6
III i 8 ee t t e tt. ß i tt (t at 1) i ft 0 t i f C6 etJ. @iu <Sd}teibeu iHer S'tuguGfrtqpuente I\n 9H tr cVf. ihe 1111 b. :l)urd} lUuubedidjeG 3ufantluentreffen fügte el3 fidj, bl\p im l)otloeu 'oa <Sie euen 'oie' 3d <2:icero da falo' mit alUet'fmdfiigen 2{eßmittefn . lletjllu'odt mir ein mc« fallltter 'oie miefolUdfi'fd}en Fragmenla Trogi Pompeii 3ur :l)urcV. fid}t gall. mur baG t5tiit'f, fr. 30, p. 27, 309 meine 2{ur .. merffiunfeit auf etlUaG f!ingere 3eit alt; ee foute lInl)erdn'oerten .. laut beG S'trogU(l btnbietcn; ultb aIß id} baß $üd}fdn, beff'en id} feineßltH'gd uegeljrte, meinem >!Mallntcn \\lieber trug ilf} jene(l <Stüt'f 1 um bel.' <2:urioptiit tuH!en, auf ein Iemß blatt meine(l ein, bie 2{euberunoen tuefdje bel' !)erau(l" geber gfeidj in ben aufgenommen ttnpelldjtet, litini.. ße'" ba(l mit befoubf'rl'l aufgefanen tunr, unb fügte ein S}}illlr fut3C $emedungen ljiltAU. !)iCt Iefeu <Sie ll1a(l idj bami\h'l tlotirte: 'Trogus Pompeius de bello Gotlwrum: Blsi michi longe iocundius fnisset Haliae felicilatem quam clades referre, lamen quia tempora sic tulernnt, sequemur et nos for- tunae mulabililatem invasionis describemus 5 dolorosam profeclo marw,n sed pro cognitione Worum

III 8 tt. - rhm.uni-koeln.de · 296 recensuit. Adiecimus cl Leonardi Aretini rerum GolhicllfUm commenlal'ios de Graecis exscriplos. Basileae ex officina Pe_ Iri Pernae. (5. a.). ~n

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

III i 8 e e t t e tt.

ß i t t (tat1) i ft 0 t i f C6 etJ.

@iu <Sd}teibeu iHer S'tuguGfrtqpuente I\n ~rof.

9H tr cVf.

~l)eIlHllH ihe 1111 b.

:l)urd} lUuubedidjeG 3ufantluentreffen fügte el3 fidj, bl\p iml)otloeu ~inter, 'oa <Sie euen 'oie' S}}arim\lfe~6fätter 3d <2:icero dafalo' mit alUet'fmdfiigen 2{eßmittefn .lletjllu'odt ~atten, mir ein mc«fallltter 'oie miefolUdfi'fd}en Fragmenla Trogi Pompeii 3ur :l)urcV.fid}t gall. mur baG grö~m t5tiit'f, fr. 30, p. 27, 309 meine 2{ur..merffiunfeit auf etlUaG f!ingere 3eit alt; ee foute lInl)erdn'oerten ~ort ..laut beG S'trogU(l btnbietcn; ultb aIß id} baß $üd}fdn, beff'en $efi~

id} feineßltH'gd uegeljrte, meinem >!Mallntcn \\lieber 3u~eate, trugilf} jene(l <Stüt'f 1 um bel.' <2:urioptiit tuH!en, auf ein Iemß !Borfe~"

blatt meine(l ~U~ilt ein, He~ bie 2{euberunoen tuefdje bel' !)erau(l"geber gfeidj in ben S'te~t aufgenommen ttnpelldjtet, untet~rilf} litini..ße'" ba(l mit befoubf'rl'l aufgefanen tunr, unb fügte ein S}}illlr fut3C$emedungen ljiltAU. !)iCt Iefeu <Sie ll1a(l idj bami\h'l tlotirte:

'Trogus Pompeius de bello Gotlwrum: Blsi michi longeiocundius fnisset Haliae felicilatem quam clades referre,lamen quia tempora sic tulernnt, sequemur et nos for­tunae mulabililatem Gothoru'}~que invasionis describemus

5 dolorosam profeclo marw,n sed pro cognitione Worum

294

tem(JOl'um necessnrinm. Nequc enim Xeno(Jhonlem Athe­nlcnsern sUmnlO ingenio virUlll cum obsidionem cl Ca­rnern ao dirula moenin Aihenarlllll descripsit, non do­len lern id fecisse reor; scripsi! lamen, quia ulile puta-

t 0 bat iIIarum remm rnemoriam non deperire. Ncque Li_vius nosleI' eum .urbem a Gallis caplam el incendiisconflag1'atam refer!, minorem merelUl' laudem quam cumPauli Aemilii lriumphmn iIIum praeclawm de lUacedo­nibus au! Publii Africani viclorias enarrat. Hisloriae

15 quippe esl lam prosperas quam adversas res monimen­tis lilcrarum mandare; itlHlue oplanda quidem meliora,scribenda vel'O quaecunque conligcl'Unl. Civitates inllalia ornatissimae magnis opibus magnaque aucloritaleviguerunt hactenus lwdieque 'Vigent , guarum gloria el

20 imper'Ülm longe lale(!ue cxlenditur. 'faceo morum ele­ganliam humanilalcmque pt'aecipuam ac bonarum arliumdisciplinas in quibus parens scilicet et alUlnn8 incompa­rahilis Ilalill rcperitur. Bcd commcndalionis aliud fiattcmpus. - €lenrAm ba~ ;>ttogUI.1, befreit @rollth'ltcr ein \,)0­

contifdjer @ktlHer ßel1.lefcn, fo l.\OIt bellt @ntIifdjcn mranbefvridjt, \l)it! ~ier 3. 11 oefcf)ieyt. 3'erner feHfam, ball ;>tro­gUß, 'oer, mie jeber aufmcdfnmc ~efet aud) nod) 1lliO bemSußin erfellllt, gar ui4Jt fo iiverau(l iuuIge e~mpatyim ffltStnfieu lInb !ROllt geflent, lliefme9r einem gel1.liffen SJ3rol,linainr.\}.'atriotiontuo oe9uli)iot 9at, l1un Vf(;~"fidj ein fJ) lUeluerlicf)eo\}.'räfubium tlnpill1ll1t, \\lei! er \,)on bm elades Haliae C3. 2)era59fen forr. ll'n'oIidj feHfam, ball 'ocr Stroßu(l aUG bem litt­

ßuneifdjen 3dtnfter, \\l0 StaUen bod) umtiOßenl,1 l)OIl strein­panlmi nid)td au reiben flntte, dnen ~fura! civilntes inHaHn fenut, 'oie aUe nidjt {l!of! groue ID'lndjt 1In'o grofie ~u.

toritiit fonberll fognr imperium flAum (IUod longe latc(luaexlendilur C3. 20). fIDefd)e eh'lIas auller 9lom finite beull'otlma(o ein imperium? i'lodj biefer S))(urM i~ UUr fdtfamfiir eiuen .3eHgenofftll be~ 2[ltÜU~; burqlCtIlo tlCltilrfidj in erfih~ eilten -Staficuer be~ filnfat9uttU ~'*9unbert(l, tlcm mClle"

295

big, ~i!Jrenli tt. f. w. Dic .lDmt'9tigunß gellen ben einadneu ci­vilates fducl3 mQterranbe~ imperium 3U3Uf,1)l:ei&cn. €50 ,,,h'b bennl"o~f aut'9 Golhonun bel.' .\)anbfrqrift {)cibcUlil{ e3. t, 4) ti~.

Hg, 'oie mie{ol,,~fi'frQe ~eltbfr!ll1g Gelarum f.,{ft'9 lIn'o bal3 <!h'lnacnit'9tG 2{n'omCl fein \lICI dlt €5tiid~m <iiu{eitunfl AU eiller mo.bernen ®cfd)i~te bel.' ®ofgen. <iinf&[fc in 3taIifll. ~ine <!lc"ft'9it'9tc bicfc6 3n9ilIte6 l}at -'.

JiJodj idj untcrom1;c bl'l6 ~&fdjrd&en, unD tuiff 3~lleu Heller er~fagen Wa(l micfJ jeet tuieber aur biere JiJillßc filYd. 3c{1 9iltte ge­llern eltuaCl in mb. LXX, 1 bel' 3aljr'biit'9cr rür \))9ifofooie uno SP&''oagogif alt fuel}en tmb oerictv ne&enl}er auf bie Dortige mcfprcdjlllJßbe(l SLl'oOUi'lbürl)fc{Ul3. JiJcr mrrfaffer bcrfcf&eu f ein auf !:liefen ®e..victen bewan'oerter unb auel} in ben €5djdfteu bel' (iHmn itaficni:fcfJen ~9iforoßetl 'bef,umtficfJ \lHIl}lMcfcner IDlann I meint l:l!Jn bemfragfid)cu €5tüCf 'co fei auaullcl}men bn9 \))ir 91cr bie fBorte beG6el}rift~cacr(l (SLroßuG) iu aiemfidj originaler l5affuuß \lor t1n(l 1}a..lIcn' €5. 6'2, fdjrciM baUlt mUc(l l}ilt tuie co 'bei ~1icrol))(lti flel}t, tut­

ter meioe1}artun!J Der 3tucimaHncn ~(cllorrun!J GÜlarum, unb bemedt:'mon \tleilmn ~'ctra~tun!Jell, 3u l))d~ell biefe ill\HlftreicfJe €5teffe<~mmlalf ung geuen fOllllte, aufe(leIlD, \tim 9lef. nur 1}erl>or(lc6cl1,'wal'l ber .pr. .pO. mit ~il1}rfcfJeinfid)feit annimUlt, bau lUtte\' bC\:'ertuä(lllten 3u'Oaftoll 'ocr <!leien bidel1ige gemeint fci, wcIdje 3ur'ßeit ber @5ri)tadjt 'flet metium fliltlflallD unb bau ar~ SLrogU(l fel}ridl ,

'.\!i"lul'l fein fBerf {lis 31\ biefen! Grreigllig ItOcfJ nid)t \lofIeubct ober't))elli!1f!ell~ nidjt l.'ieröffclltfid)t 911ttc'.

JiJamit nun ltleitcml l1nl}df I>cr1}iitet lInb nid,it ehtlQ SLl'ogltt.1Bar aufßefüllrt tuerbe ald ein ßeuge in bel' orogen d(lnofjl'ilVl}ifcfJen~raße iiber ®eteu lInb ®ot(lcn, !Jabe icfJ Utid) l}eute ID'lorgcn aufbel' mi6fiot(ld und) im €5cfJrift bcd t'! CI) nCl rb 11 0 ~ re tin lt 0 dcbello HaHeo adversus Golhos ultlgefe1}cn. 3cfJ fanb fte 11m 6d)IujfO!ßcnocr €5alUIllIul1g: Zosimi Comilisel Exadvocali Fisci Hislo­riae Ilovae libri Vi numqum hacicilus cdili: Quibus addilaesunl hisloriae Pl'ocopii Caesal'icnsis, Agalhiae Myrrinaei, 101'_

nandis Alani. Zosimi lihros 10. LeuncJaius primus ab se reper­tos de Graeeis Lalinos feen, Agalhiom rcdintegl'llVif, celcros

296

recensuit. Adiecimus cl Leonardi Aretini rerum GolhicllfUmcommenlal'ios de Graecis exscriplos. Basileae ex officina Pe_Iri Pernae. (5. a.).

~n \liefern 5'oliautelt p. 637 ift gebrul'ft 6U Iefeu:Leonardi Arelini In Libros De Bello lIalico adversus Golhos,

Prooemium.Etsi longe iucundius mihi fnisset, I1aliae felicilatem I quamclades referre: lamen quia tempora sie lulerunl, sequemur clnos forlunae mulabilitalem GOlhormnque invasionem et beliumquo ltalia tota paene ecersa ruit, in his libris describemus,dolorosllm profeclo materiam sed PI'O cognilione iIIQrum tem­pOrulll necessariam. :tJa riinnten tufr nun gldd) beim er~en 6a~

bem 5'&Hdjer beo )troouClfragtnenlG ~ü&fd} in :eie Starten guden, tuofernlUir n&mridj einen 5'dlfdjer Mt' nn(l Ijaben. :tJie ~orte bell ~h:etinu(l

el bellum - in his Iibris, tue!d)e aud} fur beu &r6'llpd}tig~en l!e~

fer ll1'(an umätljerifdj oelUcfcn tu&ren, tum"ben iiuerfprullgeu, nu'o\laU lled ftnllrofen Gothorum invllsionis •••• manum C3. 0),tufe mielotuofi brudt, gefdjrie6en: Gofhol'UlU invasionem descri­hemus, dolorosam profeclO "3ateriam; mieIoluofi ljat tuoljI nut'

bild <!onJ\)enllium fil!fdj aufoeCö~, - .sm 5'ofgfuDen jle~t uei ~reti­

nUß dolenler jlalt dolenlem (3. g); .urbem Romam jlatt Ul'­

bcm, tuaß ein 5'li!fdjer (3. 11) aud ~al1DßreifCidjem ®runlle ~w.

aieljm lllll~te; unh nad) conligerunt e3. 11) ~eiBt .fß bei ?l!reti­nUß: Me cerfe haec ipsa sci'ibcnfem, quanqllam mulla pro sin­gulari amore moo erga palriaJn conturbanl: tamen illa raliocOllsolalur quoll elsi res lune maxime advel'sas Halia perpessaruil; ad exlremum lamen superalrix externarllm gentiunI, 00­

slram adusqlle aetalem terra marique potenlissima remansitctvitalesqlM in ea ornatissimae magnis opifJus magnetque au­clol'itate vigucrunt haclenus hodieque vig(mt; qUaf'um gloriacl imperium longe lateque cxtclldilut· .3. 18-21): ut nonlam ingellliscendum sit pro his quae lUlle acciderunl quamlacfandum, Ceu Bereulem magni labOl'es celebl'aliorem fec,erel}uam si numquam lam periculose Jaborasset. :tJallu forgt Ta.ceo morum eleganliam eIe. aCllla fo \l.lif im $trogU<lfraglllent 3.

297

21-:-24, uur bav ~retiuuG simul 'ljat flait scilicet ß. 23 .uubfuerit flatt Gat; ~ud) ~ier liegt wo'ljt unrld)tlßcl.'l S!efen ber crOll1-­lleubia ~u ®l'ttUbe; fäIfdjenbe ~~ffd}t l>ermllg id) nidjt au enllmleu.311, ilielleid)t ijl ein foldjer 60fer miae audj in ben erltlö~ltten~u13-

laliungen, wo milu i91t (lllerbingG entbeden fonllte, bod) nid)t /lna'"-- ,ueljmen., fonberu oie, ~~treffeuben morte bed ~retinud wtttben üller"gaugen llu(I irgeub wefd}erfitr UI1(1 ßleid)giUigen ~>:cerl>forenlant1e.

'1)erIDli(lCdflll1Cobet. uäntHd},/lUli n,eldjemblll.'l strogullfrabll1iitl ~antml;eulpMt, uadj, 2:3idow<lfi'd (p.54)' ~hrß!lbei 'Ilud} elud3üßc, aU(l UA"mentHdj ~11gef.üljttel1?J?eulllteil1cl'lt; uull fofömtte gllr wo~( iiieUdier"fdjrift Trogus Pompeius, illltt Leonardus, A1'elinus, oe bellGG.0lllOrum nid}t ilon tvii(fdjedijl gefd}miebd, f~uberl1 !eb(g{idj au(l ,einer merwirtut1ß bel' \!emmatll tl1t~lluben fein, wie fie im StoMu.l.'lunb in jebem berarfigel1 Salllmefwed fo oft »orfommt. .

[Benn €iie, tljcllerper ~reunb; »on biefen ßeHen weiteren®ebl'/lud} tlladjel1, fo ralien €iie bod) 'lUd) ~ielowllfi' Cl einunbbl'd..fHgfiel.'l ~r/l9meut 9ier alltlfd}rei&en *). 3d} ljabe, wie gefagt, baß~üd)rein l1idjt metjr aur t>i(lpof!tion, lefc nun a(ler '6ei.ofann (15.62), t'ap 'cr auf bie in bem 15rllgmel1t »ol'foI1Ül1cnbe 150\'111 perma_'ximus aufmerffam ma~en wia, woburd) biefe (lid~er bürftig (le"

.) (iß [nutet arre: Diligentis siquidem viri esl, palriae suae origi:"nem cl progressum, el quaecumque iIIac per superiora- tempora conti­

,gerullt, llon igOl·are.. Habet.praeterea historiae eognilio voluptalt!rn'per_mUimarn, cnrn on'lnes narrala seire concupiscanl, cl ulililalern pluri­marn per exernpla sirnilium coeplorurn alque exiluurn, lßultarumque .re­rum instruclionern: qua senes adolesceotibus sapienliores' exislimanlur,quurn plura conspexerint in vita, et non ex suis lanlum, verum eliamex nlienis periculis cautiores elfecli, melius iudicaol melioraque coo-:­silib assumuot. Opes vero alqu.e imperia maximomrn regum, poten_tissimorurn populorurn, qui- IIsque 'adeo faeiHter corruisse legunt, hi.qUllrn stultUIß sit, iOlelligunt pro Hlis superbire ae gloriari, qua" nemoexploralurn habere polest usque ad vesperam esse duralura. Illlque clsapienliores et modestiores nos historia elfeeit. Coel. .us. Bibl. Onol.lVr. 601, ibiel. (nlimHd; f. 56. 1'.) mamit ftimmt ba6 $reomhull be65Jtrclinu6 @;\)Ibe für @;l)lbe {lbmin bi~ auf bie. llad;flc'f]ellbeu mariauten,beren $cllntni~ bcm ~lolnird;cn X\'ogn6s (irneumr an einigen l1id;t übeln (hl!"jedllun ober dd;Ugctll I1cfuugell Iml)olfen f)IiUe: ,iIli flir ilIae - con~i_

gerint - ignorare - volnplatern animi permaxilllam. lucld)m @;n~lcr.

[aUtI nUll atfl) wo[,t bn6 nlid;fle Auctarinm Jexicorum lat. ali regiftrlrenlIiwt llerfd)lcll mirb natura für narratn - multarum rerurn quo­niam plura - conspexenmt potentissimorumqllc - legulliur - ,su-perhire quae - vesperas :..- Ha ,et ...:.... efficit. ~. 91.

!VIuf. f. ~~ilol. ill. i. :x. 20

1298 roH ~ eerf cu.

Cgflluviote mortcompofftion einige €?tü~e ei~uftelt ltJü,'oe'. ~Hfo

ItJO~( feine an'oere c<6tii~e' a!d 'oie beG ~,etinltG 1 ItJrfdjer im mer­lauf jened S}5roömium \)OU bem i1Iu~eu ber @;efdjidjte fpridjt: Habetpraeterea hislOl'iae cognitio \'ofuplalem animi permaximam,quum omncs nalura scire concupiscllnl" et utilillltem plurimllmper exempla simifium coeplonull alque exiluum eIe. .3n ~u­

fdj!uv an biefen (f!afftfcr uub aur med)tferHgun9' ba~ ie!) 'Sie mitberg!eid)e~ ve~eUige, erlauve idj mir 3U fagen:

Habel quidem lwius historiae cognitio voluplatem animipenninimam, quum omnes ciusmodi nugalores miSCflll1di po­tius si nt quam ridenui, at utililatem plurilllam pCI' exclIlplasimiliulll coeplorum alque exiluulll.

!8rrdfau 14. IDee. 1854.

~ at ci ui f dj e & t ~ m0fog i e lt.

Titdclls. smit biefem m30rte feljeu ltJir ben €?tief\)llter ve~

aeidjnet, finben aDer im ~l1teinifdjen folt~ feine mörter, we!dje mitbemfeH1cn 3U einem <6tamme gC9örcn fÖnnten. IDa~ bie ~ebeutung

1)on vilrieus eine nalje ~\er&inbul1g mit ~U(lfd)ru~ bel' ~!utG\)e,Waltb~fdjaft vcaeidjnen müffe, er1)eat aud ber <5ae!)e fef6jl. ~öfen tuir biedmo,t in vilr-ieus auf, fo gefanOen ltJir ;u cinem .pauj)tluort viter,wie pa Ir-irius pa leI' 3um 'Stamm\uorte 1)l1t, u. CI. m. :tJied mo,tviter faun brlll gried)ifd)eu m30rtc sr/{r; cutfpredjen, unD befreu me~

beutung: ~reul1b, ®enoffe, 'StamlU ~ ober l'ofitifdjer ®ellofre, ijlgeeignet, um viler bamit aufallllltenaujleUru; ~ra;:llor; <t!d einc ~6",

reitung \)011 ~!r/{r; \laut e&enfaUß baäu. ~e~lIrid) beaeid)uet söcer,EXV(iOr;, €? dj wä~ er, eine ua9c me,6inbUllg, o~ne mrut(ll>e,ltJ<tllD.fd)aft, unb söcius Moli ben @;euoffen, bell ~ru;:llor;, fo tuie ber'>erilllll1btearifdje ®tamm, fanfedt sac.i, ael1bifdj hac.i, ben ~,cun'o.

Vesci. ~fn csca \)011 euere i~ bei biefcllt !illorte nid)t oUbeufen; benn bao mortretm ciueo v in biefclll 8aUe lullTe uuer9ört.