j ~ .)u J!Yu!J.,,r-{;--~'.::.-9if~ı:ı>'!/,.. isLAM MiMARi ...isamveri.org/pdfdrg/D009750K/1987/1987_MADRANE.pdfiSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI 289 ölçeğindaki korum~nın

$Page 1: j ~ .)u J!Yu!J.,,r-{;--~'.::.-9if~ı:ı>'!/,.. isLAM MiMARi ...isamveri.org/pdfdrg/D009750K/1987/1987_MADRANE.pdfiSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI 289 ölçeğindaki korum~nın$
~_.)u J!Yu!J.,,r-{;--~'.::.-9if~ı:ı>'!/,.. !r isLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI

j

THE CONFERENCE ON THE PRESERVATı"ON OF AACHITECTURAL HEAITAGE OF ISLAMIC CITIES 22-26/4/1985 ISTANBUL

~"":"'.;.-;.:. -~-..:._. AAAS l::ICTLfl< Sı;;veı ISI .ı.~ ELI~ i:!JYCK StNI~ EEtECIYESı

.liU3 I!J/i>jS Ql\C.I.'ıi[ATIQ'f G~!,t.Tiil ISU.It5Ut UUICOPJ.tıit

.;. ... · .... /,.._....' .I.IU.6lfiiiSfl Gfli5Ut t'c5tıTU5U

.ı.AA3UREJ.HQf;tlCPUiiCT u-ıSHTUTE

~ ~ .. ~;j::.:..~:":

TC UARI.I.I.AAVE sc:tA!U.FJ EHE!HTEW<lll~l~

UNıQNOfLlUICOi'.lllfltSOf

~ıau.AAı<.:GD'I

Yapı m tıd: ılolt'rA

Araştırma, Basın, Yayın, Organizasyon 512 43 30 Dizgi, Film: Damla Dlzgl, Baskı: Seçll Ofset, Cilt: Numune Basım ve CIItevi

Istanbul, Şubat 1987

MİMARİ MiRASIN BELGELENMESİ VE FİZİKSEL PLAN ARACILlGI İLE KORUNMASI SONUCUNDA YENİ KONUT SORUNUNA GETiRİLECEK ÇÖZÜMLER

Öğr. Gör. Y. Mimar Emre M~D~N .. Araş. Gör. Y. Mimar Nimet OZGONUL Araş. Gör. Y. Mimar Fuat GÖK ÇE Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fak. Restorasyon Ana Blllm Dalı

Çağdaş yaşam içerisinde kültürün ve kültür değerlerinin yeri giderek değişik anlamlar ve ağırlıklar taşımaya başlıyor. Kişinin sosyal ve ekonomik yaşamındaki yeni biçimlenmeler, doğal olarak gerek yeni kültürel değerlerin üretiminde gerekse mevcut kültür mirasının korunması ve değerlendirilmesine etkide bulunuyor. Mimarlık yapıtlarının ve, bunların bir araya gelerek, doğal çevreyle de bütünleşip oluşturduğu "düzenlenmiş fiziksel çevre" kişiyle doğrudan ilişkisi ve onun yaşamının vazgeçilmez bir parçası olarak, her zaman en önemli ögelerin başında gelmiştir. Barınma gereksinmesinin duyulması, insanlık tarihi kadar eskidir. Bu gereksinmenin kişi eliyle oluşan mekan ve hacimlerle karşılanması mimari yapıtların oluşmasını sağlamış, fiziksel çevreye müdahaleler başlamıştır.

Böylece oluşan, gelişen, çok çeşitli değişmeler geçiren ve bugün "taşmmaz kültür mirast" olarak tanımlanan bu değerler bütünü, korunma, değerlendirilme, sağlıklaştırılma, vb. kavramlarla aniatılmaya çalışılan işlemlere konu olmaktadır.

288 iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI

Bu miras, aşağıda sıralanan değerlerinden dolayı, korunmakta, onarılmakta ve kullanılmaktadır1.

• Kültürel Değerler: Belgesel Değer Tarihsel Değer Arkeolajik Değer Estetik Değer Mimari Değer Kentsel Görünüm Değeri

• Duygusal Değerler: Merak t::ıayranlık Ovünç

• Kullanım Değerleri: işlevsel Değer Ekonomik Değer Sosyal Değer Siyasal Değer

Böylesine değişik bir "değerler dizisi"ne sahip mimari mirasın korunması için konuyu değişik ölçek ve niteliklerde ele almak, değişik disiplinlerin öngördüğü bilgi birikimine dayalı yöntemleri uygulamak gerekmektedir.

Bu uygulamaların amacı salt koruma'nın yanı sıra, özellikle kullanım değerlerinin yarattığı potansiyeli gözönüne alarak, bu mirası günümüz yaşam koşulları içerisinde en etkin ve yeterli bir biçimde değerlendirmektir.

Bu değerlendirmeyi gerektiren kimi ögeler şöyle sıralanabilir:

1. Mimari miras, yaşama kültürünün zenginliğinin, geçmişte varılan teknik düzeyin belgesidir.

2. Korumaya verilecek öncelikler, mevcut bir yapı kapitalini kullanmak açısından geçerlidir.

3. Toplumsal ve kentsel yaşamın, ekonomik yapı ve ilişkilerin, aile kuruluşu ve bireyler arasındaki iletişim düzeyinin hızla değişmekte olduğu, eski yapılar ve kentlerin bu değişikliğe ayak uyduramadığı söylenmektedir. Oysa, bugünkünden farklı bir sosyoekonomik yapının mekana yansımasıdır diye, bu çevreyi ortadan kaldırmayı isternek bir mirasyediliktir2.

4. Geçmişten bize kalan bu mirası, bizden sonraki nesillere iletmek, önemli ve önde gelen görevlerimizden biridir.

Bu gerekleri çoğaltmak.olasıdır. Ancak, hemen hepsinin ortak olarak ulaştığı nokta, "değerlendirerek korumak"tır. Kültür sorunu olarak koruma, uygarlık bilinci, ulusal tarih yorumu, ulusal kimlik yorum~ .• özgün bir estetik duyarlık, çevre bilimlerine yakınlaşma gibi yeni boyutlar kazanmaktadır.

Bu araştırmada ele alınan "kentsel değerlerin bir bütün olarak korunmasi" artık bir fiziksel planlama olgusu haline gelmiştir. Kavramın ulaştığı "kentsel yapwla bütünleşen çevre" anlayışı, onu çeşitli düzeylerdeki bir planlamanın konusu yaparken, zorunlu olarak, toplumsal, ekonomik, parasal vb. ölçütlere de bağlamıştır. Kentsel çevre

iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI 289

ölçeğindaki korum~nın ilk ve en önemli ögelerinden biri, korunacak değerlerin saptanması ve belgelenmesidir3. Bu işlemlerin özellikle kentsel yerleşmelerde ivedilikle yapılması gerekmektedir. Çünkü, mevcut geleneksel mimari yapı ve grupları, çeşitli nedenlerle ve giderek artan bir hızla nitelik değiştirmekte ya da tümüyle yok olmaktadır. Bu hıza yetişrnek için belgelemanin "bilimsel" nitelik yerine "koruyucu" nitelik taşıması, hızlı ve genel nitelikleri saptayıcı olması yeğlenmelidir.

Korumada ikinci aşama, verilerin değerlendirilerek, planlamanın yapılmasıdır. Tarihsel kentsel çevrenin yaşayan bir organizma olduğu düşünüldüğünde, buradaki • elemanların, çevrelerinden soyutlanmadan, çevre ile bir bütün oluşturarak ele alınmaları, planlamanın en önemli girdilerinden biridir.

Koruma etkinliklerinin son aşaması ise uygulamadır. Bir planın başarısı, uygulanabilme niteliği, yerel koşullarla bütünleşebilme şansı, onu uygulayacak kuruluşların yeterli yasal, yönetsel ve parasal güçlerle donatılması, onu kullanan kişilerin, bir başka deyişle kent sakinlerinin bu sürece istekle katılması gibi faktörlere bağlıdır. Bunun için de gerçekçi, inandırıcı planlara gereksinme vardır.

islam kentleri, gerek kendilerinden önceki uygarlıkların verilerinden yararlanarak, gerekse kendi inanış, bilgi ve becerilerini de katarak yeni sentezler yaratmak yoluyla özgün bir mimari birikim oluşturmuşlardır. Bu mimari birikim, geçmiş kültürlerin sosyal, ekonomik, politik ve kültürel yaşamlarının simgesi ve belgesi olmanın yanısıra, halen kullanılmaları ve topluma belirli bir yarar sağlamaları nedeni ile de "korunmasi gerekli kültür var!Jğ!'' olarak nitelendirilmektedir. Bu genel yaklaşımın içerisinde, "hangi kültür var!Jklan"nın korunacağı konusu yeterince açıklığa kavuşmamış, ölçütleri belirlenmemiş bir soru olarak ortadadır. Türkiye'den örnek vermek gerekirse, Süleymaniye Cami'sinin, Ankara Kale'sinin korunması g~rekliliğini kimse tartışmamakta, ancak Zeyrek Mahallesi ile Ankara Kale Içi Mahallesinin tüm ögeleri ile bir bütün olarak korunup korunmaması sık sık gündeme getirilmektedir4.

Büyük bir bölümünü geleneksel konutların oluşturduğu tarihsel kentsel çevrenin korunması konusunda ileri sürülen güçlükler şu alt başlıklarda özetlenebelir5:

• Halkın ilgisizliği,

• Yapı teknolojisindeki değişmeler,

• Toplumsal yapıdaki değişmeler,

• Hızlı ve düzensiz kentleşme,

• Koruma işlemlerinin pahalılığı,

• Devletin koruma politikasının bulunmayışı,

• Kadro, uzman ve eğitim yetersizliği.

Yukarıda sıralanan nedenlerin ortadan kaldırılması sonucunda korumanın daha hızlı ve kolay gerçekleşebileceğini varsaymak yanlış olmayacaktır.

Geleneksel konutların korunması, değerlendirilmesi ve yeniden kullanımı konusunu biraz daha ayrıntılandırırsak, yukarıda sıralanan genel başlıkların yanısıra, özelde bazı sorunlarla karşılaşılmaktadır. 1980 yılında, "sit" kararı alınmış 51 kent ve kasabanın Belediye yetkilileri arasında yapılan bir anketten şu bilgiler edinilmektedir6:

r--\.


• Korunacak yapıların sahiplerinin çoğunluğu bu yapıları yıkıp yeniden yapmak, kiraya vererek, ya da satarak daha "modern" bir eve çıkmayı dilemektedir. Bunun nedenleri arasında bakım ve onarım güçlüğü, banyo, WC, vb. konulardaki konfor eksikliği, arsa değerinin bina değerinden fazla olması, ısıtma güçlüğü, temizleme güçlüğü gibi faktörler yer almaktadır7•

• Koruma kararı alınan bu beldelerde aşağıda sıralanan "ciddi" yapısal sorunlar vardır:

(40 Yerleşm~'de) % 63 Köhn.eleşme %60 Yol . % 58 Otopark % 50 Yeşil alan eksikliği % 38 Yapılar kullanılma özelliğini yitirmiş % 45 Kanalizasyon yetersiz % 23 Elektrik yetersiz % 23 Su yetersiz

Alanya'da yapılan bir araştırmada8, mevcut kullanıcıların düşük gelirli oluşu, tarihi çevre bilinci eksikliği, yeterli konfor şartlarının gerek sit, gerekse anıt ölçeğinde olmayışı, mevcut geleneksel konutların terkedilme nedenleri arasında sayılmaktadır.

Yeni Foça imar Planı çalışmaları nedeniyle halkın 1978 yılında koruma olgusuna tepki ya da katkısını belirlemek amacıyla yapılan bir anketin9 sonuçları, mülk sahiplerinin şu yakınmalarını ortaya koymaktadır:

• Konutlar kullanışsızdır (% 50), Haraptır (% 26), Dardır (% 20), Modern değildir (%3).

• Konutların çoğunda mutfak, banyo, tuvalet ya yoktur, ya da bahçede yer almaktadır1o.

• Alt yapı yetersizdir .11

Bu durumda, geleneksel konutların kullanılmama, terkedilme, yıkılma gibi nitelik değiştirme ve yokolma nedenleri arasında şu pratik zorluklar gözlenmektedir:

1. Geleneksel konutlar, değişik sosyal ve ekonomik koşullarda yaşayan hanehalkları için tasarlanmışlardır. Başka yaşam biçiminin, başka inanışların, başka dünya görüşlerinin geçerli olduğu bir ortamın ürünlerini bugün kullanmaya çalışmak zorlamalara neden olabilmektedir.

2.Konfor koşulları eksiktir, yoktur ya da modern yaşamın gereklerini karşılamamaktadır.

3. Yapıların "eski" olmasından kaynaklanan bakım ve onarım güçlüğü v_ardır.

4. Genelde tarihsel çevrenin, elektrik, su, yeşil alan, otopark, vb. alt yapı eksikleri vardır.

Bir başka deyişle, mevcut yapı stokunu kullanmak çok zor, hatta olanaksızdır, yıkılıp yenilenmesi gerekir.


Oysa ülkemizde bir konut sorununun olduğu söylenmekte, eldeki tüm olanaklarla bunun çözülmesi Için çaba harcanmaktadır. ·

Konut sorunu çok genel bir anlatımla, ~~bir ülkede bir ktstm ailelerin sağ/tk koşul/anna ve çağdaş yaşam düzeyine uygun olmayan niteliksiz konutlarda bartnmalan ve bir ktstm ailelerin yüksek kiralar ödemeleridir"12• Belli bir anda var olan konutların sayısı ile hanehalkı sayısı arasındaki fark ise Ilkonut açtğt" olarak nitelendirilmektedir13.

Konut gereksinmesinin temel kaynakları ise şöyle sıralanmaktadır14:

• Nüfustaki değişmeler,

• Düşük standartir stokların yenilenmesi,

• Eskiyen konutların yenilenmesi,

• Olabilecek doğal afetler,

• Olmuş doğal afetlerde yeni konut yapımı.

Ülkemizde konut sorununun boyutları ilgili kuruluşlarca belirlenmiştir:

ÇİZELGE 2: TÜRKİYE'DE KONUT STOKU

Yıl

1965 Genel Nüfus Sayımı 1970 Genel Nüfus Sayımı 1970 Binalar Sayımı 1970 Genel Nüfus sayımı 1980 Genel Nüfus

Toplam Konut

5.536.116 6.261.949 6.591.677 7.123.085 8.601.100

1000 Kişi Başına Konut

176 176 195 178 192

(Kaynak: AKTÜRE Teoman; "Konutta Maliyet Ödeme Gücü ilişkisi; Konut 81, s. 148, Kent-Koop. Yayını: 24)

ÇiZELGE 3: TÜRKİYE'DE KONUT GEREKSiNMESi VE AÇIGI Gereksinme Yapı izni OJ o Kullanma izni

I. Plan Dönemi (1963-1967) 553. 634 289.025 30 164.618 II. Plan Dönemi (1968-1972) 899.500 713.494 21 360.762 III. Plan Dönemi (1973-1977) 1.220.000 978.361 20 499.312 IV. Plan Dönemi (1978-1983)

..

1.705.065 1.416.966 17 630.915

(Kaynak: KELEŞ; 16)

Açık%

75

60

59

63

Bu iki çizelge 1000 kişi başına düşen konut sayısının göreli olarak artmasına karşın, gereksinmenin 20 yılda 3 kat arttığını göstermektedir. Planlanan yapım sonucu, konut açığı ortalama% 23 iken, kullanma izni alanların, bir diğer deyişle hakiki

.. \.


gerçekleşmanin düşük olması, gerçek açığı% 64 dolaylarında tutmaktadır. Bu da gereksinmenin yarısından fazlasının karşılanmadığını gösterir.

Beşinci Beş Yıllık Plan Döneminde ise bu gereksinme kentsel nüfus için şöyle belirlenmiştir15:

ÇİZELGE 4: BEŞİNCi BEŞ YILLIK PLAN DÖNEMİNDE KONUT GEREKSiNMESi Yıllar Demografik Konut ihtiyacı Yenileme Toplam

1984 236.020 99.595 335.615 1985 247.763 99.595 347.358 1986 260.090 99.595 359.685 1987 273.033 99.595 372.628 1988 286.613 99.595 386.208

(Kaynak: DPT, BeŞinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Konut Özel ihtisas Komisyonu, Konut İhtiyaç-Talep Alt Komisyon Raporu, Ankara, 1983, s.29)

Bu çizelge gereksinmenin giderek arttığını göstermektedir. Açığın da buna koşut olarak artacağını söylemek kötümserlik değildir.

ÇİZELGE 5: 5. BEŞ Yn.LIK PLAN DÖNEMİNDE GEREKLİ KONUT YÜZÖLÇÜMÜ Hanehalkı Sayısı

533.059 457.407 369.489

-225.546 215.993

İhtiyaç (m2)

42 56 70 84 98

Beş Yılda Toplam ........... .

(Kaynak: DPT, BBYKP, Konut İhtiyaç- Talep Alt Komisyon Raporu)

Toplam

22.388.478 25.614.792 25.864.230 18.945.864 21.167.314

113.980.678 m2

1985 inşaat birim fiyatları ile yıllık g~(e(<sJnmenin karşılanması için yaklaşık 1 trilyon TL. gereklidir. Bu miktara, arsa değeri ile kentsel alt yapı dahil değildir.

Konut sorununun bu ciddi boyutlarından sonra, bu kez, geleneksel konutların, bu açığın bir bölümünün kapatılmasına yardımcı olup olamayacağını araştıralım. Alanya'da yapılan araştırmanın sonucunda şu yargıya yer verilmiştir16 : "Bugünün kullamctst için zorunlu konfor şartlan yokluğunu veya eksikliğini gidermek, sitin ktsa süre içinde sosyal aktivitesinin yerine gelmesini sağlayacak, turizm açtsmdan ve mahalli konut açtğt yönünden ilçe ölçeğinde önemli çözümler getirebilecektir." Yeni Foça'da yapılan araştırmada ise, geleneksel konutlarmdan memnun olmayan ailelerin, "hoşnutsuzluk nedenleri"nin "her türlü konforu elde edebilmek, bunu da ancak yeni yapida sağlayabilmek" olduğu saptanmış, bu kişilerin onarım görmüş bir eski konutta da aradıkları konforu bulabileceklerini anlatacak örnek olsa, anket sonuçlarının değişeceği yargısına varılmıştır. ·

Bir diğer sorun da yapı stokunun yeterince kullanılıp kullanılmadığıdır.

iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI

ODTÜ Mimarlık Fa_!<ültesind~n bir çalışma grubu tarafından hazırlanan, "Antalya Kaleiçi, Koruma, Geliştirme Imar Plam" ön araştırmalarında, korunması gerekli 447 yapı saptanmıştır. Bu yapıların kullanılma durumları incelendiğinde17 tümü boş 21 konut olduğu, gir katı boş konut sayısının 32'ye ulaştığı gözlenmiştir. 1 odaya düşen kişi sayısı ise U lke ortalamasının çok altında olup, min.= 0.44, max.= 1. 72

293

kişi/oda'dır. Bu oran dolu olduğu varsayılan konutların da yet~rli kullanılmadığını belgelemektedir. Amasya Kent Merkezinde, 1983 yılında ODTU Şehir ve Bölge Planlama Bölümü öğrencileri tarafından geleneksel dokuda yapılan belirlemelerde hanehalkı/konut oranı iki ayrı mahallede 3.1 ve 3.5 olarak bulunmuştur1s. Bu da 4.5 ya da 5 kabul edilen ülke ortalamasının altındadır. Yeni Foça Koruma imar Planı çalışmalarında da 17 konut(% 24)'un yeterli kullanılmadığı, bunlardan 6 tanesinde sadece 1 kişinin yaşadığı belirlenmiştir. Bu durumda, geleneksel konut dokularında değerlendirilmeyen bir potansiyelin var olduğu söylenebilir. Geleneksel konutların yıkılınası halinde yerine gereksinmeyi karşılayacak yeni ve "modern" konutlar yapılabilecek midir?

DPT, Beşinçi Beş Yıllık Kalkınma Planı, Konut-ihtiyaç Talep Alt Komisyon Raporu'na göre, alt ve alt-ortagelir gruplarının tümü ile orta gelir grubunun bazı kesimleri kendi gelirleri ile ruhsatlı şehir konutu elde edemeyeceklerdir. Bu gruplardaki hanehalklarının, 20 yıllık birikimleri ile ancak 14 m2 ve 39 m2'1ik konutu finanse edebilecekleri hesaplanmıştır.

ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Restorasyon Bölümü tarafından Anadolu'daki çeşitli yerleşme birimlerinde gerçekleştirilen "Kentsel Çevre Koruma" yarıyıl projeleri, geleneksel - tarihsel dokuda yaşayan kişilerin genellikle alt, alt-orta ve orta gelir grubuna dahil olduğunu göstermektedir19.

Buraya kadar verilen bilgilerden şu sonuçlar çıkartılabilir:

1. Artık, korumanın gerekliliği değil, korumanın niteliği tartışılmak durumundadır.

2. Farklı bir yaşam biçiminin oluşturduğu mimari mirası, bu nedenle yok etmek, haksız ve hiçbir ülkenin haklı gösterarneyeceği çok cömert bir tutumdur.

3. Geleneksel konutların kullanılmamasında ve yok olmasında, özellikle, konfor koşullarının yetersizliği, koruma işlemlerinin pahalılığı, eski mekan düzenlemelerinin günümüzde kullanışsız olmaları gibi faktörler rol oynamaktadır.

4. Ülkemizde hatırı sayılır bir konut açığı vardır. Bunun azaltılması için hiçbir savurganlık yapılmamalıdır.

5. Geleneksel konutlar genellikle yeterli olarak kullanılmamaktadır.

6. Alt, Alt-Orta ve Orta Gelir gruplarının büyük bir bölümünün mevcut gelirleriyle yeni konut edinme olanağı yoktur. Geleneksel konut dokularında oturanlar da büyük ölçüde bu gruplarda yer almaktadır.

Bu sorunların çözümlenmesine yardımcı olabilecek gözlem, öneri, maliyet hesapları için Mudanya'da Ocak 19.85'de ayrıntılı bir çalışma yapılmıştır. Araştırmanın bu bölümünde bu çalışma sonuçları tartışılacaktır.

Mudanya, Bursa iline bağlı bir ilçe Merkezidir. il'in kuzeyinde ve Marmara Denizi'nin güneydoğu kıyısında yer almıştır. Kıyı boyunca güneydoğu, kuzeybatı yönünde çizgisel bir yerleşme biçimi gösterir.

r·-\

-·-----


Belde'de 2 değişik nitelikli geleneksel doku vardır. Bunlardan, güneydoğu'da yer alan, Erdoğdu, Musabey ve Şükrü Çavuş mahallelerini kapsayan kesim daha eski konutlara sahiptir. Yol ağı ve parsel bölünmeleri "organik" niteliklidir. Daha önce aynı niteliğe sahip çlan ve 1877 yangınında yanan kuzeybatı mahalleleri ise (Karafatma, Mütareke, Rüştü lpar), "1zgara plan"a göre yeniden biçimlendirilmiş ve göreli olarak daha yeni konutlara sahip bulunmaktadır.

Mudanya, Bursa ilçeleri arasında gelişme gösteren bir beldedir. il merkezi ile ulaşırnın çok kolay sağlanması, doğal güzellikleri, özellikle tkinci konut talebini artırmış, bugün Güzelyalı Mahallesi olarak anılan, eski Surgaz Yöresi hemen tümüyle bu kullanıma ayrılmış bulunmaktadır.

Mudanya'nın 1980 yılı nüfusu 10.052'dir2o. Bu nüfus, yaz aylarında 40.000'e ulaşmaktadır. Yapılan projeksiyenlara göre, bu yıl nüfus 12.200 olacak, 2002 yılında ise 20.000'e ulaşacaktır. Mudanya'nın kentsel nüfus artış hızı ise şu çizelgede izlenebilmektedir.

ÇİZELGE 7: MUDANYA-KENTSEL NÜFUS ARTlŞ HIZI Yıllar

1950-55 1955-60 1960-65 1965-70 1970-75 1975-80

o/o Artış

0.29 0.38 2.73 3.35 1.16 5.25

Bursa ili artış hızı % 2.9 olarak alındığında, Mudanya'nın hızlı bir kentleşme süreci içine girdiği görülmektedir.

Ocak 1985'de yörede sürdürülen çalışmada bu araştırmanın ana temasını oluşturan "geleneksel konut stoku"na ilişkin bilgiler toplanmış ve şu sorulara yanıtlar aranmıştır:

1. Beldenin geleneksel yapı stoku nitelik ve nicelik olarak ne durumdadır?

2. Bu stok'un kullanımı yeterli midir?

3. Bu stokun yeterli kullanılması, mevcut konut sorununa ne ölçüde katkıda bulunabilir?

4. Bu katkının parasal maliyeti nedir ve bu maliyet ile yeni yapım maliyetleri arasındaki oran nedir?

5. Bu maliyeti kim· karşılayacaktır?

Mudanya'da öncelikle mevcut değerlerin saptanması ve belgelenmesi çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışma sonucund.a 204 konutun korunması gereken "eski eser" niteliğinde olduğu belirlenmiştir. Inceleme konusu 6 mahallede toplam konüt sayısı 1088 olduğuna göre21, bunların % 18'inin korunması gerektiği anlaşılmaktadır.


204 konut'dan 81 (% 39.7) tanesinin içinde inceleme yapılmış, 123 (% 60.3) tanesi ise dıştan ve çevreden alınan bilgilerle betimlenebilmiştir. Bu konutlarda yaşanabilen 642 oda yer almakta22, yaşayan kişi sayısı 360'a ulaşmaktadır. Bu durumda hane halkı yoğunluğu 1.5, kişi/oda yoğunluğu ise 0.6'dır. Yapıların kullanılma durumu şu sonuçları vermiştir:

ÇİZELGE 9: MUDANYA - GELENEKSEL KONUT KULLANILMA DURUMU Nitelik Sayı OJ o

Tümü boş konutlar 97 47.5 Salt yazın kullanılartlar 20 9.8 Tüm yıl boş konutlar 77 37.7

Kullanılmayan kat sayısı 36 17.6 Alt katı kullanılmayan 3 1.5 Üst katı kullanılmayan 18 8.8 1 katı kullanılmayan 3 katlı yapılar 15 7.3

(ayrıca bakınız: Harita - 1)

Bu durumda, tüm geleneksel konut stokunun % 65'inin tümünün ya da bir bölümünün kullanılmadığı ortaya çıkmaktadır. Kullanılan konutlardaki hanehalkının niteliği şöyle saptanmıştır:

ÇİZELGE 10: MUDANYA - DOLU KONUTLARDA HANE HALKI BÜYÜKLÜGÜ

Hane Halkı Büyüklüğü İki Katlı Konut 3 Katlı Konut Toplam Sayı OJo Sayı OJo Sayı OJo

1 kişi 7 3.43 9 4.41 16 7.84 2 kişi 15 7.35 5 2.45 21 10.29 3 kişi 11 5.39 9 4.41 20 9.80 4 kişi 9 4.41 17 8.33 16 7.84 5 ve daha fazla kişi 19 9.31 4 1.96 23 11.27

Ortalama hanehalkı büyüklüğü 4.5 olarak kabul edildiğinde, bunun altında kalan 3 kişilik 20 (% 9.80) konutun yetersiz, 1-2 kişilik 37 (% 19.13) konutun çok yetersiz kullanıldığı söylenebilir.

Buraya kadar verilen bilgiler şu sonuçları getirmiştir:

1. Mudanya'nın geleneksel konut stoku'nun % 70'den fazlası kullanılmamaktadır.

2. Dolu olarak gözükenlerde kullanılmayan mekan sayısı çoktur.

3. Hanehalkı göstergeleri çok düşüktür.

ikinci aşama, geleneksel dokuda, yapı ölçeğindeki sorunları belirlemektir. ilk çizelge, yapısal durumu göstermektedir.


ÇİZELGE ll: MUDANYA - KONUTLARlN YAPISAL DURUMU

iyi Yüzeysel onarım gerektiren Esaslı onarım gerektiren Harabe durumda (ayrıca bakınız: Harita - 2)

Sayı

42 113

43 6

OJ o

20.6 55.4 21.1 2.9

Bakım lı

Bakım s ız

Bu çizelgaye göre·, konutlar oldukça bakımlıdır. Küçük ve az harcama gerektiren müdahalelerle, yçışamlarını sürdürebilecek olanlar % 75 oranındadır. Tümüyle boş olan konutların yapısal durumlarının ilgisizlik ve bunun doğal sonucu olan bakımsızlık nedeni ile alt düzeyde olabileceği düşünülmüş ve 97 adet boş konutta yapılan araştırma şu sonucu vermiştir:

ÇİZELGE 12: MUDANYA - BOŞ KONUTLARDA YAPISAL DURUM Sayı %

iyi 15 15.5 Bakım lı Yüzeysel onarım gerektiren 44 45.3

Esaslı onarım gerektiren 32 33 Bakımsız Harabe durumda 6 6.2

Tüm geleneksel konutlarda·% 76 olan bakımlılık oranı, boş konutlarda (düşünüldüğü gibi)% 60.8'e düşmüştür.

Bu bölümün sonuçları şöyle özetlenebilir:

1. Geleneksel konutların çoğu (% 60) oldukça bakımlıdır. 2. Kullanılmayan konutlar giderek bakımsız hale gelmektedir. 3. Büyük sorunlar çıkartabilecek konut oranı sadece %3'dür.

Geleneksel konutlardaki en büyük sorunlardan birinin konfor eksikliği olduğu daha önce belirtilmişti. Mudanya'da yapılan araştırma; konforu hakkında bilgi edinilebilen 148 yapıdaki tabioyu şöyle vermektedir.

ÇİZELGE 13: MUDANYA- KONFOR KOŞULLARI Yok

Mutfak Banyo wc (ayrıca bakınız: Harita - 4)

2 72

%

1.35 ·48.6

Dışanda

23 18 23

%

15.54 12.16 15.54

Yetersiz

6 6 6

%

4.05 4.05 4.05

Hemen tüm geleneksel konutlarda izlenen bir husus, konfor koşullarındaki yetersizlik, bir diğer deyişle ilkelliktir. Birçok konutta ıslak mekanların ya dışarıya gelişigüzel ilave·


edildiği ya da içte pölünmelerle çözülmeye çalışıldığı izlenmiştir. Bu durum tüm mahallelerde konfor koşullarının düzeltilmesini gerektirmekte, banyo mekanlarının eksikliği de çözülmesi gereken bir sorun olmaktadır.

Çalışmanın üçüncü aşaması, saptanan bu potansiyelin nasıl kullanılabileceğinin belirlenmesidir.

297

Ülkemizde kent konutlarında barınma yoğunluğu 3.5 dur. Mudanya genelinde bu gösterge 1982 yılında 1.29'dur. Oysa 204 geleneksel konuttaki barınma yoğunluğunun 0.6 olması, mekan fazlası bulunduğunu göstermektedir. Kasabanın mevcut ortalama hanehalkı büyüklüğü 4.07'dir. Geleneksel konutların bulunduğu 6 mahallenin tümünde bu oran 3.7'ye düşmektedir23.

Bu durumda bu konutlarda kullanım fazlası mekan çoktur.

Yeterli kullanırnın belirlenmesindaki gözlemler şöyle sıralanabilir:

A. Tümüyle boş 94 Yapıya 106 hanehalkı gelebilmektedir.

B. Bugün ~~dolu" sayılan ancak bölünme olanağı olan yapılara 24 hane halkı daha yerleştirilebilecektir.

C. Bölünmeyen 86 Konutun ise 14 tanesi yetersiz kullanılmaktadır.

D. Kasabadaki 13 geleneksel konutun ise llpansiyon" olarak hizmet verabiieceği düşünülmüştür~

Bu durumda, Mudanya'nın eski konut dokusundaki 204 konuta 130 hanehalkı yerleş~irilebilmektedir24. Kasaba'nın ortalama han~ halkı büyüklüğü 4 alındığında, 720 kişi mevcut konutlarda barınabilecektir. Mudanya Imar Planı açıklama raporu, kasabanın nüfus artışını şöyle saptamaktadır:

ÇİZELGE 14: 1\fUDA]\JY~ -MEVCUT ÇEL~NEKSEL KONUT DOKUSU ALANLARDA O NERI NUFUS KAP ASITESI (2000 Yılı için)

Mevcut Geleneksel Gelecekteki Mahalle Alan Yoğunluk Mevcut Nüfus Yoğunluk Yoğunluk

(ha) (ki/ha) (ki/ha)

Mütareke 1.53 441 675 450 700 Şükrü Çavuş 5.04 147 742 200 1000 Karatatma 1.45 523 759 530 800 Rüştü ipar 0.40 718 287 720 300 Musabey 5.17 245 1265 250 1300 Erdoğdu 2.50 142 354 150 400

TOPLAM 4082 4500 (Kaynak: imar Planı Açıklama RapQru)

-·

Geleneksel konut dokusu içeren 6 mahalledeki nüfus artışı 418 kişi olarak hesaplanmıştır. Bu nüfusun mevcut yapıların yıkılarak yenilenmesi ya da boş alanlara yeni konutlar yapılması şeklinde elde edilecek yeni yaşama alanlarında iskan edilmesi

r--\


düşünülmüştür. Oysa, mevcut konutların yeterli kullanımı ile bu 4128 kişi kolayca iskan edilebilecek, ayrıca 720-418 = 302 kişi için daha yer kalacaktır.

Bu durumda:

1. 201 O yılına değin geleneksel konut dokusunda mevcutların yıkılarak yenilenmesi ya da yeni yapılar yapılması gerekmemektedir.

2. Konuyu tüm Mudanya ölçeğinde düşündüğümüzde, mevcut doku içerisinde 2000 yılı için öneri nüfus. 16.600'dür. Bu durum, mevcut dokuya 1980-2000 yılları arasında 6.600, yılda ise yaklaşık 330 dolayında nüfus geleceğini gösterir. 720 kişilik boş kapasite, tüm ıy1udanya meskun alan sınırı içerisindeki en az 2 yıllık konut açığını karşılayacaktır25.

Geleneksel konutlar gerek bugünkü durumları, gerekse yatay ya da düşey bölünme sonucunda yeterli kullanıma olanak sağlamakta mıdır?

Ülkede aile yapısına göre üretilen konut niteliğine bakıldığında, 1970-79 yılları arasında 3-4 odalı konutların Çoğunlukta olduğu izlenir26. Kullanma izinlerinden elde edilen bilgilere göre ortalama brüt konut büyüklüğü 90 m2 altına düşmemiştir27• Hanehalkı yapı ve sayısına göre konut gereksinmesini saptayan bir araştırma ise 3 kişilik aileler için 1 yaşama, 1 yatma yerinin yeterli olacağını, bunun en fazla 3 mekana çıkabileceğini, 4 kişilik aileler için 1 yaşama, 2 yatma mekanına-gereksinim duyulduğunu göstermektedir. 4-5 kişilik ailelerde en fazla mekan ihtiyacı 3-4 arasında değişmektedir2s. 1970 yılı sayımiarına göre, en fazla hanehalkı sayısı sırasıyla 4-5, 6-7 ve 2-3 kişidir29 .

Mudanya'daki geleneksel konutların mekansal düzenlemesi bu verileri rahatlıkla karşılayacak durumdadır. Genellikle zeminde 1 ortak mekan, 1 oda ve ıslak mekanlar, diğer katlarda ise 1 ortak mekan, 3-4 oda çok rastlanan bir şemadır3o. Bu durumda, geleneksel konutlar, ülke verileri ışığında kullanılabilir niteliktedirler. Ancak günümüzün gerektirdiği yaşam koşullarına olabildiğince uyum sağlayabilmeleri için yatay ya da düşey bölünmeleri, mutfak, WC ve özellikle banyo mekanlarının eklenmesi ya da kullanılır hale getirilmesi gerekmektedir.

Geleneksel konutların kullanım ve yaşamına karşı çıkan savlardan bir diğeri de onarım maliyetinin yüksek oluşudur. Araştırmalar sonucundi:! yeni yapım/onarım maliyetleri arasındaki ilişkiler şöyle saptanmıştır: Bayındırlık ve lskan Bakanlığı'nın alt gelir grupları için geliştirdiği bir yeni apartman bloğunun m2 maliyeti 1985 yılı birim fiyatları ile 46.553.- TL'diı-31.

Ülkede kişi başına gerekli konut alanı brüt 14 m2'dir. Mudanya'da geleneksel konutlarda iskan edilebilecek 720 kişi'ye yeni konut gerektiği varsayılsa bu 10.080 m2'1ik bir alana eşit olur. 10.080 m2'.1Jk yeni inşaatın 1985 yılı birim alan maliyetiyle minimum tutarı 463.680.000 TL.dir32 i· Geleneksel konutlar bu nüfusu · barındırabileceğine göre, 463.680.000.- TL. bu tür yapıların onarım gereksinmelerine harcanabilir.

Mudanya'da fazla nüfus alabilecek geleneksel yapıların onarım gereksinmesi Çizelge 12'de belirtilmiştir. 3 ayrı tür müdahalenin maliyetleri ise aşağıda çıkarılmıştır.


Müdahale Türü iyi Yüzeysel Onarım Esaslı Onarım

Sonuçta ortaya şu şema çıkmaktadır:

Birim Alan Onarım Maliyetlll Sadece tesisat yenilenecektir 20.446.- TUm2 51.397.- TUm2

ÇİZELGE 20: MUDANYA - KONUT ONARlM MALİYETLERİ Onarım Türü Yapı Ortala Kat Toplam Birim Onarım Toplam Onarım

Sayısı Al am KatAlam Maliyeti Maliyeti 70m1x2,5 kat

iyi 15 175 2625 3.879.- 10.182.375.-Yüzeysel 44 175 7700 20.446.- 157.434.200.-Esaslı 32 175 5600 51.397.- 287.823.200.

Genel Toplam ................... 455.439.775.-

299

Bu duruma göre, Mudanya'da, geleneksel konut stokunu yokedip yeni konut yapmanm maliyeti, geleneksel konutlarm onanmmdan daha fazla olmaktadır. Geleneksel konutların onarım hesaplanmasında, baştan saptanmayan· yapısal sorunların giderilmesi için, toplam maliyet % 20 arttınlsa bile (90 milyon TL), sonuç, yeni yapım maliyetini biraz geçmektedir.

Bu maliyet kimin tarafından karşılanacaktır ve onarım etkinlikleri nasıl bir örgütlenme biçimi içinde yürütülecektir? Tekeli'ye göre 1980'1i yılların başında Türkiye'de "konut sunum biçimleri" 5 bölümde incelenebilmektedir34.

1. Bireysel konut üretimi, 2. Yapı kooperatiflerinin konut üretimi, 3. Yap-satçı üretim, 4. Toplu konut şirketleri üretimi, 5. Yapı kooperatifleri-yerel yönetim konut üretimi.

DPT, Konut ihtiyacı-Talep Alt Komisyonu, Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde, konut sektöründe, çeşitli gelir grupları için şu önlemleri öngörmektedir35.

1. Alt Gelir Grubu: Bu grubun, büyük ölçüde kamu desteği sağlansa bile mülk konut edinarneyeceği görülmektedir. Bu nedenle kamu eliyle kiralık konut öngörülmektedir. Mudanya örneğinde, bu grupta bulunan geleneksel konut sahiplerine, yapılarını onarıp bir bölümünü ya da tümünü kiraya vermelerine olanak sağlayacak kadar kredi, çok uzun süreli ve faizsiz verilebilir.

2. Alt-Orta Gelir Grubu: Kendi evini yapana yardım ve kooperatifleşme uygun bulunmaktadır. Mudanya'daki bu tür konut malikleri için, kendi evini onarana yardım ve kooperatifleşme önerilebilir.

r·-\.


3. Orta/Üst-Orta Gelir Grubu: Bu grubun, mevcut kredi mekanizmalarından, özellikle Toplu Konut Yasasından yararlanarak mülk-konut edinmesi mümkün görülmektedir. Aynı mekanizmaların onarım için harekete geçirilmesi bir çözüm olabilir.

Konut malikleri, konutlarını herhangi bir finansman sağlandığında onarmak istemekte midir?

Yeni Foça'da, 45 adet onarım gerektiren konutta yapılan ankette, mülk sahiplerinin % 63'ünün onarım yapacak mali güce sahip olmadığı anlaşılmıştır. 66 konut sahibinin % 57'si yeni bir konut yapamayacağını belirtmiştir. Ilginç olan husus, "Devlet kredi verirse ne yaparsm1z" sorusunun ciddiye alınmaması ve büyük çoğunluk tarafından cevaplandırılmamasıdır.

Sonuç

Koruma gerekliliğinin artık tartışılmadığı bir ortamdayız. Bugün artık, "neyin", "nasil" korunacağı tartışılıyor.

Bu arada, mimari m!rasın oldukça önemli bir bölümünü oluşturan geleneksel konutların korunmaları, değerlendirilmeleri sık sık tartışılan bir konu haline gelmektedir. Bu konudaki yakınmalar arasında, yapıların bakım ve onarım maliyetlinin yüksekliği, imar planları ile tanınan aşırı yapılanma haklarından geriye dönmenin pratik zorluğu, bu yapıların günümüz yaşam biçimine uymaması, konfor eksikliği yer almaktadır. Oysa:

1. Ülkede yıllardır süregelen yanlış fiziksel planlamaların ve çarpık kentleşmenin kefaretini, eski eserlerin ödemesini beklemek haksızlıktır. Planlama araç, yöntem ve süreçlerini düzaltrnek daha akılcı değil midir ?

2. Maliyetierin sanıldığı kadar ürkütücü olmadığı Mudanya örneğinden anlaşılmaktadır. Doğal olarak, büyük çıkarlar sağlayan "yap-sat" mekanizmasının tümüyle dışlanması, mülk sahibi olma ve kiralık konut bulabilma şanslarının diğer yöntemlerle elde edilmeye- çalışılması gerekmektedir. Aksi takdirde, hiç harcama yapmadan konut edinmeyi olası kılan bir mekanizmanın karşısında, harcama gerektiren herhangi bir müdahale inandırıcı ve özendirici olamaz.

3. Değişik yaşam biçimleri için tasarlanmış m~~anlar günümüz gereksinmelerine uygun hale getirilebilir. Bunun için "koruma" ölçütlerinde daha hoşgörülü olmak, müdahale azaldıkça kullanırnın çekici olmaktan çıkacağı, kullanılmayan yapının da tümüyle yok olabileceği unutulmamalıdır.

Tüm islam Ülkelerinde görülen hızlı kentleşme, konut açığının oluşmasına neden olmuştur. Bu açığın bir bölümü, mevcut konut stokundan en fazla yararlanmayı sağlayarak kapatılabilir. Böylece hem bir gereksinme karşılanmakta, hem de koruma gerçekleştirilmektedir.

Bu tür bir yaklaşım ayrıca şu üstünlüklere de sahiptir:

a) Mevcut konut alanları için genellikle yeni alt yapıya ihtiyaç yoktur. Oysa, yeni gelişmp, alanları tümüyle yeni gereksinmelerin ve yeni maliyetierin gerektiği yörelerdir. Mevcut alanlardaki alt yapının sağlıklaştırıhnasının gerektiği hallerde bile, bu işlemlerin sadece "eski eser/er" için yapılmadığı ortadadır. ·


b) Kimi hallerde, o_JJarım maliyeti, yeni yapım maliyetinin altında olabilmektedir.

c) Geleneksel çevrenin yapı, yol, bahçe vb. ögeleriyle korunması ve sağlıklaştırılması sonucunda kişiler, alıştıkları ve benimsedikleri bir çevrede yaşamlarını sürdürecekler, sosyal ilişkiler zedelenmeyecek, çevreye yabancılaşmaları önlenmiş olacaktır.

Bu şema, geleneksel konutların korunması ve Ülkenin belli bir sorununun çözümüne yardımcı olması için yeterli _çabaların gösterilmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu çabaların, Yerel Konut Orgütleri ve Yerel yönetimler tarafından gösterilmesinin en doğru ve pratik seçenek olduğuna inanıyoruz. Devlet bu konuda, yönlendirici, destekleyici ve özendirici bir politika izlemelidir. Teknik yardım, konut sektörüne ayrılan kaynakların bir bölümünün onarıma ayrılması, fiziksel planlama üretim mekanizmalarının sağ~ıklı hale getirilmesi, bu politikayı şekillendirecek araçlar arasında sayılabilir.

EK

MUDANYA - GELENEKSEL KONUTLARlN NiTELiKLERi VE YENi KULLANIMLARINA iLiŞKiN TASARlM ÖNERiLERi

Mudanya'da geleneksel dokuyu oluşturan yapıların çoğu çıkmalı, 2 ve 2,5 (ara kat) katlıdır. Bunun yanısıra 3 ve 4 katlı olanlara da rastlanmaktadır.

Oda Sayısı 2 3 4 ·Sota Dıger Mekanlar

Zemin kat 98 29 7 145 129 Birinci kat 37 71 37 13 160 16 İkinci kat 32 30 5 69 4

"Grid" plana sahip dokuda yer alan yapılar bitişik nizamda inşa edilmiştir. Girişler doğrudan sokağa açılmaktadır. Çok az örnekte avlular yan sokağa cephe verirler. "Organik" dokudaki yapılara sokaktan ya da avludan girilebilmektedir. Avludan girilen konutların, mevcutların en eskileri olduğu sanılmaktadır. Geçen süre içerisinde, "bahçe içinde ev" düzeni bozulmuş, yapı yoğunluğu artmıştır. Konutlar genellikle ahşap çatkılı, kerpiç, tuğla ya da ahşap dolgudur. Bağdadi cephe kaplaması üzerinde genellikle sıva bulunur. Zemin katlar genellikle moloztaştır.

Konutların bir bölümü çeşitli onarımlar yüzünden özgün niteliklerini oldukça yitirmişlerdir.

Mudanya'daki yapılar 3 ayrı plan tipi göstermektedir. Bunlar orta sofalı, yan sofalı ve sota'nın planın bir köşesinde yer aldığı tiplerdir. Zemin katta taşlık olarak kullanılan mekanlar, bölünmelerle niteliğini en fazla yitiren bölümlerdir. Servisierin burada yer aldığı, ancak sağlıksız oldukları gözlemlenmiştir.

Odalar genellikle (cephe düzenine bağlı olarak) sokağa ve avluya açılmakta, sota ise yanda ya da arkada yer almaktadır. Giriş kapısının konumu giriş hclünün yerini, pencere açıklıkları ve çıkmalar ise odaların konumunu belirlemektedir.

Konutların en belirgin niteliklerinden biri arakatlardır. Özgün olarak ipek böcekçiliği için kullanılan bu mekanlar, günümüzde 1-2 kişilik yaşama rnekanına dönüşmüşlerdir.

f"\


Çok az örnekte ahşap tavan süslemesi görülür. Sedir, dolap, gusulhane gibi ögeler, organik dokudaki konutlarda yer alır. "Grid" planlı dokuda ise ahşap dolaplı mekanlar görülmektedir. Ocaklı mutfaklar, zemin kat ve arakatta yer alır.

incelenen yapıların kapasitelerinin altında kullanılmaları, barınma yoğunluğunun arttırılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle, plan şernaları ve yapı adası içindeki konumları da gözönüne alınarak, yatay ve düşey bölünme olanakları araştırılmıştır. Sonuç olarak avlu içinde yer alan yan safalı ve orta safalı konutlar bölünmeye uygun bulunmuştur.

Genellikle yatay bölünmeye elverişli yapılarda, cephe düzeninin bozulmaması, bölünmüşlüğün cepheye yansırnamasına özen gösterilmiştir.

Bölünme sonucu her kat için gerekli servis mekanları (banyo+ WC+ mutfak) yapıların özelliklerine göre:

a) Taşlık ve sota gibi dolaşım alanlarında, b) Arkabahçesi olması durumunda dışta

ek olarak çözülmüştür.

Servis mekanlarının içte çözülmesi durumunda, bölme elemanları prefabrik birimler halinde ve kalıcı olmayan sökülebilir nitelikte düşünülmüştür.

Çoğu geleneksel konutun avlu ve yan cephelerinin özensiz yapılmış olması, herhangi bir mimari değer içermemesi, bu kesimlere, genel kitleyle uyum içinde ıslak mekanlar ekianebilmesini sağlamıştır.


NOTLAR

1. ZEREN, Nuran, "Koruma Kararlannın Uygulanabilirliğinin Araştınlması", Türkiye Birinci Şehireilik Kongresi, 2. Kitap, ODTÜ, Kasım 1981, s. 248.

2. ÜSTÜNKÖK, Okan, "Tarihi Çevre Korunması mı? Tarihi Çevre Savunması mı?", Türkiye Birinci Şehireilik Kongresi, 2. Kitap, ODTÜ, Kasım 1981, s.273.

3. a.g.e., s. 274.

303

4. 1984 yılında Kültür ve Tabiat Varlıklan Yüksek Kurulu tarafından başlatılan ve devam edeceği kuşkusuz olan "sit sınırlan"nın daraltılması ve korunacak değer sayısının azaltılması uygulaması bu tartışmalann bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.

5. ÜSTÜNKÖK, a.g.e., s. 212

6. ZEREN; a.g.e.: çeşitli yerler.

7. 51 Belediye' den alınan bu bilgilerin dağılımı aşağıdadİr: OJo 65 Bakım ve Onarım güçlüğü % 63 Tesisat ve konfor eksikliği % 59 Arsa değerinin bina değerinden fazla olması % 45 Temizleme güçlüğü % 37 Eski imar planlarının tanıdığı haklar % 35 Yeni yapıda oturmanın kişiye saygınlık kazandırması.

8. ŞENER, Hasan, Alanya'da Geleneksel Konutlar; İstanbul, 1984, 152 s.; İTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.

9. ASATEKİN, Gül- EREN Zeynep "Halkın Koruma Olgusuna Tepki ve/veya Katkısının Belirlenmesi Konusunda Kültür Bakanlığı Deneyimi: Yeni Foça' da Anket Çalışması ve Sonuçlar", ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, s. 15-36.

10.

Tuvalet Banyo Mutfak

ÇİZELGE 1: YENİ FOÇA - KONFOR KOŞULLARI

İçeride (DJo)

31 50 83

Dışanda (%)

63 16 16

Kaynak: ASATEKIN- EREN; a.g.e., s. 21

Yok(%)

4 33

Antalya'da bu oranlar şöyle saptanmıştır:

(%)

Yok Konut içinde Konut Dışında Ortak Kullanım Bilinmeyen

ÇİZELGE la: ANTALYA KALE İÇİ - KONFOR KOŞULLARI

Mutfak Banyo wc 7.4 13.3 2.2

72A 66.1 70.1 2.2 2.1 9.9 1.3 2.1 1.3

16.4 16.2 16.5 Kaynak: Antalya Kale Içi Koruma Geliştirme Imar Planı: OE>TÜ

Uygulamalı Araştırma Projesi Açıklama Raporu


Amasya Kent Merkezinde ise şu sorunlar saptanmıştır:

Yok Dışarıda

Hatuniye Mahallesi (19 yapı)= Mutfak 2 1 Banyo 7 2 wc 2 7

Helkis Mahallesi (20 yapı) = Mutfak 2 Banyo 2 6 wc 6

Kaynak: ODTÜ, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü

ı 1. Yapıların o/o 38'inde su, % 56'sında elektrik, % 6'sında her ikisi de yoktur.

ı2. YANKI DERGiSi, ı984, s. ı7.

13. KELEŞ, Ruşen, "Nüfus, Kentleşme, Konut ve Konut Kooperatifleri"; "Konut 81, Ankara, ı98ı. Kent Koop Yayınları: 20.

ı4. YANKI DERGİSİ, ı984, s. ı6.

ı5. Bu çizelgenin hazırlanmasında şu kabuller yapılmıştır: • ı konut'un ekonomik ömrü 50 yıldır. • Her yıl mevcut stokun % 0.02'si yenilenecektir.

ı6. ŞENER, a.g.e.

ı7 ÇİZELGE 6: ANTALYA KALE İÇİ- YAPILARlN KULLANILMA DURUMU . ------~~------------------~-----------------------------------

Hepsi boş 1 oda boş 2 oda boş 3 oda boş 4 oda boş 5 oda boş 6 oda boş 7 oda boş Alt kat boş Üst kat boş Bir kısmı boş

Yapı Sayısı OJ o

21 3.4 34 5.6 20 3.3 20 3.3

7 1.1 2 0.3 1 0.2 1 0.2 6 1.0

20 3.3 6 1.0

Kaynak: Antalya Kale Içi Koruma Geliştirme Imar Planı: ODTÜ Uygulamalı Araştırma Projesi; Açıklama Raporu

18. Bu bilgileri kullanmamıza izin veren Doç. Dr. Tansı Şenyapılı'ya teşekkür ederiz.

ı9. Bu yerleşmeler arasında Göynük, Gaziantep, Bergama, Tire, Ankara'nın çeşitli kesimleri,·Eğridir, Antalya Kale-İçi, Bursa-Hisar İçi, Mudanya, Ortahisar, Alanya Kale-İçi, Beypazarı, Muğla yer almaktadır. (Kaynak: ODTÜ, Mimarlık Fakültesi, Restorasyon Ana Bilim Dalı Arşivi)

20. Tarihsel çevre araştırması dışındaki bilgiler "imar Planı Açıklama Raporu"ndan alınmıştır. Bu bilgileri kullanmamıza izin veren imar Planı Yuklenicisi Sn. Yıldırım Parlar ile yardımcıları Sn. Ali Ulvi Ulubaş, Sn. Nevzat Uğurel ve Sn. Erhan Benli'ye teşekkür ederiz. '


21.. ____ ..;!.Ç_İZE_L_G_E_8_: ..... MUD=..;:.,;.;..:AN.::..:.....Y;..:A_;.__---MAHAL===L=EL=E.:.:RE=-.:G:.:Ö:.::RE=...:NUFU:..:..::.: .. ::-=..::S:_VE..::...=.-=HAN==..:.:E:...:S=A.:.:Y:.:IS=:I::._ __ Mahalle Nüfus Konut Sayısı Yoğunluk

Mütareke 675 149 4.53 Şükrüçavuş 742 153 4.84 Karatatma 759 187 4.05 Rüştü ipar 287 72 3.98 Musabey 1265 408 2.70 Erdoğdu 354 119 2.97 TOPLAM 4082 1088 3.75

Kaynak: lmar Planı Açıklama

22. Bu sayıya, hol, sofa, ara~k, sandık odası gibi dolaşım ve servis mekanlarıyla, WC, mutfak, banyo gibi ıslak hacimler dahil değildir.

23. Çizelge 8.

24. Harita: 5'de bunların belde içindeki dağılımı izlenebilmektedir.

25. Geleneksel olsun ya da olmasın, ülkenin tüm konut stokunda, kullanılmayan mekanların bulunduğu bilinmektedir. Özellikle 1 ve 2 oda fazlası olan hane halkı sayısı ülke nüfusunun hemen yarısına erişmektedir.

26.

ÇİZELGE 15: TÜRKİYE - MİNİMUM VE MAKSİMUM GEREKSİNME V ARSAYIMIYLA İHTİYAÇ FAZLASI ODASI OLAN HANE SAYISI (1980 yılı)

Kentsel+ Kırsal Kentsel Fazla Oda Hane Halkı Sayısı Hane Halkı Sayısı

Min. Max. Min. Max.

1 587308 372060 334540 218563 2 217407 130856 124930 72536 3 62367 37469 35408 20527 4 21793 12600 11610 6903 5 7457 4211 4090 2403 6 2400 1263 1422 736 7 279 152

(Kaynak: DİNÇ-, Tuğyan; Türkiye'de Hanehalkı Yapı ve Sayısına Göre Konut ihtiyacı, TÜBİTAK Yayını; Tablo: 33,34,45,46).

ÇİZELGE 16: TÜRKİYE- ODA SAYISI CİNSİNDEN KONUT ARTIŞI

Oda Sayısı(%) Yıllar 1 2 3 4 5 6 7+

1970 1.27 17.66 53.80 23.31 3.37 0.51 0.08 1972 1.69 8.81 46.20 37.75 4.89 0.62 0.04 1974 0.79 8.27 49.58 34.98 5.30 0.81 0.07 1976 0.75 9.99 43.55 34.31 9.29 1.94 0.18 1978 1.76· 17.32 39.24 30.84 10.81 1.80 1970-79 Ortalaması 1.25 1.2.41 46.47 32.23 6.73 1.13 0.07

27.TEKELİ, İlhan;"Türkiye'de Konut Sorununun Uavranışsal Nitelikleri ve Konut Kesiminde Bunalım", Konut '81, s. 97.

r-· . \

306

28.

29.


ÇİZELGE 17: TÜRKİYE- HANEHALKI YAPISINA GÖRE KONU'ITA BULUNMASI GEREKLİ YAŞAMA VE YATMA YERİ SAYISI İLE İLGİLİ VARSAYlM

Yatma Yeri Oda Sayısı Toplam Oda Sayısı Aile Yapısı · Yaşama Yeri Sayısı (Minimum) (Maksimum) Minimum Maksimum

2 1 1 1 2 3 1 1 2 2 4 1 2 2 3 5 1 2 3 3 6 1 3 3 4

(Kaynak: DİNÇ; s. 45)

ÇİZELGE 18: TÜRKİYE- HANEHALKI YAPISI VE SAYlSINA GÖRE HANEHALKLARININ MİNİMUM İHTIYAÇ ODA SAYISI İTİBARİYLE DAGILIMI - 1970

Hanehalkı Büyüklüğü

2-3 kişi 4-5 kişi 6-7 kişi\

(Kaynak: DİNÇ; s. 47)

Hanehalkı Sayısı

1.189.476 1.864.402 1.543.102

Minimum İhtiyaç Oda Sayısı

2 3 4

2 3 3 4 4

30. Konutlada ilgili ayrıntılı bilgi çalışma ekinde verilmiştir.

31. Bu hesaplamada şu model kullanılmıştır: AK:TÜRE, Teoman; "Konutta Maliyet-Ödeme Gücü İlişkisi", Konut '81, s. 164. (Tablo 17: Örnek Binanın maliyet girdileri)

Birim Konut Yapım Alanı

1. Malzeme

2. işçilik

3. Makina

Kum Çimento Harman Tuğlası Çam Kereste Demir

Diğer Malzeme Toplamının %6'sı

Düz işçi Usta işçi

4. Madeni Aksam, Taşıma Betoniyer;.

Toplarnın % 8'i 5. Tesisat işleri

inşaat işlerinin % 12'si

(Bu hesaplamada yardımcı olan Sn. Teoman Aktüre'ye teşekkür ederiz.)

1 m3fm2 0.250 tonfm2 250 Adet 0.125 m3

· 0.075 ton

Toplam

20 Saat 23 Saat

0.5 Saat

Genel Toplam

Tutarı

1.002.43 TL. 3.375.- TL. 1.750.- TL. 8.125.- TL. 9.614.25 TL.

23.866.68 1.432.00 TL.

3.580.- TL. 6.256.- TL.

785.88 TL.

2.873.64 TL.

7.758.84 TL.

46.553.00 TL.

İSLAM MiMARİ MiRASINI KORUMA KONFERANSI 307

32. Bu tutara arsa bedeli ve kentsel alt yapı dahil değildir.

33. Birim maliyetierin hesaplanmasında şu yol izlenmiştir: a. 70 m 2 taban alanına sahip 2 katlı bir konut ele alınmıştır. b. Tesisatın tümüyle yenileneceği varsayılmış vetesisat maliyeti için dipnot 3l'den yararlanılmıştır. c. Yapının "B" değerde (orta nitelikte) bir mimari kaliteye sahip olduğu varsayılmıştır.

ÇİZELGE 19: TİPİK BİR GELENEKSEL KONUT ONARlM KEŞFİ

Imalatın Çeşidi Metraj Birim Tutarı Yüzeysel Esaslı Fiyat Yüzeysel Esaslı

Ahşap kaplama sökülmesi 10 m2 60 m2 143.- 1.430.- 8.580.-

Cam sökülmesi 10 m2 161.- 1.610.-

ince ahşap kaplama sökülmesi 20 m2 80 m2 229.- 1.600.- 18.320.-

Ahşap kapı ve pencere sökülmesi 40 m2 164.~ 6.560.-

Klasik ahşap kapı ve pencere sökülmesi 10 m2 334.- 3.340.-

Ahşap karkas sökülmesi 10 ma 30 ma 8.011.- 80.110.- 240.330.-

Bağdadi sökülmesi 50 m2 290 m2 110.- 5.500.- 31.900.-

Ahşap çatı sökülmesi 40 m2 455.- 18.200.-

Her cins kiramit toplanması 70 m2 70 m2 136.- 9.520.- 9.520.-

Sıva raspası yapılması 100 m2 350 m2 265.- 26.500.- 92.750.-

Askıya alma 5 m2 20.487.- 102.435.-

Yeni ll. sınıf cam kereste ile ahşap takviye ve karkas yapılması 10 ma 25 ma 85.891.- 858.910.- 2.147.275.-

Normal tavanların yatay düzlemde düzeltilmesi 30 m2 60 m2 2.549.- 76.470.- 152.940.-

Her türlü satıhta kiramit aktarılması 70 m2 423.- 29.610.-

Klasik tip kiremille çatı örtüsü 30 m2 254.- 7.620.-

Ahşap saçak altı kaplama yapılması 7m 2.553.- 15.318.- 30.636.-

Rendesiz çam kereste ile ahşap oturtma çatı yapılması 50 m2 2.244.- 112.200.-

Klasik çıtalı ahşap tavan yapılması 5 m2 70 m2 5.563.- 27.815.- 389.410.-

Tavan veya duvarda bağdadi 50 m2 290 m2 749.- 37.450.- 217.210.-

Mt ·. cut kapı ve pencerelerin yerıne takılıp monte edilmesi 7,5 m2 22,5 m2 546.- 4.095.- 12.285.-

Kapı ve pencerelere basit düz pervaz yapılması 10 m. 30 m. 505.- 5.050.- 15.150.-

Beyaz camdan iç kapı kanadı yapılması 7,5 m2 15 m2 3.511.- 26.332.- 52.664.-

1. Kalite çıralı çarndan pencere yapılması 7,5 m2 15 m2 3.777.- 28.327.- 56.655.-

Moloztaş duvar yapılması 2 ma 4.396.- 8.792.-;·-\.


Kıtıklı kireç harcı ile düz satıhlar üzerine sıva yapılması

Bağdadi sıva

Ahşap yüzünün boyaya hazır hale getirilmesi

Boyası bozulmuş ahşap imalatın iki kat yağlı boya ile bayanması

Yeni ahşap üzerine 2 kat yağlı boya

Eski badanalı yüzeylı;ıre 3 kat renkli kireç badana

20 m2

100 m2

50 m2

25 m2

25 m2

100 m2

1984 Yılı birim fıyatları ile inşaat işleri toplamı

Ortalama OAJ 35 artış ile 1985 Yılı maliyeti

Nakliye, yükleme, boşaltma (0Aı 8)

Tesisat işleri (% 12)

GENEL TOPLAM Birim Maliyet

34. TEKELİ, İlhan; a.ge., s.62.

50 m2

350 m2

100 m2

50 m2

50 m2

350 m2

35. DPT; BBYKP, Konut İhtiyaç-Talep Alt Komisyon Raporu.

1.378.- 27.560.- 68.900.-

1.516.- 151.600.- 530.600.-

88.- 4.400.- 8.800.-

453.- 11.325.- 22.650.-

712.- 17.800.- 35.600.-

103.- 10.300.- 36.500.-

1.590.852.- 4. 790.978.-

2.147.650.- 6.159.828.-

171.808.- 492.784.-

543.060.- 543.060.-

2.862.518.- 7.195.672.-20.446.- 51.397.-

rn" rm ır • r! e n il i

1 .. .'

' .. /

8

MUDANYA geleneksel konut stok u a~.ırv ~~o~T:~~~~ ~ı:.::,~:::~~ 1 n~'t'cfFNhL~c~~~~~~~N ru~t zUkçc [2] t radı t ı o n a ı h o u s ıng s t o c k 1,~"'" ~· -~~ .,g ::;~: ;::,;;'~I:::::::.,.T uR Kı YE $ • • • YAZ KULLANIMI YETERSIZ KULLANlh1 • • •

m • r nı • r •

d en/ Z./

geleneksel konut t raditi on al ho u s ing

-! .,,.-·

MU D ANYA geleneksel konut stok u t raditional housing stock

MIMARI DEGER ruot götcc $ 0 ARC:HITECTURAL VALUE cmre mldran 3

A .. nlmcı ClıgönGI 8 c:;;;;;ı c 2Z7.l o d.tti. mlm:ulık fnkül:c:st • .. ·v

OEG1SM1S'/CHANGt:O. ·cr:::ı mc tu. r3culty or arclıitccturr T.U R Kil E \

rn • r na • r •

d ~Ili z 1

MUDANYA geleneksel konut stok u housing stock

KONFOR

t raditional

COM~~,::\' \!i MUTFAK/KITCHEN + oO-BAN'ıO/BATH ROOM ı • o ı WC/TOILET A A VETER!ifl 1 N~aıı:ı:t~lf:NT ~

m.,,.,.' r' d on; ı 1

·/

YARA'TII..AN CAPACITY 1 1 t k 11lE IEW olmej AraAnGI geleneksel KOnut s o u Flzlı<sa·~='ro~0~~R.ITATED.o,d.t.d. minforlık raı.nııoıl -.:"üRKiYE . . k ~ a:zt<CYETERLI/ SUFFlOENT m..c.Lu' rııcully of archUetture 1· h o u s i n 9 s t oc <l!AI.E S=IIU<B<RIFFAHIU' C81W<Shtll/P...... ,

YENI KAYNAK ruaı ,akca emre· madran

t raditional

• ı

ONAKIM ONCEil BEFORE RESTORATIOt1

ODA

ıto oH

ONA~IM 10NMil r-.==;;::::;:::;:;:;;;~::i AfTE! RHlOKATION

&iKiKti KAT L::::E~~:ı::::.:=::ı:::::::::t:=~~ FIUT FLO!l '-=E===ı:::::ı::::::::::~~~~e..J

ZEMIN KAT 6ROlmD fl

~ıt::::::::::::::::::=::=-:==::! lEKril ME:Sif ~HVICf ~PACE~

. ~iKiNci KAT FIKH FLOOK.

.AHTU. Ho:6S t1: 1QAtt!K '!K ll oJ

ONARlM ÖNtESi

ONAKIM Ôti.Ui lERlll Kt5IDW10H

ZEMiN 1\AT LROUNU flOOl

&ipjHd KAT f\UT fLOO~

fn=~;;:APFT'Tit:;::;:;:;;;;;::;;;;ı ZEMiN KAT 6"ROUND FlOOK

~EK~; MEKANWI ~EKVICE ~PACB

ONARlM ~ONRA~I AflfK KE?fO~ATilt'l

~~~Nd ıw FIRIT FltllK

~1\VAnTEı. Ho; 72. Kti!AL ı~ ().D No:l5

ODA ~OOH 1.AıUIC

IlA lL

. DNAllM ÖNCESi ~EFIJRE KHTOJ.ATION

'

M"'E &AI!.t>l?-'11

. .. . . ')i ' ~

~fA U4L\.·.

~~L I=F l=f= ODA ~h= )-1ıı-

llDOK Gitil Hıılı EıntAIIU1. U4U.

ı--

ol:j-~~Ll-i-ı~ 0 ı_ ___ ı_ __ ı_ Illi -l-H-H-l-h-

=t:ceı:::..MurrAK=ccccı r-!-LLLkıTc.ııı:H 1_1_1_1_1 _LI_I_ı_ı_ı_I_I_LI_LU

_ı_ı_ı_ı_u_u_ r-+-"ÇJr ;l±l=l=l=i=l-·~l- -?- jL ~ r!-LLLLU ı ~~ .

Jl'-1-'-'-u_ı_ı_ı

1.~

ı __ ı_u wı1v~ '-i '-1-'-u-=,'tsl--'-L , ı,u~~= _ı__ı_,ı_ı_ı 1 J,:.E!'

j_LJ__ ı '-"'- ır / . ZEMiN KAT 6KWI't1l fUll}~ -

-

ZEHiH KAT GR.OIIND FLOO"

8İRiNU KAT FIRH FLOD"

~ERVi7 t1EKANURI ~ERVIC iPACfi

1

ONARlM ~ONRA~I AfiER HflDRAllON

SiRiNci KAl FI~TFlOOR

oDA e.ooH

~Kiıti KAT AMT fUXJ!.

ODA ıı.ootl

zmiK KJıT 6RillNP fi.OIJ.

~RVb t1EKAtii.AR\ ~EKVlE ~fAUS

ONARlM 50NM~I AFlU WTOM110H

------

ONAR1t1 5111RASI AfliK RESTilt4TION

tı\V.I.l!TU. l1o: 1ll ~ilbi ~- No:7

ODA l!.OOH

ONAllM OM &HilE KEffiiRATIOM

!OFA ~ALL ODA

llOOH

ODA 1!-00H

&iRirti KAT FIRST Fl.OOR

.·

o ____ j i[ Ot;ıAt:. ME"-Ati. CO tl HD!4 6PACE

Ol'f.ijiM 1011MSI Af1E~ JlffORAl\111

ZH1iN KAT GKOiiN~ fLIJOR

ONAKIM ?!KiRMI AffiK umMTION

BWAHlEf. lio\'12. Yıi\Al. !AlA 0.0.1\o:ZO

""'' &r~W~ !:ıARDttl.~v .· ...

DEPO &10V.A6E

ONARIH Ilimi ~EfORf REHOPJ.TIOH.

1

.. ,-1 ONARlM ÖNCESi

5HU~E REflOJ.AliON

ODA ROOH

~OfA

~ALL

ODA tOOH

tf.\

O ll'. lOOH

7 O [)ll toon

DOD {O_ oıu~ıtA~I \Q. lWIII!ı lOO»

L:::: l~l!:d b+d '='Lı 1 • J.

ZEMiN KAT GRDI!tD FlODit

&i~tf.i rAT fiRiT FLOOR

ONARm ?OHRASI AFTE~ IIHTORATION

IJNAR111 ~HRMI AFTt~ ~$TORATION

MlllfA~

trr'"e"

m=

iERYb MEKANI.AKI ~ERVICf ~rAm

JiKINCi KAT FIRfl' flODR

I.H'IıtllU. Ho: 70 ~i'ı'll.ııt:.No:5

~ ,,_, fl ~t.ccı- rrı -LI-1-TI ~ _u_ i~ -Lh-- ırrı ;~t!Iıın:_ı~:

-r -Fı-ı=Fij- . ı-!l-,A'

Al[ r ""' ARA KAT NmANINf fllm.

-~

Documents

j ~ .)u J!Yu!J.,,r-{;--~'.::.-9if~ı:ı>'!/,.. isLAM MiMARi ...isamveri.org/pdfdrg/D009750K/1987/1987_MADRANE.pdfiSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI 289 ölçeğindaki korum~nın