46
1 Introduction à l'Intelligence Artificielle avec des illustrations en langage Python René Ebel Orange Labs Services 29/05/2020

Introduction à l'Intelligence Artificielle · 2020. 9. 27. · Introduction à l'Intelligence Artificielle avec des illustrations en langage Python René Ebel Orange Labs Services

  • Upload
    others

  • View
    5

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • 1

    Introduction à l'Intelligence Artificielle

    avec des illustrations en langage Python

    René Ebel

    Orange Labs Services

    29/05/2020

  • 2

    Plan

    Définition simple de l'IA

    Le langage Python

    Bref aperçu de quelque 60 ans d'évolution

    1 Vision par ordinateur

    2 Optimisation combinatoire

    3Apprentissage automatique

    Apprentissage profond (réseaux de neurones)

    4 Traitement automatique du langage naturel

    Conclusion

  • 3

    Définition simple de l'IA

    = l'ensemble des théories et des techniques mises en œuvre en vue de réaliser des machines capables de simuler l'intelligence.

    1956 : Conférence de Dartmouth

    Le terme d'intelligence artificielle est créé.

    « Nous tenterons de découvrir comment

    une machine pourrait utiliser le langage,

    créer des abstractions et des concepts,

    s’améliorer elle-même, résoudre des

    problèmes qui sont aujourd’hui l’apanage

    de l’intelligence humaine. »

    John McCarthy

    (1/2)

  • 4

    1 3

    2

    3

    1

    Problèmes typiques

    Outils typiques

    Définition simple de l'IA

    - Finance, banques

    - Militaire

    - Médecine

    - Droit

    - Logistique, transports

    - Robotique

    - Jeux vidéo

    - Art

    - Marketing, publicité

    - etc…

    Domaines d'application

    IA : correspond plus à un ensemble de concepts et de technologies qu'à une discipline autonome constituée.

    - Optimisation (optimization)

    - Optimisation combinatoire (combinatorial optimization)

    - Classification automatique (statistical classification)

    - Réseau de neurones artificiels (artificial neural network)

    - Programmation logique (logic programming),

    raisonnement automatisé (automated reasoning)

    - Méthodes probabilistes (probabilistic methods)

    - Perception (machine perception)

    - Vision par ordinateur (computer vision)

    - Reconnaissance de la parole (speech recognition)

    - Apprentissage automatique (machine learning)

    - Traitement automatique du langage naturel (natural language processing)

    - Robotique (robotics, motion and manipulation)

    - Informatique affective (affective computing, social intelligence)

    - Représentation des connaissances et raisonnement (knowledge representation and reasoning)

    - Système expert (expert system)

    - Planification automatique (automated planning)

    (2/2)

    4

    https://medium.com/@guillaumeandre/machine-learning-et-intelligence-artificielle-le-b%C3%A9aba-ec9cc57cf504https://medium.com/@guillaumeandre/machine-learning-et-intelligence-artificielle-le-b%C3%A9aba-ec9cc57cf504https://en.wikipedia.org/wiki/Artificial_intelligencehttps://en.wikipedia.org/wiki/Artificial_intelligence

  • 5

    Un langage de choix pour l’IA : Python

    - Libre, open source

    - Facile à apprendre, lisible

    Pourquoi Python ?

    Quelques bibliothèques populaires pour l’IA

    - Très nombreuses bibliothèques disponibles

    - Interfaçage aisé avec C/C++- …

    Magazine « Programmez ! »(11/2018)

    - Très populaire dans le monde académique

    - Choix de l'éducation nationale

    https://www.journaldunet.com/management/formation/1423287-quelles-sont-les-competences-en-ia-les-plus-prisees-en-france/https://www.journaldunet.com/management/formation/1423287-quelles-sont-les-competences-en-ia-les-plus-prisees-en-france/https://cache.media.education.gouv.fr/file/SP1-MEN-22-1-2019/95/7/spe631_annexe_1062957.pdfhttps://cache.media.education.gouv.fr/file/SP1-MEN-22-1-2019/95/7/spe631_annexe_1062957.pdfhttps://cache.media.education.gouv.fr/file/SP1-MEN-22-1-2019/53/0/spe630_annexe_1063530.pdfhttps://cache.media.education.gouv.fr/file/SP1-MEN-22-1-2019/53/0/spe630_annexe_1063530.pdf

  • 6

    Bref aperçu de quelque 60 ans d'évolution

  • 7

    Faits marquants : reconnaissance visuelle

    images de test images d'apprentissage les plus proches

    (1/5)

    2011 Google Brain- Apprentissage non supervisé

    sur des millions d'images

    - Réseau de neurones (109 paramètres)

    chat humain

    1957 Perceptron MARK I(Frank Rosenblatt)

    capteur optique avec

    réseau de neurones artificiel

    1989 LeNet (Yann LeCun, prix Turing 2019)réseau de neurones CNN (~104 paramètres)

    pour la lecture d'écriture manuscrite

    2012 AlexNet (Krizhevsky, Sutskever et Hinton de l'Université de Toronto)- Compétition ILSVRC (ImageNet Large Scale Visual Recognition Challenge)

    - Apprentissage supervisé :

    1.2 millions de photos étiquetées, 1000 catégories

    - Test : 100000 photos

    - Réseau de neurones CNN (60 millions de paramètres)

    réponse

    attendue

    réponses

    fournies et

    probabilités

    tick

    https://icml.cc/2012/papers/73.pdfhttps://icml.cc/2012/papers/73.pdfhttps://blogs.umass.edu/brain-wars/files/2016/03/rosenblatt-1957.pdfhttps://blogs.umass.edu/brain-wars/files/2016/03/rosenblatt-1957.pdfhttp://yann.lecun.com/exdb/publis/pdf/lecun-89e.pdfhttp://yann.lecun.com/exdb/publis/pdf/lecun-89e.pdfhttp://image-net.org/challenges/LSVRC/2012/browse-synsetshttp://image-net.org/challenges/LSVRC/2012/browse-synsetshttp://image-net.org/challenges/LSVRC/2012http://image-net.org/challenges/LSVRC/2012https://papers.nips.cc/paper/4824-imagenet-classification-with-deep-convolutional-neural-networks.pdfhttps://papers.nips.cc/paper/4824-imagenet-classification-with-deep-convolutional-neural-networks.pdf

  • 8

    Faits marquants : jeux (2/5)

    2011 Watson (IBM) remporte le jeu télévisé Jeopardy!

    2017/10 AlphaGo Zero- atteint un niveau supérieur à AlphaGo en

    jouant uniquement contre lui-même

    - article dans "Nature" (2017/10)

    1997 Deep Blue (IBM) bat aux échecs le champion du monde Garry Kasparov

    1952 Jeu de dames

    1979 BKG (Hans Berliner) bat le champion du monde de backgammon

    20112014 AlphaGo (Google DeepMind): jeu de go- 2015 Fan Hui (champion d'Europe)

    - 2016 Lee Sedol

    - article dans "Nature" (2016/01)

    - 2017 Ke Jie (champion du monde)

    - apprentissage automatique par renforcement

    - réseaux de neurones CNN

    - Monte Carlo tree search (MCTS)

    2019 Pluribus(Facebook,

    Carnegie Mellon University)

    Poker multi-joueurs

    apprentissage automatique

    par renforcement

    2019 AlphaStar Final(Google DeepMind)

    StarCraft II

    apprentissage automatique

    par renforcement,

    réseaux de neurones

    profonds

    2017/12 AlphaZero- surpasse largement, par auto-apprentissage,

    le niveau de tous les joueurs humains et

    logiciels, non seulement au go, mais aussi

    aux échecs et au shōgi

    - article dans "Science" (2018/12)

    - apprentissage automatique par renforcement

    http://www.cs.tut.fi/~elomaa/teach/watson2013.pdfhttp://www.cs.tut.fi/~elomaa/teach/watson2013.pdfhttps://www.lanl.gov/conferences/salishan/salishan2012/Frase.pdfhttps://www.lanl.gov/conferences/salishan/salishan2012/Frase.pdfhttps://pdfs.semanticscholar.org/2fdf/6ff1a5fa2759d3265db4ddef81b2fdaae81e.pdfhttps://pdfs.semanticscholar.org/2fdf/6ff1a5fa2759d3265db4ddef81b2fdaae81e.pdfhttps://www.ibm.com/developerworks/community/files/app#/file/39ade3ad-8991-465a-826e-bfd39cd1e541https://www.ibm.com/developerworks/community/files/app#/file/39ade3ad-8991-465a-826e-bfd39cd1e541https://pdfs.semanticscholar.org/5856/de5c6f43b6562bc3e93a89e1456fa035ec5e.pdfhttps://pdfs.semanticscholar.org/5856/de5c6f43b6562bc3e93a89e1456fa035ec5e.pdfhttps://pdfs.semanticscholar.org/ee73/acc524082819c0fcdae11c1bf12234d87fec.pdfhttps://pdfs.semanticscholar.org/ee73/acc524082819c0fcdae11c1bf12234d87fec.pdfhttp://faculty.washington.edu/jwilker/559/2018/go.pdfhttp://faculty.washington.edu/jwilker/559/2018/go.pdfhttp://www.csis.pace.edu/~ctappert/dps/pdf/ai-chess-deep.pdfhttp://www.csis.pace.edu/~ctappert/dps/pdf/ai-chess-deep.pdfhttps://bkgm.com/articles/Berliner/BackgammonProgramBeatsWorldChamp/https://bkgm.com/articles/Berliner/BackgammonProgramBeatsWorldChamp/https://www.youtube.com/watch?v=C87AH3Op-J4https://www.youtube.com/watch?v=C87AH3Op-J4http://airesearch.com/wp-content/uploads/2016/01/deepmind-mastering-go.pdfhttp://airesearch.com/wp-content/uploads/2016/01/deepmind-mastering-go.pdfhttps://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/google-deepmind-la-machine-surpasse-une-nouvelle-fois-lintelligence-humaine-31609/https://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/google-deepmind-la-machine-surpasse-une-nouvelle-fois-lintelligence-humaine-31609/https://www.nature.com/articles/d41586-019-02156-9https://www.nature.com/articles/d41586-019-02156-9https://science.sciencemag.org/content/365/6456/864https://science.sciencemag.org/content/365/6456/864https://www.nature.com/articles/s41586-019-1724-zhttps://www.nature.com/articles/s41586-019-1724-zhttps://deepmind.com/blog/article/AlphaStar-Grandmaster-level-in-StarCraft-II-using-multi-agent-reinforcement-learninghttps://deepmind.com/blog/article/AlphaStar-Grandmaster-level-in-StarCraft-II-using-multi-agent-reinforcement-learninghttps://www.generation-nt.com/deepmind-alphastar-final-intelligence-artificielle-starcraft-2-actualite-1970028.htmlhttps://www.generation-nt.com/deepmind-alphastar-final-intelligence-artificielle-starcraft-2-actualite-1970028.htmlhttps://schachklub.ws/wp-content/uploads/2018/12/alfazero_paper.pdfhttps://schachklub.ws/wp-content/uploads/2018/12/alfazero_paper.pdfhttps://science.sciencemag.org/content/362/6419/1140https://science.sciencemag.org/content/362/6419/1140

  • 9

    Faits marquants : langage naturel

    1964 ELIZA (Joseph Weizenbaum)

    simule un psychothérapeute

    1968 SHRDLU (Terry Winograd)

    Avancée dans la compréhension du langage

    naturel

    1972 HEARSAY (Raj Reddy)

    Reconaissance vocale en continu

    1972 PARRY

    1988 Jabberwacky

    1992 Dr Sbaitso

    1995 A.L.I.C.E.

    1998 Robot Kismet (Cynthia Breazeal)

    Expérimention en informatique affective

    2001 SmarterChild

    2006 Watson (IBM)

    2010 SIRI (Apple)

    - Moteur de reconnaissance de Nuance

    - Reseaux de neurones CNN et LSTM

    2012 Google Now

    2015 Cortana (Microsoft)

    2015 Alexa (Amazon)

    2016 Bots for messenger (Facebook)

    2016 Tay (Microsoft)

    2016 Zo (Microsoft)

    (3/5)

    ELIZA (1964) SHRDLU (1968) HEARSAY (1972) Kismet (1998)

    Orange Djingo

    2019/11 France

    Apple HomePod

    2018-02 USA

    2018-06 France

    Amazon Echo Dot

    Google Home Mini

    Amazon Echo

    2014/11 USA

    2018/06 FranceGoogle Home Max

    Bose

    Home Speaker 500

    (avec Alexa)

    Assistants vocaux

    Harman Kardon

    Invoke

    (avec Cortana)

    Google Home

    2016-11 USA

    2017-08 France

    (smart speakers, assistants personnels intelligents,

    enceintes connectées, …)

    https://www.ijcai.org/Proceedings/73/Papers/021.pdfhttps://www.ijcai.org/Proceedings/73/Papers/021.pdfhttps://dam-prod.media.mit.edu/x/files/wp-content/uploads/sites/14/2015/01/Breazeal-RAS-03.pdfhttps://dam-prod.media.mit.edu/x/files/wp-content/uploads/sites/14/2015/01/Breazeal-RAS-03.pdfhttp://hci.stanford.edu/~winograd/shrdlu/AITR-235.pdfhttp://hci.stanford.edu/~winograd/shrdlu/AITR-235.pdfhttp://www.cs.utep.edu/nigel/papers/shrdlu.pdfhttp://www.cs.utep.edu/nigel/papers/shrdlu.pdfhttps://web.stanford.edu/class/linguist238/p36-weizenabaum.pdfhttps://web.stanford.edu/class/linguist238/p36-weizenabaum.pdfhttps://djingo.orange.fr/https://djingo.orange.fr/

  • 10

    Faits marquants : véhicule autonome

    2018

    1986 VaMoRs (Ernst Dickmanns)

    2005 Stanley (Université de Stanford)gagne le DARPA Grand Challenge.

    Apprentissage automatique supervisé.

    2007 Projet Google car

    2009 Waymo

    2017

    Stanley

    Waymo

    Waymo

    GM

    Mercedes-Benz

    Renault-Nissan

    Audi

    BMW

    Toyota

    Ford

    Volvo

    Hyundai

    Tesla

    Uber / Otto

    Baidu

    Camions

    Embark

    Daimler / Mercedes

    Waymo

    Volvo

    Tesla

    Uber / Otto

    (4/5)

    2019

    1966 Shakeypremier robot mobile

    contrôlé par ordinateur

    Voitures

    2018

    2018

    https://www.technologyreview.com/s/612341/a-global-ethics-study-aims-to-help-ai-solve-the-self-driving-trolley-problem/?source=download-metered-contenthttps://www.technologyreview.com/s/612341/a-global-ethics-study-aims-to-help-ai-solve-the-self-driving-trolley-problem/?source=download-metered-contenthttps://www.technologyreview.com/s/603493/10-breakthrough-technologies-2017-self-driving-trucks/https://www.technologyreview.com/s/603493/10-breakthrough-technologies-2017-self-driving-trucks/https://www.bloomberg.com/news/features/2018-05-07/who-s-winning-the-self-driving-car-racehttps://www.bloomberg.com/news/features/2018-05-07/who-s-winning-the-self-driving-car-racehttps://www.salon.com/2018/07/22/these-6-companies-are-making-the-self-driving-truck-a-reality_partner/https://www.salon.com/2018/07/22/these-6-companies-are-making-the-self-driving-truck-a-reality_partner/https://korii.slate.fr/tech/voiture-autonome-science-fiction-promesses-tesla-uber-waymohttps://korii.slate.fr/tech/voiture-autonome-science-fiction-promesses-tesla-uber-waymohttps://pdfs.semanticscholar.org/ddcd/e5d37cd66bdb6819e1795874462eaa85ffd7.pdfhttps://pdfs.semanticscholar.org/ddcd/e5d37cd66bdb6819e1795874462eaa85ffd7.pdfhttps://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1474667017553203https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1474667017553203https://web.archive.org/web/20081126125006/http:/www.darpa.mil/grandchallenge05/TechPapers/Stanford.pdfhttps://web.archive.org/web/20081126125006/http:/www.darpa.mil/grandchallenge05/TechPapers/Stanford.pdfhttps://web.archive.org/web/20080924061244/http:/www.darpa.mil/grandchallenge05/https://web.archive.org/web/20080924061244/http:/www.darpa.mil/grandchallenge05/https://www.theverge.com/2018/3/9/17100518/waymo-self-driving-truck-google-atlantahttps://www.theverge.com/2018/3/9/17100518/waymo-self-driving-truck-google-atlantahttps://www.technologyreview.com/s/612423/fords-self-driving-taxi-passengers-may-share-rides-with-packages-and-ads/https://www.technologyreview.com/s/612423/fords-self-driving-taxi-passengers-may-share-rides-with-packages-and-ads/

  • 11

    Faits marquants : recherche scientifique

    2013 Laboratoire QuAIL (Google/NASA)

    (5/5)

    2005 Blue Brain Project (EPFL)

    2013 Human Brain Project (EU)

    - Reconstruction et simulation

    du cerveau de mammifères

    2014 souris (30 000 neurones)

    2023 cerveau humain

    - Projet phare de l'Union Européenne

    800 chercheurs répartis dans 19 pays

    coût total ~1.2 millards €

    Neurosciences Calculateur quantique (quantum computer)

    QuAIL IBM

    07-201910-2019

    2017/11 IBM 50 qubits

    2018/01 Intel 49 qubits

    2018/03 Google 72 qubits

    2019 Google 53 qubits

    2018

    IA, optimisation combinatoire,

    apprentissage automatique,

    simulations en physique et chimie…

    Google revendique trop

    vite la suprématie

    quantique 10-2019

    (…) Google a une nouvelle fois

    cédé à une opération de

    communication.

    https://www.epfl.ch/research/domains/bluebrainhttps://www.epfl.ch/research/domains/bluebrainhttps://actu.epfl.ch/news/le-blue-brain-project-publie-le-premier-atlas-du-4/https://actu.epfl.ch/news/le-blue-brain-project-publie-le-premier-atlas-du-4/https://fr.wikipedia.org/wiki/Blue_Brainhttps://fr.wikipedia.org/wiki/Blue_Brainhttps://fr.wikipedia.org/wiki/Human_Brain_Projecthttps://fr.wikipedia.org/wiki/Human_Brain_Projecthttps://ti.arc.nasa.gov/tech/dash/groups/quail/https://ti.arc.nasa.gov/tech/dash/groups/quail/https://www.digimind-evolution.com/core/bettertogether/manager/information/882899/view.do?f=FThttps://www.digimind-evolution.com/core/bettertogether/manager/information/882899/view.do?f=FThttps://fr.wikipedia.org/wiki/Supr%C3%A9matie_quantiquehttps://fr.wikipedia.org/wiki/Supr%C3%A9matie_quantiquehttps://www.nature.com/articles/d41586-019-03168-1https://www.nature.com/articles/d41586-019-03168-1https://www.technologyreview.com/s/610250/serious-quantum-computers-are-finally-here-what-are-we-going-to-do-with-them/https://www.technologyreview.com/s/610250/serious-quantum-computers-are-finally-here-what-are-we-going-to-do-with-them/https://www.oezratty.net/wordpress/2019/interpreter-suprematie-quantique-google/https://www.oezratty.net/wordpress/2019/interpreter-suprematie-quantique-google/https://www.ibm.com/blogs/research/2019/10/on-quantum-supremacyhttps://www.ibm.com/blogs/research/2019/10/on-quantum-supremacyhttps://www.forbes.com/sites/startswithabang/2019/09/27/has-google-actually-achieved-quantum-supremacy-with-its-new-quantum-computer/#41374bc44d45https://www.forbes.com/sites/startswithabang/2019/09/27/has-google-actually-achieved-quantum-supremacy-with-its-new-quantum-computer/#41374bc44d45https://www.lemondeinformatique.fr/actualites/lire-google-revendique-trop-vite-la-suprematie-quantique-76894.htmlhttps://www.lemondeinformatique.fr/actualites/lire-google-revendique-trop-vite-la-suprematie-quantique-76894.html

  • 12

    2015 "Lettre ouverte sur l'intelligence artificielle" (2015)

    signée par Stephen Hawking, Elon Musk, Bill Gates et plus de 150 chercheurs

    2018 "Ethically aligned design v.2: a vision for prioritizing human well-being with autonomous and intelligent systems" (IEEE)

    2018-05 Application du "Règlement général sur la protection des données (GDPR)" de l'UE

    Une évolution rapide qui suscite espoirs et craintes

    « … Et de nouveaux métiers vont apparaître grâce à des formations hybrides,

    qui intègrent le numérique, et qui doivent se dérouler tout au long de la vie. »

    Jean-Gabriel Ganascia (enseignant et chercheur)

    2018

    2018

    - Dossier de presse (2018-11)

    - Rapport de Cédric Villani (2018-03)Stratégie nationale de recherche en IA :

    - la destruction massive d'emplois

    - l'hégémonie américaine et chinoise, celle des GAFA

    - l'opacité des traitements en apprentissage profond

    (phénomène de la boîte noire)

    - la question de la responsabilité en cas d'accident

    - les risques accrus de piratage

    - les risque environnementaux

    - les risques de manipulation

    - la dégradation des conditions de travail

    - la baisse des activités physiques humaines

    - une menace pour la démocratie

    et les libertés individuelles

    - la répartition inégale des gains engendrés par l'IA

    - le développement d'armes autonomes

    (lethal autonomous weapons systems, LAWS)

    - etc…

    Craintes

    Ethique et IA

    https://hellofuture.orange.com/fr/grand-format/intelligence-artificielle-entre-espoirs-et-dangers-pour-homme/https://hellofuture.orange.com/fr/grand-format/intelligence-artificielle-entre-espoirs-et-dangers-pour-homme/https://www.theguardian.com/news/2018/mar/17/cambridge-analytica-facebook-influence-us-electionhttps://www.theguardian.com/news/2018/mar/17/cambridge-analytica-facebook-influence-us-electionhttps://jair.org/index.php/jair/article/download/11222/26431https://jair.org/index.php/jair/article/download/11222/26431https://theintercept.com/2018/09/06/nypd-surveillance-camera-skin-tone-search/https://theintercept.com/2018/09/06/nypd-surveillance-camera-skin-tone-search/https://www.aiforhumanity.fr/pdfs/9782111457089_Rapport_Villani_accessible.pdfhttps://www.aiforhumanity.fr/pdfs/9782111457089_Rapport_Villani_accessible.pdfhttp://cache.media.enseignementsup-recherche.gouv.fr/file/strategie_IA/60/7/mesri_IA_dep_A4_09_1040607.pdfhttp://cache.media.enseignementsup-recherche.gouv.fr/file/strategie_IA/60/7/mesri_IA_dep_A4_09_1040607.pdfhttps://www.aiforhumanity.fr/pdfs/MissionVillani_Synthese_FR.pdfhttps://www.aiforhumanity.fr/pdfs/MissionVillani_Synthese_FR.pdfhttps://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/lia-au-coeur-de-la-reindustrialisation-francaise-54338/https://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/lia-au-coeur-de-la-reindustrialisation-francaise-54338/https://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/programme-intelligence-artificielle-france-60083/https://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/programme-intelligence-artificielle-france-60083/https://jair.org/index.php/jair/article/download/11222/26431https://jair.org/index.php/jair/article/download/11222/26431https://www.techrepublic.com/article/ai-is-destroying-more-jobs-than-it-creates-what-it-means-and-how-we-can-stop-it/https://www.techrepublic.com/article/ai-is-destroying-more-jobs-than-it-creates-what-it-means-and-how-we-can-stop-it/https://www.technologyreview.com/s/610298/tech-companies-should-stop-pretending-ai-wont-destroy-jobs/https://www.technologyreview.com/s/610298/tech-companies-should-stop-pretending-ai-wont-destroy-jobs/https://www.technologyreview.com/s/611832/future-elections-may-be-swayed-by-intelligent-weaponized-chatbots/https://www.technologyreview.com/s/611832/future-elections-may-be-swayed-by-intelligent-weaponized-chatbots/https://www.technologyreview.com/s/608036/we-need-to-talk-about-the-power-of-ai-to-manipulate-humans/https://www.technologyreview.com/s/608036/we-need-to-talk-about-the-power-of-ai-to-manipulate-humans/https://www.theguardian.com/news/2018/mar/17/cambridge-analytica-facebook-influence-us-electionhttps://www.theguardian.com/news/2018/mar/17/cambridge-analytica-facebook-influence-us-electionhttps://futureoflife.org/lethal-autonomous-weapons-pledge/https://futureoflife.org/lethal-autonomous-weapons-pledge/https://autonomousweapons.org/https://autonomousweapons.org/https://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/quest-ce-que-notre-relation-a-lintelligence-artificielle-dit-de-nous-65156/https://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/quest-ce-que-notre-relation-a-lintelligence-artificielle-dit-de-nous-65156/https://fr.wikipedia.org/wiki/Lettre_ouverte_sur_l'intelligence_artificiellehttps://fr.wikipedia.org/wiki/Lettre_ouverte_sur_l'intelligence_artificiellehttps://eur-lex.europa.eu/legal-content/FR/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016R0679&from=FRhttps://eur-lex.europa.eu/legal-content/FR/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016R0679&from=FRhttps://futureoflife.org/data/documents/research_priorities.pdfhttps://futureoflife.org/data/documents/research_priorities.pdfhttp://standards.ieee.org/develop/indconn/ec/ead_v2.pdfhttp://standards.ieee.org/develop/indconn/ec/ead_v2.pdfhttps://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89thique_de_l'intelligence_artificiellehttps://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89thique_de_l'intelligence_artificiellehttps://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/bill-gates-se-mefie-de-lintelligence-artificielle-11464https://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/bill-gates-se-mefie-de-lintelligence-artificielle-11464https://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/geant-web-investissement-ethique-ia-41689/https://www.techniques-ingenieur.fr/actualite/articles/geant-web-investissement-ethique-ia-41689/

  • 13

    1 Vision par ordinateur

  • 14

    Vision par ordinateur (computer vision)

    = ensemble des techniques permettant à une machine d'analyser, traiter et comprendre une scène prise par une caméra.

    Reconnaissance visuelle (visual recognition)

    - classification d'images

    - détection, reconnaissance d'objets (object recognition), segmentation

    - segmentation sémantique, segmentation d'instances

    - identification

    - recherche d'image par le contenu (content-based image retrieval)

    Reconstruction de scène (scene reconstruction)

    seuillage détection de contours Traitement et analyse d’images (image processing and analysis)

    - filtrage (filtering)

    - seuillage (thresholding)

    - transformations affines (affine transformations)

    - détection de contours (edge detection), de coins (corners),

    de points ou de régions d'intérêt (feature detection) etc…

    Cas particuliers : reconnaissance…

    - optique de caractères (ROC, optical character recognition, OCR)

    - de codes (codes-barres, code QR)

    - de mots

    - de l’écriture manuscrite (handwriting recognition, HWR)

    - d'empreintes (fingerprint recognition)

    - d'iris (iris recognition)

    - de visage (facial recognition)

    - de l’expression faciale, des émotions

    - de formes (pattern recognition)

    Analyse du mouvement (motion analysis)

    - suivi (tracking) d'objets ou de points d'intérêt

    - flux optique (optical flow)

    - reconnaissance de gestes (gesture recognition)

    Distinctions : - analyse d'images / vision

    - classification / détection

    détection

    cat dogcat dog

    segmentation

    Oscar

    Molly

    identification

    cat cat

    classification classification + localisation

    segmentation sémantique

    https://www.quora.com/What-is-the-difference-between-image-processing-and-computer-visionhttps://www.quora.com/What-is-the-difference-between-image-processing-and-computer-visionhttps://www.clarifai.com/blog/classification-vs-detection-vs-segmentation-models-the-differences-between-them-and-how-each-impact-your-resultshttps://www.clarifai.com/blog/classification-vs-detection-vs-segmentation-models-the-differences-between-them-and-how-each-impact-your-resultshttps://hackernoon.com/micro-learnings-image-classification-vs-object-detection-the-difference-77110b592343https://hackernoon.com/micro-learnings-image-classification-vs-object-detection-the-difference-77110b592343https://www.learnopencv.com/faster-r-cnn-object-detection-with-pytorch/https://www.learnopencv.com/faster-r-cnn-object-detection-with-pytorch/

  • 15

    Vision par ordinateur

    - Vente au détail, sécurité dans les magasins

    - Automobile

    - Santé

    - Agriculture

    - Banque

    - Industrie

    Domaines d'application courants

    Un regain d'intérêt récent

    2017

    https://emerj.com/ai-sector-overviews/computer-vision-applications-shopping-driving-and-more/https://emerj.com/ai-sector-overviews/computer-vision-applications-shopping-driving-and-more/https://perfectial.com/blog/computer-vision-applications/https://perfectial.com/blog/computer-vision-applications/https://www.deepomatic.com/blog/application-computer-vision/3993/https://www.deepomatic.com/blog/application-computer-vision/3993/https://indatalabs.com/blog/data-science/applications-computer-vision-across-industrieshttps://indatalabs.com/blog/data-science/applications-computer-vision-across-industrieshttps://www.iotforall.com/computer-vision-applications-in-daily-life/https://www.iotforall.com/computer-vision-applications-in-daily-life/https://indatalabs.com/blog/data-science/applications-computer-vision-across-industrieshttps://indatalabs.com/blog/data-science/applications-computer-vision-across-industries

  • 16

    Illustrations en Python

    ● Traitement élémentaires : traitement d’images, transformations géométriques, vidéo

    ● Visages : détection, analyse, repères faciaux

    ● Classification d’images, détection d’objets

    ou

    https://pjreddie.com/darknet/yolohttps://pjreddie.com/darknet/yolohttps://pjreddie.com/media/files/papers/YOLOv3.pdfhttps://pjreddie.com/media/files/papers/YOLOv3.pdfhttps://towardsdatascience.com/review-yolov3-you-only-look-once-object-detection-eab75d7a1ba6https://towardsdatascience.com/review-yolov3-you-only-look-once-object-detection-eab75d7a1ba6https://towardsdatascience.com/yolo-v3-object-detection-53fb7d3bfe6bhttps://towardsdatascience.com/yolo-v3-object-detection-53fb7d3bfe6bhttps://pdfs.semanticscholar.org/9c5a/6eb00ae19a7037e5842990d58d9e8e357e4b.pdfhttps://pdfs.semanticscholar.org/9c5a/6eb00ae19a7037e5842990d58d9e8e357e4b.pdfhttps://subscription.packtpub.com/book/application_development/9781785283932/1/ch01lvl1sec16/image-warpinghttps://subscription.packtpub.com/book/application_development/9781785283932/1/ch01lvl1sec16/image-warpinghttps://scikit-image.org/docs/stable/auto_examples/transform/plot_swirl.htmlhttps://scikit-image.org/docs/stable/auto_examples/transform/plot_swirl.htmlhttps://pymotion.com/detecter-facial-landmarkshttps://pymotion.com/detecter-facial-landmarkshttp://www.nada.kth.se/~sullivan/Papers/Kazemi_cvpr14.pdfhttp://www.nada.kth.se/~sullivan/Papers/Kazemi_cvpr14.pdfhttps://pytorch.org/hub/pytorch_vision_alexnethttps://pytorch.org/hub/pytorch_vision_alexnethttps://www.learnopencv.com/pytorch-for-beginners-image-classification-using-pre-trained-models/https://www.learnopencv.com/pytorch-for-beginners-image-classification-using-pre-trained-models/https://www.pyimagesearch.com/2017/08/21/deep-learning-with-opencv/https://www.pyimagesearch.com/2017/08/21/deep-learning-with-opencv/https://docs.opencv.org/3.4.9/d5/de7/tutorial_dnn_googlenet.htmlhttps://docs.opencv.org/3.4.9/d5/de7/tutorial_dnn_googlenet.htmlhttps://talhassner.github.io/home/publication/2015_CVPRhttps://talhassner.github.io/home/publication/2015_CVPRhttps://talhassner.github.io/home/projects/cnn_agegender/CVPR2015_CNN_AgeGenderEstimation.pdfhttps://talhassner.github.io/home/projects/cnn_agegender/CVPR2015_CNN_AgeGenderEstimation.pdfhttps://www.pyimagesearch.com/2018/02/26/face-detection-with-opencv-and-deep-learning/https://www.pyimagesearch.com/2018/02/26/face-detection-with-opencv-and-deep-learning/

  • 17

    2 Optimisation combinatoire

  • 18

    Optimisation (optimization)

    Fonction à valeurs réelles : 𝑓: 𝐴 → ℝ (ℝ : nombres réels)

    Optimiser 𝑓 = trouver la ou les valeurs dans 𝐴 (les solutions)qui minimisent la valeur de 𝑓.

    L'optimisation en général (en simplifiant…)

    Notes :

    - Le problème de maximisation est équivalent

    (revient à minimiser la fonction −𝑓)

    - Pas de solution si 𝑓 non borné

    Exemples

    𝑓(𝑥)

    𝑥

    Difficulté classique : le minimum local

    𝑓(𝑥)

    𝑥

    𝐴 ⊂ ℝ

    𝐴

    minimum de 𝑓sur l'ensemble 𝐴

    𝑥𝑚

    minimum

    global

    solution globale

    cherchée

    un minimum

    local de 𝑓

    𝑦

    𝑥

    𝑓(𝑥, 𝑦)

    𝐴 ⊂ ℝ2

    𝐴(𝑥𝑚 , 𝑦𝑚)les algorithmes ont souvent

    tendance à ne fournir qu'une

    solution optimisée localement

    ("piégés" dans une "cuvette")

  • 19

    Optimisation combinatoire (combinatorial optimization)

    𝑓(𝑥)

    𝑥𝐴

    𝑥𝑚

    le problème fait intervenir des valeurs discrètes

    𝐴 : sous-ensemble de ℕ𝑝 ou de ℕ𝑝 𝑥 ℝ𝑞 (ℕ : entiers positifs)

    𝑓(𝑥)

    𝑥

    𝑥𝑚

    𝐴

    𝐴 continu (et en général 𝑓 continu)

    ensemble 𝐴 fini mais potentiellement très grand :

    optimisation combinatoire

    techniques mathématiques classiques

    (calcul différentiel, …)

    Exemples d'applications de l'optimisation combinatoire

    trajectoires de machines-outilstournée de véhicules,

    planification de routesconception et réalisation

    de circuits imprimés

    - réseaux mobiles UMTS

    - trafic aérien

    - plans de chargement des

    cœurs de réacteurs nucléaires

    - ordonnancement

    - génétique

    - cristallographie

    - contrôle de robot

    - etc…

    cas discretcas continu

    optimisation

  • 20

    Illustrations en Python

    1 000 points

    Le Problème du Voyageur de Commerce (PVC)Travelling Salesman Problem (TSP)

    plus proche voisin nearest neighbours 20

    plus proche voisin répétitif repetitive nearest neighbours 30

    diviser pour régner divide-and-conquer 80

    amélioration itérative 2-opt 2-opt iterative improvement 35

    amélioration itérative 3-opt 3-opt iterative improvement 50

    heuristique de Lin-Kernighan (1971) Lin-Kernighan heuristic (LKH)

    escalade stochastique du premier choix stochastic first-choice hill climbing 30

    recuit simulé simulated annealing 50

    algorithme génétique genetic algorithm 90

    optimisation par colonies de fourmis ant colony optimization

    force brute brute force 20

    exacts

    approximatifs

    Quelques algorithmes

    stochastiques

    10 points

    181 440 chemins

    t = 1 s

    15 points

    4.3 * 1010 chemins

    t ~ 67 h

    Explosion

    combinatoire

    nombre approximatif de

    lignes de code en Pythondéterministes

    http://akira.ruc.dk/~keld/research/LKHhttp://akira.ruc.dk/~keld/research/LKH

  • 21

    3 Apprentissage automatique

  • 22

    Apprentissage automatique (apprentissage statistique, machine learning)

    = méthodes basées sur des approches statistiques pour donner aux ordinateurs la capacité d'apprendre

    à partir de données puis d’accomplir des tâches sans être explicitement programmés pour chacune.

    supervisé (supervised learning, SL)

    non supervisé (unsupervised learning, UL)

    semi-supervisé (partiellement supervisé, semi-supervised learning, SSL)

    profond (deep learning, DL)

    par renforcement (reinforcement learning, RL)

    par transfert (transfer learning, TL)

    apprentissage

    2018

    AlphaGo Zero, Alpha Zero (2017)

    Apprendre un modèle de manière incrémentale, en fonction d'une récompense reçue pour

    chacune des actions entreprises.

    Appliquer des connaissances et des

    compétences, apprises à partir de

    tâches antérieures, sur de nouvelles

    tâches ou domaines partageant des

    similitudes.

    réseaux de

    neurones artificiels

    https://datafloq.com/read/machine-learning-explained-understanding-learning/4478https://datafloq.com/read/machine-learning-explained-understanding-learning/4478https://medium.com/machine-learning-for-humans/why-machine-learning-matters-6164faf1df12https://medium.com/machine-learning-for-humans/why-machine-learning-matters-6164faf1df12https://www.technologyreview.com/s/603501/10-breakthrough-technologies-2017-reinforcement-learning/https://www.technologyreview.com/s/603501/10-breakthrough-technologies-2017-reinforcement-learning/

  • 23

    Principe général

    1) Apprentissage

    2) Prédiction

    1) Préparation des données

    2) Modélisation

    Classification

    de texte

    Classification

    d'image

    Exemples

    donnéescollecte, analyse, nettoyage, sélection, exploration,

    visualisation, synthèse, transformation,organisation…

    = travail d'un data scientist (scientifique des données, "expert en mégadonnées" )

    modèle entraîné

    résultat

    nouvelles

    données

    observations= données pour

    l'apprentissage

    1 chien

    2 chat3 auto

    4 bateau

    1 médecine

    2 sport

    3 politique4 science

    vecteur

    𝑥 𝑦 = 2

    𝑥 𝑦= 3

    Le premier ministre a

    soumis les nouveaux

    projets de loi aux

    députés afin de…

    premier ministre

    soumettre nouveau

    projet loi depute …

    modèle (algorithmes)

    paramètres

    du modèle

    entier(s)

    ou réel(s)

    extraction de

    caractéristiquesvecteur

    d'entiers ou de réelsprétraitement

    𝑥 = (𝑥1, … , 𝑥𝑝) 𝑦

    prédiction

    https://www.developpez.com/actu/162383/Vous-ne-devez-plus-dire-data-scientist-mais-plutot-expert-en-megadonnees-d-apres-la-Commission-d-enrichissement-de-la-langue-francaise/https://www.developpez.com/actu/162383/Vous-ne-devez-plus-dire-data-scientist-mais-plutot-expert-en-megadonnees-d-apres-la-Commission-d-enrichissement-de-la-langue-francaise/

  • 24

    Apprentissage supervisé / non supervisé

    entrée 𝑥 = (𝑥1, … , 𝑥𝑝) sortie 𝑦

    Apprentissage supervisé Apprentissage non supervisé

    Apprentissage semi-supervisé

    Observations : un ensemble de données étiquetées et non étiquetées (étiquetage partiel)

    Typiquement : un faible nombre de données étiquetées et un nombre important de données non étiquetées

    données étiquetées :

    𝑖 = 1, . . . , 𝑛 ∶ (𝑥1,𝑖 , … , 𝑥𝑝,𝑖) 𝑦𝑖

    données non étiquetées :

    𝑖 = 1, . . . , 𝑛 ∶ (𝑥1,𝑖 , … , 𝑥𝑝,𝑖)entrée

    établir un modèle à partir de ces données

    pour faire des prédictions partitionnement (regroupement, clustering)

    déterminer la structure sous-jacente des données

    pour les regrouper en classes

    objectif

    illustrations

    régression

    𝑦 : valeurs continuesclassification

    𝑦 : valeurs discrètes

    𝑝 = 2

    3 classes

    1 2 3

    𝑦 = 1

    𝑝 = 1 𝑝 = 2

  • 25

    Illustrations en Python

    scikit-learn

    ● Régression

    ● Classification

    ● Partitionnement (clustering)

    moindres carrés ordinaires

    𝑦 = 𝑓 𝑥1, 𝑥2 : fonction polynomialede degré 2 (paraboloïde)

    𝑦

    𝑥1

    𝑥2

    machine à vecteurs de support

    (SVM, noyau : rbf, gamma : 100)

    classifieur : machine à vecteurs de support (noyau : rbf)

    extraction de caractéristiques : HOG

    prétraitement : correction d’inclinaison

    base d’apprentissage : EMNIST (240000 chiffres)

    Reconnaissance

    de chiffres manuscrits

    4 groupes

    Partitionnement spectral

    https://scikit-learn.org/stable/modules/linear_model.html#ordinary-least-squareshttps://scikit-learn.org/stable/modules/linear_model.html#ordinary-least-squareshttps://scikit-learn.org/stable/modules/svm.htmlhttps://scikit-learn.org/stable/modules/svm.htmlhttps://www.nist.gov/itl/products-and-services/emnist-datasethttps://www.nist.gov/itl/products-and-services/emnist-datasethttps://docs.opencv.org/4.3.0/d1/d73/tutorial_introduction_to_svm.htmlhttps://docs.opencv.org/4.3.0/d1/d73/tutorial_introduction_to_svm.htmlhttps://www.learnopencv.com/histogram-of-oriented-gradients/https://www.learnopencv.com/histogram-of-oriented-gradients/https://docs.opencv.org/4.3.0/dd/d3b/tutorial_py_svm_opencv.htmlhttps://docs.opencv.org/4.3.0/dd/d3b/tutorial_py_svm_opencv.htmlhttps://scikit-learn.org/stable/modules/generated/sklearn.cluster.SpectralClustering.htmlhttps://scikit-learn.org/stable/modules/generated/sklearn.cluster.SpectralClustering.html

  • 26

    Apprentissage profond

  • 27

    Représentation simplifiée :

    Neurones artificiels

    𝑦 𝑥1, 𝑥2, … , 𝑥𝑝 = 𝜑

    𝑖=1

    𝑝

    𝑎𝑖 𝑥𝑖 + 𝑏

    entrées reliées à des sorties d'autres neurones (vecteur)

    Neurone artificiel (neurone formel)

    sortie reliée à des entrées d'autres neurones (scalaire)

    Neurone biologique

    synapse

    axone

    dendrites

    - neurone : cellule nerveuse

    - cerveau humain : ~ 100 milliards (1011) de neurones

    - synapse : - zone de contact entre deux neurones

    - transmet l'influx nerveux

    - de 1 à plus de 100 000 par neurone

    (en moyenne 10 000)poids (constantes)

    En IA, beaucoup d'autres modèles de calcul

    ont été introduits.

    cellules cellule GRU

    Le neurone artificiel est inspiré de la biologie,

    mais le but n'est pas de reproduire la nature.

    La modélisation d'un neurone réel relève d'autres

    disciplines (neurosciences computationnelles)

    que l'IA.

    Modèles simples : - modèle de McCulloch et Pitts (MP neuron, 1943)

    - Perceptron de Frank Rosenblatt (1957)

    biais 𝑏(constante)

    𝜑

    fonction

    d'activation

    (fonction de

    transfert)

    𝜑: ℝ → ℝ

    𝑎1

    somme

    𝑦

    𝑎2

    𝑎3

    𝑎𝑝

    𝑥1

    𝑥2

    𝑥3

    𝑥𝑝

    Représentation simplifiée

    poids

    cellule "produit scalaire" entrée

    sortie

    noyau cellulaire

    𝑥

    𝜑(𝑥)

    etc…

    sigmoïde

    ReLU

    échelon

    signal

    https://fr.wikipedia.org/wiki/Neuronehttps://fr.wikipedia.org/wiki/Neuronehttps://fr.wikipedia.org/wiki/Neurosciences_computationnelleshttps://fr.wikipedia.org/wiki/Neurosciences_computationnelleshttps://en.wikipedia.org/wiki/Biological_neuron_modelhttps://en.wikipedia.org/wiki/Biological_neuron_modelhttps://towardsdatascience.com/the-differences-between-artificial-and-biological-neural-networks-a8b46db828b7https://towardsdatascience.com/the-differences-between-artificial-and-biological-neural-networks-a8b46db828b7http://www.asimovinstitute.org/neural-network-zoo-prequel-cells-layers/http://www.asimovinstitute.org/neural-network-zoo-prequel-cells-layers/https://fr.wikipedia.org/wiki/Fonction_d'activationhttps://fr.wikipedia.org/wiki/Fonction_d'activation

  • 28

    Un apprentissage délicat

    apprendre = déterminer les paramètres (poids 𝑎𝑖 des connexions, biais 𝑏) à partir d'observations

    (RN, RNA, ANN: Artificial Neural Network)

    = graphe valué orienté, constitué d’un ensemble d’unités réalisant des calculs élémentaires (automates, cellules),

    organisées en couches successives capables d’échanger des informations au moyen de connexions qui les relient.

    Réseaux de neurones artificiels (ANN)

    - réseau de neurones à propagation avant (feed forward neural network)

    - perceptron mono-couche (SLP: single-layer perceptron)

    - perceptron multicouches (PMC, MLP: Multi-Layer Perceptron)

    - réseau neuronal convolutif (CNN: Convolutional Neural Network)

    - réseau de neurones récurrents (RNN: Recurrent Neural Network)

    - réseau de neurones à mémoire court-terme et long terme

    (LSTM: Long Short Term Memory)

    - DNN: Deep Neural Networks, réseaux de neurones profonds

    = réseaux avec couches de neurones cachées (plus de 2)

    - SNN: Shallow Neural Networks, 1 ou 2 couches cachées

    - DBN: Deep Belief Network, réseaux de croyance profonds

    - RBM: Restricted Boltzmann Machine, machine restreinte de Boltzmann

    De nombreuses variantes

    "Utilisez des modèles supervisés non linéaires"

    Nombreuses difficultés numériques évoquées : mauvais conditionnement des

    dérivées, minimums locaux, instabilité du gradient, saturation des neurones, …

    Perceptron monocouche

    couche

    d'entrée

    couche

    de sortie

    ……

    𝑥1

    𝑥2

    𝑥𝑝

    𝑦1

    𝑦𝑞

    capacités de calcul

    très limitées

    Perceptron multicouche

    … ……

    𝑥1

    𝑥𝑝

    couche

    d'entréecouche

    de sortie

    𝑦1

    𝑦𝑞

    couches de

    neurones cachés

    = φ 𝑝𝑜𝑖𝑑𝑠 ∗ 𝑒𝑛𝑡𝑟é𝑒 + 𝑏𝑖𝑎𝑖𝑠

    En théorie, un perceptron avec au moins une couche cachée

    permet d'approcher toute fonction avec une précision quelconque

    (fonction d'activation φ : quelconque, mais non polynomiale ).

    𝑓: ℝ𝑝 → ℝ𝑞

    𝑓 𝑥1, … , 𝑥𝑝 = 𝑦1, … , 𝑦𝑞≈

    https://sebastianraschka.com/Articles/2015_singlelayer_neurons.htmlhttps://sebastianraschka.com/Articles/2015_singlelayer_neurons.htmlhttps://epat2014.sciencesconf.org/conference/epat2014/pages/EPAT_2014_ANN.pdfhttps://epat2014.sciencesconf.org/conference/epat2014/pages/EPAT_2014_ANN.pdfhttps://coopnet.sso.infra.ftgroup/Conference/MyConferences.aspxhttps:/machinelearningmastery.com/why-training-a-neural-network-is-hardhttps://coopnet.sso.infra.ftgroup/Conference/MyConferences.aspxhttps:/machinelearningmastery.com/why-training-a-neural-network-is-hardhttp://www.deeplearningbook.org/contents/optimization.htmlhttp://www.deeplearningbook.org/contents/optimization.htmlhttps://medium.com/@ODSC/classic-regularization-techniques-in-neural-networks-68bccee03764https://medium.com/@ODSC/classic-regularization-techniques-in-neural-networks-68bccee03764https://www.oreilly.com/ideas/the-hard-thing-about-deep-learninghttps://www.oreilly.com/ideas/the-hard-thing-about-deep-learninghttp://www.asimovinstitute.org/neural-network-zoo/http://www.asimovinstitute.org/neural-network-zoo/https://www.cs.toronto.edu/~hinton/absps/NatureDeepReview.pdfhttps://www.cs.toronto.edu/~hinton/absps/NatureDeepReview.pdfhttps://www.quora.com/What-is-the-difference-between-deep-and-shallow-neural-networkshttps://www.quora.com/What-is-the-difference-between-deep-and-shallow-neural-networkshttps://towardsdatascience.com/shallow-neural-networks-23594aa97a5https://towardsdatascience.com/shallow-neural-networks-23594aa97a5http://datascienceassn.org/sites/default/files/Do Deep Nets Really Need to be Deep.pdfhttp://datascienceassn.org/sites/default/files/Do Deep Nets Really Need to be Deep.pdfhttps://openclassrooms.com/fr/courses/4470406-utilisez-des-modeles-supervises-non-lineaireshttps://openclassrooms.com/fr/courses/4470406-utilisez-des-modeles-supervises-non-lineaireshttp://www.cs.stir.ac.uk/courses/ITNP4B/lectures/kms/2-Perceptrons.pdfhttp://www.cs.stir.ac.uk/courses/ITNP4B/lectures/kms/2-Perceptrons.pdfhttps://fr.wikipedia.org/wiki/Perceptron_multicouchehttps://fr.wikipedia.org/wiki/Perceptron_multicouchehttps://archive.nyu.edu/bitstream/2451/14384/1/IS-91-26.pdfhttps://archive.nyu.edu/bitstream/2451/14384/1/IS-91-26.pdf

  • 29

    Fonctions d'activations

    Techniques de régularisation

    - dropout, noise injection

    - elastic-net regularization

    - intermediate loss function

    - batch normalization

    - residual learning dropout

    Processeur graphiques GPU

    (Graphics Processing Unit)

    NVIDIA Titan RTX

    Circuits intégrés spécifiques

    (ASICs)

    Google Edge TPU

    (Tensor Processing Unit)

    Circuits intégrés spécifiques

    dans des centres de calcul

    (cloud)

    Google Cloud TPU v.3

    FPGAs

    Apprentissage profond (DL, DNN)

    Les outils utilisés sont presque toujours des réseaux de neurones artificiels.

    Leur concept n'est pas nouveau, mais seules des évolutions dans différents domaines ont permis les succès actuels de

    l'apprentissage profond.

    = un sous-domaine de l'apprentissage automatique où les traitements s'effectuent par couches.

    Les couches successives correspondent à des représentations des données avec un niveau d'abstraction croissant.

    Facteurs de succès de l'apprentissage profond

    Progrès algorithmiques

    Progrès matérielsDisponibilité de très grands volumes de données (big data)

    ImageNet

    - plus de 14 millions d'images

    annotées à la main

    - plus de 20 000 catégories

    Wikipedia: list of datasets for machine-learning research

    https://towardsdatascience.com/activation-functions-neural-networks-1cbd9f8d91d6https://towardsdatascience.com/activation-functions-neural-networks-1cbd9f8d91d6https://coopnet.sso.infra.ftgroup/Conference/MyConferences.aspxhttps:/medium.com/@ODSC/classic-regularization-techniques-in-neural-networks-68bccee03764https://coopnet.sso.infra.ftgroup/Conference/MyConferences.aspxhttps:/medium.com/@ODSC/classic-regularization-techniques-in-neural-networks-68bccee03764https://papers.nips.cc/paper/7096-regularizing-deep-neural-networks-by-noise-its-interpretation-and-optimization.pdfhttps://papers.nips.cc/paper/7096-regularizing-deep-neural-networks-by-noise-its-interpretation-and-optimization.pdfhttp://www.deeplearningbook.org/contents/regularization.htmlhttp://www.deeplearningbook.org/contents/regularization.htmlhttps://cloud.google.com/tpuhttps://cloud.google.com/tpuhttps://www.tomshardware.com/reviews/nvidia-titan-rtx-deep-learning-gaming-tensor,5971-3.htmlhttps://www.tomshardware.com/reviews/nvidia-titan-rtx-deep-learning-gaming-tensor,5971-3.htmlhttps://rapids.ai/https://rapids.ai/https://timdettmers.com/2019/04/03/which-gpu-for-deep-learning/https://timdettmers.com/2019/04/03/which-gpu-for-deep-learning/https://en.wikipedia.org/wiki/Tensor_processing_unithttps://en.wikipedia.org/wiki/Tensor_processing_unithttps://www.nextplatform.com/2017/03/21/can-fpgas-beat-gpus-accelerating-next-generation-deep-learninghttps://www.nextplatform.com/2017/03/21/can-fpgas-beat-gpus-accelerating-next-generation-deep-learninghttp://www.image-net.org/http://www.image-net.org/https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_datasets_for_machine-learning_researchhttps://en.wikipedia.org/wiki/List_of_datasets_for_machine-learning_research

  • 30

    15

    26

    CNN : réseaux de neurones convolutifs

    = l'un des modèles de réseau de neurones les plus importants en apprentissage automatique,

    principalement utilisé en reconnaissance d'images

    Le concept n'est pas récent (LeCun, 1989), mais de très bonnes performances obtenues récemment en reconnaissance d'images

    (AlexNet, ILSVRC 2012) ont fortement relancé l'intérêt pour l'apprentissage automatique en particulier et l'IA en général.

    réseau neuronal convolutif, réseau de neurones à convolution, CNN, ConvNet, Convolutional Neural Network

    5human

    AlexNet

    AlexNet- 8 couches

    - 60 millions de paramètres

    - 6 jours de calcul avec 2 GPU en 2012

    - classification en 50 lignes de code

    top-5 error

    Comparaisons biologiques :

    camion

    voiture

    vélo

    extraction de caractéristiques classification

    perceptron multicouches

    (MLP)

    "Qu'est ce qu'un réseau de neurones convolutif (ou CNN) ?"

    https://qz.com/1046350/the-quartz-guide-to-artificial-intelligence-what-is-it-why-is-it-important-and-should-we-be-afraid/https://qz.com/1046350/the-quartz-guide-to-artificial-intelligence-what-is-it-why-is-it-important-and-should-we-be-afraid/http://www.deeplearningbook.org/contents/convnets.htmlhttp://www.deeplearningbook.org/contents/convnets.htmlhttps://towardsdatascience.com/a-comprehensive-guide-to-convolutional-neural-networks-the-eli5-way-3bd2b1164a53https://towardsdatascience.com/a-comprehensive-guide-to-convolutional-neural-networks-the-eli5-way-3bd2b1164a53https://www.freecodecamp.org/news/an-intuitive-guide-to-convolutional-neural-networks-260c2de0a050/https://www.freecodecamp.org/news/an-intuitive-guide-to-convolutional-neural-networks-260c2de0a050/http://blog.christianperone.com/2015/08/convolutional-neural-networks-and-feature-extraction-with-python/http://blog.christianperone.com/2015/08/convolutional-neural-networks-and-feature-extraction-with-python/https://medium.com/coinmonks/paper-review-of-alexnet-caffenet-winner-in-ilsvrc-2012-image-classification-b93598314160https://medium.com/coinmonks/paper-review-of-alexnet-caffenet-winner-in-ilsvrc-2012-image-classification-b93598314160https://github.com/pytorch/vision/blob/master/torchvision/models/alexnet.pyhttps://github.com/pytorch/vision/blob/master/torchvision/models/alexnet.pyhttps://neurdiness.wordpress.com/2018/05/17/deep-convolutional-neural-networks-as-models-of-the-visual-system-qa/https://neurdiness.wordpress.com/2018/05/17/deep-convolutional-neural-networks-as-models-of-the-visual-system-qa/https://www.nature.com/articles/srep27755https://www.nature.com/articles/srep27755http://www.jneurosci.org/content/jneuro/35/27/10005.full.pdfhttp://www.jneurosci.org/content/jneuro/35/27/10005.full.pdfhttps://www.mathworks.com/videos/introduction-to-deep-learning-what-are-convolutional-neural-networks--1489512765771.htmlhttps://www.mathworks.com/videos/introduction-to-deep-learning-what-are-convolutional-neural-networks--1489512765771.htmlhttps://openclassrooms.com/fr/courses/4470531-classez-et-segmentez-des-donnees-visuelles/5082166-quest-ce-quun-reseau-de-neurones-convolutif-ou-cnnhttps://openclassrooms.com/fr/courses/4470531-classez-et-segmentez-des-donnees-visuelles/5082166-quest-ce-quun-reseau-de-neurones-convolutif-ou-cnn

  • 31

    (1/7)DNN : exemples d'application

    Contours 2015

    approche classiqueCNN

    Personnes, automobiles, vélos…

    Repères faciaux 2018

    Visages 2016Texte

    Plaques d'immatriculation

    Vision / Détection

    Objets saillants 2016

    https://arxiv.org/pdf/1504.06375.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1504.06375.pdfhttps://software.intel.com/en-us/openvino-toolkit/documentation/pretrained-modelshttps://software.intel.com/en-us/openvino-toolkit/documentation/pretrained-modelshttps://ieeexplore.ieee.org/stamp/stamp.jsp?tp=&arnumber=8239860https://ieeexplore.ieee.org/stamp/stamp.jsp?tp=&arnumber=8239860https://rfiap2018.ign.fr/sites/default/files/ARTICLES/RFIAP_2018/RFIAP_2018_Yan_A.pdfhttps://rfiap2018.ign.fr/sites/default/files/ARTICLES/RFIAP_2018/RFIAP_2018_Yan_A.pdfhttps://zpascal.net/cvpr2016/Qin_Joint_Training_of_CVPR_2016_paper.pdfhttps://zpascal.net/cvpr2016/Qin_Joint_Training_of_CVPR_2016_paper.pdfhttp://openaccess.thecvf.com/content_cvpr_2017/papers/Zhou_EAST_An_Efficient_CVPR_2017_paper.pdfhttp://openaccess.thecvf.com/content_cvpr_2017/papers/Zhou_EAST_An_Efficient_CVPR_2017_paper.pdfhttps://www.learnopencv.com/deep-learning-based-text-detection-using-opencv-c-python/https://www.learnopencv.com/deep-learning-based-text-detection-using-opencv-c-python/https://docs.openvinotoolkit.org/latest/_intel_models_license_plate_recognition_barrier_0001_description_license_plate_recognition_barrier_0001.htmlhttps://docs.openvinotoolkit.org/latest/_intel_models_license_plate_recognition_barrier_0001_description_license_plate_recognition_barrier_0001.htmlhttps://www.researchgate.net/publication/327099013_CNN-RNN_based_method_for_license_plate_recognitionhttps://www.researchgate.net/publication/327099013_CNN-RNN_based_method_for_license_plate_recognitionhttps://pdfs.semanticscholar.org/a61f/2fade92ded5368724a5dada143d57eb02c83.pdfhttps://pdfs.semanticscholar.org/a61f/2fade92ded5368724a5dada143d57eb02c83.pdfhttps://paperswithcode.com/task/object-detectionhttps://paperswithcode.com/task/object-detectionhttp://cs-people.bu.edu/jmzhang/SOD/CVPR16SOD_camera_ready.pdfhttp://cs-people.bu.edu/jmzhang/SOD/CVPR16SOD_camera_ready.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1904.09146.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1904.09146.pdf

  • 32

    (2/7)DNN : exemples d'application

    0-2

    4-6

    8-12

    15-20

    25-32

    38-43

    48-53

    60+

    masculin

    féminin

    Estimation des émotions

    colère

    dégoût

    peur

    joie

    neutre

    tristesse

    surprise

    Estimation de sexe et d'âge

    periphery

    cytoplasm

    endosome

    vacuole

    mitochondrion

    nucleus

    peroxisome

    Localisation dans une cellule

    de protéine avec marquage fluorescent

    Biologie

    Visages

    Dents

    Carrie

    Kate

    Jessica

    Sophia

    Emma

    Charlotte

    Nicole

    Identification

    Vision / Classification

    pâtes

    soupe aux fruits de mer

    paëlla

    wok

    potée

    salade niçoise

    Automobile

    Peugeot 207 à hayon

    Coût de réparations

    floral

    short

    dress

    Vêtements, accessoires…

    Mode, sécurité…

    Armes

    Alimentation

    Ingrédients

    Calories

    Recette

    Reconnaissance de la forme de la main

    Compréhension de la langue des signes

    Lecture labiale

    https://talhassner.github.io/home/projects/cnn_emotions/LeviHassner_ICMI15.pdfhttps://talhassner.github.io/home/projects/cnn_emotions/LeviHassner_ICMI15.pdfhttps://talhassner.github.io/home/projects/cnn_agegender/CVPR2015_CNN_AgeGenderEstimation.pdfhttps://talhassner.github.io/home/projects/cnn_agegender/CVPR2015_CNN_AgeGenderEstimation.pdfhttp://openaccess.thecvf.com/content_ICCV_2017_workshops/papers/w23/Lapuschkin_Understanding_and_Comparing_ICCV_2017_paper.pdfhttp://openaccess.thecvf.com/content_ICCV_2017_workshops/papers/w23/Lapuschkin_Understanding_and_Comparing_ICCV_2017_paper.pdfhttp://www.eurecom.fr/fr/publication/4908/download/sec-publi-4908.pdfhttp://www.eurecom.fr/fr/publication/4908/download/sec-publi-4908.pdfhttp://openaccess.thecvf.com/content_cvpr_2017/papers/Chen_Using_Ranking-CNN_for_CVPR_2017_paper.pdfhttp://openaccess.thecvf.com/content_cvpr_2017/papers/Chen_Using_Ranking-CNN_for_CVPR_2017_paper.pdfhttps://www.biorxiv.org/content/biorxiv/early/2016/04/28/050757.full.pdfhttps://www.biorxiv.org/content/biorxiv/early/2016/04/28/050757.full.pdfhttps://juanzdev.github.io/TeethClassifier/https://juanzdev.github.io/TeethClassifier/https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3372193https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3372193https://paperswithcode.com/task/image-classificationhttps://paperswithcode.com/task/image-classificationhttps://arxiv.org/pdf/1506.08959.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1506.08959.pdfhttps://docs.openvinotoolkit.org/latest/_intel_models_vehicle_attributes_recognition_barrier_0039_description_vehicle_attributes_recognition_barrier_0039.htmlhttps://docs.openvinotoolkit.org/latest/_intel_models_vehicle_attributes_recognition_barrier_0039_description_vehicle_attributes_recognition_barrier_0039.htmlhttps://www.ibm.com/case-studies/autoglass-bodyrepairhttps://www.ibm.com/case-studies/autoglass-bodyrepairhttps://towardsdatascience.com/the-4-convolutional-neural-network-models-that-can-classify-your-fashion-images-9fe7f3e5399dhttps://towardsdatascience.com/the-4-convolutional-neural-network-models-that-can-classify-your-fashion-images-9fe7f3e5399dhttps://docs.openvinotoolkit.org/latest/_intel_models_person_attributes_recognition_crossroad_0230_description_person_attributes_recognition_crossroad_0230.htmlhttps://docs.openvinotoolkit.org/latest/_intel_models_person_attributes_recognition_crossroad_0230_description_person_attributes_recognition_crossroad_0230.htmlhttps://drive.google.com/file/d/1bWFM0UkI1cim0CukC_XzeJc2CBUg7w1G/viewhttps://drive.google.com/file/d/1bWFM0UkI1cim0CukC_XzeJc2CBUg7w1G/viewhttp://cs231n.stanford.edu/reports/2017/pdfs/716.pdfhttp://cs231n.stanford.edu/reports/2017/pdfs/716.pdfhttps://towardsdatascience.com/this-ai-is-hungry-b2a8655528behttps://towardsdatascience.com/this-ai-is-hungry-b2a8655528behttps://nanonets.com/blog/multi-label-classification-using-deep-learning/https://nanonets.com/blog/multi-label-classification-using-deep-learning/https://github.com/Murgio/Food-Recipe-CNNhttps://github.com/Murgio/Food-Recipe-CNNhttp://images.nvidia.com/content/APAC/events/ai-conference/resource/ai-for-research/FoodAI-Food-Image-Recognition-with-Deep-Learning.pdfhttp://images.nvidia.com/content/APAC/events/ai-conference/resource/ai-for-research/FoodAI-Food-Image-Recognition-with-Deep-Learning.pdfhttps://www.ibm.com/blogs/cloud-archive/2017/05/watson-learns-see-food-introducing-watson-visual-recognition-food-model/https://www.ibm.com/blogs/cloud-archive/2017/05/watson-learns-see-food-introducing-watson-visual-recognition-food-model/https://developer.ibm.com/code/2017/10/20/analyze-captured-food-images-using-watson-visual-recognition/https://developer.ibm.com/code/2017/10/20/analyze-captured-food-images-using-watson-visual-recognition/https://www-i6.informatik.rwth-aachen.de/publications/download/1000/KollerOscarNeyHermannBowdenRichard--DeepHHowtoTrainaCNNon1MillionHImagesWhenYourDataIsContinuousWeaklyLabelled--2016.pdfhttps://www-i6.informatik.rwth-aachen.de/publications/download/1000/KollerOscarNeyHermannBowdenRichard--DeepHHowtoTrainaCNNon1MillionHImagesWhenYourDataIsContinuousWeaklyLabelled--2016.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1611.01599.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1611.01599.pdf

  • 33

    (3/7)DNN : exemples d'application

    Observation de la terre

    Segmentation sémantique 2016

    Segmentation du foie et de ses lésions 2016

    Imagerie médicale

    Vision / Segmentation sémantique

    Paysage routier

    Véhicules autonome

    What vegetable is the

    dog chewing on?

    What kind of dog is this?

    What kind of flooring

    does the room have?

    carrot

    husky

    carpet

    Réponse à des questions visuelles 2016

    (VQA, visual question answering),

    ancrage visuel (visual grounding)

    "A cat is playing with a toy"

    "A kitten and a ferret are

    playfully wrestling."

    Description de vidéo en langage naturel 2015

    (video to text)

    Vision et

    traitement automatique de la langue naturelle

    https://arxiv.org/pdf/1609.06846.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1609.06846.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1610.02177.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1610.02177.pdfhttps://talhassner.github.io/home/publication/2018_MICCAIwhttps://talhassner.github.io/home/publication/2018_MICCAIwhttps://people.eecs.berkeley.edu/~jonlong/long_shelhamer_fcn.pdfhttps://people.eecs.berkeley.edu/~jonlong/long_shelhamer_fcn.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1506.04579.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1506.04579.pdfhttp://mi.eng.cam.ac.uk/projects/segnet/http://mi.eng.cam.ac.uk/projects/segnet/https://arxiv.org/pdf/1506.03648.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1506.03648.pdfhttp://docs.openvinotoolkit.org/latest/usergroup4.htmlhttp://docs.openvinotoolkit.org/latest/usergroup4.htmlhttps://arxiv.org/pdf/1606.01847.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1606.01847.pdfhttp://www.cs.utexas.edu/users/ml/papers/venugopalan.naacl15.pdfhttp://www.cs.utexas.edu/users/ml/papers/venugopalan.naacl15.pdfhttp://www.cs.utexas.edu/users/ml/papers/venugopalan.iccv15.pdfhttp://www.cs.utexas.edu/users/ml/papers/venugopalan.iccv15.pdf

  • 34

    (4/7)DNN : exemples d'application

    Synthèse d'expressionReconnaissance sous différents angles

    Frontalisation 2015 Echange de visages 2017

    Reconstruction 3-D

    Vision / Modélisation 3-D

    VisagesPose humaine

    Main 2017

    Détection de chutes

    https://talhassner.github.io/home/projects/augmented_faces/Masietal_ECCV2016.pdfhttps://talhassner.github.io/home/projects/augmented_faces/Masietal_ECCV2016.pdfhttps://talhassner.github.io/home/projects/augmented_faces/Masietal_ECCV2016.pdfhttps://talhassner.github.io/home/projects/augmented_faces/Masietal_ECCV2016.pdfhttps://www.cv-foundation.org/openaccess/content_cvpr_2016/papers/Masi_Pose-Aware_Face_Recognition_CVPR_2016_paper.pdfhttps://www.cv-foundation.org/openaccess/content_cvpr_2016/papers/Masi_Pose-Aware_Face_Recognition_CVPR_2016_paper.pdfhttps://talhassner.github.io/home/projects/frontalize/CVPR2015_frontalize.pdfhttps://talhassner.github.io/home/projects/frontalize/CVPR2015_frontalize.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1704.06729.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1704.06729.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1612.04904.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1612.04904.pdfhttps://talhassner.github.io/home/publication/2019_IJCV_1https://talhassner.github.io/home/publication/2019_IJCV_1https://arxiv.org/pdf/1802.00542.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1802.00542.pdfhttp://docs.openvinotoolkit.org/latest/_models_intel_human_pose_estimation_0001_description_human_pose_estimation_0001.htmlhttp://docs.openvinotoolkit.org/latest/_models_intel_human_pose_estimation_0001_description_human_pose_estimation_0001.htmlhttps://medium.com/beyondminds/an-overview-of-human-pose-estimation-with-deep-learning-d49eb656739bhttps://medium.com/beyondminds/an-overview-of-human-pose-estimation-with-deep-learning-d49eb656739bhttps://paperswithcode.com/task/pose-estimationhttps://paperswithcode.com/task/pose-estimationhttps://arxiv.org/pdf/1705.01389v3.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1705.01389v3.pdf

  • 35

    (5/7)DNN : exemples d'application

    Portraits : évolution historique des modes et des tendances 2019

    1953

    Recherche d'images proches 2015

    1

    2

    3

    4+

    Quantification d'objets saillants 2015(salient object subitizing)

    Vision / Divers

    crossing

    waiting

    queuing

    walking

    talking

    Génération d'images

    Colorisation d'images 2016 Transfert de style 2015 2017

    image de style image de contenu

    Détection de l'activité d'un groupe de personnes

    2015

    https://arxiv.org/pdf/1511.02575.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1511.02575.pdfhttps://www.iis.sinica.edu.tw/~kevinlin311.tw/cvprw15.pdfhttps://www.iis.sinica.edu.tw/~kevinlin311.tw/cvprw15.pdfhttp://cs-people.bu.edu/jmzhang/SOS/SOS_preprint.pdfhttp://cs-people.bu.edu/jmzhang/SOS/SOS_preprint.pdfhttps://richzhang.github.io/colorization/resources/colorful_eccv2016.pdfhttps://richzhang.github.io/colorization/resources/colorful_eccv2016.pdfhttps://www.learnopencv.com/convolutional-neural-network-based-image-colorization-using-opencv/https://www.learnopencv.com/convolutional-neural-network-based-image-colorization-using-opencv/https://towardsdatascience.com/a-neural-algorithm-of-artistic-style-a-modern-form-of-creation-d39a6ac7e715https://towardsdatascience.com/a-neural-algorithm-of-artistic-style-a-modern-form-of-creation-d39a6ac7e715https://arxiv.org/pdf/1508.06576.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1508.06576.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1610.07629.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1610.07629.pdfhttps://www.cs.sfu.ca/~mori/research/papers/deng-bmvc15.pdfhttps://www.cs.sfu.ca/~mori/research/papers/deng-bmvc15.pdf

  • 36

    (6/7)DNN : exemples d'application

    Génération d'émojis 2017

    Génération d'images

    2016

    (…) The most important one, in my opinion, is adversarial training (also called GAN

    for Generative Adversarial Networks). (…)

    2014, Ian Goodfellow

    2016

    2019

    VQ-VAE

    (Vector Quantised-Variational AutoEncode)

    2017

    2019

    DNN discriminateur

    DNN générateur image de synthèsevecteur aléatoire

    (variable latente)

    images réelles mesure de réalisme Les GAN ont fait l'objet d'une quantité phénoménale

    d'articles depuis leur apparition. Ils ont produit des

    résultats spectaculaires, même s'ils sont très difficiles à

    faire marcher. (Le Cun, 2019)

    Cet article a fait l'effet d'une bombe.

    Tout le monde s'est mis aux GAN !

    (Le Cun, 2019)

    GAN (Generative Adversarial Networks, réseaux génératifs antagonistes, réseaux génératifs adverses)

    https://arxiv.org/pdf/1611.02200.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1611.02200.pdfhttps://www.quora.com/What-are-some-recent-and-potentially-upcoming-breakthroughs-in-deep-learninghttps://www.quora.com/What-are-some-recent-and-potentially-upcoming-breakthroughs-in-deep-learninghttps://arxiv.org/pdf/1406.2661.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1406.2661.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1411.1784.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1411.1784.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1511.06434.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1511.06434.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1511.06434.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1511.06434.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1711.00937.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1711.00937.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1906.00446.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1906.00446.pdfhttps://fr.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9seaux_antagonistes_g%C3%A9n%C3%A9ratifshttps://fr.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9seaux_antagonistes_g%C3%A9n%C3%A9ratifshttps://skymind.ai/wiki/generative-adversarial-network-ganhttps://skymind.ai/wiki/generative-adversarial-network-ganhttps://medium.com/@jonathan_hui/gan-why-it-is-so-hard-to-train-generative-advisory-networks-819a86b3750bhttps://medium.com/@jonathan_hui/gan-why-it-is-so-hard-to-train-generative-advisory-networks-819a86b3750bhttps://medium.com/datadriveninvestor/an-introduction-to-conditional-gans-cgans-727d1f5bb011https://medium.com/datadriveninvestor/an-introduction-to-conditional-gans-cgans-727d1f5bb011https://openclassrooms.com/fr/courses/5801891-initiez-vous-au-deep-learning/5814631-construisez-des-modeles-generatifs-grace-aux-reseaux-de-neuroneshttps://openclassrooms.com/fr/courses/5801891-initiez-vous-au-deep-learning/5814631-construisez-des-modeles-generatifs-grace-aux-reseaux-de-neurones

  • 37

    (7/7)DNN : exemples d'application

    - Traitement automatique de la langue naturelle (NLP)

    - Traduction automatique

    - Génération automatique de textes

    - Analyse de sentiment

    - Audio

    - Reconnaissance vocale

    - Synthèse vocale

    - Clonage vocal

    - Sonorisation de vidéos

    - Imitation de styles artistiques

    (composition musicale)

    - Génération d'images

    - Ecriture manuscrite

    - Photos à partir de croquis

    - Augmentation de la résolution

    - Visages avec lèvres synchronisées sur l'audio

    - Robotique

    - Planification de mouvements

    - Navigation, véhicules autonomes

    - Jeux

    - de réflexion (AlphaGo)

    - de stratégie (AlphaStar)

    - d'action

    - Banque, finance

    - Prévisions fiancières

    - Notation fiancière..

    Et beaucoup d'autres encore…

    - Browse state-of-the-art

    - 30 amazing applications of deep learning

    - 8 Inspirational applications of deep learning

    - Awesome deep vision

    - Are we there yet?

    - Applications of neural networks

    - What are the applications of neural networks?

    - NNs for beginners: popular types and applications

    - Real world applications of ANNs

    - ANNs applications and algorithms

    - ModelZoo

    - 1D CNNs and applications - A survey

    - Applications of CNNs

    - A beginner's guide to GANs

    Exemples de liens

    Olivier Ezratty

    "Les usages de l'I.A." (2019)

    624 pages

    Revue “Science & Vie”

    (03/2020)

    https://machinelearningmastery.com/inspirational-applications-deep-learning/https://machinelearningmastery.com/inspirational-applications-deep-learning/https://github.com/kjw0612/awesome-deep-visionhttps://github.com/kjw0612/awesome-deep-visionhttp://rodrigob.github.io/are_we_there_yet/build/http://rodrigob.github.io/are_we_there_yet/build/https://cs.stanford.edu/people/eroberts/courses/soco/projects/neural-networks/Applications/https://cs.stanford.edu/people/eroberts/courses/soco/projects/neural-networks/Applications/https://www.quora.com/What-are-the-applications-of-neural-networkshttps://www.quora.com/What-are-the-applications-of-neural-networkshttp://www.yaronhadad.com/deep-learning-most-amazing-applications/http://www.yaronhadad.com/deep-learning-most-amazing-applications/https://paperswithcode.com/sotahttps://paperswithcode.com/sotahttps://blog.statsbot.co/neural-networks-for-beginners-d99f2235efcahttps://blog.statsbot.co/neural-networks-for-beginners-d99f2235efcahttps://medium.com/@jayeshbahire/real-world-applications-of-artificial-neural-networks-a6a6bc17ad6ahttps://medium.com/@jayeshbahire/real-world-applications-of-artificial-neural-networks-a6a6bc17ad6ahttps://www.xenonstack.com/blog/artificial-neural-network-applications/https://www.xenonstack.com/blog/artificial-neural-network-applications/https://modelzoo.co/categorieshttps://modelzoo.co/categorieshttps://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1905/1905.03554.pdfhttps://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1905/1905.03554.pdfhttps://ijcsit.com/docs/Volume 7/vol7issue5/ijcsit20160705014.pdfhttps://ijcsit.com/docs/Volume 7/vol7issue5/ijcsit20160705014.pdfhttps://skymind.ai/wiki/generative-adversarial-network-ganhttps://skymind.ai/wiki/generative-adversarial-network-ganhttps://www.oezratty.net/wordpress/2019/usages-intelligence-artificielle-2019/https://www.oezratty.net/wordpress/2019/usages-intelligence-artificielle-2019/

  • 38

    DNN : plus efficaces, comment, pourquoi ?

    Andrew Ng

    Les DNNs permettent de mieux tirer profit de

    grandes quantités de données d'apprentissage.

    1 chien

    2 chat3 auto

    4 bateau

    1 chien

    2 chat3 auto

    4 bateau

    Importance de la profondeur du réseau

    "Do deep nets really need to be deep?" (2014)

    Importance du volume des données d'apprentissage

    Variantes

    Les raison théoriques de l'efficacité des DNNs semblent complexes et sont encore mal connues. (2014)

    DNN

    extraction de caractéristiques

    et classification

    Avec les DNNs, les traitement sont plus adaptés et mieux intégrés (end-to-end learning model).

    Approche classique

    extraction de

    caractéristiques

    classification

    https://www.researchgate.net/publication/333910044_Wireless_Networks_Design_in_the_Era_of_Deep_Learning_Model-Based_AI-Based_or_Bothhttps://www.researchgate.net/publication/333910044_Wireless_Networks_Design_in_the_Era_of_Deep_Learning_Model-Based_AI-Based_or_Bothhttp://cs229.stanford.edu/materials/CS229-DeepLearning.pdfhttp://cs229.stanford.edu/materials/CS229-DeepLearning.pdfhttps://www.deeplearning.ai/content/uploads/2018/09/Ng-MLY01-12.pdfhttps://www.deeplearning.ai/content/uploads/2018/09/Ng-MLY01-12.pdfhttps://media.nips.cc/Conferences/2016/Slides/6203-Slides.pdfhttps://media.nips.cc/Conferences/2016/Slides/6203-Slides.pdfhttps://blog.easysol.net/building-ai-applications/https://blog.easysol.net/building-ai-applications/https://medium.com/@rishavsapahia/10-min-recap-for-andrew-ngs-deep-learning-specialization-course-1-3fdae3c85853https://medium.com/@rishavsapahia/10-min-recap-for-andrew-ngs-deep-learning-specialization-course-1-3fdae3c85853https://arxiv.org/pdf/1312.6184.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1312.6184.pdfhttps://hackernoon.com/%EF%B8%8F-big-challenge-in-deep-learning-training-data-31a88b97b282https://hackernoon.com/%EF%B8%8F-big-challenge-in-deep-learning-training-data-31a88b97b282https://datascience.stackexchange.com/questions/45774/where-does-the-deep-learning-needs-big-data-rule-come-from?noredirect=1&lq=1https://datascience.stackexchange.com/questions/45774/where-does-the-deep-learning-needs-big-data-rule-come-from?noredirect=1&lq=1https://arxiv.org/pdf/1410.3831.pdfhttps://arxiv.org/pdf/1410.3831.pdfhttps://stats.stackexchange.com/questions/218961/how-to-understand-end-to-end-in-deep-learninghttps://stats.stackexchange.com/questions/218961/how-to-understand-end-to-end-in-deep-learning

  • 39

    Pour en savoir plus…

    16/10/2019

  • 40

    4 Traitement automatique du langage naturel

  • 41

    Traitement automatique du langage naturel (TALN, NLP)

    = ensemble des techniques visant à modéliser et à reproduire, à l’aide de machines, la capacité humaine à produire

    et à comprendre des énoncés linguistiques dans des buts de communication.

    Syntaxe (syntax)- tokenization,

    délimitation de la phrase (sentence breaking),

    séparation des mots (word segmentation)

    - lemmatisation (lemmatisation, lemmatization)

    - racinisation (désuffixation, stemming)

    - étiquetage morpho-syntaxique

    (part-of-speech tagging, PoS tagging, POST)

    - segmentation morphologique (morphological segmentation)

    - analyse syntaxique (parsing)

    - extraction terminologique (terminology extraction)

    Sémantique (semantics)- traduction automatique (machine translation, MT)

    - génération automatique de textes (GAT, natural language generation, NLG)

    - résumé automatique de texte (automatic summarization),

    reformulation et paraphrasage

    - désambiguïsation lexicale (word-sense disambiguation)

    - correction orthographique (spell checking)

    - compréhension du langage naturel (interprétation du langage naturel,

    natural language understanding, NLU, natural-language interpretation, NLI)

    - agents conversationnels

    (assistant virtuel, chatbot, chatterbot, bot, interactive agent),

    systèmes de questions-réponses (question answering, QA)

    - détection de coréférences (coreference detection),

    résolution d'anaphores (anaphora resolution)

    Extraction d'informations (information extraction, IE)- fouille de textes (text mining)

    - recherche d'information (RI, information retrieval, IR)

    - moteur de recherche (web search engine)

    - reconnaissance d'entités nommées (named-entity recognition, NER)

    - classification de documents (catégorisation de documents,

    document classification, document classification)

    - systèmes de tutorat intelligents (intelligent tutoring systems)

    - analyse de sentiment (opinion mining, sentiment analysis)

    - recommandation automatique de documents

    (recommender system, recommendation system)

    traitement automatique de la langue naturelle, traitement automatique des langues (TAL),

    Natural Language Processing (NLP)

    Traitement du signal (signal processing) - graphie

    - reconnaissance de l'écriture manuscrite

    (handwriting recognition, HWR)

    - reconnaissance optique de caractères

    (ROC, optical character recognition, OCR)

    - lecture automatique de document (LAD)

    - traitement de la parole (speech processing)

    - reconnaissance automatique de la parole

    (speech recognition, automatic speech recognition,

    ASR, speech to text, STT)

    - synthèse vocale

    (speech synthesis, text-to-speech, TTS)

    - reconnaissance du locuteur (speaker recognition)

    - détection des langues et des dialectes

    (language and dialect identification)

    source : Wikipedia

    https://fr.wikipedia.org/wiki/Traitement_automatique_du_langage_naturelhttps://fr.wikipedia.org/wiki/Traitement_automatique_du_langage_naturel

  • 42

    Illustrations en Python

    scikit-learn

    ● Traitement élémentaires : tokénisation, fonction grammaticale des mots, lemmatisation

    ● Analyse de sentiment

    nombre d’occurrences des verbes dans un texte

    Barack Obama’s Speech on Race

    Philadelphia, Pennsylvania

    March 18, 2008

    “We the people, in order to form a more perfect union. ”Two hundred and twenty one years

    ago, in a hall that still stands across the street, a group of men gathered and, with these

    simple words, launched America’s improbable experiment in democracy. Farmers and

    scholars; statesmen and patriots who had traveled across an ocean to escape tyranny and

    persecution finally made real their declaration of independence at a Philadelphia convention

    that lasted through the spring of 1787.The document they produced was eventually signed

    but ultimately unfinished. It was stained by this nation’s original sin of slavery, a question

    that divided the colonies and brought the convention to a stalemate until the founders chose

    to allow the slave trade to continue for at least twenty more years, and to leave any final

    resolution to future generations. Of course, the answer to the slavery question was already

    embedded within our Constitution – a Constitution that had at its very core the ideal of equal

    citizenship under the law; a Constitution that promised its people liberty, and justice, and a

    union that could be and should be perfected over time.

    40 lignes de code

    verbatims de clients

    60 lignes de code

    - Modèle du sac de mots

    - Matrice documents-termes binaire

    - Classifieur naïf de Bayes (MNB)

    - Validation croisée :

    80% → apprentissage

    20% → test

    mesure moyenne

    de justesse→

  • 43

    Conclusion

  • 44

    L'Intelligence Artificielle…

    - domaine d'étude étendu, aux contours flous

    - à la croisée de nombreuses disciplines

    - très nombreux outils et algorithmes

    - nombreuses applications

    Un vaste sujet

    - par définition : « …résoudre des problèmes qui sont

    aujourd’hui l’apanage de l’intelligence humaine. »

    - des résultats parfois déroutants, difficiles à interpréter

    - une fiabilité incertaine

    - des algorithmes sophistiqués,

    développés par des spécialistes

    - beaucoup de mathématiques (probabilités, …)

    Un sujet complexe

    - pour la programmation :

    - l'importance des librairies, des APIs

    - Python : un bon langage pour assembler

    des briques logicielles (“glue” language)

    Un sujet à la mode

    https://futurism.com/artificial-intelligence-hypehttps://futurism.com/artificial-intelligence-hype

  • 45

    L'Intelligence Artificielle…

    Un sujet prometteur (parfois trop ?)

    Un sujet en pleine accélération ?

    - progrès matériels

    - progrès algorithmiques

    - explosion des données

    - effet cumulatif des

    nouvelles technologies

    - …

    2016

    Venture Funding for AI Startups

    2018

    2018

    2016

    http://reports.weforum.org/digital-transformation/wp-content/blogs.dir/94/mp/files/pages/files/wef-digital-transformation-2016-exec-summary.pdfhttp://reports.weforum.org/digital-transformation/wp-content/blogs.dir/94/mp/files/pages/files/wef-digital-transformation-2016-exec-summary.pdfhttps://www.theverge.com/2018/12/12/18136929/artificial-intelligence-ai-index-report-2018-machine-learning-global-progress-researchhttps://www.theverge.com/2018/12/12/18136929/artificial-intelligence-ai-index-report-2018-machine-learning-global-progress-researchhttps://waitbutwhy.com/2015/01/artificial-intelligence-revolution-1.htmlhttps://waitbutwhy.com/2015/01/artificial-intelligence-revolution-1.htmlhttps://www.kdnuggets.com/2018/02/current-hype-cycle-artificial-intelligence.htmlhttps://www.kdnuggets.com/2018/02/current-hype-cycle-artificial-intelligence.htmlhttps://www.objectstyle.com/machine-learning/artificial-intelligence-discussion-do-we-expect-too-muchhttps://www.objectstyle.com/machine-learning/artificial-intelligence-discussion-do-we-expect-too-muchhttps://blog.piekniewski.info/2018/05/28/ai-winter-is-well-on-its-way/https://blog.piekniewski.info/2018/05/28/ai-winter-is-well-on-its-way/https://www.alexirpan.com/2018/02/14/rl-hard.htmlhttps://www.alexirpan.com/2018/02/14/rl-hard.htmlhttps://mattermark.com/blood-sweat-years-raising-money-deep-learning-startup/https://mattermark.com/blood-sweat-years-raising-money-deep-learning-startup/

  • 46

    merci