7
PARIS. - NATIONALE 108. PONTIFICAL ROMAIN. XIVe SIÈCLE Paris: Bibliothèque nationale, ms. lat., 959. 61 Fol. 1. Anciennes cotes: «[Dupuy] 129- (CJément) 3868. - (Rigault) Cinq cents \"ingt-un. - 1 et l VO. Table du manuscrit. - 1. Incipiunt capitula tocius !ibri .• Fol. 3. «Ordo septem ecclesiastioorum graduum, et in gradibus ordinandi. sed ante omnia clericum faciendi... - 5. De affitia hostiarii... - 6. De officia lectons... - ]. De officia exorciste ... - 7 vO. De officia acoliti ... - 9. ft,'otfJ quod a/iqlli architpis- copi t:d episropi post q.umlibd ordinem alloc'1II1l1r ordi"alos - 9 yO - et matltll' oes ad d ipsi ordinali ",an."" ei"s osclfüml"r. et ipse dat nI ticnUII. - De officia subdiaconi. Su/mdo cu," mitra dïeul tpiscopus : Subdiaconum aportet preparare aquam ad ministrationem altaris et mînistrare diacoDo. - S"b- diaronus, Cil," ordinal"r... palmam de nlDnU slantis t'IlCUllm accipiaJ, simi· liter et calicem t'acullm. manu t'UO archidiaconi accipiat 11rCeof1lnJ plenmn vino cum aqtlamanili, id est, baciliblls, ac 1I1amdergillm, diu'lu sibi episcopo: Videte cuius ministerium vobis traditttr, et ideo si usque nuncfuisti tardi. .. - 10 - inhonesti vel incestuosi, amodo casti. Oblationes que veniunt in altari... Palle vero que sunt in substratorio... Ideo admoneo ut vos exhibeatis ita ut Deo placere possitis ... _ (Aucune mention de l'amict ni de l'épistolier). Fol. II ... Ordo qualiter in romana Ecdesia diaconi et presbiteri eligendi sunt. Mense primo, qllarkJ, septimo et decimo, sabbaforJ4n1 die ... areJu"diacontls ... - TI V O - Postulat mater Ecdesia catholica ut hos presentes subdiaconos... - Deillde sedendo cwn lIIifra dieat: Diaconum oportet ministrare ad altare et bap- tizare et predicare. Tllnc anmmtiat ante evangeliJwl ponti/ex in populo dicms ad omnes Legendo et sedtndo cum mitra : Auxiliante Domino Deo et salvatore nostro I. C. eligimus hos in ordinem diacooü... memor sit conditionis sue. _- 12 ... •.. et scola imponat ldaniam ... - CommWle \'otum communis oratio prosequatur... - Oremus, dilectissimi, Deum PaLrem omnipotentem ut super hos famulos ill ... - 12 VO. Belle-- dictio. Adesto, quesumus, omnipotens Deus, honorum dator ordinuroque distri- butor... - 13 vO- ... et ea que SWlt agendaconcedere. HieponatsolMS episCO/Jus manultI super capita tOrIlltI dictn$ : Emitte in 005, quesumus, Spiritum sancturo... - capere potiora mereantur. Pero • (Aucune mention de la formule: .. Accipe Spiritum sanc- tum ad robur .... ). - Imposition de l'étole. - 14. Tradition de l'évangéliaire et de la dalmatique. - 14 \'0... Et dat eis episwplls o${;ulllm .• Fol. 14 VO... Ordinatio presbiteri Et arellidiaconlu dicat: Postulat mater Ecclesia catbolica ut hos presentes diaconos - JJJis autem attesta'ltibuseumdem dign"m et jus- ium Dei gratia, dicot sedetldo cum milra : Sacerdotem oportet offerre - 15 - benedicere, preesse et baptizare. - Postea dicat: Auxilianto Domino Deo et salva- tore nostro I. C. cligimus hos in ordinem sacerdotiL.. mcmor sit conditionis sue... -

ft,'otfJ copi post ,an. - musmed.fr · tqt.itons, ad s;,~istram iPSÙIS Il$qlU ad tec/esia", Satiete Marie in TTtlllSpidi"tI, f.bi, dato sibi OSCIIW, 110'~ corde, sed eMpore separtnfllr

  • Upload
    tranbao

  • View
    212

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

,PARIS. - NATIONALE

108. PONTIFICAL ROMAIN. XIVe SIÈCLE

Paris: Bibliothèque nationale, ms. lat., 959.

61

Fol. 1. Anciennes cotes: «[Dupuy] 129 - (CJément) 3868. - (Rigault) Cinq cents\"ingt-un. - 1 et l VO. Table du manuscrit. - 1. • Incipiunt capitula tocius !ibri.•

Fol. 3. «Ordo septem ecclesiastioorum graduum, et in gradibus ordinandi. sed anteomnia clericum faciendi ... - 5. De affitia hostiarii... - 6. De officia lectons... ­]. De officia exorciste... - 7 vO. De officia acoliti... - 9. ft,'otfJ quod a/iqlli architpis­copi t:d episropi post q.umlibd ordinem alloc'1II1l1r ordi"alos - 9 yO - et matltll' œsad ~nt/aût'Idlms. d ipsi ordinali ",an."" ei"s osclfüml"r. et ipse dat nI ~nedic­

ticnUII. - De officia subdiaconi. Su/mdo cu," mitra dïeul tpiscopus : Subdiaconumaportet preparare aquam ad ministrationem altaris et mînistrare diacoDo. - S"b­diaronus, Cil," ordinal"r... palmam de nlDnU slantis ~piscopi t'IlCUllm accipiaJ, simi·liter et calicem t'acullm. D~ manu t'UO archidiaconi accipiat 11rCeof1lnJ plenmn vinocum aqtlamanili, id est, baciliblls, ac 1I1amdergillm, diu'lu sibi episcopo: Videte cuiusministerium vobis traditttr, et ideo si usque nuncfuisti tardi. .. - 10 - inhonestivel incestuosi, amodo casti. Oblationes que veniunt in altari... Palle vero que suntin substratorio... Ideo admoneo ut vos exhibeatis ita ut Deo placere possitis... _(Aucune mention de l'amict ni de l'épistolier).

Fol. II ... Ordo qualiter in romana Ecdesia diaconi et presbiteri eligendi sunt.Mense primo, qllarkJ, septimo et decimo, sabbaforJ4n1 die ... areJu"diacontls ... - TI VO

- Postulat mater Ecdesia catholica ut hos presentes subdiaconos... - Deillde~piscOP14s sedendo cwn lIIifra dieat: Diaconum oportet ministrare ad altare et bap­tizare et predicare. Tllnc anmmtiat ante evangeliJwl ponti/ex in populo dicms adomnes Legendo et sedtndo cum mitra : Auxiliante Domino Deo et salvatore nostro I. C.eligimus hos in ordinem diacooü... memor sit conditionis sue. _ - 12... •..et scolaimponat ldaniam ... - CommWle \'otum communis oratio prosequatur... - Oremus,dilectissimi, Deum PaLrem omnipotentem ut super hos famulos ill... - 12 VO. Belle-­dictio. Adesto, quesumus, omnipotens Deus, honorum dator ordinuroque distri­butor... - 13 vO- ...et ea que SWlt agendaconcedere. HieponatsolMS episCO/Jus manultIsuper capita tOrIlltI dictn$ : Emitte in 005, quesumus, Spiritum sancturo ... - caperepotiora mereantur. Pero • (Aucune mention de la formule: .. Accipe Spiritum sanc­tum ad robur....). - Imposition de l'étole. - 14. Tradition de l'évangéliaire et dela dalmatique. - 14 \'0... Et dat eis episwplls o${;ulllm.•

Fol. 14 VO... Ordinatio presbiteri Et arellidiaconlu dicat: Postulat mater Ecclesiacatbolica ut hos presentes diaconos - JJJis autem attesta'ltibuseumdem dign"m et jus-ium ess~, Dei gratia, dicot sedetldo cum milra : Sacerdotem oportet offerre - 15 ­benedicere, preesse et baptizare. - Postea dicat: Auxilianto Domino Deo et salva­tore nostro I. C. cligimus hos in ordinem sacerdotiL.. mcmor sit conditionis sue... -

LES PO!'o"I'lCAUX MANUSCRITS

Commune votum... - Deituie eo Î"cli,fillo imf'o"al amlHls muus super capud ei..s,d omrus pafnten qtli wunt cum eo lumU" dllU dat SIIIIe mlf,a willlOflUm sufKr­J5 vO - eum,ul'ldms man," elevatas su;ul quandolli"mIU' M'atiOftUln "lissa, el S1milllnIm~NI o",na alli saurdoUs. P,e/atio: Oremus, dilec:tissimi, Deum Patrem omnipo­tentem ut super has famulos suos iIJ... - 17. Hll; lIedat M'1A"um super lIumet'lImdul,u_, dians ad eum... Hu; t'Utit eu," casllla, d,cens' 5tola innocentie induat teDominus. Accipe vestem sacerdotalem... 't - 18. Onction des mains. (Aucune men­tion du VeNi creator). ~ 18 \00. Tradition du calice et de la patène. (Aucune mentionde l'imposition des mains de l'évêque pour la prière: • Accipe 5piritum sanctum,quorum remiseris peccata... 't ni de cette prière e1le·mtme ; aucune mention de lachasuble développée, ni de la promesse d'obéissance).

Fol. 20.• Sequens serot"'lUm scrutinium mm /aâl 1Iodie EClUsia ,oman4. Incipitordo ad vocandum et consecrandum seu examinandum eledum episcopum... Sa/}.bati die - 20 VO - ârca vesperam... • (Scrutin nocturne). - 25. Interrogatoire del'évêque. - 26 et 27. Examen sur la foi. - 27. Admonition del'évêqueconsécrateur.- 28. Litanies. - 28 et 28 \10. Imposition simultanée de l'évangéliaire et des mainspendant la prière: • Propitiare, Domine, supplîcationibus nostris, et inc1inato... 't

- 28 vO et 29. Préface de consécration - 29 VO. Onction de la tête (Aucune mentiondu Ve"l crearor). - 31. Onction des mains: celle-ci se fait en récitant la prière:• Deus et Pater D. n. 1. C. qui te ad pontificatus sublîmari voluit dignitatem... 't_

31 VO et 32. Tradition de la crosse et de l'anneau sans bénédiction préalable.-3'.Tradition de l'évangéliaire: baiser de paix. - 32 VO• • Po"ti/ex au/.tm otficium misseproseqtÛII'f ex more, el CUnI dt:tJavuie oocem ad diund"", pre/aljomm, umsecrat/jSsrûmlisse pronunliel eadem verba, el ce/.tM legal cl /aciat que sec/mtrlr in canO'le misseusque ad commfmionem... - 33 - ... CUIII alliun POilU/ex co""mmicaveril, debd elconsecratl4S cOlllmllnicare de maml 1'psi/4s r~cipiuldo sacram Iwstiam integrtmL. Ellunc c()nse"atl~ accede»s ad diacollun st4ScipU de mant4 ifJsi/4S sangui"em - 33 ""- D. n.l. C. (Aucune mention de la mitre, ni des gants, ni de l'intronisation) ... el

dicalln : Multas annos. - 34. c Edictum quod dat pontifex episcopo cui benedixit.Dilecto nobis fratri ili. episcopo. Quoniam, ut credimus... 't

Fol. 38 vO. c Incipit ordo qualiter romanus pontifex apud basilicam beati Petriapostolj debeat consecrari. In primis, ipse qui cons«ramius est mane die domi"iu,l!e"ial ad basilicam beali Pet,i... • - 40. Litanies. - 4t. Imposition simultanée del'évangéliaire et des mains. - 41 VO. Onction des mains. - 42. Tradition de l'anneauet de l'évangéliaire. - • Post 11«, archidiaconus imfxmat ei palkum dium : Accipepalleum, plenitudinem scilicet pontificalis offitü... ~ Dei"de lieudit papa ad ude,",d rt.et:pit ad osclllum ~dis ~l oris omnes epiS(;()pos, presbileros d diacmws, cardinakset alios prdalos. Quo facto djcal : Gloria in exce1sis Deo... - 4<1: vO. Quo /ackJ, ipuprior dyaco"lIs wrSU$ ad eos, stans ad peckJrale tkxtrum ule cruâfixum - 43 ­a'ge1tÛum i",iPil laudem sU; alla voce in ca"tu quasi legeMo' Exaudi, Christe. Et

PARIS. - NATIONALE 63

iHdius d serinari;' resfKmdent simililn ;'1 cantu quasi legendo : Domino nostro N. aDea decreto summo pontifici te universaJi pape vita... _ Exaudi, Christe...• Nom­breuses rubriques de différentes mains (foL 43 vO à 49).

Fol. 49· • Ordo ad ~edicendumet coronandum imperatorem. CUm rex in impe.­ra/orem electffs perven't ad perlam CoUinam qru est iuxta casJellwfI Crescentii reci­piatur hDtu:wifice... - 50 - ...dtducant eum tUqllt ad tecksia", Saflc/e Marit in' TlIr

4

r'bus ubi a'lte altare, subdiacono nJangt1ii text"," tenen/e, rex super ellm corporaliterprestet lu~ius["IOd11 iuramentllm: Ego enim N. rex Romanorum, annuente Domino,futurus imperator promitto, spondee...• - 51 vO. Litanies. - 53. Onction du braset de la nuque. - 53· • Missa pro imperatore.• - 53 vO. Remise du glai\·e. _ 54.Remise de l'épée. - 54 VO. Imposition de la mitre cléricale et de la couronne impé­riale. Remise du sceptre. - 56 VO. Laudes. - 57. «Miua fi"ita ... CtHn SIHfWUlS pon­Ji/ex equum Munderit, /eneatstapwdiwn -57 VO - selle,eI, a"epto /reno, tlfiqlltlntlllfimipsum adextrd, ,noxq'u suu," eqlUlm ascendens, procedat illxta sum""'m pontificemtqt.itons, ad s;,~istram iPSÙIS Il$qlU ad tec/esia", Satiete Marie in TTtlllSpidi"tI, f.bi,dato sibi OSCIIW, 110'~ corde, sed eMpore separtnfllr ; d post, imperaior ad castra rever­titur coronatllS . • Cet ordo ad benediutu/llm et corol/tllldmn imperatorem a été publiépar MABILLON, ordo XIV, P. L., t. LXXVIJl, I238.1243.

Fol. 57 VO. Il De benedictione regine. Si vero regina /uerit coro1lallda, debet ei SflpeTlect()f'iUm ex opposito thalamus preparari... Ad ingTessul1I eee/esie, ;" medio TOte,episcoplu Ostiensis dat sllper eam hanc oratiollem: Omnipotcns sempiteme Deusfons el origo tocius bonitatis, qui feminei sexus fragilitatem ... - 59. Post hec, tlllgiturper episeopllm Hostiensem oleo sa1fCro in eisdem loeis Ù~ quibliS fmdus est imperatorcum hac oratione : Spiritus sancti gratia nostre humilitatis officio in te copiosa des­cendat... - 59 va. Deillde mmml4s pmlli/ex ei mitra". impo"at, ila quoi conllla mitresint a dutris et a sinisfris, el super mitram eoronam imperialem impotltlt dicelldo: Officionostre indignitatis in reginam vel imperatricem sollempnitcr benedictam, accipecoronam regalis vel imperialis excellentie... - 60 VO. COlls'fl:vit autt1l~ rex, qlj(mdodescetldit de Motlte Gaudii etvenit ad Ponlicellum, prestar5 hoc ùIYumentum Ronlllllis:Ego eniro rex futurus imperator iuro me servatururn Romanis bonas consuetudinessuas; sic me Deus adiuvet, et bec sancta Dei evangelia.• (publié par MABILLON,

ordo X/V; P. L., t. LXXVIII, 1243-1245).Fol. 60 vO. « Benedictio abbatis ve1 abbatisse. Dominus vobiscum. Et c. s. 1.

Or(dio. Quesumus, omnipotens Deus, ut famulurn tuum N. quem ad regimen ani­marum eligimus... - 61. Deimle, manu", super caput eju,s im/JOnendo, episcopus dieitlut"' rwaliotrffll ;'1 modum prt/ationis : Omnipotcos sempiterne Deus, affiuentem spi­ritum tue benedictionis... - 62. Deinde regulam tradil ei dicetls : Accipe regulam asanctis patribus nabis traditam... - SubsequenJer dat ei baculum pastoralffll, et ait:Accipe baculum pastoralitatis quem preferas... - Deinde t1nu/um, si esJ d'Indus,dlUrJ,S : Accipe anulurn, fidei scilicet signaculum... - 62 VO. Flnita miua, prestol

LES PO:.-rIFICAUX ~1"'SCSCRITS

abblu fKmIj~i Id al.i cui vo/UUlt porliiltx pro eo. sufJn "tiare !Nramtlltllm Mditatis.et OJCfuatur rtâpitnUm iuramlllium. - 5pecia1is benedictio abbatisse. Post ,!"tdictadt abbau : Domine Deus omnipotens. qui sororem Moysi...•

Fol. 63.• Ordo ad monachum faciendum. fll- pmnis lacit subdiatOJluS ulilniam.De."dt dieil tpiswf1us M.JI.C oratlollem : Adesto, Domine. supplica.tionibus nostris. ethunc famulum tuum N. bene+dicere dignare... - 64 vO. Benedictio "estium mona­chalium... - 65. Cfll" tpiscopus CXl4it tum veslem ueularem diClt : Exuat te Dominusveterem hominem euro actibus suis. Amen. - Cum Illd"it eu", JuJbitl41l1 monllSliCllmdiulls: Induat te Domînus novum hominem, qui sccundum Deum creatusest... ­Oralia. Deus misericors. Deus clemens, cui cuncta Ilona placent.. .•

Fol. 65 vo.• Ordo ad virginem benedicendam... ltufuto a preparato episU1'fJo, virgodtdicallda. ,!"iusquam "lissa incipiatl", ante altart l'nuai habitum rdigionis propriismanibus g~fans, que", slfptr altart posltfun episcop"s... - 66 vo. Consecratio vela­minis virginis... Et post lttania", calltet. Ant. - 67. - Ancilla Christi sum, ideo meostendo servilem personam...• - 67 vo. Préface de consécration. - fig vo.• Ordoad dandum velamen... - 70. Benedictio post datum velum ... - Post hane brnedic·liont'" cantet virgo. Ant. Posuit Slgnum in faciem meam ut nullum preter eum ama­torem... - 70 ,.o. Epis(,opus dd eis allullllll dicens CIlifibtt per se : Accipe anulum,fidei scilicet signaculum, quatenus virginitatem... - Imponat episcopus singuliscOlISccrandis coro'llls suptr "dum dicens : Accipe coronam virginalis excellentie... ­Et tradat Mm episcopus in manr:bus abbatisse dicens : Vide quomodo istam Deosacratam representes immaculatam... - .'\lissa cilfsdc//I - 7t. Benedictio vidueque fuerit castitatem professa... - 71 VO. Missa eiusdem 1

Fol. 72.• Benedictio pere et baculi peregrinantium. - 73. Super crucem eius quiiturus est Iherosolimam dicatur in directum ... - Orafio que 11011 est Ùl papali. ordi­1/ario - 73 v" - Deus invicte potentie, maiestatis immense... - Belltdictio lapidisprimarii que 'WIl est ili ordillario papali... - 74. Ordo ad benedicendum ecclesiam etaltare...• - 75. Benedictio aque. -77 à 79. Triple aspersion à l'extérieur de l'édi­fice. -80. Entrée de l'évêque dans l'église. - Litanies. - 80 vo. La cendre répanduesur le pavé. - 81. Le double alphabet.- 81 vo à 84. Bénédiction de l'eau grégorienne.- 84· • Sequitur a1taris consecratio...• - 84 VO. Aspersion de l'autel. - 84 VO et85· Aspersions il l'intérieur de l'église. - 85. Aspersion du pavé. _ 86 et 86 vo.Prières et préface après les aspersions. - 88. L'eau grégorienne répandue au piedet tout au~our de l'a~tel. - Bénédiction du mortier. _ Translation des reliques.8:9. Proc~lo~ des reli~ues. - 90 vo. Onction de la porte d'entrée. - 91 VO. Onc­tion de 1mténeur du sepulcre ; déposition des reliques. _ 92 vO. La pierre du sépulcreposée e~ ointe. -, 95· Les douze cr~ix de consécration. - 95 vO. Les cinq grains d'en.censb~~ s~r 1aut~. - C)8. Onction de la partie antérieure de ('autel. _ <)8 v".

• ~ne(hcl1o hnt~~um altaris. 1 - 99. L'autel revêtu et paré. _ 100. Messe de ladédicace: • Ternbihs est locus iste...•

PARlS. - NAnONALE65

102 VO. « Benediecio poliandri seu cimiterii.• - 103. ft. Ordo ad signum eccIesiebenedieendum.• - 106 ,,.o. « Reconeiliatio ecclesie violate et cimiterii...• _ IIO.

1 8enedictio lapidis itinerarii. 1 - 1I3 vo.« Consecratio patene. _ 114. Consecratiocalicis. - Jl4 VO. 8enedictio corporalium. - lJ5· Benedictio cruas nove. _ II7.Benedictio ineensi. - Benedietio plande, dalmatice, stole et a1iarum vestium saeer­dotalium ac le,-itiearum. - II8. Ordo ad eonsignandos pueros sive infantes. Hic~t in/arlS in b,achiis mtris inIdu, ; maim't's t'eTO fm/t'm txmrmt SI4f>t', pedt'm pat,i",'sui. Qui/ms ~, o,dint'm...1- II9· Benedictio panis in ecdesia populo distribuendo.- Benedietio agni et aliarum camium. - 119 vO. Benedictio casei, lactis et mellis.- 120. Benedictio casei et ovorum. - Benedictio fruduum novarum arborum. _Benedictio uve. - 120 vO. Benedictio domus nove. 1

Fol. 121. «Incipit ordo romanus qualiter sil agendum feria quinta in cena Domini.SMJio ad Sanctrun Iohannnn ad LaJuanfim. Hac die, sacrificium sacri eorporis etsanguinis ab ipso D. n. I. C. eelebrationis initium. 1 (Cf. MABILLON, D,do XIV,P. L. t. LXXVIII, 1204-1207). - 123 vO. Exorcismus olei infirrnorum. _ Bene­dictio olei inl1nnorum. - 125 vu. Exorcismus erismatis. - 127 VO. Exorcismus oleicathecuminorum. - 128. Benedietio olci eathecuminorum. - 129. « Feria VI paras­ceve. Hora sexto convenjallt omnes ad Lateral/ensem basilicalll. _ 129 va _ vel adaliam ecc/esiam, et dica"t sextam... - 132 VO - ...Quiblts finitis, unusqlu'sqtle CIl",pace et absql4e cOII/abldaüollc reve,'itur ad proprio. - Sabbato sando. Hora sextaconvenifmt omnes ad ecclesiam Lateronensem, et, /acta ora/iolle, ponti/ex Clml c/eroi"greditu, saerari14m... - 133· Benedictio ignis. - r33 VO. Benedietio incensi. __ 134.Benedictio cerei. - 135 à 137· Benedictio fontium. - 138. Baptismus infantium._139· [Confirmatio...] - 140. « Quo dicto [!te, missa est) et dalu lmudictùme, P01l­ti/a. Id est ind14tus CIIm /amilia sua rt'Vertit"r ad pa/atium. Etc. _

FoI. 140. « Ordo romanus qualiter coneilium agatur. ConvmiC1lte 1miverso utuepiscoporlfm, abbatum, presbite,orum a/qlle diacQ1loTllm... 1 _ 145. «Ordo ad dandampenitentiam... 1 - 148 va. « Ordo ad reconciliandum - 149 _ penitentem... __15°· 1 Ordo ad visitandum infirmum. Saurdos sit ;'ld,4tus saeris vestibus, ac minis/ria"ipiant oleum sanctum p,o infirmo et "9"am benedictam... _ 152. Ordo ad ungen­dum infinnum. In primis dican/ur VII psalmi pmitentiales _ r52 va _ et letania...154 vO. Ordo ad communicandum infirmum. Lat'at sacerdos man14S, et lavaturamproicit in p~inam... - Tunc sacerdos tradat ei eueharistiam dominici corporis i1ltinc­lam ;'$ V;'fO, el vinu'n - 155 - taIi intinctione sanclificatllm,dicens : Accipe, frater,viatieum corporis D. n. 1. C. qui te eustodiat ab hoste maligno et perducat ad vitameternam... - Benedictio cilicü... - Bened.ietio eineris... _ J5S VO _ ...T~nc exten­datu, i/IJ terra ti/icium, el de cÙlere benediclo super .lIud a sacerdol~ fiat C,.IIX, d aquebenedÛù (ljfJersio, et super illud panaiu, infi,.",us, d simdi/er fiat crux et aspersios»Pn' PutlU illius, et dicatur : Recordare quia cinis es et in cinerem reverteris.• (Cf.MABILLOS, o,tk X, P. L., t. LXXXIII, I02().1023).

·"""_,,'>lio._T,ll.

66 LES roSTIFlCAl"X YANCSCIUTS

Fat. 155 \00, Ordo commendationis anune. - 156 - Pn"..,m fiat ld.,ua ad 'umerJWàum. _ 160 \>9. Egreua ."",.lI, dlCalur res;. Subw:nite. - 161 - ...Tt.ne LIve.t,,, cor!'us ("'us, d f>osIlocicmem diclmtur capitula Kyrie eleison.. - 162 vo- A blulocM/K're el dic/Il viglli.,. dical (d"'or allt. Chorus angelorum. P,. In exitu, et l'ngut InltuJuia". ... _ 163. IN eumil' corfnts t/clurKtl requiacat rJq,uc canJetur m'ssa: saiaflUe ""$$4111" dlcalur rigillli _ 16j va. Ordo ad sepeUiendum clericos romane fr.l·temltatis. 1" "rim;s IJ,,"""lia/ID "Mie fiat p.n omNU udesjas urbis ex mandaw ru­IQrUm. - 170 _ ...Dô,"" ,dea"t '" «daia," cQ"ümdo uplem pulmos fnnitnc­t,a1a cllm M'a/ioM Absolve, t'el r"nlando. Res". Memento mei, Deus... CMm oralw'U:Tibi, Domine, commendamus.• {Ce dernier ordi> a été publié par MABILLOS, op. Cil.,

1023-1025; çà. et là, quelques légères variantes}.Fol. 170.• Ordo ad cathecumînum faciendum. Stans iN talene limine sa.cerdos,

Clllhe:alUllIs (sic) sit tamen lor~ I.,Mn... - 173 VO. 11lcipltHit ktanie... _- 175 ,.o.• Inbenedictione abbatis habentis pontilicalia sunt ista necessaria que secuntur... ­179. Quaodo episcopus ordinatiooem facere disposuerit ... - IBo ,.o. In capite qua­dragesime, OffiOes penitentes qui publicam susceperunt - 181 - peoitentiam. antefores ecclesie se representent episcopo, sacco induto, oudis pedibus, vultibus in ter~

ram demissis... __ 18z.• /",ammimn quod prestai episcopus in slla conseuafwne SUDmtiropoliiaM : Ego G. talis ecclesie episcopus, ab hac hora in antea lide1is et obe~

dieos ero ecc1esie N. et vobis domino B ... - 182 VO. luramell/um qllod prestal abbasVtlllbbalissl1 in sua benuiicfione Sl'O episcopo: Ego N. abbas sive abbatissa monas­terü Sancti J., dioceseos S. vobis domino P. Dei gratia episcopovestrisquesuccesso­ribus... - Explicit liber pontilicalium. - Deo gratias. -

Ce manuscrit est un pontifical romain: les rubriques (fol. 11, 20, 38 va, 49, 5°,57et 57 va, etc.), et les litanies ne laissent aucun doute à cet égard. L'écriture et ladécoration datent le manuscrit de la seconde moitié du XIV- siècle, plutôt que duxv' siècle comme l'indique le ClltulogtltJ de 1744 (t. III, p. 77).

Parchemin. - I82 ff. ft 2 col. - 372 sur 'lI.53 mill. - La décoration de ce manuscrit comprendtrentt-&ept initiales historiées. les unes sur fonds d'or. les autres sur lands d'oretde couleurs.la plupart de facture médiocre et d'un intérêt documentaire plus médiocre encore; fol. 3, la ton­sure; .5. l'ordination de l'ostiaire; 6. év~ue remettant le lectionnaire au lecteur; 7, ordination del'exorciste: 7 , .... ordination de l'acolyte, 9 VO. ordination du IOlU-diacre, JI VO, l'admonitionaux diacres. 14 vo. ordination du prttre ; 20. le scrutin nocturne: 24 VO et 27 vo. la eons6:.rationEpiscopale; J8 vo, la conskrahon papale; 49, le sacre de l'empereur; .57 vo, le sacre de l'im~

ratrice; 60 VO. WnédlCtion d'une abbesse: 63. bb1tdicüon d'un moine: 6.5 VO, consécrationd'une vierge: 6c} VO. l'unposlUon du ,"oile; 71. W:n«bction d'une "eu\'e; 7"1.. bfnédiction de labesace et i1u Mton des pélenJ1$; 74. consécration d'une qlist, 102 vo. bmMiction d'un cime­t1t:re, 10j, WnMict~d'une cloche (WnMiction de l'e;lu) • 106 VO. rkonciliittion d'une qlise;118., confirmation d un adulte; ni, la rkonc:i1iation des pfnitents le jeudi saint; 133,~dICtion du. feu (le samedi saint>." 140•• un concile; LfS. l'Împosition de la pfnitence ; 149, rkon­ClhaUon. il un pblltent , ISO, VlSIte d un rrWade; 1.5"1., l'utrfme.ooction, 1.54 v". communion

PARIS. - NATIONALE

d'un malade; ISS VO, la recommandation de 1'lme; 16) vO, év~ue priant pùs d'un clerc défuntde la fl'l't~ité romaine; 170, baptbne d'un enfant; 115 vO, bblédktion d'Un ab~ mitré;toutes ces miniatures sont agrémentées de ri~au:ol: de couleurs et de petites rosaces d'or dansle goût lIalien. - Petites initiales de couleurs sur fonds unkolores. rdevés de blanc. -Qu~uespikes de c.hant notées sur quatre lignes rouges. -It:riture Italienne. - Au bas de pJUSleunfeudleu et de diffb'enles mains ; notes en italien.

Demi-rehure baRne racine au chiffre de Charles X (Reg., )868).

log. PONTIFICAL ROHAlN. XIve SIÈCLE, 2(1 MOITit ou FIN

Paris: Bibliothèque nationale, ms. laI., ()60.

Fol. A à 1 VO. Table. -A. Anciennes cotes: • [Rigault] MDCCLXXX. - [Dupuy]6]3· - [Reg.] 3867.'- Titre de la table: • Incipiunt rubrice principales libri ponti­ficaIis, sive ordinarii, per ordinem et numerum distincte, se<:undum consuetudinemromane curie. Rubrica prima. De offitio prime tonsure... -, vO- ...Rubrica LVIII.De ordine ad cathecuminurn faciendum. Expliciunt rubrice huius libri. •

Fol. 1 VO.• Ordo septem ecclesiaslicorum graduum et in gradibus ordinandi, sedante omnia clericum faciendi ... ~ 3 vo. Ad barbam tandendam... - 4. De offitio hos­tiarii. Hoc sedmdo dicat et C1m~ mi/ra: Hostiarium oportet percutere cymbalum... _5· De affilia lectoris... - 6 VO. De offitia exorciste... -7 vo. De offilio acoliti... -la.De offitio subdiaconi. Hec sedendo Clm~ mifra dicat: Subdiaconum oportet preparareaquam ad ministrationem altaris et ministrare diacono... (Aucune mention de latunique ni de l'épistolier.) - 12 vo. De offHia diaconi. Hec dicat sedelldo cl4m mitra:Diaconum oportet rninistrare ad altare et baptizare et predicare. Ordo qualiter inromana Ecclesia diaconi et presbiteri eligendi sunt. Mmse primo, ql4ar/o. septimo,decimo ... • - 13 VO. Litanies. - Aucune mention de la prière: • Accipe Spiritumsanctum ad robur... '-17 vo. Il Ordinatio presbiteri. Sedendo ""n mitra dient : Sacer­dotem oportet offerre - ,8 - benedicere, preesse, prcdicare...• (Aucune mentiondu Credo, ni de l'imposition des mains de ('évëque pour la prière:. Accipe Spiritumsanctwn : quorum remiseris peccata... " ni de cette prière elle-même, ni de la pro­messe d'obéissance à l'évêque par le nouveau prêtre).

Fol. 25 à 49· Consécration épiscopale. - 25.• Incipit ordo ad vocandum seu e:<a­minandum vel consecrandum electum episcopum... Sabbati die, cjrca vesperam,sedenJe domjmo apostoijco j,. aln'o jruta «t/esiam... • (Scrutin nocturne). - '9.• Domùljea vero die, el non in alia /esljvikde, progreditll' dlmlnus aposJolicliS cumdecto el cunclo clero et populo ad ecc/esja'n ubi ipsam lieri vrJt o,dirla/ùnum... _ 34.De otJilio episcopi. Episcopum oportet iudicare, interpretari, consecrare, confir­mare... , - (Pas de bénédiction de la crosse ni de l'anneau; aucune mention de lamitre ni des gants). - 41.• ...debet dia". COfUtcTatllS elmlmunica,e th manu ipsiu$,recipinuiQ saeram Mstia". integram, man" n'us pnll$ osculata... Et tune eonsuratus