International Journal of Geography and Geography Education

International Journal of Geography and Geography Education (IGGE)
To Cite This Article: Sargn, S. & Ta, M. A. (2019). Development and distribution of gated communuties and their effects on neighborhood structure in Üsküdar. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 40, 208-229.
Submitted: January 30, 2019 Revised: March 13, 2019 Accepted: April 20, 2019
DEVELOPMENT AND DISTRIBUTION OF GATED COMMUNITIES AND THEIR EFFECTS ON NEIGHBORHOOD STRUCTURE IN ÜSKÜDAR 1
Üsküdar’da Kapal Sitelerin Dal Geliimi ve Mahalle Yapsna Etkileri
Sevil SARGIN2
1980’li yllarda bata Amerika olmak üzere tüm Dünya’da gelimi ve gelimekte olan ülkelerde ortaya çkan “kapal site veya güvenlikli site” olgusu günümüz ehirlerinde giderek artan bir eilime dönümütür. 1980’li yllarn ilk yarsnda ülkemizde de yaplmaya balanan kapal siteler, artk sadece büyük ehirlerde deil orta büyüklükteki hatta küçük ehirlerde bile sklkla görülmektedir. Bu çalmada stanbul’un tarihi öneme sahip yerleim merkezlerinden biri olan Üsküdar ilçesinde 1980-2017 yllar arasnda kurulan kapal site yaplamalar, Google Earth Pro yazlm, OpenStreet Map, Wikimapia çevrimiçi platformlar ve arazi gözlemleri ile belirlenmi, ArcGIS Pro yazlm ile düzleme aktarlmtr. Üsküdar ilçesinde birbirinin ayn olmayan, farkl fiziksel donanmlara sahip olan ancak kapal site olarak tanmlanan toplamda 260 adet konut alannn yayl alanlar, kat saylar, site bina türleri, kurulu yllar ve kurulduu yerlerin ortalama rayiç deerleri aratrlm ve 40 yla yaklaan bu süreçte nasl bir gelime eilimi olduu belirlenmeye çallmtr. Ayrca çalmann ilk bölümünde ksaca deinilen stanbul’un geleneksel mahalle yaps ile günümüz kapal sitelerinin sosyo-kültürel açdan farkllklar irdelenmi ve bu durumun toplumsal açdan yaratabilecei problemlere dikkat çekilmitir. Sonuç olarak Üsküdar’da kapal sitelerin niteliksel ve niceliksel olarak mahalelere homojen dalmad tespit edilmitir. Ayrca kapal site eiliminin incelenen dönemde hzla artt ve muhtelif faydalarna mukabil birçok sosyo kültürel ve ekonomik probleme yol açt tespit edilmitir. Son yllarda Üsküdar Belediyesi tarafndan alnan önlemler neticesinde kapal site yaplarn azaltlmak ve geleneksel mahalle yapsna uygun konut tiplerine dönü bakmndan aama kaydedilse de henüz yeterli düzeye ulalamamtr.
Anahtar Kelimeler: Üsküdar, Kapal Siteler, Mahalle Kavram, Sosyo-Kültürel Yap, Sosyo-Ekonomik Yap
Abstract
In 1980s, the phenomenon of “gated communities” that emerged in developed and developing countries all over the world, especially in the USA, has turned into an increasing trend in today's cities. In the first half of the 1980s, the gated communities, which were started to be built in our country, are now seen not only in big cities, but also in small to medium-sized cities. In this study, the gated communities established between 1980 and 2017 in Üsküdar district, which is one of the historical places of Istanbul, has been determined with Google Earth Pro software, OpenStreet Map, Wikimapia online platforms and field observations and transferred to the map with ArcGIS Pro software. In Üsküdar district, the average fair values of the 260 residential areas, floor numbers, building types, establishment years and location of the residential areas, which have different physical equipment, but which are not identical, are defined as gated communities was determined to be. In addition, the socio-cultural differences of the traditional neighborhood structure of Istanbul, which is mentioned briefly in the first part of the study and the socio-cultural differences of today's gated communities are examined and the problems that this situation can create socially are pointed out. As a result, it has been determined that closed sites in Üsküdar are not distributed homogeneously in the neighborhoods qualitatively and quantitatively. It has been found that the tendency of gated communities has increased rapidly in the period examined and caused many socio-cultural and economic problems besides its various benefits. In recent years, as a result of the measures taken by the Uskudar Municipality, the reduction of gated communities structures has been progressed in terms of returning to the housing types that are suitable for the traditional neighborhood structure, but it has not yet reached a sufficient level.
Keywords: Uskudar, Gated Communuties, The Concept of Neighborhood, Socio-Cultural Structure, Socio-Economic Structure
1 A part of this study was presented at the CUDES 2017 International Congress on Current Debates in Social Sciences (14-16 December 2017) in stanbul. 2 Prof., Marmara University, Faculty of Arts and Sciences, Göztepe Campus, Kadköy, 34722, stanbul, TURKEY., https://orcid.org/0000-0003-3402-4660., [email protected]. 3 Correspondence to: PhD Candidate., Marmara University, Institute of Social Sciences, Göztepe Campus, Kadköy, 34722, stanbul, TURKEY., https://orcid.org/0000-0003- 3543-037X., [email protected]
209
GR
nsan, yaamn idame ettirebilmek için mekânla sk skya bal bir iliki içerisindedir. Bu zorunlu iliki mekân ile insan arasnda bir etkileimi de beraberinde getirmitir. nsan bir taraftan mekân üzerinde hâkimiyet kurabilmek için onu manipüle etmi, dier taraftan da ona ayak uydurabilmek adna uyum salamak zorunda kalmtr.
Mekân etkileyen insan, yaam mücadelesini sürdürebilmek için yaad toplum üzerinde ortak bir bilinç, bir düünce kalb, bir kültür oluturmaya çalmtr. Bireylerin birbiriyle iletiim kurduklar her alanda (okulda, krete, sokakta, evde) meydana getirdii deiimler insann ve toplumun hayat tarz, dünya görüünün de e zamanl olarak deiip dönütüünü göstermektedir. Yani kiinin yaamn idame ettirdii her mekân aslnda onun düünce ve davran kalplarnn belirlenmesinde rol oynamaktadr. Nitekim insanlar içinde yaad mekâna zihinsel ve duygusal açdan bir ballk gelitirirler. Bu aidiyet duygusu memleket sevgisini de gelitiren ve pekitiren bir olgudur (Sevinç, 2013: 1170-1175).
Tabiki mekânn insan üzerindeki yönlendirici ve belirleyici yapsnn yan sra bir de insann mekân üzerindeki etkilerinden bahsetmek gereklidir. nsan, bulunduu mekâna her anlamda kendi kimliini, sosyo - kültürel yapsn yanstr. Aslnda bunu yaparak insan, mekânn salt fiziksel bir yap olmadn, sosyal ve kültürel soyut olgular ile yapsal ve ilevsel somut olgularn bir bütünü olduunu gösterir (Tümertekin ve Özgüç; 2011: 511-515).
nsann bu ekilde mekâna müdahalesi onun bir kimlik kazanmasna, dolaysyla üzerinde yaayanlar ile mekân arasnda bir aidiyet duygusu olumasna sebep olmutur. Ayn aidiyet duygusunu paylaan insanlar arasnda ise bir ba kurmasna vesile olmutur. Nitekim bu ba gelitikçe mekân üzerinde yaayan topluluk millet olur. te bir apartmandan ya da evden balayp tüm sokaa, oradan mahalleye hatta ehir ve ülkeye uzanan iletiim, birliktelik ayrca ballk olgusu, temelde insan ile bulunduu mekân arasndaki karlkl etkileimin bir ürünü olarak ortaya çkmaktadr (Karaarslan ve Karaarslan, 2013: 1185-1203).
nsann mekân üzerindeki ekillendirici etkisi üzerine 1980’li yllardan beri örnek tekil eden “güvenlikli (kapal) siteler”, çeitli yönlerden gerek ulusal gerekse de uluslararas olmak üzere birçok çalmaya konu olmutur. Kapal site olgusunun 20. yüzyln sonlarnda ortaya çkmas bu konuda yaplan çalmalarn nispeten güncel kalmasna neden olmutur. Kapal site olgusunun Amerika Birleik Devletleri temelli olmas, niceliksel olarak çalmalar öncelikle burada younlatrmtr (Aliaaolu, 2015: 158-159).
Konu ile ilgili uluslararas mecrada da birçok ülkede yüzlerce çalma yaplmtr. Bunlarn hepsinden bahsetmek mümkün olmasa da özellikle kapal sitelerin oluumu, geliimi, sosyal hayata etkileri, snflandrlmas bakmndan önemli eserlere deinilmitir. Özelikle kapal sitelerin ortaya çk, kamusal alandaki yansmalar ve gerçekletirdii dönüümleri Caldeira (1996), Bali (1999) çalmtr. Sitelerin ayrm ve snflandrmas ve tipolojilerinin belirlenmesi bakmndan, Atkinson ve Filint (2004), Grant ve Rosen (2009), Grant ve Mittelsteadt (2004), Blandy ve Lister (2005), Morgan (2013) çalmalar yapmtr. Ayrca Low (2001), Webster (2001), Roitman (2005) tarafndan yaplan çalmalarda güvenlikli sitelerin toplumda oluturduu ayrmalar ile dier sosyo-kültürel ve kentsel etkileri bakmndan deerlendirmeler yaplmtr. Hashim vd. (2019), Addington ve Rennison (2015) çalmalarnda daha çok kapal sitelerin güvenlik olgusuyla ilikisini ele alm, suç oranlar ve kapal siteler arasndaki ilikileri ortaya koymulardr. Ayrca kapal sitelerin tipolojilerini belirlemek ve hzl yayllarnn sebebini irdelemek bakmndan Blakkley ve Snyder (1997 ve 2003) Amerika’da, Grande (2017) Hong Kong’da çalmalar yürütmütür.
Dünyann farkl yerlerinde kapal sitelerin türleri ve yaplar deiiklikler göstermektedir. Bu balamda birçok ülkede sosyal bilimciler bu konu üzerinde çalmalar yapmaktadr. Bunlardan Borsdorf vd. (2016) Buenos Aires, Santiago ve ili’deki kapal siteleri sosyal ayrmalar tetiklemesi bakmndan karlatrmtr. Benzer biçimde Tedong vd. (2015) Malezya’da, Deng (2017) ise Çin’de kapal site yerlemelerinin sosyal anlamda kendilerini dier yerlemelerden nasl tecrit ettiklerini ortaya koymulardr.
Ulusal ölçekte de kapal siteler ve etkileri bakmndan birçok çalma yürütülmütür. Güvenlikli veya kapal site olgusunun ülkemizde büyük ehirlerde özellikle de stanbul’da ortaya çkm olmas buradaki çalmalarn saysn ve içeriini çeitlendirmitir. Kapal sitelerin sosyal ve mekânsal etkileri, halkn refah düzeyi üzerindeki basklar, stanbul’da ortaya çklar ve yaygnlamalarnn irdelenmesi bakmndan Perouse ve Dan (2005), Özgür (2006), Perouse (2011) çeitli çalmalar yürütmütür. Ayrca Özkan ve Kozaman (2006), Aydn (2012), Öncel ve Aydn (2012) eserlerinde kapal sitelerin stanbul’da ekonomik snflar arasndaki dönüüm ve deiiminin incelenmitir.
stanbul ve metropol ölçeindeki kentlere göre daha küçük bir yerleme olan Balkesir’de ortaya çkan kapal sitelerin incelenmesi bakmndan Aliaaolu’nun (2015) çalmas, corafyac gözünden konunun irdelenmesi açsndan önemlidir. Bunun dnda kent ve mekân sosyolojisi üzerinde kapal sitelerin etkisinin irdelenmesi bakmndan Alver’in (2013b), “Steril Hayatlar” adl eseri ulusal ölçekte konu hakknda yazlan en kapsaml çalmalardan biridir.
SARGIN & TA / DEVELOPMENT AND DISTRIBUTION OF GATED COMMUNUTIES AND THEIR EFFECTS ON NEIGHBORHOOD STRUCTURE IN ÜSKÜDAR
210
Güvenlikli siteleri snflandrma ve ayrmlarn belirleme bakmndan Baycan-Levent ve Gülümser (2007), stanbul’da 1980 sonras ortaya çkmaya balayan kapal sitelerin genel deerlendirmesi bakmndan lek (2007), Çorum’da bir kapal sitenin oluumu ve geliiminin incelenmesi bakmndan Akaln (2016) çalmalar yürütmütür.
Kavramsal olarak kapal sitelerin ve mahallenin incelenmesi bakmndan konut tercihinin deiiminin ortaya konmas bakmndan Berköz (2012), zmir ölçeinde kapal sitelerin oluum ve geliiminin irdelenmesi bakmndan Akyol (2012), kapal site olgusuna Mersin ölçeinde yerel bir deerlendirme getirmesi açsndan Bekta (2011) konu üzerine çallm dier aratrmalardr.
Kapal Siteler, sunduu zengin sosyal ve kültürel olanaklar sayesinde son 40 ylda orta ve üst gelir seviyede ekonomik güce sahip insanlarn en çok tercih ettii yaam alanlar haline gelmeye balamtr. Sunduu çekicilikler ile ksa vadede konforlu ve güvenli yaamn merkezleri gibi alglanan kapal sitelerin, uzun vadede özellikle sosyal, kültürel ve ekonomik bakmdan birçok problemin kaynan tekil ettii ya da edecei düünülmektedir. nsanlarn daha steril, daha güvenli gibi gerekçelerle tercih ettii site içinde yaama eilimi, hem sosyo kültürel hem de ekonomik olarak sorgulanmas gereken bir durumdur (Alver, 2010).
Bu çalmada Üsküdar lçesi’nde bulunan kapal site yerlemelerinin mahallelere göre kaplad alanlar, site türleri, sitelerin bulunduu alanlarn rayiç deerleri ve sosyo - ekonomik özellikleri irdelenmitir. Sitelerin kaplad alan ile mekân arasndaki iliki aratrlmtr. Üsküdar çesinde kapal site eilimi ve kapal sitelerin konumland alanlar belirlenmitir. Çünkü ülke genelinde olduu gibi Üsküdar lçesi’nde de bu eilimin artt gözlemlenmektedir. Nitekim Üsküdar lçesi’nin d çeperlerini oluturan mahallelerde bu eilimin doal olarak daha fazla olduu, eski dokuyu oluturan mahallelerde ise daha az hatta hiç görülmedii tespit edilmitir.
Ayrca çalmada geleneksel yerleim sistemi olan mahalle ile günümüz kapal siteli yerleim sistemi arasndaki benzerlikler ve farkllklar ortaya konulmaya çallmtr. Sonuçta bu tür bir kent yerleme plannn kamu yarar açsndan faydal olup olmad, geleneksel mahalle ve yerleme sistemine zarar verip vermeyecei ve sosyo-ekonomik, sosyo- kültürel yapya etkileri sorgulamaya açlmtr.
YÖNTEM
Daha sonra bulgular bölümünde Corafya’nn dal ilkesine uyacak nispette haritalar hazrlanm ve Üsküdar’da kapal sitelerin dal, kapladklar alanlar, site türleri, ekonomik özellikleri arasndaki korelasyon incelenmitir. Bu haritalar oluturulurken sitelerin yerlerinin tespit edilmesinde Google Earth Pro yazlm, OpenStreet Map ve Wikimapia çevrimiçi platformlar ile arazi çalmalarndan elde edilen veriler kullanlmtr. Ayrca verilerin tespit edilmesi ve ehirsel planlama alanlar ile çaktrlmas bakmndan Üsküdar Belediyesi Kent Haritasndan (e- harita) faydalanlmtr (Üsküdar Belediyesi, 2019a). Sitelerin düzleme aktarlmas ve haritalarnn üretilmesinde ArcGIS Pro paket yazlm kullanlmtr.
Sitelerin düzleme aktarlmasnn yan sra alanlar vb. saysal deerlerle ilgili bulgularn tespitinde ise ArcGIS Pro yazlm kullanlmtr. Sitelerin kat saylar ve site bina türleri belirlenirken arazi gözlemleri yan sra Üsküdar Belediyesi Kent Haritas platformundaki görsellerden yararlanlmtr. Ayrca site kurulu yllarnn belirlenmesi için Google Maps yazlmnn “Timeline” modülü kullanlarak geçmi yllara ait uydu görüntüleri incelenmitir.
Rayiç deer haritasnn hazrlanmasnda Üsküdar Belediyesi’nden 2017 ylna ait alnan sokak rayiç deerleri nda ehir içinde en önemli cadde ve sokaklarn, ayrca site yerlemeleri yakn çevresindeki sokaklarn rayiç deerleri tespit edilmitir. Toplamda 1500’den fazla nokta deer girilerek ArcGIS Pro CBS program araclyla interpolasyon yöntemleri içinde IDW (Inverse Distance Weighting) metodu uygulanarak sokak rayiç deerleri haritas oluturulmutur.
nterpolasyon metodu, elde var olan yani bilinen deer noktalarndan yola çkarak, bu noktalar arasnda kalan ve deeri bilinmeyen alanlarn muhtemel deerlerini en yakn ekilde tahmin etmeye yarayan yönteme denir (Babak ve Deutsch, 2008: 132-2)
Mahalle Kavram
Türk Dil Kurumu’nun Güncel Türkçe Sözlüünde “mahalle” için iki açklamas bulunmaktadr. Bunlardan ilkine göre mahalle; bir ehrin, bir kasabann büyükçe bir köyün bölündüü parçalardan her biridir. Dier tanmna göre ise “bu parçalarda oturan insanlarn tamam” eklinde açklanmtr (TDK, 2019). Yani aslnda mahalle kelimesi sadece mekânsal
INTERNATIONAL JOURNAL OF GEOGRAPHY AND GEOGRAPHY EDUCATION (IGGE)
211
tanmlama için deil ayn zamanda mekânda yaayan insanlar tanmlamak için de kullanlmtr. Bu da bize girite bahsettiimiz insan - mekân etkileiminin mahalle baznda ne kadar anlaml ve önemli olduunu göstermektedir.
Mahalle kavram corafi bir alan ifade etmesinin ötesinde özellikle Türk - slam toplumlarnda yaamn merkezinde yer almas ve kentin çekirdek yapsn oluturmas bakmndan sadece fiziksel tanmlamayla anlatlabilecek bir kavram deildir. Alver mahalleyi tanmlarken, onun ne tek bana mekân ne de tek bana insan olduunu, ikisinin birlikte oluturduu yeni bir birlik, yeni bir yaam alan olduunu ifade etmitir. Aslnda mahallenin bir deerler, kültürler, inançlar ve gelenekler bütünü olduunu, bunlarn çevresinde dokunduunu, bu yönüyle de kendine özgü gerçek bir yaam alan olduunu anlatm ve bu yolla insan - mekân bütünlemesinin mahalle ölçeinde ne kadar etkili ve önemli olduunu belirtmitir (Alver, 2010: 117).
Geleneksel mahalle anlay içerisinde Türk-slam Devletleri’nde özellikle de Osmanl Devleti’nde mahallenin sosyal ilevlerinin yan sra güvenlik unsurunu da kendi içinde salamas mahalle kavramnn önemini göstermektedir.
Nitekim Arkboa (2004: 274)’nn tanmlamasna göre Osmanl Mahallesi; imamn etkin olduu, gelir kaynaklar kendine özgü olabilen, her türlü olay karsnda yaayanlarn birliktelik oluturduu toplumsal, idari, mali bir birim anlamna gelmektedir. Osmanl mahallelerinin kurulmasnda en temel özellik olarak dikkat çeken olgu, ayn inan ve geleneklere sahip insanlarn bir araya gelerek ikamet etmesine özen gösterilmesidir. Bu durum halkn talebinin bir sonucudur. Esasnda “güvenlik” ve “biz olma” olgusunun bir yansmasdr. Ayn zamanda dier etnik gruplara da ayn ekilde yaplanmaya izin verilmesi toplumdaki hogörü ve saygnn bir göstergesidir.
Osmanl Döneminde mahalle, adeta tüm komularn bir arada kald bir ev olarak alglanm, mimarisi, tasarm, pazar gibi ögeleri ile bir bütünlük arz etmitir. Bu yönüyle günümüzün aksine bir arada yaamay zorunlu klmtr (Baday, 2011: 23). Bütün geleneksek kentlerde olduu gibi Osmanl kentlerinde de mahallelerde de fakir ve zengin ayn yerde yaamaktadr. Mahalle kentin bir dilimi olarak ortada cami, okul ve hamamn bulunduu, temelde benzer mekânsal yapya sahiptir. Dier dükkânlar vb. ticari birimler camii etrafnda konumlanmtr. Mahalle nüfusu toptan bir cemaat saylr (Ortayl, 1977: 86).
Mahallede güvenlik anlay çok üst düzeydedir. Bu sadece sosyal ilikilerin sk skya olmasyla deil, ayn zamanda fiziki mekân düzenlemesiyle de mümkün olmutur. Öyle ki Göktürk (2017: 2)’e göre Osmanl Mahallesinde; yüksek ve penceresiz duvarlarn bulunduu evler birbirine bakmayacak ekilde kurulmutu. Duvarlar mahremiyet ve emniyeti salamaktayd. Evin tek girii çkmaz sokaa bakard. Burada bulunan kaplar 3-3,5 m genilikte olmakla beraber iki büyük kanata sahipti. Ayrca bu kanat üzerinde de 25-30 cm yükseklikte küçük bir kap bulunurdu. te bu ekilde tarif edilen fiziksel yap mahremiyet duygusunun hâkimiyetinin mahalle ekillenmesi üzerindeki tezahürünü bize sergiler.
Bugün örneklerini Anadolu’nun birçok kasaba hatta köylerinde, Krm’da, Orta Asya Türk devletlerinde gördüümüz bu ev tipi bizim için kökten bir yapsal plann da örneidir. Tüm bunlar aslnda mahalle sakinlerinin yaadklar yerde bir aidiyet duygusu oluturmas ve mahallenin güvenliinin yine o mahalle sakinleri tarafndan salanmasn kolaylatrmtr.
Tüm bu tanmlamalardan yola çkarak mahallenin, insan üzerinde bir aidiyet duygusu gelitirdii, içerisinde kendini güvende ve huzurlu hissettii, paylamn, karlkl etkileimin ve sosyallemenin en ileri düzeyde gerçekletirdii, toplumun önemli yap talarndan biri belki de en önemlisi olabilecei anlalmaktadr. Nitekim mahalle modern kentlerin insanlarda yok ettii ve onlar günümüz kapal yerlemelerinde yaamaya mahkûm ettii “güvenlik” duygusunu salamas bakmndan çok önemli bir ilevi yerine getirdiini söylemek mümkündür.
Günümüz Mahallelerinde Kapal (Güvenlikli) Siteler
Güvenlikli siteler, içinde villa, konak, müstakil ev ve apartmanlar barndran, orta, orta - üst ve üst snflara hitap eden lüks evlerdir. Kapal siteler, güvenlikli siteler, kapal topluluklar, müstahkem adacklar, kapal yerlemeler, özel siteler, korumal yerlemeler, kurtarlm adacklar ve kapal adacklar gibi deiik adlarla nitelenirler (Alver, 2013b: 83-84).
Temel anlamda güvenlikli ya da kapal siteler, maddi imkânlara sahip bir kesimin, kendilerini ehrin olumsuzluklarndan (gasp, hrszlk, uyuturucu sat vb.) yaltmas, sosyal ve steril bir ortamn olumas amacyla kurulurlar. Zararsz ve yaltlm bu ortamda yaama hakkna elde eden kiiler sadece gerekli bedeli ödeme gücüne sahip olan kiilerdir. Bedeli ödeyemeyen kiiler ise kapal sitenin içine girmekte zorlanrlar. Buradaki seçicilik bir taraftan insanlarn kazançlarna bal snfsal bir izolasyona sebep olurken, dier taraftan mahallede bulunmas gereken farkllklar ve ortak kültür paylam gibi olgular ortadan kaldrmaktadr (Özgür, 2006: 84).
Güvenlikli siteler, giri çklarn kontrollü olduu, siteye giren - çkanlarn denetlendii, darya kapal yerleim birimleridir. Sitelerin kendilerine ait bir isimleri ve kendilerine ait yollar bulunmaktadr. Ayrca burada oturanlar site dna adm dahi atmadan kentte bulabilecekleri neredeyse her türlü olana giderebilmektedirler. Bünyesinde bulunan
212
otoparklar, bahçeler, havuzlar, AVM’ler, ibadethaneler vs. bu olanaklardan bazlardr (Alver 2013b: 83-88). Yani aslnda site yerlemeleri bir anlamda kentin minyatür halidir.
Güvenlikli siteler getirdii fiziki farkllamalar dnda sosyo - kültürel farkllklara da sebep olmaktadr. çinde bulunan güvenlik önlemli kaplar, etrafndaki duvarlar, kameralar vb. özellikleri ile bulunduu mekândan fiziksel anlamda ayrmakta ve bu ayrma da steril, izole, ulalmaz ve seçkin olmay zorunlu hale getirmektedir (Alver, 2013b: 42-88).
stanbul’da Kapal Sitelerin Geliimi
Ülkemizde kapal site yerlemeleri gerçek anlamda özellikle 80’li yllardan sonra yeni bir yaam çevresi yaratma çabasyla ortaya çkmtr. Hzl ekonomik büyüme ile zenginleen ve çok tüketen yüksek gelirli snfn kaliteli yaam talepleri göz önüne alnarak oluturulmaya balanmlardr.
24 saat kontrollü giri çklarn yaplmas ve sürekli kapal devre kamera sistemi ile izlenebilmesi, etraf duvarlarla çevrili ve güvenlik görevlileri ile korunan, ortak kullanml ve özelletirilmi olanaklar (yaya yollar, yüzme havuzlar, tenis kortlar, yeil alanlar, çocuk parklar vs.) sunan güvenli yerlemeler olarak göze çarpmaktadrlar (Akaln, 2016: 935). Site yerlemelerinin bu gibi imkânlar özellikle son yllarda ekonomik olarak daha da güçlenmekte olan ve toplumun önemli bir kesimini oluturan orta - üst snflarn da dikkatini çekmi, youn talep ile birlikte konut sektörünün bu yöne doru odaklanmasna sebebiyet vermitir.
stanbul gerek konumu gerekse de barndrd devasa boyutlardaki nüfusu ile konut says ve talebi bakmndan her zaman en önde gelen kentimiz olmutur. Özellikle 80’li yllarda balayan kapal site yaplamas furyasndan da haliyle en fazla etkilenen ehirlerimizin banda gelmektedir.
2005 ylnda stanbul’daki kapal sitelerin yaklak 650 kadar olduu tahmin edilirken (Perouse ve Dan, 2005), sadece 2005-2009 yllar arasnda 552 kapal ya da güvenlikli site ina edilmitir (Aydn, 2012: 101). 2006 ylnda yaplan baka bir çalmada ise stanbul’daki planl olarak kurulan yerleme alanlarnn yaklak %20’sinin kapal (güvenlikli) sitelerden meydana geldii belirtilmitir (Özkan ve Kozaman, 2006).
stanbul’un 39 ilçesinden sadece birinde, inceleme alanmz olan Üsküdar lçesinde bile 2017 yl itibar ile 260 adet kapal site yerlemesinin tespit edilmi olmas saynn ne kadar büyük boyutlara ulatn göstermektedir.
Balangçta özellikle Marmara kylarnda ya da boaz srtlarnda, Beykoz, Beikta, Üsküdar lçelerinde younlatklar görünse de günümüzde orta - alt kesimin de hedef alnmasyla birlikte ehrin hemen her yerleim bölgesinde kapal site yerlemesine rastlanlmaktadr. Hatta Baakehir gibi baz yerleim birimlerinin neredeyse tamam kapal site görünümü üzerine kurulmutur.
BULGULAR
Üsküdar ilçesi, Marmara Bölgesi’nde, Kocaeli Yarmadasnn güneybatsnda, Marmara Denizi ile stanbul Boaz’nn birletii boaz kesiminin hemen dousunda kurulmutur (ekil 1). Önemli bir konuma sahip olan ilçe yaklak olarak 410
04 40 - 400 59 57 kuzey paralelleri ile 290 02 22 - 290 05 20 dou meridyenleri arasnda yer almaktadr.
Kuzey kesimden Beykoz, dou kesimden Ümraniye ve Ataehir, güneyinden ise Kadköy ilçeleri ile snrlanan yerlemenin toplamda yaklak 20 km uzunluunda bir kara snr bulunmaktadr. Bat kesiminden stanbul Boaz, güneybat kesiminden ise Marmara Denizi ile çevrelenmi olan ilçenin deniz snr uzunluu ise yaklak 13 km kadardr.
Gerek konumu gerekse tarihi ve turistik özellikleri itibar ile stanbul’un ve ülkemizin en önemli yerleim merkezlerinden biri olan ilçe 33 mahalleden olumaktadr. Toplamda 2501 adet cadde ve 89 adet ana artere sahiptir (Üsküdar Belediyesi, 2019).
Tüm bu parametreler içerisinde yaklak 35,7 km2 alana sahip olan ilçe, stanbul’un yüzölçümü bakmndan en büyük 22. ilçesi konumundadr.
213
Üsküdar lçesinde Kapal Sitelerin Durumu
Üsküdar gerek corafi konumu gerek tarihi ve turistik çekicilikleri gerekse yerleime ve gelimeye uygun lokasyonu sayesinde her zaman yaplamaya açk konumdadr. Bu durumda kapal sitelerin de hzla yaylmas kaçnlmazdr.
Üsküdar’da sitelerin yer tespiti yaplan harita incelendiinde ilk göze çarpan özellik sitelerin ehrin geneline homojen ekilde yaylmad, mahalleden mahalleye farkllk gösterdiidir (ekil 2). Özellikle kentin kuzey kesiminde, kuzeydousunda, güney ve güneydousunda kapal sitelerin yayld görülmektedir. Buna mukabil kentin bat kesiminde özellikle Boaziçi’ne bakan kyya yakn kesimlerde çok az sayda kapal site gözlemlenmektedir. Bunun temel sebeplerinden biri ehir plannda bu kesimlerin Boaziçi öngörünüm bölgesi olmas, yaplamaya nispeten snrl bulunmas ve mevzuatta imar faaliyetlerinin ve planlamalarnn sk denetimlere, kurallara tabi tutulmasdr (Boaziçi Kanunu Mevzuat Metni, 2019). Güneybat kesimde ise Üsküdar Meydan’na denk gelen ksm ve çevresinde tarihi ve turistik öneme sahip mahallelerin bulunmas buralarda kapal site yerlemelerini snrlamaktadr. Bu alan Üsküdar’n eski kent dokusunu temsil etmektedir. Üsküdar’daki ilk mahalleler buralarda kurulmutur. Nitekim bu mahalleler yaplamasn büyük ölçüde tamamlam mahalleler olduklar için kapal siteler ehrin yeni gelien d çeperlerinde younluk göstermitir. Yani ehrin d çeperine doru mahalleler kurulmaya balam, ar göçlerle artan nüfus daha geni alanlara yaylm ve yeni kurulan mahallelerin yüzölçümü bakmndan büyük olmasna neden olmutur. Ayrca günümüzde de toplu site yapmna uygun geni alanlarn ancak bu mahallelerde bulunmas da sitelerin daha çok buralarda yaylmasna neden olmutur.
214
Bir dier önemli husus da sitelerin kapladklar alann ve mahallelere göre dalnn tespit edilmesidir. Sitelerin mahallelere dal incelenirken ve tabloya aktarlrken sitelerin toplam kaplad alanlara göre deil mahalle alan içinde kapladklar yüzdelik dilime göre sralama yaplmtr. Yani her bir mahallenin kendi içinde deerlendirme yaplmtr ve sitelerin kaplad alann mahallenin kaplad alana oran elde edilmitir (Tablo 1). Buna göre sitelerin en youn ekilde alan kaplad mahalleler srasyla Bahçelievler (%34,61), Küçüksu (%30,43), Bulgurlu (%24,71), Barbaros (%21,98), Kandilli (%21,95), Acbadem (%18,51), Ünalan (%18), Altunizade (%17,24), Küçük Çamlca (%13,52), Cumhuriyet (%12,94), Burhaniye (%12,90), Mehmet Akif Ersoy (%11,21), Güzeltepe (%10,67), Murat Reis (% 10,54)’dir. Buna karn Yavuztürk (% 9,88), Çengelköy (% 9,69), Ferah (4,67), Kuzguncuk (% 2,72), Kuleli (%2,70), Kskl (% 2,64), Selami Ali (% 1,48), Küplüce (% 1,17), Beylerbeyi (% 0,85) mahalleleri ise %10’dan daha az sitelerin alan kaplad mahallelerdir.
Baz mahallelerde ise hiçbir kapal site yaplamasna rastlanmamtr. Bunlar; cadiye, Sultantepe, Validei Atik, Aziz Mahmut Hüdai, Ahmediye, Zeynep Kamil, Selimiye, Mimar Sinan ve Kirazltepe mahalleleridir. Bunun en önemli sebebi yukarda da bahsettiimiz gibi bu mahallelerin bir ksmnn Boaziçi öngörünüm bölgesinde olmas, eski yerleim alanlarn oluturmas ve yaplamasn tamamlam alanlardan olumasdr. Yani bu mahaller kapal site eilimi balamadan önce olumu mahallelerdir. Siteleme daha ziyade bo araziler üzerinde kurulan yeni yaplamalarda yaygndr. Sitelerin olmad mahalleler eski, yani çok önceden yaplam mahallelerdir.
Toplamda 35,7 km2’lik yüzölçümüne sahip olan Üsküdar ilçesinin 4,43 km2’sinin kapal site yerlemesine ayrldn ve bunun da oran olarak %11,84’lük bir deere tekabül ettiini tespit edilmitir. Bu rakam normal ya da çok da fazla deil gibi görünse de burada dikkat edilmesi gereken husus orann ehrin tüm alanna göre tespit edilmi olmasdr. Daha açk ifade etmek gerekirse ehir içinde zaten yerleim alan olmayan yollar, sokaklar, okul alanlar, yeil alanlar, resmi kurumlar, ticari alanlar vs. de hesaplamaya dâhil edilmitir. Bunlar çkarlp sadece yerleim alan içerisinde bu oran deerlendirildiinde ortaya çok daha büyük bir oran çkmas kaçnlmazdr. Ayrca bu oranlara 1980 öncesi yaplamasn tamamlam olan mahallelerde dâhildir. Nitekim yeni gelien mahallelerde bu oranlarn çok daha fazla olduu görülmektedir.
215
Site dal haritasnda dikkat çeken dier bir olgu ise site büyüklükleridir. Yüzölçümü itibar ile en fazla alana sahip olan siteler; Ata 2 Sitesi (0,43 km2), Akasya Acbadem (0,14 km2), Saklbahçe Konaklar (0,13 km2), Vaniköy Evleri (0,12 km2), Göztepe Soyak Sitesi (0,10 km2) ve Çengelköy Mesa Evleri (0,10 km2)’dir. Bu kapal siteler her birinin yüzölçümü 100 bin m2 ’nin üzerinde olmasyla dikkat çekicidirler.
Özellikle Bahçelievler Mahallesi snrlar içerisinde yer alan “Ata 2 Sitesi” ayr bir yer tutmaktadr (Fotoraf 1-2). Bu site devasa boyutlaryla haritaya ilk bakldnda hemen dikkati çekmektedir. Öyle ki; 0,43 km2 ‘lik alanyla Murat Reis (0,37 km2), Selami Ali (0,43 km2), Validei Atik (0,43 km2), Aziz Mahmut Hüdai (0,33 km2), Ahmediye (0,22 km2), Zeynep Kamil (0,37 km2) mahalleleriyle ayn ya da daha büyük alana sahiptir (ekil 2).
Bu site içerisinde 2753 konut bulunmakta ve 12 binden fazla kii ikamet etmektedir. Mevcut alan içinde insanlarn ihtiyaçlar düünülerek çocuk parklar ve oyun alanlar, yeil alanlar, basket, voleybol, tenis vb. spor tesisleri, okul, cami alan bulunmaktadr (Ata 2 Evleri Web Sitesi, 2019). Site alan etraf duvarlarla çevrilmi, giri çklarn kontrollü bir ekilde yapld, içerisinde her türlü fonksiyonun bir minyatürünün bulunduu bir nevi mahalle görünümünü almtr. Ancak dardan diye tabir edilen çevre mahalden insanlarn sokaklarnda dolaamad, dland, bu yönüyle bulunduu mahalleden hatta ehirden soyutlanm bir yaplama göze çarpmaktadr (Fotoraf 1-2).
Fotoraf 1-2: Üsküdar Ata 2 Sitesi dou yakasndan görünümü (Bahçelievler Mahallesi).
Tablo 1: Üsküdar lçesi Kapal Sitelerin Yüzölçümleri ve Mahalle Alanlarna Göre Oranlar
Sra No Mahalle Ad Mahalle Alan
(Km2) Toplam Site Alan (Km2) Toplam Site Alan ( % )
1 Bahçelievler 1,56 0,54 34,61
2 Küçüksu 1,61 0,49 30,43
3 Bulgurlu 0,89 0,22 24,71
4 Barbaros 1,41 0,31 21,98
5 Kandilli 1,23 0,27 21,95
6 Acbadem 1,62 0,30 18,51
7 Ünalan 1,50 0,27 18
8 Altunizade 1,74 0,30 17,24
9 Küçük Çamlca 2,44 0,33 13,52
10 Cumhuriyet 0,85 0,11 12,94
11 Burhaniye 1,55 0,20 12,90
12 Mehmet Akif Ersoy 1,07 0,12 11,21
13 Güzeltepe 1,03 0,11 10,67
14 Murat Reis 0,37 0,039 10,54
15 Yavuztürk 1,72 0,17 9,88
16 Çengelköy 1,65 0,16 9,69
17 Ferah 1,07 0,05 4,67
18 Salacak 0,43 0,013 3,02
19 Kuzguncuk 1,47 0,04 2,72
20 Kuleli 0,73 0,02 2,70
21 Kskl 1,51 0,04 2,64
22 Selami Ali 0,43 0,0064 1,48
23 Küplüce 0,85 0,013 1,17
24 Beylerbeyi 1,17 0,012 0,85
25 Selimiye 01,72 - -
26 Sultantepe 0,52 - -
29 Ahmediye 0,22 - -
ÜSKÜDAR 35,7 km2 4,23 km2 % 11,84
216
Üsküdar lçesinde bulunan kapal sitelerin alansal dalmlarnn yannda kurulu yllar, bina türleri, kat saylar ve sokak rayiç deerleri gibi parametreler de bu yaplarn tercih nedenini ve sonuçlarn anlamak bakmndan önemlidir. Bu parametrelerin her biri kendi adna bir anlam ifade etmelerinin yannda özellikle birbirleri ile birlikte haritalar üst üste çaktrlarak düünüldüünde daha anlaml hale gelmektedir.
Üsküdar, site kurulu yllar bakmndan incelendiinde güneyde Acbadem ve Burhaniye ile kuzeyde Kandilli, Küçüksu mahallelerinde ekseriya son 15 ylda kurulmu siteler bulunmaktadr. Buna mukabil Altunizade, Barbaros, Küçük Çamlca, Cumhuriyet, Bulgurlu, Bahçelievler, Yavuztürk gibi ehrin eski yerleim birimlerinde ise 15 yldan daha eski site yerlemelerinin younlukta olduu görülmektedir (ekil 3).
ekil 3: Üsküdar lçesi’nde Site Kurulu Yllar Dal
Dier dikkat çeken bir husus ise yllara göre kurulan site saysdr. lçede bulunan toplam 260 kapal sitenin yalnzca 56 adedi son 15 ylda kurulmuken 204 adet kapal sitenin kuruluu 15 yldan daha öncedir. Bu durum bize Üsküdar ölçeinde site yaplanmasnn sadece son yllarn deil site yaplamasnn balad 1980’lerden günümüze gelen bir olgu olduunu göstermektedir. Ancak burada önce site statüsünde kurulmayp daha sonradan kapal siteye dönütürülen (birkaç binann bir araya gelerek siteye dönütürülmesi ya da kooperatiflerin siteye dönütürülmesi) binalar hesaba katlmamtr.
Bir baka deerlendirme parametresi ise site bina türleridir. Birçok snflandrma çeidi bulunmakla birlikte bina türü olarak çalma alanndaki kapal siteler üzerinde üç çeit snflandrma yaplmas uygun görülmütür (ekil 4). Bunlar villa tipi, lüks apartman - rezidans tipi ve apartman tipi kapal sitelerdir. Villa tipi binaya sahip siteler iki veya üç katl, dubleks veya tripleks diye ifade edilen genellikle havuz, güvenlik, yeil alan, spor salonu alveri merkezleri vb. olanaklara sahip
217
olan, üst snf ekonomik imkânlara sahip kiilere yönelik kurulmutur (Fotoraf 3-4). Özellikle Boaziçi öngörüm bölgesinde bulunan mahallelerde ve ayrca Burhaniye, Kuzguncuk, Küçük Çamlca Mahallelerinde yaygndr. Çalma alanndaki 260 kapal sitenin 59 adedi villa tipi binalardan olumaktadr.
ekil 4: Üsküdar lçesinde Bina Özelliklerine Göre Kapal Siteler
Lüks apartman - rezidans tipi binalardan oluan kapal siteler ise gene villa tipinde olduu gibi ekseriyetle yüzme havuzu, güvenlik, yeil alan, kapal spor salonlar yannda kendine ait alveri ve maaza olanaklar, AVM’ler, sinemalar gibi olanaklar da barndran, çok katl yaam kompleksleri eklinde dizayn edilmilerdir (Fotoraf 5). Bunlar da genellikle üst snf ekonomik imkânlara yönelik olsalar da son yllarda orta - üst snfa hatta orta snfa hitap eden türleri de yaylmaya balamtr. Çalma alanndaki 260 kapal siteden 28 adedi lüks apartman - rezidans tarz binalardan olumaktadr.
218
Fotoraf 3-4: Villa tipi kapal site örnei: Soyak Ay Evleri (Kandilli Mahallesi).
Bir dier tür ise apartman tipi binalarn oluturduu gruptur (Fotoraf 6-7). Bu grup siteler içinde deiken kat saysna sahip binalar bulunmakla birlikte genelde çok katldrlar. Bu tür sitelerde villa ve lüks apartman - rezidans türündeki sitelere benzer olanaklar nispeten daha kstldr. Güvenlik bazlarnda vardr. Hatta birçok sitede güvenlik olgusu ya da siteyi oluturan unsur sadece etrafnn duvarlarla çevrili oluundan ileri gelmektedir. Bazlar kooperatif eklinde olumu ve site olmu bazlar ise balangçta tekil bina iken son yllardaki kapal site furyasna ayak uydurmak için yakn çevreden birkaç binayla birleerek siteye devirilmilerdir. Çalma alannda en fazla sayya sahip site türü apartman tipi siteler olup 173 adet site bu ekilde oluturulmutur.
Fotoraf 5: Lüks Apartman-Rezidans Tipi Kapal Site Örnei: Akasya Sitesi (Acbadem Mahallesi)
Fotoraf 6-7: Apartman Tipi Kapal Site Örnei: Mavi Gök (solda) ve Arifler (sada) Sitesi (Bulgurlu Mahallesi)
219
ekil 5: Üsküdar lçesi Kapal Site Kat Saylar
Dikkat çekici bir husus da site kurulu yllar ile site bina özellikleri karlatrdnda ortaya çkmaktadr. Özellikle son 15 ylda kurulan sitelerin bina türleri incelendiinde genelliklle villa ve lüks apartman - rezidans tipi sitelerin younlukta olduu görülmektedir. Öyle ki son 15 ylda kurulan 56 kapal sitenin 41 adedini villa ve lüks apartman - rezidans tipi kapal siteler olutururken sadece 15 adedi apartman tipi sitelerden olumaktadr. Buradan da son 15 yllk periyotta özellikle üst orta ekonomik gelir seviyesindeki kesimin geçmie göre daha fazla kendini soyutlama arzusu içinde olduu düünülebilir. Ancak yap teknolojilerinin gelimesi maliyetlerin azalmasna olanak tandkça ayrca ulam problemleri alp ehir merkezlerine uzak alanlardaki düük bedelli arazilere eriim kolaylatkça ehir dnda da bu tip yerlemelerin kurulmas olanakl hale gelmitir. Böylelikle site yaplanmasnn ilk yllarnda elit kesime hitap eden bu tarz yerlemeler artk toplumun birçok ekonomik tabakasndan talep görmeye balamtr. Bu bir bakma ekonomik anlamda olumlu gibi görünse de toplumsal ve mekânsal ayrmann giderek iddetlenmesine sebep olmas bakmndan dikkat çekicidir.
Üzerinde durulmas gereken bir dier parametre ise site kat saylardr. Site kat saylar haritas incelendiinde özellikle ehrin kuzeyinde, güneyinde ve dousunda kat saylarnn artt göze çarpmaktadr (ekil 5). Üsküdar’n stanbul Boaz’na bakan bat kesiminde kat saysnn düük olduu dikkat çekmektedir. Bunun temelde iki sebebi bulunmaktadr. Birincisi bu bölgenin ehir plannda Boaziçi öngörünüm bölgesi olup nispeten korunan alanlar içinde kalmas, kat saylarnn mevzuatta snrlandrlm olmas ya da yerleime snrl merkezi mahalleler içinde kalm olmasdr. Dier önemli sebep ise bina türleri haritas ile karlatrldnda ortaya çkar. Boaziçi’ne bakan kesimde bulunan kapal site yerlemelerinin hemen hemen hepsi villa tipi bina türüne sahiptir. Üst gelir gruplarnn genellikle boaz manzaral olan bu binalar villa tipi olduundan en fazla üç-dört katldr. Bunun yan sra site katsays ve bina türü haritas karlatrldnda en fazla kat saysna sahip kapal sitelerin lüks apartman - rezidans tipinde olduu gözlemlenmektedir.
220
Arazi rant deerinin fazla olduu yerlerde birim alandan daha fazla yararlanlan bu yaplarda, nispeten daha küçük bir alanda daha fazla kat says içeren binalarla daha çok kazanç elde edilmesini mümkündür. Son yllarda bu yönde bir eilim olduu ve bina kat saylarnn artt anlalmaktadr. Gerçekten de son yllarda nüfusun ar derecede younlat ve yatay büyümenin son snrlarna ulat hatta at stanbul’da, gerek site gerekse normal konutlarn dikey yönde seyretmesi kaçnlmaz olacaktr. Hem site kurulu yllar hem site bina türleri hem de site kat saylar haritalar yan yana getirildiinde son 15 ylda en fazla kurulan kapal site türünün lüks apartman-rezidans türü olduu, bu türün de kentteki en yüksek binalar olarak dikkat çektii söylenebilir. Bu binalarn younlamas sadece kapal siteden doan mahalle yaps ve sosyal dengenin bozulmas deil buna ilaveten altyap problemleri, trafik younluu, ehir hava kalitesi ve ehir silüetinin bozulmas gibi ilave problemlerin de ortaya çkmasna sebep olmaktadr.
Bütün bunlara tezat oluturacak ekilde son 15 ylda kurulan siteler içinde kat says az olanlar ekseriyetle villa tipi yerlemelere denk gelmektedir. Ancak bu tür binalar zaten yaps gerei kat says az olarak kurulmakta ve toplumun daha çok üst ekonomik seviyesine hitap etmektedirler. Ayrca bu tür sitelerin kentin en deerli yerlerinde daha az kat saysyla, m2 bana daha az insan yerlemesine imkân verecek ekilde kurulmalar bu mekânlarn deerini ar derecede arttrmaktadr.
Üsküdar’daki kapal sitelerle ilgili önemli parametrelerden biri ise sokak rayiç deerleri ile ilgili olandr. Bu balamda Üsküdar Belediye’sinden 2017 ylna ait alnan sokak rayiç deerleri nda ehir içinde en önemli cadde ve sokaklarn, ayrca site yerlemeleri yakn çevresindeki sokaklarn rayiç deerleri tespit edilmitir. Toplamda 1500’den fazla nokta deer girilerek ArcMap CBS program sayesinde interpolasyon yöntemleri içinde IDW metodu uygulanarak sokak rayiç deerleri haritas oluturulmutur (Esri ArcGIS, 2019) (ekil 6).
ekil 6: Üsküdar lçesi Sokak Rayiç Deerlerinin Dal
221
ekil 6 incelendiinde özellikle Boaziçi’ne bakan kesimler, Üsküdar’n ehir merkezi olarak tabir edilen güneybat mahalleleri, 15 Temmuz ehitler Köprüsü balant yollar ve ana yol hatlarna uzanan E-5 ve uzants kara yollar çevresi, Küçük Çamlca Tepesi ve çevresi rayiç deerlerin en yüksek olduu alanlara tekabül etmektedir. Arazi rayiç deerlerinin sardan turuncuya ve koyu krmzya kademeli olarak renklendirildii alanlar bu alanlara karlk gelmektedir. Kentin kuzey ve kuzeydousunda boazdan uzakta bulunan iç kesimler ise ana arter caddeler dnda rayiç deerin düük olduu yerler olup maviden yeile kademeli olarak renklendirilmilerdir.
ekil 6’daki deerler bina türleri haritas ile ilikilendirildiinde özellikle ky ve merkez kesimdeki villalar, güneyde Küçük Çamlca tepesi ve çevresindeki villa ve lüks apartman-rezidanslar ve ana yolar üzerindeki kapal siteler rayiç deerlerin maksimum deere ulat alanlara denk gelmektedir. Bu alanlar kentin elit kesimlerini oluturmakta ve m2 bana en yüksek deerde konutlarn bulunduu alanlara tekabül etmektedirler. Haliyle villa ve lüks apartman-rezidans tarz kapal siteler buralarda kurulmulardr. Bunun yan sra bu tür yaplarn ina edilmesi de buralarn rayiç deerini arttrmaktadr. Bu balamda örnein Acbadem Mahallesi’nde bulunan Akasya Sitesi kurulmadan önce ve sonraki rayiç deerler arasnda önemli fark olduu tespit edilmitir. Harita incelendiinde site ve yakn çevresindeki fark belirgin ekilde gözlemlenebilmektedir (ekil 6). Bu balamda örnein Akasya Acbadem Sitesinin hemen bastnda uzanan Çeçen Soka ve güneybatsndaki Gayretli Soka rayiç deer deiimleri örnek olarak verilebilir. Akasya Acbadem Sitesi kurulmadan önce Çeçen Soka rayiç deeri 2011-2012 arasnda %10, 2012-2013 arasnda %7.8 artarken site kurulduu 2014 ylnda art oran %23 olmutur. Gayretli Sokakta ise 2011-2012 arasnda %10.2, 2012-2013 arasnda %7.8 iken, sitenin kurulduu yl olan 2014 ylnda sokak rayiç deeri %21 artmtr (E-Devlet, 2019).
nceleme alanmzdaki apartman tipi kapal siteler ise ana yollarn kenarnda kurulanlar dnda büyük oranda rayiç deerin nispeten daha düük olduu alanlarda kurulmulardr. Bu sitelerin büyük bölümü kapal site standartlarnn birçoundan yoksun olup sadece etraf duvarlarla çevrili birkaç binadan oluan yaplar topluluudur.
SONUÇ VE ÖNERLER
Üsküdar, 1980’li yllardan itibaren ülkemizde belirgin bir eilim haline gelmeye balayan kapal site olgusunu 1990’l yllardan itibaren deneyimleyen merkezlerden biri olmutur. lçe, toplamda 35,7 km2 alana sahiptir ve bunun yaklak %12’sinin kapal site yerlemelerinden olutuu tespit edilmitir (Tablo 1). Sadece yerleme alanlar dikkate alndnda çok daha büyük bir alann kapal sitelerle kapl olduu ve bu alann gün geçtikçe artt görülmektedir.
Hâlihazrda tespit edilen 260 kapal sitenin yaklak %80’i, 15 yldan daha eski binalardan olumaktadr (ekil 3). Günümüzde ise çok daha hzl bir ekilde saylar artmaya devam etmektedir. Bugün kapal site yaplar özellikle Küçük Çamlca, Acbadem, Ünalan gibi mahallelerde hzla kurulmaya devam etmekte hatta imar faaliyetlerinin nispeten snrl olmas gereken Kandilli, Kuleli, Çengelköy, Beylerbeyi gibi mahallelerin Boaziçi öngörünüm bölgelerinde bile görülmektedir.
Ünalan, Küçüksu, Burhaniye, Küçük Çamlca ve Acbadem Mahalleleri son 15 ylda en çok kapal site kurulan mahallelerdir. Bu mahallelerde özellikle lüks apartman-rezidans ve villa tipi kapal siteler kurulmutur. Özellikle Acbadem ve Küçük Çamlca’da bu tarz kapal sitelerin kurulmasyla birlikte rayiç deerler geçmie göre yükselmitir. Rayiç deer haritasnda bu sitelerin kurulduu yerler ile hemen yakn çevresindeki yerler arasndaki farklar belirgin ekilde ortaya çkmaya balamtr (ekil 6).
Site türü bakmndan apartman, lüks apartman-rezidans ve villa tipi olarak ayrmn yaptmz binalardan en youn olan apartman eklinde olanlardr. Ancak bunlar çounlukla son 15 yldan daha eski site yerlemeleridir. Son yllarda gerek nüfusun artmas ve birim alandan maksimum düzeyde yararlanma istei, gerekse de eski mahallelerde uygulanan kentsel dönüüm faaliyetleri neticesinde, yüksek katl, içerisinde maaza, AVM, restoran, spor salonu vb. imkânlar barndran lüks apartman-rezidans (gökdelen) tarz binalar hakim duruma gelmitir. Öyle ki son 15 ylda kurulan 56 kapal sitenin 41 adedini villa ve lüks apartman-rezidans tipi kapal siteler oluturmutur. Buna mukabil 2002-2017 arasnda sadece 15 adet apartman tipi site kurulmutur. Lüks apartman-rezidans tarz yerlemeler bir taraftan rayiç deerlerin yüksek olduu yerlerde kurulurken dier taraftan kurulduklar yerlerde rayiç deerleri yükseltici etkiye de sahiptirler (ekil 6). Ayn zamanda bu binalar genellikle kat says bakmndan en yüksek deerlere ulaan sitelerdir (ekil 5).
Günümüzde çeitli ekillerde ortaya çkan, türlerini kabaca tarif etmeye çaltmz ve yaam konseptleri olarak deerlendirilebileceimiz kapal siteler, geleneksel mahalle sistemine duyulan özlemin yeniden canlandrlmas iddiasyla ortaya atlmakta ve insanlara sunulmaktadr.
Ancak durum pratikte pek de öyle olmamaktadr. Her eyden önce fiziki olarak etraf güvenlikli duvarlarla, kamera sistemleriyle, güvenlik görevlileriyle çevrili bir yerleme kendisini küçük ölçüde mahallesinden büyük ölçüde ise ehirden soyutlamaktadr. Burada yaayanlar site içerisindeki imkânlarn ölçüsü nispetinde dar çkmadan birçok iini
222
halledebilmekte ve kendisine “steril, soyutlanm, ayrcalkl” bir hayat kurmaktadr. Kentin gürültüsü, trafii, kalabal gibi sorunlardan bir kaç noktas olarak gördüü kapal site içerisinde aslnda kentte asla elde edemeyecei yapay bir sosyalleme alann içerisine kendini hapsetmektedir. Çalma alannda özellikle yüzölçümü ve barndrd olanaklar bakmndan Ata 2 Sitesi (Bahçelievler, 0,43 km2), Akasya (Acbadem, 0,14 km2), Saklbahçe Konaklar (K. Çamlca, 0,13 km2), Vaniköy Evleri (Kandilli, 0,12 km2), Soyak Sitesi (Göztepe, 0,10 km2) ve Mesa Evleri (Çengelköy, 0,10 km2) çarpc örneklerdir. Bu siteler binlerce insann yaad, her türlü olanaa sahip adeta kendi içerisinde bir mahalle görünümünde olan yaplamalardr. Ancak gerçek mahalleden en önemli fark dardan gelenlerin içeride rahatça dolaamad, girite aranp sorguland, d dünyayla ve çevre yerlemelerle balants bulunmayan kendi içine kapal dev yaam adacklar olmalardr.
Bu balamda örnein bu tür güvenlikli bir sitede yetien birisi darya admn att anda gerek i hayatnda gerekse de dier sosyal ortamlarda kültür oku ile karlaabilmektedir. Ayrca modern sitelerde kalmaya alm insanlar bir süre sonra kendilerini d dünyadan tamamen soyutlamakta, kente ve özellikle alt gelir grubundan olanlara kar potansiyel tehlike gözüyle bakmakta olduklar da çeitli çalmalarca saptanmtr (Perouse ve Dan, 2005: 104; Alver 2010: 95-110). Buna mukabil durumu tersten düündüümüzde kapal site dnda kalan mahallelinin de site içerisindeki imtiyazl ve ayrcalkl olduunu düündüü yaama kar tavr gelitirmesi, bu yaamlara özenti duymas, site içindekiler ile ayr dünyalarn insanlar olduunu düünmeleri, sosyal ayrmay daha da derinletirebilir.
Bir dier sorun da kapal site yaplamalarnn günümüzde sadece elit diye tabir edilen ve maddi imkânlar yüksek kesime deil orta ekonomik gruba da hitap ediyor olmasdr. Daha önce Osmanl Mahalle sisteminde bahsettiimiz zengin fakir ayrm olmakszn insanlarn bir arada yaad mahalleler günümüzde yerini ekonomik parsel adalar halinde mahallelerin bölünmesine brakmaktadr. Yani örnein Kandilli, Kuleli, Küçüksu, Çamlca gibi mahallelerde villa ya da lüks apartman- rezidans eklinde kurulan bir site ile apartman eklinde kurulan kapal site birbirinden kaln duvarlarla ayrlmtr. Villa tipi bir kapal sitenin hemen arka sokanda gecekondu yerlemeleri bulunabilmektedir. Ayrca apartman eklindeki sitelerde yaayan orta gelirli grup da dier yerlemelerde yaayan orta veya alt ekonomik gruptan kendini tecrit etmitir. Bu farkl yerleme tiplerinde yaayan insanlar küçük bir alanda çok keskin bir ekilde birbirlerinden ayrmtr. Bu da sosyal anlamda ayn düzlemde birbirine çok yakn alanlarda, yüksek duvarlarla ayrlm sosyal tabakalar oluturmaktadr.
Türk-slam kültüründe mahalle kavram düünüldüünde esasnda belirli bir alanda barnan insanlarn hiçbir snfsal ayrm olmakszn ikamet edebildii ortamlar akla gelmektedir. Çalmann ilk bölümlerinde bahsedilen Osmanl Dönemi mahalle anlay da zaten buna iaret etmektedir. Mahalle içerisindeki insanlarn birbirini iyi tanmas, kollayp gözetmesi ve sosyal ilikilerinin salam olmasnn yan sra mahalle içi meskenlerin duvar ve pencere gibi yaplarnn belirli bir mahremiyet ölçüsünde oluturulmas da güvenlii salayan unsurlar olmutur. Yani aslnda site yaamn tercih eden insanlarn ilk olarak bahsettii “güvenlik” olgusunu salamak yine kendi ellerindedir. Teknolojik aletlerle salanan yapay güvenlik önlemleri aslnda insann mahremiyetine vurulan yapay birer prangadr. Yine bu anlamyla site içerisinde görevli olan ve alt gelir gruplarnda bulunan güvenlik görevlisinden bahçvana, temizlik hizmetlilerinden, tesisatçlara kadar pek çok çalann da gerçekten zorda kalnan bir durumda güvenlii ve dier hizmetleri ne derece tesis edecei tartmaldr.
Mahallenin güvenlii öncelikle mahalle sakinlerinin bizzat kendisinden ileri gelir. Mahalleli birliktelik içerisinde herhangi bir maddi beklentisi olmadan kendi güvenliini kendi salad ölçüde gerçek güvenlik de salanm olacaktr. Esas güvenliin sosyal adaleti tesis edilmi, iyi eitilmi, ahlakl bir toplumun tesis edilmesinden geçtii düünülmeli, ayrca ayn milletin fertlerini oluturan bireyler arasna duvarlarn örülmemesi ve küresel kültürün dayatt gökdelenler, siteler, kapal yerlemeler vb. ile toplumsal ahengimizi oluturamayacamz, gelecek ehir planlama ve mimari tasavvurlarmza eklememiz gerekir. Nitekim toplumsal anlamda güvenlii ve asayii salamak devletin asli görevidir. Bu görevin yeterince salanamamas durumu ve güvenliin ar bir kaygya dönümesi, fertlerin ya da küçük gruplarn bu ihtiyac kendilerinin salamaya çalmas, kurumsal anlamda bir zafiyet olduu gerçeine iaret etmektedir. Bir arada yaama uuru yüksek, milletinin bir parças olduu bilinci tayan her bir fert bu ayr ve ayrcalkl yaam adalarnda sorumsuzca yaamann uzun vadede sakncalar konusunda sorumluluk içinde olmaldr. Sosyal adaletin saland, gelir dalmnn adaletli dald toplumlarda bu eilim ya herkesi kapsayacak ve hizmet almn kolaylatracak boyutta tasarlanmaldr ya da buna hiç ihtiyaç duyulmamaldr. Bu konuda mahalleye dönüün salanmas bakmndan devlet kurumlarnn, Sivil Toplum Kuruluular’nn (STK), medya kurulularnn bilinçlendirici ve yönlendirici hareket etmesi gerekmektedir. Ayrca toplu konut projeleri üretilirken bunlarn çevresiyle etkileim içerisinde, duvarlarla çevrili olmayan, mahalle geleneimizi yanstan sosyal alanlar olmasna dikkat edilmelidir.
üphesiz kültürler dinamiktir ve deiimden kaçnmalar imkânszdr. Yeni yerleim tipleri, güvenlik olgusu veya yeni iletiim biçimlerinin ortaya çkmas kaçnlmazdr. Ancak toplumu oluturan bireylerin birbirinden kopuk, mesafeli ve güvensiz tutumlarnn derinlemesi, toplumsal deerlerin temel yap talarnn sarslmasna, insanlarn daha fazla kutuplamasna ve sonuçta kültür erozyonunun iddetlenmesine yol açacaktr. Bu balamda tek bir evden balayarak sokak, mahalle, ilçe, il ve ülke geneline varncaya kadar her ölçekte toplumsal deerlerin korunmasna yönelik tedbirler
223
karar alclar tarafndan yürürlüe sokulmaldr. Kapal site yaplamalar da bu bak açsyla ele alnmal ve gerek özel gerekse devlet eliyle oluturulan yaplama (toplu konut vb.) faaliyetlerinde bu durum göz önünde bulundurulmaldr.
Bu balamda Üsküdar Belediyesi resmi organlarndan yaplan açklama ile stanbul Büyükehir Belediye ( BB ) Meclisi önemli bir karar alarak Üsküdar’da özellikle Çamlca ve yakn çevresinde konut alanlarnn revize edilmesini kararlatrmtr. Bu amaçla Çamlca Mahallesi Kentsel Dönüüm ve Geliim Alan olarak kabul edilmitir. Alnan kararla birlikte Kirazltepe ve Ferah Mahallelerinin bir bölümünde (yaklak 190 dönüm arsada) toplam 1432 yapnn geleneksel Türk Mimarisine uygun ekilde revize edilmesi kararlatrlmtr. 2017 yl bandan itibaren uygulamalar imar planlarnn hazrlanmas ile birlikte yürürlüe girmitir. Ayrca uzun süreçte Kandilli, Küplüce, Kskl, Kuleli, Küçüksu, Kuzguncuk, Kirazltepe, Beylerbeyi, Çengelköy, Mehmet Akif Ersoy, cadiye, Yavuztürk, Ferah, Güzeltepe, Burhaniye ve Bahçelievler mahallelerinde 3 ayr etap halinde düzenlemelere gidilecektir. Burada sahil eridi ve Boaziçi öngörünüm bölgeleri planlama d tutulacaktr. 16 mahallede yaklak 270 bin kiiyi etkileyecei belirtilen düzenlemenin, Üsküdar Belediyesi tarafndan imar planlarnn onaylanmasnn ardndan yürürlüe girecei belirtilmitir (Üsküdar Belediyesi, 2019b).
Ayrca 2018 yl itibariyle Üsküdar Belediyesi’nin ald kararlarla birlikte gökdelen ve kapal site tarzndaki evlerin yapmna mümkün olduunca izin verilmeyecei, “Üsküdar Evleri” eklinde nitelendirilecek, özgün, estetiin ön planda tutulduu, planl yerlemelerin oluturulaca belirtilmitir (Milliyet Gazetesi, 2019). Benzer uygulamalarn stanbul’un her ilçesinde uygulamaya sokulmas ve planl bir ekilde gelecek on yllar içerisinde geleneksel mahalle ve yerleim yapsnn tekrardan tahsis edilmesi elzemdir.
International Journal of Geography and Geography Education (IGGE)
To Cite This Article: Sargn, S. & Ta, M. A. (2019). Development and distribution of gated communuties and their effects on neighborhood structure in Üsküdar. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 40, 208-229.
Submitted: January 30, 2019 Revised: March 13, 2019 Accepted: April 20, 2019
EXTENDED ABSTRACT
DEVELOPMENT AND DISTRIBUTION OF GATED COMMUNUTIES AND THEIR EFFECTS ON NEIGHBORHOOD STRUCTURE IN ÜSKÜDAR
INTRODUCTION
In order to maintain its life, human beings are closely connected to space. This forced relationship has brought interaction between space and human. On the one hand, man has manipulated it to establish dominance over place, on the other hand he had to adapt to keep up with it.
In order to maintain the struggle for survival, the human being tried to create a common consciousness, a pattern of thought, a culture on the society in which he lives. The changes that individuals make in every field they communicate with each other (in school, nursery, on the street, at home) show that the way of life and society change and transform the world view simultaneously. In other words, every place where a person maintains his / her life plays a role in determining his / her thought and behavior patterns. As a matter of fact, people develop a mental and emotional commitment to the place they live in. This sense of belonging develops and reinforces the love of the country (Sevinc, 2013: 1170-1175).
Of course, it is necessary to talk about the effects of the place on the human being as well as the guiding and determining structure of the place. In every sense, man reflects his own identity and socio - cultural structure. In fact, by doing this, man shows that space is not just a physical structure, it is a whole of social and cultural abstract phenomena and structural and functional concrete phenomena (Tümertekin and Özgüç; 2011: 511-515).
The intervention of man in this way caused him to gain an identity and a sense of belonging between the inhabitants and the place. It has also been instrumental in establishing a bond between people who share the same sense of belonging. As a matter of fact, as this connection develops, the community living on the place becomes the nation. Here, communication, togetherness and loyalty, starting from an apartment or home and from the whole street to the neighborhood and even to the city and country, arises as a product of the interaction between man and his place (Karaarslan and Karaarslan, 2013: 1185-1203).
The gated communities, which have been exemplary since the 1980s, have been the subject of many studies, both national and international. The emergence of the gated communities phenomenon at the end of the 20th century caused the studies on this subject to be relatively up-to-date. The fact that the closed site phenomenon is based on the United States has primarily concentrated the studies here (Aliaaoglu, 2015: 158-159).
Hundreds of studies have been conducted in many countries in the international field. Although it is not possible to talk about all of these, the important works about the formation, development, effects of social life, classification of gated communities are mentioned. Caldeira (1996) worked on the emergence of gated communities, their reflections in public place and their transformations. Atkinson and Filint (2004), Grant and Rosen (2009), Grant and Mittelsteadt (2004), Blandy and Lister (2005), Morgan (2013) has done studies. In addition, Low (2001), Webster (2001), Roitman (2005) in the studies carried out by the community in the separation of gated communities in terms of other socio-cultural and urban effects were evaluated. Hashim et al. (2019) and Addington and Rennison (2015) have examined the relationship of gated communities with security phenomenon and revealed the relationship between crime rates and gated communities. In addition, Blakkley and Snyder (1997) conducted studies in ABD, Grande (2017) in Hong Kong in order to determine the typologies of gated communities and to examine the reason for their rapid distribution.
The types and structures of gated communities in different parts of the world show changes. In this context, social scientists in many countries are working on this issue. Borsdorf et al. (2016) compared gated communities in Buenos
225
Aires, Santiago and Chile in terms of triggering social divisions. Similarly, Tedong et al. (2015) In Malaysia, Deng (2017) in China showed how gated communities settlements socially isolate themselves from other settlements.
At the national level, several studies have been conducted in terms of gated communities and their impacts. The fact that the phenomenon of gated communities emerged in big cities, especially in Istanbul, has diversified the number and content of the studies here. Perouse and Dan (2005), Özgür (2006) and Perouse (2011) conducted various studies in order to examine the social and spatial effects of the gated communities, the pressures on the welfare of the people, their emergence and spread in Istanbul. In addition, Özkan and Kozaman (2006), Aydn (2012), Öncel and Aydn (2012) examined the transformation and change of gated communities between the economic classes in Istanbul.
The study of Aliaaolu (2015) in terms of the investigation of the gated communities in Balkesir, which is a smaller settlement compared to the cities of Istanbul and the metropolitan area, is important in terms of examining the subject from the Geographer's point of view. In addition, in order to examine the impact of the gated communities on urban and spatial sociology, Alver (2013b), Steril Hayatlar (Sterile Lives), is one of the most comprehensive studies on the subject at national level.
Baycan-Levent and Gülümser (2007) in terms of classification and separation of security gated communities, in terms of general evaluation of the gated communities that started to appear in Istanbul after 1980, lek (2007), Akaln (2016) studies in terms of examining the formation and development of a gated communities in Çorum conducted.
In terms of examining conceptually gated communities and neighborhood, Berköz (2012) in terms of examining the change of housing preference, Akyol (2012) in terms of examining the development and development of gated communities in zmir scale, and in terms of bringing a local evaluation in Mersin scale to the gated communities phenomenon Bekta (2011) other researches on the subject.
Gated communities, thanks to the rich social and cultural facilities, have become the most preferred habitat of people with middle and high income economic power in the last 40 years. It is thought that the gated communities, which are perceived as the centers of comfortable and safe life in the short term, will constitute the source of many problems in the long term especially in terms of social, cultural and economic problems. The tendency of people to live within the gated communities they prefer for more sterile, safer reasons is a situation that should be questioned both socio- culturally and economically (Alver, 2010).
In this study, the areas covered by neighborhoods in the districts of Üsküdar according to the neighborhoods, the types of sites, the fair values and the socio - economic characteristics of the areas where the gated communities are located were examined. The relationship between the space occupied by the sites and the space was investigated. The gated communities trend in Üsküdar and the areas where its were located were determined. Because it is observed that this tendency has increased in Üsküdar District as it is in the country. As a matter of fact, it was found that this tendency was more natural in the neighborhoods forming the outer walls of the Üsküdar District and it was not seen in the neighborhoods forming the old fabric even less.
In addition, the similarities and differences between the neighborhood which is a traditional settlement system and the current settlement system are tried to be revealed. As a result, whether such an urban settlement plan is beneficial for the public interest, whether it will harm the traditional neighborhood and settlement system and its effects on the socio- economic and socio-cultural structure is questioned.
METHOD
In the first part of the study, the concept of the neighborhood and the settlement characteristics of Istanbul in the historical period were briefly mentioned, then is tried to reveal the differences between today's neighborhood structure. In this section, general information is given in order to understand how sociological features of neighborhood concept in Turkish-Islamic culture have been transformed together with gatred communuties.
Then, in the findings section, maps were prepared on the basis of the distribution principle of Geography and the correlation between the distribution of the gated communities, the areas covered, the types of sites and their economic characteristics were investigated. The data obtained from the field studies were used with the Google Earth Pro software, OpenStreet Map and Wikimapia online platforms to identify the gated communities when creating these maps. In addition, Üsküdar Municipality City Map (e-map) was used in order to identify the data and to match with the urban planning areas. ArcGIS Pro package software is used for transferring gated communities to the plane and producing maps.
As well as transferring gated communities to the plane, etc. ArcGIS Pro software was used to determine the findings related to the numerical values. While determining the number of sites and types of site buildings, the observations on
226
the platform of Üsküdar Municipality City Map as well as field observations were used. In addition, satellite images of the past years have been examined by using the “Timeline” module of Google Maps software to determine the establishment years of the site.
In the light of the street fair values of Üsküdar Municipality in 2017, the fair values of the most important avenues and streets in the city as well as in the vicinity of the site settlements were determined. A total of more than 1500 point values were entered and a street fair value map was created by using IDW (Inverse Distance Weighting) method in interpolation methods by using ArcGIS Pro GIS program.
The method of interpolation is defined as the method used to estimate the possible values of the fields between these points, which are known from the known value points, and which are unknown (Babak and Deutsch, 2008: 132-142).
CONCLUSION AND RECOMMENDATIONS
Üsküdar has been one of the centers that experienced the gated communities phenomenon that started to become a prominent trend in our country since the 1980s. The district has a total area of 35.7 km2 and it has been determined that approximately 12% of this is composed of gated communuties settlements (Table 1). Considering only the settlement areas, it is seen that a much larger area is covered with gated communities and this area is increasing day by day.
Nearly 80% of the 260 closed sites currently identified consist of buildings over 15 years old (Figure 3). Nowadays, their number continues to increase much faster. Today, closed site structures continue to be established rapidly especially in neighborhoods such as Küçük Çamlca, Acbadem and Ünalan, and even in the regions of the Bosphorus prediction regions such as Kandilli, Kuleli, Çengelköy and Beylerbeyi, where development activities should be relatively limited.
Ünalan, Küçüksu, Burhaniye, Küçük Çamlca and Acbadem Neighborhoods are the most constituted gated communities in the last 15 years. In these neighborhoods, especially luxury apartment-residence and villa-type gated communities were established. Especially with the establishment of such gated communities in Acbadem and Küçük Çamlca, the fair values have increased compared to the past. The differences between the locations of these sites and their immediate surroundings began to emerge in the fair value map (Figure 6).
In terms of the site type, the apartment, luxury apartment-residence and villa-type buildings are the most intense building in the form of apartments. However, these are mostly gated communuties settlements that are older than the last 15 years. In recent years, as a result of the increase in population and the desire to use the unit area at the maximum level, as well as the urban transformation activities implemented in the old neighborhoods, high-rise, in-store, shopping center, restaurant, sports hall and so on. luxury apartment-residence (skyscraper) style buildings have dominated. In such a way, 41 of the 56 closed sites established in the last 15 years have been built as villas and luxury apartment-residence type gated communuties. On the other hand, only 15 apartment buildings were established between 2002 and 2017. Luxury apartment style settlements, on the one hand, are built in places where the fair values are high, and on the other hand, they have the effect of increasing the fair value in the places where they are established (Figure 6). At the same time, these buildings are generally the sites with the highest number of storeys (Figure 5).
The gated communities, which are now emerging in various forms and which we try to describe roughly, and which can be considered as life concepts, are presented to the people with the claim of reviving the longing for the traditional neighborhood system.
However, this is not the case in practice. First of all, a settlement, which is surrounded by security walls, camera systems and security guards, is largely abstracted from the city to a large extent from the city. Those who live here can work many jobs without going out in proportion to the size of the facilities within the site and establish sterile, isolated, privileged life. In the gated communities, which is considered as an escape point from the problems such as noise, traffic and crowds, an artificial socialization that is never obtained in the city is imprisoned within the area. Ata 2 Sitesi (Bahçelievler, 0,43 km2), Akasya (Acbadem, 0,14 km2), (Saklbahçe Konaklari K. Camlica, 0,13 km2), Vaniköy Houses (Kandilli, 0, 12 km2), Soyak Site (Göztepe, 0,10 km2) and Mesa Houses (Çengelköy, 0,10 km2) and so on. located in the study area and especially in terms of area and facilities are striking examples. These sites are inhabited by thousands of people. However, the most important difference from the real neighborhood is that the outsiders cannot walk freely inside, they are searched and questioned at the entrance and they are the closed giant life that are not connected to the outside world and the surrounding settlements.
In this context, for example, someone who grows on such a secure site can face cultural shock in both business and other social environments as soon as they step outside. In addition, people who are accustomed to staying on modern sites have completely isolated themselves from the outside world after a while, and they have been identified by various studies as they look at the city as a potential danger (especially the lower income group) against the city (Perouse and
227
Dan 2005: 104; Alver 2010: 95-110). On the other hand, when we think about the situation in reverse, it is possible for the neighborhoods other than the closed site to develop their attitude towards life that they consider to be privileged and privileged in the site, to feel these people's feelings, to think that they are people of the world and people in the world.
Another problem is the fact that gated communities structuring is appealing to the middle-economic group, not only to the elite and the high-financial sector. The neighborhoods where people live together without leaving the rich poor distinction mentioned in the Ottoman Neighborhood system are now replaced by the division of neighborhoods into economic parcels. For example, in the neighborhoods such as Kandilli, Kuleli, Küçüksu, Çamlca villa or luxury apartment- residence in the form of a site established in the form of apartment building with thick walls separated from each other. Slum settlements can be found on the back street of a villa-type indoor site. In addition, middle-income groups living in apartment-shaped sites also isolated themselves from the middle or lower economic group living in other settlements. The people living in these different settlement types are very sharply dissociated in a small area. This creates social layers separated by high walls in areas that are very close to each other on the same plane in the social sense.
Considering the concept of the neighborhood in Turkish-Islamic culture, it is possible to think of the environments where people who live in a certain area can reside without any class distinction. In the first part of the study, the concept of neighborhood in the Ottoman period is already pointed out. In addition to the fact that people in the neighborhood know each other well, watch and maintain their social relations in a good way, the building of walls and windows in the interior of the neighborhood has a certain degree of privacy. In other words, it is still in their hands to provide the “security” phenomenon that people who prefer the site life first mentioned. Artificial security measures provided by technological tools are actually artificial shackles that are struck by human privacy. Again, in this sense, it is debatable how many employees from the security officer in the site and in the lower income groups to the gardener, cleaning staff and plumbers will establish the security and other services in a really difficult situation.
The security of the neighborhood comes primarily from the residents themselves. Real security will be provided to the extent that it provides its own security without any financial expectations within the neighborhood association. It should be considered that the main security is the establishment of a socially well-founded, well-educated, moral society also between the members of the same nation should not be built between the walls, and skyscrapers, gated communuties imposed by the global culture we cannot create our social harmony and we have to add to our future city planning and architectural considerations. As a matter of fact, it is the duty of the state to provide security and public order in social sense. The fact that this task cannot be sufficiently provided and that security becomes a serious concern, and that individuals or small groups try to provide this need point to the fact that there is an institutional weakness. Each individual who is conscious of coexistence and who is aware that he is part of the nation should be responsible for the long-term drawbacks of irresponsible living in these separate and privileged islands. In societies where social justice is ensured and income distribution is evenly distributed, this tendency should be designed or designed in a way that encompasses everyone and facilitates the procurement of services. State institutions, Non-Profit Organisations (NGO) and media organizations need to act in a conscious and guiding manner in order to ensure the return to the neighborhood. In addition, in the production of mass housing projects, it should be noted that they are social spaces that do not interfere with the walls of the neighborhood and reflect our neighborhood tradition.
Undoubtedly, cultures are dynamic and it is impossible to avoid change. The emergence of new settlement types, security phenomena or new forms of communication is inevitable. However, the deepening of the discrete, distant and insecure attitudes of the individuals who make up the society will lead to the shattering of the basic building blocks of the social values, the more polarization of the people, and the exacerbation of the cultural erosion. In this context, starting from a single home, street, neighborhood, district, province and country until the general level of measures to protect the social values should be put into effect by decision-makers. In this context, closed-site construction should be taken into consideration and this situation should be taken into consideration in the activities of both private and state-built construction (mass housing etc.).
In this context, the Istanbul Metropolitan Municipality (BB) Council decided to revise the housing areas in Üsküdar, especially in the vicinity of Çamlca and its surroundings, with the statement made by the official organs of Üsküdar Municipality. For this purpose, it was accepted as the Urban Transformation and Development Area of Çamlca District. With the decision taken, it was decided to revise a total of 1432 buildings in a part of Kirazltepe and Ferah Neighborhoods (approximately 190 acres) in accordance with traditional Turkish architecture. Since the beginning of 2017, the implementations came into force with the preparation of the zoning plans. In addition, in the long process Kandilli, Kupluce, Kisikli, Kislikcuk, Kirazlitepe, Beylerbeyi, Çengelköy, Mehmet Akif Ersoy, Icadiye, Yavuzturk, Ferah, Güzeltepe, Burhaniye and Bahçelievler districts will be organized in 3 separate stages. The coastal zones and the Bosphorus forecast
228
regions will be kept out of planning. It is stated that the arrangement, which will affect approximately 270 thousand people in 16 neighborhoods, will come into force after approval of the zoning plans by Üsküdar Municipality.
In addition, as of 2018, it has been stated that the construction of skyscraper and gated communuties houses will not be allowed as much as possible with the decisions taken by Üsküdar Municipality and “Üsküdar Houses” will be considered as original, aesthetic and planned settlements will be created. It is essential that similar practices be implemented in every district of Istanbul and that the traditional neighborhood and settlement structure should be reallocated in a planned manner over the next decades.
Kaynakça / References
Addington, L. A. & Rennison, C. M. (2015). Keeping the barbarians outside the gate? Comparing burglary victimization in gated and non-gated communities. Justice Quarterly, 32(1), 168-192.
Akaln, M. (2016). Mekânsal ayrmann yeni bir biçimi olarak kapal/kapl siteler: Akkent konutlar örnei. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 923-956.
Akyol, T.D. (2010). Kapal konut sistemleri ve mahalle kavram. deal Kent Dergisi, 2, 216-245.
Akyol, T.D. (2012). zmir’de yeni bir konut üretim süreci olarak kapal konut siteleri. deal Kent, 6, 40-61.
Aliaaolu, A. (2015). Balkesir ehrinde güvenlikli siteler, çada kent örnei. Dou Corafya Dergisi, 34(20), 157-170.
Alver, K. (2010). Mahalle: mekân ve hayatn esrarl birliktelii. deal Kent Dergisi, 2, 116-139.
Alver, K. (2013a). Mahalle. Ankara: Hece Yaynlar.
Alver, K. (2013b). Steril Hayatlar. Ankara: Hece Yaynlar.
Arkboa, E. (2004), Fatih Dönemi’nde stanbul’da mar Faaliyetleri ve Mahalle Yerleimi Hakknda stanbul: ehir ve Medeniyet. stanbul: Klasik Yaynlar.
Ata 2 Evleri Web Sitesi (2019). 15 Haziran 2019 tarihinde, http://www.ata2.org/Page3.aspx adresinden edinilmitir.
Atkinson, R. & Filint, J. (2004). Fortress UK? gated communities, the spatial revolt of the elites and time-space trajectories of segregation. Housing Studies, 19(6), 875-892.
Aydn, S. (2012). stanbul’da “orta snf” ve kapal siteler. deal Kent, 6, 8-37.
Ayverdi (1958). Fatih Devrinde stanbul Mahalleleri. Ankara: Vakflar Dergisi, 4, 249-261.
Babak, O. & Deutsch, C. V. (2008). Statistical approach to inverse distance interpolation. The Centre for Computational Geostatistics, University of Alberta, 132, 1-12.
Baday, Ö.N. (2011). Modern kent mekânlarnda mahallenin konumu. (Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Ünv. , Sosyal Bilimler Ens., Konya). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmitir.
Bali, R.N. (1999). Çlgn Kalabalktan Uzak, Birikim, 123, 5-46.
Baycan-Levent, T. & Gülümser, A. A. (2007). Gated communities in Istanbul: The new walls of the city. In Third Conference Diversity in cities: Visible and invisible walls, London, UK.
Bekta, B. (2011). Kapal siteler üzerine yerel bir deerlendirme: Mersin örnei. Toplum ve Demokrasi, 5(11), 97-114.
Berköz, L. (2012). Güvenlikli yerlemeler: konut kullanclarnn yaam tercihlerindeki deiim. deal Kent, Kent Aratrmalar Dergisi, 6, 172-189.
Blakely, E. J. & Snyder, M.G. (1997). Fortress America: Gated Communities in the United States. Washington, D.C.: Brookings Institution Press.
Blakely, E. J. & Synder, M.G. (2003). Bölündükçe yklyoruz: Birleik Devletlerde kapal ve duvarl yerlemeler. Arredamento Mimarlk, 160, 62-67.
Blandy, S. & Lister, D. (2005). Gated communities:(ne) gating community development?. Housing Studies, 20(2), 287-301.
Boaziçi Kanunu Mevzuat Metni (2019). 15 Haziran 2019 tarihinde, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2960.pdf adresinden edinilmitir.
Borsdorf, A., Hildalgo, R. & Vidal-Koppmann, S. (2016). Social segregation and gated communities in Santiago de Chile and Buenos Aires. A comparison. Habitat International, 54, 18-27.
Caldeira, T. P. R. (1996). Fortified enclaves: new urban segregation. Public Culture, 8, 03-328.
Deng, F. (2017). Gated community and residential segregation in urban China. GeoJournal Spatially Integrated Social Sciences and Humanities, 82(2), 231-246.
E-Devlet Resmi Web Sitesi (2019). 15 Haz 2019 tarihinde, https://www.turkiye.gov.tr/uskudar-belediyesi-arsa-rayic adresinden edinilmitir.
Ergenç, Ö. (1984). Osmanl ehrindeki “mahalle” nin ilev ve nitelikleri üzerine. Osmanl Aratrmala

Documents

International Journal of Geography and Geography Education