Hiske de Vries Jack van der Palen

INFOVERSUM

INFOVERSUM

Het Infoversum, in Groningen, is het eerste 3D

full dome theater in Nederland. Het is niet alleen

uniek door zijn vloeiende vorm en bijzondere

scheepsbouwconstructie. Ook de verbindende

functie en de filosofie achter het Infoversum

hebben bijgedragen aan het innovatieve en

spannende gebouw dat er nu staat.

Het Infoversum maakt meteen bij de eerste

kennismaking duidelijk dat het wetenschap,

cultuur én bedrijfsleven de ruimte geeft. Het is een

plek om te ontdekken, te leren en te delen.

Architect Jack van der Palen leidt u in dit boek

rond door zijn unieke ontwerp. Hij legt uit waarom

hij gebruikmaakte van scheepsbouwtechnieken

en hoe de 3D dome een 3D droom werd. Let op

de details in het lijnenspel, het zelfdragende

vermogen van de materialen en de routing.

De prachtige foto’s laten Van der Palens ideeën

over vorm en functie duidelijk zien. Laat u

meenemen op een bijzondere reis door het

heelal, het ontwerp en de verbeelding van

vernieuwende denkers en makers uit het Noorden.

Ontdek de wereld en ervaar het Infoversum!

Discover the world and experience the Infoversum!

The Infoversum, in Groningen, is the first 3D

full dome theatre in The Netherlands. It is not

just unique because of its curves and special

shipbuilding construction. The connecting function

and philosophy behind the Infoversum have made

a huge contribution to the innovation and thrill this

building exudes. It immediately becomes clear that

the Infoversum offers room for science, culture and

business. It is a place to discover, to learn in and to

share with others.

In this book, architect Jack van der Palen shows

you around his unique design. He explains why

he used shipbuilding techniques and how the 3D

dome became a 3D dream.

Marvel at all the details in the sleek lines, the self-

supporting strength of the materials used and the

clever routing. The beautiful pictures clearly show

Van der Palen’s ideas about form and function. Set

out on a special journey through the universe, the

design and the imagination of innovative thinkers

and creators from the North of the Netherlands.

INFOVERSUM

4 I N F O V E R S U M

5I N F O V E R S U M

Woord vooraf Preface

De dome als droom The dream of the dome

Zoeken naar de vorm Looking for a form

De visie ontwikkelt zich en groeit naar een ontwerp Development of vision and design

De routing Routing

Het onderzoek naar de beste zaal Research for the best auditorium

Het complexe 3D-model beheersen Control of the complex 3D model

In en om het Infoversum In and around Infoversum

Het glimmende, witte hart A shiny, white heart

De huid verandert An ever-changing skin

Naar binnen Going inside

Een nieuwe impuls voor de binnenstadsarchitectuur New impulse for urban architecture

Nieuwe architectuur New architecture

Te mooi om niet te delen Too good not to share

De tijdlijn Timeline

Het Infoversum in detail Infoversum in more detail

InhoudContent

8

14

26

54

58

64

68

72

84

88

98

112

116

120

126

127

6 I N F O V E R S U M

7I N F O V E R S U M

8 I N F O V E R S U M

Lange tijd luidde de Eerste Koepelwet van Hulsman: Elke koepel die van onderen wordt gefotografeerd, is mooi. Maar bij het maken van het boek Hollandse Hemels (2010), met 43 afbeeldingen van door Luuk Kramer van onderaf gefotografeerde koepels van Nederlandse kerken en wereldse gebouwen, merkte ik dat de Eerste Koepelwet een kleine bijstelling behoefde: Alle koepels van voor 1945 zijn mooi.

Na de Tweede Wereldoorlog raakte de koepelbouw in Nederland niet alleen in het slop, maar ook zijn de koepels die wel zijn gebouwd lang niet allemaal mooi, zo ontdekte ik. Zelfs niet als ze precies vanuit het middelpunt van de koepelcirkel worden gefotografeerd. Zeker, de geodetische koepels van de Amerikaanse ontwerper-uitvinder Richard Buck-minster Fuller, waarvan er ook enkele in Nederland staan, leveren door het patroon van driehoeken prachtige foto’s op. En ja, ook de Paper Dome, een geodetische koepel van kartonnen buizen die de Japanse Pritzker Prize-winnaar Shigeru Ban in 2003 ontwierp als tijdelijk theater in Amsterdam, is prach-tig. Maar de koepel in het Utrechtse kantoren- en winkelcomplex Hoog Catharijne is, met zijn brede, platte spanten van kunststof, ook van onderen gezien afzichtelijk. En de koepels die sommige tropische zwemparadijzen in Nederland hebben, zijn zo saai en grof dat ze geen plaats hebben gekregen in Hollandse Hemels, het pantheon van de Neder-landse koepels.

Ook de koepel van het Planetarium in Artis in Amsterdam heeft het pantheon niet gehaald. De binnenkant van de koepel is egaal wit en is pas mooi als er een sterrenhemel op wordt geprojec-teerd. Ook het exterieur is niet groots: de met koper beklede koepel vormt samen met de lage onder-bouw een plomp geheel dat niet in de schaduw kan staan van het Pantheon in Rome uit de eerste eeuw na Christus, het mooiste koepelgebouw ter wereld.

De architect van het Infoversum, Jack van der Palen, heeft goed begrepen dat een koepel niet vanzelf mooi is en dat het exterieur van een koepel in al zijn perfectie naar saaiheid neigt. Met verschillende ingrepen heeft hij ervoor gezorgd dat het Infover-sum van alle kanten een andere aanblik biedt. In de eerste plaats is de koepel, anders dan vrijwel alle andere koepels, meer dan een halve bol. Vooral gezien van buiten, wekt het gebouw hierdoor de suggestie dat de koepel deel uitmaakt van een bol. Hierdoor doet het Infoversum denken aan het nooit uitgevoerde maar niettemin beroemde ontwerp voor een graftombe voor Isaac Newton uit 1783 van de Franse revolutie-architect Étienne-Louis Boullée (1728-1799).

Bovendien heeft Van der Palen een welvende omhulling van cortenstaal rondom de bijna bol gedrapeerd. De drapering brengt een andere beroemde architect in herinnering: Le Corbusier (1887-1965). Niet alleen lijkt de welvende onder-bouw op het betonnen dak van Le Corbusier’s Notre Dame du Haut in Ronchamp uit 1955, maar ook heeft de architect de raad ter harte genomen die Le Corbusier architecten gaf in zijn boek Vers une architecture. Architecten, kijk goed naar moderne passagiersschepen, schreef Le Corbusier in 1923. Bijna een eeuw later paste Van der Palen heden-daagse scheepsbouwtechnieken toe bij de bouw van het Infoversum.

Bernard Hulsman

Woord vooraf

Infoversum: Boullée meets Le Corbusier

9I N F O V E R S U M

For a long time, the First Law of Domes by Hulsman was: Every dome photographed from below, looks good. But while writing the book Hollandse Hemels (2010), which includes 43 images of domes of Dutch churches and secular buildings photographed from below by Luuk Kramer, I noticed that the First Law of Domes required a minor adjustment: all domes pre-1945 look good.

After the Second World War, domed structures have not been used often in The Netherlands, and I discovered that those that had been built, are not all that pretty. Not even if you photographed them exactly from the centre of the dome. Yes, the geodetic domes of the American designer and inventor Richard Buckminster Fuller, a few of which were built in The Netherlands, yield beauti-ful photos because of the triangular patterning. And yes, the Paper Dome, a geodetic dome made out of cardboard tubes, designed by the Japanese Pritzker Prize-winner Shigeru Maruta Ban in 2003, built as a temporary theatre in Amsterdam, is amazing-looking. But the dome of the office building and shopping mall Hoog Catharijne in Utrecht, with its wide, flat plastic rafters, is, when seen from below, as ugly as ugly can be. The domes of some tropi-cal swimming pools in the Netherlands are so dull and stocky, that they have not been included in Hollandse Hemels, the pantheon of Dutch domes.

The dome of the Planetarium in Artis Zoo in Amster-dam did not make the pantheon either. The inside of the dome is all white and only looks good when a starry sky is projected onto its walls. Neither is the exterior very impressive: The copper dome and low substructure look quite clumsy, and the building is in a totally different league than the Pantheon in Rome, from the first century AD, the most beautiful domed building in the world.

The architect of the Groningen Infoversum, Jack van der Palen, understands that a dome is not beautiful in itself, and that the exterior of a dome, in all its perfection, can be a bit boring. He deployed various tricks and techniques to ensure that the Infoversum looks different from every angle. In the first place, the dome – as opposed to virtually all other domes – is more of a hemisphere. Especially when seen from the outside, this gives the impression that the dome is part of a sphere. The Infoversum resembles the design of the tomb for Isaac Newton from 1783, by the French revolutionary architect Étienne-Louis Boullée (1728-1799), which was never built.

In addition, Van der Palen has draped a reinforced Corten steel skin around his near-sphere. This draping technique resembles the work of another famous architect: Le Corbusier (1887-1965). Not only does the arching structure resemble the concrete roof of Le Corbusier’s Notre Dame du Haut at Ronchamp from 1955, but the architect has also taken on board the advise that Le Corbusier gives to architects in his book Vers une architecture. Archi-tects, observe modern passenger ships, Le Corbusier wrote in 1923. Almost a century later, Van der Palen applied contemporary ship-building techniques in the construction of the Infoversum.

Bernard Hulsman

Preface

Infoversum: Boullée meets Le Corbusier

14 I N F O V E R S U M

Het 3D full dome-theater Infoversum is ontworpen als multidisciplinair planetarium en kenniscentrum. Het is niet alleen uniek door zijn vloeiende vorm en bijzondere scheepsbouwconstructie. Ook de verbindende functie en de filosofie achter het Infoversum hebben bijgedragen aan het innova-tieve en spannende gebouw dat er nu staat. Het Infoversum maakt meteen bij de eerste kennismaking duidelijk dat het wetenschap, cultuur én bedrijfsleven de ruimte geeft. Het is een plek om te ontdekken, te leren en te delen.

Prof. dr. Edwin A. Valentijn is de geestelijk vader van het Infoversum. Als hij een subsidie voor het verspreiden van wetenschappelijke kennis heeft gekregen, ziet astronoom Valentijn meer moge-lijkheden dan de gebruikelijke lesprogramma’s, congressen en workshops. Hij wil een toegankelijk planetarium midden in Groningen realiseren. Een inspirerend bezoek aan het digitale planetarium in Hamburg en de enthousiaste reacties van Groningse bedrijven, de Rijksuniversiteit Groningen en de gemeente Groningen stimuleren de ontwikkeling van wat wij nu kennen als het Infoversum. Het oorspronkelijke idee ontwikkelt zich tot een 3D full dome-theater, een koepeltheater waar die kennis-verspreiding inmiddels meer gebieden bestrijkt dan alleen de sterrenkunde. In een wereld waarin we worden overspoeld door informatie, worden allerlei stromen van wetenschappelijke gegevens in het Infoversum omgezet tot bijzondere projecties en kunstinstallaties. Een reis door het heelal, het menselijk lichaam of de geschiedenis: het is nu allemaal mogelijk in een gebouw dat een belangrijk onderdeel is van de totale ervaring van de bezoeker.

Terwijl Valentijn zoekt naar manieren om een planetarium in Groningen te verwezenlijken, werkt architect Jack van der Palen aan zijn eigen droom.

The 3D full dome theatre Infoversum has been designed as a multidisciplinary planetarium and knowledge centre. Besides its unique curvy and extraordinary shipbuilding construction, Infoversum’s correlative function and underlying philosophy also make a huge contribution to its innovative and exciting character. It is immedi-ately apparent that Infoversum offers chances to science, culture and business. It is a place to explore, to learn and to share.

Infoversum was initiated by Edwin A. Valentijn, Professor in Astronomical Information Techno-logy at the University of Groningen. Having been granted a subsidy for the development of a location where scientific information can be shared, the astronomer dreamt of a place that offered more than just regular classes, confer-ences and workshops. He wanted to create an accessible planetarium, in the centre of Groningen. An inspirational visit to the digital planetarium in Hamburg, and enthusiastic reactions from Gronin-gen businesses, the university, and the municipal-ity, boosted the development of what we now know as Infoversum. The original idea developed into a 3D full dome theatre, where knowledge from many other fields besides astronomy can be shared. In a world where we are swamped with information, Infoversum transforms a variety of scientific information into extraordinary projec-tions and art installations. It is a journey through space, the human body and through history – here, anything is possible and even the building itself is an integral part of the visitor experience.

While Valentijn was exploring ways to create a planetarium in Groningen, architect Jack van der Palen had a dream of his own. As an architect, he is constantly exploring innovative structures,

De dome als droomThe dream of the dome

15I N F O V E R S U M

Als architect is hij altijd op zoek naar nieuwe vormen en innovatieve materialen of technieken waardoor een gebouw zijn omgeving al ‘vertelt’ wat zijn functie is en vanuit welke filosofie het is ontworpen.

Tijdens die zoektocht ontstaat het idee voor een klein paviljoen in de vorm van een omgekeerde boot die op een smalle kolom met een groot overstek moet blijven staan. Van der Palen onderzoekt hoe hij de constructie van een gebouw in het dagelijkse gebruik kan benutten en hoe hij het uiterlijk ervan een veelzeggende rol kan geven. Waar liggen de grenzen van wat haalbaar en wat mogelijk is? Hoe ver kan een architect gaan qua vorm en in het gebruik van bijzondere structuren? Door te blijven zoeken naar verrassende materialen en nog niet eerder toegepaste technieken ontdekt Van der Palen de vele nieuwe mogelijkheden die de scheepsbouw-techniek aan de architectuur zou kunnen toevoegen. Opeens zijn onverwachte en vloeiende vormen maakbaar die nog niet eerder in de bouw konden worden gebruikt. Het ontwerp van dat kleine pavil-joen is steeds verder doorontwikkeld en is inmiddels uitgegroeid tot het grootste 3D koepeltheater van Nederland. Het Infoversum brengt zo architectuur, techniek en kunst in één gebouw samen.

materials and techniques, which will result in a building that immediately conveys its function and underlying philosophy to its surroundings.

During his exploration, he developed an idea for a small pavilion in the shape of an upside-down boat, perched on and overhanging a thin column. In his work, Van der Palen explores ways in which a building’s construction can be put to practical use, while providing its exterior with a meaningful role of its own. Which are the limitations? How far can an architect go as far as – unusual – structures are concerned? During his continuous quest for innova-tive materials, techniques and technologies, Van der Palen came across shipbuilding and discovered that it offers many opportunities to architecture as well. All of a sudden, extraordinary, flowing shapes became a real possibility. This small pavilion design ultimately developed into the largest 3D dome theatre in the Netherlands. Infoversum combines architecture, engineering and art into one building.

DansenDe bolvorm van de dome en de stalen buitenhuid lijken om elkaar heen te dansen. Het gebouw leeft en beweegt en laat steeds een klein stukje zien van wat de bezoekers kunnen verwachten.

DancingThe spherical shape of the dome, and the steel outer skin, seem to dance around each other. The building is alive and moves, showing the visitors a glimpse of what to expect.

Uitgave Published byWBOOKS, Zwolleinfo@wbooks.comwww.wbooks.com

Tekst TextJack van der Palen, Hiske de Vries

Woord vooraf PrefaceBernard Hulsman

Vormgeving DesignGerard Alberts, AlbertsKleve BNO

Vertaling TranslationVitataal

Colofon

© 2015 WBOOKS /Jack van der Palen/Hiske de Vries All rights reserved. Nothing in this publication may be copied, stored in any database or distributed in any form or in any way, be it electronic, mechanical, by means of photocopies or in any other way, without prior permis-sion in writing from the publisher. The publisher has made every effort to obtain the rights to the illustrations used, in accordance with the law. Anyone who, despite this, claims entitlement to certain rights can contact the publisher. The copyright to the works of artists affiliated to a CISAC organisation has been cleared with Pictoright in Amsterdam.© c/o Pictoright Amsterdam 2015.

Fotografie ImagesJan H. de Boerm.u.v.Koos Boertjens, 115Central Industry Group, 122Vincent Lublink, 113, 114Sander Martens, 89Mirjam Matena, 45Mark Sekuur, 123Lex Vesseur, 27, 122

Kunstwerken ArtworksOscar Venema, 98 (Robot)Memo Akten, 100 (Visual Art)Ronald Westerhuis, 62, 63 (Sculpture)

© 2015 WBOOKS /Jack van der Palen/Hiske de VriesAlle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2015.

ISBN 978 94 625 8089 3NUR 648

Hiske de Vries Jack van der Palen

INFOVERSUM

INFOVERSUM

Het Infoversum, in Groningen, is het eerste 3D

full dome theater in Nederland. Het is niet alleen

uniek door zijn vloeiende vorm en bijzondere

scheepsbouwconstructie. Ook de verbindende

functie en de filosofie achter het Infoversum

hebben bijgedragen aan het innovatieve en

spannende gebouw dat er nu staat.

Het Infoversum maakt meteen bij de eerste

kennismaking duidelijk dat het wetenschap,

cultuur én bedrijfsleven de ruimte geeft. Het is een

plek om te ontdekken, te leren en te delen.

Architect Jack van der Palen leidt u in dit boek

rond door zijn unieke ontwerp. Hij legt uit waarom

hij gebruikmaakte van scheepsbouwtechnieken

en hoe de 3D dome een 3D droom werd. Let op

de details in het lijnenspel, het zelfdragende

vermogen van de materialen en de routing.

De prachtige foto’s laten Van der Palens ideeën

over vorm en functie duidelijk zien. Laat u

meenemen op een bijzondere reis door het

heelal, het ontwerp en de verbeelding van

vernieuwende denkers en makers uit het Noorden.

Ontdek de wereld en ervaar het Infoversum!

Discover the world and experience the Infoversum!

The Infoversum, in Groningen, is the first 3D

full dome theatre in The Netherlands. It is not

just unique because of its curves and special

shipbuilding construction. The connecting function

and philosophy behind the Infoversum have made

a huge contribution to the innovation and thrill this

building exudes. It immediately becomes clear that

the Infoversum offers room for science, culture and

business. It is a place to discover, to learn in and to

share with others.

In this book, architect Jack van der Palen shows

you around his unique design. He explains why

he used shipbuilding techniques and how the 3D

dome became a 3D dream.

Marvel at all the details in the sleek lines, the self-

supporting strength of the materials used and the

clever routing. The beautiful pictures clearly show

Van der Palen’s ideas about form and function. Set

out on a special journey through the universe, the

design and the imagination of innovative thinkers

and creators from the North of the Netherlands.