapostle-tinan. Mazan Jesus Christnaꞌiki Tominkaru waDaru kadishita-kidaꞌoraz Jesus pamawaka-kizi iki, ĩnao wuruꞌuzaamataꞌoraz õgaru paꞌan. 2 Ipai daꞌainao mishidainao, ĩdyuudan kapam paparadan ipaiunao mishidainao ati, mashaapainaouz Galatia Baara ii aka.

3 Õtoriinpan marii kizi waDaru Tominkaru naꞌiki Naobanai Jesus Christ kamunanunnaꞌiki utaa kizi unao nyukunuu kaiman-kinaa nii. 4Aizii wuruꞌu Jesus, utaapada pazowii-kao waꞌoian dikin ii, naꞌapa waDaru Tominkaru aipan kawanaꞌati, naꞌiki ukazannaata-kinaa nii waunao wuru aiaꞌa kaiꞌoraz oiaꞌo mashaapa-karu. 5Ukauꞌan marii karikaonanTominkaru taapa-kao umanawunuꞌo nii. Amen.

Soo kainaꞌa baudaꞌapaKaimanaꞌo Kuwai

6 Tuukii õdiꞌitinpan unao dauꞌan, utanawatinan idi kadiman aka Tominkaru ai. Uruuzaamataꞌoraz unao paꞌidaꞌati Christ kamarainapanun naꞌiki kamunanun idaꞌan, mazanaizii, udaꞌanan naa panaꞌaꞌo kuwai pabiꞌi kida pidannao dakotaniaz kaimanaꞌo kuwainii. 7 Aonaa baꞌoran kaimanaꞌo kuwai nii, soo pidannao mariidapan karikaonan unao,naꞌiki ĩtanawataꞌazon mishiꞌo kuwai Christ dauaꞌo panaꞌitiꞌi naa karikaonan. 8 Aizii dii* : Gentilenao: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao idaꞌa. † : chootinan: Putukapakaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘chootin-karu’ dauaꞌo.

GALATIANS 1:9 318 GALATIANS 2:5mani, waunao oo angel aokazi ikiꞌo kowaadapan an unao ati kuwai panaꞌaꞌo wuru aiaꞌawakowaadaniaz unao ati, naꞌapaꞌo pidan, marii ukaboota-kao Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.9Wakiiniꞌi naa shaꞌatii kiwiitapa, naꞌiki õkian nii koshan: naꞌiaꞌoram pidan kowaadan anunao ati kuwai panaꞌaꞌowuru aiaꞌa uabataniaz naꞌiki umishidaniaz, naꞌapaꞌo pidan,mariiukaboota-kao Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.

10 Kaiwuruꞌu õkianuz kaikapaꞌa, õkaimanadaꞌazon idiꞌo pidan nyukunuu? Aonaa!Mazan õaipan paꞌan Tominkaru nyukunuu kaimanan õꞌati. Õaipan an mani pidannyukunuu kaimanan õꞌati, aonaa mishiꞌo mani Christ poitorun õgaru.

Paul apostle-tinan dauaꞌo11Õmin-mishidannao, õaipan uaitapan wuruꞌu Kaimanaꞌo Kuwai õkowaadaniaz unao

ati, aonaa pidannao diꞌikiꞌo mani oo pidan tomanii mani. 12 Aonaa õikodanuzu pidandiꞌiki oo aonaa pidan tominapa-kidaniimani õgaru udauꞌu. Mazanwuruꞌu õkuwaaz JesusChrist diꞌikiꞌo naꞌiki uaida-kidanii paꞌan õꞌati.

13 Unao, uabatanii naꞌapam daꞌi õmashaapauzon Jewnao kakinaorinaa kidakawanaꞌati. Uaitapa tuukiaꞌo õpatakaꞌutauzon mishidainao Jesus. Naꞌiki õdakotaõmainaabatan ĩdyaun ipai daunuudaꞌu. 14 Naꞌiki uruu dono ipai õwazootapanõmin-daonaiorannao naꞌapa kidaꞌo ĩtunarunawun õkawan, õdaꞌanan idaꞌan naꞌikiõizoꞌatin idaꞌan wuruꞌu õdokozu-daunnao mishidapanii kidaz. 15 Mazan Tominkarukamunanun idi õꞌati, uzaamatan kowas õgaru kaudinaꞌo nii paꞌati. Uzaamatan õgaruõshakatan uaꞌii. Paaipan kawanaꞌati 16 utukapa-kidan pauDani õꞌati, uaipan idi õmakonõkowaadapaꞌanan Kaimanaꞌo Kuwai udauꞌu Gentilenao diꞌiti. Aizii uruu aimaakanshaꞌapan daunaꞌanaꞌoraz õꞌati, aonaa õmakon pidan diꞌiti õaipan idi mani ukowaadankanomaꞌo nii õshaꞌapata. 17 Naꞌiki aonaa õmakon Jerusalem iti, õabataꞌanan maninaꞌapam kiwiitapainaouz ĩapostle-tinan kian õꞌati. Mazan baꞌoran amazada iti paꞌanõmakon, Arabia kiaꞌo udakota-kao. Uruu daunaꞌan zii õkiwan Damascus iti.

18 Idikinaudaꞌu wunu õtukapan daunaꞌan Jesus, uruu zii õmakon Jerusalem itiõmorowautapaꞌanan Peter diꞌiti. Õnaꞌian utuma dyaꞌutam soondii sakodaz. 19 Aonaaõtukapan baꞌoran apostle naꞌii, soo James karikaonan, wanaobanaa Jesus inawuzuz.20 Tominkaru aitapa ipai wuruꞌu õsaadanii kidaz mishiꞌo, aonaa õmariidinan mani.21 Uruu daunaꞌan õmakon naa Syria Baara naꞌiki Cilicia Baara ii akaꞌo wiizai kidakawanaꞌati. 22Mazan wuruꞌu mishidainao Judea Baara iainao kidaz, aonaa zii ĩtukapau-zon õgaru. 23 Soo ĩabatan karikaonan pidannao kadakotinan õdauꞌu. Ĩkian, “Tawuruꞌupidan patakaꞌutauzoz daꞌi waunao, uruꞌu naa aizii kowaadapa pidannao ati kaimanaꞌokuwai Christ dauaꞌoraz, utiwaniaz pamashaadan.” 24 Uruu idi tuukii ĩkonaukii-kidanTominkaru õgaru dikin ii.

2Baꞌoran apostlenao kashaapa Paul kaudinan apostle nii

1Aizii 14 wunu daunaꞌan õmakon koshan Jerusalem iti, Barnabasmakoꞌo õtuma, naꞌikiõnaꞌaka Titus kapam. 2Wuruꞌu õmakonuznaꞌiti Tominkaru dyuudan idiꞌo õgaru. Õnaꞌianpuꞌu, õmiitiniipan soo choochi zowaunaanao tuma karikaonan. Õaipan ĩaitapan wurudauaꞌa õkowaadapankaniaz Kaimanaꞌo Kuwai Gentilenao ati, naꞌiki õabataꞌazon kaimanĩꞌati oo aonaa. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa õaipan õkaudin-kizi wuruꞌu õshaꞌapataniaznaa naꞌiki õshaꞌapaapaniaz kai makon madiwautapaka. 3Mishi, ĩnaꞌapata panyukunuu.Uruu idi aonaa ĩdyuudan õminaudaꞌu Titus choota-kao* Jewnao kakinaori kawanaꞌati,Gentile puꞌu padamata uruu. 4 Wakadakotinan wuru dauꞌanaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌanpabiꞌi kida pidannao taapinpainaomishidaꞌo kawan Jesus, morotan idiꞌo wabii ati. Ĩtuka-paꞌazon idi karikaonan pakawanmani wadaꞌanan Jewnao kakinaorinaa, wazaamatinpanpuꞌaꞌa naa Christ Jesus diꞌiti. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩnao, tuukii ĩaipan wamashaapanpakawan Jewnao kakinaorinaa waranuꞌu. 5 Mazan aonaa wakashaapinan ĩꞌati, aonaamasakaudaꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌan waaipan idi wakazannaatapan unao ati wuruꞌumishiꞌoraz kuwai, Kaimanaꞌo Kuwai idaꞌaꞌoraz.* 2:3 uchoota-kao: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao idaꞌa.

GALATIANS 2:6 319 GALATIANS 2:216Naꞌiki choochi zowaunaanaouz, aonaa naꞌiam ĩikodan õkuwaa kasharutinpan, uruu

idi aonaa ĩpanaꞌadanuzu naꞌiki aonaa ĩtotokadanuzu. (Aizii wuruꞌu ĩtaapa-kaoazumanawunuinao choochi zowaunaanao nii, aonaa ushaꞌapan õꞌati, ushaꞌapanum kauꞌanTominkaru aonaa unaubaan baudaꞌapaꞌo pidan powaꞌa zii baꞌoran ai.) 7 Mazan ĩaitapaTominkaru wuruꞌu taaꞌoraz õkaudin-kizi nii, kowaadapaꞌo nii Kaimanaꞌo Kuwai Gentile-nao ati, naꞌapa utaan kawan kapam Peter ati kaudin-kizai, ukowaadapanuz KaimanaꞌoKuwai Jewnao ati. 8 Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru maꞌozakan idaꞌan õzaamata-kao apostle nii Gentilenao ati, naꞌapa Peter zaamata-kao kawan apostle nii Jewnaoati. 9 Aizii James, Peter, naꞌiki John, umanawunuinao choochi zowaunaanao, ĩaitapaTominkaru wuruꞌu taaꞌoraz kaudin-kizai õꞌati. Uruu idi kaiman ĩnyukunuu Barnabasnaꞌiki õgaru kaudinan dauꞌan naꞌapa ĩnao kawan. Naꞌiki powaꞌa zii ĩmaꞌozakadanwaunao wakowaadapa-kizi kaimanaꞌo kuwai Gentilenao ati. Aizii ĩnao ĩkakuwaapatinannii Jewnao ati. 10 Kainaꞌa baudaꞌapa aimaakan ĩaipan washaꞌapatan, pakawan kiziwakaminkaꞌuupan patakaꞌutinainao, ĩchoochin idaꞌa ainaouz. Uruumanawun aimaakantuukiaꞌoraz õshaꞌapataꞌazon.

Paul kakinaowan Peter11 Aizii Peter morowautapankan dono Antioch ii, naꞌii õparadan uꞌati maꞌozakaꞌo

idaꞌan, õkakinaota-kinaa nii uruu sakitapaꞌo diꞌiti. Õparadan uꞌati pidannao kanaapuꞌu,ushaꞌapanum kauꞌan ushaꞌapataniaz aimaakan tuukiaꞌo upanaꞌitin. 12 Uruu ziꞌo Peterkaawan dono Antioch ati, karikaonan daꞌi uaroopauzon Gentilenao tuma, mishida-painaouz Jesus. Mazan Jewnao, James diꞌikiinaouz kaawandonoꞌonaa, aonaꞌa naapowaꞌauaroopan ĩtuma utariaꞌakan idiꞌi naa ĩnao ai, aipainaouz Gentilenao choota-kao. 13Uruuidi baokoinao Jewnaomishidainaouz Jesus, ĩtamakapaꞌakan naa Peter, aonaꞌa naa kapamĩaroopan Gentilenao tuma. Naꞌiki Barnabas, upuꞌu zii unaꞌapan kapam ĩnao kawan,ĩaitapan puꞌu padamata aonaa shaꞌapaꞌo mani wuruꞌu aroapa-karuz Gentilenao tuma.

14 Õtukapan idiꞌi naa aonaa ĩshaꞌapatinan Kaimanaꞌo Kuwai kawanaꞌati, wuruꞌumishiꞌoraz kuwai. Uruꞌu naa õparadan Peter ati ipai baꞌorainao kanaapuꞌu. Õkianuꞌati, “Jew pugaru, mazan upuꞌu pumashaapan Gentile kawan, aonaa pushaꞌapatinanJew kawan. Kandii niꞌi naa mooko aizii puaipan Gentilenao mashaapan Jewnao kawan?15 Mishi, pugaru naꞌiki õgaru, Jewnao wadaru naꞌiki wadaro nii, aonaa Gentilenaomani, dakota-kariwainaouz ‘oiainao’ nii. 16Mazan waaitapa Tominkaru dakotan waunaokaimanaꞌo pidan nii wamishidan idaꞌan Jesus Christ, aonaa waizoꞌatin idaꞌan maniMoses kakinaori. Ukauꞌan waunao, wamishidapanii Christ Jesus, Tominkaru dakota-kiziwaunao kaimanaꞌo pidan nii wamishidan idaꞌan Christ, aonaa waizoꞌatin idaꞌan maniMoses kakinaori. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa naꞌapainim nii Tominkaru dakotan pidankaimanaꞌo pidan nii uizoꞌatipan idaꞌan Moses kakinaori.”

17 Aizii waunao, wadawatan puꞌu Tominkaru dakota-kinaa nii waunao kaimanaꞌopidan nii wamishidan idaꞌan Christ, mazan upuꞌu Jewnao dakotan waunao oiainaonii kapam, Gentilenao kawan. Ukauꞌan Christ aipan atiꞌo mooko wuruꞌu waꞌoipanuz?Aonaa! 18Mazan õkiwinan an powaa iti wuruꞌu kakinaorii õmuudaniaz naa, uruu idaꞌanõtukapa-kidan õdikintapan kakinaorii. 19Õgaru mawakaꞌo kawanuꞌoraꞌa naa kakinaoriiai. Ukauꞌan aonaꞌa naa powaꞌa õmashaapan kakinaorii waranuꞌu, õmashaapa-kiziꞌi naapaꞌan Tominkaru ati. 20Õgaru, õmishidan idi Christ, mawakaꞌo kawanuꞌoraꞌa naa õgaruChrist tuma cross idaꞌa. Aonaa õgaruꞌu naa mani kakupaꞌoraz, mazan Christ paꞌanwuruꞌu mashaapaꞌoraz õꞌidaꞌa, naꞌiki uruꞌu naa kazowautapaꞌoraz õgaru. Õmashaa-panuz naa, õmishidapan idaꞌanaꞌoraꞌa naa Tominkaru Dani, marainpaꞌoraz õgaru naꞌikimawakaꞌoraz õꞌati. 21 Õgaru aonaa õkashadan Tominkaru kazannaatan waunao paka-munanun idi karikaonan. Ushaꞌapanum kauꞌan umishiin an mani Tominkaru dakotanwaunao kaimanaꞌo pidan nii waizoꞌatipan idaꞌan Moses kakinaori, madiwautapa-kaꞌokarikaonan wuruꞌu Christ mawakanuz.

3Tominkaru taan Kaimanaꞌo Doronaa mishida-karu idi

GALATIANS 3:1 320 GALATIANS 3:171Maam Galatia Baara sannao, maaitapin-kaꞌo manawun mooko unao! Kanom wuruꞌu

madoronaadaꞌoraz unao? Kaimanaiman shaꞌatii õkakuwaapan uꞌati Jesus Christ tauka-kao naꞌiki umawakan dauꞌu cross idaꞌa. 2Õpishaa kizi unao: uizoꞌatin idiꞌo mooko Moseskakinaori uzaamatanuz Kaimanaꞌo Doronaa, oo umishidan idiꞌo uabataniaz kaimanaꞌokuwai? 3 Naꞌapa dii manawun umaaitapinkan! Usakadan puꞌu umishidan Jesus,Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan. Mazan aizii kandii niꞌi naa utiwaan umashaapan Jesus atiushaꞌapaapanii kida idaꞌanaꞌa naa karikaonan? 4Madiwautapa-kaꞌo mooko karikaonanubaiaapanuz tuukii kashaꞌora kidaꞌo aimaakan? Õꞌitiiman aonaa madiwautapa-kaꞌomani! 5 Aizii Tominkaru taanuz Kaimanaꞌo Doronaa unao ati, naꞌiki ushaꞌapatanuzuumanawun kidaꞌo aimaakan unao bii an, aonaa uizoꞌatin idiꞌo mani Moses kakinaori,mazan umishidan idiꞌo paꞌan uabataniaz kaimanaꞌo kuwai, Christ dauaꞌoraz.

6 Udiꞌitapa naꞌapam kii-karu Abraham dauꞌan: “Uruu mishidaꞌo Tominkaru, naꞌikiumishidan idi, Tominkaru dakotan uruu kaimanaꞌo pidan nii.”* 7 Ukauꞌan uaitapakizi, pidannao mishidainaouz Christ, ĩnao paꞌan wuruꞌu mishiꞌoraz Abraham dainao.8 Saadauzo-kariwai Tominkaru Paradan kowaadaniꞌi naa kotuaꞌa naa, Tominkarudakotan nii Gentilenao kaimanainao nii ĩmishidan idi. Ushaꞌapatan uaꞌii zii naꞌapa ki-daꞌo, ukowadauzonii Kaimanaꞌo Kuwai Abrahamati. Ukianuz “Pugaru idaꞌanaꞌo nii õtaankaiman kidaꞌo aimaakan ipai pidannao ati.”† 9 Ukauꞌan ipai mishidainaouz, ĩzaamatakaiman kidaꞌo aimaakan naꞌapa Abraham zaamatan kawan aimaakan pamishidan idi.

10 Mazan pidannao tiwaꞌoraz padamata paizoꞌatin Moses kakinaori pakazannaatin-kinaa nii, upuꞌaꞌo nii Tominkaru patakaꞌutan ĩdyaun. Ushaꞌapanum kauꞌan kaikapaꞌousaadinapanuꞌu Tominkaru paradan idaꞌa: “Ipaiꞌo nii Tominkaru patakaꞌutan pidan-nao ĩmaizoꞌatikan idi ipai daunuudaꞌu saadinpaꞌo Tominkaru kakinaori kaaritannaaidaꞌa.”‡ 11Ukauꞌan aonaa Tominkaru dakotan pidan kaimanaꞌo pidan nii utiwaan idaꞌanpaizoꞌatin Moses kakinaori. Ushaꞌapanum kauꞌan kaikapaꞌo usaadinapanuꞌu TominkaruParadan idaꞌa: “Tominkaru dakotaniinaouz pidannao kaimanainao nii ĩmishidan idaꞌanpaꞌan, ĩnao karikaonanuꞌo nii ĩkakupan.”§ 12 Moses kakinaori, aonaa mishida-karudiꞌiiꞌakaꞌo mani, soo udaꞌan-kao karikaonan. Tominkaru Paradan saada-kariwai kian:“Pidan izoꞌatipan an kakinaorii, marinaꞌa naa ushaꞌapatanuzu ipai daunuudaꞌu naꞌikiumashaapan niꞌi naa uꞌidaꞌan.”*

13Kaikapaꞌo kapamTominkaru Paradan saada-kariwai kianuꞌu: “Pidan kazada-kariwaiatamun kadu iti, Tominkaru patakaꞌutan uruu wuruꞌu.”† Naꞌapaꞌo Christ patakaꞌuta-kidinanuz atamun kadu iti waunao dikin ii. Uruu idaꞌan ukazannaatan waunao wuruaiaꞌa Tominkaru dakotanuz papatakaꞌutan waunao, maizoꞌati-kainaouz ipai kakinaorii.14 Uruu Christ Jesus patakaꞌuta-kidinan idaꞌan kizi, Gentilenao zaamatan kaimanaꞌoaimaakan, Tominkaru kowaadauzoniaz pataan nii Abraham ati. Naꞌiki wamishidan idiꞌoJesus Christ, wazaamatan Kaimanaꞌo Doronaa, Tominkaru kowaadauzoniaz pataan niiwaꞌati.

Kakinaorii naꞌiki Tominkaru taaꞌazoonii dauaꞌo15 Aizii õꞌinawuzunao naꞌiki õdadakoonao, õkainaabata kizi mooko uꞌati pidannao

shaꞌapatauzonii aimaakan idaꞌan: Dyaꞌutamainao pidannao naꞌapataakan dono pa-nyukunuu aimaakan dauꞌan, ĩsaadan nii paꞌuu kida kaarita idaꞌa kainaabataꞌo niiĩnyukunuunaꞌapa kidaakan. Uruu daunaꞌan aonaa turuu umarinaꞌata-kao oo utotokada-kao. Naꞌapaꞌo wuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniaz pataaꞌazoonii. 16 Tominkarukowaadanii kidaz pataaꞌazon, Abraham naꞌiki utakaan-daun atiꞌo. “Utakaan-daunnaoatiꞌo,” aonaa kiaꞌo mani usaadinpan Tominkaru paradan idaꞌa, iribaꞌo pidannao dauꞌatiꞌokawan. Mazan, “utakaan-daun atiꞌo,” kii usaadinpan, baudaꞌapaꞌo pidan dauꞌanaꞌo,uruu wuruꞌu Jesus Christ, Abraham takaan-daunuz. 17 Kaikapaꞌo dauꞌatiꞌo kaiwuruꞌuõkianuz: Kiwiiniꞌo zii wuruꞌu Tominkaru kowaadauzonuz pataan nii aimaakan Abrahamati,‡ naꞌiki ukian mishiꞌo nii utaapan paparadanuz. Ukauꞌan, Tominkaru taaniaz* 3:6 Genesis 15:6 † 3:8 Genesis 12:3; 18:18; 22:18 ‡ 3:10 Deuteronomy 27:26 § 3:11 Habakkuk 2:4* 3:12 Leviticus 18:5 † 3:13 Deuteronomy 21:23 ‡ 3:17 Tominkaru kowaadauzon pataan nii aimaakanAbraham ati: uruu dakota-kao covenant. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

GALATIANS 3:18 321 GALATIANS 4:10kakinaorii Moses idaꞌan 430 wunu daunaꞌanaꞌoraz naa, aonaa naꞌitim upanaꞌadanwuruꞌu Tominkaru kowaadauzonuz pataan nii aimaakanAbrahamati, naꞌiki aonaa turuuumainaabatan wuruꞌu Tominkaru paradanuz. 18 Tominkaru taaꞌazooniaz kaimanaꞌoaimaakan zaamata-kao an mani kakinaorii izoꞌatipa-kao idaꞌan, ukauꞌan aonaꞌa naamani turuu wazaudapan Tominkaru taan aimaakan waꞌati pakiauzon kawanaꞌati. MazanTominkaru taanuzu kaimanaꞌo aimaakan Abraham ati, ukowaadan idiꞌo paꞌan pataan niiuꞌatiz.

19 Kanom niꞌo mooko wuruꞌu kakinaorii taa-kaoaz? Utaa-kao pidannao shaꞌapaa-pauzon idiꞌo oiaꞌo paꞌidiwaru. Kakinaorii kaiwainpan nii atii Abraham takaan-daunkaawan, uruu tawuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniaz pataan nii utakaan-daun nii. Aiziiwuruꞌu kakinaoriiz, angelnao taanii Moses ati, naꞌiki uruu idaꞌanaꞌo udobata-kida-kao Israelitenao ati. 20 Mazan aonaa Tominkaru zaamatan pidan dobata-kidaꞌo niipaparadan Abraham ati, mazan sariapa paꞌan uparadan uꞌati, ukowaadan dono wuruꞌupataaꞌazooniaz uꞌati.

21 Aizii kakinaorii taa-kao idi, upanaꞌadan niꞌi naa mooko wuruꞌu Tominkarukowaadanii kidaz pataaꞌazon? Aonaa! Ukauꞌan umishiin an mani pidan ikodan karikao-nanuꞌo kakupa-karu kakinaorii izoꞌati-kao idaꞌan, kakinaorii idaꞌan mani Tominkarudakotan pidan kaimanaꞌo nii. 22 Mazan saada-kariwai Tominkaru paradan kowaadanwaꞌati, ipai pidannao oiaꞌo kazowautapanii paꞌidiwaru. Ukauꞌan, wazaamatan nii wuruꞌuTominkaru kowaadauzoniaz pataaꞌazon, soo wamishidan idaꞌan Jesus Christ.

23 Christ mishidapa-kao uaꞌii zii, waunao taapa-kao kakinaorii waranuꞌu, taraa-kariwainao kawan, atii wuru idaꞌatiꞌi Christ mishida-kao kainaabata-kaoaz naa.24-25 Ukauꞌan kakinaorii taa-kao, kazowautapaꞌo nii waunao, atii Christ kaawan diꞌiti.Mazan aizii Tominkaru dakotan waunao kaimanaꞌo pidannao nii wamishidan idiꞌoraꞌanaa Christ. Aonaa kanom niꞌi naa aizii kakinaorii kazowautapan waunao powaꞌa.

Pidan mishidaꞌoraz Jesus Christ, uruu Tominkaru dani26 Ipai unao Tominkaru dainao umishidan idaꞌan Christ Jesus. 27 Ukauꞌan, ipai

unao chikaawunuinaꞌoraz naꞌiki zaamatinaꞌoraz Christ Jesus idaꞌati, umorokodan naaChrist kaduz wuruꞌu. 28 Ukauꞌan aonaa ushaꞌapan pugaru Jew oo aonaa Jew mani;poitorui oo aonaa poitorui mani; daonaiora oo zun, ipai unao naꞌapa kidaꞌo paꞌidiwaru,uzaamatinpan idi Christ Jesus idaꞌati. 29 Aizii uzaamatinpan kauꞌan Christ Jesus idaꞌati,unao wuruꞌu mishiꞌoraz Abraham takaan-daunnao. Naꞌiki unao wuruꞌu zaamataꞌoniꞌoraz kaimanaꞌo aimaakan, Tominkaru kowaadauzoniaz pataan nii Abraham ati.

41 Kaikapaꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Koraidaonaa zaamataꞌo niꞌoraz padaru shaꞌapauz

kida, naꞌapa utaapa-kao poitoruinao taapa-kao kawan, ukoraidaonaan dono zii. Mishiukaꞌidiwaun puꞌaꞌa naa padamata padaru shaꞌapauz kida idi. 2 Mazan umashaapannii zii pakazowautapikinao waranuꞌu naꞌiki pashaꞌapauz taapikinao waranuꞌu zii, atiiudaru aitanii kamoo kaawan diꞌiti. 3 Naꞌapaꞌo daꞌi waunao kiwiin koraidaonaa kawan,wapoitoruitapa-kidinan waizoꞌatin idaꞌan kakinaorii kida doronainao diꞌikiꞌoraz, ka-zowautapainaouz imiꞌi baara sannao. 4Mazan Tominkaru aitanii kamoo kaawan donoꞌonaa, udyuudan paudani, ushakatan zun diꞌiki. Umashaapan Jewnao kakinaorinaawaranuꞌu, 5 ukazannaata kizi waunao, mashaapainaouz kakinaorii waranuꞌu, turuu kiziTominkaru zaamatan waunao paudainao nii. 6Tominkaru zaamatan idi unao paudainaonii, udyuudan pauDani Doronaa mashaapan unyukunuu idaꞌa. Uruu Doronai idaꞌanaꞌowuruꞌu ukianuz Tominkaru ati, “õdaru Tominkaru,” kii. 7 Ukauꞌan, aonaa powaꞌapoitoruinao mani unao, mazan Tominkaru dainaouꞌu naa paꞌan. Udainaoun idi unao,ukauꞌan utaan nii uꞌati ipai wuruꞌu ukowaadauzoniaz pataaꞌazon.

Paul dopii-kidan Galatia Baara sannao8 Kiwiin umaaitapakan dono zii Tominkaru, upoitoruitapa-kidinan tominkarunao

ati aonaa mishiinao mani. 9 Mazan aizii unao, uaitapaꞌa naa Tominkaru, oo turuuõkian, Tominkaru paꞌan aitapaꞌoraz unao. Kandii niꞌi naa mooko ukiwaꞌazon powaaiti, upoitoruitapa-kidinaꞌazon koshan mazanuꞌo tominkarunao ati, aonaꞌoraz kanomĩshaꞌapatan? 10Aizii unao, utamakapan naa Jewnao kaduz utaapan idaꞌan kamoo, kauzu,

GALATIANS 4:11 322 GALATIANS 4:30naꞌiki wunu ĩtaapanii kidaz. 11 Tuukii õdopian unao dauꞌan, ukauꞌan madiwautapa-kaꞌomooko karikaonan wuruꞌu õkaudinuz unao bii an?

12 Õmin-mishidannao, tuukii õaipan umashaapan õgaru kawan, aonaa Jewnao kak-inaorinaa waranuꞌu mani. Õgaru naꞌapaꞌoraꞌa naa unao Gentilenao kawan, aonaꞌanaa õmashaapan Jewnao kakinaorinaa waranuꞌu. Kaiman shaꞌatii daꞌi utaapauzonõgaru, aonaa unyukunuu oian õꞌati. 13 Uaitapanii õkarinauzon idiꞌo õkowaadauzonuzKaimanaꞌo Kuwai unao ati kiwiin. 14Õkarinaan idi, dobata õmizidin-kidan unao, mazanupuꞌu aonaa uzon-kidan oo ukachamaꞌidin õꞌai. Mazan udapaapan õgaru kaiman, ikodaTominkaru angelin oo ikoda Christ Jesus dapaapa-kao kawan utaapan õgaru. 15Mazanaizii ushaꞌapanum naa wuruꞌu, aonaꞌa naa powaꞌa ukonaukiaꞌazon õtuma? Õaitapamishi, õkarinauzon donoꞌoraz, turuu mani usoꞌotan uawun kida, naꞌiki utaanuzu õawunnii. 16Aizii mani, utoꞌoran naa shaꞌa õꞌati wuruꞌu, õkowaadan idi mishiꞌo kuwai uꞌati?

17 Pidannao wuruꞌu aipainaouz umashaapan Jewnao kakinaorinaa waranuꞌu.* Tuukiiĩaipan uzaamatinan paꞌidiꞌiti, mazan aonaa ĩkaminkaꞌutaꞌazon mani unao wuruꞌu, sooĩaipan karikaonan pabuutan unao õꞌai, ĩnao ati kiziꞌi naa unyukunuu. 18Mishi, kaimanaꞌowuruꞌu pidan nyukunuu dyautanuz pashaꞌapatan dauꞌati aimaakan, kaimanaꞌorazmazan aimaakan. Marii karikaonanuꞌu naa ushaꞌapatan aimaakan naꞌapa, aonaa sooõnaꞌan donomani karikaonan utuma. 19Õdainao õmarainapaniinao, daroi dopian kawankaziwaꞌo idi okaudanipan dono, naꞌapaꞌo kawanuꞌo õbaiatan kaziwaꞌo unao dauꞌati.Õdopitan nii udauꞌan atii umashaapan an zii kaimanaiman Christ kaduz kawanaꞌati.20 Kaiman zii mani õgaru naꞌii unao tuma kai. Uruu idi kaiman zii mani waabataakanwaparadan, naꞌiki õaitapa mani naꞌapam õkian uꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan õmunaponidi, aonaa õaitapan naꞌapam õkian uꞌati.

Hagar poitoruiaba, naꞌiki Sarah aonaa poitoruiaba mani21 Õpishaꞌazon unao aipainaouz pamashaapan kakinaorii waranuꞌu, aonaa zii mooko

uaitapan naꞌapam kakinaorii kian? 22 Kainaꞌa saada-kariwai dyaꞌutamaꞌo Abrahamdainao daonaioranao dauꞌan. Baudaꞌapa utoman paudani papoitoruaba tuma,† baꞌoranutoman paudaiaro tuma,‡ aonaa poitorui mani oroo. 23 Udani poitoruiaba tumaꞌoraz,ushakatan naꞌapa koraidaonaa shakatauzon kawan. Mazan baꞌoran udani, udaiarodiꞌikiꞌo. Oroo aonaa poitoruiaba mani, ushakatan naꞌapa Tominkaru kiauzon kawanaꞌatipaꞌan, Abraham ati.

24 Diꞌoraꞌa dyaꞌutamaꞌoraz zunnao kainaabatan dyaꞌutamaꞌoraz Tominkaru shaꞌa-pataniaz kida papidanannao ati.§ Hagar, poitoruiabaz, oroo kainaabataꞌo wuruꞌukakinaorii Tominkaru taaniaz Moses ati midukuo Sinai ii. Ipai pidannao oroo diꞌikiꞌoraz,poitoruinao paꞌidiwaru, ĩmashaapan idi kakinaorii waranuꞌu. 25 Naꞌiki midukuo Sinai,Arabia iaꞌoraz, ukainaabata-kao Hagar diꞌiti. Naꞌiki kaiꞌoraz donoi Jerusalem, oroodiꞌiti koshan ukainaabata-kao, naꞌii sannaomashaapan idi poitoruinao kawan kakinaoriiwaranuꞌu. 26 Mazan Sarah, oroo aonaa poitoruiaba mani paꞌan, oroo diꞌiti aokaziiaꞌoraz Jerusalem kainaabata-kao, naꞌiki oroo wadaro kawanuꞌo. 27Kaikapaꞌa Tominkaruparadan kotuaꞌoraz kiauzonuꞌu odauꞌan:“Pukonaukii maudaniichiaba,Pukadako diiwaꞌo idaꞌan pukonaukian idi,

aonaan puꞌu pukaudanipauzon.Mazan aizii powaꞌaꞌo nii zii pudainao iriban,

aoro aiaꞌa, mazidaibazo.”*28 Õmin-mishidannao, unao, naꞌapa Isaac kawan, Tominkaru dainaouꞌu naa, naꞌapa

Tominkaru kiauzon kawan. 29 Mazan uruu dono wuruꞌu koraidaonaa shakataꞌorazkoraidaonaa shakatauzon kawan, wuruꞌu poitoruiaba daniz, uantamikitauzonii Isaac,shakataꞌoraz Tominkaru Doronaa idaꞌan. Naꞌapa kai aimaakan shaꞌapaapa-kao waꞌatikotuaꞌo kawan. 30Mazan naꞌapa dii saada-kariwai Tominkaru paradan kian? “Puwaatawuruꞌu poitoruiabaz paudani tuma! Ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo nii odani zaamatan* 4:17 Putukapa Galatians 1:7 † 4:22 Genesis 16:15 ‡ 4:22 Genesis 21:2 § 4:24 Tominkaru shaꞌapataniazkida papidanannao ati: uruu dakota-kao covenant. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii. * 4:27 Isaiah 54:1

GALATIANS 4:31 323 GALATIANS 5:17

padaru shaꞌapauz kida, wuruꞌu taaꞌazoo-kariwaiz, aoro dani atiꞌi aonaꞌoraz poitoruiabamani.”† 31Ukauꞌan õmin-mishidannao, waunao aonaa poitoruiaba dainao mani, mazanaoro dainao paꞌan, aonaꞌoraz poitoruiaba mani.

5Christ soꞌotan kakinaorii kazowautapan ai waunao

1Mishi Christ soꞌotaniꞌi naa Jewnao kakinaorinaa kida ai waunao, aonaꞌa naa powaꞌakakinaorii kazowautapan waunao. Ukauꞌan maꞌozakaꞌa naa utaapa unyukunuu, naꞌikiaonaꞌa naa utaapadaꞌanaꞌa kakinaorii kazowautapan unao powaa iti.

2 Uabata õgaru Paul paradan, aonaa Tominkaru dakotan pidan kaimanaꞌo pidan niipachoota-kidinan* idaꞌan Jewnao kakinaorinaa kawanaꞌati. Unaꞌapan an, madiwautapa-kaꞌo wuruꞌu Christ mawakanuz uꞌati. 3 Õkakinaowan nii unao koshan, ukashaapanan uchoota-kao Jewnao kakinaorinaa kawanaꞌati, ukauꞌan marinaꞌa naa uizoꞌatin ipaidaunuudaꞌu wuruꞌu kakinaorii kidaz. 4 Aizii naꞌiaꞌoram pidan unao bii iki aipan anTominkaru dakotan paugaru kaimanaꞌo pidan nii paizoꞌatin idaꞌan wuruꞌu kakinaoriiz,ubuutinan naa mishiꞌoraiman Christ ai wuruꞌu, naꞌiki ubuutinan naa kapam Tominkarukaimanan ai uꞌati. 5 Mazan waunao, waaitapa Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan mishiꞌo niiTominkaru zaamatan waunao naꞌiki udakotan nii waunao kaimanainao pidannao nii,wamishidan idaꞌan Christ paꞌan. 6Aizii wuruꞌu wazaamatinanuz naa Christ Jesus idaꞌati,pidan choota-kariwai oo aonaa choota-kariwai mani, aonaa ĩtukapa-kao panaꞌa kida,aonaa naꞌapa kidaꞌo diꞌitapa-kao umanawunuꞌo nii. Soo kanom paꞌan diꞌitapa-kariwai,pidan mishidan Christ. Naꞌiki mishidapa-karu idaꞌanaꞌo wuruꞌu marainpaaka-karuz.

7 Kaiman shaꞌatii umishidapan padamata. Kanom wuruꞌu mashaataꞌoraz unaoudaꞌanan ai mishiꞌo kuwai? 8Mazan waaitapa Tominkaru, zaamataꞌoraz unao paꞌidaꞌati,aonaa uruu mani wuruꞌu tanawatin-kidaꞌoraz unao mishiꞌo kuwai ai. 9 Masakaudaꞌuꞌopanaꞌitiꞌo kuwai kowaada-kao, ipaiꞌo nii pidannao mishidaꞌakanuzu. Naꞌapa masakau-daꞌuꞌo yeast pooda-kidan kawan ipai poroom-biꞌi. 10 Mazan õaitapa naꞌiki õmishidaNaobanai aipan ati, aonaꞌo nii utanawatinan, mazan udaꞌanan nii paꞌan wuruꞌu õkuwaakidaz. Aizii pidan wuruꞌu tanawatin-kidaꞌoraz unao mishiꞌo kuwai ai, upatakaꞌuta-kaonii tuukiaꞌo idaꞌan.

11 Õmin-mishidannao, õkakinaotan naꞌiki õdyuudautan an mani pidannao choota-kidinan Jewnao kakinaorinaa kawanaꞌati ĩkazannaatin-kinaa nii, aonaa maniõpatakaꞌuta-kao. Mazan wuruꞌu Jewnao patakaꞌutanuz õgaru, õkowaadapan idiꞌopidannao kazannaata-kao soo Jesus mawakan idaꞌanaꞌo paꞌan. 12 Aizii wunaouꞌutanawatin-kidaꞌoraz unao, tuukiaꞌoraz ĩaipan chootin-karu, kaiman zii manawun maniõꞌati ĩmakuutaꞌaka-kao an kaiman-daun, aonaa soo ĩchootan mani karikaonan pamada.

13 Unao õmin-mishidannao, Tominkaru zaamatanii unao, usoꞌotaniꞌi naa unao kaki-naorii kazowautapan ai. Mazan aonaa ukaiwaꞌanaꞌa wuruꞌu usoꞌota-kaoaz kakinaorii ai,ushaꞌapaapa-kinaa nii dikauda kidaꞌo aimaakan, unyukunuu aipan kawanaꞌati. Mishiꞌo-raiman ukaminkaꞌuaaka umin-mishidannao tuma umarainpaakan idaꞌan. 14 Mishiwaizoꞌati ipai daunuudaꞌu kakinaorii taa-kariwaiz Jewnao ati, waizoꞌatin idaꞌan wuruꞌudiꞌoraz kakinaoriꞌi: “Umarainapa ipai pidan naꞌapa umarainpan kawan unanaa,” kii-karuz. 15 Mazan utoꞌorataakapan an naꞌiki udakowaakapan an, utukapa paꞌi uwaatanumin-mishidannao naꞌapaꞌo idaꞌan.

Marii Tominkaru Doronaa kazowautapan unao16 Uruu idi õkian, aizii umashaapaꞌa naa Kaimanaꞌo Doronaa aipan kawanaꞌati.

Unaꞌapan an aonaꞌo niꞌi naa ushaꞌapataꞌazon oiaꞌo, wuruꞌu unyukunuu shaꞌapataꞌa-zoonii kidaz. 17 Ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌu wanyukunuu, tuukii uaipan washaꞌa-patan oiaꞌo aimaakan, aonaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa aipan ushaꞌapata-kao. MazanKaimanaꞌo Doronaa, uaipan washaꞌapatan soo kaiman kidaꞌo paꞌidiwaru, wuruꞌu aon-aꞌoraz wanyukunuu aipan ushaꞌapata-kao. Ukauꞌan kainaꞌa dyaꞌutam aimaakan miza-ataakapan wanyukunuu ii. Uruu idi dadara waꞌati washaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan.† 4:30 Genesis 21:10 * 5:2 pachoota-kidinan: Putukapa ‘chootin-karu’ kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

GALATIANS 5:18 324 GALATIANS 6:1218 Mazan aizii pushaꞌapatinan naꞌiki pumashaapan idiꞌi naa Tominkaru Doronaa aipankawanaꞌati, aonaꞌa naa powaꞌa Jewnao kakinaorinaa kida kazowautapan unao.

19 Kanom pidan nyukunuu aiapanii, aonaa umainaabanan. Unaudapa pashaꞌapaapandiꞌoraz kaduz kidaꞌa: pakiaapaakan madoronaa-daun; pashaꞌapaapan kakibaꞌazonnaakidaꞌo aimaakan pakiaapan idaꞌan paminshuꞌunao; pashaꞌapataꞌazon kakibaꞌazonnaakidaꞌo ushaꞌapata-kao madoronaa-daun; 20 patominkaruniitapan toma-kariwai kida;pamakonmarunao diꞌiti; patoꞌora-kizaitapan tuukii pairibannao; pazunaapaakan; naꞌikipakishauzin; kichanaꞌiki-kii daꞌi utoꞌoraꞌakauzon; tuukii uaipan pawazoomikipan naꞌikipadikintinan; pakashadaakapan naꞌiki pabuutaaka-kidan pidannao; 21 panaꞌazootapanpairiban shaꞌapauz; papoꞌidipan; pashaꞌapaapan kakibaꞌazonnaa kidaꞌo aimaakantuzapa-kizai ii aka; naꞌiki pashaꞌapaapan iriba baꞌoran oii kidaꞌo aimaakan. Õkiaꞌazonkoshan powaꞌa zii, naꞌapa õkian kawan uꞌati kiwiin, wuruꞌu pidannao shaꞌapaapainaouznaꞌapa kidaꞌo aimaakan, aonaꞌo nii ĩwiizi nii Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii.

22Mazan Kaimanaꞌo Doronaa kazowautapan idi waunao, utaan nii wanyukunuu kama-rainpanuꞌo nii, konaukii-tinaꞌo nii, kaiman-kinaa nii, tuuda-kinaa nii wabaiatanii kida,kaminkaꞌuaba-kinaa nii, kamunanuaba-kinaa nii, mishidinaabaꞌo nii, 23 kakarodapanuꞌonii, naꞌiki watuudapa-kinaa nii wanyukunuu washaꞌapataꞌazon ai oiaꞌo. Umashaapan ankaikapaꞌa, wuru kida kawanuꞌu, aonaa kakinaorii nii mashaataꞌo nii unao. 24 Pidannaowuruꞌu zaamatinainaouz Christ Jesus idaꞌati, ĩmarinaꞌataniꞌi naa oiaꞌo, ĩnyukunuu nau-dapauzoniaz pashaꞌapaapan, tauka-kariwai kawanuꞌoraꞌa naa oiaꞌo ĩkaduz kida Christmawakan dono cross idaꞌa. 25 Kaimanaꞌo Doronaa taan idiꞌi naa paꞌinaꞌo mashaapa-kinai waꞌati, ukauꞌan wamashaapaꞌa naa uaipan kawanaꞌati. 26 Aonaa wamanawun-tinpaꞌanaꞌa, naꞌiki aonaa watoꞌorataakapaꞌanaꞌa, naꞌiki aonaa wakishauziaakapaꞌanaꞌawaꞌatiaaka.

6Kaminkaꞌuaaka-karu dauaꞌo

1 Õiribannao, umin-mishidan waotinan dono oiaꞌo, marii unao mashaapainaouznaaKaimanaꞌo Doronaa aipan kawanaꞌati kaminkaꞌutanuz, uparadan idaꞌan uꞌati kaimanaꞌoidaꞌan, usakitapada kizi pamashaapan powaa iti Tominkaru aipan kawanaꞌati. Unao,uzaudinaꞌa naa mazan paꞌi uwaotan ai oiaꞌo diꞌiti kapam. 2 Ukaminkaꞌuta umin-mishidannao ĩbaiatan an kashaꞌora kidaꞌo aimaakan. Naꞌapaꞌo idaꞌan uizoꞌatin Christkakinaori wuruꞌu. 3Naꞌiaꞌoram pidan taapinpaꞌo umanawunuꞌo nii paꞌaonaimanan puꞌu,umariidapan karikaonan panyukunuu wuruꞌu. 4 Marii ipai pidan diꞌitapan pashaꞌa-patanii aimaakan, ushaꞌapatanii kaimanan an, turuu ukonaukii-kidan pashaꞌapatanii.Mazan aonaa kizi uatadapan wuruꞌu pashaꞌapataniaz baꞌoran pidan shaꞌapatanii ai.5Ushaꞌapanum kauꞌan ipai waunao, waaipan atiꞌo nii washaꞌapatan wuruꞌu taa-kariwaikidaz washaꞌapatan nii.

6 Marii naꞌiaꞌoram pidan tominapa-kida-kariwai Tominkaru paradan dauꞌukaminkaꞌutan patiichaan, utaan idaꞌan kaiman kidaꞌo aimaakan uꞌati.

7 Manaꞌa umariidapaꞌanaꞌa unyukunuu, Tominkaru aonaa turuu umariida-kao.Kanom pidan shaꞌapatanii, naꞌapaꞌo nii kapam uwinipinaa. 8 Aizii pidan shaꞌapaapaꞌooiaꞌo, panyukunuu aipan kawanaꞌati, patakaꞌutin-karuꞌo nii uwinipinaa nii. Mazanpidan mashaapaꞌo Kaimanaꞌo Doronaa aipan kawanaꞌati, uzaamatan nii karikaonanuꞌokakupa-karu Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan. 9 Manaꞌa wakashadinaꞌanaꞌa washaꞌapaapankaiman kidaꞌo aimaakan, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru aitanii kamoo kaawan dono,wazaamatan nii kaimanaꞌo aimaakan aonaan an wakashadinan. 10Ukauꞌan, washaꞌapatakaiman kidaꞌo aimaakan ipai pidannao ati, naꞌapainim dono watukapan kaimanaꞌoaimaakan shaꞌapata-karu niꞌo, aitaniiman wamin-mishidannao ati.

Ubaukapan naa Paul kakinaowan mishidainao11 Aizii utukapa naꞌapam õsaadan udaru diidaꞌaꞌa, õkaꞌu idaꞌan. 12 Wuruꞌu pidannao

tuukiaꞌoraz ĩaipan unao choota-kao* Jewnao kakinaori kawanaꞌati, ĩaipan karikaonan

* 6:12 choota-kao: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

GALATIANS 6:13 325 GALATIANS 6:18pidan nyukunuu-atin paugaru. Ĩshaꞌapatanuzu naꞌapaꞌo ĩmaaiapakan idiꞌo pamin-Jewnao patakaꞌutan paugaru, patominapatin-kidan dikin ii pidannao wuru dauꞌanaꞌaChristmawakanuz cross paawaꞌa ipai pidannao oian dikin ii. 13Mazan upuꞌu zii pidannaochoota-kariwainaouz, aonaa ĩizoꞌatin ipai wuruꞌu Jewnao kakinaori kidaz. Wuruꞌuĩaipanuz unao choota-kao soo paꞌatadinapa-kinaa niꞌo karikaonan, ĩaipan patukapa-kidan iriba papidanannao. 14Mazan õgaru, õatadinpan nii soo wanaobanaa Jesus Christmawakan dauꞌu cross idaꞌa. Christ mawakan idi õꞌati, aonaꞌanaꞌa powaꞌa õdyautanwuruꞌu pidannao taapaniaz umanawunuꞌo nii, mawakaꞌo kawanuꞌu naa õtaapanuzu.Naꞌiki õgaru, mawakaꞌo kawanuꞌu naa ĩtaapan. 15 Aonaa umanawunuꞌo aimaakan maniwuruꞌu pidan choota-kaoaz oo aonaa uchoota-kao. Mazan kanom paꞌan umanawunuꞌoaiapa-kao, soo Tominkaru paꞌinaadan pidan nyukunuu. 16 Marii Tominkaru taannyukunui kaiman-kinaa naꞌiki ukamunan-kidan ipai pidanwuruꞌu izoꞌatiinaouz õkuwaa.Ĩnao wuruꞌu mishiꞌoraz Tominkaru pidanannao.

17 Aizii aonaꞌa naa powaꞌa õaipan pidan towaudaꞌutan oo kimudautan õgaru õkuwaadauꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan ipai baꞌizi-daun õmada idaꞌan kidaꞌoraz aida-kidan mishiꞌoõgaru Jesus poitoru.

18 Õiribannao, õtoriinpan marii kizi wanaobanaa Jesus Christ maꞌozakadan un-yukunuu pakamunanun idaꞌan. Amen.

EPHESIANS 1:1 326 EPHESIANS 1:12

Paul KaaritanEphesus Sannao AtiꞌoDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Diꞌoraz kaarita saada-kao mishidainao atiꞌo Ephesus iainaouz. Paul saadanii wuruꞌukaaritaz, utaapa-kao donoꞌo taraa-kizai ii, Rome iaꞌoraz.

Ukowaadan ĩꞌati Tominkaru shaꞌapataꞌazoonii kida dauꞌan. Ukowaadan naꞌapamTominkaru aipanpabaokopatan ipai patomaniinao, aokazi iainaonaꞌiki imiꞌi baara ainao.Ubaokopataꞌazon ĩdyaun Christ idaꞌan baudaꞌapaꞌo choochi nii, uruꞌo nii ĩzowaunaa nii.

Naꞌiki Paul kowaadan mishidainao ati kainaꞌa umanawunuꞌo aimaakan Tominkarutaaꞌazon naꞌiki ushaꞌapataꞌazon ĩꞌati Christ idaꞌan; Christ idaꞌanaꞌo ĩꞌoian kida soꞌota-kaoĩꞌai, naꞌiki uruu idaꞌanaꞌo Tominkaru zaamatan naa ĩdyaun, paudainao niꞌi naa.

Diꞌoraꞌa kaarita idaꞌa kaimanaiman Christ kainaabata-kao pidannao ati. Ĩtukapa-kinaanii ukamarainpanun; ĩtukapa-kinaa nii naꞌapam umarinaꞌatan oiaꞌo pidan ai; ĩtukapa-kinaa nii umanawunuꞌo ukamunanun, naꞌiki ukaimanan.Kaarita buutinpan kida

Paul kowaadan pasaadan dauꞌan kaarita 1:1-2Christ naꞌiki mishidainao dauaꞌo 1:3—3:21Paꞌinaꞌo mashaapa-karu Christ idaꞌa 4:1—6:20Paul katokontan paparadan 6:21-241 Diꞌoraz kaarita õgaru Paul diꞌikiꞌo Tominkaru aipan kawanaꞌatiꞌoraz õapostle-tinan

Christ Jesus ati. Õsaadan õkaaritan ipai unao ati, Tominkaru pidanannao, Ephesusiainaouz, mishidainaouz manawun Christ Jesus. 2 Marii waDaru Tominkaru naꞌikiNaobanai Jesus Christ kamunanun uꞌati naꞌiki utaa kizi unyukunuu kaiman-kinaa nii.

Kaimanaꞌo aimaakan ikoda-kao Christ idaꞌan3Tuukii wakonaukii-kidan Tominkaru, wanaobanaa Jesus Christ Tominkarunuz naꞌiki

uDaruz. Uruu wuruꞌu kamunanuꞌoraz waꞌati, utaan idaꞌan kaiman kidaꞌo aimaakanaokazi iki kidaꞌoraz wadoronaa ati, wamashaapa-kinaa nii, naꞌiki washaꞌapatin-kinaa niikaiman. Wuruꞌu ushaꞌapatanuz waꞌati aimaakan kida kaikapaꞌa, uzaamatin-kidan idiꞌowaunao Christ idaꞌati.

4Patoman uaꞌiaꞌo zii amazada, Tominkaru zaamatanwaunao Christ idaꞌati; uzaamatanwaunao uaipan idi waunao kaimanainao nii manawun paawun zaꞌa, aonaa kizi oiaꞌoikoda-kao waꞌidaꞌa. Umarainpan idi waunao, 5 kotuaꞌoraꞌa naa udiꞌitapan wuruꞌupazaamataꞌazoonuz waunao paudainao nii Jesus Christ shaꞌapatanii idaꞌan. Tuukiiukaimanan uꞌati wuruꞌu ushaꞌapatanuz aimaakan naꞌapa, panyukunuu kawanaꞌatiꞌonaꞌiki paaipan kawanaꞌatiꞌo. 6 Ukauꞌan wakonaukii-kidan Tominkaru ukamunanun idimanawun waꞌati. Mishi tuukii manawun utukapa-kidan pakamunanun waꞌati, wuruidaꞌanaꞌa udani umarainapanii shaꞌapataniaz.

7Utorian waunao paudani izain shootan idaꞌan umawakan dono. Naꞌiki uizain idaꞌanwaꞌoianmainaabata-kao. Naꞌapaꞌo idaꞌan Tominkaru tukapa-kidanwaꞌati umanawunuꞌopakamunanun, 8naꞌiki dobata utukapa-kidan pakamunanunwaꞌati, paaitapaaban idaꞌannaꞌiki paaitapan idaꞌan ipai aimaakan.

9Aizii paaipankawanaꞌatiꞌoraꞌa naaTominkaru aida-kidanwaꞌati aimaakanwuruꞌu ko-tuaꞌoraz utaapa-kidanmashaa panyukunuu ii, ushaꞌapataꞌazooniazwaꞌati, wuruꞌu Christidaꞌanaꞌoraz naa ushaꞌapatan. 10 Kaikapaꞌo wuruꞌu uaipanuz pashaꞌapatan aimaakan:Pakainaatanii kamoo kaawan dono ubaokopataꞌazon ipai daunuudaꞌu aimaakannaowuruꞌu aokazi iainao naꞌiki imiꞌi baara anainao kidaz baudaꞌapaꞌo naobanai waranuꞌu,uruu wuruꞌu Christ.

11 Aizii ipai aimaakan kida shaꞌapata-kaoaz naꞌapa Tominkaru aitan kawanaꞌatiꞌo,naꞌiki uzaamatanii waunao papidanannao nii uzaamatin-kidan idaꞌan waunao Christidaꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan kotuaꞌoraꞌa naa Tominkaru diꞌitapan wuruꞌu pazaamataꞌa-zoonuz waunao. Aizii umishiaꞌa naa wuruꞌu pashaꞌapataꞌazoonii kidaz naꞌapa paaipankawanaꞌati. 12 Ushaꞌapatan aimaakan kaikapaꞌa waunao Jewnao ati, mishidainaouznaa

EPHESIANS 1:13 327 EPHESIANS 2:7Christ kiwiin, uaipan idi wakonaukii-kidan pamanawunun. 13Naꞌiki unao panaꞌainaouzpidannao Jewnao ai, Tominkaru zaamataniꞌi naa kapam unao Christ idaꞌati, uabatannaꞌiki umishidan donoꞌoraz mishiꞌo kuwai, tawuruꞌu Kaimanaꞌoraz Kuwai Tominkarukazannaatan dauaꞌoraz unao. Aizii ukainaabatan wuruꞌu pazaamatanuz unao, utaanidaꞌan Kaimanaꞌo Doronaa unao ati, ukowaadauzoniaz padyuudaꞌazon papidanannaoidaꞌati. 14 Uruu Kaimanaꞌo Doronaa, Tominkaru kainaabata-kinaa mishiꞌo nii utaanwuruꞌu ukowaadaniaz pataaꞌazon diinaꞌitiꞌi. Wazaamatan nii wuruꞌu utaaꞌazooniazaimaakan usoꞌotan donoꞌo naa waunao kaimanaiman papidanannao nii. Uruu idaꞌanaꞌonii tuukii pidannao konaukii-kidan Tominkaru umanawunun.

Paul toriinpan Tominkaru ati mishidainao dauꞌan15-16 Tominkaru kamunanun idi waunao ati, aonaa õsookadan õtoriinpan uꞌati unao

dauꞌan, naꞌiki karikaonan daꞌi kapam õkonaukii-kidan uruu unao dauꞌan, sariapaõabatan diꞌikiꞌo unao unamunaa. Õabata tuukii umishidan Naobanai Jesus, naꞌikiõabata kapam ipai umarainpan Tominkaru pidanannao. Uruu idi õtoriinpan kawanaꞌati,õtoriinpan Tominkaru ati unao dauꞌan.

17Karikaonan daꞌi õtoriinpan Tominkaru ati, wanaobanaa Jesus Christ Tominkarunuz,uruu waDaru umanawunuꞌo. Õtoriinpan marii kizi utaan unao ati uaitapaaba-kinaanii manawun, marii kizi ukainaabatinan unao ati uaitapa kizi uruu kaimanaiman.18Naꞌiki õtoriinpan,marii kizi Tominkaru daꞌatan unyukunuu kaimanaiman, uaitapa kizinaꞌapam ukaimanan naꞌiki umanawunuꞌo wuruꞌu aimaakan ukowaadaniaz pataaꞌazonpapidanannao ati. Uruu idaꞌatiꞌo wuruꞌu udapadanuz unao naꞌiki uzaamatanuz unaopapidanannao nii.

19 Naꞌiki õtoriinpan uaitapa kizi wuruꞌu umanawunuꞌoraz maꞌozaka-karu wazoota-paꞌoraz ipai aimaakan kida maꞌozakan; uruu maꞌozaka-karu idaꞌanaꞌo Tominkarukaminkaꞌutan naꞌiki umaꞌozakadan waunao mishidainaouz. Naꞌiki uruu maꞌozaka-karuukaiwaanii 20pakakuda-kinaa nii naꞌiki pakadishita-kida-kinaa nii Christ pamawaka-kiziiki, naꞌiki usakanata-kidanuz padiwaꞌora antanapu* aokazi ii.

21 Christ, uruu umanawunuꞌo naobanai naꞌii, uwazootapa ipai daunuudaꞌu wuruꞌuumanawunuinao naꞌiki maꞌozakainao kidaz doronainao, kai, diinaꞌitiꞌi naꞌiki karikao-nanuꞌo nii. 22 Tominkaru aipan ati, Christ waranuitapan nii ipai aimaakannao. NaꞌikiTominkaru zaamatan Christ kazowautapaꞌo nii wuruꞌu papidanannao mishidainaouz.23 Christ uruu mishidainao zowauz, aizii ĩnao unanaa. Christ idaꞌanaꞌo wuruꞌumishidainao ikodanuz pakakupa-kinaa nii naꞌiki pamaꞌozaka-kinaa nii. Naꞌiki uruuwuruꞌu taaꞌoraz kakupa-kinai ipai aimaakannao ati, ipai amazada kawanaꞌati.

2Tominkaru kazannaatan waunao pakamunanun idaꞌan

1 Aizii kotuaꞌa naa umamishidakan dono zii Christ, naꞌapa unao mawakaꞌo pidan-nao kawan umaizoꞌatikan idi Tominkaru paradan, naꞌiki ushaꞌapaapan idi oii kidaꞌoaimaakan. 2 Tuukii daꞌi ushaꞌapatauzon dikauda kidaꞌo aimaakan, udaꞌanan idi oiainaopidannao kaduz. Naꞌiki tuukii uizoꞌatiizon Satan paradan, kazowautapaꞌoraz oiaꞌodoronainao doko ii aka, kaudinaꞌoraz pidannaonyukunuu ii dikintapainaouz Tominkaru.

3 Ipai waunao naꞌapaꞌo kapamwamashaapauzon kiwiin; tuukii daꞌi waaipanwashaꞌap-atan oiaꞌo aimaakan, naꞌiki ipai washaꞌapatan oiaꞌo wanyukunuu aiapanii kidaz washaꞌa-patan. Ukauꞌan naꞌapaꞌo nii padamatawapatakaꞌuta-kaowaꞌoian dikin ii baꞌoran oiainaokawan.

4-5 Mazan Tominkaru tuukii ukamunan-kidan waunao, utukapan puꞌu waunaomawakainao pidannao kawan waꞌoian idi naꞌiki wadikintapan idi manawun uruu.Mazan umarainpan idi waunao tuukii, utaa waꞌati kakupa-karu Christ tuma. SooTominkaru kamunanun idiꞌo manawun wuruꞌu ukazannaatanuz waunao. 6 NaꞌikiTominkaru kadishita-kidan waunao wamawaka-kizi iki Christ tuma, naꞌiki usakanata-kidan waunao baokopa Christ tuma aokazi ii. Tominkaru shaꞌapatan aimaakan waꞌatikaikapaꞌa uzaamatan idi waunao Christ idaꞌati. 7Naꞌiki Tominkaru shaꞌapatan aimaakan* 1:20 usakanata-kidanuz padiwaꞌora antanapu: Jewnao taapan pidan sakanataꞌo Naobanai diwaꞌora antanapu,umanawunuꞌo uruu ipai baꞌorainao ai.

EPHESIANS 2:8 328 EPHESIANS 2:22

kaikapaꞌa, uaipan diinaꞌitiinao pidannao tukapan wuruꞌu pakaimannuz manawun naꞌikipakamunanun waꞌati, Christ Jesus idaꞌanaꞌoraz ushaꞌapatan. Mishi ukaimanan ipaiuwazootapan baꞌoran aimaakan kida kaimanan.

8 Tominkaru kamunanun idi manawun, ukazannaatan unao umishidan idi Christ.Aonaa unao kaimanan idiꞌo mani wuruꞌu ukazannaatanuz unao, mazan kanaꞌapaniꞌokarikaonan utaan. 9 Naꞌiki aonaa unao shaꞌapatan dikin iaꞌo mani kaiman kidaꞌoaimaakan, uruu idi aonaa turuu pidan kian “Õkaimanan idiꞌo manawun wuruꞌuõkazannaata-kaoaz.” 10 Tominkaru paꞌan wuruꞌu tomaꞌoraz waunao paꞌinaꞌo pidannaonii, shaꞌapataꞌo nii kaiman kidaꞌo aimaakan, wuruꞌu kotuaꞌoraz naa utaapan washaꞌa-patan nii. Wazaamata-kao idi Christ Jesus idaꞌati, turuu washaꞌapatan kaikapa kidaꞌoaimaakan.

Tominkaru kaimanaaka-kidan Jewnao naꞌiki Gentilenao11-12Unao Gentilenao panaꞌaꞌo pidannao udokuzunnao idaꞌan, Jewnao ai. Naꞌiki Jew-

nao dakotan unao machootin-kainao nii, ushaꞌapanum kauꞌan ĩnao choota-kariwainao*paꞌan. Mazanwuruꞌu ĩchoota-kaoaz pidan shaꞌapatanii karikaonanpakaꞌu idaꞌan. Mazanuruu dono aonaꞌo zii uzaamatinan Christ idaꞌati, naꞌiki tawarainao zii unao, naꞌiki aonaꞌozii ukawiizin Tominkaru pidanannao kawan. Naꞌiki uruu dono aonaa unao atiꞌo maniwuruꞌu Tominkaru kowaadaniaz pashaꞌapataꞌazon papidanannao ati,† naꞌiki uruu donoaonaa kanom uzaudapan shaꞌapaꞌo nii uꞌati, naꞌiki aonaa uTominkarun nii. 13 Mishikiwiinmunapo ubuutapa-kao Tominkaru ai. Mazan aizii unao baudaꞌapatinaꞌoraz ChristJesus idaꞌati, maonapada-kariwaiꞌi naa unao Tominkaru idaꞌati Christ izain shootanidaꞌan umawakan donoꞌoraz.

14 Christ wuruꞌu wakaimanaaka-kinaaz, uruu kaimanaaka-kidaꞌo Jewnao naꞌikiGentilenao naꞌiki baudaꞌapatinaꞌa naa ĩdyaun. Kiwiitapa ĩmashaapan kashanau-kidaaka, mazan aizii Jesus zikadaꞌa naa wuruꞌu awautapaꞌoraz Jewnao naꞌiki Gen-tilenao ĩkaimanaakan ai. 15 Ushaꞌapata aimaakan naꞌapa pamarinaꞌata-kidan idaꞌanipai wuruꞌu Jewnao kakinaorinaa kidaz pamawakan idaꞌan. Ushaꞌapatan aimaakankaikapaꞌa ubaudaꞌapataꞌazon idi naꞌiki ubaokopataꞌazon idi Jewnao naꞌiki Gentilenaopaꞌidaꞌati. Uruu idi aizii utukapan ĩdyaun baudaꞌapaꞌo pidan kaduz nii. Uruu idi aiziikaimanaakaꞌa naa ĩdyaun. 16 Pamawakan idaꞌanaꞌo wuruꞌu Christ kaimanaaka-kidanuzdyaꞌutamaꞌo pidannao tonaazinaa, ubaudaꞌapatan ĩdyaun naꞌiki ukaimanaaka-kidan naaĩdyaun Tominkaru tuma. Ukauꞌan aonaa powaꞌa ĩzoono-kidaakan. 17 Christ kaawanuzimiꞌi baara ati, ukowaadapaꞌanan Kaimanaꞌo Kuwai kaimanaaka-karu dauꞌu, ipai pidanati naꞌiki unao Gentilenao ati munapoinaouz Tominkaru ai, naꞌiki waunao Jewnao atiꞌokapam, maonapainaouz Tominkaru idaꞌa. 18Uruu Christ idaꞌan turuaꞌa naa aizii waunaoJewnao naꞌiki unao Gentilenao waꞌatin waDaru Tominkaru kanaapu ati, KaimanaꞌoDoronaa maꞌozakan idaꞌan.

19 Ukauꞌan unao Gentilenao aonaa tawarainaouꞌu naa mani oo baꞌoran kaduz pidan-naouꞌu naa mani, mazan unao baudaꞌapata-kariwaiꞌi naa Jewnao tuma. Baudaꞌapaꞌowiizai diꞌitiꞌoraꞌa naa aizii uzaamatinpan baokopa Jewnao tuma, Tominkaru pidanan-naouz. Uruu idi aizii baokopatinainaouꞌu naa unao Tominkaru pidanannao bii iti.20 Ipai unao mishidainao, naꞌapa kabaun toma-kao kawanuꞌo unao. Aizii wuruꞌuapostlenao naꞌiki Tominkaru prophetinnaouz, kabaun orodanaa ĩnao. Aizii Christ Jesusuruu kuba, maꞌozakaꞌo udiridapan kabaun toronnaa kida. 21 Uruu wuruꞌu dadaraꞌorazuzaamatapan naꞌiki ukadishitapa-kidan kabaun, uruu diꞌikiꞌo kabaun tominan udarukaimanaꞌo naꞌiki umanawunuꞌo kabaun, soo Naobanai Tominkaru kaiwaapan niꞌo.22UnaoGentilenao uzaamatinan idiꞌi naa Christ idaꞌati, baokopaꞌoraꞌa naa uzaamatinpanbaꞌoran mishidainao tuma. Ukauꞌan unao wuruꞌu umanawuꞌoraz kabaun Tominkarumashaapa-kiziz paDoronaa idaꞌan.

* 2:11-12 choota-kariwainao: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinaoidaꞌa. † 2:11-12 Tominkaru kowaadaniaz pashaꞌapataꞌazon papidanannao ati: uruu dakota-kao covenant.Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

EPHESIANS 3:1 329 EPHESIANS 3:203

Paul kakuwaapatinan Gentilenao ati1Ukauꞌan õgaru Paul, õtoriinpan Tominkaru ati unao Gentilenao* dauꞌan. Diꞌi õgaruꞌu

taraa-kizaiꞌi õtaraapa-kao, õkowaadapan dikin ii kaimanaꞌo kuwai, Christ Jesus dyuuda-niaz õkowaadan unao ati. 2Õaitapa uabataniꞌi naa naꞌapam Tominkaru kaimanan man-awun õꞌati, utaan idaꞌan õkaudin-kizi nii, õkaminkaꞌuta kizi unao. 3 Mishi Tominkarutukapa-kida õꞌati pashaꞌapataꞌazoo nii aimaakan wuruꞌumashaaꞌoraz utaapauzon. Uruuõkowaadazaaniaz masakaudaꞌu uꞌati õkaaritan idaꞌa. 4 Aizii utukapan daunaꞌan wuruꞌuõkaaritanuz, uaitapan nii mishiꞌo wuruꞌu Tominkaru tukapa-kidanuz õꞌati pashaꞌap-ataꞌazoonii aimaakan, Christ idaꞌanaꞌoraz. 5Mazan kotuꞌu, kiwiitapainao pidannao ati,aonaa Tominkaru kowaadan naꞌiki aonaa utukapa-kidan wuruꞌu pashaꞌapataꞌazooniazaimaakan. Mazan kaiꞌi naa paꞌan ukowaadan naꞌiki utukapa-kidan naazu wunaoatiꞌi pazaamataniinaouz apostlenao nii, naꞌiki prophetnao nii. Kaimanaꞌo Doronaaidaꞌanaꞌo wuruꞌu utukapa-kidanuz pashaꞌapataꞌazon aimaakan waꞌati. 6 Kaikapaꞌowuruꞌu mashaaꞌoraz utaapauzon: unao Gentilenao mishidan idaꞌan Kaimanaꞌo KuwaiJesus dauaꞌo, naꞌapaꞌo nii uzaamatan kapam wuruꞌu kaimanaꞌo aimaakan Tominkarutaaꞌazooniaz mishidainao Jewnao ati. Naꞌiki unao Gentilenao baudaꞌapatinaꞌoraꞌa naaaizii Jewnao tuma; ukauꞌan ipai wuruꞌu Tominkaru kowaadaniaz pataaꞌazon papidanan-nao ati Christ Jesus idaꞌan, unao ipaiꞌo nii kapam uzaamatanuz.

7Tominkaru kamunanun idi õꞌati tuukii, utaa õkaudin-kizi nii naꞌiki utaa pamaꞌozakanõꞌati õkowaadapa-kinaa nii Kaimanaꞌo Kuwai. 8 Padamata õgaru awutapaꞌo umanawun-karu õꞌidaꞌa, ipai baꞌoran Tominkaru poitorunao ai, mazan upuꞌu utaan umanawunuꞌokaudin-kizai õꞌati, õkowaada kizi Gentilnao ati Kaimanaꞌo Kuwai, umanawun kidaꞌoaimaakan ikoda-kao dauꞌu Christ idaꞌan. 9Naꞌiki Tominkaru zaamatan õgaru kowaadaꞌonii naꞌiki kainaabataꞌo nii kaimanaiman pidannao ati naꞌapam nii umishii-kao wuruꞌuushaꞌapataꞌazooniaz aimaakan, mashaaꞌoraz utaapauzon panyukunuu ii. Patomandiꞌikiꞌo ipai aimaakan, mashaa Tominkaru taapan wuruꞌu pashaꞌapataꞌazooniaz, aonaabaudaꞌapa pidan ati utukapa-kidanuz oo ukowaadanuz. 10 Aizii Tominkaru kai-waa papidanannao, mishidainaouz, tukapa-kidaꞌo nii mishiꞌo manawun paaitapaaban,maꞌozaka-tinpainao doronainao ati naꞌiki ĩzowaunaanao doko ii akaꞌoraz ĩmashaapanati. 11 Kotuaꞌoraꞌa naa patoman uaꞌii amazada udiꞌitapan wuruꞌu pashaꞌapataꞌazoonuzaimaakan kaikapaꞌa, aizii ukawanaꞌatiꞌi naa mishi ushaꞌapatan naꞌapa aimaakan kidaChrist Jesus, wanaobanaa idaꞌan. 12Wazaamatinan idi Christ idaꞌati naꞌiki wamishidanidi uruu, mabaaꞌazoowawaꞌatin Tominkaru kanaapu ati, waaitapa unaubaan nii waunao.13Ukauꞌan õkiaꞌazon unao ati, aonaa õaipan ukashaꞌoradapan unyukunuu õpatakaꞌuta-kao idi taraa-kizaiꞌi õkowaadapan dikin ii Kaimanaꞌo Kuwai unao ati. Mishiꞌoraimanukonaukii-kidaꞌa naa õtaraapa-kao Kaimanaꞌo Kuwai dikin ii.

Paul toriinpan mishidainao ati Ephesus iainaouz14Uruu idi karikaonanõkodoruꞌukanwaDaruTominkaru kanaapu ati õtoriinpandono.

15Uruu wuruꞌu pabiꞌinaaka kidaꞌoraz pidannao daru, ipai aokazi iainao naꞌiki imiꞌi baaraanainao kidaz. 16Tominkaru umanawunun idi õtoriinpanmarii kizi utaan umanawunuꞌomaꞌozaka-kinai unao ati paDoronaa idaꞌan, maꞌozaka kizi utaapan unyukunuu. 17Naꞌikimarii kizi karikaonan Christ mashaapan unao nyukunuu ii, umishidan idi manawunuruu. Naꞌiki õtoriinpan marii kizi unao kamarainapanun tuukii, uruu idaꞌan kiziumaꞌozakadinpan, aonaa kizi ukaakinpan. 18Uruu idaꞌan kizi, ipai baokopa Tominkarupidanannao tuma, uaitapa kizi kaimanaiman naꞌapaꞌoram wuruꞌu Christ maraina-panuz waunao udawun iti manawun. Mishi kainaꞌa utaapan dobata umanawunuꞌomarainpaaka-kinai, aonaa utokon nii. 19Aonaa mishi pidan aitapan naꞌapaꞌoramwuruꞌuChrist marainapanuz waunao udawun iti manawun, mazan õtoriinpan marii kizi ipaiunao aitapan wuruꞌu Christ taapaniaz marainpaaka-kinai. Naꞌiki marii kiziꞌi naa unaodyaupain kaimanaiman Tominkaru kaduz diꞌitiꞌi naa.

20 Tominkaru, turuu ushaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan wanyukunuu iipamaꞌozakan idaꞌan, powaꞌaꞌo zii umanawunun waaiapanii ai oo watukapanii ai.* 3:1 Gentilenao: pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii.

EPHESIANS 3:21 330 EPHESIANS 4:1621Tominkaru shaꞌapatan idi umanawunkidaꞌo aimaakanmishidainao idaꞌannaꞌiki ChristJesus idaꞌan, marii karikaonan utaapa-kao umanawunuꞌo nii. Amen.

4Mishidainao baudaꞌapatinan Christ idaꞌati

1 Tominkaru shaꞌapatan idi kaiman kidaꞌo unao ati Christ idaꞌan, ukauꞌan õgarutaraapa-kariwaiz õkaudinan dikin ii Naobanai ati, õkiaꞌazon uꞌati, õaipan umashaapankaiman zoobaba naꞌapa Tominkaru aipan kawan papidannao mashaapan. Naꞌapaꞌonii wuruꞌu udapadanuz unao Christ idaꞌan. 2 Naꞌiki aonaa uꞌatadinpaꞌanaꞌa, utaapauiribannao kaimannaꞌiki ukarodapa ĩdyaun, naꞌiki aonaaukashadinaꞌanaꞌa ĩꞌai ĩmashaꞌa-patinkan dono kaiman. Umarainapa ĩdyaun unaꞌapan puꞌu. 3 Naꞌiki maꞌozakaꞌa naautiwain karikaonan kizi utaapaakan kaiman, utaapa unyukunuu kaiman KaimanaꞌoDoronaa baudaꞌapatapan idi unao. 4 Ipai waunao mishidainaouz baokopa wazaamatin-pan baudaꞌapaꞌo nanai diꞌiti, naꞌiki kainaꞌa baudaꞌapa Kaimanaꞌo Doronaa mashaapaꞌoipaiwakawanaꞌati kida. Kainaꞌa baudaꞌapawazaudapanii, tawuruꞌu Tominkaru kowaada-niaz pataaꞌazon diinaꞌitiꞌi pazaamataniinao ati. 5 Kainaꞌa baudaꞌapa waNaobanaa,baudaꞌapa kaimanaꞌo kuwai wamishidapanii, naꞌiki ipai waunao baudaꞌapaꞌo idaꞌanaꞌowachikaawunuinan. 6 Kainaꞌa baudaꞌapa Tominkaru naꞌiki uruu baudaꞌapa ipai waunaoDaru. Uruu kazowautapaꞌo ipai waunao, uruu kaudinaꞌo ipai waunao idaꞌan, naꞌiki uruumashaapaꞌo ipai waꞌidaꞌa oo wanyukunuu ii.

7 Aizii Christ kamunanun idi, wakawanaꞌati kida ubuutan wakakaꞌiita-kinaa niiwashaꞌapatan kaudin-kizai. 8 Kainaꞌa shaꞌatii usaadinpan naꞌapa Tominkaru kaaritanidaꞌa, tawuruꞌu ukianuz:“Uzaidan donoꞌoraz doko iti,

utaazata-kida patarubanao, ĩnao kaakinpainaouz uꞌati.Naꞌiki utaa kaiman kidaꞌo aimaakan papidanannao ati.”*

9 Naꞌapaꞌoram atiꞌo wuruꞌu “uzaidan doko iti” kii-karuz? Uwaꞌatin doko iki naꞌikiukaawan apowa ati, imiꞌi baara ati. 10 Ukauꞌan wuruꞌu kaawankaꞌoraz imiꞌi baara ati,uruꞌu naa wuruꞌu kiwaꞌoraz powaa iti doko iti aokazi dawun iti manawun. Uruu idi turuuukazowautapan ipai amazada aokazi iaꞌo naꞌiki imiꞌi baara anaꞌo.

11 Uruu Christ taaꞌoraz panaꞌa kidaꞌo kaudin-kizai papidanannao ati. Pabiꞌi kidapapidanannaouzaamata apostlenaonii, baꞌorainaouzaamata prophetnaonii, baꞌorainaouzaamata kowaadapaꞌo nii kaimanaꞌo kuwai, baꞌorainao uzaamata taapaꞌo nii papi-danannao naꞌiki tominapa-kidaꞌo nii ĩdyaun. 12Uzaamatan ĩdyaun, ĩtominapa-kida kiziTominkaru pidanannao ĩaitapa kizi pashaꞌapatan pakaudin-kizi Tominkaru ati. Uruuidaꞌan kizi Christ nanaa, wuruꞌu mishidainaouz, maꞌozakadinan uꞌati naꞌiki ĩmaꞌozakadakizi pamishidapan powaꞌa zii. 13 Atii naꞌapaꞌo nii wabaudaꞌapatan wamishidapan naꞌikikaimanaimanaꞌo nii waaitapan Tominkaru Dani. Naꞌiki maꞌozakaꞌo mishidainaouꞌo niiwaunao. Wadyaupain nii kaimanaꞌo mishidainao nii, atii naꞌapaꞌo nii waunao Christkawan, uruu mishiꞌo ukaimanan manawun.

14 Ukauꞌan aonaa koraiziannao kawanuꞌo nii mani waunao. Aonaa turuu pidannaotanawatan wanyukunuu panaꞌiti kidaꞌo pakuwaa idaꞌan, naꞌapa awaru kiduꞌukan kawankanawa wunu baoko an diꞌitinapa kidaꞌa. 15 Mishiꞌoraiman, marii kiziꞌi naa paꞌanwakowaadapan mishiꞌo kuwai wamarainpaakan idaꞌan, uruu idaꞌan kizi wadyaupain,naꞌiki wabaudaꞌapatin kaimanaiman Christ idaꞌati, uruu wuruꞌu wazowauz. 16 Aizii ipaiwaunao mishidainaouz, unanaa wuruꞌu waunaouz. Uruu wuruꞌu zaamataaka-kidaꞌorazwaunao baudaꞌapaꞌo nanai idaꞌati, naꞌapa pidan nanaa kawan, ipai udyukoinpan kidakaiman ĩzaamataakan naꞌiki ĩzaamatinpan uzowau diꞌiti. Ukauꞌan naꞌapaꞌo wuruꞌuwaunaouz, wamarainpaakan an naꞌiki washaꞌapatan an wuruꞌu taa-kariwai kidaz waꞌatiwashaꞌapatan nii, baokopaꞌo nii wadyaupain, Christ maꞌozakan idaꞌan.

Wapanaꞌada kiziꞌi naa wakaduz

* 4:8 Psalm 68:18

EPHESIANS 4:17 331 EPHESIANS 5:517 Aizii õkakinaowaꞌazon unao Naobanai aipan kawanaꞌati. Aonaꞌa naa umashaa-

paꞌanaꞌa powaꞌa Gentilenao kawan, maaitapa-kainaouz Tominkaru, wuruꞌu ĩdiꞌita-panii kidaz aimaakan mazanuꞌo naꞌiki madiwautapa-kaꞌo karikaonan. 18 Aonaa ĩaita-panaatan wuruꞌu mishiꞌo kuwai Tominkaru diꞌiki kidaꞌoraz, aonaa ĩzaamatan wuruꞌupaꞌinaꞌo mashaapa-karu Tominkaru taaniaz, ushaꞌapanum kauꞌan tuukii ĩdadaradapanpanyukunuu uꞌai, naꞌiki aonaa ĩaitapaꞌazon naꞌapa kidaꞌo aimaakan dauꞌan. 19 Uruuidi aonaꞌa naa ĩkibaꞌazoo-kidan pashaꞌapaapan oii kidaꞌo aimaakan. Ĩmashaapan soopashaꞌapaapan dauꞌu wuruꞌu pananaa naꞌiki panyukunuu aiapanii kidaz ĩshaꞌapatan.Ĩmashaapan pakaminshuꞌuinpan dauꞌu, ĩshaꞌapata ipai kakibaꞌazonnaa kidaꞌo aimaakan,aonaa ĩsokodaꞌazon panaꞌapainpan, mazan kiiꞌan powaꞌa zii ĩaipan pashaꞌapatan oiaꞌo.

20 Unao, aonaa utominapa-kida-kao naꞌapa kidaꞌo aimaakan dauꞌu umishidan dononaꞌiki uzaamatan donoꞌoraz Christ unaobanaa nii. 21Mazan uabata paꞌan Christ dauꞌan,naꞌiki uabata kapam mishiꞌo kuwai, Christ kaduz kida dauaꞌoraz. 22 Utominapa-kida-kao dono, udyuuda-kao umarinaꞌatan naꞌiki umuudan kiwiiniꞌo umashaapauzon kaduz,wuruꞌu unaudapaniaz ushaꞌapaapan dikauda kidaꞌoraz aimaakan. Wuruꞌu naꞌapaꞌo-raz pidan kaduz, soo patakaꞌuta-kidaꞌo naꞌiki antamikita-kidaꞌo karikaonan pidan.23Ukauꞌan marinaꞌa naa Tominkaru paꞌinaadan unyukunuu, udiꞌitinapa kiziꞌi naa paꞌankaimanaꞌo dauꞌu paꞌidiwaru. 24Mishi Tominkaru paꞌinaadan unao kaduz naꞌapa pakaduzkawan, ukauꞌan ukaiwaꞌa naa wuruꞌu paꞌinaꞌoraz kaduzui taa-kao uꞌati, mishi kiziꞌi naaushaꞌapatinan kaiman, naꞌapa Tominkaru aipan kawanaꞌati.

25 Ukauꞌan, aonaꞌa naa powaꞌa umariidinaꞌanaꞌa. Marii ipai pidan paradan mishiꞌoidaꞌan ipai pidannao ati. Ushaꞌapanum kauꞌan ipai baokopa waunao baudaꞌapaꞌonanai diꞌitiꞌo wazaamatinpan. 26 Aizii utoꞌoran dono, aonaa ushaꞌapataꞌanaꞌa oiaꞌoaimaakan, naꞌiki usookada utoꞌorainpan naꞌiki usaabaa-kida unyukunuu kamoo tipitanuaꞌii, 27 aonaa ukashaapaꞌanaꞌa Satan kaiwaan unao, ushaꞌapatan idaꞌan oiaꞌo aimaakan.

28Aizii koidimiki pidan, marinaꞌa naa umuudan pakoidimikin. Marii paꞌan ukaudinannaa dadara, uikoda kizi aimaakan paꞌati pamashaapa-kinaa nii, naꞌiki kainaꞌa kiziaimaakan utaan nii kapam patakaꞌutinainao pidannao ati. 29Manaꞌa ukodita-kidaꞌanaꞌadikaudaꞌo naꞌiki kaziwaꞌo parada-karu udako iki. Mazanmarii paꞌan uparadan kaimanaꞌoidaꞌan, naꞌapaꞌo wuruꞌu pidannao abataꞌazoo nii kidaz, uruu idaꞌanaꞌo nii ukaminkaꞌu-tan naꞌiki umaꞌozakadan pidannao nyukunuu. 30 Naꞌiki aonaa ukashaꞌoradautaꞌanaꞌaKaimanaꞌo Doronaa Tominkaru diꞌikiꞌoraz. Tominkaru taanii wuruꞌu Kaimanaꞌo Doron-aaz waꞌati, uruu idaꞌanaꞌo nii waaitapan mishiꞌo nii Tominkaru soꞌotan naꞌiki ukazan-naatan waunao ipai oiaꞌo ai diinaꞌitiꞌi. 31 Aizii aonaꞌa naa powaꞌa utoꞌoradinpauzoꞌonaꞌa, naꞌiki aonaꞌa naa powaꞌa utoꞌorabaꞌanaꞌa, naꞌiki aonaꞌa naa utoꞌoraꞌakauzoꞌo naꞌa.Naꞌiki aonaꞌa naa powaꞌa uzunaapaakaꞌanaꞌa oo udakoopaakaꞌanaꞌa dikauda sodi kidaꞌoidaꞌan. Naꞌiki aonaꞌa naa udiꞌitinpaꞌanaꞌa powaꞌa uantamikitaꞌazon dauꞌu uiribannao.32Mazan ushaꞌapata paꞌan kaiman kidaꞌo aimaakan uiribannao ati naꞌiki ukamunan-kidaĩdyaun. Naꞌiki umarinaꞌataꞌa naa wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz uiribannao shaꞌapatauzoniikidaz uꞌati, naꞌapa Tominkaru marinaꞌatan kawan waꞌoian Christ idaꞌan.

5Mashaapa-karu kanadaꞌo idaꞌa

1 Aizii udaꞌanaꞌa naa Tominkaru kaduz, ushaꞌapanum kauꞌan udainao unao, naꞌikiumarainapanii unao tuukii. 2Naꞌiki karikaonanuꞌu naa umashaapa marainpaaka, naꞌapaChrist marainpan kawan waunao, utaainan atii umawakan waunao dikin ii. Kaimanmanawun kaduunuꞌo kawan udamainan Tominkaru ati umawakan dono. Naꞌapa uzaikawaoda-kao kawan Tominkaru ati, kaduun udamaanuz.

3 Aizii Tominkaru dainaouꞌu naa unao, ukauꞌan aonaꞌa naa turuu uunamunaaabatauta-kao ukaminshuꞌuinpan. Naꞌiki aonaꞌa naa turuu ushaꞌapaapan kakibaꞌazonnaakidaꞌo aimaakan, naꞌiki aonaa turuu umishaꞌorarun. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa turuunaꞌapa kidaꞌo abata-kao Tominkaru pidanannao dauꞌan. 4 Naꞌiki aonaꞌa naa turuuukadakotinan kakibaꞌazonnaa kidaꞌo dauꞌu, naꞌiki maaitapin-kainao paradan kawan,oo banikii-tin-karu mani oiaꞌo naꞌiki dikauda sodi kidaꞌo diꞌiiꞌaka. Mishiꞌoraimanukonaukii-kida paꞌan Tominkaru ipai aimaakan kida dauꞌan, wuruꞌu ushaꞌapataniikidaz unao ati. 5 Uaitapa kizi mishiꞌo nii wuruꞌu, pidan kaminshuꞌuinpaꞌo, naꞌiki

EPHESIANS 5:6 332 EPHESIANS 5:29shaꞌapaapaꞌo kakibaꞌazonnaa kidaꞌo aimaakan, naꞌiki mishaꞌoraru, aonaꞌo nii naꞌapainaopidannao zaamata-kao Christ naꞌiki Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti, naꞌiki aonaꞌo niiĩzaamatan wuruꞌu Tominkaru taaꞌazooniaz. Aizii pidan aipaabiꞌiaꞌo aimaakan soo paꞌatikarikaonan, utominkaruniitapan aimaakan kida wuruꞌu.

6 Manaꞌa umariida-kidinaꞌanaꞌa pidannao ati ĩkowaadapan an mazanuꞌoraz karikao-nan kuwai kida. Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru patakaꞌutan nii ipai pidannao, wurudikin iaꞌa ĩshaꞌapaapanii kidaz, naꞌiki ĩdikintapan idi Tominkaru. 7 Ukauꞌan manaꞌaukaminaudaꞌu-tinpaꞌanaꞌa naꞌapainao pidannao idi.

8 Mishi kiwiin umashaapan marutaꞌo-karuꞌu, mazan aizii uzaamatinan idiꞌi naaNaobanai diꞌiti, umorotan kanadaꞌo-karu iti; ukauꞌan umashaapaꞌa naa kaiman naꞌapapidannao kanadaꞌo-karuaꞌo mashaapauzon kawan. 9Aizii pidannao mishiꞌo ĩmashaapankanadaꞌo idaꞌa, aitapa-kao ĩdyaun, ĩmashaapan idaꞌan kaiman naꞌiki ĩshaꞌapatinanidaꞌan sakitapa, naꞌiki ĩmashaapan idaꞌan mishi paparadan kawanaꞌati. 10 Ukauꞌanutominpaꞌa naa, uaitapa kiziꞌi naa naꞌapammashaapa-karu Tominkaru aipan kawanaꞌati.11 Aonaa ushaꞌapaapaꞌanaꞌa oiaꞌo aimaakan kida wuruꞌu pidannao shaꞌapaapauzonii ki-daz marutaꞌo-karuꞌu. Mishiꞌoraiman ukowaada ĩꞌati aonaa ukaimanan wuruꞌu naꞌapa ki-daꞌo aimaakan ĩshaꞌapaapaniaz. 12Tuukii ukakibaꞌazonnan kadakotin-karu wuru dauꞌaꞌadikintapainao shaꞌapaapanii kidaz aimaakan marutaꞌo-karuꞌu. 13 Mazan kanadaꞌokanadapan dono ĩdyaun ipaiꞌo nii ĩkaduz tukapa-kao naꞌiki aitapa-kao. 14 Naꞌiaꞌoramkanadaꞌo kanadapanii kainaabanaꞌo niꞌi naaz. Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu saada-kariwaiTominkaru kaaritan idaꞌaꞌo kianuz:“Pugaru daꞌawupauzo, pupokodaꞌa naa,mawakaꞌo kawanuꞌoraꞌa naa pugaru, ukauꞌan pukadishita

Christ taa kizi kanadaꞌo punyukunuu iti.”15 Ukauꞌan umashaapaꞌa naa kaiman naꞌiki aitapin. Aonaa umashaapaꞌanaꞌa

maaitapin-kainao pidannao mashaapan kawan, mazan aitapinainao mashaapan kawanpaꞌan. 16 Naꞌapainim utukapan an kainaꞌa kaimanaꞌo aimaakan shaꞌapata-karu nii,ushaꞌapataꞌaka sariapa, ushaꞌapanum kauꞌan kai pidannao mashaapan oiaꞌo dauꞌupaꞌidiwaru. 17 Ukauꞌan aonaa umaaitapinkaꞌanaꞌa, mazan uaitapa kizi paꞌan kanomwuruꞌu Naobanai aipaniaz ushaꞌapatan, ukawanaꞌati kiziꞌi naa ushaꞌapatinan. 18 Aonaaupoꞌidiꞌi naꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan pidan poꞌidin an, aonaa uaitapan pashaꞌapaa-pan dikauda kidaꞌo aimaakan. Mishiꞌoraiman marii paꞌan Kaimanaꞌo Doronaamaꞌozakadapan naꞌiki kazowautapan unao, umashaapa kizi paꞌan uaipan kawanaꞌati.19 Umaꞌozakada umin-mishidannao nyukunuu kida ukunuian idaꞌan Psalms idaꞌa ki-daꞌo kunui naꞌiki Tominkaru dauꞌu kidaꞌo kunui; konaukii ukunuiapa unyukunuu ikiTominkaru ati. 20 Karikaonan ukonaukii-kida waDaru Tominkaru ipai aimaakan kidadauꞌan, wanaobanaa Jesus Christ idaꞌan.

Daiaroinao naꞌiki daiaruinaoatiꞌo

21 Aizii minziiwaꞌa naa ushaꞌapatin umin-mishidannao paradan kawanaꞌati, ushaꞌa-panum kauꞌan unaobanaa Christ umanawunuꞌo uruu.

22 Unao daiaroinao uizoꞌati udaiaru paradan naꞌapa uizoꞌatin kawan Naobanaiparadan. 23 Ushaꞌapanum kauꞌan uzowaunaa wuruꞌu udaiaruz. Naꞌapa Christ ka-zowautapan kawanmishidainaouz, wuruꞌu unanaaz. Ĩnao ukazannaataniinaouz oiaꞌo ai.24Ukauꞌan naꞌapamishidainao izoꞌatin kawanChrist paradan, naꞌapaꞌo nii kapamwuruꞌudaiaroinao kida izoꞌatinuz paudaiaru paradan.

25 Daiaruinao, umarainapa udaiaro, naꞌapa Christ marainpan kawan tuukiimishidainao, atii ukashaapa zii pazowii-kao pakazannaata-kinaa nii ĩdyaun, 26uaipan idipachikaan ĩdyaun kaiman ĩꞌoian ai. Uchikaan ĩdyaun wunu idi naꞌiki paparadan idaꞌan.27 Ushaꞌapanum kauꞌan uaipan idi patukapa-kidan mishidainao konaunam manawun,ĩkadishitan dono ukanaapu ati diinaꞌitiꞌi. Aonaa uaipan patukapan kaniribaꞌo oodikaudaꞌo nii ĩꞌidaꞌa. Mazan uaipan ĩdyaun kaimanainao nii naꞌiki aonaa kizi oiaꞌoikoda-kao ĩꞌidaꞌa. 28 Naꞌapa kizi kapam daiaruinao marainpan paudaiaro, ĩmarainpankawan pananaa. Naꞌiaꞌoram pidan marainpaꞌo paudaiaro marainpaꞌo pananaa wuruꞌuuruuz. 29 Mishi aonaa naꞌiam zii pidan toꞌora-kizaitapan pananaa. Mishiꞌoraiman

EPHESIANS 5:30 333 EPHESIANS 6:13kaiman paꞌan utaapanuzu, kaiman upaanuzu. Naꞌapa Christ taapan kawan mishidainaokaiman. 30 Ushaꞌapanum kauꞌan Christ nanaa wuruꞌu waunaouz. 31 Kaikapa shaꞌatiitawuruꞌu usaadinapanuz Tominkaru kaaritan idaꞌa: “Uruu idi daonaiora muudinan niipadaru naꞌiki padaro ai, naꞌiki ubaudaꞌapatinan paudaiaro tuma. Uruu idi ĩbaudaꞌapatannaa pananaa, aonaa dyaꞌutamaꞌoraꞌa naa mani ĩdyaun.”* 32 Kainaꞌa mishiꞌo naꞌikiumanawunuꞌo kakinaorii diꞌoraz parada-karu idaꞌa. Christ naꞌiki mishidainao dauꞌanaꞌowuruꞌu õkadakotinanuz daꞌaꞌa. 33 Ukauꞌan naꞌapa kizi kapam unao, marii kizi ipaidaonaioranao marainpan paudaiaro naꞌapa ĩmarainpan kawan pananaa. Naꞌiki mariikizi ipai daiaroinao taapan umanawunuꞌo nii paudaiarunao.

6Koraiziannao, daruinao naꞌiki ĩdaronao atiꞌo

1 Koraiziannao, uizoꞌati udaru naꞌiki udaro paradan, ushaꞌapanum kauꞌan unaomishidainao Jesus, naꞌiki sakitapaꞌo wuruꞌu shaꞌapatin-karuz naꞌapa. 2 Kaikapa shaꞌatiitawuruꞌu usaadinapanuz Tominkaru kaaritan idaꞌa. “Umarainapa udaru naꞌiki udaro.”Uruu kiwiitapaꞌo kakinaorii kainaꞌaꞌo aimaakan taaꞌazoo-kao utuma uizoꞌati-kao an.3 Kaikapaꞌo wuruꞌu aimaakan taaꞌazoo-kariwaiz. “Kaimanaꞌo nii puikodan mashaapa-karu, karikaonanuꞌo nii pukonaukiitinan naꞌiki kotuaꞌikiꞌo nii pumashaapan diꞌoraz imiꞌibaaraꞌa puizoꞌatin an pudaru naꞌiki pudaro paradan.”*

4 Aizii unao daruinao, aonaa utoꞌoradaꞌanaꞌa udainao, mishiꞌoraiman kaiman utaapaĩdyaun, ukakinaota ĩdyaun kaimanaꞌo idaꞌan naꞌiki utominapa-kida ĩdyaun Tominkaruaipan kawanaꞌati.

Poitoruinao naꞌiki naobanainao atiꞌo5 Aizii unao torii-kariwaiz poitoruinao,† uizoꞌati unaobanaanao paradan mashaa-

painaouz daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa. Aonaa udikintapaꞌanaꞌa ĩdyaun. Konaukii ushaꞌapataĩkaudin-kiz, uizoꞌati ĩparadan naꞌapa uizoꞌatin kawan Christ. 6 Uizoꞌati unaobanaanaoparadan, aonaa ĩawunuutapan idi mani karikaonan ushaꞌapatan ukaudin-kizi oo uaipanidi karikaonan ĩnaudapan unao. Mazan Christ poitorun idi unao, ushaꞌapatin kaiman,unyukunuu kaimanan idaꞌan naꞌapa Tominkaru aipan kawanaꞌati. 7 Ushaꞌapata ipaiukaudin-kizi kaiman naꞌiki konaukii, aonaa pidan atiꞌo kawan mani, mazan NaobanaiJesus atiꞌo kawan paꞌan. 8 Ushaꞌapanum kauꞌan uaitapa Naobanai Tominkaruꞌo nii wu-ruꞌu kawinipinaataꞌoraz ipai pidannao, poitoruinaonaꞌikiwuruꞌu aonaꞌoraz ĩpoitoruinaomani. Ukawinipinaatan nii ĩdyaun ĩshaꞌapatan idi kaiman kidaꞌo aimaakan.

9 Aizii unao kapoitoru-tinpainao, kaiman kapam utaapa upoitorunao, aonaa udako-taꞌanaꞌa ushaꞌapatan oo ubaꞌizian ĩdyaun. Ushaꞌapanum kauꞌan ipai unao naꞌiki up-oitorunao, baudaꞌapaꞌo uNaobanaa, uruu aokazi iaꞌoraz. Uruu, utukapa ipai pidannaonaꞌapa kida paꞌidiwaru, aonaa naꞌiaꞌoram utaapan panaꞌa kidaꞌo nii.

Mishidainao mizaataakapan daara niꞌo10 Aizii daꞌaꞌa ubaukapan naa õkiaꞌazon unao ati, tuukii õaipan umaꞌozakadinan

Naobanai Tominkaru maꞌozakan umanawunuꞌoraz idaꞌan. 11 Umorokodaꞌa naa ipaiwuruꞌuTominkaru taanii kidazmizaataaka-karudaara‡nii,maꞌozaka kizi ukadishitapan,naꞌiki aonaa kizi ukaakinpan Satan tiwaan an pawaota-kidan unao pabiꞌinaaka kidaꞌoaimaakan idaꞌan. 12 Aizii wuruꞌu wamizaataakanuz, aonaa pidannao tumaꞌo mani,mazan wamizaataakapan oiaꞌo doronainao tumaꞌo. Ĩnao maꞌozakaꞌoraz ĩkazowautapanpidannao mashaapainaouz kai marutaꞌo-karuꞌu, wuru amazada baara anaꞌa. Naꞌikiwamizaataakapan oiainao manawun doronainao tumaꞌo, wuruꞌu maꞌozaka-tinpainaokidaz doko ii aka.

13 Ukauꞌan umorokodaꞌa naa aizii ipai wuruꞌu Tominkaru taanii kidaz mizaataaka-karu daara nii naꞌiki ukaiwaꞌa naazu. Aizii naꞌapainim oiaꞌo naꞌiki dikaudaꞌo aimaakanshaꞌapan uꞌati, aonaꞌo nii ukaakinpan uꞌati, mazan udikintan nii wuruꞌu oiaꞌoraz. Aizii* 5:31 Genesis 2:24 * 6:3 Exodus 20:12; Deuteronomy 5:16 † 6:5 torii-kariwai poitorui: Putukapakaarita tokon ii Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. ‡ 6:11 mizaataaka-karu daara: Kotuaꞌo soldyaanaomorokodanii kida pamizaataakaꞌazon dono: zadawii, pidan dokoriꞌi dikiniribanaa, dazkidii, awautinapa-kinai,kowamai, naꞌiki mizaataaka-kinai marii. English idaꞌan udakota-kao ‘armour’ kii.

EPHESIANS 6:14 334 EPHESIANS 6:24uipaian daunaꞌan umizaataakapan, pakawanuꞌo nii maꞌozaka ukadishitapan. 14Ukauꞌan,maꞌozakaꞌa naa paꞌi ukadishitapa. Umishidapa wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai. Ukauꞌan,umorokoda wuruꞌumishiꞌoraz kuwai uzadawu nii. Naꞌiki umashaapa kaiman Tominkaruaipan kawan, uruu kizi ukaiwaa udokoriꞌi dikiniribanaa nii. 15 Naꞌiki uminziiwanuzukowaadapan Kaimanaꞌoraz Kuwai, kaimanaaka-karu dauaꞌoraz Tominkaru tuma, uruukizi umorokoda udazkidi nii. 16 Kainaꞌa zii baꞌoran: umishidapanuz Christ, uruu kiziukaiwaa uawautinapa-kinaa nii, Satan baꞌitan an pabairi tikazi-tinapa kidaꞌo. 17 Naꞌikiwuruꞌu Tominkaru kazannaatanuz naa unao, uruu kizi umorokoda ukowamnii. Aizii wu-ruꞌu Tominkaru Paradanuz, uruu ukaiwaa umarian nii, Kaimanaꞌo Doronaa taaniaz uꞌati.18Naꞌiki karikaonan utoriinapa Kaimanaꞌo Doronaa kaminkaꞌutan idaꞌan unao. Utoriin-pan an Tominkaru ati ukowaada ipai aimaakan dauꞌan; upishaa uꞌati wuruꞌu tuukiaꞌorazmanawunuaipan ukaminkaꞌuta kizi unao. Ukauꞌan dyauta utaapa unyukunuu toriinapa-karu dauꞌati, naꞌiki karikaonan utoriinapa ipai Tominkaru pidanannao ati.

19 Karikaonan paꞌi utoriinapa Tominkaru ati ukaminkaꞌuta kizi õgaru õkakuwaapanan, mabaaꞌazoo kizi õkowaadan Kaimanaꞌo Kuwai wuruꞌu mashaaꞌoraz utaapauzo-kaokotuaꞌa naa. 20 Jesus zaamatanii õgaru kowaadapaꞌo nii Kaimanaꞌo Kuwai; uruꞌu naawuruꞌu õkowaadapaniaz naꞌiki uruu dikin iaꞌo wuruꞌu õtaraapa-kaoaz daꞌaꞌa. Ukauꞌan,utoriinapa Tominkaru ati õdauꞌan, aonaa kizi õtarian õkowaadapan wuruꞌu Kaimanaꞌo-raz Kuwai dyuuda-kariwaiz õkowaadapan.

Paul katokontan pakaaritan21 Tychicus, uruu waꞌinawuzuitapanii umishidan idi Christ, naꞌiki uruu wamaraina-

panii naꞌiki kaimanaꞌo ukaudinauzon Naobanai ati. Uruꞌo nii kowaada unao ati ipaiõdauꞌan, naꞌiki õshaꞌapatanii kida dauꞌan. 22 Õdyuudan nii uruu unao diꞌiti ukowaadakizi ipai daunuudaꞌu waunao dauꞌu, naꞌiki umaꞌozakada kizi unao nyukunuu.

23 Marii waDaru Tominkaru naꞌiki Naobanai Jesus Christ taan kaimanaꞌo mashaapa-karu naꞌiki marainpaaka-karu ipai unao mishidainao ati, naꞌiki karikaonan kizi umishi-dapan Christ. 24Marii Tominkaru kaimanan ipai wunao atiꞌi karikaonanuꞌoraz ĩmarain-pan manawun Naobanai Jesus Christ.

PHILIPPIANS 1:1 335 PHILIPPIANS 1:8

Paul KaaritanPhilippi Sannao Atiꞌo

Diꞌoraz kaarita dauaꞌoApostle Paul saadan diꞌoraz kaarita pataraa-kao donoꞌo Kaimanaꞌo Kuwai dikin

ii. (Philippians 1:17) Timothy umin-kaudinan naꞌian puꞌaꞌo utuma usaadan wuruꞌukaaritaz.

Baukapaꞌo Paul morowautapankauzon Silas tuma Philippi ii. Uruu donoꞌo wuruꞌupidannao abatanuz naꞌiki ĩmishidanuz Paul kowaadanii Kaimanaꞌo Kuwai. (Acts 16:11-40) 10 wunu ĩmorowautapankan daunaꞌan, usaadan wuruꞌu pakaaritanuz.

Aizii usaadan wuruꞌu kaaritaz mishidainao atiꞌo Philippi iainaouz. Ukowaadan ĩꞌatituukii ukonaukian ĩkaminkaꞌutan idi paugaru ĩdyuudan idaꞌan aimaakan paꞌati naꞌikiĩtoriinpan idi Tominkaru ati udauꞌan.

Paul kowaadan tuukii pakonaukian papatakaꞌuta-kao puꞌu taraa-kizai ii. Mazanukian, wuruꞌu naꞌapa kidaꞌoraz kaiwainan kaimanaꞌo nii, iriba kaiman kidaꞌo aimaakanshaꞌapan unaꞌian puꞌu. Naꞌiki ukowaadan tuukii pakonaukian panyukunuitapan idimishidainao Philippi iainaouz kamunanun paꞌati.

Pakaaritan idaꞌa, Paul kakinaowan mishidainao aonaa kizi ĩkashadinan oo ĩkaakin-pan papatakaꞌuta-kao an pamishidan dikin ii Christ. Mazan marii kiziꞌi naa paꞌanĩkonaukiitinan karikaonan. Naꞌiki maꞌozaka kizi ĩtaapan pamishidan naꞌiki karikaonankizi ĩkaminkaꞌuaakan naꞌiki ĩmashaapan konaukii pamin-mishidannao tuma. Naꞌikiukakinaowan ĩdyaun ĩzaudinapa kizi pidannao ai, taapinpaꞌazoinaouz kaimanaꞌo nii,tuukiaꞌoraz ĩaipan shaꞌapatin-karu Jewnao kakinaorinaa kawanaꞌati.

Tuukii Paul kakinaowan wuruꞌu mishidainaouz uaipan ĩmashaapan kaiman naꞌikiĩdiꞌitinapa kizi kaiman naꞌapa Christ kawan.Kaarita buutinpan kida

Kaarita dauaꞌo 1:1-11Paul dauaꞌo utaraapa-kao donoꞌoraz 1:12-30Paul kakinaotan mishidainao kaimanaꞌo mashaapa-karu dauꞌu 2:1-18Paul shaꞌapatinaꞌazon dauaꞌo 2:19-30Kaimanaꞌo kakinaorii naꞌiki kaduzui tukapa-kida-kao 3:1—4:1Mishidainao nyukunuu maꞌozakada-kao 4:2-20Paul katokontan pakaaritan 4:21-231Diꞌoraz kaarita õgaru Paul naꞌiki Timothy diꞌikiꞌo, Christ Jesus poitorunaouz. Õgaru

Paul, õsaadan diꞌoraz kaarita ipai unao Tominkaru pidanannao atiꞌo, Philippi sannao,mishidainaouz Christ Jesus, naꞌiki mishidainao zowaunaanao atiꞌo kapam, naꞌiki ipaiwunao atiꞌi kaminkaꞌuupainaouz unao. 2Marii waDaru Tominkaru, naꞌiki Naobanai JesusChrist kamunanun unao ati, naꞌiki utaa kizi unyukunuu kaiman-kinaa nii.

Paul toriinpan Philippi sannao ati3 Naꞌapainim õnyukunuuan dono unao, tuukii daꞌi õkonaukii-kidan Tominkaru unao

dauꞌan. 4 Naꞌiki karikaonan daꞌi õtoriinpauzon konaukiaꞌo idaꞌan Tominkaru ati unaodauꞌan. 5Ushaꞌapanum kauꞌan unao kowaadapaꞌo kapam Kaimanaꞌo Kuwai, Jesus Christdauaꞌoraz. Sariapa umishidan diꞌikiꞌo usakadan ukakuwaapatinan, atii kai pakawan.6 Mishi Tominkaru sakadaniꞌi naa pasaabaan unao. Aizii õkian nii unao ati, õaitapanaꞌiki õmishida pakawanuꞌo nii wuruꞌu Tominkaru kaudinanuz naꞌapa, atii Christ Jesuskaawan donoꞌo nii zii uipaian pasaabaan unao. 7 Õdiꞌitinpan unao dauꞌu kaikapaꞌaõmarainpan idiꞌo unao tuukii manawun. Mishi Tominkaru tukapa-kida pakaimanan ipaibaokopa unao ati naꞌiki õgaru ati, utaapada ukaminkaꞌutan õgaru õkaudin-kizi dauꞌu,õtaraapa-kao puꞌu oo õkashadaakapan dono pidannao tuma Kaimanaꞌo Kuwai dauꞌanõtukapa-kidaꞌazon idi umishiin. 8 Tominkaru tukapa naꞌiki uaitapa mishiꞌo wuruꞌuõtukapaꞌazoonuz unao, õmarainpan idiꞌo unao tuukii, naꞌapa Christ Jesus marainpankawan unao.

PHILIPPIANS 1:9 336 PHILIPPIANS 1:289ÕtoriinpanTominkaru ati unaodauꞌan,marii kizi powaꞌa zii ukamarainapanun, naꞌiki

utaa kizi uaitapa-kinaa nii powaꞌa zii, naꞌiki uaitapaaba-kinaa nii manawun. 10 Uruuidaꞌan kizi uaitapan naꞌiaꞌoram kaimanaꞌo naꞌiki sakitapaꞌo aimaakan ushaꞌapatan niinaꞌiki umishidan nii. Uruu idaꞌan kizi karikaonan ukaimanan, aonaa kizi oiaꞌo ikoda-kao uꞌidaꞌa atii naꞌapa Christ kaawan diꞌiti. 11Marii kizi karikaonan ushaꞌapatan kaimankidaꞌo paꞌidiwaru aimaakan, Jesus Christ taan idaꞌan pamaꞌozakan uꞌati. Naꞌapaꞌo idaꞌankizi Tominkaru naubaa-kao naꞌiki ukonaukii-kida-kao.

Kaimanaꞌo Kuwai abata-kao Paul taraapa-kao puꞌu12 Aizii õmin-mishidannao, õaipan uaitapan, wuruꞌu dikauda kidaꞌo aimaakan

shaꞌapaapa-kao puꞌu õꞌati kaikapaꞌa, mazan ukaiwainan kaimanaꞌo nii, naꞌapa kidaꞌoidaꞌan mishiꞌoraiman powaꞌa zii manawun Kaimanaꞌo Kuwai abata-kao. 13Ushaꞌapanumkauꞌan ipaiꞌi naa daꞌainao pidannao naꞌiki ipai soldyaanao wunaouꞌu watchmanta-painao kidaz udaruꞌo naobanai dapu, kaimanaiman ĩaitapan wuruꞌu õtaraapa-kaoazsoo õkakuwaapatinan dikin iaꞌo Christ dauꞌu. 14 Aizii õtaraapa-kao idi, powaꞌa ziimishidainao Christmaꞌozakadinan, uruu idimaꞌozaka ĩkowaadapanTominkaru Paradan,aonaa ĩtarian.

15Kainaꞌa pabiꞌi kida mishidainao, ĩkowaadapan kuwai Christ dauꞌu padamata mazansoo pakishauzin idiꞌo karikaonan õꞌati, ĩaipan karikaonan padaꞌan-kao. Mazan kainaꞌabaꞌoran mishidainao, ĩkowaadapan wuruꞌu kuwaiz ĩkaminkaꞌutaꞌazon idiꞌo paꞌan õgaru.16 Naꞌiki wuruꞌu ĩkakuwaapatinanuz pamarainpan idiꞌo õgaru, ĩaitapa õtaraapa-kaodaꞌaꞌa õkowaadapan idiꞌo pidannao ati wuruꞌu kaimanaꞌo naꞌiki mishiꞌo kuwai Christdauaꞌoraz. 17 Mazan wuruꞌu baꞌorainaouz ĩkakuwaatinan Christ dauꞌan soo ĩaipankarikaonanpawazoomikipan, aonaapanyukunuukaimananpuꞌaꞌomani õꞌati, mazan sooĩatadinpaꞌazon karikaonan. Naꞌiki ĩaipan karikaonan pakashaꞌoradan õnyukunuu wurupuꞌaꞌa õtaratapa-kaoaz. 18Mazan aonaa ĩshaꞌapaapanii kida kashaꞌoradauan õnyukunuu.Mishiꞌoraiman kaiman õꞌati wuruꞌu ĩkakuwaapatinanuz Christ dauꞌu. Naꞌapaꞌoramidaꞌan kakuwaatin-karu kishauzi-karu puꞌu oo kaimanaꞌo nyukunui diꞌikiꞌo, mazannaꞌapaꞌo idaꞌan ĩabata-kidan naa pidannao ati Kaimanaꞌo Kuwai Christ dauaꞌoraz. Uruuidi tuukii õkonaukian.

Naꞌiki powaꞌaꞌo nii zii õkonaukiitinan. 19Ushaꞌapanum kauꞌan utoriinpan idi õdauꞌanTominkaru ati, naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa, Jesus Christ diꞌikiꞌoraz kaminkaꞌutan idaꞌanõgaru, õaitapa õkodita-kida-kao nii diꞌikiꞌi. 20 Ukauꞌan tuukii õaipan õtukapa-kidanmishi, aonaꞌo nii õkasharutinan naꞌiki õbaꞌazootinan õshaꞌapainpan idaꞌan. Mazanpakawan õtaapan õnyukunuu maꞌozaka, pakawan kizi õtukapa-kidan mishi Christumanawunun õshaꞌapatanii kida aimaakan idaꞌan, kai õkakupan puꞌu, oo õmawakanidaꞌan. 21 Ushaꞌapanum kauꞌan õgaru ati, wuruꞌu kakupa-karuz mishiꞌo mashaapa-karuꞌu naa paꞌan kaimanaiman Christ ati. Aizii õmawakan an, powaꞌaꞌo nii zii manawunukaimanan õꞌati. 22 Aizii õtaapa-kao an kakupa, dobataꞌo nii õshaꞌapatan kaudin-kizaiChrist ati zii. Uruu idi aonaa õaitapan naꞌiaꞌoram õaipan, kakupa-karu oo mawaka-karu. 23 Aonaa õaitapan naꞌiaꞌoram manawun õzaamata. Tuukii õwaꞌakaꞌazon wuruꞌudiꞌoraz amazada baaraꞌa, õmashaapaꞌanaꞌazon idiꞌi naa Christ tuma, naꞌii powaꞌaꞌo ziipaꞌan ukaimanan mashaapa-karu ai daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa. 24 Mazan õaitapa kaimanaꞌonii paꞌan unao ati õtaapa-kao an zii kakupa. 25 Ukauꞌan unaꞌapan an, õaitapa õtaapa-kao nii zii kakupa, uruu idi pakawanuꞌo nii õkaudinan. Õmaꞌozakada kizi powaꞌazii wuruꞌu umishidapanuz Tominkaru, naꞌiki konaukii kizi umashaapan umishidan idiChrist. 26Ukauꞌan tuukiaꞌo nii manawun ukonaukii-kidan Christ Jesus, õkodita-kida-kaoan naꞌiki õkaawan an koshan unao diꞌiti.

Mishiꞌo mashaapa-karu Tominkaru aipan kawanaꞌati27 Ukauꞌan kanom shaꞌapan an õꞌati, kaimanaꞌa naa umashaapa, Kaimanaꞌo Kuwai

kawanaꞌati Christ diꞌikiꞌoraz. Aizii naꞌapainim õmakon an unao diꞌiti oo õmamakokanan, mazan upuꞌaꞌo nii õabatan, mishi maꞌozaka umishidapan naꞌiki baudaꞌapa utaapanunyukunuu. Naꞌiki õabatan nii baokopa ukazannaatapan wuruꞌu Kaimanaꞌoraz KuwaiChrist dauaꞌoraz. 28 Naꞌiki aonaa utarian utarubanao shaꞌapaapan ai unao; uruuidaꞌan utukapa-kidan ĩꞌati mishiꞌo nii Tominkaru patakaꞌutan ĩdyaun, mazan unaoukazannaatan nii paꞌan. Tominkaruꞌo nii wuruꞌu shaꞌapataꞌoraz aimaakan naꞌapa.

PHILIPPIANS 1:29 337 PHILIPPIANS 2:1629 Mishi Tominkaru kaimanan unao ati ukashaapa umishidan Christ, naꞌiki ukashaapakapam unao baiaapan kashaꞌoraꞌo umishidan dikin ii uruu. 30 Ubaiatan kashaꞌoraꞌo,naꞌapa utukapan kawan tawuruꞌu õbaiaapanuz kashaꞌora kidaꞌo naꞌii, Philippi ii. Atiidiꞌi pakawan zii õbaiatan kashaꞌoraꞌo.

2Mishidainao diꞌitinapa kizi Christ Jesus diꞌitinpan kawan

1 Aizii uaitapan idi unyukunuu maꞌozakadinan uzaamatinpan idi Christ idaꞌati;naꞌiki uaitapan idi unyukunuu saabainan Christ kamarainapanun idaꞌan; naꞌiki uaita-pan idi ubaudaꞌapatapan unyukunuu Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan; naꞌiki uaitapan idimarainpaaka-karu naꞌiki kamunanuaaka-karu kainaꞌan uꞌidaꞌa; 2 ukauꞌan umashaa-paꞌa naa naꞌapa ukawanaꞌati, õkonaukii-kinaa nii. Utaapaꞌa naa unyukunuu pa-tumaaka, naꞌapa kida udiꞌitinapa; naꞌapa kida kapam umarainpaaka; naꞌiki ubau-daꞌapata unyukunuu ushaꞌapataꞌazoonii aimaakan dauꞌati. 3 Aonaa ushaꞌapataꞌanaꞌaaimaakan uꞌatadinpaꞌazon idi karikaonan, oo uaipan idi mani karikaonan utukapa-kao umanawunuꞌo kawan. Aonaa umanawun-tinpaꞌanaꞌa, mishiꞌoraiman utaapa paꞌanuiribannao umanawunuꞌo nii uꞌai. 4 Aonaa udiꞌitinpaꞌanaꞌa soo uaiapanii naꞌiki ushaꞌa-paapanii kida aimaakan dauꞌu karikaonan, mazan udiꞌitinapa ukaminkaꞌutaꞌazon dauꞌuuiribannao kapam. 5Ukauꞌan naꞌapaꞌa naa udiꞌitinapa Christ Jesus diꞌitinpauzon kawan,ushaꞌapata aimaakan unyukunuu kaimanan idaꞌan naꞌapa Christ Jesus kawan.6 Christ patumaakan puꞌu padamata Tominkaru tuma

naꞌiki ĩkaduz naꞌapa kidaakan puꞌu,mazan upuꞌu aonaa utiwaan papatumaakadinpan Tominkaru tuma.7Mishiꞌoraiman minziiwa uwaꞌakan umanawun-karu aokazi ii.

Utaapinpan apowaꞌa naꞌapa poitorui taapinpauzon kawan.Ushakatan naꞌapa pidan kawan.

8Uruu dono apowaꞌa utaapinpan,uizoꞌati Tominkaru pazowii-kidinan idaꞌan cross paawaꞌa.

9Uruu idi Tominkaru kadishita-kidan uruu,naꞌiki uzaamatan uruu umanawunuꞌo nii,naꞌiki udakotan uꞌuu umanawunuꞌo nii ipai baꞌorainao kida uuai ai.

10 Soo uruu ati baudaꞌapa Tominkaru aipan, ipai pidannao kodoruꞌukan,ipai aokazi iainaouz, imiꞌi baara anainaouz naꞌiki ipai mawakainaouznaa.

11Naꞌiki ipaiꞌo nii pidannao kian,“Jesus Christ uruu umanawunuꞌo manawun Naobanai.”Uruu idaꞌan ipaiꞌo nii pidannao naubaannaꞌiki konaukii-kidan waDaru Tominkaru.Mishidainao mashaapa kizi Tominkaru Paradan kawanaꞌati

12 Õmin-mishidannao, õmarainapaniinao, karikaonan daꞌi uizoꞌatiizon Tominkaruparadan õnaꞌian dono utuma. Powaꞌa zii paꞌi uizoꞌati Tominkaru paradan õꞌaonaan puꞌuutuma. Utaapa Tominkaru umanawunuꞌo nii naꞌiki ukichanaꞌiki ushaꞌapaapan oiaꞌouawun zaꞌa, utiwautinaꞌa naa maꞌozaka umashaapa kaiman, naꞌapa Tominkaru aipankawan pakazannaataniinao mashaapan. 13 Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru wuruꞌukaudinaꞌoraz unao idaꞌa, uruu aipan ati minziiwa ushaꞌapatan wuruꞌu udyuudanii kidazshaꞌapata-kao paꞌati, naꞌiki utaan idaꞌanaꞌo umaꞌozaka-kinaa nii wuruꞌu ushaꞌapatanuzkaiman kidaꞌo aimaakan naꞌapa uaipan kawanaꞌati.

14 Aizii ushaꞌapatan an aimaakan, kaiman ushaꞌapatazu, aonaa ukadakoinpaꞌanaꞌaudauꞌu. Naꞌiki aonaa ukashadaakapaꞌanaꞌa baꞌorainao tuma ushaꞌapaapanii kida dikinii. 15 Aonaa kizi ukadakotin-kida-kao naꞌiki uunamunaa abata-kao dikauda sodi kida,mazan kaiman kizi paꞌan unao. Tominkaru dainaoun idi unao, umashaapa kaiman paꞌanoiaꞌo pidannao biiꞌi, wuruꞌu shaꞌapaapainaouz dikaudaꞌo naꞌiki kakibaꞌazonnaa kidaꞌomanawun aimaakan. Mazan unao, ĩbii anaꞌo nii paꞌan ukanadapan, naꞌapa wizinaokanadapan kawanmarutaꞌo-karuꞌu. 16Ukowaadauta kiziꞌi naa kaimanaꞌo kuwai, karikao-nanuꞌo kakupa-karu ikoda-kinao dauaꞌoraz. Aizii ushaꞌapatinan an naꞌiki umashaapandono naꞌapa, tuukiaꞌo nii õatadinpan unao idaꞌan, Christ kaawan dono pakamoon

PHILIPPIANS 2:17 338 PHILIPPIANS 3:6donoꞌo naa. Ushaꞌapanum kauꞌan uruu idaꞌanaꞌo nii õaitapan aonaa madiwautapa-kaꞌomani wuruꞌu õkaudinanuz dadara unao bii an. 17 Ushaꞌapanum kauꞌan tuukii utaainanumishidan idaꞌan Tominkaru. Panaadon õtaainan nii Tominkaru ati õzowii-kao idaꞌan,naꞌiki õizain shootan idaꞌan, õipaida kiziꞌi naa Tominkaru ati wuruꞌu unao taainanuzuꞌati. Mazan upuꞌu õkonaukian naꞌiki õkonaukiitinan nii ipai unao tuma. 18 Ukauꞌannaꞌapa kizi kapam ukonaukian baokopa õtuma.

Timothy naꞌiki Epaphroditus dyuuda-kao dauaꞌo19 Kainaꞌaꞌo nii õaipan õdyuudan Timothy unao diꞌiti wanaobanaa Jesus Christ

kashaapan an mazan. Tuukiaꞌo nii õkonaukian ukaawa-kidan dono kuwai unao dauꞌan.20Aonaa õikodan baꞌoran pidan Timothy kawanuꞌo, tuukiaꞌo manawun udiꞌitinpan unaodauꞌu. 21 Kainaꞌa mishi baꞌorainao, mazan ĩdiꞌitinpan soo pashaꞌapataꞌazoonii kidaaimaakan dauꞌu, aonaa Jesus Christ aiapanii kida dauaꞌo mani. 22 Mazan Timothy, ipaiunao utukapanii naꞌiki uaitapaniꞌi naa ukaduz. Utukapa naꞌapam ukaudinan õtuma,baokopa wakowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai, naꞌapa pidan kaudinan kawan padaru tuma.23 Ukauꞌan õaipan õdyuudan uruu unao diꞌiti, õaitapaꞌakan donoꞌo naa naꞌapam niiõshaꞌapata-kao daꞌaꞌa. 24 Mazan õaitapa naꞌiki õmishida wanaobanaa taapadan niiõmorowautan kadiman unao diꞌiti.

25 Mazan kai õdyuudan nii powaa iti Epaphroditus unao diꞌiti, uruu shaꞌatii udyuu-dauzoniaz õꞌidaꞌati, naꞌakaꞌo nii aimaakan kida ukaminkaꞌuta-kinaa niꞌoraz õgaru. Uruuõꞌinawuzu kawanuꞌo õtaapan, baokopa ukaudinan õtuma naꞌiki maꞌozaka ukazannaat-apan kaimanaꞌo kuwai õtuma. 26 Õdyuudan nii uruu utukapaꞌazon idi unao tuukii,naꞌiki kashaꞌoraꞌo unyukunuu, ushaꞌapanum kauꞌan uaitapa tuukiaꞌo unao dopian ooukashaꞌoran uabatan idi ukarinaan. 27Mishiꞌo wuruꞌu ukarinaankanuz tuukii, maonapaumawakan, mazan tuukii Tominkaru kaimanan uꞌati, ukakuda uruu. Mazan aonaauruu ati mani pabaꞌoran Tominkaru kaimanan, õgaru ati kapam. Aonaa Epaphroditusmawakan, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa Tominkaru aipan õkashaꞌoradan õnyukunuupowaꞌa zii, õbaiatan puꞌu kashaꞌora kidaꞌo aimaakan. 28 Uruu idiꞌo tuukii manawunõdyuudaꞌazon uruu unao diꞌiti, õaipan idi unao konaukian utukapan dono ukaawankoshan powaa iti. Naꞌiki õgaru tuukiaꞌo nii kapam õkonaukian õaitapan idi aonaꞌo niꞌinaa powaꞌa unao nyukunuu kashaꞌoratinan udauꞌati. 29 Aizii ukaawan an unao diꞌitikonaukii udapaapa uruu, naꞌapa udapaapauzon kawan umin-mishidannao. Naꞌiki naꞌapakizi unaubaan uruu kawanuinao pidannao, 30 ushaꞌapanum kauꞌan minziiwa umakonkichanaꞌiki-kiaꞌo bii iti, naꞌiki maonapa umawakan pakaudinan dikin ii Christ ati.Ubaiatanwuruꞌu kaudin-kizaiz, uaipan idi pashaꞌapatanwuruꞌuunao shaꞌapataꞌazooniazpadamata õꞌati, mazan unao, aonaa uturuudinan, umunapon idi õꞌai.

3Paul aipan Philippi sannao daꞌanan pakaduz

1 Aizii õmin-mishidannao, ukonaukiitinaꞌa naa karikaonan, uzaamatinpan idiꞌi naawanaobanaa Christ idaꞌati. Aonaa õkashadinan õkakinaotan unao powaꞌa an kida.Wuruꞌu õkakinaori kidaz kaminkaꞌutan nii naꞌiki ukazannaatapan nii unao upozawata-kida-kao ai. 2 Uzaudinapa paꞌi oiainaouz pidannao ai, arimaraka kawanuinaouz. Ĩnaotuukii ĩaipan mishidainao daonaioranao choota-kidan pamada Jewnao kaduz kawan.3 Waunao, mishiꞌo paꞌan Tominkaru pidanannao manawun. Karikaonan paꞌan wa-toriinpan Tominkaru ati Kaimanaꞌo Doronaa kaminkaꞌutan idaꞌan waunao. Naꞌikiwataapa paꞌan Christ Jesus umanawunuꞌo nii. Aonaa waꞌatadapan pidan shaꞌapaapaniikida aimaakan. 4 Õgaru, turuaꞌo padamata õmashaapan atadinapa õshaꞌapatanii kidaaimaakan idaꞌan. Aizii ukainaꞌan an pidannao atadinpaꞌo pashaꞌapatanii kida aimaakanidaꞌan, õgaru paꞌan turuu õatadinpan powaꞌa zii ĩꞌai. 5 Ushaꞌapanum kauꞌan õgaruchoota-kariwai baudaꞌapa soondii õshakatan daunaꞌan Jewnao kakinaorinaa kawanaꞌati.Naꞌiki õgaru Israelitemanawun, Benjamin takaan-daun. ÕgaruHebrewmanawunnaꞌapaõdarunnao kawan. Naꞌiki õgaru Pharisee,* uruu idi tuukii õizoꞌatiizon Moses taaniikida kakinaorii. 6 Naꞌiki tuukii õaipan õmashaapan kaimanaiman Tominkaru aipan* 3:5 Pharisee: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

PHILIPPIANS 3:7 339 PHILIPPIANS 3:21kawanaꞌati, uruu idiꞌo daꞌi õpatakaꞌutauzon mishidainao Jesus. Aizii õizoꞌatin idi tuukiiwuruꞌu Jewnao kakinaori kidaz, ipai pidannao tukapan õgaru kaimanaꞌomanawunpidankawan.

7 Mazan aizii õatadapanii kidaz kotuaꞌa naa, ipai õtukapan kidaz madiwautapa-kaꞌokarikaonan, õzaamatinan idiꞌi naa Christ diꞌiti. 8 Powaꞌa zii õtukapan ipai wuruꞌuõatadapanii kidaz õkazannaatin-kinaa nii mazanuꞌo karikaonan, wuru aiaꞌa umanawunkidaꞌoraz õikodan, õaitapaakanuz õnaobanaa Christ Jesus tuma. Uruu Christ dikin iiõmarinaꞌatan ipai daunuudaꞌu wuruꞌumazanuꞌoraz karikaonan õmishidapauzon kiwiin.Mazan aizii õtukapanuz aimaakan kaboota-kariwai kawanuꞌu naa karikaonan, õaipan idiõzaamatinpan kaimanaiman Christ diꞌiti, 9naꞌiki õbaudaꞌapatinaꞌazon idi utuma. Aonaaõshaꞌapatan idaꞌanaꞌo mani Moses taanii kakinaorii kida wuruꞌu õkaimananuz, mazanõmishidan idiꞌo paꞌan Christ. Ukauꞌan Tominkaru tukapan õgaru kaimanaꞌo nii sooõmishidan idiꞌo paꞌan Christ. 10Powaꞌa ziimishi õaitapaꞌazon Christ kaimanaiman, naꞌikiõtiwaaꞌazon kapam wuruꞌu Tominkaru maꞌozakan utaaniaz Christ ati ukadishita-kidandonoꞌoraz uruu pamawaka-kizi iki. Naꞌiki õaipan õkaminaudaꞌutan uruu õpatakaꞌuta-kidinan idaꞌan uruu kawan, naꞌiki naꞌapa õaipan õmawakan uruu kawan. 11 Naꞌapakapam õaipan Tominkaru kadishita-kidan õgaru õmawaka-kizi iki diinaꞌitiꞌi.

Pidan dimatinauzo dimanatii utokon iti

12 Mazan aonaa õkian mani kaiwuruꞌu, turuudinaꞌoraꞌa naa õgaru oo kaimanaꞌoraꞌanaa õgaru õshaꞌapatan idi naꞌapa kidaꞌo aimaakan. Mishiꞌoraiman uruu idiꞌo paꞌandadara õtiwautinan, õaipan õzaamatan wuruꞌu Christ Jesus taaꞌazooniaz; naꞌapaꞌo niꞌowuruꞌu uzaamatanuz õgaru paꞌidiwau nii. 13 Õmin-mishidannao, õaitapa aonaa ziiõkaꞌiitinan. Mazan kainaꞌa baudaꞌapa aimaakan tuukiaꞌo õaipan õshaꞌapatan. Aonaꞌonii õnyukunuupan powaꞌa wuruꞌu õmarinaꞌataniaz naa õkaduz kida. Mazan õtaapannii õnyukunuu soo baudaꞌapa wuru dauꞌatiꞌi õꞌuaꞌiaꞌoraz, tuukiaꞌoraz õaipan õikodinan.14 Naꞌapa pidan dimabaꞌo kawan, õdiman nii atii õkaawan utokon iti, õzaamata kiziwuruꞌu taaꞌazoo-kariwaiz õꞌati. Naꞌapaꞌo dauꞌatiꞌo wuruꞌu Tominkaru dapadanuz õgaruaokazi iti, Christ Jesus mawakan idaꞌan õꞌati.

15 Ipai waunao maꞌozakaꞌoraz naa wataapan wanyukunuu wamishidapan dauꞌati;naꞌapa kizi kapam wataapan wanyukunuu wuru dauꞌatiꞌi õkadakotin-kizi kidaz. Mazanunyukunuu manaꞌapakan an, turuu Tominkaru taan kapam unao ati kaimanaꞌodiꞌitinapa-karu uaitapa-kinaa nii. 16Ukauꞌan pakawanwamashaapawuruꞌu kawanaꞌatiꞌi,wamishidapaniaz mishiꞌoraz kuwai.

17 Õmin-mishidannao, udaꞌanaꞌa naa kaimanaꞌo õkaduz kida baokopa umin-mishidannao tuma. Naꞌiki udiꞌitapa kaimanaiman wunaouꞌu shaꞌapatinainaouznaakaiman, watominapa-kidan kawanaꞌati ĩdyaun. 18 Mazan kainaꞌa iriba pidannao,ĩshaꞌapaapan idaꞌan oii kidaꞌo aimaakan, ĩtukapa-kida patarubai-tinpan KaimanaꞌoKuwai ati, wuruꞌu Christ mawakan dauaꞌoraz cross paawaꞌa. Õkowaadauzoniꞌi naashaꞌatii uꞌati kiwiin naꞌapaꞌo pidannao dauꞌan; naꞌiki powaꞌaꞌo nii zii koshan õkowaadanuꞌatizu õnyukunuu kashaꞌoran biiꞌi. 19 Diinaꞌitiꞌi ĩkaboota-kao nii Tuubaruꞌo Tikaziwuꞌiti, ushaꞌapanum kauꞌan ĩtaapan idi pananaa patominkarun nii, ĩshaꞌapatinan soopanyukunuu aipan kawanaꞌati karikaonan. Umanawunuꞌo nii ĩtaapinpanwuru idaꞌanaꞌakakibaꞌazonnaa kidaꞌoraz ĩshaꞌapaapan. Ĩdiꞌitinpan soo wuru dauꞌatiꞌi pidannao nauda-panii kidaz pashaꞌapaapan imiꞌi baaraꞌa.

20Mazanwaunao, aonaꞌa naa turuuwamashaapan naꞌapa, ushaꞌapanumkauꞌan aokaziiaꞌo diꞌitiꞌo paꞌan wazaamatinpan. Uruu idi tuukiaꞌa naa wazaudapan wakazannaatikiNaobanai Jesus Christ waꞌatin aokazi iki. 21 Pamaꞌozakan idaꞌan uzaamatapan naꞌikiukazowautapan ipai daunuudaꞌu wuruꞌu toma-kariwai kidaz, aokazi ii naꞌiki imiꞌibaara an kidaꞌoraz. Uruu maꞌozaka-karu idaꞌan upanaꞌadan nii wananaa wuruꞌukakataimanaꞌoraz, paꞌinaꞌo naꞌiki umanawunuꞌonanai nii, naꞌapa pananaaumanawununkawan.

PHILIPPIANS 4:1 340 PHILIPPIANS 4:184

1 Ukauꞌan õmin-mishidannao, õmarainapaniinao, tuukii õtukapaꞌazon unao. Unaoidaꞌanaꞌo õkonaukiitinan, naꞌiki õkaudinan winipinaa wuruꞌu unaouz. Pakawan paꞌinaꞌapa umashaapa naꞌiki maꞌozaka umishidapa Naobanai Tominkaru.

Kaimanaꞌo mashaapa-karu dauaꞌo2 Aizii daꞌaꞌa õkiaꞌazon õdadakoonao Euodia naꞌiki Syntyche ati, tuukii õaipan

ukaimanaakan, usakitapadaꞌa naa unyukunuu, ushaꞌapanum kauꞌan ipai unaomishidainaouꞌu naa Naobanai Jesus. 3 Naꞌiki pugaru õꞌinawuzu, õmin-kaudinanmanawun, õaipan pukaimanaaka-kidan wuruꞌu zunnaouz powaa iti. Ushaꞌapanumkauꞌan ĩnao dadaraꞌo ĩkaudinauzon naꞌapa õgaru kawan wakowaadapan KaimanaꞌoKuwai. Clement naꞌapa kapamnaꞌiki baꞌorainao naꞌapa ĩkaudinauzon õtuma. Tominkarusaadaniꞌi naa ipai ĩnao uu kakupa-karu kaaritannaa* daaraꞌa.

4 Aizii õkian uꞌati, ukonaukiitinaꞌa naa karikaonan, uzaamatinpan idiꞌi naa NaobanaiJesus idaꞌati. Powaꞌa õkiaꞌazon koshan, ukonaukiitinaꞌa naa. 5Marii kizi ipai pidannaotukapan unao kaimanainao naꞌiki kakarodapaniinao nii. Unyukunuitapa kizi maonapaꞌanaa Naobanai Jesus waꞌatin powaꞌa ati. 6Aonaa kizi udopiidinan kanom sodi kida dauꞌatikarikaonan. Mishiꞌoraiman ukowaada Tominkaru ati kaziwadapaꞌoraz unyukunuu,naꞌiki upishaa uꞌati aimaakan uaiapanii. Naꞌiki karikaonan “kaiman,” ukii uꞌati ukamu-nanun idi unao ati. 7 Aizii unaꞌapan an, Tominkaru kaimanan umanawunuꞌoraz naꞌikiwazootapaꞌoraz pidan aitapan, uruꞌo nii kazannaatapa unyukunuu naꞌiki udiꞌitinpan,dopii-karu ai, uzaamatinan idiꞌi naa Christ Jesus idaꞌati.

8 Aizii õmin-mishidannao, õkiaꞌazon uꞌati karikaonan udiꞌitinapa kaiman kidaꞌoaimaakan dauꞌu, naꞌiki aimaakan kida tuukiaꞌoraz unaudapa-kao naꞌiki umarainapa-kao. Diꞌi wuruꞌu aimaakan kidaz: udiꞌitapa mishiꞌo aimaakan; naꞌiki aimaakan wuruꞌunaubaapa-kariwai kidaz; naꞌiki aimaakan wuruꞌu sakitapaꞌoraz; naꞌiki aimaakan wuruꞌukaimanaꞌoraz paꞌidiwaru; naꞌiki aimaakan konaunamaꞌo; naꞌiki aimaakan umanawunkidaꞌoraz utukapa-kao. Marii kizi udiꞌitinpan naꞌapa kidaꞌo dauꞌu karikaonan. 9 Aiziiushaꞌapatinaꞌa naa õtominapa-kidan kawanaꞌati unao, ipai wuru kawanaꞌatiꞌi uabataniikidaz õꞌidiꞌiki uzaamatanii kidaz naa unyukunuu iti, naꞌiki ipai utukapan kawanaꞌatiõshaꞌapatinan, naꞌapaꞌa naa ushaꞌapatin. Unaꞌapan an, Tominkaru taan nii pakaimananunao nyukunuu iti, ukaimanaaka-kinaa nii.

Paul konaukii-kidanPhilippi sannao

10Naobanai Jesus idaꞌan, tuukii õkonaukian, unyukunuitapan idi õgaru koshan kotuaꞌodaunaꞌan. Mazan mishi õaitapa karikaonanuꞌo daꞌi unyukunuitapauzon õgaru, mazanaonaa uaitapan naꞌapam utukapa-kidan õꞌatizu. 11Mazan aonaa aimaakan aonaan idiꞌomani õꞌidaꞌa kaiwuruꞌu õnaꞌapanuz unao ati. Ushaꞌapanum kauꞌan õaitapaniꞌi naanaꞌapam õkaiwainan naꞌapaꞌoram aimaakan shaꞌapan an, aonaa õdopian. 12 Õaitapaniinaꞌiki õtiwaaniꞌi naa mashaapa-karu masakaudaꞌuꞌo aimaakan idaꞌan. Naꞌiki õtiwaaniꞌinaa kapam mashaapa-karu diriꞌiꞌo aimaakan idaꞌan. Aonaa õdopian, õkaꞌiita õmashaa-pan naꞌapaꞌoram aimaakan shaꞌapan biiꞌi, õkawanyukunun puꞌu oo õmawanyukununpuꞌu, aimaakan diriꞌin puꞌu oo aimaakan masakaudaꞌun puꞌu. 13 Õkaꞌiita naꞌiki õaitapaõshaꞌapatinan naꞌapaꞌoram aimaakan shaꞌapan an, Christ maꞌozakadapan idaꞌan õgaru.

14 Kaiman mazan ukamunanun õꞌati, tuukii õkonaukian udyuudan idi aimaakan õꞌatidaꞌatiꞌi õpatakaꞌuta-kao puꞌu. 15 Mishi unao Philippi sannao uaitapa shaꞌatii, tawurudonoꞌo uruꞌoraz zii uabatan Kaimanaꞌo Kuwai Jesus Christ dauꞌu. Õmakon daunaꞌanshaꞌatii unaowiizi iki, Macedonia Baara iaꞌoraz, aonaamishidainao baꞌoranwiizai diꞌikiꞌodyuudan puraata õꞌati, soo unao karikaonan. 16 Aizii õnaꞌian dono zii Thessalonica ii,itamau shaꞌatii ukaminkaꞌutan õgaru udyuudan idaꞌan puraata õꞌati. 17 Aonaa õaipanidiꞌo mani karikaonan udyuudapan aimaakan õꞌati kaiwuruꞌu õnaꞌapanuz uꞌati, mazanõaipan paꞌan Tominkaru taan uwinipinaa nii, ukaminkaꞌuupan idi dobata õgaru. 18Mishidobata ukaminkaꞌutan õgaru, õaipan ai manawun, Epaphroditus kaawa-kidan donoꞌorazaimaakan kida unao diꞌiki. Ipai wuruꞌu utaanii kidaz aimaakan, kaduunuꞌo kawanuꞌo* 4:3 kakupa-karu kaaritannaa: Tominkaru pidanannao uu saada-kizinao, mashaapainao niꞌoraz karikaonanTominkaru tuma.

PHILIPPIANS 4:19 341 PHILIPPIANS 4:23Tominkaru ati wuruꞌu, naꞌapa uzai kawaoda-kao kawan uꞌati, kaduun udamainan naꞌikikaiman uꞌati, naꞌiki tuukii ukonaukii-kidanuzu. 19Naꞌiki Christ Jesus idaꞌan, Tominkaruõmishidaniaz taan nii unao ati ipai wuruꞌu uaiapanii kidaz aimaakan, umanawunuꞌorazpashaꞌapauz diꞌiki.

20Marii karikaonan wataapan Tominkaru waDaru umanawunuꞌo nii. Amen.Paul katokontan pakaaritan

21 Õdyuudan õparadan ipai Tominkaru pidanannao ati, mishidainaouz Christ Je-sus. Aizii waꞌinawuzunao, õmin-mishidannaouz, naꞌapa kapam ĩdyuudan paparadan.22 Naꞌiki ipai mishidainao mashaapainao kidaz daꞌaꞌa, ĩdyuudan kapam paparadanuꞌati. Aitaniiman wunaouꞌu kaudinainaouz Naobanai Caesar dapu ii, ĩdyuudan kapampaparadan uꞌati.

23Marii Naobanai Jesus Christ kamunanun manawun ipai unao ati.

COLOSSIANS 1:1 342 COLOSSIANS 1:8

Paul KaaritanColosse Sannao AtiꞌoDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Diꞌoraz kaarita saada-kao Colosse sannao atiꞌo, mishidainaouznaa Jesus. Paul diꞌikiꞌowuruꞌu kaaritaz, utaraapa-kao donoꞌo Rome ii. Tychicus naꞌiki Onesimus idaꞌanaꞌo Pauldyuudan pakaaritan Colosse iti.

Wuruꞌu Colosse, udaruꞌo wiizai Asia ii, waoko iaꞌo Ephesus ai. Aonaꞌo Paul makouzonzii Colosse iti, mazan ukowaadapankauzonii Kaimanaꞌo Kuwai Christ dauꞌu Ephesusii aka. Uruu donoꞌo udyuudauzon patominapa-kidaniinao makon baꞌoran wiizai kidakawanaꞌati, ĩnaꞌaka kizi Kaimanaꞌo Kuwai naꞌiki ĩkowaada kiziz pidannao ati naꞌiiꞌaka.Uruu donoꞌoraꞌa naa ĩkakuwaapauzon Colosse ii aka, uruu idi iriba pidannao mishidannaꞌii. Uruu idiꞌo, karikaonan daꞌi Paul nyukunuitapan ĩdyaun, naꞌiki karikaonanutoriinpan Tominkaru ati ĩdauꞌan.

Paul abata kainaꞌa pidannao tominapa-kidan mishidainao Colosse ii panaꞌitiꞌo kuwaidauꞌu. Tuukii Paul aipan naꞌiainaouz mishidainao aitapan naꞌiki ĩmishidan wuruꞌumishiꞌoraz paꞌan kuwai, Christ dauaꞌoraz. Aonaa uaipan baꞌoran pidannao pozawata-kidan oo tanawatin-kidan ĩdyaun wuru idaꞌatiꞌi panaꞌitiꞌoraz karikaonan kuwai. Naꞌikiaonaa uaipan mishidainao daꞌanan ĩkuwaa kida. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩnao pidannao,tuukii ĩaipan pidan izoꞌatin angel oo oiaꞌo doronainao kakinaori, naꞌiki ĩaipan niipidan izoꞌatin kakinaorii wuruꞌu pidannao tomanii kidaz naa karikaonan. Mazan Paulkowaadan pasaadanii idaꞌa, Jesus Christ idaꞌanaꞌo paꞌan wuruꞌu kazannaatin-karuz oiaꞌoai. Aizii wunaouꞌu panaꞌitiꞌoraz ĩtominapa-kidan pidannao, ĩpanaꞌaapan naa karikaonanpidannao nyukunuu Jesus Christ ai. Mazan kaimanaiman Tominkaru paradan kowaadansoo Jesus Christ idaꞌanaꞌo paꞌidiwaru wuruꞌu Tominkaru tomanuz ipai amazada, aokazinaꞌiki imiꞌi baara. Jesus Christ idaꞌanaꞌo kapam wuruꞌu Tominkaru kaimanaakanuzpidannao tuma naꞌiki wuruꞌu uzaamatanuz ĩdyaun papidanannao nii.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadinan 1:1-8Christ idaꞌanaꞌo Tominkaru toman ipai aimaakan 1:9—2:19Paꞌinaꞌo mashaapa-karu Christ idaꞌan 2:20—4:6Kaarita katokonota-kao 4:7-181 Diꞌoraz kaarita õgaru Paul diꞌikiꞌo, Tominkaru zaamataniaz Christ Jesus apostlen

nii, naꞌiki Timothy, waꞌinawuzuitapaniaz diꞌikiꞌo kapam. 2 Unao atiꞌo wasaadan,Colosse sannao, buutinainaouznaa Tominkaru ati, maꞌozakaꞌoraz umishidapan Christ,naꞌiki wairibaniitapaniinaouz Christ idaꞌan. Watoriinpan marii kizi waDaru Tominkarukamunanun ipai unao ati, naꞌiki utaa kizi unyukunuu kaiman-kinaa nii.

Paul konaukii-kidan Tominkaru Colosse sannao dauꞌan3Naꞌapainim watoriinpan an Tominkaru ati, wanaobanaa Jesus Christ daruz, karikao-

nan daꞌi wakonaukii-kidanuz unao dauꞌan. 4 Ushaꞌapanum kauꞌan waabatan idiumishidan Christ Jesus, naꞌiki waabata kapam naꞌapam umarainpan umin-mishidannao.5 Aizii wuruꞌu umishidanuz Christ Jesus, naꞌiki wuruꞌu umarainpaakanuz, uaitapan idimishiꞌo nii Tominkaru taan uꞌati wuruꞌu pataaꞌazooniaz, kainaꞌaꞌoraz utaapan aokaziii. Aizii uaitapan wuru dauꞌanaꞌa taaꞌazoo-kariwaiz, Kaimanaꞌo Kuwai diꞌikiꞌo, uabatandonoꞌoraz ukowaada-kao. 6 Uruu kuwai wuruꞌu kowaada-kariwaiz naa ipai amazadakawanaꞌati, naꞌiki maꞌozaka ukaiwainan. Uruu idi iriba, iriba pidannao mishidan,naꞌiki tuukii ĩmishidaꞌazon kaimanaimanaꞌa naa. Naꞌapa tawuru kawanuꞌu, uruꞌorazzii unao abatauzon mishiꞌo kuwai Tominkaru kamunanun dauꞌu, tuukii umishidanuzu.7 Unao abatan wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai Tominkaru kamunanun dauaꞌoraz, Epaphraskakuwaapan idiꞌo uꞌati. Uruu wamarainapanii, naꞌiki kaudinaꞌo Tominkaru ati waunaokawan. Minziiwa ukaminkaꞌuupan waunao, ukowaadapan idaꞌan kaimanaꞌo kuwai,Christ dauꞌu unaodiꞌiiꞌaka. 8Uruukowaadaꞌorazwaꞌati naꞌapamKaimanaꞌoDoronaa taanmarainpaaka-kinai unao ati.

COLOSSIANS 1:9 343 COLOSSIANS 1:23

9 Sariapa waabatan diꞌikiꞌo kuwai unao dauꞌu, aonaa wasookadan watoriinpanTominkaru ati. Karikaonan wapishaan Tominkaru utukapa-kida kizi unao ati kanommanawun wuruꞌu uaipaniaz ushaꞌapatan paꞌati. Utaa kizi uaitapaaba-kinaa nii, uruuidaꞌan kizi uaitapan wuruꞌu udauꞌu kidaꞌoraz aimaakan. 10 Watoriinpan Tominkaruati unao dauꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan waaipan idi umashaapan kaiman manawunNaobanai aipan kawanaꞌati. Umashaapan an naꞌapa, kaimanaꞌo nii manawun Naobanaiati. Waaipan ushaꞌapatinan kaiman ukaminkaꞌuta kiziꞌi naa pidannao, naꞌiki uaitapakiziꞌi naa Tominkaru dauꞌu powaꞌa zii manawun. 11 Naꞌiki wapishaan Tominkaru mariikizi utaan umanawunuꞌo pamaꞌozakan unao nyukunuu iti. Ukauꞌan pakawan paꞌiumishidapa Christ, maꞌozaka kizi utaapan unyukunuu udauꞌati, aonaa kizi ukashadinanupatakaꞌuta-kao dono. Mishiꞌoraiman pakawan kizi ukonaukiitinan, 12naꞌiki karikaonan“kaiman,” ukii waDaru Tominkaru ati. Ushaꞌapanum kauꞌan uruu wuruꞌu saabaaꞌorazunao, uaipan idiꞌi naa uzaamatan wuruꞌu umanawunuꞌoraz aimaakan usaabaaniaz naapapidanannao ati, kanadaꞌo-karu iaꞌoraz.

13 Kiwiin wamashaapan marutaꞌo-karuꞌu, Satan kazowautapan idi waunao. Mazanaizii Tominkaru soꞌotaniꞌi naa waunao uꞌai, naꞌiki uzaamatan naa waunao paudani JesusChrist pidanannao nii, uruu udani umarainpaniazu. 14Uruu idaꞌanaꞌo usoꞌotan waunaoSatan ai, naꞌiki uruu idaꞌan umainaabatan waꞌoian waꞌai.

Christ umanawunun dauaꞌo15 Aonaa naꞌapainim zii pidan tukapauzon Tominkaru, mazan paudani Christ idaꞌan

paꞌan utukapa-kidinan. Uruu udani kiwiitapaꞌo, naꞌiki uwazootapa ipai, ipai wu-ruꞌu toma-kariwainao kidaz aimaakannao. 16 Ushaꞌapanum idi uruu Christ idaꞌanaꞌoTominkaru toman ipai aimaakan, aokazi ii kidaꞌo, naꞌiki imiꞌi baara an kidaꞌo, ipaiwuruꞌu tukapa-kariwai kidaz naꞌiki ipaiwuruꞌumatukapa-kariwaika kidaz, ipaimaꞌozakakidainaouz angelnao, naꞌiki doronainao, oiainao naꞌiki kaimanainao, ipai ĩnaobanaanaonaꞌiki ĩzowaunaanao kapam. Ipai wuruꞌu aimaakan kida toma-kaoaz Christ idaꞌanaꞌo,naꞌiki uꞌatiꞌo kapam ĩtoma-kao.

17 Ipai aimaakannao, pidannao naꞌiki amazada kida toma-kao uaꞌii, Christ unaꞌannaa karikaonan. Uruu idaꞌanaꞌo wuruꞌu pakawan toma-kariwainao mashaapan naꞌikiĩzikadinan Tominkaru toman kawanaꞌati ĩdyaun. 18Naꞌiki uruu wuruꞌu kazowautapaꞌo-raz pananaa, mishidainaouz. Christ wuruꞌu mishidainao sakadin-kiziz, uruu diꞌikiꞌoĩikodanuzu karikaonanuꞌo kakupa-karu. Naꞌiki uruu kiwiitapaꞌo Tominkaru kadishita-kidan mawaka-kizai iki, aonaa naꞌapainim nii umawakan powaꞌa. Ushaꞌapanum kauꞌanuaipan idi soo uruu baudaꞌapa, umanawunuꞌo naꞌiki wazootapaꞌo nii ipai wuruꞌupatomaniinao kidaz.

19Uruu idi kaiman Tominkaru ati naꞌiki paaipan kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu umashaapanuzkaiman-daun pauDani idaꞌa. 20Naꞌiki Tominkaru muuda wuruꞌu pauDaniz kaimanaaka-kidaꞌo nii patuma ipai patomaniinao. Uruu idaꞌanaꞌo wuruꞌu ipai toma-kariwainao,pidannao naꞌiki ipai aimaakannao imiꞌi baara an kidainaouz, naꞌiki aokazi ii kidainaouzkaimanaakan Tominkaru tuma. Aizii wuruꞌu Tominkaru kaimanaakanuz ipai patomani-inao tuma, ukashaapan idaꞌanaꞌo paudani Jesus Christ mawakan cross paawaꞌa, naꞌikiuizain shootan idaꞌanaꞌo.

21 Mishi kiwiin aonaa karikaonan unao aitapauzon Tominkaru. Tuukii utarubaita-panuz, ushaꞌapaapan idaꞌan oii kidaꞌo aimaakan, naꞌiki udiꞌitinpan idi oii kidaꞌo dauꞌupaꞌidiwaru. 22Mazan aizii Tominkaru kaimanaaka-kidan naa paꞌan unao patuma, pau-Dani Jesus Christ mawakan idaꞌan. Tominkaru shaꞌapatan aimaakan kaikapaꞌa uaipanidi patukapan unao pakanaapuꞌu kaimanainao nii manawun, naꞌiki soꞌotinainao oiaꞌo aiutiwaa-kidapa-kao dono diinaꞌitiꞌi, naꞌiki aonaa kizi oiaꞌo ikoda-kao unao idaꞌa. 23Mishiꞌonii kaimanaꞌo aimaakan shaꞌapan unao ati kaikapaꞌa, utaapan an maꞌozakaiman wuruꞌuumishidapanuz Christ, naꞌiki umaꞌozakadan an umishidan kaimanaiman, naꞌiki karikao-nan kiziꞌi naa uzaudapan wuruꞌu Tominkaru kowaadanii kidaz pataaꞌazon, KaimanaꞌoKuwai idaꞌanaꞌoraz ukowaada-kidan. Unao ipaiꞌi naa uabatan wuruꞌu KaimanaꞌorazKuwai. Uruu kapam kowaadapa-kariwaiz naa ipai pidannao ati ipai amazada kawanaꞌati.Õgaru Paul kaudinaꞌo kapam wunao tumaꞌa kowaadapainaouz kaimanaꞌo kuwai JesusChrist dauꞌu.

COLOSSIANS 1:24 344 COLOSSIANS 2:12Paul kaudinan mishidainao ati

24 Aizii konaukii õnyukunuu ushaꞌapanum kauꞌan õpatakaꞌuta-kao kaikapaꞌaõkakuwaapatinan dikin iaꞌo unao Gentilenao ati. Minziiwa õkashaapan õpatakaꞌuta-kao Christ aipan kawanaꞌati, õkaminkaꞌuta-kinaa nii mishidainao, wuruꞌuudakotapaniinaouz pananaa nii. 25 Õgaru, Christ pidanannao poitoru. Ushaꞌapanumkauꞌan Tominkaru zaamatanii õgaru, kaudinaꞌo nii, kowaadaꞌo nii kaimanaimanpaparadan unao Gentilenao ati. 26Wuruꞌu kuwai oo uparadan udyuudaniaz õkowaadan,umanawunuꞌo aimaakan shaꞌapataꞌazoo-kao dauaꞌo. Kotuꞌu, kotuꞌu mashaa Tominkarutaapan ipai pidannao ai wuruꞌu kuwaiz. Mazan aizii kaiman-daunuꞌu naa ukowaada-kao Tominkaru pidanannao ati, wuruꞌu mishidainaouznaa. 27 Konaukii Tominkarukowaadan pataaꞌazon papidanannao ati wuruꞌu umanawun-karu Christ idaꞌaꞌoraz,uaipan papidanannao aitapan unao Gentilenao mishidainaouznaa atiꞌo kapamutaaꞌazon. Aizii wuruꞌu umanawun kidaꞌoraz aimaakan ukowaadaniaz pataaꞌazon,Christ mashaapan dauꞌatiꞌo unao nyukunuu ii wuruꞌu unaꞌapanuz. Uruu idaꞌan uaitapanmishiꞌo nii ubaokopatinan Tominkaru tuma umanawunuꞌo-karu ii diinaꞌitiꞌi. 28 UruuChrist dauaꞌo wuruꞌu wakakuwaapatinanuz ipai pidannao ati. Kaimanaꞌo idaꞌanwakakinaowan oo watominapa-kidan pidannao, waaipan idi Tominkaru tukapan ĩdyaundiinaꞌitiꞌi turuudinainaouꞌu naa paꞌidiwaru Christ ati. 29 Uruu idiꞌo dadara õkaudinan,atii kai. Christ taan idi pamaꞌozakan õꞌati õkaudin-kinaa nii, maꞌozaka õkowaadapannaa wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai.

21 Aizii õaipan uaitapan naꞌapam õtiwautinan dadara, õkaminkaꞌutaꞌazon idi unao,

naꞌiki wunaouꞌu mishidainao Laodicea iainaouz, naꞌiki ipai baꞌoran mishidainao aon-aꞌoraz zii ĩtukapauzon õgaru. 2 Õtiwautinan dadara, õmaꞌozakadaꞌazon idi ipai unaonyukunuu, umarainpaaka kizi umin-mishidannao tuma, naꞌapaꞌo idaꞌan kizi baudaꞌapautaapan unyukunuu. Õaipan uaitapan kaimanaiman kuwai tawuruꞌu mashaaꞌorazTominkaru taapauzon kiwiin. Christ dauaꞌo wuruꞌu kuwaiz. 3Uruu Christ idaꞌaꞌo wuruꞌuumanawun kidaꞌo aitapaaba-kinai naꞌiki aitapa-karu ikoda-kaoaz.

4 Õkowaadan uꞌati kaikapaꞌa, aonaa kizi pidannao mariidan unao panaꞌitiꞌo pakuwaaidaꞌan, ĩkakuwaapan an kaimanaiman padamata, mishiꞌo kawan. 5Mazan karikaonanuꞌonii kainaꞌa õgaru utuma õdoronaa ii, õmunapon puꞌu padamata unao ai. Naꞌiki pakawanõkonaukiitinan õabatan idi kaiman umashaapan baudaꞌapa utaapan unyukunuu, naꞌikiõabatan idi maꞌozaka utaapan umishidapan Christ.

Christ mishidainao zowaunaaz6 Aizii unao uzaamataniꞌi naa Christ Jesus unaobanaa nii, ukauꞌan kaimanaꞌa naa

umashaapa upidanannaoun idiꞌi naa unao. 7 Maꞌozaka utaapa wuruꞌu umishida-panuz Christ, naꞌiki utominpaꞌa naa kaimanaiman udauꞌu uikoda kizi umaꞌozaka-kinaanii uꞌidiꞌiki, naꞌapa paoribai ikodan kawan pamaꞌozaka-kinaa nii paꞌishitabaꞌu kidadiꞌiki. Pakawan kizi umishidan tuukii wuruꞌu utominapa-kida-kinaoaz Christ dauaꞌoraz.Karikaonan kiziꞌi naa “kaiman manawun pugaru” ukian Tominkaru ati ukamunanun idiuꞌati.

8Uzaudinapa paꞌi, aonaa kizi pidannaomariidan naꞌiki zaamatan unao, pakowaadapanidaꞌan wuruꞌu pamishidanii kidaz kuwai, pidan diꞌitinpan kawanaꞌati kidaꞌoraz karikao-nan, naꞌiki aimaakan kida dauaꞌo, aonaa Christ dauaꞌomaniwuruꞌu ĩkuwaa kidaz. 9Christkaawankan dono imiꞌi baara ati, pidan nii ukaawan, mazan upuꞌu Tominkarumashaapankaiman-daun uruu idaꞌa. 10Naꞌiki kaimanaimanaꞌoraꞌa naa Christmashaapan unao idaꞌa.Uruu idi aonaꞌa naa kanomunao aipan powaꞌa. Uruu paꞌanwuruꞌu Naobanaizmanawun,kazowautapaꞌo ipai umanawun-tinpainao naꞌiki maꞌozaka-tinpainao naobanainao.

11 Christ mashaapan idiꞌi naa unao idaꞌa, naꞌapaꞌoraꞌa naa unao pidannao kawan,kainaabatinainaouznaa Tominkaru ati pachoota-kidan* idaꞌan. Mazan waunao, aonaakaꞌui idaꞌanaꞌo mani paꞌan wuruꞌu wakainaabatinanuz, soo Christ paꞌan chootanii naꞌikiusoꞌotanii waꞌai, wuruꞌu wakaduz oiaꞌoraz mashaapan waꞌidaꞌa. 12 Pudida-kao kawanuꞌoChrist tuma wuruꞌu puchikaawunuu-kaoaz. Naꞌiki pukadishita-kida-kao kawanuꞌo* 2:11 pachoota-kidan: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao idaꞌa.

COLOSSIANS 2:13 345 COLOSSIANS 3:5utuma, pumishidan idi manawun Tominkaru kadishita-kidan Christ pamawaka-kizi ikipamaꞌozakan idaꞌan.

13 Tominkaru tukapan puꞌu unao mawakaꞌo pidan kawan uꞌoian idi, naꞌiki uma-soꞌotakan puꞌu zii uꞌai wuruꞌu oiaꞌoraz ukaduz, mazan upuꞌu Tominkaru kadishita-kidan unao mashaapaꞌo nii Christ tuma. Ukauꞌan Tominkaru mainaabataniꞌi naa ipaiwaꞌoian. 14 Ipai umainaabatan saadinpaꞌo waꞌoian, wuruꞌu patakaꞌuta-kidaꞌo niꞌorazpadamata waunao, ipai utauka-kao cross paawaꞌa Jesus mawakan dono. 15Uruu donoꞌoTominkaru soꞌotan maꞌozakatinapa-karu oiaꞌo doronainao ai, naobanai-tinpainao kidaznaꞌiki maꞌozaka-tinpainao kidaz. Utukapa-kida iriba pidannao ati naꞌapam pawinianĩdyaun, Jesus mawakan idaꞌan cross paawaꞌa.

16 Ukauꞌan manaꞌa ukashaapaꞌanaꞌa pidannao kazowautapan unao, unikanii ooutuzanii dauꞌan, oo ubaokopainpauzon dauꞌan ipai wunu, oo ubaokopainpauzon dauꞌankauzu koraudan dono, oo Sookapa-karu Kamoon dauꞌan. 17 Uruu kida idaꞌan ishazabakarikaonan Tominkaru tukapa-kidan Christ waꞌati. Mazan aizii kaimanaimanaꞌa naaTominkaru tukapa-kidan Christ waꞌati. 18 Manaꞌa ukashaapinaꞌa naa pidan dyuudandono usanadinpan† naꞌiki ĩaipan an utoriinpan angelnao ati naꞌapa ĩnao kawan. Aiziiĩkian an “Tominkaru tukapa-kidanii waꞌati naꞌapa kidaꞌo dauꞌan,” mazanuꞌo karikaonanwuruꞌu ĩnaꞌapanuz. Aizii ushaꞌapatan an wuruꞌu ĩshaꞌapaapanii kidaz, uwaziwaan niiwuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniaz pataaꞌazon uꞌati. Pidannao naꞌapainao, pabiꞌi-naaka sodi kida ĩdiꞌitapan aimaakan panyukunuu kawanaꞌati karikaonan, uruu idaꞌantuukii ĩatadinpan. 19 Pidannao naꞌapainao, aonaꞌa naa ĩaipan Christ pazowaunaa nii.Mazan Christ, uruu mishidainao zowauz manawun, uruu taapaꞌoraz ĩdyaun baokopanaꞌiki baudaꞌapatinapa. Naꞌapa pidan zowau taapan kawan pananaa, baudaꞌapatinapananai, uaziuzon zaamataaka-kidan idizu. Ukauꞌan naꞌapa kapam Christ nanaa, wuruꞌumishidainaouz, uzaamatapan idi ĩdyaun, ĩdyaupain kaimanTominkaru aipan kawanaꞌati.

20 Aizii unao, mawakainaouꞌu naa paꞌan Christ tuma, naꞌiki soꞌota-kariwaiꞌi naaunao, uizoꞌatin ai wuruꞌu toma-kariwai kidaz karikaonan kakinaorii. Mazan upuꞌuzii mooko uizoꞌatiꞌizon wuruꞌu kakinaorii kidaz, naꞌapa wunao kawanuꞌu mamishida-kainaouz? 21 Kaikapaꞌo wuruꞌu ĩkakinaotanuz pidannao: “Aonaa puzaamataꞌanaꞌanaꞌapa kidaꞌo aimaakan,” “Aonaa punikaꞌanaꞌa uruu kaduz wanyukunui,” naꞌiki “Aonaapupishataꞌanaꞌa naꞌapa kidaꞌo aimaakan.” 22 Aizii wuruꞌu kaikapa kidaꞌoraz aimaakanshaꞌapata-kaoaꞌa, ipaiꞌo nii umainaabatinan ukaiwaa-kao daunaꞌan. Ushaꞌapanumkauꞌan paaipan atiꞌo karikaonan pidannao toman, wuruꞌu kakinaorii kidaz. 23 Wuruꞌunaꞌapa kidaꞌoraz kakinaorii, uabata-kao kaimanaꞌo oo mishiꞌo kawanuꞌo. Kainaꞌairiba ĩkakinaorinaa toma-kao pidan shaꞌapatan niꞌo, patukapa-kida-kinaa niꞌo kaikinpataainan Tominkaru ati. Uruu kakinaorii dyuuda kapam, pidan patakaꞌutan pananaa,naꞌiki sanadinapa-karu dadaraꞌo idaꞌan. Mazan madiwautapa-kaꞌo karikaonan wuruꞌu,aonaa naꞌapaꞌo kaꞌiitan pamashaatan pidannao nyukunuu ĩshaꞌapaapan ai oiaꞌo.

3Paꞌinaꞌo mashaapa-karu Tominkaru aipan kawanaꞌati

1 Aizii unao, kadishita-kida-kariwainaouꞌu naa Christ tuma paꞌinaꞌo mashaapa-karuidaꞌati. Ukauꞌan udyautadaꞌa naa unyukunuu, utiwautinaꞌa naa aokazi ii kidaꞌo aimaakandauꞌati, Christ sakanatapa-kizi iaꞌoraz Tominkaru diwaꞌora antanapu. 2 Ukauꞌan udiꞌit-inpaꞌa naa aokazi ii kidaꞌo aimaakan dauꞌati. Aonaꞌa naa udiꞌitinpaꞌanaꞌa karikaonansoo imiꞌi baara an kidaꞌo aimaakan dauꞌu. 3Ushaꞌapanum kauꞌan unao mawakainaouꞌunaa Christ tuma. Ukauꞌan paꞌinaꞌoraꞌa naa unao, mazan aonaa pidan tukapanuzu,udikindapa-kao idi Christ idaꞌa Tominkaru kanaapuꞌu. 4 Aizii diinaꞌitiꞌi Christ kaawandonoꞌo naa daꞌatiꞌi imiꞌi baara ati, naꞌapainiꞌo niꞌi naa paꞌan unao tukapa-kao utumaumanawunuꞌo naꞌiki konaunamaꞌo-karu ii. Uruu wuruꞌu taaꞌoraz paꞌinaꞌo mashaapa-karu.

5Ukauꞌan marinaꞌa naa ukaduz mawakan, wuruꞌu naudapaꞌoraz pashaꞌapaapan oiaꞌokiwiin; aonaꞌa naa ukaminshuꞌu-tinpaꞌanaꞌa oo aonaꞌa naa udaꞌawupaꞌanaꞌa zun oo† 2:18 sanadinpan: Uruu zamazidin-karu. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

COLOSSIANS 3:6 346 COLOSSIANS 3:21daonaiora tuma umamazidakan puꞌu ĩtuma; aonaꞌa naa powaꞌa ushaꞌapaapaꞌanaꞌa kak-ibaꞌazonnaa kidaꞌo aimaakan uminshuꞌunao tuma; aonaꞌa naa unaꞌazootapaakaꞌanaꞌa,naꞌiki aonaꞌa naa udiꞌitinpaꞌanaꞌa ushaꞌapaapaꞌazon dauꞌu oii kidaꞌo aimaakan. Naꞌikiaonaa uaipaabiꞌiaꞌanaꞌa powaꞌa zii manawun puraata oo shaꞌapauzii, ukainaꞌan puꞌaꞌanaa dobata uꞌidaꞌa. Unaꞌapan an utominkaruniitapan kawanuꞌo wuruzuꞌu. 6 Naꞌapaꞌodikin ii Tominkaru patakaꞌutan nii udawun iti pidannao wuruꞌu dikintapainaouz uruu.

7 Unao, ushaꞌapaapauzonii uruu kaduz oii kidaꞌo aimaakan kiwiin, umamishidakandono zii Christ. 8 Mazan aizii, aonaꞌa naa turuu ushaꞌapaapan powaꞌa diꞌoraz kaduzkida aimaakanuꞌu: utoꞌorauzon oo utoꞌoraꞌakauzon kanom sodi dikin ii karikaonan.Aonaa kizi ushaꞌapatan oiaꞌo aimaakan uiribannao ati, soo utoꞌoran idi karikaonanĩꞌati. Aonaa kizi ukadakotin-kidan oo udakoopan pidan. Aonaa kizi powaꞌa ukaiwaanmapidankiikaꞌo parada-karu, aonaꞌa naa turuu naꞌapa kidaꞌo koditan unao dako iki.9Manaꞌa naa umariidapaakaꞌanaꞌa powaꞌa. Ushaꞌapanum kauꞌan unao umuudaniꞌi naawuruꞌu kiwiiniꞌo ukaduz, naudapauzoz pashaꞌapaapan oii kidaꞌo aimaakan.

10 Mazan aizii paꞌinaada-kariwaiꞌi naa unao. Tominkaru watomiki, wuruꞌu saabaa-paꞌoraz naꞌiki paꞌinaadaꞌoraz ukaduz, uaipan idi unao paugaru kawan, naꞌiki mishikiziꞌi naa uaitapan uruu kaimanaiman. 11 Uruu idi aonaa naꞌiaꞌoram pidan panaꞌaꞌonii ĩtukapa-kao, ipai pidan tukapa-kao naꞌapa paꞌidiwaru: Jewnao, wuruꞌu choota-kariwainaouz,* naꞌiki Gentilenao, aonaꞌoraz ĩchoota-kao, naꞌiki munapoꞌowiizai sannao,naꞌiki toꞌorabaꞌo pidannao, naꞌiki torii-kariwai poitoruinao,† naꞌiki wunaouꞌu aonaꞌorazpoitoruinao mani, ipai ĩdyaun naꞌapa paꞌidiwaru ĩtukapa-kao. Kanom paꞌan wuruꞌuumanawunuꞌoraz utukapa-kao, soo Christ. Uruu wuruꞌu mashaapaꞌoraz ipai unao idaꞌa.

12Aizii Tominkaru pidanannaouꞌu naa unao, uzaamataniꞌi naa unao, kaimanaꞌo pidan-nao nii, pamarainpan niꞌo. Ukauꞌan kaikapaꞌa naa paꞌi umashaapa aiziꞌi: ukashaꞌora-kida patakaꞌutinainao, naꞌiki kaiman utaapaaka, aonaa uꞌatadinpaꞌanaꞌa, ukarodapauiribannao naꞌiki utuudapa unyukunuu ushaꞌapataꞌazon ai dikaudaꞌo aimaakan; 13naꞌikiudadarada utoꞌoran ukasharuta-kao an; naꞌiki umarinaꞌataꞌa naa kashaꞌora kidaꞌoaimaakan shaꞌapatauzo-kariwaiz uꞌati, naꞌapa waNaobanaa Jesus marinaꞌatan kawanwashaꞌapatanii kida oiaꞌo. 14 Ipaiꞌo nii unao shaꞌapatan wuruꞌu kaikapa kidaꞌorazuꞌu.Mazan marainpaaka-karu, uruu paꞌan wuru powaꞌaꞌo zii manawun uaiapa-kao utukapa-kidan. Ushaꞌapanum kauꞌan marainpaaka-karu idaꞌanaꞌo wuruꞌu pidan baudaꞌapatanuznaꞌiki baokopatanuz panyukunuu pamashaapa-kinaa nii kaiman.

15 Marii kaimanaaka-karu Christ diꞌikiꞌoraz maꞌozakadapan unyukunuu, naꞌiki uruuidaꞌan kizi udiꞌitinpan kaiman. Ushaꞌapanum idi Tominkaru zaamataniꞌi naa baokopaunao baudaꞌapaꞌo nanai idaꞌati, mashaapaꞌo nii kaimanaakaꞌa naa umin-mishidannaotuma. Naꞌiki karikaonan “kaiman pukamunanun waꞌati” ukii Tominkaru ati. 16 MariiChrist dauaꞌo kuwai mashaapan kaimanaiman unyukunuu idaꞌa. Uruu idaꞌan kiziuaitapan utominapa-kidaakan, naꞌiki ukakinaotaakan kaimanaiman. Naꞌiki uruu idaꞌankizi mishi ukonaukii-kidan Tominkaru unyukunuu kaimanan idaꞌan, ukunuian idaꞌanwuruꞌu Psalms diꞌiki kidaꞌoraz kunui, naꞌiki baꞌoran kunui Tominkaru dauꞌu kidaꞌoraz.

17 Naꞌiki kanom ushaꞌapatanii, uparadan idaꞌan oo ushaꞌapatinan idaꞌan, marii ipaiushaꞌapatanuzu Naobanai Jesus uu idaꞌan. Naꞌiki karikaonan ukonaukii-kida TominkaruwaDaru, “Kaiman pukamunanun waꞌati” ukii kizi uꞌati, Naobanaa Jesus idaꞌan.

Paul kakinaoriipai mishidainao atiꞌo

18 Unao daiaroinao, manaꞌa uwazootapaꞌanaꞌa udaiarunao, uizoꞌati ĩparadan,Naobanai Jesus pidanannao mashaapan aita-kao kawanaꞌati.

19Unao daiaruinao, umarainapa udaiaronao, manaꞌa utoꞌorainpaꞌanaꞌa ĩꞌati.20Unao koraiziannao, uizoꞌati udaru naꞌiki udaro paradan, ĩdyuudan an ushaꞌapatan

aimaakan. Kaimanaꞌo nii Naobanai ati ushaꞌapatinan an naꞌapa.21Unao daruinao, manaꞌa utoꞌoradaꞌanaꞌa oo ukashaꞌoradaꞌanaꞌa udainao; utaapan an

ĩdyaun naꞌapa, ĩkashadinan niꞌi naa patiwautinan ai.* 3:11 Choota-kariwainaouz: Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinaoidaꞌa. † 3:11 torii-kariwai poitorui: Putukapa kaarita tokon ii Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

COLOSSIANS 3:22 347 COLOSSIANS 4:1522Unao poitoruinao, uizoꞌati ipai unaobanaanao paradan, ushaꞌapata kaiman wuruꞌu

ĩdyuudanii kidaz ushaꞌapatan, mazan aonaa ĩawunuutapan idi mani karikaonan naꞌikiuaipan idi mani karikaonan ĩnaudapan unao. Mazan minziiwa ushaꞌapata ukaudin-kizi, umarainpan naꞌiki uizoꞌatin idaꞌan Naobanai Jesus. 23 Kanom ushaꞌapatan an,utiwaa ushaꞌapatanuzu kaiman, unyukunuu kaimanan idaꞌan; naꞌapa pidan aipankawan pashaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan Naobanai Jesus ati, aonaa pidan atiꞌo kawanmani karikaonan. 24 Ukauꞌan ushaꞌapataꞌa naa ukaudin-kizi kaiman, ushaꞌapanumkauꞌan uaitapaniꞌi naa Naobanai Jesus taan nii ukaudinan winipinaa nii, wuru idiꞌiumanawunuꞌoraz aimaakan usaabaaniaz naa papidanannao idiwau nii. UkauꞌanNaobanai Jesus paꞌan wuruꞌu uNaobanaaz, uruu atiꞌo paꞌan wuruꞌu ukaudinanuz.25Mazan aizii pidannao shaꞌapaapan an oii kidaꞌo aimaakan, Tominkaru patakaꞌutan niiĩdyaunudikin ii, ipaiꞌo nii pidannaopatakaꞌuta-kaonaꞌapa paꞌidiwaru. AonaaTominkarutukapan pidannao panaꞌa kida upatakaꞌutan an ĩdyaun oiaꞌo dikin ii.

41 Aizii unao, naobanainao kapoitoru-tinpainao, kaiman utaapa upoitorunao. Ushaꞌa-

panum kauꞌan uaitapa kainaꞌa kapam uNaobanaa aokazi ii.2Naꞌiki zaudinpaꞌa naa paꞌi umashaapa. Karikaonan utoriinapa Tominkaru ati naꞌiki

“kaiman pukamunanun waꞌati,” ukii uꞌati. 3 Naꞌiki utoriinapa paꞌi kapam waunao ati,Tominkaru kashaapa kizi wakowaadan naa wuruꞌu kuwai Christ dauaꞌoraz, aonaꞌorazuaitapauzo-kao kiwiin. Uruu dauꞌanaꞌo wuruꞌu õtaraapa-kaoaz. 4 Utoriinapa paꞌiõꞌati, õkowaada kizi naꞌiki õkainaabata kizi wuruꞌu kuwaiz kaimanaiman õdyuuda-kaokawanaꞌati.

5Uaitapin paꞌi umashaapa, naꞌiki uaitapa kizi naꞌapam utaapinan wunao awun zaꞌaꞌa,pidannao mamishida-kainaouz Jesus. Naꞌapainim uikodan pidannao mamishida-kaꞌo,utiwaa ukaminkaꞌutan ĩdyaun, naꞌiki ukakuwaapa ĩꞌati ĩnaꞌapata kizi kapampanyukunuuJesus dauꞌati. 6 Marii kizi karikaonan ĩabatan ukadakotinan kaiman naꞌiki konaukii.Naꞌiki uaitapa kizi paꞌi naꞌapam udakoꞌatin ĩparadan, ĩpishaan an unao.

Paul katokontan pakuwaa7 Tychicus kowaadan nii unao ati kaiman-daun õdauꞌan. Uruu wamarainapanii,

naꞌiki waꞌinawuzu Christ idaꞌan, uruu karikaonanuꞌo daꞌi ukaudinauzon kaiman watumawaNaobanaa ati. 8 Õdyuudanii wuruꞌu uruuz unao diꞌiti, õaipan idi unao aitapan ipaiwadauꞌan, naꞌiki wuruꞌu washaꞌapaapanii kida dauꞌu daꞌaꞌa. Naꞌiki õaipan idi umaꞌoza-kadan unao nyukunuu. 9 Õdyuudan kapam Onesimus utuma, aizii uruu karikaonanuꞌudaꞌi ukaudinauzon kaiman; wamarainapanii uruu, naꞌiki waꞌinawuzu uruu Christ idaꞌan.Unao iriban shaꞌatii wuruꞌu uruuz, naꞌikiꞌo uwaꞌatiizon unaowiizi iki. Ĩkowaadan niꞌi naaunao ati, ipai naꞌapam aimaakan kida shaꞌapan daꞌaꞌa watuma.

10Õmin-tarainpan Aristarchus dyuudan paparadan unao diꞌiti. Naꞌiki Mark, Barnabasiribanuz, udyuuda-kidan kapam paparadan unao diꞌiti, naꞌiki unaubaan kapam unao.(Wakowaadaniꞌi naa shaꞌatii unao ati, naꞌitiꞌo nii zii Markmakon naꞌapainim karikaonan,unaubaa paꞌiz ukaawan an naꞌiti.) 11 Naꞌiki Joshua, Justus kiaꞌoraz udakotapa-kao,*uruu kapam dyuudan paparadan unao diꞌiti. Soo ĩnao idikinaudaꞌu Jewnao kaudinainaoõmin-kaudinannao biiꞌi. Ipai baokopa wakaudinan wakowaadapan kuwai, Tominkarunaobanaita-kao dauꞌan. Wuruꞌu Jewnaouz, tuukii manawun ĩmaꞌozakadan õnyukunuu.

12Aizii Epaphras, unao iriban, uwiizi ikiꞌoraz uwaꞌatin, kaudinaꞌo Christ Jesus ati uruu,udyuudan paparadan kapam unao diꞌiti. Uruu karikaonanuꞌo daꞌi utoriinpauzon unaoati, upishaan Tominkaru marii kizi umaꞌozakadan unao nyukunuu, naꞌiki udyaupai kiziTominkaru ati, uaitapa kizi kanom manawun wuruꞌu Tominkaru aipaniaz ushaꞌapatanpaꞌati. 13Õgaru õtukapa, mishi uruu kaudinan dadara unao ati, naꞌiki Laodicea iainao ati,naꞌiki Hierapolis iainao ati kapam. 14 Aizii wapaonaru Daakataa Luke, wamarainpaniaz,naꞌiki Demas, ĩnao dyuudan kapam paparadan unao diꞌiti. 15 Naꞌiki õdyuudan kapamõparadan mishidainao ati, Laodicea iainaouz, naꞌiki Nympha ati, naꞌiki ipai mishidainaoati choochiipauzonaouz odapu ii.* 4:11 Joshua kiaꞌo uꞌuu Hebrew paradan idaꞌan, mazan Greek paradan idaꞌan Jesus kiaꞌo udakotapa-kao, naꞌikiRomannao paradan idaꞌan Justus kiaꞌo udakotapa-kao.

COLOSSIANS 4:16 348 COLOSSIANS 4:1816 Uabatan daunaꞌan paꞌi õkaaritan aita-kao, udobata-kidaꞌa naa paꞌizu mishidainao

diꞌiti wuruꞌu Laodicea iainaouz, marii kizi uaita-kao ĩꞌati naꞌii kapam. Aizii unao, utukapapaꞌi oo uaita paꞌi kapam õkaaritan, wuruꞌu õsaadaniaz mishidainao diꞌiti Laodiceaiainaouz. 17Naꞌiki ukii paꞌi Archippus ati naꞌii, “Mishiꞌi naa paꞌi pushaꞌapata naꞌiki puipaikiziꞌi naa kaudin-kizai wuruꞌu Naobanai taaniaz pushaꞌapatan nii.”

18 Aizii diꞌi õparadan sodi õgaru Paul saadanii õkaꞌu idaꞌan, õnaubaa-kinaa nii unao.†Unyukunuitapa paꞌi õdiidaꞌanuꞌu taraa-kizaiꞌi utoriinpan an Tominkaru ati. Õgarunaꞌapaꞌo nii õtoriinpan, marii kizi Tominkaru kamunanun unao ati.

† 4:18 Kainaꞌaꞌo daꞌi Paul minkaꞌu saadapauzo kaarita uꞌati. Uruu saadanii wuruꞌu kaaritaz Paul ati. Mazan verse 18idaꞌa, paaipan atiꞌo paꞌan, Paul saadan pakaꞌu idaꞌan Colosse sannao aitapa kizi mishiꞌo ukaaritan wuruꞌu.

1 THESSALONIANS 1:1 349 1 THESSALONIANS 1:6

Kiwiiniꞌo Paul KaaritanThessalonica Sannao Atiꞌo

Diꞌoraz kaarita dauaꞌoPaul kakuwaatinankauzon dono Thessalonica ii, iriba pidannao mishidan Kaimanaꞌo

Kuwai Jesus dauꞌu. Uruu idi iriba pidannao zaamatan Jesus panaobanaa nii. Gentilenao,wuruꞌu panaꞌainaouz Jewnao ai, ĩnao manawun iriba ĩmishidan. Sariapa Jewnaomamishida-kainaouz kuwai Jesus dauꞌu toꞌoran atii ĩwaatan Paul pawiizi iki. (PutukapaActs 17:1-9 idaꞌa.) Mazan karikaonan daꞌi Paul diꞌitinpan naꞌiki tuukii unyukunuukashaꞌoran pawaꞌakaniinaouz pidannao dauꞌan, paꞌinainao kidaz zii manawun ĩmishi-dan. Uruu idi udyuudan paminaudaꞌu Timothy, utukapanaka kizi naꞌapam mishidainaonaꞌii. Uruu idiꞌo Timothy makonkauzon naꞌii.

Aizii ukaawan ĩnao diꞌiki, ukaawa-kida kaimanaꞌo kuwai ĩnaomishidainao dauꞌu. Uruuidi Paul saadan kaarita ĩꞌati, ĩtominapa-kinaa nii naꞌiki ĩmaꞌozakadin-kinaa nii. Naꞌikipakaaritan idaꞌa ukowaada ĩꞌati naꞌapam pakonaukii-kidan Tominkaru tuukii manawun,ĩmishidapan idi naꞌiki ĩmarainpaakan idi pakawan. Naꞌiki unyukunuu-kida kapamĩꞌati pakaduz dauꞌu naꞌapam umashaapauzon ĩtuma, umakonkauzon dono naꞌii. Naꞌikiukowaada kapam ĩꞌati naꞌapam nii mishidainao mashaapan.

Naꞌiki pakaaritan idaꞌa udakoꞌatin mishidainao pishaanii kidaz Jesus waꞌatin dauꞌan.Naꞌiki ukakinaowan ĩdyaun pakaaritan idaꞌa, marii kizi pakawan ĩmashaapan kaiman,Tominkaru aipan kawanaꞌati. Ĩzaudinapa kiziꞌi naa Jesus Christ waꞌatin uaꞌii.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadinan 1:1Konaukii-karu 1:2—3:13Mashaapa-karu kaiman Tominkaru aipan kawanaꞌati 4:1-12Zaudinapa-karu Naobanai Christ kaawan uaꞌii 4:13—5:11Kakinaorii taa-kao 5:12-22Kaarita katokonota-kao 5:23-281 Diꞌoraz kaarita õgaru Paul, Silas naꞌiki Timothy diꞌikiꞌo, ipai mishidainao atiꞌo,

Thessalonica iainaouz, zaamatinpainaouzwaDaru Tominkaru diꞌiti naꞌiki Naobanai JesusChrist diꞌiti. Watoriinpan marii kizi Tominkaru kamunanun unao ati, naꞌiki utaa kiziunyukunuu kaiman-kinaa nii.

Mishidainao Thessalonica sannaodauaꞌo

2-3 Karikaonan daꞌi, “Kaiman pugaru” wakian Tominkaru ati unao dauꞌan, naꞌikikarikaonan kapam watoriinpan waDaru Tominkaru ati unao dauꞌan. Aizii watoriinpanan, karikaonan wanyukunuitapan ipai wuruꞌu ushaꞌapatanii kidaz. Umishidan idiTominkaru, minziiwa ukaudinan uꞌati. Naꞌiki dadaramishi ukaudinan ukaminkaꞌuaakanukamarainapanun idi manawun. Naꞌiki maꞌozaka mishi utaapan unyukunuu, ubaiatanpuꞌu kashaꞌoraꞌo naꞌiki dadara kidaꞌo aimaakan, ushaꞌapanum kauꞌan uaitapan idi naꞌikiumishidan idi kainiꞌikiꞌo nii waNaobanaa Jesus Christ waꞌatin.

4Wairibannao, waaitapa tuukii Tominkarumarainpan unao, naꞌiki mishiꞌo uzaamatanunao paꞌidiwau nii. 5 Ushaꞌapanum kauꞌan tawuru donoꞌo, uruꞌoraz zii wanaꞌakauzonKaimanaꞌo Kuwai unao diꞌiti, tuukii umishidanuzu. Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkarumaꞌozakadapan idiꞌo waparadan Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan, naꞌiki waaitapa mishiꞌowuruꞌu wakowaadapaniaz kuwai, aonaa waparadan mani karikaonan. Watukapa-kida naꞌapam wamashaapauzon kaduz wanaꞌiankan dono utuma, waaipan idi kapamumashaapan kaiman.

6 Aizii naꞌapaꞌa naa mishi udaꞌanan wakaduz utukapan kawanaꞌati wamashaapan,naꞌiki ipai kapam udaꞌanan waNaobanaa kaduz. Umishidan idi wakuwaa, ubaiatanudikauda kidaꞌo naꞌiki dadara kidaꞌo aimaakan, mazan upuꞌu konaukii uzaamatanwakuwaa Kaimanaꞌo Doronaa taan idi konaukii-kinai unyukunuu iti.

1 THESSALONIANS 1:7 350 1 THESSALONIANS 2:127 Umashaapan idaꞌan kaiman, utukapa-kidan kaimanaꞌo ukaduz ipai mishidainao

ati, Macedonia naꞌiki Achaia Baara ii aka kidainaouz. 8 Mazan aonaa baudaꞌapa manikaimanaꞌo kuwai Tominkaru dauꞌu abata-kao unao diꞌiki Macedonia naꞌiki Achaia Baaraii aka. Mazan abata-kao kapam ipai amazada kawanaꞌati mishi umishidan Tominkarumanawun. Uruu idi aonaꞌa naa wakuwaa nii unao dauꞌu powaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌanipaiꞌi naa manawun pidannao aitapan kaiman kidaꞌo ukaduz.

9 Naꞌiki ipai kapam ĩkowaadan naꞌapam utaapan waunao kaiman, naꞌiki tuukiiukonaukii-kidanwaunaowamakonkan dono naꞌii. Naꞌiki ipai ĩkowaadan kapamnaꞌapamutanawatinanwuru aiaꞌa toma-kariwaiz karikaonan tominkarunao nii. Naꞌiki ĩkowaadanaizii uzaamataꞌa naa unaobanaa nii Tominkaru, wuruꞌu mishiꞌoraz manawun, karikao-nanuꞌoraz paꞌan ukakupan. 10 Naꞌiki ĩkowaada kapam naꞌapam uzaudapan naa uDaniJesus kaawan aokazi iki, uruu Tominkaru kadishita-kidauzoniaz pabaaranaa iki, naꞌikiuruu kazannaataꞌo niꞌoraz waunao wapatakaꞌuta-kao ai, diinaꞌitiꞌi.

2Paul morowautapankan dauaꞌo Thessalonica ii

1Ukauꞌan wairibannao, ipai unao, uaitapa aonaa madiwautapa-kaꞌo mani karikaonantawuruꞌu wamorowautapankauzonuz unao diꞌii. 2Naꞌiki uaitapa naꞌapam wabaꞌazootin-kida-kao, naꞌiki wapatakaꞌuta-kao tuukii manawun Philippi ii, wakaawan uaꞌii unaowiizi Thessalonica iti. Mazan Tominkaru kaminkaꞌuta waunao, uruu idi maꞌozakawakakuwaapan, wakowaadan Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo unao ati. Pidannao,naꞌii sannao maaiapakan puꞌu, naꞌiki ĩmaabataꞌazookan puꞌu wakuwaa. 3 Mazanipai waparadan kida sakitapaꞌo, aonaa panaꞌitiꞌo mani. Aonaa wamariidapan manikarikaonan unao. Naꞌiki aonaa waaipan idiꞌo mani karikaonan aimaakan uꞌai. 4Mazanwakowaada Kaimanaꞌo Kuwai, naꞌapa Tominkaru aipan kawanaꞌati. Uzaamatanii wau-nao kowaadapaꞌo nii paparadan, naꞌiki uaitapa wakowaadan nii paparadan sakitapa.Wawaꞌatin, aonaa wakaimandaꞌazon idiꞌo mani karikaonan pidannao nyukunuu waꞌati.Mazan soo wakaimandaꞌazon paꞌan Tominkaru nyukunuu waꞌati, uruu paꞌan aitapa ipaiwadiꞌitinpan.

5 Mishi unao, uaitapa aonaa naꞌapainim wakaiman-dakoipauzon unao ati, waaipanidi mani ukaimanan waꞌati. Naꞌiki aonaa naꞌapainim wakaimandinpaꞌanan unao ati,waaipan idi mani karikaonan puraata unao ai. Kainaꞌa Tominkaru awunuutapaꞌowaunao. 6 Mishi wachiꞌikapan naꞌiki wakowaadapan kaimanaꞌo kuwai, ipai amazadakawanaꞌati. Mazan aonaa wanaubaa-kidinaꞌazon idiꞌo mani karikaonan pidannao ati oounao ati mani, aonaa. 7Waaitapan puꞌu padamata, Christ dyuudanii waunao kaudinaꞌonii paꞌati, mazan upuꞌu aonaa waꞌatadinpan. Aonaa wapishautan unao ai aimaakan, oowanyukunuimani, aonaa. Mazan kaiman paꞌanwataapan unao naꞌapawaudainao kawanmanawun. Naꞌapa daroi taapan kawan paudainao.

8Wamarainpan idi unao,minziiwawakakuwaapanuꞌati. Mazan aonaa baudaꞌapamanikarikaonan wanaꞌakan Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo unao ati, mazan waunaokapam, tuukii wataainaꞌazon naꞌiki wakaminkaꞌutaꞌazon unao. Ushaꞌapanum kauꞌanwamarainpan idi unao tuukii. 9 Utukapa shaꞌatii wakaduz wamakonkauzon dono naꞌii,naꞌiki utukapa naꞌapam wakaudinan dadara. Wakowaadapan puꞌu Kaimanaꞌo KuwaiTominkaru diꞌikiꞌo unao ati, upuꞌu wakaudinan ipai kamoo naꞌiki ipai marutaꞌo, watorii-kinaa nii wawanyukunuu. Ushaꞌapanum kauꞌan wamaaiapakan idi wamizidin-kidanunao puraata dauꞌan.

10 Ipai unao, naꞌiki Tominkaru naꞌapa kapam, utukapa naꞌapam wamashaapan unaomishidainao bii an. Wamashaapan kaiman, sakitapa washaꞌapatinan, naꞌiki aonaawakasharutaakan unao tuma. 11Uaitapa ipai naꞌapamwataapan unao naꞌapa paꞌidiwarukida, naꞌapa darui taapauzon kawan paudainao manawun. 12 Tuukii wamaꞌozakadanunao nyukunuu waaipan idi umishidan powaꞌa zii. Naꞌiki tuukii wakamunankii-kidannaꞌiki wakaminkaꞌutan unao, ubaiatan puꞌu kashaꞌoraꞌo naꞌiki toꞌora-karu, naꞌiki tuukiiwaaipan umashaapan kaiman powaꞌa zii Tominkaru aipan kawanaꞌati. Uruu Tominkarudapadautaꞌoraz unaomashaapaꞌo nii patumapanaobanai-tinapa-kizi ii, konaunamaꞌorazmanawun ukanadapan.

1 THESSALONIANS 2:13 351 1 THESSALONIANS 3:613Karikaonan watoriinpan kawanaꞌati, “Kaiman,” wakian Tominkaru ati unao dauꞌan.

Ushaꞌapanum kauꞌan, konaukii naꞌiki kaimanaiman uzaamatan unyukunuu iti wuruꞌuTominkaru paradanuz wakowaadaniaz unao ati. Umishida wuruꞌu uabataniaz wakuwaa,aonaa pidan diꞌikiꞌo kawan mani, mazan uabatanuz Tominkaru diꞌikiꞌo kawan paꞌan,mazan mishiꞌo Tominkaru paradan wuruꞌu. Naꞌiki mishiꞌo wuruꞌu Tominkaru kaudi-nanuz maꞌozaka paparadan idaꞌan ipai unao nyukunuu ii, zaamatainaouz Jesus Christpanaobanaa nii. 14 Mishi unao mishidainaouz Jesus Christ, aonaa uwiizi sannao nau-dapan unao, tuukii manawun ĩpatakaꞌutan unao. Naꞌapa utaapa-kao mishidainao JudeaBaara iainao kawan. Tuukii pairibannao Jewnao patakaꞌutan ĩdyaun ĩzaamatan idi ChristJesus panaobanaa nii. 15 Kotuaꞌa naa Jewnao zowiipauzonii Tominkaru prophetinnao.Uruu daunaꞌan Jewnao koshan zowiaꞌo wanaobanaa Jesus. Naꞌiki kai Jewnao koshanpatakaꞌutaꞌo waunao tuukii manawun. Tuukii manawun ĩtoꞌoradan Tominkaru. Aiziiĩtoꞌoradinan ipai pidannao ati. 16 Tuukii ĩtiwaan pamashaatan waunao, wakowaadapanai kaimanaꞌo kuwai Gentilenao* ati. Aonaa ĩaipan wakowaadan ĩꞌati, wuru dauꞌanaꞌaTominkaru kazannaataꞌazoonuz pidannao paꞌoian ai. Uruu idi kainaꞌa ĩtaapan tuubaruoiaꞌo, panaꞌapainpan idi. Mazan aizii ĩbaiaapan niꞌi naa Tominkaru toꞌoran.

Tuukii Paul tiwautan pamakon koshan mishidainao diꞌiti17 Wairibannao, diikiꞌi wawaꞌakan unao, wawaata-kao idi uꞌai. Tuukii wanyukunuu

kashaꞌoran, naꞌiki tuukii wadiꞌitinpan watukapaꞌazon idi koshan unao. Mishi munapounao waꞌai, mazan wanyukunuu ii, karikaonan wataapan unao watuma. 18 Tuukiipadamata watiwautan wakiwan koshan unao diꞌiti. Õgaruz manawun, Paul, powaꞌankidaꞌo padamata õaipan õmakon naꞌiti. Mazan tuukii manawun Satan awautapanwaponaa. 19Wamakoꞌozon naꞌiti, ushaꞌapanum kauꞌan unao wuruꞌu wanyukunuu wiiziniꞌoraz manawun. Diinaꞌitiꞌi, wanaobanaa Jesus kaawan dono, waaitapa ipai unaonaꞌiaꞌo nii kapam ukadishitan baokopa baꞌorainao tuma. Unao idaꞌanaꞌo nii wuruꞌuwatukapanuz konaukii-karu. Naꞌiki unao idaꞌanaꞌo nii wamaꞌozakadinan. Uruu idimabaaꞌazoꞌo nii wakian wanaobanaa ati, “Waunao idaꞌanaꞌo wuruꞌu wunao daꞌanzuꞌu,wakowaadan idi ĩꞌati Kaimanaꞌo Kuwai,” wakian nii. 20Mishi unao wuruꞌu wamaꞌozaka-kinaaz naꞌiki wakonaukii-kinaaz.

31Aizii wamakaꞌiitakan idiꞌi naa manawun wanaꞌan daꞌaꞌa, maabataka-daun unao diꞌiki

oo unao dauꞌan, tuukii wadopian. Wamakoꞌozon padamata unao diꞌiti, mazan aonaaturuu wamakon ipai daunuudaꞌu. Uruu idi dyaꞌutam wawaꞌakinan daꞌaꞌa Athens idaꞌa.2 Mazan wadyuuda soo pabaꞌoran karikaonan Timothy, wamin-kaudinan, kaminkaꞌuu-pauzoz wakaudinan Tominkaru ati, naꞌiki kaminkaꞌuupauzoz wakowaadapan KaimanaꞌoKuwai Christ dauꞌu. Wadyuudan uruu, maꞌozakadaꞌo nii unao nyukunuu, umishida-kinaa nii Christ powaꞌa zii manawun. 3 Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa waaipan aonaabaudaꞌapa unao kashadinan oo padantan powaa iti, upatakaꞌuta-kao idi. Mazan aonaaumaaitapakanii mani wuruꞌu, ipai unao, uaitapa Tominkaru aipan kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu,ipai waunao mishidainao baiatan dikauda kidaꞌo aimaakan Christ dikin ii. 4 Naꞌapashaꞌatii tawuruꞌuwakuwaaz kiwiitapa, wamakonkandonounaodiꞌii. Wakowaada shaꞌatiiuꞌati ipai waunao mishidainao, wabaiatan nii dikauda kidaꞌo aimaakan Christ dikin ii.Aizii mishi utukapan ipai aimaakan shaꞌapan, naꞌapa manawun waparadan kawanaꞌati.5 Uruu idiꞌo õdyuudan Timothy unao diꞌiti. Õmakaꞌiitakan idiꞌi naa manawun õnaꞌandaꞌaꞌa maabataka-daun unao dauꞌu, naꞌiki õabataꞌazon idi naꞌapam unao nyukunuu,pakawan zii umishidan oo aonaꞌa naa. Õzauda-kidan Satan, wuruꞌu mariidapauzozpidannao nyukunuu, tanawatin-kidan unao umishidapan ai Christ. Naꞌiki õzauda-kidanutanawatin-kidan unao powaa iti. Umishiin an utanawatinan, ukauꞌan madiwautapa-kaꞌo karikaonan wuruꞌu wakaudinanuz.

6MazanTimothy kaawandaunaꞌan zii unao diꞌiki, wanyukunuu saabainan, ukowaadanidi waꞌati, pakawan umishidapan Jesus Christ, naꞌiki pakawan umarainpaakan. Naꞌikiukowaadanwaꞌati, karikaonan kapamunyukunuitapanwaunao kaimanaꞌo idaꞌan. Naꞌikiukowaadan kapam waꞌati tuukii utukapaꞌazon waunao, naꞌapa watukapaꞌazon kawan* 2:16 Gentilenao: pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii.

1 THESSALONIANS 3:7 352 1 THESSALONIANS 4:12unao. 7 Wairibannao, wabaiatan puꞌaꞌo manawun dikauda kidaꞌo aimaakan wuruꞌuwaabatanuz uunamunaa pakawan umishidapan, naꞌiki sariapa mishi wanyukunuu wa-maꞌozakadinan. 8 Aizii sookaꞌa naa wanyukunuu, waabatan idi pakawan zii maꞌozakaumishidapan Christ. 9Tuukii manawun wakonaukii-kidan Tominkaru, “kaiman” wakianuꞌati unao dauꞌan. Naꞌiki Tominkaru aitapa naꞌapam ukonaukiidan wanyukunuu, waa-batan idi kuwai unao dauꞌu. 10 Ipai kamoo naꞌiki ipai marutaꞌo wapishautan Tominkaruwatoriinpan idaꞌan uꞌati, marii kizi udaꞌatan waponaa nii, wamako-kinaa nii unao diꞌiti,waipaidaꞌan kiziꞌi naa wakuwaa aonaꞌoraz zii wakowaadan uꞌati, unyukunuu maꞌozaka-kinaa nii, naꞌiki umishida-kinaa nii Christ powaꞌa zii manawun.

11 Marii Tominkaru, waDaruz naꞌiki wanaobanaa Jesus daꞌatan waponaa, wamako-kinaa nii unao diꞌiti. 12 Marii wanaobanaa taan marainpaaka-karu unyukunuu iti,umarainapa kizi ipai uiribannao, naꞌiki ipai baꞌoran pidannao powaꞌa zii kiwiiniꞌo ai,naꞌapa wamarainpauzon kawan unao. 13 Aizii umarainpaakan an mishi powaꞌa zii,wanaobanaa maꞌozakadan nii unyukunuu ipai oiaꞌo ai. Naꞌiki Tominkaru waDarutukapan nii unyukunuu, kaiman kida paꞌidiwaru. Uruu idi aonaꞌo nii ubaꞌazootinan,utukapan idi unao kaimanainao pidannao nii, ukadishitan dono ukanaapu iti diinaꞌitiꞌi,wanaobanaa Jesus kaawan dono baokopa papidanannao tuma.

4Naꞌapam nii mishidainao mashaapan Tominkaru ati

1 Wairibannao, mishi watominapa-kidan unao kaiman kidaꞌo mashaapa-karu dauꞌu,umashaapa-kinaa nii kaimanmanawun, Tominkaru nyukunuu kawanaꞌati. Naꞌapaꞌa naamishi umashaapan watominapa-kidan kawanaꞌati unao. Mazan aizii wanaobanaa Jesusaipan kawanaꞌati, waaipan umashaapan kaiman, powaꞌa zii umashaapauzon ai kiwiin.2 Mazan ipai unao uaitapa wanaobanaa Jesus aipan kawanaꞌatiꞌo, naꞌiki ukakinaotankawanaꞌatiꞌo waunao wuruꞌu wakakinaotanuz kapam unao.

3 Tominkaru aipan ipai unao taapan unyukunuu kaiman paꞌidiwaru paꞌati, uaipanupanaꞌadan unyukunuu ipai oiaꞌo ai. Naꞌiki aonaa uaipan umashaapan madoronaa-daun zunnao tuma, oo daonaioranao tuma. 4 Ipai unao daonaioranao, Tominkaru aipanumashaapan kadoronaa zoobaba udaiaro tuma. Umashaapa kizi kaiman uawun zaꞌa,naꞌiki umashaapa kizi kapam kadoronaa zoobaba ipai pidannao awun zaꞌa. 5 Aonaauaipan ukiaapan udaiaronao madoronaa-daun, baꞌoran pidannao mashaapan kawan,maaitapa-kainaouz Tominkaru. 6 Ukauꞌan marii umashaapan kapam aitapin ipaiuiribannao tuma. Aonaa Tominkaru aipan uantamikiipan oo ukimudautan uiribannao,paudaiaro oo paudaiaru dauꞌan. Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌiaꞌoram pidan antamikiipaꞌopairiban naꞌapa, Tominkaru patakaꞌutan nii uruu tuukiaꞌo idaꞌan manawun. Naꞌapashaꞌatii tawuruꞌu wakakinaopauzonuz unao, ipai wakowaadan uꞌati naꞌapa kidaꞌo dauꞌanwamakonkauzon dono unao diꞌii. 7 Aonaa Tominkaru zaamatan waunao mishidainaomashaapaꞌo nii mani madoronaa-daun, mazan uzaamatan waunao mashaapaꞌo niikaiman manawun. 8 Aizii naꞌiaꞌoram pidan maizoꞌatikaꞌo oo dikintapaꞌo wuruꞌu diꞌorazkakinaoriꞌi, aonaa pidan kakinaori mani wuruꞌu udikintapaniaz, mazan udikintapankakinaorii Tominkaru diꞌikiꞌo, taaꞌoraz waꞌati Kaimanaꞌo Doronaa.

9 Aizii, mishidainao marainpaakan dauꞌan, ipaiꞌi naa paꞌan unao aitapan. Ukauꞌanaonaꞌo nii paꞌanwasaadan uꞌati oowakakinaowan unao powaꞌa zii koshan. Ushaꞌapanumkauꞌan ipaiꞌi naa Tominkaru tominapa-kidan naꞌiki ukakinaotan unaomarainpaaka-karudauꞌu. 10Uruu idi utominapa-kida-kao kawanaꞌatimishi umashaapan, naꞌiki ukawanaꞌatikapam umarainpan ipai mishidainao, wuruꞌu kawiizi-tinpainao kidaz Macedonia Baaraii aka. Mazanwairibannao, tuukii waaipan umarainpan uiribannao, powaꞌa zii manawunkiwiitapaꞌo ai. 11 Waaipan umashaapan kaiman, naꞌiki mashaa, uiribannao bii ankida. Manaꞌa ukadakoinapa-kidaꞌanaꞌa oo udiꞌitapaꞌanaꞌa uiribannao kaudin-kizi, mazanudiꞌitinapa paꞌan ukaudin-kizi kida dauꞌu. Manaꞌa uzoonoꞌonaꞌa ukaudinan ai, ukaudinmishiꞌoraiman minziiwa, uikoda kizi uaipan ati aimaakan umashaapa-kinaa nii, aonaakizi udopian baꞌoran pidannao ati. Ukauꞌan ushaꞌapatinaꞌa naa, naꞌapawakakinaotauzonkawanaꞌati unao. 12Aizii, mishi ushaꞌapatinan an naꞌapa, tuukiaꞌo nii mamishida-kainaodiꞌitapan ukaduz, tuukiaꞌo nii ĩkibaꞌazoo-kidan pashaꞌapaapan dikauda kidaꞌo aimaakan

1 THESSALONIANS 4:13 353 1 THESSALONIANS 5:11uawun zaꞌa. Naꞌiki uikodan nii ipai aimaakan uꞌati, aonaa kanomaꞌo nii uaipan baꞌoranpidannao ai.

Jesus waꞌatin nii13 Wairibannao wakowaadaꞌazon ipai unao ati, waaipan uaitapan kaimanaiman

mawakainao pidannao dauꞌan. Aonaa kizi unyukunuu kashaꞌoratinan ĩdauꞌati, baꞌoranpidannao kawan, aonaꞌoraz ĩaitapan kakupa-karu nii karikaonan Tominkaru tumadiinaꞌitiꞌi. 14 Wamishida Tominkaru kadishita-kidan Jesus pabaaranaa iki, ukauꞌanwamishida kapam, diinaꞌitiꞌi naꞌapaꞌo nii Tominkaru kadishita-kidan ipai mawakainaowuruꞌu zaamatainao kidaz Jesus panaobanaa nii. Naꞌiki ipaiꞌo nii uzaida-kidan ĩdyaunpaꞌidiꞌiti, diinaꞌitiꞌi Jesus tuma.

15 Aizii watominapa-kidaꞌazon unao naꞌapa Naobanai Jesus kiauzon kawanaꞌati. Je-sus kaawan dono, aonaꞌo nii wakiwiitan mawakainao uaꞌati. 16 Mazan diiwaꞌo niiwanaobanaa paradan abata-kao, naꞌiki diiwaꞌo nii angelnao zowaunaa paradan abata-kao kapam, naꞌiki diiwaꞌo nii Tominkaru kuwudu* aran abata-kao, naꞌiki wanaobanaawaꞌatin niꞌi naa aokazi iki. Naꞌiki mawakainao wuruꞌu zaamatainao kidaz Christpanaobanaa nii, kadishitan niꞌi naa pabaaranaa iki kiwiin. 17 Udaunaꞌan ipai waunaomishidainaouz, wuruꞌu kakupainao kidaz zii, sawataꞌaka-kao niꞌi naa ishaꞌiz bii itibaokopa kadishitainao tuma. Naꞌiaꞌo niꞌi naa waikodapan wanaobanaa ishaꞌiz bii ii.Uruu daunaꞌan wamashaapan niꞌi naa utuma karikaonan. 18Ukauꞌan ukowaada kapamipai uiribannao ati wuruꞌu Jesus paradan kidaz, aonaa kizi ĩkashaꞌoratinan pairibannaodauꞌan, wuruꞌu mawakainao kidaz naa.

5Jesus waꞌatin nii kainaꞌiki mashaꞌapakiaka

1 Aonaꞌo nii paꞌan wasaadan uꞌati oo wakainaabatan uꞌati naꞌapainim nii manawunwuruꞌu amazada shaꞌapanuz kaikapaꞌa. 2 Ushaꞌapanum kauꞌan ipai unao, uaitapabaudaꞌapa kamoo wanaobanaa kaawan nii mashaꞌapakiaka, pidannao mazaudinapakanpuꞌu. Naꞌapaꞌo nii koidimiki kaawankan kawan aiwakaꞌan pidan dapu itimashaꞌapakiaka,aonaa pidan zaudinpan puꞌu mani. 3 Pidannao kadakotinan puꞌu pairibannao tuma,“kaimanmishi wawiizi, aonaa kanom towaudaꞌutanwamashaapan,” ĩkiainpan puꞌaꞌo nii,kichanaꞌiki-kiaꞌo kamoo kaawaꞌakan. Ĩdopian nii mazan aonaa naꞌitim nii ĩshaꞌapatinanoo ĩkidoopan uꞌai. Naꞌapa zun kaudanipaꞌazon kawan, okaziwaapaꞌakanmashaꞌapakiaka,aonaa ozaudinpan puꞌu mani, mazan aonaa naꞌitim okidoopan uꞌai.

4Mazan ipai unao wairibannao, koditainaouꞌu naa paꞌan marutaꞌo-karu iki. Ukauꞌanwanaobanaa kamoon kaawan dono, aonaꞌo nii paꞌan upadaidaꞌanata-kao, koidimikipadaidaꞌantankan kawan pidan aiwakaꞌan, umazaudinkan puꞌu. 5Ushaꞌapanum kauꞌanipai unao mishidainao paꞌan wanaobanaa Jesus, naꞌiki unao mashaapainao kanadaꞌo-karuꞌu, aonaa mashaapainao mani marutaꞌo-karuꞌu. 6 Ukauꞌan manaꞌa wadaꞌawu-paꞌanaꞌa, marutaꞌo sannao naꞌiki daꞌawupauzo pidannao kawan. Mazan marii paꞌanwaabatapan naꞌiki wazaudinpan naa, wanaobanaa kaawan uaꞌii. 7 Aizii marutaꞌosannaouz ipai ĩshaꞌapatan aimaakan soo marutaꞌo biiꞌi. Ĩdaꞌawupan nii aiwakaꞌan, aiziiĩtuzapan nii naꞌiki ĩpoꞌidipan nii aiwakaꞌan. 8Mazan waunaomashaapainaouz kanadaꞌo-karuꞌu, marii paꞌan wamashaapan aitapin. Marii wakazannaatinpan wamishidan idaꞌanpowaꞌa zii, naꞌiki wamarainpan idaꞌan Tominkaru naꞌiki wairibannao, naꞌiki wamishidanidaꞌan kainiꞌikiꞌo nii wanaobanaa waꞌatin, ukazannaataꞌanan waunao oiaꞌo ai. 9 MishiTominkaru zaamatan waunao, aonaa papatakaꞌutan niꞌo mani waꞌoian dikin ii. Mazanuaipan paꞌan pakazannaatan waunao waꞌoian ai, wamishidan idaꞌan Jesus mawakanwaꞌati, naꞌiki wazaamatan idaꞌan Jesus Christ wanaobanaa nii. 10 Uruu mawakaꞌorazipai waunao mishidainao ati. Ukauꞌan umawakan idi waꞌati, ipai waunao kakupainaonaꞌiki ipaimawakainao, wamashaapannii baokopa utumaukaawan dono. 11Ukauꞌan ipaiunao õiribannao, õaiapa pakawan ukaminkaꞌuupan naꞌiki utominapa-kidan uiribannao,umaꞌozakada kizi ĩnyukunuu.

Naꞌapam nii mishidainao mashaapan naꞌiki ĩtaapaakan* 4:16 kuwudii: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

1 THESSALONIANS 5:12 354 1 THESSALONIANS 5:2812Wairibannao, tuukii waaipan utaapan ukazowautapikinao kaimanmanawun. Aonaa

ukashadapautaꞌanaꞌa ĩdyaun. Ushaꞌapanum idi dadaraꞌo wuruꞌu ĩkaudinanuz unao biian. Ĩkaudinan unao atiꞌo, uaitapa-kinaa nii kaimanaꞌo mashaapa-karu, wanaobanaaaipan kawanaꞌati. 13 Ukauꞌan manaꞌa ukashadapautaꞌanaꞌa ĩdyaun. Mishiꞌoraimanumarainapa ĩdyaun powaꞌa zii, ĩtominapa-kidan idi unao kaimanaꞌo aimaakan kidadauꞌu. Umashaapa kapam kaiman baokopa uiribannao tuma, manaꞌa utoꞌorataaka-paꞌanaꞌa.

14Wairibannao, tuukii kapam waaipan ukakinaotan zoonzionao, udyuuda ĩkaudinan.Umaꞌozakada naꞌiki utominapa-kida pidannao aonaꞌoraz zii ĩnyukunuu maꞌozakanaimaakan shaꞌapan an ĩꞌati. Naꞌiki ukaminkaꞌuta mishidainao wuruꞌu aonaꞌoraz ziiĩaitapan oo ĩturuan pamashaapan Tominkaru aipan kawanaꞌati. Naꞌiki aonaa udopiidi-naꞌanaꞌa uiribannao shaꞌapatinan an konaꞌii. 15Aizii utukapan an uiribannao shaꞌapatandikauda kidaꞌo aimaakan pairiban ati, manaꞌa ukashaapaꞌanaꞌa ĩkaunaatinan powaaiti dikaudaꞌo idaꞌan pairiban ati. Utiwaa mishiꞌoraiman utukapa-kidan kaiman kidaꞌomashaapa-karu ipaimishidainao ati, naꞌiki ipai baꞌoran pidannao ati, ukaminkaꞌuuaakanidaꞌan.

16 Umashaapaꞌa naa konaukii ipai kamoo. 17 Naꞌiki aonaa usookadaꞌanaꞌa utoriin-pauzon. Utoriinapa ipai kamoo. 18 Karikaonan ukonaukii-kida Tominkaru, aimaakandikaudaꞌo shaꞌapan an uꞌati, naꞌiki kaimanaꞌo shaꞌapan an uꞌati. Naꞌapaꞌo nii wuruꞌuTominkaru aipanuz umashaapan, wuruꞌu unaobanaitapanuz Christ Jesus.

19 Manaꞌa umashaataꞌanaꞌa Kaimanaꞌo Doronaa kaudinan unyukunuu ii. 20 Manaꞌaukashadaꞌanaꞌa oo udakoopaꞌanaꞌa pidannao kuwaa, ĩkowaadapan an Tominkaru diꞌikiꞌokuwai. 21 Uabatapa kaimanaiman, naꞌiki udiꞌitapa kaimanaiman wuruꞌu ĩkuwaa kidaz,utukapa kizi ĩkuwaa mishiin, umishida kizi naꞌiki udaꞌan kizi wuruꞌu kaimanaꞌorazparada-karu. 22 Manaꞌa unyukunuu naꞌapaꞌanaꞌa ipai naꞌapaꞌoram oii kidaꞌo aimaakandauꞌati.

23 Marii Tominkaru, taapaꞌoraz pidan nyukunuu kaiman, saabaan unyukunuu ipaioiaꞌo ai. Marii kizi utaapan ipai daunuudaꞌu unanaa, unyukunuu naꞌiki udoronaa,aonaa kizi ubaꞌazootin-kida-kao, wanaobanaa Jesus Christ kaawan dono. 24Aizii wuruꞌudapadautaꞌoraz unao, aonaa naꞌapainim ukasharutinan, ukauꞌan ushaꞌapatan nii ipaiaimaakan naꞌapa pakiauzon kawanaꞌati.

25Unyukunuitapa paꞌi waunao utoriinpan kawanaꞌati Tominkaru ati.26Konaukii unaubaa umin-mishidannao ubaokopatinan dono.*27Aizii wanaobanaa aipan kawanaꞌati, wapishaan unao tuukii, marii kizi uabata-kidan

ipai mishidainao ati wuruꞌu diꞌoraz kaarita wasaadaniaz.28Marii wanaobanaa Jesus Christ kamunanun ipai unao ati.

* 5:26 Paul donoꞌo mishidainao baokopatinan dono, ĩtukapa-kidan panaubaan oo pakonaukii-kidan pamin-mishi-dannao pakissitan idaꞌan ĩdyaun pakaozoo ati oo pataawu ati oo panaadon pakaꞌu ati.

2 THESSALONIANS 1:1 355 2 THESSALONIANS 1:11

Itamautan Paul KaaritanThessalonica Sannao AtiꞌoDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Paul saadan koshan kaarita mishidainao ati wuruꞌu Thessalonica iainaouz. Ushaꞌa-panum kauꞌan uabatan idi ĩpozawaabiꞌiinan naa Jesus kaawan dauꞌan. Baꞌorainaokowaadan kaawaꞌoraꞌa naa Jesus. Uruu idi Paul kowaadan ĩꞌati pakaaritan idaꞌa, aonaamishiꞌo mani wuruꞌu ĩparadanuz, aonaa zii Jesus kaawan. Uruu idi ukowaadan naa ĩꞌatinaꞌapam nii amazada shaꞌapan Jesus kaawan uaꞌii.

Naꞌiki pakaaritan idaꞌa Paul nyukunuu-kidan mishidainao ati, marii kizi pakawanĩtaapan maꞌozaka wuruꞌu pamishidanuz, ĩbaiatan puꞌu dikauda kidaꞌo aimaakan naꞌikiĩpatakaꞌuta-kao puꞌu. Naꞌiki unyukunuu-kidan kapam ĩꞌati, marii kizi ĩkaudinan minzi-iwa, ĩikoda-kinaa nii puraata patorii-kinaa nii aimaakan oo wanyukunui paꞌati, naꞌikipairibannao ati.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadin-kizi 1:1-2Tominkaru konaukii-kida-kao mishidainao dauꞌan 1:3-12Zaudinapa-karu Naobanai Christ kaawan uaꞌii 2:1-17Mishidainao maꞌozakada-kao ĩmashaapa kizi kaiman 3:1-16Kaarita katokonota-kao 3:17-181 Diꞌoraz kaarita, õgaru Paul, Silas naꞌiki Timothy saadanii, ipai mishidainao ati,

Thessalonica iainaouz. Wuruꞌu zaamatinpainao kidaz waDaru Tominkaru diꞌiti, naꞌikiNaobanai Jesus Christ diꞌiti. 2 Marii waDaru Tominkaru naꞌiki Naobanai Jesus Christkamunanun unao ati, naꞌiki utaa kizi unyukunuu kaiman-kinaa nii.

Pidannao tiwaa-kida-kao nii Jesus kaawan dono3 Wairibannao, karikaonanuꞌo nii wakonaukii-kidan Tominkaru unao dauꞌan.

Kaimanaꞌo wuruꞌu naꞌapa-karuz uꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan unao mishidan idi Christpowaꞌa zii manawun. Naꞌiki utukapa-kidan idi kapam ukamarainapanun, uiribannaoati powaꞌa zii. 4 Uruu idi konaukii, naꞌiki mabaaꞌazoo wakakuwaapan unao dauꞌanbaꞌoran mishidainao ati, wuruꞌu baꞌoran wiizai ii aka kidainaouz. Wakowaadan ĩꞌati,upatakaꞌuta-kao puꞌu, naꞌiki ubaiatan puꞌu dikauda kidaꞌo aimaakan, mazan upuꞌuaonaa ukashadinan. Mishiꞌoraiman maꞌozaka utaapan unyukunuu, naꞌiki pakawanumishidapan Christ.

5 Mazan wuruꞌu unao baiatanii kida idaꞌan, Tominkaru tukapa-kidan patumaakanaꞌiki sakitapa pashaꞌapatan aimaakan. Uruu idi diinaꞌitiꞌi konaukiaꞌo nii Tominkarumorota-kidan unao paꞌidaꞌati umashaapa kizi utuma karikaonan unaobanai-tinapa-kiziii. Unaꞌapan idiꞌo wuruꞌu upatakaꞌuta-kaoaz kai. 6 Mazan Tominkaru, ushaꞌapatannii ipai aimaakan patumaaka naꞌiki sakitapa, upatakaꞌutan nii kapam ipai wuruꞌupatakaꞌutainaouz unao, 7 naꞌiki usookadan nii unao ai naꞌiki waunao ai, ipai wuruꞌukaiꞌoraz wapatakaꞌuta-kao. Ukauꞌan ipaiꞌo nii Tominkaru shaꞌapatan aimaakan naꞌapa,udyuudandonoꞌo naa Jesus aokazi iki baokopapaꞌangelinnao tuma,maꞌozaka kidainaouzmanawun. 8 Naꞌiki uwaꞌatin nii kainaꞌiki maodapaꞌo tikazi bii an, upatakaꞌutaꞌanannaa ipai pidannao wuruꞌu dikintapainao kidaz Tominkaru paradan, naꞌiki wuruꞌumamishida-kainao kidaz Kaimanaꞌo Kuwai, wanaobanaa Jesus dauaꞌoraz. 9 Ukauꞌanwanaobanaa patakaꞌutan nii ĩdyaun dikaudaꞌo idaꞌan manawun, ukaawan dono. Aonaꞌonii ukashaapan ĩmaonapadinan padazaba ati, naꞌiki aonaa naꞌapainim nii ĩtukapanumashaapa-kizi, wuruꞌu konaunamaꞌo naꞌiki umanawunuꞌoraz ukanadapan pamaꞌoza-kan idaꞌan manawun. 10 Uruu kamoo dono, ipaiꞌo nii upidanannao kasabaꞌukinanuꞌidiꞌiti, ĩtukapan niizu konaunam naꞌiki tuukiaꞌo nii ĩkonaukii-kidanuz, ushaꞌapatan idiĩꞌati kaiman kidaꞌo manawun aimaakan. Aizii unao ipaiꞌo nii kapam naꞌii upidanannaobii ii, ushaꞌapanum kauꞌan umishidan idi wakuwaa uruu dauaꞌo.

11Uruu idi karikaonan daꞌi watoriinpauzon Tominkaru ati unao dauꞌan. Marii kizi us-aabaanunaokaiman, uzaamata kiziwuruꞌu kaimanaꞌorazmashaapa-karu, ukowaadaniaz

2 THESSALONIANS 1:12 356 2 THESSALONIANS 2:13pataaꞌazon papidanannao ati. Naꞌiki marii kizi utaan pamaꞌozakan unao ati, umashaapakizi kaiman manawun, naꞌapa umashaapaꞌazon kawan kaiman. Naꞌiki watoriinpanmarii kizi umaꞌozakadan unao, aonaa kizi umuudan ukaudin-kizi, wuruꞌu ushaꞌapaapaniikidaz, umishidan idi manawun Jesus, ukaudin kizi atii utokon iti. 12 Uruu idi tuukiaꞌonii Jesus konaukii-kida-kao, unao mashaapan idi uꞌati kaiman manawun. Naꞌiki unaotuukiaꞌo nii kapam ukonaukii-kida-kao, ushaꞌapanum kauꞌan unao Jesus pidanannao.WaTominkarun, naꞌiki Naobanai Jesus Christ, kamunanun idaꞌanaꞌo wuruꞌu kaimankidaꞌo aimaakan shaꞌapataꞌazoo-kaoaz unao ati diinaꞌitiꞌi.

2Dikintapaꞌo manawun pidan dauaꞌo

1 Aizii õkowaadaꞌazon unao ati naꞌapam nii wanaobanaa Jesus Christ kaawan, naꞌikinaꞌapam nii ipai waunao mishidainao baokopata-kao utuma. Õiribannao, tuukii man-awun õkiaꞌazon unao ati aizii, 2manaꞌa utariaꞌanaꞌa, oo udopiaꞌanaꞌamaaitapinaka-daunmanawun, uabatan idi wuruꞌu pidannao kianuz, “Kaawaꞌa naaNaobanai Kamoon.” Naꞌikibaꞌorainao kian idi uꞌati, “Naꞌapa shaꞌatii Kaimanaꞌo Doronaa kowaadan õꞌati.” Aiziibaꞌorainao kian, “Naꞌapa shaꞌatii tawuruꞌu Paulnao kakuwaapatinanuz.” Naꞌiki kainaꞌabaꞌorainao kian, “Naꞌapa shaꞌatii tawuruꞌu Paulnao saadanii kaarita kianuz.” 3 Aonaawaaipan umariida-kidinan. Aonaꞌo nii wanaobanaa kamoon kaawan naꞌapa. Mazanukaawan nii, mamishida-kainao iribainan anaꞌo niꞌi naa manawun, naꞌiki ĩdikintapananaꞌo niꞌi naa Tominkaru udawun iti manawun. Naꞌiki kainaꞌaꞌo nii zii kapam pidan oiaꞌomanawun aidinan. Uruu dikintapaꞌoraz manawun Tominkaru, ipai pidannao ai. Mazandiinaꞌitiꞌi Tominkaru patakaꞌutan niizu, ukabootan niizu Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.

4 Aizii uaidinan donoꞌo naa wuruꞌu dikintapaꞌoraz pidan, tuukiaꞌo nii uꞌatadinpan,udakotinpan nii tuubaruꞌo nii manawun, ipai wunao aiaꞌa toma-kariwainao kidaztominkaru nii, naꞌiki ipai wunao aiaꞌa pidannao dakotapanii kidaz patominkarun nii.Atii umorotan nii naꞌiki usakanatan nii Tominkaru, mishiꞌoraz manawun dapu iti. Naꞌikiukian nii padauꞌan, “Õgaru Tominkaru.”

5 Õkowaadaꞌa naa shaꞌatii uꞌati ipai naꞌapa kidaꞌo dauꞌan õmakonkauzon dono unaodiꞌii. 6 Ukauꞌan uaitapa kanom wuruꞌu awautapaꞌoraz oiaꞌo pidan ukaawan ai kai.Ukaawan nii soo Tominkaru aitanii kamoo kawanaꞌati. 7Kai kainaꞌaꞌa naa Satan, wuruꞌutuukiaꞌoraz manawun uaipan pidannao dikintapan Tominkaru, kainaꞌa ukaudinan wabiian, aonaa uaitapa-kao, soo Tominkaru idaꞌan turuu waaitapanuz. Mazan wuruꞌuawautapaꞌoraz oiaꞌo pidan, unaꞌian nii uawautapanuz, atii Tominkaru zikadanuz. 8Uruudonoꞌo niꞌi naa paꞌan wuruꞌu oiaꞌoraz pidan aidinan. Mazan naꞌapainim wanaobanaaJesus kaawan, ukabootan nii sariapa wuruꞌu oiaꞌoraz pidan paparadan idaꞌan, naꞌikiumainaabatan niizu pakanadan idi manawun.

9Aizii wuruꞌu oiaꞌoraz pidan, waꞌatiꞌo niꞌoraz kainaꞌiki, ukaawan niimaꞌozakaꞌo idaꞌan,ushaꞌapanum kauꞌan Satan taan nii umaꞌozaka-kinaa nii, ushaꞌapatan nii pabiꞌinaakaumanawunkidaꞌo aimaakan, aonaꞌoraz pidannao tukapauzonushaꞌapata-kao kida. Uruukida ukaiwaa pamariida-kinaa nii pidannao. 10Naꞌiki ukaiwaan nii pabiꞌinaaka dikaudakidaꞌo manawun aimaakan, pamariida-kinaa nii pidannao, wuruꞌu Tominkaru patakaꞌu-tan niinaouz. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩkonaukii-kidan naꞌiki aonaa ĩmishidaꞌazonTominkaru paradan, wuruꞌu mishiꞌoraz manawun. Ukauꞌan aonaꞌo nii ukazannaatanĩdyaun. 11Mazan aizii ĩmamishidakan idi, Tominkaru sharakadan naa ĩnyukunuu, mariikiziꞌi naa ĩmishidan, wuruꞌu oiaꞌo pidan mariidapa-kinaa kidaz ĩdyaun. 12 Ukauꞌanipai pidannao aonaꞌoraz ĩmishidan wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai, naꞌiki naudapainaouzpashaꞌapaapan oii kidaꞌo aimaakan, Tominkaru patakaꞌutan nii ĩdyaun.

Unao zaamata-kaokazannaatinaꞌo nii

13 Õiribannao, karikaonanuꞌo nii wakonaukii-kidan Tominkaru unao dauꞌan,wanaobanaa marainapaniinaouz manawun. Mishi Tominkaru soꞌotan kiwiin unao,*baꞌorainao bii iki kazannaatinaꞌo nii. Ukazannaatan unao Kaimanaꞌo Doronaa saabaan* 2:13 Tominkaru soꞌotan kiwiin unao oo “Tominkaru zaamatan unao amazada sakadinan iki.”

2 THESSALONIANS 2:14 357 2 THESSALONIANS 3:12idaꞌan unao, Tominkaru pidanannao nii, naꞌiki umishidan idaꞌan wuruꞌu mishiꞌorazkuwai, Christ dauaꞌoraz. 14 Mishi Tominkaru dapadan unao paꞌidaꞌati, wuru idaꞌanaꞌaKaimanaꞌo Kuwai wakowaadapauzonii kidaz unao ati. Naꞌiki udapadan unao paꞌidaꞌati,marii kizi baokopa unao konaukii-kida-kao diinaꞌitiꞌi, wanaobanaa Jesus Christ konaukii-kida-kao dono. 15Ukauꞌan õiribannao, maꞌozakaꞌa naa paꞌi utaapa unyukunuu, manaꞌausookadaꞌanaꞌa umishidapan wuruꞌu wakowaadapauzonii kidaz unao ati. Watominapa-kida-kinaaz unao wamakonkan donoꞌoraz daꞌi uwiizi ii, naꞌiki wuruꞌu wasaadanii kidazdaꞌi unao ati wakaaritan idaꞌa.

16 Aizii watoriinpan unao dauꞌan wanaobanaa Jesus Christ ati, naꞌiki TominkaruwaDaru ati. Uruu marainpaꞌoraz ipai waunao naꞌiki unao. Naꞌiki uruu taaꞌoraz karikao-nan wanyukunuu maꞌozaka-kinaa nii, pakamunan idi manawun waunao ati. Naꞌikiutaanii mishida-karu waꞌati, karikaonan kizi wazaudapan wuruꞌu kaimanaꞌo aimaakan,ukowaadaniaz pataaꞌazon waꞌati. 17 Naꞌiki watoriinpan marii kizi wanaobanaa JesusChrist, naꞌiki Tominkaru waDaru maꞌozakadan unyukunuu powaꞌa zii, ukaminkaꞌutakizi unao, karikaonan kizi ushaꞌapatan kaiman kidaꞌo aimaakan, naꞌiki karikaonan kiziukakuwaapan kaiman kidaꞌo aimaakan dauꞌu.

3Paul naꞌiki uminaudaꞌunao aipan toriinapa-karu paꞌati

1 Wairibannao, aizii wakatokontan uaꞌii wakaaritan, wakiaꞌazon unao ati baukapaꞌanaa. Karikaonan waaipan utoriinpan waꞌati. Marii kizi powaꞌa zii kaimanaꞌo kuwaiwuruꞌu wanaobanaa dauaꞌoraz, iribainan kadimanaꞌo idaꞌan. Marii kizi kapam pidannaozaamatan wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai konaukii panyukunuu iti, naꞌapa unao kawan.2NaꞌikiwaaipanutoriinpanTominkaru ati ukazannaatapa kiziwaunao, oiainao pidannaoshaꞌapatan ai waunao. Ushaꞌapanum kauꞌan, kainaꞌa baꞌorainao aonaa ĩmishidaꞌazonwuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai. 3Mazan wanaobanaa kaimanaꞌo manawun. Karikaonanuꞌonii utaan unyukunuumaꞌozaka-kinaa nii. Naꞌiki ukazannaatapan nii unao, Satan shaꞌap-atan ai unao. 4Wanaobanaa taan idi waaitapa-kinaa nii, waaitapa ipaiꞌo nii ushaꞌapatanaimaakan wakuwaa kawanaꞌati, naꞌiki wamishida, pakawanuꞌo nii ushaꞌapatan ipaiwuruꞌu ushaꞌapatauzonii kidaz aimaakan, wakuwaa kawanaꞌati. 5Watoriinpan unao ati,marii kizi wanaobanaa taan uaitapa-kinaa nii mishi Tominkaru marainpan unao tuukiimanawun. Naꞌiki marii kizi umaꞌozakadan unao nyukunuu, naꞌiki utuuda kizi ubaiatankashaꞌora kidaꞌo aimaakan. Naꞌapa Christ patakaꞌutauzo-kao, ubaiatan kashaꞌora kidaꞌoaimaakan.

Kaudin-karu dauaꞌo6Wairibannao, wanaobanaa Jesus Christ aipan kawanaꞌati, tuukii wakiaꞌazon unao ati

aizii. Aonaa ubaokopatinaꞌanaꞌa mishidainao tuma, wuruꞌu zoonzionao kidaz, aonaꞌorazĩmashaapaꞌazon wakakinaotan kawanaꞌati ĩdyaun. 7 Ushaꞌapanum kauꞌan ipai unao,uaitapa ipaiꞌo nii ushaꞌapatinan, naꞌapa waunao shaꞌapatinauzon kawan. Wamakonkau-zon dono unao diꞌii, utukapa naꞌapam wakaudinan dadara, aonaa wazoonon. 8 Aonaanaꞌapainim wamizidin-kidan unao, naꞌiki aonaa wazaamatauzon unao ai aimaakan oowanyukunuimawinipinaa-daun. Mazan karikaonan daꞌi wakaudinan dadara, ipai kamoonaꞌiki ipai marutaꞌo, aonaan idi waaipan wamizidin-kidan unao. 9 Turuaꞌo padamatawazaamatan aimaakan kida unao ai. Mazan aonaa wazaamatan aimaakan uꞌai, ushaꞌa-panum kauꞌan waaipan idiꞌo utominpan waunao diꞌiki, ukaudin-kizi naꞌapa waunaokawan uikoda-kinaa nii aimaakan kida uꞌati. 10 Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu wakiauzonuzunao ati, wamakonkauzon dono naꞌii. “Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo ukaudinaꞌazon, aonaautaaꞌanaꞌa uwanyukunuu nii.” 11 Waparadan uꞌati kaikapaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan,kainaꞌa zii waabatan unao biiꞌi mishidainao, aonaa ĩkaudinaꞌazon, paikoda-kinaa niiaimaakan. Ĩmashaapaꞌazon kanaꞌapan karikaonan, soo ĩchiꞌikinaꞌazon, ĩkashadautannaꞌiki ĩkadakoinapa-kidan karikaonan pidannao kaudinan. 12 Aizii Naobanai JesusChrist aipan kawanaꞌati, wakakinaowaꞌazon naꞌiki wadyuudan tuukii ipai zoonzionaopidannao, marii kiziꞌi naa zoobaba ĩmashaapan aitapin, marii ĩkaudinan minziiwa naꞌikimashaudaꞌu, ĩikoda kiziꞌi naa aimaakan paꞌati, naꞌiki pairibannao ati.

2 THESSALONIANS 3:13 358 2 THESSALONIANS 3:1813 Aizii unao wairibannao, manaꞌa ukashadinaꞌanaꞌa ushaꞌapaapan ai wuruꞌu kaiman

kidaꞌoraz aimaakan. 14Panaadon kainaꞌaꞌo nii pidan unao biiꞌi, aonaa uabataꞌazon naꞌikiumishidaꞌazon wuruꞌu wasaadaniaz unao ati wakaaritan idaꞌa. Aizii naꞌiaꞌoram pidandikintapaꞌo wuruꞌu parada-karu kidaz, marii ukowaada-kao baꞌoran mishidainao ati,aonaa kizi ĩkaminaudaꞌutinan uꞌidi. Marii kizi ubaꞌazoinpan paaipan ati. 15 Mazanmanaꞌa utaapaꞌanaꞌa uruu utoꞌora kizi niꞌi naa karikaonan. Mishiꞌoraiman ukakinaotauruu kaimanaꞌo idaꞌan, utukapa kizi wuruꞌu paꞌoianuz. Ushaꞌapanum kauꞌan unao min-mishidan wuruꞌu uruuz.

Paul katokontan pakaaritan16Aizii watoriinpan wanaobanaa ati, taaꞌoraz kaimanaꞌo mashaapa-karu waꞌati, marii

kizi utaan karikaonan unao ati kaimanaꞌo mashaapa-karu. Naꞌiki marii wanaobanaamashaapan karikaonan unao tuma.

17 Ipai õkaaritan tokon ii, karikaonan õsaadauzon õkaꞌu idaꞌan kaikapaꞌa: “Õgaru Paul,õnaubaan ipai unao.” Ukauꞌan aonaa umainaabanan, naꞌiki aitapa-karu nii, õgaru diꞌikiꞌowuruꞌu kaarita kidaz. 18 Aizii watoriinpan, marii kizi wanaobanaa Jesus Christ tukapa-kidan pakamunanun ipai unao ati.

1 TIMOTHY 1:1 359 1 TIMOTHY 1:7

Kiwiiniꞌo Paul KaaritanTimothy Atiꞌo

Diꞌoraz kaarita dauaꞌoTimothy uruu paꞌinaꞌo daonaiora, umashaapan Lystra iaꞌo. Uruuꞌo zii uabatan dono

Kaimanaꞌo Kuwai Jesus Christ dauꞌu, tuukii umishidanuzu. Uruu idi uzaamatan Jesuspanaobanaa nii.

Aizii itamautan idaꞌa Paul makon Lystra iti, uruꞌu naa unaꞌakan Timothy patuma,utominapa kizi uꞌidiꞌiki pakowaadapan dauꞌu Kaimanaꞌo Kuwai Jesus Christ dauꞌu. Uruuidi Timothy chiꞌikapan ipai wiizai kawanaꞌati ukaminkaꞌuupan naa Paul kowaadapanKaimanaꞌo Kuwai Jesus dauꞌu. Atii kotuaꞌiki ukaudinan utuma.

Uruu daunaꞌan Paul waꞌakan naa Timothy Ephesus ii, utominapa-kida kiziꞌi naamishidainao naꞌii. Uruu dono paꞌinaꞌo zii Timothy. Upuꞌu mazan udaruꞌo kaudin-kizaitaa-kao uꞌati. Uruu idi naꞌiaꞌa naa ukaudinan Ephesus ii.

Ukaudinan donoꞌo naa naꞌii, Paul saadan pakaaritan uꞌati, umaꞌozakada-kinaa niiunyukunuu, kaiman kizi naꞌiki maꞌozaka kizi ushaꞌapatan pakaudin-kizi. Naꞌiki ukak-inaowan kapam uruu, uaitapa kizi naꞌapam nii panaꞌakapan wuruꞌu pakaudin-kiziz.Tuukii uaipan Timothy kakinaowan pidannao naꞌii, wunao aiaꞌa tominapa-kidainaouzpidannao panaꞌiti karikaonan.

Naꞌiki ukowaada-kida kapam pakaaritan idaꞌa, shaꞌapaꞌoram pidannao uaipanzaamata-kao kazowautapainao nii mishidainao. Naꞌiki ukakinaowan kapam Timothy,uaipanumashaapan kaiman, kadoronaa. Naꞌiki ukowaadanuꞌati naꞌapamnii utominapa-kidan mishidainao. Ukowaada kizi ĩꞌati naꞌapam mishidainao aiapa-kao ĩmashaapan.Ĩmashaapa kizi kaiman, karikaonan kizi kapam ĩkaminkaꞌutan pairibannao.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadin-kizi 1:1-2Kazowautapainao naꞌiki kaudinainao choochi ii 1:3—3:16Kakinaorii Timothy atiꞌo 4:1—6:211 Diꞌoraz kaarita õgaru Paul, Christ Jesus apostlen diꞌikiꞌo. Tominkaru wakazannaat-

apiki aipan atiꞌo õapostle-tinan naꞌiki Christ Jesus aipan atiꞌo, uruu wazaudapaniazwaꞌatin. 2Aizii õsaadan wuruꞌu diꞌoraz kaaritaꞌa pugaru Timothy atiꞌo, õdani kawanuꞌo-raz manawun õtaapan, pumishidan idi Christ. Marii Tominkaru waDaru naꞌiki ChristJesus wanaobanaa kamunanun puꞌati, naꞌiki ukamunan-kida kizi pugaru, naꞌiki utaa kizipunyukunuu kaiman-kinaa nii.

Timothy kakinao-kao mariidamiki pidannao ai3 Õsaadan kaarita õaipan idi punaꞌian Ephesus ii, naꞌapa õkiauzon kawanaꞌati puꞌati

kiwiin, tawuru donoꞌo õmakopaanan donoꞌoraz Macedonia iti. Kainaꞌa pabiꞌi kidapidannao naꞌii, tominapa-kidainao pidannao Tominkaru paradan dauꞌu, mazan aonaasakitapaꞌo mani wuruꞌu ĩtominapa-kidanuz ĩdyaun. Õaiapa pudyuudan ĩsookadanwuruꞌu panaꞌapainapanuz. 4Naꞌiki pudyuudaꞌa naa ĩmarinaꞌatanwuruꞌu ĩkowaadapanuzkotuainaonao kuwaa kida, wuruꞌumadiwautapa-kaꞌoraz naa karikaonan, naꞌikimarinaꞌanaa ĩsookadan padiꞌitapan naꞌiki pasaadapan padokozu-daunnao uu kida. Ipai wuruꞌushaꞌapaapa-kariwai kidaz aimaakan naꞌapa, tomaꞌo karikaonan toꞌorataaka-karu naꞌikikashadaaka-karu. Soo Christ mishida-kao idaꞌan paꞌan pidan aitapan pashaꞌapatanaimaakan Tominkaru aipan kawanaꞌati. 5 Õsaadan kaikapaꞌa, õaipan idi ĩkamaraina-panun manawun, kaimanaꞌo nyukunui diꞌiki, naꞌiki kaimanaꞌo diꞌitinapa-karu diꞌikinaꞌiki mishiꞌo mishida-karu diꞌiki. 6 Pabiꞌi kida pidannao aonaa ĩshaꞌapatinan wurukawanaꞌatiꞌi kakinaorii kidaz. Unaꞌapan idiꞌi naa ĩpozawatan tuukii, ĩmashaapan soopadakoopaakan dauꞌu, naꞌiki pakashadaakapan dauꞌu. 7Mishi tuukii ĩaipan patominapa-kidan pidannao, Moses kakinaori dauꞌu. Naꞌiki maꞌozaka ĩkakuwaapan pidannao ati aita-paꞌo kawan. Mazan upuꞌu aonaa ĩaitapan naꞌapaꞌoram dauaꞌo wuruꞌu pakadakotinanuz,oo patominapa-kidanuz pidannao.

1 TIMOTHY 1:8 360 1 TIMOTHY 1:208 Ipai waunao, waaitapa kaimanaꞌo wuruꞌu Moses kakinaori kidaz, ukaiwaa-kao

anaꞌoraz mazan sakitapa. 9 Mazan waaitapa wuruꞌu Moses kakinaori taa-kao, aonaakaimanainao pidannao atiꞌo mani. Mazan utaa-kao oiainao atiꞌo, wuruꞌu dikin-tapainaouz kakinaorii kida, naꞌiki shaꞌapaapauzonao ati dikauda kidaꞌo manawunaimaakan, naꞌiki mamishida-kainao naꞌiki dikintapainao Tominkaru. Naꞌiki wunao atiꞌi,aonaꞌoraz ĩaitapan Tominkaru, aonaꞌoraz ĩkarodapan paparadan Tominkaru dauꞌan.Naꞌiki wunao atiꞌi, zowiauzonao kidaz padarunao, padaronao naꞌiki baꞌoran pidannaokida. 10 Naꞌiki wunao atiꞌi, mashaapainao kidaz kanaꞌapan mamazidaaka-daun. Naꞌikiwunao atiꞌi, mashaapainaouz baꞌoran daiaro tuma oo baꞌoran daiaru tuma pamazidanpuꞌaꞌa naa. Naꞌiki wunao atiꞌi kiaapainaouz pamin-daonaioran, naꞌiki kiaapainaouzpamin-zunan. Naꞌiki wunao atiꞌi koidapauzonao kidaz pidannao pasellian nii. Naꞌikiwunao atiꞌi mariidinauzonao naꞌiki tomapauzonao kidaz karikaonan parada-karu.“Mishiꞌo waparadan” ĩkian pamariidinan puꞌu. Naꞌiki wunao atiꞌi dikintapainaouzkaimanaꞌo parada-karu Tominkaru diꞌikiꞌoraz. 11 Ipai wuruꞌu kakinaoriiz, KaimanaꞌoKuwai kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu. Naꞌiki õgaru dyuuda-kariwai kowaadapaꞌo nii ipai wuruꞌukonaunam kidaꞌoraz manawun kuwai, kaimanaꞌo naꞌiki umanawunuꞌo Tominkaru diꞌikikidaꞌoraz.

Tominkaru tukapa-kidan pakamunanun Paul ati12 Tuukii manawun õkonaukii-kidan Christ Jesus wanaobanaaz, utaan idi õnyukunuu

maꞌozaka-kinaa nii, õshaꞌapata-kinaa nii ipai wuruꞌu õkaudin-kizi kidaz. Naꞌiki tuukiiõkonaukii-kidanuzu, utukapan idi õgaru kaimanaꞌo pidan kawan, naꞌiki uzaamatan idiõgaru kaudinaꞌo nii paꞌati. 13 Uaitapan puꞌu padamata õdakoopan paugaru, naꞌikiõantamikitan puꞌu padamata uruu tuukii, naꞌiki uaitapan puꞌu padamata õshaꞌapataniriba dikauda kidaꞌo aimaakan, õkaziwaa-kinaa nii uruu. Mazan Tominkaru kamunan-kida zii kowas õgaru, ushaꞌapanum kauꞌan naꞌapain aonaꞌo zii õmishidan Christ. Naꞌikiwuruꞌu õpatakaꞌutanuz mishidainao, aonaa õaitapan uꞌoian. Õꞌitiiman kaimanaꞌo niiwuruꞌu õshaꞌapaapaniaz. 14 Mazan wanaobanaa Christ Jesus, tuukii utukapa-kidanpakaimanan õꞌati. Atii, utaa zii õnyukunuu iti mishida-karu, naꞌiki marainpaaka-kinai,wuruꞌu taa-kariwaiz ipai waunao ati, zaamatinpainaouz Christ Jesus diꞌiti.

15 Aizii diꞌoraz kuwai mishiꞌo wuruꞌu naꞌiki turuu umishida-kao: Christ Jesus kaawanimiꞌi baara ati, ukazannaataꞌanan oiainao. Naꞌiki õgaru udawun iti manawun õꞌoian ipaibaꞌoran oiainao ai. 16Mazan Tominkaru kamunan-kida zii õgaru, ushaꞌapanum kauꞌanuaipan idi Christ Jesus kaiwaan õgaru oiaꞌoraz pidan, utukapa-kida-kinaa nii mishipakaimanan. Aonaa ushaꞌapatan õgaru, õꞌoian puꞌu padamata udawun iti manawun,naꞌiki utominapa-kida-kinaa nii baꞌorainao diinaꞌitiꞌi. Ĩaitapa kizi, naꞌiki ĩmishida kizi,turuu kapam ukazannaatan ĩdyaun ĩꞌoian ai, ĩmashaapa kizi utuma karikaonan.

17 Aizii õkian King dauꞌan, karikaonanuꞌoraz unaobanai-tinpan, naꞌiki aonaꞌo-raz umawakauzon, naꞌiki aonaꞌoraz utukapauzo-kao, soo uruu baudaꞌapa mishiꞌoTominkaru. Marii wataapan uruu umanawunuꞌo nii, naꞌiki marii karikaonan kiziwakonaukiitin-kidan umanawunun. Amen.

18 Timothy õdani, wuruꞌu õdyuudanuz pushaꞌapatinan kaikapaꞌa, parada-karukawanaꞌatiꞌo, tawuruꞌu Tominkaru dyuudauzoniaz papidanannao kowaadan. Ĩkowaadandonoꞌoraz kanomaꞌo nii pukaudin-kizi nii. Uruu kawanaꞌatiꞌoraꞌa naa aizii, wuruꞌuõdyuudanuz pugaru. Ukauꞌan pumishida naꞌiki pukaiwaa wuruꞌu parada-karu ki-daz, punyukunuu maꞌozaka-kinaa nii, maꞌozaka kizi punaꞌakan Tominkaru paradan.19 Pakawan putaapa wuruꞌu pumishidanuz, naꞌiki pakawan pudaꞌan wuruꞌu kaimankidaꞌoraz pudiꞌitinpauzon. Kainaꞌa baꞌorainao, aonaa ĩtaapan pakawan wuruꞌu pamishi-dauzonuz, naꞌiki aonaa ĩdaꞌanan wuruꞌu kaiman kidaꞌoraz padiꞌitapaniaz. Uruu idiĩwaotan, aonaꞌa naa ĩaitapan kanom pamishida, ĩnyukunuu panaꞌitiꞌi naa karikaonan.20Kainaꞌa pidannao naꞌapaꞌo idiꞌo ĩwaotan kapam, Hymenaeus naꞌiki Alexander. Uruu idiõmuudaꞌakaꞌa naa ĩdyaun Satan ati, marii kiziꞌi naa uantamikitan ĩdyaun. Uruu shomannaꞌapaꞌo idaꞌan ĩaitapinan, aonaa kizi powaꞌa ĩdakoopan Tominkaru.

2Naꞌapam mishidainao toriinpan

1 TIMOTHY 2:1 361 1 TIMOTHY 3:51 Aizii kiwiitapa õkiaꞌazon mishidainao ati, tuukii manawun õaipan utoriinapa-kidan

ipai pidannao Tominkaru ati. Ukowaada naꞌiki upishaa ipai aimaakan Tominkaruati, ukamunan kizi ĩꞌati. Naꞌiki “Kaiman manawun pugaru,” ukii Tominkaru ati, ipaiaimaakan dauꞌan naꞌiki pidannao dauꞌan. 2 Naꞌiki utoriinapa kapam king-tinpainaodauꞌan, naꞌiki ipai baꞌoran naobanai-tinpainao dauꞌan. Utoriinapa wamashaapa kizikaiman, aonaa kizi wanyukunuu kasharutapa-kao, naꞌiki mashaa kizi kapam wataapanwanyukunuu. Wamishida kizi naꞌiki wamashaapa kizi soo Tominkaru ati, watukapa-kida kizi uruu idaꞌan mishi waikodan kaimanaꞌo mashaapa-karu. 3 Kaimanaꞌo wu-ruꞌu toriinapa-karuz kaikapaꞌa, tuukii Tominkaru, wakazannaatapiki naubaan naꞌapaꞌotoriinapa-karu. 4 Uruu aipaꞌo ipai pidannao kazannaatinan paꞌoian ai. Naꞌiki ĩaitapakizi ipai wuruꞌu parada-karu kidaz, mishiꞌoraz manawun. 5 Mishi kainaꞌa baudaꞌapaTominkaru, naꞌiki kainaꞌa baudaꞌapa pidan idaꞌan wakaimanaakan Tominkaru tuma,aonaa kanom baꞌoran idaꞌan mani, soo baudaꞌapa daonaiora Christ Jesus idaꞌan. 6Uruutaainaꞌoraz ipai, ipai pidannao wadaun nii, ukazannaataꞌazon idi ĩdyaun paꞌoian ai.Tominkaru aitanii kamoo kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu Jesus taainanuz naa, utukapa-kida-kinaanii mishiꞌo wuruꞌu Tominkaru aipanuz ipai pidannao kazannaatinan paꞌoian ai. 7Uruuidiꞌo wuruꞌu õzaamata-kaoaz, naꞌiki õdyuuda-kaoaz kowaadapaꞌo nii naꞌiki tominapa-kidaꞌo nii Gentilenao,* wuru dauꞌaꞌa mishiꞌoraz kuwai. Tominkaru kazannaataꞌazoonuzipai pidannao. Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkuwaaz, aonaa õmariidapan mani karikaonan unao.

8 Ipai choochiapa-karu kawanaꞌati, tuukii õaipan daonaioranao, wuruꞌu taaꞌoraz man-awunmishi panyukunuuTominkaru ati, õaipan ĩtoriinpanpanyukunuukaimanaꞌo diꞌiki.Aonaa patoꞌorainpan biiꞌi mani, naꞌiki aonaa pakashadaakapan biiꞌi mani. 9Naꞌiki õaipankapam zunnao aitapan naꞌapam pakaiwadinpan kaiman. Aonaa kizi ĩkonaunamadanpadizo, oo ĩtinokan padizo naꞌapam karikaonan pakonaunamadin-kinaa nii. Aonaakizi ĩatadinpan pakaiwadapan idaꞌan kashoro, zaanobai, naꞌiki ishitainii, toma-kariwaikidaz gold idi. Naꞌiki aonaa kizi ĩkaiwadan kamicha konaunamaa-kariwai sodi kida,naꞌiki kawinipinaa kidaꞌoraz manawun. 10Mazan ĩtukapa-kida kizi paꞌan kaiman kidaꞌopakaduz baꞌorainao ati. Ĩtukapa kizi ĩkaduz idaꞌan, naꞌapam zunnao mashaapan, wuruꞌumishidainaouz Tominkaru. 11Naꞌiki marii zunnao abatapan mashaa kakuwaapatin-karuan Tominkaru paradan dauꞌu, aonaa turuu ĩwazootapan daonaioranao. 12 Naꞌiki aonaaõkashaapan zunnao kakuwaapan oo kazowautapan choochiapa-karu daonaioranao biiii. Marii mashaa ĩabatapan. 13 Ushaꞌapanum kauꞌan Adam kiwiiniꞌo utoma-kao,udaunaꞌan Eve. 14 Naꞌiki aonaa Adam mani wuruꞌu mariida-kariwaiz, mazan Evepaꞌan wuruꞌu dikintapaꞌoraz Tominkaru paradan, omishidan idi pamariida-kao, uruu idioꞌoian. 15Mazan zunnao kazannaata-kao nii pakaudanipan dono, ĩmishidan an pakawanTominkaru, naꞌiki ĩkamarainapanun an, naꞌiki ĩmashaapan an kaiman, naꞌiki aitapinTominkaru aipan kawanaꞌati.

3Kazowautapainao choochi dauꞌanaꞌo

1Aizii diꞌoraz parada-karu kidaꞌa, mishiꞌo naꞌiki sakitapaꞌo: Aizii naꞌiaꞌoram daonaioratuukiaꞌo ukaudinaꞌazon pakazowautapan dauꞌu choochi, kaimanaꞌo kaudin-kizai wuruꞌuushaꞌapataꞌazooniaz. 2Aizii pidan kazowautapaꞌazoꞌo mishidainao, marii kauꞌan kaimanumashaapan, aonaa abatauta-kidaꞌo nii mani dikauda sodi kidaꞌo pakaduz. Naꞌikimarii umashaapan baudaꞌapaꞌo paudaiaro tuma, naꞌiki marii umashaapan aitapin naꞌikikadoronaa. Udiꞌitapa-kida kizi kaimanaꞌo pakaduz kida ipai pidannao ati. Naꞌikimarii kizi konaukii umorota-kidan tawarainao, ĩkaawan an udapu iti. Naꞌiki marii kizimaꞌozaka naꞌiki kaiman uaitapan patominapa-kidan pidannao. 3Naꞌiki aonaa kizi kapamutuzapa-shorin, naꞌiki aonaa kizi utoꞌorauzon oo ukashadakon. Mazan utaapa kizipaꞌan panyukunuu kaiman naꞌiki mashaa. Aonaa kizi unyukunuu soo puraata dauꞌati.4 Marii kizi kapam maꞌozaka naꞌiki kaiman ukazowautapan padapu ainao. Aonaa kiziudikintapa-kidinan paudainao ati, mazan ĩkichanaꞌiki kizi uꞌai, naꞌiki ĩizoꞌati kizi ipaiuparadan. 5 Aizii umakaꞌiitakan an pakazowautapan kaiman padapu ainao, naꞌapam* 2:7 Gentilenao: pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii.

1 TIMOTHY 3:6 362 1 TIMOTHY 4:3nii mooko uaitapan pakazowautapan mishidainao? 6 Naꞌiki aonaa kizi kapam pidandiikiꞌiꞌo zii umishidanuꞌu, zaamata-kao kazowautapaꞌo nii choochi. Panaadon pidannaꞌapaꞌo zaamata-kao an, udiꞌitinpan nii soo paꞌatadinpan dauꞌu, atii naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌonii uwaotan naꞌiki ukaboota-kao Satan kawan. 7 Marii kizi mamishida-kainao abatankaiman uunamunaa. Ukauꞌan aonaꞌo nii ubaꞌazootin-kida-kao, naꞌiki aonaꞌo nii Satanzaamatanuz pamariaariba kida idaꞌan.

Kaminkaꞌuupauzonao choochi ii8 Aizii pidannao kaminkaꞌuupaꞌo mishidainao, marii ĩmashaapan kaiman, aonaa kizi

ĩunamunaa abata-kao dikauda sodi kida. Marii kizi mishi ĩshaꞌapatinan paparadankawanaꞌati, aonaa ĩkadakoinpan mani karikaonan. Naꞌiki aonaa kizi ĩtuzapa-shorin,naꞌiki aonaa kizi ĩdiꞌitinpan soo paaipan dauꞌu puraata. 9 Naꞌiki aonaa kizi kanomkasharutapan ĩnyukunuu, mazan maꞌozaka kizi ĩtaapan pamishidan, dadara kizi ĩzaa-matinpan wuru diꞌitiꞌi mishiꞌoraz kuwai, Tominkaru taaniaz ĩꞌati ĩtominapa-kinaa nii.10 Naꞌiki marii zii ipai ĩkaduz tiwaa-kao naꞌiki ĩtukapa-kao kiwiin. Aizii ĩkaduz tukapa-kao an kaiman, uruu turuaꞌa naa ĩzaamata-kao kaminkaꞌuupaꞌo nii. 11Aizii ĩdaiaronao,*naꞌapa kapam, marii ĩmashaapan kaiman, aonaa kizi ĩunamunaa abata-kao dikauda sodikida. Naꞌiki aonaa kizi kapam ĩkadakotinauzon. Ĩmashaapa kizi kadoronaa naꞌiki aitapin.Naꞌiki mishi kizi kapam ĩshaꞌapatinan paparadan kawanaꞌati. 12 Aizii daonaioranao,wuruꞌu kaminkaꞌuupainaouz mishidainao, marii ĩmashaapan baudaꞌapaꞌo paudaiarotuma. Maꞌozaka kizi, naꞌiki kaiman kizi kapam ĩkazowautapan padapu, paudaiaro naꞌikipaudainao. 13 Aizii naꞌiaꞌoram pidan kaminkaꞌuupaꞌo shaꞌapatan an ipai pakaudin-kizi kaiman, kaimanaꞌo nii uabata-kidan paunamunaa. Naꞌiki maꞌozakaꞌo nii naꞌikimabaaꞌazoꞌo nii ukakuwaapan pamishidan dauꞌu Christ Jesus.

Tominkaru shaꞌapatan kaimanaꞌo manawun aimaakan14-15 Õaipan padamata kadiman õwaꞌatin puꞌidaꞌati, mazan õmakaawakan an kadi-

man, õsaadan diꞌoraz kaarita puaitapa kizi naꞌapam nii waunao mishidainao aiapa-kao wataapaakan baokopa wamin-mishidannao tuma. Ushaꞌapanum kauꞌan waunaowuruꞌu Tominkaru choochiniz. Uruu Tominkaru karikaonanuꞌoraz ukakupauzon. Naꞌikiwamishidan idaꞌan, dadara wazaamatapan naꞌiki wakazannaatapan wuruꞌu kaimanaꞌo,naꞌiki mishiꞌoraz kuwai upanaꞌada-kao ai. 16 Aonaa turuu pidan kian aonaa mishiꞌomani naꞌiki aonaa umanawunuꞌomani Tominkaru shaꞌapataniaz aimaakan, aonaꞌoraz ziiuaitapa-kidauzon kiwiin. Wuruꞌu uaitapa-kidaniazwaꞌati kai, wamishida-kinaa nii naꞌikiwaaitapa-kinaa nii uruu. Kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru aitapa-kidanuz waꞌati mishiꞌoaimaakan:Uaidinan imiꞌi baaraꞌa, pidan nii.Kaimanaꞌo Doronaa tukapa-kidan mishi, kaimanaꞌo manawun uruu,

naꞌiki mishi ushaꞌapatan ipai aimaakan sakitapa paꞌidiwaru.Naꞌiki angelnao, ĩtukapa kapam uruu.Kuwai makon udauꞌan ipai amazada kawanaꞌati.Uruu idi ipai amazada kawanaꞌati,

pidannao mishidan naꞌiki ĩzaamatan uruu panaobanaa nii.Udaunaꞌan Tominkaru naꞌakan naazu aokazi iti.

4Mariidapaꞌo patominapa-kidan

pidannao1 Mishi kaimanaiman shaꞌatii Kaimanaꞌo Doronaa kowaadauzon, diinaꞌitiꞌi kainaꞌaꞌo

nii pabiꞌi kida pidannao, mishidainaouz, marinaꞌatan nii wuruꞌu pamishidanuz mishiꞌokuwai. Naꞌiki ĩmishidan niꞌi naa oiaꞌo doronainao mariidin-kinaa kida, naꞌiki ĩdaꞌananniꞌi naa wuruꞌu oiainao tominapa-kidanii kidaz. 2 Aizii wuruꞌu naꞌapa kidaꞌoraz kuwai,uruu wunao naꞌakapaniꞌi mariidamikinao kidaz. Mainaabata-kariwaiz naa kaimankidaꞌo diꞌitinapa-karu ĩzowau iki, naꞌapa chipirari wiichada-kariwai mainaabataniikawanuꞌoraz naa. 3Aizii wuruꞌu naꞌapainaouz pidannao, ĩkian aonaa turuumazida-karu,* 3:11 ĩdaiaronao oo “zunnao, kaminkaꞌuupaꞌo mishidainao.”

1 TIMOTHY 4:4 363 1 TIMOTHY 5:2naꞌiki ĩkian, kainaꞌa pabiꞌi kida aimaakan aonaa ukashaapa-kao unika-kao. Mazan ipaiwanyukunui wuruꞌu aonaꞌoraz ĩkashaapan unika-kao, Tominkaru tomanii paꞌidiwaruwuruꞌu nika-karu nii. Mazan mishidainao, wuruꞌu aitapainaouznaa paꞌan mishiꞌoparada-karu, turuu ĩnikan shaꞌapaꞌoram wanyukunui, patoriinapa-kidan daunaꞌanazu.4Mishi ipai Tominkaru toman aimaakan kaiman paꞌidiwaru. Ukauꞌan aonaa turuu shaꞌa-paꞌoram wanyukunui manaꞌidiapa-kao. Mazan ipai wuruꞌu wanyukunui kidaz, unika-kao nii utoriinapa-kida-kao daunaꞌan. 5Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru paradan, naꞌikitoriinapa-karu idaꞌanaꞌo wuruꞌu, kaiman Tominkaru tukapan shaꞌapaꞌoramwanyukunuinika-kao.

Christ Jesus poitoru manawun6Aizii pukowaadapan an ipai wuru kida dauꞌanaꞌa mishidainao ati, mishiꞌo nii pugaru

kaimanaꞌo poitorui Christ Jesus ati. Wuruꞌu kuwai kida pumishidaniaz naꞌiki pudaꞌana-niazmaꞌozakadan nii punyukunuu powaꞌa zii. 7Mazan aonaa paꞌan õaipan punyukunuu-pan naꞌiki pudaꞌanan wuruꞌu kotuꞌu kidaꞌoraz kuwai madiwautapa-kaꞌoraz karikaonan,aonaa Tominkaru diꞌikiꞌo mani. Mishiꞌoraiman putominapa powaꞌa zii pushaꞌapatinkizi paꞌan Tominkaru aipan kawanaꞌati. 8 Mishi pidan ikoda kaimanaꞌo aimaakanpaꞌati, uikoda pamaꞌozaka-kinaa nii, padimatinan naꞌiki pamaꞌozakainpan idaꞌan. Mazanpidan maꞌozakadaꞌo panyukunuu Tominkaru dauꞌati, uikodan nii aimaakan powaꞌaꞌozii manawun ukaimanan ipai wuru aiaꞌa baꞌoran aimaakan kidaz. Uruu idaꞌanaꞌonii paꞌan uikodan kaimanaꞌo mashaapa-karu kai, naꞌiki diinaꞌitiꞌi Tominkaru tuma.9 Mishiꞌo wuruꞌu diꞌoraz parada-karu kidaꞌa. Marii kizi umishidanuzu kaimanaiman.10 Mishi kashaꞌapannaa naꞌiki dadara wakaudinan. Ushaꞌapanum kauꞌan waaitapanaꞌiki wamishida tuukii, kainaꞌaꞌo nii naꞌapainim wamakon wamashaapaꞌanan paꞌanTominkaru tuma, wuruꞌu karikaonanuꞌoraz ukakupauzon. Uruu wuruꞌu ipai pidannaokazannaatin-kinaa niꞌoraz, naꞌiki kazannaataꞌoraz ipai wuruꞌu mishidainaouz Christ.

11 Aizii pukowaadaꞌa naa, naꞌiki putominapa-kidaꞌa naa pidannao ipai wuru dauꞌaꞌaparada-karu naꞌiki kakinaorii kidaz. 12 Manaꞌa pukashadapa-kidinaꞌanaꞌa pupaꞌinanidi zii. Mishiꞌoraiman, putukapa-kida kaimanaꞌo pukaduz mishidainao ati, puparadanidaꞌan kaiman, naꞌiki putukapa-kida ĩꞌati kaimanaꞌo mashaapa-karu, naꞌiki putukapa-kida ĩꞌati pukamarainapanun, naꞌiki putukapa-kida kapam wuruꞌu pumishidanuz,naꞌiki putukapa-kida ĩꞌati naꞌapam putaapinan kaiman ipai oiaꞌo ai. 13 Atii õkaawannaꞌiti, karikaonan puaitaapa saada-kariwaiz kida Tominkaru paradan ipai pidannaoati naꞌii, ĩkasabaꞌuinpan kawanaꞌati. Naꞌiki pukowaada ĩꞌati kaimanaiman naꞌapaꞌo-ram wuruꞌu parada-karu kida kianuz. Naꞌiki putominapa-kida kiziꞌi naa ipai wuruꞌupidannaouz, ĩshaꞌapatin kiziꞌi naa ipai parada-karu kawanaꞌati. 14 Manaꞌa pumari-naꞌataꞌanaꞌa kaimanaꞌo aimaakan tawuruꞌu Tominkaru taauzoniaz naꞌapa pukaudin-kinaa nii, prophetnao idaꞌanaꞌoraz ukowaada-kida-kao, tawuru donoꞌo choochi zowau-naanao toriinapa-kidauzon naꞌiki ĩmuudauzon donoꞌoraz pakaꞌu puꞌidaꞌati. 15 Ukauꞌanputiwautinaꞌa naa naꞌiki pushaꞌapatinaꞌa naa naꞌii ipai wuru kawanaꞌatiꞌi, kakinaoriikidaz saada-kariwaiz puꞌati. Marii kizi ipai pidannao tukapan pukaudin-kizi tuubaru-dinan. 16 Puaitapin paꞌi kaiman pumashaapa, pukuwaa naꞌiki putominapa-kidankawanaꞌati pidannao. Pakawan pushaꞌapatin wuru kawanaꞌatiꞌi pushaꞌapaapauzoniikidaz. Ushaꞌapanum kauꞌan, pushaꞌapatinan an ipai ukawanaꞌati, pukazannaatinan nii,naꞌiki pukazannaatan nii wunaouꞌu abatainao kidaz pukuwaa.

5Kakinaorii mishidainao dauꞌanaꞌo

1 Manaꞌa pukashadakowauaꞌanaꞌa tunarunao-tinpaꞌoraꞌa naa pidan, putukapan anushaꞌapatan dikaudaꞌo aimaakan. Mishiꞌoraiman puparada naꞌiki pukakinao uruukaiman, naꞌiki konaꞌiaꞌo idaꞌan, naꞌapa puparadauzon kawan pudaru ati. Aizii paꞌinainaodaonaioranao ati naꞌapa kapampuparada, kaimanaꞌo idaꞌan, naꞌapa puparadauzonnaꞌikipukakinaowauzon kawan puꞌinawuzunao.

2 Aizii putukapan an zunnao, maskonnao-tinpainao kidaꞌa naa shaꞌapatan dikau-daꞌo aimaakan, puparada naꞌiki pukakinao ĩdyaun kaiman konaꞌiaꞌo idaꞌan, naꞌapapuparadauzon kawan pudaro ati. Aizii paꞌinainao zunnao shaꞌapaapan an dikaudaꞌo

1 TIMOTHY 5:3 364 1 TIMOTHY 5:19aimaakan, naꞌapaꞌo nii kapampuparadan ĩꞌati, kaimanaꞌo, naꞌiki konaꞌiaꞌo idaꞌan. Naꞌapapuparadauzon, naꞌiki pukakinaowauzon kawan pudadakoonao kaimanaꞌo idaꞌan, aonaamadoronaa-daun mani.

3 Pukamunan-kida, naꞌiki kaiman putaapa zunnao wuruꞌu mawakainaouznaa ĩda-iarunao, mashaapainaouz paꞌidaꞌa naꞌiki pabaꞌoran manawun. 4Mazan aizii mawakaibaodaiaru kaudainaoun an zii, naꞌiki okatakaannaoun an zii, marii ĩnao kataapan oroo.Marii kizi ĩnao tukapa-kida kiwiin pidannao ati, naꞌapam mishidainao taapan pairiban-nao. Naꞌapaꞌo idaꞌan kizi ĩtukapa-kidan naꞌiki ĩkawadauntan powaa iti wuruꞌu ĩdaronaonaꞌiki ĩkoꞌokoonnao shaꞌapatauzonii kidaz ĩꞌati kotuaꞌa naa. Ushaꞌapanum kauꞌan tuukiiTominkaru konaukii-kidan patukapan naꞌapa kidaꞌo aimaakan shaꞌapata-kao.

5 Aizii zun mawakaiba odaiaru, mashaapaibazo paꞌidaꞌa naꞌiki pabaꞌoran manawun,aonaa kanom baꞌoran kainaꞌa kaminkaꞌutaꞌo nii oroo. Uruu idi odopian naꞌiki otaapanpanyukunuu soo baudaꞌapa Tominkaru ati karikaonan. Ipai kamoo naꞌiki ipai marutaꞌootoriinpan kawanaꞌati, opishaan uꞌati pakaminkaꞌuta-kao. 6 Mazan aizii zun wuruꞌumawakaibazo naa odaiarumashaapan anmadoronaa-daun, mawakaꞌo kawanuꞌoraꞌa naaotukapa-kao padoronaa ii, okakupan puꞌu padamata. 7 Ukauꞌan pukowaada ĩꞌati ipaiwuruꞌu diꞌoraz kakinaorii kidaꞌa. Aonaa kizi ĩshaꞌapaapan oo ĩtukapa-kidan dikaudakidaꞌo pakaduz, aonaa kizi kapam ĩkadakotin-kida-kao.

8Mazan aizii naꞌiaꞌoram pidanmishidaꞌo, aonaꞌo utaapaꞌazon pairibannao, aitaniimanumataapaꞌazookan an padaro oo pakoꞌokoon manawun, uruu tanawatinaꞌoraꞌa naapamishidan ai wuruꞌu naꞌapaꞌoraz pidan. Uruu idi udawun itiꞌoraꞌa naa manawun uruuwunao aiaꞌa pidannao mamishida-kainaouz.

9Mazan aizii zunnao, aonaꞌoraz zii ĩmaskonnaoun tuukii, wuruꞌu mawakainao kidaznaa ĩdaiarunao, aonaa paꞌi paꞌan pusaadaꞌanaꞌa ĩꞌuu. Soo wunao paꞌan pusaada,ikodainaouznaa 60 wunu. Baukapaꞌoraz omazidauzon, 10 naꞌiki kaimanaꞌoraz okaduzaitapa-kao. Naꞌiki kaimanaꞌoraz kapam odyaupaitan ipai paudainao. Naꞌiki konaukii-kidauzoz naꞌiki karikaonanuꞌoraz onaubauzon tawarainao kaawan padapu ati. Naꞌikitaapaibazo ipai mishidainao kaiman, naꞌiki chikauzoz ĩkidiba ĩkaawan an odapu ati.Naꞌiki kaminkaꞌutauzoz pidannao, dopitainao naꞌiki kashaꞌoratinainao. Naꞌiki wuruꞌushaꞌapatauzoz soo kaiman kidaꞌo paꞌidiwaru aimaakan.

11Mazan aizii zunnao, aonaꞌoraz zii ĩmaskonnaounkida tuukii, wuruꞌumawakainaouz-naa ĩdaiarunao, aonaa turuu paꞌan ĩꞌuu saada-kao zii. Panaadon kainaꞌaꞌo nii ziiĩdiꞌitinpan daonaiora dauꞌu naꞌiki pamazidan dauꞌu. Naꞌapaꞌo idaꞌan ĩtanawatinanChrist ai. 12Naꞌiki uruu idaꞌan ĩtukapa-kidan naꞌapam ĩmariidan karikaonan paparadan,pakiauzon kawanaꞌati uꞌati kiwiin. 13 Naꞌiki aonaꞌa naa kanom ĩshaꞌapataꞌazon, sooĩchiꞌikinaꞌazon karikaonan, naꞌiki ĩkadakotinan baꞌorainao dauꞌu. Naꞌiki ĩaitapaꞌazonbaꞌorainao shaꞌapaapanii dauꞌan, naꞌiki ĩkadakoinapa-kidan ipai aimaakan pidannaoshaꞌapaapanii kida, wuruꞌu aonaꞌoraz padamata turuu ĩkowaadapan. 14 Ukauꞌan õkian,marii paꞌan ĩmazidanwuruꞌu aonaꞌoraz zii ĩmaskonnaoun tuukii, aizii ĩkaudanin an uruuĩtaapan niꞌi naa paudainao, naꞌiki ĩtaapan niꞌi naa padapu kaiman. Aizii ĩmashaapanan naꞌapa, aonaꞌo nii toꞌoratinainao waꞌati ikodan dikaudaꞌo pakadakotin-kida-kinaanii waunao. 15 Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌaꞌa naa baꞌoran zunnao mawakainaouznaaĩdaiarunao, tanawatinan naꞌiki ĩdaꞌanan naa Satan. 16 Mazan aizii naꞌiaꞌoram zunmishidaꞌo, naꞌiki kainaꞌaꞌo oiribannao mawakainaouꞌu naa ĩdaiarunao, marii otaapan oookaminkaꞌutan ĩdyaun. Aonaa kizi baꞌoran mishidainao mizidinan ĩdauꞌan. Marii kizipaꞌan mishidainao taapan, naꞌiki kaminkaꞌutan wuruꞌu mairibanuꞌoraz naꞌiki paꞌidaꞌaꞌo-raz manawun ĩmashaapan.

17Aizii choochi zowaunaanao, wuruꞌu kaudinainaouz kaiman, pakazowautapan dauꞌuchoochi. Marii kaiman zoobaba ĩtaapa-kao, marii ĩkawinipinaata-kao powaꞌa zii,aitaniiman wuruꞌu kaudinainaouz manawun dadara, pakowaadapan dauꞌu Tominkaruparadan, naꞌiki dadara kapam ĩkaudinan ĩtominapa-kidan pidannao Tominkaru paradankawanaꞌati. 18 Ushaꞌapanum kauꞌan saada-kariwai Tominkaru paradan kian, “Manaꞌaudoꞌotauzoꞌonaꞌa tapiꞌiza dako, poroomakadakazaapa-kida-kao anuꞌati.” Naꞌiki “Kanomkaudinaꞌo marii ukawinipinaata-kao.” 19 Manaꞌa punyukunuupaꞌanaꞌa puabatan anpidan kowaadan choochi zowaunaa shaꞌapatan dikaudaꞌo aimaakan. Soomishi puabatanan zii naꞌapaudaꞌum pidannao diꞌiki, dyaꞌutam oo idikinaudaꞌu pidannao, tukapainao

1 TIMOTHY 5:20 365 1 TIMOTHY 6:10manawun, kakuwaapan an zii udauꞌu. 20 Uruu daunaꞌan turuaꞌa naa paꞌan puparadanoo pukakinaowan uruu, ipai mishidainao abatapan puꞌu. Marii kizi kapam baꞌorainaokichanaꞌikin pashaꞌapaapan ai naꞌapa kidaꞌo oiaꞌo.

21 Tominkaru, naꞌiki Christ Jesus naꞌiki kaimanaꞌo angelnao abatapan puꞌu õkiaꞌazonpuꞌati. Tuukii manawun õaipan puizoꞌatin wuruꞌu diꞌoraz kakinaorii kidaꞌa. Aonaakizi pukazannaatan pabiꞌi kida pidannao, wuruꞌu pumarainapaniinaouz, ĩshaꞌapatan anoiaꞌo. Mazan marii kizi pukakinaowan ipai pidannao patumaaka naꞌiki sakitapa parada-karu kawanaꞌati.

22 Manaꞌa puzaamataꞌakaꞌanaꞌa kadiman manawun pidannao kazowautapaꞌo niichoochi. Naꞌiki aonaa pupatumaaka-dinaꞌanaꞌa pidannao tuma ĩshaꞌapaapan dono oiaꞌo.Pumashaapa kaiman, aonaa puꞌoiipaꞌanaꞌa.

23Manaꞌa paꞌi putuzaꞌanaꞌa wunu paꞌidiwaru, putuza masakaudaꞌu kida wine putobakaziwan idi. Ushaꞌapanum kauꞌan mapuda manawun pukarinaapatinauzon.

24 Kainaꞌa pabiꞌi kida pidannao kaiman-daun ĩꞌoian tukapa-kao, aonaa naꞌitim udiza-kao. Naꞌiki ipai pidan aitapan patakaꞌuta-karu nii ĩdyaun. Mazan kainaꞌa baꞌorainaoĩꞌoian tukapa-kao nii oo uaidinan nii diinaꞌiti ziiꞌi ĩkootowapa-kida-kao dono. 25Naꞌapakapam pabiꞌi kida pidannao wuruꞌu shaꞌapatauzonao kidaz kaimanaꞌo paꞌidiwaruaimaakan. Kaiman-daun ĩkaimanan tukapa-kao, naꞌiki baꞌorainao aonaa ĩtukapa-kidanpakaimanan, mazan aonaa naꞌitim ĩdizan wuruꞌu pakaimannuz.

61Mishidainao pidannao, torii-kariwainaouz poitoruinao* nii, marii kaiman ĩmashaa-

pan panaobanaanao tuma. Ĩtaapa kizi ĩdyaun umanawunuꞌo nii, aonaa kizi ĩkashadapau-tan oo ĩtaapan ĩdyaun naꞌapam karikaonan, aonaa kizi waTominkarun uu dakoapa-kao,naꞌiki aonaa kizi kapamkuwaiwuruꞌuwakowaadapanii kidaz dakoapa-kao. 2Aizii wuruꞌutorii-kariwaiz poitorui, unaobanaitapan an mishidaꞌo Christ, marii kaiman utaapan ooukaudinan uꞌati. Aonaa kizi udikintapan oo ukashadapan uruu, uaitapan idi mishidaꞌokapam wuruꞌu unaobanaaz, naꞌapa paugaru kawan. Mazan kaiman kizi ukaudinan uꞌatipowaꞌa zii. Ushaꞌapanum kauꞌan ukaudinan naꞌiki ushaꞌapatinan idaꞌan kaiman, tuukiiukaminkaꞌutan mishidaꞌoraz panaobanaa umarainpan idi wuruꞌu panaobanaaz.

Pidannao aipainaodiriꞌi shaꞌapauzii

Ukauꞌan putominapa-kida naꞌiki pukowaadapa ipai wuruꞌu diꞌoraz kowaada-kariwaikidaz aimaakan puꞌati. 3 Aizii naꞌiaꞌoram pidan panaꞌitiꞌo utominapa-kidan pidannao,naꞌiki aonaꞌo umishidan wuruꞌu mishiꞌo parada-karu wanaobanaa Jesus Christ diꞌik-iꞌoraz. Naꞌiki aonaꞌo umishidan sakitapaꞌo mashaapa-karu, wuruꞌu Tominkaru aitaniikawanaꞌatiꞌoraz. 4 Uꞌatadinpan udawunuꞌiti manawun wuruꞌu unaꞌapanuz, aitapaꞌo niimanawun utaapinpan mazan aonaa kanom uaitapan. Soo uaipan pakashadaakapan,uaipan patoꞌorataakapan oo padakoopaakan naꞌapaꞌoram parada-karu dikin ii karikao-nan. Uruu idi utoman kishauziaaka-karu, naꞌiki kashadaaka-karu, naꞌiki mariidin-karuiribanii dauꞌu, naꞌiki dikaudaꞌo diꞌitinapa-karu iribanii shaꞌapatanii kida dauꞌu. 5Naꞌikiutoman kadakowaaka-karu pidannao tuma wuruꞌu aonaꞌoraz kanom ĩaitapan, naꞌikiaonaꞌoraz ĩmishidan. Ĩꞌitiiman pidan kashaꞌapauzi-kinaa nii wuruꞌu mashaapa-karuzTominkaru aipan kawanaꞌati.

6 Mishi, kashaꞌapauz mani pidan, mashaapaꞌo Tominkaru aipan kawanaꞌati, soouabaapan an taa-kariwaiz paꞌati. 7 Aonaa kanom wakaawa-kidan wuru amazada baaraatiꞌi. Naꞌiki aonaa kanom wanaꞌakan wuru amazada baara ikiꞌi. 8 Ukauꞌan, wuruꞌuwawanyukunuu naꞌiki wakamichan waikodanii kidaz, turuaꞌo waꞌati wuruꞌu. 9 Mazanaizii pidannao, wuruꞌu tuukiaꞌoraz ĩaipan pakapuraatanun, mariaa-kidinaꞌo nii ĩdyaunpabiꞌinaaka oiaꞌo ati, naꞌiki ĩzaamata-kidinan wuru atiꞌi panyukunuu shaꞌapataꞌazooniidikauda kidaꞌoraz. Naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii ĩwaotan dikaudaꞌo diꞌiti naꞌiki patakaꞌutin-karu diꞌiti. 10 Aizii wuruꞌu puraata marainapa-kaoaz udawunuꞌiti manawun, buudaꞌoipai pabiꞌinaaka kidaꞌo oiaꞌo, naꞌiki oiaꞌo orodanaa manawun wuruꞌu. Kainaꞌa pabiꞌikida pidannao tuukiaꞌo manawun ĩdiꞌitinpan soo puraata dauꞌu karikaonan. Uruu idi* 6:1 torii-kariwai poitorui: Putukapa kaarita tokon ii Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

1 TIMOTHY 6:11 366 1 TIMOTHY 6:21panaꞌitiꞌi naa karikaonan ĩnyukunuu, aonaꞌa naa powaꞌa ĩdiꞌitinpan mishida-karu dauꞌu.Uruu idi tuukii manawun ĩkashaꞌoratinan, ipai pabiꞌinaaka kidaꞌo aimaakan shaꞌapanidiꞌi naa ĩꞌati.

Timothy atiꞌo kakinaorii11 Aizii pugaru, mashaapaꞌo manawun Tominkaru aipan kawanaꞌati, manaꞌa putaa-

padaꞌanaꞌa oii kidaꞌoraz shaꞌapan puꞌati. Putiwautin paꞌan kaiman kidaꞌo dauꞌati, wuruꞌuTominkaru aiapanii kidaz ushaꞌapata-kao. Naꞌiki mishi kizi pumashaapan kaiman,maꞌozaka kizi putaapan pumishidan. Naꞌiki putiwautin tuukii putukapa-kida kizimishi pushaꞌapatinan puparadan kawanaꞌati. Naꞌiki putukapa-kida pukamarainapanuntuukii. Naꞌiki putiwaa kizi pudadaradan wuruꞌu kashaꞌapannaꞌo naꞌiki dadara kidaꞌorazaimaakan, shaꞌapaꞌo niꞌoraz kida puꞌati. Naꞌiki kaiman kizi putaapan punyukunuu ipaipidannao ati.

12Maꞌozakaꞌa naa paꞌi putaapa punyukunuu, putukapa-kida kizi mishi pugaru mishi-daꞌo manawun Christ. Puzaamata kizi oo puikoda kizi wuruꞌu karikaonanuꞌoraz kakupa-kizai. Uruu idaꞌatiꞌo wuruꞌu Tominkaru zaamatanuz oo udapadanuz pugaru. Tawurupukowaadauzon donoꞌoraz ipai pidannao abatapan puꞌu naꞌapam pumishidan Christtuukii, naꞌiki puzaamatan uruu punyukunuu naobanaa nii.

13 Aizii õkiaꞌazon puꞌati, Tominkaru taaꞌoraz kakupa-kinai ipai pidannao ati naꞌikiipai aimaakannao ati, uruu abatapan puꞌu õkiaꞌazon puꞌati. Naꞌiki Christ Jesus maꞌoza-kaꞌoraz ukakuwaapan padauꞌu, ukadishita-kida-kao donoꞌoraz Pontius Pilate kanaapuii. Uruu abatapan puꞌu kapam õkiaꞌazon puꞌati aizii. 14 Õaiapa ipai putaapan naꞌikipuizoꞌatin wuruꞌu parada-karu taa-kariwai kidaz puꞌati. Mishi kizi pushaꞌapatinan naꞌikipumashaapan kaiman manawun ukawanaꞌati. Aonaa kizi dikaudaꞌo abata-kao pudauꞌuatii wanaobanaa Jesus Christ kaawan.

15 Aizii ukaawan nii kainaꞌiki Paainaa kawanaꞌati, Tominkaru aitanii kamoonkawanaꞌatiꞌo nii wuruꞌu ukaawanuz. Tominkaru wuruꞌu konaukii-kida-kariwaiz, naꞌikiuruu baudaꞌapa umanawun naꞌiki kazowautapaꞌo ipai amazada naꞌiki ipai pidannao.Uruu tuubaruꞌo King ipai baꞌoran kingnao ai, naꞌiki tuubaruꞌo Naobanai ipai baꞌorannaobanainao ai. 16 Uruu baudaꞌapa aonaa umawakauzon, umashaapan kanadaꞌo-karuii manawun, aonaa turuu pidan kaawan naꞌiti. Aonaa kanom tukapauzon zii uruu, naꞌikiaonaa kanom kaꞌiitan patukapan uruu. Marii soo uruu baudaꞌapa umanawunuꞌo niiwataapan. Naꞌiki waaitapa kizi soo uruu baudaꞌapa maꞌozakaꞌo nii karikaonan. Amen.

17 Pukakinao tuukii wuruꞌu kashaꞌapauzi-tinpainao kidaz manawun ĩmashaapan kai.Aonaa kizi ĩatadinpan pakashaꞌapauzi-tinpan idaꞌan. Aonaa kizi ĩtaapan panyukunuusoo pakapuraatanun dauꞌati. Mazan marii paꞌan ĩtaapan panyukunuu tuukii Tominkarudauꞌati, taaꞌoraz paꞌan ipai aimaakan kaiman kidaꞌo waꞌati, wakonaukii-kinaa nii.18 Pukakinao ĩdyaun tuukii, marii kizi paꞌan ĩshaꞌapatan kaiman kidaꞌo aimaakanbaꞌorainao ati. Naꞌiki karikaonan kizi ĩshaꞌapaapan kaiman kidaꞌo aimaakan naꞌikiminziiwa kizi ĩtaan aimaakan baꞌorainao ati. Naꞌiki marii kizi minziiwa ĩkaꞌidiwaapanbaꞌorainao ati. 19 Aizii ĩmashaapan an naꞌapa, ĩkasabaꞌukan nii paꞌati umanawun naꞌikikaiman kidaꞌo aimaakan, pasaabaa-kinaa nii pamashaapa kizi niꞌi naa diinaꞌitiꞌi aokazi ii.Udaunaꞌan ĩzaamatan nii kakupa-kinai, wuruꞌu mishiꞌoraz manawun kakupa-karu.

20Timothy, putaapa kaimanwuruꞌu kakinaorii, taa-kariwai kidaz puꞌati. Naꞌikimanaꞌaputurukadinaꞌanaꞌa kadakoinapa-karu an madiwautapaka sodi kidaꞌo aimaakan dauꞌukarikaonan. Wuruꞌu pabiꞌi kida pidannao dakotaniaz kaikin “aitapa-kinai nii manawun.”21 Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌaꞌa naa pabiꞌi kida pidannao, tuukii ĩmishidan naꞌikiĩdaꞌanan wuruꞌu dakota-kariwaiz kaikin “aitapa-kinai nii manawun.” Aizii ĩmishidanidi naꞌiki ĩdaꞌanan idi naꞌapa kidaꞌo, tuukii ĩpozawatan wuru aiaꞌa mishiꞌoraz padamatapamishidauzon.

Marii Tominkaru kamunanun ipai unao ati.

2 TIMOTHY 1:1 367 2 TIMOTHY 1:9

Itamautan Paul KaaritanTimothy AtiꞌoDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Paul saadan koshan kaarita Timothy ati. Usaadan wuruꞌu diꞌoraz kaaritaꞌa, Romeikiꞌo, utaapa-kao donoꞌo taraa-kizai ii. Naꞌapain uaitapa aonaꞌo niꞌi naa powaꞌapakodita-kida-kao taraa-kizai iki. Uaitapa naꞌiaꞌo niꞌi naa pazowii-kao. Uruu idituukii uaipan pakaminkaꞌutan naꞌiki pamaꞌozakadan Timothy nyukunuu. Ushaꞌapanumkauꞌan, Paul mawakan daunaꞌan Timothyꞌo niꞌi naa kaudin uwadaun nii, naꞌakapaꞌoniꞌi naa Kaimanaꞌo Kuwai ipai wiizai kawanaꞌati. Uruu idiꞌo wuruꞌu tuukii Paul aipanpakakinaowan Timothy powaꞌa zii.

Aizii pakaaritan idaꞌa, Paul kowaadan naa uꞌati naꞌapamnii choochi kazowautapa-kao.Naꞌiki ukian uꞌati, manaꞌa pukashaapaꞌanaꞌa mariidamikinao tominapa-kidan pidannao,panaꞌitiꞌoraz karikaonan ĩkuwaa kida. Naꞌiki ukian uꞌati, mishi paꞌi kaiman pumashaapa,puizoꞌati ipai wuruꞌu mishiꞌoraz tominapa-kinai, wuruꞌu kakinaorii taa-kariwai kidazwaunao ati, mishidainaouz Jesus Christ.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadin-kizi 1:1-2Timothy maꞌozakada-kao 1:3—2:13Timothy kowaadapan mishiꞌo kuwai 2:14—4:5Paul saadan padauaꞌo 4:6-18Kaarita katokonota-kao 4:19-221 Diꞌoraz kaarita õgaru Paul diꞌikiꞌo, Christ Jesus zaamataniaz apostle nii Tominkaru

aipan kawanaꞌati. Uzaamatan õgaru kowaadapaꞌo nii, tawuruꞌu Tominkaru kowaadau-zoniaz pataaꞌazon karikaonanuꞌo kakupa-karu, wuruꞌu Christ Jesus idaꞌanaꞌoraz.

2 Õsaadan diꞌoraz kaaritaꞌa, pugaru Timothy atiꞌo, õmarainpaniaz, naꞌiki õdaniitapa-niaz. Marii Tominkaru waDaruz, naꞌiki Christ Jesus wanaobanaa kamunanun puꞌati,naꞌiki ukamunan-kida kizi pugaru, naꞌiki utaa kizi punyukunuu kaiman-kinaa nii.

Paul maꞌozakadaꞌazon dauaꞌo Timothy nyukunuu3 “Kaiman manawun pugaru,” õkian Tominkaru ati pugaru dauꞌan. Uruu atiꞌo wuruꞌu

õkaudinanuz, õnyukunuu kaimanaꞌo diꞌiki. Naꞌapaꞌo kapam kotuaꞌa naa õdokozu-daunnao nyukunuu ĩkaudinauzon uꞌati. Karikaonan daꞌi õnyukunuitapan pugaruõtoriinpan kawanaꞌati Tominkaru ati, ipai kamoo naꞌiki ipai marutaꞌo. 4Pakawan kapamõnyukunuitapan tawuruꞌu puzaadauzonuz õdawuꞌati. Tuukii õtukapaꞌazon pugaru,õnyukunuu konaukii-kinaa nii. 5 Karikaonan õnyukunuitapan naꞌapam putukapa-kidan mishiꞌo mishida-karu. Mishi pukoꞌokoon Lois tuukii manawun omishidauzon,pudaro Eunice naꞌapa kapam tuukii omishidan. Naꞌiki õaitapa naꞌapaꞌo kapam wuruꞌupumishidanuz ĩnao mishidan kawan. 6Uruu idi õkiaꞌazon puꞌati, aizii maꞌozakaimanaꞌanaa paꞌi pukaiwaa tawuruꞌu kaimanaꞌo aimaakan Tominkaru taauzoniaz pukaudin-kinaanii, õmuudauzon donoꞌoraz õkaꞌu puꞌidaꞌati. 7Mishi Tominkaru taan Kaimanaꞌo Doronaawaꞌati, aonaa wakichanaꞌiki-kinaa niꞌo mani. Mazan maꞌozakadaꞌo nii paꞌan waunao,maꞌozaka kizi washaꞌapatan wakaudin-kizi Tominkaru ati. Naꞌiki wamarainapa-kinaaniꞌo ipai pidannao, naꞌiki watuuda-kinaa nii wanyukunuu washaꞌapataꞌazon ai oiaꞌo.

8 Ukauꞌan manaꞌa putariaꞌanaꞌa pukakuwaapan wanaobanaa Christ dauꞌan. Naꞌikimanaꞌa kapam pukibaꞌazoo-kidaꞌanaꞌa oo putariaꞌanaꞌa pukowaadan wuruꞌu õgaru,pumin-kaudinan taratapa-kaoaz taraa-kizai idaꞌa, Christ dikin ii. Mazan marii kapampupatakaꞌuta-kao õgaru kawan, pukowaadapan dikin ii karikaonan Kaimanaꞌo KuwaiJesus dauꞌu. Tominkaru taan nii punyukunuu maꞌozaka-kinaa nii 9 Uruu Tominkaruwuruꞌu kazannaataꞌoraz waunao wapatakaꞌuta-kao ai waꞌoian dikin ii. Naꞌiki uruuwuruꞌu dapadaꞌoraz waunao paꞌidaꞌati, papidanannao nii. Mazan aonaa washaꞌapatandikin iaꞌomani kaimanaꞌo aimaakanwuruꞌu ukazannaatanuz naꞌiki udapadanuz waunaopaꞌidaꞌati. Soo paaipan atiꞌo karikaonan, wuruꞌu ukaimananuz manawun waunaoati. Mishi kotuꞌu, amazada sakadinan uaꞌii, udakotan wuruꞌu pakaimannuz waꞌati,

2 TIMOTHY 1:10 368 2 TIMOTHY 2:9padyuudan idaꞌan Christ Jesus. 10 Aizii diꞌi, watukapaꞌa naa umishiinan, Christ Jesuswakazannaatapiki kaawan idaꞌanwuru amazada baara atiꞌi. Ukaawan umainaabataꞌanannaa wuruꞌu wakichanaꞌiki-tinanuz mawaka-karu ai. Aizii wuruꞌu Kaimanaꞌo Kuwai,Christ dauaꞌoraz, uruu idaꞌan waaitapan karikaonanuꞌo nii paꞌan wamashaapan utuma.Wakananaata-kao nii paꞌinaꞌo idiꞌi naa diinaꞌitiꞌi, naꞌiki aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa wa-mawakauzon.

11Aizii Tominkaru zaamatanõgaru, padyuudanniꞌo, naꞌakapaꞌoniiwuruꞌuKaimanaꞌo-raz Kuwai ipai amazada kawanaꞌati. Naꞌiki kowaadapaꞌo niꞌi naa kaimanaꞌo kuwai ChristJesus dauꞌu. Naꞌiki õtominapa-kida kizi pidannao uaipan kawanaꞌati. 12Uruu idi õkaud-inan õdyuuda-kao kawanaꞌati, mazan uruu dikin ii õpatakaꞌuta-kao atii diꞌi õtaratapa-kao. Mazan aonaa õkibaꞌazoo-kidan wuruꞌu õtaratapa-kaoaz daꞌaꞌa. Ushaꞌapanumkauꞌan õaitapa kaimanaiman kanom wuruꞌu õmishidapaniaz, naꞌiki õaitapa, mishiꞌo niikaiman utaapan ipai wuruꞌu taa-kariwai kidaz aimaakan õꞌati.* Utaapan niiz kaiman,atii diinaꞌitiꞌi pidannao tiwaa-kidapa-kao donoꞌo naa. 13 Aizii tawuruꞌu mishiꞌo kuwai,õkowaadapauzoniaz puꞌati, putominapa-kinaa nii. Manaꞌa pumarinaꞌataꞌanaꞌa kidaz,maꞌozaka putaapa punyukunuu udauꞌati, putominpaꞌa naa uꞌidiꞌiki. Naꞌiki pakawanputaapawuruꞌu pumishidanuz, naꞌikiwuruꞌu pukamarainapanuz puzaamatinan idiꞌi naaChrist Jesus diꞌiti. 14Kaiman pukazannaatapa wuruꞌu kaimanaꞌo kuwai taa-kariwai kidazpuꞌati, upanaꞌada-kao ai. Maꞌozaka pukazannaatapaz, Kaimanaꞌo Doronaa kaminkaꞌutanidaꞌan pugaru. Uruu mashaapaꞌoraz wanyukunuu ii.

15 Puaitapa naꞌapam mishidainao pidannao, wuruꞌu Asia iainao kidaz waꞌakan õgaruõbaꞌoran, atii Phygelus naꞌiki Hermogenes naꞌapa kapam ĩwaꞌakan õgaru. 16Õtoriinpanmarii kizi wanaobanaa kamunanun ipai Onesiphorus iribannao ati, wuruꞌu udapuiainao kidaz. Ushaꞌapanum kauꞌan, uruu daꞌi waꞌatiizo, ukaminkaꞌutan õgaru, aatamishi õkonaukiaꞌakan. Aonaa ukibaꞌazoo-kidan õgaru, õtaratapa-kao puꞌu. 17 Aiziiukaawan dono daꞌatiꞌi Rome ati, tuukii udorotinan õdauꞌu, atii uikodan õgaru. 18Mariiwanaobanaa kamunanun tuukii uruu ati diinaꞌitiꞌi, pidannao tiwaa-kao donoꞌo naa.Puaitapa naꞌapam tawuruꞌu ukaminkaꞌutauzonuz kapam õgaru tuukii Ephesus ii.

2Pidan kaimanaꞌo usoldyaa-tinpan Christ Jesus ati

1 Aizii pugaru õdani, maꞌozaka pukaudin naꞌiki maꞌozaka putaapa punyukunuu wuruidaꞌanaꞌa Christ Jesus taaniaz pumaꞌozaka-kinaa nii, pakamunanun idiꞌoraz manawunutaan puꞌati. 2 Aizii tawuruꞌu puabatanii kidaz õkowaadan iriba pidannao abatapanpuꞌu, pukowaadaꞌa naaz pidannao ati dyautainao kidaz ĩnyukunuu Tominkaru paradandauꞌati. Marii kizi ĩtominpan kaiman, naꞌiki ĩnao kizi zaamata-kao, tominapa-kidaꞌoniꞌi naa kapam baꞌorainao pidannao, ipai wuru dauꞌaꞌa paabatanii kidaz parada-karu.3Marii pubaiaapa pushaꞌapata-kao õgaru kawan, Christ Jesus dikin ii. Naꞌapa kizi pugarukaimanaꞌo soldyaa kawan. Kaimanaꞌo soldyaa makon nii minziiwa, ubaiaapaꞌanankashaꞌoraꞌo mizaataaka-kizai iti. 4 Aizii soldyaa kaudin-kizi taa-kao an, ushaꞌapatannii kaiman wuruꞌu unaobanaa taaniaz ukaudin-kizi nii. Ushaꞌapanum kauꞌan kaimanuaipan panaobanaa nyukunuu. Aonaa turuu uturukadinan baꞌoran kaduz kaudin-kizaidauꞌati, wuruꞌu panaꞌaꞌoraz soldyaa kaudin-kizi kida ai. 5 Aizii dimabaꞌo pidan, uaipanan pazaamatan wuruꞌu konaunamaꞌo aimaakan taaꞌazoo-kariwaiz, mazan aonaan anudiman kakinaorii kawanaꞌati, aonaꞌo nii turuu uzaamatan wuruꞌu taaꞌazoo-kariwaizdimabaꞌo pidan ati. 6 Aizii pidan wuruꞌu kaudinaꞌoraz dadara pazakapun ii. Naꞌikiupaoriba aka dyuuan donoꞌo naa, uruꞌo nii kiwiin kaꞌidiwain wuru diꞌikiꞌi papaoribaaka kidaz. 7 Pudiꞌitapa kaimanaiman wuruꞌu aimaakan õkowaadanii kidaz puꞌati.Wanaobanaa kaminkaꞌutan nii pudiꞌitinpan, naꞌiki utaan nii puaitapa-kinaa nii.

8Karikaonan punyukunuitapa naꞌapam Jesus Christ, David takaan-daunuz, kadishita-kida-kao pabaaranaa iki. Uruu wuruꞌu õkuwaa niꞌoraz, õkowaadapan Kaimanaꞌo Kuwaiudauꞌu. 9 Aizii õkowaadapan idi wuruꞌu Kaimanaꞌoraz Kuwai, õpatakaꞌuta-kao tuukiiudikin ii. Atii õtaapa-kao taraa-kizai idaꞌa watuudinapa, naꞌapa pidan shaꞌapataꞌo

* 1:12 wuruꞌu taa-kariwai kidaz aimaakan õꞌati oo “wuruꞌu õtaanii oo õshaꞌapatanii kidaz aimaakan uꞌati.”

2 TIMOTHY 2:10 369 2 TIMOTHY 2:21kawandikaudaꞌomanawun aimaakan. MazanTominkaru Paradan aonaa turuuuwatuda-kao. 10 Aizii wuruꞌu õbaiatinanuz kaikapaꞌa Tominkaru pidanannao dikin iaꞌo uzaa-mataniinao kidaz. Õkowaadapan ĩꞌati kaimanaꞌo kuwai, õaipan idi ĩkazannaata-kaopamishidan idaꞌan Christ Jesus. Naꞌiki õaipan idi ĩmashaapan karikaonan Tominkarutuma umashaapa-kizi ii, wuru diꞌiaꞌa konaunamaꞌo naꞌiki kanadaꞌoraz manawun. 11Aiziidiꞌoraz parada-karu idaꞌa, mishiꞌo kiauzo-karu:Aizii wamarinaꞌatan an waꞌoian kaiman-daun,

naꞌiki wataapinan an mawakaꞌo kawan Jesus tuma, waꞌoian dikin ii,mishiꞌo nii paꞌan wakakupan karikaonan utuma.12Aizii wabaiatan an wuruꞌu pidannao patakaꞌutanuz waunao.

Mazan diinaꞌitiꞌi wakazowautapan nii utuma, unaobanai-tinapa kizi ii.Aizii wakian an, “aonaa mishiꞌo mani uruu” oo “aonaa wamishidan uruu,”

naꞌapaꞌo nii kapam unaꞌapan wadauꞌan, “aonaa õaitapan ĩnao,”ukian nii Tominkaru ati.

13Aizii wamashaꞌapatinkan an waparadan kawanaꞌati.Mazan uruu pakawanuꞌo nii paꞌan ushaꞌapatinan paparadan kawanaꞌati.

Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa naꞌapainim umamishiauzokan paparadan.Mishiꞌo kaudin-karu kaiman Tominkaru ati

14 Karikaonan paꞌi punyukunuu-kida ipai wuruꞌu parada-karu kidaz, wunao atiꞌitominapa-kidaꞌo niꞌoraz pidannao. Maꞌozaka pukakinao ĩdyaun Tominkaru abatapanpuꞌu. Aonaa kizi ĩkashadaakapan shaꞌapaꞌoram parada-karu sodi kida dikin ii karikao-nan. Aonaa kanom kaimanaꞌo ikoda-kao kashadaaka-karu an naꞌapa kidaꞌo parada-karudauꞌan. Soo upozawaabiꞌii-kidan naa karikaonan ipai pidannao, wuruꞌu abatapainaokidaz kadakotin-karu naꞌapa.

15Maꞌozaka putiwain, putukapa-kida kizi Tominkaru ati mishi kaiman naꞌiki sakitapapushaꞌapatan pukaudin-kizi uꞌati. Aonaa kizi pubaꞌazootin-kida-kao pukaudin-kizidauꞌan. Mazan mishi kizi paꞌan putominapa-kidan pidannao kaiman naꞌiki sakitapa,wuru dauꞌaꞌa, mishiꞌoraz kuwai, Tominkaru diꞌikiꞌoraz.

16Manaꞌa paꞌi puturukadinaꞌanaꞌa kadakoinapa-karu an dikauda sodi kidaꞌo parada-karu dauꞌu, wuruꞌu madiwaitapa-kaꞌoraz karikaonan. Ushaꞌapanum kauꞌan pidannaowuruꞌu kadakoinpainao kidaz naꞌapaꞌo dauꞌan, ĩnaꞌapainpanniiwuruꞌu atii ĩtanawatinanpowaꞌa zii Tominkaru ai naꞌapa kidaꞌo dikin ii karikaonan. 17 Aizii wuruꞌu ĩtominapa-kidanuz pidannao naꞌapa, unaꞌitin utuubarudinan wuruꞌu, atii iribaꞌo nii upatakaꞌuanpidannao. Naꞌapaꞌo nii uꞌudarudinan bishoi kawan, wuruꞌu bishoi unikan nii pidanmadaatii uꞌudarudinan.

Kainaꞌa dyaꞌutam daonaioranao wunao bii aꞌa, naꞌapainaouꞌu naa. Hymenaeusnaꞌiki Philetus kiaꞌo ĩꞌuu. 18 Naꞌiki ĩnao aonaꞌa naa powaꞌa ĩmishidan wuruꞌu mishiꞌo-raz tominapa-kinai, Tominkaru diꞌikiꞌoraz. Uruu idi ĩmariidapan naa pidannao,ĩkowaadapan naa ĩꞌati, kadishita-kidaꞌaka-kaoaꞌa naa mishidainao pamawaka-kizi iki.Ĩkowaadapan idi naꞌapa kidaꞌo, iriba ĩpozawaabiꞌita-kidan pidannao nyukunuu. Uruuidi aonaꞌa naa ĩaitapan naꞌiaꞌoram naa pamishida. 19 Mazan kainaꞌa mishiꞌo parada-karu Tominkaru diꞌikiꞌo. Aonaꞌo nii naꞌapainim pidan panaꞌadan wuruꞌu uparadankidaz. Kaikapaꞌa wuruꞌu uparadan kiauzonuz: “Naobanai aitapanii naꞌiaꞌoram pidan-nao zaamatinainao paꞌidaꞌati.” Naꞌiki baꞌoran uparadan kian, “Ipai pidannao wuruꞌukowaadainaouz pazaamatan Christ panaobanaa nii, marinaꞌa naa ipai ĩtanawatinan,naꞌiki ĩmuudanwuruꞌu oii kidaꞌoraz aimaakan ĩnaudapauzonii kidaz pashaꞌapaapauzon.”

20 Kainaꞌa umanawun kidaꞌo kabaunnao, unazo ii kainaꞌa toma-kariwai pabiꞌinaakakidaꞌo boonnao, kooponao, naꞌiki parapinao. Pabiꞌi kida ĩtoma-kao gold idi naꞌikisilver idi. Baꞌorainao kida toma-kao kubai idi naꞌiki atamun idi. Aizii wuruꞌu toma-kariwainao kidaz, pabiꞌi kida ukaiwaa-kao, umanawunuꞌo aimaakan shaꞌapaapa-kaodonoꞌo nii. Baꞌorainao kaiwaa-kao nii naꞌapam karikaonan. 21 Aizii pidan, naꞌapakapam. Naꞌiaꞌoram pidan saabaan an panyukunuu ipai oiaꞌo ai, Tominkaru kaiwaanniiz umanawunuꞌo shaꞌapainapa-karu dono kida, ushaꞌapanum kauꞌan utaainan idipanaobanaa ati. Naꞌiki Tominkaru kaiwaan nii uruu shaꞌapataꞌo nii kaimanaꞌo naꞌikiumanawun kidaꞌo paꞌidiwaru aimaakan paꞌati.

2 TIMOTHY 2:22 370 2 TIMOTHY 3:622Aizii ipai aimaakan wuruꞌu punaudapauzonii kidaz pushaꞌapaapan pupaꞌinan dono,

marinaꞌa naa. Manaꞌa naa putaainaꞌanaꞌa, naꞌapa kidaꞌo aimaakan ati. Mishiꞌoraimanpumaꞌozakadaꞌa naa punyukunuu, mishi kizi pumashaapan kaiman, naꞌiki mishi kizimaꞌozaka putaapan pumishidan, naꞌiki mishi kizi pukamarainapanun, kaiman kizikapam putaapan punyukunuu pidannao tuma, wunaouꞌu kaimanaꞌoraz paꞌan ĩtaapanpanyukunuu. Panyukunuu kaimanaꞌo diꞌikiꞌoraz paꞌan ĩtoriinpauzon Naobanai Jesus ati.23Mazan naꞌapainim kashadaaka-karu an, parada-karu oo kanom sodi kida dauꞌan, wu-ruꞌu mazanuꞌo oo madiwautapaka kidaꞌoraz karikaonan, manaꞌa punyukunuupaꞌanaꞌanaꞌapa kidaꞌo shaꞌapaapa-kao, munapo pumashaapa naꞌapa kidaꞌo ai. Ushaꞌapanumkauꞌan puaitapa kaimanaiman wuruꞌu naꞌapa kidaꞌoraz aimaakan, tomaꞌo karikaonantoꞌorataaka-karu oo zunaapaaka-karu.

24 Aizii pidan, wuruꞌu Naobanai Jesus poitoruitapaniaz, aonaꞌa naa turuu uzunaa-paakan, mazan marii paꞌan ukaimanan ipai pidannao ati. Naꞌiki marii kizi utominapa-kidan pidannao kaimanaiman, naꞌiki aonaa kizi ukashadinan. 25 Naꞌiki uruꞌo nii kaki-naota pidannao, wuruꞌu dikintapainao, naꞌiki kashadainao kidaz ukuwaa, ukakinaowannii ĩdyaun kaiman, konaꞌiaꞌo idaꞌan. Panaadon baudaꞌapa kamoo Tominkaru aipan ati,ĩpanaꞌadinan nii zii wuru aiaꞌa pamamishidakanuz, naꞌiki wuru aiaꞌa padiꞌitinpanuzpanaꞌiti kida. Uruu donoꞌo nii zii ĩaitapan naꞌiki ĩmishidan wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai,Tominkaru diꞌiki kidaꞌoraz. 26 Naꞌiki uruu donoꞌo nii zii ĩaitapan udikaudan wuruꞌupashaꞌapaapauzonii kidaz aimaakan, Uruu idi ĩkazatinan niꞌi naa Satan mariidapan aipaugaru. Uzaamatapauzonii ĩdyaun kaimanaiman. Naꞌiki ipai ĩizoꞌatiizon wuruꞌu Satanaipauzonii kidaz ushaꞌapata-kao paꞌati.

3Amazada ikodaꞌanan diꞌitiꞌo

patokon1 Aizii puaitapa kiziꞌi naa paꞌi, diinaꞌitiꞌi amazada ikodaꞌanan diꞌitiꞌi naa patokon,

dadaraꞌo niꞌi naa naꞌiki kashaꞌapannaꞌo niꞌi naa, kaimanainao pidannao ikodanmashaapa-karu, oiainao pidannao bii an. 2 Tuukiaꞌo niꞌi naa pidannao marainpanpananaa, ĩaipan nii ipai aimaakan soo paꞌati karikaonan. Tuukiaꞌo nii pidannaomarainpan puraata, ĩaipan nii puraata soo paꞌati karikaonan. Tuukiaꞌo nii pidannaoatadinpaꞌazon, pashaꞌapatanii aimaakan kida dauꞌan. Naꞌiki tuukiaꞌo nii pidannaotaapinaꞌazon umanawunuꞌo nii ipai baꞌorainao ai. Naꞌiki pidannao dakomikitinannii, dikauda kidaꞌo idaꞌan. Naꞌiki tuukiaꞌo niꞌi naa pidannao dikintapan padaronaooo padarunao. Naꞌiki aonaꞌo niꞌi naa pidannao konaukii-kidan aimaakan taa-kaopaꞌati. Naꞌiki aonaꞌo nii ĩdiꞌitinpaꞌazon Tominkaru dauꞌu, naꞌiki aonaꞌo nii ĩkarodapanpaparadan udauꞌan.

3 Aonaꞌo niꞌi naa pidannao marainpaakaꞌazon. Aonaꞌo nii ĩmanyukunuutaꞌazonpidan shaꞌapatan an dikaudaꞌo paꞌati, naꞌiki aonaꞌo nii ĩparadan kaimanaꞌo idaꞌanuꞌati. Tuukiaꞌo nii ĩkadakotin-kidaꞌazon oo ĩtomaꞌazon dikauda kidaꞌo parada-karupairibannao oo baꞌoran pidannao dauꞌu. Aonaꞌo niꞌi naa pidannao kaꞌiitan padadaradanpanyukunuu pashaꞌapatan ai dikauda kidaꞌo aimaakan. Aonaꞌo niꞌi naa pidannaokakarodapanun, ĩshaꞌapataakan nii dikauda kidaꞌo idaꞌan. Naꞌiki aonaꞌo niꞌi naa ĩdyautanoo ĩnyukunuu-atin kaimanaꞌo aimaakan kida shaꞌapata-kao dauꞌan. 4Naꞌiki tuukiaꞌo niiĩkaakapaamikipaꞌazon, ĩkaakapaan nii pairibannao. Naꞌiki aonaꞌo nii ĩdiꞌitinpan kiwiinpashaꞌapatan uaꞌii aimaakan, mazan ĩshaꞌapatinan nii maaitapinaka-daun. Tuukiaꞌonii ĩatadapan ipai pashaꞌapaapanii kida aimaakan, uruu kida idaꞌanaꞌo nii umanawunĩtaapinpan. Tuukiaꞌo nii ĩmarainpan pashaꞌapaapanii aimaakan kida pamarainpan aimanawun Tominkaru.

5 Pidannao dakotinpan nii mishidainao nii Christ, ĩshaꞌapatan nii kaikin aimaakankidaꞌa, ĩaipan idi karikaonan patukapa-kao mishidainao kawan. Mazan panyukunuu ii,aonaa ĩaipan Tominkaru kazowautapan pamashaapan, aonaa ĩshaꞌapatinaꞌazon uaipankawanaꞌati. Manaꞌa pubaokopatinpauzoꞌonaꞌa, oo punyukunuupauzoꞌonaꞌa naꞌapainaopidannao. 6 Kainaꞌa pabiꞌi kida naꞌapainao pidannao, ĩnao ĩmorotan nii oo ĩmakon niipidannao dapu kawanaꞌati kida, ĩaipan idi panaꞌapatan pidannao nyukunuu pakuwaa

2 TIMOTHY 3:7 371 2 TIMOTHY 4:2dauꞌati. Uruu idi tuukii ĩnaꞌapatan pabiꞌi kida zunnao nyukunuu, maaitapinaka-daunuꞌoraz ĩmashaapan. Kashaꞌora padamata ĩnyukunuu pashaꞌapaapanii dauꞌan,mazan aonaa ĩaitapan naꞌapam padadaradan panyukunuu pashaꞌapaapan ai oiaꞌo,wuruꞌu tuukiaꞌoraz ĩnaudapan pashaꞌapaapan. 7 Naꞌapainao zunnao tuukii ĩabataꞌa-zon naꞌiki tuukii ĩaipan paaitapan shaꞌapaꞌoram kuwai oo aimaakan kowaada-kaopatominapa-kinaa nii. Mazan aonaa naꞌapainim ĩikodan oo ĩaitapan wuruꞌu mishiꞌorazkuwai, Tominkaru diꞌikiꞌoraz.

8 Kotuaꞌa naa, tuukii Jannes naꞌiki Jambres tiwaan pawazootan Moses. Aiziikai naꞌapa manawun wunaouꞌu diꞌoraz pidannaouꞌu, tominapa-kidainaouz pidannaopanaꞌiti. Tuukii ĩaipan padikintan naꞌiki pawazootan wuruꞌu mishiꞌoraz manawunkuwai, Tominkaru diꞌikiꞌoraz. Pidannao naꞌapainao, aonaꞌoraꞌa naa ĩaitapan padiꞌitinpankaimanaꞌo aimaakan dauꞌu, soo ĩtaapan panyukunuu oiaꞌo dauꞌati. Naꞌiki ĩdiꞌitinpan ooĩnyukunuu panaꞌitiꞌi naa karikaonan. Uruu idi aonaa naꞌapainim nii ĩmishidan wuruꞌumishiꞌoraz kuwai. 9 Mazan aonaa karikaonanuꞌo nii mani wuruꞌu ĩnaꞌapainapanuz,kainaabainaꞌo nii zii wuruꞌu ĩmariidapanuz pidannao. Ipaiꞌo nii zii pidannao tukapan,naꞌiki ĩaitapan nii mazanuꞌo karikaonan wuruꞌu ĩkuwaa kidaz, soo ĩmariidapan karikao-nan pidannao. Naꞌapa kotuaꞌa naa ipai pidannao tukapan, wuruꞌu Jannes naꞌiki Jambresshaꞌapatauzonii kidaz aimaakan, aonaa mishiꞌo mani, mazan mazanuꞌo karikaonan.

Ubaukapan naa Paulkakinaowan Timothy

10 Mazan pugaru puaitapa paꞌan ipai wuruꞌu õtominapatin-kida-kinaaz pidannao.Naꞌiki puaitapa ipai õmashaapauzon kaduz, naꞌiki puaitapa kanom tuukiaꞌo õshaꞌap-ataꞌazon, naꞌiki puaitapa naꞌapam õmishidapan tuukii, naꞌiki puaitapa daꞌi maꞌozakaõtaapan õnyukunuu, õbaiatan puꞌu kotuaꞌiki kashaꞌoraꞌo. Puaitapa kapam naꞌapamõkamarainapanun tuukii. Naꞌiki ipai puaitapan naꞌapam õbaiatan dadara kidaꞌoaimaakan õkaudin-kizi dauꞌati, mazan aonaa õkashadinan, upuꞌu õshaꞌapatan õkaudin-kizi. 11 Naꞌiki puaitapa ipai naꞌapam daꞌi õantamikitauzo-kao tuukii manawun. Naꞌikipuaitapa kapam ipai naꞌapam õbaiatan kashaꞌoraꞌo tuukii. Naꞌiki puaitapa kanomkida shaꞌapaꞌo õꞌati, Antioch ii, naꞌiki Iconium ii, naꞌiki Lystra ii. Mishi naꞌii tuukiiõantamikita-kao kaziwaꞌo idaꞌan, mazan waNaobanaa kazannaata õgaru ipai õbaiataniikida ai. 12Mazan mishi, ipai pidannao mashaapainao Tominkaru aipan kawanaꞌati, wu-ruꞌu zaamatainao kidaz Christ Jesus panaobanaanii, ipai ĩnao ĩbaiaapannii papatakaꞌuta-kao. 13Aizii wuruꞌu oiainaouz pidannao, ĩdikaudaꞌadinan niꞌi naamanawun udawunuꞌiti,naꞌiki powaꞌaꞌo nii zii ĩmariidapan pidannao, mazan naꞌapaꞌo nii kapam baꞌoran pidan-nao mariidan ĩdyaun.

14Mazan aizii pugaru, pakawan õaipan putaapan oo pudaꞌanan wuruꞌu putominapa-kida-kinao kidaz, pumishidaniaz paꞌan tuukii. Ushaꞌapanum kauꞌan puaitapaniinaopaꞌan pidannao naꞌiki puaitapaniinao ĩkaduz wuruꞌu tominapa-kidainaouz pugaru.15 Naꞌiki puaitapanii pukoraidaonaan diꞌiki ipai wuruꞌu saada-kariwai kidaz Tominkaruparadan. Tominkaru paradan idaꞌanaꞌo wuruꞌu puikodanuz aitapa-kinai. Uruu idaꞌanaꞌowuruꞌu pidan tominapanuz pamishidan dauꞌu Christ Jesus, pakazannaatin-kinaa nii.16 Ipai wuruꞌu saadinpaꞌo Tominkaru paradan kidaz, Tominkaru diꞌikiꞌo paꞌidiwaruwuruꞌu. Uruu kaimanaꞌo ukaiwaa-kao pidan tominapa-kinaa nii mishiꞌo kuwai dauꞌu,naꞌiki kakinaowaꞌo nii pidan, upozawatan an mishiꞌo kuwai ai. Naꞌiki tukapa-kidaꞌo niisakitapaꞌo mashaapa-karu, naꞌiki tominapa-kidaꞌo nii pidan kaimanaꞌo mashaapa-karudauꞌu Tominkaru ati. 17Uruu idaꞌan kizi pidan kaudinaꞌo Tominkaru ati ikodan paaitapa-kinaa nii. Uruu idaꞌan kizi kaiman ushaꞌapatan pakaudin-kizi, naꞌiki ushaꞌapata kizi ipaikaiman kidaꞌo paꞌidiwaru aimaakan Tominkaru ati, uruu kida idaꞌan.

41 Aizii õparadaꞌazon puꞌati maꞌozakaꞌo idaꞌan, Tominkaru abatapan puꞌu, naꞌiki

Christ Jesus abatapan puꞌu, uruu tiwaa-kidapaꞌo niꞌoraz naꞌiki patakaꞌutaꞌo niꞌoraz ipaipidannao paꞌoian dikin ii, ipai wuruꞌu kakupainaouz naꞌiki mawakainaouz. Uwaꞌatin idikainaꞌiki unaobanai-tinaꞌanan ipai pidannao ati. 2Uruu idi tuukii manawun õkian puꞌati,pukowaadaꞌa naa wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai, Tominkaru diꞌiki kidaꞌoraz. Pukowaadaꞌanaaz ipai shaꞌapaꞌoram pidannao ati, abataꞌazoinao ati oo maabataꞌazoo-kainao ati,

2 TIMOTHY 4:3 372 2 TIMOTHY 4:18

upuꞌu pukowaadaz. Pukakinao ĩdyaun ĩshaꞌapaapan ai oii kidaꞌo aimaakan. Naꞌikiputoꞌorau ĩdyaun ĩsookada kizi pashaꞌapaapan oii kidaꞌo aimaakan. Naꞌiki pumaꞌozakadaĩnyukunuu putominapa-kida ĩdyaun kaimanaiman, konaꞌiaꞌo idaꞌan. 3 Kainaꞌaꞌo niidiinaꞌitiꞌi, uruu aonaꞌo niꞌi naa manawun pidannao abataꞌazon wuruꞌu kaimanaꞌoraznaꞌiki mishiꞌoraz kuwai, wuruꞌu wakowaadapaniaz. Mazan paaipan kawanaꞌatiꞌo nii,ĩzaamatan nii pidannao, tominapa-kidainao nii paugaru, wuru kida dauꞌaꞌa tuukiaꞌorazmanawun ĩabataꞌazon. 4 Mazan aizii wuruꞌu mishiꞌoraz manawun kuwai, aonaꞌo niꞌinaa ĩabataꞌazon. Soo ĩturukadinan niꞌi naa paꞌan paabataꞌazon dauꞌati kotuainao kidakuwai, wuruꞌu pidannao tomanii kidaz karikaonan. 5Mazan pugaru, puaitapin paꞌi paꞌannaꞌapam putaapinan, puzaudin naꞌiki maꞌozaka putaapa punyukunuu pushaꞌapatan ainaꞌapa kidaꞌo aimaakan. Manaꞌa pukashadinaꞌanaꞌa wuru aiaꞌa pubaiatanuz dadaraꞌomashaapa-karu, oo pubaiatan toꞌora-karu pukowaadapan dikin ii Kaimanaꞌo Kuwai.Marii karikaonan pukakuwaapatin. Pushaꞌapata ipai pukaudin-kizi kaiman naꞌikisakitapa, Tominkaru aipan kawanaꞌati.

6Mazan aizii õgaru, maonapataꞌa naa paꞌan õzowii-kao kamoon kaawan. Uruu donoꞌoniꞌi naa õtaainan Tominkaru ati. Ukauꞌan aizii õmakon niꞌi naa wuru amazada baara ikiꞌi.7 Mazan aata, õkaꞌiitaꞌa naa ipai õkaudin-kizi wuruꞌu Tominkaru taaniaz õshaꞌapatannii. Õshaꞌapata ipai õkaudin-kizi usakadin-kizi iki, atii utokon iti. Naꞌiki mishi,maꞌozaka õtaapan õmishidanwuruꞌumishiꞌoraz kuwai, aonaa õpanaꞌadanuz, mazan ipaiõkowaadanuz sakitapa udyuudan kawanaꞌati. 8Mazan kai, kainaꞌaꞌa naa umanawunuꞌokowamai sarakada-karu nii õzowau ati, uruu õshaꞌapatinan idiꞌo mishi kaiman naꞌikisakitapa Tominkaru awun zaꞌa. Wanaobanaa Christ Jesus, shaꞌapataꞌoraz aimaakansakitapaꞌo idaꞌan, uruꞌo nii taa õꞌati wuruꞌu kowamaiz diinaꞌitiꞌi, wuru kamoo donoꞌoutiwaa-kidapanuz naa ipai pidannao. Mazan aonaa baudaꞌapa õgaru atiꞌo nii maniwuruꞌu umanawunuꞌoraz kowamai taa-kao. Mazan utaa-kao nii kapam ipai pidannao ati,wuruꞌu zaudapatinainaouz ukaawan, konaukiaꞌoraz ĩtaapan panyukunuu patukapaꞌazonidi ukaawan.

Diꞌoraz Paul paradan paꞌidiwaru9 Putiwaa paꞌi puwaꞌatin kadiman õꞌidaꞌati. 10 Aizii Demas kashadinaꞌa naa pa-

mashaapan ai Tominkaru ati, tuukii umarainpan aimaakan imiꞌi baara an kidaꞌoraz.Uruu idi uwaꞌakan õgaru, naꞌiki umakon Thessalonica iti. Aizii Crescens mako paꞌanukaudinaꞌanan Galatia Baara iti, aizii Titus, Dalmatia Baara iti kapam ukaudinaꞌanan.11 Soo pabaꞌoran Luke kainaꞌa õtuma. Puwaꞌatin an punaꞌaka paꞌi Mark putuma.Ushaꞌapanum kauꞌan turuu uruu kaminkaꞌutan õgaru õkaudin-kizi dauꞌu. 12 AiziiTychicus, õdyuuda uruu Ephesus iti. 13 Aizii puwaꞌatin an, punaꞌaka paꞌi õchaakitan,õwaꞌakauzoniaz Troas ii. Carpus diꞌii shaꞌatii õwaꞌakanuz. Naꞌapain punaꞌaka paꞌi kapamtawuruꞌu kaarita kidaz, tawuru manawunuꞌu saada-kariwai kidaz kaznizo mada baaraꞌa.

14Alexander, tawuruꞌu tomapauzoz aimaakan kida chipirari idaꞌan, aonaa ukaimanan.Utoma dikauda manawun aimaakan õꞌati, uaipan idi pashaꞌapata-kidan õgaru dikaudaꞌoidaꞌan. Mazan Tominkaru aitapan nii paꞌan naꞌapam pashaꞌapatanuzu, unaꞌapainpanwinipinaa nii. 15 Puzaudinapa paꞌi kapam uꞌai. Ushaꞌapanum kauꞌan tuukii manawunutoꞌoran, pamanaudapakan idi wuruꞌu wakuwaa kidaz.

16 Kiwiin, naobanai-tinpainao pidannao zaamatan õgaru õkakuwaapatinan dikin ii,naꞌiki ĩpishaan õgaru wuru dauꞌanaꞌa õkowaadapanii kidaz kuwai. Mazan õkazannaatinõaipan ati, aonaa baudaꞌapa pidan waꞌatin kaminkaꞌutaꞌo nii õgaru. Ipai ĩmakon õꞌai,ĩwaꞌakan õgaru õbaꞌoran. Mazan õtoriinpan Tominkaru ati, marii kizi umarinaꞌatanwuruꞌu aimaakan ĩshaꞌapataniaz õꞌati. 17 Mazan waNaobanaa, kainaꞌa uruu õtuma,aonaa paꞌan uwaꞌakan õgaru, uruu taaꞌo õmaꞌozaka-kinaa nii. Uruu idi maꞌozakaõkakuwaapan Kaimanaꞌoraz Kuwai Gentilenao ati. Uruu idi ipai daunuudaꞌu ĩabatanKaimanaꞌoraz Kuwai. Atii mishi aonaa õzowii-kao, waNaobanaa kazannaatan idi õgaru.18 Mazan karikaonanuꞌo nii waNaobanaa kazannaatan õgaru, aonaꞌo nii ukashaapanõantamikita-kao dikaudaꞌo idaꞌan manawun. Unaꞌakan nii paꞌan õgaru kaiman aokaziiti, õmashaapaꞌan kiziꞌi naa paꞌan utuma, unaobanai-tinapa kizi iti. Marii karikaonanpidannao konaukii-kidan soo uruu baudaꞌapa, umanawunun idi manawun. Amen.

2 TIMOTHY 4:19 373 2 TIMOTHY 4:22Ubaukapan naa

Paul dyuudan paparadan19 Õdyuudan õparadan Priscilla naꞌiki odaiaru Aquila ati, naꞌiki Onesiphorus ati,

naꞌiki ipai pidannao ati wuruꞌu mashaapainao kidaz udapu ii. 20 Erastus kainaꞌiiuwaꞌakinan Corinth ii. Aizii Trophimus kainaꞌii õwaꞌakan uruu Miletus ii, ukarinaan idi.21 Putiwaa paꞌi puwaꞌatin kadiman zoobaba, amazada wadidin uaꞌii. Aizii diꞌi, Eubulus,Pudens, Linus, Claudia, naꞌiki ipai wuruꞌu mishidainaouz, ĩdyuudan kapam paparadanpuꞌati. 22 Marii waNaobanaa Christ Jesus mashaapan putuma naꞌiki marii karikaonanTominkaru kamunanun ipai unao ati.

TITUS 1:1 374 TITUS 1:6

Paul KaaritanTitus AtiꞌoDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Titus uruu Paul minaudaꞌuitapauzonii naꞌiki uminkaꞌu kapam. Panaadon uchiꞌikapannii utuma ipai amazada kawanaꞌati ukowaadapa-kizi ii aka Kaimanaꞌo Kuwai Jesus Christdauꞌu.

Kainaꞌa paran baoko aꞌo udaruꞌo manawun katonaru, Crete kiaꞌo udakotapa-kao.Kainaꞌa iriba pidannao kawiizi-tinpan naꞌii. Uruu idi Paul naꞌiki Titus makon naꞌitiĩtukapaꞌanan mishidainao. Dobata sondii ĩnaꞌiaꞌakan, uruu daunaꞌan Paul dobatan naakoshan. Mazan Titus naꞌii zii uwaꞌakan, uaipan idi uzaamatan pidannao kazowautapaꞌonii wuruꞌu naꞌiiꞌakainao kidaz choochinao. Naꞌiki ukaminkaꞌuta kizi naꞌiainao kazowau-tapan choochi.

Kotuaꞌiki zaa uruu daunaꞌan, uruꞌu naa Paul saadan kaarita Titus ati. Uaipanpakaminkaꞌutanuzu pakowaadan idaꞌan uꞌati naꞌapam nii ukazowautapan wuruꞌuchoochinao, uawunuutapanii kidaz. Naꞌiki ukowaada-kidan uꞌati naꞌapam nii pidannaokazowautapaꞌo choochi taapinan. Naꞌiki ukowaadan uꞌati naꞌapam nii utominapa-kidan pabiꞌi kida pidannao choochi ii: wuruꞌu tunarunao-tinpainao kidaz, paꞌinainaodaonaioranao, poitoruinao, maskonnao-tinpainao, naꞌiki paꞌinainao zunnao. Aiziiutokon ii, ukowaada-kidan uꞌati naꞌapam nii ipai mishidainao mashaapan.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadin-kizi 1:1-4Choochi zowaunaanao zaamata-kao 1:5-16Pabiꞌinaaka kidaꞌo kaudin-kizai choochi ii 2:1-15Mishidainao maꞌozakada-kao naꞌiki ĩkakinao-kao 3:1-11Kaarita katokonota-kao 3:12-151 Diꞌoraz kaarita õgaru Paul diꞌikiꞌo, Tominkaru poitoruz, naꞌiki Jesus Christ apos-

tlen. Õzaamata-kao naꞌiki õdyuuda-kao kaminkaꞌutaꞌo nii Tominkaru zaamataniinaopapidanannao nii, õkowaada kizi ĩꞌati kaimanaiman wuruꞌu mishiꞌo naꞌiki sakitapaꞌorazpaꞌan parada-karu, mishi kizi ĩmishidan uruu kaimanaiman, ĩmashaapa kizi naꞌikiĩshaꞌapatin kizi Tominkaru aipan kawanaꞌati. 2 Uruu parada-karu kida kawanaꞌatiwataapan wanyukunuu, waaipan idi wazaamatan wuruꞌu taaꞌazoo-kariwaiz waꞌati,wakakupa-kinaa nii karikaonan. Mishi Tominkaru aonaa mariidinauzo mani uruu.Kotuaꞌa naa amazada sakadinan uaꞌii, udiꞌitinpan pataan dauꞌu papidanannao ati wuruꞌukakupa-kinaiz. 3Ukauꞌan paaitanii kamoo kawanaꞌatiꞌoraꞌa naa aizii uaida-kidan wuruꞌupataaꞌazooniaz aimaakan, kaimanaꞌo kuwai kowaadapa-kao idaꞌanaꞌa naa pidannao ati.Aizii wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai taa-kao õgaru ati, õdobata-kidan nii pidannao ati.Ukauꞌan ipai parada-karu oo kaimanaꞌo kuwai wuruꞌu õkowaadapanii kidaz, Tominkaruwakazannaatapiki dyuudan kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu õkowaadapanuz uparadan.

4 Aizii diꞌi õsaadan kaarita pugaru Titus atiꞌo, õdaniitapaniaz, pumishidan idi tuukii,wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai, õmishidaniaz kapam.

Marii Tominkaru waDaru, naꞌiki Christ Jesus wakazannaatapiki kamunanun puꞌati,naꞌiki utaa kizi punyukunuu kaiman-kinaa nii.

Titus kaudin-kizi taa-kaoCrete ii

5 Õwaꞌakan pugaru Crete ii, pushaꞌapata kizi naꞌiki pupatumaakada kiziꞌi naa wuruꞌuaimaakan kida aonaꞌoraz zii washaꞌapatan. Õaiapa puzaamatan pidannao choochizowaunaanao nii ipai wiizai kawanaꞌati, wuruꞌu kainaꞌaꞌoraz mishidainao kida naꞌii.Naꞌiki aonaa paꞌi pumanyukunuutaꞌanaꞌa tawuruꞌu õparadan kidaz, pidan zaamata-kaodauꞌanaꞌoraz choochi zowaunaa nii. 6 Puzaamata kizi pidan kaimanaꞌo umashaapan,aitapa-kariwai ukaduz kaimanan. Naꞌiki baudaꞌapaꞌo udaiaro. Naꞌiki aitapa-kariwaimishi udainao mishidainao paꞌidiwaru, aonaa shaꞌapaapauzonao mani dikauda kidaꞌoaimaakan, naꞌiki aonaa dikintapainao mani.

TITUS 1:7 375 TITUS 2:37 Aizii mishidainao zowaunaa zaamata-kao an, kaudinaꞌo nii Tominkaru ati, marii

kauꞌan kaiman umashaapan, aonaa abatauta-kidaꞌo nii mani dikauda sodi kidaꞌopakaduz, naꞌiki aonaamaꞌozakatinpaꞌo nii mani, naꞌiki aonaa toꞌoraꞌakauzomani kanomsodi kida dikin ii karikaonan. Naꞌiki aonaa tuzapa-shori mani. Aonaa toꞌorauzo naꞌikimizaataaka-shori mani. Naꞌiki aonaa kizi udiꞌitinpan soo paaipan dauꞌu puraata.

8 Marii uruu konaukiaꞌo usookapa-kidauzon tawarainao kaawan padapu iti. Naꞌikinaudapauzo pashaꞌapatan kaiman kidaꞌo paꞌidiwaru aimaakan. Naꞌiki maꞌozakaꞌoutaapan panyukunuu pashaꞌapatan ai aimaakan madoronaa-daun. Naꞌiki shaꞌapataꞌoipai aimaakan sakitapa. Naꞌiki taapaꞌo panyukunuu ipai Tominkaru ati. Naꞌiki aonaakashaapinaꞌakauzo mani dikauda kidaꞌo aimaakan ati. 9 Mishi kizi maꞌozaka utaapanpanyukunuu wuru dauꞌatiꞌi mishiꞌoraz parada-karu, wamishidaniaz naꞌiki wakowaada-paniaz. Aizii umashaapan an naꞌapa, ukaꞌiitan nii pamaꞌozakadan baꞌoran mishidainaokida nyukunuu, pakowaadapan idaꞌan wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai. Naꞌiki uruu kidaidaꞌanaꞌo nii kapam kaimanaiman ukainaabatan naꞌiki utukapa-kidan mishi wunaopozawatanuꞌu, panaꞌitiꞌoraz ĩtominapa-kidan pidannao wuru aiaꞌa, mishiꞌoraz kuwaiwakowaadapanii kidaz.

10 Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa iriba pidannao mishidainao padamata, mazan upuꞌuĩkashadan wuruꞌu mishiꞌoraz naꞌiki sakitapaꞌoraz kuwai. Tuukii ĩpanaꞌaapan baꞌoranmishidainao kida nyukunuu, ĩkadakotinan idi soo madiwautapa-kaꞌo aimaakan kidadauꞌu karikaonan. Aitaniiman Jewnao, ĩnao manawun aipaꞌoraz aimaakan shaꞌapata-kao pakakinaorinaa kawanaꞌati. 11Ukauꞌanmarinaꞌa naa ĩmashaata-kao ĩkadakoinpan ainaꞌapa kidaꞌo dauꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌan iribaꞌa naa kabaun kawanaꞌati ĩpozawaabiꞌita-kidanpidannaonyukunuukida, atii aonaꞌa naa ĩaitapannaꞌiaꞌoramnaa kuwai pamishida.Mazan ĩtominapa-kidanuz pidannao soo ĩaipan karikaonan puraata ĩꞌai.

12 Kainaꞌaꞌo daꞌi pidan ĩwiizi san, ĩprophetin uruu. Kotuaꞌa naa kaikapaꞌa ukiau-zon pawiizi sannao dauꞌanaꞌa: “Pidannao wuruꞌu mashaapainaouz daꞌaꞌa Crete idaꞌa,mariidinauzonao manawun ĩdyaun. Naꞌiki ĩmashaapan paꞌatiaaka kida, aonaa kanomĩkarodapan, naꞌapa baudokoru kawan. Naꞌiki zoonzionao kapam ĩdyaun. Ĩmashaapansoo paaroapatinan dauꞌu karikaonan.” 13Mishiꞌo wuruꞌu ĩkaduz kowaada-kaoaz naꞌapa.Ukauꞌan pukakinaowuruꞌu pidannaomaꞌozakaꞌo idaꞌan, ĩmuuda kiziꞌi naawuruꞌu naꞌapakidaꞌoraz pakaduz. Ĩmishida kiziꞌi naa baudaꞌapa wuruꞌu mishiꞌo, naꞌiki sakitapaꞌorazpaꞌan kuwai. 14 Aonaa kiziꞌi naa powaꞌa ĩnyukunuupan wuruꞌu kotuaꞌo kuwai, Jewnaotomanii kidaz karikaonan. Naꞌiki aonaa kiziꞌi naa powaꞌa ĩmishidan kakinaorii, wuruꞌupidannao tomanii kidaz karikaonan, maaiapa-kainaouz mishiꞌo kuwai.

15 Pidannao shaꞌapataꞌo ipai aimaakan kaiman naꞌiki sakitapa, kaiman paꞌidiwaruTominkaru tukapan wuruꞌu ĩshaꞌapatanii kidaz. Mazan aizii pidannao wuruꞌu shaꞌa-paapainaouz dikauda kidaꞌo aimaakan, naꞌiki mamishida-kainaouz Christ, ipai aimaakanĩshaꞌapatanii aonaa ukaimanan Tominkaru tukapan. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌa naaĩdiꞌitinpan sakitapa, naꞌiki aonaꞌa naa ĩaitapan udikaudaꞌo wuruꞌu pashaꞌapaapanii kidazaimaakan. 16 Tuukii ĩdakotinpan aitapaꞌo nii Tominkaru, mazan ipai ĩshaꞌapaapaniiwuruꞌu oii kidaꞌo aimaakan tukapa-kidan aonaa mishiꞌo mani wuruꞌu ĩmishidanuzTominkaru. Kashadamiki ĩnao, naꞌiki tuukii ĩdikintapan Tominkaru paradan, naꞌikiaonaa naꞌitiꞌi naa ĩshaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan.

2Mishiꞌo naꞌiki sakitapaꞌo

tominapa-kinai1 Aizii pugaru, putominapa-kidaꞌa naa paꞌi pidannao wuru dauꞌaꞌa kuwai mishiꞌoraz

naꞌiki sakitapaꞌoraz paꞌan. 2 Puparada naꞌiki pukakinaota wuruꞌu tunarunao-tinpainaokidaz naa, kaiman kizi ĩdiꞌitinpan aonaa madoronaa-daun mani. Naꞌiki aitapin kiziĩmashaapan. Naꞌiki maꞌozaka kizi ĩtaapan panyukunuu pashaꞌapatan ai oii kidaꞌoaimaakan. Naꞌiki ĩtukapa-kida kizi tuukii pamishidan wuruꞌu mishida-kariwaiz kuwai.Naꞌiki mishi kizi ĩtukapa-kidan tuukii pakamarainapanun. Naꞌiki ĩtukapa-kida kizimishi maꞌozaka ĩtaapan panyukunuu, pabaiatan puꞌu dadaraꞌo naꞌiki kashaꞌapannaꞌomashaapa-karu. 3 Naꞌapaꞌo nii kapam pukakinaotan zunnao, wuruꞌu maskonnao-tinpainao kidaz naa. Pudyuuda ĩmashaapan kaiman, zunnao taapinainao ipai oiaꞌo

TITUS 2:4 376 TITUS 3:2ai mashaapan kawan. Aonaa kizi ĩmashaapan pakadakotin-kidan dauꞌu pairibannao,naꞌiki aonaa kizi kapam ĩtuzapa-shorin. Mazan marii paꞌan ĩtominapa-kidan baꞌorainaokaimanaꞌo mashaapa-karu dauꞌu. 4 Ĩtominapa-kida kiziꞌi naa wuruꞌu paꞌinainaouzzunnao, daiarui marainapa-kao dauꞌu, naꞌiki daniinao marainapa-kao dauꞌu. 5 Naꞌikiĩtominapa-kida kizi ĩdyaun ĩdadaradan dauꞌu panyukunuu, aimaakan shaꞌapata-kao aimadoronaa-daun. Naꞌiki ĩtukapa-kida kizi kapam naꞌapam pidan taapan pananaa ipaioiaꞌo ai. Ĩtukapa-kida kizi naꞌapam daiaroi taapan padapu, naꞌiki naꞌapam daiaruimarainapa-kao naꞌiki uparadan izoꞌati-kao. Aizii mashaapa-karu an kaiman naꞌapa,aonaꞌo nii kanom dakoopan Tominkaru Paradan.

6Aizii paꞌinainao daonaioranao, putominapa-kida kapam ĩdyaun. Marii kizi maꞌozakaĩtaapan panyukunuu, pashaꞌapatan ai aimaakan madoronaa-daun. 7 Aizii pugarunaꞌapa kapam, pumashaapa naꞌiki pushaꞌapata ipai aimaakan kaiman, putukapa-kida kizi kaimanaꞌo mashaapa-karu pukaduz idaꞌan. Naꞌiki mishi kizi putominapa-kidan pidannao kaimanaiman naꞌiki maꞌozakaꞌo idaꞌan. 8 Naꞌiki pukaiwaa sakitapaꞌonaꞌiki maꞌozakaꞌo kakinaorii, aonaꞌoraz turuu udakowapa-kao. Naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo niipubaꞌazootin-kidan wuruꞌu dakomikinaouz, naꞌiki aonaꞌo niꞌi naa ĩaitapan kanom idaꞌanpadakoopan waunao.

9 Aizii pidannao wuruꞌu torii-kariwaiz poitoruinao* nii, putominapa-kida ĩdyaunmarii kizi ĩmashaapan kaiman, naꞌiki marii kizi karikaonan ĩizoꞌatin panaobanaanaoparadan. Kaiman kizi ĩnaobanaanao nyukunuu ĩꞌati, ĩshaꞌapatan idi ipai aimaakankaiman. Aonaa kizi kapam ĩdakoꞌatiizon panaobanaanao paradan. 10 Naꞌiki aonaa kiziĩkoidapan aimaakan panaobanaanao diꞌiki. Mazan marii paꞌan ĩtukapa-kidan mishipakaimanan. Aizii ĩshaꞌapatinan an kaimannaꞌapa, ĩtukapa-kidanniimishiꞌo ukaimananwuruꞌu kuwai kowaadapa-kariwaiz Tominkaru wakazannaatiki dauꞌu kidaꞌoraz.

11Mishi Tominkaru tukapa-kidan pakamunanun ipai pidannao ati, ukazannaataꞌazonidi ĩdyaun paꞌoian ai. 12Tominkaru kamunanun idi ukakinaowan waunao, wamuuda kiz-iꞌi naa ipai oiaꞌo, wuruꞌu aonaꞌoraz unaudapanwashaꞌapaapan. Naꞌikiwamuuda kiziꞌi naawashaꞌapaapan oiaꞌo, wuruꞌu mamishida-kainao shaꞌapaapauzonii kidaz. Naꞌiki ukaki-naowanwaunaomarii kiziꞌi naawadadaradanwanyukunuuwuru aiaꞌa dikauda kidaꞌorazwashaꞌapaapauzon. Naꞌiki mishi kizi wamashaapan Tominkaru ati aitapin. Naꞌiki mishikizi wamashaapan uꞌati kaiman uaipan kawanaꞌati daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌaꞌa, 13wazaudapanpuꞌaꞌa naa umanawunuꞌo naꞌiki konaunamaꞌo kamoo kaawan. Uruu naꞌapainiꞌo niꞌinaa watukapan umanawunuꞌoraz waTominkarun naꞌiki wakazannaatapiki, Jesus Christkaawan. 14Uruu Jesus wuruꞌu taainaꞌoraz waꞌoian dikin ii, uaipan idi pasoꞌotan waunaowashaꞌapaapan ai ipai wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz aimaakan. Naꞌiki uaipan idi pasaabaanwaunao kaimanainao pidannao nii, naꞌiki papidanannao nii. Naꞌiki shaꞌapataꞌazoinaonii kaiman kidaꞌo paꞌidiwaru aimaakan. 15 Ukauꞌan putominapa-kida ipai pidannaowuru dauꞌanaꞌa wakowaadanii kidaz parada-karu. Naꞌiki maꞌozaka pukowaada ĩꞌatiwuruꞌu dyuuda-kariwaiz pukowaadapan. Pumaꞌozakada kizi putominapa-kidaniinaonyukunuu uruu parada-karu dauꞌati. Naꞌiki maꞌozaka pukashadakowau baꞌorainaowuruꞌu aonaꞌoraz ĩmishidaꞌazon sakitapaꞌo kakinaowapa-karu. Aonaa pukashadapa-kidinaꞌanaꞌa pidannao ati.

3Naꞌapam mishidainao aiapa-kao

ĩmashaapan1 Karikaonan punyukunuu-kida putominapa-kidaniinao pidannao ati, marii ĩizoꞌatin

kazowautapainao wiizai paradan, ĩdyuudan an ĩshaꞌapatinan, naꞌiki marii kapam ĩshaꞌa-patan wuruꞌu tuubaru kidainao naobanainao dyuudanii kidaz ushaꞌapata-kao. Naꞌikimarii kizi karikaonan ĩtaapan panyukunuu minziiwa pashaꞌapataꞌazon dauꞌati kaimankidaꞌo aimaakan. 2Naꞌiki aonaa kizi ĩkadakotin-kidan pidannao oiaꞌo idaꞌan. Aonaa kiziĩzunaapaakanmazan ĩtaapa kizi paꞌan panyukunuu kaimanan ipai pidannao tuma. Mariikizi kaiman ĩmashaapan baokopa pidannao tuma. Naꞌiki aonaa kizi ĩatadinpan baꞌoranpidannao ai.* 2:9 torii-kariwai poitorui: Putukapa kaarita tokon ii Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

TITUS 3:3 377 TITUS 3:153 Mishi kiwiin aonaa kanom waaitapan, ipai washaꞌapatauzon aimaakan

maaitapinaka-daun karikaonan. Naꞌiki tuukii kapam wadikintapauzon, naꞌiki tuukiiwamariidapa-kidinauzon. Naꞌiki tuukii daꞌi wakashaapinauzon oiaꞌo shaꞌapaapa-kaodauꞌati. Naꞌiki tuukii daꞌi wanaudapauzon washaꞌapaapan ipai pabiꞌinaaka kidaꞌoaimaakan, aonaꞌoraz ukaimanan kida. Wamashaapauzon kiwiin soo washaꞌapaapandikauda kidaꞌo. Watoꞌoratinan nii daꞌi wairibannao ati, naꞌiki wakishauzitinan niikarikaonan ĩꞌati. Panaadon wazon-kida-kao. Waunao naꞌapa kapam daꞌi, wazon-kidanĩdyaun. 4 Mazan unaꞌapan puꞌu, Tominkaru wakazannaatapiki aida-kidan pakaimanannaꞌiki pakamunanun waunao ati. 5 Uruu idaꞌan ukazannaatan waunao waꞌoian ai.Aonaa washaꞌapatan idiꞌo mani kaiman kidaꞌo aimaakan wuruꞌu ukazannaatanuzwaunao. Soo ukamunanun waꞌati paaipan ati karikaonan. Aizii ukazannaatan waunao,uchikaan naꞌiki usoꞌotan idaꞌan waꞌoian wanyukunuu iki. Naꞌiki upaꞌinaadan waunaoKaimanaꞌo Doronaa idaꞌan. 6 Dobata Tominkaru taan Kaimanaꞌo Doronaa wanyukunuuiti, Jesus Christ wakazannaatapiki idaꞌan. 7 Ukauꞌan Tominkaru kamunanun idaꞌanaꞌoudakotan waunao kaimanaꞌo pidannao nii, naꞌiki wazaamata-kinaa niꞌi naa wuruꞌukarikaonanuꞌoraz kakupa-kinai, karikaonanuꞌoraz wazaudapauzon. 8 Mishiꞌo wuruꞌuparada-karu kida õkowaadaniaz puꞌati.

Õaipan nii pukowaadan kaimanaiman ipai wuruꞌu puabatanii kidaz parada-karuwunao atiꞌi mishidainao kidaz Tominkaru. Marii kizi karikaonan ĩshaꞌapatan kaimankidaꞌo paꞌidiwaru aimaakan baꞌoran pidannao ati.

Aizii wuruꞌu saada-kariwai kidaz parada-karu Tominkaru kazannaatan dauaꞌorazwaunao, kaimanaꞌo wuruꞌu ukaminkaꞌutan nii ipai pidannao. 9 Mazan manaꞌa paꞌiputurukadinauzoꞌonaꞌa kashadaaka-karu an kanom sodi kida dikin ii karikaonan. Naꞌikimanaꞌa puturukadinauzoꞌonaꞌa saadapa-karu dauꞌati kotuaꞌo pidannao uu kida. Naꞌikimanaꞌa punyukunuupauzoꞌonaꞌa zunaapaaka-karu. Naꞌiki manaꞌa paꞌi puturukad-inauzoꞌonaꞌa toꞌorataaka-karu an, kotuaꞌo Jewnao kakinaori kida dauꞌan. Ushaꞌa-panum kauꞌan aonaa kanom kaimanaꞌo ikoda-kao naꞌapa kidaꞌo idaꞌan. Madiwaitapa-kaꞌo karikaonan aimaakan shaꞌapaapa-kao wuruꞌu naꞌapa kidaꞌoraz. 10 Marii itamaupukakinaowan pidan wuruꞌu panaꞌaapaꞌoraz baꞌorainao nyukunuu ĩmishidan ai mishiꞌokakinaorii. Aizii umaabataꞌazookan an,marinaꞌa naa uruu. 11Ushaꞌapanumkauꞌanpidannaꞌapaꞌo, paaipan atiꞌo wuruꞌu umaabataꞌazookanuzmishiꞌo parada-karu, naꞌiki paaipanatiꞌo wuruꞌu ushaꞌapaapaꞌazoonuz oii kidaꞌo aimaakan. Naꞌiki paaipan atiꞌo upatakaꞌuta-kidinan.

Paul katokontan pakakinaopan12 Aizii õdyuudan an Artemas oo Tychicus pugaru diꞌiti, putiwaa paꞌi puwaꞌatin

õꞌidaꞌati, Nicopolis ati. Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌitiꞌo nii õmakon, naꞌiki naꞌiaꞌo niiõaipan õgaru amazada wadidiizon dono. 13 Naꞌiki pukaminkaꞌuta paꞌi Apollos naꞌikiZenas kaudinaꞌoraz kakinaorii dauꞌu.* Putaa kizi paꞌi ĩꞌati ipai aimaakan ĩaiapanii kida,ĩdobatan anaꞌa naa pamakopa-kizi iti. 14 Marii ipai mishidainao tominpan kataan-karu dauꞌu, naꞌiki pashaꞌapaapan dauꞌu kaiman kidaꞌo aimaakan. Karikaonan kiziĩikodan aimaakan paꞌati naꞌiki baꞌoran pidannao ati. Aonaa kizi ĩmashaapan kanaꞌapankarikaonan.

15 Ipai pidannao wuruꞌu õtumainaouz dyuudan paparadan puꞌati. Naꞌiki pukowaadapaꞌi waparadan wamin-mishidannao ati naꞌii.

Marii karikaonan Tominkaru kamunanun ipai unao ati.

* 3:13 kaudinaꞌoraz kakinaorii dauꞌu: uruu dakota-kao lawyer English idaꞌan.

PHILEMON 1 378 PHILEMON 11

Paul KaaritanPhilemon AtiꞌoDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Paul saadan diꞌoraz pakaaritan Philemon ati taraa-kizai ikiꞌo, utaraapa-kao donoꞌoRome ii. Uruu Philemon mishidaꞌo Christ, Colosse sannao min-mishidan uruu.

Kainaꞌa daꞌi Philemon poitoru utoriauzonii,* Onesimus kiaꞌo uꞌuu. Onesimus ki-doopankauzonii daꞌi panaobanaa Philemon ai. Ukidoopankan dono, uikoda Paul utaapa-kao dono Rome ii. Naꞌapainiꞌo uabatan Paul kowaadapan Tominkaru paradan JesusChrist dauꞌu kidaꞌo. Uruu idi Onesimus mishida Tominkaru paradan, naꞌiki uzaamatanJesus Christ panaobanaa nii.

Aizii Paul aitapan idi Philemon toriinii Onesimus papoitoru nii, sariapa udyuudanukiwanpowaꞌa iti panaobanaadiꞌiti. Uruu idi usaadanpakaaritan, unaꞌakannii Philemondiꞌiti, uaipan Philemon kaimanaakan powaa iti papoitoru tuma. Uaipan unaubaanuzuukaawan dono powaa iti, naꞌiki kaiman kizi utaapanuzu, naꞌapa mishidainao Christtaapaakan kawan. Ĩnao ĩtaapan pamin-mishidannao naꞌapa paꞌinawuzu kawan.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadin-kizi 1-3Pilemon atiꞌo 4-7Marii kizi Onesimus naubaa-kao 8-22Kaarita katokonota-kao 23-251Diꞌoraz kaarita õgaru Paul diꞌikiꞌo tarainpaꞌoraz Jesus Christ dikin ii. Õsaadan kaarita

pugaru Philemon atiꞌo. Naꞌiki Timothy waꞌinawuzu, udyuuda-kidan paparadan naꞌikiunaubaan kapam pugaru. Mishi pugaru wapaonaru kaudinaꞌo naꞌapa waunao kawan.2Naꞌiki wadyuudan kapamwaparadan Apphia ati, wadadakoo omishidan idiꞌi naa. NaꞌikiwadyuudanwaparadanArchippus diꞌiti, uruumaꞌozakaꞌoraz ukazannaatapan kaimanaꞌokuwai. Naꞌiki wanaubaan kapam ipai mishidainao, choochiipauzonaouz pudapu ii.3Õtoriinpanmarii kizi TominkaruwaDaru naꞌiki Naobanai Jesus Christ kamunanun unaoati naꞌiki utaa kizi unyukunuu kaiman-kinaa nii.

Philemon kamarainapanun naꞌiki umishidan dauaꞌo4 Karikaonan õtoriinpan an, tuukii õkonaukii-kidan Tominkaru pugaru dauꞌan,

5 ushaꞌapanum kauꞌan ukowaada-kao idi õꞌati tuukii pumishidan Naobanai Jesus,naꞌiki õabata naꞌapam pumarainpan kapam ipai Tominkaru pidanannao. 6 ÕtoriinpanTominkaru ati marii kizi karikaonan pubaokopatinan mishidainao tuma naꞌikipukaminkaꞌuta kiziꞌi naa ĩdyaun, puaitapan idiꞌi naa ipai wuruꞌu kaiman kidaꞌorazaimaakan taa-kariwaiz naa waꞌati, wazaamatinan idiꞌi naa Christ idaꞌati. 7 Õꞌinawuzu,tuukii manawun õkonaukian naꞌiki tuukii pumaꞌozakadan õnyukunuu, ushaꞌapanumkauꞌan pumarainpan idi mishidainao naꞌiki pumaꞌozakadapan idi ĩnyukunuu.

Paul aipan Philemon zaamatan papoitoru powaa iti8 Aizii õsaadan diꞌoraz kaarita õpishaꞌazon idi pugaru, naꞌiki kainaꞌa õaiapanii

pushaꞌapatan aimaakan, ushaꞌapanum kauꞌan puaitapaniꞌi naa kaimanaꞌo shaꞌapatin-karu. Turuu maꞌozaka õdyuudan pushaꞌapatan aimaakan õaipan kawanaꞌati, Christpoitorun idi õgaru, 9 mazan wamarainpaakan idi, õpishaan nii karikaonan pugaru.Ukauꞌan õgaru Paul, tunarunao naꞌiki tarainpaꞌo Christ Jesus dikin ii, 10 õpishaꞌazonpugaru, turuu mani pushaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan pupoitoru Onesimus ati, õdanikawanuꞌoraz õtaapan daꞌaꞌa taraa-kizaiꞌi? Ushaꞌapanum kauꞌan uruu mishidaꞌoraꞌa naaChrist õkakuwaapan idi uꞌati. 11 Ukidoopankan dono puꞌai, madiwautapa-kaꞌo uruupuꞌati. Mazan aizii, umanawunuꞌo minkaꞌui uruu, turuu wakaiwaanuz, kaminkaꞌutaꞌonii pugaru naꞌiki õgaru.

* : poitoru utoriauzonii: Putukapa kaarita tokon ii, ‘torii-kariwai poitorui’ dauꞌan, Parada-karuMashaꞌapannaada-k-inao diꞌii.

PHILEMON 12 379 PHILEMON 2512 Aizii õdyuudan uruu powaa iti puꞌidiꞌiti, õmarainpan puꞌaꞌa naa uruu tuukii.

13 Naꞌiki tuukii padamata õaipan unaꞌan õtuma, kaminkaꞌuupaꞌo nii õgaru õtaratapa-kao puꞌu daꞌaꞌa Kaimanaꞌo Kuwai dikin ii. Ushaꞌapanum kauꞌan õaitapa tuukiaꞌopadamata puaipan kapam pukaminkaꞌutan õgaru. 14 Mazan aonaa turuu õtaapanuruu õmaabatakan puꞌu zii puꞌidiꞌiki. Soo õabataꞌazon zii kiwiin naꞌapam pukianudauꞌan. Õaipan pushaꞌapatan aimaakan puaipan ati naꞌiki punyukunuu kawanaꞌati,aonaa õpishaan idimani pugaru. 15Panaadon kaimanaꞌowuruꞌu uwaꞌakankanuz pugaru,aizii diꞌi ukaawan powaꞌa iti panaꞌaꞌa naa, naꞌiki aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa uwaꞌakauzonpugaru, mazan unaꞌan niꞌi naa paꞌan putuma karikaonan. 16 Aizii diꞌi ukaawan powaꞌaiti aonaa poitoruiꞌi naa mani karikaonan, mazan powaꞌaꞌo zii ukaimanan poitorui ai.Puꞌinawuzuꞌu naa manawun uruu aizii umishidan idiꞌi naa Christ. Tuukiaꞌo õmarainpanuruu, mazan pugaru powaꞌaꞌo nii zii pumarainapanuzu pupoitorun idi manawun uruu,naꞌiki puꞌinawuzun idiꞌi naa kapam uruu.

17 Ukauꞌan, umishiin an pukaudinan Christ ati naꞌapa õgaru kawan, mishiꞌo niipunaubaan ukaawan powaa iti puꞌidiꞌiti, naꞌapa punaubauzon kawan õkaawan. 18 Aiziiushaꞌapatauzon an dikaudaꞌo aimaakan oo umawinipinaatapan an pugaru, õgaruꞌo niikawinipinaatazu. 19 Aizii diꞌi õsaadan kaarita õaipan ati õkaꞌu idaꞌan. Uruu idi õkianpuꞌati naꞌapaudaꞌum umawinipinaatapan puꞌai, õkawinipinaatan nii pugaru. Mazankainaꞌa õnyukunuu-kidaꞌazon aimaakan puꞌati, puaitapanii õgaru idaꞌanaꞌo shaꞌatii wu-ruꞌu puikodanuz paꞌinaꞌo mashaapa-karu, ukauꞌan kainaꞌa dobata pumawinipinaatapanõgaru.

20 Aizii õꞌinawuzu õkiaꞌazon puꞌati, turuu shoman pushaꞌapatan wuruꞌu õaipaniazpushaꞌapatan, ushaꞌapanum kauꞌan ipai waunao mishidainaouꞌu naa paꞌidiwaru Christ.Pushaꞌapatinan annaꞌapa, tuukiaꞌo nii pumaꞌozakadanõnyukunuu, ushaꞌapanumkauꞌanipai waunao, Christ atiꞌoraꞌa naa wamashaapan. 21 Õaitapa puizoꞌatin nii õparadan,uruu idiꞌo õsaadan kaarita puꞌati. Naꞌiki õaitapa powaꞌaꞌo nii zii pushaꞌapatan kaimanaimaakan õdyuudan ai pugaru.

22Kainaꞌa baudaꞌapaꞌa naa aimaakan õpishaꞌazon pushaꞌapatan. Õaipan nii pusaabaanõsookapa-kizi nii pudapu ii. Õzauda-kidan õkodita-kida-kao niꞌi naa taraa-kizai iki, unaotoriinpan naꞌiki upishaan idi Tominkaru kodita-kidan õgaru.

Mishidainao dyuudan paparadan Philemon diꞌiti23 Epaphras tarainpaꞌoraz õtuma Christ Jesus dikin ii dyuudan kapam paparadan

puꞌati. 24Naꞌiki ipai wunaouꞌu kaminkaꞌuupainaouz õgaru daꞌaꞌa, ĩnao kapam dyuudanpaparadan puꞌati. Kaikapaudaꞌu wuruꞌu õminkaꞌunaouz, Mark, Aristarchus, Demas,naꞌiki Luke. 25Õtoriinpan, marii kizi karikaonan Naobanai Jesus Christ kamunanun ipaiunao ati.

HEBREWS 1:1 380 HEBREWS 1:5

Kaarita Saada-kariwaiHebrewnao AtiꞌoDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Aonaa uaitapa-kao kanom saadanii wuruꞌu diꞌoraz kaarita Hebrewnao ati. Mazanwuruꞌu pidan saadaꞌoraz aitapaꞌo naꞌapam Hebrewnao diꞌitinpan Kaimanaꞌo Kuwaidauꞌu, Jesus Christ dauaꞌoraz. Ĩnao dakota-kariwainaouz Jewnao kii naꞌiki Israelitenaokii kapam.

Aizii Hebrewnao, ĩaitapanii ipai wuru dauꞌanaꞌa Kiwiitapaꞌoraz Covenant. WuruꞌuKiwiitapaꞌoraz Covenant,* uruu Moses tominapa-kida-kinaaz Israelitenao. MazanMoses, Tominkaru poitoru karikaonan uruu. Mazan Jesus, uruu Tominkaru dani paꞌan.Utominapa-kida pidannao Paꞌinaꞌo Covenant dauꞌu paꞌan.

Joshua naꞌakan Israelitenao kaimanaꞌo amazada diꞌiti, Tominkaru taaniaz ĩꞌati, turuukizi ĩmashaapan kaimanKiwiitapaꞌo Covenant kawanaꞌati. Mazan Jesus naꞌakanwaunao,wamishidapan idaꞌan, turuu kizi wamashaapan konaukii Paꞌinaꞌo Covenant kawanaꞌati.

Hebrewnao kainaꞌa ĩfaadaannao Levi takaan-daunnao, Tominkaru Paradan saadinpaꞌokian kawanaꞌatiꞌo. Umanawunuꞌo Faadaa zowii uzai kida pidannao oian soꞌota-kinao nii.Uzai kida zowiauzo-kao ipai wunu. Mazan Jesus, uruu wafaadaan. Baukapa karikaonanuzowii-kao soꞌotaꞌo nii pidannao oian kida. Jesus mawakan Tominkaru taa kizi PaꞌinaꞌoCovenant, powaꞌaꞌoraz paꞌan ukaimanan. Naꞌiki kaarita Hebrewnao atiꞌoraz kaminkaꞌutawaunao, waaitapa-kinaa nii kanom niꞌo wuruꞌu Tominkaru taanuz Paꞌinaꞌo Covenant.Kaarita buutinpan kida

Kaimanaiman Christ aidan Tominkaru kaduz 1:1-3Christ, powaꞌaꞌo zii umanawunun angelnao ai 1:4—2:18Christ, powaꞌaꞌo zii umanawunun Moses naꞌiki Joshua ai 3:1—4:13Christ, uruu Faadaa Umanawunuꞌo powaꞌaꞌo zii4:14—7:28Christ shaꞌapataniaz aimaakan powaꞌaꞌo zii umanawunun 8:1—9:22Christ taainanuz powaꞌaꞌo zii umanawunun 9:23—10:39Tominkaru pidanannao umanawunuꞌo ĩmishidapan 11:1-40Wadaꞌan Jesus kaduz 12:1—13:19Toriinapa-karu 13:20-21Ubaukapan naa saadaꞌoraz taan paparadan 13:22-25

Tominkaru paradan pauDani idaꞌan1 Kotuaꞌa naa daꞌi mapuda Tominkaru paradan iriba pabiꞌinaaka kidaꞌo idaꞌan

wadokozu-daunnao ati, paprophetinnao idaꞌan. 2Mazan aizii amazada ikodaꞌanan diꞌitiꞌinaa patokon, Tominkaru paradan waꞌati pauDani idaꞌan paꞌan. Naꞌiki uruu idaꞌanaꞌoutoman aokazi, imiꞌi baara naꞌiki ipai aimaakan kida. Tominkaru zaamata paudani,zaamataꞌo nii ipai aimaakan paꞌidiwau nii. 3 Wuruꞌu udani, naꞌapa ukaduz Tominkarukaduz kawan manawun. Wuruꞌu umanawununuz, aida-kidaꞌo naꞌapam Tominkaruumanawunun. Uruu zaamatapaꞌo ipai aimaakan paparadan maꞌozakan idaꞌan. Naꞌikiutominan daunaꞌan waꞌoian soꞌotiki nii, usakanatan Tominkaru diwaꞌora antanapu,†umanawunuꞌoraz manawun aokazi ii.

Tominkaru dani, powaꞌaꞌo zii umanawunun angelnao ai4 Tominkaru Dani, powaꞌaꞌo zii umanawunun angelnao ai. Naꞌapa uꞌuu Tominkaru

taaniaz, powaꞌaꞌo zii umanawunun angelnao uu ai. 5 Ushaꞌapanum kauꞌan aonaanaꞌapainim Tominkaru kiauzon angel ati,“Pugaru õdani.

Aizii Õgaruꞌu naa puDaru nii.”‡Naꞌiki aonaa naꞌapainim Tominkaru kiauzon kapam angel dauꞌan,* : Kiwiitapaꞌo Covenant: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’waranuꞌu.† 1:3 Jewnao taapan pidan sakanataꞌo Naobanai diwaꞌora antanapu, umanawunuꞌo uruu ipai baꞌorainao ai ‡ 1:5Psalm 2:7

HEBREWS 1:6 381 HEBREWS 2:4

“Õgaruꞌo nii uDaru nii,naꞌiki uruꞌo nii Õdani nii.”§

6Mazan Tominkaru dyuudan donoꞌoraz umanawunuꞌo paudani imiꞌi baara ati, ukian,“Marii ipai Tominkaru angelinnao

umanawuntapan uruu.”*7Kaikapaꞌoraꞌa kapam ukian angelnao dauꞌan:“Tominkaru toman paꞌangelinnao awaru nii kida;

naꞌiki ĩnao upoitorunaouz utoman,tikazi maodapaꞌo kawan kida.”†

8Mazan pauDani ati ukian paꞌan,“Pugaru Tominkaru,

karikaonanuꞌo nii punaobanai-tinpan.Pukazowautapan nii pupidanannao sakitapaꞌo idaꞌan.9 Pumarainapanii aimaakan sakitapaꞌo,

mazan dikauda kidaꞌo aimaakan,tuukii pumanaudapakan.

Uruu idi ukauꞌan õgaru,puTominkarun,

õzaamataniꞌi naa pugaru,naꞌiki õtaaniꞌi naa puꞌati konaukii-kinai umanawunuꞌoraz paꞌan,powaꞌa zii õtaan puꞌatizu, õtaan ai puminaudaꞌunao ati.”‡

10 Tominkaru kian uꞌati koshan,“Naobanai, pugaru tomaꞌoraz imiꞌi baara amazada sakadinan dono.

Naꞌiki pukaꞌu idi putoman aokazi kapam.11 Ĩmainaabatinan nii, mazan pugaru, punaꞌan nii karikaonan paꞌan.

Mazan putomanii kida, zaamaꞌo nii ĩdyaun naꞌapa kamicha zaaman kawan.12Kamicha narakada-kao kawan, naꞌapaꞌo nii punarakadan ĩdyaun,

Naꞌiki pumuudan nii ĩdyaun panaꞌitinapa.Mazan pugaru aonaa naꞌapainim pupanaꞌadinauzon.

Naꞌiki pukakupanuz aonaꞌo nii naꞌapainim ukatokon-tinan.”§13 Tominkaru aonaa naꞌapainim ukiauzon angel ati kaikapaꞌa:

“Pusakanata õdazabaꞌa õdiwaꞌora antanapuatii õmuudan putarubanao puwaranuꞌu.”*

14 Mazan angelnao doronai karikaonan ĩdyaun naꞌiki poitoruinao, dyuuda-kariwaiTominkaru diꞌiki, kaminkaꞌutaꞌo nii pidannao kazannaatinaꞌo niꞌoraz.

2Umanawunuꞌo kazannaatin-karu

1 Ukauꞌan marii wakarodinan zoobaba, wadaꞌan wuruꞌu mishiꞌoraz parada-karukaimanaiman, uruu aonaa kizi wapozawatan uꞌai. 2 Ushaꞌapanum kauꞌan kakinaorii,Tominkaru taauzoniaz angelnao idaꞌan aida-kida-kao umishiin manawun. Pidandikintapaꞌoraz kakinaorii patakaꞌuta-kao pashaꞌapatanii kawanaꞌati. 3 Mazan wuruꞌukazannaatin-karu powaꞌaꞌo zii paꞌan umanawunun. Ukauꞌan tuukiaꞌo nii wapatakaꞌuta-kao wamashaapan an ikodaꞌazoꞌo tawuruꞌu aonaꞌoraz kazannaatin-karu umanawunun.Wuruꞌu kazannaatin-karu kakuwaanaata-kao kiwiin Naobanai Jesus idaꞌan. Naꞌikiabatainaouz uruu, ĩaida-kida kapam waꞌati kaimanaiman, mishiꞌo wuruꞌu kazannaatin-karu dauaꞌoraz. 4 Uruu dono Tominkaru aida-kida kapam umishiin, pashaꞌapata-kidan idaꞌan aimaakan kidamatukapauzoka-kariwai, naꞌiki umanawun kidaꞌo aimaakan,aidaꞌo Tominkaru umanawunun. Naꞌiki uaida-kida umishiin pataan idaꞌan pidannao§ 1:5 2 Samuel 7:14; 1 Chronicles 17:13 * 1:6 Deuteronomy 32:43 † 1:7 Psalm 104:4 ‡ 1:9 Psalm 45:6-7§ 1:12 Psalm 102:25-27 * 1:13 Psalm 110:1

HEBREWS 2:5 382 HEBREWS 3:1kawanaꞌati ĩshaꞌapata-kinaa nii pabiꞌinaaka kidaꞌo aimaakan Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan,naꞌapa paaipan kawanaꞌati.

Christ tominan pidan nii5 Aonaa Tominkaru zaamatan angelnao kazowautapaꞌo nii paꞌinaꞌo amazada wuruꞌu

waꞌatipaꞌoraz, uruu diinaꞌikiꞌoraz amazada dauaꞌo wuruꞌu wakakuwaatinanuz. 6Mazanusaadinpan Tominkaru kaaritan idaꞌa, kaikapaꞌa:“Oo, Tominkaru! Kanom niꞌo mooko wuruꞌu punyukunuu

pidannao dauꞌatinanuz manawun,naꞌiki putaapanuzu wuruꞌu daonaioraz kaiman kapam?7 Putoman pidannao awutapa zaꞌo nii ĩmanawunun angelnao ai,

aonaa kotuaꞌikiꞌi nii mani,naꞌiki putaanii konaunam-kinai naꞌiki umanawun-kinai ĩꞌati.8 Putaa ipai aimaakan kida ĩkazowautapan nii.”*Tominkaru taa ipai aimaakan kida pidannao ati ĩkazowautapan niꞌo, aonaa kanomkainaꞌa ĩmakazowautapakanii. Mazan kai aonaa zii watukapan ĩkazowautapan ipaiaimaakan kida. 9Mazanwatukapa Jesus, utoma-kao awutapa zaa umanawunun angelnaoai, mazan aonaa kotuaꞌikiꞌo mani, umawaka kizi ipai pidannao oian dikin ii Tominkarukamunanun idi. Aizii taa-kaoaꞌa naa konaunam-kinai naꞌiki umanawun-kinai uꞌati,ushaꞌapanum kauꞌan ubaiatinaꞌakaniꞌi naa mawaka-karu diꞌiti.

10 Tominkaru wuruꞌu tomaꞌoraz ipai aimaakan kida. Naꞌiki ipai aimaakan kidaukonaukii-kinaa niꞌo. Tominkaru aipan iribaꞌoraz paudainao kaꞌidiwainan pamanawu-nun idi. Tominkaru saabaan Jesus kaiman manawun ubaiatinan idaꞌan, uruu mishikizi ukazannaatapan pidannao. 11 Aizii Jesus naꞌiki wunaouꞌu usaabaaniaz naa, bau-daꞌapaꞌo ĩdaru. Uruu idi aonaa ukibaꞌazon padakotan ĩdyaun paꞌinawuzunao nii naꞌikipadadakoonao nii. 12Ukian shaꞌatii Tominkaru ati kaikapaꞌa:“Õkakuwaapan nii pudauꞌu

õꞌinawuzunao naꞌiki õdadakoonao ati;Õkonaukii-kidan nii pugaru

pupidanannao baokopatinan dono.”†13Ukian kapam,“Õnyukunuu Tominkaru atiꞌo nii.”‡Naꞌiki ukian kapam kaikapaꞌa:“Diꞌi õgaruꞌu, koraiziannao tuma,

Tominkaru taaniaz õꞌati.”§14 Wuruꞌu koraiziannao, pidannao ĩdyaun. Ukauꞌan Jesus naꞌapa utominan, naꞌiki

utiwaa wuruꞌu ĩbaiatanii kidaz kapam. Utominan pidan nii, naꞌiki pamawakan idaꞌan,umainaabatan ipai Satanmaꞌozakanuz, kazowautapaꞌoraz mawaka-karu. 15Naꞌiki kaika-paꞌo idaꞌan, Jesus soꞌotan pidannao, poitoruinao kawanuꞌoraz ĩmashaapan pashakatandiꞌiki, ĩtaritan idi mawaka-karu ai. 16 Kaimanaiman ukainaabata-kao, aonaa angelnaomani wuruꞌu Jesus kaminkaꞌutaniaz, mazan Abraham takaan-daunnao paꞌan. 17 Uruuidiꞌo Jesus tominan pidan nii naꞌapa manawun paꞌinawuzunao kawan, turuu kizi uruuĩFaadaan Umanawunuꞌo nii, kamunan-kidaꞌo niꞌoraz ĩdyaun naꞌiki mishiꞌo ushaꞌapatanaimaakan kida Tominkaru ati. Uruu turuu kizi pidannao oian kida soꞌota-kao. 18Naꞌikiaizii turuu ukaminkaꞌutan wunaouꞌu tiwaa-kidapa-kariwainaouz, ushaꞌapanum kauꞌantiwaa-kidapa-kariwaiꞌi naa uruu, naꞌiki ubaiaapaꞌakaniꞌi naa dikaudaꞌo kapam.

3Powaꞌa zii Jesus umanawunun

Moses ai1 Ukauꞌan, õiribannao, Tominkaru zaamataniinaouz papidanannao nii. Udiꞌitapa

Jesus, uruu apostle naꞌiki Umanawunuꞌo Faadaa ipai waunao ati mishidapainaouz* 2:8 Psalm 8:4-6 † 2:12 Psalm 22:22 ‡ 2:13 Isaiah 8:17 § 2:13 Isaiah 8:18

HEBREWS 3:2 383 HEBREWS 4:1Tominkaru. 2 Jesus shaꞌapata ipai aimaakan Tominkaru dyuudanii ushaꞌapatan, uzaa-matan uruu shaꞌapataꞌo nii kaudin-kizai, naꞌapa Moses shaꞌapatauzon kawan daꞌiipai aimaakan dyuuda-kariwai ushaꞌapatan Tominkaru Dapu ainao ati, wuruꞌu upi-danannaouz. 3 Pidan tomaꞌoraz kabaun pamashaapa-kizi nii, powaꞌa zii manawununaubaapa-kao wuru aiaꞌa kabaun utomaniaz. Ukauꞌan naꞌapa kapam Jesus, powaꞌaꞌozii manawun unaubaapa-kao paꞌan Moses ai. 4 Mishi ipai kabaun kainaꞌaꞌo utomiki,mazan Tominkaru, uruu paꞌan wuruꞌu tomaꞌoraz ipai aimaakan. 5 Moses shaꞌapataipai aimaakan wuruꞌu dyuuda-kariwaiz ushaꞌapatan Tominkaru Dapu ainao ati, wuruꞌuupidanannaouz, mazan uruu poitorui karikaonan. Naꞌiki ushaꞌapaapauzoniaz kainaa-batan naꞌapam nii aimaakan shaꞌapan diinaꞌitiꞌi. 6Mazan Christ, Tominkaru Danin idi,ukazowautapa Tominkaru Dapu ainao wuruꞌu upidanannaouz, naꞌiki ushaꞌapata ipaiaimaakan Tominkaru dyuudanii ushaꞌapatan ĩꞌati. Waunao Tominkaru Dapu ainao,wazaamatinpan an pakawan wamishidapanii diꞌiti, naꞌiki wazaudapan an pakawanukowaadauzoniaz ushaꞌapatan nii waꞌati diinaꞌitiꞌi.

Marii wadaꞌananTominkaru karikaonan

7Ukauꞌan, Kaimanaꞌo Doronaa kiauzon kawan,“Aizii kamoo, uabatan dono naꞌapam Tominkaru kian,

8manaꞌa udadaradaꞌanaꞌa unyukunuutawuru donoꞌo kawanuꞌu udikintapauzonuz Tominkaru,

naꞌiki utiwaa-kidapauzonuz uruu mapidantakaꞌo amazada diꞌii.9Naꞌii udokozu-daunnao tiwaa-kidapan õgaru,

ĩtukapauzon puꞌaꞌa naa padamata kanom kida õshaꞌapaapauzonii 40 wunu.10Uruu idi tuukii manawun õtoꞌoran ĩꞌati,

naꞌiki õkian: Ĩkaduz ĩmadaꞌanaꞌazookan õgaru,naꞌiki aonaa manawun ĩaipan paizoꞌatin zoobaba õkakinaori.

11Uruu idi õtoꞌoran biiꞌi õtoman parada-karuaonaꞌoraz turuu ukiwa-kida-kao.

Õkian: Aonaꞌo nii naꞌapainim ĩmorotanamazada sookapa-kizai iti, õsaabaaniaz naa.”*

12 Õiribannao, ukarodin paꞌi, aonaa kizi naꞌiaꞌoram unao nyukunuu dikaudan naꞌikimamishidakan, naꞌiki unao tanawatinan panaꞌitiꞌi naa kakupaꞌoraz Tominkaru ai.13Umaꞌozakadaaka mishiꞌoraiman ipai kamoo, wuruꞌu “Aizii Kamoo” kiaꞌoraz udakota-kao kainaꞌan puꞌu zii, uruu aonaa kizi naꞌiaꞌoram unao dikintapadinan, umariidapa-kidinan idaꞌan oiaꞌo ati. 14 Waunao Christ tumaꞌo wakaꞌiidiwainan, wazaamatinpan ankaimanaiman wuru diꞌikiꞌi wasakadanuz wamishidapan atii utokon iti, aonaa wakaakin-pan. 15Wadiꞌitapa koshan tawuruꞌu usaadinapanuz:“Aizii kamoo, uabatan dono naꞌapam Tominkaru kian,

Manaꞌa udadaradaꞌanaꞌa unyukunuutawuru kawanuꞌu udikintapauzonuz Tominkaru.”†

16 Kanomnao tawuruꞌu abataꞌoraz padamata Tominkaru paradan mazan dikintapaꞌo-raz uruu? ĨnaoMoses kodita-kidaniinaouz Egypt iki. 17Naꞌiki kanomnao atiꞌo Tominkarutoꞌoranuz 40wunu? Utoꞌoranwunao atiꞌoraꞌa, oiaꞌoraz,mawakaꞌoraz naamapidantakaꞌoamazada ii. 18 Naꞌiki kanomnao atiꞌo Tominkaru kian parada-karu aonaꞌoraz turuuukiwa-kida-kao idaꞌan, aonaꞌo nii naꞌapainim ĩmorotan amazada sookapa-kizai iti?Ukian naꞌapa wunao atiꞌoraꞌa, dikintapainaouz Paugaru.‡ 19 Ukauꞌan waaitapa aonaaĩmorotan taapada-kao amazada sookapa-kizai iti, ushaꞌapanum kauꞌan ĩmamishidakanidiꞌo.

4Kainaꞌa zii Tominkaru pidanannao ati sookapa-karu

1 Kainaꞌa zii Tominkaru taauzonii waꞌati mishiꞌoraz paparadan, uruu idaꞌan kizituruu wamorotan amazada sookapa-kizai iti. Marii wakarodinan zoobaba, uruu aonaa* 3:11 Psalm 95:7-11 † 3:15 Psalm 95:7-8 ‡ 3:18 Numbers 14:1-35

HEBREWS 4:2 384 HEBREWS 5:4kizi naꞌiaꞌoram unao kasharutinan, utukapa paꞌi umamorotakan wuru diꞌitiꞌi sookapa-kizaiz. 2 Waabataniꞌi naa kapam Kaimanaꞌo Kuwai naꞌapa ĩabatauzon kawan. Mazanmadiwautapa-kaꞌo karikaonan ĩꞌati wuruꞌu kowaada-kariwaiz. Mishi ĩabata padamatazu,mazan aonaa ĩmishidanuzu. 3Aizii waunaomishidainaouznaamorota paꞌan, wuru diꞌitiꞌisookapa-kizaiz. Tominkaru kian kawan:“Õtoman õtoꞌoran biiꞌi parada-karu aonaꞌoraz turuu ukiwa-kida-kao. Õkian:

Aonaꞌo nii naꞌapainim ĩmorotan amazada sookapa-kizai iti,õsaabaaniaz naa!”*

Mishi Tominkaru kaudin-kizi ipain utoman donoꞌoraz amazada. 4 Kainaꞌa usaadinpan7th kamoo dauꞌu, kaikapaꞌa: “Tominkaru sookapan 7th kamoo idaꞌa ipai pakaudin-kizi kida ai.”† 5 Naꞌiki wadiꞌitapa koshan usaadinapanuz, Tominkaru kian, “Aonaꞌo niinaꞌapainim ĩmorotan amazada sookapa-kizai iti.”‡ 6 Kiwiiniinaouz ĩabatan KaimanaꞌoKuwai, aonaa ĩmorotauan amazada sookapa-kizai iti, ushaꞌapanum kauꞌan ĩdikintapanidiꞌo. Kainaꞌaꞌo nii baokoinao taapada-kao nii ĩmorotan amazada sookapa-kizai iti.7 Ukauꞌan Tominkaru saabaa baꞌoran kamoo, uruu dakota-kariwaiz “Aizii Kamoo.”Ukowaadanuz David idaꞌan iriba wunu dobatan daunaꞌan, uruu dauꞌatiꞌo tawuruꞌu kii-karuz kaikapaꞌa:“Aizii kamoo, uabatan dono naꞌapam Tominkaru kian,

Manaꞌa udadaradaꞌanaꞌa unyukunuu.”§8 Joshua tauzon an mani sookapa-karu ĩꞌati, aonaa kanom nii mani Tominkaru

kadakotinan baꞌoran kamoo dauꞌu udaunaꞌan. 9 Uruu idi, kainaꞌa zii Tominkaru pi-danannao ati sookapa-karu, Tominkaru sookapauzon kawan 7th kamoo idaꞌa. 10Kanommorotaꞌo sookapa-kizai iti, Tominkaru saabaaniaz, usookapan nii pakaudin-kizi kidaai, naꞌapa Tominkaru sookapauzon kawan daꞌi pakaudin-kizi ai. 11 Ukauꞌan mariiwatiwainan dadarawamorota kizi amazada sookapa-kizai iti. Dadara paꞌi watiwain, uruuaonaa kizi kanom pozawatan patamakapan idaꞌan wunao kaduzuꞌu, dikintapainaouz.

12 Tominkaru Paradanuz kakupaꞌo, naꞌiki ukaꞌiita pashaꞌapatan aimaakan kida.Powaꞌaꞌo zii manawun udimanan marii dyaꞌutamaꞌoraz udabaazi dimanainpan ai. Atiiuchoota wakaꞌazoo iti, wadoronaa naꞌiki wanyukunuu sakadinapa-kizi iti. Uchoota atiiwaniwaꞌuuzi dyukoinpan, naꞌiki waunanzoo zikon iti. Naꞌiki Tominkaru paradan aitapa-kida naꞌapam wadiꞌitinpan naꞌiki kanom waaipan wanyukunuu ii. 13 Aonaa kanomkainaꞌa dizinpaꞌo nii Tominkaru ai ipai utomaniaz bii an. Ipai aimaakan mashaapankainaabanaa naꞌiki daꞌatinapa uawun zaꞌa. Naꞌiki uꞌatiꞌo nii wuruꞌu wakowaadanuz ipainaꞌapam wamashaapauzonuz.

Jesus, uruu Umanawunuꞌo Faadaa14 Kainaꞌa waFaadaan Umanawunuꞌo manawun makoꞌoraz naa aokazi iti, uruu Jesus,

Tominkaru Daniz. Ukauꞌan marii pakawan wazaamatinpan wuru diꞌitiꞌi wamishida-panuz uruu. 15 Ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌu waFaadaan Umanawunuꞌoraz, uaitapaniinaꞌapaꞌoram wuruꞌu wamaturuukanuz. Umashaapankan dono imiꞌi baaraꞌa, tiwaa-kariwai kapam uruu ipai shaꞌapaꞌoram idaꞌan kida, naꞌapa waunao kawan. Mazanaonaa naꞌapainim uꞌoian. 16Ukauꞌan aonaa watariaꞌanaꞌa wamaonapadinan Tominkarukamunanuꞌoraz idaꞌati. Naꞌii wakamunan-kida-kao nii naꞌiki waikodan nii kamunan-karu kaminkaꞌutaꞌo nii waunao, waaipan dono waminkaꞌu nii.

51Umanawunuꞌo Faadaa zaamatauzo-kariwai daꞌi pairibannao bii iki, ukaudin-kizi niꞌo

taa-kao, umakon Tominkaru kanaapu iti pidannao ati, utaa kizi kaiman kidaꞌo aimaakanTominkaru ati, naꞌiki uzowii kizi uzainaopidannaooiandikin ii. 2Kaimanuruuwunao tu-maꞌamaaitapin-kainaouz naꞌiki shaꞌapatainaouz dikauda kidaꞌo aimaakan, ushaꞌapanumkauꞌan uruu naꞌapaꞌo umaturuukan kapam ĩnao kawan. 3 Ukauꞌan pamaturuukan idi,uzowian nii uzainao paꞌoian dikin ii kapam, uzowian dono uzai pidannao oian dikin ii.

4 Aonaa pidan Umanawunuꞌo Faadaa-tinpan paaipan ati karikaonan. Soo Tominkaruzaamatan idaꞌan pidan, wuruꞌu utominanuz paꞌan Umanawunuꞌo Faadaa nii, naꞌapa* 4:3 Psalm 95:11 † 4:4 Genesis 2:2 ‡ 4:5 Psalm 95:11 § 4:7 Psalm 95:7-8

HEBREWS 5:5 385 HEBREWS 6:8

Aaron zaamatauzo-kao kawan. 5 Ukauꞌan naꞌapaꞌo kapam Christ, aonaa paaipan atiꞌomani wuruꞌu uzaamatinanuz Umanawunuꞌo Faadaa nii. Mazan Tominkaru paꞌan wuruꞌuzaamataꞌoraz uruu, ukian donoꞌoraz uꞌati kaikapaꞌa:“Pugaru õdani,

Aizii õgaruꞌu naa pudaru nii.”*6Naꞌiki ukian koshan kaikapaꞌa:“Pugaru karikaonanuꞌo nii pufaadaa-tinpan,

naꞌapaꞌo Melchizedek faadaa-tinpauzon kawan.”†7 Jesus mashaapankan dono imiꞌi baaraꞌa, utoriinapa Tominkaru ati naꞌiki upishaa

ukaminkaꞌutan paugaru. Utoriinpan diiwaꞌo idaꞌan naꞌiki uzaada Tominkaru ati,turuaꞌoraz ukazannaatan uruu mawaka-karu ai. Naꞌiki wuruꞌu utoriinapanuz dakoꞌati-kao, ushaꞌapanum kauꞌan utaainan idiꞌo kaiman-daun Tominkaru ati. 8 Jesus Tominkarudanin puꞌu padamata, utominapa izoꞌatiaaba-karu dauꞌu pabaiatinan idaꞌan. 9Ubaiaapanidi ipai aimaakan Tominkaru aipan kawanaꞌati, uruuꞌu naa karikaonanuꞌo kazannaatin-karu ikoda-kinao nii ipai wunao atiꞌi izoꞌatiinaouz uruu. 10 Tominkaru zaamatan uruuUmanawunuꞌo Faadaa nii, naꞌapaꞌo Melchizedek‡ faadaa-tinpauzon kawan.

Kakinaorii waota-karu aiaꞌo mishidapa-karu ai11 Kainaꞌa dobata wakowaadaꞌazoonii wuru dauꞌanaꞌa, mazan kashaꞌapannaa

ukowaada-kao kaimanaiman unao ati, ushaꞌapanum kauꞌan konaꞌii utominpan. 12Unaokotuaꞌikiꞌoraꞌa naa umishidapan Jesus, mazan upuꞌu aonaa ukaꞌiitan utominapa-kidanbaokoinao, mazan kiiꞌan, baꞌoran pidan tominapa-kidan zii unao powaa iti zii koshanwuru dauꞌaꞌa kiwiiniꞌoraz tominapa-karu kida Tominkaru kuwaa dauaꞌoraz. Unaokoraiziannao sodi kida kawanuꞌo zii, biidapaꞌo zii dunui karikaonan, makaꞌiitakaꞌo ziipanikan wanyukunui. 13 Pidan mashaapaꞌoraz zii dunui idaꞌan karikaonan, paꞌishizosodiꞌo zii kawanuꞌo wuruꞌu. Aonaꞌo zii uaitapan aimaakan kaimanaꞌo oo aimaakanaonaꞌo ukaimanan. 14 Mazan pidan nikaꞌo kimishaꞌo wanyukunui, dyaupaiꞌoraꞌa naapaꞌan wuruꞌu. Uaitapaniꞌi naa paꞌan naꞌiaꞌoram aimaakan kaimanaꞌo naꞌiki aimaakanoiaꞌo.

61 Ukauꞌan marinaꞌa naa shoman kiwiin kidaꞌoraz zii daꞌi tominapa-karu Christ

dauaꞌoraz, mazan wamakoꞌo naa mishiꞌoraiman wuru diꞌitiꞌi kakinaorii, wadyaupai-kinaa niꞌoraz paꞌan. Aonaa wasakadinaꞌanaꞌa powaa iki wuru diꞌikiꞌi, pidannao paꞌi-naꞌoraz zii ĩmishidan tominapa-kinaaz. Tawuruꞌu tanawatin-karu madiwautapa-kaꞌoshaꞌapatin-karu kida ai dauaꞌoraz, naꞌiki Tominkaru mishida-kao dauaꞌoraz zii. 2Naꞌikichikaawunuin-karu kida dauaꞌoraz, naꞌiki pidannao muudan dauaꞌoraz pakaꞌu kidabaꞌoran pidan idaꞌati, naꞌiki tominapa-karuz mawakainao kadishita-kida-kao dauaꞌorazdiinaꞌitiꞌi, naꞌiki karikaonanuꞌoraz patakaꞌutin-karu dauaꞌoraz. 3 Naꞌiki Tominkarutaapadan an unaꞌapan, wamakon nii wuru diꞌitiꞌi kakinaorii wadyaupai-kinaa niꞌorazpaꞌan.

4Aizii aonaa turuu pidannao padanata-kida-kao powaꞌa ati koshan Tominkaru idaꞌati,wunaouꞌu pidannaouz kaawa-kida-kariwaiz naa baukapaiman Tominkaru kanadanidaꞌati.* Konaukiaꞌoraz daꞌi ĩtiwaan kaimanaꞌoraz aimaakan aokazi ikiꞌo, naꞌiki kaꞌidi-wainaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa idi. 5Naꞌiki ĩaitapaniꞌi naa naꞌapam Tominkaru paradankaimanan, naꞌiki ĩaitapaniꞌi naa naꞌapam Tominkaru maꞌozakan, wuruꞌu ukaiwaanniꞌoraz diinaꞌitiꞌi. 6Mazan ĩmarinaꞌatan an pamishidapan Christ, aonaa turuu ĩpadanata-kida-kao powaa ati Tominkaru idaꞌati. Wuruꞌu aimaakan ĩshaꞌapataniaz, TominkaruDanitauka-kao kawanuꞌo wuruꞌu cross diꞌiti naꞌiki ĩbaꞌazootin-kidan uruu iribaꞌo pidannaokanaapu iti.

7 Tominkaru wuruꞌu kamunan-kidaꞌoraz zakapu kaimanaꞌoraz wunu zabiipan, uruuidi ziwu paoribai sodan kida, paowainao atiz. 8Mazan zakapu kaiwada-karu baawutaꞌo* 5:5 Psalm 2:7 † 5:6 Psalm 110:4 ‡ 5:10 Genesis 14:17-20 * 6:4 wunaouꞌu pidannaouzkaawa-kida-kariwaiz naa baukapaiman Tominkaru kanadan idaꞌati oo “baukapaiman ĩaitapaniꞌi naa padamatamishiꞌokuwai Tominkaru diꞌikiꞌoraz”

HEBREWS 6:9 386 HEBREWS 7:3

naꞌiki kazamakaꞌo baawutaꞌo paꞌidiwaru,madiwautapa-kaꞌo karikaonanwuruꞌu, uruu idiTominkaru patakaꞌutan niizu, naꞌiki ukawaoda-kao nii ipai.

9 Õmin-mishidannao õmarainapaniinao, waparadan puꞌu padamata unao ati kaika-paꞌa, mazan waaitapa wanyukunuu ii, ushaꞌapatan nii kaiman kidaꞌo aimaakan, pidanshaꞌapatauzoniaz pakazannaatinan idiꞌoraz naa. 10 Tominkaru aonaꞌo nii ushaꞌapatanaimaakan panaꞌiti. Aonaꞌo nii umanyukunuutan wuruꞌu unao shaꞌapataniaz, oo unaoaida-kidaniaz ukamarainapanun Tominkaru ati, ukaminkaꞌutan idaꞌanaꞌoraz umin-mishidannao, atii kai pakawan zii unao shaꞌapaapan naꞌapa kidaꞌo ĩꞌati. 11Naꞌiki tuukiimanawun waaipan ipai unao pakawan ushaꞌapaapan wuruꞌu dadaraꞌoraz kaudin-kizaiatii utokon iti. Uruu mishiꞌo nii uikodan wuruꞌu aimaakan kida uzaudapaniaz. 12Aonaawaaipan uzoonon, mazan waaiapa unao tawunao kawan paꞌanaꞌa, mishidainaouz naꞌikimakashadin-kainaouz, uruu idi ĩzaamata tawuruꞌu Tominkaru kowaadanii putaan niiĩꞌati.

Tominkaru kian kawanaꞌati, mishiꞌo nii ushaꞌapan13Tominkaru kaiwaa paꞌuu, utukapa-kida-kinaa nii umishian nii wuruꞌu paparadanuz,

ukowaadauzon donoꞌoraz pashaꞌapatan nii aimaakan Abraham ati. Ukaiwaan paꞌuuaonaan idi baꞌoran umanawunuꞌo nii uꞌai. 14Ukian kaikapaꞌa:“Mishiꞌo nii õkamunanun puꞌati,

iribaꞌo nii õtaan putakaannao nii.”†15 Abraham aonaa ukashadinan pazaudapan, atii uzaamatan Tominkaru kowaadaniazpataan nii.

16 Pidannao kaduz ĩdakotauzon pidan umanawunuꞌo paꞌai, ĩtukapa-kidaꞌazon idiĩmishian nii wuruꞌu paparadanuz. Naꞌiki pidannao abatan dono uruu kaduz parada-karu, aonaꞌa naa powaꞌa ĩmamishidaꞌakakan. 17 Aizii Tominkaru aipan patukapa-kidan kaimanaiman aonaꞌo nii upanaꞌadan padiꞌitinpan pashaꞌapataꞌazoonii ai, uruu idiukaiwaan paꞌuu utukapa-kida-kinaa nii umishiian nii wuruꞌu paparadanuz, wunao atiꞌizaamatainao niꞌoraz tawuruꞌu ukowaadauzoniaz pataan nii. 18 Diꞌoraꞌa dyaꞌutamaꞌorazaimaakan kida, aonaa turuu ĩpanaꞌadinan: Tominkaru aonaa turuu umariidinan utaandono mishiꞌo paparadan, naꞌiki aonaa turuu umariidinan ukaiwaan dono paꞌuu.

Ukauꞌan waunao makoinaouznaa Tominkaru diꞌiti kazannaatin-karu dauꞌati, tuukiiwanyukunuu maꞌozakada-kao aonaa kizi wakashadinan wazaudapan kaiman kidaꞌoaimaakan Tominkaru taaꞌazooniaz waꞌati diinaꞌitiꞌi. 19 Naꞌiki wazaudapan idiꞌi naaTominkaru taaꞌazooniazwaꞌati, aonaa kanomawautapan‡waunaoTominkaru ai. 20 Jesusmakoꞌo naa uꞌidiꞌiti waꞌuaꞌati, naꞌiki waunao dikin iaꞌo umakon, uruꞌo niꞌi naa karikao-nanuꞌo Umanawunuꞌo Faadaa nii, naꞌapa Melchizedek§ faadaa-tinpauzon kawan.

7Melchizedek faadaa-tinpan kaduz umanawunuꞌo

1 Aizii Melchizedek king daꞌi donoi Salem ii, naꞌiki uruu faadaa kapam, ukaudinanTominkaru umanawunuꞌo manawun ati. Aizii Abraham papidanannao tuma, ĩmiza-ataakapan patarubanao tuma, ĩzowii ipai ĩdyaun panaobanaa kingnao tuma kapam. AiziiAbrahamkiwapaanandonoꞌo naanaꞌiki, Melchizedek ikodapanuruu, naꞌapain udapadankaiman kidaꞌo aimaakan shaꞌapa kizi Abraham ati, Tominkaru diꞌikiꞌo.* 2Aizii Abraham,unaꞌaka ipai aimaakan kida pazaamataniaz pamizaataaka-kizi iki. Uruꞌu naa ubuutan1/10 aimaakan kida pazaamataniaz diꞌiki, naꞌiki utaanuzu Melchizedek ati, uꞌidiwau nii.

Wuruꞌu Melchizedek uuaz, “Kaimanaꞌo Naobanai” kiaꞌo wuruꞌu. Naꞌiki uruu dakota-kao kopam, “Kaimanaaka-karu Naobanaanaa,” ushaꞌapanum idi uwiizi uu Salem,“kaimanaaka-karu” kiaꞌo wuruꞌu. 3 Aonaa Melchizedek daru naꞌiki daro aitapa-kao.Naꞌiki aonaa kapam udokozu-daunnao aitapa-kao. Aonaa uaitapa-kao naꞌapainiꞌoram† 6:14 Genesis 22:17 ‡ 6:19 Tominkaru Dapu Jerusalem iaꞌoraz, unazo ii kainaꞌa kazoaꞌo naꞌiki udaruꞌo kamichamada. Uruu awautapaꞌo pidannao, ĩmorotan ai Kabaun Nazoo Kaimanaꞌoraz Manawun diꞌiti. Soo UmanawunuꞌoFaadaa, uruu turuu umorotan naꞌiti baukapa karikaonan ipai wunu. Mazan Jesus, baukapa umawakan naꞌiki utaanpaizain pidannao oian dikin ii. Uruu wuruꞌu daꞌataꞌoraz aokazi itiꞌo dunapo. § 6:20 Genesis 14:17-20 * 7:1Genesis 14:17-20

HEBREWS 7:4 387 HEBREWS 7:21ushakatan naꞌiki naꞌapainim naa umawakan. Melchizedek Tominkaru Dani kawanuꞌo;ufaadaa-tinpan idi karikaonanuꞌo.

4 Aizii utukapa, naꞌapam Melchizedek umanawunun. Abraham, wadokozu-daunnaotomin-kiziz, ubuuta ipai aimaakan panaꞌakaniaz naꞌiki utaa 1/10 Melchizedek idiwaunii. 5 Naꞌiki kii-karu kawanaꞌati Moses kakinaori idaꞌan, Levi takaan-daunnao wuruꞌufaadaa-tinainaouz, ĩnao zaamataꞌo nii paꞌidiwau nii 1/10 wuru diꞌikiꞌi pairibannaobuutanii kidaz, (Abraham takaan-daunnaowuruꞌu ĩiribannaouz,mazan upuꞌu ĩzaamatanaimaakan ĩꞌidiꞌiki). 6 Mazan Melchizedek aonaa Levi takaan-daun mani uruu, upuꞌuzii uzaamatan 1/10 Abraham ai. Naꞌiki upuꞌu udapadan kaiman kidaꞌo aimaakanshaꞌapa kizi Abraham ati, uruu atiꞌoraz shaꞌatii Tominkaru kowaadauzon ushaꞌapatan niikaimanaꞌo aimaakan. 7Naꞌiki ipai pidan aitapan: wuruꞌu pidan umanawunuꞌoraz powaꞌazii baꞌoran ai, turuu udapada-kidan kaimanaꞌo aimaakan shaꞌapa kizi wuru atiꞌi baꞌoranaonaꞌoraz umanawunun. 8 Wunaouꞌu faadaanaouz, wuruꞌu Levi takaan-daunnaouzzaamata 1/10, mazan ĩnao mawakaꞌo nii. Mazan Melchizedek zaamataꞌoraz 1/10Abraham ai, karikaonanuꞌo ukakupan paꞌan, saada-kariwaiz kian kawanaꞌati udauꞌan.9 Naꞌiki Abraham taan donoꞌoraz Melchizedek ati 1/10, turuu wakian Levi takaan-daunnao wuruꞌu zaamatauzonaouz padamata 1/10; upuꞌu ĩtaan kapam Melchizedekati Abraham idaꞌan, 10 ushaꞌapanum kauꞌan Melchizedek ikodapan donoꞌoraz Abraham;Levi, padokozu-daun Abraham idaꞌaꞌoraꞌa naa uruu naꞌapain.

11 Aizii wuruꞌu Levi takaan-daunnao faadaanao-tinapauzon kaduzuz turuan an maniushaꞌapatan ipai aimaakan Tominkaru aiapanii ushaꞌapata-kao, aonaa kanom nii manibaꞌoran kaduz faadaa aiapa-kao Melchizedek kawanuꞌo paꞌan, aonaa Aaron† kawanuꞌomani. (Levi takaan-daunnao faadaa-tinapanuz, kakinaorii taa-kariwaiz Moses ati,kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu ĩfaadaa-tinapanuz.) 12Naꞌapainim donowuruꞌu faadaa-tinapa-karukaduzuz panaꞌada-kao, ukauꞌan panaꞌadinaꞌo nii kapamwuruꞌu ĩkakinaorinaaz. 13Naꞌikiusaadinpan kawanaꞌati wanaobanaa Jesus dauꞌan, uruu baꞌoran pidan tonaazinaa diꞌikiꞌouwaꞌatin; naꞌiki aonaa naꞌapainim pidan uruu tonaazinaa diꞌikiꞌo faadaa-tinpauzon.14Kaimanaiman uaitapa-kaowanaobanaawaꞌatin Judah tonaazinaa diꞌikiꞌo, naꞌiki Mosesaonaa naꞌapainim ukiauzon uruu tonaazinaa diꞌikiꞌo faadaa-tinapa-karu dauꞌan.‡

Baꞌoran faadaa,Melchizedek kawanuꞌo

15 Aizii turuu waaitapan powaꞌa zii kaimanaiman, baꞌoran kaduz faadaa aidinan,Melchizedek kawanuꞌo. 16 Ufaadaa-tinan aonaa ushakatan idaꞌanaꞌo mani faadaa-tinpauzonao tonaazinaa diꞌiki; mazan ufaadaa-tinan wuru idaꞌanaꞌa kakupa-karumaꞌozakanuz aonaꞌo niꞌoraz ukatokon-tinauzon paꞌan. 17Naꞌapa usaadinpan kawanaꞌatiudauꞌan, kaikapaꞌa:“Pugaru karikaonanuꞌo nii pufaadaa-tinpan,

naꞌapa Melchizedek faadaa-tinpauzon kawan.”§18Ukauꞌan kiwiitapaꞌoraz kakinaorii (Moses atiꞌoraz utauzo-kao), aonaꞌa naa ukaiwaa-

kao powaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan umaturuukan idi naꞌiki madiwautapa-kaꞌoraꞌa naazu.19 Wuruꞌu kakinaoriiz, aonaa usaabaan pidan kaiman. Mazan aizii waaitapa kainaꞌaꞌanaa taa-kao waꞌati wamaonapadin-kinaa nii Tominkaru idaꞌati. 20 Naꞌiki powaꞌa zii,kainaꞌa Tominkaru paradan paꞌuu idaꞌanaꞌoraz utoman.* Aonaa kaikapaꞌo parada-karu nii, baꞌorainao zaamata-kao donoꞌoraz faadaanao nii. 21Mazan Jesus faadaa-tinanwuru idaꞌanaꞌa Tominkaru taaniaz paparadan paꞌuu idaꞌanaꞌoraz, ukian donoꞌoraz uꞌatikaikapaꞌa:“Õgaru Naobanai toman parada-karu õꞌuu idaꞌan;

naꞌiki aonaꞌo nii õpanaꞌadan õnyukunuu:‘Pugaru karikaonanuꞌo nii pufaadaa-tinpan!’ ”†

† 7:11 Aaron: uruu kiwiiniꞌo faadaa, naꞌiki uruu Levi takaan-daun. ‡ 7:14 Jesus waꞌatin puꞌu Judah tonaazinaadiꞌiki, kii-karu kawanaꞌati, ipai wuruꞌu baꞌoran Israel tonaazinaa kida baudaꞌapaꞌo ĩdokozu, Jacob, baꞌoran uꞌuu, Israel.§ 7:17 Psalm 110:4 * 7:20 paꞌuu idaꞌanaꞌoraz utoman: Tominkaru kaiwaan paꞌuu uaipan idi pidan aitapanumishiian nii paparadan ukian kawanaꞌati. † 7:21 Psalm 110:4

HEBREWS 7:22 388 HEBREWS 8:922 Tominkaru toman idi parada-karu paꞌuu idaꞌan, Jesus idaꞌanaꞌo umishian wuruꞌuPaꞌinaꞌoraz Covenant‡ Tominkaru kowaadaniaz pashaꞌapatan nii pidannao ati, naꞌikipowaꞌaꞌo zii ukaimanan.

23 Kainaꞌa koshan baꞌoran naꞌapam Jesus faadaa-tinapanuz panaꞌadinpan: kiwiita-painaouz faadaanao iribaꞌo ĩdyaun, ushaꞌapanum kauꞌan mawakaꞌo nii ĩdyaun, ukauꞌanaonaa karikaonanuꞌo nii mani ĩkaudinan faadaanao nii. 24Mazan Jesus, karikaonanuꞌoukakupan, uruu idi karikaonanuꞌo nii ufaadaa-tinpan. 25 Ukauꞌan turuu ukazannaatankai, wuruꞌu pidannao waꞌatiinaouz Tominkaru idaꞌati paugaru idaꞌan, naꞌiki karikao-nanuꞌo nii ukazannaatan, ushaꞌapanum kauꞌan karikaonan ukakupan naꞌiki uparadannii ĩdikin ii Tominkaru ati.

26 Ukauꞌan Jesus wuruꞌu Umanawunuꞌo Faadaa shaꞌapataꞌoraz ipai aimaakan waꞌati.Uruu Tominkaru zaamatanii, aonaꞌo ukasharutinpan naꞌiki aonaa oiaꞌo nii uꞌidaꞌa,usaabaa-kao panaꞌitinapu oiainao ai naꞌiki usawata-kao aokazi iti umanawunuꞌo nii.27Uruu idi aonaa kanom nii uaiapa-kao utaan uzai kawaoda-kariwai Tominkaru ati ipaikamoo, wunaoUmanawun kidainao Faadaanao tauzon kawan uzai kida kawaoda-kariwaiTominkaru ati. Kiwiin ĩtaan nii paꞌoian dikin ii naꞌiki udaunaꞌan ipai pidannao oian dikinii. Uruu taainaꞌo baukapa paꞌan pidannao oian dikin ii pamawakan idaꞌan naꞌiki aonaꞌonii naꞌapainim utaainan powaꞌa koshan. 28Moses kakinaori idaꞌan pidannao maturuu-kainao zaamata-kao Faadaanao Umanawun kidaꞌo nii, mazan kakinaorii taa-kao dau-naꞌan, Tominkaru taan paparadan paꞌuu idaꞌan, uzaamatan pauDani UmanawunuꞌoFaadaa nii, kaꞌiitaꞌoraz pashaꞌapatan ipai aimaakan Tominkaru aipan kawanaꞌati.

8Jesus wuruꞌu

Umanawunuꞌoraz waFaadaan1 Aizii diꞌi wuruꞌu õaipaniaz uaitapan, kainaꞌa Umanawunuꞌo waFaadaan,

sakanataꞌoraz naa umanawun-tinapa-karu idaꞌa Tominkaru diwaꞌora antanapu aokaziii. 2 Ukaudinan Umanawunuꞌo Faadaa nii, wuru nazoꞌo iaꞌa mishiꞌoraz Tabernacle*Tominkaru tomaniaz aokazi ii, aonaa pidan tomanii mani.

3 Ipai Umanawunuꞌo Faadaa taa kaimanaꞌo aimaakan kida naꞌiki kawaodaꞌo niiuzai Tominkaru ati. Uruu idi waFaadaan Umanawunuꞌoraz, utaanii kapam aimaakanTominkaru ati. 4 Umashaapan an zii mani imiꞌi baaraꞌa, aonaa mani ufaadaa-tinan,ushaꞌapanum kauꞌan, kainaꞌaꞌa naa faadaanao taaꞌo aimaakan kida Tominkaru atiKakinaorii kawanaꞌati. 5 Wuruꞌu Tabernacle imiꞌi baaraꞌaꞌoraz naꞌapaꞌo aokazi iaꞌorazkawan, mazan udikin karikaonan. Uruu idiꞌo Moses kakinao-kao ukadishita-kidaꞌazondonoꞌoraz naa Tabernacle, Tominkaru kian uꞌati, “Mishi paꞌi putoma ipai aimaakan,naꞌapa manawun wuru kawanaꞌatiꞌi õaida-kidaniaz puꞌati midukuo ii.”† 6 Mazan Jesuskaudin-kizi taa-kao, ufaadaa-tinapanuz, powaꞌaꞌo zii umanawunun paꞌanwunao kaudin-kizi aiaꞌa, kiwiitapainaouz faadaanao. Naꞌapa ukauꞌan wuruꞌu Paꞌinaꞌoraz Covenant‡Jesus idaꞌanaꞌoraz umishiinan, powaꞌaꞌo zii paꞌan umanawunun Kiwiitapaꞌoraz Covenantai. Naꞌiki Tominkaru shaꞌapatan kaiman kidaꞌo aimaakan uruu idaꞌan. 7 Aonaanan mani pidannao kasharutinpan Kiwiitapaꞌoraz Covenant ai, aonaa kanom nii maniukawadaunuta-kao. 8Mazan Tominkaru tukapan idi papidanannao kasharutinpan paꞌai,uruu idi ukian,“Kainaꞌiki kamoo kida waꞌatin,” Naobanai kian,

“Uruu donoꞌo nii õtoman Paꞌinaꞌo CovenantIsraelitenao naꞌiki Judah sannao tuma.

9Wuruꞌu Paꞌinaꞌoraz Covenant õtoman niꞌoraz,aonaa wuru kawanuꞌo nii maniꞌi õtaaniaz covenant ĩdokozunnao ati.

‡ 7:22 Paꞌinaꞌoraz Covenant: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’waranuꞌu. * 8:2 Tabernacle: uruu toma-kariwaiz Tominkaru Dapu nii, Exodus diꞌiaꞌoraz ukowaada-kao kamichamadanaa idiꞌo. Mazan daꞌaꞌa verse 2 idaꞌa, kainaꞌa Tabernacle kapam, uruu Tominkaru Dapu manawun aokazi iaꞌoraz.Putukapa Hebrews 9:1-8 kapam. † 8:5 Exodus 25:40; 26:30 ‡ 8:6 Paꞌinaꞌoraz Covenant Putukapa kaaritatokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’ waranuꞌu.

HEBREWS 8:10 389 HEBREWS 9:10Õnaꞌakan ĩdyaun õkarodapan idaꞌanaꞌo,

õkodita-kidan donoꞌoraz ĩdyaun Egypt iki.Aonaan idi ĩizoꞌatin wuruꞌu Covenant õtaaniaz Moses idaꞌan,

uruu idiꞌo aonaꞌa naa õnyukunuupaꞌakan ĩdyaun.10Aizii kaikapaꞌo nii wuruꞌu Paꞌinaꞌo Covenant õtoman niꞌoraz

Israelitenao tuma diinaꞌitiꞌi,” Naobanai kian,“Õmuudan nii õkakinaori kida ĩnyukunuu ii ĩdiꞌitinapa-kinaa nii,

naꞌiki õsaadan niizu ĩnyukunuu idaꞌa ĩnyukunuitapa-kinaa niizu.Õgaruꞌo nii ĩTominkarun nii,

naꞌiki ĩnaouꞌo nii õpidanannao nii.11Aonaꞌo nii pidan tominapa-kidan pamin-dazabazi oo paꞌinawuzu,

ukian idaꞌan, ‘Putominapa Tominkaru dauꞌu.’Ushaꞌapanum kauꞌan ipaiꞌo nii ĩaitapan õgaru,

pidannao wuruꞌu aonaꞌoraz ĩmanawunun naꞌiki umanawuniinaouz pidannao.12Õmainaabatan nii wuruꞌu aimaakan dikauda kidaꞌoraz ĩshaꞌapatauzon,

naꞌiki aonaꞌo nii powaꞌa õnyukunuitapan ĩꞌoian kida.”§13Tominkaru dakotan idi patoman Paꞌinaꞌo Covenant, uruu idi Kiwiiniꞌoraz Covenant,

aonaꞌo niꞌi naa uaiapa-kao.9

Imiꞌi baaraꞌaꞌo naꞌiki aokazi iaꞌo Tabernacle1 Aizii kiwiiniꞌoraz Tominkaru toman covenant Israelitenao tuma, kainaꞌaꞌo

choochiapa-karu kakinaorinaa kida naꞌiki kainaꞌa imiꞌi baaraꞌaꞌo Tabernacle.* 2WuruꞌuTabernacle kamicha mada idiꞌo utoma-kao; naꞌiki dyaꞌutamaꞌo unazoo. Kiwiitapaꞌounazoo idaꞌa kainaꞌa lamp, miisa† baara naꞌiki bread upaawaꞌa; wuruꞌu kiwiitapaꞌorazunazoo, uruu dakota-kao Kabaun Nazoo Kaimanaꞌo.

3 Tabernacle nazoo buutapa-kao kamicha mada kazadinpaꞌo idi, aizii uruu barauitinapu kainaꞌa baꞌoran unazoo, uruu dakota-kao Kabaun Nazoo Kaimanaꞌoraz Man-awun. 4 Uruu nazoo idaꞌa kainaꞌa altar, gold idiꞌo utoma-kao, incense‡ kawaodapa-kizinao. Naꞌiki kainaꞌa Moses kakinaori pakarannaa, ipaiꞌo ukamadata-kao gold idi.Aizii pakara nazoꞌo, kainaꞌa kamoti gold idiꞌo utoma-kao, paidaꞌo manna§ idi. Kainaꞌakapam Aaron wadookori sodaꞌoraz daꞌi, naꞌiki kainaꞌa dyaꞌutam kuba kataidaꞌu kidaꞌonaꞌaꞌoraz Tominkaru Paradan saadinpan. 5 Aizii pakara paawaꞌa kainaꞌa Cherubnao*kainaabatapaꞌo Tominkaru kainaꞌan, ĩkutuba kida kadamaradinapa wuru paawa anaꞌaoii-karu soꞌota-kizinaoaz. Mazan kai aonaa zii turuu wakadakotinan kaimanaimandiꞌoraz aimaakan kida dauꞌaꞌa.

6 Aizii aimaakan kida minziiwa-kida-kao donoꞌo naa ipai naꞌapa, faadaanao morotannii ipai kamoo kiwiiniꞌoraz unazoo diꞌiti, ĩshaꞌapata kizi pakaudin-kizi. 7Mazan FaadaaUmanawunuꞌoraz paꞌan, soo uruꞌo nii morota wuru diꞌitiꞌi baꞌoran unazooz, kamichamada kazadinpaꞌoraz barau itinpuꞌoraz, naꞌiki umorotan naꞌiti baukapa karikaonanipai wunu. Naꞌiki umorotan nii naꞌiti, soo unaꞌakan an izai patuma utaan niꞌorazTominkaru ati, paꞌoian dikin ii naꞌiki wuru dikin iaꞌa oii-karu kida pidannao shaꞌapata-niaz maaitapinaka-daun.

8 Kaimanaꞌo Doronaa kaimanaiman ukainaabatan waꞌati wuru idaꞌanaꞌa, aonaa ziinaꞌitimmorota-karu wuru diꞌitiꞌi Kabaun Nazoo KaimanaꞌorazManawun, wuru kainaꞌankawanaꞌati ziiꞌi, kiwiitapaꞌoraz Tabernacle. 9 Diꞌoraz aimaakan, kainaabata waꞌati kaikidaꞌo aimaakan dauꞌan. Utukapa-kida waꞌati kaiman kidaꞌoraz aimaakan taa-kao,naꞌiki uzai kawaoda-kaoaz Tominkaru ati, aonaa turuu usaabaan pidan choochiipaꞌonyukunuu paꞌoian ai. 10 Wuruꞌu kakinaorii kidaz wuru dauꞌan kidaꞌo karikaonanuꞌu:§ 8:12 Jeremiah 31:31-34 * 9:1 Tabernacle: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii. † 9:2 miisa: English idaꞌan, table. ‡ 9:4 incense: kaduunuꞌo shanaribai. § 9:4 manna: uruuTominkaru dyuudauzoniaz Israelitenao wanyukunuu nii aokazi iki ĩnaꞌiaakapan donoꞌoraz mapidantakaꞌo amazada iiaka. * 9:5 Cherubnao: angelnao kawanuꞌo, naꞌauzomaonapa Tominkaru dazabaꞌa. Diꞌoraꞌa kida Cherubnao dikintoma-kariwai gold idi, kainaabataꞌo Tominkaru taba wuruꞌu.

HEBREWS 9:11 390 HEBREWS 9:24aimaakan kida turuaꞌoraz unika-kao naꞌiki utuza-kao dauꞌanaꞌo, naꞌiki chikain-karu kidadauꞌanaꞌo. Naꞌapaꞌoraz kakinaorii kida, nanai atiꞌo karikaonan, aonaa nyukunui iaꞌomani, ukaiwaapa-kao nii aita-kao atii wuru idaꞌatiꞌi Tominkaru tomanuz ipai aimaakanpaꞌinaa naꞌiki panaꞌa.

11 Mazan uruꞌu naa Christ Umanawunuꞌo Faadaa taaꞌoraz waꞌati kaiman kidaꞌorazaimaakan, kainaꞌaꞌoraz naa kai. Naꞌiki umorota Tabernacle iti, powaꞌaꞌoraz zii paꞌanumanawunun naꞌiki ukaimanan, aonaa pidan tomanii mani, oo aonaa diꞌoraꞌa amazadaidaꞌaꞌo aimaakan kida idiꞌo mani utoma-kao.12Aonaa umorotan naꞌiti panaꞌakan idaꞌan boogi† izain, naꞌiki tapiꞌiza dani izain, mazanumorotan paizain idaꞌan paꞌan Kabaun Nazoo Kaimanaꞌoraz Manawun diꞌiti, umorotanbaukapa naꞌiki aonaꞌo nii naꞌapainim koshan. Uruu idi aonaa utokon nii ukazannaatanwaunao oiaꞌo ai.

13 Aizii wuruꞌu boogi izain naꞌiki tapiꞌiza kazoti izain, naꞌiki paritiꞌi kida tapiꞌiza danikawaoda-kariwai diꞌikiꞌoraz chibii-kao idaꞌan, turuu usaabaan pidan nanaa karikaonan,wuru kawanaꞌatiꞌi ĩkakinaorinaaz,‡ mazan aonaa ĩnyukunuu ii mani. 14 Pidan saabaa-kao kaiman kaikapaꞌo kaduz idaꞌanaꞌa, mazan Christ izain powaꞌa zii manawun ushaꞌa-patan aimaakan umanawunuꞌo, utaainan idi Tominkaru ati makasharutinaaka-daun,wuru idaꞌanaꞌa Doronai karikaonanuꞌoraz ukakupan. Uizain saabaan nii wanyukunuuwuru aiaꞌa madiwautapa-kaꞌo shaꞌapatin-karu kida ai, turuu kizi washaꞌapatan wuruꞌuaimaakan, Tominkaru kakupaꞌoraz aiapanii washaꞌapatan.

15 Ukauꞌan Christ idaꞌanaꞌo wuruꞌu Tominkaru tomanuz Paꞌinaꞌo Covenant, turuukizi Tominkaru dapadaniinaouz papidanannao nii zaamatan ukowaadauzoniaz pataannii, karikaonanuꞌoraz kaiman kidaꞌo aimaakan. Turuu ushaꞌapan naꞌapa, ushaꞌapanumkauꞌan mawakaꞌa naa Christ, muuda-kidaꞌo nii pidannao wuru aiaꞌa ĩpatakaꞌuta-kaoazpaꞌoian dikin ii, wuruꞌu ĩshaꞌapatauzonii kidaz ĩmashaapan donoꞌoraz zii KiwiitapaꞌoCovenant waranuꞌu.

16 Aizii pidan mawakan an mani, naꞌiki kainaꞌa uwaꞌakan pasaadanii mawaka-karu kaaritannaa, kowaadaꞌo nii kanomnao atiꞌo nii wuruꞌu ushaꞌapauz kida taa-kaoumawakan dono. Aonaa kanom zaamatan wuruꞌu aimaakan kidaz paꞌidiwau nii wuruꞌukaarita kawanaꞌati, soo uaitapa-kao dono mishi, mawakaꞌa naa wuruꞌu saadaꞌorazmawaka-karu kaaritannaa. 17 Ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌu mawaka-karu kaaritannaazmadiwautapa-kaꞌo, pidan saadaꞌoraz kakupan an zii; ukaiwainan nii soo umawakandaunaꞌan.

18Uruu idiꞌo kapam Kiwiitapaꞌoraz Covenant Tominkaru tomaniaz Israelitenao tuma,kaiwainan soo zowii-kariwai uzai izain kaiwaa-kao idaꞌan. 19 Kiwiitapaꞌo aimaakanMoses shaꞌapatan, ukowaadan pidannao ati ipai Tominkaru dyuudaniaz uizoꞌati-kao,usaadinpankawanaꞌati kakinaorii kida idaꞌa. Udaunaꞌanuzaamatan tapiꞌiza dainao izain,wunu tuma naꞌiki wuzaꞌo kaznizo idi, naꞌiki hyssop waoda idaꞌan uchibian kakinaoriikaaritannaa, naꞌiki ipai pidannao. 20 Aizii uchibian puꞌu, ukian, “Diꞌoraz izai, uruukainaabataꞌo Tominkaru toman covenant unao Israelitenao tuma, unao izoꞌatin niꞌo.”§21Naꞌiki naꞌapa kapam uchibian wuruꞌu Tabernacle, naꞌiki ipai aimaakan kida kaiwaapa-kariwaiz choochiapa-karu dono naꞌii. 22 Mishi, kakinaorii kian kawanaꞌati, marii ipaiaimaakan kida saabaa-kao kaiman izai idaꞌan, naꞌiki Tominkaru soꞌotan oii-karu kida sooizai shoota-kao idaꞌan.

Christ mawakanuzsoꞌota oii-karu kida

23 Wuruꞌu toma-kariwaiz aimaakan kida, aokazi iaꞌoraz kaduz kawan, saabaa-kaokaiman uzai zowiapa-kao idaꞌan. Mazan aokazi ii, uzai zowiapa-kao aonaa uturuan.Uaiapa powaꞌaꞌo zii aimaakan umanawunuꞌo paꞌan. 24 Christ aonaa umorotan KabaunNazoo Kaimanaꞌo diꞌiti, wuruꞌu pidan tomaniaz aokazi iaꞌo choochiapa-kizai dikinizkarikaonan, mazan umorotan aokazi iti manawun. Kai ukadishitapan Tominkarukanaapuꞌu wadikin ii.

† 9:12 boogi: English idaꞌan, goat. ‡ 9:13 Numbers 19:1-8 § 9:20 Exodus 24:8

HEBREWS 9:25 391 HEBREWS 10:16

25 Jewnao Faadaan Umanawunuꞌo, umorotan baukapa ipai wunu Kabaun NazooKaimanaꞌoraz Manawun diꞌiti, unaꞌakan uzai izain patuma. Mazan Christ aonaaumorotan aokazi iti utaain kizi mani powaꞌa an kida. 26Unaꞌapauzon anmani, powaꞌa ankida mani umawakan amazada tominan diꞌiki. Mazan ukaawankan baukapa karikaonan,amazada ikodaꞌanan diꞌitiꞌi naa patokon, utaain kizi pamainaabata-kinaa nii oiaꞌo,pazowii-kao idaꞌan.

27 Ipai pidan mawakan nii baukapa, naꞌiki uruu daunaꞌan ĩkootowapa-kida-kao niiTominkaru kanaapu iti. 28 Naꞌapa ukauꞌan, Christ taainan baukapa pamawakan idaꞌanusoꞌota kizi iriba pidannao oian kida. Uwaꞌatin nii koshan, aonaa oii-karu dauꞌanaꞌoraꞌanaa mani, mazan ukazannaataꞌanan pidannao zaudapainaouznaa uruu.

10Jesus idaꞌanaꞌo kazannaatin-karu

1 Wuruꞌu Jewnao kakinaorinaa, soo dikinii karikaonan wuruꞌu, kainaabataꞌo ishaz-aba wuruꞌu kaiman kidaꞌoraz aimaakan waꞌatipaꞌoraz zii. Ukauꞌan uzai kawaodapa-kaoaz Jewnao kakinaori kawanaꞌatiꞌoraz, aonaa uturuan usaabaan pidannao kaiman,wuruꞌu taainainaouz Tominkaru ati, uzai taa-kao puꞌu padamata powaꞌa an kidaipai kamoo, naꞌiki ipai wunu. 2 Aizii wuruꞌu pidannao taainainaouz Tominkaru ati,umishiin dono mani ĩsaabaa-kao kaiman manawun paꞌoian ai, aonaa kanom nii maniĩnyukunuu kowaadan kainaꞌa zii ĩꞌoian, naꞌiki ipai mani uzai zowiapa-kaoaz mashaadan.3Mazan wuruꞌu uzai zowiapa-kaoaz nyukunuu-kidaꞌo nii pidannao oian kida ipai wunu.4 Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa tapiꞌiza kazoti izain naꞌiki boogi izain kaꞌiitan pasoꞌotanoii-karu kida.

5Uruu idiꞌo ukauꞌan, Christ kaawan donoꞌoraz imiꞌi baara ati, ukian Tominkaru ati,“Aonaa puaipan uzai zowiapa-kao

naꞌiki kaiman kidaꞌo aimaakan taa-kao puꞌati,mazan putaa õnanaa zowii-karu nii puꞌati.

6Uzainao kawaoda-kao,oo uzai zowii-kao kida oii-karu kida soꞌota-kinao niꞌoraz,

aonaa punyukunuu konaukian ĩdauꞌan.”7Udaunaꞌan Christ kian,

“Diꞌi õgaruꞌu, Tominkaru, shaꞌapataꞌo nii puaiapanii õshaꞌapatan,naꞌapa usaadinpan kawanaꞌati õdauꞌan kakinaorii kaaritannaa idaꞌa.”*

8 Christ kian, “Aonaa puaipan uzai zowiapa-kao kida naꞌiki kaiman kidaꞌo aimaakantaa-kao, oo uzainao kawaoda-kao naꞌiki uzainao zowii-kao oii-karu kida soꞌota-kinaoniꞌoraz, aonaa punyukunuu konaukian udauꞌan.” Ukian kaikapaꞌa, uzainao zowiapa-kao taa-kao puꞌu padamata kakinaorii kian kawanaꞌati. 9 Udaunaꞌan ukian, “Diꞌiõgaruꞌu, Tominkaru, shaꞌapataꞌo nii puaiapanii õshaꞌapatan.” Ukauꞌan Tominkarukatokonota wuruꞌu uzainao zowiapa-kaoaz, naꞌiki ukawadauntanuz Christ mawakanidaꞌan. 10Ushaꞌapanum kauꞌan Jesus Christ shaꞌapatan idi Tominkaru aiapanii ushaꞌap-atan, ipai usaabaanwaunao kaiman Tominkaru ati, wuru idaꞌanaꞌa Jesus taanuz pananaabaukapa, naꞌiki aonaꞌo nii naꞌapainim koshan utaanuz.

11 Ipai faadaa kadishitan naꞌiki ushaꞌapatan pakaudin-kizi ipai kamoo, naꞌiki utaanpowaꞌa an kida baudaꞌapaꞌo kaduz aimaakan, wuruꞌu uzai zowiapa-kaoaz. Aonaꞌoraznaꞌapainim turuu usoꞌotan oii-karu kida. 12 Mazan Christ taa paizain baukapa uzowii-kao donoꞌoraz, naꞌiki aonaꞌo nii utaan powaꞌa paizain oii-karu kida dikin ii, udaunaꞌanusakanatan Tominkaru diwaꞌora antanapu. 13 Naꞌii kai uzaudapan atii Tominkarumuudan utarubanao uwaranuꞌu. 14 Pataainan idaꞌan baukapa, karikaonanuꞌo nii Christkaimandan pidannao saabaa-kariwainaouz Tominkaru ati.

15Naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa aida-kida waꞌati mishiꞌo wuruꞌu, ukianuz kaikapaꞌa.Kiwiin ukian,

16 “Aizii kaikapaꞌo nii wuruꞌu Paꞌinaꞌoraz Covenant õtoman niꞌoraz ĩtuma,diinaꞌikiꞌoraz zii kamoo kida waꞌatipan diꞌii, Naobanai kian.

Õmuudan nii õkakinaori kida ĩnyukunuu ii ĩdiꞌitinapa-kinaa nii,* 10:7 Psalm 40:6-8

HEBREWS 10:17 392 HEBREWS 10:37naꞌiki õsaadan niizu ĩnyukunuu idaꞌa ĩnyukunuitapa-kinaa niizu.”†

17Udaunaꞌan ukian,“Aonaꞌo nii powaꞌa õnyukunuuan ĩꞌoian kida naꞌiki dikauda kidaꞌo

aimaakan ĩshaꞌapataniaz.”‡18 Ukauꞌan wuruꞌu oii-karu kida soꞌota-kao donoꞌo naa, aonaꞌa naa powaꞌa wuru aiapa-kaoaꞌa uzai zowiapa-kaoaz, oii-karu dikin iaꞌoraz.

Maonapadin-karu Tominkaru idaꞌati19 Ukauꞌan õiribannao, aonaa watarian, turuaꞌa naa wamakon aizii Kabaun Nazoo

Kaimanaꞌoraz Manawun diꞌiti, Jesus izain idaꞌan. 20 Ushaꞌapanum kauꞌan udaꞌatanwaꞌati dunapo paꞌinaꞌo naꞌiki kakupa-kinaiz, makoꞌoraz Tominkaru diꞌiti manawun.Tawuruꞌu kamicha mada awautapaꞌoraz pidan Kabaun Nazoo Kaimanaꞌoraz Manawunai, aonaꞌa naa powaꞌa aizii ubuutapan waunao Tominkaru ai. 21 Ukauꞌan, ukainaꞌanidi umanawunuꞌo waFaadaan kazowautapaꞌoraz Tominkaru Dapu ainao, wuruꞌu upi-danannaouz, 22 marii wamaonapadinan Tominkaru idaꞌati mishiꞌo wanyukunuu naꞌikimaꞌozakaꞌo wamishidapan idaꞌan, wanyukunuu kida idaꞌan saabaa-kariwaiz naa wuruaiaꞌawanyukunuubaiainapanuz oiaꞌo idi, naꞌikiwananaa kida idaꞌan chikaa-kariwaiz naakaimanaꞌo wunu idi. 23Marii wazaamatinpan kaimanaiman wuru diꞌitiꞌi wazaudapaniaznaa Tominkaru shaꞌapatan waꞌati, waaitapan idi umishian nii ipai aimaakan ukowaada-niaz pashaꞌapatan nii. 24Marii wadiꞌitinpan naꞌapam kizi wamaꞌozakadan wairibannao,ĩmarainpaaka kizi naꞌiki ĩkaminkaꞌuaaka kizi. 25 Manaꞌa wamarinaꞌataꞌanaꞌa wuruꞌuwabaokopainpauzonuz baokopa wamin-mishidannao tuma, baokoinao marinaꞌatankawan wuruꞌu pabaokopainpauzonuz, mazan wamaꞌozakadaaka mishiꞌoraiman. Naꞌikiuaitapan idiꞌi naa Naobanai kaawan kamoon maonapatan, umaꞌozakadaaka powaꞌa zii.

26 Aizii waꞌoipan an zii waaipan atiꞌi naa karikaonan, waaitapan daunaꞌanaꞌa naamishiꞌo kuwai Christ dauꞌanaꞌo, aonaa baꞌoran mawaka-karu nii kainaꞌa soꞌotaꞌo niiwaꞌoian kida. 27Mazan kanomwaꞌakin kainaꞌawazaudapan nii, soo tarii-karuwuru aiaꞌa:Tominkaru patakaꞌutanuz pidannao naꞌiki Tuubaruꞌo Tikazi ai, wuruꞌu mainaabataꞌoniꞌoraz Tominkaru tarubanao. 28 Pidan dikintapaꞌo Moses Kakinaori, aonaa turuuukazannaatinan pazowii-kao ai, dyaꞌutam oo idikinaudaꞌu pidannao kian dono mishiꞌoudikintapan. 29Aitaniimanaꞌo nii pidan patakaꞌuta-kao tuukii, ukashadan idi TominkaruDani, naꞌiki utaapan idi madiwautapa-kaꞌo nii wuruꞌu izai, kainaabataꞌoraz PaꞌinaꞌoCovenant, saabaaꞌoraz uruu kaiman, oiaꞌo ai; naꞌiki udakoopan idi Kaimanaꞌo Doronaaaidaꞌoraz kamarainpan-karu. 30 Waaitapa Tominkaru kiinii shaꞌatii, “Õpatakaꞌutan niiwunaouꞌu shaꞌapatainaouz oiaꞌo aimaakan. Õkaunaatinan nii ĩꞌati.”§

Naꞌiki ukian kapam, “Naobanaiꞌo nii patakaꞌuta papidanannao wuru kawanaꞌatiꞌiĩshaꞌapataniaz.”* 31 Tominkaru kakupaꞌoraz patakaꞌutan dono pidan, kichanaꞌiki-kiaꞌomanawun wuruꞌu.

32Mazan unyukunuitapa tawuruꞌu kiwiiniꞌoraz kamoo kida, utominpan daunaꞌanaꞌo-raz zii mishiꞌo kuwai dauꞌu. Ubaiaapa iriba kashaꞌora kidaꞌo aimaakan, mazan upuꞌuaonaa ukaakinpan wuru atiꞌi ubaiainapanuz. 33Panaadon kida daꞌi parada-karu udauꞌandikaudaꞌo idaꞌan, naꞌiki uantamikita-kao iribaꞌo pidannao kanaapuꞌu, naꞌiki panaadonkida daꞌi minziiwa ukaminkaꞌutan baꞌorainao antamikita-kariwainao unao kawan ka-pam. 34 Unao naꞌapa kapam ubaiainpan wunao tumaꞌa kaboota-kariwainaouz taraa-kizai iti. Naꞌiki ushaꞌapauz kida kazata-kao donoꞌoraz ipai uꞌai, upuꞌu ukonaukian,ushaꞌapanum kauꞌan uaitapa kainaꞌa aimaakan uꞌidiwau powaꞌaꞌo zii umanawununpaꞌan, naꞌiki karikaonanuꞌo niꞌoraz unaꞌan.

35 Ukauꞌan aonaa paꞌi umarinaꞌataꞌanaꞌa wuruꞌu ukadishitapanuz maꞌozaka, ushaꞌa-panum kauꞌan kainaꞌa uwinipinaa umanawunuꞌo. 36 Aonaa paꞌi ukashadinaꞌanaꞌa,uruu turuu kizi ushaꞌapatan Tominkaru aiapanii shaꞌapata-kao, uzaamata kizi wuruꞌuukowaadauzoniaz pataan nii. 37 Tominkaru paradan saada-kariwaiz kian,“Aonaꞌo niꞌi naa utomunuꞌikin,

arawuꞌu waꞌatipaꞌoraz kaawan nii;aonaꞌo nii utomunuꞌikidapan pawaꞌatinuz.† 10:16 Jeremiah 31:33a ‡ 10:17 Jeremiah 31:34b § 10:30 Deuteronomy 32:35 * 10:30 Deuteronomy32:36

HEBREWS 10:38 393 HEBREWS 11:1638Õpidanan mashaapaꞌoraz sakitapa kakupan nii mishidapa-karu idaꞌan,

mazan utanawatinan an powaa iti õꞌai,aonaꞌo nii õnyukunuu-atin.”†

39Waunao aonaa pidannao padantinainao mani powaa iti, naꞌiki waziwadinainao mani,mazan waunao mishidapainao, naꞌiki kazannaata-kariwainao paꞌan.

11Mishidapa-karu

1Naꞌapaꞌoramatiꞌowuruꞌumishidapa-karuz? Uruuwuruꞌuwaaitapanuzwanyukunuuii mishiꞌo nii aimaakan kida shaꞌapan wuruꞌu wazaudapaniaz naa. Naꞌiki waaitapanaimaakan mishiin aonaan puꞌu padamata watukapanuzu. 2 Pidannao mashaapainaouzkotuaꞌa naa, kaiman Tominkaru nyukunuu ĩtuma ĩmishidan idi. 3 Wamishidan idaꞌan,waaitapa ipai amazada toma-kao Tominkaru paradan kawanaꞌati, wuruꞌu tukapa-kariwaiz aimaakan kida tominan, aonaa tukapa-kariwai aimaakan diꞌikiꞌo mani.

4 Abel mishidan idaꞌan, utaan Tominkaru ati kaimanaꞌo pakawaodanii Cain taanii ai.Tominkaru kian kaiman unyukunuu aimaakan kaimanaꞌo dauꞌan Abel taaniaz. Ukauꞌanumishidan idi, udakota-kao kaimanaꞌo pidan nii. Abel mawakaꞌa naa, mazan pamishidanidaꞌan pakawan zii ukakuwaapan.

5 Enoch mishidan idaꞌan, unaꞌaka-kao aokazi iti, aonaa utiwaan mawaka-karu, naꞌikiaonaa turuu pidan ikodan uruu, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru naꞌakan idi uruu.*Unaꞌaka-kao uaꞌii, Tominkaru Paradan kian, Tominkaru naudapa patukapan umashaa-panuz. 6 Ukauꞌan aizii uaitapa, aonaan an pidan mishidan, aonaa naꞌapam Tominkarunyukunuu konaukii-kida-kao. Shaꞌapaꞌoram pidan waꞌatin an Tominkaru idaꞌati, mariiumishidan kainaꞌa Tominkaru, naꞌiki marii umishidan Tominkaruꞌo nii kawinipinaatawunaouꞌu mishiꞌoraz ĩdorotan uruu.

7Noah mishidan idi, uizoꞌati Tominkaru paradan, Tominkaru kakinaowan donoꞌorazuruu aimaakan kida dauꞌan aonaꞌoraz zii padamata utukapan; naꞌiki utoma udaruꞌokanawa ukazannaata-kinaa nii pairibannao. Paizoꞌatin idaꞌan, Noah aida-kida pidannaooian, mashaapainaouz wuruꞌu amazada baaraꞌa. Naꞌiki umishidan kauꞌan, Tominkarudakotan Noah kaimanaꞌo pidan nii.

8 Abraham mishidan idaꞌan, uizoꞌati Tominkaru paradan, udapada-kao donoꞌorazumako kizi baꞌoran wiizai baara iti, wuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniaz pataan nii uꞌati.Uwaꞌaka pawiizi aonaan puꞌu uaitapan naꞌitiꞌoram wuruꞌu pamakonuz. 9 Abrahammishidan idaꞌan, umashaapan tawarai kawan wuruꞌu wiizai baara ii, Tominkarukowaadauzoniaz utaan nii uꞌati. Utoman pamashaapa-kizi nii, umashaapan wiizibaiidaꞌa kida karikaonan. Isaac naꞌiki Jacob naꞌapa kapam ĩmashaapauzon, zaamatainaoniꞌoraz kapam amazada baara pawiizi nii, Tominkaru kowaadauzoniaz utaan nii ĩꞌati.10Ushaꞌapanum kauꞌan Abraham zaudapanwuruꞌu donoiz, karikaonanuꞌoraz nii unaꞌan,donoi Tominkaru tomaniaz paaitaan kawanaꞌati.

11 Abraham mishidan idaꞌan, utunarunaoun puꞌaꞌa naa padamata, naꞌiki Sarahmaskonnaounpuꞌaꞌa naamanawun, upuꞌu okaudanin. Umishida Tominkarumishiian niiwuruꞌu paparadanuz.† 12 Abraham tunarunaouꞌu naa manawun, ikodaꞌo nii mawakaꞌa-zoꞌoraꞌa naa. Mazan iriba utakaan-daunnao tominan, naꞌapa wizinao iriban kawanaokazi ii akaꞌoraz, naꞌapa kaatu kawan paran danoma an kidaꞌoraz, aonaꞌoraz ukaꞌiita-kao uaita-kao.

13 Ipai diꞌoraz pidannao mawakan pamishidapan biiꞌi. Aonaa ĩzaamatan wuruꞌuaimaakan kida Tominkaru kowaadauzoniaz pataan nii ĩꞌati, mazan ĩtukapanuzumunapopaꞌuaꞌii naꞌiki ĩkonaukii udauꞌan. Naꞌiki ĩkowaadan paugaru morowautapainao naꞌikitawarainao imiꞌi baaraꞌa.

14 Pidannao kaikapaꞌoraz ĩparadan, ĩaida-kidan kaimanaiman ĩdorotapan pawiizi niꞌinaa manawun. 15 Ĩdiꞌitinpan dono mani pawiizi dauꞌu ĩwaꞌakaniaz, ĩkiwaꞌa naa manipowaa iti. 16Mazan ĩnyukunuu tuukii paꞌan kaimanaꞌoraz wiizai dauꞌati, wuruꞌu aokazi† 10:38 Habakkuk 2:3-4 * 11:5 Genesis 5:24 † 11:11 Abraham mishidan idaꞌan, … UmishidaTominkaru mishiian nii wuruꞌu paparadanuz oo “Sarah mishidan idaꞌan, omaskonnaoun puꞌaꞌa naa manawun, upuꞌuzii okaudanin omishidan idi Tominkaru mishiian nii wuruꞌu paparadanuz.”

HEBREWS 11:17-18 394 HEBREWS 11:37iaꞌoraz. Ukauꞌan Tominkaru, aonaa ukibaꞌazoo-kidan padakota-kao ĩTominkarun nii,ushaꞌapanum kauꞌan usaabaa donoi ĩmashaapa-kizi nii.

17-18 Abraham mishidan idaꞌan, utaa Isaac zowii-karu nii, Tominkaru tiwaa-kidapandonoꞌoraz uruu. Abraham atiꞌo shaꞌatii tawuruꞌu Tominkaru kiauzonuz: “Isaac idaꞌanaꞌonii wuruꞌu pukatakaan-daunnaounuz.”‡ Mazan upuꞌu Abrahamminziiwa utaan paudanibaudaꞌapauzoz zowii-karu nii Tominkaru ati, 19 Abraham mishida Tominkaru kaꞌiitapakadishita-kidan Isaac umawaka-kizi iki. Naꞌiki ukawanaꞌati mishi ushaꞌapan, turuukii-karu, Abraham ikoda Isaac powaa ati umawaka-kizi iki.

20 Isaac mishidan idaꞌan, udapada-kidan kaiman kidaꞌo aimaakan Tominkaru diꞌikishaꞌapaꞌo nii paudainao Jacob naꞌiki Esau ati, naꞌiki ĩtakaan-daunnao ati diinaꞌitiꞌi.

21 Jacob mishidan idaꞌan, upishaan Tominkaru shaꞌapatan kaiman kidaꞌo aimaakanJoseph dainao ati, pamawakan uaꞌii. Udawukapan utoriinpan Tominkaru ati udiridinpanpawadookori paawaꞌa.

22 Joseph mishidan idaꞌan, umawakapan donoꞌoraz naa, uparadan Israelitenao makondauꞌan Egypt iki, naꞌiki ukian ĩꞌati marii kizi ĩnaꞌakan uniwaꞌuz.§

23 Moses daronao mishidan idaꞌan, ushakatan daunaꞌanaꞌoraz, ĩdizan uruu idikinau-daꞌu kauzu, ushaꞌapanum kauꞌan ĩtukapan idi uruu koraidaonaa konaunam sodiꞌo; naꞌikiaonaa ĩtarian king dyuuza ai.

24 Moses dyaupain donoꞌoraz naa, Naobanai Pharaoh dani zunaaba dyaupaitanpuꞌu padamata uruu; umishidan idaꞌan aonaa uaipan padakotapa-kao Pharaoh takaannii. 25 Mishiꞌoraiman uaiapa paꞌan pabaiatan kashaꞌora kidaꞌo aimaakan Tominkarupidanannao tuma, unaꞌazootapan ai oii kidaꞌo aimaakan, aonaꞌo niꞌoraz unaꞌan to-munuꞌiki. 26 Udiꞌitapan baiatin-karu Christ ati powaꞌa paꞌan umanawunun kaꞌidiwau-karu ai ipai wuruꞌu umanawun kidaꞌoraz aimaakan idi Egypt iaꞌoraz. Ushaꞌapanumkauꞌan udiꞌitinpan pawinipa dauꞌu diinaꞌitiꞌoraz Tominkaru taan niꞌoraz uꞌati. 27Mosesmishidan idaꞌan, uwaꞌakan Egypt Baara, aonaa utarian king toꞌoran ai. Moses aonaaukaakinpan, ikodaꞌazoꞌo utukapanii Tominkaru aonaꞌoraz turuu utukapa-kao. 28 NaꞌikiMoses mishidan idaꞌan, utaapa wuruꞌu Passover Kamoon naꞌiki udyuuda izai chibii-kao,uruu aonaa kizi Mawaka-karu Angelin zowian Israelitenao dainao daonaioranao, wuruꞌukiwiitapainaouz ĩshakatan.*

29 Pidannao mishidan idaꞌan, ĩtaraukan Red Sea, naꞌapa aradaꞌo baara anaꞌo kawan,mazan Egypt Baara sannao tiwaan pataraukaꞌakan naꞌapa, baukapa ĩnaraadaꞌaka-kao.30 Israelitenao mishidan idaꞌan, donoi Jericho awauribanaa kida dorautan, Israelitenaokoraꞌuupan daunaꞌan ubarau ii aka 7 kamoo, ĩkoraꞌuankanuzu baukapa ipai kamoo.31 Rahab, kaminshuꞌu-shoroaba, mishidan idaꞌan, aonaa ozowii-kao wunao tumaꞌadikintapainaouz Tominkaru, ushaꞌapanum kauꞌan konaukii odapaapan tawunaouꞌuIsraelitenao awunuutaꞌanaꞌoraz naꞌapam amazada aidinpan.

32 Turuu zii õnaꞌitidan õkakuwaapan, mazan aonaa amazada turuuan manawunõkowaada-kinaa nii Gideon, Barak, Samson, Jephthath, David, Samuel, naꞌiki prophetnaodauꞌu. 33Diꞌoraz pidannao, ipai ĩmishidan Tominkaru, ukauꞌan ĩkaꞌiita pamizaataakapannaꞌiki pakaakinapa-kidan baꞌoran wiizai ikiinao soldyaannao. Ĩshaꞌapata aimaakansakitapaꞌo naꞌiki ĩzaamata Tominkaru kowaadaniaz utaan nii ĩꞌati. Ĩtarata baudokorunaodako kida, 34 ĩmakada tuubaru kidaꞌo tikazi, ĩkidoapa pazowiaꞌazoo-kao ai marii idi. Ĩnaokakataimanaꞌo mazan ĩtoma-kao maꞌozaka; umanawun ĩmizaataakapan mizaataaka-kizai ii, naꞌiki kaakinapa ĩtarubanao ĩꞌati.

35Zunnaomishidan idaꞌan, ĩtukapan paudainao kadishita-kida-kao powaa itimawaka-karu diꞌiki. Baokoinao antamikita-kao kaziwaꞌo idaꞌan atii ĩmawakan, aonaan idiĩmuudan pamishidan. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩaipan idi pakadishita-kida-kao kakupa-karu idaꞌati kaimanaꞌoraz paꞌan. 36Aizii baꞌorainao banikiita-kao naꞌiki baꞌizii-kao, naꞌikibaꞌorainao doꞌoo-kao naꞌiki ĩkaboota-kao taraa-kizai iti. 37 Ĩzowii-kao ĩboo-kao idaꞌanudaru kidaꞌo kuba idi, ĩsaasataꞌaka-kao pazikon an, ĩzowii-kao marii idi. Ĩkaiwadinpankaznizo mada oo boogi mada kida idaꞌan karikaonan kowas; aonaa ĩshaꞌapauz nii,ĩpatakaꞌuta-kao kaziwaꞌo idaꞌan, naꞌiki ĩantamikita-kao.‡ 11:17-18 Genesis 21:12 § 11:22 Joseph mishida upidanannao kiwan nii Israel iti, Tominkaru paradankawanaꞌati, naꞌiki ukian ĩnaꞌaka kizi unanaa ĩdida kiziz Israel ii. (Genesis 50:25) * 11:28 Exodus 12:21-30

HEBREWS 11:38 395 HEBREWS 12:1638 Ĩnaꞌiaakapan mapidantakaꞌo amazada diꞌiiꞌaka, naꞌiki midukuo baawu ii aka;

ĩmashaapan kubaꞌun kida idaꞌa naꞌiki kaꞌunaru shaawa ii kida. Wuruꞌu mishidainaouz,kaiman manawun ĩdyaun wuruꞌu imiꞌi baara sannao ai, aonaa turuu ĩmashaapan ĩtuma.

39 Ipai wunao pidannao, kaiman Tominkaru nyukunuu ĩtuma ĩmishidan idi, upuꞌuaonaa baudaꞌapa ĩdyaun zaamatan ipai wuruꞌu Tominkaru kowaadaniaz utaan nii.40 Mazan waunao ati powaꞌaꞌo zii Tominkaru aipan pashaꞌapatan aimaakan kaimanwaꞌati, uruu baokopa kizi waunao ĩnao tuma saabaa-kao kaiman manawun diinaꞌitiꞌi,Tominkaru aipan kawanaꞌati.

12Naꞌapam Tominkaru tominapa-kidan paudainao

1 Aizii wuruꞌu iribaꞌoraz pidannao, wadiꞌitinapa-kinaa niꞌo. Ĩmashaapauzon kaduzaida-kida waꞌati naꞌapaꞌoram atiꞌo mishidapa-karu. Ukauꞌan marii wamarinaꞌatan ipaiaimaakan wuruꞌu awautapaꞌoraz waunao, naꞌiki oiaꞌo zaamatinpaꞌoraz waꞌidaꞌati. Naꞌikimaꞌozaka wataapa wanyukunuu, aonaa wakashadinaꞌanaꞌa, naꞌapa pidan dimatinaꞌokawan dimatin-karu idaꞌa. 2 Marii waawunuutapan soo Jesus diꞌiti, uruu idaꞌanaꞌowamishidanuzu, naꞌiki wamishidapanuz karikaonan uruu idaꞌanaꞌo. Jesus baiaapamawaka-karu cross idaꞌa, aonaa unyukunuupannaꞌapamukakibaꞌazonnan. Ushaꞌapatandiꞌoraz aimaakan uaitapan idi Tominkaru taan nii konaukii-karu utokon ii. Naꞌikikai usakanatapan Tominkaru diwaꞌora antanapu. 3 Udiꞌitapa naꞌapam Jesus tuudanipai wuruꞌu oiaꞌo pidannao shaꞌapataniaz dikauda kidaꞌo aimaakan uꞌati. Ukauꞌanmanaꞌa ukashada-dinaꞌanaꞌa naꞌiki ukaakinpaꞌanaꞌa. 4 Wuru idaꞌanaꞌa utiwainanuzdadara umashaꞌapataꞌazookan idi oiaꞌo ubaiaapan kashaꞌoraꞌo, mazan upuꞌu aonaa naꞌa-painim zii uzowii-kao umishidapan dikin ii. 5 Umanyukunuutaꞌa naa mooko tawuruꞌuTominkaru paradan kida maꞌozakadaꞌoraz unyukunuu? Udakotan unao paudainao nii.Ukian,“Õdani, aonaa putaapaꞌanaꞌa madiwautapa-kaꞌo nii karikaonan wuruꞌu,

Naobanai kakinaotanuz pugaru dadaraꞌo naꞌiki kaziwaꞌo idaꞌan,naꞌiki aonaa pukashadinaꞌakaꞌanaꞌa Naobanai kakinaotan dono pugaru.

6Ushaꞌapanum kauꞌan Naobanai kakinaota wunaouꞌu pamarainpaniinaouz.Naꞌiki ukakinaota ipai paudainao.”*

7 Ukauꞌan utuudapa wuruꞌu ubaiatinanuz, ushaꞌapanum kauꞌan darui kakinaotankawanuꞌo unao wuruꞌu. Tominkaru taapan unao paudainao nii. Ipai daniinao, ĩdarunaokakinaota ĩdyaun. 8 Tominkaru kakinaota ipai paudainao, ukauꞌan aonaan an ukaki-naotan unao, aonaa mishiꞌo mani udainao unao. 9 Ipai waunao kainaꞌa wadarunao, imiꞌibaaraꞌa kakinaotaꞌo waunao. Ĩkakinaotan dono waunao wazaamata wuruꞌu ĩkakinaorikidaz. Ukauꞌan powaꞌaꞌo nii zii ukaimanan manawun wazaamatan an waDaru aokaziiaꞌo kakinaori kidaz, uruu idi kainaꞌaꞌo nii kakupa-karu waꞌidaꞌa. 10 Wadarunao,imiꞌi baaraꞌaꞌoraz kakinaota waunao wapaꞌinan dono zii. Ĩkakinaotan waunao wurukawanaꞌatiꞌi ĩaitapanuz wakakinaota-kao aiapa-kao. Mazan Tominkaru kakinaotan wau-nao kaminkaꞌutaꞌo nii waunao, mishi kizi wanaudapan wamashaapan Tominkaru aipankawanaꞌati. 11 Aonaa wakonaukii-kidan wakakinaota-kao dono kaziwaꞌo idaꞌan. Kaziwapidan kakinaota-kao, mazan diinaꞌitiꞌi, watominpan daunaꞌanaꞌa naa wakakinaota-kaoidi, kaiman wanyukunuu naꞌiki kaiman wamashaapan.

Naꞌapam pidannao aiapa-kaoĩmashaapan

12 Unao kapatiꞌoraꞌa naa, ukauꞌan umaꞌozakadaꞌa naa unyukunuu koshan.13 Umashaapa sakitapaꞌo mashaapa-karu kaduz idaꞌa, uruu baokoinao mishidainaouzkapatinaouznaa maꞌozakadinan nii, uruu aonaꞌo nii ĩkapatin powaꞌaꞌa naa manawun.14 Utiwaa umashaapan kaiman ipai pidannao tuma, naꞌiki utaain Tominkaru ati,umuudinaꞌa naa kaimanaiman oiaꞌo ai. Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo utaainan, aonaꞌonii utukapauzon Naobanai Tominkaru. 15 Ukarodin paꞌi aonaa kizi naꞌiaꞌoram unaopadantinan powaa iti Tominkaru kamunanban ai. Ukarodin paꞌi aonaa kizi naꞌiaꞌoramunao toꞌorapaꞌo unyukunuu. Naꞌapaꞌo pidan turuu upatakaꞌuan ipai unao. 16Ukarodin* 12:6 Proverbs 3:11-12

HEBREWS 12:17 396 HEBREWS 13:4paꞌi aonaa kizi naꞌiaꞌoram unao daꞌawupan aonaa pamin-mazidan tuma mani. Naꞌikiukarodin paꞌi aonaa kizi naꞌiaꞌoram unao Esau kawanun, madiꞌitinapakaꞌa Tominkarudauꞌu. Esau, uruu Isaac dani kiwiitapaꞌo, naꞌiki uruꞌo nii zaamata padamata ipaiaimaakan padaru ai. Mazan Esau taa wuruꞌu paꞌatiꞌoraz aita-kao, baudaꞌapa paraapisodiꞌowanyukunui dikin ii. 17Unao, uaitapanii shaꞌatii Esau shaꞌapatan daunaꞌanwuruꞌuaimaakan, upuꞌu zii uaipan padaru dapadan kaiman kidaꞌo aimaakan shaꞌapan paꞌati.†Kaziwa upishaan pazaadan biiꞌi, mazan aonaa udaru taaꞌazoonuzu uꞌati. Ushaꞌapanumkauꞌan Esau, aonaa uikodan kanom idaꞌan papanaꞌada-kinaa nii wuruꞌu pashaꞌapataniazaimaakan.

18Unao, aonaa uwaꞌatinmidukuo Sinai idaꞌati,‡ turuaꞌoraz upishata-kaonaꞌiki kaꞌawa-paꞌoraz tikazi idi. Uruu midukuo idaꞌa kainaꞌa marutaꞌo, kashaꞌora-karu naꞌiki awarukawaoru. 19 Kainaꞌa kuwudii§ aran naꞌiki parada-karu. Israelitenao abatan donoꞌorazparada-karu, kaziwa ĩpishaan aonaa kizi ĩabatan powaaꞌaz. 20Aonaa ĩabataꞌazon wuruꞌukichanaꞌiki-kiaꞌoraz parada-karu. Wuruꞌu parada-karu kian, “Naꞌiaꞌoram pidan oo uzaipishatan diꞌoraz midukuo, boo-kao nii kuba idi atii umawakan.” 21 Wuruꞌu aimaakanĩtukapaniaz tuukiaꞌo ukichanaꞌiki-kian. Uruu idi Moses kian, “Õnaka-nakaan õtarianidi.”

22 Mazan unao, uwaꞌatin Zion Naawa ati paꞌan, naꞌiki kakupaꞌoraz Tominkaru wiiziidaꞌati, wuruꞌu Jerusalem aokazi iaꞌoraz. Unao waꞌatin wunao angelnao idaꞌati iribaꞌorazmanawun, konaukiaꞌo idaꞌanaꞌoraz ĩbaokopatinpan. 23 Uwaꞌatin wunao baokopainpanidaꞌati dakota-kariwainaouz Tominkaru dainao nii, kiwiitapaꞌoraz ĩshakatan.* Ĩꞌuukida saada-kariwaiꞌi naa aokazi ii. Unao waꞌatin Tominkaru idaꞌati, diꞌitapaꞌoraz ipaipidan kaimanan oo oian. Naꞌiki uwaꞌatin Tominkaru pidanannao doronaanao idaꞌati,mawakainaouz mazan saabaa-kariwaiz naa ĩdyaun kaiman. 24 Uwaꞌatin Jesus idaꞌati,uruu idaꞌanaꞌo Tominkaru toman Paꞌinaꞌo Covenant. Uwaꞌatin Jesus izain idaꞌati, chibii-kariwaiz waꞌoian chikaa-kinao nii, umanawunuꞌoraz paꞌan Abel izain ai.†

25 Ukauꞌan ukarodin naꞌiki aonaa utarataꞌanaꞌa ukinao Tominkaru paradan dono.Baokoinao ĩtarata pakinao uꞌai aonaan idi ĩabataꞌazon uparadan. Ukakinaowan donoꞌo-raz ĩdyaun imiꞌi baaraꞌa, mazan aonaa ĩdobatan papatakaꞌuta-kao ai. Ukauꞌan powaꞌaꞌonii zii manawun wabaiaapan patakaꞌutin-karu wamaabataꞌazookan an Tominkaru, kaki-naowaꞌoraz waunao aokazi iki! 26Tawuru donoꞌo uparadauzonuz kiwiitapa, nakainaꞌakaimiꞌi baara, mazan aizii ukian kainaabaꞌo idaꞌan, “Baukapaꞌa naa koshan õnakaan niiimiꞌi baara, mazan aonaa uruu mani karikaonan, õnakaan nii aokazi kapam.” 27 Parada-karu kida, “Baukapaꞌa naa koshan,” kiaꞌoraz, kaimanaiman ukainaabatan waꞌati ipaiaimaakan toma-kariwaiz nakaa-kao nii naꞌiki ĩmuuda-kao nii panaꞌitinapu pawiizi ai,soo aimaakan kida aonaꞌoraz naꞌitim ĩnakaa-kao naꞌan nii paꞌan. 28 Ukauꞌan mariiwakonaukian Tominkaru ati, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa wawiizi niꞌo, aonaꞌorazturuu unakaa-kao. Marii wakonaukii-kidan Tominkaru naꞌiki wamanawuntapan uruu,wakichanaꞌikin idaꞌan uꞌai, 29 ushaꞌapanum kauꞌan waTominkarun tikazi kawanuꞌo,kawaodaꞌoraz aimaakan kaiman-daun.

13Naꞌapam wakonaukii-kidan Tominkaru wamashaapan idaꞌan

1 Pakawan umarainpaaka umin-mishidannao tuma. 2 Aonaa umanyukunuutaꞌanaꞌaudapaapan tawarainao udapu idaꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan pabiꞌi kida pidannao dapaapatawarainao padapu ati, aonaan puꞌu ĩaitapan ĩnao angelnao. 3Unyukunuuapa pidannaotaraa-kizai iaꞌoraz, utarainpaꞌo kawan ĩtuma. Unyukunuuapa baiatinainao, ubaiatinaꞌokawan ĩtuma.

4 Marii ipai pidan taapan mazida-karu kaimanaꞌo nii manawun. Naꞌiki daiaruinaꞌiki daiaroi, aonaa kizi ĩpatakaꞌuan pamazidanuz, ĩdawatan idaꞌan baꞌoran pamin-mashaapan nii. Tominkaru mishiꞌo nii upatakaꞌutan wuruꞌu pidannao kiaapaakainaouzmadoronaa-daun, naꞌiki baꞌorantapainaouz.† 12:17 Genesis 27:30-40 ‡ 12:18 Exodus 19:16-25 § 12:19 kuwudii: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinaodiꞌii. * 12:23 Ipai Tominkarudainao kiwiitapaꞌoraz udani shakatan kawanuꞌo. † 12:24Genesis 4:10

HEBREWS 13:5 397 HEBREWS 13:20-215 Aonaa umarainpaꞌanaꞌa puraata. Uturuuda wuruꞌu aimaakan uꞌidaꞌaꞌoraz.

Tominkaru kiinii,“Aonaꞌo nii õwaꞌakauzon pugaru,

aonaꞌo nii õmanyukunuutauzon pugaru.”*6Ukauꞌan waaitapan idi kaimanaimanazu, turuu wakian,“Aonaꞌo nii õtarian, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa Naobanai õminkaꞌu nii.

Aonaa turuu pidannao shaꞌapatan õgaru.”†7 Unyukunuitapa uzowaunaanao tominapa-kidauzoz unao Tominkaru Paradan kida

dauꞌu. Udiꞌitapa kaiman kidaꞌoraz aimaakan shaꞌapan ĩmashaapan idi Tominkaru atiatii ĩmawakan. Ukauꞌan maꞌozaka umishidapa ĩnao kawan. 8 Jesus Christ, aonaaupanaꞌadinauzon, pakawan uruu munumunuꞌo kawan, naꞌiki aizii, naꞌiki karikaonanuꞌonii.

9 Manaꞌa utaapadaꞌanaꞌa ipai pabiꞌinaaka kidaꞌo kakinaorii naꞌakan unao panaꞌitiꞌinaa. Marii mishiꞌoraiman unyukunuu kida maꞌozakada-kao Tominkaru kamunanbanidaꞌan, aonaa kakinaorii kida izoꞌati-kao idaꞌan mani wanyukunui dauaꞌoraz, aonaꞌorazukaminkaꞌutan pidannao izoꞌatiꞌoraz uruu kaduz kakinaorii.

10Mazan õaipan paꞌan wadiꞌitinpan wuru dauꞌaꞌa taa-kariwaiz Tominkaru ati, wuruꞌuchikaaꞌoraz waꞌoian. Naꞌiki wuruꞌu kaudinainaouz Tabernacle diꞌii, aonaa turuu ĩnikanwuruꞌu taa-kariwaiz oii-karu chikaa-kinaoaz.‡

11 Umanawunuꞌo Faadaa, unaꞌakauzonii uzainao izain Kabaun Nazoo KaimanaꞌorazManawun diꞌiti, utaa kizi oii-karu kida dikin ii. Mazan wuruꞌu uzainao nanaa kidakawaoda-kao paniba ii, Jewnao kawiizibitinapa-kizi ai. 12 Ukauꞌan Jesus paniba iiumawakan donoi ai kapam, usaabaa-kinaa nii papidanannao kaiman manawun oiaꞌoai paizain idaꞌan. 13 Ukauꞌan wamako Jesus diꞌiti paniba iti Jewnao kawiizibitinapa-kizi ai, wakashaapa washaꞌapata-kao, naꞌiki wabaiaapa kapam uruu kaduz aimaakankakibaꞌazonnaꞌo uruu baiaapaniaz kaduz. 14 Aonaa karikaonanuꞌo donoi nii daꞌaꞌa imiꞌibaaraꞌa waꞌati, mazan waunao, tuukii wazaudapan donoi wuruꞌu waꞌidiwau niꞌorazdiinaꞌitiꞌi paꞌan.

15Ukauꞌan aizii Jesus idaꞌan, marii wataainan Tominkaru ati wakonaukii-kidan idaꞌanuruu, wakowaadan idaꞌan wuruꞌu kaiman kidaꞌo aimaakan ushaꞌapataniaz. 16 Aonaaumanyukunuutaꞌanaꞌa ushaꞌapatan kaimanaꞌo baꞌorainao ati, naꞌiki ukaꞌidiwaaka ĩtuma,ushaꞌapanum kauꞌan naꞌapa kidaꞌo paꞌan aimaakan taa-kao, Tominkaru konaukiiudauꞌan.

17Uizoꞌati uzowaunaanao naꞌiki unaubaapa wuruꞌu ĩkaudinanuz. Ĩnao awunuutapaꞌounao, ushaꞌapanum kauꞌan ĩnaouꞌo nii kowaada naꞌapam ĩshaꞌapatan pakaudin-kiziTominkaru ati. Uizoꞌati ĩdyaun, konaukii kizi ĩshaꞌapatan pakaudin-kizi. Aonaan anuizoꞌatin, ĩshaꞌapatan nii pakaudin-kizi kashaꞌora-karu idaꞌan, naꞌiki aonaꞌo nii kanomunao ikodan naꞌapaꞌo diꞌiki.

18 Aonaa usokodaꞌanaꞌa utoriinpan waꞌati. Waaitapa aonaa kanom dikaudaꞌo niiwashaꞌapaapan, mazan karikaonanwashaꞌapataꞌazon kaiman kidaꞌo aimaakan. 19Tuukiimanawun õpishaan utoriinpan õꞌati, marii kizi Tominkaru dyuudan õgaru powaa atikadiman unao idaꞌati.

Kaarita katokon-tinan20-21Aizii marii Tominkaru konaukii-kida-kao, uruu taaꞌo wanyukunuu kaiman-kinaa.

Ukadishita-kida waNaobanaa Jesus mawaka-karu diꞌiki. Naꞌiki marii Jesus konaukii-kida-kao, uruu umanawunuꞌo kaznizo taapiki. Uruu izain idaꞌanaꞌo Tominkaru tomanPaꞌinaꞌo Covenant, aonaꞌo niꞌoraz naꞌapainim ukatokonon. Aizii marii Tominkaru taanipai kaimanaꞌo aimaakan unao shaꞌapata-kinaa nii aimaakan paaipan kawanaꞌati. Naꞌikimarii usaabaan waunao paaipan kawanaꞌati, Jesus Christ idaꞌan, naꞌiki marii utaapa-kaoumanawunuꞌo nii karikaonan. Amen.* 13:5 Deuteronomy 31:6 † 13:6 Psalm 118:6 ‡ 13:10 Faadaanao, turuu ĩnikan dunai wuru diꞌikiꞌitaa-kariwaiz Tominkaru ati. Soo wuruꞌu uzainao taa-kariwaiz oii-karu chikaa-kinao nii, aonaa turuu ĩnikan udunaa.Ĩkawaoda paꞌan ipai wuruꞌu uzai nanaa paniba ii, munapo Jewnao kawiizitinapa-kizi ai.

HEBREWS 13:22 398 HEBREWS 13:2522 Õiribannao, tuukii manawun õpishaan unao, uabatapa kizi kaimanaiman diꞌo-

raz kuwai õsaadaniaz õmaꞌozakada-kinaa niꞌoraz unao; wuruꞌu õkaaritanuz, aonaaudawuan manawun. 23 Õkowaadaꞌazon uꞌati waꞌinawuzu Timothy kodita-kida-kaoaꞌanaa taraa-kizai iki. Ukaawan an kadiman, baokopaꞌo nii wawaꞌatin watukapaꞌananunao. 24 Ukowaada paꞌi waparadan kida ipai uzowaunaanao ati, naꞌiki ipai Tominkarupidanannao ati. Wairibannao Italy ikiinao dyuudan kapam paparadan unao ati. 25MariiTominkaru kamunanun ipai unao ati.

JAMES 1:1 399 JAMES 1:7-8

James Saadanii KaaritaDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

James, uruu Jesus inawuzu. (Matthew 13:55; Galatians 1:19) Upaꞌinan dono zii aonaaumishidan Jesus Tominkaru diꞌikiꞌo, mazan umishidan daunaꞌan, uruꞌu naa choochizowaunaa nii Jerusalem ii. (Acts 15:13; 21:18)

Jesus kadishitan daunaꞌan pamawaka-kizi iki naꞌiki ukiwan daunaꞌan aokazi iti,utominapa-kidaniinao kowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai wuruꞌu Jesus dauaꞌoraz. Kiwiinĩkowaadanuz Jewnao ati, Israelitenaouz. Aizii Tominkaru pidanannao zowiipauzo-kaodono, ĩmishidandikin ii Jesus, iribamishidainao kidoopanbaꞌoranwiizai kida diꞌiti. Uruuidi James saadan pakaaritan ipai mishidainao ati. Mazan kiwiiniꞌo verse idaꞌa usaadankaikapaꞌa: “ipai 12 Israelitenao tonaazinaa kida ati, ipai wiizai kawanaꞌati.”

James kakinaotan ĩdyaun, mishi kizi ĩtukapa-kidan pamishidan Jesus, pashaꞌapatanidaꞌan kaiman kidaꞌo aimaakan.

James kakinaowan ĩdyaun powaꞌa zii: marii kizi ĩkonaukian papatakaꞌuta-kao puꞌu,oo pamapuraatanun puꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌan patakaꞌutinainao, umanawunuꞌoTominkaru ati ĩnao. Naꞌiki kapuraataniinao pidannao, marii paꞌi ĩkarodinan. Ushaꞌa-panum kauꞌan ĩnao tuukiaꞌo nii ĩtoꞌoradan Tominkaru, ĩshaꞌapatan idaꞌan aimaakandikauda kidaꞌo papuraatan idaꞌan.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadin-kizi 1:1Mishida-karu naꞌiki aitapaaba-karu 1:2-8Patakaꞌutin-karu naꞌiki kapuraatan-karu 1:9-11Baiatin-karu naꞌiki tiwaa-kidapa-karu 1:12-18Abatapa-karu naꞌiki shaꞌapatin-karu 1:19-27Aonaa pidan taapa-kao umanawunuꞌo nii baꞌoran ai 2:1-13Mishidapa-karu naꞌiki shaꞌapatin-karu 2:14-26Naꞌapam wakaiwaan waninoba naꞌiki waparadan 3:1-12Dyaꞌutamaꞌo aitapaaba-karu kaduz 3:13-18Mishidainao kodita kizi oiaꞌo pidannao bii iki 4:1—5:6Mishidainao maꞌozakada-kao powaꞌa zii 5:7-201 Õgaru James, Tominkaru naꞌiki Naobanai Jesus Christ poitoru. Õdyuudan õparadan

ipai 12 Israelitenao tonaazinaa kida ati, makoodanainaouz ipai wiizai kawanaꞌati.Mishida-karu

naꞌiki aitapaaba-karu2 Õiribannao, ukonaukii paꞌi naꞌapainim dono ubaiaapan pabiꞌinaaka kidaꞌo

patakaꞌutin-kinai. 3 Ushaꞌapanum kauꞌan uaitapa utiwaa-kaoaz naꞌapa, umishidanmaꞌozakan tiwaa-kao wuruꞌu. Aizii upakawanun an ukadishitapan utiwaa-kao daunaꞌan,aonaꞌo nii ukashadinan baꞌoran dono ubaiatinan puꞌu padamata. 4 Ukauꞌan marii paꞌiumakashadinkanuz naꞌiki umakaakinapakanuz mashaapan maꞌozaka, uruu aonaꞌo niiukaakinpan, naꞌiki aonaꞌo nii ukasharutinpan udiꞌitinpan idaꞌan.

5 Mazan naꞌiaꞌoram pidan unao biiꞌi, aonaꞌo uaitapan padiꞌitinpan, marii upishaanTominkaru, utaa kizi uꞌati aitapaaba-karu; ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru, konaukiiutaan naꞌiki aonaa ukashanauan pidan pishaaꞌo paugaru. 6 Mazan upishaan anTominkaru, marii upishaanuzu pamishidan idaꞌan, aonaa pamamishidakan bii an mani.Ushaꞌapanumkauꞌan, pidan pishaan an aimaakan pamamishidakan bii an, uruu naꞌapaꞌowunu paran kawan, paran baoko iaꞌoraz, maꞌozakaꞌo awaru pootaniaz naꞌiki ukidaꞌuupa-niaz diꞌitinapa kidaꞌa. 7-8 Naꞌapaꞌo pidan, dyaꞌutamatapaꞌo panyukunuu naꞌiki aonaꞌouaitapan naꞌapam dii pashaꞌapatinan, aonaa turuu uzaudapan Tominkaru taan paꞌatiaimaakan upishaaniaz.

Patakaꞌutin-karunaꞌiki Kapuraatan-karu

JAMES 1:9 400 JAMES 1:279 Ukainaꞌan an Tominkaru pidanan patakaꞌutinaꞌo, marii ukonaukian, ushaꞌapanum

kauꞌan Tominkaru awun zaꞌa umanawunuꞌo uruu. 10 Mazan pidan kapuraatanuꞌo,marii ukonaukian, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru awun zaꞌa uruu patakaꞌutinaꞌo.Kapuraatanuꞌo pidan, umainaabatinan nii naꞌapa amazada san soosoi kawan. 11 Kamookoditan daunaꞌan, uwiichan wiicha, wiicha, naꞌiki sariapa ukadunaa wuzadaꞌakan;usooso waotan, naꞌiki ukonaunamanuz mainaabatinaꞌakan naa. Ukauꞌan naꞌapaꞌo niipidan kapuraatanuꞌoraz mainaabatinan kapam, upuraataapatinan puꞌu.

12Konaukiaꞌo pidan, wuruꞌu tuudapaꞌoraz pabaiatan kashaꞌora kidaꞌo aimaakan. Aiziiutuudapan idi pabaiatinan, aonaa ukaakinpan, uzaamatan nii pawinipa nii, karikao-nanuꞌo kakupa-karu idi, tawuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniaz pataaꞌazonmarainpainaoati paugaru.

13 Aizii pidan tiwaa-kidapa-kao dono pashaꞌapataꞌazon dauꞌati oiaꞌo, aonaa turuuukian: “Tominkaru wuruꞌu tiwaa-kidapaꞌoraz õgaru õshaꞌapata kizi oiaꞌo.” Ushaꞌa-panum kauꞌan Tominkaru, aonaa naꞌapainim utiwaa-kidapan pidan oiaꞌo dauꞌati; naꞌikiTominkaru, aonaa naꞌapainim ushaꞌapatan oiaꞌo utiwaa-kidapa-kao dono. 14 Mazanpidan tiwaa-kidapa-kao dono pashaꞌapataꞌazon dauꞌati oiaꞌo, unyukunuu oiaꞌo dauꞌatinidiꞌo karikaonan wuruꞌu, ukozoota-kidinan paaipan atiꞌo, aonaa udikintan wuruꞌuoiaꞌoraz. 15Aizii unyukunuu naꞌapan idi oiaꞌo dauꞌati, uruꞌu naa ushaꞌapataꞌakanuz, oiaꞌoshakatan naa wuruꞌu, naꞌapa koraidaonaa shakatan kawan. Naꞌiki oiaꞌo dyaupain donoꞌonaa kaimanaiman, uruꞌu naa mawaka-karu shakatan kapam.

16 Õmin-mishidannao, õmarainapaniinao, manaꞌa umariidapa-kidinaꞌanaꞌa. 17 Ipaiaimaakan kaiman kidaꞌoraz, taa-kariwaiz mawinipinaa-daun, aokazi ikiꞌo wuruꞌu,Tominkaru diꞌikiꞌo, tomaꞌoraz kamoo, kauzu naꞌiki wizinao. Tominkaru aonaa up-anaꞌadinauzon, naꞌiki aonaanaꞌapainimutanawatinankauzonpanaꞌitiwaꞌai, naꞌiki aonaauwaꞌakauzon waunao marutaꞌo-karuꞌu. 18 Paaipan kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu udaniitanuzwaunao pakakinaorimishiꞌo idaꞌan, uruu idi tuukii ukonaukii-kidanwaunao ipai baꞌoranpatomaniinao ai.

Abatapa-karunaꞌiki Shaꞌapatin-karu

19 Õmin-mishidannao õmarainapaniinao, unyukunuitapa wuruꞌu õkakinaori ki-daz: Marii ipai pidan abataꞌazoꞌo nii kadakotin-karu, mazan aonaa uparadaꞌanaꞌamaaitapinaka-daun, naꞌiki udadarada unyukunuu utoꞌoran ai. 20 Ushaꞌapanum kauꞌanpidan toꞌoran an aonaa turuu ushaꞌapatan aimaakan kaiman kidaꞌo Tominkaru aipankawanaꞌati.

21Ukauꞌan umuudaꞌa naa ipai oiaꞌo naꞌiki dikauda kidaꞌo aimaakan ushaꞌapatauzoniaz.Aonaa uꞌatadinpaꞌanaꞌa, mazan ukashaapa Tominkaru Paradan utaaniaz unyukunuu ii,uruu wuruꞌu ukazannaatin-kinaa niꞌoraz.

22 Aonaa umariidapaꞌanaꞌa unyukunuu, uabatapan idaꞌan karikaonan TominkaruParadan. Mishiꞌoraiman, ushaꞌapatinaꞌa naa paꞌan wuru kawanaꞌatiꞌi uabataniaz.23 Naꞌiaꞌoram pidan abatapauzo Tominkaru paradan mazan aonaa ushaꞌapatinanukawanaꞌati, uruu, naꞌapaꞌo pidan kawan awunuutaꞌoraz paawun baara wanamaridiꞌiti. 24 Uawunuutan padikin kaimanaiman naꞌiki udaunaꞌan umakoꞌokan naa, sari-apa umanyukunuutaꞌakan naꞌapaꞌoram paaidinpan. 25 Mazan pidan diꞌitinpan ankaimanaiman kuwai kaimanaꞌoraz dauꞌu, wuruꞌu muuda-kidaꞌoraz pidannao oiaꞌoai, naꞌiki utaapan an panyukunuu karikaonan kaimanaꞌo kuwai dauꞌati, aonaaumanyukunuutan paabatanii, mazan ushaꞌapatinan paꞌan ukawanaꞌati. Uruu idi kanomushaꞌapatanii kida, kaimanaꞌo nii ushaꞌapan Tominkaru idaꞌan.

26 Ukainaꞌan an pidan unao biiꞌi Tominkaru-tapaꞌo utaapinpan, mazan aonaa utu-udaꞌakauzon dikauda kidaꞌo paparadan, umariidapan panyukunuu karikaonan wu-ruꞌu, naꞌiki uTominkaru-tapanuz madiwautapa-kaꞌo karikaonan. 27 Mazan pidan,mishiꞌo uchoochi san-tinpan Tominkaru waDaru aipan kawanaꞌati, uruu paꞌan wuruꞌukarikaonanuꞌoraz ukaminkaꞌutauzonmaudaniiwainaonaꞌiki zunnao patakaꞌutinainaouzmawakaꞌoraz naa ĩdaiarunao, naꞌiki uruu aonaꞌo nii uaipan papatakaꞌuinan oiaꞌo idi.Naꞌapaꞌo choochi-santinapa-karu kaimanaꞌo, naꞌiki aonaꞌo ukasharutinpan Tominkaruawun zaꞌa.

JAMES 2:1 401 JAMES 2:192

Patakaꞌutinainaonaꞌiki Kapuraataniinao

1 Õiribannao, mishidainaouz umanawunuꞌo wanaobanaa Jesus Christ, aonaaunaubaꞌanaꞌa baudaꞌapaꞌo pidan baꞌoran ai. 2 Aizii pidan kapuraatanuꞌo kaawan anmani uchoochin idaꞌati, kaiwadinpaꞌo kawinipinaꞌo kamicha idi naꞌiki ukaꞌu saba niigold; aizii ukaawan puꞌu, baꞌoran pidan kaawan kapam, patakaꞌutinaꞌo, ukamichanuzaamaꞌoraꞌa naa kowas. 3 Aizii unao, unyukunuu wuru dauꞌatiꞌi pidan kaimanaꞌorazukaiwadinpan manawun naꞌiki usakanata-kidan uruu kaimanaꞌo tabai idaꞌa. Mazanaizii pidan patakaꞌutinaꞌo ati unao kian, “Turuu pukadishitapan naꞌii,” oo “Pusakanatadaꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.” 4 Ushaꞌapatan an naꞌapaꞌo aimaakan, ubuutaakapan karikaonanwuruꞌu. Aonaa utaapaꞌanaꞌa baudaꞌapaꞌo pidan kaimanaꞌo nii baꞌoran ai. Naꞌapaꞌoaonaa kaimanaꞌo mani wuruꞌu, naꞌiki unao diꞌitinpan aonaa usakitapan.

5 Õmin-mishidannao õmarainapaniinao, aushaa uabata! Tominkaru zaamataniiwuruꞌu pidannao patakaꞌutinainaouz, umanawunuꞌo mishidapa-karu idaꞌati. Ĩnaoĩnaobanaitapan nii Tominkaru naꞌiki ĩzaamatan nii kaiman kidaꞌo aimaakan, tawuruꞌuTominkaru kiauzo-kiziz utaan nii marainpainao ati paugaru. 6 Aizii unao, tuukii uzon-kidan patakaꞌutinainaouz. Mazan wuruꞌu pidannao kapuraataniinaouz, ĩnao mishiꞌo-raiman naꞌakaꞌoraz unao kootowapa-kizai iti, ĩzaamata kizi ushaꞌapauzi. 7 Ĩnao wuruꞌuparadaꞌoraz oiaꞌo idaꞌan kaimanaꞌo uNaobanaa Jesus dauꞌan.

8Kaiman zii manawun uizoꞌatin anwaNaobanaa kakinaori, saada-kariwaiz TominkaruParadan idaꞌa kaikapaꞌa: “Pumarainapa pidannao naꞌapa pumarainpan kawanpunanaa.”* 9 Mazan utaapan an baudaꞌapa pidan kaimanaꞌo nii baꞌoran ai, oiaꞌoaimaakan wuruꞌu ushaꞌapataniaz, ukauꞌan unao dikintapainao kakinaorii. 10 Pidandikintapaꞌo baudaꞌapaꞌo kakinaorii, uruu dikintapaꞌo ipai baꞌorainao kakinaorii kidawuruꞌu. 11 Tominkaru kian, “Manaꞌa pubaꞌorantapaꞌanaꞌa.” Uruu wuruꞌu kiaꞌorazkapam, “Aonaa puzowiaꞌanaꞌa pidan.” Aizii aonaan puꞌu pubaꞌorantapan† padamata,mazan puzowian pidan, pugaru dikintapaꞌo kakinaorii wuruꞌu. 12 Ukauꞌan uparadasakitapa, naꞌiki umashaapa aitapainao nii naꞌiki izoꞌatiinao nii Kakinaorii, wuruꞌumuuda-kidaꞌoraz pidannao oiaꞌo ai. Wuruꞌu kakinaoriiz, uaida-kidan nii naꞌapamwamashaapan, kaiman oo aonaa ukaimanan. 13 Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkarupatakaꞌutan dono pidannao, aonaꞌo nii ukamunan-kidan patakaꞌutainaouz pairiban,aonaꞌoraz ĩaidan pakamarainapanun; mazan pidannao aidaꞌoraz pakamarainapanun,aonaꞌo nii ĩpatakaꞌuta-kao paꞌan.

Mishidapa-karunaꞌiki shaꞌapatin-karu

14 Õiribannao, ukian umishida Tominkaru. Mazan aonaan an uaidan umishidanushaꞌapatan idaꞌan kaiman kidaꞌo aimaakan, madiwautapa-kaꞌo wuruꞌu unaꞌapanuz.Naꞌapaꞌomishidapa-karu aonaa turuu ukazannaatan unao. 15Aizii puiribanmakamicha-nun an mani naꞌiki umawanyukunuun an. 16 Mazan aonaa putaan uꞌati uaiapanii,soo pukian uꞌati karikaonan: “Kaiman! Marii shaa paꞌi Tominkaru shaꞌapatan kaimankidaꞌo aimaakan puꞌati! Kaiman kizi pukaiwadinpan, naꞌiki kaiman kizi puaroopan!”Madiwautapa-kaꞌo wuruꞌu punaꞌapan an naꞌapa. 17Ukauꞌan naꞌapaꞌo wuruꞌumishidapa-karuz: Mishida-karu kaiwaa-kao an pabaꞌoran, aonaan dono kaimanaꞌo shaꞌapata-kaoutuma, madiwautapa-kaꞌo wuruꞌu.

18Mazan panaadon baꞌoran pidan kian nii, “Pabiꞌi pidannaomishida Tominkaru, naꞌikibaꞌorainao shaꞌapata kaiman kidaꞌo aimaakan paꞌan.” Mazan õgaru, õdakoꞌatinuzu,“Naꞌapa dii mooko turuu puaida-kidan õꞌati pumishidan aonaan puꞌu pushaꞌapatankaiman kidaꞌo aimaakan? Õgaru, õaidan nii puꞌati õmishidanuzu õshaꞌapatan idaꞌankaiman kidaꞌo aimaakan paꞌan.” 19 Pumishidan an kainaꞌa baudaꞌapa Tominkaru,kaimanaꞌo wuruꞌu! Mazan upuꞌu zii oiaꞌo doronainao ĩmishida kapam, naꞌiki tuukiiĩnaka-nakaan ĩtarian idi uꞌai.* 2:8 Leviticus 19:18 † 2:11 pubaꞌorantapan: zun kiaapa-kidinan baꞌoran daonaiora ati pakaudaiarun puꞌu oodaonaiora kiaapan baꞌoran zun pakaudaiaron puꞌu.

JAMES 2:20 402 JAMES 3:1420 Pugaru madiwautapa-kaꞌo pidan! Puaiapa mooko õaida-kidan puꞌati wuruꞌu

mishidapa-karuz, madiwautapa-kaꞌo karikaonan kaimanaꞌo shaꞌapatin-karu aonaan anuꞌai? 21 Pudiꞌitapa wadokozu-daun Abraham. Tominkaru kian udauꞌan “Kaimanaꞌopidan uruu,” soo ushaꞌapatinan idaꞌanaꞌo Tominkaru paradan kawanaꞌati: tawuruꞌuutaan donoꞌoraz paudani Isaac altar paawaꞌa, kawaoda-karu nii Tominkaru ati. 22 Aiziipuaitapa, pamishidan idaꞌanaꞌo uizoꞌatin Tominkaru. Naꞌiki pashaꞌapatinan idaꞌanuaidan naꞌapam manawun pamishidan Tominkaru. 23Naꞌiki saada-kariwaiz TominkaruParadan mishiinan, kaikapaꞌoraz ukianuꞌu: “Abraham mishida Tominkaru, uruu idiTominkaru dakotan uruu kaimanaꞌo pidan nii.”‡ Udakotan Abraham papaonaru niikapam. 24 Aizii uaitapa, Tominkaru aonaa udakotan pidan kaimanaꞌo nii, soo ukian idikarikaonan “Õmishida Tominkaru.” Mazan udakotan pidan kaimanaꞌo nii, ushaꞌapatanidaꞌan kaiman kidaꞌo aimaakan kapam.

25 Naꞌapa shaꞌatii Rahab, kaminshuꞌu-shoroaba, odakota-kao kaimanaꞌo pidan niioshaꞌapatinan idaꞌan, tawuruꞌu odapaapan donoꞌoraz padapu ati Joshua dyuudaniinao,naꞌiki odyuudan ĩdyaun baꞌoran dunapotaꞌa naa tarubainao ai.§ 26 Aizii pidan nizowanaonaan an unanaa ai, uruu pidan mawakaꞌo wuruꞌu; ukauꞌan naꞌapa kapam, kaimanaꞌoshaꞌapatin-karu aonaan an mishidapa-karu ai, mawakaꞌo wuruꞌu.

3Niinobai dauaꞌo

1 Õiribannao! Aonaa uaipinaꞌanaꞌa ipai tiichaanao nii, ushaꞌapanum kauꞌan waunaotiichaanao, tuukiaꞌo nii wapatakaꞌuta-kao manawun, ipai baꞌorainao ai, wakasharutinandikin ii. 2Mishi ipai waunao kasharutinaꞌo iriba aimaakan idaꞌan. Mazan pidan aonaꞌoukasharutinauzon paparadan idaꞌan, uruu kaimanaꞌo pidan manawun naꞌiki ukaꞌiitapakazowautapan ipai pananaa.

3 Wamuudan kawaro dako-tannaa udako iti, uizoꞌati kizi waunao, uruu idi wakaꞌiitawanaꞌakanuzu naꞌitim karikaonan waaipan kawanaꞌati. 4Oo udiꞌitapa paran san kanawa:uꞌudarun puꞌu, naꞌiki maꞌozakaꞌo awaru kidaꞌukapan puꞌu padamatazu, turuu unaꞌaka-kao poora sodi idaꞌan naꞌitim karikaonan uaiapa-kao kawanaꞌati. 5 Naꞌapa ninobaikapam: uduusodin puꞌu padamata, turuu uꞌatadinpan tuubaru kidaꞌo aimaakan dauꞌu.Aushaa! Udiꞌitapa naꞌapam tikazi tiriizi sodi, turuu udanomaitan kanoko baawu udaruꞌo.6 Wuruꞌu ninobaiz, naꞌapaꞌo tikazi kawan, umanawun utaapan oiaꞌo. Uruu idi ipaidaunuudaꞌu upatakaꞌuan wananaa oiaꞌo idi. Utoma udaruꞌo tikazi wananaa idaꞌa, atiiukawaoda naꞌiki umainaabata kaiman-daun wadiꞌitinpan, naꞌiki wuruꞌu wakakupanuz.Tuubaruꞌo Tikazi diꞌikiꞌo wuruꞌu tikazi tominanuz.

7 Pidan kaꞌiita pamaawaadibaan pabiꞌinaaka toꞌora kidaꞌo aimaakannao, kotuꞌuznao,atorunaꞌiki kowazaz kaduz, naꞌiki aimaakannaomashaapainaouzparanbaoko ii. 8Mazanaonaa naꞌiaꞌoram pidan kaꞌiitan pamaawaadibaan paninoba. Niinobai oiaꞌo naꞌikidikintapaꞌo, utaapan paꞌidiwaru mawaka-kinai.

9 Ninobai idaꞌan wakaiwaa kaiman kidaꞌo parada-karu waNaobanaa TominkaruwaDaru ati. Naꞌiki waninoba idaꞌan wakaiwaa dikauda kidaꞌo parada-karu wairibannaoati, ĩtoma-kao puꞌu Tominkaru aidinpan kawan. 10Uruu baudaꞌapaꞌo dakoi diꞌiki parada-karu kaimanaꞌo naꞌiki dikauda kidaꞌo koditan! Õiribannao, aonaa washaꞌapataꞌanaꞌanaꞌapaꞌo aimaakan! 11Aonaa turuu kaimanaꞌo naꞌiki kuzubaꞌo wunu shootapan baudaꞌa-paꞌo wunu nunudapa-kizi diꞌiki. 12 Õiribannao, aonaa turuu fig kadunaa kaakan olivenii, oo grape kadunaa kaakan fig nii, naꞌapa ukauꞌan kuzubaꞌo kapoo-kizai, aonaa turuukaimanaꞌo wunu ikoda-kao uꞌidiꞌiki.

Aitapaaba-karu Tominkarudiꞌikiꞌoraz

13 Ukainaꞌan dono pidan unao biiꞌi aitapaabaꞌo utaapinpan, marii uaidan wuruꞌupaaitapaabanuz pamashaapan idaꞌan kaiman naꞌiki pashaꞌapatan idaꞌan kaiman kidaꞌoaimaakan, aonaa paꞌatadapan idaꞌan mani wuruꞌu paaitapaabanuz. 14Mazan kishauzi-karu mashaapan dono punyukunuu ii tuukii manawun, naꞌiki puaipan aimaakan shaꞌa-pan soo puꞌati paꞌidiwaru; aonaa puꞌatadinpaꞌanaꞌa puaitapaaban dauꞌan, ushaꞌapanum‡ 2:23 Genesis 15:6 § 2:25 Joshua 2:1-23

JAMES 3:15 403 JAMES 4:12kauꞌan punaꞌapan an, panaꞌatanpuꞌo pumashaapan wuruꞌu mishiꞌoraz kakinaorii ai.15 Kaikapaꞌoraz aitapaaba-karu, aonaa Tominkaru diꞌikiꞌo mani wuruꞌu, mazan imiꞌibaara ikiꞌo karikaonan, pidan shaꞌapataꞌazon kaduz oiaꞌo karikaonan naꞌiki oiaꞌo doron-ainao aipan atiꞌo karikaonan. 16 Naꞌiki naꞌiam dono kainaꞌa kishauziaaka-karu, naꞌikipidan nyukunuu ii tuukii uaipan aimaakan shaꞌapan soo paꞌati karikaonan, kainaꞌaꞌo niitoꞌorataaka-karu naꞌiki pabiꞌinaaka kidaꞌo oiaꞌo shaꞌapata-kao.

17 Mazan Tominkaru taan an aitapaaba-kinai pidan ati, aonaꞌo nii ukasharutinpan,uruu idi aonaꞌo nii umizaataakapan oo ukadakowaakapan, aonaꞌo nii udikintinan, aonaꞌonii udikintapan, tuukiaꞌo nii uabataꞌazon naꞌapam kii-karu kida paꞌati. Kamunanuubaꞌonii naꞌiki pabiꞌinaaka kidaꞌo nii ushaꞌapatan kaiman kidaꞌo aimaakan, uaitapan niiaimaakan sakitapaꞌo, aonaa mazanuꞌo mani ukadakotinanuzu, mazan mishiꞌo paꞌanuparadan. 18 Umashaapan an wuru kawanuꞌu, paoribai uuda paowa-kao kawanuꞌowuruꞌu. Uaidan dono pakamarainapanun pairibannao ati, ukaraodan nii kaimanaꞌo akaiudikin ii, uruu wuruꞌu kaimanaꞌoraz mashaapa-karu Tominkaru awun zaꞌa.

4Oii kidaꞌo aimaakan

naꞌazootapa-kao1 Naꞌikiꞌoram dii wuruꞌu mizaataaka-karu kida naꞌiki toꞌorataaka-karu kida unao

bii anaꞌoraz waꞌatin? Ĩwaꞌatin wuruꞌu diꞌikiꞌo mizaataaka-karu unanaa idaꞌaꞌoraz,unaꞌazootapan idi imiꞌi baara anaꞌo aimaakan kida karikaonan. 2Puaipan aimaakan kidapadamata puꞌidiwau nii, mazan aonaa ukaꞌidiwaun uꞌidi, uruu idi uzowiimikipaꞌakaꞌazonnaa. Umakaꞌiitakan idi uikodan aimaakan kida, unaꞌazootapaniaz tuukii manawun,uruu idi utoꞌorataakapan naꞌiki umizaataakapan naa. Umaikodakan aimaakan wuruꞌuuaipaniaz, umapishaakan idiꞌo Tominkaru udauꞌan wuruꞌu. 3 Upishaan puꞌu padamataTominkaru aimaakan kida dauꞌati, mazan upuꞌu aonaa utaan uꞌatiz, ushaꞌapanumkauꞌanudiꞌitinpan idiꞌo oiaꞌo dauꞌu; upishaan aimaakan soo ukaiwaaꞌazoonuzu ukonaukii-kinaaniꞌo karikaonan.

4 Unao, mamashaapa-kainao Tominkaru aipan kawanaꞌati! Aonaa mooko uaitapanunyukunuu-atin dono oiaꞌo shaꞌapaapa-kariwaiz imiꞌi baara an, pugaru Tominkarutaruba wuruꞌu? Uruu idi naꞌiaꞌoram pidan aipan an pamashaapan imiꞌi baara anaꞌomashaapa-karu kaduz kawanaꞌati karikaonan, utominan Tominkaru taruba nii wuruꞌu.5Madiwautapa-kaꞌomooko uaitapanwuruꞌu saada-kariwai Tominkaru Paradan, kiaꞌorazkaikapaꞌa? “Kaimanaꞌo Doronaa, Tominkarumuudaniazwanyukunuu ii tuukiimanawunuaipan waunao paꞌidaꞌantanapu.” 6 Mazan Tominkaru taa powaꞌa zii maꞌozaka-karumanawun waꞌati, usaadinpan kawan,“Panaꞌiti Tominkaru taan panyukunuu

atadinpaꞌo pidan ai,mazan ukamunan-kida pidan

aonaꞌo uꞌatadinpan.”*7Ukauꞌan uizoꞌati Tominkaru. Manaꞌa ukashaapinaꞌanaꞌa Satan ati, Satan kidoopannii

uꞌai. 8Umaonapadin Tominkaru idaꞌati, Tominkaru maonapadinan nii uꞌidaꞌati kapam.Unao oiainao, umuudaꞌa naa ushaꞌapaapan oiaꞌo! Unao pidannao pozawatapainaokaimanaꞌo ai, usaabaꞌa naa unyukunuu kida! 9 Ukashaꞌora mishiꞌoraiman, naꞌiki tuukiiuzaada. Marii upanaꞌadan ushazootinanuz kashaꞌoratin-karu diꞌiti; naꞌiki ukonaukianuz,kashaꞌora-karu diꞌiti. 10Aonaa utaapinpaꞌanaꞌa umanawunuꞌo nii Tominkaru awun zaꞌa,uruu unaubaan nii unao.

Aonaa ukashadaꞌanaꞌaumin-mishidan

11 Õiribannao, aonaa ukadakotinaꞌanaꞌa uiriban dauꞌu oiaꞌo idaꞌan. Kanom kadakoti-nan dono pairiban dauꞌu oiaꞌo idaꞌan naꞌiki kashadan uruu, udakoopan naꞌiki ukashadanTominkaru kakinaori wuruꞌu. Pukashadan dono ukakinaori, aonaa puizoꞌatin maniukakinaori wuruꞌu, mazan punaobanai-tinpan kakinaorii ati wuruꞌu. 12 MazanTominkaru paꞌan wuruꞌu kakinaorii Naobanaaz naꞌiki uaitapa naꞌapam pashaꞌapatan* 4:6 Proverbs 3:34

JAMES 4:13 404 JAMES 5:15pidan sakitapaꞌo idaꞌan. Uruu turuu paꞌan ukazannaatan pidan oo ukabootan pidanpatakaꞌutin-kizai iti. Ukauꞌan, pugaru, aonaa turuu pukian pidan dauꞌan, “Uruukaimanaꞌo,” oo “Uruu oiaꞌo” kii.

Aonaa uꞌatadinpaꞌanaꞌa ushaꞌapataꞌazoonii dauꞌu13 Aushaa uabata naꞌapam õkian aizii, unao kiauzonaouz kaikapaꞌa: “Aizii oo

waikanaꞌan wamakon nii uruu wiizai diꞌiti, wanaꞌian nii baudaꞌapa wunu, watomannii shaꞌapauzii toriapa-kizinao nii naꞌii, waikoda-kinaa nii dobata puraata.” 14 Unao,aonaa uaitapan kanomaꞌo nii shaꞌapa waikanaꞌan. Wuruꞌu ukakupanuz naꞌapaꞌo tawurukawanuꞌu chaapiꞌikiꞌoraz amazada kishananuz; unaꞌaꞌakan masakaudaꞌu, udaunaꞌanumainaabatinaꞌakan naa. 15 Kaikapa mishiꞌoraiman ukiaꞌa: “Tominkaru taapadan anunaꞌapan, kawanuꞌo nii wakakupan, naꞌiki washaꞌapatinan.” 16 Mazan aizii utaapin-pan umanawunuꞌo nii, naꞌiki uꞌatadinpan ukadakotinan idaꞌan; ipai kaikapa kidaꞌoatadinapa-karu aonaa kaimanaꞌomaniwuruꞌu. 17Ukauꞌan, kanomaitapaꞌo pashaꞌapatankaimanaꞌo, mazan aonaa ushaꞌapatanuzu, uꞌoian wuruꞌu.

5James kakinaowan pidannao kapuraataniinao

1Aushaa uabata naꞌapam õkian aizii, unao pidannao kapuraataniinao! Tuukii uzaadadiiwaꞌo idaꞌan. Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌiki kashaꞌora kidaꞌo manawun aimaakanwaꞌatin unao ati. 2 Upuraatan kidaz madiwautapa-kaꞌo nii naꞌiki ukamichan kidabasharao nikan nii. 3Utaapan dobataꞌo puraata uꞌidiwau nii, amazada katokon-tinaꞌazonpuꞌaꞌa naa. Upuraatan gold naꞌiki silver, ipaiꞌi naa uwuzaaritan. Wuruꞌu ĩwuzaritanuzaida-kidan nii naꞌapam unao pidannao dikaudan, naꞌiki wuzaru nikan nii unanaa naꞌapatikazi kawan. 4Aonaa ukawinipinaatan karaodapauzonao kaudinan uzakapun ii. Uabata!Umanawunuꞌo Naobanai abata wuruꞌu upoitorunao dopian unao zakapun ii. Puraatautaapaniaz aida-kida Tominkaru ati, unao shaꞌapatan dikaudaꞌo aimaakan umakawinip-inaataꞌazookan idaꞌan ĩdyaun. 5 Umashaapanuz daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa soo ukaiwaapanupuraatan ukonaukiitin-kinaa nii paꞌidiwaru, naꞌiki uaipan ati ukakiwindinan. Naꞌapaunao uzainao taapa-kariwai kawan ataꞌazoꞌoraz naa ĩzowii-kao. 6Ukian pidan kaimanaꞌodauꞌan, “Dikaudaꞌo uruu, wazowii-kida uruu.” Mazan uruu, aonaa utiwaan pamashaatanunao.

Mashaapa-karu makashadinaka-daun naꞌiki toriinapa-karu7 Uruu idi, õiribannao, aonaa ukashadinaꞌa naa uzaudapan Naobanai Jesus Christ

kaawan. Udiꞌitapa naꞌapam pidan zakapuupauzo, aonaa ukashadinan pazaudapan pa-paoriba kaakan umanawunuꞌoraz uꞌati. Naꞌiki aonaa ukashadinan pazaudapan wawunudonon. 8Naꞌapa paꞌi unao kapam, aonaa ukashadinaꞌanaꞌa naꞌiki maꞌozaka ukadishitapa.Ushaꞌapanum kauꞌan Naobanai Jesus Christ ataꞌazoꞌo naa ukaawan. 9Õiribannao, aonaauparadaꞌanaꞌa dikauda uiribannao dauꞌu, aonaa kizi ukaboota-kao patakaꞌutin-kizai iti.Patakaꞌutin-kidaꞌo niꞌoraz pidannao ataꞌazoꞌo niꞌi naa ukaawan.

10 Õiribannao, udiꞌitapa prophetnao paradauzoz daꞌi Naobanai uu idaꞌan, aonaaĩkashadinan pabaiatinan puꞌu. 11Wadakotan ĩdyaun konaukiaꞌo nii, ĩtuudan idi pabaiati-nan. Uabatanii shaꞌatii naꞌapam Job dauꞌan aonaa ukashadinan, naꞌiki waaitapa naꞌapamTominkaru shaꞌapatanuz kaiman kidaꞌo aimaakan uꞌati utokonoꞌiaꞌa naa. Ushaꞌapanumkauꞌan, Tominkaru ukaduz ukamarainapanun naꞌiki uruu kamunanbaꞌo.

12 Mazan unyukunuitapa paꞌi diꞌoraz manawun õiribannao, uaipan an uparadanmishida-kao, utaan dono uparadan, aonaa udakotaꞌanaꞌa aokazi oo imiꞌi baara ooshaꞌapaꞌoram aimaakan uu karikaonan, umaꞌozakada-kinaa nii uparadanuz. Mazanukian dono “Oo,”mishiꞌowuruꞌu “Oo” ukianuz. Aizii ukian dono “Aonaa,”mishiꞌowuruꞌu“Aonaa” ukianuz. Uruu aonaꞌo nii ukaboota-kao patakaꞌutin-kizai iti, wuru dikin iaꞌauꞌoiinuz uparadan idaꞌanaꞌoraz.

13Ukainaꞌan dono pidan unao biiꞌi baiataꞌo kashaꞌora kidaꞌo aimaakan, marii utoriin-pan. Ukainaꞌan dono baꞌoran konaukiaꞌo, marii ukunuitan Tominkaru ati. 14Ukainaꞌandono baꞌoran karinaꞌo, marii udapada-kidan choochi zowaunaanao, naꞌiki marii ĩtori-inpan uꞌati naꞌiki ĩzichian uruu olive kiwin idi Naobanai uu idaꞌan. 15Wuruꞌu toriinapa-karumishida-karu idaꞌanaꞌoraz kakudan nii wuruꞌu karinaꞌoraz pidan; Naobanai taan nii

JAMES 5:16 405 JAMES 5:20ukakuda-kinaa nii koshan, naꞌiki ukainaꞌan dono oiaꞌo kida ushaꞌapatanii, soꞌota-kao niiuꞌai. 16 Ukauꞌan, ukowaada uꞌoian kida uꞌatiaaka naꞌiki utoriinapa-kidaaka Tominkaruati, ukakuda-kinaa nii unao. Pidan shaꞌapatinaꞌo Tominkaru aipan kawanaꞌati, utoriin-pan idaꞌan mishiꞌo nii umanawunuꞌo aimaakan shaꞌapan utoriinpan kawanaꞌati.

17 Elijah, uruu naꞌapaꞌo waunao kawan. Utoriinpan aonaa kizi wunu kaawan uruuamazada ii. Uruu idimishi aonaawunu kaawan idikinaudaꞌuwununaꞌiki 6 kauzu powaꞌa.18Uruu daunaꞌan utoriinpan koshan, uruu idi wunu kaawan naa, uzabian amazada naꞌikipaoribai sodan kidaꞌa naa.

19 Õiribannao, baudaꞌapaꞌo unao makon dono panaꞌiti mishiꞌo kuwai ai, naꞌikibaꞌoran kiwa-kidan uruu powaꞌa ati mishiꞌo kuwai idaꞌati, 20 marii uaitapan wuruꞌu:kanom kaawa-kidan dono pidan powaꞌa ati upozawatapa-kizi iki, ushaꞌapaapan ai oiaꞌo,ukazannaata-kidan uruu karikaonanuꞌorazmawaka-karu ai, naꞌiki usoꞌota-kidanwuruꞌuiribaꞌoraz uꞌoian kida uꞌai kapam.

1 PETER 1:1 406 1 PETER 1:11

Kiwiiniꞌo Peter KaaritanDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Diꞌoraz kaarita kiwiitapaꞌo Peter kaaritan. Usaadanii mishidapainao Jesus atiꞌo,mashaapainaouz Asia Minor Baara ii aka kidaꞌoraz. Peter, uruu 12 Jesus apostlennaobii ikiꞌo.

Uruu dono mishidapainao, Asia Minor iainaouz patakaꞌuta-kao pamishidapan dikinii Jesus, Tominkaru daniz. Uruu idi Peter saadan pakaaritan ĩꞌati umaꞌozakada-kinaanii ĩdyaun. Peter nyukunuu-kidan ĩꞌati naꞌapaꞌo Jesus baiatanii tuukii, ĩnao dikinii. Ukauꞌan marii kizi ĩdaꞌanan Jesus kaduz pamaꞌozakadapan idaꞌan panyukunuu.Naꞌiki pataan idaꞌan panyukunuu ati, pamishidapan Tominkaru. Peter naꞌapanuz ĩꞌatikaikapaꞌa, Tominkaru zaamatan idi ĩdyaun papidanannao nii. Naꞌiki Jesus baiainpannaꞌiki umawakan idi ĩꞌati, marii ĩmashaapan Tominkaru aipan kawanaꞌatiꞌi naa.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadin-kizi 1:1-2Tominkaru kazannaatan dauaꞌo pidannao 1:3-12Kakinaowapa-karu kaimanaꞌo mashaapa-karu dauꞌu 1:13—2:10Baiainapa-karu Jesus Christ kawan 2:11—4:19Mishidapainao Christ shaꞌapatan niꞌo 5:1-11Kaarita katokon-tinan 5:12-141 Diꞌoraz kaarita õgaru Peter diꞌikiꞌo. Õgaru Jesus Christ apostlen. Õsaadan diꞌoraz

kaarita Tominkaru zaamatanii papidanannao nii atiꞌo, makoinaouz ĩmashaapaꞌanantawarainao kawan diꞌitinapa kidaꞌa baꞌoran kaduz pidannao wiizi ii aka kida: Pontus iiaka, Galatia Baara ii aka, Capadocia ii aka, Asia Baara ii aka naꞌiki Bithynia ii aka. 2WuruꞌuwaDaru Tominkaru zaamatanuz unao, udiꞌitapaniꞌi naa kotuaꞌa naa pazaamataꞌazondauꞌu unao. Ukauꞌan Kaimanaꞌo Doronaa saabaaniꞌi naa unao kaimanaiman, uruu idaꞌanuizoꞌatin naa Jesus Christ naꞌiki uchikaa-kaoaꞌa naa uꞌoian ai uizain idaꞌan.

Marii Tominkaru kamunanun uꞌati naꞌiki utaa kizi unyukunuu kaiman-kinaa nii tuukiimanawun.

Zaudapa-karu mishiꞌo shaꞌapaꞌazoꞌo dauꞌu3 Wakonaukii-kida Tominkaru, wanaobanaa Jesus Christ daruz. Ukamunanban

idi manawun, utaan waꞌati paꞌinaꞌo mashaapa-karu pakadishita-kidan idaꞌan JesusChrist pamawaka-kizi iki, uruu idiꞌo wamashaapan zaudapatinaꞌa naa. 4 Wazaudapannaa wazaamataꞌazooniaz waꞌidiwau nii kaimanaꞌo aimaakan Tominkaru taapaniazwaꞌati aokazi ii. Naꞌii aonaꞌo kanom kaꞌiitan pamainaabatan oo papatakaꞌuanuz.5 Unao, umishidapan idi Tominkaru, utaapan unao pamaꞌozakan idaꞌan atii uzaamatankazannaatin-karu, ataꞌazoꞌoraz naa uaida-kao amazada tokono donoꞌo naa. 6 Ukauꞌanukonaukiaꞌa naa tuukii udauꞌati, ukashaꞌoratinan puꞌu padamata, naꞌiki ubaiatan iribadikauda kidaꞌo aimaakan. 7 Mazan naꞌapa kidaꞌoraz shaꞌapan, umishidan tiwaa-kaowuruꞌu, naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii utukapa-kao mishiꞌo wuruꞌu umishidapanuz. Aizii goldkawaoda-kao tikazi diꞌiti, utukapaꞌazoo-kao idi mishiꞌo uruu gold, mazan upuꞌaꞌo niiumainaabata-kao. Mazan wuruꞌu umishidapanuz, powaꞌaꞌo zii umanawunun goldai. Uruu idiꞌo utiwaa-kao utukapaꞌazoo-kao uturuan. Uturuudinan dono, Tominkarukonaukii-kidan nii unao, naꞌiki utukapan nii unao umanawunuꞌo nii, naꞌiki unaubaan niiunao Jesus Christ tukapa-kao donoꞌo naa.

8 Aonaa utukapanii mani uruu, mazan upuꞌu umarainapanuzu. Kai, aonaa ziiutukapanuzu mazan upuꞌu umishidanuzu. Uruu idiꞌo wuruꞌu umashaapanuz kaikonaukii. Ukonaukian umanawunuꞌo konaukii-karu idaꞌan, aonaa pidan aitapan naꞌa-pam pakian udauꞌan. 9 Umishidan idi uruu, uturuudinan naa uzaamatan kazannaatin-karu, upatakaꞌuta-kao ai uꞌoian dikin ii.

10 Wuruꞌu kazannaatin-karuz oiaꞌo ai, uruu Tominkaru prophetinnao diꞌitapaniikaimanaiman kotuaꞌa naa. Tuukii ĩaipan paaitapan udauꞌan, uruu ĩkowaadaniaz shaꞌap-atinaꞌo niꞌoraz Tominkaru kamunan-kinaaz, wuruꞌu utaaniaz unao ati. 11Christ doronaadaꞌi prophetnao idaꞌaꞌoraz, uruu idaꞌanaꞌo ĩaitapan pakowaadan aimaakan shaꞌapaꞌo nii

1 PETER 1:12 407 1 PETER 2:2dauꞌan ushaꞌapan uaꞌii zii. Uruu idiꞌo ĩkowaadapanuz Christ baiaapan niꞌo dauꞌati naꞌikiudaunaꞌan umanawunuta-kao niꞌo dauꞌati. Naꞌapa kidaꞌo dauꞌan prophetnao kaudinandadara ĩtiwaan padiꞌitapan naꞌapainim nii naꞌiki naꞌapam nii ushaꞌapainpan wuruꞌuChrist doronaa kowaadauta-kidaniaz ĩꞌati. 12 Tominkaru kainaabatan ĩnao prophetnaoati wuruꞌu ĩkaudin-kiziz ĩkowaadautaniaz, aonaꞌo nii ĩtukapan ushaꞌapan, mazan unaoatiꞌo nii paꞌan wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapanuz. Ukauꞌan uruꞌu naa kakuwaapainaokowaadaniaz naa uꞌati, Kaimanaꞌoraz Kuwai, Kaimanaꞌo Doronaa dyuuda-kariwaizaokazi iki maꞌozakan idaꞌan. Aimaakan kida kaikapaꞌoraz ushaꞌapainpanuꞌu tuukiaꞌoangelnao aipan paaitapan udauꞌati.

Marii mashaapa-karu kaimanaꞌa naa13 Ukauꞌan, aizii udiꞌitinpaꞌa naa sakitapa ushaꞌapataꞌazoonii kida dauꞌati. Naꞌiki

zaudinapa umashaapa, naꞌiki utaapa unyukunuu kaimanaiman uzaudapanii kida dauꞌati,wuruꞌu Tominkaru kamunan-kidaꞌazoonuz unao, Jesus Christ kaawan donoꞌo naa.14 Uizoꞌatiaba umashaapa Tominkaru ati, Tominkaru dainaoun idi unao. Aonaꞌa naaumashaapaꞌanaꞌa pakawan ushaꞌapaapan dauꞌu oiaꞌo, wuruꞌu unaudapanii kidaz ushaꞌa-paapauzon kiwiin, umaaitapakan donoꞌoraz zii mishiꞌo parada-karu Jesus dauꞌu kidaꞌo-raz. 15Mazan aizii kaimanaꞌa naa paꞌi umashaapa, aonaa uꞌoiaꞌanaꞌa ushaꞌapatanii kidaidaꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru zaamataꞌoraz unao, kaimanaꞌo uruu aonaa oiaꞌomani. 16Naꞌapa Tominkaru paradan saada-kariwai idaꞌa. Tominkaru kian, “Kaimanainaopidannao paꞌi unao, aonaa oiainao nii mani, ushaꞌapanum kauꞌan kaimanaꞌo õgaru,aonaa oiaꞌo mani.”*

17 Utoriinpan dono, “waDaru” ukiauzon Tominkaru ati. Ukauꞌan ukichanaꞌiki paꞌiushaꞌapatan oiaꞌo Tominkaru awun zaꞌa, umashaapan kawanaꞌati zii daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.Ushaꞌapanum idi aonaa naꞌiaꞌoram pidan Tominkaru taapan panaudapanii manawun,mazan ipai pidannao uaitapa naꞌapam nii papatakaꞌutan ĩshaꞌapaapanii kida kawanaꞌati.18Uaitapaniꞌi naa Tominkaru kawinipinaatan pazaamatan unao, pakazannaataꞌazon idiunao, mazanuꞌo umishidapauzonii kida ai, utamakapaniaz kotuaꞌo udokozu-daunnaomishidapauzonii kidaz. Aizii wuruꞌu ukawinipinaata-kinaaz pakazannaatan unao, aonaapatakaꞌuinaꞌakaꞌo nii mani gold oo silver kawan, 19 mazan Christ izain umanawununidaꞌanaꞌa. Naꞌapaꞌo uruu Christ, paꞌinaꞌo kaznizo zowii-kao kawan, aonaꞌoraz naꞌiamudikaudan, taauzo-kariwaiz Tominkaru ati. 20 Kotuꞌu amazada sakadinan uaꞌii zii,Tominkaru zaamatan Christ. Aizii kai amazada ikodaꞌanan diꞌitiꞌi naa, patokon uaidannaa uruu unao ati. 21 Uruu Christ idaꞌanaꞌa naa umishidan Tominkaru. Tominkarukadishita-kidaꞌoraz uruu pamawaka-kizi iki, naꞌiki taaꞌoraz umanawun-karu uꞌati. Un-aꞌapan idiꞌo wuruꞌu unao mishidanuz tuukii Tominkaru, naꞌiki uzaudapan naa wurudauꞌanaꞌa Tominkaru kowaadaniaz pataaꞌazon diinaꞌitiꞌi.

22 Aizii kaimanaꞌoraꞌa naa uchikainan uꞌoian ai, uizoꞌatin idaꞌan mishiꞌoraz parada-karu Christ dauaꞌoraz. Uruu idi mishiꞌo umarainpaakan umin-mishidannao tuma.Umarainpaaka tuukii unyukunuu iki kida manawun. 23 Unao, paꞌinaada-kariwaiꞌi naapaꞌan, aonaamawakauzo udarunao diꞌikiꞌo kawanuꞌomani, mazan aonaꞌoraz umawakau-zon diꞌikiꞌo paꞌan. Tominkaru paradan karikaonanuꞌoraz umashaapan idaꞌanaꞌo paꞌanupaꞌinaada-kao. 24Naꞌapa Tominkaru paradan saada-kariwaiz kida kian:“Ipai pidannao pinidi kawanuꞌo

naꞌiki ĩmanawun-tinpan naꞌapa soosoi kawan.Wuruꞌu pinidiz mawakaꞌakauzo

naꞌiki soosoi waotaꞌakauzo pakadunaa ai.25Mazan parada-karu Naobanai diꞌikiꞌoraz, karikaonanuꞌo nii unaꞌan.”†Uruu wuruꞌu Kaimanaꞌoraz Kuwai kowaadapa-kariwaiz uꞌati.

21 Ukauꞌan umuudaꞌa naa oii kidaꞌo, wuruꞌu umariidinauzonuz, utaapinpauzonuz

mishiꞌo kawan ukaimanan, ukishauzi-shorinuz, naꞌiki ukadakotinauzonuzu uiribandauꞌu. 2Umashaapa naꞌapa paꞌinaꞌo koraidaonaa shakataꞌakan kawan, zamaziꞌoraz naꞌikiaipaꞌoraz soo padaro dunuu karikaonan. Ukauꞌan naꞌapaꞌa naa uzamazi Tominkaru* 1:16 Leviticus 11:44-45; Leviticus 19:2; Leviticus 20:7 † 1:25 Isaiah 40:6

1 PETER 2:3 408 1 PETER 2:17

paradan dauꞌati. Uruu koraidaonaa daro dunuu kawanuꞌo uꞌati. Kaimanaꞌo nii udyau-pain uꞌidaꞌan, naꞌiki maꞌozakaꞌo nii umishidapan Tominkaru, naꞌiki ukazannaatinannii. 3 Ushaꞌapanum idi utiwaaniꞌi naa naꞌapam Naobanai kaimanan naꞌiki naꞌapamukamunanban.

Kakupaꞌo kuba kawanuinao4 Uwaꞌati Naobanai Christ idaꞌati, kakupaꞌoraz kuba idaꞌati. Pidannao kashada-

niaz, mazan Tominkaru zaamata uruu umanawunuꞌo nii. 5 Uwaꞌati kakupaꞌokubanao kawanuꞌo nii kapam, ukaiwaa-kizinao kizi Tominkaru Dapunaa toma-kinao niiKaimanaꞌo Doronaa idaꞌan. Naꞌiki ukaudin-kizi kaimanaꞌo faadaanao nii Tominkaru ati,naꞌiki taainaꞌo nii Tominkaru ati uaipan kawanaꞌati, Jesus Christ idaꞌan. 6Ushaꞌapanumkauꞌan kaikapaꞌa saada-kariwai Tominkaru paradan kianuꞌu:“Utukapa, õmuudan kuba Zion* ii,

zaamata-kariwaiz umanawunuꞌo kuba kabaun kadishita-kida-kinao.Aizii kanom mishidaꞌo uruu,

aonaꞌa nii ubaꞌazootin-kida-kao umishidan dikin ii uruu.”†7Unao mishidainao ati umanawunuꞌo wuruꞌu kubaz. Mazan mamishida-kainao ati,“Wuruꞌu kuba tomapauzonao kabaun kashadaniaz,

madiwautapa-kaꞌoraz ĩtukapan,uruꞌu naa mishiꞌoraiman umanawunuꞌo kuba

ipai baꞌoran kubanao ai.”‡8 Baꞌoran saada-kariwai kian kapam.“Uruu kuba tukurutin-kidaꞌo pidannao,

naꞌiki uruu kuba kaboina-kidaꞌo ĩdyaun.”§Ĩtukurutinan pamamishidakan idiꞌo uruu dauaꞌo parada-karu. Mishiꞌo mazanTominkaru aitan kawanaꞌati wuruꞌu naꞌapaꞌoraz shaꞌapan ĩꞌati.

9 Mazan unao Tominkaru zaamataniinao paꞌan papidanannao nii, kaudinainao niifaadaanao nii, uruu Naobanai ati, naꞌiki unao Tominkaru buutanii kaimanaꞌo pidannaonii. Tominkaru idiwau unao, kakuwaapaꞌo nii umanawunuꞌo ushaꞌapatanii kida dauꞌati.Unao Tominkaru soꞌotanii umashaapa-kizi marutaꞌo bii iki, konaunamaꞌo pakanadanidaꞌati. 10Kiwiitapa aonaa Tominkaru pidanannao mani unao, mazan aizii upidanannaounao. Kiwiitapa aonaa Tominkaru kamunan-kidan daꞌi unao, mazan aizii Tominkarukamunan-kidaꞌa naa unao.

11Õmarainapanii õiribannao, õparadaꞌazon uꞌati, umashaapan idi tawarainao nii diꞌo-raꞌa amazada idaꞌaꞌa. Ukauꞌan aonaꞌa naa ushaꞌapaapaꞌanaꞌa dikauda kidaꞌo aimaakanunaꞌazootapanii kida, naꞌapa kidaꞌo patakaꞌuan nii unao umashaapan ai kaiman.12 Karikaonanuꞌu naa umashaapa kaiman mamishida-kainao Tominkaru biiꞌi. Ĩdakotanpuꞌu ushaꞌapaapan dikaudaꞌo aimaakan, mazan ĩtukapa kizi paꞌan ushaꞌapatan kaimankidaꞌo aimaakan, uruu idi ĩmishidan nii Tominkaru. Aizii Tominkaru kaawan donoꞌo naa,ĩkonaukii-kidan nii umanawunun.

Naobanai-tinpainao paradanizoꞌati-kao

13 Naobanai Christ aipan ati, uizoꞌati pidannao paradan taa-kariwainaouzwanaobanaanao nii. Uizoꞌati king, umanawunuꞌoraz unaobanai-tinpan. 14 Naꞌikiuizoꞌati wuruꞌu king waranu ainaouz naobanainao governornao paradan, ushaꞌapanumkauꞌan king dyuudanii ĩdyaun patakaꞌutaꞌo nii maizoꞌati-kainao paparadan. Mazanizoꞌatiinao uparadan, kaimanaꞌo nii ĩtaapa-kao. 15 Tominkaru aipan unao shaꞌapatankaiman kidaꞌo aimaakan, umashaata kizi maaitapin-kaꞌo pidannao, ĩparadan aimaaitapinaka-daun unao dauꞌan. 16 Unao, aonaꞌoraꞌa naa upoitoruitapa-kao, mazanaonaa ukaiwaꞌanaꞌa wuruꞌu umashaapanuz naꞌapa udizapa-kinaa nii ushaꞌapaapan oiaꞌo,mishiꞌoraiman umashaapa Tominkaru poitorunao niꞌi naa. 17 Utaapa ipai pidannaoumanawunuꞌo nii. Umarainapa umin-mishidannao. Ukichanaꞌiki Tominkaru ai, naꞌikiutaapa umanawunuꞌo nii pidan naobanai-tinpaꞌo.

* 2:6 Zion, oo Jerusalem. † 2:6 Isaiah 28:16 ‡ 2:7 Psalm 118:22 § 2:8 Isaiah 8:14

1 PETER 2:18 409 1 PETER 3:10Mashaapa-karu kaiman

naobanainao ati18Poitoruinao, utaapa unaobanaanao umanawunuꞌo nii naꞌiki uizoꞌati ĩparadan, aonaa

unaobanaanao kamunaniinao ati mani karikaonan, mazan toꞌorabainao unaobanaanaoati kapam. 19 Aizii unao, uaitapanii kanom Tominkaru aiapanii ushaꞌapatan, ukauꞌanutuudan nii kaziwaꞌo ubaiaapan uantamikita-kao dono umashaꞌapatakan puꞌu oiaꞌo,mazan uruu idaꞌanaꞌo nii Tominkaru nyukunuu kaimanan uꞌati. 20 Kanom uꞌitiimankaimanaꞌo aimaakan uikodan nii utuudan dono uzowiautapa-kao ushaꞌapatan dikinii dikaudaꞌo aimaakan? Mazan Tominkaru nyukunuu kaimanan uꞌati utuudan donoubaiaapan dikaudaꞌo aimaakan ushaꞌapatan dikin ii kaimanaꞌo aimaakan. 21 Kaikapaꞌonii wuruꞌu Tominkaru dapadanuz unao, ushaꞌapanum kauꞌan baiainpaꞌa naa Christunao dikin ii. Uruu pakaduz wuruꞌu Christ waꞌakaniaz uꞌati, ukauꞌan udaꞌanaꞌa naaukaduz ushaꞌapainpan idaꞌan uruu kawan. 22Uruu Christ, aonaa ushaꞌapatauzon oiaꞌo,aonaa naꞌapainim umariidinauzon. 23 Aizii udakowapa-kao dono, aonaa udakoopanpowaa iti pidannao dakoopainaouz paugaru. Upatakaꞌuta-kao dono, aonaa ukaunaanpowaa iti pidannao ati antamikitainaouz paugaru. Mazan ipai utaan pashaꞌapata-kaoazTominkaru ati. Uruu paꞌan wuruꞌu aitapaꞌo niꞌoraz naꞌapam nii pashaꞌapatan pidannaoĩshaꞌapatanii kida kawanaꞌati. 24Uruu Christ baiaapaꞌo waꞌoian winipinaa, pamawakanidaꞌan cross paawaꞌa, wamuudin kiziꞌi naa oiaꞌo ai, naꞌiki wamashaapa kiziꞌi naa kaimanTominkaru aipan kawanaꞌati. Ubaiainpan idaꞌan, ukakudan waunao. 25 Kiwiin unao,kaznizonao kawanuꞌo umakon panaꞌitiꞌi naa ukaꞌuzatiki ai. Mazan aizii ukaawan powaaati ukaꞌuzatiki idaꞌati. Uruu taapaꞌoraz unao.

3Daiaroinao naꞌiki daiaruinao

1 Unao naꞌapa kapam zunnao kaudaiaruinao, umashaapa kaiman izoꞌatiaaba uda-iarunao ati. Udaiarunao mamishidaꞌazookan an Tominkaru paradan, ĩmishidan nii,uaida-kidan idaꞌan kaimanaꞌo ukaduz ĩꞌati. Aonaa uparadinan puꞌu mani padamata ĩꞌati,mazan upuꞌaꞌo nii utanawatin-kidan ĩdyaun Tominkaru idaꞌati, 2umashaapan idi kaimanTominkaru paradan aipan kawanaꞌati. 3 Aonaa uaidaꞌanaꞌa ukonaunaman umaodinpanidaꞌanmani karikaonan, oo ukaiwadapan idaꞌanmani karikaonanwiziꞌi kidaꞌo aimaakan,naꞌiki ukaiwadan idaꞌan mani karikaonan konaunamada-kariwai ukamichan. 4 Mazanmarii paꞌan uaidan ukonaunaman kaimanaꞌo umashaapan idaꞌan unyukunuu ikiꞌo, naꞌikikadoronaꞌo mashaapa-karu idaꞌan. Naꞌapaꞌo konaunama-karu aonaa naꞌapainim niiuawutan, naꞌiki naꞌapaꞌoraz konaunama-karu tuukiaꞌo Tominkaru naudapan. 5Naꞌapaꞌokonaunama-karu kotuaꞌo kaimanainao zunnao aidanii. Ĩmishidapan Tominkaru naꞌikikaiman ĩmashaapan izoꞌatiaaba paudaiarunao ati. 6Utukapa Sarah dauaꞌo, oroo izoꞌatiꞌopaudaiaru Abraham, uruu idi odakotapan uruu panaobanaa nii. Unao zunnao, Sarahdainaowuruꞌu unaouz, umashaapan dono ushaꞌapaapan dauꞌu kaimanaꞌo aimaakan kidaoroo kawan, aonaa kanom aiaꞌa naa utarian.

7 Unao naꞌapa kapam daonaioranao kaudaiaroinao. Utaapa udaiaronao kaimanaꞌoidaꞌan naꞌiki ukarodapa ĩdyaun, ushaꞌapanum kauꞌan uaitapanii aonaa naꞌapa kidaꞌomani ĩmaꞌozakan unao kawan. Mazan naꞌapa kidaꞌo nii unao tuma ĩzaamatan Tominkarukamunan-kinaa kakupa-karuz. Umashaapan dono naꞌapa, kaimanaꞌo nii utoriinpanbaokopa, aonaꞌo nii kanom kasharutapaꞌo nii unao.

Ipai mishidainao Jesus atiꞌo8 Aizii baukapaꞌakan naa õkian, ipai unao naꞌapa kida utaapa unyukunuu uꞌatiaaka

uiribannao tuma. Umarainpaaka umin-mishidannao, naꞌiki ukamunanuaaka naꞌikiaonaa uꞌatadinpaꞌanaꞌa. 9 Aonaa ukaunaatinaꞌanaꞌa dikaudaꞌo idi ushaꞌapata-kao donodikaudaꞌo idaꞌan, oo aonaa uzunaapinaꞌanaꞌa powaa iti uzunaapa-kao dono. Mishiꞌo-raiman ukaunaatin kaimanaꞌo uparadan idaꞌan, upishaan idaꞌan Tominkaru kaimananĩꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru kian utaaꞌazon kaiman-karu wuruꞌu udapadanuzunao. 10 Saada-kariwai Tominkaru paradan kian,“Kanom mashaapaꞌazoꞌo konaukii

naꞌiki tukapaꞌazoꞌo kaimanaꞌo aimaakan shaꞌapan paꞌati,

1 PETER 3:11 410 1 PETER 4:5marii aonaa ukadakotinauzon dikaudaꞌo idaꞌan,

naꞌiki marii umashaatan pamaridinauzon.11Marii umuudan naa oiaꞌo pakaduz, ushaꞌapatan naa kaimanaꞌo,

udorotan naa kaimanaꞌo mashaapa-karu,naꞌiki utiwaan naa pamashaapan kaiman pairibannao tuma.

12Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru awunuutapanii kaimanaꞌo pidannao,naꞌiki uabata ĩtoriinpan dono paꞌati,

mazan pidannao shaꞌapaapainao oiaꞌo,aonaa manawun unaudapan.”

Mishidainao Christ patakaꞌuta-kao kaimanaꞌo dikin ii13 Kanomaꞌo nii shaꞌapata dikaudaꞌo unao ati ushaꞌapaapan an kaiman kidaꞌo

aimaakan? 14 Konaukiaꞌo nii unao, upatakaꞌuta-kao an ushaꞌapaapan dikin ii kaimanaꞌoaimaakan, ukauꞌan aonaa udopiaꞌanaꞌa, naꞌiki aonaa utariaꞌanaꞌa pidannao shaꞌap-ataꞌazon an dikaudaꞌo idaꞌan unao. 15 Mazan utaapa Christ kaimanaꞌo unaobanaa niiunyukunuu ii, naꞌiki karikaonanuꞌu naa uminziiwa-kidapa uparadan nii, uaitapa kizinaꞌapam udakoꞌatin pidannao, ĩpishaan dono unao umishidapan dauꞌan Tominkarushaꞌapataꞌazooniaz uꞌati. 16Naꞌiki udakoꞌatin dono ĩdyaun, kaiman uparada ĩꞌati. Naꞌikikaiman utaapa unyukunuu, uaitapanii aonaa ushaꞌapatan aimaakan dikaudaꞌo. Uruuidaꞌanaꞌo nii, pidannao baꞌazoinpan dakoopainaouz umashaapanmishidainao nii Christ.

17 Panaadon Tominkaru kashaapan nii baiatin-karu kaimanaꞌo shaꞌapaapa-kao dikinii. Mazan kaimanaꞌo wuruꞌu baiatin-karu ai oiaꞌo shaꞌapaapa-kao dikin ii. 18 NaꞌapaChrist, aonaa oiaꞌo mani uruu, mazan upuꞌu utaainan pamawakan idaꞌan baupapa,aonaa powaꞌan kida mani waꞌoian dikin ii. Uruu kaimanaꞌo pidan, umawakan dikaudaꞌopidannao dikin ii. Christ shaꞌapatan kaikapaꞌoraꞌa unaꞌaka kizi waunao Tominkaruidaꞌati. Unanaa zowii-kao, mazan ukakuda-kao powaa iti Tominkaru Doronaa idaꞌan.

19 Uruu Tominkaru Doronaa idaꞌanaꞌo Christ kakuwaapan doronainao ati ĩtaraapa-kizinao ii. 20 Ĩnao maizoꞌati-kainaouz Tominkaru paradan, Tominkaru zaudapanpuꞌu kotuaꞌiki ĩtanawatinan paꞌoian ai, naꞌiki ĩizoꞌatin paparadan, Noah tomapanpuꞌu pakanawan. Uruu dono 8 sodi pidannao paidinan kanawa zoꞌiti. Uruu idaꞌanĩkazannaata-kao wunu tuubaruꞌo ai, naraadaꞌoraz ipai imiꞌi baara. 21 Uruu wuruꞌukainaabataꞌoraz chikaawunuin-karu, wuruꞌu kazannaatin-karuz Jesus Christ kadishita-kida-kao idaꞌan pamawaka-kizi iki. Aizii chikaawunuin-karu, aonaa pidan nanaa chikaa-kao kaniribaꞌo ai mani karikaonan, mazan wapishaan paꞌan Tominkaru usaabaa kiziwanyukunuu oiaꞌo ai.

22 Jesus Christ makoꞌoraz naa aokazi iti, kai naꞌii uruu Tominkaru diwaꞌora antanapu,umanawunuꞌo unaobanai-tinpan ipai angelnao ati, naꞌiki ipai doronainao umanawunkidainao ĩnaobanai-tinpan ati.

4Mashaapa-karu Tominkaru ati

1 Christ baiaapan idi kaziwaꞌo, ukauꞌan naꞌapaꞌa naa unao uruu kawan kapam, naꞌikiumaꞌozakadapaꞌa naa unyukunuu ubaiainpaꞌazon dauꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan, naꞌiaꞌo-ram unao baiaapaꞌo kaziwaꞌo pamishidan dikin ii Christ, aonaꞌo niꞌi naa ushaꞌapaapaꞌa-zon oiaꞌo. 2 Ukauꞌan, aizii aonaꞌa naa unaꞌazootapaꞌanaꞌa oii kidaꞌo ushaꞌapaapauzonii,mazan unaꞌan kawanaꞌati uizoꞌatipaꞌa naa Tominkaru. 3 Unao kotuaꞌikiꞌo ushaꞌapaa-pauzon oiaꞌo, maaitapa-kainao Tominkaru naudapanii kidaz pashaꞌapaapan. Unau-dapa ukiaapaakan kakibaꞌazonnaꞌo idaꞌan, unaudapa upoꞌidipan, unaudapa umakonmadoronaa-daunuꞌo tuzapa-kizai ii aka, naꞌiki utominkaruniitapanuz toma-kariwainaokarikaonan. 4Uruu idi umin-shaꞌapaapauzon oii kidaꞌo aimaakan, tuukii ĩdiꞌitinpan unaodauꞌan, aonaa ĩaitapan kanom nii aonaꞌa naa ushaꞌapaapan dikauda kidaꞌoraz aimaakanpowaꞌa. Unaꞌapan idiꞌi naa ĩdakoopan unao. 5 Mazan ĩdakoꞌatin nii naꞌapa kidaꞌadauꞌan Tominkaru ati, uruu aitapaꞌo niꞌoraz naꞌapam pakawinipinaatan ipai pidannao

1 PETER 4:6 411 1 PETER 5:3kakupainao naꞌiki mawakainao kapam. 6 Kaikapan idiꞌo Kaimanaꞌo Kuwai kowaadauzo-kaoaz mawakainao pidannao ati ĩkakupan puꞌu zii. Ĩnanaa patakaꞌuta-kao mawaka-karu idaꞌan naꞌapa ipai pidannao patakaꞌuta-kao kawan mawaka-karu idi, mazan upuꞌukarikaonanuꞌo nii ĩkakupan naꞌapa Tominkaru kawan Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan.

Marii Tominkaru taanii kaiwaa-kao kaimanaꞌo idaꞌan7 Ipai aimaakan kida ataꞌazoo ĩkatokon-tinan. Ukauꞌan aitapinaꞌa naa umashaapa,

karikaonan kizi udiꞌitinpan kaiman, turuu kizi utoriinpan kaiman Tominkaru ati. 8Naꞌikipowaꞌaꞌo zii umanawunun wuruꞌu marainpaaka-karu an, mishiꞌo idaꞌan. Ushaꞌapanumkauꞌan kamarainpan-karu marinaꞌata-kida ipai oiaꞌo. 9 Udapaapa umin-mishidannaoudapu ati, naꞌiki ukataan ĩꞌati, mazan aonaa unyukunuu oian bii an mani. 10 Ipaiunao kawanaꞌati Tominkaru taanii ukaꞌiita-kinaa niꞌi ushaꞌapatan aimaakan umin-mishidannao ati. Ukauꞌan ukaminkaꞌutaakaꞌa naa uꞌidaꞌan, naꞌiki ukaudinaꞌa naakaiman Tominkaru taanii uꞌati idaꞌan. 11Utaan an uꞌati ukaꞌiita-kinaa nii ukakuwaapan,ukowaadaꞌa naa wuruꞌu Tominkaru diꞌikiꞌoraz kuwai. Aizii utaan an uꞌati ukaꞌiita-kinaa nii ukaminkaꞌutan pidannao, ukaminkaꞌuupaꞌa naa wuru idaꞌanaꞌa maꞌozaka-karu Tominkaru taaniaz uꞌati. Naꞌapa kizi ipai aimaakan kida shaꞌapata-kao Tominkarukonaukii-kida-kinao nii Jesus Christ idaꞌan. Uruu Tominkaru karikaonanuꞌo niꞌorazumanawunun naꞌiki umaꞌozakan. Amen.

Baiainapa-karu Christ dikin ii12 Õmarainapanii õmin-mishidannao! Aonaa ukiaꞌanaꞌa unyukunuu ii, “Kandii

niꞌo aimaakan shaꞌapan õꞌati kaikapaꞌa,” utiwauta-kao an ubaiatan idaꞌan kaziwaꞌo.13 Mazan tuukii ukonaukii, ushaꞌapanum kauꞌan ukaminaudaꞌutan Christ wuruꞌu,upatakaꞌuta-kao idaꞌanaꞌoraz naꞌapa Christ patakaꞌuta-kao kawan. Uruu powaꞌa ziikizi ukonaukian utukapan donoꞌo naa Christ umanawunun aida-kao, ukaawan donoꞌonaa. 14 Konaukiaꞌo nii unao, udakowapa-kao dono umishidan dikin ii Christ, ushaꞌa-panum kauꞌan umanawunuꞌo Doronai, Tominkaru diꞌikiꞌoraz kainaꞌan idi unao idaꞌa.15 Naꞌiaꞌoram unao patakaꞌuta-kao dono, aonaa kizi paꞌi uzowian dikin ii mani pidan,oo ukoidimikitinan dikin ii mani, oo ushaꞌapatan dikin ii mani dikauda kidaꞌo aimaakan,oo ukimudautan dikin iaꞌo mani baꞌoran pidannao ĩshaꞌapatin kizi kida dauꞌati. 16 Aiziiupatakaꞌuta-kao an umishidan dikin ii Christ, aonaa kanomdikin ii ukibaꞌazoo-kidanuzu,mazan ukonaukii-kida Tominkaru uaitapa-kao idi umishidapan Christ. 17Ushaꞌapanumkauꞌan kaawaꞌa naa amazada pidannao tiwaꞌazoo-kao kamoon, naꞌiki Tominkaru pi-danannao wuruꞌu kiwiiniꞌo niꞌoraz ĩtiwaa-kao. Aizii umishiin dono waunao mishidainaotiwaa-kao kiwiin, naꞌapam nii dii pidannao shaꞌapata-kao aonaꞌoraz ĩizoꞌatin KaimanaꞌoKuwai Tominkaru diꞌikiꞌoraz? 18 Saada-kariwai Tominkaru paradan kian,“Aizii mani suduupaꞌo idaꞌan kaimanainao pidannao kazannaata-kao,

aitaniimanaꞌo nii dikaudainao naꞌiki oiainao pidannao,naꞌapam niꞌi naa dii ĩshaꞌapata-kao?”*

19 Ukauꞌan, upatakaꞌuta-kao an Tominkaru aipan kawanaꞌati, pakawan ushaꞌapaapawuruꞌu kaimanaꞌoraz naꞌiki sakitapaꞌoraz aimaakan. Naꞌiki pakawan utaapa unyukunuuTominkaru ati, tomaꞌoraz unao, uruu mishiꞌo nii ushaꞌapatan aimaakan paparadankawanaꞌati.

5Kazowautapainao

Tominkaru Choochin1Aizii õparadaꞌazon choochi zowaunaanao ati. Õgaru choochi zowaunaa kapam, naꞌiki

õtukapauzonii Christ patakaꞌuta-kao, naꞌiki õgaru kaꞌidiwainaꞌo nii kapam ukonauna-man naꞌiki umanawunun idi, uaida-kao dono ukaawan donoꞌo naa. 2 Kaiman utaapaTominkaru pidanannao utaapa-kidaniinaouz uꞌati, naꞌapa kaznizo taapiki awunuutapankawan pataapanii kaznizonao. Uawunuutapa ĩdyaun minziiwa naꞌiki konaukiaꞌo idaꞌanTominkaru aipan kawanaꞌati ushaꞌapatan. Aonaa uaipan idi mani uikodan aimaakanuꞌati karikaonan, mazan utaan idiꞌo manawun unyukunuu uawunuutapaꞌazon dauꞌuĩdyaun. 3 Aonaa unaobanai-tinpaꞌanaꞌa wunao atiꞌi, taapa-kida-kariwainaouz uꞌati,* 4:18 Proverbs 11:31

1 PETER 5:4 412 1 PETER 5:14mazan uaida-kida kaimanaꞌo shaꞌapatin-karu naꞌiki mashaapa-karu ĩꞌati. 4 Aizii Christ,kaznizonao taapikinao zowaunaa kawanuꞌoraz kaawan donoꞌo naa, utaan nii unao atiaimaakan konaunamaꞌo, aonaꞌo niꞌoraz ukonaunaman mainaabatinauzon, uruu wuruꞌuumanawunuꞌo uidiwau niꞌoraz.

5 Aizii unao paꞌinainao daonaioranao, uizoꞌati tunarunao-tinpainao paradan. Naꞌikiipai unao, naꞌapa kida utaapinapa, aonaa uꞌatadinpaꞌanaꞌa, ukaminkaꞌuaaka paꞌanuꞌatiaaka. Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru paradan saada-kariwaiz kian,“Panaꞌiti Tominkaru taan panyukunuu

atadinpaꞌo pidan ai,mazan ukamunan-kida pidan

aonaꞌo uꞌatadinpan.”*6 Ukauꞌan aonaa uꞌatadinpaꞌanaꞌa Tominkaru umanawunuꞌoraz taapan puꞌu unao,kaiman kizi uzaamatan unao umanawunuꞌo nii diinaꞌitiꞌi paaitanii kamoo kaawan dono.7 Utaa Tominkaru ati ipai aimaakan kimudautaꞌo naꞌiki kashaꞌoradautaꞌo unyukunuu.Ushaꞌapanum kauꞌan utaapanii wuruꞌu unaouz.

8 Zaudinapa umashaapa utaruba Satan ai. Kainaꞌa uruu, uchiꞌikaꞌanpan naꞌapazamaziꞌo baudokoru kaꞌarantinaꞌo kawan, dorotapaꞌoraz pawanyukunuu nii. 9 Aonaaukashaapinaꞌanaꞌa uꞌati, mazan maꞌozaka umashaapa umishidapanii idaꞌa. Uaitapanidi umin-mishidannao mashaapainao ipai naꞌiaꞌakan diꞌoraz amazada idaꞌa, naꞌapaꞌoĩbaiatinan unao kawan kapam. 10Mazan aonaa kotuaꞌikiꞌo nii mani ubaiatinan daunaꞌan,uruꞌo niꞌi naa kamunanbaꞌoraz Tominkaru, zaamataꞌoraz unao Christ idaꞌan kaꞌidi-wainaꞌo nii karikaonanuꞌo pakonaunaman naꞌiki pamanawunun idi. Usaabaan niꞌi naaunao powaa iti, naꞌiki umaꞌozakadan nii unao kaimanaiman, mishi kizi umishidapan,aonaa kizi ukashadinan. 11Marii karikaonan umanawun-karu uruu atiꞌo nii. Amen.

Peter kowaadinan naa12 Õsaadan diꞌoraz madiwauꞌu õkaaritan unao ati, Silas† kaminkaꞌutan idaꞌanaꞌo

õgaru. Uruu kaimanaꞌo õmin-mishidan. Wuruꞌu õsaadanuz õkaaritan unao ati, õaipanidiꞌo õmaꞌozakadan unao naꞌiki õtaan õparadan mishiꞌo naꞌiki õaitapanii aimaakandauꞌanaꞌo. Wuruꞌu diꞌorazuꞌu mishiꞌo kamunan-karu Tominkaru diꞌikiꞌo. Ukauꞌan,maꞌozaka umashaapa, uruu kamunan-karu idaꞌa.

13 Umin-mishidannao Christ, mashaapainaouz daꞌaꞌa Babylon idaꞌa,‡ Tominkaruzaamataniinaouz papidanannao nii unao kawan, ĩdyuudan paparadan unao ati. NaꞌikiMark, õtaapaniaz õdani kawan, udyuudan kapam paparadan unao ati. 14 Konaukiiunaubaaka umin-mishidannao tuma ubaokopatinan dono.§

Marii Tominkaru taan unyukunuu kaiman-kinaa nii unao mishidainaouz Christ.

* 5:5 Proverbs 3:34 † 5:12 Silas: Greek paradan idaꞌan, Silvanus kiaꞌo wuruꞌu. ‡ 5:13 Babylon:Rome dakotapa-kinao. § 5:14 Peter donoꞌo mishidainao baokopatinan dono, ĩtukapa-kidan panaubaan oopakonaukii-kidan pamin-mishidannao pakissitan idaꞌan ĩdyaun pakaozoo ati oo pataawu ati oo panaadon pakaꞌu ati.

2 PETER 1:1 413 2 PETER 1:12

Itamautan Peter KaaritanDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Diꞌoraz kaarita, itamautan Peter kaaritan mishidapainao Jesus Christ atiꞌo.Aizii usaadan dono wuruꞌu pakaaritanuz ĩnao diꞌiti, naꞌapain zaudinaꞌo ĩmashaapan

wunao mariidan ai ĩdyaunuꞌu, panaꞌitiꞌoraz ĩtominapa-kidan pidannao kuwai dauꞌu.Uruu idi Peter kowaadan ĩꞌati diꞌoraz pakaaritan idaꞌa, naꞌapam nii ĩshaꞌapatinanĩkashadapa-kinaa nii wunaouꞌu panaꞌitiꞌoraz naa ĩkowaadapan kuwai. Ukian ĩꞌati uaipanĩtominpan, powaꞌa zii ĩaitapa kizi mishiꞌo kuwai dauꞌu, naꞌiki marii ĩshaꞌapatinanmishiꞌokuwai kawanaꞌati.

Diꞌoraz pakaaritan idaꞌa Peter kowaadan mishidapainao ati, Tominkaru mainaabatannii mariidapaꞌo patominapa-kidan pidannao. Naꞌiki ukakinaotan mishidapainao mariikizi ĩmashaapan kaiman Tominkaru ati maꞌoiaka-daun, atii Naobanai Kamoon kaawan.Kaarita buutinpan kida

Usakadin-kinaa 1:1-2Tominkaru dapadaniinao dyaupaiꞌo nii udoronaa idaꞌan 1:3-21Mariidapainao patominapa-kidan pidannao 2:1-22Christ kaawan powaa ati 3:1-181 Diꞌoraz kaarita, õgaru Simon Peter diꞌikiꞌo, õgaru Jesus Christ poitoru naꞌiki uapos-

tlen. Wuruꞌu õkaaritanuz unao atiꞌi, mishidainaouz Jesus Christ naꞌapa waunao kawan.Jesus Christ, waTominkarunuz naꞌiki wazannaaz kaimanan idaꞌan. 2 Marii powaꞌa ziiTominkaru kamunanun uꞌati, naꞌiki utaan unyukunuu kaiman-kinaa nii, uaitapan idaꞌanTominkaru naꞌiki wanaobanaa Jesus.

Mashaapa-karu mishiꞌo mishidainao nii Jesus Christ3 Pamaꞌozakan idaꞌan, Tominkaru taan naa waꞌati ipai aimaakan waaiapanii kida

wamashaapa-kinaa nii kaiman uꞌati, waaitapan idiꞌi naa uruu. Uruu wuruꞌu zaa-mataꞌoraz waunao pamanawunun naꞌiki pakaimanan idaꞌan. 4 Naꞌiki umanawunuꞌopamaꞌozakan idaꞌan, Tominkaru taan waꞌati ipai umanawun kidaꞌo aimaakan, tawuruꞌuukowaadaniaz pataan nii. Tominkaru taanuz paparadan pashaꞌapatan niꞌo aimaakankida dauꞌu, uruu idaꞌan kizi aonaa unaꞌazootapan ushaꞌapatan dikauda kidaꞌo aimaakan,shaꞌapaapa-kariwaiz diꞌoraz amazada idaꞌaꞌa. Mazan uruu idaꞌan kizi paꞌan uzaamatanTominkaru kaduz kida.

5 Ukauꞌan, aizii umishidan idi Christ, mishiimanaꞌa naa utiwaa umashaapan kaiman.Umashaapan idiꞌi naa kaiman, mishiimanaꞌa naa umashaapa aitapaabaꞌo pidannao nii.6 Aizii umashaapan idiꞌi naa aitapaabaꞌo pidannao nii, mishiimanaꞌa naa utuudapaunyukunuu ushaꞌapataꞌazon ai oiaꞌo. Utuudapan idiꞌi naa unyukunuu ushaꞌapataꞌazonai oiaꞌo, mishiimanaꞌa naa utuudapa wuruꞌu ubaiatanuz kashaꞌora kidaꞌo aimaakan.Utuudapan idiꞌi naa wuruꞌu ubaiatanuz kashaꞌora kidaꞌa aimaakan, mishiimanaꞌa naaumashaapa Tominkaru aipan kawanaꞌati. 7Aizii umashaapan idiꞌi naa Tominkaru aipankawanaꞌati, mishiimanaꞌa naa ukamunanuaaka umin-mishidannao tuma. Ukamunanu-aakan idiꞌi naa umin-mishidannao tuma, mishiimanaꞌa naa umarainapa ipai pidannao.8 Aizii umashaapan an ushaꞌapaapan dauꞌu powaꞌa zii kaikapa kidaꞌoraz aimaakanuꞌu,aonaamazanuꞌo niimaniwuruꞌu uaitapanuzwanaobanaa Jesus Christ, naꞌiki uruu idaꞌanmaꞌozakaꞌo nii ukaudinan uꞌati. 9 Mazan aizii naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo umashaapanwuru kida kawanaꞌatiꞌi, naꞌapaꞌo uruu pidan kawan aonaꞌoraz utukapan kaiman ooishaawun kawanuꞌo uruu. Naꞌiki pidan aonaꞌoraz umashaapan wuru kida kawanaꞌatiꞌi,umanyukunuutan naa Tominkaru soꞌotaniꞌi naa paꞌoian kida.

10Ukauꞌan õmin-mishidannao, mishiimanaꞌa naa utiwain dadaraꞌo idaꞌan, uaida kiziꞌinaa mishiꞌo Tominkaru dapadan naa naꞌiki uzaamatan naa unao papidanannao nii. Aiziikarikaonan dono ushaꞌapaapan kaikapa kidaꞌoraꞌa, aonaꞌo nii uwaotan umishidapan aiTominkaru. 11 Kaikapaꞌo idaꞌanaꞌa kaimanaimanaꞌo nii udapaapa-kao karikaonanuꞌorazwanaobanaa naꞌiki wazannaa Jesus Christ naobanai-tinapa-kizi iti.

12 Uruu idi karikaonanuꞌo nii powaꞌan kida õkakuwaapan, õnyukunuu-kida-kinaanii uꞌati wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai. Mishi uaitapan puꞌaꞌa naaz kaimanaiman, naꞌiki

2 PETER 1:13 414 2 PETER 2:7uzaamatan puꞌaꞌa naaz kaimanaiman naꞌiki maꞌozaka umishidapan wuruꞌu mishiꞌorazparada-karu. 13Mazan õdiꞌitapanuz, kaimanaꞌo wuruꞌu õnyukunuu-kidanuz uꞌati naꞌapakidaꞌo, õkakupan puꞌu zii. 14 Ushaꞌapanum kauꞌan õaitapa ataꞌazoꞌo naa õmawakan,naꞌapa wanaobanaa Jesus Christ kainaabatan õꞌatiz. 15 Uruu idiꞌo wuruꞌu õtiwainanuzdadara õkaꞌiitan kawanaꞌati õkowaadan uꞌati kidaz, karikaonan kizi unyukunuitapankidaz õmawakan daunaꞌan.

Peter kowaadan mishiꞌo kuwai Jesus Christ dauꞌu16Wakowaadaniaz uꞌati, wanaobanaa Jesus Christ waꞌatin umanawunuꞌo idaꞌanaꞌo nii

dauꞌanaꞌoraz, aonaa toma-kariwai kuwai diꞌikiꞌo mani waabatan, mazan watukapaniiwaawun idi kaimanaiman naꞌapam mishiꞌo Christ umanawunun. 17 Ushaꞌapanum idinaꞌiaꞌo waunao udaru Tominkaru naubaan donoꞌoraz uruu, naꞌiki utaan donoꞌoraz uꞌatiumanawun-karu. Waabata umanawunuꞌoraz Tominkaru paradan uꞌati, ukian, “Diꞌiõdaniꞌi, õmarainapanii manawun, shaꞌapatinaꞌo õnyukunuu kawanaꞌati.” 18 Naꞌiaꞌowaunao Jesus Christ tuma umanawunuꞌoraz midukuo paawa ii, Tominkaru paradandonoꞌoraz uꞌati aokazi iki.*

19 Uruu idaꞌanaꞌo waaitapan kaimanaiman mishiꞌo wuruꞌu Tominkaru prophetinnaokowaadauzoniaz shaꞌapaꞌo nii. Ukauꞌan utaaꞌa naa kaimanaiman unyukunuu atiparada-karu prophetnao kowaadaniaz shaꞌapaꞌo nii dauꞌan. Wuruꞌu ĩkuwaaz naꞌapaꞌolamp kanadapan kawan marutaꞌo-karuꞌu. Ukanadapan nii atii Christ kaawan, naꞌikiumanawunun kanadapan naa unao nyukunuu ii. 20 Powaꞌa zii õaipan uaitapan, aonaapaꞌidaꞌaꞌo mani Prophetnao aitapan saada-kariwaiz Tominkaru Paradan, shaꞌapaꞌo niidauꞌan. 21 Naꞌiki aonaa pidan aipan kawanaꞌatiꞌo mani ukowaada-kao wuruꞌu parada-karu shaꞌapaꞌo niꞌoraz. Mazan prophetnao kowaadanuz Tominkaru paradan, KaimanaꞌoDoronaa Tominkaru diꞌikiꞌo kainaabatan idaꞌanaꞌo ĩꞌati naꞌapam nii ĩkian.

2Mariidapainao

patominapa-kidan pidannao1 Kotuaꞌa naa, kainaꞌaꞌo daꞌi Tominkaru pidanannao biiꞌi dakotinpainao prophetnao

nii. Naꞌapaꞌo nii kapam kai, kainaꞌaꞌo nii mariidapainao patominapa-kidan pidannaokaawan unao bii ati. Ĩtominapa-kidan nii unao mishiꞌo kawan wuruꞌu mishidapa-karudauꞌu, mazan aonaa mishiꞌo mani wuruꞌu. Naꞌapa kidaꞌoraz kuwai patakaꞌuin-kinaidikaudaꞌo diꞌiti. Ukauꞌan wuruꞌu mariidapainao patominapa-kidan pidannao, aonaaĩmishidan Naobanai Christ kawinipinaataꞌoraz pazaamatan ĩdyaun. Uruu idi paaipanatiꞌo nii ĩpatakaꞌuta-kidinan, naꞌiki mashaꞌapakiikaꞌo nii ĩpatakaꞌuta-kao. 2 Iribaꞌonii pidannao daꞌanan wuruꞌu dikaudaꞌoraz ĩtominapa-kidanii kida, kakibaꞌazonnaꞌorazushaꞌapata-kao. Ĩmashaapan idiꞌi naa naꞌapa, baꞌorainao dakoopan niꞌi naa mishiꞌorazTominkaru paradan. 3 Panaꞌazootapauzon idi puraata, ĩtoman nii pakuwaa sodi kidanii, paikoda-kinaa nii puraata unao diꞌiki. Mazan kainaꞌaꞌoraꞌa naa ĩpatakaꞌuta-kinaoniꞌo minziiwa-kidapa-kao kotuaꞌa naa, naꞌiki ĩpatakaꞌuta-kinao kamoon kaawaꞌanan naawuruꞌu.

4 Naꞌapa daꞌi kotuaꞌa naa, aonaa Tominkaru dobata-kidan angelnao shaꞌapaapainaooiaꞌo, mazan ukaboota ĩdyaun marutaꞌo kaꞌazo iti, ĩnaꞌii kizi ĩtaratapa-kao, atii oiainaopatakaꞌuta-kao kamoon kaawan diꞌiti. 5 Aonaa Tominkaru dobata-kidan kiwiitapaꞌodonoꞌoraz amazada, unaraadan donoꞌoraz ipai oiainao pidannao. Mazan ukazan-naata Noah kakinaopauzoz pidannao kaimanaꞌo mashaapa-karu dauꞌu Tominkaru aipankawanaꞌati, naꞌiki ukazannaata 7 baꞌoran pidannao utuma.* 6 Naꞌapa daꞌi Tominkarupatakaꞌutauzon donoi kida, Sodom naꞌiki Gomorrah,† pakawaodan idaꞌan kidaz ipaidaunuudaꞌu, atii uparitiꞌi-tinan. Naꞌapa kidaꞌo idaꞌan ukainaabatan naꞌapam nii pidan-nao shaꞌapata-kao mamashaapa-kainao kaiman Tominkaru ati. 7Mazan Lot kaimanaꞌoumashaapan Tominkaru ati, ukauꞌan Tominkaru kazannaata uruu paꞌan Sodom iki.Uruu Lot kashadinaꞌoraꞌa naa paabatautan ai, naꞌiki patukapautan ai kakibaꞌazonnaꞌo* 1:18 Matthew 17:1-5; Mark 9:2-7; Luke 9:28-35 * 2:5 Genesis 6:1—7:24 † 2:6 Sodom naꞌiki Gomorrah:Putukapa kaarita tokon ii Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

2 PETER 2:8 415 2 PETER 2:22pidannao shaꞌapaapanii kida.‡ 8 Mishi, uruu Lot kaimanaꞌo umashaapan Tominkaruaipan kawanaꞌati, uruu idi aonaꞌa naa unyukunuu kaimanan umashaapan naꞌapainao biiii. Ukaziwaa-kidaꞌa naa patukapautan naꞌiki paabatautan ipai kamoo ĩshaꞌapaapan oiikidaꞌo. 9Ukauꞌan Tominkaru aitapa naꞌapamnii pakazannaatanwuruꞌu pidannao izoꞌati-inaouz paparadan ĩdopian an. Naꞌiki naꞌapa kapam, uaitapa naꞌapam pataapan pidannaowuruꞌu maizoꞌati-kainaouz paparadan, upatakaꞌutan nii ĩdyaun, atii oiainao patakaꞌuta-kao kamoon kaawan. 10 Aitaniimanaꞌo nii upatakaꞌutan wunaouꞌu shaꞌapaapainaouzoiaꞌo manawun, marainpainaouz pashaꞌapaapan kakibaꞌazonnaa kidaꞌo aimaakan, naꞌikiaonaꞌoraz ĩnaudapan mashaapa-karu Tominkaru aipan kawanaꞌati.

Ĩnao kashadamikinao naꞌiki atadinpainao, uruu idi aonaa ĩtarian kanompashaꞌapatan.Unaꞌapan idi, aonaa ĩtarian naꞌapam paparadan dikauda aokazi iainao umanawunuinaodauꞌan. 11Upuꞌu zii angelnao powaꞌaꞌo ĩmaꞌozakan padamatawunao aiaꞌamariidapainaopatominapa-kidan pidannao, mazan upuꞌu aonaa ĩparadan dikauda aokazi iainao dauꞌanTominkaru kanaapu ati. 12 Mazan wuruꞌu mariidapainaouz pidannao, ĩdakoapa ziiaimaakan pamaaitapakanii. Naꞌapaꞌo ĩnao, wuniinao maaitapin-kainao kawan, ĩshaꞌa-patinan panyukunuu aipan kawanaꞌatiꞌo karikaonan, naꞌiki ĩtoma-kao soo kozita-kaoniꞌo naꞌiki zowii-kao niꞌo. Ukauꞌan naꞌapaꞌo nii ĩzowii-kao naꞌiki ĩmainaabata-kao.13 Ĩbaiainpannii tuukii, naꞌapaꞌo idiꞌo nii ĩkawinipinaata-kao ĩbaiainapa-kidan idi baꞌoranpidannao.

Ĩnao pidannao, ĩkonaunam-dinan patuzapatinan naꞌiki pashaꞌapaapan idaꞌan dikau-daꞌo naꞌiki kakibaꞌazonnaa kidaꞌowakanadanpuꞌu ipai kamoo. Ĩaroopauzondonoutuma,ubaokopainpauzo kizi ii, ĩkonaunam-dinan paabatan, mazan dikaudaꞌo ĩaidinpan ubiiii, ĩpatakaꞌuupan unao pashaꞌapaapan idaꞌan kakibaꞌazonnaa kidaꞌa. 14 Aonaa kanomdauꞌan ĩdiꞌitinpan soo pabaꞌorantapan dauꞌan, ukauꞌan aonaa naꞌapainim ĩsookodanpashaꞌapaapan oii kidaꞌo. Uruu idi ĩnaꞌapatan pidannao nyukunuu pashaꞌapaapaniikida dauꞌan, aonaꞌoraz zii ĩtaan dadara panyukunuu mishiꞌoraz pamishidapanii parada-karu dauꞌati. Tuukiaꞌo ĩnaꞌazootapan ipai aimaakan kida ĩaipan paꞌatiꞌo nii paꞌidiwara.Ĩnaꞌapan idi, patakaꞌuta-karunii ĩdyaun. 15 Ĩmakonpanaꞌitiꞌi naa sakitapaꞌomakopa-karuai, ĩdaꞌanannaaBalaamkaduz, uruuBoer daniz. Balaam, umarainapanii puraata pashaꞌa-patan winipinaa udikaudaꞌo. 16 Unaꞌapan idi uꞌuza chaakashi,§ aonaa kaparadanuꞌomani, parada zii pidan kawan uꞌati, ushaꞌapaapan idi panaꞌitiꞌo aimaakan. Uruu donozii prophet Balaam sookadan pamadoronaa-dinan, pashaꞌapataꞌazon ai dikaudaꞌo.*

17 Wuruꞌu ĩnao tiichaanaouz, ĩkaudinan mazanuꞌo karikaonan, aonaa kanomkaimanaꞌo ikoda-kao ĩtominapa-kidanii diꞌiki. Naꞌapa ĩdyaun wunu nunudapauzo-kiziaradan kawan, naꞌiki marutaꞌo wunu waꞌatin kawan, aonaꞌoraz ukaawan awaru mainaa-bataꞌakan idiz. Ukauꞌan kainaꞌa ĩwiizi niꞌo taapa-kao kichanaꞌiki-kiaꞌo marutaꞌo diꞌii.18 Ĩparadan dono ĩatadapanii naꞌapaꞌoram pakian, mazan mazanuꞌo ĩkuwaa karikaonan.Tuukiaꞌo ĩmizidan pidannao, ĩaipan ĩnaꞌapatan panyukunuu patominapa-kidanii oiaꞌokakibaꞌazonnaa kidaꞌo shaꞌapaapa-kao dauꞌan. Atii ĩnaꞌapatan pidannao nyukunuu,wuruꞌu paꞌinainaouz zii ĩmuudan pashaꞌapaapan oiaꞌo pamaaitapakan donoꞌoraz ziiTominkaru. 19 Ĩkowaadan pidannao ati aonaa ushaꞌapan ĩshaꞌapainpan naꞌapam paaipankawanaꞌati. Mazan upuꞌu zii ĩnao, ĩpoitoruitapa-kidinan oiaꞌo ati, ushaꞌapanum kauꞌankanom aonaꞌo pidan kaꞌiitan pawazootapan, uruu atiꞌo nii upoitoruitapa-kidinan.20 Ĩaitapankan dono wanaobanaa naꞌiki wazannaa Jesus Christ, naꞌapain sodi ĩsoꞌoti-nankan oiaꞌo shaꞌapaapa-kao ai, maaitapa-kainao Tominkaru shaꞌapaapauzonii kidaz.Mazan udaunaꞌan powaa iti ĩzaamata-kidinan naꞌiki ĩnaꞌaka-kidinan oiaꞌo diꞌiti, uruupowaꞌa zii ĩdikaudaꞌakan kiwiitapaꞌo ai. 21 Kaiman zii mani padamata ĩmaaitapakan anmashaapa-karu Tominkaru aipan kawanaꞌati. Mazan ĩaitapan puꞌaꞌa naaz, upuꞌu aonaꞌanaa ĩizoꞌatiꞌizon Tominkaru kakinaori ĩꞌatiꞌoraz utaa-kao padamata. 22Naꞌapainao pidan-nao dauꞌanaꞌo mishiꞌo kakinaowapa-kinai kida kianuz: “Arimaraka nikauzonii powaa itipataitaanii,”† naꞌiki “Kooshi, pachikaa-kao daunaꞌan, ukiwauzonii padaarinapa-kizi iti.”

‡ 2:7 Genesis 19:1-16 § 2:16 chaakashi: English idaꞌan, donkey. * 2:16 Numbers 22:4-35 † 2:22 Proverbs26:11

2 PETER 3:1 416 2 PETER 3:173

Naobanai Jesus kaawan niipowaa ati

1 Õmarainapanii õmin-mishidannao, diꞌorazuꞌu õꞌitamautan õsaadan õkaaritan uꞌati.Ipai dyaꞌutamaꞌo õkaaritan idaꞌa õtiwaan õmaꞌozakadan unao kaiman kizi udiꞌitinpan,uruu idi õnyukunui-kidan uꞌati kidaz. 2 Aonaa umanyukunuutaꞌanaꞌa parada-karukotuaꞌoraz Tominkaru prophetinnao kowaadapauzon, naꞌiki parada-karu wanaobanaanaꞌiki wazannaa Jesus taaniaz waunao apostlenao idaꞌan.

3 Powaꞌa zii manawun õaipan uaitapan, diinaꞌitiꞌi Jesus Christ waꞌatin uaꞌii powaaati, kainaꞌaꞌo nii dakomikinao pidannao, ĩdakoopan nii mishiꞌoraz parada-karu, naꞌikiĩmashaapan nii oiaꞌa naa panyukunuu aipan kawanaꞌati. 4 Ĩkian nii, “Naꞌiam naamooko Jesus kaawan, ukian puꞌu ukaawan nii powaa ati? Aata, kotuaꞌa naa wadokozu-daunnaomawakan, mazan ipai aimaakan pakawan karikaonan, amazada sakadinan ikiꞌokawan.” 5 Mazan paꞌidaꞌaꞌo wuruꞌu ĩmanyukunuutanuz, Tominkaru paradan idaꞌanaꞌowuruꞌu aokazi naꞌiki imiꞌi baara tominanuz. Naꞌiki wunu diꞌikiꞌo, naꞌiki wunu idaꞌanaꞌo,imiꞌi baara aidinan. 6 Wunu idiꞌo koshan upatakaꞌuan ipai kiwiitapaꞌoraz amazada.7 Aizii kaiꞌoraz aokazi naꞌiki imiꞌi baara, Tominkaru paradan idaꞌanaꞌo koshan unaꞌan,diinaꞌitiꞌi ukawaodan nii tikazi idi kidaz, wuru kamoo donoꞌo upatakaꞌutan donoꞌoniꞌoraz pidannao mamashaapa-kainaouz paparadan kawanaꞌati.

8 Õmarainapanii õmin-mishidannao, baudaꞌapa kainaꞌa aimaakan aonaaumanyukunuutaꞌanaꞌa. Baudaꞌapaꞌo kamoo naꞌapaꞌo kotuaꞌikiꞌo amazada* kawanuꞌoNaobanai Tominkaru ati, naꞌiki kotuaꞌikiꞌo amazada naꞌapaꞌo baudaꞌapaꞌo kamookawanuꞌo uꞌati. 9Aonaa Naobanai Tominkaru konaꞌiachinmani wuruꞌu umamishiikanuzzii paparadan, baꞌorainao pidannao diꞌitapan kawanuzu. Mishiꞌoraiman ukazaudapanunwuruꞌu unao dauꞌati, umaaiapakan idiꞌi aonaa naꞌiaꞌoram pidanmainaabata-kao. Mazanuaipan ipai pidan tanawatinan pashaꞌapaapan ai oiaꞌo. 10Mashaꞌapakiikaꞌo nii NaobanaiKamoon kaawan, naꞌapa koidimiki kaawankan kawan. Naꞌapain kawaꞌidanuꞌo nii aokazimainaabatinan. Ipaiꞌo nii aokazi iaꞌo aimaakan kida mainaabatinan pakaꞌawan idi.Naꞌiki ipai aimaakan imiꞌi baara an kidainao, ipaiꞌo nii ĩmainaabatinan tikazi idi.

11 Aizii ipaiꞌo nii aimaakan kida mainaabata-kao kaikapaꞌa, ukauꞌan naꞌapam niiuaipinan umashaapan? Umashaapaꞌa naa ukauꞌan kaiman, naꞌiki umashaapa Tominkaruaipan kawanaꞌati. 12 Uzaudapan puꞌaꞌa naa Naobanai Kamoon kaawan, utiwaaꞌa naaukadimanata-kidan naa ukaawan.† Uruu dono aokazi kaꞌawan nii naꞌiki ipai naꞌiikidaꞌo aimaakan mainaabatinan nii panunudan idi tikazi wiichan idi. 13Mazan waunao,pakawan wataapan uparadan tawuruꞌu ukowaadauzonuz patoman nii paꞌinaꞌo aokazinaꞌiki paꞌinaꞌo imiꞌi baara. Naꞌii ipai pidannao shaꞌapatinan nii Tominkaru aipankawanaꞌati. Uruꞌu naa wuruꞌu wazaudapaniaz.

14 Ukauꞌan õmarainapanii õiribannao, uzaudapan idiꞌi naa kaikapaꞌoraz kidaꞌa: uti-wainaꞌa naa umashaapan kaimanaiman, uikoda-kao kizi kaiman umashaapan, aonaauꞌoipan Tominkaru awun zaꞌa. Naꞌiki utaapaꞌa naa unyukunuu kaimanaaka Tominkarutuma. 15 Utukapa naꞌapam wanaobanaa kazaudapanun paaipan idi ipai pidannaokazannaatinan. Wamarainapanii waꞌinawuzu Paul saadanii uꞌati naꞌapa kidaꞌo dauꞌanaꞌokapam, ukaiwaan Tominkaru taanii paꞌati aitapaaba-karu. 16 Naꞌapaꞌo kapam usaadanpakaaritan kida idaꞌa ukadakotinandonokaiwurukida dauꞌanaꞌa. Paul saadaniaz pakaar-itan kida idaꞌa, kainaꞌa dadara kidaꞌo, kashaꞌapannaꞌo uaitapa-kao. Uruu idi pidan-nao matominapa-kainao kaiman, naꞌiki aonaꞌoraz ĩtaan panyukunuu ati kaimanaimanpamishidapan mishiꞌoraz parada-karu. Ĩnao, ĩpanaꞌadan panaꞌiti wuruꞌu parada-karuz,naꞌapa ĩnaꞌapatan baꞌoran parada-karu saada-kariwaiz kida Tominkaru paradan idaꞌakidaꞌoraz. Ukauꞌan ĩpatakaꞌuta-kidinan nii paaipan ati Tominkaru ati.

17 Aizii õmarainapanii õiribannao, uaitapaniꞌi naa kaiwuru kida dauꞌanaꞌa. Ukauꞌanzaudinpaꞌa naa paꞌi umashaapa, aonaa kizi upozawatan pidannao kashadamikinao

* 3:8 kotuaꞌikiꞌo amazada: English idaꞌan, ukian “one thousand years.” † 3:12 utiwaaꞌa naa ukadimanata-kidannaa ukaawan oo “umashaapa, kadiman kiziꞌi naa uaipan ukaawan”.

2 PETER 3:18 417 2 PETER 3:18panaꞌadanii parada-karu diꞌiti. Aizii umishidan dono ĩdyaun, ukasharutinan nii umishi-dan aimishiꞌoraz kiwiitapa kidaꞌoraz umishidapauzon kida. 18Mazan uaitapa kizi powaꞌazii wanaobanaa naꞌiki wazannaa Jesus Christ kamunanun uꞌati, naꞌiki uaitapa kiziꞌi naauruu dauꞌu powaꞌa zii manawun. Marii kizi utaapa-kao umanawunuꞌo nii kai naꞌikikarikaonan. Amen.

1 JOHN 1:1 418 1 JOHN 2:1

Kiwiiniꞌo John KaaritanDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Apostle John saadanii diꞌoraꞌa kaarita pamin-mishidannao atiꞌo. Uruu naꞌiki baꞌoranapostlenao chiꞌikapaꞌo Jesus tuma umashaapankan dono imiꞌi baaraꞌa. Ukauꞌan ĩtuka-panii uruu naꞌiki ĩabatanii uparadan. Diꞌoraꞌa pakaaritan idaꞌa, aonaa utominapa-kidanmanawun mani mishidainao paꞌinaꞌo aimaakan dauꞌu. Mazan uaipan paꞌan ĩzaudin-pan pidannao ai mariidapainaouz mishidainao. (1 John 2:26) Naꞌiki uaipan ĩaitapanmishiꞌo ĩzaamatan karikaonanuꞌo kakupa-karu. (1 John 5:13) Uruu idiꞌo umaꞌozakadanĩnyukunuu karikaonan kizi ĩmashaapan Tominkaru ati.

John nyukunuu-kida pidannao ati naꞌapaꞌoram Tominkaru: uruu kanadaꞌo, aonaanaꞌitim oiaꞌo diza-kao uꞌai; uruu kamarainpanuꞌo, udyuuda paudani mawakan waunaodikin ii; uruu mishiꞌo, aonaa naꞌapainim umariidinan.

John kowaadan kaimanaiman naꞌapam pidan aitapan kainaꞌa paꞌidaꞌa Tominkarudiꞌikiꞌoraz karikaonanuꞌo kakupa-karu.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadin-kizi 1:1-4Kandaꞌo-karuaꞌo naꞌiki marutaꞌo-karuaꞌo 1:5—2:29Tominkaru dainao naꞌiki Satan dainao 3:1-24Mishiꞌo naꞌiki aonaꞌo umishiin 4:1-6Marainpaaka-karu 4:7-21Oiaꞌo wazoota-kao mishida-karu idaꞌan 5:1-21

John aitapanii manawunkakupa-kinai

1Diꞌoraz kaarita, Parada-karu kakupa-kinai dauaꞌo, uruu naꞌaꞌoraz naa amazada toma-kao uaꞌii. Waunao apostlenao abatanii uparadan naꞌiki watukapanii uruu paꞌidiꞌiti;wapishatanii uruu wakaꞌu idi. 2 Watukapanii wuruꞌu Kakupa-kinaiz ukaawankan donopidan nii. Uruu idiꞌo wakakuwaapan udauꞌu unao ati. Wakowaadan uꞌati, uruu karikao-nanuꞌo kakupa-kinai, uruu karikaonanuꞌo unaꞌauzon Tominkaru tuma, naꞌiki uruuaidinaꞌoraz pidannao ati. 3 Wakowaadan uꞌati watukapanii dauaꞌo, naꞌiki waabataniidauaꞌo uruu dako iki, waaipan idi unyukunuu naꞌapa kidaakan kapam waunao tuma.Waunao, naꞌapa kidaakaꞌo wanyukunuu waDaru Tominkaru naꞌiki uDani Jesus Christtuma. 4Õsaadan diꞌoraꞌa kaarita õaipan idiꞌo wakonaukian baokopa unao tuma.

Mashaapa-karu dauaꞌokanadaꞌo-karuꞌu

5 Aizii kaikapaꞌo wuruꞌu kuwai waabataniaz Christ diꞌiki, naꞌiki uruu wuruꞌuwakowaadaniaz uꞌati: Tominkaru, uruu kanadaꞌo, aonaa marutaꞌo nii uꞌidaꞌa. 6Ukauꞌan,wakian an, “Õgaru, naꞌapaꞌo õnyukunuu Tominkaru tuma,” mazan wamashaapan anpakawan zii marutaꞌo-karuꞌu, wamariidinan karikaonan wuruꞌu. Aonaa wamashaapanmishiꞌo kuwai kawanaꞌati. 7Mazanwamashaapan an kanadaꞌo-karuꞌu, naꞌapa Tominkarumashaapan kawan kanadaꞌo-karuꞌu, uruu mishiꞌo paꞌan wanyukunuu naꞌapa kidaakanwamin-mishidannao tuma. Naꞌiki uDani Jesus izain chikaa ipai daunuudaꞌu waꞌoian.

8 Aizii wakian an, “Aonaa oiaꞌo mani õgaru,” wamariidapan karikaonan wanyukunuuwuruꞌu, naꞌiki aonaa wataapan mishiꞌo kuwai. 9 Mazan wakowaadan an waꞌoianTominkaru ati, umainaabatan nii waꞌoian kida, naꞌiki usoꞌotan nii waꞌai ipai washaꞌa-patanii kida oiaꞌo. Ushaꞌapatan nii aimaakan sakitapa naꞌapa pakian kawanaꞌati.10 Ukauꞌan wakian an, “Aonaa õshaꞌapatan oiaꞌo,” wadakotan Tominkaru mariidinau-zonii wuruꞌu, naꞌiki aonaa uparadan nii wanyukunuu ii.

21 Õsaadan diꞌoraꞌa kaarita unao ati, õdainao kawanuinao õmarainpan, aonaa kizi

ushaꞌapatan oiaꞌo. Mazan ushaꞌapatan an oiaꞌo, kainaꞌa baudaꞌapa pidan paradaꞌo nii

1 JOHN 2:2 419 1 JOHN 2:17Tominkaru ati waunao dikin ii, uruu Jesus Christ, karikaonanuꞌoraz ushaꞌapatan sakitapaaimaakan Tominkaru awun zaꞌa.

2Uruu kashaapaꞌoraz pazowii-kao, naꞌiki baiaapaꞌoraz waunao dikin ii mawaka-karu,wabaiaapan niꞌoraz padamata aita-kao waꞌoian idi. Unaꞌapan kauꞌan, turuu Tominkarumainaabatan aonaa waunao oian mani karikaonan, mazan ipai pidannao oian kidakapam.

3Waizoꞌatipan an Tominkaru kakinaori kida naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii waaitapan, waunaowuruꞌu aitapainaouz Tominkaru. 4 Aizii pidan kian an, “Õgaru, õaitapanii Tominkaru,”mazan upuꞌu aonaa uizoꞌatin Tominkaru kakinaori kida, umariidinan wuruꞌu, naꞌikiaonaꞌo utaapan mishiꞌo kuwai. 5 Mazan pidan izoꞌatipan an Tominkaru kakinaori,umarainpan kaimanaiman Tominkaru wuruꞌu. Aizii, kaikapaꞌo wuruꞌu waaitapanuzwazaamatinpan Tominkaru idaꞌati: 6wakian an, “Õgaru, Tominkaru idaꞌatiꞌo õzaamat-inpan.” Ukauꞌan naꞌapa paꞌi kapam wamashaapa Jesus Christ mashaapan kaduz kawan.

Kanadaꞌo sannao, aonaa turuu ĩtoꞌora-kizaitapaakan7 Õsaadan uꞌati õmarainapanii õmin-mishidannao, aonaa paꞌinaꞌo kakinaorii dauaꞌo

mani, uruu kakinaorii unao taapaniaz, usakadinan diꞌikiꞌoraz umishidapan, uruu kaki-naorii unao abataniaz naa. 8 Mazan kainaꞌa aimaakan paꞌinaꞌo kapam uruu kakinaoriiidaꞌa. Kaimanaiman Jesus mashaapan kaduz kainaabatanuz, naꞌiki unao mashaapankaduz kainaabatan kapamazu. Ushaꞌapanum kauꞌan taaꞌazoꞌo naa marutaꞌo mainaabati-nan, naꞌiki aizii maꞌozakadinaꞌa naa kanadaꞌo unao ati.

9 Aizii pidan kian an, “Õgaru, kanadaꞌo idaꞌaꞌo õmashaapan,” mazan pakawanzii utoꞌora-kizaitapan pairiban, pakawanuꞌo zii umashaapan marutaꞌo idaꞌa wuruꞌu.10Mazan pidan marainpan an pairibannao, kanadaꞌo idaꞌaꞌo umashaapan wuruꞌu, naꞌikiaonaꞌo nii ukasharutin-kidan pairiban oiaꞌo diꞌiti. 11 Mazan pidan toꞌora-kizaitapaꞌopamin-mishidan, marutaꞌo idaꞌaꞌo wuruꞌu uruuz. Naꞌapaꞌo pidan pozawatapaꞌo wuruꞌu,ushaꞌapanum kauꞌan marutaꞌo ishaawunudu aka niꞌi naa wuruꞌu uruuz.12Õsaadan uꞌati, õmarainapanii koraiziannao,*

ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru mainaabataniꞌi naa uꞌoian kidaJesus Christ shaꞌapatanii idaꞌan.

13-14Õsaadan uꞌati daruinao,†ushaꞌapanum kauꞌan zaamatinpaꞌoraꞌa naa unao Jesus Christ idaꞌati,naꞌaꞌoraz naa amazada toma-kao uaꞌii.

Õsaadan uꞌati kapam paꞌinainao,‡ushaꞌapanum kauꞌan udikinita niꞌi naa Satan.

Õsaadan uꞌati koraiziannao,ushaꞌapanum kauꞌan unao zaamatinpaꞌoraꞌa naa waDaru Tominkaru idaꞌati.

Õsaadan uꞌati daruinao,ushaꞌapanum kauꞌan zaamatinpaꞌoraꞌa naa unao Jesus Christ idaꞌati,naꞌaꞌoraz naa amazada toma-kao uaꞌii.

Õsaadan uꞌati paꞌinainao,ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ukashadinan;pakawan utaapan Tominkaru Paradan unyukunuu ii, naꞌiki udikinita niꞌi naa Satan.

15Manaꞌa umarainpaꞌanaꞌa oiaꞌo shaꞌapaapa-kao, naꞌiki oiaꞌo aimaakan kida diꞌoraꞌaamazada idaꞌaꞌo. Ushaꞌapanum kauꞌan, pidan marainpan an oiaꞌo aimaakan diꞌoraꞌaamazada idaꞌaꞌo, aonaa umarainpan mani waDaru Tominkaru wuruꞌu. 16Ushaꞌapanumkauꞌan wuruꞌu oiaꞌoraz mashaapa-karu: pidan aipan pashaꞌapatan oiaꞌo panyukunuukawanaꞌati; pidan naꞌazootapan patukapanii kida; pidan atadinpan pairiban ati pashaꞌa-pauz idaꞌan. Naꞌapa kidaꞌoraz oiaꞌo diꞌitinapa-karu aonaa waDaru Tominkaru diꞌikiꞌomani utominan wuruꞌu, mazan oiaꞌo mashaapa-karu naudapa-kao aipan atiꞌo karikao-nan. 17Diꞌoraꞌa amazada, naꞌiki ipai naꞌaꞌoraz oiaꞌo kida tuukiaꞌoraz pidannao naꞌazoota-pan, katokon-tinaꞌo nii wuruꞌu. Mazan pidan shaꞌapaapaꞌo aimaakan Tominkaru aipankawanaꞌati, karikaonanuꞌo nii paꞌan ukakupan.* 2:12 koraiziannao: paꞌinainao zii ĩtominpan Jesus dauꞌu. † 2:13-14 daruinao: kotuaꞌoraꞌa naa ĩmishidapanJesus. ‡ 2:13-14 paꞌinainao: maꞌozakainao ĩkaudinan Tominkaru ati.

1 JOHN 2:18 420 1 JOHN 3:818Õmarainapanii koraiziannao, aizii maonapataꞌa naa amazada tokon. Wakowaadanii

shaꞌatii uꞌati kaawaꞌo nii Christ taruba, aizii kai iribaꞌa naa Christ tarubanao kaawan.Ukauꞌan, waaitapa maonapaꞌa naa amazada tokon. 19 Aizii wuruꞌu Christ tarubanaouz,watumaꞌo kiwiin ĩbaokopainpauzon, udaunaꞌan ĩwaꞌakan waunao. Mazan wuruꞌuĩnaouz, aonaa mishiꞌo mani ĩmishidan waunao kawan. Ĩmishidan dono mani waunaokawan, aonaa ĩwaꞌakan waunao, pakawan mani ĩbaokopainpan watuma. Ĩwaꞌakan idiwaunao, waaitapa aonaa mishiꞌo mani ĩmishidan waunao kawan.

20Mazanunao, kainaꞌaꞌoraꞌa naa paꞌanKaimanaꞌo Doronaa uꞌidaꞌa, ukauꞌan uaitapaniꞌinaa wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai. 21 Õsaadan uꞌati, aonaa umaaitapakan idiꞌo mani mishiꞌokuwai, mazan uaitapan idiꞌo paꞌanazu. Naꞌiki uaitapa kapamaonaa naꞌiammariidin-karuTominkaru diꞌikiꞌoraz mishiꞌo kuwai idaꞌa. 22 Pidan kiaꞌoraz aonaa mishiꞌo mani Jesus,uruu Christ,§ mariidinauzo wuruꞌu. Aizii pidan naꞌapaꞌoraz ukian, uruu Christ tarubaꞌanaa wuruꞌu, aonaa umishidan waDaru Tominkaru naꞌiki uDani Jesus Christ. 23 Pidanaonaꞌoraz umishidan Tominkaru Dani, umamishidakan kapam waDaru Tominkaru wu-ruꞌu. Mazan pidanmishidaꞌoraz paꞌan Jesus Tominkaru Danin, zaamatinpaꞌo Tominkaruidaꞌati wuruꞌu.

24 Ukauꞌan kaimanaimanaꞌa naa paꞌi utaapa unyukunuu ii wuruꞌu kuwai kidaz, ua-bataniaz usakadan diꞌiki umishidapan. Unyukunuu-atin an pakawanwuruꞌu kakinaoriiz,pakawanuꞌo nii unao zaamatinpan Jesus, Tominkaru Dani idaꞌati, naꞌiki Tominkaru,udaru idaꞌati. 25Wazaamatinpan idi Tominkaru idaꞌati, kainaꞌaꞌoraꞌa naa karikaonanuꞌokakupa-karu waꞌidaꞌa, Christ kowaadaniaz pataan nii waꞌati.

26Õsaadan naꞌapa kaarita unao ati, uzaudin kizi pidannao ai tiwautaꞌoraz pamariidanunao. 27Mazan unao, kainaꞌaꞌoraꞌa naa Kaimanaꞌo Doronaa uꞌidaꞌa, ukauꞌan aonaa kandiinii uaipan zii baꞌoran pidan tominapa-kidan unao mishiꞌo kuwai dauꞌu. Ushaꞌapanumkauꞌan Kaimanaꞌo Doronaa tominapa-kidaniꞌi naa unao ipai kakinaorii dauꞌu, mishiꞌowuruꞌu kuwai kidaz, aonaa mariidin-karu mani. Ukauꞌan pakawan paꞌi uzaamatinapaChrist idaꞌati, Kaimanaꞌo Doronaa kakinaotan kawanaꞌati unao.

Naꞌapaꞌoram dauꞌatiꞌo Tominkaru dainao kii-karu28 Ukauꞌan, õmarainapanii koraiziannao, pakawan paꞌi uzaamatinapa Christ idaꞌati,

aonaa kizi wabaꞌazootinan uꞌati, ukaawan dono koshan, naꞌiki aonaa kizi watarianwaikodapan uruu. 29 Unao, uaitapa Christ shaꞌapatanii kaiman kidaꞌo paꞌidiwaruaimaakan Tominkaru awun zaꞌa. Ukauꞌan uaitapa paꞌi, pidan shaꞌapaapaꞌo kaimanaꞌoaimaakan Tominkaru awun zaꞌa, Tominkaru dani uruu.

31 Utukapa naꞌapam waDaru Tominkaru marainpan manawun waunao, turuu

wadakota-kao Tominkaru dainao nii: mishiꞌo udainao waunao. Mazan pidannao, imiꞌibaaraꞌa kidaꞌo aimaakan dauaꞌoraz karikaonan ĩdiꞌitinpan, aonaa ĩaitapan uruu, ukauꞌanaonaa ĩaitapan Tominkaru dainao waunao. 2 Õmarainapanii õmin-mishidannao, mishiTominkaru dainaouꞌu naa waunao, mazan aonaa zii ukainaabatinan naꞌapam nii waunaodiinaꞌitiꞌi Christ waꞌatin dono. Mazan waaitapa, ukaawan dono uruu kawanuꞌo niiwaunao, ushaꞌapanum kauꞌan watukapan nii naꞌapaꞌoram manawun uruu. 3 Ukauꞌanpidan zaudapaꞌoraz naa patominan Christ kawan diinaꞌitiꞌi, marii paꞌi udadaradan naapanyukunuu oiaꞌo ai, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa oiaꞌo nii Christ idaꞌa.

4 Ipai pidan shaꞌapaapaꞌoraz oiaꞌo, dikintapaꞌo Tominkaru kakinaori wuruꞌu. Ushaꞌa-panum kauꞌan oiaꞌo wuruꞌu kakinaorii dikintapa-kaoaz. 5 Uaitapanii Jesus kaawankansoꞌotaꞌo nii waꞌoian kida. Aizii uruu, aonaꞌo uꞌoian. 6Ukauꞌan pidan zaamatinpaꞌo Christidaꞌati aonaꞌo niꞌi naa ushaꞌapaapan oiaꞌo. Mazan pidan pakawanuꞌoraz zii ushaꞌapaapanoiaꞌo, aonaꞌo uaitapauzon naꞌiki aonaꞌo uzaamatinpan Christ idaꞌati wuruꞌu.

7 Õmarainapanii koraiziannao, manaꞌa utaapadaꞌanaꞌa pidan pozawata-kidan unao:pidan kaimanaꞌo, ushaꞌapata kaimanaꞌo aimaakan, naꞌiki kaimanaꞌo Tominkaru awunzaꞌa wuruꞌu uruuz, naꞌapa Jesus Christ kawan. 8 Mazan pidan shaꞌapaapaꞌoraz oiaꞌo,§ 2:22 Christ: wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

1 JOHN 3:9 421 1 JOHN 4:3ukainaabatinan Satan dani wuruꞌu uruuz, ushaꞌapanum kauꞌan Satan, ukaduz ushaꞌa-paapauzon oiaꞌo, amazada sakadinan diꞌikiꞌo. Mazan Tominkaru Dani kaawankanmainaabataꞌo niꞌo Satan kaudin-kizi kida. 9 Tominkaru dainao, aonaa ĩshaꞌapaapan naaoiaꞌo, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru kaduzuꞌu naa wuruꞌu ĩnao idaꞌaꞌoraz. Aonaaturuu ĩshaꞌapaapan naa oiaꞌo, Tominkaru daniitan idiꞌi naa ĩdyaun. 10 Ukauꞌan aizii,kaikapa waaitapan kanomnao Tominkaru dainao nii, naꞌiki kanomnao Satan dainaonii: pidan aonaꞌoraz ushaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan, naꞌiki aonaꞌoraz umarainpanpairiban, aonaa Tominkaru dani mani uruu.

Marainpaakaꞌo Tominkaru dainao11 Usakadinan diꞌikiꞌo umishidapan uabatautan diꞌoraꞌa kakinaorii: wamarainpaaka

paꞌi, kiaꞌoraz. 12Aonaa paꞌi Cain kawan man waunao, tawuruꞌu Satan poitoruz, zowiaꞌo-raz paꞌinawuzu. Cain, ukaduz ushaꞌapaapauzon oiaꞌo, mazan uꞌinawuzu Abel, kaimanaꞌopidan uruu, uruu idi Cain zowian uruu. 13 Ukauꞌan õmin-mishidannao, zaudinapapaꞌi umashaapa. Kainaꞌaꞌo nii pidannao, imiꞌi baaraꞌaꞌo shaꞌapaapa-kao dauaꞌorazĩdiꞌitinpan, toꞌora-kizaitapan unao. 14Waaitapa, aonaa mawaka-karu idaꞌantanpuꞌoraꞌanaa mani waunao, mazan kakupa-karu idaꞌatanpuꞌu paꞌan. Ushaꞌapanum kauꞌanmarainpaakaꞌo waunao. Pidan aonaꞌoraz umarainpan pamin-mishidan, pakawanuꞌo ziimawaka-karu idaꞌantanpuꞌu uruu. 15 Pidan toꞌora-kizaitapaꞌo pamin-mishidan, zowiaꞌopairiban kawanuꞌo wuruꞌu uruuz. Naꞌiki waaitapa, pidan zowiaꞌo pairiban, aonaa uꞌidaꞌakarikaonanuꞌo kakupa-karu.

16Kaikapaꞌowuruꞌuwaaitapanuzmarainpaaka-karu: Jesus Christ taapadapazowii-kaowaunao dikin ii. Ukauꞌan marii paꞌi wataapadan wazowii-kao wamin-mishidan dikin ii.17 Aizii aimaakan kainaꞌan dono pidan idaꞌa umashaapa-kinaa nii kaimanaiman, naꞌikikainaꞌa uaitapanii pairiban dopiaꞌo paaipan idi aimaakan sodi pamashaapa-kinaa niikapam, mazan upuꞌu aonaa zoobaba ukaminkaꞌutan wuruꞌu dopiaꞌoraz. Pidan naꞌapaꞌoaonaa turuu udakotan pamarainpan pairiban naꞌapa Tominkaru marainpan kawanpidannao. 18 Õmarainapanii koraiziannao, aonaa wamarainpaakaꞌanaꞌa waparadanidaꞌan karikaonan, mazan wakaminkaꞌutan idaꞌan wairibannao, naꞌiki mishiꞌo idaꞌan.

Tominkaru dainao mabaaꞌazoo ĩkaawan Tominkaru idaꞌati19 Wamarainpan idaꞌan wamin-mishidannao, waaitapan nii Tominkaru idaꞌatanpuꞌo

waunao, ukauꞌan mabaaꞌazoꞌo nii wawaꞌatin Tominkaru idaꞌati. 20 Waabatinan puꞌupadamata wanyukunuu ii oiaꞌo waunao, mazan Tominkaru powaꞌaꞌo zii umanawununwanyukunuu ai, naꞌiki uaitapa ipai daunuudaꞌu aimaakan. 21 Õmarainapanii õmin-mishidannao, waabatinan an wanyukunuu ii kaiman Tominkaru kanaapuꞌu, aonaakandii nii wakibaꞌazon wawaꞌatin Uꞌidaꞌati. 22 Tominkaru taan nii waꞌati ipai aimaakanwapishaanii uꞌai, ushaꞌapanum kauꞌan waizoꞌatipan idi Ukakinaori kida naꞌiki wa-mashaapan idi Unyukunuu kawanaꞌati. 23Aizii kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru kakinaoriz:Marii paꞌi wamishidan Jesus Christ Tominkaru Danin, naꞌiki marii paꞌi wamarainpaakan,naꞌapa Christ kakinaotauzon kawan waunao. 24 Pidan izoꞌatipaꞌo Tominkaru kaki-naori, zaamatinpaꞌo Tominkaru idaꞌati wuruꞌu, naꞌiki Tominkaru zaamatinpaꞌo uruuidaꞌati. Tominkaru taaniaz waꞌati Kaimanaꞌo Doronaa, uruu kainaabata waꞌati kainaꞌaTominkaru mashaapan waꞌidaꞌa.

4Naꞌapam Tominkaru Doronaa panaꞌan oiaꞌo doronai ai

1 Õmarainapanii õmin-mishidannao, manaꞌa umishidaꞌanaꞌa ipai pidannao dakotaꞌo-raz Tominkaru Doronaa kainaꞌan paꞌidaꞌa. Mazan utiwaa-kidapa paꞌan kaimanaimanĩdyaun, uaitapa kizi mishiꞌo Tominkaru Doronaa wuruꞌu ĩꞌidaꞌaꞌoraz. Ushaꞌapanumkauꞌan iribaꞌa naa dakotinpainao prophet nii makon ipai wiizai kawanaꞌati. 2 Kaikapaꞌoidaꞌanaꞌo nii uaitapan Tominkaru Doronaa kainaꞌan pidan idaꞌa: pidan mishidaꞌorazJesus Christ kaawankan pananaa zoꞌo, Tominkaru Doronaa wuruꞌu uruu idaꞌaꞌoraz.3 Mazan pidan aonaꞌoraz umishidan Jesus Christ kaawankan pananaa zoꞌo, aonaaTominkaru Doronaa mani wuruꞌu uruu idaꞌaꞌoraz. Mazan Christ taruba diꞌikiꞌo doronaiwuruꞌu uruu idaꞌaꞌoraz. Uabatauzonii kainiꞌikiꞌo nii uwaꞌatin, wuruꞌu oiaꞌoraz doronai,aizii kai, kainaꞌaꞌa naa pidannao bii an uruu.

1 JOHN 4:4 422 1 JOHN 4:214Mazan unao, õmarainapanii koraiziannao, Tominkaru dainao paꞌan unao. Kaakinapa

uꞌati madiwautapa-kaꞌoraz ĩdakotinpan prophet nii, ushaꞌapanum kauꞌan maꞌozakaꞌomanawun unao idaꞌaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa, wuru aiaꞌa Satan diꞌikiꞌoraz doronaikazowautapaꞌoraz pidannao imiꞌi baara an. 5 Aizii madiwautapa-kaꞌoraz ĩdakotinpanprophetnao nii, aonaa ĩaitapan Tominkaru, ukauꞌan ĩkakuwaapan naꞌapa maaitapa-kainao Tominkaru kawan. Ukauꞌan pidannao maaitapa-kainaouz Tominkaru, ĩmishidaĩkuwaa. 6 Mazan waunao, Tominkaru dainao paꞌan, ukauꞌan pidannao aitapainaouzTominkaru, kaiman ĩꞌati wakuwaaz. Mazan pidannao, aonaꞌoraz Tominkaru dainaomani ĩdyaun, aonaa ĩnaudapanwakuwaa. Naꞌapaꞌo idaꞌanwaaitapan Kaimanaꞌo Doronaakainaabataꞌoraz mishiꞌo kuwai Tominkaru dauaꞌo kainaꞌan pidan idaꞌa, oo oiaꞌo doronai,mariidapaꞌoraz pidannao.

Marainpaaka-karuTominkaru aipan ati

7 Õmarainapanii õmin-mishidannao, pakawan paꞌi wamarainpaaka, ushaꞌapanumkauꞌan Tominkaru wuruꞌu wamarainpaaka-kinaaz. Ukauꞌan, pidan marainpaꞌorazpamin-mishidannao, Tominkaru dani uruu, naꞌiki uaitapanii Tominkaru. 8 Pidanaonaꞌoraz umarainpan pamin-mishidannao, aonaꞌo uaitapan Tominkaru, ushaꞌapanumkauꞌan Tominkaru, uruu kamarainpanuꞌo. 9 Kaikapa Tominkaru aidan waꞌati naꞌapampamarainpan pidannao: Udyuudan paudani baudaꞌapauzon imiꞌi baara ati, turuu kiziwaikodan uruu idaꞌan karikaonanuꞌo kakupa-karu. 10 Kaikapaꞌo wuruꞌu kamarainpan-karuz: Aonaa waunao marainpan kaduz mani Tominkaru, mazan Tominkaru marainpankaduz paꞌan waunao. Uruu idi udyuudan pauDani mawakan waunao dikin ii, turuukizi waꞌoian kida mainaabata-kao. 11 Õmarainapanii õmin-mishidannao, Tominkarumarainpan kauꞌanwaunao tuukii manawun, naꞌapa paꞌi ukauꞌanwamarainpaaka kapam.12 Aonaa baudaꞌapa pidan tukapauzon puꞌu padamata Tominkaru, mazan wamarain-paakan an, Tominkaru kainaꞌan waꞌidaꞌa wuruꞌu. Naꞌiki wamarainpaakan idaꞌanaꞌo niiukamarainapanun ikodinan baꞌorainao pidannao, naꞌapa uaipan kawan manawun.

13 Waaitapa Tominkaru idaꞌatiꞌo wazaamatinpan, naꞌiki kainaꞌaꞌo uruu waꞌidaꞌa,ushaꞌapanum kauꞌan utaaniꞌi naa waꞌati Kaimanaꞌo Doronaa. 14 Tominkaru dyuudanpauDani Jesus Christ kazannaataꞌo nii ipai pidannao ĩꞌoian kida ai. Watukapanii uruu,naꞌiki aizii, wakakuwaapan udauꞌan baꞌorainao ati. 15 Naꞌiaꞌoram pidan kowaadan anTominkaru Dani wuruꞌu Jesus, Tominkaru kainaꞌan uruu idaꞌa wuruꞌu, naꞌiki Tominkaruidaꞌatiꞌo uzaamatinpan. 16 Waaitapa naꞌapam Tominkaru marainpan waunao, ukauꞌanuꞌatiꞌoraꞌa naa wanyukunuu.

Tominkaru kamarainpanuꞌo uruu. Ukauꞌan pidannao karikaonanuꞌoraz ĩkamaraina-panun, Tominkaru idaꞌatiꞌo ĩzaamatinpan, naꞌiki ĩnao idaꞌatiꞌo Tominkaru zaamatinpan.17 Uruu idiꞌo wuruꞌu wamarainpaakanuz uruu kawan manawun: ukauꞌan wamarain-paakan idi naꞌapa, aonaꞌo nii watarian wuru kamoo donoꞌo Tominkaru kootowapa-kidanuz pidannao. Ushaꞌapanum kauꞌan Christ kawanuꞌoraꞌa naa wamashaapan daꞌaꞌaimiꞌi baaraꞌa. 18Waaitapan idi Tominkaru marainpan waunao, aonaa kandii nii watarianuꞌai. Tominkaru kamarainapanun ikodinan idi baꞌorainao pidannao waunao marain-paakan idaꞌan, naꞌapa manawun uaipan kawan, ukauꞌan aonaa kandii nii watarianTominkaru ai. Pidan tarian Tominkaru ai, uaitapan idiꞌo Tominkaru patakaꞌutannii paugaru, wuru kamoo donoꞌo Tominkaru tiwaa-kidaapanuz naa pidannao. Pidantariaꞌoraz, uaitapan idiꞌo aonaa pakamarainapanun Tominkaru aipan kawanaꞌati.

19 Wamarainpaakan, ushaꞌapanum kauꞌan kiwiiniꞌoraꞌa naa Tominkaru marainpanwaunao. 20 Aizii pidan kian an, “Õgaru, õmarainapanii Tominkaru,” mazan pakawan ziiutoꞌora-kizaitapan pamin-mishidan, uruu mariidinauzo wuruꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌanaonaa umarainpan pamin-mishidan patukapanii padamata, ukauꞌan aonaa naꞌitimumarainpan Tominkaru, aonaꞌoraz utukapauzon. 21 Naꞌiki kaikapaꞌo Tominkaru kak-inaori waunao atiꞌo: Pidan marainpaꞌo Tominkaru, marii paꞌi umarainpan pamin-mishidannao kapam.

5Turuaꞌo Tominkaru kakinaori kida izoꞌati-kao

1 JOHN 5:1 423 1 JOHN 5:201 Ipai pidan mishidaꞌoraz Christ* wuruꞌu Jesus, uruu Tominkaru dani. Naꞌiki pi-

dan marainpaꞌo waDaru Tominkaru, umarainapa kapam udainao. 2 Kaikapaꞌo wu-ruꞌu waaitapanuz wamarainpan Tominkaru dainao: wamarainpan idaꞌan Tominkaru,naꞌiki washaꞌapaapan idaꞌan udyuudaniaz shaꞌapata-kao. 3 Umishiin an wamarainpanTominkaru, washaꞌapaapan nii udyuudaniaz shaꞌapata-kao. Naꞌiki aonaa kashaꞌapan-naꞌo mani wuruꞌu udyuudaniaz shaꞌapata-kao, 4 ushaꞌapanum kauꞌan ipai Tominkarudainao, turuu ĩdikintan oiaꞌo. Naꞌiki ĩwazootanuz pamishidapan idi Jesus Christ. 5Aonaakanom kaꞌiitan padikintan oiaꞌo, soo pidan, mishidaꞌoraz Tominkaru Dani wuruꞌu Jesus.

Tominkaru Dani dauaꞌo6 Jesus Christ, uruu kaawaꞌoraz aokazi iki, uruu chikaawunuu-kidinaꞌoraz wunu

idi, naꞌiki uruu shootaꞌoraz uizain umawakan dono. Aonaa soo wunu idaꞌan manikarikaonan ukainaabata-kao Christ wuruꞌu uruuz, mazan uizain shootan idaꞌan kapam.Naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa kainaabata kapammishiꞌo wuruꞌu naꞌapaꞌoraz aimaakan kida.Ushaꞌapanum kauꞌan Kaimanaꞌo Doronaa, ukaduz ukainaabatauzon mishiꞌo aimaakanTominkaru diꞌikiꞌo. 7 Ukauꞌan kainaꞌa idikinaudaꞌu aimaakan kainaabataꞌo waꞌati Jesusdauaꞌo [aokazi ii: waDaru Tominkaru, Parada-karu, naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa; ipaiidikinaudaꞌu ĩdyaun, ĩkainaabata baudaꞌapaꞌo aimaakan Jesus dauꞌu. 8 Naꞌiki kainaꞌaidikinaudaꞌu aimaakan kainaabataꞌo waꞌati Jesus dauaꞌo imiꞌi baaraꞌa:]† KaimanaꞌoDoronaa, naꞌiki uchikaawunuu-kidinan wunu idi, naꞌiki uizain shootan umawakan dono;ipai idikinaudaꞌu ĩdyaun, ĩkainaabata baudaꞌapaꞌo aimaakan Jesus dauꞌu.

9 Pidan kakuwaapan an paaitapanii dauꞌu, wamishidaꞌaka ukuwaa. UkauꞌanTominkaru kuwaa umanawunun idi pidan kuwaa ai, wamishida paꞌi ukainaabataniazaimaakan kida waꞌati. Aitaniiman ukuwaa umanawunun, ushaꞌapanum kauꞌan uruuTominkaru, naꞌiki pauDani dauaꞌo wuruꞌu ukakuwaapanuz. 10Ukauꞌan pidan mishidanan Jesus, Tominkaru Danin, uaitapa mishiꞌo wuruꞌu Tominkaru kuwaa kidaz. Mazanpidan, aonaꞌoraz umishidan Tominkaru kuwaa, udakotan Tominkaru mariidinauzoniiwuruꞌu, ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa umishidan Tominkaru kuwaa pauDani dauaꞌoraz.11Kaikapaꞌo wuruꞌu ukuwaaz: Tominkaru taaniꞌi naa waꞌati karikaonanuꞌo kakupa-karu,naꞌiki wazaamatanuzu Tominkaru Dani idaꞌan. 12 Pidan zaamatinpaꞌo Tominkaru Daniidaꞌati, kainaꞌaꞌoraꞌa naa karikaonanuꞌo kakupa-karu uꞌidaꞌa. Mazan pidan, aonaꞌorazuzaamatinpan Tominkaru Dani idaꞌati, aonaa karikaonanuꞌo kakupa-karu nii uꞌidaꞌa.

Karikaonanuꞌo kakupa-karu13 Õsaadan diꞌoraꞌa kaarita unao ati, mishidainao Jesus Tominkaru Danin, uaitapa

kizi kainaꞌaꞌoraꞌa naa karikaonanuꞌo kakupa-karu uꞌidaꞌa. 14 Ukauꞌan aonaa kandii niiwakibaꞌazon wawaꞌatin Tominkaru idaꞌati, waaitapan idi unyukunuupan nii waunaonaꞌapainim dono wapishaan aimaakan uꞌati, unyukunuu aipan kawanaꞌati. 15Waaitapanidi unyukunuupanniiwaunao, wapishaandono aimaakanuꞌati, waaitapa utaanniiwaꞌatiwapishaaniaz.

16 Aizii baudaꞌapa unao, utukapan an mani umin-mishidan shaꞌapatan oiaꞌo, mazanaonaa tawuru kaduz oiaꞌo maniꞌi, buuta-kidaꞌoraz pidan karikaonanuꞌo mawaka-karudiꞌiti, marii upishaan Tominkaru kazannaatan wuruꞌu shaꞌapataꞌoraz oiaꞌo, Tominkarutaan nii uꞌati karikaonanuꞌo kakupa-karu. Kaiwuruꞌu õnaꞌapanuz, pidannao shaꞌa-patainao oiaꞌo dauꞌatiꞌo, mazan aonaa tawuru kaduz oiaꞌo maniꞌi buuta-kidaꞌorazpidan karikaonanuꞌo mawaka-karu diꞌiti. Kainaꞌa mishi oiaꞌo, uruu buuta-kidaꞌo pidankarikaonanuꞌo mawaka-karu diꞌiti. Mazan aonaa õkian mani, upishaa kizi Tominkarukazannaatan shaꞌapataꞌoraz uruu kaduz oiaꞌo. 17 Ipai aimaakan shaꞌapata-kariwaizpanaꞌiti Tominkaru aipan ai, oiaꞌo wuruꞌu. Mazan kainaꞌa oiaꞌo kida, aonaa ubuuta-kidanpidan karikaonanuꞌo mawaka-karu diꞌiti.

18Waaitapa, Tominkaru dainao, aonaꞌa naa ĩshaꞌapaapan oiaꞌo, ushaꞌapanum kauꞌanTominkaruDani, Jesus Christ, kazannaatapaniꞌi naa ĩdyaun, ukauꞌan aonaa Satan kaꞌiitanpakaziwan ĩdyaun. 19Waaitapa, Tominkaru dainaowaunao,mazan ipai pidannao aonaꞌo-raz ĩaitapan Tominkaru, Satan kazowautapanii ĩdyaun. 20Waaitapa mishiꞌo TominkaruDani kaawan imiꞌi baara ati, naꞌiki ukainaabata aimaakan kida waꞌati, turuu kizi* 5:1 Christ: Tominkaru dyuudanii aokazi iki kazannaataꞌo nii waunao. † 5:8 Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa,aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.

1 JOHN 5:21 424 1 JOHN 5:21waaitapan wuruꞌu mishiꞌoraz Tominkaru. Wazaamatinpan mishiꞌo Tominkaru idaꞌati,ushaꞌapanum kauꞌan uDani, Jesus Christ idaꞌatiꞌo wazaamatinpan. Soo uruu baudaꞌapamishiꞌo Tominkaru, naꞌiki uruu baudaꞌapa karikaonanuꞌo kakupa-kinai. 21Ukauꞌan õkianuꞌati õmarainapanii koraiziannao, uzaudin, manaꞌa utaainaꞌanaꞌa wuru atiꞌi tanawataꞌoniꞌoraz panaꞌiti unyukunuu mishiꞌo Tominkaru ai.

2 JOHN 1 425 2 JOHN 13

Itamautan John KaaritanDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Apostle John saadan diꞌoraꞌa kaarita zunaaba naꞌiki odainao atiꞌo. Mazan pabiꞌi kidapidannao diꞌitapanuz, usaada-kao paꞌan mishidainao baokopaꞌo ĩchoochiipan atiꞌo.

Pakaaritan idaꞌa apostle John maꞌozakadan mishidainao, ĩizoꞌati kizi Tominkaruparadan pamarainpaakan idaꞌan. John kakinaotan mishidainao, pidannao ai panaꞌi-tiꞌoraz ĩtominapa-kidan pidannao Jesus dauꞌu. Naꞌiki uaipan mishidainao marinaꞌatanĩdyaun, naꞌiki wuruꞌu panaꞌitiꞌoraz ĩtominapa-kida-kinaa.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadin-kizi 1-3Izoꞌati-karu naꞌiki kamarainpan-karu 4-6Zaudin-karu mazanuꞌo tiichaanao tominapa-kida-kinaa ai 7-11Kaarita katokon-tinan 12-131 Õgaru, choochi zowaunaa, õsaadan diꞌoraꞌa kaarita puꞌati zunaaba, Tominkaru

zaamataniaz papidanan nii, naꞌiki pudainao atiꞌo kapam. Mishiꞌo õmarainpan unao.Aonaa õbaꞌorantinaꞌomani õmarainpanunao, ipai pidannao aitapainaouzmishiꞌo kuwai,ĩmarainapanii kapam unao. 2 Wamarainpan unao waaitapan idi mishiꞌo kuwai, naꞌikikarikaonanuꞌo nii wataapan wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai. 3 Õtoriinpan, karikaonan kiziwaDaru Tominkaru naꞌiki udani Jesus Christ kamunanun waꞌati, naꞌiki ukamunan-kidakizi waunao, naꞌiki utaa kizi wanyukunuu kaiman-kinaa nii, waizoꞌatipan idaꞌanmishiꞌo,naꞌiki wamarainpaakan idaꞌan.

Wamarainpaaka4 Tuukii õkonaukian õabatan idi pabiꞌi kida pudainao, pakawan ĩizoꞌatipan mishiꞌo

kuwai, naꞌapa waDaru Tominkaru aipan kawanaꞌati. 5 Aizii õkiaꞌazon puꞌati õmaraina-panii zunaaba; marii wamashaapa marainpaaka wamin-mishidannao tuma. Aonaa paꞌi-naꞌo kakinaorii mani wuruꞌu õkowaadaniaz uꞌati, uruu tawuruꞌuwaabataniazwasakadandiꞌikiꞌorazwamishidapan. 6Aizii wuruꞌumarainpaaka-karu õkianuz, waizoꞌatin dauꞌatiꞌoTominkaru kakinaori, naꞌiki wamashaapan dauꞌatiꞌo ukawanaꞌati. Ukakinaotan wau-nao, wamarainpaaka kizi pakawan waabatan kawan ukakinaori wasakadinan diꞌikiꞌorazwamishidapan.

7 Iribaꞌa naa pozawatapa-kidaꞌo pidannao makon ipai amazada kawanaꞌati. Ĩkian,aonaa mishiꞌo mani Jesus Christ kaawan pananaa zoꞌo imiꞌi baara ati. Pidan naꞌapaꞌo,mariidinauzo naꞌiki Christ taruba wuruꞌu. 8 Ukauꞌan uzaudin, aonaa kizi uwaziwaanukaudinan winipinaa, Tominkaru taa kizi ipai uꞌatiz. 9 Pidan panaꞌitiꞌoraz ukakinaopanChrist kakinaori ai, aonaꞌo uzaamatinpan Tominkaru idaꞌati wuruꞌu. Mazan pidankarikaonanuꞌoraz umishidapan Christ kakinaori, uruu paꞌan Tominkaru naꞌiki uDaniidaꞌatiꞌo uzaamatinpan. 10Aizii pidan kaawan an unao idaꞌati, panaꞌitiꞌoraz ukakinaopanChrist diꞌikiꞌo ai, manaꞌa udapaapaꞌanaꞌa uruu udapu ati. Aonaa unaubaꞌanaꞌa uruu.11Pidan dapaapaꞌoraz naꞌapaꞌo pidan, ukaminkaꞌutan naa ukaudinan oiaꞌo dauꞌuwuruꞌu,padapaapan idaꞌan uruu.

12Kainaꞌa dobata zii aimaakanõkowaadaꞌazoonii uꞌati, mazan aonaa õaipanõkakuwaa-pan kaarita idaꞌan karikaonan. Ushaꞌapanum kauꞌan õaipan nii õmorowautan kadimanunao diꞌiti, õkakuwaapa kizi uꞌati õnaꞌian puꞌu. Uruu aonaa kizi kanom towaudaꞌuanwakonaukian.

13 Puꞌinaozo, Tominkaru zaamataniaz kapam papidanan nii, odainao dyuudan pa-paradan puꞌidiꞌiti.

3 JOHN 1 426 3 JOHN 14

Idikinautan John KaaritanDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Apostle John saadan diꞌoraꞌa kaarita choochi zowaunaa Gaius atiꞌo. Pakaaritanidaꞌa, John kowaadan kaiman panyukunuu Gaius kaudinan dauꞌan. Ukonaukii-kidanuzuukaminkaꞌutan idi baꞌorainao mishidainao. John kakinaowan Gaius, Diotrephes ai.Mazan Demetrius dauꞌan, kaiman paꞌan uparadan.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadin-kinaa 1Gaius konaukii-kida-kao 2-8Diotrephes shaꞌapatanii dauaꞌo 9-10Demetrius shaꞌapatanii dauaꞌo 11-12Kaarita katokon-tinan 13-151Õgaru, choochi zowaunaa, õsaadan diꞌoraꞌa kaarita puꞌati, õpaonaru Gaius, mishiꞌo-

raz õmarainpan.2Õpaonaru, õtoriinpan Tominkaru ati marii kizi punanaa mashaapan ziwu, naꞌiki ipai

kizi aimaakan shaꞌapan kaiman puꞌati, naꞌapa pumashaapan kawan kaiman pudoronaaii. 3 Tuukii õkonaukian õabatan idi waꞌinawuzunao kakuwaapan waꞌati, pumashaapandauꞌu Tominkaru kakinaori kawanaꞌati. Naꞌiki õabata kapam karikaonanuꞌo pumashaa-pan mishiꞌo kuwai kawanaꞌati. 4 Tuukii manawun õkonaukian õabatan dono õdainaokawanuinao õtaapan* mashaapan mishiꞌo kuwai kawanaꞌati.

5 Aizii õkiaꞌazon puꞌati õpaonaru, kaimanaꞌo kaudin-kizai wuruꞌu pushaꞌapaapa-niaz Tominkaru ati, pukaminkaꞌuapanuz morowautapaꞌo waꞌinawuzunao, kowaada-painaouz kaimanaꞌo kuwai. Pumaaitapauzokan puꞌu padamata baꞌorainao, mazan upuꞌupukaminkaꞌutan ĩdyaun. 6 Ĩkowaadaꞌa naa daꞌainao mishidainao atiꞌi, naꞌapam puka-marainapanun, pushaꞌapata kaiman kidaꞌo aimaakan ĩꞌati. Naꞌapa paꞌi pukaminkaꞌutaĩdyaun kaiman kizi ĩdobatan pakaudin-kizi dauꞌati. Kaimanaꞌo Tominkaru ati wuruꞌunaꞌapaꞌoraz pushaꞌapaapan. 7 Ĩkaudinan idiꞌo Jesus Christ ati wuruꞌu ĩkakuwaapatinanuznaꞌiki ĩchiꞌikapanuz, naꞌiki aonaa ĩpishaan, oo ĩzaamatan aimaakan mamishida-kainaoai. 8 Ukauꞌan waunaouꞌo nii wuruꞌu kaminkaꞌutaꞌoraz ĩdyaun, naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo niiwakaudinan ĩtuma, baꞌorainao abata kizi mishiꞌo kuwai.

9Õdyuudaniꞌi naa õkaaritan naꞌiti mishidainao ati naꞌapaꞌo dauaꞌo, mazan Diotrephes,aonaa uabataꞌazon waparadan. Ushaꞌapanum kauꞌan karikaonan uaipan pakazowau-tapan mishidainao paꞌidaꞌa karikaonan. 10 Õkaawan dono unao diꞌiti, õkowaadannii kanom ushaꞌapaapanii, naꞌapam umariidinan tuukii wadauꞌu. Aonaa soo uruumani karikaonan ushaꞌapaapan, mazan aonaa kapam udapaapaꞌazon waꞌinawuzunao,wuruꞌu makoꞌanpainaouz naꞌiki kowaadapainaouz kaimanaꞌo kuwai. Naꞌiki umashaatamishidainao dapaapaꞌazon ĩdyaun. Aizii ĩdapaapan an ĩdyaun, aonaꞌo niꞌi naa utaapadanĩbaokopatinan baokoinao mishidainao tuma.

11 Õpaonaru, manaꞌa putamakapaꞌanaꞌa pidannao shaꞌapatainaouz oiaꞌo aimaakan,mazan putamakapa paꞌan shaꞌapatainaouz kaimanaꞌo aimaakan. Pidan shaꞌapataꞌorazkaimanaꞌo aimaakan, uruu Tominkaru pidanan. Mazan pidan shaꞌapaapaꞌoraz oiaꞌo,uruu aonaa uaitapauzon Tominkaru. 12 Aizii ipai mishidainao, aitapainaouz Demetrius,ĩkian udauꞌan kaimanaꞌo pidan uruu. Umashaapa mishiꞌo kuwai kawanaꞌati, ukauꞌannaꞌapaꞌo kainaabata kaimanaꞌo pidan wuruꞌu uruuz. Aizii waunao, “kaimanaꞌo uruu,”kii wakian udauꞌan kapam, naꞌiki unao, uaitapa mishiꞌo wuruꞌu waparadanuz naꞌapandono wakian pidan dauꞌati.

13 Kainaꞌa dobata zii aimaakan õkowaadaꞌazoonii padamata puꞌati, mazan aonaaõaipan õkakuwaapan kaarita idaꞌan karikaonan. 14 Õaipan nii õmorowautan kadimanzoobaba puꞌidiꞌiti, õparada kizi paꞌan puꞌati.

* 1:4 õdainao kawanuinao õtaapan: õkakinaotauzoniinao

3 JOHN 15 427 3 JOHN 1515 Marii kizi paꞌi Tominkaru taapan punyukunuu kaiman. Wamin-mishidannao

daꞌainaouꞌu, ĩdyuudan paparadan puꞌidiꞌiti. Wadyuudan waparadan ipai naꞌiainaomishidannao ati.

JUDE 1 428 JUDE 8

Jude Saadanii KaaritaDiꞌoraz kaarita dauaꞌo

Diꞌoraz kaarita Jude saadanii mishidainao Jesus Christ atiꞌo. Ukakinaowan ĩdyaunmariidinauzonao tiichaanao kakinaori ai, oo panaꞌitiꞌo ĩtominapa-kidanii kida ai.Ukowaadanmishidainao ati, wuruꞌumariidinauzonao tiichaanao, aonaa baudaꞌapamaniĩtominapa-kidan panaꞌitiꞌo parada-karu Jesus Christ dauꞌan,mazan ĩtominapa-kidan naapidannao mashaapaꞌo niꞌi naa oii. Ĩnao aiaꞌo kapam Peter kakinaowanuz mishidainaoitamautan pasaadanii idaꞌa.

Jude kowaadan kapam daꞌaꞌa pakaaritan idaꞌa naꞌapam nii Tominkaru patakaꞌutannaꞌiki umainaabatan tikazi idi wuruꞌu mariidinauzonaouz tiichaanao, naꞌapa umainaa-batan kawan oiainao kotuaꞌa naa, saadauzo-kariwaiz Tominkaru paradan kowaadankawan.Kaarita buutinpan kida

Sakadin-kinai 1-2Mariidinauzo tiichaanao dauꞌanaꞌo 3-16Mishi kizi maꞌozaka mishidapa-karu 17-23Tominkaru umanawunun konaukii-kida-kao 24-251Diꞌoraz kaarita õgaru Jude saadanii. Jesus Christ poitoru wuruꞌu õgaruz naꞌiki James

inawuzu õgaru.Õsaadan diꞌoraz kaarita ipai pidannao atiꞌo, waDaru Tominkaru dapadaniinaouz,

mashaapaꞌo nii pakamarainapanun idaꞌa, naꞌiki Jesus Christ taapaniinaouz kaiman.2Marii powaꞌa zii kamunan-karu, kaiman-karu nyukunui ii, naꞌiki kamarainpan-karu

naꞌan unao idaꞌa.Mariidapaꞌo

patominapa-kidan pidannao3Õmarainapanii õmin-mishidannao, tuukiaꞌo daꞌi õsaadaꞌazon õkaaritan uꞌati, tawuru

dauꞌanaꞌa kazannaatin-karuz oiaꞌo ai, baokopaꞌoraz wamishidapauzon. Mazan aiziiõsaadan nii õmaꞌozakada-kinaa nii unao, maꞌozaka kizi ukazannaatapan wuruꞌu umishi-dapanuz, mishiꞌo kuwai Tominkaru taaniaz naa papidannao ati. Karikaonanuꞌo niiunaꞌan, aonaa turuu upanaꞌada-kao. 4 Õkian kaikapaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌaoiainao pidannao zaamatinan ubii iti, aonaꞌo ĩaitapa-kao. Ĩnao panaꞌadaꞌo kaimanaꞌokuwai Tominkaru kamunanun dauaꞌoraz. Ĩpanaꞌadan wuruꞌu parada-karuz kaimanaꞌa-zoo ĩshaꞌapaapan oiaꞌo, kakibaꞌazonnaa kidaꞌo, naꞌiki ipai aimaakan dikauda kidaꞌoushaꞌapaapa-kao. Naꞌiki aonaꞌa naa ĩnyukunuu-atin Jesus Christ, baudaꞌapaꞌoraz naꞌikiumanawunuꞌoraz wanaobanaa. Mazan naꞌapainao pidannao patakaꞌuta-kinao niꞌodauꞌanaꞌo, tawuruꞌu saadauzo-kariwaiz kotuaꞌa naa, Tominkaru paradan idaꞌa.

5 Õkakuwaapaꞌazon uꞌati uaitapan puꞌaꞌa naa padamata kidaz, õaipan idiꞌo un-yukunuitapan uruu wanaobanaa kazannaataꞌoraz papidanannao Israelitenao Egypt iki.Mazan udaunaꞌan, umainaabata ipai mamishida-kainao pidannao ĩbii iki. 6 Naꞌikiunyukunuitapa, naꞌapam pabiꞌi kida angelnao, aonaa ĩnaꞌian wuru diꞌiaꞌa Tominkarutaaniaz kaimanaꞌo ĩwiizi nii naꞌiki ĩkaudinkiz nii, mazan ĩmarinaꞌatan kaimanaꞌopamashaapa-kizi. Ĩnao kainaꞌaꞌa naa Tominkaru taapan marutaꞌo kaꞌazo ii chainti-napa, atii oiainao patakaꞌuta-kao kamoon kaawan diꞌiti. 7 Unyukunuitapa kizi kapam,Sodom naꞌiki Gomorrah,* naꞌiki ĩdazaba an kidaꞌo wiizai, naꞌii pidannao kiaapaakauzonmadoronaa-daun, naꞌiki daonaioranao kiaapaakan paꞌatiaaka kida. Uruu dikin iiTominkaru mainaabatan wuruꞌu donoi pakawaodan idaꞌan kidaz. Aimaakan shaꞌapanuzkaikapa, ukainaabatan kainaꞌaꞌo tikazi karikaonanuꞌo unaꞌan, pidannao shaꞌapaapainaooii kidaꞌo patakaꞌuta-kizinao niꞌo.

8 Naꞌapa kidaꞌo idaꞌan pidannao patakaꞌuan pananaa, zaamatinainaouz unao biiiti, ĩmishida naꞌapam pazandaꞌawun iaꞌo patukapan karikaonan. Uruu idiꞌo tuukii* 1:7 Sodom naꞌiki Gomorrah: Putukapa kaarita tokon ii Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

JUDE 9 429 JUDE 23ĩdikintapan Tominkaru paradan, naꞌiki ĩparadan dikauda aokazi iainao umanawunuinaodauꞌan. 9 Upuꞌu zii angel Michael, umanawunuꞌoraz baꞌorainao angelnao biiꞌi, aonaanaꞌapam ukian Satan ati, aonaa udakoopanuzu, ukadakowaakan dono utuma Mosesnanaa dauꞌan. Mazan ukian Satan ati, “Õnaobanaꞌo nii paꞌan kashadakowau pugaru.”

10 Aizii wuruꞌu pidannaouz, ĩdakoapa zii pamaaitapakanii aimaakan kida. Ĩnaonaꞌapaꞌo wuniinao maaitapinkan kawan, shaꞌapatinaꞌoraz panyukunuu aipankawanaꞌati karikaonan. Ukauꞌan ĩshaꞌapatan oii kidaꞌo aimaakan panyukunuuaipan kawanaꞌati, naꞌiki ĩshaꞌapatanii kidaz, uruꞌo nii wuruꞌu patakaꞌuta-kidaꞌo niꞌorazĩdyaun. 11Kashaꞌoraꞌo nii manawun ĩbaiainpan! Ĩdaꞌanan idi Cain kaduz, Cain zowiauzozpaꞌinawuzu.† Naꞌapa ĩnao Balaam kawan, tuukii manawun ĩaipan puraata, uruu idiĩshaꞌapatan panaꞌitiꞌo aimaakan.‡ Naꞌiki Korah kawanuꞌo ĩkashadamikin, naꞌapaꞌo niiuruu kawan ĩmainaabata-kao pakashadamikin idi.§

12 Aizii ubaokopainpauzon dono uaroapa-kizi ii, kakibaꞌazonnaꞌo nii ĩaroopan donoutuma, ĩtuzapan naꞌiki mabaaꞌazoo ĩshaꞌapatan oii kidaꞌo ubii ii. Ĩnao ĩaipan aimaakansoo paꞌati karikaonan. Ĩnao naꞌapaꞌowunuwaꞌatin kawanuꞌomarutaꞌoraz utominaꞌakan,mazan aonaa ukaawan uzabiaꞌazon amazada aradan,mazan sawataꞌakaꞌoraz udobatapanishaꞌiz nii awaru mainaabataꞌakan idiz. Ĩnao naꞌapaꞌo dizoo-karu kadunaa kida kawanmakaaka-kaꞌoraz, baꞌoran dizoo-karu kadunaa kida kaakapaan dono. Mawakaꞌo man-awun rokoda-kariwai paꞌishitabaꞌu tuma kawanuꞌo ĩdyaun. 13 Ĩnao naꞌapa paran iaꞌowunu kaparanun kichanaꞌiki-kian kawan, ĩbozoodapan kaniribaꞌo kakibaꞌazonnaa kidaꞌopashaꞌapaapanii. Ĩnao naꞌapa zikainpaꞌo wizinao kawan, aonaꞌoraz turuu pidan aitapanpakainaabatannaꞌitimpamakon ĩꞌidaꞌan. Uruu idi kainaꞌaꞌa naa ĩwiizi nii taapa-kao, uruumarutaꞌoraz manawun, naꞌiki karikaonanuꞌo nii ĩnaꞌian.

14Kotuaꞌa naa Enoch kowaadan aimaakan shaꞌapaꞌo nii dauꞌu ĩdauꞌan. Wuruꞌu Enoch,7 udokozu-daunnao Adam diꞌikiꞌo. Uruu Enoch kiauzoz:“Utukapa! Naobanai waꞌatin iribaꞌo paꞌangelinnao tuma.15Uwaꞌatin uwidauaꞌanan naa ipai pidannao.Upatakaꞌutaꞌanan ipai pidannao dikintapainaouz Tominkaru,

ĩmashaapan idi oii,naꞌiki ĩdakoopan idi Tominkaru dikaudaꞌo idaꞌan.”

16 Ĩnao pidannao, ĩnaudapa paparada-paradaapan panyukunuu oian idi, naꞌikiĩparadan oii baꞌorainao dauꞌan. Ĩmashaapan naa panyukunuu aipan kawanaꞌatiꞌi naa,oipaꞌa naa. Ĩnao pidannao, umanawun nii ĩkakuwaapan padauꞌan. Ĩparadan konaunam,ĩkaiman-dakoinpan pidannao ati, ĩaipan idi paꞌatiꞌi karikaonan kaiman-karu.

Jude kakinaowan pasaada-kizinao pakaaritan17 Õmarainapaniinao! Aonaa umanyukunuutaꞌanaꞌa wanaobanaa Jesus Christ apos-

tlennao kowaadauzonii, diinaꞌitiꞌo nii ushaꞌapanuꞌu. 18 Ĩkian unao ati, “Diinaꞌitiꞌiamazada katokon-tinaꞌanan diꞌiti, kainaꞌaꞌo nii pidannao dakoopaꞌo nii Tominkarunaꞌiki upidanannao. Ĩnao pidannao, shaꞌapaapaꞌo oiaꞌo panyukunuu naꞌakan kawanaꞌatipaugaru.” 19 Naꞌapaꞌo pidannao tomaꞌoraz buutaaka-karu unao biiꞌi. Ĩshaꞌapaa-pan aimaakan panyukunuu naꞌakan kawanaꞌatiꞌo paugaru karikaonan, naꞌiki aonaaTominkaru Doronaa nii ĩꞌidaꞌa.

20 Mazan unao õmarainapaniinao, marii karikaonan umashaapan umaꞌozakadaaka,powaꞌa zii umaꞌozakada umishidapan kakinaorii kida, Tominkaru diꞌikiꞌoraz. Utoriin-pauzo Kaimanaꞌo Doronaa kaminkaꞌutan idaꞌan unao. 21 Umashaapaꞌa naa Tominkarukamarainapanun idaꞌa, uzaudapatinan puꞌaꞌa naa wanaobanaa Jesus Christ kamu-nanuꞌunan, pataan idaꞌan uꞌati karikaonanuꞌo kakupa-karu. 22 Ukamunan-kida naꞌikiumaꞌozakada umin-mishidannao, aonaꞌoraz naa ĩaitapanaatan naꞌiaꞌoram pamishida.23 Naꞌiki ukazannaata kapam baꞌorainao, ukazatan idaꞌan ĩdyaun ĩnaꞌaka-kao ai tikazidiꞌiti. Naꞌiki baꞌorainao, ukamunan-kida ĩdyaun, mazan uzaudin ĩkaduz ai, aonaa kiziukaiwadan ĩkamichan kaduz, kaniribaꞌoraz naa ĩꞌoian idi.

Jude konaukii-kidan Tominkaruumanawunun† 1:11 Genesis 4:3-8 ‡ 1:11 Numbers 22:1-35 § 1:11 Numbers 16:1-35

JUDE 24 430 JUDE 2524 Uruu Tominkaru kaꞌiitaꞌoraz pataapan unao uwaotan ai oiaꞌo diꞌiti, naꞌiki

uruu kadishita-kidaꞌo niꞌoraz unao kaimanaꞌo pidannao nii, naꞌiki konaukiainao nii,umanawunuꞌo pakonaunaman kanaapu ati. 25 Wakonaukii-kida uruu, soo uruu bau-daꞌapa mishiꞌo Tominkaru, uruu wazannaa, waNaobanaa Jesus Christ idaꞌan. Soobaudaꞌapa uruu idaꞌa konaunama-karu, umanawun-karu, maꞌozaka-karu, naꞌiki udaruꞌonaobanai-tinapa-karu, kotuaꞌa naa amazada sakadinan iki, kai, naꞌiki karikaonan. Amen.

REVELATION 1:1 431 REVELATION 1:7

Jesus Aida-kidaniiJohn Ati

Diꞌoraz kaarita dauaꞌoDiꞌoraꞌa kaarita apostle John saadanii, udyuuda-kao donoꞌo munapo pidannao ai,

paran zikon iaꞌo amazada Patmos iti, upatakaꞌuta-kao utominapatin-kidauzon idiꞌopidannao Kaimanaꞌo Kuwai dauꞌu, Jesus Christ dauaꞌoraz.

John saadan diꞌoraꞌa kaaritaꞌa mishidainao Jesus atiꞌo, patakaꞌuta-kariwainaouzpamishidan dikin ii Jesus, ĩaitapa kizi Tominkaru wuruꞌu kazowautapaꞌoraz ipaiaimaakan shaꞌapaꞌoraz kida ĩꞌati.

Usaadan diꞌoraꞌa Jesus aida-kidanii uꞌati, uzandaꞌawun iaꞌo kawanuꞌo utukapan, di-inaꞌitiꞌi dauaꞌoraꞌa. John tukapanii kida kowaadan Jesus kazowautapaꞌo nii ipai pidannaonaꞌiki aimaakannao, naꞌiki uruꞌo nii buuta naꞌiki patakaꞌuta pidan oiaꞌo. Diꞌoraꞌa kaaritaaida kapam mishidainao ati Jesus, naꞌiki naꞌapam diꞌoraꞌa imiꞌi baara katokon-tinannii. Uaida kapam kainaꞌaꞌo nii paꞌinaꞌo aokazi naꞌiki paꞌinaꞌo imiꞌi baara. Naꞌiaꞌo niimishidainao mashaapan Tominkaru naꞌiki Jesus tuma karikaonan, aonaa naꞌapainim niiutokon.Kaarita buutinpan kida

Kaarita sakadin-kinaa 1:1-8Umanawunuꞌo aimaakan aida-kida-kao John ati 1:9-20Choochinao atiꞌo 1:1—3:22Scroll naꞌiki 7 usakibadapa-kinao kida 4:1—8:17 kuwudiinao 8:2—11:19Dragon naꞌiki dyaꞌutam kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazinao 12:1—13:18John tukapan panaꞌa kidaꞌo aimaakan shaꞌapan 14:1—15:8Tominkaru toꞌoran shoota-kao 16:1-21Babylon naꞌiki Satan wiinii-kao 17:1—20:10Pidannao buuapa-kao dauaꞌo 20:11-15Paꞌinaꞌo aokazi, imiꞌi baara, naꞌiki Jerusalem 21:1—22:5Jesus waꞌatin nii 22:6-211 Diꞌoraꞌa kaarita idaꞌa Jesus Christ aida-kidan aimaakan kida aonaꞌoraz uaitapauzo-

kao. Tominkaru aida-kidan Jesus idaꞌan papoitorunao ati kanom shaꞌapaꞌazon maon-apaꞌa naa. Jesus dyuudan paꞌangelin papoitoru John diꞌiti. Uaipan John aitapan ipaiaimaakan, 2 naꞌiki John kowaada kizi ipai kanom patukapanii. Diꞌi wuruꞌu mishiꞌorazkuwai Tominkaru Paradan diꞌikiꞌoraz Jesus Christ aida-kidaniaz. 3Konaukiaꞌo nii wuruꞌupidan aitaapaꞌoraz diꞌoraꞌa kaaritaꞌa naꞌiki konaukiaꞌo nii wunaouꞌu abatainaouz naꞌikitaapainaouz ukuwaanaa, ushaꞌapanum kauꞌan maonapataꞌa naa ushaꞌapan kamoon.

John dyuudan paparadan 7 choochi kida ati4 Parada-karu kida John diꞌikiꞌo, 7 choochi* kida atiꞌo Asia Baara iaꞌoraz.Marii Tominkaru kamunanun unao ati, naꞌiki utaa kizi unyukunuu kaiman-kinaa nii.

Uruu naꞌauzoz amazada toma-kao uaꞌii, atii kai, naꞌiki karikaonanuꞌo nii unaꞌan. Naꞌiki7 doronainao diꞌikiꞌo mashaapainaouz Tominkaru Taba kanaapu ii, 5 naꞌiki Jesus Christdiꞌikiꞌo kapam. Uruu karikaonanuꞌo ukuwaa mishiin, naꞌiki uruu kadishitaꞌoraz kiwiinpamawaka-kizi iki, naꞌiki uruu Naobanai ipai kingnao ati imiꞌi baaraꞌa.

Jesus Christ marainpan idi waunao umawakanwaꞌati, usoꞌotanwaꞌoian paizain idaꞌan.6Utoman ipai waunao Faadaanao nii paꞌidiwaru, naꞌiki taainainao nii Tominkaru uDaruati. Marii kizi utaapa-kao umanawunuꞌo nii naꞌiki maꞌozakaꞌo nii, karikaonan naꞌikikarikaonan. Amen!7Uabata, utukapan nii

uwaꞌatinishaꞌiz tuma,

* 1:4 7 choochi: mishidainao Jesus atiꞌo naꞌapa-karuz.

REVELATION 1:8 432 REVELATION 2:1ipaiꞌo nii pidannao tukapan,atii wunaouꞌu dakatainaouz uruu

chipirari idi kapam.Ipaiꞌo nii pidannao zaadan

daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌaĩtukapan dono uruu.

Naꞌapaꞌo nii mishizi! Amen!8“Õgaru Alpha naꞌiki Omega,”† Naobanai Tominkaru umanawunuꞌoraz kian padauꞌan,

“Õgaru naꞌauzoz amazada toma-kao uaꞌii, atii kai, naꞌiki karikaonanuꞌo nii õnaꞌan.”Christ aidinan John ati

9 Õgaru John unao inawuzu wamishidan idi Jesus kaimanaiman baokopa, watuudannii ipai kashaꞌora kidaꞌoraz baiaapa-kao baokopa wazaamatinpan puꞌu Tominkarukazowautapa-kizi diꞌiti. Uruu idiꞌo õmuuda-kao paran iaꞌo wiizai Patmos ii, õkowaada-pauzon idi Tominkaru Paradan, naꞌiki õkakuwaapan idi Jesus dauꞌu. 10 Naobanaikamoon donoꞌo, Tominkaru Doronaa kazowautan õgaru, naꞌiki õabata diiwaꞌo parada-karu naꞌapa kuwudii‡ pootapa-kariwai aran kawan kadakotinan õbarau ikinapu.

11 Parada-karu kian, “Ipai pusaada putukapanii kida, udaunaꞌan pudyuudaꞌa naazu7 choochinao diꞌiti, diꞌoraꞌa donoi kida diꞌiaꞌoraz ati, Ephesus, Smyrna, Pergamum,Thyatira, Sardis, Philadelphia naꞌiki Laodicea iaꞌoraz.”

12 Uruu daunaꞌan aka õtanawatinaꞌakan naa õtukapaꞌazon kanom wuruꞌu kadakoti-naꞌoraz õꞌati, õtukapa 7 lamp saabatinapa-kizi kida toma-kariwai gold idi. 13 Ĩbiiꞌiõtukapa pidan kawanuꞌo, kaiwadapaꞌo dawuu zaꞌabaꞌiꞌo kamicha kaawaꞌo atii ukidibadiꞌiti, naꞌiki zadawii kawanuꞌo toma-kao gold idi ukaiwadapaniaz padokoriꞌi idaꞌan,didimai morokoda-kao kawan. 14 Uzowaud baraka, baraka naꞌapa kinaridi barakaꞌorazkawan, naꞌiki uawun pururuꞌukappan naꞌapa tikazi kawan. 15 Ukidiba wiziꞌi, naꞌapatawuru kawanuꞌu chipirari tikazi wiziꞌidaniaz. Naꞌiki uparadan abata-kao naꞌapatozowan shaokodappan kawan. 16Uzaamatapan 7 wizinao padiwaꞌora antanpuꞌo pakaꞌuidaꞌa, naꞌiki marii dimanaꞌo dyaꞌutamaꞌo udabaazi kida dimanainpan koditaꞌakan udakoiki. Uawun baara kanadan, kanada naꞌapa kamoo kanadan kawan, sakitapa kamoodonoꞌoraz.

17Õtukapan idiꞌi naa uruu, õwashatinaꞌakan naa õawun baara iki ukanaapuꞌu ukidibadazabaꞌa ikoda tawuruꞌu mawakaꞌoraz naa. Upuꞌu mazan upishatan õgaru padiwaꞌoraantanpuꞌo pakaꞌu idi, ukian õꞌati, “Manaꞌa putariaꞌanaꞌa! Õgaru kiwiitapaꞌoraz naꞌikidawuꞌitiiniꞌo, 18 naꞌiki karikaonanuꞌo nii õkakupan. Õgaru mawakauzoz daꞌi, mazanaizii õkakupan nii karikaonan naꞌiki karikaonan. Kainaꞌa õmaꞌozakan õwazoota-kinaanii mawaka-karu naꞌiki õtaa-kinaa nii kakupa-karu mawakainao ati kapam. 19 Aiziipusaadaꞌa naa ipai aimaakan putukapanii kida, shaꞌapaꞌo niꞌoraz kai naꞌiki diinaꞌitiꞌi.20 Õkainaabatan nii puꞌati wuruꞌu aonaꞌoraz uaitapauzo-kao, wuru kida dauaꞌorazuꞌu:wuruꞌu 7 wizinao õzaamatapaniaz õdiwaꞌora antanpuꞌo õkaꞌu idaꞌa, naꞌiki wuruꞌu 7lampanao saabatinapa-kizi kidaz toma-kariwaiz gold idi. Aizii wuruꞌu 7 wizinaouz,Angelnao wuruꞌu, ĩnao wuruꞌu awunuutapaꞌo nii 7 choochinaouz, naꞌiki wuruꞌu 7 lampsaabatinapa-kizi kidaz, ĩnao wuruꞌu 7 choochi kidaz.”

2Kaarita choochi atiꞌo

Ephesus iaꞌoraz1 Udaunaꞌan ukian õꞌati, “Pusaada pukaaritan Angel ati wuruꞌu awunuutapaꞌoraz

choochi Ephesus iaꞌoraz:“Dii wuruꞌu kuwaiz tawuru diꞌikiꞌoraꞌa, zaamatapaꞌoraz 7 wizinao, padiwaꞌora

antanpuꞌo pakaꞌu idaꞌa, naꞌiki uruu chiꞌikaꞌanpaꞌoraz wunao bii anaꞌa 7 lampanaosaabatinapa-kizi, toma-kariwaiz gold idi.

† 1:8 Alpha naꞌiki Omega: A-B-C kawanuꞌo atii Z diꞌiti. Mazan Greek idaꞌan, usakadinan Alpha diꞌiki, ukatokon-tinanOmega diꞌiti. Tominkaru tomaꞌoraz ipai aimaakan kida utoma-kao uaꞌii, naꞌiki uruu katokontaꞌoraz ipai aimaakankida. ‡ 1:10 Kuwudii: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

REVELATION 2:2 433 REVELATION 2:172 “Õaitapa ipai kanom unao shaꞌapaapanii. Õaitapa dadara ukaudinan naꞌiki

utuuda ipai kashaꞌora kidaꞌo shaꞌapaꞌo uꞌati, naꞌiki aonaꞌo nii uaipan oiainao pi-dannao kakinaopan unao, naꞌiki õaitapa utiwaa-kidapanii mariidinauzonao apostle-tinpaꞌazoinao, utukapaꞌazon idi ĩkuwaa mishiin. Mazan aonaa umishidan ĩkakinaori.3Õaitapa utuuda kashaꞌora kidaꞌoraz ubaiaapaniaz õdikin ii naꞌiki aonaa ukashadinan.4 Mazan kainaꞌa õkowaadaꞌazon uꞌati aonaꞌo õnaudapan ushaꞌapatan. Aonaꞌa naaumarainpan õgaru aizii, umarainpauzon kawan daꞌi õgaru kiwiin. 5Udiꞌitapa naꞌapamumarainpan õgaru kiwiin. Aizii aonaꞌa naa umarainpan õgaru naꞌapa. Ukauꞌanutanawatinaꞌa naa uꞌoian ai, ushaꞌapata kiziꞌi naa ushaꞌapatauzonii kida daꞌi kiwiin.Mazan umatanawatinkan an uꞌoian ai õzikadan nii wuruꞌu ulampan saabatinapa-kizipawiizi iki.

6 “Mazan õaitapa kainaꞌa baudaꞌapa aimaakan ushaꞌapatanii kaimanaꞌo, aonaaunaudapan Nicolaitannao* shaꞌapaapaniaz, õgaru aonaa õnaudapan kapamazu.

7 “Puabatan an naꞌapam õkian, ukauꞌan puabataꞌa naa naꞌapam Doronai kianchoochinao ati! Kanommaꞌozakaꞌo naꞌiki wazootaꞌo oiaꞌo, õtaapadan nii unikan wuruakaꞌa paoribai taaꞌoraz kakupa-kinai, Tominkaru diꞌiaꞌoraz.”

Kaarita choochi atiꞌoSmyrna iaꞌoraz

8 Udaunaꞌan ukian õꞌati, “Pusaada pukaaritan Angel ati wuruꞌu awunuutapaꞌorazchoochi Smyrna ii:

“Dii wuruꞌu kuwaiz tawuruꞌu kiwiitapaꞌoraz naꞌiki dawuꞌitiiniꞌoraz diꞌikiꞌo, uruumawakaꞌoraz naꞌiki kakudaꞌoraz powaa iti koshan.

9 “Õaitapa patakaꞌutinainao unao, aonaa ukashaꞌapauzin, mazan unao kapu-raatanuꞌo udoronaa ii! Õaitapa oiaiman kida wunao kabootan paparadan uꞌatiꞌitaapinpaꞌazoinaouz Jewnao nii, aonaa Jewnao mani ĩdyaun. Ĩnao baokopa Satandiꞌitiꞌo ĩzaamatinpan. 10Manaꞌa paꞌi utariaꞌa naa aimaakan kida ai maonapaꞌo niꞌoraznaa ubaiaapan. Uabata! Satan tiwaa-kidapan nii unao, utaraa-kidan idaꞌan ubiiiki pidannao, naꞌiki ubaiainpan nii 10 kamoo. Pakawan paꞌi umishida õgaru, atiiuzowiaꞌazoo-kao diꞌiti õdikin ii, naꞌiki õtaan nii kakupa-kinai uwinipa nii.

11 “Puabatan an naꞌapam õkian, ukauꞌan puabataꞌa naa naꞌapam Doronai kianchoochinao ati! Kanom maꞌozakaꞌo naꞌiki wazootaꞌo oiaꞌo, aonaꞌo nii ubaiaapanwuruꞌu itamautanuz mawaka-karu.”

Kaarita choochi atiꞌoPergamum iaꞌoraz

12 Udaunaꞌan ukian õꞌati, “Pusaada pukaaritan Angel ati, wuruꞌu awunuutapaꞌorazchoochi Pergamum ii:

“Dii wuruꞌu kuwaiz tawuru diꞌikiꞌoraꞌa taapaꞌoraz marii dimanaꞌo, dyaꞌutamaꞌorazudabaazi kida dimanainpan. 13Õaitapanii wuruꞌu unao mashaapa-kiziz, naꞌiaꞌo Satannaobanai-tinpan. Upuꞌu pakawan unao daꞌanpan õgaru naꞌiki aonaa umarinaꞌatanumishidan õgaru, atii tawuru donoꞌo Antipas kakuwaapatinauzon dono õdauꞌu naꞌikiaonaa umarinaꞌatan pamishidan õgaru, atii uzowiauzo-kao naꞌii Satan naobanai-tinapa-kizi ii.

14 “Mazan kainaꞌa masakaudaꞌu aimaakan aonaa õnaudapan ushaꞌapatan: kainaꞌapabiꞌi kida pidannao unao biiꞌi daꞌanpainao Balaam kakinaori; uruu dyuudaꞌorazBalak shaꞌapata-kidan oiaꞌo kida Israelitenao ati, ĩnikan idaꞌan wanyukunui kida taa-kariwaiz baꞌoran tominkarunao ati, naꞌiki udyuudan idaꞌan ĩkiaapaakan madoronaa-daun kapam. 15Naꞌapa kapam kainaꞌa pabiꞌi kida pidannao ubiiꞌi daꞌanpainao Nicolai-tannao kakinaori. 16 Aizii, utanawatinaꞌa naa uꞌoian ai, mazan umatanawatinkan an,kadimanaꞌoniꞌi naa õwaꞌatin uꞌidaꞌati, õmizaataakaꞌananwunao tumaꞌamatanawatin-kainaouz. Õmizaataakanniiwuru idaꞌanaꞌa,marii dyaꞌutamaꞌoraz udabaazi dimanain-pan, koditaꞌoraz õdako iki.

17 “Puabatan an naꞌapam õkian, ukauꞌan puabataꞌa naa naꞌapam Doronai kianchoochinao ati! Kanommaꞌozakaꞌo naꞌikiwazootaꞌo oiaꞌo, õtaannii uꞌati diza-kariwaiz

* 2:6 Nicolaitannao: shaꞌapaapauzonao panaꞌantanpuꞌo aimaakan Tominkaru Paradan ai.

REVELATION 2:18 434 REVELATION 3:4manna.† Õtaan nii kapam ipai ĩkawanaꞌati barakaꞌo kuba, naꞌaꞌo nii upaawaꞌa paꞌinaꞌouuai saadinpan. Aonaꞌo nii baꞌoran pidan aitapanuz, soo wuruꞌu zaamataꞌo niꞌorazpaꞌan aitapazu.”

Kaarita choochi atiꞌoThyatira iaꞌoraz

18 Udaunaꞌan ukian õꞌati, “Pusaada pukaaritan Angel ati, wuruꞌu awunuutapaꞌorazchoochi Thyatira ii:

“Dii wuruꞌu kuwaiz Tominkaru Dani diꞌikiꞌo, uruu tawuruꞌu pururuꞌukappaꞌo-raz uawun tikazi kawan, naꞌiki wiziꞌiꞌoraz ukidiba chipirari wiziꞌii-kariwai kawan.19 Õaitapa ipai kanom ushaꞌapaapanii. Õaitapa pakawan utaapan umarainpaakan,umishidan õgaru, ukamunan-kidaakan uꞌatiaaka naꞌiki utuuda kashaꞌora kidaꞌo uba-iaapanii. Õaitapa powaꞌa zii ushaꞌapatan kaimanaꞌo kiwiitapaꞌo ai.

20 “Mazan kainaꞌa õkowaadaꞌazon aimaakan uꞌati aonaꞌo õnaudapan ushaꞌapaa-pan: utaapada zii wuruꞌu zun Jezebel kakinaopan unao. Oroo, mariidapaꞌorazpakowaadapan Tominkaru paradan õpidanannao ati. Okakinaopan õpoitorunaopanaꞌitiꞌo karikaonan, odyuudan idaꞌan ĩkiaapaakan madoronaa-daun, naꞌiki ĩnikanwanyukunui taa-kariwaiz baꞌoran tominkarunao ati. 21 Õdyuudauzoniꞌi naaotanawatinan paꞌoian ai, kotuaꞌiki õzaudapan, mazan aonaa omuudaꞌazon pakaduz.

22 “Ukauꞌan, õkarinaadan nii oroo tuukii pabedin paawaꞌa, naꞌiki wuruꞌu baꞌoran-tapainaouz odauꞌu, õbaiaapa-kidan nii ĩꞌati kaziwaꞌo tuukii, mazan ĩmarinaꞌatan anipai wuruꞌu oii kidaꞌoraz pashaꞌapaapan otuma, aonaꞌo nii ĩbaiaapanuzu. 23 Õzowiannii kapam ipai daꞌanpainao okakinaori kida, pidannao aitapa kizi ipai choochi kidakawanaꞌati õgaru wuruꞌu aitapaꞌoraz ipai pidannao nyukunuu naꞌiki ĩdiꞌitinpan.Õpatakaꞌutan nii ipai pidannao wuru kida kawanaꞌatiꞌi, oii kidaꞌoraz ĩshaꞌapatan.

24 “Mazan kainaꞌa baꞌoran pidannao Thyatira ii, aonaa ĩdaꞌanpan wuruꞌu oiaꞌorazkakinaorii, uruu wuruꞌu aitapa-kida-kariwaiz pabiꞌi kidaꞌo pidannao ati, ĩdakotaniazSatan kakinaori kida nii. Õkian uꞌati, aonaꞌo nii õtaan baꞌoran kakinaorii uꞌati,25mazan dadaraꞌa naa paꞌi uzaamatinapa umishidan diꞌiti atii õkaawan.

26“Kanommaꞌozakaꞌo naꞌiki wazootaꞌo oiaꞌo, naꞌiki taapaꞌo õdyuudanii ushaꞌapatanatii amazada tokon diꞌiti, õtaan nii uꞌati maꞌozaka-karu ukazowautapa-kinaa nii ipaiamazada kawanaꞌati. 27 Naꞌiki ukazowautapan nii ĩdyaun, ipai pamaꞌozakan idaꞌan,ukaraabiꞌian ĩdyaun naꞌapa aimaakan toma-kariwai kubai idiꞌo karaabiꞌii-kao kawanduuzaꞌu, naꞌapa õDaru taan kawan õmaꞌozakan õkazowautapa-kinaa nii. 28 Naꞌikiõtaan nii uꞌati wizi chaapiꞌikiꞌoraz utukapauzo-kao.

29 “Puabatan an naꞌapam õkian, ukauꞌan puabataꞌa naa naꞌapam Doronai kianchoochinao ati!”

3Kaarita choochi atiꞌo

Sardis iaꞌoraz1 Udaunaꞌan ukian õꞌati, “Pusaada pukaaritan Angel ati wuruꞌu awunuutapaꞌoraz

choochi Sardis ii:“Dii wuruꞌu kuwaiz tawuru diꞌikiꞌoraꞌa kazowautapaꞌoraz 7 doronainao Tominkaru

kanaapu iainaouz, naꞌiki zaamatapaꞌoraz 7 wizinao pakaꞌu idaꞌa.“Õaitapa ipai kanom ushaꞌapaapanii. Õaitapa kakupaꞌo kawanuꞌo utukapa-kao

padamata, umawakan puꞌaꞌa naa. 2 Ukauꞌan upokodaꞌa naa, naꞌiki umaꞌozakadaꞌanaa wuruꞌu kainaꞌa sodiꞌoraz zii uꞌidaꞌa umawakan aiaꞌa naa manawun. Ushaꞌa-panum kauꞌan õaitapa ushaꞌapatanii kidaz aonaꞌo zii uturuan õTominkarun ati.3Unyukunuitapa ukauꞌan naꞌapam daꞌi utominapa-kidauzo-kao uabatauzoniaz dauꞌu.Uizoꞌatizu, naꞌiki utanawatinaꞌa naa uꞌoian ai. Umapokodakan an, õwaꞌatin niiuꞌidaꞌati koidimiki kawan, naꞌiki aonaꞌo nii uaitapan naꞌapainim nii õkaawan. 4Mazan

† 2:17 diza-kariwaiz manna: uruu kotuaꞌoraz Tominkaru tauzon papaa-kinaa nii papidanannao, ĩkoditan donoꞌorazEgypt iki.

REVELATION 3:5 435 REVELATION 3:20kainaꞌa masakaudaꞌu pidannao ubiiꞌi Sardis ii aonaꞌo ĩkaniriban pakamichan. Ĩchiꞌika-pan nii õtuma, ĩkaiwadannii barakaꞌo kamicha, ushaꞌapanumkauꞌan kaiman ĩmashaa-pan uaiapa-kao kawanaꞌati. 5 Kanom maꞌozakaꞌo naꞌiki wazootaꞌo oiaꞌo, kaiwada-kida-kao nii uꞌati barakaꞌo kamicha, naꞌiki aonaꞌo nii õmainaabatan uꞌuu wuru diꞌikiꞌikakupa-karu kaaritannaaz;* õkowaadan nii õDaru naꞌiki Angelnao kanaapuꞌu, uruuõdaꞌanpiki.

6 “Puabatan an naꞌapam õkian, ukauꞌan puabataꞌa naa naꞌapam Doronai kianchoochinao ati!”

Kaarita choochi atiꞌo Philadelphia iaꞌoraz7 Udaunaꞌan ukian õꞌati, “Pusaada pukaaritan Angel ati wuruꞌu awunuutapaꞌoraz

choochi Philadelphia ii:“Dii wuruꞌu kuwaiz tawuru diꞌikiꞌoraꞌa kaimanaꞌoraz naꞌiki mishiꞌoraz ukuwaa.

Uruu wuruꞌu zaamatapaꞌoraz David keyan. Naꞌapainim udaꞌatan an paniinom, aonaaturuu pidan taratan; naꞌiki utaratan dono paniinom, aonaa turuu pidan daꞌatanuzu.

8 “Õaitapa ipai kanom ushaꞌapaapanii. Utukapa! Kainaꞌa õmuudan ukanaapuꞌudaꞌatinpaꞌo paniinom, aonaꞌo turuu pidan taratan. Õaitapa kainaꞌa masakaudaꞌuumaꞌozakan naꞌiki upuꞌu zii mazan utaapan õkakinaori naꞌiki aonaa umarinaꞌatanõgaru. 9 Naꞌiki utukapa, wunaouꞌu zaamatinpainaouz Satan diꞌiti, ĩnao mariidinau-zonao, taapinpaꞌazoinaouz kapam Jewnao nii, aonaa Jewnao mani ĩdyaun. Õdapadannii ĩdyaun uꞌidaꞌati ĩdawuka kizi uꞌati ukanaapu ikinapu ukidiba dazabaꞌa, naꞌiki ĩaita-pan nii õmarainpan unao. 10 Utaapan idi õkakinaori, utuudan idaꞌan ipai kashaꞌorakidaꞌo ubaiaapaniaz, õkazannaatan nii unao kichanaꞌiki-kii kidaꞌo ai, kaawaꞌazoꞌoraznaa imiꞌi baara ati tiwaa-kidapaꞌazoꞌoraz naa ipai pidannao daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.

11 “Kadimanaꞌo niꞌi naa õwaꞌatin. Dadara paꞌi uzaamatapa kainaꞌaꞌoraz uꞌidaꞌa,aonaa utaapadaꞌanaꞌa pidan koidapan uꞌai wuruꞌu uwinipaz õtaaꞌazooniaz. 12 Kanommaꞌozakaꞌo naꞌiki wazootaꞌo oiaꞌo õtoman nii uruu naꞌapa maꞌozakaꞌo tooro kadishi-tapaꞌoraz Tominkaru Dapu iaꞌoraz kawan, aonaꞌo nii naꞌapainim ukoditan unazo iki.Õsaadan nii umunaꞌa õTominkarun uu, naꞌiki donoi õTominkarun idiwauz uu, wuruꞌupaꞌinaꞌoraz Jerusalem, waꞌatiꞌo niꞌoraz aokazi iki õTominkarun diꞌiki. Õsaadan niikapam umunaꞌa paꞌinaꞌoraz õꞌuu.

13 “Puabatan an naꞌapam õkian, ukauꞌan puabataꞌa naa naꞌapam Doronai kianchoochinao ati!”

Kaarita choochi atiꞌoLaodicea iaꞌoraz

14 Udaunaꞌan ukian õꞌati, “Pusaada pukaaritan Angel ati wuruꞌu awunuutapaꞌorazchoochi Laodicea ii:

“Dii wuruꞌu kuwaiz Amen† diꞌikiꞌoraz, uruu kaimanaꞌo pidan, mishiꞌo ukuwaaTominkaru dauaꞌo, uruu idaꞌanaꞌo Tominkaru toman ipai aimaakan.

15 “Õaitapa ipai kanom ushaꞌapaapanii. Õaitapa aonaa uwadidin oo uwiichan.Õaipan unao baudaꞌapaꞌo idaꞌa oo baꞌoran diꞌii mani padamata! 16 Mazan uwiichanidi masakaudaꞌu sodi karikaonan, naꞌiki aonaa uwadidin oo uwiichan, õporikadannii unao õdako nazo iki. 17 Ushaꞌapanum kauꞌan ukian, ‘Õgaru kashaꞌapauziꞌomanawun, ipai kanom õaiapanii kainaꞌa õꞌidaꞌa, aonaꞌa naa kanom õaipan powaꞌa.’Mazan aonaa uaitapan unao patakaꞌutinainao naꞌiki aonaa aimaakan nii uꞌidaꞌa, unaomashaꞌapauziꞌo, ishaawunnaꞌikimakamichanuꞌo. 18Õkakinaotanunaoukauꞌan, utoriigold õꞌai kaimanaꞌoraz naa usaabaa-kao tikazi idi, ukashaꞌapauz kizi. Utorii kapambarakaꞌo kamicha ukamichan nii, udiza kizi wuruꞌu kakibaꞌazonnaꞌoraz umakamicha-nun. Utorii kapam kasarai uzichii-kinaa nii uawun kida utukapa kizi kaiman.

19 “Ipai õkakinaotan naꞌiki õpatakaꞌutan õmarainapaniinao. Õaipan idi ĩizoꞌatinõparadan paꞌan, ukauꞌan mishiꞌi naa paꞌi umarinaꞌata uꞌoian. 20Dii õgaruꞌu, õkadishi-tapan paniinom idaꞌa, õdau-daupanuz; naꞌiaꞌoram pidan abatan an õparadan naꞌikidaꞌataꞌo paniinom, õmorotan nii uꞌidiꞌiti naꞌiki õaroopan nii utuma.

* 3:5 kakupa-karu kaaritannaa: Tominkaru pidanannao uu saada-kizinao, ĩmashaapan nii Tominkaru tumakarikaonan. † 3:14 Amen: Jesus dakotan paugaru ‘Amen’ nii.

REVELATION 3:21 436 REVELATION 4:11

21 “Kanom maꞌozakaꞌo naꞌiki wazootaꞌo oiaꞌo, õtaapadan nii usakanatan õtumaõtaba idaꞌa, naꞌapa õwazootan kawan oiaꞌo naꞌiki õsakanatan kawan õDaru tuma utabadiꞌii.

22 “Puabatan an naꞌapam õkian, ukauꞌan puabataꞌa naa naꞌapam Doronai kianchoochinao ati!”

4Taain-karu Tominkaru ati aokazi ii aida-kida-kao

1 Uruu daunaꞌan õtukapa aokazi ii paniinom daꞌatinpaꞌo! Naꞌiki õabatan tawuruꞌukiwiiniꞌoraz uparadauzon daꞌi õꞌati, diiwaꞌo kuwudii aran kawanuꞌoraz daꞌi uparadan.Ukian, “Puwaꞌati daꞌatiꞌi, õaida kizi puꞌati kanomaꞌo nii shaꞌapa diinaꞌitiꞌi.” 2 SariapaTominkaru Doronaa kazowautan õgaru. Õtukapa aokazi ii umanawunuꞌoraz manawuntabai,* kainaꞌa pidan sakanatapan upaawaꞌa!† 3 Pidan sakanatapaꞌoraz upaawaꞌa aidin-pan kanada naꞌapa jasper naꞌiki carnelian kawan, naꞌiki kainaꞌa kiwariꞌi‡ awauta uawau-tapan wuruꞌu umanawunuꞌoraz manawun tabai, naꞌapa uaidinpan emerald kawan.§

4 Kainaꞌa baꞌorainao, 24 manawun kidaꞌo tabainao, awauta ĩawautapan wuruꞌu bau-daꞌapaꞌoraz umanawunuꞌoraz manawun tabai. Naꞌiki wuru idaꞌaꞌa umanawun kidaꞌoraztabainao, kainaꞌa 24 kazowautapainao* sakanatapan, ĩkaiwadapanii barakaꞌo kamichakida, naꞌiki king kowam kida, gold idiꞌo utoma-kao. 5Naꞌiki umanawunuꞌoraz manawuntabai diꞌiki, toroanaru turuinan naꞌiki kan-kan-kiaꞌo. Naꞌiki umanawunuꞌoraz manawuntabai kanaapuꞌu 7 lamp kida maodapan. Ĩnao wuruꞌu 7 doronainao Tominkaru diꞌiki-inaouz. 6 Naꞌa kapam umanawunuꞌoraz manawun tabai kanaapuꞌu, paran kawanuꞌo,ikoda glass taidada, naꞌiki kanuunuꞌo crystal† kawan.

Naꞌiki awauta wuruꞌu umanawunuꞌorazmanawun tabai dabaꞌa antanapu kida, kainaꞌa4 kakupaꞌo aimaakannao kida, kainaꞌa ĩawun pananaa an kida, ĩkanaapu ikinapu naꞌikiĩbarau ikinapu. 7 Baudaꞌapa aimaakan aidinpan naꞌapa lion‡ kawan; baꞌoran aidinpannaꞌapa tapiꞌiza kazoti kawan; baꞌoran aidinpan pidan awun baara kawanuꞌo uawunbaara; naꞌiki baꞌoran aidinpan naꞌapa udaruꞌo kokoi zuutapaꞌo kawan. 8 Ipai wuruꞌu4 kakupaꞌoraz aimaakan kida, kainaꞌa 6 ĩkutuba kida, ipai ĩkutuba idaꞌa kainaꞌa ĩawunkida upaawa iki naꞌiki uwaranu iki kida. Ipai kamoo naꞌiki marutaꞌo karikaonanĩkunuitinauzon kaikapaꞌa:“Kaimanaꞌo, kaimanaꞌo, kaimanaꞌo

Naobanai Tominkaru umanawunuꞌoraz,uruu naꞌauzoz amazada toma-kao uaꞌii,

atii kai, naꞌiki karikaonanuꞌo nii unaꞌan.”9Naꞌapainim 4 kakupaꞌoraz aimaakannao kunuuan kunui kida, ĩkonaukii-kidan, naꞌiki

ĩkowaadan pataapan uruu umanawunuꞌo nii. Naꞌiki kaiman ĩkian wuru atiꞌi Sakanat-apaꞌoraz umanawunuꞌoraz manawun tabai idaꞌa, uruu wuruꞌu kakupaꞌoraz karikaonannaꞌiki karikaonan. 10Uruu dono wuruꞌu 24 kazowautapainaouz, ipai ĩwashatinan wurukanaapuꞌaꞌa sakanatapaꞌoraz umanawunuꞌoraz manawun tabai idaꞌa, ĩmanawuntapanuruu kakupaꞌoraz karikaonan naꞌiki karikaonan. Ipai ĩtaan pakowam king kowam kaduzkida wuru kanaapu atiꞌi, umanawunuꞌoraz manawun tabai. Ĩkunuuan naa kaikapaꞌa:11 “WaNaobanaa Tominkaru!

Soo pugaru konaunamaꞌo,umanawunuꞌo,naꞌiki maꞌozakaꞌo karikaonan,

ushaꞌapanum kauꞌan putomaniiipai aimaakan.

Puaipan atiꞌo ĩtominan naꞌiki ĩkakupan.”* 4:2 umanawunuꞌoraz manawun tabai: Tominkaru taba wuruꞌu, udakota-kao ‘throne’ kii English idaꞌan. † 4:2Wuruꞌu pidan sakanatapaꞌoraz umanawunuꞌorazmanawun tabai idaꞌa, uruu Tominkaru. Putukapa verse 11. ‡ 4:3kiwariꞌi: oo kuwiariꞌi; English idaꞌan udakota-kao rainbow. § 4:3 jasper, carnelian naꞌiki emerald: kawinipinaakidaꞌo kuba, kanuunuꞌo, mazan wuzaꞌo oo koꞌoriꞌo kapam. * 4:4 kazowautapainao: umanawuniinao, foomaannaokawanuꞌo. † 4:6 crystal: kawinipinaꞌo kuba, kanuunuꞌo. ‡ 4:7 lion: udaruꞌo baudokoru.

REVELATION 5:1 437 REVELATION 5:125

Kaznizo-dani* zaamatan scroll† Tominkaru diꞌiki.1 Uruu daunaꞌan õtukapa wuruꞌu Sakanatapaꞌoraz umanawunuꞌoraz manawun tabai

idaꞌa, uzaamatapan scroll padiwaꞌora antanpuꞌo pakaꞌu idi. Ipai saada-kariwai kidakainaꞌa ubarau an naꞌiki unazo ikinapu, naꞌiki kainaꞌa 7 usakibadapa-kinao kida umu-naꞌan. 2Naꞌiki õtukapa umanawunuꞌo Angel, naꞌiki õabata ukian diiwaꞌo idaꞌan. “Kanomkaimanaꞌo manawun, turuaꞌo usoꞌotan wuruꞌu scroll sakibadapa-kinao kidaz, naꞌikiudaꞌatanuzu?” 3 Mazan aonaa baudaꞌapa aokazi ikiꞌo, oo imiꞌi baara ikiꞌo, oo imiꞌiwaranu ikiꞌo turuan padaꞌatan scroll, oo tukapan unazo iaꞌo. 4Uruꞌu naa õzaadan tuukii,ushaꞌapanum kauꞌan aonaa kanom ikoda-kao kaimanaꞌo nii turuaꞌo udaꞌatan scroll, ooutukapan unazo iaꞌo saada-kariwaiz.

5 Upuꞌu baudaꞌapa kazowautapainao bii ikiꞌo kian õꞌati, “Manaꞌa puzaadaꞌanaꞌa.Putukapa! Wuruꞌu dakota-kariwaiz umanawunuꞌo Lion nii, Judah takaan-daunuz, naꞌikiuruu kapam David takaan-daun, uruu wazootaꞌoraz oiaꞌo, naꞌiki turuu usoꞌotan 7sakibadapa-kariwai scroll diꞌiki, naꞌiki udaꞌatanuzu.”

6 Udaunaꞌan õtukapa Kaznizo-dani kadishitapan maonapa umanawunuꞌoraz man-awun tabai dazabaꞌa wunao sakodaitapaniaz 4 kakupaꞌo aimaakannao, naꞌiki kazowau-tapainao. Wuruꞌu Kaznizo-daniz zowiauzo-kariwai kawanuꞌo uaidinpan. Kainaꞌa 7uꞌozoo kida naꞌiki 7 uawun kida. Ĩnao tawuruꞌu 7 doronainao Tominkaru diꞌikiinaouz,dyuudauzo-kariwainaouz ipai amazada kawanaꞌati daꞌatiꞌi imiꞌi baara ati. 7Kaznizo-danimakon uzaamatan scroll Sakanatapaꞌo umanawunuꞌoraz manawun tabai idaꞌaꞌo diꞌiki,udiwaꞌora antanpuꞌo ukaꞌu diꞌiki.

8Uzaamatan daunaꞌanaꞌa naazu uruꞌu naa wuruꞌu 4 kakupaꞌoraz aimaakannao naꞌiki24 kazowautapainao, ipai ĩwashatinan wuru kanaapu itiꞌi Kaznizo-daniz. Ipai ĩzaamat-apan shamoro‡ kida naꞌiki boon kida gold idiꞌo utoma-kao paidaꞌo shanaribai idi, uruuwuruꞌu Tominkaru pidanannao toriinpan kidaz. 9Udaunaꞌan ĩkunuuan paꞌinaꞌo kunui:“Pugaru kaimanaꞌo,

puturuuda mishi puzaamatan scroll,naꞌiki pusoꞌotan usakibadapa-kinao kida.

Ushaꞌapanum kauꞌan pugaruzowiauzo-kariwai.

Pumawakan idaꞌan,pukazannaatan pidannao Tominkaru ati

ipai amazada kida diꞌiki,ipai wiizai kida diꞌiki,ipai bakadun kida ĩparadan,naꞌiki ipai panaꞌa kidaꞌo pidannao.

Aizii ipai ĩtaainan Tominkaru ati.10 Putoman ĩdyaun Faadaanao nii paꞌidiwaru,

taainainao nii Tominkaru ati.Naꞌiki ĩnaouꞌu nii kazowautapa

daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.”11 Uruu daunaꞌan koshan õawunuupan, õtukapa angelnao, iribaꞌo manawun ĩdyaun

aonaa ĩaita-kao kawanaꞌati, awauta ĩkadishitapan ĩzikonuitapan wuruꞌu umanawunuꞌo-raz tabai, 4 kakupaꞌoraz aimaakannao naꞌiki wuruꞌu 24 kazowautapainao kidaz. 12Naꞌikiõabata angelnao kunuipan naa diiwaꞌo idaꞌan. Kaikapaꞌa ĩkunuunuꞌu:“Wuruꞌu Kaznizo-dani zowiauzo-kariwaiz,

kaimanaꞌo uruu.Marii kizi mishi ukonaukii-kida-kao

umanawunun idi,ukashaꞌapauzin idi,

* 5: Kaznizo-dani: Putukapa John 1:29 idaꞌa. † 5: scroll: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. ‡ 5:8 shamoro: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinaodiꞌii.

REVELATION 5:13 438 REVELATION 6:11uaitapaaban idi, umaꞌozakan idi,

ukamarainapanun idi,ukanadan idi,

naꞌiki turuu kizi kaimankii-karu uꞌati.”

13Uruudaunaꞌan aka õabatan ipai aimaakan kida kunuipan, aokazi iaꞌo, imiꞌi baaraꞌaꞌo,imiꞌi waranu iaꞌo naꞌiki paran baoko iaꞌo, naꞌiki ipai aimaakannao mashaapainao ipaiamazada kawanaꞌati. Ipai ĩkunuipan kaikapaꞌa:“Wuru atiꞌi Sakanatapaꞌoraz umanawunuꞌoraz manawun tabai idaꞌa,

naꞌiki wuru atiꞌi Kaznizo-daniz.Marii kizi turuu kaiman kii-karu ĩꞌati, naꞌiki ĩmarainapa-kao.

Marii kizi kakuwaapa-karu ĩmanawunun naꞌiki ĩmaꞌozakan dauꞌu,karikaonan naꞌiki karikaonan.”

14 Wuruꞌu 4 kakupaꞌoraz aimaakannao kian “Amen!” Uruꞌu naa kazowautapainaowashatinaꞌakan naa paawun baara ukinapu imiꞌi baara iti, ĩtaainan naa Tominkaru atinaꞌiki Kaznizo-dani ati.

6Kaznizo-dani soꞌotan sakibadapa-kariwai kida scroll diꞌiki

1Õawunuutapan puꞌu Kaznizo-dani soꞌotan kiwiitapaꞌo scroll* sakibadapa-kinao. Õa-bata baudaꞌapa, 4 kakupaꞌo aimaakannao bii iki, parada-karu turuinan diiwa toroanarukawan. Ukian, “Daꞌatiꞌi!” 2 Õawunuupaꞌakan, naꞌii õtukapa barakaꞌo kawaro. Kainaꞌazaidapaꞌo ubarauꞌu, kabairiꞌo, naꞌiki õtukapa kowamai taa-kao uꞌati, king kowam kaduzidi. Uruu umakon naa umizaataakapaanan, ipai uzowianmizaataakapainao patuma, ipaiutarubanao kaakinpan uꞌati, uruu ukauꞌan maꞌozakaꞌo nii manawun ĩꞌai.

3 Uruu daunaꞌan Kaznizo-dani soꞌotan 2nd sakibadapa-kariwai scroll diꞌiki. Õabatakoshan baꞌoran kakupaꞌo aimaakannao bii ikiꞌo kian, “Daꞌatiꞌi!” 4 Baꞌoran kawaroaidinaꞌakan, wuzaꞌo paꞌan. Kainaꞌa zaidapaꞌo ubarauꞌu, taa-kao maꞌozaka-kinai uꞌati,umizaataaka-kida-kinaa nii imiꞌi baaraꞌa pidannao paꞌatiaaka, naꞌapaꞌo idaꞌan kiziĩmawakan. Uruu idi udaruꞌo marii taa-kao uꞌati, mizaataaka-kinai marii, dyaꞌutamaꞌoudabaazi kida dimanainpan.

5Udaunaꞌan Kaznizo-dani soꞌotan 3rd sakibadapa-kariwai scroll diꞌiki. Õabata koshanbaꞌoran kakupaꞌo aimaakannao bii ikiꞌo kian, “Daꞌatiꞌi!” Õawunuupan, naꞌii õtukapapodidiꞌo kawaro. Kainaꞌa zaidapaꞌo ubarauꞌu, uzaamatapa dyaꞌutam kimishaꞌo aitaarib-anaa pakaꞌu idaꞌa. 6 Naꞌiki õabata parada-karu wunao bii ikiꞌo kawanuꞌu 4 kakupaꞌoaimaakannao. Kaikapaꞌa kii-karuꞌu: “Baudaꞌapaꞌo kamoo pidan kaudinan winipinaaidaꞌan turuu utorian soo baudaꞌapa kilogram poroom, oo turuu utorian soo idikinaudaꞌukilogram barley. Mazan aonaa paꞌi pudokoodaꞌanaꞌa olive oil naꞌiki wine winipinaa.”†

7 Udaunaꞌan Kaznizo-dani soꞌotan 4th sakibadapa-kariwai scroll diꞌiki. Õabatakoshan baꞌoran kakupaꞌo aimaakannao bii ikiꞌo kian, “Daꞌatiꞌi!” 8 Õawunuupan, naꞌiiõtukapa kidaiꞌo kawaro. Kainaꞌa zaidapaꞌo ubarauꞌu, uꞌuu Mawaka-karu, naꞌiki kainaꞌaMawakainao Wiizi daꞌanpan uruu. Ipai ĩnao ati maꞌozaka-karu taa-kao ĩzowii-kinaanii 1/4 pidannao daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa. Wuru kida idiꞌo nii pidannao mawakanuꞌu:mizaataaka-karu idi, zamazi-karu idi, karinaa-karu bakadun kida rinai idi, naꞌikikichanaꞌiki-kii kidaꞌo aimaakannao zowian nii ĩdyaun.

9 Udaunaꞌan Kaznizo-dani soꞌotan 5th sakibadapa-kariwai scroll diꞌiki, naꞌii õtukapaaltar dazabaꞌa, pidannao doronaa kida, zowiauzo-kariwainaouz ĩmishidan idi manawunTominkaru Paradan naꞌiki ĩmamashaadaꞌazookan idi pakakuwaapan udauꞌu. 10 Diiwaꞌoidaꞌan ĩkian, “Umanawunuꞌo Naobanai, kaimanaꞌo naꞌiki mishiꞌo! Manaꞌa naa puzauda-paꞌanaꞌa powaꞌa! Kaiꞌi naa pupatakaꞌuta wunaouꞌu imiꞌi baara ainaouz zowiauzonaouzwaunao, pukaunaataꞌa naa waunao.” 11 Uruu daunaꞌan ipai ĩkawanaꞌati baraka zaꞌabaꞌikidaꞌo kamicha taa-kao ĩꞌati. Udaunaꞌan ĩdyuuda-kao ĩsookapaꞌanan masakaudaꞌu, atii* 6:1 scroll: kaarita katoridauꞌu upapidapa-kao oo soolaa-kariwai madai kaiwauzo-kariwai saadapa-kizai nii.Panaadon daꞌi kainaꞌa usakibadapa-kinao kida, panaadon daꞌi baudaꞌapa oo iriba umuna an kida, maabaiba kawanuꞌousakadan idi. † 6:6 Zamazi dono, kawinipinaa wanyukunui sellii-kao.

REVELATION 6:12 439 REVELATION 7:12

baꞌoran mishidainao, kaudinainaouz Jesus ati, zowii-kao naꞌapa ĩnao zowii-kao kawan,ĩaita-kao kawanaꞌati.

12 Uruu daunaꞌan õtukapa Kaznizo-dani soꞌotan 6th sakibadapa-kariwai scroll diꞌiki.Naꞌiki õtukapa imiꞌi nakainanmaꞌozakaꞌo idaꞌan, naꞌiki kamoomarutanpodidiꞌo kamichakawan, naꞌiki kauzu tukapa-kao wuza naꞌapa izai kawan. 13Wiizi kida waotan imiꞌi baaraati naꞌapa maꞌozakaꞌo awaru waota-kidan kawan paꞌishizoꞌo akai kida pakadunaa diꞌiki.14 Aokazi papidinan naꞌapa scroll kawan, naꞌiki umainaabatinan. Midukuo kida naꞌikiimiꞌi baara paran ii kidaꞌo, ipaiꞌo nii ĩzikada-kao pawiizi iki kida.

15 Uruu idi ipai kingnao daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, ipai kazowautapainao naꞌiki ipai sol-dyaanao zowaunaanao, naꞌiki kapuraataniinao naꞌiki maꞌozakainao naꞌiki ipai poitoru-inao naꞌiki aonaa poitoruinao mani, ipaiꞌo nii ĩdizinan udaruꞌo kuba uun nazo ii kidanaꞌiki kuba tuuꞌuz kida oroda an midukuo ii. 16 Diiwaꞌo idaꞌan ĩkian midukuo kidanaꞌiki kuba kida ati, “Uwaota waꞌidaꞌati udiza kizi waunao Sakanatapaꞌo umanawunuꞌo-raz manawun tabai idaꞌaꞌo ai, naꞌiki Kaznizo-dani patakaꞌutan ai waunao. 17 Uruukichanaꞌiki-kii kidaꞌo patakaꞌutin-karu kamoo kaawan naa wuruꞌu: kanomaꞌo nii tuu-dazu?”

7144,000 Israelitenao kainaabata-kao Tominkaru ati

1 Uruu daunaꞌan õtukapa 4 angelnao kadishitapan 4 imiꞌi baara shakaru kida diꞌii,ĩzaamatapan awaru kida, aonaa kizi awaru nii imiꞌi baaraꞌa oo paran ii oo atamunbaawu an. 2 Udaunaꞌan õtukapa baꞌoran angel waꞌatin waoko iki, unaꞌakapa kakupaꞌoTominkaru kainaariba. Uparadan diiwaꞌo idaꞌan wunao atiꞌi 4 angelnaouz, utaanmaꞌozaka-karu ĩꞌati, ĩpatakaꞌuu-kinaa nii imiꞌi baara naꞌiki paran. 3 Angel kian ĩꞌati,“Aonaa zii ukaziwaꞌanaꞌa imiꞌi baara, paran oo atamun kida atii wakainaabatan daunaꞌanzii waTominkarun pidanannao, ĩtawu kida idaꞌa.”

4 Aizii wuruꞌu Tominkaru pidanannao kainaabata-kariwainaouz pataawu kida idaꞌakowaada-kao õꞌati ĩiriban 144,000. Ĩnao wuruꞌu 12 Israel takaan-daunnao tonaazinaa biiikiꞌoraz ĩzaamata-kao. 5-8 12,000 zaamata-kao baudaꞌapaꞌo tonaazinaa kida diꞌiki, wunaokida diꞌikiꞌi: Judah, Reuben, Gad, Asher, Naphtali, Manasseh, Simeon, Levi, Issachar,Zebulun, Joseph, naꞌiki Benjamin diꞌiki.

Iribaꞌo pidannao baokopatinpan9 Uruu daunaꞌan õtukapa iribaꞌo manawun pidannao baokopatinpan aonaꞌo turuu

ĩaita-kao! Kaawainaouz naꞌati waꞌatin ipai bakadun wiizai kida diꞌiki, naꞌiki ipai bakadunĩdokozu-daunnao tonaazinaa kida diꞌiki, naꞌiki ipai bakadun ĩmada kida diꞌiki, naꞌiki ipaibakadun ĩparadan kida diꞌiki. Naꞌa ĩkadishitapanumanawunuꞌorazmanawun tabai naꞌikiKaznizo-dani kanaapuꞌu. Ĩkaiwadapa dawuu zaꞌabaꞌi kidaꞌo kamicha barakaꞌo, naꞌikiĩzaamatapa pokoridi anaba kawan kidaꞌo pakaꞌu kida idaꞌa. 10Diiwaꞌo idaꞌan ĩkian,“Pugaru waTominkarun naꞌiki

Kaznizo-dani kazannaataꞌoraz waunao.Pugaru sakanatapaꞌoraz umanawunuꞌo manawun tabai idaꞌa.”

11 Ipai daunuudaꞌu angelnao kadishitan, awauta ĩzikonuitapan wuruꞌu umanawunuꞌo-raz manawun tabai, ipai kazowautapainao, naꞌiki 4 kakupaꞌo aimaakannao. Uruu dau-naꞌan ipai ĩwashatinan, ĩawun baara kida apowa iti wuru kanaapu atiꞌi umanawunuꞌorazmanawun tabai, naꞌiki ĩtaainan naa Tominkaru ati.

12 Ĩkian,“Amen!Marii kizi Tominkaru konaukii-kida-kao

umanawunun idi,naꞌiki uaitapaaban idi,

naꞌiki ukaimanan idi;marii kizi umarainapa-kao

unaobanain idi,naꞌiki umaꞌozakan idi

REVELATION 7:13 440 REVELATION 8:13karikaonan naꞌiki karikaonan!

Amen!”13 Udaunaꞌan baudaꞌapa kazowautapainao bii ikiꞌo pishaan õgaru. Ukian, “Kanom

kaduznao wuruꞌu pidannaouz kaiwadapainaouz barakaꞌo kamicha zaꞌabaꞌi kida? Naꞌik-iꞌoram ĩwaꞌatin?”

14 “Õnaobanaa, aonaa õaitapan, soo pugaru paꞌan aitapa,” õkian uꞌati.Uruu daunaꞌan ukian õꞌati, “Ipai wunaouꞌu dobatainaouꞌu naa kichanaꞌiki-kii kidaꞌo

aimaakan kida baiaapa-kariwai. Ipaiꞌoraꞌa naa ĩchikaan pakamichan zaꞌabaꞌi kida baraka,Kaznizo-dani izain idi.

15 “Uruu idi ĩkadishitapan Tominkaru taba kanaapuꞌu kaudinainao nii uꞌati uwiiziii ipai kamoo naꞌiki marutaꞌo; naꞌiki wuruꞌu Sakanatapaꞌoraz umanawunuꞌo manawuntabai idaꞌa unaꞌauzonniꞌi naa ĩtumautaapan ĩdyaun. 16Aonaanaꞌapainimnii ĩzamaziizonoo ĩmaaradakon, aonaanaꞌapainimnii ĩbaiaapankamoowiichanpowaꞌa, 17Ushaꞌapanumkauꞌan, Kaznizo-dani mashaapaꞌoraz maonapa umanawunuꞌoraz manawun tabai daz-abaꞌa, utaapan nii ĩdyaun naꞌapa kaznizo taapa-kao kawan, unaꞌakan nii ĩdyaun nunuda-paꞌowunu diꞌiti, taaꞌoraz kakupa-kinai. Naꞌiki Tominkaru inoan nii kapam ĩawun uu kidaipai ĩawun iki.”

8Kaznizo-dani soꞌotan 7th sakibadapa-kariwai scroll* diꞌiki

1 Kaznizo-dani soꞌotan dono wuruꞌu 7th sakibadapa-kariwaiz scroll diꞌiki, sariapaamazada mashaadinaꞌakan mashaa aokazi ii, ikoda mani pazikon an hour. 2Udaunaꞌanõtukapa 7 angelnao kadishitapan naꞌa Tominkaru kanaapuꞌu, naꞌiki taa-kao ĩkawanaꞌati,baudaꞌapa kida kuwudii. 3 Baꞌoran angel kaawan ukadishitan maonapa altar dazabaꞌa,uzaamatapanii shanaribai kinnaa gold idiꞌo utoma-kao. Diriꞌi kaduunuꞌo aimaakan kidataa-kao shanaribai nii uꞌati, ukawaodan nii Tominkaru ati upidanannao toriinpan tuma,naꞌiki umuudan naazu altar, gold idiꞌoraz utoma-kao paawa ii, wuruꞌu umanawunuꞌorazmanawun tabai kanaapu iaꞌoraz. 4 Angel zaamatapaniaz shanaribai kaꞌawapaꞌo shanmakon doko iti Tominkaru diꞌiti, Tominkaru pidanannao toriinpan kida tuma. 5 Uruudaunaꞌan angel paidadan shanaribai kinnaawiziꞌiꞌo tikazi tiriizi idi altar paawa iki, udau-naꞌan ukabootaꞌakan naazu imiꞌi baara iti, sariapa naꞌii kan-kan-kiaꞌo naꞌiki toroanaruturuinan, naꞌiki imiꞌi nakainan maꞌozakaꞌo idaꞌan.

7 kuwudiinao6 Wuruꞌu 7 angelnao zaamatapainaouz pakawanaꞌati kuwudii kida minziiwan naa

ĩpootaꞌazon naa kidaz. 7 Kiwiitapaꞌo angel pootan pakuwuda, sariapa dadara kidaꞌowunu, kuba kawan, naꞌiki tikazi, izai tumaꞌo waotan imiꞌi baara ati. Uruu idi 1/3 imiꞌibaara kaꞌawan, naꞌiki ipai atamun naꞌiki pinidi naꞌa kidaꞌo kaꞌawan.

8 Udaunaꞌan baꞌoran angel pootan pakuwuda, sariapa aimaakan udaruꞌo midukuokaꞌawapaꞌo kawanuꞌu, kaboota-kao paran baoko iti. Uruu idi 1/3 paran baoko tanawati-nan izai nii, 9 naꞌiki ipai mashaapainao naꞌa ubaokoꞌo mawakan, naꞌiki kanawa tuuꞌuzkida naꞌaꞌo, ipai ĩmainaabata-kao.

10 Udaunaꞌan 3rd angel pootan pakuwuda. Sariapa udaruꞌo naꞌiki kanadaꞌo wiziwaotan doko iki, waꞌozinao naꞌiki wunu nunudapan diꞌiti. 11Wizi uu “Kibiaꞌo Manawun,”uruu idi 1/3 ukibiidan waꞌozinao naꞌiki wunu nunudapa-kizi kida, naꞌiki iriba pidannaomawakan ĩtuzan idi wuruꞌu wunu kibiaꞌoraz manawun.

12Udaunaꞌan 4th angel pootan pakuwuda. Sariapa 1/3 kamoo, kauzu, naꞌiki wiizinaozowita-kao, uruu idi 1/3 kida ĩkanadan makada-kao. Naꞌiki 1/3 baudaꞌapa kamoo idaꞌa,aonaa ukanadan; naꞌiki naꞌapa kapam 1/3 baudaꞌapaꞌo marutaꞌo idaꞌa, aonaa ukanadan.

13 Uruu daunaꞌan õawunuupan, õtukapa udaruꞌo kokoi zuutapaꞌo doko ii. Ukiandiiwaꞌo idaꞌan, “Kashaꞌoraꞌo nii! Kashaꞌoraꞌo nii! Kashaꞌoraꞌo nii manawun shaꞌapanipai pidannao ati mashaapainaouz daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, wuru poota-kao donoꞌo idikin-audaꞌuꞌoraz kuwudiinao, idikinaudaꞌuꞌo angelnao pootan niꞌoraz!”* 8: scroll: kaarita katoridauꞌu upapidapa-kao oo soolaa-kariwai madai kaiwauzo-kariwai saadapa-kizai nii.Panaadon daꞌi kainaꞌa usakibadapa-kinao kida, panaadon daꞌi baudaꞌapa oo iriba umuna an kida, maabaiba kawanuꞌousakadan idi.

REVELATION 9:1 441 REVELATION 9:21

91 Udaunaꞌan 5th angel pootan pakuwuda, õtukapa wizi waotauzoz doko iki imiꞌi

baara ati, naꞌiki key taa-kao uꞌati, kaꞌunaru aonaꞌoraz utokon nii keyannaa. 2 Wizidaꞌatan dono wuruꞌu kaꞌunaru aonaꞌoraz utokon nii, kishanaꞌo koditan bodoꞌokappan,naꞌapa tuubaruꞌo tikazi kaꞌawapaꞌo shan kawan. Uruu idi udikinidan kamoo, naꞌikimaruta utaapan amazada. 3 Aonaa masakaudaꞌu mani manorunao koditan tikazi shandiꞌiki imiꞌi baara ati, naꞌiki ĩmaꞌozakan taa-kao naꞌapa kankoorun maꞌozakan kawan.4 Aonaa ĩtaapada-kao ĩkaziwan pinidi oo atamun kida oo shaꞌapaꞌoram paoribai, mazanturuu ĩkaziwan pidannao paꞌan, aonaꞌoraz Tominkaru kainaariba nii ĩtawu kida idaꞌa.5Wuruꞌu manorunaouz aonaa ĩtaapada-kao ĩzowian pidannao sariapa, mazan ĩbaiatin-kidan nii ĩdyaun bakaꞌiaudaꞌu kauzu. Wuru kaziwanuꞌu ĩchiianiaz naꞌapa kankoorunchiinii kawan. 6 Uruu dono pidannao aipan nii padamata pamawakan, mazan aonaꞌonii ĩmawakan; ĩaipan pamawakan, mazan aonaa ĩmawakan.

7 Wuruꞌu manorunaouz aidinpan naꞌapa kawaronao kawan minziiwapaꞌoraz naamizaataakapa-karu dauꞌati; ĩzowau paawaꞌa kida kainaꞌa ĩkaiwadapan kowamaikawanuꞌo Gold idiꞌo utoma-kao, naꞌiki ĩawun baara kida aidinpan naꞌapa pidan awunbaara kawan. 8 Ĩzowaud kida dawuan naꞌapa zun zowaud kawan, ĩudako kida naꞌapalion dako kida kawan. 9 Kainaꞌa ĩdokoriꞌi dikiniribanaa kida chipirari idiꞌo kawanuꞌo,naꞌiki ĩkutuba aran kida tururukadappan naꞌapa tawuru kawanuꞌu iribaꞌoraz kawaronaokozootapainaouz chariot* kida mizaataakapa-kizai itiꞌo kawan. 10 Kainaꞌa ĩdyuo kidaidaꞌa ĩchiimikitin-kinaa naꞌapa kankoorun kawan, naꞌiki uruu idiꞌo wuruꞌu ĩkaziwaanuzpidannao ĩbaiatin-kidan nii ĩdyaun bakaꞌiaudaꞌu kauzu. 11 Kainaꞌa ĩnaobanaa kingkazowautapaꞌo ĩdyaun, Hebrew idaꞌan uꞌuu dakota-kao Abaddon, naꞌiki Greek idaꞌanuꞌuu dakota-kao Apollyon, (“Patakaꞌutauzo” kiaꞌowuruꞌu). Uruu angel awunuutapaꞌorazkaꞌunaru aonaꞌoraz utokon nii.

12 Wuruꞌu diꞌoraꞌa, kiwiitapaꞌo kashaꞌora-karu baiaapa-kariwaiz kaiwainpaꞌakaꞌoraznaa shaabatapan naawuruꞌu, kainaꞌiki dyaꞌutamaꞌa naa kashaꞌora-karu kida kaiwainpaꞌonii zii.

13 Uruu daunaꞌan 6th angel pootan pakuwuda. Õabata parada-karu waꞌatin 4 altarshakaru kida diꞌiki, gold idiꞌoraz utoma-kao, Tominkaru kanaapu iaꞌoraz. 14Parada-karukian angel ati, “Pumuuda wuruꞌu 4 angelnao dodotapa-kariwainaouz udaruꞌo waꞌoziEuphrates dazaba iaꞌoraz!” 15 Uruu 4 angelnao taapa-kao minziiwapaꞌa naa; wurukamoo dauꞌatiꞌi aita-kariwaiz naa, uruu dono ĩzowian nii 1/3 pidannao. 16 Soldyaanaozaidapainaouz kawaronao, õabata ĩdiriꞌin kowaada-kao 200,000,000 ĩdyaun.

17 Kaikapaꞌo wuruꞌu õtukapan kawaronao naꞌiki zaidapainaouz ĩbarauꞌu kida: wu-naouꞌu zaidapainaouz, kainaꞌa ĩkaiwadapan padokoriꞌi dikiniribanaa kida, ĩaidinpanwuza tikazi kawan, blue sapphire† kawan, naꞌiki yellow sulfur‡ kawan. Kawaronaozowau kida aidinpan naꞌapa lionnao zowau kawan kida, naꞌiki ĩdako kida diꞌiki koditatikazi, kashanaꞌo naꞌiki pizo-pizowaꞌo sulfur. 18Naꞌiki 1/3 pidannao zowii-kao daꞌaꞌa imiꞌibaaraꞌa, wuru idiꞌi idikinaudaꞌuꞌoraz patakaꞌutin-kinai kida: tikazi, kashanaꞌo naꞌiki pizo-pizowaꞌo sulfur koditaꞌoraz kida kawaronao dako iki. 19Wuruꞌu kawaronaouz ĩmaꞌozakantaa-kao uruu dono ĩdako naꞌiki ĩdyuo kida idaꞌaꞌo, uruu kida idiꞌo wuruꞌu ĩkaziwaanuzpidannao. Ĩdyuo kida kazowauꞌo naꞌapa kowazaz zowau kawan.

20 Aizii ipai pidannao, aonaꞌoraz ĩmawakan naꞌapain wuru idiꞌi kichanaꞌiki-kii ki-daꞌoraz patakaꞌutin-kinai kida, pakawan aonaa ĩmarinaꞌatan patomanii aimaakan kida.Aonaa ĩmashaadan patoriinpan oiaꞌo doronainao ati, naꞌiki wunao atiꞌi ĩtomaniazaimaakan kida gold idi, wiziꞌiꞌo chipirari idi, ishaꞌo chipirari idi, kuba idi naꞌiki atamunidi, aonaꞌoraz kanom ĩtukapan, ĩabatan oo aonaꞌoraz ĩchiꞌikan. 21 Naꞌiki aonaa ĩmari-naꞌatan pazowiipan pairibannao, naꞌiki ĩshaꞌapaapan oiaꞌo doronai idaꞌan aimaakandiꞌitinapa-kidaꞌo pidannao, naꞌiki madoronaa-daun ĩkiaapaakan, naꞌiki ĩkoidimikin.

* 9:9 chariot: soldyaanao tararan † 9:17 sapphire: uruu konaunamaꞌo kuba. ‡ 9:17 sulfur: Putukapakaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

REVELATION 10:1 442 REVELATION 11:610

Angel naꞌiki duusodiꞌo scroll*1Uruu daunaꞌan õtukapa baꞌoran umanawunuꞌo angel waꞌatin aokazi iki. Ukaiwada-

panii kawanuꞌo ishaꞌiz kamicha kaiwaadapa-kao kawan. Naꞌaꞌo kapam kiwariꞌi uzowaupaawa an, uawun baara kanadaꞌo naꞌapa kamoo kawan, naꞌiki utabaꞌu kida naꞌapadokoaꞌo tikazi kida maodapan kawan ĩaidinpan, 2 pakaꞌu idaꞌa uzaamatapa duusodiꞌoscroll daꞌatinpaꞌo. Udaunaꞌan umuudan padiwaꞌora antanpuꞌo pakidiba paran paawaiti, naꞌiki umuudan paꞌashabaron antanpuꞌo pakidiba imiꞌi paawa iti. 3Naꞌiki ukadakondiiwaꞌo idaꞌan naꞌapa lion kadakon kawan. Uruu daunaꞌan sariapa 7 toroanarunaodakoꞌatinuzu, õaitapa naꞌapaꞌoram wuruꞌu ĩparadan kianuz. 4 Maonapaꞌoraꞌa naaõsaadan padamata naꞌapam ĩkian kida, upuꞌu mazan õabatan parada-karu kian aokaziiki õꞌati, “Pumashaapa zii! Manaꞌa pusaadaꞌanaꞌa naꞌapam toroanarunao kian.”

5 Uruu daunaꞌan umanawunuꞌoraz angel, kadishitapaꞌoraz paran paawa ii, naꞌikiimiꞌi paawaꞌa sawadan padiwaꞌora antanpuꞌo pakaꞌu aokazi iti. 6 Uaipan idi paparadanmishida-kao, ukaiwaan Tominkaru uu, uruu karikaonanuꞌoraz ukakupan, tomaꞌo-raz aokazi naꞌiki ipai aimaakannao unazoaꞌoraz, uruu tomaꞌoraz imiꞌi baara naꞌikiipai aimaakannao unazoaꞌoraz, naꞌiki uruu tomaꞌoraz paran naꞌiki ipai aimaakannaoubaokoꞌiaꞌoraz. Angel kian, “Aonaꞌo niꞌi naa Tominkaru zaudapan powaꞌa! 7 Mazan7th angel pootan donoꞌo naa pakuwudu, umishian niꞌi naa pashaꞌapataꞌazoonii, naꞌapaukowaadauzon kawanaꞌatizu kotuaꞌa naa, uruu wuruꞌu kuwaiz, aonaꞌoraz uaitapauzo-kao, ukowaadauzoniaz papoitorunao, prophetnao ati.”

8Udaunaꞌanõabata parada-karu aokazi ikiꞌo kian õꞌati koshan, “Pumakopuzaamataꞌanwuruꞌu daꞌatinpaꞌoraz scroll, angel kaꞌu diꞌiki, kadishitapaꞌoraz paran paawa ii naꞌikiimiꞌi paawaꞌa.”

9 Uruu idi õmakon angel diꞌiti õpishaan naa uꞌai wuruꞌu duusodiꞌoraz scroll. Ukianõꞌati, “Puzaamatazu naꞌiki punikaꞌa naazu. Pudako ii putiwaan niiz bishoo, mazanpudyokorautan daunaꞌan ukaawan nii putoba nazo iti katamaꞌa naa.” 10 Uruu idiõzaamatan naa wuruꞌu duusodiꞌoraz scroll angel kaꞌu iki õnikan naazu! Õdako idaꞌaõtiwaanuz bishoo, mazan ukaawan õtoba nazoo iti, sariapa ukataman.

11Udaunaꞌan kii-karu õꞌati, “Pukowaadaꞌanaꞌa naa koshan kanom Tominkaru aiapaniipashaꞌapatan ipai pidannao ati, bakadun kidaz ĩwiizi, ĩmada, ĩparadan, naꞌiki ipaikingnao ati.”

11Dyaꞌutamaꞌo prophetnao Tominkaru dyuudanii

1 Uruu daunaꞌan aitaaribai atamun taa-kao õꞌati naꞌiki kii-karu õꞌati, “Pumakopuaitaꞌan kizi naꞌapam Tominkaru Dapu naꞌiki altar udarun, naꞌiki puaita naꞌapau-daꞌum kainaꞌa pidannao choochiipainao unazo ii. 2Mazan aonaa puaitaꞌanaꞌa naꞌapamTominkaru Dapu panibazooti udarun, ushaꞌapanum kauꞌan taa-kariwaiꞌi naa wuruꞌubaꞌoran pidannao ati, aonaꞌoraz ĩmishidan Tominkaru. Ĩchiꞌikaadanaan nii ipai donoinazo an Tominkaru pidanannao mashaapa-kiziz, naꞌiki ĩpatakaꞌutan niizu 42 kauzu.*3 Naꞌiki õtaan nii maꞌozaka-karu dyaꞌutamaꞌo õprophetinnao ati ĩkakuwaapa-kinaa niimishiꞌoraz õkuwaa dauꞌu, wuru donoꞌo 1,260 kamoo kidaz. Uruu dono ĩkaiwadan niikamicha kashaꞌora-karu daara ĩaida-kida-kinaa nii pakashaꞌoran pidannao oian dauꞌati.”

4 Wuruꞌu dyaꞌutamaꞌoraz Tominkaru prophetinnao, ĩnao wuruꞌu dyaꞌutamaꞌorazolive kadunaa kida niꞌoraz,† naꞌiki dyaꞌutamaꞌoraz lamp saabatinapa-kizi kida niꞌorazkapam kadishitapaꞌoraz Naobanai kanaapu ii, uruu kazowautapaꞌoraz ipai amazada.5Naꞌiaꞌoram pidan tiwaan an pashaꞌapatan dikaudaꞌo aimaakan ĩtuma, ĩkodita-kidan niitikazi padako iki kida, uruu idiꞌo nii ĩzowian patarubanao. Ukauꞌan naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌonii pidan mawakan utiwaan an pashaꞌapatan dikaudaꞌo aimaakan ĩꞌati. 6 Kainaꞌaꞌo nii

* 10: scroll: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. * 11:2 42 kauzu: naꞌapaꞌowuru kawanuꞌo verse 3 idaꞌaꞌoraz 1,260 kamoo kidaz, naꞌapaꞌo kapamwuru kawanuꞌo Revelation 12:14 idaꞌaꞌoraz 3 1/2wunu kawan. † 11:4 Zechariah 4:3

REVELATION 11:7 443 REVELATION 11:18

ĩmaꞌozakan taa-kao ĩmashaatapa-kinaa nii wunu ukaawan ai, wuru donoꞌo ĩkakuwaap-atinanuz Tominkaru paradan dauꞌu. Kainaꞌa kapam ĩmaꞌozakan taa-kao ĩtanawata-kinaanii wunu izai nii, naꞌiki turuu ĩshaꞌapatan bakadun patakaꞌutin-kinai kida imiꞌi baaraꞌanaꞌapainim karikaonan paaipan kawanaꞌati.

7 Ĩipaian daunaꞌan pakakuwaapan pidannao ati, wuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazikoditaꞌo niꞌoraz imiꞌi waranu iki, mizaataakan nii ĩtuma, uzowian nii ĩdyaun mawaka.8Mawakaꞌo prophetnao naꞌian nii mapuduꞌo dobaapa-kizai dunapo ii, umanawunuꞌorazdonoi nazo ii. Naꞌiaꞌo kapam ĩnaobanaa Jesus taukauzo-kao cross diꞌiti. Uruu wuruꞌudonoiz dakota-kariwaiz kapam Sodom oo Egypt nii, ushaꞌapanum kauꞌan pidannao naꞌiisannao mashaapan idi oii, naꞌapa Sodom oo Egypt Baara sannao kawan. 9 Pidannaoipai wiizai kida diꞌiki, bakadun ĩdokozu-daunnao kida diꞌiki, bakadun ĩparadan kidadiꞌiki, naꞌiki ipai bakadun ĩmada diꞌiki, ipaiꞌo nii ĩtukapan Prophetnao mawakainaouzwashatinpan 3 1/2 kamoo, naꞌiki aonaa ĩaipan ĩdida-kao. 10 Tuukiaꞌo nii pidannaokonaukian Prophetnao mawakan idi, ushaꞌapanum kauꞌan kiwiin ĩpatakaꞌutin-kidauzonĩdyaun tuukii manawun. Uruu idi ĩkonaukiitinan nii, ĩdyuudan nii aimaakan kidapaꞌatiaaka kida.

11Mazan 3 1/2 kamoodaunaꞌan, Tominkaru kakudannii ĩdyaunpowaa iti koshan, uruuidi ĩkadishitan, naꞌiki ipai tukapainao ĩdyaun tarian. 12 Uruu daunaꞌan dyaꞌutamaꞌorazProphetnao abatan diiwaꞌo parada-karu aokazi ikiꞌo kian ĩꞌati, “Uwaꞌati daꞌatiꞌi!” kii.Ĩmakon naa aokazi iti ishaꞌiz idaꞌan, pidannao manaudapa-kainao ĩdyaun awunuutapanpuꞌu.

13 Sariapa imiꞌi nakainan maꞌozakaꞌo idaꞌan manawun, naꞌiki 1/10 kabaunnao tonnaakaboobiꞌii-kao. 7000 pidannao mawakan wuru idiꞌi imiꞌi nakainanuz, baꞌorainao waꞌaki-nainao aonaꞌo ĩmawakan, tuukii ĩtarian, uruu idi ĩkian, “Tominkaru aokazi iaꞌo, pugarumaꞌozakaꞌo manawun.”

14 Diꞌoraꞌa 2nd kashaꞌora-karu kida, kaiwainpaꞌakaꞌoraz naa kida, shaabatapan naawuruꞌu. Kainaꞌiki baudaꞌapaꞌa naa kashaꞌora-karu, kadimanaꞌo niꞌi naa ukaiwainpandiꞌoraꞌa kida daunaꞌan.

7th angel pootan pakuwuuda15Uruu daunaꞌan uruꞌu naa 7th angel pootan pakuwuuda, naꞌii õabata diiwaꞌo idaꞌan

parada-karu kida aokazi ikiꞌo kian:“Aizii diꞌoraꞌa daunaꞌan,soo wanaobanaa Tominkaru

naꞌiki wuruꞌu uzaamataniaz Christ,kazowautapan niꞌi naa ipai pidannao.

Tominkaru kazowautapan nii karikaonannaꞌiki karikaonan!”

16 Sariapa 24 kazowautapainao sakanatapainaouz pataba kida idaꞌa Tominkaru kanaa-puꞌu, ipai ĩwashatinan paawun baara ikinapa imiꞌi baara iti, ĩtaainan naa uꞌati. 17 Ĩkian:“Wanaobanaa Tominkaru umanawunuꞌo,

pugaru naꞌauzoz amazadatoma-kao uaꞌii,

naꞌiki karikaonanuꞌo nii punaꞌan.‘Kaiman’ wakian puꞌati,

puaidan idi mishiꞌo pumaꞌozakan,naꞌiki pusakadaniꞌi naa pukazowautapan!

18 Ipai mamishida-kainao toꞌoran tuukii puꞌati,kaawaꞌa naa aizii putoꞌoran kamoon,pubuupan mawakainao kamoon kaawan naa.

Kaawaꞌa naa kamoo pukawinipinaata-kinaa nii pupoitorunao,wuruꞌu prophetnaouz,naꞌiki ipai pupidanannao taapainaouz pugaru umanawunuꞌo nii,manawun-tinpainao naꞌiki patakaꞌutinainao.

Kaawaꞌa naa kamoo pumainaabatanipai pidannao zowiainao

REVELATION 11:19 444 REVELATION 12:18

baꞌoran pidannao daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.”19 Uruu daunaꞌan aka Tominkaru Dapu aokazi iaꞌo daꞌatinan naꞌiki naꞌii õtukapan

kaimanaꞌoraz pakara Tominkaru paradan pakarannaaz. Udaunaꞌan naꞌa kan-kan-kiaꞌo,toroanaru turuinan, imiꞌi nakainan naꞌiki dadara tuuꞌuz kidaꞌo wunu waotan.

12Zuna naꞌiki Dragon*

1 Uruu daunaꞌan õtukapa umanawunuꞌo diꞌitinapa-kinai aimaakan aidinan aokaziii: Zuna kakamichantinpaꞌo kamoo idi, naꞌiki kauzu okidiba waranuꞌu, naꞌiki kainaꞌaokaiwadapan king kowamkaduz, upaawaꞌa kainaꞌa 12wizinao. 2Kaudaniꞌowuruꞌu orooz,odani shakataꞌazon idiꞌi naa ozaadan naꞌiki okadakoinan ukaziwan idi.

3 Õtukapan koshan baꞌoran umanawunuꞌo diꞌitinapa-kinai aimaakan aokazi ii: naꞌiiõtukapa udaruꞌo wuzaꞌo Dragon, kainaꞌaꞌo 7 uzowau naꞌiki 10 uꞌozoo kida, naꞌiki ipaiuzowau kida kawanaꞌati kainaꞌa king kowam kaduz kida. 4 Padyuo idi utoꞌotan dokoiki 1/3 wizinao, udaunaꞌan ukabootan ĩdyaun imiꞌi baara ati. Dragon kadishitan zunkanaapuꞌu, unikaꞌazon odani, ushakatan dono.

5 Uruꞌu naa okaudanipaꞌakan naa daonaiora odani nii, uruu wuruꞌu kazowautapaꞌoniꞌoraz ipai pidannao daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, pamaꞌozakan idaꞌan. Mazan koraidaonaanaꞌaka-kao mashaꞌapakiaka Tominkaru naꞌiki utaba diꞌiti. 6 Naꞌiki wuruꞌu zunaz, oki-doopaꞌakan naa munapo pidan mashaapa-kizi ai, amazada iti, Tominkaru minziiwataniidiꞌiti, naꞌii kaimanaꞌo nii otaapa-kao 1,260 kamoo kawanaꞌati.†

7 Uruu daunaꞌan mizaataaka-karu aokazi ii. Michael, paꞌangelinnao tuma mizaapanDragon, naꞌiki Dragon paꞌangelinnao tuma mizaapan powaa iti Michael. 8Mazan winii-kao Dragon paꞌangelinnao tuma, naꞌiki aonaa turuu ĩmashaapan naa powaꞌa aokazi ii.9Uruu idi udaruꞌorazDragonnaꞌiki uangelinnao kaboota-kaoaꞌa naa aokazi iki imiꞌi baaraati, uruu wuruꞌu dakota-kariwaiz kowazaz nii kotuaꞌa naa, naꞌiki Devil oo Satan kii, uruuwuruꞌu shaꞌapata-kidaꞌoraz oiaꞌo pidannao ati umariidapan idaꞌan ĩdyaun.

10 Sariapa õabatan aokazi ii parada-karu kian diiwaꞌo idaꞌan kaikapaꞌa: “AiziiwaTominkarun kazannaatan papidanannao kamoon kaawan naa! Aizii uaidan pa-manawunun pakazowautapan idaꞌan king kawan, naꞌiki Christ, uzaamataniaz naobanainii aidan pamanawunun kapam utuma. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo niꞌi naa powaꞌaSatan kadishitan Tominkaru kanaapu ii, ukaboota-kao idiꞌi naa aokazi iki imiꞌi baaraati. Uruu wuruꞌu kowaadapauzoz daꞌi kiwiin Tominkaru ati kanom waꞌinawuzunaonaꞌiki wadadakoonao shaꞌapatanii oii kidaꞌoraz aimaakan ipai kamoo naꞌiki marutaꞌoTominkaru ati. 11 Mazan waꞌinawuzunao naꞌiki wadadakoonao winii Satan, Kaznizo-dani izain idaꞌan naꞌiki ĩkakuwaapan idaꞌan kaimanaꞌo kuwai dauꞌu udauaꞌoraz, naꞌikiaonaa ĩtarian pazowiaꞌazoo-kao ai. 12Ukonaukii, unao mashaapainaouz aokazi ii, mazanunao mashaapainao imiꞌi baaraꞌa naꞌiki paran baoko ii, ubaiaapan nii kashaꞌora-karutuukii, Satan kaawan idiꞌi naa unao idaꞌati. Toꞌora uruu, uaitapan idi aonaꞌa naa amazadaturuuan ushaꞌapata-kida-kinaa nii oiaꞌo.”

13 Dragon aitapan idiꞌi naa pakaboota-kao imiꞌi baara ati, uruꞌu naa udawatan zunshakata-kidaꞌoraz daꞌi daonaiora. 14Mazan dyaꞌutam udaruꞌo kokoi kutuba kawan kidaꞌotaa-kao oꞌati, ozuuta-kinaa nii pawiizi iti amazada iti munapoꞌo pidan mashaapa-kizi ai.Naꞌii kaimanaꞌo nii otaapa-kao Dragon ai 3 1/2 wunu kawanaꞌati.‡

15Uruu daunaꞌan Dragon kodita-kidan wunu padako iki, kadimanaꞌo ushootan waꞌozikawan zun dawuꞌati uaipanwunu naꞌakan oroomunapo. 16Mazan imiꞌi kaminkaꞌuta wu-ruꞌu zunaz, udaꞌatinan idaꞌan utoman kaꞌunaru, uruu idi ipai wunu morotan ushaawata.17 Uruu idi Dragon toꞌoran zun ati naꞌiki umakon umizaataakaꞌanan baꞌoran odainaotuma mishidainaouz Tominkaru paradan naꞌiki taapainaouz Jesus kuwaa.

18Udaunaꞌan Dragon kadishitan paran danoma ii.

* 12: Dragon: uruu oiaꞌo doronai zowaunaa, udakota-kao Satan. † 12:6 Putukapa footnote Revelation 11:2saada-kao 1,260 kamoo dauaꞌoraz. ‡ 12:14 Putukapa footnote Revelation 11:2 saada-kao, 3 1/2 wunu dauaꞌoraz.

REVELATION 13:1 445 REVELATION 13:1713

Dyaꞌutam panaꞌaokazinao1 Udaunaꞌan õtukapa baudaꞌapa kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi koditan paran baoko

iki. Kainaꞌa 10 uꞌozoo naꞌiki 7 uzowau; ipai uꞌozoo kida kawanaꞌati kainaꞌa kingkowam kaduz kida, naꞌiki ipai uzowau kida kawanaꞌati kainaꞌa uuai saadinpan dakoopaꞌoTominkaru. 2 Wuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokazi aidinpan naꞌapa baudokorukitannaaru kawan, ukidiba kida udaru naꞌapa bear* kidiba kida kawan, naꞌiki udakonaꞌapa lion dako kawan. Dragon taannaawuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi ati patabanaꞌiki pamaꞌozakan naꞌapa kizi ukazowautapan paugaru kawan kapam. 3 Baudaꞌapakichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi zowau, tuukiaꞌo uzowiauzo-kao, mazan manakaꞌa naapowaa itiz. Uruu idi ipai pidannao imiꞌi baara ainaouz tuukii ĩdiꞌitinpan, naꞌiki ĩdaꞌanannaa wuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokazi. 4 Ipai pidannao taapan umanawunuꞌonii wuruꞌu Dragon, utaan idi pamaꞌozakan kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi ati. Naꞌikiumanawun nii kapam ĩtaapan kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi. Ĩkian, “Aonaa kanommaꞌozakaꞌo nii uruu kawan. Kanom kaꞌiita pawiniinuz, pamizaataakan idaꞌan utuma?”

5 Uruu daunaꞌan wuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokazi maꞌozakan taa-kaouꞌatadinapa-kinaanii naꞌiki naꞌapaꞌo kida idaꞌanudakoopanTominkaru. Ukazowautapantaa-kao 42 kauzu. 6 Udakoopan Tominkaru, uꞌuu, umashaapa-kizi naꞌiki ipaimashaapainao aokazi ii. 7 Taapada-kao umizaapan Tominkaru pidanannao naꞌikiuwinii ĩdyaun pamaꞌozakan idaꞌan. Naꞌiki taapada-kao ukazowautapan ipai pidannao,ipai bakadun kidaz ĩdokozu-daunnao kida, ĩwiizi, ĩparadan naꞌiki ĩmada. 8 Ipai pidannaotaapan umanawunuꞌo nii wuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi. Ĩnao wuruꞌu pidannaoaonaꞌoraz ĩꞌuu kida saadinpan kakupa-karu kaaritannaa† idaꞌa amazada toma-kao uaꞌii.Wuruꞌu kaaritaz zowiauzo-kariwai Kaznizo-dani kaaritan wuruꞌu.

9 Puabatan an naꞌapam õkian, ukauꞌan puabataꞌa naa kaiwuruꞌu parada-karuz.10 Naꞌiaꞌoram pidan aiapa-kariwai utaraa-kao, mishiꞌo nii utaraa-kao; naꞌiaꞌoram pidanaiapa-kariwai uzowii-kao marii idi, mishiꞌo nii uzowii-kao marii idi. Ukauꞌan marii kiziTominkaru pidanannao tuudan papatakaꞌuta-kao naꞌiki marii kizi pakawan ĩmishidapanuruu.

11 Uruu daunaꞌan õtukapa baꞌoran kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi koditan imiꞌi kaꞌazoiki. Kainaꞌa dyaꞌutam uꞌozoo kaznizo dani kawan, naꞌiki uparadan naꞌapa Dragonparadauzon kawan. 12 Naꞌiki naꞌapa koshan umaꞌozakan kiwiitapaꞌo kichanaꞌiki-kiaꞌopanaꞌaokazi kawan naꞌiki naꞌapa ushaꞌapatan aimaakan kida uaipan kawanaꞌati. Uruuidi udyuudan ipai imiꞌi baara anainao pidannao taapan umanawunuꞌo nii wuruꞌu kiwi-itapaꞌoraz kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi, kakudaꞌoraz naa pazowii-kao daunaꞌan tuukii.13Naꞌiki uaidan umanawun kidaꞌo aimaakan diꞌitinapa-kidaꞌo pidannao atii uwaota-kidazii tikazi aokazi iki imiꞌi baara ati ipai ĩawunuutapan puꞌu. 14Naꞌiki ipai upozawata-kidanpidannao mashaapainaouz imiꞌi baaraꞌa uaidan idaꞌan wuruꞌu umanawun kidaꞌorazaimaakan, kiwiitapaꞌoraz kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi awunuutapan puꞌu. Naꞌiki udyu-udan ĩtoman aimaakan naꞌapaꞌo kiwiitapaꞌoraz kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi kawanuaidinpan, uruu tawuruꞌu zowiauzo-kariwaiz tuukii, naꞌiki kakudaꞌoraz naa powaa iti.15Udaunaꞌan umaꞌozakan taa-kao unizoin-kidan wuruꞌu toma-kariwaiz aimaakan, naꞌikituruu kizi uparadan kapam. Uruu idi udyuudan ipai pidannao aonaꞌoraz ĩdawukan paꞌatizowii-kao.

16 Tuukii kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi‡ dyuudan ipai pidannao, patakaꞌutinainaonaꞌiki manawun-tinpainao, kapuraatanuꞌo naꞌiki mapuraatanuꞌo, poitorui naꞌiki aonaapoitorui mani kainaabata-kidinan padiwaꞌora antanpuꞌo pakaꞌu kida idaꞌa oo pataawukida idaꞌa. 17 Naꞌiki aonaa turuu pidan toriinan oo selliipan shaꞌapauzii, kainaaribaiaonaan an uꞌidaꞌa, uruu wuruꞌu kiwiiniꞌoraz kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi uuaz, naꞌikiuruu wuruꞌu uꞌuu aitaapa-kinaoaz.* 13:2 bear: udaruꞌo naꞌiki toꞌoraꞌo. Ukaiwaanii pabazi zaꞌabaꞌi kida pazowii-kinaa nii aimaakan. Kainaꞌaudikin Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 13:8 kakupa-karu kaaritannaa: Tominkaru pidanannaouu saada-kizinao, ĩmashaapan nii Tominkaru tuma karikaonan. ‡ 13:16 kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi: uruukowaada-kariwaiz verse 11 diꞌii.

REVELATION 13:18 446 REVELATION 14:13

18 Daꞌaꞌa uaiapa aitapaaba-karu, kanom aitapaabaꞌo marii kizi uaitapan kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi uu aitaaribanaa, ushaꞌapanum kauꞌan uruu kainaabataꞌoraz pidan uukapam, wuruꞌu 666 kiaꞌoraz.

14Kaznizo-dani naꞌiki pidannao ukazannaataniinao

1 Uruu daunaꞌan õawunuupan koshan õtukapa Kaznizo-dani kadishitapan Zionnaawaꞌa, naꞌiki kainaꞌa utuma 144,000 pidannao, ĩnao wuruꞌu kainaꞌaꞌoraz uꞌuu naꞌikiudaru uu saadinpan ĩtawu kida idaꞌa. 2 Naꞌiki õabata parada-karu aokazi ikiꞌo naꞌapatozowan shaokodappan kawanuꞌo, naꞌiki toroanaru turuinan kawanuꞌo. Wuruꞌu õabata-niaz tauapatinainao kawanuꞌo shamoro* kida idaꞌan. 3Uruu 144,000 pidannao kunuuannaa paꞌinaꞌo kunui umanawunuꞌoraz manawun tabai kanaapuꞌu, naꞌiki 4 kakupaꞌoaimaakannao kanaapuꞌu, naꞌiki 24 kazowautapainao kanaapuꞌu. Aonaa turuu baꞌoranpidannao kunuuan wuruꞌu kunuiz, soo wuruꞌu 144,000 pidannao paꞌan, ĩnao wuruꞌuTominkaru kazannaataniinaouz. 4 Ĩnao wuruꞌu aonaꞌoraz naꞌapainim ĩkiitauzon zun,uruu idi kaiman ĩtaapan pananaa. Ĩnao wuruꞌu daꞌanaꞌoraz Kaznizo-dani umakon dononaꞌitim karikaonan. Ĩnao wuruꞌu kiwiitapaꞌoraz ĩkazannaata-kao imiꞌi baaraꞌa, ĩnao taa-kariwaiz Tominkaru naꞌiki Kaznizo-dani ati. 5 Aonaa naꞌapainim ĩmariidinauzon, naꞌikiaonaa ĩshaꞌapatauzon oiaꞌo.

Idikinaudaꞌuꞌo angelnao6 Uruu daunaꞌan õtukapan baudaꞌapa angel zuutapan doko ii, ukowaadaꞌazon

Kaimanaꞌo Kuwai karikaonanuꞌoraz umishiin Tominkaru diꞌikiꞌo ipai pidannao ati,mashaapainaouz ipai amazada kawanaꞌati kida daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, bakadun kidazĩwiizi, ĩdokozunnao, ĩparadan, naꞌiki ĩmada. 7 Ukian diiwaꞌo idaꞌan, “Utaapaꞌa naaTominkaru umanawunuꞌo nii naꞌiki ukonaukii-kidaꞌa naa uruu.” Kaawaꞌa naa kamooaita-kariwaiz, ubuuapa-kinaa nii ipai pidannao daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa. Utaapaꞌa naaTominkaru umanawunuꞌo nii, uruu wuruꞌu tomaꞌoraz aokazi, imiꞌi baara, paran naꞌikiwunu nunudapa kidaꞌoraz.

8 Udaunaꞌan 2nd angel aidinan kiwiitapaꞌoraz angel dawuꞌati. Ukian, “Mainaabata-kaoaꞌa naa! Mainaabata-kaoaꞌa naa Babylon umanawunuꞌoraz donoi. Babylon shaꞌap-atanii madoronaa-daun kidaꞌoraz oiaꞌo, ipai owaota-kidan baꞌoran wizainao kida daꞌaꞌaimiꞌi baaraꞌa, otaan kawanuꞌo wine ĩtuzan nii, uruu wuruꞌu maꞌozakaꞌoraz wine okiaapa-kidinanuz madoronaa-daun. Onaꞌapan idiꞌo Tominkaru patakaꞌutan oroo.”

9 Uruu daunaꞌan õtukapa 3rd angel aidinan kiwiitapainao dawuꞌati. Ukian diiwaꞌoidaꞌan, “Ipai pidannao taapainao kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi patominkarun nii, naꞌikitoma-kariwai uruu kawanuꞌoraz, naꞌiki ipai kainaꞌaꞌo ukainaariba kida ĩtawu kidaidaꞌa oo ĩdiwaꞌora antanpuꞌo ĩkaꞌu kida idaꞌa, 10 ipaiꞌo nii kapam ĩtuzan wine wuruꞌuTominkaru toꞌoranuz. Uruu maꞌozakaꞌoraz manawun wine Tominkaru shootan niꞌorazpatoꞌoran kooponnaa nazo iti ĩtuzan nii. Diꞌoraꞌa pidannao patakaꞌuta-kaouꞌo nii ĩdyaun,kaꞌawapaꞌo sulfur† idi, angelnao naꞌiki Kaznizo-dani awunuutapan puꞌu. 11 Wuruꞌutikaziz patakaꞌutaꞌo niꞌoraz ĩdyaun, ushan bodoꞌokapan nii karikaonan naꞌiki karikao-nan, aonaa naꞌapainim nii ĩbaiatinan shaabatan. Ĩnao wuruꞌu taapainaouz kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi patominkarun nii naꞌiki toma-kariwai uruu kawan, naꞌiki kainaꞌaꞌorazukainaaribanaa uꞌuuaz ĩꞌidaꞌa.”

12Ukauꞌanmarii kizi Tominkaru pidanannaomaꞌozakadinan ĩtuuda kizi papatakaꞌuta-kao. Pakawan kizi ĩizoꞌatin Tominkaru kakinaori kida naꞌiki ĩdaꞌanan Jesus pamishidantuma.

13 Uruu daunaꞌan õabatan aokazi ikiꞌo parada-karu kian, “Pusaada diꞌoraꞌa: Wu-naouꞌu mishidainaouz Naobanai Jesus, konaukiaꞌo nii ĩdyaun ĩmawakan an diꞌoraꞌadaunaꞌanaꞌa.” Udaunaꞌan Kaimanaꞌo Doronaa kian, “Mishiꞌo wuruꞌu. Ĩsookapan niꞌi naadadara kidaꞌo pakaudin-kizi ai, ipai aimaakan kaiman kidaꞌoraz ĩshaꞌapatan aitapa-kida-kao nii.”* 14:2 shamoro: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karuMashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 14:10 sulfur: Putukapakaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

REVELATION 14:14 447 REVELATION 15:7Kasabaꞌuapa-karu paoribai aka imiꞌi baaraꞌa

14Udaunaꞌan õawunuupan õtukapa barakaꞌo ishaꞌiz. Kainaꞌa pidan kawanuꞌo sakanat-apan ishaꞌiz paawaꞌa. Kainaꞌa king kowam kaduz gold idiꞌo utoma-kao uzowau paawaꞌa,naꞌiki kainaꞌa uzaamatapan dimanaꞌo soopara pakaꞌu idaꞌa. 15 Uruu daunaꞌan baꞌoranangel koditan Tominkaru Dapu aokazi iaꞌo diꞌiki. Diiwaꞌo idaꞌan ukianwuru atiꞌi sakanat-apaꞌoraz ishaꞌiz paawa iaꞌo ati, “Aizii pusaꞌukaꞌa naa paoribai kadunaa kida pusooparanidi, ipai paoribai aka kida daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌaꞌoraz dyuuaꞌa naa kidaz, kaawaꞌa naa kamooturuu kiziꞌi naa ĩkasabaꞌuu-kao!” 16Udaunaꞌan wuruꞌu sakanatapaꞌoraz ishaꞌiz paawaꞌakaudinaꞌakan naa pasooparan idaꞌan. Ipai ubaokopatan paoribai aka daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.

17Uruu daunaꞌan õtukapa baꞌoran angel koditan Tominkaru Dapu aokazi iaꞌoraz diꞌiki,kainaꞌa uꞌidaꞌa dimanaꞌo soopara kapam.

18Naꞌaꞌo baꞌoran angel, ukoditan altar dazaba iki, uruuwuruꞌu taapaꞌoraz tikazi. Ukiandiiwaꞌo idaꞌan angel zaamatapaꞌoraz dimanaꞌo soopara ati, “Pukaiwaꞌa naa pusooparan,pudukutaꞌa naa grape kida pakadunaa kida diꞌiki daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, ushaꞌapanumkauꞌan ozokaꞌa naa grape kida.” 19 Uruꞌu naa ukaudinaꞌakan naa pasooparan idaꞌanimiꞌi baaraꞌa, ipai udukutan grape kida pakadunaa kida diꞌiki. Udaunaꞌan umuudan naakidaz grape dakazaa-kizinao nazo iti,‡ uruu wuruꞌu Tominkaru toꞌoranuz. 20Grape kidadakazaa-kao naꞌiki uꞌuu sararoo-kaoaz paniba iaꞌowiizai ai. Grape uu sararoo-kao donoꞌonaa, izai kodita naꞌiki, ushootan waꞌozi kawan, umakon munapo 200 miles mani, naꞌikibakaꞌiaudaꞌu feet mani ukaanan.

15Angelnao naꞌiki dawuꞌitiiniꞌo patakaꞌutin-kinai kida

1Uruu daunaꞌan õtukapa baꞌoran umanawunuꞌo diꞌitinapa-kinai aimaakan aokazi ii. 7angelnao zaamatapan 7 patakaꞌutin-kinai kida, uruu ĩkaduzunnaa. Ĩkaiwainan daunaꞌankida aonaꞌo niꞌi naa Tominkaru toꞌoran powaꞌa.

2 Udaunaꞌan õtukapa paran, glass taidada tikazi tumaꞌo kawanuꞌo. Naꞌiki naꞌaudazabaꞌa õtukapa kapam taonawuꞌuwiniainaouz daꞌi kichanaꞌiki-kii kidaꞌo panaꞌaokazi,ĩmadawukaꞌazookan idaꞌan toma-kariwai uruu kawanuꞌo ati naꞌiki aonaꞌo ĩtaapadanpakainaabata-kao ukainaariba idi uruu wuruꞌu uꞌuu aitaaribanaaz kapam. Naꞌiki ĩzaa-matapanii shamoro* kida, Tominkaru taaniaz ĩꞌati. 3 Naꞌiki ĩkunuuan naa Moses kunu,Tominkaru poitoruz, naꞌiki Kaznizo-dani kunu kapam wuruꞌu. Kaikapaꞌa ĩkunuuanzuꞌu:“Naobanai Tominkaru pugaru umanawunuꞌo,

pushaꞌapata umanawun kidaꞌoaimaakandiꞌitinapa-kinai kida.

Pugaru King nii ipai wiizai kida ati,ipai wuru kidaꞌa pushaꞌapatanii kidaz

ipai ukaimanan naꞌiki umishiin.4Kanom aonaꞌo nii utarian puꞌai, Naobanai.

Ipai pidannao kowaadan nii pugaru umanawunuꞌo.Pugaru pubaꞌoran kaimanaꞌo.

Ipai pidannao ipai wiizai kida diꞌikiwaꞌatin nii puꞌidaꞌati,

ĩdawukaꞌanan puꞌati.Ushaꞌapanum kauꞌan ipai kanom pushaꞌapatanii kida,

ipai usakitapan naꞌiki umishiin.”5 Uruu daunaꞌan õtukapa Tominkaru Dapu aokazi iaꞌo, Tabernacle† daꞌatinan.

6Wuruꞌu 7 angelnao zaamatapainaouz 7 patakaꞌutin-kinai kida koditan Tominkaru Dapunazo iki, ĩkaiwadapanii maniribaꞌo kamicha wiziꞌi kidaꞌo, naꞌiki ĩkaiwadapanii zadawiikawanuꞌo gold idiꞌo utoma-kao, didimai kaiwada-kao kawanuꞌo padokoriꞌi kida paawaan. 7Uruu daunaꞌan baudaꞌapa, 4 kakupaꞌo aimaakannao bii ikiꞌo, taan 7 angelnao ati, 7‡ 14:19 Kuba idaꞌaꞌo kaꞌunaru kichada-kao udaruꞌo, udakota-kao ‘winepress’ kii. * 15:2 shamoro: Putukapakaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. † 15:5 Tabernacle: Putukapa kaarita tokon ii,Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

REVELATION 15:8 448 REVELATION 16:16boon kida gold idiꞌo ĩtoma-kao paida kidaꞌo Tominkaru toꞌoran idi, uruu mashaapaꞌorazkarikaonan naꞌiki karikaonan. 8 Sariapa Tominkaru Dapu nazoo kashanaꞌakan tuukii,Tominkaru umanawunun naꞌiki umaꞌozakan naꞌan idiꞌi naa, aonaa turuu pidan morotanunazo iti, atii 7 patakaꞌutin-kinai kida ipain, wuruꞌu 7 angelnao zaamatapaniaz kida.

167 boonnao paida kidaꞌo Tominkaru toꞌoran idi

1Uruu daunaꞌan õabatan diiwaꞌo parada-karu Tominkaru Dapuꞌu ikiꞌo kian 7 angelnaoati, “Umako ushootaꞌanaꞌa naa wuruꞌu 7 boon zoꞌo kidaꞌoraz Tominkaru toꞌoranuz, imiꞌibaara iti.”

2 Kiwiitapaꞌo angel makon ushootan naa paboonan wazoo imiꞌi baara iti. Sariapakachamaꞌidiikiaꞌo kaziwaꞌo kabisho-karu kaawanwunao idaꞌatiꞌi, kainaꞌoraz kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi, kainaariba kida ĩꞌidaꞌa, naꞌiki dawukainaouz toma-kariwai uruukawanuꞌo ati.

3 Udaunaꞌan 2nd Angel shootan paboonan wazoo paran baoko iti. Sariapa wunutanawatinan mawakaꞌo pidan izain kawan uaidinpan, naꞌiki ipai aimaakannao mashaa-paꞌo paran baokoꞌo mawakan.

4Udaunaꞌan 3rdAngel shootanpaboonanwazoowaꞌozinaonaꞌikiwunununudapainaokida diꞌiti, ipai ĩtanawatinan izai nii. 5Õabata Angel taapaꞌoraz wunu kian,“Pugaru kaimanaꞌo Tominkaru,

pugaru naꞌauzoz amazada toma-kao uaꞌii,naꞌiki karikaonanuꞌo nii punaꞌan.

Sakitapaꞌo mishi wuruꞌupupatakaꞌutanuz pidannao kaikapaꞌa.

6 Ĩnao wuruꞌu zowiaꞌoraz pupidanannaonaꞌiki puprophetinnao,

uruu idiꞌo ukauꞌan putuza-kidan izai ĩꞌati ĩwinipinaa nii.”7Uruu daunaꞌan õabata parada-karu altar diꞌikiꞌo kian.“Oo Naobanai Tominkaru,

pugaru mishi umanawunuꞌo nii manawun,sakitapa naꞌiki kaiman pushaꞌapatan aimaakan

pupatakaꞌutanuz ĩdyaun.”8Udaunaꞌan 4th angel shootan paboonan wazoo kamoo diꞌiti, kamoo wiichan, wiicha

manawun uwiichauzon ai, ukawaodan ipai pidannao pawiichan idi. 9 Ipai pidannaokawaoda-kariwainao uwiichan idi, oiaiman kida ĩparadan Tominkaru ati, utaapadanidi wuru kida shaꞌapanuꞌu patakaꞌutin-kinai kidaz. Upuꞌu mazan aonaa ĩtanawatinanpaꞌoian ai, naꞌiki aonaa ĩdakotan Tominkaru umanawunuꞌo nii.

10 Udaunaꞌan 5th angel shootan paboonan wazoo kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi tabapaawa iti, ipai amazada marutan ukazowautapa-kizi ii, naꞌiki ipai upidanannao kuzowanpaninoba kida, ĩbaiaapan idi kaziwaꞌo kabisho-karu. 11Oiaimankida ĩparadanTominkaruaokazi iaꞌo dauꞌan, pamada kida kabishon naꞌiki ukaziwan idi tuukii manawun. Upuꞌuaonaa ĩkashaꞌoran naꞌiki aonaa ĩtanawatinan Tominkaru diꞌiti paꞌoian kida ai.

12 Udaunaꞌan 6th angel shootan paboonan wazoo udaruꞌo waꞌozi Euphrates iti,sariapa waꞌozi maaran arada, kingnao pasoldyaannao tuma, waꞌati-kizi nii waoko iki.13 Udaunaꞌan õtukapa idikinaudaꞌu oiaꞌo doronainao, kibaronao kawanuꞌo ĩaidinpankida, baudaꞌapa koditan Dragon dako iki, baꞌoran koditan kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazidako iki, naꞌiki baꞌoran koditan mariidinauzo prophet dako iki. 14Wuruꞌu oiaꞌo doron-ainaouz kainaꞌaꞌo ĩmaꞌozakan taa-kao ĩshaꞌapata-kinaa nii umanawun kidaꞌo aimaakan.Ĩmakon nii ipai kingnao kawanaꞌati imiꞌi baara ainaouz ĩbaokopataꞌazon ĩdyaun miza-ataakaꞌo nii Tominkaru umanawunuꞌo tuma, ukamoon kaawan dono. Naꞌapainiꞌo niiTominkaru winian ĩdyaun tuukii.

15 Jesus kian, “Puabata! Õwaꞌatin nii koidimiki kaawan kawan, konaukiaꞌo nii pidanmashaapaꞌoraz pokodapa naꞌiki taapaꞌoraz pakamichan minziiwapaꞌa naa, aonaa kiziuchiꞌikaꞌanpan makamichan-daun, udaunaꞌan ubaꞌazootinan pidannao ati.”

16 Udaunaꞌan oiaꞌo doronainao baokopatan ipai kingnao amazada idaꞌati dakota-kariwaiz Hebrew idaꞌan Armageddon kii.

REVELATION 16:17 449 REVELATION 17:1117Udaunaꞌan 7th angel shootan paboonan wazoo doko iti. Diiwaꞌo idaꞌan parada-karu

koditan umanawunuꞌoraz manawun tabai diꞌiki, Tominkaru Dapuꞌu iaꞌo diꞌiki. Ukian,“Aizii ipaiꞌi naazu.” 18 Sariapa kan-kan-kiaꞌo naꞌiki toroanaru turuinan, naꞌiki imiꞌibaara nakainanmaꞌozakaꞌo idaꞌanmanawun. Aonaa naꞌapainim imiꞌi baara nakainauzonmaꞌozakaꞌa naa manawun diꞌoraꞌa kawanuꞌu, kiwiiniꞌo pidannao toma-kao diꞌikiꞌo ai.19 Imiꞌi nakainan idi umanawunuꞌoraz donoi Babylon tadaꞌokan idikinaudaꞌu, naꞌiki uruuidi kapam ipai baꞌoran donoinao imiꞌi baaraꞌaꞌoraz mainaabatinan. Aonaa Tominkarumanyukunuutan Babylon, uruu idi utuza-kidan naa ipai wine wuruꞌu patoꞌoranuzpakoopon zoꞌiki oꞌati. 20 Ipai imiꞌi baara paran ii kidaꞌo mainaabatinan, naꞌiki ipaimidukuo kida mainaabatinan kapam. 21 Dadara tuꞌuz kidaꞌo wunu kuba kawan, waotanimiꞌi baara ati pidannao paawa ati kida, ĩkimishan kida 100 pounds. Tominkarupatakaꞌutan idi pidannao tuukii, wuru idiꞌi uwaota-kidanuz dadara tuuꞌuz kidaꞌorazwunu ĩpaawa ati, tuukii ĩdakoautapan uruu.

17Donoi zun kawanuꞌo ikodaꞌo puraata pananaa idaꞌan

1Udaunaꞌan baudaꞌapa angel, 7 angelnao bii ikiꞌo kaawan õꞌidaꞌati, ĩnao tawuruꞌu zaa-matapauzonaouz 7 boon kida paidaꞌoraz daꞌi patakaꞌutin-kinai kida idi, naꞌiki ukian õꞌati,“Daꞌatiꞌi, õaida-kida kizi puꞌati naꞌapam nii Tominkaru patakaꞌutan wuruꞌu umanawun-tinpaꞌoraz zun ikodaꞌoraz puraata pananaa idaꞌan. Oroo wuruꞌu umanawunuꞌoraz donoimashaapaꞌoraz maonapa iribaꞌo waꞌozinao dazabaꞌa. 2 Ipai kingnao, imiꞌi baara ainao,iriba ĩshaꞌapatan oiaꞌo ĩkiaapan idaꞌan oroo, naꞌiki ipai pidannao imiꞌi baara ainao poꞌidinotaanii wine idi, uruu wuru kawanuꞌorazuꞌu okiaapa-kidinan madoronaa-daun ĩꞌati.”

3 Tominkaru Doronaa kazowautan idi õgaru, angel naꞌakaꞌakan naa õgaru amazadamapidantakaꞌo diꞌiti. Naꞌii õtukapan zun sakanatapan wuzaꞌo kichanaꞌiki-kiaꞌopanaꞌaokazi paawaꞌa, naꞌiki kainaꞌa saadinpaꞌo uuai kida ipai umada idaꞌan dakoopaꞌoTominkaru. Wuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokazi kainaꞌa 7 uzowau naꞌiki 10 uꞌozoo.4 Wuruꞌu zunaz okaiwaadapanii kamicha kida wuza zaꞌo naꞌiki wuzaꞌo, naꞌiki okonau-namadan pakamichan, naꞌiki pamada gold idiꞌo utoma-kao kida idi, kawinipinaꞌo kubakida pabiꞌinaakaꞌo ĩtaan kida idi, naꞌiki pearls* kida idi. Pakaꞌu idaꞌa ozaamatapankoopo gold idiꞌo utoma-kao, paidaꞌo wine idi, uruu wuruꞌu kachamaꞌidiikii kidaꞌorazoshaꞌapatan kida okiaapa-kidinuz pabiꞌinaakaꞌo daonaioranao ati. 5Kainaꞌa otawu idaꞌauuai saadinpan aonaꞌo uaitapa-kao. Kaikapaꞌoraꞌa: “Manawunuꞌo donoi Babylon, pugaruselliipauzonao pananaa, naꞌiki shaꞌapaapainao oiaꞌo tuukii manawun daro, daꞌaꞌa imiꞌibaaraꞌa.” 6Naꞌiki õtukapa opoꞌidin Tominkaru pidannao izain idi, naꞌiki wunao izain idiꞌizowiauzo-kariwainaouz pamishidan idi Jesus.

Õtukapan idi oshaꞌapatan aimaakan kaikapaꞌa, tuukii õdiꞌitinpan. 7 Angel kianõꞌati, “Kanom nii pudiꞌitinpan tuukii? Õkowaadan nii puꞌati aonaꞌoraz uaitapauzo-kaowuru dauꞌaꞌa zunaz naꞌiki wuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokazi ozaidapaniaz, uruuwuruꞌu kainaꞌoraz 7 uzowau naꞌiki 10 uꞌozoo. 8Wuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokaziputukapaniaz kakupauz daꞌizu kiwiin, mazan aizii aonaꞌa naa ukakupan, maonapaꞌoniꞌi naa ukoditan kaꞌunaru aonaꞌoraz utokon nii nazo iki upatakaꞌuta-kidinaꞌanan naa.Kainaꞌa pidannaomashaapainao daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, aonaꞌo ĩꞌuu kida saadinpan kakupa-karu kaaritannaa† idaꞌa amazada toma-kao uaꞌii, tuukiaꞌo nii ĩdiꞌitinpan wuru dauꞌaꞌakichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokazi, ukakupauzon idi daꞌi kiwiin, aizii aonaꞌa naa ukakupan,mazan uwaꞌatin nii powaa ati koshan.

9 “Daꞌaꞌa uaiapanii aitapaaba-karu. Wuruꞌu 7 kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi zowau, 7naawaz wuruꞌu. Ĩnao paawaꞌa kidaꞌa wuruꞌu zun sakanatapanuz. Ĩnao 7 kingnao kapam:10 bakaꞌiaudaꞌu ĩdyaun mawakaꞌa naa, baudaꞌapa kainaꞌa ukazowautapan kai, baꞌorankainiꞌikiꞌo nii zii uwaꞌatin. Ukaawan dono aonaꞌo nii ukazowautapan kotuaꞌiki. 11Wuruꞌukichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokazi kakupaꞌoraz daꞌi kiwiin, aizii aonaꞌa naa ukakupan,uruu kapam wuruꞌu 8th king niꞌoraz. Uking-tinpan nii itamau, uruu 7 kingnao bii ikiꞌokapam. Uruu daunaꞌan upatakaꞌuta-kao niꞌi naa.* 17:4 pearls: kawinipinaꞌo kashoro kida. † 17:8 kakupa-karu kaaritannaa: Tominkaru pidanannao uusaada-kizinao, ĩmashaapan nii Tominkaru tuma karikaonan.

REVELATION 17:12 450 REVELATION 18:1212“Wuruꞌu putukapaniaz 10 uꞌozoo, ĩnaowuruꞌu 10 kingnaouz, aonaꞌoraz zii ĩkazowau-

tapan, mazan ĩmaꞌozakan taa-kao donoꞌo naa, ĩkazowautapan nii masakaudaꞌu karikao-nan, kichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokazi tuma. 13 Ipaiꞌo nii ĩbaudaꞌapatan padiꞌitinpan,ĩtaan nii baokopa pamaꞌozakan naꞌiki pakazowautapan kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokaziati. 14 Baokopaꞌo nii kingnao naꞌiki kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi mizaapan Kaznizo-dani, mazan Kaznizo-dani naꞌiki udapadaniinao, uwidauniinao, naꞌiki udaꞌanpikinaomishidainaouz uruu, winian nii ĩdyaun, ushaꞌapanum kauꞌan uruumaꞌozakaꞌo Naobanainii ipai baꞌoran naobanainao ai, naꞌiki umanawunuꞌo king nii ipai baꞌoran kingnao ai.”

15 Angel kian õꞌati kapam, “Wuruꞌu iribaꞌo waꞌozinao, zun selliipauzoz pananaasakanatapa kiziz, ĩnao wuruꞌu pidannao, mashaapaꞌoraz ipai amazada kawanaꞌati daꞌaꞌaimiꞌi baaraꞌa. 16 Wuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokazi naꞌiki 10 ozoi kida putuka-paniaz, toꞌora-kizaitapan nii wuruꞌu zun selliipauzoz pananaa. Ipaiꞌo nii ĩzaamatanoshaꞌapauz kida naꞌiki ĩwaꞌakan niizo makamichan-daun, naꞌiki ĩnikan nii odunaa naꞌikiĩkawaodan nii oroo tikazi idi. 17 Tominkaru taan nii ĩꞌati ĩdiꞌitinapa-kinaa nii ĩshaꞌapatakizi uaiapanii, uruu idi baokopa ĩtaan pamaꞌozakan kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi atiukazowautapa-kinaa nii, atii Tominkaru paradan mishiinan. 18 Wuruꞌu zunaz putuka-paniaz, oroo wuruꞌu udaruꞌoraz donoi kazowautapaꞌoraz ipai kingnao imiꞌi baaraꞌa.”

18Umanawunuꞌoraz donoi Babylon mainaabata-kao

1 Kiwiiniꞌo aimaakan kida shaꞌapan daunaꞌan, naꞌa õtukapan baꞌoran umanawunuꞌoangel waꞌatin aokazi iki koshan, naꞌiki ukanadan, kanadapan ipai amazada. 2 Ukian di-iwaꞌo idaꞌan “Mainaabata-kaoaꞌa naa, mainaabata-kaoaꞌa naa wuruꞌu umanawunuꞌorazdonoi Babylon. Mazan aizii oiaꞌo doronainao naꞌiki kotuꞌuznao, aonaꞌoraz ĩnikauzo-kaomashaapan niꞌi naa naꞌii. 3 Babylon dakota-kariwaiz zun nii, taan wine ipai pidannaotuzan nii, uruu wuruꞌu maꞌozakaꞌoraz wine, okiaapa-kidinanuz madoronaa-daun ĩꞌati.Ipai kingnao imiꞌi baara ainao shaꞌapatan oiaꞌo ĩbaꞌorantapan idaꞌan odauꞌu. Naꞌiki ipaiselliipauzonao pashaꞌapauz kida daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, ipai ĩkapuraatan-dinan powaꞌa ziiotoriipauzon idi daꞌi iriba kawinipinaa kidaꞌo aimaakan ĩꞌai.”

4 Uruu daunaꞌan õabatan baꞌoran parada-karu aokazi ikiꞌo kian, “Ukoditaꞌa naa oꞌai,õpidanannao, manaꞌa utompaꞌanaꞌa oiaꞌo okawan, aonaa kizi Tominkaru patakaꞌutanunao oroo kawan. 5 Oꞌoian kida kasabaꞌuka-kao dokoꞌo atii kaawa aokazi iti, aonaaTominkaru manyukunuutan wuruꞌu oii kidaꞌoraz oshaꞌapatan. 6 Utaapaꞌa naa oroonaꞌapa otaapauzon kawan unao. Utaaꞌa naa uwinipinaa nii oꞌati, powaꞌa zii manawunupatakaꞌuta oroo, opatakaꞌutauzon ai unao. Upaidada okoopon riwunii idi powaꞌaꞌorazzii umaꞌozakan otomanii ai. 7 Marii kizi ubaiaapa-kidan oꞌati tuukii kaziwaꞌo naꞌikikashaꞌora-karu, wuru wadaun niꞌi naꞌa oꞌatadapanuz pakashaꞌapauzin. Okian padauꞌan,‘Õgaru Queen, õsakanatapan õtaba idaꞌa, aonaa naꞌapainim nii õkashaꞌorauzon, zunkashaꞌoran kawanmawakaꞌoraz naa odaiaru.’ 8Ukauꞌan baudaꞌapa kamoꞌo nii Tominkarupatakaꞌutan oroo, diꞌoraꞌa patakaꞌutin-karu kida idiꞌi: mawaka-karu, kashaꞌora-karunaꞌiki zamazi-karu kidaz. Naꞌiki kawaoda-kao nii oroo tikazi idi, ushaꞌapanum kauꞌanTominkaru umanawunuꞌoraz papatakaꞌutan nii oroo paaipan kawanaꞌati.”

9 Ipai kingnao imiꞌi baaraꞌo, kiaapainaouz oroo naꞌiki kaiwainao oshaꞌapauz, ipaiꞌonii ĩzaadan naꞌiki ĩkashaꞌoran odauꞌati, ĩtukapan dono tikazi shan bodoꞌokapan kawao-dapaꞌoraz oroo. 10 Ĩkadishitapan nii munapo donoi ai ĩtarian idi, aonaa ĩbaiaapaꞌazonkaziwaꞌo wuruꞌu obaiaapaniaz. Ĩkian nii, “Kashaꞌoraꞌo manawun! Kashaꞌoraꞌo manawunshaꞌapan puꞌati, pugaru umanawunuꞌo donoi. Mashaꞌapakiaꞌo Tominkaru patakaꞌu-taꞌakan pugaru.”

11 Pidannao imiꞌi baara ainao toriipauzonao naꞌiki selliipauzonaouz shaꞌapauzii,tuukiaꞌo nii ĩzaadan Babylon dauꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌa naa kanom toriaꞌo niiĩshaꞌapauz kida powaꞌa. 12Aonaa kanom torian naa ĩshaꞌapauz kida powaꞌa, wuruꞌu gold,silver, kawinipinaa kidaꞌo kuba kida, pearls.* Naꞌiki aonaa kanom torian kawinipinaakidaꞌo kamicha mada, wuzuzaꞌo naꞌiki wuza kidaꞌo, naꞌiki silk idiꞌo kamicha mada toma-kao. Naꞌiki aonaa kanom torian aimaakan kida toma-kariwaiz kaduunuꞌo udamainan* 18:12 pearls: kawinipinaꞌo kashoro kida.

REVELATION 18:13 451 REVELATION 19:3atamun idi, ipai aimaakan toma-kariwaiz ivory† idi, kawinipinaꞌo atamun kida idi,chipirari kida idi, naꞌiki marble‡ idi. 13 Naꞌiki aonaa kanom torian cinnamon, spice,incense, myrrh naꞌiki frankincense, ipai wuru kidaꞌa kawinipinaꞌo kaduunuribai toma-kariwai oil nii naꞌiki paodaa nii. Naꞌiki aonaa kanom torian wine naꞌiki olive oil, poroomaka boodinpaꞌo naꞌiki aonaꞌo zii uboodinpan. Naꞌiki aonaa kanom torian tapiꞌiza kidanaꞌiki kaznizonao, kawaro kida naꞌiki ĩtararannaa kida, naꞌiki ĩsellii kapam pidannaopoitoruinao nii, mazan aizii aonaꞌa naa kanom torian ĩꞌai kidaz.

14 Pidannao selliipauzonaouz pashaꞌapauz kian nii oꞌati, “Ipai aimaakan kida puaipa-niaz tuukii puꞌati mainaabatinaꞌa naa, naꞌiki ipai puwaziwaan kawinipinaꞌo naꞌikiumanawun kidaꞌo pushaꞌapauz. Naꞌiki aonaa naꞌapainim nii pukashaꞌapauzin naꞌapaꞌoaimaakan kida idi powaꞌa.” 15 Wuruꞌu pidannao selliipauzonaouz daꞌi pashaꞌapauz,kapuraatan-dinan ĩselliipauzon idi daꞌi pashaꞌapauz kida donoi ii, ipaiꞌo nii ĩkadishi-tapan munapo donoi ai aonaa ĩbaiaapaꞌazon wuruꞌu obaiaapaniaz. Tuukiaꞌo nii ĩza-adan, 16 naꞌiki ĩkian, “Kashaꞌoraꞌo manawun! Kashaꞌoraꞌo manawun shaꞌapan puꞌatiumanawunuꞌo donoi, konaunam kidaꞌo kamicha kida pukaiwaadapauzon wuza zaꞌonaꞌiki wuzaꞌo, pukonaunamadan pakamichan, naꞌiki pumada gold idiꞌo utoma-kao kidaidi, kawinipinaꞌo kuba kida idi pabiꞌinaakaꞌoraz ĩtaan kida, naꞌiki pearls. 17 Naꞌikimashaꞌapakiaka puwaziwaan ipai wuru kidaꞌa pukapuraatan-din-kinaa kidaz.”

Ipai naꞌakapainao udaru kidaꞌo kanawa, naꞌiki waꞌatiinao ĩnazoꞌo kida, kaudinainaokanawa kida idaꞌa naꞌiki ipai baokoinao pidannao ikodaꞌo papuraatan soo paselliipanidaꞌan pashaꞌapauz kida kanawa idaꞌan ipai wiizai kida kawanaꞌati, ipai ĩkadishitapanmunapo donoi ai. 18 Naꞌiki ĩzaadan nii ĩtukapan dono tikazi shan bodoꞌokapan kawao-dapaꞌoraz oroo. Ĩkian nii, “Aonaa baꞌoran donoi umanawunuꞌo nii wuru kawanuꞌo.”19 Ĩmuudan imiꞌi unuba kida pazowau paawa iti kida ĩaida-kinaa nii naꞌapam pakashaꞌo-ran tuukii manawun. Tuukiaꞌo nii ĩzaadan, naꞌiki ĩkian nii, “Kashaꞌoraꞌo manawun!Kashaꞌoraꞌo manawun shaꞌapan puꞌatiꞌi umanawunuꞌo donoi. Ipai kakanawaniinaoudaruꞌo kanawa kida idi chiꞌikapauzonaouz ipai wiizai kawanaꞌati selliipauzo oo tori-ipauzonaouz shaꞌapauzii kida, ipai ĩkapuraatan-dinan otoriipauzon idi ĩshaꞌapauz kidaokapuraatanun idi manawun. Naꞌiki mashaꞌapakiaka owaziwaan ipai pashaꞌapauz kida.”

20 Ukonaukii ipai mashaapainao aokazi ii, Tominkaru patakaꞌutan idiꞌi naa Babylon.Ukonaukii Tominkaru pidanannao naꞌiki apostlenao naꞌiki prophetnao, Tominkarupatakaꞌutan idiꞌi naa oroo, aimaakan oshaꞌapatanii kidaz unao atiꞌo wadaun niꞌi naa.

21Udaunaꞌan umanawunuꞌo angel zaamatan udaruꞌo kuba naꞌiki ukabootanuzu paranbaoko iti. Ukian, “Kaikapaꞌo nii umanawunuꞌoraz donoi Babylon kaboota-kao maꞌoza-kaꞌo idaꞌan naꞌiki aonaa naꞌapainim nii õtukapauzo-kao powaꞌa. 22 Aonaa naꞌapainimnii shamoro aran kida abata-kao, naꞌiki aonaa pidannao kunuutinauzonao abata-kao,naꞌiki aonaa tauapatinauzonaouz daꞌi flute naꞌiki trumpet kida idaꞌan abata-kao punazoii powaꞌa. Aonaꞌo nii kaudinauzonao nii punazo ii, naꞌiki aonaꞌo nii poroom aka booda-kariwai nii punazo ii. 23 Aonaa naꞌapainim nii lamp kanadapan tukapa-kao punazo ii,aonaa naꞌapainim nii mazidainao paradan abata-kao punazo ii powaꞌa. Pupidanannaoselliipauzonao shaꞌapauzii kida umanawunuꞌo nii ĩtaapinpan daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, naꞌikiĩshaꞌapata oiaꞌo doronai idaꞌan umanawun kidaꞌo aimaakan kida diꞌitinapa-kidaꞌo pidan-nao, naꞌapaꞌo idaꞌan ĩmariidapan ĩdyaun.”

24 Babylon patakaꞌuta-kao Tominkaru prophetinnao naꞌiki upidanannao naꞌiki ipaizowiauzo-kariwainao imiꞌi baaraꞌa izain ikoda-kao idiꞌo naꞌii.

19“Wakonaukii-kida waTominkarun”

1 Ipai wuru kida shaꞌapan daunaꞌanaꞌa, õabata iribaꞌo pidannao paradan kawanuꞌoaokazi ii. Diiwaꞌo idaꞌan ĩkian, “Wakonaukii-kida waTominkarun! Uruu kazannaatin-kinai, umanawunuꞌo naꞌiki maꞌozakaꞌo. 2 Sakitapaꞌo naꞌiki kaimanaꞌo wuruꞌu ushaꞌap-ataniaz, upatakaꞌutanuz umanawun-tinpauzoz zun, selliipauzoz pananaa. Oshaꞌapata-kidan idaꞌan oiaꞌo ipai pidannao ati daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, Tominkaru patakaꞌutan oroo,ozowiauzon idiꞌo upoitorunao.” 3 Powaꞌa koshan iribaꞌoraz pidannao aokazi iaꞌo kian,† 18:12 ivory: aimaakan toma-kariwaiz elephant dako zaꞌabaꞌi kida diꞌiki. ‡ 18:12 marble: kawinipinaꞌo kuba.

REVELATION 19:4 452 REVELATION 19:20“Wakonaukii-kida waTominkarun! Tikazi kawaodapaꞌoraz oroo, ushan bodoꞌokapan niikarikaonan naꞌiki karikaonan, aonaa naꞌapainim nii umashaadan.”

4 Sariapa 24 kazowautapainao naꞌiki 4 kakupaꞌo aimaakannaouz kida,* ipai ĩwashati-nan paawun baara ikinapu, ĩtaainan naa Tominkaru ati, sakanatapaꞌoraz umanawunuꞌo-raz manawun tabai idaꞌa ati. Ĩkian “Amen! Wakonaukii-kida waTominkarun!”

Kaznizo-dani mazidan dauaꞌo5 Udaunaꞌan parada-karu kian umanawunuꞌoraz manawun tabai diꞌiki, “Ukonaukii-

kida waTominkarun, ipai unao upoitorunao, patakaꞌutinaꞌo naꞌiki manawun-tinpaꞌo,taapainaouz Tominkaru umanawunuꞌo nii.”

6 Udaunaꞌan õabatan iribaꞌo kawanuꞌo pidannao kadakoinpan, naꞌapa tozowanshaokodappan kawanuꞌo, naꞌiki toroanaru turuinan kawanuꞌo. Ĩkian, “Wakonaukii-kidaTominkaru, ushaꞌapanum kauꞌan uruu wanaobanaa, umanawunuꞌo King. 7Wakonaukiituukii, wakonaukii-kida Tominkaru umanawunun, Kaznizo-dani mazidan kamoonkaawannaa, naꞌiki udaiaro niꞌominziiwapaꞌa naa oroo. 8Taa-kao oꞌatimaniribaꞌowiziꞌiꞌokawinipinaꞌo kamicha okaiwadan nii.” (Wuruꞌu kawinipinaꞌoraz kamicha, uruu wuruꞌukaiman kidaꞌoraz Tominkaru pidanannao shaꞌapatanii kida.)

9 Udaunaꞌan angel kian õꞌati, “Pusaada diꞌoraꞌa: konaukiaꞌo nii wunaouꞌu dapada-kariwainaouz mazidaꞌo Kaznizo-dani aroapa-kizi ati.” Powaꞌa zii angel kian, “Diꞌoraꞌamishiꞌo kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo.”

10Õwashatinaꞌakan naa ukanaapuꞌu ukidiba dazabaꞌa õawun baara ikinapu, õtaapaꞌa-zon naa uruu umanawunuꞌo nii, mazan upuꞌu ukian õꞌati, “Manaꞌa pushaꞌapataꞌanaꞌanaꞌapaꞌo, õgaru Tominkaru poitoru kapam, naꞌapa pugaru naꞌiki pumin-mishidannaokawan, ĩnao wuruꞌu kowaadapauzoz pamishidan Jesus, ukauꞌan soo Tominkaru paꞌanturuu putaapan umanawunuꞌo nii.” Wuruꞌu kuwai Jesus kainaabataniaz, mishiꞌo paꞌan,uruu wuruꞌu maꞌozakadaꞌoraz pidannao, ĩkakuwaapan dono Tominkaru paradan dauꞌu.

Barakaꞌo kawaro naꞌiki zaidapaꞌoraz ubarauꞌu11 Uruu daunaꞌan õtukapa aokazi daꞌatinan, kainaꞌa barakaꞌo kawaro naꞌii, naꞌiki

kainaꞌa zaidapaꞌo ubarauꞌu udakota-kao “Kaimanaꞌo pidan, mishiꞌo ukuwaa Tominkarudauaꞌo.” Sakitapaꞌo wuruꞌu upatakaꞌutanuz pidannao paꞌoian dikin ii, naꞌiki umiza-ataakanuz patarubanao tuma. 12 Uawun kida kanadan naꞌapa tikazi pururuꞌukappankawan, naꞌiki ukaiwadapanii iriba king kowam kaduz kida pazowau paawaꞌa. Kainaꞌauꞌuu saadinpan unanaa idaꞌa, mazan soo uruu paꞌan aitapa naꞌapaꞌoram wuruꞌu saada-kariwaiz. 13 Dawuu zaꞌabaꞌiꞌo kamicha ukaiwadapanii izaitaꞌo, naꞌiki uꞌuu “Tominkaruparadan,” kii. 14 Iriba soldyaanao aokazi ikiinao makon udawuꞌati, ĩzaidapanii barakaꞌokawaro kida naꞌiki ĩkaiwadapanii barakaꞌo maniribaꞌo kamicha kida. 15 Dimanaꞌo mariidyaꞌutamaꞌo udabaazi kida dimanainpan koditaꞌakan udako nazo iki, uruu idaꞌanaꞌonii uwinian ipai wiizainao kida. Ukazowautapan nii ĩdyaun pamaꞌozakan idaꞌan,naꞌiki udakazaan nii ĩdyaun grape kawan, grape uu sararoo-kizinao ii, uruu wuruꞌuumanawunuꞌoraz Tominkaru toꞌoranuz. 16Ukamichan zaꞌabaꞌi idaꞌa, uokoba paꞌinamun,kainaꞌa uꞌuu saadinpan. “Uruu umanawunuꞌo King ipai baꞌoran kingnao ai, naꞌikimaꞌozakaꞌo Naobanai ipai baꞌoran naobanainao ai.”

17 Udaunaꞌan õtukapan baudaꞌapa angel kadishitapan kamoo paawa ii. Diiwaꞌoidaꞌan ukadakon kotuꞌuznao ati, zuutapainaouz doko ii aka, ukian, “Uwaꞌati daꞌatiꞌi,ubaokopatin kizi aroapa-kizai idaꞌati, Tominkaru taan niꞌoraz idaꞌati. 18Uwaꞌati daꞌatiꞌi,unikaꞌan kizi wunao dunaa kidaꞌa: kingnao, soldyaanao naꞌiki ĩzowaunaanao naꞌikiwunao dunaa kidaꞌa kawaronao naꞌiki ĩzaidapikinao, naꞌiki ipai bakadun kida pidannaodunaa, wuruꞌu poitoruinao naꞌiki baꞌorainao aonaa poitoruinao mani, umanawun-tinpaꞌo naꞌiki patakaꞌutinaꞌo.”

19 Uruu daunaꞌan õtukapa kichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokazi naꞌiki ipai kingnao imiꞌibaara ainaouz naꞌiki ipai ĩsoldyaannao baokopatinan, ĩmizaataakaꞌazon wuru tumaꞌazaidapaꞌoraz barakaꞌo kawaro naꞌiki usoldyaannao tuma. 20 Mazan zaamata-kaowuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌoraz panaꞌaokazi, baokopa mariidinauzo prophet tuma, uruuwuruꞌu aida-kidaꞌoraz umanawun kidaꞌo aimaakan, kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi aipan* 19:4 Putukapa wuruꞌu aimaakannao kida dauꞌu Revelation 4:6-8 idaꞌa.

REVELATION 19:21 453 REVELATION 20:12kawanaꞌati, uaidan idi naꞌapa kidaꞌo aimaakan pidannao mishida uruu, ĩnao wuruꞌukainaꞌoraz kichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi kainaariba kida ĩtawu kida idaꞌa naꞌiki ĩnaodawukaꞌoraz toma-kariwai aimaakan uruu kawanuꞌo ati. Wuruꞌu kichanaꞌiki-kiaꞌorazpanaꞌaokazi naꞌikimariidinauzo prophet, ipai dyaꞌutam ĩkaboota-kao kakupa, TuubaruꞌoTikazi wuꞌiti, kaꞌawapaꞌoraz sulfur† tuma. 21 Wuruꞌu zaidapaꞌoraz barakaꞌo kawarokaiwaan marii koditaꞌoraz padako iki, dyaꞌutamaꞌoraz udabaazi kida dimanainpan,pazowii-kinaa nii ipai ĩsoldyaannao, naꞌiki ipai kotuꞌuznao nikanmawakainao dunaa atiiabaapa kida ĩdyaun.

201,000 wunu

1 Uruu daunaꞌan õtukapa angel waꞌatin aokazi iki, uzaamatapanii key kaꞌunaruaonaꞌoraz utokon nii keyannaa, naꞌiki toromaroꞌo chain. 2 Umaꞌozakan idi uzaamatanwuruꞌu dragonuz, uruu tawuruꞌu kotuaꞌoraz kowazaz dakota-kariwaiz Devil oo Satankii, udaunaꞌan udoꞌotaꞌakan naa uruu chain idi, umashaapan nii naꞌapa 1,000 wunukawanaꞌati. 3 Udaunaꞌan angel kabootan uruu kaꞌunaru aonaꞌoraz utokon nii nazo iti,daunaꞌan utarataꞌakan naaz naꞌiki udadaradaꞌakan naaz, uruu aonaa kizi powaꞌa Satanshaꞌapata-kidan oiaꞌo ipai pidannao ati umariidapan idaꞌan ĩdyaun atii 1,000 wunu ipain.Uruu daunaꞌan umuuda-kao nii masakaudaꞌu karikaonan.

4 Udaunaꞌan õtukapa tabai kida, naꞌiki pidannao sakanatapainaouz ĩpaawaꞌa kidakainaꞌa ĩmaꞌozakan taa-kao ĩkazowautapa-kinaa nii. Naꞌiki õtukapa kapam wunaodoronaa kidaꞌa dukuta-kariwainaouz ĩkanau kida, ĩkakuwaapatinauzon idi Jesus naꞌikiTominkaru paradan dauꞌu. Ĩnao wuruꞌu aonaꞌoraz ĩkodoruꞌukan kichanaꞌiki-kiaꞌopanaꞌaokazi ati, naꞌiki toma-kariwai aimaakan uruu kawanaꞌati, naꞌiki aonaa ĩtaapadanpakainaabata-kao ukainaariba idi pataawu oo pakaꞌu kida idaꞌa. Ipaiꞌo nii ĩkakudanpowaꞌa iti koshan naꞌiki ĩkazowautapan nii 1,000wunu Christ tuma. 5Diꞌoraꞌa kiwiitapaꞌokadishita-karu powaꞌa iti mawaka-karu diꞌiki wuruꞌu. (Baokoinao mawakainao aonaꞌoĩkadishitan uruu dono, diinaꞌitiꞌo nii zii paꞌan ĩkadishitanuꞌu 1,000 wunu ipain an.)6 Konaukiaꞌo nii manawun wunaouꞌu kadishitainaouz kiwiitapaꞌo kadishita-karu idaꞌa,aonaꞌo nii ĩbaiaapan patakaꞌutin-karu wuruꞌu baiaapa-kariwai niꞌoraz uꞌitamautanmawaka-karu diꞌiaꞌoraz. Mazan ĩkaudinan nii faadaanao niꞌi naa Tominkaru naꞌiki Christati, naꞌiki ĩkazowautapan nii utuma 1,000 wunu kawanaꞌati.

Satan winii-kao dauaꞌo7 Aizii 1,000 wunu kida ipain daunaꞌan, Satan kodita-kida-kao nii pataratapa-

kizinao iki. 8 Umakon nii ipai wiizai kida kawanaꞌati, ushaꞌapata-kidan nii oiaꞌoumariidapan idaꞌan ipai pidannao, mashaapainaouz daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, ĩnao wuruꞌuwiizai kida dakota-kariwainaouz Gog naꞌiki Magog kii. Satan kasabaꞌukan nii ipaiĩdyaun mizaataaka-kizai ati. Iribaꞌo nii manawun ĩdyaun, naꞌapa kaatu diriꞌin parandanoma anaꞌo kawan. 9 Ĩmakoodanan ipai amazada kawanaꞌati daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa,naꞌiki awauta ĩmashaapan ĩzikonuitapanwuruꞌu Tominkaru pidanannaomashaapa-kizizdonoi, umarainpaniaz. Mazan tikazi waotan aokazi iki ipai ukawaodan ĩdyaun.

10 Udaunaꞌan wuruꞌu Satan mariidapauzoz ĩdyaun, ukaboota-kaoaꞌa naa TuubaruꞌoTikazi wuꞌiti, kaꞌawapaꞌoraz pizo-pizowaꞌo sulfur tuma. Naꞌitiꞌo wuruꞌu ĩkabootauzonuzkichanaꞌiki-kiaꞌo panaꞌaokazi naꞌiki mariidinauzo prophet. Naꞌiaꞌo niꞌi naa ĩbaiatantikazi ipai kamoo naꞌiki marutaꞌo, karikaonan naꞌiki karikaonan.

Tominkaru buupan dauaꞌo pidannao11 Udaunaꞌan õtukapa udaruꞌo umanawunuꞌoraz manawun tabai barakaꞌo naꞌiki

kainaꞌa pidan sakanatapan upaawaꞌa. Sariapa imiꞌi naꞌiki aokazi ĩmainaabatinanukanaapu iki, aonaꞌa naa ĩtukapa-kao powaꞌa. 12 Naꞌiki õtukapa mawakainao pidan-nao, umanawun-tinpainao naꞌiki patakaꞌutinainao, naꞌa ĩkadishitapan umanawunuꞌorazmanawun tabai kanaapuꞌu. Naꞌiki õtukapa kaarita kida daꞌata-kaoaꞌa naa. Uruudaunaꞌan baꞌoran kaarita daꞌata-kao, kakupa-karu kaaritannaa.* Mawakainao pidannao† 19:20 sulfur: Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii. * 20:12 kakupa-karukaaritannaa: Tominkaru pidanannao uu saada-kizinao, ĩmashaapan nii Tominkaru tuma karikaonan.

REVELATION 20:13 454 REVELATION 21:14

patakaꞌuta-kaoaꞌa naa ĩshaꞌapatanii kida kawanaꞌati, usaadinpan kawanaꞌati kaaritanaoidaꞌa. 13 Wuruꞌu mawakainaouz pidannao paran baoko ii, ĩmakon naa Tominkarukanaapu iti. Mawaka-karu naꞌiki Mawakainao Wiizi, sharakadan naa mawakainaomakon Tominkaru kanaapu iti, naꞌiki upatakaꞌutan naa ipai ĩdyaun ĩshaꞌapatanii kidakawanaꞌati. 14 Uruu daunaꞌan Mawaka-karu naꞌiki Mawakainao Wiizi kaboota-kaoaꞌanaa Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. Diꞌoraꞌa, uruu uꞌitamautan mawaka-karu wuruꞌu. 15 Ipaipidannao, aonaꞌo ĩꞌuu kida saadinpanKakupa-karuKaaritannaa idaꞌa, ipaiꞌo nii ĩkaboota-kao Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.

21Paꞌinaꞌo aokazi naꞌiki paꞌinaꞌo imiꞌi baara

1 Uruu daunaꞌan õtukapa paꞌinaꞌo aokazi naꞌiki paꞌinaꞌo imiꞌi baara, kiwiitapaꞌorazaokazi naꞌiki imiꞌi baara mainaabatinaꞌa naa, naꞌiki paran mainaabatinaꞌa naa kapam.2 Naꞌiki õtukapa kaimanaꞌo donoi, paꞌinaꞌoraz Jerusalem, waꞌatin apowa ati aokazi ikiTominkaru diꞌiki, wuruꞌu donoiz naꞌapaꞌo zun kawan kaiwaadapaꞌoraz naa pamazidandaara paudaiaru niꞌo kaawan uaꞌii.

3 Õabata diiwaꞌo parada-karu kian umanawunuꞌoraz manawun tabai diꞌiki, “Aiziidiꞌoraꞌa daunaꞌan Tominkaru mashaapan niꞌi naa papidanannao tuma, naꞌiki ĩnaouꞌo niiupidanannao nii, naꞌiki unaꞌan nii ĩtuma, naꞌiki uruꞌo nii ĩTominkarun nii. 4 Ipaiꞌo niiuinoan ĩawun uu kida, aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa pidan mawakan, oo kashaꞌoran, oo za-adauzon oo baiaapan kaziwaꞌo. Ushaꞌapanum kauꞌan kiwiitapaꞌoraz oiaꞌo shaꞌapatauzo-kariwai kidaz mainaabata-kao idiꞌi naa.”

5 Udaunaꞌan wuruꞌu sakanatapaꞌoraz umanawunuꞌoraz manawun tabai idaꞌa kian,“Aizii ipaiꞌi naa õpaꞌinaadan aimaakan kida!” Ukian koshan õꞌati, “Pusaada diꞌoraꞌaparada-karu kidaꞌa, mishiꞌoraz, naꞌiki marii kizi ĩmishida-kao kida.” 6Udaunaꞌan ukiankoshan, “Aizii ipai naazu! Õgaru Alpha naꞌiki Omega,* wuruꞌu sakadin-kizaiz naꞌikiutokonnuz. Õtaan nii maradakoinao ati wunu ĩtuzan nii, wuru diꞌikiꞌi wunu nunuda-paꞌoraz taaꞌoraz kakupa-kinai mawinipinaa-daun. 7Naꞌiaꞌoram pidan maꞌozakaꞌo naꞌikiwazootaꞌo oiaꞌo, uzaamatan nii diꞌoraꞌa aimaakan kidaz õꞌidiꞌiki, naꞌiki õgaruꞌo niiĩTominkarun nii, naꞌiki ĩnaouꞌu nii õdainao nii. 8Mazan pidannao tariainao padaꞌananJesus, pidannaomuudinainaouznaa pamishidan ai Jesus, pidannao shaꞌapaapainao oiaꞌotuukiaꞌa naa manawun, pidannao zowiainao baꞌoran pidannao, pidannao madoronaa-daunuꞌo ĩkiaapaakan,† pidannao marunao-tinpainao, naꞌiki mariidinauzonao. Ipaiꞌo niiĩpatakaꞌuta-kao karishii kawanuꞌo tikazi kaꞌawapan sulfur‡ tumaꞌo nazo ii. Diꞌoraꞌa uruuuꞌitamautannaa mawaka-karu wuruꞌu.”

Paꞌinaꞌo Jerusalem9 Baudaꞌapa angel kaawan õꞌidaꞌati, tawunao bii ikiꞌoraꞌa, 7 angelnao zaamatapau-

zonaouz ukaduzunuz naa patakaꞌutin-kinai kida. Ukian õꞌati, “Puwaꞌati daꞌatiꞌi, õaidakizi puꞌati zun Kaznizo-dani daiaro niꞌoraz.” 10 Tominkaru Doronaa kazowautan idiõgaru, angel naꞌakaꞌakan naa õgaru dokoaꞌo midukuo powaa iti. Naꞌii uaidan õꞌatikaimanaꞌoraz donoi Jerusalem waꞌatin aokazi iki Tominkaru diꞌiki, 11 naꞌiki kanada,kanada donoi Tominkaru umanawunun idi. Donoi konaunaman uwiziꞌin, naꞌapakawinipinaꞌo kuba wiziꞌin kawan, naꞌapa jasper kawan naꞌiki kanuunuꞌo crystal kawan.12 Wuruꞌu donoiz kainaꞌaꞌa ukorarannaa dokoaꞌo naꞌiki kainaꞌa 12 upaniinomizinaakida, ipai ĩkawanaꞌati kainaꞌa baudaꞌapa angel awunuutapaꞌo. Ipai paniinom kidakawanaꞌati, kainaꞌa baudaꞌapa Israel dani-daun uu saadinpan. 13 Kainaꞌa idikinaudaꞌupaniinom kida baudaꞌapaꞌo donoi korarannaa dabaꞌa antanapu: idikinaudaꞌu waokoikinapa, idikinaudaꞌu wakadapu ikinapa, naꞌiki idikinaudaꞌu kida baꞌorainao udabaazikida idaꞌantanapu. 14Wuruꞌu donoiz, ukorarannaa toma-kao 12 kubanao kida paawaꞌaꞌo,

* 21:6 Alpha naꞌiki Omega: A-B-C kawanuꞌo atii Z diꞌiti. MazanGreek idaꞌan, usakadinanAlpha diꞌiki, ukatokon-tinanOmega diꞌii. † 21:8 Daonaioranao kiaapan zun oo zun kiaapa-kidinan daonaiora ati mamazidaaka-daun; mazidaꞌodaonaiora kiaapan zun oo zun kiaapa-kidinan mazidaꞌo daonaiora ati, aonaa omin-mazidan mani. ‡ 21:8 sulfur:Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.

REVELATION 21:15 455 REVELATION 22:8naꞌiki ipai kuba kida kawanaꞌati, kainaꞌa baudaꞌapa Kaznizo-dani apostlen uu saadinpan.Ĩnao wuruꞌu 12 apostlenaouz.

15 Angel paradaꞌoraz õꞌati zaamatapanii aitaaribai gold idiꞌo utoma-kao atamunkawanuꞌu, uaitaa-kinaa nii naꞌapam dii donoi udarun, upaniinomizinaa naꞌiki ukoraran-naa kapam. 16 Naꞌapa kidaꞌo udawuan wuruꞌu 4 donoi dabaazi kidaz. Angel aitaannaa wuruꞌu donoiz paaitaariba idi, 1500 miles udawuan, naꞌapa kapam ukazoan naꞌikiudokoꞌan udawuan kawan. 17Angel aitaa kapam ukorarannaa, udokoꞌan 216 feet. Naꞌapapidan aitaapa-kinaa kawanuꞌo wuruꞌu angel kaiwaaniaz paaitaapa-kinaa nii. 18 Donoikorarannaa toma-kao jasper idiꞌo, naꞌiki ipai aimaakan kida donoi nazoo iaꞌoraz goldidiꞌo paꞌidiwaru utoma-kao kida, kanuunuꞌo glass kawan. 19 Wuruꞌu donoi korarannaawiizi paawakidaz, kawinipinaꞌo kuba kida idiꞌo utoma-kaowuruꞌu. Konaunamaꞌo utoma-kao diꞌoraꞌa kuba kida idiꞌi: jasper, sapphire, agate, emerald, 20 onyx, carnelian, quartz,beryl, topaz, chalcedony, turquoise, amethyst. 21Wuruꞌu 12 paniinom kidaz, 12 pearlskida wuruꞌu, baudaꞌapa paniinom toma-kao baudaꞌapa pearl idi. Kazowaꞌo dunapomapuduꞌoraz ukaiwaapa-kao donoi nazo iaꞌoraz, gold idiꞌo paꞌidiwaru utoma-kao, turuuputukapan aimaakan unazoꞌo iaꞌo glass nazoꞌo iaꞌo kawan.

22Aonaa õtukapan Tominkaru Dapu nii donoi nazo ii. Aonaꞌo nii uaiapa-kao NaobanaiTominkaru umanawunuꞌoraz naꞌiki Kaznizo-dani mashaapan idiꞌi naa naꞌii. 23 Aonaakamoo oo kauzu aiapa-kao kanadapaꞌo nii donoi, Tominkaruꞌo nii paꞌan kanadapazpamanawunun idi, naꞌiki Kaznizo-daniꞌo nii kanadapa unazo ii. 24 Ipai amazadakawanaꞌati pidannaomashaapannii donoi kanadan idaꞌan, naꞌiki ipai kingnao imiꞌi baaraainao naꞌakan nii umanawun kidaꞌo pashaꞌapauz donoi nazo ati. 25Aonaa naꞌapainim niiupaniinomizinaa taratauzo-kao, ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo nii amazada marutauzonnaꞌii. 26 Ipai konaunam naꞌiki umanawun kidaꞌo pidannao shaꞌapauz kida naꞌaka-kao niidonoi nazo ati, ipai amazada iki kida. 27Mazan ipai aimaakan kida aonaꞌoraz ukaimanan,aonaꞌo nii umorota-kida-kao donoi nazo iti. Oo pidannao oipainaouz, dawukainaouztoma-kariwai tominkarunao ati, mariidinauzonaouz, aonaꞌo nii ĩmorotauzon donoinazo iti. Soo wunaouꞌu nii paꞌan morota-kida-kaoaꞌa, kainaꞌaꞌoraz ĩꞌuu kida saadinpankakupa-karu kaaritannaa idaꞌa, Kaznizo-dani kaaritanuz.

22Waꞌozi taaꞌoraz wunu kakupa-kinai

1Udaunaꞌan angel aidan õꞌati waꞌozi taaꞌoraz wunu kakupa-kinai, kanuunuꞌo crystalkawan, koditaꞌoraz naꞌiki shootapaꞌoraz Tominkaru naꞌiki Kaznizo-dani taba diꞌiki,2waꞌozi shootapan kazowaꞌo dunapo mapuduꞌoraz ukaiwaapa-kao zikon an donoi nazoan. Waꞌozi danoma antanapu kida, kainaꞌa paoribai kida taaꞌoraz kakupa-kinai kaaka-pauzo daꞌi ipai kauzu kida kawanaꞌati. Naꞌiki ipai pidannao imiꞌi baara ainaouz kaiwaanpaoribai anaba kida pakasarain-kinaa nii. 3 Aimaakan kida aonaꞌoraz ukaimananTominkaru ati, aonaꞌo nii umorota-kida-kao donoi nazo iti. Mazan Tominkaru naꞌikiKaznizo-dani taba naꞌaꞌo niꞌi naa paꞌan donoi nazo ii, naꞌiki Tominkaru poitorunao,ĩtaapan niꞌi naa uruu umanawunuꞌo nii. 4 Ĩtukapan nii Tominkaru awun baara, naꞌikikainaꞌaꞌo nii uꞌuu saadinpan ĩtawu kida idaꞌa. 5 Aonaꞌo nii amazada marutauzon naꞌii.Aonaꞌo nii ĩaipan lamp kida oo kamoo kanadapaꞌo nii, ushaꞌapanum kauꞌan NaobanaiTominkaruꞌo nii kanadapa ĩdyaunnaꞌiki ĩkazowautapannii King kawankarikaonannaꞌikikarikaonanuꞌo nii.

Jesus waꞌatin dauaꞌo6 Udaunaꞌan angel kian õꞌati, “Ipai wuruꞌu parada-karu kidaz puabataniaz naa kida

mishiꞌo wuruꞌu, naꞌiki marii kizi umishida-kao. Naꞌiki Naobanai Tominkaru taaꞌorazpadoronaa paprophetinnao ati, dyuudan paꞌangelin, uaida-kida kizi papoitorunao atikanom shaꞌapan nii kadimanaꞌa naa.”

7 “Uabata!” Jesus kian, “Kadimanaꞌo niꞌi naa õwaꞌatin. Konaukiaꞌo nii wunaouꞌuizoꞌatiinaouz ipai parada-karu kida, saada-kariwai kidaz diꞌoraz kaarita idaꞌaꞌa, kaiꞌonaꞌiki diinaꞌitiꞌo dauaꞌoraz kidaꞌa.”

8 Õgaru John, abataꞌoraz naꞌiki tukapaꞌoraz ipai wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapaꞌoraz.Õipaian daunaꞌan õabatapan naꞌiki õtukapan kidaz, õwashatinan õawun baara ikinapa,

REVELATION 22:9 456 REVELATION 22:21angel aidaꞌoraz õꞌati ipai aimaakan kida kanaapuꞌu, ukidiba dazabaꞌa, õtaapaꞌazon idiꞌinaa uruu umanawunuꞌo nii. 9 Upuꞌu mazan ukian õꞌati, “Manaꞌa pushaꞌapataꞌanaꞌanaꞌapaꞌo! Õgaru poitorui karikaonannaꞌapa pukawan, naꞌiki puꞌinawuzunao prophetnaokawan, naꞌiki ipai pidannao kawan izoꞌatiinaouz saada-karawaiz diꞌoraꞌa kaarita idaꞌaꞌo-raz. Tominkaru paꞌan putaapa umanawunuꞌo nii.”

10Udaunaꞌan ukian õꞌati, “Manaꞌa paꞌi putaapaꞌa naa mashaa wuruꞌu saada-kariwaiz,diꞌoraꞌa kaarita idaꞌaꞌorazuꞌu, kadimanaꞌo niꞌi naa ushaꞌapan kida. 11 Ukauꞌan ipaipidannao shaꞌapaapaꞌo oiaꞌo, marii kizi pakawan ĩshaꞌapaapan oiaꞌo, naꞌiki pidannaoshaꞌapaapaꞌo dikauda kidaꞌo kachamaꞌidiikii kidaꞌo aimaakan kida aonaꞌoraz ukaimanankida, marii kizi pakawan ĩshaꞌapaapan kidaz. Naꞌiki pidannao shaꞌapataꞌo kaiman kidaꞌoaimaakan, marii kizi pakawan ĩshaꞌapatan kaiman kidaꞌo aimaakan. Naꞌiki ipai pidannaokaimanainao, marii kizi pakawan ĩmashaapan kaiman.”

12 “Uabata!” Jesus kian, “Kadimanaꞌo niꞌi naa õwaꞌatin! Õnaꞌakan nii õwinipakida õkawinipinaata-kinaa nii ipai pidannao ĩshaꞌapatanii kida kawanaꞌati. 13 ÕgaruAlpha naꞌiki Omega, wuruꞌu kiwiiniꞌoraz naꞌiki dawuꞌitiiniꞌoraz, sakadin-kizaiz naꞌikiutokonnuz.”

14 Konaukiaꞌo nii wunaouꞌu chikainaouz pakamichan zaꞌabaꞌi kida kaiman. Turuuukauꞌan ĩmorotan paniinom kida idaꞌan Donoi nazo iti naꞌiki turuu ĩnikan akai wurudiꞌikiꞌi paoribai taaꞌoraz kakupa-kinai. 15 Mazan wunaouꞌu, aonaꞌo nii ĩmorota-kida-kao Donoi nazo iti, madoronaa-daunuꞌoraz ĩtaapan pananaa, wunaouꞌu marunao-tinpainaouz. Naꞌiki pidannao kiaapaakainao mamazidaaka-daun, pidannao zowiainaobaꞌoran pidannao, pidannao dawukainao toma-kariwai aimaakannao ati, naꞌiki ipaipidannao mariidinauzonao shaꞌapaapauzonaouz oiaꞌo.

16 “Õgaru, Jesus, tawuruꞌu dyuudaꞌoraz daꞌi õꞌangelin kakuwaapaꞌo nii ipai wuru kidadauꞌaꞌa unao ati, ipai choochi kida kawanaꞌati. Õgaru David Takaan-daun naꞌiki õgaruchaapiꞌikiꞌo wizi kanadaꞌoraz.”

17 Doronai naꞌiki Daiaroi* kian, “Puwaꞌatiꞌi naa!” Ipai pidannao abatainao diꞌoraꞌa,marii kizi kapam ĩkian “Puwaꞌatiꞌi naa!” Naꞌiaꞌoram pidan maaradakoꞌo, marii uwaꞌatinuzaamata kizi mawinipinaa-daun wunu wuruꞌu taaꞌoraz kakupa-kinai.

Ubaukapan naa kakinaowapa-kinai kida kowaadaꞌazoo-kao18 Õgaru John, kaimanaiman õkakinaowan ipai pidannao abatainaouz kuwai kida

kaiꞌoraz naꞌiki diinaꞌitiꞌo niꞌoraz zii ushaꞌapan kida dauaꞌoraz, õsaadaniaz diꞌoraꞌakaarita idaꞌa: Naꞌiaꞌoram pidan panaꞌadaꞌo powaꞌa zii kidaz, powaꞌaꞌo nii zii Tominkarupatakaꞌutan uruu, wuru idiꞌi 7 patakaꞌutin-kinai kidaz, kowaada-kariwai daꞌaꞌa kaaritaidaꞌa. 19Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan soꞌotaꞌo baudaꞌapa saada-kariwai diꞌoraꞌa kaarita diꞌikiꞌi,aonaꞌo nii Tominkaru taapadan unikan akai utaaꞌazooniaz, paoribai taaꞌoraz kakupa-kinai akaz, naꞌiki aonaꞌo nii utaan pidan wiizi niꞌoraz utaaꞌazon kaimanaꞌo donoi nazoiaꞌoraz, uruu kida wuruꞌu kowaada-kariwaiz diꞌoraꞌa kaarita idaꞌa.

20 Pidan kakuwaapaꞌoraz wuru kida dauꞌaꞌa kian, “Mishi, kadimanaꞌo niꞌi naaõwaꞌatin!”

Amen! Puwaꞌatiꞌi naa, wanaobanaa Jesus!21 Marii kizi Naobanai Jesus aidan pakamarainapanun ipai papidanannao ati. Marii

kizi unaꞌapan karikaonan.

* 22:17 Daiaroi: Kaznizo-dani daiaro niꞌo wuruꞌu.