Embed Size (px)
Citation preview
FAMILIA
KWARTAALBLAD VAN DIE
GENEALOGIESE GENOOTSKAP VAN SUID- AFRIKA
QUARTERLY JOURNAL OF THE GENEALOGICAL SOCIETY OF SOUTH AFRICA
Jaargang/Volume 52-2015
Nommer 3 / Number 3
ISSN 00147117
i
NUK-LEDE VAN DIE GGSA/NEC MEMBERS OF THE
GSSA - 2015
PRESIDENT - Petro Coreejes -Brink
VISEPRESIDENT/VICE-PRESIDENT-
Dennis Pretorius
TESOURIER/TREASURER - Gerrit Muller
PRODUKTE/PRODUCTS - Simon du Plooy
WEBBLAD/WEB PAGE - Ferdie van Wyk
ii
INHOUDSOPGAWE/CONTENTS
The Gibsons of Willowmore: Part 11
Charlie Els 1
Die Van Wyk’s van Vergelegen 22
Theo van Wyk
Henry Talbot Bowe 42
Margaret Gundry
Memorandum oor die Beskerming van Persoonlike Inligting 54
Neels Coertse
Wie het die ‘a’ uit Taljaard gelaat 64
Tallies Taljaard
Die taalversorging van hierdie uitgawe van Familia is gedoen deur
UP Language Unit / UP Taaleenheid
iii
REDAKSIONEEL
In die derde uitgawe van Familia van 2015 is die finale aflewering
van Charlie Els se “Die Gibsons van Willomore". Let asb daarop dat
die keuse vir die uitleg van die familieregister by die skrywer van die
artikel berus en die redaksie plaas gevolglik die artikel soos deur die
skrywer verskaf. Ons ontvang die artikels in verskillende formate en
so sal u in ‘n latere artikel in hierdie uitgawe ‘n verdere uitleg
raakloop. Die redaksie doen graag 'n beroep op skrywers om so ver
moontlik by die De Villiers uitleg van familiregisters met die
aanbieding van diesulke registers, te hou.
Na aanleiding van vele navrae en onduidelikhede plaas ons in hierdie
uitgawe ‘n artkel deur Neels Coertse: “Memorandum oor die
Beskerming van Persoonlike Inligting. Ons vertrou dat dit groter
duidelikheid oor die Wet en sy bepalings sal verskaf.
Die NUK wil graag die skrywers hartlik vir hul bydraes van artikels
bedank. Skrywers wat reeds artikels ingedien het maar wat nog nie
gepubliseer is nie sal eersdaags hul artikels in druk sien.
EDITORIAL
In this, the third edition of Familia 2015 you can read the final part
of Charlie Els's "The Gibsons of Willowmore". Please note that the
choice for the layout of the article and the way in which the family
register is presented remains the prerogative of the writer and the
article is published in the style provided by the writer. In a
subsequent article, you will find yet another style and layout. The
editorial staff would like to remind witers of articles to kindly use the
De Villiers format for presenting family registers.
After receiving numerous queries and to address uncertainties we
include an article by Neels Coertse: "Memorandum on the Protection
of Personal Information. We trust that the will provide clarity
regarding the Act and its terms and conditions.The NEC would like to
thank the authors for submitting their articles. We can safely say that
the material received so far is sufficient to fill 70% of the available
capacity of the next issue. Authors who have submitted articles that
have yet to be published can rest assured that they wil soon see their
work in print.
1
THE GIBSONS OF WILLOWMORE: PART 2: Charlie Els [email protected]
Christiaan Jacob Johan Els (Charlie) was born
in 1942 in Vrede in the Free State, where he
grew up, went to school and matriculated in
1960. In 1961 he enrolled at the Teacher
Training College in Pretoria and graduated with
a B.Sc. degree, majoring Mathematics and
Geography, at the University of Pretoria in
1965. In 1966 he married Wilma Hickey, the
daughter of the Afrikaans author W. A. Hickey,
in Pretoria, where they still live today. They have two children, a son,
Corné, born in 1969, and a daughter, Margot, born in 1972. In 1995
Charlie became interested in genealogy as a hobby and began to
research his and his wife’s ancestry.
GARRETT RYE GIBSON
George’s fourth child (2nd son), Garrett, was born on 7 September
1877. He was baptized in the Dutch Reformed Church Uniondale on
3 November 1877:
Uniondale
Baptisms 1866-
1888
Familysearch.org
(Note: his father recorded his name as “Gerrit Rye Gibson” on the
Death Notice of his wife, Sarah Ann Rye
2
Garrett married Hester Jacoba Smit, daughter of Willem Stoltz Smit
and Elizabeth Susanna Booysen, in Waterval Boven, district Carolina
on 16 April 1912. He was a salesman at the time. They lived in
Waterval-Boven where all four his daughters were born. In 1942,
they lived in Barberton and by 1945 until the mid-1950s, they lived
in Ermelo where Hester was the manager, first of the Ermelo Hotel
and later the Merino Hotel. She was a good cook and took care of the
meals at the hotel. Among other duties, Garrett served as the
bartender at the Hotel. Their granddaughter, Audrey Woollaston,
whose father died when she was 5 and whose mother, Maccie, the
youngest of the Gibson daughters, was a nursing sister who worked
full-time, lodged with them and went to school in Ermelo from the
age of about 7 until she was 16. She then went to live with her mother
in Germiston. By 1956, Garrett and Jacoba were also living with
Maccie and Audrey in Germiston. During their last years, Garrett and
Hester lived with their daughter, Olga and her husband, Willem
Hickey (beter known as the author W. A. Hickey), in Brits, Transvaal.
Hester enjoyed cooking for the family while Olga devoted herself to
teaching, which she loved.
As Transvaler and citizen of the Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR)
Garrett fought on the Boer side. He was in the Middelburg
Commando. He seems to have been an outstanding burgher (solid
citizen and redoubtable man at arms) in the Anglo Boer War. In 1956,
when he was 79 years old, his former commander, Field Cornet Pieter
Eduard Minnaar (later to become Major and acting Lieutenant-
Colonel) wrote the following in a letter to him:
“Jou naam staan by my altyd hoog aangeskrewe as een van my
getrouste burgers. Ek onthou jou by die buit van die suiker trein toe
kaptein Hely homself aan my oorgegee het en toe ons amper Lord
Kitchener gevange geneem het in Maart 1901 by Elandspruit tussen
Uitkyk en Olifantsrivierstasie. Jy onthou seker ook nog die nag toe jy
saam met my by Machadodorp was om te gaan spioen om 800
trekosse te gaan buit.”
(Your name always remains in high standing with me as one of my
most loyal Burghers. I remember you with the capture of the Sugar
Train, when Captain Hely surrendered to me and when we almost
captured Lord Kitchener in March 1901 at Elandspruit between Uitkyk
and Olifant River Station. You probably also remember the night
3
when you were with me to spy on Machadodorp to capture 800
draught oxen).
Abstract from letter of Field Cornet P. E. Minnaar to Garrett Gibson
dated 5 January 1956:
“On 26 Dec 1900 Captain Jack Hindon, Commandant Karel Trichardt
and Field Cornet Piet Minnaar (writer of the letter) decided to destroy
a train at Pan Station. The train was loaded with Christmas
refreshments, champagne, mail and documents. On 13 Feb 1901
Commandant Trichardt and Lieutenant Henri Slegtkamp captured a
trainload of sweets and treats intended for the British soldiers near
Brugspruit in the Eastern Transvaal. The Boers bequeathed the
appellation ‘Suikertrein’ (sugar train) to it. (22)
Garrett was involved in many battles, namely the Battles of Dundee,
Modderspruit, Tugela, Spioenkop (all in Natal) and the Battles of
Crocodile River (Lydenburg) and Dalmanutha*) (on the farm
Bergendal at the junction of the Carolina and Dalmanutha roads near
the town of Belfast) in the Transvaal. The Battle of Dalmanutha was
the last set-piece battle of the Second Anglo-Boer War. It lasted from
21–27 August 1900. (A pitched battle or set piece battle is a battle
where both sides choose to fight at a chosen location and time and
where either side has the option to disengage either before the battle
starts, or shortly after the first armed exchanges). (23)
He was thus not captured early in the war. Unlike many of the other
Boer captives who were in concentration camps for two or more
years, he was a Prisoner of War for only a little more than two
months; the peace treaty "Vrede van Vereniging" was signed on 31
May 1902.
He was eventually captured on 20 February 1902 at a farm
Nooitgedacht (not to be confused with the Battle of Nooitgedacht on
13 December 1900 in the Hekpoort area about 40 km west of
Pretoria, the biggest and most successful battle for the Boers). The
Nooitgedacht where Garrett was captured is in the Botha’s berg 40
km north of Middelburg, Transvaal. The Boers were caught in
unenviable circumstances; completely cornered in exceedingly rough
terrain. Soldiers from the Australian contingents were involved on the
British side. In an Australian publication “The War with Johnny Boer”
4
by Max Chamberlain and Robin Droogleeger (24) the event is
described as follows:
“There were about 300 of them. Some managed to make their escape
early, and among those who succeeded in getting away was
Commandant Trichardt. The bulk of the commando however, was
driven on to Doornkloof and Colonel Williams handled his troops so
admirably that at last there was no possible way of escape for the
flying Boers except by way of a particularly deep kloof. Undaunted by
the huge rocks which lined the precipitous sides of the valley, many
of them urged their horses down it. In this supreme effort to avoid
capture they seemed utterly regardless of consequences, and not a
few received serious injuries through their horses falling with them,
while several of the frantically-spurred animals were afterwards
found to have broken their backs and legs by the violent contact with
the rocks. But even those who reached the bottom of the kloof safely,
hoping that the road to freedom there lay unimpeded, were doomed
to terrible disappointment, for they found their further progress
barred by the other columns, which had taken up positions in front,
while behind them, equally regardless of consequences, parties of our
men tore madly down after them.
“The Boers were thus completely cornered. Escape for those
remaining was now an absolute impossibility, and realising this fact
as our troopers rode among them shouting "Hands up!" they
accepted the inevitable. It was a remarkable scene, furnishing
…...and so on.
We skip to the later part of the account relating the unfortunate
outcome for Garrett and his comrades:
It was in every respect a most important capture. At least two Boers
were killed – we heard next day of several other bodies having
subsequently been found - and our ambulance wagons took back to
camp nine wounded Boers, whilst our prisoners totalled no fewer than
163, all being armed and belonging to the famous Middelburg
commando. When questioned each one declared he had been fighting
since the beginning of the war. Very many of them spoke English
excellently, and readily admitted that they had long been sick and
tired of the war but had felt it their duty to keep on fighting. The…….”
And so to the conclusion.
5
(Extract from page 555 of “The War with Johnny Boer; Australians
in the Boer War 1899 – 1902 (25))
Being fluent in Afrikaans and English, Garrett could well have been
one of the captives referred to in the remark: “Very many of them
spoke English excellently”. Regarding his capture, his Field-Cornet,
P. E. Minnaar, wrote the following in his above-mentioned letter:
Further abstract from letter of Field-Cornet P. E. Minnaar to Garrett
Gibson dated 5 January 1956.
“Garrett was sent to India as a Prisoner of War (no 29681) in the
Kakul (Kakool) prisoner of war camp in Abbottäbad in the north
of the present Pakistan (then part of India)” :
Locality of Kakul Prisoner of War Camp near Abottäbad (now
Pakistan) (25)
He left South Africa on the ship "Bavarian" on 6 March 1902 and
arrived in India on 21 March 1902. He was 24 years old and still
unmarried:
6
Sketch of the S. S. Bavarian
(1904)
Prisoners of War at Cape Town and Natal (Source: Prisoners of War
Register, British Records) (26)
The British took over 25,000 Boer prisoners of war and shipped them
to their other colonies, while confining civilians, including women and
children, in concentration camps in South Africa. Prisoners were sent
to India from April 1901 when the facilities in St. Helena, Ceylon (now
Sri Lanka) and Bermuda became inadequate. At the end of the war
in 1902, a total of 9,125 of the Boer prisoners of war, including some
7
foreign volunteers) were in about twenty cantonments all over India.
This was the largest number in any colony. (27)
In contrast thus to his father, who was a resident and burgher of the
Cape Colony and was thus a British citizen, who received the “Queens
South African Medal” for his contribution to the British side, his son
Garrett received the Anglo Boer War medal for his contribution on the
Boer side. Father and son thus fought on different sides in the war.
Each clearly just did his duty by fighting for his country:
G. R. Gibson’s Anglo Boer War medal
The above-mentioned Field-Cornet Pieter Eduard
Minnaar and Commandant Karel Trichardt signed
his application listing other engagements in which
he had participated as well, including Dundee
(Natal), Modderspruit, Tugela, Spioenkop (then
spelled Spionkop), Dalmanata (spelled
Dalmanutha elsewhere), Crocodile River
(Lydenburg) and (as said on the application form)
“etc., etc., etc.”
G. R. Gibson’s application for his War Medal (24 November 1922)
(28)
8
Garrett’s future wife, Hester Jacoba Smit was, with her parents,
Willem Stoltz Smit and Elizabeth Susanna Booysen, in the Belfast
Concentration Camp. Hester was seven years old on arrival at the
camp on 4 June 1901. Her Camp ID number was 112017. They came
from a farm Twyfelaar in the district of Carolina, where her parents
were “bywoners” (sub-farmers, a class of agricultural employee,
often uprooted and disenfranchised by the war, but not a menial
labourer in the true sense. Often a whole family was accommodated
in this way and worked for their keep in the service of the landowner).
They were later transferred to the Merebank Concentration Camp
near Durban. (29)
Garrett’s surviving siblings who didn’t die young were his brother
Herbert and his half-sister and half-brother, Agnes and Frederick
Clifford, children of his father’s second wife, Mary Caroline. Both
Garrett and Herbert were keen cricketers. Herbert was the secretary
of the Wanderers Cricket Club in Johannesburg for 10 years from
1895 to 1905. He received a medal for his performance of this ofice
from the club:
Herbert Gibson’s Pocket Watch
Chain Pendant 1905
Before his death in 1941 he was
a member of the editorial staff of
"The Friend", a newspaper of the
Argus Group in Bloemfontein.
The Friend maintained a liberal
stance throughout its
publication, and news stories
were frequently sympathetic to
blacks and "coloureds" in Africa.
The paper became aligned with the United Party, the ruling party
from 1934-1948. The Friend continued publication until July 1985
when it stopped printing. (30)
9
Herbert was also an assistant preacher in the Methodist Church in
Bloemfontein:
Trinity Methodist Church, Charles
Street, Bloemfontein
He died unmarried in the
“Keimouth Private Hotel” in Komga
in the Eastern Cape at the age of
65.
Herbert, who never married, was
George Frederick Gibson’s eldest
son. The second son, Garrett Rye,
only had daughters, and the third son, Clifford Rye died young. The
elder Gibson’s only male descendants carrying the Gibson surname
were his two grandsons, Patrick George Gibson and Dennis Clifford
Gibson, children of his fourth son, Frederick Clifford Gibson, child of
his second wife, Mary Caroline:
10
No information could be found about descendents, if any, of two
grandchildren, Patrick George and Dennis Clifford Gibson.
GARRETT RYE GIBSON’S CHILDREN
Garrett and Hester’s four daughters were Susan Elizabeth (“Toy”), born 12 March 1913; Sarah Olga (“Olga”), born 4 July 1915; Hester Constance (“Connie”) , born 27 February 1917; and Agnes May (“Maccie”), born 24 June 1919.
Garrett and Hester Gibson and their four daughters: L to R: Sarah
Olga (“Olga”); (Inset): Hester Constance (“Connie”); Agnes May
(“Maccie”) and Susan Elizabeth (“Toy”).
11
SARAH (KNOWN AS OLGA) HICKEY
Olga completed her secondary school career at Belfast and her
teacher's training at the Johannesburg College of Education under the
aegis of the University of the Witwatersrand. In 1937 she started
teaching in Standerton, Transvaal. She met Willem Hickey in the
same year and they were married three years later in 1940. She
joined the teaching staff at Brits primary school where she taught
Grade one pupils as an English medium teacher until her retirement
in 1975 at age 65, whereupon she extended her teaching career by
one more year at the school for Indians in the same town.
Her husband, Willem Hickey, died in December 1989. He was the
well-known author W A Hickey, who wrote 13 books (mainly youth
literature in Afrikaans and some in English), many short stories and
a number of radio plays and serials between 1967 and 1988. They
had 3 children: a son Leon and two daughters, Wilma and Beulah.
Leon and his wife Winnie were tragically killed on 8 September 1970
in a car accident. They had a daughter, Lean who was 13 months old
at the time of the accident. She was fortunately not with them in the
car. She was adopted by her maternal uncle’s brother, Henk Bakker
and his wife Mieke. She knows her background and regards Henk and
Mieke as her parents. Both the Bakkers and the Hickeys are her
family. She is married to Jacques Coetzer, an artist, and they have
two children, a son, Jan and a daughter Juliana.
Wilma is the second child. She married Charlie Els, a town planning
consultant. Wilma is a qualified speech therapist and started her
career in the service of the Transvaal Education Department as a
school speech therapist in Pietersburg. Thereafter she worked at the
H. F. Verwoerd Hospital for many years and later for the Sonitus
School for the Hard of Hearing. When her children finished school,
Wilma did a diploma in fashion design and now works from home
designing and making clothes for selected clients. They have two
children, a son Corné and a daughter Margot.
Corné lives in Hurlingham, Johannesburg. He is a change
management consultant and works from offices in Melrose Arch,
Sandton, Johannesburg.
Margot is married to Andries Lüdik, an attorney who had his own
practice in Pretoria before they emigrated to Perth, Western Australia
12
in 2009 where he practices as a solicitor in capacity as Senior
Associate at Lavan Legal. Margot is a midwife and had a prenatal and
natura birthing unit at Femina Hospital in Pretoria before they
emigrated to Australia. She now works at the St John of God Murdoch
hospital in Perth. They have two children, a boy, Alexander and a girl,
Juliet.
Beulah, Olga's youngest daughter, lives in Hluhluwe, Kwazulu-Natal
with her husband, Hammersley. She established a very successful
embroidery business known as Tunga and markets embroidery work
with an African theme internationally. She also runs gift and curio
shops at certain hotels and lodges at Hluhluwe. They have 3 sons,
Charles Christiaan and twins, Leon and Willem.
Charles Christiaan is a chartered accountant (CA) and is Director,
Financial Reporting Change at Barclays Bank, London. He lives in
London with his wife Natalia Mityaeva. They have two children, a boy,
Nikolai and a girl, Elizaveta.
Leon and Willem are also CAs. Leon lives in New York, USA with his
wife Carien (born Lambrechts) and his son Ben. He is Vice-President
of J P Morgan, the well-known and highly prominent banking concern.
Willem, who lives in Los Angeles, USA with his wife Rhian and their
son Ian is Vice President, Corporate Controller at International
Rectifier.
Olga’s husband Willem Hickey was a station master of the South
African Railways, stationed in various localities until he ended up in
Brits, Transvaal. He later retired to become a full-time writer. As
noted above, he wrote 13 books and was best known for "Twee vir 'n
Stuiwer". In later life he developed Alzheimer’s disease. Olga looked
after him until his death. She then moved to Pretoria where she first
took up residence at a retirement village called Nimmersat near the
Pretoria General Hospital to which she normally walked regularly and
over time became known as the "jacaranda lady" who assisted with
the children in the wards. Later she moved to a retirement complex
called Jacaranda Haven where she lived until her death in 2009.
DESCENDANTS OF GEORGE FREDERICK GIBSON
George Frederick Gibson’s known descendants are the following:
13
1 GEORGE FREDERICK GIBSON. Born: 4 August 1840 at Belfast,
Ireland. Died: 1924 at Waterval Boven, Transvaal, South Africa.
+Sarah Ann Rye, Born: 1843 at Uniondale, Cape Colony, South
Africa. Married: 22 June 1872 at Willowmore, Cape Colony, South
Africa. Father: GEORGE RYE. Mother: Eleanor Moore. Died: 28 July
1888 on the farm Warm Bath alias Hot Spring, district Uniondale,
Cape Colony, South Africa.
............ 2 Jane Eleanor Gibson. Born: 10 May 1873 at Port Elizabeth,
Cape Colony, South Africa. Died: 28 September 1873 at Port
Elizabeth, Cape Colony, South Africa.
........... 2 Maggie Elizabeth Gibson. Born: 10 April 1874 at Port
Elizabeth, Cape Colony, South Africa. Died: 22 August 1890 on farm
Warm Bath alias Hot Spring, district Uniondale, Cape Colony, South
Africa.
............ 2 Herbert Edgar Gibson. Born: 26 May 1876 at Willowmore,
Cape Colony, South Africa. Died: 21 April 1941 in Keimouth Private
Hotel, Komga, Cape Province, South Africa.
............ 2 Garrett Rye Gibson. Born: 7 September 1877 on the farm
Warm Bath alias Hot Spring, distr. Uniondale, Cape Colony, South
Africa. Died: 18 June 1967 in Pretoria, Transvaal, South Africa
+[Note: Check marriage symbol./ed.]Hester Jacoba Smit. Born:
29 July 1893 at Carolina, Transvaal, South Africa. Married: 16 April
1912 at Waterval Boven, district Carolina, Transvaal, South Africa.
Father: Willem Stoltz Smit. Mother: Elizabeth Susanna Booysen.
Died: 14 November 1981 at The Hill, Johannesburg, Transvaal, South
Africa.
.................... 3 Susan Elizabeth Gibson. Born: 12 March 1913 in
Waterval-Boven, Transvaal, South Africa. Died: 27 August 2001 at
Ermelo, Mpumalanga, South Africa. +Christiaan Hendrik de Jager.
Born: 6 May 1904 on farm Tafelkop, Ermelo, Transvaal, South Africa.
Married: 3 September 1931 at Waterval Boven. Father: Willem de
Jager. Mother: Anna Rozina de Jager. Died: 5 March 1982 at Ermelo,
Transvaal, South Africa.
.............................. 4 Willem de Jager. Born: 30 April 1933 at
Ermelo, Transvaal, South Africa. Died: 1 May 1995 at Reitz, O.F.S.,
South Africa +Maria Elizabeth Kruger Born: 21 November 1939 at
14
Edenburg, O.F.S., South Africa. Married: 10 December 1960 at
Edenburg, O.F.S., South Africa.
........................................... 5 Christiaan Hendrik de Jager. Born:
12 December 1961 at Ermelo, Transvaal, South Africa. +Emerentia
Smit. Married: 4 November 1984 at Springs, Transvaal, South Africa.
........................................... 5 Theunis Gertse de Jager. Born: 3
November 1962 at Ermelo, Transvaal, South Africa. Died: 4
November 1962 at Ermelo, Transvaal, South Africa.
........................................... 5 Willem de Jager. Born: 12 February
1964 at Dennilton, Groblersdal, Transvaal, South Africa.
........................................... 5 Susan Elizabeth de Jager. Born: 17
September 1969. +Johan Otto. Born: 23 January 1967 Married: 8
August 1992 at Magudu, KwaZulu-Natal, South Africa.
.................................................. 6 Rochelle Otto. Born: 14
August 1996.
.................................4 Hester Jacoba de Jager. Born: 27
November 1937 at Ermelo, Transvaal, South Africa. Died: 26
February 1996 at Pretoria, Transvaal, South Africa. +Eduard Haensel.
Born: 13 May 1938.
......................................... 5 Sonja Alfrede Charlotte Haensel.
Born: 27 October 1961 at Pretoria, Transvaal, South Africa. +Carol
Hugo Herdijzer. Born: 8 November 1960 at Pretoria, Transvaal, South
Africa.
....................................................... 6 Marco Herdijzer. Born: 16
November 1987 at Pretoria, Transvaal, South Africa.
....................................................... 6 Hanno Herdijzer. Born: 15
February 1990 at Pretoria, Transvaal, South Africa.
....................................................... 6 Luan Herdijzer. Born: 3
October 1986 at Pretoria. Died: 4 October 1986 at Pretoria,
Transvaal, South Africa.
............................................... 5 Chris Hendrik Haensel. Born: 15
November 1962 at Pretoria, Transvaal, South Africa.
................................................5 Rosemarie Haensel. Born: 1
15
February 1963 at Pretoria, Transvaal, South Africa.+Andrew. Born:
Appr. 1958.
.................................. 4 Gerrit Lodewyk de Jager. Born: 18
February 1945 at Ermelo, Transvaal, South Africa. +Engela Maria van
Wyk. Born: 4 December 1957 at De Doorns. Married: 12 December
1972 atn Piet Retief, Transvaal, South Africa.
...................................................5 Annelle de Jager. Born: 23
October 1973 at Ermelo, Transvaal, South Africa.
...................................................5 Christiaan Hendrik de Jager.
Born: 30 August 1974 at Ermelo, Transvaal, South Africa.
...................................................5 Gerrit Lodewyk de Jager.
Born: 11 February 1977 at Ermelo, Transvaal, South Africa.
...................................................5 Susan Elizabeth de Jager.
Born: 27 November 1981 at Ermelo, Transvaal, South Africa. *2nd
Wife of Gerrit Lodewyk de Jager: +Marianna Renate Naude. Born: 3
May 1970 at Bethal, Transvaal, South Africa. Married: 6 October 1990
at Ermelo, Transvaal, South Africa.
.................................................. 5 Johan Riaan de Jager. Born: 9
January 1989 at Piet Retief, Transvaal, South Africa.
.................................................. 5 Lizet de Jager. Born: 15 April
1991 at Ermelo, Transvaal, South Africa.
................................... 4 Anna Rozina de Jager. Born: 8 December
1948 at Ermelo, Transvaal, South Africa. +Lybrand Lourens Doman.
Born: 16 August 1950 at Postmasburg. Married: 4 May 1971 at
Pretoria, Transvaal, South Africa.
...................................................5 Annalize Doman. Born: 6
March 1972 at Pretoria, Transvaal, South Africa.
...................................................5 Johan Doman. Born: 13
February 1976 at Kimberley, Cape Province, South Africa.
...................... 3 Sarah Olga Gibson. Born: 4 July 1915 at Waterval-
Boven, Transvaal, South Africa. Died: 19 August 2009 at Jacaranda
Haven, Nieuw Muckleneuk, Pretoria, Transvaal, South Africa.
+Willem Andries Hickey. Born: 9 August 1909 at Volksrust,
Transvaal, South Africa. Married: 28 December 1940 at Piet Retief,
16
Transvaal, South Africa. Father: William Andrew Hickey, Mother:
Christina Maria Frederica Bolton. Died: 18 December 1989 at
Pretoria, Transvaal, South Africa.
………………………………………….4 Leon Hickey. Born: 17 December 1941
at Pretoria, Transvaal, South Africa. Died: 9 September 1970 at
Middelburg,Transvaal, South Africa. +Ewina Sertina Bakker. Born: 13
June 1944 in Groningen, The Netherlands. Married: 18 December
1965 in Pretoria, Transvaal, South Africa. Father: Jan Willem Bakker,
Mother: Aaltje Dekker. Died: 9 September 1970 at Middelburg,
Transvaal, South Africa.
...................................................5 Lean Hickey Bakker. Born: 1
July 1969 at Middelburg, Transvaal, South Africa. +Johan Izak
Jacobus Coetzer. Born: 27 April 1968 at Kimberley, Northern Cape,
South Africa. Married: 5 March 1994 at Pretoria, Transvaal, South
Africa. Father: Gert Robert Coetzer, Mother: Hermina Alowina Fick.
.......................................................... 6 Jan Leon Coetzer. Born:
18 April 2002 at Pretoria, Transvaal, South Africa.
...........................................................6 Juliana Coetzer. Born:
11 November 2004 at Pretoria, Transvaal, South Africa.
…………………………………………. 4 Olga Wilma Hickey. Born: 17 June 1944
at Pretoria, Transvaal, South Africa. +Christiaan Jacob Johan Els.
Born: 15 August 1942 at Vrede, O. F. S. Married: 17 December 1966
at Pretoria, Transvaal, South Africa. Father: Nicolaas Jacobus Els,
Mother: Martha Johanna Magdalena Catharina Olivier.
..................................................5 Corné Els. Born: 29 July 1969
at Pretoria, Transvaal, South Africa.
..................................................5 Margot Els. Born: 27 May 1972
at Pretoria, Transvaal, South Africa. +Andries Petrus Jacobus Ludik.
Born: 18 December 1969 at Pretoria, Transvaal. Married: 25 March
1995 at Pretoria. Father: Cornelius Abraham Ludik, Mother: Helena
Magrietha Johanna McDonald.
....................................................... 6 Donald Alexander Ludik.
Born: 3 October 2001 at Pretoria, Transvaal, South Africa.
....................................................... 6 Juliet Anne Ludik. Born: 3
March 2003 at Pretoria, Transvaal, South Africa.
17
.................................... 4 Beulah Hickey. Born: 31 July 1945 at
Godwin River, Transvaal, South Africa. +Charles Frederick
Hammersley Meintjes. Born: 6 April 1924 at Piet's Hoek, Ladysmith,
Natal, South Africa. Married: 7 December 1968 at Pretoria, Transvaal,
South Africa. Father: Charles Frederick Meintjes, Mother: Aletta
Johanna Friend.
............................................. 5 Charles Christiaan Meintjes. Born:
4 July 1970 at Empangeni, Natal +Natalia Mityaeva. Born: 14 March
1975 in Khabarovsk, Russia. Married: 23 November 2007 in Russian
Orthodox Cathedral, 57 Harvard Rd, Chiswick, London. Father:
Vladimir Mityaeva, Mother: Valentina Buryak.
.......................................................6 Nikolai Hammersley
Meintjes. Born: 17 May 2009 in London, England.
...................................................... 6 Elizaveta Meintjes Born: 2
June 2011 in London, England.
............................................. 5 Leon Hammersley Meintjes. Born:
23 May 1980 at Durban, Natal, South Africa. +Carien Lambrechts.
Born: 18 July 1981 in Johannesburg, Transvaal, South Africa.
Married: 20 December 2008 on the farm Pro-Nobis near Hluhluwe,
KwaZulu-Natal, South Africa. Father: Hugo Lambrechts, Mother:
Anna Maria van Niekerk.
………………………………………………………………..6 Ben Hugo Frederick
Meintjes Born: 5 October 2012 in New York, USA.
..............................................5 Willem Andries Meintjes. Born: 23
May 1980 at Durban, Natal, South Africa. +Rhian Kidd. Born: 30
June 1977 in Ohio, USA.
.......................................................6 Ian Charles Meintjes. Born:
12 September 2014 in Los Angeles, California, USA.
....................... 3 Hester Constance Gibson. Born: 27 February 1917
at Waterval-Boven, Transvaal, South Africa. Died: 31 March 1993 at
Pretoria, Transvaal, South Africa. +Bernardus Hermanus Quinn.
Born: 14 April 1912 at Pretoria, Transvaal, South Africa. Married:
Appr. 20 December 1938. Died: 6 January 1982 in Pretoria,
Transvaal, South Africa.
18
................................... 4 Merle Quinn. Born: 4 November 1943 at
Pretoria, Transvaal, South Africa. +Ian Robert Goodwin. Born: 14
May 1938 at Johannesburg, Transvaal, South Africa. Married: 27
January 1968 at Florida, Transvaal, South Africa.
................................................5 Tracey Goodwin. Born: 28
December 1969 at Discovery, Florida, distr. Roodepoort, Transvaal,
South Africa. +Gideon Gysbert Muller. Born: 11 March 1968 at
Benoni, Transvaal, South Africa. Married: 25 July 1992 at Benoni,
Transvaal, South Africa.
................................................5 Paul Andrew Goodwin. Born: 21
December 1975 at Pretoria, Transvaal, South Africa.
..........................3 Agnes May Gibson. Born: 24 June 1919 at
Waterval-Boven, Transvaal, South Africa. Died: at Johannesburg,
Transvaal, South Africa. +Thomas Mountford Woollaston. Born: 24
November 1914 at South Africa. Married: Appr. 1937. Died: 6 May
(or 18 July) 1943 in Frontier Hospital, Kimberley, Northern Cape
Province, South Africa.
................................. 4 Audrey Rene Woollaston. Born: 23 October
1938 at Waterval-Boven, Transvaal, South Africa. +Petrus Coenrad
Jacobs. Born: 19 July 1931 at Johannesburg, Transvaal, South Africa.
Married: at Germiston. Father: Pieter Coenraad Jacobs. Mother:
Petronella Willemina Fick. Died: 2 April 1987 at Johannesburg,
Transvaal, South Africa.
................................................5 Michelle Jacobs. Born: 29
January 1964 at Johannesburg, Transvaal, South Africa.
+Christopher John Gilday. Born: 1 February 1961 at Vereeniging,
Transvaal, South Africa. Father: Kenneth John Gilday, Mother:
Cornelia Francina Johanna van der Westhuizen.
........................................................ 6 Kyle Christopher Gilday.
Born: 15 June 1993 at Nelspruit, Transvaal, South Africa.
........................................................ 6 Tristan Gilday. Born: 26
March 1997 at Nelspruit, Transvaal, South Africa.
................................................5 Janine Jacobs. Born: 8 October
1965 at Johannesburg, Transvaal, South Africa. +Paul Abraham du
Plessis. Born: 20 March 1961 in South Africa. Married: 23 January
19
1993 at Middelburg, Transvaal, South Africa. Father: Paul Abraham
du Plessis, Mother: Mathilde Suzan Bekker.
........................................................ 6 Deidre du Plessis. Born:
20 April 1995 at Middelburg, Transvaal, South Africa.
........................................................ 6 Heideli du Plessis. Born:
12 September 1997 at Middelburg, Transvaal, South Africa.
........................................................ 6 Paul Abraham du Plessis
Born: 15 January 2003 at Middelburg, Transvaal, South Africa.
................................................5 Conrad Jacobs. Born: 26 May
1970 at Johannesburg, Transvaal, South Africa Died: 2 April 1986 at
Johannesburg, Transvaal, South Africa.
............ 2 Clifford Rye Gibson. Born: 18 October 1879 on farm Warm
Bath alias Hot Spring, dist. Uniondale, Cape Province, South Africa.
Died: 8 March 1880 at Uniondale, Cape Province, South Africa. *2nd
Wife of GEORGE FREDERICK GIBSON: +Mary Caroline NN. Born:
Appr. 1850. Married: 1889-1890. Died: Bef 1899 in South Africa.
............2 Agnes Gibson. Born: 1 December 1890 at Willowmore,
Cape Province, South Africa. Died: 28 November 1981 at Strand,
Cape (possibly but doubtful: she more likely died before 1941).
............2 Frederick Clifford Gibson. Born: March 1893 at
Willowmore, Cape Province, South Africa. Died: 23 September 1954
in his house at 25 Main Road, Springfield, Walmer, Port Elizabeth,
Cape Province, South Africa. +Ivy Kathleen Whatley. Born: Appr.
1898 in South Africa Married: Appr. 1918 at Port Elizabeth, Cape
Province, South Africa. Died: post-1954 in South Africa.
........................ 3 Colleen Gibson. Born: Appr. 1920 at Port
Elizabeth, Cape Province, South Africa.
........................ 3 Patrick George Gibson. Born: Appr. 1922 at Port
Elizabeth, Cape Province, South Africa.
........................ 3 Dennis Clifford Gibson. Born: Appr. 1924 at Port
Elizabeth, Cape Province, South Africa.
CHARLIE ELS, PRETORIA, January 2015
Sources: (1) 1820 Settlers; Wikipedia Encyclopedia: http://en.wikipedia.org/wiki/1820_Settlers
20
(2) 1820 Settler Genealogies and Other Information: http://1820settlers.com/genealogy/settlershowparty.php?party=Dy ason
(3) The Settler Handbook; Nash, M D; 1987 (4) The RYE family; John Rye of Hadleigh, Suffolk (5) World Names Profiler: http://worldnames.publicprofiler.org/ (6) British South Africa; a history of the Colony of the Cape of Good Hope, from its conquest 1795 to the
settlement of Albany by the British emigration of 1819 -- ; with notices of some of the British Settlers of 1820: https://archive.org/details/britishsouthafri00camp
(7) Inhabitants of Port Elizabeth; 1855 Cape Almanac: National Archives & Library (8) Willowmore Tourist Information. Baviaans Municipality:
http://www.baviaans.co.za/page/Willowmore (9) Sword in the Sand: The life and death of Gideon Scheepers; Johannes Meintjes; Tafelberg Uitgewers;
1969 (10) Routes.co.za; Willowmore Municipality:
http://www.routes.co.za/ec/willowmore/index.html (11) Cape Archives, IBC 6-3, transcribed by Kerry and Guy Bates from photographs by André van Wyk. (12) Cape and Natal News 1858, October – December; Trisha McLeod - 6 January 2012. (13) Register of Births and Deaths of Emigrants at Sea for the years 1854 to 1860; CO386/171 National
Archives, Kew. (14) Aided Immigration from Britain to South Africa 1857- 1867 – Esmé Bull; Human Sciences Research
Council; Pretoria, 1991 (15) Bronwaters van Genesing; Prof. Bun Booyens; Tafelberg 1981 (16) eGGSA Library: Photos by Janet Melville: Oct 2009:
http://www.eggsa.org/library/main.php?g2_itemId=226169 (17) Waterval-Boven Cemetery Register: http://www.eggsa.org/library/main.php?g2_itemId=781712
http://www.eggsa.org/library/main.php?g2_itemId=767687 (18) Colonial Soldiers who served in the Boer War; WO 126 Indexes:
http://www.britishmedals.us/kevin/wo126.html (19) Nominal Roll of the Willowmore Town Guard, a colonial unit of the Boer War of 1899-1902; Index
compiled from WO 127 at the National Archives, Kew by Jim Murray. (20) British medals http://www.britishmedals.us/kevin/wo126.html (21) Uniondale Baptisms 1866-1888 (FamilySearch.org):
https://familysearch.org/pal:/MM9.3.1/TH-266-12442-39364-39?cc=1392488&wc=10831393 (22) Slegtkamp van Spioenkop: Oorlogsherinneringe van Kaptein Slegtkamp. Saamgestel uit sy dagboek;
Dirk Mostert; Nasionale Pers Bpk., 1945 (23) Wikipedia, the free encyclopedia:
http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Bergendal http://en.wikipedia.org/wiki/Pitched_battle (24) The War with Johnny Boer; Max Chamberlain & Robin Droogleeger; Australian Military History
Publications, Loftus, NSW, Australia; 2003. (25) FibiwikiAn Encyclopaedia about Life in British India:
http://wiki.fibis.org/index.php?title=Abbottabad#Former_Boer_War_POW_Camp (26) Prisoners of War at Cape Town and Natal (Source: Prisoners of War Register, British Records). (27) History of the War in South Africa, 1899-1902; Captain Maurice Harold Grant: Hurst and Blackett
Limited; Londen, 1910) (Volume IV, Appendix 20). (28) Documentation Center SANDF, Schwekerdt Building, Visagie Street, Pretoria (29) British Concentration Camps of the South African War: 1900 1902
http://www2.lib.uct.ac.za/mss/bccd/(30) The Friend; Centre for Research Libraries: http://www- apps.crl.edu/areastudies/CAMP/collections/friend.htm
21
ARGIEFTOERE
Die NUK van die GGSA reël
jaarliks toere na verskeie
argiewe in die RSA. Die
afgelope paar jaar is 'n toer
onderneem na die Kaapse
Argiefbewaarplek (KAB) in
Roelandstraat in Kaapstad. Die
toer word so gereël dat daar
voorsiening gemaak word vir
navorsing in die argief vir drie
dae. Dit word opgevolg met 'n
besoek en geleentheid vir navorsing by GISA in Stellenbosch en
afwisselend by die Hugenote Museum, Drakenstein Heemkring of
verskillende Setlaarplase. Elke toer word egter so aangepas dat dit
so ver moontlik die navorsingsversoeke van die lede akkommodeer.
Die toer vind gewoonlik gedurende Augustus van elke jaar plaas.
Hierdie toergroep uit ander provinsies as die Wes-Kaap, vertrek per
vliegtuig van die OR Tambo Lughawe. Die groep gaan in ʼn hotel in
Kaapstad tuis. Die vlug, akkommodasie, twee etes per dag en
vervoer na die verskillende argiewe word ingesluit in die koste van
die toer. Vanaf 2015 bestaan daar ook ʼn aparte werksweek in die
Kaapse argiewe vir lede wat nie van die Noorde af kom nie, wat vir
hul eie huisvesting en vervoer wil sorg.
Alhoewel die toere tans as bestemming die Kaap het, kan toere ook
na ander argiefbewaarplekke soos na Pretoria, Bloemfontein,
Pietermaritzburg en by instansies in die Oos-Kaap gereël word, sou
die aanvraag daarvoor voldoende getalle oplewer.
Die toerorganiseerder is Ellen Harmse en sy kan gekontak word by
[email protected] of by 072-594-9050.
22
DIE VAN WYKS VAN VERGELEGEN Theo van Wyk [email protected]
Louis Theodore (Theo) van Wyk is op Schweizer-
Reneke gebore en het sy skoolloopbaan by
Laerskool Amalia en Hoërskool Schweizer-Reneke
voltooi. Theo studeer aan Onderwyskollege Hei=
delberg en drie universiteite. Aan die Universiteit
van Pretoria verwerf hy die PhD in Opvoedkunde.
As jong onderwyser verruil hy die klaskamer vir
die lesinglokaal aan Tukkies se Fakulteit van
Opvoedkunde. Vandaar is hy terug na
Transvaalse Onderwys Departement waar hy sy
beroepsloopbaan as Superintendent van Onderwys afsluit.
Sy genealogiese belangstelling is sy vader- en moederlyn (Mahne
familie). Behalwe genealogie is ander stokperdjies houtwerk,
geskiedenis, 'n bietjie tuinmaak en as daar nog tyd oor is hou hy
vakansie. “So in die stilte was ons 10 Julie 50 jaar getroud. Ek met
my eerste vrou en sy met haar eerste man.”
VERGELEGEN
Dit is Woensdag 19 November 2014 en Oudtshoorn se strate is stil
terwyl ek en Rina van verkeerslig na verkeerslig beweeg. Ons het die
pad na die Kangogrotte gekry en ry tussen besproeiingslande en
volstruise na die plaas Vergelegen. Dit is waar vier geslagte van my
voorouers gewoon het.
Die eienaar van Vergelegen Johan du Plessis, met wie ons ’n afspraak
het, het gesê agt kilometer vanaf Oudtshoorn op pad na die grotte is
daar ’n wegwyser met die naam Vergelegen.
Vinnig is die agt kilometer verby en ons is op ’n grondpad tussen
struik en bos van die Kleinkaroo. Geen woonhuise is te sien nie, net
wildheinings. Ons sien elande en ’n duiker hardloop rustig voor die
motor. Seker om die pad na Vergelegen te wys. Ons hou stil om foto’s
van die Swartberge te neem en ry verder. Na 12 kilometer is daar ‘n
naambord met die naam Wakkerloop. Ons draai af in ’n vallei en ry
langs die Cangorivier, in die rigting van die Swartberge. Toe meteens
die besef. Dit is Vergelegen!
23
Die plaaspad lei ons vir bykans 2 kilometer na die Kaaps-Hollandse
opstal. Nog voor die huis tussen die bome sigbaar was, groet die tuin
met inkas in blom, broodbome wat nuwe lewe stoot, struike en
grasperk.
Johan ontmoet ons in die ou kerkhof waar ons besig was om
aantekeninge te maak en foto’s te neem met die woorde: ”Welkom
op Vergelegen, die nommer een plaas. Nie in Oudtshoorn nie, maar
in Suid- Afrika” en maak dadelik verskoning vir sy vrou wat ander
verpligtinge het.
Hy gaan wys ons die lappe beet-, uie- en raaplande onder
besproeiing. Die saad sou eersdaags vir die oorsese mark geoes
word. Verder word geboer met Angorabok, skaap, Bonsmaras en
volstruis. Etlike damme is in die Cango gebou, om water te voorsien
aan ’n paar honderd sproeipunte wat onder natuurlike druk
gelyktydig kan besproei. Johan vertel dat die kontoere van die ou
water leivore so goed beplan is deur die Van Wyks dat van hulle
vandag nog in gebruik is.
Terug in die kerkhof is ons tussen grafte wat ongemerk is. Ander met
grafskrifte wat nie meer leesbaar is nie. Dan ook die wat die natuur
besig is om vir altyd weg te steek. Ook plekke waar dit lyk of daar
grafte is. Gelukkig ook ’n paar wat bevestig dat dit die tersaaklike
kerkhof is. Gedeeltes van die oorspronklike huis wat vermoedelik in
die 18de eeu gebou is, staan nog en is deel van die buitegeboue. Ek
staan in die hoofslaapkamer en in my is die besef dat daar nog steeds
’n naelstring is wat my met die kamer verbind.
Na die kuier groet ons en in my motor is ’n klip vanuit die Cangorivier
om my te laat onthou dat waar hy gelê het, het kinders gespeel wie
se DNS ook myne is.
DIE BEGIN
Die verblyf van vier geslagte op Vergelegen begin by d3 Louis van
Wyk. Louis was die derde kind en tweede seun van c5 Adrianus van
Wyk en b7 Sarah Fourie. Hulle het geboer in die distrik Drakenstein
by “Babilons Toren”. Drakenstein is daardie deel van die
Bergriviervallei, suid van Paarl, wat in die ooste deur die Klein-
Drakensteinberge, in die suide deur die Groot-Drakensteinberge en
in die weste deur Simonsberg begrens word.
24
Louis is op 19-11-1726 in Paarl gedoop. Hy is vermoedelik vroeër in
dieselfde jaar gebore. Sy grootouers aan moederskant was a1 Louis
Fourie en Suzanna Cordier. Die oupa na wie hy vernoem is, was ’n
Hugenoot, vermoedelik van Pontaix in Frankryk, wat hom circa 1689
aan die Kaap op die plaas Slangrivier in die Wagenmakersvallei kom
vestig het (Hugenote Bulletin 2003 nr. 40). Die voornaam Louis wat
by die van Wyk families voorkom, kan in baie gevalle na dié
stamvader van die Fourie-familie teruggevoer word.
Louis het hom op 16-05-1751 op Paarl in die huwelik bevestig met
Hester de Jager (geb. circa 1725 uit die gesin van Carel de Jager en
Hester Erasmus in die Drakenstein-gebied, gedoop 24-02-1726 in
Paarl).
Twee van Louis se broers is ook met De Jager meisies getroud, Roelof
op 08-04-1762 met Maria Catharina de Jager, en Jacobus op 25-02-
1770 met Elizabeth de Jager op 25-02-1770 (Van Wyk CD 012).
Na die huwelik word die egpaar burgers van Swellendam. Die huidige
Oudtshoorn-/George-distrik was aanvanklik deel van Swellendam.
Hoekom hulle burgers van Swellendam geword het en waarom so ver
wegtrek van die bekende wêreld van hulle tydsgewrig is in
onsekerheid gehul. Vier van Louis se broers, naamlik d4 Johannes
Willem, d7 Jacobus, d11 Daniël en d12 David het ook burgers van
Swellendam geword.
UITWYK NA DIE BINNELAND
Die geskiedenis aktualiseer die oorsake van migrasie na die binneland
hoofsaaklik rondom politieke en ekonomiese gebeure aan die einde
van die 17de eeu en begin van die 18de eeu.
Goewerneur Simon van der Stel het die ideaal van ’n nuwe vaderland
vir die Nederlanders gekoester in die geloof dat ’n groter
landboukolonie met meer immigrante wat meer grond kon beset die
bedreiging van oorname deur ander koloniale moondhede met groter
sekerheid die hoof sou kon bied. Die verwesenliking van sy ideaal het
met die vestiging van Stellenbosch in 1679 as die eerste nedersetting
25
begin vorm aanneem. In 1687 word boere in Drakenstein langs die
Bergrivier gevestig. Die Hugenote kom en vestig hulle in die gebied
wat spoedig as Fransche Hoek (Franschoek) bekend word. Willem
Adriaan van der Stel wat sy pa opvolg en dieselfde beleid toepas laat
die boere ook toe om weiding buite die Kompanjie se grense te soek.
Hierdie toestemming en veral die volgende redes het die vryburgers
beweeg om hulle meer op veeboerdery te begin toelê. F.A. VAN
JAARSVELD: Nuwe Geïllustreerde Geskiedenis. Voortrekkerpers.
1 Ooraanbod van veral graan- en wynproduksie.
2 Die Kompanjie staak in 1695 sy beesboerdery en verminder
sy ruilhandel in beeste wat tot dan met die Khoikhoi gedryf
was, met die gevolg dat ‘n mark ontstaan het vir die
Vryburgers om vleis aan skepe in die Baai te voorsien.
3 W. A. van der Stel en van sy amptenare het op groot skaal
begin boer en het so die mark gemonopoliseer, met die gevolg
dat die Vryburgers ‘n klagskrif daaroor aan die Kaapse
regering gerig het as verset teen uitbuiting deur die
amptenary.
4 Veeboerdery was minder arbeidsintensief en vervoerproble=
me is verminder deurdat vee na die mark aangejaag kon
word.
5 Die veeboer-lewe het die gevoel van selfstandigheid
aangewakker. In stede van ’n arbeider by ’n vryburger te
wees, het die droom om selfstandig te boer aanloklik geword
en so het die veeboere padvinders geword, wat nuwe tuistes
ontsluit het.
6 Die geskiedenis bespeur ook woede en teleurstelling by die
vryburgers, wat weersin en verset veroorsaak het. Dit is dalk
die hoofrede waarom hulle met geweer, perd, wa en osse
inboorlinge van ’n nuwe land geword het. Dalk het die
versugting na vryheid deur afwerping van die Kompanjie se
knellende oorheersing reeds lank gebroei in die gedagtes van
Vryburgers, waaronder klaarblykilik ook Louis en sy broers,
gesien dat volgens hulle familiegeskiedenis hulle oupa a1b1
26
Arrie van Wyk ook die klagskrif van Adam Tas en Hüsing teen
Willem Adriaan van der Stel onderteken het. (Dagboek van
Adam Tas) (As negejarige seun en enigste kind het a1b1Arrie
met sy ouers a1 Roelof Adriansz van Wyk en Trintje Jansz ±
1677 in die Kaap, aan wal gestap).
VEEBOERE WORD TREKBOERE
Met die vermeerdering van vee en meer boere het weivelde ter
sprake gekom. Die behoefte aan weivelde het van die veeboere
trekboere gemaak. Verder was hulle ook jagters en die soeke na wild
het hul al dieper die binneland in gelok.
Om te verseker dat die Vryburgers nie geheel en al wegbreek en in
die vertes buite sy beheer verdwyn nie het die Kompanjie die boere
agterna gesit met die vasstelling van nuwe grense, daardeur is
goedkoop slagvee en rekognisie geld bekom.
Weilisensies is aanvanklik deur die Kompanjie uitgereik. Dit het na
blywende veeposte gelei en spoedig na leningsplase wat teen 24rds
(riksdaalders?) per jaar gehuur is. Die eerste plase was sirkelvormig,
later het die gebruik ontstaan om dit “een uur oor kruis” te neem. Dit
is die afstand wat ’n mens in een uur stap, later te perd. Aanvanklik
kon leningsplase nie deur die kinders bekom word nie, gevolglik is al
verder die binneland ingetrek om nuwe plase te bekom. (Nuwe
Geïllustreerde Geskiedenis – FA van Jaarsveld. Voortrekkerpers, 1968)
TREKRIGTINGS
Die trek van die veeboerpioniers was veral in twee rigtings - die een
noordwaarts oor die Roggeveldberge waar hulle tydelik circa 1750
deur die droë dele gestuit is.
In die boek deur Wilmot G james and Mary Simons: The Angry
Devide. University of Cape, skryf dié outeurs dat die Van Wyks op die
voorpunt was van boere wat al verder die binneland ingetrek het. Dit
as gevolg van die swak verhouding tussen die boere en die VOC-
regering. Die plaas Leeuwe Drift aan die Visrivier in die Roggeveld
het aan d5 Roelof van Wyk, ’n broer van Louis behoort. d9 Gerrit,
nog ’n broer het in die agter-Roggeveld geboer. Die broers was veral
in ruilhandel met die Khoikhoi betrokke (hoofstuk 1, p.2-19).
27
Die ooswaartse trekrigting was die gewildste trekpad. Die
trekbeweging het in 1707 begin toe W. A. van der Stel Hottentots-
Holland vir homself geannekseer het. In 1730 trek die eerste
veeboere oor die Langeberge by Kogmanskloof. Hulle trek verder en
begin hulle veral vestig in die gebied, nou bekend as die Kleinkaroo,
tussen die Lange- en Swartberge, om teen 1765 die Gamtoosrivier te
bereik (Nuwe geïllustreerde Geskiedenis – FA van Jaarsveld.
Johannesburg : Voortrekkerpers, 1968). Dit was ook die trekpad wat
Louis gevolg het om sy wa op Vergelegen te gaan uitspan.
DIE AANKOMS OP VERGELEGEN
Die oudste dokument bekend (KAB: MOOC, 7/1/50: 109) oor
Vergelegen dui aan dat die plaas geleë is in “de Congo, agter de
Coggermanskloof”. Geteken 17-10-1760 deur P. Hacker namens
goewerneur R Tulbagh en opgestel deur H. A. Allemann.
Aanvanklik was Vergelegen ’n weidings-/leningsplaas wat teen 24rds
per jaar van die Kompanjie verkry is. Die beweegrede vir die
dokument was om Louis weens agterstalligheid van
rekognisiegeldaan te spreek. ’n Verdere inskrywing gedateer 16 Julie
1766 toon dat die betaling op daardie tydstip wel op datum was. ’n
Titelakte is gewoonlik eers uitgereik nadat ’n boer vir ongeveer ‘n
geslag lank met skriftelike toestemming op die plaas gewoon het.
28
(Social life in the Cape Colony Colin Graham Botha Struik p. 87 1973
- Cape of Good Hope (South Africa) - 116 pages
Met dié inligting kan geantisipeer word dat die gesin teen 1755/56 op
Vergelegen moes uitgespan het. C. Graham Botha skryf in sy boek
met die titel “Social life in the Cape Colony” dat die boere aanvanklik
hulle waens vir huisvesting gebruik het, voordat ’n baie eenvoudige
huis uit roustene met ’n gras-of rietdak gebou is. Die aantal vertrekke
was selde meer as drie. Die vensters was klein en die vertrekke
donker, hoofsaaklik om die huis koel en vlieë uit te hou.
Skrywers vertel dat elke veeboerpionier ’n individualis was,
vindingryk was en isolasie kon hanteer. Saam met sy gesin het hy sy
eie gereedskap, trekgoed, skoene, velklere ens. gemaak. Self huis
gebou en elkeen was sy eie slagter, bakker, leerlooier dokter en
begrafnisondernemer. Aardse besittings was nie veel nie.
Boedelinventarisse toon lepels, maar selde messe en vurke. Ons kan
aanvaar dat dit ook waar was vir Louis en sy gesin.
Elke veeboer was vir sy eie veiligheid verantwoordelik. As gevolg van
plundertogte deur veral die Boesmans is met die kommandostelsel
begin om te kon optree in tye van plundertogte.
Ses kinders is uit die huwelik gebore, vermoedelik almal op
Vergelegen, en hulle word in die Paarl gedoop. Daar is nie klaarheid
oor of ouers altyd die lang en vermoeiende togte met wa en osse na
Paarl, later Swellendam, onderneem het om hulle kinders te laat doop
nie. Skrywers noem dat predikante aangestel is om die veeboere te
bedien. Die moontlikheid moet daarom nie uitgesluit word dat doop-
en nagmaalvieringe by buiteposte van ’n gemeente plaasgevind het
nie.
Kinders: (Van Wyk CD 012)
e1 Louis *±1755 =24-05-1755 x Paarl 27-10-1776 Martha
Bekker (4 seuns & 4 dogters) xx 9-11-1800 Levina
Catharina Steenkamp (2 seuns & 2 dogters). Hy het hom
na sy kinderjare op Vergelegen, in die Graaff-Reinet
distrik gaan vestig. Daar was hy ’n heemraad. In die boek
“Slagtersnek en sy Mense” staan dat Louis ’n persoon was
29
met gesag vir wie almal eerbied gehad het. Sy seun
kommandant S. J. van Wyk het ’n belangrike rol in die
onderdrukking van die Slagtersnekrebellie gespeel. Dit is
aan hom te danke dat die rebellie feitlik in die kiem
gesmoor is. Die latere Voortrekkerleier, Piet Retief, het
onder hom gedien.
e2 Hester Magdalena *±1758 =01-10-1758 x 16-11-1783
Evert Philip Kleyhans.
e3 Sara Susanna *±1760 =12-101760x Kaapstad Johannes
Hendrik Schoeman (1 dogter) xx Swellendam 06-05-1787
Jacobus Snyman (5 seuns & 4 dogters).
e4 Martha Maria *±1763 =11-12-1763. Geen ander inligting
is oor haar gevind nie. Dalk was haar graffie die eerste op
Vergelegen.
e5 Carel Petrus *±1766 =06-04-1766 x Kaapstad 26-
10-1800 Anna Elizabeth Fourie (2 seuns & 3
dogters).
e6 Hermina Catharina *±1771 =20-10-1771 x Kaapstad 12-
02-1804 Wynand Breitenbach (2 seuns & 2 dogters).
Nog geen testament of sterftekennis is van Louis gevind nie. Op 13
11-1797 onderteken sy weduwee haar testament waarin e5 Carel
Petrus die plaas teen 800rds uit haar boedel kan koop. As getuies het
geteken haar seun e1 Lowies (Louis) asook Evert Kleynhans en
Jacobus Sneyman, twee van haar skoonseuns (KAB: MOOC,16/1:
171).
Die vermoede is dat Louis in die negentigerjare van die 18de eeu en
Hester aan die begin van die 19de eeu oorlede is. Johan, die huidige
eienaar van Vergelegen, het vir ons, volgens hom, die oudste grafte
in die hoek van die kerkhof uitgewys. Die grafte is ongemerk en sou
ook dié van Louis en Hester kon wees.
a1b1c5d3e5 CAREL PETRUS VAN WYK
Met die dood van sy vader was Carel na aan of net ouer as dertig.
Volgens die sterftekennis van sy vrou was sy name Pieter Carel en
volgens sy eie testament Carel Pieter, maar in die testament wat sy
ma opgestel het en waarin die reg aan hom bemaak word om die
30
plaas te koop word sy naam as Carel Petrus aangedui. Hy is ±1766
gebore en is 06-04-1766 op Swellendam gedoop. Later, op 26-10-
1800, tree hy toe op 24-jarige ouderdom in die huwelik met die
sestienjarige Anna Elizabeth Fourie, in Kaapstad. Anna was die dog-
ter van Stephanus Fourie en Helen Geertruy Lategan. Sy is ±
1784 gebore en is 10-11-1784 in Tulbagh gedoop (N G kerk Tulbagh
doopregister, nr. 91 p. 218).
Die huwelik is bevestig gedurende die eerste Britse besetting van die
Kaap (1795-1803). Vanaf 1803 was dit weer onder Nederlandse
bewind voor dit in 1806 permanent deur Engeland beset is. Met dié
besetting is die Nederlandse bevolking finaal van hulle stamland
afgesny. Vir die veeboere was dit moeilik aanvaarbaar, veral omdat
Britanje beoog het om dit met behulp van ’n taalproklamasie en ’n
immigrasiebeleid ‘n Engelse kolonie te maak.
Net voor die die eerste besetting in 1795 was die veeboere van
Swellendam en Graaff-Reinet reeds so onvergenoeg met die
Kompanjie se bewind dat eie landdroste aangestel is. In Swellendam
het die opstandige burgers selfs ’n Nasionale Konvensie in die lewe
geroep en verklaar dat die gesag van die Kompanjie opgesê word.
Hierdie onmin het onder die Britse besetting voortgeduur en
vererger, veral omrede die veeboere op die oosgrens geen
beskerming van die regering, teen die swart volkere ontvang het nie.
Dit het onder andere op die Slagtersnek-gebeure uitgeloop waarin
soos reeds vermeld Carel se broer en die se seun ’n belangrike rol
gespeel het. Dit is onder hierdie politieke omstandighede dat
Vergelegen Carel en Anna se tuiste geword het.
Vergelegen was nie net ’n weidingsplaas nie. Daarvan getuig die
leivore wat gegrawe was. Omdat die Cangorivier nie standhoudend is
nie en rëenval baie laag is in die Kleinkaroo kan met redelike
sekerheid afgelei word dat aanplantings in die lente gedoen is
wanneer die sneeu op die Swartberge begin smelt en die koel
bergwater die Cango laat vloei het. Behalwe miskien ‘n groentetuin
en die natlei van ’n vrugteboord was daar seker ook koring, tabak en
wingerd aangeplant. In die boek “Paleise van die Pluime” skryf Sue
van Waart dat in die 19de eeu Oudtshoorn die meeste tabak in die
Kaapkolonie gelewer het. Wie weet - dalk het volstruise toe ook op
Vergelegen begin loop.
31
Dr. Sparrmann maak die opmerking in “Voyage to the Cape of Good
Hope” Sue van Waart: Paleise van die Pluime. J.P. van der Walt,
Pretoria dat in 1795 baie boere reeds mak volstuise aanhou. Die vere
was gebruik vir muskiet- en vlieëwaaiers, asook besems.
Dit is nie bekend wie met besproeiing op Vergelegen begin het nie.
Die vermoede is dat dit d3 Louis is omrede hy as landbouer in
Drakenstein groot geword het en nie as ’n veeboer nie. Dit is dalk ’n
rede waarom hy sy wa op Vergelegen kom uitspan het.
Vyf kinders is uit die huwelik van Carel en Anna gebore, en almal is
op Swellendam gedoop.
Kinders (Van Wyk CD 012)
f1 Hester Beatrix *± 1802 =22-04-1802 x ±1820 Jan
Hendrik van Rooyen (1 seun & 1 dogter).
f2 Helena Geertruy *± 1803 =09-10-1803 x George 02-09-
1821 Hendrik Willem Lategan ( 7 seuns & 2 dogters) †03-
12-1867
f3 Louis Jacobus *05-03-1806 =05-06-1806 x George
09-1827. Hester Maria Susara Terblanche (5 seuns
& 3 dogters).
f4 Anna Elizabeth *26-04-1808 =05-03-1809 (NG-
doopregister te Swellendam p.95) x George 22-01-1832
Louis Fourie (2 seuns & 6 dogters).
f5 Stephanus Petrus *04-09-1811 =27-11-1811 of 29-09-
1812 †02-06-1866 Vergelegen x George 20-04-1834
Theunisinna Johanna van Rooyen (6 seuns & 8 dogters).
Die egpaar se testament is 11-10-1816 opgestel(KAB: MOOC,
7/1/115: 1&2). Die twee seuns Louis en Stephanus erf die plaas.
Bepaalde voorskrifte word gegee vir die opvoeding van die
minderjarige kinders indien die ouers sou sterf voor almal mondig is.
’n Kodisil word op 21-10-1822 op George onderteken. Louis Johannes
Snyman en Theodorus Ernst Kleynhans word as eksekuteurs benoem.
Die rede vir die kodisil was om die skoonseun Jan Hendrik van
Rooyen, wat met f1 Hester Beatrix getroud was ’n mede-erfgenaam
van Vergelegen te maak. Die bepaling was dat ’n gedeelte van die
32
vallei naamlik 700x120 tree aan die van Rooyens moet toeval. Die
weiding moes gesamentlik benut word. Die testament en kodisil is
op 01-10-1831 by die weesheer in die Kaap geregistreer.
Een van die Kleinkaroo se stories is dat Carel welaf was. Vir elke
dogter het hy met haar huwelik ’n span osse as trougeskenk gegee.
Hy het glo so baie beeste gehad dat hy telkens ’n span kon uitsoek
wat presies dieselfde gelyk het. Die storie het ’n nadraaai en vertel
dat met sy dood daar nie genoeg geld was om die begrafniskoste te
dek nie.
Carel se sterftekennis is nog nie gevind nie, maar dit wil voorkom of
hy in die dertiger jare van die 19de eeu oorlede is. Anna bly woon op
die plaas en het seker die erfgename toegelaat om te boer. Dalk het
hulle soos die testament bepaal het, die vallei verdeel en die weiding
saam benut. Anna sterf in die ouderdom van 74 jaar op die plaas en
die sterftekennis word deur haar seun Stephanus Petrus onderteken
(KAB: MOOC, 6/9/83: 5430; (1858). Sy en Carel lê altwee op
Vergelegen in ongemerkte grafte.
a1b1c5d3e5f3 LOUIS JACOBUS VAN WYK
Louis Jacobus verteenwoordig die derde geslag op die plaas. Hy is
05-03-1806 gebore en is 05-06-1806 in Swellendam gedoop. Hy was
die oudste seun en derde kind van Carel en Anna.
Gedurende sy leeftyd het die Kleinkaroo op vele terreine begin
ontwikkel. Deur ’n proklamasie van 23-04-1811 word ’n gedeelte van
Swellendam afgestig om die distrik George te vorm. Vergelegen was
toe deel van die nuwe distrik. Die eerste vere van wilde volstruise
word in 1826 uitgevoer, 1209 pond teen £2805.00. In 1839 word die
eerste NG-kerkgeboutjie opgerig op Grobbelaarsrivier se wal.
Meiringspoort word in 1857 amptelik geopen en die plek se naam,
toe bekend as “Veldschoen dorp” word in 1863 na Oudtshoorn
verander. Die eerste volstruiskuikens word in 1864 in kampe
aangehou en Oudtshoorn lewer 2360 miljoen pond tabak. Die
ontwikkelings het ook die lewensomstandighede op die plase
bevoordeel (Paleise van die Pluime deur Sue van Waart Lapa
Uitgewers (Edms) Bpk -1990).
33
In die politiek was daar onrus en ’n getwis tussen die veeboere en
die regering. Die veeboere het hulle grondbesit noordwaarts uitgebrei
en hulle vasgeloop teen swart volkere wat weer suidwaarts beweeg
het. Dit het tot onvermydelike wrywing aanleiding gegee waarin die
boere weinig ondersteuning van die owerheid ontvang het. Om die
onrus te vererger is die slawe ook in 1834 vrygelaat. Hierdie
sameloop van omstandighede het ’n beweging aan die gang gesit wat
nou as die Groot Trek bekend is.
Om die vallei van Vergelegen te kon bewerk was hande ’n
noodsaalikheid. Daarom kan aanvaar word dat hulle slawe gehad het
en dat die vrystelling hulle negatief geraak het. Navorsing kon sover
nog nie aan die lig bring of Vergelegen se mense aan die Groot Trek
deelgeneem het nie.
Eerste huwelik
In September 1827 tree Louis Jacobus in die huwelik met Hester
Maria Susara Terblanché. Sy was ’n Hugenote-afstammeling wat 22-
01-1808 in Plettenbergbaai gebore en op 19-08-1808 in Swellendam
gedoop is. Haar ouers was Salomon Terblanché en Hester Helena
Marx (Van Wyk CD 012).
Kinders (Van Wyk CD 012):
g1 Carel Pieter Egbert *12-09-1828 =George 14-02-1829 x
George 01-12-1851 Elze Margaretha Coetzee, weduwee
Keyter (10 dogters).
g2 Hester Salomina Dorothea *01-03-1830 ( †
Schoongesicht, distrik Oudtshoorn 29-09-1896) x George
23-08-1847 Tjaart Johannes v d Walt (7 seuns 3 dogters).
g3 Salomon Terblanche *11-03-1832 =George 07-10-1832
x Oudtshoorn 08-05-1854 Emmerentia Dorothea
Frederika le Roux (5 seuns & 5 dogters).
g4 Anna Elizabeth * 06-03-1834 =George, September 1834
†Heidelberg ZAR 10-06 1877 x George 21-01-1852
Frederik Gerhardus Christiaan le Roux (8 seuns & 4
dogters).
34
g5 Louis Johannes *10-05-1836 †Klerksdorp 10-12-
1888 (TAB: MHG 0/10957) x Oudtshoorn 26-12-
1859 Maria Catharina de Villiers (8 seuns & 3
dogters).
g6 Stephanus Johannes *±1839 x Oudtshoorn 24-06-1861
Susanna Elizabeth Keyter (2 seuns & 1 dogter) †
Vergelegen xx Oudtshoorn 28-10-1868 Hester Petronella
Fourie. xxx Oudtshoorn 13-09-1871 Helen Deas (van
Skotland) † Vergelegen 22-12-1875. xxxx Mosselbaai 29-
08-1876 Anna Catharina Meyer (4 seuns & 2 dogters)
xxxxx Heidelberg ZAR 30-01-1894 Aletta Sophia Strydom
† Heidelberg 14-10-1902.
g7 Jan Andries *±1841 †Klipplaatsdrift, distrik Boemfontein
x Oudtshoorn 25-02-1862 Judith Johanna le Roux (6
seuns & 2 dogters).
g8 Petronella Maria Helena *±1842 (blykbaar as baba
oorlede). Hester sterf op 03-02-1843. Die oorsaak van
haar dood hang vermoedelik saam met die geboorte van
haar jongste kind. Haar grafskrif op Vergelegen lees: H.
M. S. van Wyk. Gebore Terblans †05 Feb 1843, 35 jaar
11dae (KAB: MOOC, 6/9/28: 5964).
Kinders is gewoonlik op die plase gebore, waar vroedvroue baie kere
met die bevalling gehelp het. Deeglik was hulle ook bewus ”dat daar
nie één is, wat die slaap van die dood nie eendag sal slaap nie”. Dat
die dood soms onverwag was, is die rede waarom doods- klere van
die ouerlede van ‘n gesin al voor die afsterwe gemaak was en daar
was altyd ook ‘n stukkie linne wat gebruik kon word as ‘n lykkleed vir
’n kind. Die doodsklere was baie kere in die doodskiste wat lank voor
’n afsterwe gemaak is, weggebêre.
Begrafnisse het nie langer as ’n dag en ’n half na die afsterwe
plaasgevind nie. Volwassenes is gewoonlik tienuur in die oggend en
kinders vieruur in die middag begrawe. Omrede die kis gedra moes
word was begraafplase nie ver van die huise geleë nie.
Rieme is gebruik om die kis in die graf te laat sak. Van kranse of
blomme op ’n kis en die graf het hulle nie geweet nie. Grafstene was
35
duur en nie maklik bekombaar nie, veral by die eerste veeboere,
daarom is die meeste van hulle grafte ongemerk (Ons Volkslewe).
Op 27-09-1841, minder as twee jaar voor Hester se dood, het die
egpaar hulle testament laat opstel (KAB; MOOC, 7/1/171: 134). Die
bepalings was dat die langslewende die hele boedel erf, roerende
sowel as nie-roerende. Die langslewende moes sorg vir ’n christelike
opvoeding van die minderjarige kinders. In geval van ’n tweede
huwelik is die roerende eiendom die kinders se erflating. Die waarde
moes bepaal word en die mondige kinders moes hulle kindsdeel
ontvang, terwyl die minderjarige kinders se bates in die besit van die
langslewende gebly het tot elkeen se mondigwording. ’n Voog moes
toesien dat alle kinders dieselfde erflating ontvang.
Die testament bepaal nie wie die plaas erf nie. Die afleiding is dat dit
die seuns is omrede ’n bedrag van 1500 rds. vir die plaas, aan die
dogters na die afstrewe van die langslewende uitbetaal moes word.
Graf van Hester
Tweede huwelik
Susanna Helena Mostert. dogter van Cornelis Johannes Mostert en
Catharina Elizabeth Redelinghuys word op 25-03-1844 die tweede
36
eggenote van Louis Jacobus. Sy is op 02-02-1819 gebore en op 21-
03-1819 in Kaapstad gedoop.
g9 Catharina Elizabeth Cornelia *19-11-1844 = George 16-
02-1845 x Johannes Gerhardus Borman.
g10 Cornelis Jacobus *02-02-1846 †Rietfontein Nr. 48, Distrik
Krugersdorp x Catharina Cornelia Mostert (1 seun).
g11 Susanna Theunissina Wilhelmina *01-02-1850 =George
23-06-1850 x Oudtshoorn 26-12-1867 Jacobus
Johannes Philippus du Plessis.
g12 Catharina Magdelena *08-12-1851 =George 06-04-1852
†Krugersdorp x Oudtshoorn 16-08-1869 Evert Philippus
du Plessis.
g13 Jacob Louis *16-01-1855 =Oudtshoorn 27-03-1855 †10-
04-1904 x Pretoria 11-09-1877 Maria Elizabeth Kok
Gildenhuys (3 seuns & 7 dogters).
g14 Johannes Mattheus *01-07-1857 =Oudtshoorn 09-08-
1857 †Rietfontein Krugersdorp x Oudtshoorn 11-10-
1889 Susanna Maria du Plessis, weduwee (1 seun & 2
dogters).
g15 Johanna Hermina Cornelia *11-11-1859 =Oudtshoorn 25-
12-1859 † Venterspost 11-03-1921 x Heidelberg ±1879
Andries Jacobus Kok.
Die egpaar se testament is 02-07-1852 opgestel (KAB: MOOC,
7/1/333: 43) met die bepaling dat die langslewende die helfte van
die aanwas kry plus ’n nuwe ossewa met 16 osse en ’n bedsteede
(kamerstel). As voogde word f5 Stephanus Petrus van Wyk benoem
as Louis sou sterf en Salmon Terblanche as Susanna sou sterf.
Louis Jacobus se grafsteen op Vergelegen lees dat hy in die ouderdom
van 67 jaar 10 maande en 3 dae op 06-01-1874 oorlede is. Sy vrou
onderteken die sterftekennis op 19-01-1874. Hy laat vaste sowel as
roerende bates agter (KAB:MOOC, 6/9/146-65 (1874).
Nie lank na die begrafnis nie verlaat Susanna en haar gesin
Vergelegen en vestig hulle op die plaas Rietfontein nr. 48 in die distrik
37
Krugersdorp, waar sy op 12-07-1885 oorlede is. Die rede vir die
verhuising kan moontlik gevind word in die testament van die eerste
huwelik, waarvolgens sy en haar gesin grootliks as erfgename
uitgeskakel is. g13 Jacob Louis een van die seuns was later die LV vir
Krugersdorp tydens die presidentskap van Paul Kruger.
Die graf van
Louis Johannes
Ons moet onthou dat behalwe Louis Johannes sy jonger broer f5
Stephanus Petrus en hul swaer Jan van Rooyen ook op Vergelegen
geboer het. Stephanus se huwelikmaat was Theunissina Johanna van
Rooyen. Hulle is op 20-04-1834 op George getroud, en daar is 14
kinders uit dié huwelik gebore. Sy grafskrif op die plaas lees dat hy
op 02-06-1866 in die ouderdom van 55 jaar oorlede is. Dit wil
voorkom of die gesin Vergelegen in die tydperk tussen die laat-
sewentigerjare en vroeë tagtigerjare van die 19de eeu verlaat het.
Een van die seuns, Stephanus Petrus, wat na sy pa vernoem was,
sneuwel op 16-02-1900 in die slag van Colenso. Nog’n seun, Gert
Hendrik,is op 21-06-1900 tydens ‘n geveg gewond en sterf 13-08-
1902. Hy is in Elsburg se ou begraafplaas begrawe.
a1b1c5d3e5f3g5 LOUIS JOHANNES (ABRAHAM) VAN WYK
Onsekerheid bestaan oor die name van die vyfde kind en derde seun
van Louis Jacobus en Hester Maria Susara Terblanche, wat die laaste
38
geslag op Vergelegen verteenwoordig. Volgens sy sterftekennis is hy
Louis Johannes, maar volgens dié van sy vader is Abraham ’n derde
naam. Sy name word ook as Louis Abraham vermeld.
Hy is op 10-05-1836 op Oudtshoorn gebore en was 7 jaar oud toe sy
moeder oorlede is. Op daardie stadium het hy nog twee jonger broers
gehad. Sy pa is na ’n jaar weer getroud, met die gevolg dat hulle ook
nog by ’n stiefma moes aanpas.
Louis Johannes word groot in ’n wêreld van dualisme. In die dorpe
het ’n sterk Engelse element ontwikkel. Bekende bestuursinstellinge
soos die landdroste en heemrade is deur die regsoktrooi van 1828
afgeskaf. Ook is die Hollandse geldstelsel afgeskaf. Die handel en
kommersiële aktiwiteite het in Engelse hande begin val. Dit het ook
vir die beroepslewe gegeld. Hierdie verwikkelinge het tot die isolasie
van die veeboere gelei veral omdat hulle nie Engels magtig was nie.
(Nuwe Geïllustreerde Geskiedenis – FA van Jaarsveld. Voortrekker=
pers, 1968)
Plaaslik het die eerste bank ’n tak op Oudtshoorn geopen en is die
eerste verepaleise gebou. Die eerste hoërskool word in 1880 geopen
en die eerste depressie in die verebedryf begin in 1883 (Paleise van
die Pluime).
Oorkant die Oranjerivier het na die slag van Bloedrivier stabiliteit
gekom wat tot die stigting van republieke buite die Britse gesag
aanleiding gegee het.
Louis Johannes se troudag in Oudtshoorn was 26-12-1859 en sy bruid
was Maria Catharina de Villiers, ’n verdere Hugenote-afstammeling
wat by die familiestamboom gevoeg is. Sy is omstreeks 1840 gebore
en haar ouers was Johannes Christoffel de Villiers en Maria Catharina
Coetzee.
Kinders
Volgens die Van Wyk Cd 012 het die 8ste en 11de seuns die name
Daniël Benjamin gehad. Dit was soms die gebruik dat wanneer ’n kind
sterf ’n volgende kind van dieselfde geslag dieselfde naam gekry het.
Vandaar die Cd-afleiding dat die eerste Daniël Benjamin oorlede is.
Die sterftekennis van die vader spreek die teendeel. Daar word die
name van die kinders in volgorde van ouderdom, met
39
geboortedatums gegee. Die tweede Daniël Benjamin wat
omstreeks1884 gebore is se naam verskyn nie, wel die eerste, wat
dus die moontlikheid van ‘n tweede seun met dieselfde naam
uitskakel.
h1 Louis Johannes Jacobus *27-11-1860 =Oudtshoorn 25-
12-1860.
h2 Johannes Christoffel *07-07-1862 =Oudtshoorn 14-08-
1862x Klerksdorp 20-09-1892 Susanna Maria Lourens (2
seuns & 2 dogters).
h3 Carel Peterus *13-11-1864 =Oudtshoorn 08-01-1865. x
Klerksdorp 18-08-1896 Elizabeth Francina Laurens (1
seun & 1 dogter).
h4 Maria Catharina *10-10-1866 =Oudtshoorn 11-12-1866.
x Klerksdorp 04-03-1891 Jacobus Gideon Engela (4
dogters).
h5 ARAHAM Isaak Jacob *03-01-1869 =Oudtshoorn 04-07-
1869 †Potchefstroom x Klerksdorp 21-05-1895 Martha
Hester Pretronella Delport (4 seuns & 2 dogters).
h6 Stephannes Johannes *23 of 28-06-1873 =Oudtshoorn
07-06-1873.
h7 Jacobus Hendrikus *07-05-1875 =Oudtshoorn 03-10-
1875 x Petronella Nicolasina Keyser (4 seuns & 1 dogter)
xx Johanna Isabella Jacoba du Preez (1 seun) xxx
Klerksdorp, Gesina Johanna Nel (1 seun & 1 dogter).
h8 Daniël Benjamin *12-01-1877 =Oudtshoorn 08-07-1877
x Robertson, Johanna Elizabeth Meiring (1 seun & 3
dogters).
h9 Annanias Zaharias *08-10-1878 =Oudtshoorn 09-
03-1879 x Klerksdorp 16-06-1903 Sophia Maria
Magdalena Claassen (2 seuns & 3 dogters) xx
Bloemfontein 02-12-1924 Ester van der Merwe
(Engela) xxx Potchefstroom, Annie Tolmay (1
dogter).
40
h10 Hester Emily *25-07-1881 =Oudtshoorn 02-10-1881 x
Klerksdorp 29-08-1899, Stephanus Johannes Geldenhuys
le Roux (2 seuns & 1 dogter).
h11 Rosella *13-09-1885 x John Adeon Esterhuizen.
Die gesin was waarskynlik die laaste wat Vergelegen verlaat het om
hulle in die omgewing van Klerksdorp te gaan vestig. Die dooprekord
van Rosella moet nog gevind word en sal kan help om te bepaal of
hulle vertrek voor of na haar geboorte in 1885 plaasgevind het.
Louis Johannes sterf op ouderdom 52 aan ’n hartaanval in ’n huis in
Klerksdorp op 10-12-1888. (TAB: 0/10957 (1888). Boedel/Estate
file.) Om vir ‘n tweede keer te kon trou moes sy vrou, Maria, bewyse
aan die weesheer voorlê rakende die boedel vir die onderhoud van
die minderjarige kinders. Daar verklaar sy en haar seun Carel Petrus
op 10-02-1896 voor vrederegter G. de Ridder dat die boedel insovent
was. Volgens ‘n brief van Coenraad F. Rothman, Agent-at-law,
Auctioneer, Klerksdorp aan die weesheer (No.1097/96 van ZAR in
Pretoria) was Lovis Johannes van Wyk insovent verklaar voor hy van
Oudtshoorn, Kaapkolonie na Klerksdorp getrek het. Daar is ook nog
geen bewys van ‘n testament gevind nie.
EPILOOG
Soos aan die begin gewonder is waarom d3 Louis hom op Vergelegen
gaan vestig het, is die redes ook uitgevee waarom die totale familie
in die bestek van 10 jaar, na ’n verblyf van ± 130 jaar, die plaas
verlaat het.
Miskien het die Cango vir ’n paar jaar nie gevloei om leiwater te
voorsien nie. Dalk was dit die eerste vereval wat tot ‘n depressie gely
het. Of was die boerderypraktyk van so ’n aard dat Vergelegen nie
meer al sy inwoners kon voed nie? Miskien familietwis? Of was daar
by hulle net soos by d3 Louis die begeerte om weg te kom van ’n
regering wat hulle leefruimte ingeperk het? Ons weet nie.
Vandag is Vergelegen se familiekerkhof, leivore en buitegebou die
laaste getuie van mense wie se bydrae, soos baie ander families van
die Kleinkaroo, gehelp het om die grondslag te lê vir die vestiging van
41
’n permanente (blanke) bevolking in Suid-Afrika en my help maak
het wat ek is: ’n Kind van Afrika.
Dankbetuigings
Kobie van Rooyen vir die vertolking van die Nederlandse testamente.
Johan du Plessis van Vergelegen vir ons ontvangs en sy inligting.
Opmerking
Vir die navorsing is die hedendaagse spelling van Van Wyk gebruik,
maar in van die dokumente kom dit ook voor as: Van Wijck, Van
Wij(c)k, Van Wÿk, en Van Wijk.
Bronne B. G. LINDEQUE: Geskiedenis Deel 11. Juta & Kie. Beperk. C. GRAHAM BOTHA: Social Life in the Cape Colony in the 18th Century. Juta & Co Ltd. DAGBOEK ADAM TAS: Louis Fouché. Uitgewer: Louis Fouché F.A. VAN JAARSVELD: Nuwe Geïllustreerde Geskiedenis. Voortrekkerpers. FRANCOIS SMUTS (Redakteur): Stellenbosch Drie Eeue. Stellenbosse Stadsraad. J.A. HEESE: Slagtersnek en sy Mense. Tafelberg. JUNA MALHERBE: Die Fouries van die Kaap. Hugenote Bulletin nr.40 B SPOELSTRA: Ons Volkslewe. J.L. van Schaik. Beperk. Pretoria. SUE VAN WAART: Paleise van die Pluime. J.P. van der Walt, Pretoria. VAN WYK: Weergawe 3, CD 012, ISBN 0-620-32334-5. WILMOT G JAMES and MARY SIMONS: The Angry Devide. University of Cape. W.J. DE KOCK: Geskiedenis van Suid-Afrika. Dept. van Inligting, Pretoria.
Argivale bronne
Die bronne word in die teks aangedui.
Tradition! We scarcely know the word anymore. We are afraid to
be either proud of our ancestors or ashamed of them. We scorn
nobility in name and in fact. We cling to a bourgeois mediocrity
which would make it appear we are all Americans, made in the
image and likeness of George Washington. Dorothy Day
42
HENRY ALLAN TALBOT BOWE
Margaret Gundry [email protected]
I was born many years ago in the little town of
Fish Hoek, in the Western Cape My father
(FULLALOVE) was of English stock while my
English maternal grandfather (STEVENS) married
a “boertjie”(BLOMKAMP) in Pretoria during the
second Anglo Boer War.I attended Rustenburg
Girls Junior and High School between 1951 and
1961. After school I qualified as a Radiographer
at Groote Schuur Hospital, married into 1820
settler stock (FOSTER, SHAWE of Clanwilliam) moved to the then
Transvaal and produced three children. After my father died I was
given all his notes and this led to my interest in genealogy.
The story of Allan Bowe has interested many South Africans over
the years. In his book Thunder on the Blaauwberg (1966), page 109,
Lawrence Green describes him as a Master Jeweller from Kamiesberg.
He was neither but what Green did get right was that at one stage he
was a partner of Carl Fabergé. In the days before the internet,
historian R R Langham-Carter did research on the Bowe family (now
in the Albany Museum, Grahamstown) and in 1969 wrote an article
for the Quarterly Bulletin of the South African Library entitled The
Mystery of Allen (sic) Bowe, Jeweller. This was followed in 1970 by
another article, Some light on the Mystery of Allan Bowe. These
articles must have stirred some interest in my father as amongst his
papers I have found those two articles from the library bulletin, some
notes he made after he had done some of his own research, as well
as a photograph of the graveyard where Allan's father, Henry, was
buried. I was married at the time and had moved to Johannesburg -
and he never connected his research on the family to my Mother-in-
law Bowe!
This South African story starts in the Parish of St George,
Bloomsbury, Middlesex when Thomas Bowe (a linen draper) and
Elizabeth How married on the 1st November 1822, witnessed by her
father John, her sister Mary and Thomas' sister Sarah.
43
The following year a son, Thomas was born, followed in 1825 by
another son Talbot and yet another son, Henry in 1826.
The three boys were apparently well educated.
Thomas was still at school at age 15 and gave his occupation as
medical student in the 1851 census. He did not finish his studies but
travelled to Australia where he joined his younger brother who was
practising as a doctor. He must have realised that without a
certificate, practising as a chemist (ie. pharmacist) would be difficult,
so he returned to London. When he married Harriet Emma Jones in
September 1852 he gave his occupation as Chemist. He must have
completed his studies as in 1853 he was admitted to the membership
of the Royal Pharmaceutical Society.
Talbot, the second son, made the school honours list in 1838. He
then went to sea and in one of his letters home he writes to his father
(the letter is undated): “You will allow that the passage to Ireland is
a mere trifle compared to the about 18,000 mile which I have voyaged
now some few times over.” In another he wrote: “I cannot inform you
of my future prospect for it is uncertain whether I go in the same
vessel or not – which latter I would rather as there would be more
likelihood of advancement. I had a pretty good round the last time
from London to Twofold Bay in Sydney, to Port Phillip, to Madras, to
Emore, to Calcutta, to Isle of France, St Helena and back to London.
What do you think of that!!” He received his Mate’s Certificate, 2nd
class, in 1848 and his Master’s in 1851. He returned to England and
married MaryAnn Mount in August 1852 when he gave his occupation
as mariner.
Henry, the third son, became a member of the Royal College of
Surgeons. He too went to Australia and “begged to acquaint the
inhabitants of Murrurundi, Haydonton, and its neighbourhood, that
he intends to commence the practice of his profession in all its
branches, and may be consulted at Mrs Wilson's Cottage”. In April
1850 he decided to return to England with his brother Thomas. At
their departure celebrations Henry became highly intoxicated, had an
altercation with a certain Richard Connors, was severely assaulted,
and missed the boat. He did eventually return to England and married
Elizabeth Allan in 1854 in London where their first daughter was born
in 1855.
44
The Three brothers arrive in South Africa: It would appear that
Talbot and Mary Ann were the first to emigrate to South Africa in
about 1853 as he wrote a farewell letter to his father in that year. He
apparently fancied farming and went straight to Caledon where he
rented the farm Drayton. Their first child, and the first Bowe born in
South Africa, Talbot Henry Bowe, was buried in the graveyard of the
Holy Trinity Church, Caledon 11th December 1853, aged 10 days.
The records of Holy Trinity Church, Caledon, show that Talbot served
as a warden at that establishment between 1854 and 1857. Talbot
apparently left Caledon and between 1862 and 1866 was farming at
Modderfontein, near Springbok. He was declared insolvent in 1869
and although we have not yet found confirmation of his death we
presume he died soon after the date of declaration of insolvency,
probably between 1869, when he was still serving on the council in
Springbok, and 1872 when his widow MaryAnn along with six children
moved to Cape Town where she started a small school. In 1874 she
rented a Sea Point home and opened Sea Point House Seminary.
Well-known students of this initially modest establishment included
(Sir) Henry Juta, Helen Tart (Lady Juta) and Dorothea Fairbridge.
Talbot was joined on the farm, Drayton, in 1854 by Thomas and
Harriet who came out on the sailing ship “Meteor”. In 1858 Thomas
gained employment at the Somerset hospital as a Dispenser, but by
1864 he was too ill to work and died in October 1865, aged 42,
leaving a wife and three daughters.
This photograph of
Thomas's tombstone in
the graveyard of St
Paul's, Rondebosch is
from Maud Walton's
collection and is dated
1870. According to her
the tombstone on the
right is of one Alfred Bowe (S.A. Library).
45
The last to arrive were Henry and Eliza who also headed to Caledon,
where Henry practised as a doctor. Their second child, Allan was born
here in 1856.
On the 22nd July 1858 Henry was appointed District surgeon of
Namaqualand and the family left Caledon and moved to
Springbokfontein. Their next six children were born here. Of their 8
children, 6 survived
infancy. Henry retired
from his position as
District Surgeon in 1868
due to ill health – he was
43. He died in 1869,
aged 44. Henry was
buried at Harfield Road
in the small Anglican
Church yard alongside
the railway line. When it
closed the tombstones
were moved to Maitland No 3 cemetery. Sacred to the memory of
Henry Bowe Esqr MRCSE A native of London late of Srinbokfontien.
Three young widows – 15 children!
Then in June 1872 Henry's wife, Eliza, also died (both Henry and
Eliza suffered from TB) leaving six children ranging in age from Julia
who was 17 to little John Arthur, aged 8. Her only assets were four
shares in the Cape of Good Hope Bank and some furniture. The total
distributed to six children by the executors, Colonial Orphan Chamber
& Trust Company, was £153.13.11. Distribution Account dated 14
October 1873 was stamped by Master of Supreme Court 22
December 1873. (Allan received £25.12.4 from the estate)
Six orphans:
The family history relates that Henry's six children were sent back to
England to be cared for by various relatives. By 1874, Julia had
46
married in England and by the time of the 1881 census had a 3 year
old child.
Henry Allan was missing at the time of the 1881 census but it would
seem that he first went to relatives in Devonshire. We know that he
applied for a passport on 16th July 1879, then travelled to Switzerland
and then joined his uncle, James Stewart Shanks, in St Petersburg,
Russia.
Kate never married and was a governess on the Island of Guernsey
for the 1881 census, a governess in Northumberland for the 1891
census and had retired by 1901.
Essie May was a governess in Wales at the time of the 1881 census
– for a family with 20 servants. Charles, 20 in 1881, like Allan, missed
the census, having possiblyjoined Allan.
John Arthur, 17, was a scholar (pupil) at a Benevolent School during
the 1881 census. From St Petersburg Allan probably moved to
Shanks' new shop in Moscow, the Magasin Anglais (the English Shop)
which dealt in all sorts of imported goods. It was owned by James
Stewart Shanks and his partner Henry-Konrad Bolin. Magasin Anglais
was described as an outfitter, selling women's accessories such as
handbags, fans, furs and gloves, fabric for clothing, carpets,
silverware as well as jewellery. This may be where Allan learnt the
jewellery trade. After the death of H K Bolin the jewellery division of
Shanks & Bolin was sold to Wilhelm James Andreevitch Bolin, and the
main shop was renamed Shanks & Co, Magasin Anglais.
The family story goes that:
In 1886 our Allan Bowe boarded a train from Moscow to Paris, with
what in mind we do not know.
Perhaps it was a buying trip or
maybe he wanted to get a
taste of the latest fashion
trends. Travelling on the same
train was Carl Fabergé, and as
it fell out, the two men met in
the saloon. They could well
have been acquaintances as
both were in the same line of
47
business. Although Fabergé was ten years older than Allan they
bonded famously from the outset and before the journey was over
Allan had convinced Fabergé of his abilities as a merchant. Fabergé
was apparently considering opening a store in Moscow. He there and
then offered Allan a partnership. This announcement comes from a
German newspaper, Moskauer Deutsche Zeitung dd31 January 1887.
So in 1887 Fabergé opened its first branch – a shop at 4 Kuznetsky
Most, Moscow. The shop was managed by Allen Bowe. Later his two
younger brothers, Charles and Arthur joined him. The Moscow shop
sold huge quantities of flatware such as table silver, and in 1890 a
specialist workshop was opened. The Moscow workshop concentrated
on producing silver items under the workshop manager Mikhail
Tchepurnov, cloisonné enamel, and to a lesser extent jewelled
objects under the supervision of Knut Oskar Pihl. Catering for a rather
different clientele to that of the more cosmopolitan St. Petersburg,
there was an emphasis on traditional design. They employed 200
workers along with eight engravers whose only job was to carve the
monograms on the silverware.
Allan had meanwhile married Emma Billet, born in Moscow, but from
a very cosmopolitan family. Her father and his five siblings had
married an Englishman, a Russian, a Frenchman, a German, a Scot
and an Italian! She was the daughter of the Frenchman.
The Moscow operation was a real success and the Bowes were one of
a select group of English families resident in Moscow. They bought a
large house set on three acres. It had twelve rooms, excluding the
kitchens, pantries and servants’ accommodation. It was centrally
heated by wood-burning stoves and double glazed. They had a house
staff of nine, and twelve gardeners! It also boasted a tennis court,
croquet lawn and orchard.
In 1895 Allan helped open a branch in Odessa, followed by another
in Kiev.
Allan was presented with a silver tray marked “Fabergé” with Imperial
warrant and with the unrecorded work master’s mark L.O., Moscow
1895.
48
“Of shaped oval outline, the openwork border cast and chased with
vigorous rocaille scrolls and flowers, the upper section applied with
the dates: '1890' and '1895' centering an enamelled photographic
portrait of Mr. Henry Allan Talbot Bowe, the Roman numeral 'V'
applied below, the cavetto with the presentation inscription, 'To much
respected Allan Andreevich from sincerely grateful employees', the
reverse of the tray engraved with names of Henry Bowe's colleagues,
'Prudnikov, Gibson, Ivanov, Balachev, Klodt K., Klodt E., Chepurnov,
Okerman, Sokolov', marked on reverse. 26 in. (66 cm) wide, 172.595
oz.(5368.3 g).” (From Christies Catalogue).
49
Among the papers I inherited from my mother-in-law, Bowe (her first
name), was this newspaper cutting (The Cape Times 8th April 1988)
which can only relate to that very tray.
Christies catalogue 2002
The estimate was $20,000 - $30,000.
The price realised $59,750. Remember
that was in 1988!
Under Allan's supervision a branch was opened in London, in 1903,
to be run by his two brothers from Berners Hotel, Berners Street and
registered as “Arthur Bowe, Jeweller”.
An original Moscow invoice made out for the London branch.
Then, in 1904 they moved to Portman House, Duke Street, Grosvenor
Square.
In The Fabergé Connection, a book written about Fabergé and the
company by Wendy Bonus (Allan’s granddaughter) she notices that
in the many volumes written about the famous company the brothers
are hardly mentioned.
50
“...Royal displeasure might have been the cause of the decision to end
the Bowe-Fabergé partnership. However, I think it far more likely that
Allan and/or Arthur did not entirely hit it off with one or more of Carl's
sons.” - The Fabergé Connection, Wendy Bonus.
“When the partnership with Bowe ended Carl sent his youngest son
Nicolas to join Henry Bainbridge (an acquaintance of Bowe's uncle) in
opening the first branch at 48 Dover Street, Mayfair, in 1906.” -
History of the Fabergé Family, St Petersburg Collection, Theo Fabergé
“1906 Partnership with Allan Bowe dissolved.” - The Art of Karl
Fabergé, A K Snowman.
“Three years later the British venture was ready for expansion. Henry
Bainbridge, a former chemical engineer, was hired to assist Nicholas
Fabergé, eventually replacing the Bowe brothers.” - Fabergé's Eggs,
by Toby Faber.
From the above quotes it is obvious the partnership came to an end
and Allan retired – but why?
This portable oak desk inscribed in Cyrillic with silver initials AB and
the words In Token of Gratitude from the Employees, 1906, was
Bowe's retirement present after 14 years with the House of Fabergé.
From the Christies
catalogue, Christies,
Geneva, November
15-16, 1994, Lot
437.
A book by Carl's
granddaughter, T
Fabergé, with
coauthors E Kohler
and V Skurlov: Fabergé; A comprehensive Reference Book (2012.
Edition Slatkine, Geneva) claims that the authors have uncovered the
real story.
I have not come into possession of a copy yet, but I found an article
51
titled Fabergé: German Ties and British Betrayals by Michel Kamidian,
on the Internet.
Kamidian claims that Carl's British partners betrayed him. Arthur,
who was running the London shop, was worried about the survival of
a Russian company in England during the Russo-Japanese war
(1906). He, apparently without telling anyone, sold all the stock as
well as the designs to the French company, - „Lacloche Frères', a
competitor of Fabergé.
It was this action that caused the break between Allan and Carl.
They claim to have found a letter (they do not say if it was addressed
to Allan or Arthur) in which Carl demands that the sale be cancelled
and states that “...now my products, ideas and designs have become
the property of a third party, because of your unbridled egoism, or
perhaps for reasons unknown to me, have committed an act which in
my opinion cannot be justified in any way. This kind of action is so
outrageous that I, for my part, feel obliged to disregard you and
declare once and for all that I sever all relations with you.”
This same man goes on to state that they had reason to believe that
Allan Bowe was in fact also working as an informer for the British
Intelligence Agency! and ... that Carl's next big mistake was when he
appointed H C Bainbridge as director of his new London shop in 1907.
He then says that Bainbridge had become involved in the Moscow
branch of the Fabergé firm after meeting Arthur Bowe in a train from
Moscow to Paris – sound familiar?
This certainly makes interesting reading, and I cannot wait to get a
copy of the book.
From the granddaughter's book we learn that retirement was not for
Allan and within a year the family returned to Moscow and started a
business buying and selling precious stones. They continued to spend
two months every summer in England and in 1912 decided to buy a
home there. They settled on a large house in Surrey which they
planned to stay in during their summer holidays. But then in April
1915 they abruptly decided to leave Moscow for good and settled in
Surrey.
52
His last visit to Russia was in 1917 when he acted as interpreter for
some British members of Parliament – was this because he was an
informer for the British Intelligence Agency?
Once the Bolsheviks took over, the House of Fabergé was nationalised
and the palaces were ransacked. The contents of the palaces were
confiscated and most of the treasures were packed up and taken to
the Kremlin Armoury. There they were lost in dark passages and
storerooms. Fabergé and his family realised that all was lost and fled
on the last diplomatic train to leave Russia. He died in Switzerland in
1920.
Allan's wife Emma died in 1922 while Allan died in 1939. He survived
in his later years on the sale of some small pieces of jewellery and
gems that he had brought out of Russia. He also got a British pension
of 10 shillings a week.
Before he died he instituted a claim against the Bolshevik
Government for property and possessions that had been appropriated
by the state. The claim was for ₤200,000. This was settled in the
1990s, 70 years after the event. Allan's 6 grandchildren each got a
couple of thousand pounds in full and final settlement of the claim.
A Russian American named Rubin took the Fabergé name and
marketed a perfume without permission (remember BRUT?). The
family could not afford litigation and so they settled out of court.
Rubin sold the company in 1964 and it went from strength to
strength, eventually being bought by Unilever in 1989 for 1.55 billion
dollars. They in turn sold to the Pallinghurst Investment group in
2007 for an undisclosed amount and it is once again trading as a
high-class jeweller with an exclusive shop in Geneva.
Today clients do not need to travel to Geneva as they now have a 24-
hour on-line shop. The staff between them speak 12 languages.
53
descendants of Carl Fabergé once again have a say in the company
as 2 of his great-granddaughters sit on the board.
Would you recognise a Fabergé item, other than an egg?
Sources:
Family notes of Maud Walton, S A Library, Cape Town Maitland Mercury, May 1849 Cape Argus newspaper, December 12, 1953. He made Jewellery for the Tsar: A son of the Veld became a famous Moscow craftsman. By M Kuttel, Quarterly Bulletin of the South African Library VolumeXXIII, Numer 4, June 1969 Quarterly Bulletin of the South African Library VolumeXXIV, Numer 4, June 1970 Research by R R Langham-Carter on the Bowe family (now in the Albany Museum, Grahamstown) Overberg Odyssey, Edmund H Burrows The Fabergé Connection, Wendy Bonus eGSSA Gravestone CD and project The Art of Carl Fabergé by A Kenneth Snowman.
https://www.facebook.com/heemkring
54
MEMORANDUM OOR DIE BESKERMING VAN PER=
SOONLIKE INLIGTING
Neels Coertse [email protected]
Cornelius Johannes Coertse is gebore op 13 April
1950, Roodepoort en gedoop op Augustus 1950,
Hopetown. Hy groei op in Vereeniging &
Roodepoort waar hy skool bywoon. Daarna
universiteit: B.Iuris & L.LB [RAU]. Toegelaat as
Prokureur & Notaris 1979 en praktiseer sedertdien
vir eie rekening en het ook vir ‘n aantal jare
gepraktiseer as advokaat van die Hooggeregshof
van Suid-Afrika. Hy is genealoog vanaf 26 Mei 2008. Hy is getroud
met Annemarié Haycock [sy is ook ‘n prokureur. She is therefore my
wife in law]. Hy het drie kinders en 'n skoonseun. Ander stokperdjies
is onder andere: kabinetmakery, beeldhou, fotografie,
groenteverbouing, navorsing ens.
IS ONS GENEALOË ONDER BELEG?
As ons onder beleg is, hoe gaan ons daarop reageer?
Wanneer laas het jy Dr. R.T.J. Lombard se boek HANDLEIDING VIR
GENEALOGIESE NAVORSING IN SUID-AFRIKA gelees? Miskien is dit
tyd dat jy dit vat en van ‘n kant takel en lees en notas maak. Hy
skryf: “Gedurende die jare dertig en veertig van hierdie eeu het
genealogie in Europa onder verdenking gekom as gevolg van die
misbruik wat Nasionaal-Sosialistiese Duitsland daarvan gemaak het
in nasporing van persone van Joodse afkoms.” (1977:10).
Het genealogiese navorsing in Europa as gevolg van hierdie misbruik
tot ‘n einde gekom? Nooit gesien nie! Genealoë het hard en
sistematies gewerk en hopelik is die stigma iets van die verlede.
In hierdie eeu waarin ek en jy leef is ons genealoë steeds onder beleg.
Weereens is dit die kriminele elemente wat ons bedreig – daardie
gewetenloses wat ons persoonlike inligting steel. Daardie elemente
wat ons geliefdes se tere herinnerings besoedel met dieftige motiewe.
Moet ons by die riviere gaan sit en huil oor hierdie bedreiging? Moet
ons heeltemal ophou om ons geliefde stokperdjie te bedryf? Moet ons
55
ons rekenaars aan die rivierwilgers gaan ophang en nie eers probeer
om ‘n vrolike stuk navorsing af te handel nie?
So nooit as te nimmer nie!!
Ons moet voortgaan en ons moet nie geïntimideer word deur die
bedreigings en inbreukmakings nie.
Ons genealoë doen eerbare navorsing.
Met ons navorsing en die publikasie daarvan bring ons hulde aan ons
voorgeslagte – in sommige geval is dit pynlike herinneringe en
skandalighede wat ons aan die groot klok hang. Dis die katarsis
waardeur ons werk en ons moenie deur boewe ontspoor word nie.
Lombard waarsku teen ‘n vervlakking van die genealogie dat dit kan
lei tot “... ‘n klutureel onvolwasse bevolking ...” (1977:p.6).
DIEFSTAL VAN PERSOONLIKE INLIGTING IS UNIVERSEEL
Die probleem van diefstal van persoonlike inligting is universeel; dis
nie beperk tot binne die grense van ons geliefde land nie. Regerings
wêreldwyd is bewus daarvan en tref voorsorgmaatreëls deur
wetgewing in te stel om dit te bestuur. Ongelukkig het dit ook in ons
land nodig geword om beskermingsmeganismes in te stel; dis presies
wat die wetgewer gedoen het met die afkondiging van die
PROTECTION OF PERSONAL INFORMATION ACT 4 of 2013 [“POPI Act”
of “die Wet”].
Ek het die wonderlike voorreg gehad om die Nasionale Uitvoerende
Komitee van die Genealogiese Genootskap van Suid-Afrika [“NUK”]
gedurende 2010 by die Voortrekkermonument, Pretoria oor hierdie
aspek toe te spreek. Destyds was dit slegs ‘n wetsontwerp. My
standpunt is onveranderd – hoewel dit nog nie deur die
Hooggeregshof getoets is nie.
Jou naam, van, geboortedatum en bloedgroep is persoonlike
inligting. Het jy enige regte op jou maandelikse kruideniersware
inkopielys? Of die nommer skoen wat jou pas? Is dit persoonlike
inligting? Die Regskommissie wat hierdie aspekte ondersoek het, is
van mening dat dit alles persoonlike inligting is – selfs wat jy van
hierdie artikel dink.
Dit is kern belangrik om te verstaan dat hierdie wet slegs op die
lewende van toepassing is. Persoonlike inligting beteken inligting wat
56
betrekking het op ‘n identifiseerbare, lewende natuurlike persoon en,
waar dit van toepassing is, ‘n identifiseerbare bestaande regspersoon
... [my vrye vertaling van die definisie in die Wet]. Die volledige
definisie word hieronder verbatim neergepen. Vir die res van die
bespreking sluit ek die dooie uit en laat hulle rus! Ek behandel nie die
inligting wat betrekking het of mag hê op regspersone nie.
Diewe steel persoonlike inligting van die lewende en die dooie – hulle
is nie kieskeurig nie.
Persoonlike inligting van die lewende moet beskerm word.
Terselfdertyd het ‘n ander ‘n reg tot toegang tot daardie persoonlike
inligting. Hoe word hierdie botsing van belange hanteer? Hier is
grense aan albei kante van hierdie stellings.
Die mens se reg om toegang tot persoonlike inligting word begrens
deur die beskerming van die ander persoon se persoonlike inligting.
Ons kan dit andersom beskryf: jou reg op die beskerming van jou
persoonlike inligting moet opgeweeg word teen die ander se reg op
toegang tot daardie peroonlike inligting. Dit is presies wat die
regsisteem al die eeue doen: dis ‘n sosiale meganisme om
verskillende belange te beskerm en teen mekaar op te weeg en word
gevorm deur die ontwikkeling van die gemeenskap in die breë gesien.
Wanneer jy die aanhef van die Wet [wat hier onder in Engels
bespreek word] lees word hierdie opweeg van belange reeds daar
uitgelig. Dit mag voorkom asof die beskerming van persoonlike
inligting en die reg tot toegang tot daardie inligting wedersyds
afbrekend is; dit is die horings van die dilemma. Die wet skep die
raamwerk om die onderskeie belange op te weeg wat uiteindelik deur
‘n hof of tribunaal toegepas moet word.
Persoonlike inligting word oor landsgrense heen uitgeruil en somtyds
verkoop. In die lig van die universele aard van die probleem het
verskeie lande soortgelyke wetgewing ingestel en het Suid-Afrika
daar gaan kers opsteek om die probleem aan te spreek. Die aanhef
van die Wet verwys onder andere na die vloei van persoonlike
inligting oor landsgrense.
57
HOE RAAK DIE WET OP BESKERMING VAN PERSOONLIKE IN=
LIGTING DIE AMATEUR GENEALOOG?
Ek het baie wyd hieroor gaan oplees en destyds met van ons mees
senior lede van die NUK beraadslaag. U sal my leeslys aan die einde
van hierdie artikel vind.
Dit kom voor asof daar “amateur-genealoë” is; en ons kry
professionele genealoë. Weereens moet ons hierdie onderskeid
voortdurend in gedagte hou.
Ek is van mening dat die “amateur-genealoë” hierdie navorsing doen
suiwer vir persoonlike of huishoudelike doeleindes al publiseer hy/sy
‘n boek daaroor. Daar is geen finansieële voordele by die publikasie
van jou harde werk nie - inteendeel hoor ek die koor reeds uitbasuin:
dis liefdes-werk en dit kos ons baie geld. As jy gelyk breek met jou
“belegging” wil dit voorkom asof jy besonder gelukkig is.
Gedeeltes van die Wet het op 11 April 2014 in werking getree. Ek
vermoed dit is om die Statutêre Reguleerder die tyd te gun om sy
kantoor op te stel. Daarna sal die res van die Wet in werking gestel
word.
Na vele beraadslagings het die regering dit goedgedunk om heelwat
wysigings op die wetsontwerp aan te bring. Die kritieke bewoording
wat op amateur-genealoë van toepassing is en wat ek by die
Voortrekkermonument behandel het, het onveranderd gebly.
PROTECTION OF PERSONAL INFORMATION ACT [“POPI Act”]
The pre-amble to POPI Act states inter alia that:
Everyone has the right to privacy which includes a right to
protection against the unlawful collection, retention,
dissemination and use of personal information.
“Consonant with the constitutional values of democracy and
openness, the need for economic and social progress, within
the framework of the information society, requires the
removal of unnecessary impediments to the free flow of
information, including personal information.”
You will notice that I have already referred to these values namely
your right to privacy and the other’s right to have access to that
information. In other words, your privacy should be protected but in
terms of the constitutional values underlying democracy and
58
openness, the other has a right to receive your personal information
subject to certain safeguards. Having stated the above, I hasten to
add that the ambit and scope of POPI Act is too wide and
encompassing to discuss it in full in this short memorandum.
Chapter 2 deals with the applications & interpretation of the Act; I
will extract and shortly discuss portions of this Chapter. In the main
POPI Act applies to the processing of personal information either by
a responsible body [either a public body or a private body] where the
responsible body is domiciled or not in the RSA.
SOME RELEVANT DEFINITIONS
A private body means
“… a natural person who carries or has carried on any trade,
business or profession, but only in such capacity;
(b) a partnership which carries or has carried on any trade,
business or profession; or
(c) any former or existing juristic person, but excludes a public
body …”
Section 6 [1] [a] states clearly that “This Act does not apply [inter
alia] to the processing of personal information ... in the course of a
purely personal or household activity.” [CJC insertion] This aspect is
further demarcated by the definition of a “private body” in that it has
to be in the course and scope of your trade, business or profession.
The remainder of this section is for purposes of this short
memorandum irrelevant.
Section 7 deals with exclusions for journalistic, literary or artistic
purposes. I am not discussing it in this short memorandum. This
section warrants special consideration in light of the wide ambit it
describes.
SOME QUESTIONS RAISED
What if you “… carried or [have] carried on a trade,
business or profession but only in such capacity”? I
submit that if you did your research in the course and scope
59
of your trade, business or profession then POPI Act is
applicable and you should register when the time is ripe.
What does “processing” mean? It means “… any operation
or activity or any set of operations, whether or not by
automatic means, concerning personal information,
including—
(a) the collection, receipt, recording, organisation,
collation, storage, updating or modification, retrieval,
alteration, consultation or use;
(b) dissemination by means of transmission,
distribution or making available in any other form; or
(c) merging, linking, as well as restriction,
degradation, erasure or destruction of information.”
What is “… personal information”? It means “…
information relating to an identifiable, living, natural person,
and where it is applicable, an identifiable, existing juristic
person, including, but not limited to—
(a) Information relating to the race, gender, sex,
pregnancy, marital status, national, ethnic or social
origin, colour, sexual orientation, age, physical or
mental health, well-being, disability, religion,
conscience, belief, culture, language and birth of the
person;
(b) Information relating to the education or the
medical, financial, criminal or employment history of
the person;
(c) Any identifying number, symbol, e-mail address,
physical address, telephone number, location
information, online identifier or other particular
assignment to the person;
(d) The biometric information of the person;
(e) the personal opinions, views or preferences of the
person;
(f) Correspondence sent by the person that is implicitly
or explicitly of a private or confidential nature or
further correspondence that would reveal the contents
of the original correspondence;
(g) The views or opinions of another individual about
the person; and
60
(h) The name of the person if it appears with other
personal information relating to the person or if the
disclosure of the name itself would reveal information
about the person.”
This list is comprehensive but it is not limited to only those
items at all – this gives the court a wide discretion to
investigate other aspects as well and to treat that to be
personal information alongside the formal definition.
What is meant by “… a purely personal or household
activity”? The investigation into the meaning of what is “… a
purely personal or household activity …” is not easy.
Regrettably, the Act does not give a definition of the phrase
at all. It does not mean that your guess is as good as my
guess – that is braaivleis-law.
If a court or a tribunal is called upon to decide whether or not
the Act is applicable then it will have of a necessity look at
each matter individually and comprehensively considering all
the relevant facts in light of the pre-amble to the Act and in
light of the purpose of the Act. The court or tribunal should
not consider each fact in isolation or piece meal. It should for
instance take into consideration some of the following points:
o Your trade, business or profession would go a long way
to assist the court to come to a conclusion.
o Whether your research was conducted in the course
and scope of such a trade, business or profession?
o If you are a professional genealogist, I submit that
POPI Act is applicable and you should register as such.
o What was the purpose and means for processing any
personal information?
o If it was a purely private or household activity, then
the Act is not applicable.
o The founding documents of our Society would in all
probabilities play a vital role in this investigation.
EXEMPTIONS CHAPTER 4 SECTION 37
There is a material difference between an “exclusion” & an
“exemption.” Certain activities are excluded from POPI Act which
61
means that the Act is not applicable. If your activity is not excluded,
then you have to register and you may apply for exemption in terms
of Chapter 4 of the Act.
The Regulator may, by notice in the Gazette, grant an exemption in
terms of Section 37 [1] “... to a responsible party to process personal
information, even if that processing is in breach of a condition for the
processing of such information, or any measure that gives effect to
such condition, if the Regulator is satisfied that, in the circumstances
of the case—
(a) the public interest in the processing outweighs, to a
substantial degree, any interference with the privacy of the
data subject that could result from such processing;
(b) …” [CJC cursive].
In terms of Section 37(2)(e) “... public interest ...” includes amongst
other things “... historical, statistical or research activity ...” It is clear
that the Information Regulator have the discretion to grant on
application certain exemptions.
SUBMISSIONS & RECOMMENDATIONS
I submit that:
The amateur-genealogist is excluded from POPI Act on the
basis that his/her research inclusive of the publication thereof
is a purely private or household activity.
The professional genealogist, however, should register to
comply with the Act.
In light of the GSSA’s Constitution and for instance the Management
Manual 2015 I cannot make out a case that the Society is excluded
from the Act. I therefore recommend that, when the time is ripe, it
should lodge an application for registration but simultaneously lodge
an application for an exemption on the basis discussed above. There
are indications in Chapter 4 that the Society might have a case to
present to the Information Regulator to exercise its discretion in
favour of the Society and grant an exemption.
I have not spoken the last word about this matter.
C.J. COERTSE, ATTORNEY & NOTARY, MORNINGSIDE SANDTON
62
24 JUNE 2015
LEESLYS:
Lombard R.T.J. Handleiding vir Genealogiese Navorsing in Suid-
Afrika, Pretoria, Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing, 1990.
EMBARGO: FOR IMMEDIATE RELEASE PRESS STATEMENT BY
THE SOUTH AFRICAN LAW COMMISSION COCERNING ITS
INVESTIGATION INTO PRIVACY & DATA PROTECTION 28 August
2003.
South African Law Commission DISCUSSION PAPER 109
Project 124 OCTOBER 2005, PRIVACY & DATA PROTECTION, ISBN
0-621-36326-X.
GGSA Brosjure November 2006.
Bestuurshandleiding Januarie 2007.
Protection of Personal Information Bill (B 9-2009).
Genealogical Society of South Africa New Constitution
September 2010(4)
Protection of Personal Information Bill (B 6-2010).
Protection of Personal Information Guidelines for South
African Law Firms Version LSSA Guidelines 1.0 2011 110517.
Protection of Personal Information Guidelines for South
African Law Firms Drafted for the Law Society of South Africa by
Mark Heyink 2013.
Protection of Personal Information Bill - PAIA amendments
summary.
GGSA Grondwet Maart 2015.
GGSA Bestuurshandleiding Maart 2015
GGSA Gedragskode & Privaatheidsbeleid.
ONDERHOUDE:
2010:
Mnr Hendrik Louw, emiritus Nasionale President van die
Genealogiese Genootskap van Suid-Afrika.
Mnr Dennis Pretorius, eertydse Nasionale Addisionele lid van
die Uitvoerende Komitee van die Genealogiese Genootskap
van Suid-Afrika & tans die Vise President.
63
Mnr Lucas Rinken emiritus Voorsitter van die Wes-Gauteng
Tak van die Genealogiese Genootskap van Suid-Afrika.
Mnr Richard Y Ford, emiritus redakteur van die amptelike
kwartaalblad FAMILIA.
2015:
Mev Petro Coreejes-Brink, Nasionale President van die
Genealogiese Genootskap van Suid-Afrika [2015].
Mnr Ferdie Van Wyk Addisionele Lid: Tegniese Dienste [2015].
Adv. Paul Le Roux tesourier van die Wes-Kaapse Tak van die
GGSA.
Doelwitte
die Hugenote Monument en Museum te Franschhoek in stand
te hou; die besef van die betekenis van die Hugenote se vestiging in
Suid-Afrika lewend te hou; die navorsing van ons Hugenote-verlede veral ten opsigte van
geskiedenis en ondersteuning van genealogiese navorsing; die aanmoediging van die bewaring, bekendstelling en
finansiering van Hugenote-erfstukke in die Hugenote
Gedenkmuseum in Franschhoek; en die organisering van herdenkingsbyeenkomste.
verbinding te soek met Hugenote-verenigings in die
buiteland.
http://www.hugenoot.org.za
64
WIE HET DIE “A” UIT TALJAARD GELAAT Rassie Taljaard [email protected]
Dr Taljaard is 'n afgetrede dosent van die
Universiteit van Stellenbosch se Departement
Natuurbewaring. Hy het studeer aan die
Universiteit van Potchefstroom waar hy ‘n D.Phil in
Opvoedkunde verwerf het. Dr Taljaard was vir vyf-
en-twintig jaar 'n stadsraadslid van Stellenbosch
en het ook vir twintig jaar op die adviserende raad
van die Stellenbosch Museum gedien. Dr Taljaard
is ‘n stigterslid van die Stellenbosch Erfenistrust.
(Neem asb kennis dat die familieregister wat in die artikel
getoon word nie die volledige register is nie maar gebruik
word om die skrywer se beredenering te illustreer.)
Dié vraag is onlangs deur ‘n Taljard op die internet gestel. Dit het
dadelik my belangstelling geprikkel, hoofsaaklik omdat ek tans besig
is met die Taljaard-register en ek reken dat ek die inligting tot my
beskikking het om dié vraag te beantwoord. Die feit dat die
oorspronklike skryfwyse van die van, Taillard, tans deur die
minderheid in die familiegroep gehandhaaf word en Taljaard, Taljard
en Taljaardt die meerderheid verteenwoordig, wou ek vasstel wat
oor die tydperk sedert 1749, met die aankoms van die stamvader,
Jacob Taillard, daartoe aanleiding gegee het. Om dit te kon doen
moes vasgestel word hoe die van deur die jare gespel is in
sterftekennisgewings, boedeldokumente, distribusierekeninge,
voogdyskapaansoeke, doopregisters en soortgelyke siviele
dokumente. Soos die ondersoek gevorder het, het ek my kop in
verwondering geskud oor hoe die sage voor my ontvou het. Hierdie
ontrafeling wil ek graag met u deel.
# Vir die doel van die ondersoek is meer, as 1500 s/k’s en ander
dokumente met betrekking tot Jacob Taillard, sy enigste seun Louis
Francois, en dié se tien kinders geraadpleeg.
# Jacob Taillard, stamvader, sover bekend, van al die Taillards,
Taljaards, Taljards en Taljaardts in Suid Afrika, het in 1749 in die
Kaap aangekom as soldaat in diens van die VOC. Hy het die diens in
1753 verlaat om sy beroep as kleremaker te beoefen. In die aansoek
65
aan die goeweneur Ryk Tulbagh, om toestemming tot hierdie stap,
vind ons die eerste variasie van die van : Telgaard1. Sy aansoek
om grond verskyn in die resolusies onder die naam Jacob Teljaard2.
Nadat vryburgerskap aan hom toegeken is, is hy in 1753 getroud met
Maria Petronella Jordaan. Sy enigste kind Lowies Francoijs Taillard is
gedoop op 26 Mei 17543.
# In 1755 vind ons Jacob Taillard betrokke in ‘n hofsaak
gemoeid met ‘n siviele eis teen ‘n buurman, Joachim Warnick4. Jacob
se regsverteenwoordiger het hom telkemale verseker dat hy ‘n sterk
saak het en dat hy die saak onmoontlik kon verloor.
Desnieteenstaande is sy eis tot sy ergernis met koste ontsê, met die
gevolg dat hy in sy woedebui die Raad van Justisie van onreg
beskuldig en uitgeskel het. Die gewraakte woorde is net na die
vonnisoplegging, terwyl die hof besig was om te verdaag, deur Jacob
met ‘n barse stem binne die hofsaal geuiter: “ Ek dank u, dit is reg,
dit is goeie reg, ek kan goed sien dat hier vir arm mense geen reg is
nie”5. Terwyl hy uit die raadkamer begelei word uiter hy die volgende
: “doen wat julle wil, julle kan my tog nie laat ophang nie”. Buite die
raadskamer, raak hy die volgende kwyt teenoor ‘n geregsbode :
“Hulle maak met my soos met Judas: dit is onregverdige reg wat
hulle my aangedoen het, maar God sal die Regters wel kry en die
duiwel ook”. Verder gebruik hy die woorde “ou Rakker” sonder om
iemand by name te noem en gaan voort: “As ek gedoen het wat die
Karnallie gedoen het (nie duidelik wie bedoel is nie), was ek lankal
na die Donder”. Die geregsbode rapporteer dit wat gesê is, Jacob
word verhoor op ‘n klag van “smaad en hoon”, hy verloor die saak en
word gevonnis6,7.
# Kerry Ward8 het die volgende te sê oor die saak : “ As the
legal representative of Company justice, the Cape court brooked no
challenge to its authority. When the burgher Jacob Taillard of Doornik
had a civil case filed against him in court, he lost his temper and
verbally abused the court, accusing it of injustice. The court
subsequently ordered Taillard to be arrested, and he was convicted
of contempt, earning him the sentence of ten years’ hard labour on
Robben Island”.
# Of die vonnis ‘n gepaste een was vir die oortreding is ‘n ander
vraag, ‘n vonnis wat verder verdag gemaak word deur ‘n aanhaling
uit Heese9 : “Most members of the Court of Justice had no legal
66
training at all”. Dit daar gelaat; my belang by die hofsaak is die
vanspelling wat gebruik is. Alhoewel die spelling Taillard oorwegend
in die hofstukke voorkom, kom die spelling Taljard, Taljart, Taillart
en Taljaard ook voor. Op een bladsy (p.9) is daar drie variasies :
Taljard, Taillard en Taillart10.
# Met die afsterwe van Jacob se vrou in 1755 word ‘n inventaris
van hulle bates opgestel deur die weesheer op 19 Augustus 175511
en word verwys na Jacob Taljard en sy seun Lowies Francoijs
Taljard12. Jacob trou vir ‘n tweede keer op 4 Desember 1763 met
Johanna Elizabeth Buijs13. In hulle gesamentlike testament,14
opgestel op 8 Julie 1766, word verwys na Jacob Taillard en sy seun
as Louis Francois Taillard (11jaar). In die aantal dokumente wat na
dié datum en tot 1774 oor Jacob opgespoor kon word (almal
uitbetalings uit boedels vir werk deur Jacob gelewer), word
deurgaans verwys na Taillard15,16,17,18,19.
b1 - Louis Francois Taillard
Die eerste verwysing na Louis Francois Taillard as Taljard kom voor
in die weesheer se inventaris20 van 19 Augustus 1755 (Louis 2½jr.)
In die testament van Jacob en Johanna Buijs gedateer 8 Augustus
1766 is hy nog Louis Francois Taillard (11jaar). Op 1 Oktober 1777
word ‘n plaas aan “landbouer” Louis Taillard toegeken21. In 1779
kry hy toestemming om ‘n slaaf, Rachel van de Kaap, vry te stel en
is hy nog steeds Louis Taillard22. In die doopregister van
Swellendam word hy by die doop van sy eerste kleinkind, op 5
Oktober 1800, as getuie, Lowies Taljardt aangedui. In ‘n testament
wat hy en sy vrou in 1807 opstel, word hy aangedui as Louis Taillard
maar hy teken Lowies Taljaar de oude23. In ‘n “Memorial” van 27
Desember 1821 teken hy weer as Lowies Taljaar de oude24.
c1 - Jacobus
Jacobus ≈ 1778 x Maria Elizabeth Louwrens. In sy testament word
Jacobus sowel as sy pa se van as Taljaar aangegee maar Jacobus
teken as Jacob Taljaard25. In sy s/k is sy en al sy kinders se van
Taljaar26.
d1 Louis Matthys Taljardt * 1800 x Catharina Johanna
Lourens (g.v.i. – geen verdere inligting)
67
e5 Jacob Louis Francois * 1843 x Susara Johanna Susanna
Groenewald. Jacob se s/k gee sy van asook dié van sy
pa, Louis Matthys, en die kinders, aan as Taljaard27. Ook
in Susara se s/k word die van as Taljaard aangedui28.
d4 Matthys Johannes * 1807 x Dina Elizabeth Swart. Matthys
se s/k dui sy van aan as Taljard29. Sy seun onderteken
die s/k as D.M. Taljard. In die distribusierekening 30 is
almal Taljard. In hulle gesamentlike testament word
Matthys se van as Taljaar gespel, maar tog teken hy en
sy vrou albei as Taljaard31.
d5 Jacob Cornelis * 1809 x Catharina Johanna Odendaal
(geen verdere inligting)
e5 Catharina Magdalena Hendrika x Joseph Brooks. Op
Catharina se s/k is haar ouers, sowel as haar eie van as
Taljaard aangeteken32.
d9 Dirk Louis * 1819 x Alida Maria Janse van Noordwyk.
Dirk se s/k gee sy, sowel as al sy kinders se van aan as
Taljaard33.
e5 Dirk Cornelis * 1851. Sy s/k dui sy en sy pa Dirk Louis,
sowel as al sy eie kinders, aan as Taljaard34.
d11 Petrus Hendrik Johannes Louis * 1824 x Johanna
Catharina Heaney. Petrus se s/k dui hom aan as Taljaard
en dié spelling word deurgaans in al die dokumente
aangetref35.
d12 Johannes Louis * 1824 (geen verdere inligting)
d13 Johannes Jochemus Taljart * 1826 ≈ Caledon 25.6.1826
x Gertruida Johanna Marthina Lourens. Johannes se s/k
dui sy van sowel as dié van sy kinders aan as Taljard36.
Volgens beskikbare inligting op die Taljaard register het
Johannes se nakomelinge die van Taljaard aangeneem.
d14 Jochemus Johannes * 1826 † 17.2.1906 x Susanna Louisa
Taljaard * 1843. (c2d8e4). Op die s/k van Jochemus word
sy van sowel as dié van die kinders aangedui as
Taljard37. Susanna Louisa teken die dokument as
68
S.L.Taljard (sien c8d9 en p.18).
c1d1e5f9g2h1 MHG 18011801/99 VAB Taljaard Nico †1999 c1d4e7f9g4 MHG 551/61 VAB Taljaard Daniel Johannes †1971 c1d9e10 MHG 1304/59 VAB Taljaard Louis Cornelis †1951 c1d13e6f3 MHG 3459/39 TAB Taljaard Michael Petrus c1d13e6f3g1 MHG 6446/63 TAB Taljaard Petrus Hendrik †1994
c1d13e6f2 MHG 5911/67 TAB Taljaard Johannes Jochemus †1967
Ten spyte van verskeie vanvariasies wat aanvanklik voorgekom het,
het Jacob (c1) se nakomelinge, volgens die beskikbare inligting op
die geslagregister, gehou by die vanspelling Taljaard.
c2 – Matthys Johannes
Matthys Johannes Taljardt ≈ Stellenbosch 1780 x Christina
Magdalena Swart . Matthys se s/k40dui sy van, sowel as dié van sy
kinders aan as Taljaard, maar op Christina Magdalena se s/k41 word
die ‘d’ weggelaat en is Taljaar deurgaans gebruik. In Matthys se
testament42 is die van ook Taljaar.
d3 Jacobus Johannes * 1808 x Elizabeth Catharina Swart.
Op die s/k van Jacobus verskyn sy en die kinders se van
as Taljard43. Hierteenoor word die van Taljaard gespel
in die distribusierekening44. In hulle testament 45 is die
spelling Taljard maar Jacobus teken Taljaar.
e2 Matthys Johannes * 1830 x Margaretha Maria Lourens xx
Maria Johanna Swart. Op Margaretha se s/k is Matthys
sowel as die kinders se van Taljaard46. Die
distribusierekening sowel as die amptelike dokumente
daarby ingesluit verwys deurgaans na Taljaard47. Matthys
se s/k lui Taljaard48.
d4 Louis Cornelis * 1810 x Elizabeth Catharina Jacoba Swart.
Elizabeth se s/k dui haar man aan as Taljaar49. Die
distribusierekening dui Louis sowel as sy kinders aan as
Taljaard50.
d5 Matthys Johannes *1812 x Elizabeth Catharina Taljaard.
Matthys teken sy testament Taljar51, maar op sy s/k is
sy,sy vrou en die kinders se van Taljaard52.
69
e3 Matthys Johannes *1840 x Johanna Magdalena Swart. Op
Matthys se s/k verskyn sy van as Taljard53, maar in
dieselfde lêer in die distribusierekening word deurgaans
Taljaard gebruik.
f9 Jacobus Johannes * 1878. Jacobus was ongetroud, maar
sy s/k lys sy broers en susters almal as Taljaard54.
d7 Jacob Dirk* 1816 x Jacoba Johanna Francina du Plessis.
Jacob se s/k55 dui sy van asook dié van die kinders aan
as Taljaard, Op Jacoba se s/k egter, is haar sowel as haar
man se van Taljard56. Jacoba is na Jacob oorlede, dus
moes die kinders op haar s/k die van as Taljard aangegee
het. Jacob se kleinkinders het nogtans almal as Taljaards
bekend gestaan.
d8 Petrus Arnoldus * 1818 x Maria Catharina Swart xx
Elizabeth Margaretha Louisa Van Straaten née Smit.
Petrus teken sy vrou Maria se s/k as Taljaar maar
andersins word Taljaard deurgaans op die s/k gebruik57.
Op Petrus se s/k is sy en sy pa Matthys Johannes se van
Taljaard58. Elizabeth, Petrus se tweede vrou, se s/k dui
die van Taljaard aan vir al die kinders van die twee
huwelike59. Nogtans het twee van sy kinders hulle vanne
doelbewus probeer verander(Susanna Louisa Taljaard –
c2d8e4 en Maria Catharina Susanna Elizabeth Taljaard –
c2d8e3) (sien c1d14 en c8d9).
d9 Johannes Cornelis * 1822 x Sara Susanna Taljaard. Sara
se s/k gebruik deurgaans die spelling Taljaard60.
d10 Joachimus Jacobus * 1825 x Jacoba Petronella Johanna
Louwrens. Op Joachimus se s/k61 is sy en sy pa se van
Taljaard terwyl hy vroeër, by Jacoba se afsterwe, haar
s/k as J.J.Taljaard geteken het62. Alhoewel Joachimus
(c8d10) Jacoba se s/k geteken het is dit duidelik dat hy
nie die s/k voltooi het nie. Daarin is die eggenoot se van
as Taljaart aangedui.
e6f1 Joachim Jacobus * 1906 x Daniel Dique. Joachim se s/k
verdien spesiale aandag63a. Sy s/k dui sy van, sowel as
dié van sy kinders, aan as Taljaardt terwyl sy pa,
Johannes Gerhardus Louwrens (c2d10e6) volgens sy s/k,
70
as Taljaard aangedui64 is. Ook sy oupa, Joachim Jacobus
(c2d10), se van word aangedui as Taljaard65. Was die
spelling dalk net ‘n spelfout? Het die spelfout uit die ouma
(Jacoba Petronella-c8d10) se s/k62 hier ‘n invloed gehad?
Joachim se seun, c2d10e6f1g4, sowel as al sy kinders se
van word op sy s/k aangedui as Taljaardt66. Ongelukkig is
daar nie, op hierdie stadium, in die register verdere
inligting oor sy nageslag nie.
e8 Joachim Jacobus * 1855 x Johanna Catharina Schunhutte
(Scanneke?). Joachim se s/k dui sy van sowel as dié van
die kinders aan as Taljard67. Die s/k is geteken deur
Johanna as J.C.Taljaard. In ‘n regstelling agterna op die
s/k is almal as Taljaards aangedui.
c2d3e6f3g6 MHG 863/96 VAB Taljaard Abraham Hermanus
†1996
c2d4e2f7g2h4 MOOC1980/8138KAB Taljaard Benjamin Martin†1980
c2d5e5f1g7h3 MHG 924/98 VAB Taljaard Arrie Willem†1998
c2d5e7f6g5 MHG 2874/92 VAB Taljaard Margaretha Jacoba
†1992
c2d7e11f1 MHG T 28912 VAB Taljaard Jacob Dirk †1937
c2d8e1f3g2h7 MHG 3455/74 TAB Taljaard Francois Petrus †1974
c2d9e1f1g12 MHG 4050/62 TAB Taljaard Daniel Federik† 1962
c2d10e6f1g4 MP 937/1978 Pta. Taljaardt Joachim Jacobus
†1991
c2d10e12f10g1 PMB 6855/2013 PMB. Taljaardt Tobias Pieter Benj.
Taljaardt
Dit blyk tog dat na al die spelvariasies wat Matthys Johannes (c2) en
sy nakomelinge deurgemaak het, is dit Matthys se kleinkinders wat
die leiding geneem het en rigting gegee het om hulle familie as
Taljaards te vestig. Dit sal tog interessant wees om te sien of
Joachim Jacobus (c2d10e6f1) se nakomelinge die spelling Taljaardt
behou het. Indien wel dan kan hy as die grondlegger van die
Taljaardt spelvariasie gesien word. Al sy kleinkinders is op hul pa se
s/k aangedui as Taljaardt’s.
c3 – Louis Cornelis
71
Louis Cornelis *1782 x Margaretha Elizabeth Louwrens. Louis Cornelis
se doopvan is Talleart68. In sy testament staan sy van as Taljaar69.
‘n Volledige lys van Louis se kinders kom voor in ‘n
distribusierekening (“Account of the Administration and distribution”)
van Hendrik, (c3d3) ‘n seun van Louis wat op 24-jarige ouderdom
gesterf (1837) het en geld aan sy ouers en sy “eie” broers en susters
nagelaat het70. In hierdie lys teken Louis sy van as Taljaar terwyl sy
kinders, as bewys van ontvangs van hulle erfporsie, almal Taljard
teken.
d1 Louis Cornelis * 1809 x Elizabeth Helena Christina Swart.
Op Louis se s/k is sy van Taljaard, ook sy pa Louis (c3)
en Louis en Elizabeth se kinders, is almal Taljaard71. In
die weeskamer se dokument waarin Elizabeth as voog oor
die minderjarige kinders aangestel word, word al die
betrokkenes as Taljaard aangedui.
e3 Jacobus Johannes Hendrik * 1851 x Elsie Susanna
Taljaard. In Elsie se s/k word Taljaard deurgaans as van
vir die familie aangedui72.
d3 Hendrik Francois * 1812. Ongetroud. In Hendrik se
distribusierekening73 word sy broers en susters se van as
Taljard aangedui terwyl sy pa teken as Taljaar. In Hendrik
se s/k74 word hulle as Taljards aangeteken.
d4 Jacob Cornelis * 1815 x Maria Elizabeth Gunter † 1877 xx
Anna Magdalena Odendaal. Maria se s/k dui haar gesin
aan as Taljaard, maar Jacob teken die s/k as Taljard75.
Die distribusierekening (in dieselfde lêer) gee die spelling
van die kinders se van aan as Talyard (ek reken die y is
eintlik ‘n j). In die dokument vir die aanstelling van ‘n
voog vir Jacob en Maria se minderjarige kinders, word die
van Taljaard deurgaans deur die weesheer gebruik. In
Jacob se s/k76 word al 16 kinders by die twee vroue
duidelik uitgespel as Taljaard, maar die s/k word
onderteken deur A.M. Taljard, gebore Odendaal.
d4e1f1 Jacob Cornelis * 1859 x Cornelia Margaretha Swart. Op
Jacob se s/k word sy van sowel as dié van sy ouers en sy
kinders as Taljaard aangedui77.
72
d4e3 Christiaan Frans * 1841 x Dina Maria Gildenhuys.
Christiaan se van, so aangedui op sy s/k, is Taljard78. Sy
pa en sy kinders is Taljard. Sy vrou teken as Taljard. Die
dokument wat Dina as voog oor die minderjarige kinders
aanstel dui die hele gesin aan as Taljard. Selfs in die
hooggeregshofdokument in verband met die
onderverdeling van bates, is die van deurgaans Taljard.
‘n Ongeëwenaarde voorbeeld van konsekwentheid in die
warboel tot sover?
d4e3f6g2 Christiaan Frans * 1924 x Margaretha Aletta
Jansen van Noordwyk. Alle dokumente dui Taljard aan
as van79,80. Oupa se goeie voorbeeld tot in die nageslagte
nagevolg?
c3d1e1f7g4 MHG 1173/70 VAB Taljaard Daniel †1970
c3d1e5f2g4 MHG 2860/ 497 TAB Taljaard Louis Cornelis †1949
c3d4e3f6g2 MHG 9074/61 Pta. Taljard Christiaan Frans †1961
c3d4e3f1g2h2 MHG 10614/ 71 TAB Taljard Jacob Cornelis † 1971
Alhoewel Jacob Taljard (c3d4) die s/k van sy vrou Maria Gunter as
Jacob Taljard geteken het was dit sy seun Christiaan Frans *1841
(c3d4e3) wat die Taljard spelling lewendig gehou het en so blyk dit,
uit die Taljaard-register, asof meeste van sy kinders en nakomelinge
die tradisie voortgesit het.
c4 – Dirk Cornelis
Dirk Cornelis Snr. * Caledon 1784 ≈ Stellenbosch 1784 x
Stellenbosch 1806 Elizabeth Catharina Swart xx 1822 Johanna
Catharina Lourens. Die doopregister op Stellenbosch dui Dirk se van
aan as Taljart maar die huweliksregister toon die van as Taillard.
In sy testament van 181981, kom Dirk se van as Taljaar voor, terwyl
in die testament van 186282 is sy van Taljaard. Op sy s/k word hy
en sy pa Louis Cornelis (b1) (Louis Francois) aangedui as Taljaard83.
In die distribusierekening is die kinders Taljard84.
d4 Dirk Cornelis Jnr. * 1813 x Jacoba Magrieta Taljaard xx
1848 Lovina Catharina Swart. Dirk Jnr. se vier
oorlewende kinders by sy eerste vrou Jacoba is na haar
afsterwe deur Jacob (c1) grootgemaak en hulle van kom
voor as Taljaar op Jacob se s/k85. Jacoba se getroude van
73
word ook aangedui as Taljaar op haar s/k86. In ‘n brief aan
die meester van die hooggeregshof gedateer 16
September 1847 word Dirk Jnr. se van aangegee as
Taljard, so ook op sy s/k87. Met die stuur van Dirk Jnr. se
s/k en testament aan die meester (deur prokureur
opgestel-14.5.1884) word sy van as Taljaard gespel. In
die distribusierekening88 met Jacoba se dood word Taljaar
en Taljard aangetref terwyl met Dirk se dood die van
Taljard gebruik word89. Met Lovina se dood was die
distribusierekening90 (duidelik deur kundiges opgestel)
taamlik lywig, en deurgaans is Taljaard in die toedeling
gebruik. Lovina se s/k dui ook al die betrokkenes aan as
Taljaard, maar die seun teken die s/k91 as Taljard.
e1 Dirk Cornelis Johannes *1836 x Cornelia Johanna
Matthee. In Dirk se s/k92 is sy en die kinders se van as
Taljard aangegee. In die distribusierekening93 word Dirk
se vrou Cornelia aangedui as “Taljard” of “Taljaard”. Die
twee eksekuteurs se name, synde broers, verskyn op die
dokument as D.C. Taljard en B.J.L. Taljaard.
d5 Johannes Nicolaas *1815 x Catharina Johanna Lourens.
In al die dokumente94,95 wat Johannes Nicolaas en sy
familie betref word die van Taljaard gehandhaaf.
e5 Dirk Cornelis Johannes * 1844. Ongetroud. Dirk se s/k96
dui sy eie van en dié van sy pa aan as Taljaard.
d11 Louis Johannes (Lewies Francois Johannes)* 1829 x
Johanna Catharina Susanna Bester (g.v.i.)
e2 Dirk Cornelis (Johannes) *1857 x Susanna Gertruida
Maria Groenewald. Dirk se s/k97 dui sy eie en sy kinders
se van aan as Taljaard. Sy vrou het die s/k geteken as
Taljaard. Dirk se testament is ook in die naam van Dirk
Taljaard.
d14 Petrus Johannes Gerhardus * 1835 x Aletta Maria Johanna
Olivier. In Petrus se s/k98 is Taljaard die enigste spelling.
d15 Jacob Cornelis * 1836 Ongetroud. Op Jacob se s/k99 is sy
eie, asook sy broers en susters se van Taljaard.
74
d16 Matthys Johannes * 1839 x Catharina Elizabeth Louwrens.
Catharina se s/k100 dui haar en Matthys se van, sowel as
dié van die kinders aan as Taljaard. Die inventaris van
Matthys se eiendom is onder die van Taljaard. Die s/k101
van Matthys gee sy ouers, sy eie en die kinders se van
aan as Taljaard. Die distribusierekening102 van Matthys
en Catharina is onder die van Taljaard.
d17 Jochemus Johannes * 1841 x Anna Magrita Rademan.
Jochemus se s/k103 dui sy eie, sy vader en sy kinders se
van aan as Taljaard. Met Anna se s/k104 word die van ook
so aangedui.
e3 Wilhelmus Bernardus Richter Taljaard * 1875 x Martha
Maria Barnard Wilhelmus se s/k105 dui almal in die familie
aan as Taljaard.
c4d4e1f9g5 MOOC 1978/3783 KAB Taljaard Elias Jacobus †1978
c4d4e3f2g3 MHG 7381/69 TAB Taljaard Petrus Johannes † 1969
c4d4e4f1g5h1 MHG 1574/91 VAB Taljaard Dirk Cornelis † 1991
c4d4e8f2 MOOC 1954/ 452 KAB Taljaard Dirk Cornelius † 1954
c4d4e19f1g5 MOOC 1980/3554 KAB Taljaard Petrus Stephanus
†1980
c4d17e3f6 MP 1978/13080 Pta. Taljaard Jan Hendrik † 1978
Hoewel Dirk Cornelis Snr. (c4) se doopvan Taljardt, sy trouvan
Taillard, en sy van op die distribusierekening Taljard was, kom sy van
in sy laaste testament voor as Taljaard. Ook in die dokumente met
Lovina Catarina se afsterwe, veral die lywige distribusierekening,
duidelik deur ‘n kundige opgestel, word die spelling Taljaard
deurgaans gebruik. Dirk Cornelis Snr. se nasate is almal Taljaards.
c5 – Maria Johanna
Maria Johanna ≈ Stellenbosch x Petrus Johannes Swart. In hulle
testament106 word Maria aangedui as Taljaar. By van haar kinders
se doopgeleenthede word sy as Maria Johanna Taillard aangedui.
c6 – Johannes Joachimus
Johannes Joachimus Taljart (doopregister) ≈ Stellenbosch 1790 x
Maria Catharina Gildenhuys. Johannes se s/k107 en die
distribusierekening108 dui sy en sy pa se van aan as Taljaard.
75
d2 Johannes Petrus Cornelis (Petrus) * 1825 (g.v.i.)
d3 Petrus Arnoldus Gildenhuys * 1828 (g.v.i.)
d5 Louis Cornelis * 1833 (g.v.i.)
d6 Johannes Hendrik Petrus * 1836 x Elizabeth Catharina
Wessels. Die s/k109 van Johannes dui sy eie en sy pa se
van aan as Taljard
e1 Johannes Jochemus * 1857 x Maria Elizabeth Roets. Die
s/k110 toon Johannes en sy familie se van as Taljaard.
e3 Dirk Cornelis *1862 x Elizabeth M. Groenewald. Dirk se
s/k111 toon sy familievan as Taljard.
f2 Cornelis Jansen Philippus * ca 1888 x Johanna
Margaretha Stoltz xx Johanna Susanna Wiesenaar.
Cornelis se s/k112 dui sy en sy hele familie aan as
Taljard.
e5 Louis Francois * 1870 x Magrietha Susanna Badenhorst.
Magrietha se s/k113 dui Louis en sy gesin aan as
Taljaard.
d6e1f5 MHG 102/76 VAB Taljaard Dirk Cornelis † 1975
d6e3f5 MHG 8896 TAB Taljard Dirk Cornelis † 1965
d6e5f3 MHGT 499 VAB Taljaard Daniel Louis Francois †1901
Dit kom voor asof die spelling van nakomelinge van Johannes
Joachimus (c6) wissel tussen Taljard en Taljaard. Daar is egter nog
te min data beskikbaar op die register om afleidings te maak oor
watter vanvariasie voorkeur geniet onder Johannes se nakomelinge.
c7 – Dina Maria
Dina Maria ≈ Stellenbosch x Daniel Johannes Blom (g.v.i.)
c8 - Joachimus Jochemus
Joachimus Jochemus (Jacobus) Taljard * 1795 x Sara Susanna
Lourens xx Anna J. Wessels. Joachim se s/k114 gee sy van as Taljard.
Twee testamente 115,116 gee die van aan as Talyaar terwyl die twee
distribusierekeninge117,118 weer Taljaard aandui.
76
d6 Daniel Johannes Blom * 1824 (oudste seun)x Dina Maria
Elizabeth Blom. Op Daniel se s/k119 word sy eie sowel as
sy ouers se van as Taljaard aangetref. Sy testament
handhaaf die van Taljaard, maar sy dogter Louisa
Cornelia (c8d6e3) se s/k120, dui haar van aan as Taljard.
Haar man teken die s/k, dus is dit dalk ‘n spelfout.
d9 Matthys Johannes * 1830 x Maria Catharina Susanna
Elizabeth Taljaard (c2d8e3). In Matthys se lêer121 is daar
vyf dokumente. In die eerste een, Matthys se s/k, is sy
eie, sy ouers en die kinders se van Talyaard. In die
testament wat in 1867 opgestel is word altwee duidelik as
Talliard aangedui (bedoeling dalk Taillard?) terwyl
altwee die dokument teken as Tallieard. Met die
“Aanstelling als voogd”- dokument is sy eie, sy vrou en
die kinders as Taljaard aangedui. In die
distribusierekening is almal weer Talyaard. Die vyfde
dokument in die lêer is Maria se s/k en daarin is haar eie
van, dié van haar man en kinders, asook haar ouers,
Petrus Arnoldus en Maria Catharina, se van Taljaard.
Hoekom sou Matthys en Maria in hulle testament
doelbewus hulle van na Talliard verander terwyl beide se
pa’s nie as Talliards bekend gestaan het nie? Ons kan net
raai dat hulle die oorspronklike van in ere wou herstel. Die
skoonseun, wat die s/k geteken het, het die familie se van
weer as Taljaard aangedui. Ten spyte hiervan het die
kinders almal, behalwe Jacobus Marthinus Maartens
Taljaard (c8d10e6f5)* 1907 † Pretoria 28.10.1958, die
spelling Taljard aanvaar.
e6 Jochemus Jacobus Taljard *1870 x Anna Catharina Maria
Taillard (c8d14e2). Jochemus se s/k122 dui sy van aan as
Taljard, terwyl sy pa se s/k sy eie van as Talyaard aandui.
Anna se van word aangedui as Taljard (geb. Taljard)123.
Die kinders word as Taljard aangedui.
D 12 Louis Jacobus Johannes * 1838 x Elizabeth Johanna
Swart. Op Louis se s/k124 word sy en sy ouers se van as
Taljaard aangegee.
d13 Jochemus Johannes Jacobus Taljard *1840 x Margaret
Mary Tyler Bell. Die s/k125 van Margaret Mary Tyler Bell
77
gee haar van as Taljaard (“now Taillard”) en haar
eggenoot se van as Taljaard (“now Taillard”) Die s/k is
geteken deur (“surviving spouse”) John Taillard. Dit is
baie duidelik dat Jochemus Johannes Jacobus Taljaard
met die voltooing van sy vrou se sterftekennis sy
familielyn se van op ‘n besliste wyse permanent verander
het na Taillard. Miskien is dit verkeerd om te sê verander,
dit sal meer korrek wees om te sê dat die oorspronklike
van, naamlik Taillard, heringestel is. Met Jochemus se
afsterwe in 1920 is die veranderingsproses voltooi toe sy
seun (Abraham-c8d13e6), wat die s/k geteken het, sy pa
se van aandui as Taillard en sodoende Jochemus (c8d13)
se nageslag as Taillards identifiseer. Hy dui ook sy oupa
(Joachimus-c8) se van aan as Taillard. Sy oupa is egter
op sy s/k126 as Taljard en in sy testament127 as Taljaar, en
nie as Taillard nie, aangedui. Taillard staan ook op
Jochemus se grafsteen.
e6 Abraham Frederick (John) Taillard. Abraham se van op
die s/k128 is Taillard en sy vader Jochemus Johannes
Jacobus Taillard.
d14 Jacobus Nicolaas Francois (Jacob) * 1842 x Maria
Catharina Christina Maartens xx Martha Maria Johanna
Young, nee Jonker xxx Gesina Johanna Fauche. Jacobus
se s/k129 dui sy van aan as Taljard, so ook die kinders se
van, terwyl Gesina Johanna teken as G.J. Talyaard. In ‘n
amptelike dokument met die “Aanstelling als Voogd” deur
die weesheer is Taljaard deurgaans gebruik.
e1 Jochemus Johannes Jacobus *1866 x Susara Jacoba
Albertha Jonker (g.v.i.)
f2 Jacob Nicolaas Francois *1890 x Susara Susanna du Bruto
*1901. Op Jacob se s/k130 is sy, sowel as sy kinders
aangedui as Taljaard. Sy vrou teken ook die s/k as
Taljaard.
f3 Pieter Theunis Barend Christiaan * 1893 x Wilhelmina
Adriana O’ Hens * 1893. Op Pieter se s/k131 is sy en sy
kinders se van Taljaard. Wilhelmina teken die s/k as
78
Taljaard. Op ‘n amptelike dokument getitel “Estate duty”
is almal Taljaard.
f5 Johan Thomas Pieter * 1897 x Cornelia Sophia Fourie.
Beide Johan132 en Cornelia133 se s/k’s dui Taljaard aan as
van.
e2 Anna Catharina Maria *1867 x Jochemus Jacobus Taljard
(c8d9e6). Jochemus Jacobus en sy kinders se van word
aangedui as Taljard en sy vrou teken die sy s/k134 as
Taljard.
e3 Jozua Joachim Francois * 1869 x Elizabet H. Coetzee. Die
s/k135 van Jozua se eerste vrou dui haar getroude van aan
as Taljaart terwyl die dokument aan die weesheer sowel
as die brief van die prokureur aan die landdros op
Heidelberg, met Elizabeth se afsterwe, beide die ouers se
van duidelik as Taljaard aandui. Met Jozua se afsterwe
dui sy s/k136 sy van sowel as dié van sy kinders aan as
Taljaard.
e4 Jacob Nicolaas Francois *1871 x Heiltjie Magdalena Steyn.
In die s/k137 van Jacob dui al die dokumente Taljaard
aan as die van.
e5 Jacobus Martheunus Maartens * 1873 x Susanna
Elizabeth van Tonder. Almal op Jacobus se s/k138 word
aangedui as Taljard behalwe Susanna wat aangeteken
word as Taljaard nee van Tonder.
e6 Louis Johannes Albertus *1875 x Hester Catharina
Erasmus. Louis en al die kinders se van op sy s/k139 is
Taljaard. Hester teken ook die s/k as Taljaard
e7 Petrus Roelof Gerhardus * 1877 x Christina Johanna
Jacoba Fritz. Christina se s/k140 dui almal aan as Taljaard.
Petrus teken as Taljaard. Taljaard is ook die van van
Petrus en die kinders op sy s/k141.
e12 Jurie Hendrik Wynand Wessels *1887 x Susanna Helena
Kok. Beide s/k’s142,143 dui Taljaard aan as van.
79
e13 Jan Thomas Maartens *1888 x Margaretha Cornelia
Elizabeth Taljaard. Jan se s/k144 toon sy eie, sowel as dié
van sy kinders, aan as Taljard. Sy vrou teken as Taljard.
e14 Daniel Jacob * 1893 x Cornelia Jacoba Joubert. Daniel se
s/k145 dui sy eie van en dié van sy kinders aan as
Taljaard. Sy vrou teken die s/k as Taljaard.
c8d6e7f8 MHG 10870/72 TAB Taljaard Johannes Adolf † 1972
c8d6e9f1g2 MHG 2084/96 VAB Taljaard Pieter Johannes † 1996
c8d9e6f4 MP13713/82 Pta Taljard Jochemus Jacobus † 1982
c8d13 MOOC 6/9/628 KAB Taillard Margaret Mary Tyler †
1909
c8d14e1f2 MHG 142/69 TAB Taljaard Jacob Francois † 1968
c8d14e14f1g3 MHG 2130 TAB Taljaard Jacob Francois † 1969
Jochemus (c8d13) en sy vrou Margaret het die oorspronklike van
Taillard weer in ere herstel en is heel moontlik deur al Joachimus se
nageslagte nagevolg. Van Matthys (c8d9 ≈ as Taljard) en sy vrou se
planne om Taillards te word het niks gekom nie. Ek kon een van
Matthys se vier seuns, (c8d9e6- Jochemus Jacobus *1870) as Taljard
identifiseer. Die ander het blykbaar Taljaards gebly. Dié seun,
Jochemus Jacobus (c8d9e6) se seuns het almal behalwe een (Jacobus
Marthinus Maartens Taljaard-c8d9e6f5) Taljards geword. Van
Jacobus Nicolaas Francois (c8d14) se nege seuns word sewe deur die
dokumente aangedui as Taljaards en twee as Taljards.
c9 – Elizabeth Catharina
Elizabeth Catharina * 1798 x Dirk Cornelis Wessels. Elizabeth se
s/k146 dui haar nooiensvan aan as Taljard en haar pa as Louis
Taljard (b1).
c10 – Cornelis Jansen
Cornelis Jansen Taljaar* 1801 x 1820 Jacoba Magrietha Swart xx
1859 Catharina Johanna Lourens.
Die nagelate dokumente van Cornelis Jansen, die jongste van Louis
Francois (b1)
80
se kinders en sy twee vroue werp nie eintlik lig op die verwarring
wat bestaan het oor die vanspelling nie. Na honderd jaar, tot en met
die afsterwe van Cornelis, sou mens dink dat die saak tot klaarheid
gebring sou word. Jacoba se s/k147 dui die kinders se van aan as
Taljard met Cornelis wat teken as C.J.Taljaard. Verder is daar twee
distribusierekeninge, een met Jacoba se afsterwe148 (1857) en een
met Catharina se afsterwe149 (1876). Jacoba se distribusierekening
dui die kinders aan as Taljaard met Cornelis wat dit onderteken as
C.J.Taljaard. Met Catharina Johanna se distribusierekening is die
kinders steeds Taljaard en weer teken C.J. Taljaard. Twee dokumente
in verband met Jacoba se afsterwe, een duidelik aangedui as Taljard
en die ander as Taljaard. Die distribusierekeninge is heel moontlik
deur boekhouers opgestel en die s/k deur ‘n ander persoon as die
ondertekenaar.
d3 Johannes Nicolaas (Jan) * 1823 x Susanna Hermina
Swart xx Dina Maria Elizabeth (Dirkie) Swart. By Dina
Maria se s/k150 is ‘n ongetekende nota bygevoeg wat
haar en haar man se van aangee as Taljard terwyl haar
s/k na haar verwys as Dina Taljaard en na haar man as
Johannes Nicolaas Taljaard. Johannes Nicolaas teken
die s/k as J.N. Taljaard. In die boedeldokument151 word
verwys na Johannes Nicolaas Taljaard. In Johannes
Nicolaas se s/k152 teken sy seun as J.C. Talyard
(spelfout?) terwyl hy sy pa as Johannes Nicolaas
Taljaard en sy oupa as Cornelis Taljaard (c10) aandui.
d4 Louis Cornelis * 1825 x Susanna Hermina Swart. Op
Susanna se s/k153 word na haar verwys as Susanna
Taljaart, née Swart. Verder is al die vanverwysings op
Louis se s/k154 en Susanna s’n Taljard.
e3f6 Johannes Nicolaas * 1894 x Johanna Magdalena Du Toit.
Alle dokumente in Johannes s/k155 dui die van aan as
Taljaard
d7 Jacob Cornelis * 1831 x Dina Maria Jacoba Lourens .
Jacob en Dina se dokumente156,157 handhaaf Taljaard as
vanspelling. Jacob se dogter Dina se s/k158 verwys ook
na haar eie sowel as haar ouers se van as Taljaard.
81
d8 Petrus Johannes * 1833 x Dina Maria Lourens. Al die
dokumente van die familie 159,160,161 handhaaf die van
Taljaard.
d11 Cornelis Jansen * 1838. Ongetroud. Cornelis se s/k162
en die distribusierekening163 verwys na hom as Cornelis
Janse Taljard. Hy was ongetroud en met sy afsterwe erf
al sy broers, susters en hulle kinders en in al die gevalle
word die van Taljard gehandhaaf.
d14 Matthys Johannes * 1843 x Magdalena Cornelia
Swanepoel. Die van Taljaard word in beide dié
dokumente164,165 gehandhaaf.
c10d3e2f1g2, MOOC 900/1956 KAB Taljaard Petrus Ger
hardus † 1956c10d4e3f6, MHG 1417/77 VAB
Taljaard Johannes Nicolaas † 1977
c10d7e3f1g5h3 MHG 5041/70 TABTaljaard Theodorus Lamber=
tus † 1973
c10d8e2f4g1 MHG 6268/2004 VAB Taljaard Hendrik Jac.
Lourens † 2002
Dit blyk uit die beskikbare inligting dat al die nakomelinge van
Cornelis Jansen Taljaard, oor wie inligting beskikbaar is, behalwe
Louis Cornelis * 1825 (c10d4) en Cornelis Jansen * 1838 (c10d11),
die spelling met twee a’s volgehou het. Louis Cornelis(c10d4) se
kleinseun (c10d4e3f6) het weer die van Taljaard aangeneem terwyl
Cornelis Jansen (c10d11) ongetroud gebly het.
# In die voorafgaande is gesien hoe die van Taillard tussen 1750
en 1900 gespel is in ‘n verskeidenheid siviele en ander dokumente.
My eerste reaksie was: Wat ‘n deurmekaarspul! Mens kan nie glo dat
een lêer met ‘n sterftekennisgewing plus die dokumente wat daarmee
gepaardgaan, lewer vyf verskillende variasiespellings van die van op
nie of ‘n seun teken die s/k van sy pa as Talyard terwyl sy pa en sy
oupa se van op dieselfde s/k as Taljaard aangedui word nie.
Wat het aanleiding gegee tot hierdie wye verskeidenheid van
spellings in die 18de en veral die 19de eeu? Ek kan aan ‘n paar
moontlikhede dink wat dalk ‘n invloed kon uitoefen op die spelling
van die van. Ek wil dit meet aan die inligting wat hierbo weergegee
82
is: (i) Die Franse uitspraak van die oospronklike van, Taillard. (ii)
Hofsaak waarin Jacob betrokke was. (iii) Doelbewuste wysiging van
vanspelling. (v) Ondertrouery. (v) Die invloed van amptenary en
ander kundiges.
Endeman166 bring die faktor “geleerdheid” tot die argument oor
vanvariasies, maar alhoewel ek aanvaar dat dit wel ‘n invloed kon
gehad het, is daar egter nie inligting oor opvoeding, skoling of
geleerdheid op siviele dokumente van die tyd om dié aspek verder te
voer nie.
(i) Franse uitspraak van Taillard op vanvariasies.
Om vas te stel in hoeverre, indien hoegenaamd, die Franse uitspraak
van die van Taillard ‘n invloed gehad het op die spelvariasies van die
van, is kontak gemaak met Michel A. Rateau, ‘n Franse
naamkundige167. Volgens Rateau is dit bekend dat Jacob gebore is
in ‘n Franssprekende familie168 en dat sy van Taillard gespel is, die
mees algemene spelling van die van in Frans. Jacob was afkomstig
van Doornik, wat bekend is as Tournai in Frans. Dit is ‘n
Franssprekende dorp, geleë in België in die Franssprekende provinsie
van Hainault, net langs die grens tussen België en Frankryk, in die
Waalse gebied Franssprekende gedeelte van België. De Villiers &
Pama 169 meld dat Jacob gebore is in Doornik, in “Vlaandere”, wat
volgens Rateau nie so is nie, maar wel in Hainault provinsie,
WalloonyRateau meen, alhoewel Jacob as Taillard gebore is moes
sy familie as protestante heelwaarskynlik weens vervolging of
godsdienstige onverdraagsaamheid na ‘n omgewing getrek het waar
‘n meer verdraagsame klimaat geheers het, naamlik ‘n Vlaams- of
Nederlandssprekende gebied waar die Weltanschauung (dws.
wêreldbeskouing) van ‘n meer Calvinistiese of Ou Lutheraanse
godsdienstige oortuiging getuig het. Die van Taillard het in Nederland
“vernederlands” tot Taljaard.
# Die Franse uitspraak van die van Taillard sou soortgelyk in die
Kaap onder die amptenary van die VOC met ‘n “Nederlandse oor”
aangehoor word, want die Nederlandssprekende skribente en
sekretarisse het nie veel geweet van Franse spelling of die
taaluitsprake nie. Rateau gee die Franse uitspraak van Taillard as
volg weer; “The French pronunciation is / taia:r/, knowing that : the
first “a” in /taia:r/ is a rather short one, the second “a” in /taia:r/ is
longer. In addition, the “r” is pronounced from the back of the throat.”
83
En hieruit volg dat die Franse uitspraak van die van Taillard,
heelmoontlik die belangrikste rede was waarom daar so baie variasies
van die van Taillard onder veral die laat 18de en 19de eeu se
inwoners aan die Kaap gevind is. Mens kan nou sien waarom
amptenare van die VOC en medeburgers met wie Jacob en later ook
sy seun se paaie gekruis het, as gevolg van die Franse uitspraak,
probleme met die spelling van die van gehad het.
(ii) Invloed van hofsaak
Louis Francois Taillard (b1) het twee dokumente, een in 180723 en
een in 182124 onderteken as Louis Taljaar terwyl die dokumente hom
aandui as Taillard. Hoekom die verandering? Was die
vernederlandsing van die van al so ver gevorder of het Louis homself,
as gevolg van die hofsaak waarin sy pa betrokke was, so geskaam
vir sy van en om daardie rede die spelling van sy van verander?
# Wilna Snyman, die aktrise, vertel dat haar ma se pa,
oorspronklik ‘n Cillié, na die Boere-oorlog by ‘n stasie gewerk het,
maar toe noem die Engelse amptenare hom “Silly”. Dit was genoeg
rede vir hom om deur die departement van binnelandse sake sy van
in die Franse Du Cellier te verander173.
# ‘n Bron, wat anoniem wil bly, vertel dat sy moeder laat in haar
lewe aan hom vertel het dat haar vader by sy terugkeer van die
Anglo-Boereoorlog dadelik sy van as Taljard begin spel en so geteken
het. Dit het blykbaar dermate onmin in die familie veroorsaak dat van
die seuns ten tyde van sy oupa se begrafnis geweier het om tot die
koste van teraardebestelling by te dra tensy die tweede ‘a’ in die van
in ere herstel word. Die rede vir die oupa se gebelgdheid met sy van
is nie bekend nie. Volgens beskikbare inligting het dié oupa wel
weggedoen met die tweede ‘a’ in sy van.
# Om terug te keer na die vraag oor Louis Francois (b1). Was
Louis en sy familie bekommerd dat die van Taillard en die negatiewe
konnotasie daarvan weens die hofsaak sy familie sou benadeel? Daar
moet in ag geneem word dat teen 1807 toe Louis Francois sy van vir
die eerste keer as Taljaar geteken het, was al sy kinders reeds groot
en was daar reeds ses kleinkinders. Indien Louis ongemaklik of
skaam was oor sy pa se aanhouding op Robbeneiland sou hy sekerlik
as ‘n jongman reeds sy van verander het. Die feit van die saak is dat
toe hy sy van as Taljaar geteken het (1807) die hofsaak reeds 50
84
jaar in die verlede was en is daar geen bewyse dat Louis gedurende
dié periode sy van op siviele rekords anders as Taillard weergegee
het nie. Die gebruik van die spelling Taljaar in dié twee dokumente is
na my mening reeds op dié stadium aan die vernederlandsing van die
van toe te skryf. Geeneen van die latere doelbewuste
vanveranderings kon oorsaaklik met die hofsaak verbind word nie.
(iii) Ondertrouery
Die Taljaards se geslagregister toon gevalle waar Taljaards met
Taljaards getrou het. Ondertrouery was egter nie beperk tot Taljaards
nie. Daar is seker weinig families in Suid Afrika waar daar nie, in
mindere of meerdere mate ondertrouery in hul vroeë geskiedenis
plaasgevind het nie. Mens hoef maar net ‘n dorp se doopregister
(Kaap sowel as Vrystaat en Transvaal) vanaf stigting tot vroeë
twintigste eeu, deur te werk, om te besef hoeveel troues plaasgevind
het tussen persone met dieselfde van plaasgevind het. Was al die
troues tussen sodanige persone mense met geen familiebande nie?
Ek glo nie so nie. Ek wou dus vasstel of die vanverandering by
Taljaards nie ‘n poging was om ondertrouery te verdoesel nie. Die
verwysing hierna is nie ‘n vingerwysing nie, maar is nodig vir ‘n
geheelbeeld van vanvariasies onder die Taljaards. Om in elk geval
vandag te oordeel oor wat destyds gebeur het is om die feite en
omstandighede van die tydsgewrig te misken.
# Louis Francois (b1) was die eerste Taljaard aan wie ‘n plaas in
1778 toegeken is (behalwe ‘n “Stukje huis-erf en Thuijnland”174 aan
Jacob in 1753) en wel in die Overberg175. Ander plase aan Taljaards
in die Overberg het gevolg, maar met groot gesinne, was plase nie
vir almal beskore nie. Hulle moes dus saamboer of as bywoners hul
kant bring. Gereeld sien mens in boedeldokumente ‘n persoon het ‘n
tiende of selfs ‘n veertigste aandeel in ‘n plaas gehad. So het Maria
Johanna (c5) ‘n 1/3-aandeel in “Zeekoegat” en ‘n 1/21ste aandeel in
“Zandvlakte” gehad. In Dirk Cornelis (c8d4e3f4) se boedel is ‘n
opgawe van ses plase in elk waarvan hy ‘n 1/40ste aandeel gehad
het176.
# Hierdie soort plaasopset met niggies en neefs wat saam in
hegte gemeenskappe op afgeleë plase, in ylbevolkte gebiede moes
grootword waar die naaste bure dalk ook familie was, moes
noodwendig daartoe lei dat verhoudings tussen familielede sou
ontstaan.
85
# Twee gevalle wat in dié verband opvallend is, is twee dogters
van Petrus Arnoldus Taljaard (c2d8) wat albei met Taljaards getroud
is. Die een, gedoop Susanna Louisa Taljaard (doopvan)(c2d8e4) en
getroud met Jochemus Johannes Taljard (c1d14), teken haar man se
s/k as S.L. Taljard, met in hakies daarby, “born Taljard”37. Meer nog,
sy voltooi die vorm as S.L.Taljard, vrou van Jochemus, en voeg weer
daarby “born Taljard”. Haar pa daarteenoor, ‘n welvarende veeboer
van “Brakfontein” en “Deel Onverwacht”, dist. Caledonsrivier, se van
word duidelik op sy s/k as Taljaard177aangedui. Dit is ‘n voorbeeld
van opsetlike verandering van die vanspelwyse. Susanna Louisa is
oorlede in 1916 en op haar s/k38 verskyn haar van as Taljaard, met
bygevoeg née Taljaard, dit terwyl sy self in 1906 uitdruklik “born
Taljard” aangedui het. Jochemus en die kinder’s se van verskyn as
Taljaard. Die s/k is geteken deur Jochemus Johannes Taljaard
(c1d14e4), seun van die oorledene. Daar moes seker ‘n dwingende
rede gewees het hoekom Susanna en/of haar man van die spelling
‘Taljaard’ probeer wegskram en voorkeur aan Taljard verleen het,
maar tussenkoms van die seun het tot behoud van ‘Taljaard’ gelei.
# Was Jochemus (c1d14) en Susanna (c2d8e4) van mening dat
die gebruik van die vanvariasie Taljard die indruk sou skep dat die
individue van die twee families nie verwant was nie? Mens hoor soms
vandag nog dat mense wie se vanne naasten by dieselfde
gespel word, beweer dat hulle nie familie is nie, want hulle vanne
word anders gespel. Hoe dit ook sy, die ondersoek het niks opgelewer
wat my noop om te glo dat ‘n poging tot verdoeseling van
ondertrouery in dié gevalle plaasgevind het nie. Daarteenoor kan die
omgekeerde ook nie buite rekening gelaat word nie.
# Merkwaardig in dié geval is dat nog ‘n dogter van Petrus
Arnoldus op soortgelyke manier doelbewus haar vanspelling verander
het. Maria Catharina Susanna Elizabeth Taljaard (doopvan) (c2d8e3)
is getroud met Matthys Johannes Taljaard (c8d9). Hulle testament
(1867) dui Talliard as hul gemeenskaplike van aan. Ook hier kan ons
nie met sekerheid sê wat die rede vir die vanverandering was nie,
want die twee het nog dieselfde van en die wegskram van die stigma
van ondertrouery kan dus nie as rede aangevoer word nie.
(iv) Doelbewuste verandering van vanspelling
Vanaf Jacob se aankoms in die Kaap in 1749 tot en met die geboorte
van sy eerste kleinkind in 1778 vind ons reeds die volgende
86
vanvariasies: Telgaard,Teljaard, Taillard, Taljard en Taljaard. Vir die
tien kinders van Louis Francois (b1)≈ 26.5.1754 is daar in die
doopregisters van Stellenbosch en Swellendam in die jare 1778 tot
1801 vyf verskillende spellings van die van, naamlik
Taljardt,Taljart,Talleart Taljaard en Taljaar. Dit kom voor asof al
hierdie aanvanklike vanvariasies toegeskryf kan word aan
onsekerheid oor die spelling van die van weens die Franse uitspraak
daarvan. Hierdie proses was in ‘n toestand van veranderlikheid
waarin die spelling van die van vernederlands het. Dit het natuurlik
daartoe gelei dat daar veral gedurende die eerste dekades van die
19de eeu heelwat onsekerheid onder die nakomelinge van Jacob
Taillard oor die spelling van hulle van, wat weerspieël word in die
dokumentasie van die tydperk. Kyk weer na c4, c4d4 en c4d4e1
hierbo: Dit is bewys van die totale onsekerheid wat geheers het.
# Met dié onsekerheid kon ‘n persoon mos maar Taljaard teken soos sy hand hom die dag lei of hoe? Wie was
dan daar om te sê hy is verkeerd, as selfs ouers hulle van anders spel
as wat hulle kinders hulle van spel? Die enigste afleiding wat ek kan
maak is dat dié onsekerheid mettertyd oorgegaan het tot ‘n siening
dat Taljaard tog maar Taljaard bly al word dit met een a, ‘n t of ‘n y
gespel. Dit is so eenvoudig soos dit. Die dokumentasie loop oor van
voorbeelde: ‘n afgestorwe moeder wie se van aangedui word as
“Taljard of Taljaard”, twee broers van wie een sy van as Taljard, die
ander sy van as Taljaard spel; of in jou testament word jou van as
Taillard aangedui en jy onderteken as Tallieard. Hierbo is dit juis
uitgewys dat dat sommige s/k-lêers ‘n paar variasies van die van
bevat en dan onderteken die seun die s/k boonop met sy eie variasie
van die van.
# Ek glo dat sommige Taljaards mettertyd met hierdie “om’t-
ewe”-spellings ongemaklik begin voel het en hulle van doelbewus in
‘n “voorkeur”-rigting gestuur het. Dokumente wat hierbo uitgewys is
dui aan dat daar reeds vroeg in die 19de eeu persone was wat sekere
spellings in hulle familie wou vestig.
# Matthys Johannes *1830 (c8d9) en sy vrou Maria Catharina
Susanna Elizabeth Taljaard (c2d8e3) het gepoog om hulle van te
verander na Talliard (die bedoeling was seker die oorspronklike van
Taillard) deur in hulle testament178 duidelik te beklemtoon dat beide
se van Talliard gespel word, maar hulle nakomelinge het dié plan
87
gefnuik. Hulle het verkies om hul stamvader se van in ere te herstel.
Niks meer nie, niks minder nie en sonder bybedoelings. Verder, ten
spyte van die testament en ten spyte van Maria se s/k, wat almal
gelys het as Taljaards, het Matthys en Maria se kinders, oor wie
inligting op die register beskikbaar is, almal Taljards geword. Die
uitsondering is een kleinkind, Jacobus Marthinus Maartens Taljaard179
(c8d9e6f5) op wie se s/k die tweede ‘a’ selfs onderstreep is om die
spelling Taljaard te beklemtoon. Jacobus se seun (c8d9e6f5g1-
*27.10.1935), wat die s/k onderteken het, wou moontlik daardeur
sê: my van is Taljaard en basta.
# Jochemus Johannes Jacobus Taljaard * 1840 (c8d13) en sy
vrou Margaret Mary Tyler Bell het doelgerig daaraan gewerk om hulle
van eens vir altyd as Taillard te vestig. Wat was die oorweging?
Jochemus en sy vrou was sekerlik bewus daarvan dat sy oupa-
grootjie se van Taillard gespel is. Sy vrou Margaret het boonop uit ‘n
Engelssprekende familie gekom en mens kan aanvaar dat die
Afrikaanse vorm minder aanvaarbaar vir haar familie sou wees. Ons
moet onthou dat ‘n verengelsingsbeleid indertyd gehandhaaf was.
Het ‘n Franse van vir haar en haar familie beter geklink as die
vernederlandsde weergawe daarvan? Dit was ‘n tyd toe selfs
Afrikaanse name verander is om sterker aanklank in ‘n Engelse
ambience te vind180. Die nageslagte van Jochemus het die van behou
en dié lyn het sover die register se inligting strek, Engels as voertaal
gehandhaaf. Jochemus het selfs dokumente as “John Taillard”
onderteken.
# Sover bekend is al die Taillards wat hulle tans in Suid-Afrika
bevind volgens beskikbare gegewens afstammelinge van Jochemus
en Margaret, behalwe ‘n tweede Taillard-lyn wat nog nie in die
Taljaard-register opgeneem is nie. Hierdie lyn word verteenwoordig
deur Josias Taillard (Taljaard) *, van Breederivier, distrik Swellendam
10.1.1835, ‘n graan- en skaapboer van die plaas “Pieter Sielies Kloof
A” (RE/5/202), Bredasdorp en sy nakomelinge. Josias was getroud
met Lydia Groevers wat op 1.8.1862 oorlede is. Adriana Christina is
die enigste kind uit die huwelik en getroud met Frans Engel. By sy
tweede vrou Rosalia Cloete had hy sewe kinders waaronder twee
seuns, Josias en Jacobus. Josias se s/k181, onderteken deur Rosalia,
dui aan dat sy vader onbekend is. Volgens sterftekennisgewings het
sy nageslagte die van Taillard behou.
88
# Die s/k182 van Joachim Jacobus *1855 (c2d10e8) x Johanna
Catharina Schunhutte (Scanneke) dui sy van, sowel as dié van sy
vrou en kinders aan as Taljard, maar dit kom voor asof daar ‘n poging
was om op’n paar plekke op die s/k ‘n ekstra ‘a’ by Taljard in te voeg.
Johanna self het tog die s/k geteken as J.C. Taljaard. Ek aanvaar dus
dat die bedoeling “Taljaard” was en dat ‘n spelfout ingesluip het wat
iemand later probeer regmaak het.
# Christiaan Frans * 1859 (c3d4e3) en sy vrou Cornelia het
verkies om hulle van as Taljard te spel. Mens kan uit hulle dokumente
aflei dat hulle vasbeslote was dat hulle en hulle kleinkinders as
Taljard sou bekend staan. Wie is ek om ander redes daarin te wil
soek? Deur dié twee se vasbeslotenheid het hulle gesorg dat die van
Taljard in Suid-Afrika gevestig raak.
# Joachim Jacobus Taljaard*1874 (c2d10e6f1) se s/k183 dui sy
van, sowel as dié van sy kinders, aan as Taljaardt terwyl sy pa,
Johannes Gerhardus Louwrens (c2d10e6) se s/k184 sy van as
Taljaard aandui. Ook Johannes se pa, Joachim Jacobus (c2d10), se
van is as Taljaard aangedui185. Hoekom Joachim se seun, Joachim
Jacobus (c2d10e6f1g4), sy pa se van op die s/k as Taljaardt
aangegee het, is dus nie duidelik nie. Dalk net ‘n spelfout? Ek kan nie
met sekerheid sê dat Joachim die grondlegger van die Taljaardt
vanspelling in Suid-Afrika is nie, want daar is nog nie genoeg inligting
oor sy nakomelinge in die register nie.
(v) VOC-amptenare, prokureurs en ander dokument-
opstellers.
Heleen Liebenberg het ‘n soortgelyke siening as Rateau oor die
invloed van uitspraak op die spelling van ‘n van ; “Sometimes the
original pronunciation is reflected in the way the people spelt their
forename(s) and surnames. In the case of the French and German
forenames and surnames there is often a discrepency between the
signature provided by the person him-/herself and the spelling used
by the official in the introductory paragraph of the inventory or
somewhere else in the document”186. Sy beaam Rateau se mening,
maar beklemtoon ook amptenare, waaronder prokureurs,
testamentopstellers, boekhouers en ander kundiges, se invloed op
vanspelling.. ‘n Verdere moontlike invloed wat onder ‘amptenare’ en
kundiges’ geskaar kan word is dié van sogenaamde “minder
geskoolde amptenare soos veldkornette, kosters, meulenaars en die
89
algemene publiek” op wie Ockert Mallan191b die aandag vestig. Ek het
nie die minste twyfel dat dié amptenare wel gehelp het met voltooing
van dokumente nie, en alhoewel dit van onmisbare hulpvaardigheid
getuig het moes hulle nietemin veral by die voltooiing van s/k’s tot
verwarring by vanspellings bygedra het. Daar is ‘n duidelike verskil
in die konsekwentheid van vanspellings tussen dié op die s/k’s en dié
op byvoorbeeld distribusierekeninge wat meesal deur kundiges
opgestel is.
‘n Paar voorbeelde toon egter dat kundiges soos notarisse en
testamentopstellers ook maar kleigetrap het met die vanspelling.
# Die notaris Johannes Cornelis de Korte stel in 1807 ‘n
testament187 op vir Louis Francois Taillard (b1) en dit word geteken
deur Louis as Louis Taljaar, de oude.
# Die beëdigde notaris George Christiaan Bergman stel op 3
Julie 1813 ‘n testament188 op vir Jacob Taljaar (c1) en sy vrou Maria
Elizabeth Lourens, maar dié dokument word geteken deur Jacob
Taljaard en Maria Elizabeth Taljaard.
# Op 6 Maart 1826 stel Jan Ferdinand Bam, sekretaris van die
distriksraad van Swellendam, ‘n testament189,190 op vir Dirk Cornelis
Taljaard (c4) en sy tweede vrou Johanna Maria Lourens. Dirk en
Johanna teken albei as Taljards. In Dirk(c4) se laaste testament191
op 15 November1862 word hy, sowel as sy dogter as erfgename, as
Taljaard aangedui. Dirk se handtekening is onduidelik maar dit lyk
soos Talyard.
# Hierdie voorbeelde weerspieël presies wat Liebenberg se
waarneming was, en vir my wil dit voorkom asof die van in die
tydperk vanaf die later 18de tot die vroeë 19de eeu, as gevolg van
die heersende vernederlandsing aan die Kaap in ‘n labiele (dws.
onvaste) toestand verkeer het, met die gevolg dat ‘n sogenaamde
‘regte’ of algemeen geldende spelling nie werklik bestaan het nie, as
gevolg waarvan selfs kundiges wisselvorme wat in omloop was, as
gelykwaardig beskou het.
# Dit wil voorkom dat persone die spel van hul name om en by
die middel van die negentiende eeu in ‘n “voorkeur”-rigting begin
stuur het[Afdeling (iv)].
90
# Dit is opmerklik dat voorbeelde veral teen die einde van die
negentiende eeu hul verskyning maak dat veral regspersone,
boekhouers en die weesheer voorkeur gee aan die spelling ‘Taljaard’
en sodoende help om dit algemeen geldend te maak.
# Matthys Johannes Taljard ( c2d5e3) sterf op 13 September
1884 op die plaas “de Schans”, Dewetsdorp. Sy s/k194 dui sy van aan
as Taljard maar sy vrou se van word weergegee as Talyart, née
Swart. Die boekhouer wat die distribusierekening saamgestel het
gebruik slegs die spelling Taljaard; dit ter stawing van voorgaande
opmerking.
# Cornelis Jansen (c10) se eerste vrou Jacoba sterf in 1857 en
haar s/k147 dui die kinders aan as Taljard terwyl die
distribusierekening aan Taljaard voorkeur gee. Heel moontlik die
werk van die boekhouer.
# Maria Catharina Christina Taljard, née Maartens, vrou van
Jacob Nicolaas Francois Taljard (c8d14), sterf op 16 Junie 1889. Op
haar s/k193 word die kinders aangedui as Taljardt. In Jacob se
“Aanstelling-als-Voogd”-dokument dui die weesheer Jacob sowel as
die kinders se van aan as Taljaard. Vervat in dieselfde lêer is ons die
distribusierekening, waarin die boekhouer sowel Jacob as die dertien
kinders se van, individueel netjies uitspel as Taljaard uitspel.
# Die weesheer in Pretoria het in 1892 ‘n brief gerig aan die
landdros op Heidelberg om navraag te doen oor die afgestorwe
Elizabetha Hendrina Taljaardt, née Coetzee, (c8d14e3) se eggenoot,
wat nie op die s/k192 aangeteken is nie. Die weesheer en die landdros
het albei die spelling ‘Taljaard’ gebruik. Die weesheer in Kaapstad het
ook in “Aanstelling als voogd”-dokumente hoofsaaklik die Taljaard
vanvariasie gebruik (sien c3d1,c3d4,c4d4,c8d9 en c8d14).
# Hierdie enkele voorbeelde, uit die dokumente wat hanteer is,
laat die vraag ontstaan: op sterkte waarvan het dié kundiges, wat
sekerlik teen betaling die werk gedoen het, besluit om uit die talryke
vanvariasies, voorkeur aan die spelling ‘Taljaard’, en in mindere mate
‘Taljard’ te gee? Die enigste logiese afleiding vir my is dat hulle as
gevolg van hulle geskooldheid bewus moes gewees het daarvan dat
die vernederlandsing van Taillard in Nederland gelei het tot Taljaard.
Hoe dit ookal sy: ek het dertig distribusierekeninge nagegaan en in
21 van dié dokumente is die spelling ‘Taljaard’, en in nege die spelling
91
‘Taljard’ gebruik. Die dokumente het geen ander vanvariasie
opgewys nie.
# Duidelike bewys van hierdie strategie kry ons in die geval van
Jacob Cornelis (c3d4 * 1815 † 1898). Jacob se eerste vrou Maria
Gunter is in 1877 oorlede. Jacob teken die s/k75, wat duidelik deur
‘n ander persoon as hyself voltooi is, as J.C. Taljard. Die kinders se
van op die s/k is Taljaard en selfs Jacob se van op die s/k is
Taljaard, maar nogtans teken hy as Taljard. Met Jacob se afsterwe
(1898) teken sy tweede vrou, A.M. Odendaal as A.M. Taljard – myns
insiens duidelike bewysJacob en sy vrou saam op ‘Taljard’ besluit het.
Desnieteenstaande is beide Jacob se s/k76 en die “Aanstelling als
voogd”-dokument, deur dieselfde persoon voltooi (duidelik dieselfde
handskrif) en is Taljaard die enigste vanspelling op dié dokumente.
Die weesheer het albei dokumente voltooi en geteken.
Afsluiting
Die Franse uitspraak van die van Taillard het tot vele spelvariasies
gelei wat as gevolg van “geskoolde” kundige persone (veral opstellers
van distribusierekeninge) en sommige ywerige Taljaards self,
uitgeloop het op hoofsaaklik drie spellings, naamlik Taillard, Taljaard
(wat die hoofstroom-spelling geword het) en Taljard, wat aanvanklik,
hoofsaaklik in die noordelike provinsies gevestig is. Die Taljaard-
register is nog nie omvangryk genoeg om ‘n oordeel oor die getalle
van die Taljaardt-vanvariasie te vel nie.
# Reg aan die begin van dié artikel is die vraag gestel: Wie het
die ‘a’ uit Taljaard gelaat? Alhoewel die Taljard/Taljardt-vanspelling
van tyd tot tyd voorgekom het, was Christiaan* 1841 (c3d4e3) die
man wat orde uit die chaos geskep het deur duidelik aan te toon dat
sy voorkeur ‘Taljard’, waarvan al sy dokumente en dié van sy kinders
weldeeglik getuig.
# Joachimus Jochemus (Jacobus)(c8) is ook ‘n kandidaat maar
die kundiges het hom gepootjie deur hom ‘n Taljaard te maak. Van
sy vier seuns het net een, Matthys Johannes, ‘n Taljard gebly (c8d9).
Hy wou egter ‘n Talliard word, maar was uiteindelik steeds ‘n
Taljaard. Joachimus (c8) se ander seun Jacobus Nicolaas Francois *
1842 (c8d14) se s/k dui sy van sowel as dié van al sy kinders aan
as Taljard. Die weesheer het egter weer toegeslaan en hy word
Taljaard. Jacobus Nicolaas (c8d14) het nege seuns gehad en hoewel
92
almal op sy s/k as Taljards aangedui is, het slegs twee Taljards gebly,
naamlik Jacobus Marthinus Maartens Taljard (c8d14e5-*17.7.1873 ≈
Potchefstroom) en Jan Thomas Maartens Taljard (c8d14e13-
*Heidelberg 1.9.1888).
# In die twee gevalle waar meegeding word om die twyfelagtige
eer van: “Wie het die ‘a’ uitgelaat”, het die weesheer Jacob Cornelis
(c3d4) sowel as Jacobus Nicolaas Francois (c8d14) die loef afgesteek
en moet hulle seuns oorweeg word. Christiaan Frans Taljard * 1841
(c3d4e3) en Jan Thomas Maartens Taljard * 1842 (c8d14e13) is die
kandidate, met Christiaan * 1841 wat net-net die louere voor die
meedinger se neus wegraap.
Bibliografie 1. KAB C 1120 (C252-ou nommer), Requesten dokument 50, 1753, pp. 133-134. 2. Resolusies van die Politieke Raad van die Kaap die Goeie Hoop (1651-1795), C.131, pp. 134-
149. TANAP-webblad by http://www.tanap.net/content/activities/dokuments/index.htm 3. Doopregister-Stellenbosch: https://familysearch.org/pal:/MM9.3.1/TH-267-11568-15292-
86?cc=1478678&wc=M6GW-TWG:49605401,49605402,50282101,50290801 4. KAB CJ365, Criminele processtukken, 1755 13, Julie 10, Civil Action, pp. 507-516 5. KAB CJ365, op.cit. 6. KAB CJ365, ibid.,Vertaling gedoen deur M.Rall,[email protected] 7. KAB CJ2485, Inkomende briewen, 1729-1759; 13 J.F. Vermoons, Robben Eiland, Augustus 2,
1755, f180. 8. Kerry Ward ; Networks of Empire : Forced Migration in the Dutch East India Company by
Kerry Ward, pp.254-255, Cambridge University press. [https://www.google.co.za/search?tbm=bks&hl=en&q=Kerry+Ward+%3B+Networks+of+Empire&gws_rd=ssl] Regstelling: In dié hofsaak is die eis nie teen Jacob ingestel nie, hy het ‘n siviele eis teen sy buurman ingestel.
9. Aangehaal in Heese, H.F.: REG EN ONREG, Kaapse regspraak in die 18de eeu: Elektroniese uitgawe 2013, C.P. Pretorius, ISB 978-1-920429-12-6, p.10 uit R.Ross: “The Rule of Law”,p1.
10. KAB CJ365, op. cit. 11. KAB MOOC 8/8.27. Inventory of Orphan Chamber [http://www.tanap.net] 12. KAB MOOC 8/8.27, ibid. 13. Erkenning : [email protected] 14. KAB MOOC 1STB.18/14 saak 64. 15-19. KAB Masters of the Orphan Chamber ; MOOC 8/11.8, MOOC 8/12 6a, MOOC 8/14.21,
MOOC 8/14.64 en MOOC 8/15.24. [http://www.tanap.net] 20. KAB MOOC 8/8.27, op. cit. 21. KAB RLR 259(2) p.278, 10/10/1778. (“---de Plaats genaamd de Nachtwacht gelegen onder
de Karsen Rivier over het Hottentots Holland Gebergte”.) 22. KAB MOOC C.157, pp.332-350, Dinsgsdag den 31: Aug:s 1779. 23. KAB MOOC 1/STB.18/22 saak 54, testament van Louis Taillard en Dina Louwrens.
93
24. KAB MOOC CO 3921 484, memorial, Louis Francois, b1. 25. KAB MOOC 7/1/261 59, testament van Jacobus, c1. 26. KAB MOOC 6/9/99 9578, s/k van Jacobus, c1. 27. VAB MHG 30020, Jacob Louis Francois, c1d1e5. 28. VAB MHG 679/55, Susara Groenewald,c1d1e5. 29. KAB MOOC 6/9/153 2248, s/k van Matthys Johannes , c1d4. 30. KAB MOOC 13/1/321 57, distr.rek. Matthys Johannes, c1d4. 31. KAB MOOC 7/1/352 44, testament, Matthys Johannes, c1d4. 32. VAB MHG B3602, Joseph Brooks, c1d5e5. 33. VAB MHG 0 T557, Dirk Louis, c1d9. 34. VAB MHG T766, Dirk Cornelis, c1d9e5. 35. KAB MOOC 6/9/145 9894, s/k van Petrus Hendrik, c1d11. 36. VAB MHG T83, s/k Johannes Jochemus, c1d13. 37. VAB MHG T866, s/k Jochemus Johannes, c1d14. 38. VAB MHG T1294, s/k van Susanna Louisa, c1d14. 39. VAB MHG T26, s/k van Petrus Arnoldus, c2d8. 40 KAB MOOC 6/9/100 9714, s/k van Matthys Johannes, c2. 41. KAB MOOC 6/9/61 1805, s/k van Christina Magdalena, c2. 42. KAB MOOC 7/1/214 58, testament van Matthys Johannes, c2. 43. KAB MOOC 6/9/105 723, s/k van Jacobus Johannes, c2d3. 44. KAB MOOC 13/1/313, distr.rek. van Jacobus Johannes,c2d3. 45. KAB MOOC 7/1/2701, testament van Jacobus Johannes,c2d3. 46. KAB MOOC 6/9/154 2579, s/k Margaretha Maria, c2d3e2. 47. KAB MOOC 13/1/803 120, distr.rek. van Matthys Johannes, c2d3e2. 48. KAB MOOC 6/9/351 854, s/k van Matthys Johannes, c2d3e2. 49. KAB MOOC 6/9/73 3555, s/k van Elizabeth Jacoba, c2d4. 50. KAB MOOC 13/1/173 37, distr.rek. van Louis Cornelis, c2d4. 51. KAB MOOC 7/1/254 84, testament van Matthys Johannes, c2d5. 52. KAB MOOC 6/9/93 8534, s/k van Matthys Johannes, c2d5. 53. VAB MHG 0 T167, s/k van Matthys Johannes, c2d5e3. 54. VAB MHG 0 T354, s/k van Jacobus Johannes, c2d5e3f9. 55. VAB MHG T338, s/k van Jacob, c2d7. 56. VAB MHG P1692, s/k van Jacoba, c2d7. 57. KAB MOOC 6/9/26 5481, s/k van Maria Catharina, c2d8. 58. VAB MHG 0 T26, s/k van Petrus Arnoldus, c2d8. 59. VAB MHG 0 19463, s/k van Elizabeth Margaretha L. Smit, c2d8. 60. TAB MHG 8630, s/k van Sara Susanna, c2d9. 61. VAB MHG T253, s/k van Joachimus Jacobus, c2d10. 62. VAB MHG L65, s/k van Jacoba Petronella J. Louwrens, c2d10. 63. TAB MHG 6947/72, s/k van Joachim Jacobus, c2d10e8. 63a. TAB MHG 7584/64, s/k van Joachim Jacobus, c2d10e6f1. 64. VAB MHG 0 T96, s/k van Johannes Gerhardus, c2d10e6. 65. VAB MHG 0 T253, s/k van Joachim Jacobus, c2d10. 66. MP Pta. 937/1978, s/k van Joachim Jacobus, c2d10e6f1g4.
94
67. VAB MHG 0 T807, s/k van Joachim Jacobus, c2d10e8. 68. Stellenbosch Doopregister, op.cit., doop van Louis Cornelis, c3. 69. KAB MOOC 7/1/91 9, testament van Louis Cornelis, c3. 70. KAB MOOC 13/1/118 77, distr.rek. van Hendrik Francois, c3d3. 71. TAB MHG 0 2022, s/k van Louis Cornelis, c3d1. 72. TAB MHG 66595, s/k van Elsie Susanna, c3d1e3. 73. KAB MOOC 13/1/118 77, distr.rek. van Hendrik Francois, c3d3. 74. KAB MOOC 6/9/35 7786, s/k van Hendrik Francois, c3d3. 75. VAB MHG G118, s/k van Maria Elizabeth Gunter, c3d4. 76. TAB MHG 15075, s/k van Jacob, c3d4. 77. TAB MHG 83932, s/k van Jacob, c3d4e1f1. 78. TAB MHG 0 9080, s/k van Christiaan Frans, c3d4e3. 79. TAB MHG 9074/61, s/k van Christiaan Frans, c3d4e3f6g2. 80. MP Pta. 1008 1983, s/k van Margaretha Aletta,Frans se vrou, c3d4e3f6g2. 81. KAB MOOC 7/1/88 25, testament (1819) van Dirk Cornelis, c4. 82. KAB MOOC 7/1/279 118, testament (1862) van Dirk Cornelis, c4. 83. KAB MOOC 6/9/111 1884, s/k van Dirk Cornelis, c4. 84. KAB MOOC 13/1/231 47, distr.rek. van Dirk Cornelis, c4. 85. KAB MOOC 6/9/99 9578, s/k van Jacobus, c1. 86. KAB MOOC 6/9/44 9278, s/k van Jacoba, c4d4. 87. KAB MOOC 6/9/208 8498, s/k van Dirk Cornelis Jnr., c4d4 88. KAB MOOC 13/1/137 22, distr.rek. van Jacoba Margaretha, c4d4. 89. KAB MOOC 13/1/231 47, distr.rek. van Dirk Cornelis, c4d4. 90. KAB MOOC 13/1/490 81, distr.rek. van Lovina Catharina, c4d4. 91. KAB MOOC 6/9/363 958, s/k van Lovina Catharina, c4d4. 92. KAB MOOC 6/9/364 1154, s/k van Dirk Cornelis Johannes, c4d4e1. 93. KAB MOOC 13/1/5734 2833, distr.rek. van Dirk Cornelis Johannes, c4d4e1. 94. KAB MOOC 6/9/123 4346, s/k van Dirk Cornelis, c4d4. 95. KAB MOOC 6/9/58 1352, s/k van Johannes Nicolaas, c4d5. 96. KAB MOOC 6/9/123 4346, s/k van Dirk Cornelis Johannes, c4d5e5. 97. KAB MOOC 6/9/16447 4911/49, s/k van Dirk Cornelis (Johannes), c4d11e2. 98. VAB MHG 0 T688 102, s/k van Petrus Johannes Gerhardus, c4d14. 99. KAB MOOC 6/9/803 2918, s/k van Jacob Cornelis, c4d15. 100. KAB MOOC 6/9/2816 8367, s/k van Catharina Elizabeth Louwrens, c4d16. 101. KAB MOOC 6/9/2363 2705, s/k van Matthys Johannes, c4d16. 102.KAB MOOC 13/1/5670 2141, distr.rek. van Matthys en Catharina, c4d16. 103. VAB MHG T1166, s/k van Jochemus Johannes, c4d16. 104. VAB MHG R165, s/k van Anna M. Rademan, c4d17. 105. VAB MHG 41505, s/k van Martha M. Barnard, c4d17e3. 106. KAB MOOC 7/1/199 15, testament van Maria Johanna en Petrus, c5. 107. KAB MOOC 6/9/50 111, s/k van Johannes Joachimus, c6. 108. KAB MOOC 13/1/1427, distr.rek. van Johannes Joachimus, c6. 109. VAB MHG T384, s/k van Johannes Hendrik Petrus, c6d6. 110. TAB MHG 522/56, s/k van Johannes, c6d6e1.
95
111. TAB MHG 8896, s/k van Dirk Cornelis, c6d6e3. 112. TAB MHG 71317, s/k van Cornelis Jansen Philippus, c6d6e3f2. 113. VAB MHG B2033, s/k van Magrietha S. Badenhorst, c6d6e5. 114. KAB MOOC 6/9/60 1698, s/k van Joachim Jochemus (Jacobus), c8. 115. KAB MOOC 7/1/213 99, testament van Joachimus en Anna J. Wessels, c8. 116. KAB MOOC 7/1/13880, testament van Joachimus en Sara S. Lourens, c8. 117. KAB MOOC 13/1/157 28, distr.rek. van Joachimus, c8. 118. KAB MOOC 13/1/159 17, distr.rek. van Joachimus en Anna Johanna Wessels, c8. 119. TAB MHG 1155, s/k van Daniel, c8d6. 120. VAB MHG 112, s/k van Louisa Cornelia, c8d6e3. 121. TAB MHG 0 7106, testament van Matthys Johannes, c8d9. 122. TAB MHG 1998/41, s/k van Jochemus Jacobus, c8d9e6. 123. TAB MHG 93183, s/k van Anna Catharina Maria, c8d9e6. 124. VAB MHG 0 T35, s/k Louis Jacobus Johannes, c8d12. 125. KAB MOOC 6/9/628 3498, s/k van Margaret Mary T. Bell, c8d13. 126. KAB MOOC 6/9/60 1698, s/k van Joachimus Jacobus, c8. 127. KAB MOOC 7/1/213 99, testament van Joachimus en Sara, c8. 128. KAB MOOC 6/9/691 1305, s/k van Abraham Frederick, c8d13e6. 129. TAB MHG 24469, s/k van Jacobus Nicolaas Francois, c8d14. 130. TAB MHG 142/69, s/k van Jacobus Nicolaas Francois, c8d14e1f2. 131. TAB MHG 1883/56, s/k van Pieter Theunis Barend Christiaan, c8d14e1f3. 132. TAB MHG 2991/67, s/k van Johan Thomas Pieter, c8d14e1f5. 133. TAB MHG 7266/58, s/k van Cornelia Sophia Fourie, c8d14e1f5. 134. TAB MHG 1998/41, s/k van Jochemus Jacobus, c8d9e6. 135. TAB MHG 7246, s/k van Elizabeth H. Coetzee, c8d14e3. 136. TAB MHG 73442, s/k van Jozua Joachim Francois, c8d14e3. 137. TAB MHG 39002, s/k van Jacob Nicolaas Francois, c8d14e4. 138. TAB MHG 23497, s/k van Jacobus Martheunis Maartens, c8d14e5. 139. TAB MHG 4949, s/k van Louis Johannes Albertus, c8d14e6. 140. TAB MHG 6949, s/k van Christina J. Jacoba Fritz, c8d14e5. 141. TAB MHG 1317/58, Petrus Roelof Gerhardus, c8d14e7. 142. VAB MHG 421/60, s/k van Jurie Hendrik Wynand Wessels, c8d14e12. 143. VAB MHG 61/67, s/k van Susanna Helena Kok, c8d14e12. 144. TAB MHG 3586/52, s/k van Jan Thomas Maartens, c8d14e13. 145. TAB MHG 5001/46, s/k van Daniel Jacobus, c8d14e14. 146. VAB MHG 0 T179, s/k van Elizabeth Catharina, c9. 147. KAB MOOC 6/9/80 4728, s/k van Jacoba Margrietha Swart, c10. 148. KAB MOOC 13/1/171 70, distr.rek. van Jacoba, c10. 149. KAB MOOC 13/1/329 9, distr.rek. van Cathaina Johanna (2de vrou), c10. 150. KAB MOOC 6/9/57 1240, s/k van Dina Maria, c10d3. 151. KAB MOOC 7/1/210 50, boedelrekening van Johannes Nicolaas, c10d3. 152. KAB MOOC 6/9/355 2027, s/k van Johannes Nicolaas, c10d3. 153. VAB MHG S2182, s/k van Susanna Hermina Swart, c10d4. 154. VAB MHG 0 T223, s/k van Louis Cornelis, c10d4.
96
155. VAB MHG 1417/77, s/k van Johannes Nicolaas, c10d4e3f6. 156. VAB MHG 0 T76, Jacob Cornelis, c10d7. 157. VAB MHG L 1144, s/k van Dina Maria Lourens, c10d7. 158. VAB MHG 0 T368, s/k van Dina Maria Jacoba, c10d7e4. 159. TAB MHG 68726, Johannes Gerhardus, c10d8e6. 160. TAB MHG 7027, s/k van Petrus Johannes, c10d8. 161. VAB MHG 0 T881, s/k van Petrus Johannes, c10d8. 162. KAB MOOC 6/9/265 407, s/k van Cornelis Janse, c10d11. 163. KAB MOOC 13/1/592 147, distr. rek. van Cornelis Janse, c10d11. 164. TAB MHG 80459, s/k van Magdalena Cornelia Swanepoel, c10d4 165. TAB MHG 55566, s/k van Matthys Johannes, c10d14. 166. Endeman,L., Suid-Afrikaanse geslagsregisters, Deel 1 (T-U), Stellenbosch, GISA, 2006, p.9 167. Michel A. Rateau, "Michel A. RATEAU, linguist (onomastician) and historian (of the History
of the French Presence in Southern Africa), Place Names Society of Southern Africa (NSA), Société Françaised'Onomastique (SFO)[email protected]
168.Boucher, M. French speakers at the Cape: The European Background. Petoria, UNISA, 1981,p.264
169. De Villiers, C.C.& Pama, C. : Geslagsregisters van Ou Kaapse Families, Vol.11, p.965 170. KAB MOOC 1/STB.18/22 saak 54, op. cit. 171. KAB CO 3921 484, op. cit. 172. KAB Masters of the Orphan Chamber, op. cit. 173. Willmien Brümmer: Byvoegsel tot Die Burger, 28 Junie 2014, p.6 174. Resolusies van die Politieke Raad van die Kaap die Goeie Hoop (1651-1795), op. cit. 175. KAB RLR 259 (2), 10 Oktober 1778, p.278 176. KAB MOOC 13/1/2117 246, distr. rek. van Dirk Cornelis, c8d4e3f4 177. VAB MHG 0 T26, s/k van Petrus Arnoldus Taljaard, c2d8. 178. TAB MHG 0/7106, testament van Matthys Johannes, c8d9 179. TAB MHG 7664/58, s/k van Jacobus Marthinus Maartens Taljaard, c8d9e6f5 180. In die Dellville Wood begraafplaas in Longueville, sowat 10 kilometer ten ooste van
Albert, Frankryk, is die graf van John James Taljaard, die einste Joachim Jacobus Taljaard(c2d10e8f3)
181. KAB MOOC 6/9/633 4132, s/k van Josias Taillard. 182. VAB MHG 0 T807, s/k van Joachim Jacobus Taljaard, c2d10e8 183. TAB MHG 6947/72, s/k van Joachim Jacobus, c2d10e6f1 184. VAB MHG 0 T96, s/k van Johannes Gerhardus Louwrens, c2d10e6. 185. VAB MHG 0 T353, s/k van Joachim Jacobus Taljaard, c2d10 186. Heleen Liebenberg, “Dutch, Afrikaans and the inventories”[http:/www.tanap.net] 187. KAB MOOC, 1/STB, 18/22, testament van Louis Francois, b1 188. KAB MOOC 7/1/261 59, testament van Jacob, c1. 189. KAB MOOC 7/1/88 25, testament van Dirk Cornelis Taljaar, c4 190. KAB MOOC 7/1/256 93, testament van Dirk Cornelis,c 191 KAB MOOC 7/1/279 118, testament van Dirk Cornelis, c4b. Malan, Ockert. “Om ou dokumente te lees”, Capensis, p.28, 2/2007, Junie. 192. TAB MHG 7246, s/k van Elizabeth Elizabeth Hendrina Taljaardt,nee Coetzee, c8d14e3
97
193. TAB MHG 0/5154, s/k van Maria Catharina Christina Taljard, nee Maartens, c8d14. 194. VAB MHG 0 T167, s/k van Matthys Johnnes, Matthys Johnnnes, c2d5e3.
www.cogensoc.us
We, today, stand on the shoulders of our predecessors who
have gone before us. We, as their successors, must catch
the torch of freedom and liberty passed on to us by our
ancestors. We cannot lose in this battle.
Benjamin E. Mays
Crafts make us feel rooted, give us a sense of belonging and
connect us with our history. Our ancestors used to create
these crafts out of necessity, and now we do them for fun,
to make money and to express ourselves.
Phyllis George
98
BYDRAERS NEEM ASB KENNIS/CONTRIBUTORS PLEASE NOTE
Elektroniese kopieë van artikels word verkies en moet per e-pos aan
[email protected] gestuur word waarna dit verder deur die
redaksie verder hanteer sal word. Korter artikels van tot 2000 woorde
geniet voorkeur en moet nuwe navorsing en inligting bevat. Volg
asseblief die styl en formaat van Familia se genealogieë en gebruik
MS Word se Verdana-lettertipe, grootte 10p. Waar familieregisters
verskaf word gebruik sover moontlik die De Villiers notering. Enige
foto’s wat in die artikel geplaas moet word, moet verkieslik
afsonderlik gestuur word, maar die plasing daarvan moet duidelik in
die teks aangedui word. Stuur asb die foto’s in hul oorspronkilke
groote, dit vergemaklik die plasing en redigering. Die GGSA behou
hom die reg voor om artikels in enige ander formaat, byvoorbeeld op
’n laserskyf (CD), te publiseer.
Electronic copies of articles are preferred and should be e-mailed to
[email protected] for further action by the editorial staff.
Preference will be given to shorter articles amounting to a total of
about 2 000 words that report on new research and information.
Please adhere to the style and format used for the genealogies as
published in Familia and submit articles in MS Word’s Verdana font,
size 10p. When submiting family registers pleas use the De Villiers
nubering system. Photographs accompanying the article should
preferably be sent separately, but the text must include clear
indications of where they should be inserted. Kindly send the
photographs in their original size and format, this enable easier
editing and postioning. The GSSA reserves the right to publish articles
in any other format, for example on a CD.
POSTAL ADDRESS/POSADRES: Suite 143, Postnet X2600,
HOUGHTON, 2041
99
SIMBOLE WAT GEBRUIK WORD/SYMBOLS USED
Birth * Geboorte
Baptism ≈ Doop
Death † Sterfte
Grave or burial Ω Graf of begrafnis
Cremated ω Veras
Marriage x Huwelik
Divorce ÷ Egskeiding
Son of so/sv Seun van
Daughter of do/dv Dogter van
Widow wed Weduwee
Widower wew Wewenaar
Approximate date (circa) ca Benaderde datum (circa)
Estimated date ? Geskatte datum
Calculated date ≡ Berekende datum
Before date < Voor datum
After date > Na datum
Between dates / Tussen datums
Surname unknown NN Van onbekend
Given names unknown Pn Voorname onbekend
Without descendants Sp* Sonder nasate
Related by marriage [ ] Aangetroudes
Title of person Titel van persoon
* SP = Sine prole
100
GENOTE VAN DIE GGSA/FELLOWS OF THE GSSA
Naam/Name Jr/Yr Gebore/Birth Oorlede/ Died
Hans-Georg Bleibaum 1978 01 Des 1917 23 Des 1998
René Immelman 1982 30 Des 1905 30 Apr 1982
Johannes Heese 1983 11 Nov 1907 6 Nov 1990
Phillip Myburgh 1983 21 Jul 1910 21 Jan 1992
Margaret Cairns 1984 26 Apr 1912 24 Nov 2009
Johan Krige 1993 09 Jan 1938
Hendrik Stutterheim 1994 26 Sep 1914 2004
Mark Tapping 1996 10 Mei 1922 28 Mat 2006
Gideon de Kock 1997 12 Mei 1939
Darrel Hall 1997 4 Mei 1928 11 Nov 1996
Roelf Lombard 2000 17 Sep 1939 05 Jul 2011
Martin Zöllner 2005 22 Jan 1942
Thys du Preez 2006 20 Aug 1936
Isabel Groesbeek 2011 17 Mrt 1959
Shelagh Spencer 2011 25 Jun 1937
André Heydenrych 2011 13 Sep 1946 02 Nov 2013
Daan Hamman 2012 08 Aug 1938
Eckhard von Fintel 2013 02 Jun 1944
Richard Ford 2014 19 Jun 1942
101
Pryslys van GGSA produkte/GSSA product pricelist
Item ID BOOKS-BOEKE Qty/Hoev Price-Prys
8 Van Amsterdam tot Noord-Kaap 305.00
30 Die Jouberts in Suid-Afrika 1688-2013 Colour 795.00
Die Jouberts in Suid-Afrika Colour +Cd 895.00
30B Die Jouberts in Suid-Afrika 1688-2013 B&W 695.00
Die Jouberts in Suid-Afrika B&W + CD 795.00
58 Die Dixons van Namakwaland 245.00
59 Benjamin Dixon - First White settlers in Walvisbay 245.00
Packaging-Verpakking RSA Each/Elk 100.00
Outside RSA-Buite RSA: on request-op aanvraag
Item ID CDs & DVDs-LASERSKYWE
8 Cemetery recordings V13 (2015) 125.00
10 Estate Notices 105.00
11 Indian Passenger Lists 125.00
12 Van Wyk Family 105.00
16 e-Sagi 280.00
20 Omnibus 3 105.00
21 Die Du Toits van Suid-Afrika 335.00
23 Die Kruger-familie van Suider-Afrika 105.00
24 Omnibus 4 170.00
26 Die Retief-familie in Suid-Afrika 1688-2010 195.00
28 Overberg Families 295.00
29 Die Kriels: Sommer gewone mense 255.00
31 Omnibus 7 215.00
34 Omnibus 5 215.00
102
BESTELVORM/ ORDERFORM
NAAM/NAME ……………………………………………….
AFLEWERINGSADRES/DELIVERY ADDRESS
1 …………………………………………………………………….
2 …………………………………………………………………….
3 …………………………………………………………………….
4 ……………………………………………………………………
KONTAKBESONDERHEDE/CONTACT DETAIL
E-Pos/email:
Sel of landlynnommer/cell or landline number
BETALINGBESONDERHEDE:PAYMENT DETAIL
Rekeningnaam/Account name: GSSA
Bank/Bank: Nedbank, Killarney
Bankkode/Bank Code : 191605
Rekeningno/Accountno; 1916051332
Bestelling asook bewys van betaling na: [email protected]
Order including proof of payment to: [email protected]
35 Loubser/Laubscher 120.00
47 Omnibus 6 215.00
49 Wessels Register 115.00
50 The Chronicles of Krakeelhoek 100.00
51 Alexanders SA 145.00
52 The Story of the South African Delbridges 120.00
53 The Story of the South African Flemmers 120.00
55 1984 Voters’ Roll V1.0 295.00
64 Die Jouberts in Suid-Afrika 1688-2013 445.00
69 Nepgen 275.00
72 Klein Karoo Families (Ben Cilliers) New/Nuut 125.00
75 Familia 1964-2014 New/Nuut 265.00
37 Vissershokstories 40.00
103
TAKKE VAN DIE GGSA/BRANCHES OF THE GSSA
Tak/Branch Voorsitter/Chairman Skakel/Contact
Diamantveld Petrus Fourie [email protected]
Durban & Coastal
Dave Honour [email protected]
Eastern Cape Alan Montgomery [email protected]
eGSSA Alta Griffiths [email protected]
Johannesburg Margaret Gundry
(acting)
Natal Midlands
Malcolm Brown [email protected]
N-Transvaal Rentia Landman [email protected]
Noord-Wes Simon du Plooy [email protected]
Suid-Kaap Abrie de Swardt [email protected]
Vaaldriehoek Renier Feldtman [email protected]
Vrystaat Jo Botha [email protected]
Wes-Gauteng Bob Saunders [email protected]
Wes-Kaap Andrew Kok [email protected]
104
Kwartaalblad van die Genealogiese
Genootskap van Suid-Afrika Quarterly
Journal of the Genealogical Society of
South Africa
Familia 1964-2014
CD-076 ISBN 978-0-992-1833-9-4
© GGSA/GSSA
www.genza.org.za
Artikel Indeks/Article Index
Hierdie CD is nou beskikbaar en bevat al die artikels van1964
tot 2014. Dit kos R265.00 en kan bestel word
This Cd is now available and contains all the articles from
1964 up to 2014. The price is R265.00 and can be ordered
from [email protected]
Bestelvorm op bls 102/Order Form on page 102
