Highland Literacy Project

www.hvlc.org.uk/hlp

Resources for Gaelic Medium

Teachers

Literacy Officers L.Sim, F. Shearer

Translated by Sarah FraserUpdated September 2008

Highland Literacy Project

1

Gaelic Medium

A Curriculum for Excellence

The strategies suggested in all the HLP booklets support the draft Literacy and English outcomes and experiences from A Curriculum for Excellence and are applicable for both English and Gaelic medium. The outcomes and experiences are noted at the beginning of each booklet.

This booklet is designed for teachers of Gaelic medium to aid the implementation of the HLP strategies.

A Curriculum for Excellence“The ability to use language lies at the centre of thinking and learning. The interconnected nature of language learning lies at the centre of Gaelic experiences”

Learning and TeachingThe following are perhaps some of the most relevant connections to HLP from the CfE cover paper for Gaelic-

Effective learning and teaching in Gaelic depends upon the skilful use of varied approaches including

Active learning and planned purposeful play Building on the principles of AifL Collaborative and independent thinking and learning

Riaghailtean ann an triùir

Bruidhinn sàmhach.2

Suidh a’ coimhead air a chèile - chan ann ann an loidhne dhìreach.

Èist gu faicealach nuair a tha cuideigin eile a’ bruidhinn.

Coimhead air cò tha a’ bruidhinn.

Na bruidhinn gus am bi daoine eile deiseil.

Bruidhinn gu soilleir.

Brosnaich daoine eile gus bruidhinn - faighnich dhaibh dè a tha iadsan a’ smaoineachadh.

Tha beachdan a h-uile duine cudromach.

Ceartaich Ceartaich

3

Ceartaich Ceartaich

Ceartaich

Ceartaich

Ceartaich Ceartaich

Ceartaich Ceartaich

Ceartaich Ceartaich

4

Ceartaich Ceartaich

Sgrìobh Sgrìobh

Sgrìobh Sgrìobh

Sgrìobh Sgrìobh

Sgrìobh Sgrìobh

Sgrìobh Sgrìobh

Sgrìobh Sgrìobh

5

Sgrìobh Sgrìobh

Innis Innis

Innis Innis

Innis Innis

Innis Innis

Innis Innis

Innis Innis

6

Innis Innis

7

A’ leughadh airson fiosrachadh Cuspair/Caibideil - Sgrìobh _________________ Ceartaich ________________ Innis _________________

Fiosrachadh ro làimh Prìomh cheist

*

Ciall Dè fhuair sinn a-mach? (notaichean)

**

**

Nar buidheann dh’obraich sinn math glè mhath dh’fhaodadh e bhith nas fheàrr oir _______________________________________________________________________________________________ * Ciamar a nì do bhuidheann nas fheàrr an ath thuras?

8

Trio’s Prompts P4-P7 A’ leughadh airson fiosrachadh

9

1. Decide roles of recorder, reporter and checker.2. Discuss the cover, the type of genre and what you may

find out from the book. 3. Look at the topic. What do you already know about it?

Discuss, agree and write it down. 4. What does your trio want to find out? Agree and record

the question(s).5. Look at the Contents Page and then find the most

suitable pages. 6. Skim and scan for difficult words or phrases and find their

meanings by:a) Discussing the meaningsb) Looking for clues eg Capital lettersc) Reading the whole sentenced) Breaking the word downe)Finally if the trio is still unsure try looking in the

glossary/dictionary7. Record some of these words and their meanings.8. Read the text aloud three times- together, in pairs or

individually. Remember to help each other.9. Look at the question again and discuss what you found out.10. Write down this information in note form.11. Look back at what your prior knowledge. Was it true,

false or can’t tell?12. Decide how well your trio worked together, the reasons

why and how you could improve.

P1/2 riaghailtean ann an triùir

Bruidhinn sàmhach.

10

Èist gu faicealach nuair a tha cuideigin a’ bruidhinn.

Coimhead air cò tha a’ bruidhinn.

Na bruidhinn gus a bheil daoine eile deiseil.

Bruidhinn gu soilleir.

Tha a h-uile duine cudromach.

erReporter Ceartaich

Ceartaich

Ceartaich

Ceartaich

11

erReporter

Ceartaich

Ceartaich

Ceartaich

Ceartaich

Ceartaich Ceartaich

Ceartaich Ceartaich

Ceartaich Ceartaich

Innis

Innis Innis

Innis Innis

Innis Innis

Innis

12

erReporter

Innis Innis

Innis Innis

Innis Innis Sgrìobh

Sgrìobh Sgrìobh

Sgrìobh Sgrìobh

Sgrìobh Sgrìobh

Sgrìobh Sgrìobh Sgrìobh Sgrìobh Sgrìobh

Sgrìobh

Sgrìobh

13

14

Ainm ………………………………………………………………………………… deit………………………..

NEO-FHICSEAN

Tiotal: Ùghdar:

Dè fhuair thu a-mach?

Dèan dealbh dhen seo

Fèin Measadh agus and Seise Measadh A’ leughadh

Measadh a’ cleachdadh dà rionnag agus miann:Rionnag 1– Dè a chord riut mun leughadh agad fhèin? (thu fhèin)Rionnag 2– Dè a chord ri daoine eile mu do leughadh? (do chàraidean)Miann – Dè a dh’fhaodadh tu a dhèanamh airson a bhith nas fheàrr? (thu fhèin

agus/neo do charaidean)15

Eisimpleirean do mhiann…. leugh le barrachd faireachdainn thoir an aire do phuingeachadh gabh d’ anail aig cromag agus stad aig puing- stad tog do ghuth aig deireadh ceist leugh nas soilleire leugh nas fileanta fuaimnich an litir t ann am facail leugh nas luaithe/nas slaodaiche/nas cruaidhe tilg do ghuth feuch ri faclan ùr a leughadh fuaimnich faclan ùra cleachd an teacs airson an ciall a lorg bruidhinn mu litreachadh trom, clò Eadailteach,

litrichean mòra bi nas misneachaile a’ leughadh a-mach bi misneachail ag innse do bheachdan bi misneachail ag innse dè an ath rud a tha thu a smaoineachadh a thachras freagair ceistean le dearbhadh bhon teacs tuigse nas fheàrr air mar a lorgas iad fiosrachadh tuigse nas fheàrr air mar a tha an t-ùghdar air àile a chruthachadh faighnich ceistean mu na leugh thu bi nas misneachaile a’ bruidhinn mu na rudan as fheàrr leat m.e. caractar, suidheachadh obair air facail mu leughadh m.e. caibidil, paragraf, neo-fhicsean barrachd obair air a lorg am prìomh phìos dhen stòiridh barrachd obair air a bhith a cur an stòiridh anns an òrdugh cheart leasaich mar a tha thu a’ faireachdainn mu leughadh gabh pàirt nas motha ann an deasbad mun leabhar tuig mar a tha còmhradh air a phongachadh agus air a chur sìos cleachd clàr-amais airson fiosrachadh a lorg neo-fhicsean: thoir beachd air cho feumail ’s a tha fiosrachadh thoir adhbhair airson do fhreagairtean/bheachdan leugh gu sàmhach feuch ri guthan eadar-dhealaichte a chleachdadh airson na caractaran eadar-dhealaichte

E. Brooker [Conon Primary] Translated by S. Fraser.

16

A’ leughadh airson fiosrachadh Ainmean __________________ __________________ __________________

Cò mu dheidhinn a tha an leabhar? __________________________________________________________

1. Dè a tha fhios againn air mu thràth? 2. Dè a tha sinn ag iarraidh fhaighinn a-mach?

3. Dè a fhuair sinn a-mach?

Anns a bhuidheann dh’obraich sinn …

math glè mhath dona

17

Ideas for Gaelic Environmental Print

Road signs

Tesco/Morrisons/Coop stores

Re-cycling points

Banks/Building Societies

Airports [Inverness/Stronoway]

Community Schools [Sgoil Lionacleit, Western Isles]

Sports Centres [Badenoch Centre]

Northern Constabulary Police cars

Royal Mail vans

House names

Boat names

Menus [Eilan Iarmann Hotel, Skye]

Aros Centre, Skye

Museums

BBC

Whin Park [Gaelic alphabet on trees]

Ordugh an aibideil

Lorg facal anns an leabhar airson a h-uile litir dhen aibideil. Faodaidh tu faclair a chleachdadh airson do chuideachadh.

18

a lb mc nd oe pf rg sh ti u

Ainm:

Ainm: _______________ Deit:___________

Tiotal _________________________________

Ùghdar _______________________________

Dealbhadair _____________________________

‘S e seo am pìos as fheàrr leam dhen stòiridh19

Bha mi a’ smaointinn gun robh an leabhar

uabhasach math glè mhath dona

Bha an leabhar seo uabhasach inntinneach!

‘S e an tiotal aige ………………………………………………………………………………………

‘S …………………………………………………………………… an t-ùghdar

‘S ……………………………………………………… an dealbhadair.

’S e am pìos as fheàrr dhen leabhar 20

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

‘S …………………………………………………………………………………………………… an

caractar a b’ fheàrr leam oir

…………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

Bheirinn a-mach à 10 dhan leabhar seo

………………………………….

A compound word is a word made up of 2 smaller words. Find all the words in the book which are compound words. One has been done for you.

outside out side21

Can you think of any more compound words? Use a dictionary to help you.

Name………………………………… Date…………………………

Lorg a h-uile facal anns an leabhar le ch neo mh annta. Sgrìobh iad an seo.

22

An urrain dhut smaoineachadh air faclan sam bith eile le chneo mh annta? Cleachd faclair airson do chuideachadh.

Ainm………………………………… Deit…………………………

Lorg a h-uile facal anns an leabhar le ___ neo ___ annta. Sgrìobh iad an seo.

23

An urrainn dhut smaoineachadh air faclan sam bith eile le ____neo____ annta? Cleachd faclair airson do chuideachadh.

Ainm………………………………… Deit…………………………

Ainm ………………………………………………………………… deit………………………..

Bàrdachd

Tagh a’ bhàrdachd as fheàrr leat às an leabhar.Sgrìobh faclan leis an aon fhuaim anns a’ bhogsa.

dèan dealbh dhe dobhàrdachd an seo

24

Tiotal ………………………………………………………………………………………………………………………

25

Ainm ………………………………………………………………………………………………… deit ……………………………

Lorg facail na do leabhar le……….3 litrichean 4 litrichean 5 litrichean 6 litrichean Barrachd air 6

litrichean

26

Ainm ………………………………………………………………………………………………… deit ……………………………

Lorg facail na do leabhar le………. 1 litir 2 litir 3 litrichean 4 litrichean

27

Ainm ………………………………………………………………………………………………… deit ……………………………

Leugh, sgrìobh agus dèan dealbh,

…………………………………… ……………………………………….. ………………………………………

………………………………… ……………………………………. ……………………………………….

28

A’ dealbhachadh leabhar neo-fhicsean

Ainm: Deit:

Tiotal:

Ùghdar:

Tagh 2 neo 3 seantansan inntinneach bho do leabhar neo-fhicsean agus sgrìobh iad an seo.

Dè thachras

Dèan dealbh dhe na seantansan a thagh thu. Dùin an leabhar!

29

Tiotal: Ùghdar:

Dealbhadair:

Caibideil Dè a tha mi a smaoineachadh a

thachras?

Dè thachair?

An t-ùghdar as fheàrr leam

Ainm:_________________________Deit: _________

‘S e

ùghdar as toigh leam.

30

Sgrìobh ùghdar nan leabhraichean seo:

‘S e seo na rudan a fhuair mi a-mach mun ùghdar seo:

Tha mi a’ smaointinn gu bheil an t-ùghdar seo

Faclan doirbh

Ainm: Deit:

Tiotal an leabhair: ________________ Ùghdar: _____________________Dealbhadair: ____________________________

Duilleag ____

Tha e a ciallachadh - ______________________________________________________

______________________________________________________

31

Duilleag ____

Tha e a’ ciallachadh - ______________________________________________________

______________________________________________________

Duilleag ____

Tha e a’ ciallachadh - ______________________________________________________

______________________________________________________

List the main points of the story.

Tiotal an teacs …………………………………………………………..…..

1.2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Plot the ………………………………….. levels on the chart (Fear, excitement, Happiness etc)

10

32

987654321

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10toiseach deireadh

33

GEÀRR-CHÙNNTAS Ainm(ean) ………………………………………………….

TIOTAL ………………………………………………………………… ÙGHDAR ……………………………………………………….

DUILLEAG GEÀRR-CHÙNNTAS (Prìomh bheachdan)

34

Càirdeas

Dè an càirdeas eadar na caractaran seo anns an stòiridh?

35

PLANA AN ÙGHDAIR Ainmean …………………………………………………..

…………………………………………………..

TIOTAL AN LEABHAIR ……………………………………………………………………… ÙGHDAR ………………………………………………………………………………………

Cuin: Suidheachadh:

Prìomh charactaran:

Dè thachair?An toiseach An uairsin Tionndadh/Co-dhùnadh

36

Carson? Carson? Carson?

Beachdan/faireachdainn/dè rinn an caractar

Beachdan/faireachdainn/dè rinn an caractar

Beachdan/faireachdainn/dè rinn an caractar

37

Fèin Measadh agus and Seise Measadh A’ leughadh

Measadh a’ cleachdadh dà rionnag agus miann:Rionnag 1– Dè a chord riut mun leughadh agad fhèin? (thu fhèin)Rionnag 2– Dè a chord ri daoine eile mu do leughadh? (do chàraidean)Miann – Dè a dh’fhaodadh tu a dhèanamh airson a bhith nas fheàrr? (thu fhèin

agus/neo do charaidean)

Eisimpleirean do mhiann…. leugh le barrachd faireachdainn thoir an aire do phuingeachadh gabh d’ anail aig cromag agus stad aig puing- stad tog do ghuth aig deireadh ceist leugh nas soilleire leugh nas fileanta fuaimnich an litir t ann am facail leugh nas luaithe/nas slaodaiche/nas cruaidhe tilg do ghuth feuch ri faclan ùr a leughadh fuaimnich faclan ùra cleachd an teacs airson an ciall a lorg bruidhinn mu litreachadh trom, clò Eadailteach,

litrichean mòra bi nas misneachaile a’ leughadh a-mach bi misneachail ag innse do bheachdan bi misneachail ag innse dè an ath rud a tha thu a smaoineachadh a thachras freagair ceistean le dearbhadh bhon teacs tuigse nas fheàrr air mar a lorgas iad fiosrachadh tuigse nas fheàrr air mar a tha an t-ùghdar air àile a chruthachadh faighnich ceistean mu na leugh thu bi nas misneachaile a’ bruidhinn mu na rudan as fheàrr leat m.e. caractar, suidheachadh obair air facail mu leughadh m.e. caibidil, paragraf, neo-fhicsean barrachd obair air a lorg am prìomh phìos dhen stòiridh barrachd obair air a bhith a cur an stòiridh anns an òrdugh cheart leasaich mar a tha thu a’ faireachdainn mu leughadh gabh pàirt nas motha ann an deasbad mun leabhar tuig mar a tha còmhradh air a phongachadh agus air a chur sìos cleachd clàr-amais airson fiosrachadh a lorg neo-fhicsean: thoir beachd air cho feumail ’s a tha fiosrachadh thoir adhbhair airson do fhreagairtean/bheachdan leugh gu sàmhach feuch ri guthan eadar-dhealaichte a chleachdadh airson na caractaran eadar-dhealaichte

E. Brooker [Conon Primary] Translated by S. Fraser.

Ainm Deit

38

An ath latha feuchaidh mi ri

Ainm Deit

An ath latha feuchaidh mi ri

Dingwall Primary

Leabhar ùr

Bruidhinn mu

1.aghaidh an leabhair tiotal ùghdar dealbhadair dealbh (cò, cuin, càite, dè thachair)

39

2. cùl an leabhair cò mu dheidhinn a tha e?

3.Leugh an leabhar le do charaid.

4.Sgrìobh sios faclan sam bith nach eil sibh a’ tuigsinn.

5.Leugh an leabhar leat fhèin.

6.Duin an leabhar agus fosgail e aig duilleag a dh’fheumas do charaid a leughadh.

40

A’ leughadh airson fiosrachadh

Thoir suil aithghearr airson facail ùr. Lorg dè tha iad a

ciallachadh agus sgrìobh sios iad.

Coimhead air-ais air dè bha fhìos agad air mu-thràth

Fior? Breug? Chan eil fhìosam?Deasbud!

Dè cho math sa dh’obraich sibh?

Ciamar a dh’obraicheas sibh nas fheàrr?

41

Bruidhinn mun aghaidh.

Smaoinich mun chuspair. Dè tha fìos agaibh air mu-thràth?

Dè a’ cheist a sgrìobhas sibh sios?

Lorg na duilleagan a dh’fheumas tu.

Leugh an teacs suas ri trì tursan.

Coimhead air a’ cheist a-rithist.

Dè fhuair sibh a-mach?

Sgrìobh sios na facail a bheir ort cuimhneachadh

mun fhiosrachadh ùr.

42