Ãñçãüñéïò Äéêáßïò Þ ÐáðáöëÝóóáò · 46 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÁÑ ÁÐÑ 2004 Ð ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 47 Ôá

46 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇÌÁÑ. - ÁÐÑ. 2004 Ãñçãüñéïò Äéêáßïò Þ ÐáðáöëÝóóáò

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 47

Ï ìÜñôõñáò ìðïõñëïôéÝñçò ôùí øõ÷þí

Ãñçãüñéïò Äéêáßïò Þ ÐáðáöëÝóóáò

ÊÅÉÌÅÍÏ - ÖÙÔÏÃÑÁÖÉÅÓÓ×ÏËÇ ÐÕÑÏÂÏËÉÊÏÕ

ÃÑÁÖÅÉÏ ÌÅËÅÔÙÍ



Ôá ðñþôá ÷ñüíéáÏ ÐáðáöëÝóóáò åßíáé, áíáìöéóâÞôçôá,

ìßá áðü ôéò ðéï êáôáðëçêôéêÝò, çñùéêÝò êáé äñáìáôéêÝò ìïñöÝò ôïõ ÅéêïóéÝíá. ÃåííÞèç-êå óôá 1788 óôçí ÐïëéáíÞ ôçò Ìåóóçíßáò, Ýíá ÷ùñéü ôñéÜíôá ÷éëéüìåôñá Ýîù áðü ôçí ÊáëáìÜôá. Ôïí ðáôÝñá ôïõ ôïí Ýëåãáí Äç-ìÞôñéï Äéêáßï êáé ôç ìçôÝñá ôïõ Êùíóôáíôß-íá, ç ïðïßá êáôáãüôáí áðü ôçí ïéêïãÝíåéá ôùí Áíäñïíáßùí. Ï Ãñçãüñéïò, ôïõ ïðïßïõ ôï âáðôéóôéêü üíïìá Þôáí Ãåþñãéïò, Þôáí ôï ôåëåõôáßï áðü ôá 28 ðáéäéÜ ôïõ Äçìçôñßïõ Äéêáßïõ êáé ôï äÝêáôï ôçò Êùíóôáíôßíáò ðïõ Þôáí ç äåýôåñç ãõíáßêá ôïõ. Ôï ãéá-ôß äüèçêå óôïõò Äéêáßïõò ôï ðñïóùíýìéï «Öëåóóáßïé» ðïõ ì’ áõôü áðáèáíáôßóôçêå ï Ãñçãüñéïò, äåí åßíáé óáöÝò. ºóùò áðü ðáñáöèïñÜ ôçò ëÝîåùò «Åöåóßïõò», ôçò ïìþíõìçò åðéóôïëÞò ôïõ Áðïóôüëïõ Ðáý-ëïõ ðñïò ôïõò Åöåóßïõò, ðïõ óôçí åêêëçóßá ôïõ ÷ùñéïý ôïõ äéáâÜæïíôáí Åöëåóßïõò.

Áðü ìéêñüò Ýäåéîå æùçñÜäá êáé öéëïìÜ-èåéá. Ç ôüëìç, ôï ðåßóìá êáé ç áíõðáêïÞ ôïõ äåí åß÷áí üñéá. Áåéêßíçôïò, ãêñéíéÜñçò êáé áíéêáíïðïßçôïò ðÜíôá, äåí Ýâñéóêå çóõ-÷ßá ðïõèåíÜ. ¸êáíå üðïéá áðïêïôéÜ ôïõ åñ÷üôáí óôï ìõáëü, ÷ùñßò íá ëïãáñéÜæåé ôßðïôå êáé êáíÝíáí. Ï ðñþôïò ôïõ äÜóêá-ëïò óôá ãñÜììáôá Þôáí êÜðïéïò ôáðåéíüò êáëüãåñïò ôïõ ÷ùñéïý ôïõ. Ôï ôé ôñÜâçîå áõôüò ï Üíèñùðïò áðü ôï ìáèçôÞ ôïõ, äåí ðåñéãñÜöåôáé. ÄéÝâëåøå üìùò üôé èá ãßíåé ìåãÜëïò êáé «èá âÜæåé äÝêá ãñáììáôéæïý-ìåíïõò ìðñïóôÜ êáé èá ôïõò ðçãáßíåé óáí ðñüâáôá üðïõ èÝëåé». Áñãüôåñá, óå çëéêßá 20 åôþí, Ýíáò åîÜäåëöïò ôïõ ðáôÝñá ôïõ ìå ôï üíïìá Ðáíáãéþôçò ðïõ Þôáí ðñüêñéôïò ôçò åðáñ÷ßáò, ôïí Ýóôåéëå ìáæß ìå ôá äéêÜ ôïõ ðáéäéÜ êáé ìáèÞôåõóáí óôï êáëýôåñï ôü-ôå äéäáêôÞñéï, ôïõ ÌïñéÜ, óôç ÄçìçôóÜíá. Ôçí ïíïìáóôÞ áõôÞ ó÷ïëÞ ï íåáñüò Äéêáßïò äåí ôçí ôåëåßùóå ðïôÝ. 1⁄4ìùò, Ýóôù êáé áíü-ñå÷ôá, Ýìáèå ðïëëÜ. Ïé óðïõäáßïé äÜóêá-ëïé, ôï áõóôçñü óýóôçìá, ìá ðåñéóóüôåñï ç Ýìöõôç åîõðíÜäá ôïõ, ôïí âïÞèçóáí íá ðÜñåé ìéá éêáíïðïéçôéêÞ ìüñöùóç. Öåýãï-

íôáò áðü ôç ó÷ïëÞ ãýñéóå óôçí ÐïëéáíÞ êáé áðïöÜóéóå íá ãßíåé êáëüãåñïò. ÊáôÜ ôïí éóôïñéêü ÄçìÞôñéï ÖùôéÜäç «äéÜëåîå ôïí ðéï áíôßèåôï óôï ÷áñáêôÞñá ôïõ äñüìï». 1⁄4ìùò êáôÜ ôï âéïãñÜöï ôïõ ÖùôÜêï Ýãéíå ìïíá÷üò «ßíá âïçèÞóåé åéò óôçí åëåõèåñßáí ôçò ðáôñßäïò ôïõ» êáé åðåéäÞ åß÷å «êëßóéí êáé Ýñùôá ðïëýí ãéá ôï ìïíá÷éêüí ó÷Þìá». 1⁄4,ôé ôåëéêÜ êé áí Þôáí áõôü ðïõ Ýóðñùîå ôï íåáñü Äéêáßï óôç ìïíá÷éêÞ æùÞ, ôï ãåãïíüò åßíáé üôé íôýèçêå óôá ñÜóá. ×åéñïôïíÞèçêå äéÜêïíïò ôï 1816, óå çëéêßá 29 åôþí, óôï ìï-íáóôÞñé «Ðáíáãßôóá ôçò ÂåëáíéäéÜò» êïíôÜ óôçí ÊáëáìÜôá. Áðü ôüôå, óýìöùíá ìå ôïõò åêêëçóéáóôéêïýò êáíüíåò, ïíïìÜóôçêå Ãñç-ãüñéïò Äéêáßïò - ÖëÝóóáò. Ï ëáüò üìùò ôïí áðïêáëïýóå ìïíïëåêôéêÜ ÐáðáöëÝóóá êáé ì’ áõôü ôï üíïìá ðÝñáóå óôçí éóôïñßá.

Ìðïñåß íá Ýãéíå ìïíá÷üò ï ÐáðáöëÝó-óáò, áëëÜ áõôü äåí óçìáßíåé üôé Ýãéíå êáé éäáíéêüò êáëüãåñïò. ÃñÞãïñá Þñèå óå öé-ëïíéêßá ìå ôïí Åðßóêïðï ôçò ÌïíåìâáóéÜò êáé ãé’ áõôü êáôÝöõãå óôï ìïíáóôÞñé ôçò Ñå-êßôóáò, óôá óýíïñá ôùí åðáñ÷éþí ÌõóôñÜ êáé Ëåïíôáñßïõ. Ìá ïýôå åêåß ìðüñåóå íá óôáèåß ðïëý. Ôï 1817 ìå ôÝ÷íáóìÜ ôïõ ïé Ôïýñêïé ÊáôÞäåò ôùí äýï åðáñ÷éþí åðéäé-êÜóáí õðÝñ ôïõ ìïíáóôçñéïý ôçò Ñåêßôóáò, ü÷é ìüíï ôá êôÞìáôá ðïõ åß÷å áñðÜîåé áð’ áõôü ìå ôç âßá ï ÁãÜò ôçò ðåñéï÷Þò ×ïõóå-Àí, áëëÜ êáé êôÞìáôá ôïõ ßäéïõ ôïõ ÁãÜ. Ï Ôïýñêïò áõôüò ðëÝïí ðåñßìåíå ôçí åõêáé-ñßá íá åêäéêçèåß ôïí ÐáðáöëÝóóá. Ôçí åõêáéñßá áõôÞ ôïõ ôçí Ýäùóå ï ßäéïò, ìå ôçí áêáôÜóôáôç æùÞ ôïõ êáé ôçí áðñüóåêôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ. Ìáèåýôçêå üôé Ýíá ðñïîå-íéü ÷Üëáóå, åðåéäÞ ç êïðÝëá îåëïãéÜóôçêå áðü ôïí ÐáðáöëÝóóá. Ôþñá ç êáôáêñáõãÞ åíÜíôéá óôïí ðáñÜîåíï áõôü ñáóïöüñï îå-óçêþíåôáé áð’ üëåò ôéò ìåñéÝò. Ïé Ôïýñêïé ÁãÜäåò êáé ïé ¸ëëçíåò Ðñïåóôïß óõìöù-íïýí íá æçôÞóïõí áðü ôïí ÐáóÜ ôçò Ôñé-ðïëéôóÜò íá ôïí ôéìùñÞóåé.

Ï ÐáóÜò äéáôÜæåé äþäåêá óôñáôéþ-ôåò ôïõ íá óõëëÜâïõí ôïí ÐáðáöëÝóóá. Åêåßíïò üìùò ìõñßæåôáé ôïí êßíäõíï êáé åéäïðïéåß ô’ áäÝëöéá ôïõ íá Ýñèïõí ãéá âï-



Þèåéá. ¸ñ÷ïíôáé êáé ôáìðïõñþíïíôáé ó’ Ýíá áóâåóôïêÜìéíï áíÜìåóá Áãñéëßïõ êáé Ãáñäéêßïõ. Ìå ôïõöåêéÝò êñáôïýí ìáêñéÜ ôïõò Ôïýñêïõò óôñáôéþôåò ðïõ öôÜíïõí êáé ï ÐáðáöëÝóóáò âñßóêåé ôçí åõêáéñßá íá öý-ãåé êáé í’ áíåâåß óôçí êïñõöÞ åíüò ëüöïõ, áð’ üðïõ áêïýãåôáé ç âñïíôåñÞ öùíÞ ôïõ: «Âñå êåñáôÜäåò Ôïýñêïé íá ðÜôå ðßóù óôïí áöÝíôç óáò ôïí êåñáôÜ íá ôïõ åéðåßôå, üôé åãþ öåýãù ãéá ôç Ðüëç, êáé äåí èá ãõñßóù ðßóù áðëüò êáëüãåñïò. ¹ äåóðüôçò èá Ýñ-èù Þ ðáóÜò! »1.

Óôç ÆÜêõíèï

Ï Ãñçãüñéïò äåí ðÞãå, üìùò êáô’ åõ-èåßáí ãéá ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç, áëëÜ ôñÜâçîå ãéá ôç ÆÜêõíèï, ôç ÖñáãêéÜ, êáèþò ïíüìáæáí ïé ÌùñáÀôåò ôá ÅðôÜ-íçóá. Åêåß ãíùñßóôçêå ìå ôïí Êïëïêï-ôñþíç. Áðïãïçôåýôçêå üìùò üôáí åßäå Ýíá óõíçèéóìÝíï ìåóüêïðï Üíäñá êáé áíáñùôÞèçêå ðþò Þôáí äõíáôüí áõôüò ï Þóõ÷ïò ïéêïãåíåéÜñ÷çò íá åß÷å îåóçêþóåé ôüóïõò èñýëïõò ãýñù áðü ôï üíïìÜ ôïõ.

Óôç ÆÜêõíèï, óôï Öéüñï ôïõ ËåâÜíôå, ôïí Ýðéáóå ìéá áëëüêïôç ìáíßá íá ìÜèåé. Êáé ôé äåí Üêïõãå. Ãéá ôç ÃáëëéêÞ Åðá-íÜóôáóç, ãéá äéáêçñýîåéò áíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí, ãéá åëåõèåñßá ëáþí, ãéá ðïëéôéêÞ, ãéá éóôïñßá êáé ãéá Ýíá óùñü ðñùôüãíùñá êáé èáõìáóôÜ ãé’ áõôüí ðñÜãìáôá. Åêåßíï üìùò ðïõ ôïí Ýêáíå íá áíáôñé÷éÜæåé óýãêïñìïò, Þôáí êÜôé ðïõ Ýðéáíå ðüôå ðüôå ôï áõôß ôïõ íá ëÝ-ãåôáé ÷áìçëüöùíá. ÊÜôé ãéá îåóçêùìü, ãéá äéþîéìï ôùí Ôïýñêùí, ãéá åëåõèåñßá. ÐÞãáéíå íá ôïõ óáëÝøåé ï íïõò. Óôç ÆÜ-êõíèï ç æùÞ ôïõ ÐáðáöëÝóóá óçìáäåýôç-êå áðü áéþíéåò äéäáóêáëßåò ãéá ôçí áîßá ôçò æùÞò êáé ôçí ôéìÞ ôçò åëåõèåñßáò ôïõ áíèñþðïõ.

Óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç êáé óôéò Çãåìïíßåò

Áðü ôç ÆÜêõíèï ï ÐáðáöëÝóóáò, ðåñ-íþíôáò áðü äéÜöïñïõò ôüðïõò, Ýöôáóå óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç ôï 1817. ÐáñïõóéÜóôçêå óôï Ðáôñéáñ÷åßï, áëëÜ äåí ôïí Üöçóáí íá äåé ôïí ÐáôñéÜñ÷ç. ÊáôÜöåñå üìùò íá äåé ôï óõìðáôñéþôç ôïõ Ìçôñïðïëßôç ÄÝñêùí, Üíèñùðï óðïõäáßï, ìå êýñïò êáé ìåãÜëç åðéññïÞ óôïí ÐáôñéÜñ÷ç. Áõôüò ôïí ðá-ñïõóßáóå óôïí áñ÷çãü ôçò Ïñèïäïîßáò. Ï ÐáôñéÜñ÷çò åíèïõóéÜóôçêå êáé ôïí âï-Þèçóå íá áíáäåé÷èåß. Óå ëßãåò çìÝñåò ôïí êÜëåóå êáé ôïí ÷åéñïôüíçóå áñ÷éìáíäñßôç. Áðü åêåßíç ôçí çìÝñá ï ÐáðáöëÝóóáò ìðáé-íüâãáéíå óôï Ðáôñéáñ÷åßï óá íá Þôáí óôï óðßôé ôïõ. Åß÷å ðéá áíåâåß óôï ðñþôï óêáëß ôçò åîïõóßáò ðïõ áðïæçôïýóå. Óôï äåýôåñï, ðïõ èá ôïí ïäçãïýóå óôï äåóðïôéêü èñüíï, Þôáí âÝâáéï üôé è’ áíÝâáéíå ðïëý óýíôïìá. ¹ôáí êáèáñÜ èÝìá ÷ñüíïõ.

Ï Èåüò êáé ç éóôïñßá ôïí ðñïüñéæáí üìùò ãéá Üëëá ðñÜãìáôá. Áíôß äåóðüôçò, ãßíåôáé ï ìðïõñëïôéÝñçò ôïõ ÌïñéÜ. Ãíùñß-æåôáé ìå ôïí ÁíáãíùóôáñÜ, óçìáíôéêü Öéëé-êü êáé êëåöôáñìáôïëü êáé ôïí êáôç÷åß óôç ÖéëéêÞ Åôáéñåßá óå çëéêßá 32 åôþí, óôéò 21 Éïõíßïõ 1818. Áðü ôüôå áöÞíåé ôá êëçñéêÜ êáé ðáñáäßíåôáé øõ÷Þ êáé óþìá óôïí éåñü Áãþíá ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò. ×ýíåôáé óß-öïõíáò óôïí ðñïðáñáóêåõáóôéêü, ãéá ôïí îåóçêùìü, Áãþíá. Ïé Öéëéêïß, åðåéäÞ Þôáí Ýîõðíïò êáé åíåñãçôéêüò, ôïí óôÝëíïõí áìÝ-óùò óôéò Çãåìïíßåò, üðïõ äåß÷íåé éäéáßôå-ñåò éêáíüôçôåò êáôç÷çôÞ êáé ïñãáíùôÞ êáé ëáìâÜíåé öÞìç éêáíïý áäåëöïý êáé äñáóôÞ-ñéïõ áðïóôüëïõ. Ðçãáßíåé óôï ÉóìáÞë, óôï ÃáëÜôóé, óôï ÉÜóéï, óôï ÂïõêïõñÝóôé. Ìå ôï ÅõáããÝëéï äéðëùìÝíï ó’ Ýíá ðåôñá÷Þëé êáé ìå ôïí áÝñá ôïõ ðáôñéáñ÷éêïý Ýîáñ÷ïõ, ôñÝ÷åé óáí äáéìïíéóìÝíïò. ×ñçóéìïðïéåß ôá

1 ÖùôÜêïõ: Âßïò ôïõ ÐáðáöëÝóóá, Åêäüóåéò Âåñãßíá, ÁèÞíá 2001, óåë 12.



óõóôáôéêÜ ãñÜììáôá, Ýñ-÷åôáé óå åðáöÞ ìå åîÝ-÷ïíôá ðñüóùðá, ðéÜíåé öéëßåò êáé ëÝåé öáíåñÜ ôï óêïðü ôïõ. Êáôç÷åß, äçìéïõñãåß ðõñÞíåò, áíáèÝôåé êáèÞêïíôá êáé ïñãáíþíåé óõãêå-íôñþóåéò óå óðßôéá, üðïõ ìéëÜåé ãéá ôçí Åðá-íÜóôáóç. ÅíôõðùóéÜæåé, åíèáññýíåé, ðåßèåé, îåóç-êþíåé. ÌðñïóôÜ óôá ìÜ-ôéá ôùí Ôïýñêùí ãõñßæåé áóôáìÜôçôïò, áðü óðßôé óå óðßôé, ìõþíôáò íÝá ðñüóùðá óôç ÖéëéêÞ Åôáéñåßá êáé ìáæåýåé ÷ñÞìáôá ãéá ôïí Áãþíá. Ãéá ôéò äñáóôçñéüôçôÝò ôïõ óôéò Çãåìïíßåò öõëáêßæåôáé áðü ôïõò Ôïýñêïõò, áëëÜ ìå ôç ìåóïëÜâçóç Öéëéêþí áðïöõëáêßæåôáé êáé ãåìÜôïò äüîá êáé öÞìç åðéóôñÝöåé óôçí Ðüëç.

Ï üñêïò ôùí Öéëéêþí

Ôïëìçñüò êáé öéëüäïîïò êáèþò åßíáé, áíáãêÜæåé ôïí Ðáíáãéþôç Áíáãíùóôüðïõëï, ðñùôåñãÜôç êáé ïñãáíùôÞ ôçò ÖéëéêÞò Åôáé-ñåßáò íá ôïõ áðïêáëýøåé ôçí Áñ÷Þ êáé íá ôïí äå÷èåß êáé ôïí ßäéï, éóüôéìï ó’ áõôÞ. ÃñÜöåé ï ÖùôÜêïò: «Åöýëáîå ôïí êáéñüí êáé åýñå ôïí åéñçìÝíïí Ð. Áíáãíùóôüðïõëïí åéò ôçí ïéêßáí ôïõ ìïíá÷üí. Ìðáßíåé ìÝóá, áñðÜæåé ôï êëåéäß êáé êëåéäþíåé ôçí ðüñôá. Ï Áíáãíù-óôüðïõëïò ôá ÷Üíåé.

- ÊÜôóå, áäåëöÝ êáé óõíáðüóôïëå, íá åîçãçèïýìå ãéá ôá ìõóôÞñéá ôçò Åôáé-ñåßáò. Ï Áíáãíùóôüðïõëïò èÝëïíôáò ìç èÝëïíôáò êÜèçóå.

- Åßìáé óßãïõñïò ðþò åóý ãíùñßæåéò ôçí Áñ-

÷Þ. Ï Áíáãíùóôüðïõëïò ãõñåýåé í’ áñíçèåß.- Äå ìå îåãåëÜò åìÝíá, óå âëÝðù íá öÝñíå-

óáé óá íá åßóáé Áñ÷Þ. Åðéèõìþ ëïéðüí êé åãþ íá ôç ìÜèù êáé íá ãßíù Áñ÷Þ. ÈÝëù íá ’ìáé ü÷é ï ôåëåõôáßïò, ì’ áðü ôïõò ðñþôïõò êáèþò åóý! Áí äå ìïõ ìïëïãÞóåéò ðïéá åßíáé ç Áñ÷Þ, óå óöÜæù! Êé Ýðåéôá îÝñåéò ôé êÜíù; Ðçãáßíù óôï óïõëôÜíï êáé ôïõ ôá ëÝù üëá. ̧ ôóé ü÷é ìïíÜ÷á ÷Üíåéò ôç æùÞ óïõ, ìá ãßíåóáé êé åóý ðñïäüôçò, ìéá êáé èá óôáèåßò áéôßá ôïõ êáêïý, üðùò äå óôÝñãåéò íá ìå êÜíåéò êé åìÝíá Áñ÷Þ»2.

ÊÜôù áð´ áõôÝò ôéò óõíèÞêåò ï Áíáãíù-óôüðïõëïò ôïõ ôá öáíÝñùóå üëá. ¸ôóé ï Ðá-ðáöëÝóóáò óôÜèçêå ï ìüíïò ðïõ ìðÞêå óôçí Áñ÷Þ ìå ôï «Ýôóé èÝëù» êáé Ýãéíå ìÝëïò ôçò ìå ôá óçìåßá Á.Ì. êáé ôï øåõäþíõìï Áñìüäéïò.

Óôï ÉóìáÞë

Ôï ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1820 ç áñ÷çãßá ôçò ÅðáíÜóôáóçò äüèçêå óôïí ÁëÝîáíäñï ÕøçëÜíôç, Ýíáí Üíèñùðï ðïõ åêôéìÜ êáé

2 ÖùôÜêïõ: Âßïò ôïõ ÐáðáöëÝóóá, óåë. 14.

Ï üñêïò ôùí Öéëéêþí.ÁèÞíá, Åèíéêü Éóôïñéêü Ìïõóåßï.



óõìðáèåß éäéáéôÝñùò ï ÐáðáöëÝóóáò. Ï ÕøçëÜíôçò ôïí ðñïóêáëåß óôï ÉóìáÞë ôçò Âåóóáñáâßáò, óôá ñùóïôïõñêéêÜ óýíïñá, íá óõíáíôçèïýí êáé ç ðñüóêëçóç áõôÞ ôïõ äßíåé áðåñßãñáðôç ÷áñÜ êáé ôáñá÷Þ. ÄéáéóèÜíåôáé ðùò Þñèå ç ìåãÜëç þñá íá ðáßîåé ôï ìåãÜëï ôïõ ÷áñôß. Íá ðåßóåé äçëá-äÞ ôïí áñ÷çãü íá êçñýîåé ôçí åðáíÜóôáóç óôï ÌïñéÜ.

Ôïí Ïêôþâñéï ôïõ 1820 öôÜíåé óôï Éóìá-Þë. Ç áñ÷Þ åßíáé êáëÞ. Ï ÕøçëÜíôçò ôïí âëÝðåé ìå êáëü ìÜôé. Ôï êáôáëáâáßíåé êáé ðáßñíåé êïõñÜãéï ãéá ôïí áãþíá ðïõ èá äþóåé óôá óõìâïýëéá ðïõ èá ãßíïõí. Êáé èá ãßíïõí ðïëëÜ, ìåôáîý 5 êáé 7 Ïêôùâñß-ïõ, óôï «ëïéìïêáèáñôÞñéï» ôçò ðüëçò. Óôá óõìâïýëéá ôïõ «ëïéìïêáèáñôçñßïõ» ðÞñáí ìÝñïò, åêôüò áðü ôïí ÕøçëÜíôç êáé ôï ãñáì-ìáôÝá ôïõ Öéëéêü êáé èåáôñéêü óõããñáöÝá Ãåþñãéï ËáóóÜíç, ïé ÎÜíèïò êáé Ðåññáé-âüò áðü ôï ÂïõêïõñÝóôé, ï ÐáðáöëÝóóáò áðü ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç, ï áðüóôïëïò ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò ÄçìÞôñéïò 3⁄4ðáôñïò, ï äéïéêçôÞò ôïõ ìéêñïý ñùóéêïý óôïëßóêïõ ôïõ Äïýíáâç, Ðáðáäüðïõëïò Êïñöéíüò, ï ÄçìÞôñéïò ÈÝìåëçò ìåëëïíôéêüò áðüóôïëïò ôçò Åôáéñåßáò óôá íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ, ï Äéï-íýóéïò Åõìïñöüðïõëïò, ï ÐÝôñïò ÌáñêÝ-æçò êáé ðïëëïß Üëëïé.

Ôá óõìâïýëéá ôïõ «ëïéìïêáèáñôçñßïõ» äåí Þôáí óõíÝäñéï ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò, áëëÜ óõãêåíôñþóåéò óôåëå÷þí ãéá íá óõæç-ôÞóïõí ìå ôï Ãåíéêü Åðßôñïðï ôçí ðåñáéôÝ-ñù ðïñåßá êáé äñÜóç. Äýï Þôáí ôá êýñéá èÝìáôá ðïõ ôïõò Ýêáéãáí:

1. Áí ï ÕøçëÜíôçò èá êáôÝâáéíå óôç ÌÜíç Þ áí èá Üñ÷éæå ôçí ÅðáíÜóôáóç ï ßäéïò áðü ôç Ìïëäïâëá÷ßá.

2. Áí ç ÅðáíÜóôáóç Ýðñåðå íá êçñõ-÷ôåß ðéï ãñÞãïñá Þ áñãüôåñá. Óôï ðñþôï æÞôçìá óõìöþíçóáí, ðùò ï ÕøçëÜíôçò Ýðñåðå íá êáôåâåß óôç ÌÜíç ãéá í’ áñ÷ß-óåé áðü ôï ÌïñéÜ ôçí ÅðáíÜóôáóç. Óôï äåýôåñï, ãéá ôï ÷ñüíï ôçò ÝíáñîÞò ôçò, ïé ãíþìåò äé÷Üóôçêáí. Ôéò äýï áíôßèåôåò áõôÝò èÝóåéò ôéò õðïóôÞñéîáí îå÷ùñéóôÜ ï ÐáðáöëÝóóáò êáé ï Ðåññáéâüò.

Ï ÐáðáöëÝóóáò ðáñïõóßáóå áíáöï-ñÜ ìå ðïëëÝò õðïãñáöÝò Ðåëïðïííçóßùí ðïõ ðáñïõóßáæå ðïëý ñüäéíá ôá ðñÜãìáôá óôï ÌïñéÜ. 1⁄4ôé üëá Þôáí Ýôïéìá, óôñáôüò, üðëá, ðïëåìïöüäéá êáé ôñïöÝò êáé äåí Ýëåéðå ðáñÜ ç ðáñïõóßá ôïõ ÕøçëÜíôç Þ ó÷åôéêÞ äéáôáãÞ ôïõ ãéá íá êéíçèïýí. Ï Ðåññáéâüò áíôÝêñïõóå ôá üóá õðïóôÞñéîå ï ÐáðáöëÝóóáò, ùò õðåñâïëéêÜ êáé öáíôá-óôéêÜ. ÔåëéêÜ åðéêñÜôçóå ç ãíþìç ðùò ç ÅðáíÜóôáóç Ýðñåðå íá áñ÷ßóåé, üóï ðéï ãñÞãïñá ãéíüôáí áðü ôï ÌïñéÜ, ãéáôß áõ-ôü ðñïôéìïýóå êáé ï ÕøçëÜíôçò, åðåéäÞ äåí Þèåëå íá åêèÝóåé ôç Ñùóßá, áñ÷ßæïíôáò ôçí ÅðáíÜóôáóç áðü ãåéôïíéêÝò ôçò ðåñéï÷Ýò. Äõóôõ÷þò üìùò ç áðüöáóç åêåßíç äåí åöáñ-ìüóôçêå, üôáí Þñèå ç þñá, ãéáôß Üëëåò óêÝ-øåéò ðáñáóýñïõí ôïõ ÕøçëÜíôç íá áñ÷ßóåé áðü ôéò Çãåìïíßåò.

ÁíÜìåóá óôéò áðïöÜóåéò ðïõ ðÞñáí Þôáí êáé áõôÞ: Íá êáôÝâåé ï ÐáðáöëÝóóáò óôï ÌïñéÜ ãéá íá êçñýîåé ôçí ÅðáíÜóôáóç, áöïý ðñþôá èá ðÝñíáãå áðü ôçí 3⁄4äñá êáé ôéò ÓðÝôóåò.

Óôï ÌïñéÜ

Óôéò áñ÷Ýò Äåêåìâñßïõ ôïõ 1820, ï Ðá-ðáöëÝóóáò åöïäéáóìÝíïò ìå åðéóôïëÞ ôïõ ÕøçëÜíôç ðñïò ôïõò ÌùñáÀôåò ðïõ ôïí ïñß-æåé åêðñüóùðü ôïõ êáé ìå 90.000 ãñüóéá ãéá Ýîïäá ôïõ Áãþíá öåýãåé ãéá ôï ÌïñéÜ, óáí Ýîáñ÷ïò ôÜ÷á ôïõ ÐáôñéÜñ÷ç, ìá óôçí ðñáã-ìáôéêüôçôá ðñüäñïìïò ôïõ ÕøçëÜíôç.

ÖôÜíåé óôç ÌõôéëÞíç êáé ýóôåñá óõíå-÷ßæåé êáé ðéÜíåé áðÝíáíôé óôï Áúâáëß. Óõ-íáíôéÝôáé ìå ôïõò åêåß Öéëéêïýò, ôïõò ìéëÜ ãéá ôçí áðïóôïëÞ ôïõ êáé ôïõò æçôÜåé íá ôïí åöïäéÜóïõí ìå ðïëåìïöüäéá. ÌÜëéóôá ôïõò óõãêßíçóå ôüóï ðïëý ìå ôá öëïãåñÜ êçñýãìáôÜ ôïõ, þóôå ìáæåýôçêáí ÷ñÞìáôá êáé öïñôþèçêå ïëüêëçñï êáñÜâé ìå ìðá-ñïõôüâïëá ãéá ôïí Áãþíá. Áðü ôï Áúâáëß öôÜíåé óôéò 20 Äåêåìâñßïõ ôïõ 1820 óôï ïíï-ìáóôü ëéìÜíé ôçò 3⁄4äñáò êáé óôç óõíÝ÷åéá óôéò ÓðÝôóåò. Åêåß Þñèå ó´ åðáöÞ ìå ôïõò



Ðñïåóôïýò êáé Öéëéêïýò ôùí íçóéþí, áëëÜ óõíÜíôçóå ôïõò äéóôáãìïýò êáé ôçí ÜñíçóÞ ôïõò íá ëÜâïõí ìÝñïò óôïí áãþíá.

Ïé Ðñïåóôïß êáé ÄåóðïôÜäåò ôïõ ÌïñéÜ, üôáí Ýìáèáí üôé Ýöôáóå ï Ðáðá-öëÝóóáò óôá íçóéÜ èïñõâÞèçêáí êáé ìå áðåóôáëìÝíï ôïõò ôïõ äéåìÞíõóáí íá ìç âãåé óôï ÌïñéÜ êáé ìõñéóôïýí ïé Ôïýñêïé ôïí åñ÷ïìü ôïõ êáé ôïõò óêïðïýò ôïõ, ïðüôå èá êéíäýíåõáí üëá.

Ïé Ôïýñêïé åß÷áí ðëçñïöïñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôéò åôïéìáóßåò ôùí ñáãéÜäùí ãéá îåóç-êùìïýò. Ìå áíïéêôÜ ìÜôéá êáé áõôéÜ ðáñá-êïëïõèïýóáí êÜèå ýðïðôç êßíçóç, Ýôïéìïé íá åðÝìâïõí. ÁëëÜ êáé ïé ÌùñáÀôåò áðü ôç ìåñéÜ ôïõò ãíùñßæïíôáò üôé ïé Ôïýñêïé Þôáí õðïøéáóìÝíïé, åß÷áí êé áõôïß ðÜñåé ôá ìÝôñá ôïõò êáé ãßíïíôáí üëï êáé ðéï ðñïóåêôéêïß. ¸ôóé, ç çóõ÷ßá ðïõ öáéíüôáí íá åðéêñáôåß, Þôáí åíôåëþò áðáôçëÞ, áöïý áðü óôéãìÞ óå óôéãìÞ êéíäýíåõå íá ôéíá÷ôåß óôïí áÝñá, áêüìç êé áðü Ýíá áóÞìáíôï ãå-ãïíüò. Êáé íá ðïõ îáöíéêÜ, ðÝöôåé óáí ìðü-ìðá ôï íÝï üôé ï ÐáðáöëÝóóáò êáôåâáßíåé íá êçñýîåé ôçí åðáíÜóôáóç. Ôçí øåýôéêç çóõ÷ßá ðïõ ìå ðïëý êüðï áãùíßæïíôáí íá êñáôÞóïõí êáé ðïõ êñåìüôáí êõñéïëåêôéêÜ áðü ìéá êëùóôÞ, åñ÷üôáí ôþñá áõôüò ï êï-óìï÷áëáóôÞò íá ôçí ôáñÜîåé âßáéá êáé íá áíÜøåé öùôéÝò. «ÐñÝðåé íá öïíåõèåß áõôüò ï Üíèñùðïò, äéüôé áíáêÜôùóå ôçí Ðåëïðüí-íçóïí, êáé üôé ãñÜöïõí Ôïýñêïé êáé ×ñé-óôéáíïß äé’ áõôüí, üôé èá ÷áèþìåí åî áéôßáò ôïõ åäþ ðïõ ìáò åöïñôþèç»3. Íá ëïéðüí ðïéá åßíáé ç êáôÜóôáóç ðïõ èá áíôéìåôùðß-óåé óôï ÌïñéÜ ï ÐáðáöëÝóóáò. ¸÷åé íá ðïëåìÞóåé ü÷é ìüíï ôïõò Ôïýñêïõò, áëëÜ êáé ôïõò Ðñïåóôïýò ðïõ öïâïýíôáí ìÞðùò ÷Üóïõí ôçí çóõ÷ßá êáé ôá ðñïíüìéÜ ôïõò.

Óôéò áñ÷Ýò Éáíïõáñßïõ ôïõ 1821 áøçöþ-íôáò ôéò áðåéëÝò ôùí Ðñïåóôþí, áðïâéâÜ-æåôáé óôï Íáýðëéï êáé ìå ôç óõíïäåßá ôïõ áäåëöïý ôïõ ÍéêÞôá êáé ìåñéêþí ðéóôþí ïðëïöüñùí êáôáöåýãåé óôç Ìçôñüðïëç

ôïõ ¢ñãïõò, ùò Ýîáñ÷ïò ôïõ Ðáôñéáñ÷åß-ïõ. Áðü ôï ¢ñãïò, åí ìÝóù ðïëëþí ðåñé-ðåôåéþí êáé åðåéóïäßùí, áñìáôùìÝíïò êáé öñïõñïýìåíïò, áðü ôïí áäåëöü ôïõ êáé ôïõò ößëïõò ôïõ, öôÜíåé óôç Âïóôßôóá, ôï óçìåñéíü Áßãéï, üðïõ ìå ãñÜììá ôïõ Þôáí ìáæåìÝíïé óå óýóêåøç ìåñéêïß Ðñïý÷ïíôåò êáé ÄåóðïôÜäåò ãéá íá ôïí áêïýóïõí êáé íá ôïõ èÝóïõí ôá äéêÜ ôïõò åñùôÞìáôá. Ç óõíÜ-íôçóç ïñßóôçêå íá ãßíåé óôï áñ÷ïíôéêü ôïõ ÁíäñÝá Ëüíôïõ óôéò 26 Éáíïõáñßïõ 1821.

Ç óýóêåøç ôçò Âïóôßôóáò

Óôç óýóêåøç ôçò Âïóôßôóáò ï Ðáðá-öëÝóóáò, ìüíïò ôïõ, ëÝãïíôáò áëÞèåéåò êáé øÝìáôá, áíôéìåôþðéóå ôïõò ÁóçìÜêç ÆáÀìç, ÁíäñÝá ÆáÀìç, ÓùôÞñç ×áñáëÜìðç, ÁóçìÜêç ÖùôÞëá, ÐáíÜãï ÄåëçãéÜííç, Áí-äñÝá Ëüíôï, ÓùôÞñç Èåï÷áñüðïõëï, ôïí Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíü, ôïí Êåñíßêçò Ðñïêüðéï, ôïí ×ñéóôéáíïõðüëåùò Ãåñìáíü êáé ôïí Ðñùôïóýãêåëëï ÖñáíôæÞ, ôñáíïýò Ðñïåóôïýò êáé ÄåóðïôÜäåò ðïõ äåí Þèåëáí ôçí ÅðáíÜóôáóç Þ æçôïýóáí áíáâïëÝò. Óôç óýóêåøç áõôÞ ï ÐáðáöëÝóóáò Ýêáíå ãíù-óôü óôïõò Ðñïåóôïýò êáé óôïõò êëçñéêïýò ôï óêïðü ðïõ ôïí Ýöåñå óôçí Ðåëïðüííçóï êá ãéá íá ôïí ðéóôÝøïõí ôïõò Ýäåéîå ôá åðß-óçìá ÷áñôéÜ ðïõ åß÷å ìáæß ôïõ ìå õðïãñá-öÝò ôïõ ÁëåîÜíäñïõ ÕøçëÜíôç.

Ï Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíüò êáé ïé Üëëïé Ðñïåóôïß ôÜ÷èçêáí åíáíôßïí ôçò ÅðáíÜóôáóçò êáé óôá ãåìÜôá ðÜèïò ëüãéá ôïõ ÐáðáöëÝóóá ãéá ôçí åëåõèåñßá ôçò ðá-ôñßäáò áðÜíôçóáí ìå åéñùíåßåò êáé âñéóéÝò. Ï ÐáðáöëÝóóáò ãéá íá åîïõäåôåñþóåé ôïõò öüâïõò ôïõò áíáãêÜóôçêå íá ÷ñçóéìïðïé-Þóåé ðáñáðåéóôéêÜ, áêüìç êáé åêâéáóôéêÜ ìÝóá, ðáñïõóéÜæïíôáò óôïõò óõíïìéëçôÝò ôïõ ôçí åðáíÜóôáóç óáí Ýíá êáëÜ ðñïå-ôïéìáóìÝíï êáé áíáðüöåõêôï ãåãïíüò.

Ï Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíüò ìå õøùìÝ-




íç öùíÞ åðÝìåíå íá ñùôÜåé ôïí ÐáðáöëÝó-óá: «Ðïéüò è’ áñ÷çãÝøåé óôï ÌïñéÜ; Êáé ôá ðáèÞìáôá ôïõ ’97; ÎÝñåé ï Ñùìéüò íá ðéÜóåé íôïõöÝêé; Ïé îÝíåò äõíÜìåéò óõìöùíÜíå;». Ï ÐáðáöëÝóóáò äåí ìðïñïýóå í’ áðáíôÞ-óåé áíïé÷ôÜ óôïí Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíü êáé óôïõò Ðñïåóôïýò, ãéáôß ç ßäéá ç ÖéëéêÞ Åôáéñßá äåí ôïõò åß÷å áðüëõôá åìðéóôïóýíç. Ùóôüóï, áðáíôþíôáò óôéò åñùôÞóåéò áõôÝò áíÜìåóá óå Üëëá åßðå: «¿óôå èá ìÜèïõìå íá êïëõìðÜìå ðñéí ìðïýìå óôï íåñü; Áí äåí ðéÜóïõìå ô’ Üñìáôá óôá ÷Ýñéá ìáò, ðþò èá ôá ìÜèïõìå; Áí äåí ðïëåìÞóïõìå êÜìðï-óåò öïñÝò, ðïý èá ìÜèïõìå íá ðïëåìÜìå: Óôï ó÷ïëåéü; Êáðåôáíáßïõò êáé óôñáôçãïýò ìïíÜ÷á ïé ìÜ÷åò ãåííÜíå. Ðïéïß, åîüí áðü ìÜò, èá öôéÜîïõíå ôï óôñáôü ìáò; ÐÝóôå ëïéðüí êáèáñÜ ðþò äåí ôçí èÝëåôå ôçí ÅðáíÜóôáóç»4.

Ðáñ’ üëá áõôÜ ïé óõíïìéëçôÝò ôïõ Ðá-ðáöëÝóóá äåí Ýðáøáí íá åéñùíåýïíôáé êáé íá ìéëïýí ãéá åðéêåßìåíåò êáôáóôñïöÝò ôïõ Ýèíïõò, áí Üíáâáí ôç ÅðáíÜóôáóç. «Áãáðç-ôïß ìïõ, ëÝåé óå ìéá óôéãìÞ ï ÆáÀìçò, üóá áñÜäéáóå ï áñ÷éìáíäñßôçò Äéêáßïò, åßíáé Üóôáôá êáé áðåëðéóìÝíá. Áí âáóéóôïýìå óôá ëüãéá ôïõ, ðáßñíïõìå ôï ¸èíïò óôï ëáé-ìü ìáò. Åßíáé êáíÝíáò ðïõ íá ìçí êáôÜëáâå ôá øÝìáôÜ ôïõ, ôéò ìýãåò êáé ôá öïýìáñá ðïõ Þñèå íá ìáò ãéïìßóåé;5» Ï ÐáðáöëÝó-óáò óõãêñáôþíôáò ãé’ Üëëç ìéá öïñÜ ôï èõ-ìü ôïõ, ðñïóðáèåß ìå óïâáñÜ åðé÷åéñÞìáôá íá ðåßóåé ôïõò óõíïìéëçôÝò ôïõ.

Ï Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíüò, üìùò, ôïí äéáêüðôåé ëÝãïíôáò: «¢öçóå óôçí Üêñç ôá ëüãéá ôá ðá÷éÜ. Åßóáé äéåöèáñìÝíïò, ëç-óôÞò êáé áðáôåþíáò»5.

Ç ãñïèéÜ ôïõ ÐáðáöëÝóóá âñïíôÜåé ôþ-ñá äõíáôÜ ðÜíù óôï ôñáðÝæé ðïõ âñßóêåôáé ìðñïóôÜ ôïõ, ôá ãÝëéá ôùí óõíïìéëçôþí ôïõ óôáìáôïýí áðüôïìá êé åêåßíïò öùíÜæåé: «È’ áöÞóù óôçí Üêñç ôéò âñéóéÝò óáò. ×ôýðç-

óáí ðÜíù óôïõò ôïß÷ïõò ôïõ ðëïýóéïõ ïíôÜ êáé ãõñßóáíå ðÜëé óå óáò, åßíáé äéêÝò óáò. Ìç óáò ðåñÜóåé üìùò áð’ ôï íïõ ðþò äåí êáôáëáâáßíù ðïýèå îåêéíÜíå ôá öåñóßìáôÜ óáò. ÔñÝìåôå ãá ôá ôïìÜñéá óáò, êáé ãéá ôçí êáëïðÝñáóÞ óáò, ü÷é ãéá ôï ¸èíïò. Öïâüóáóôå ìç ÷Üóåôå ôï ÷ïõæïýñé óáò, ôéò ôïýñêéêåò ðëÜôåò. Áí ëïãáñéÜóåé ôï ¸èíïò ôá êïõôïðüíçñá ñùôÞìáôá ðïõ áñáäéÜóáôå áéþíéá ñáãéÜäåò èá ’íáé. ÊáôÜñá óôá êå-öÜëéá óáò. Ï êïóìÜêçò èá ìÜèåé ôïýôá ôá öåñóßìáôÜ óáò, áöÞíù ðïõ óáò îÝñåé áð’ ôçí êáëÞ, ãéáôß ôïõ ’÷åôå ôïõ ëüãïõ óáò áñ-ãÜóåé ôï ôïìÜñé ôïõ, ðéï ðïëý êé áðü ôïõò Ôïýñêïõò. Ôóéìðïýñéá êáé âäÝëëåò!»5

Ï ÐáðáöëÝóóáò, èõìùìÝíïò ðÜíôá, ôïõò åßðå áêüìá ðùò äåí åßíáé ðáñÜ öï-âçôóéÜñçäåò, ðùò äåí âëÝðïõí ðüóï ãåí-íáßïò åßíáé ï áðëüò ëáüò, ðùò ôá èÝëïõí üëá äéêÜ ôïõò, áëëÜ ðùò öïâïýíôáé í’ áíáëÜâïõí áõôÝò ôéò åõèýíåò, ãéáôß ôñÝ-ìïõí ãéá ôá ôïìÜñéá ôïõò êáé ôåëåßùóå öùíÜæïíôÜò ôïõò äõíáôÜ: «1⁄4óï ãéá ìÝíá, ïé åíôïëÝò ðïõ ðÞñá åßíáé éåñÝò! Èá êÜìù áõôü ðïõ ìïõ ïñßóáíå, ôï èÝëåôå Þ äåí ôï èÝëåôå. ×éëéÜäåò åßíáé ìðáóìÝíïé óôç Öéëé-êÞ Åôáéñßá, öôÜíïõí. Ìå ìéáò áñìáôþíù ÷ßëéá ðáëéêÜñéá êáé ôï âñïíôÜù êé üðïéïíå âñïõí ïé Ôïýñêïé îáñìÜôùôï, áò êüøåé ôï óâÝñêï ôïõ»6.

Óå ìéá áðü ôéò óõóêÝøåéò áõôÝò ï Ðñïå-óôüò ÓùôÞñçò ×áñáëÜìðçò, ÷ùñßò íá êáôá-ëÜâåé, öáíÝñùóå ôéò âáèýôåñåò áíçóõ÷ßåò êáé óêÝøåéò ôùí Ðñïåóôþí, ëÝãïíôáò ðùò áí êÜíïõí ôåëéêÜ ôçí ÅðáíÜóôáóç êáé ðåôý÷ïõí ôï óêïðü ôïõò, äçëáäÞ ôçí áðå-ëåõèÝñùóç ôçò ðáôñßäáò, ôüôå áõôïß ïé ¸ëëçíåò, áöïý óêïôþóïõí ôïõò Ôïýñêïõò ðïéüí èá Ý÷ïõí ìåôÜ áñ÷çãü; Ðñüóèåóå üôé ïé ïðëéóìÝíïé ñáãéÜäåò, äå è´ áêïýíå ôïõò Ðñïåóôïýò, ïýôå èá ôïõò óÝâïíôáé, êáé äåß-

4 Íßêïõ Ìüó÷ïõ: ÊáñáôæÜò ï áãíïçìÝíïò – Ðáôñþí Ãåñìáíüò ï ôéìçìÝíïò, óåë. 166.5 Íßêïõ Ìüó÷ïõ: ÊáñáôæÜò ï áãíïçìÝíïò – Ðáôñþí Ãåñìáíüò ï ôéìçìÝíïò, óåë. 167.6 Íßêïõ Ìüó÷ïõ: ÊáñáôæÜò ï áãíïçìÝíïò – Ðáôñþí Ãåñìáíüò ï ôéìçìÝíïò, óåë. 167.



÷íïíôáò ôïí áäåëöü ôïõ ÐáðáöëÝóóá ðïõ êÜèïíôáí ðéï åêåß, ïëïêëÞñùóå ëÝãïíôáò ðùò ôüôå èá ðÝóïõí óå ÷Ýñéá áíèñþðïõ óáí ôïí ÍéêÞôá, ðïõ ìÝ÷ñé ÷èåò äåí Þîåñáí íá ðéÜóïõí ïýôå ôï ðéñïýíé ãéá íá öÜíå».

Ï ÐáðáöëÝóóáò, üìùò, áäéáöïñþíôáò ãéá ôéò åéñùíåßåò ðïõ Üêïõãå, øý÷ñáéìïò êáé áôÜñá÷ïò ôïõò äÞëùóå ðùò, åßôå ôï èÝëïõí, åßôå äåí ôï èÝëïõí åêåßíïé, áõôüò èá êÜíåé ôï ÷ñÝïò ôïõ, äçëáäÞ èá êçñýîåé ôçí ÅðáíÜóôáóç ãéá ôçí áðåëåõèÝñùóç ôçò ðáôñßäáò áðü ôïí ôïýñêéêï æõãü. ÐñÜãìá ðïõ Ýãéíå ëßãåò ìÝñåò áñãüôåñá.

Óôá ËáãêÜäéá ìå ôïí ÊáíÝëëï ÄåëçãéÜííç

¸ôóé öåýãåé áðü ôç Âïóôßôóá ãéá ôç Íüôéá Ðåëïðüííçóï. Óôï äñüìï îåóÞêù-íå ôïõò ðÜíôåò ìå ôá öëïãåñÜ ôïõ ëüãéá. Óôá ÊáëÜâñõôá, áíÜìåóá óôïõò Öéëéêïýò ôïõ ôüðïõ, ãíþñéóå ôï Íéêüëáï Óïëéþôç, Ýíèåñìï ïðáäü ôùí áðüøåþí ôïõ, ðïõ ðñþ-ôïò, óôçí êõñßùò ÅëëÜäá óôéò 16 Ìáñôßïõ 1821, óôç èÝóç Ðüñôåò, êïíôÜ óôï ÷ùñéü Áãñßäé ÷ôýðçóå ôïõò Ôïýñêïõò. ÖôÜíåé óôá ËáãêÜäéá ôçò Áñêáäßáò êáé óõíáíôÜ ôïõò Äåëçãéáííáßïõò ìå ôçí êñõöÞ åëðßäá íá ôïõò ðåßóåé í’ áñ÷ßóïõí ôçí ÅðáíÜóôáóç. Ìá êáé åêåß ôïí êáñôåñÜ ç ßäéá ç áðïãï-Þôåõóç. Ï ÊáíÝëëïò ÄåëçãéÜííçò ãñÜöåé ÷áñáêôçñéóôéêÜ ãé´ áõôÞ ôç óõíÜíôçóç «Åß-ðïìåí óôïí ÐáðáöëÝóóá üôé çìåßò ìå ôïõò åäéêïýò óïõ ëüãïõò êáé ìå ôïõ ÕøçëÜíôç ôá ïíåéñïðïëÞìáôá, êáé ìå ôáò îçñÜò êáé áíõðÜñêôïõò õðïó÷Ýóåéò äåí åßìåèá áíüç-ôïé, ìÞôå áðåëðéóìÝíïé íá êáôáóôñÝøùìåí ôçí ðáôñßäá ìáò… êáé áí áðïöáóßóùìåí íá êÜìùìåí ôçí ÅðáíÜóôáóéí èá óêåöèþìåí óïâáñþò êáé èá ôçí êÜìùìåí çìåßò, ÷ùñßò ôáò åäéêÜò óáò áíýðáñêôïõò õðïó÷Ýóåéò, êáé óå óõìâïõëåýïìåí íá õðÜãåéò åéò Ýí áðüêåíôñï ìïíáóôÞñé íá çóõ÷Üóåéò êñõì-

ìÝíïò äéá íá ìç óå ìÜèïõí ïé Ôïýñêïé êáé óå óõëëÜâïõí… ÁëëÜ ìÞôå ðÜëéí ðåñéìÝíï-ìåí áðü åóÜò, üðïõ äåí Ý÷åôå Ýí äÝíäñïí íá óáò êñåìÜóïõí, íá ìáò ïäçãÞóåôå, åðåéäÞ êáé çìåßò Ý÷ïìåí ðïëõìåëåßò ïéêïãåíåßáò, ðëïýôç, ìåãÜëáò éäéïêôçóßáò êáé ðÜóáí åõäáéìïíßáí êáé äåí áðïöáóßæïìåí íá êñå-ìÜóùìåí ôçí ôý÷çí ôçò ðáôñßäïò, ôùí ïéêï-ãåíåéþí êáé óõããåíþí ìáò ìå áðåñéóêåøßáí åéò ôáò åäéêÜò óáò ðáñáöïñÜò êáé áíïçóß-áò»7. ÔÝëïò ðåñíþíôáò áðü ôç ÄçìçôóÜíá êáôÝâçêå óôïí êÜìðï ôçò Êáñýôáéíáò êáé ðÞãå óôçí ÐïëéáíÞ, ôçí éäéáßôåñç ðáôñßäá ôïõ, üðïõ ðáñïõóéÜóôçêå, óáí Ýîáñ÷ïò ôïõ Ðáôñéáñ÷åßïõ. Ãéá íá ñßîåé óôÜ÷ôç óôá ìÜôéá ôùí Ôïýñêùí ðñïöáóßóôçêå üôé èá êôßóåé ó÷ïëåßï. Áðü ôçí ÐïëéáíÞ, üìùò áëëçëïãñáöïýóå ìå äéÜöïñïõò Öéëéêïýò êáé åíåñãïýóå ãéá ôçí ÅðáíÜóôáóç. ÁöÞ-

7 Ê. ÄåëçãéÜííç: Áðïìíçìïíåýìáôá, óåë. 112.

ÊáíÝëëïò ÄåëçãéÜííçòÁèÞíá, Åèíéêü Éóôïñéêü Ìïõóåßï.



íïíôáò ôïõò êôßóôåò íá êôßæïõí ôï ó÷ïëåßï óôçí ÐïëéáíÞ, öåýãåé ãéá ôï Áãñßäé, üðïõ åß÷å êñõöôåß ðñéí áðü ÷ñüíéá, üôáí ôïí ðñù-ôïêõíÞãçóáí, ôï ÌÜñôéï ôïõ 1821.

Ç áðåëåõèÝñùóç ôçò ÊáëáìÜôáò

Ôçí ðåñßïäï ðïõ ï ÐáðáöëÝóóáò âñé-óêüôáí óôï Áãñßäé öôÜíåé óôïí Áñìõñü ôçò ÌÜíçò êáé ôï ðëïßï ìå ôá ìðáñïõôüâïëá, ðïõ Ýóôåëíáí ïé ÁÀâáëéþôåò ãéá ôïí Áãþ-íá. ÁìÝóùò áðü ôï ìïíáóôÞñé ôïõ ÐñïöÞ-ôç Çëßá ôçò ÊáëáìÜôáò, üðïõ Þôáí ìå ôïí ÁíáãíùóôáñÜ êáé ôïí áäåëöü ôïõ ÍéêÞôá, óôÝëíåé áíèñþðïõò ôïõ íá ðáñáëÜâïõí ôï öïñôßï. Áõôïß öüñôùóáí ôá âáñÝëéá ìå ôï ðïëýôéìï öïñôßï óå ìïõëÜñéá êáé ôï ìåôÝöå-ñáí óôá âïõíÜ, ëÝãïíôáò óôïõò Ôïýñêïõò üôé åßíáé áëÜôé ãéá áëÜôéóìá ôùí åëáéþí. ÌÜëéóôá óõíÝâç êáé ôï åîÞò ðåñéóôáôéêü. Êáèþò ðåñíïýóå ç óõíïäåßá ìå ôá ðïëå-ìïöüäéá Ýîù áðü ôçí ÊáëáìÜôá ãéá íá ðÜåé óôï ÌïíáóôÞñé ôïõ ÐñïöÞôç Çëßá, óôÜèçêå óå êÜðïéï ðçãÜäé íá ðïôßóïõí ôá öïñôùìÝíá æùíôáíÜ. Îåöåýãåé áð’ áõôÜ Ýíá âáñåëÜêé êáé ðÝöôïíôáò óðÜæåé êáé ÷ýíåôáé ôï ìðáñïýôé. Óå ëßãï öôÜíåé óôï ðçãÜäé ï éððïêüìïò ôïõ ÓïõëåúìÜí ÁãÜ, Âïåâüäá ôçò ÊáëáìÜôáò, íá ðïôßóåé ôï Üëïãï ôïõ áöåíôéêïý ôïõ. ÂëÝðåé ôï ìðáñïýôé, ôñÝ÷åé óôïí ÁãÜ êáé ôïõ öáíåñþíåé ôß åßäå. Ï Âïå-âüäáò âãáßíåé óôï ðáñÜèõñï êáé áíôéêñßæåé ôï êáñáâÜíé íá óêáñöáëþíåé ôï âïõíü, êá-ôÜ ôï ìïíáóôÞñé ôïõ ÐñïöÞôç Çëßá. ÑùôÜåé ôïõò Ðñïåóôïýò íá ôïõ ðïõí ôß åßíáé áõôÜ ðïý âëÝðåé. Áõôïß ôïõ áðáíôïýí üôé åßíáé ÷ùñéÜôåò ðïõ êïõâáëÜíå ëÜäé êáé åßíáé áñ-ìáôùìÝíïé, ãéáôß öïâïýíôáé ôïõò êëÝöôåò. Ôï ãåãïíüò áõôü Ýâáëå óå «ðïíçñÝò» óêÝ-øåéò ôïí ÁãÜ ðïõ äéÝôáîå íá óõëëÜâïõí ðïë-ëïýò Ðñïåóôïýò êáé íá ôïõò êëåßóïõí óôç öõëáêÞ. Áõôü åñÝèéóå ôïõò óõëëçöèÝíôåò

êáé éäéáéôÝñùò ôï ëáü. Ðïëëïß ïðëßóôçêáí áìÝóùò êáé óõãêåíôñþèçêáí óå äéÜöïñåò èÝóåéò. ÖïâéóìÝíïò ï Âïåâüäáò ãéá ôç äéêÞ ôïõ áóöÜëåéá êáé ôçò ðüëçò êÜëåóå óôéò 19 Ìáñôßïõ óå âïÞèåéá ôïí Ðåôñüìðåç Ìáõñï-ìé÷Üëç, ùò äýíáìç ôïõ ÓïõëôÜíïõ ðïõ Ýóôåé-ëå áìÝóùò óôç ÊáëáìÜôá 150 ÌáíéÜôåò, ìå ôï ãéï ôïõ Çëßá. Áõôüò, ùò ðéóôüò äÞèåí ðñï-óôÜôçò, êáôÝëáâå áìÝóùò ôéò ðéï åðßêáéñåò èÝóåéò ôçò ðüëçò. Ï ÁãÜò âëÝðïíôáò áðü óôéãìÞ óå óôéãìÞ íá áõîÜíåé ï áñéèìüò ôïõ ïðëéóìÝíïõ ëáïý êáé ìç èåùñþíôáò éêáíÞ êáé áñêåôÞ ôçí äýíáìç ôùí 150 áíäñþí Ìá-íéáôþí ðáñáêáëåß íá Ýñèåé áìÝóùò ï Ðå-ôñüìðåçò Ìáõñïìé÷Üëçò ìå ðåñéóóüôåñïõò Üíôñåò. Ôçí åðüìåíç, ðñÜãìáôé, ìðÞêå óôçí ÊáëáìÜôá êáé áõôüò ìå äýï ÷éëéÜäåò. Ôüôå Ýðåóå ôï ðñïóùðåßï. Ï Ðåôñüìðåçò åßðå üôé ïé ïðëéóèÝíôåò äåí åßíáé ëçóôÝò, áëëÜ ¸ëëçíåò ðïõ äéåêäéêïýí ôá áðáñÜãñáðôá äéêáéþìáôÜ ôïõò êáé ðñüôåéíå óôï Âïåâüäá íá ðáñáäïèïýí, ðñïò áðïöõãÞ áéìáôï÷õóß-áò, ï ÄéïéêçôÞò êáé ïé õðüëïéðïé Ôïýñêïé âëÝðïíôáò üôé äå ìðïñïýí íá áíôéóôáèïýí ðáñáäüèçêáí. Óôéò 23 Ìáñôßïõ 1821 ç Êá-ëáìÜôá åëåõèåñþèçêå.

Óôéò 5 Áðñéëßïõ 1821 åøÜëç ç ðñþôç äïîïëïãßá ãéá ôçí åðéôõ÷ßá ôùí åëëçíéêþí üðëùí áðü 24 áñ÷éåñåßò, óôçí ÊáëáìÜ-ôá. Åêåß ðáñáâñÝèçêáí 5000 ïðëéóìÝíïé ×ñéóôéáíïß. Óôç óõíÝ÷åéá, ïé ðñïåóôïß ôçò ÌÜíçò Ýêáíáí óõìâïýëéï ãéá íá ïñß-óïõí ôçí ðåñáéôÝñù ðïñåßá ôïõ Áãþíá. Ôéò áðïöÜóåéò ãíùóôïðïßçóáí êáé óôïõò ïðëáñ÷çãïýò Êïëïêïôñþíç, Áíáãíùóôá-ñÜ êáé ÍéêçôáñÜ. «Ï äå Äéêáßïò, ëÝãåé ï Ðïõêåâßë, õðåíèõìßæùí åéò ôïõò ¸ëëçíáò ôé ïöåßëïõóéí åéò ôïí Èåüí êáé ôçí ðáôñßäá, åîüñêéæåí áõôïýò íá íéêÞóùóéí Þ íá áðï-èÜíùóéí õðü ôçí óçìáßáí ôïõ ×ñéóôïý. Ìüëéò áðïðåñáôþóáò ôïõò åîïñêéóìïýò ôïýôïõò êáé åõëïãÞóáò ôïõò ×ñéóôéáíïýò åôÝèç åðß êåöáëÞò áõôþí êé åâÜäéæå êáôÜ ôùí å÷èñþí, øÜëëùí ôï «äåýôå ðáßäåò ôùí ÅëëÞíùí»8.

8 ÁíáóôÜóéïò Ãïýäáò: Ãñçãüñéïò Äéêáßïò Þ ÐáðáöëÝóóáò, Åêäüóåéò Âåñãßíá, ÁèÞíá óåë. 76.



ÐïëéôéêüòÁðü ôçí ÊáëáìÜôá ï ÐáðáöëÝóóáò,

íôõìÝíïò ìå öïõóôáíÝëá êáé ðåñéêåöáëáßá, Ý÷ïíôáò ãéá óçìáéïöüñï ôïõ ôïí Ðáðáôïýñ-ôá, âÜäéóå ìáæß ìå ôïí Êïëïêïôñþíç ãéá ôçí Áñêáäßá. Ãéá ôïí ÐáðáöëÝóóá áñ÷ßæåé Ýíá êáéíïýñãéï óôÜäéï, ôï ðïëåìéêü. Ó’ áõ-ôü äå ÷ñåéáæüôáí ìïíÜ÷á ðáëéêáñéÜ ìá êáé ôÝ÷íç, óôñáôéùôéêÝò ãíþóåéò êáé ðåßñá. Ï ÐáðáöëÝóóáò äåí ôá åß÷å áõôÜ, ãéáôß äåí Þôáí óôñáôéùôéêüò. Áíáêáôåõüôáí üìùò ó´ üëá ìå ôüëìç. Èåùñþíôáò ôïí åáõôü ôïõ áíôéðñüóùðï ôïõ ÕøçëÜíôç, ìïßñáæå ðü-óôá êáé äéðëþìáôá. Ìå ðñïôñïðÝò ôïõ ï Ã. ×åëéþôçò Ýêáøå ôï ðáëÜôé ôïõ ÊéáìÞë-ìðåç óôçí Êüñéíèï ãéá íá åêèÝóåé ôïí ðëç-èõóìü ôçò åðáñ÷ßáò êáé í’ áðïêëåßóåé êÜèå óêÝøç ãéá õðï÷þñçóç êáé óõìâéâáóìü ìå ôïõò Ôïýñêïõò. Ìáæß ìå ôïí ÁíáãíùóôáñÜ õðïêßíçóáí ôç óôÜóç ôïõ ëáïý êáé óôñáôïý óôá ÂÝñâåíá. Ï ÐáðáöëÝóóáò Þôáí ìÝëïò ôçò ÐåëïðïííçóéáêÞò Ãåñïõóßáò êáé ðÞñå ìÝñïò óôçí áíôéìåôþðéóç ôïõ ÄñÜìáëç, óôá ÄåñâåíÜêéá óôï ðëÜé ôïõ Êïëïêïôñþíç. Ìá ç ðáñïõóßá êáé ôï áíÝâáóìá ôùí ìðáñïõ-ôïêáðíéóìÝíùí êáðåôáíáßùí êáé éäéáßôåñá ôïõ Êïëïêïôñþíç, ôïõ áöáéñïýóáí ôï ðñï-âÜäéóìá. Öéëüäïîïò êáé ôåôñáðÝñáôïò êá-èþò Þôáí, åßäå ðùò Ýðñåðå íá áêïëïõèÞóåé ôï ðïëéôéêü óôÜäéï ãéá í’ áíáññé÷çèåß. Ç åõêáéñßá ôïõ äüèçêå êáôÜ ôçí Â´ Åèíïóõ-íÝëåõóç ôïõ ¢óôñïõò ôï 1823. ÐáñÜôçóå ôïõò ìÝ÷ñé ôüôå óôñáôéùôéêïýò óõíôñüöïõò ôïõ êáé áíÝëáâå ôï áîßùìá ôïõ õðïõñãïý åóùôåñéêþí óôçí êõâÝñíçóç ðïõ ó÷çìáôß-óôçêå ôüôå.

Ç ðñïó÷þñçóç åêåßíç ôïõ ÐáðáöëÝó-óá, êáèþò êáé ôïõ ÁíáãíùóôáñÜ óôïõò ðïëéôéêÜíôçäåò áðïôÝëåóå ôï ðñþôï óï-âáñü ñÞãìá óôçí ðáñÜôáîç ôïõ ëáïý êáé ôùí êáðåôáíáßùí. Ôï ìåãÜëùìá äå ôïõ ñÞãìáôïò åêåßíïõ ðïõ áêïëïýèçóå, Ýöåñå óå äýóêïëç èÝóç êáé ôïí Êïëïêïôñþíç

ðïõ áíáãêÜóôçêå íá äå÷èåß áñãüôåñá êáé ôç èÝóç ôïõ áíôéðñïÝäñïõ ôïõ Åêôåëåóôé-êïý ãéá íá ìçí ïäçãçèïýí ôá ðñÜãìáôá ó’ åìöýëéï ðüëåìï. Ï ÐáðáöëÝóóáò êáé ùò õðïõñãüò äåí Ýìåéíå óôáèåñüò. 1⁄4ôáí åßäå üôé ìå ôï äÜíåéï ðïõ åíåñãïýóå ï ÌáõñïêïñäÜôïò, ïé Êïõíôïõñéþôçäåò èá åðéêñáôïýóáí, Üñ÷éóå íá Ý÷åé áíôáðüêñé-óç ìå áõôïýò êáé äåí Üñãçóå íá ãßíåé ï êñõöüò ðñÜêôïñÜò ôïõò ìÝóá óôï Åêôå-ëåóôéêü Óþìá. 1⁄4ôáí ó÷çìáôßóôçêå ôï íÝï, äåýôåñï áõôü, Åêôåëåóôéêü Óþìá, ôïõ Êïõíôïõñéþôç ðïõ ïäÞãçóå óôïí åìöýëéï ðüëåìï, ï ÐáðáöëÝóóáò Ýìåíå áêüìá óôï Íáýðëéï êáé óôçí ÔñéðïëéôóÜ, ùò õðïõñãüò ôïõ ðáëáéïý êáé íüìéìïõ Åêôåëåóôéêïý Óþìáôïò ãéá íá ìåôáäßäåé êñõöÜ ðëçñïöïñßåò óôïí Êïõíôïõñéþôç êáé íá õðïíïìåýåé ôï ðáëáéü Åêôåëåóôé-êü, ôïõ ïðïßïõ ï ßäéïò Þôáí õðïõñãüò. «Ôï éó÷õñüí Ýíóôéêôïí, ìå ôï ïðïßïí Þôï ðñïéêéóìÝíïò ï äáéìüíéïò áõôüò Üíèñù-ðïò, ôïí Ýêáìå íá äéáéóèáíèåß åãêáßñùò ðñïò ðïßáí ðëåõñÜí èá Ýêëéíå ç ðïëéôéêÞ íßêç êáé äéøþí ðÜíôïôå ôçí åðéôõ÷ßáí êáé óðåýäùí ðñïò áõôÞí äéá ðáíôüò ìÝóïõ êáé ÷ùñßò êáíÝíá äéóôáãìüí, ãíùñßæùí íá åëßóóåôáé áëëÜ êáé íá ñéøïêéíäõíåý-åé, áíôß íá öýãç åê ôïõ Íáõðëßïõ äéá ôï Êñáíßäé êáé í’ áíáìÝíç ìåôÜ Üëëùí ôçí âñáäåßáí åîáóèÝíçóéí êáé ðôþóéí ôïõ ðá-ëáéïý åêôåëåóôéêïý, çêïëïýèçóåí, üðùò åßðïìåí, ôïýôï åéò ôçí ÔñéðïëéôóÜí äéá íá óõíôåëÝóåé åéò ôçí ôá÷õôÝñáí äéÜëõóßí ôïõ»9. Ðáßæïíôáò äéðëü ñüëï êéíäýíåøå óôçí ÔñéðïëéôóÜ êáé ôüôå ìüíï Ýöõãå íý-÷ôá ãéá ôï Êñáíßäé, üðïõ Ýöôáóå óôéò 30 Éáíïõáñßïõ ôïõ 1824. Åêåß Þôáí ç Ýäñá ôïõ íÝïõ Åêôåëåóôéêïý ðïõ áìÝóùò äéüñéóå ôïí ÐáðáöëÝóóá õðïõñãü ôùí åóùôåñéêþí êáé ôçò áóôõíïìßáò. 1⁄4ôáí ïé êÜôïéêïé ôçò Êõðáñéóóßáò ðïõ äåí áíáãíþñéæáí ôçí êõâÝñíçóç Êïõíôïõ-ñéþôç áñíÞèçêáí íá ðëçñþóïõí öüñïõò

9 Äéïíýóéïò Êüêêéíïò: Éóôïñßá ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò, ôüìïò Ä, óåë. 348.



ó’ áõôÞí, ï ÐáðáöëÝóóáò áíÝëáâå íá ôïõò õðïôÜîåé, áëëÜ åêåßíïé æÞôçóáí åíßó÷õóç áðü ôïõò Êïëïêïôñùíáßïõò êáé ï ÐáðáöëÝóóáò óþèçêå äéá öõãÞò. Ï ÐáðáöëÝóóáò Ýäåéîå áäéáëëáîßá, ùò õðïõñãüò áðÝíáíôé ôùí áíôáñôþí êáé üôáí îáñìÜôùóáí ôïí Êïëïêïôñþíç, áõ-ôüò êñÜôçóå ô’ ÜñìáôÜ ôïõ.

Ï åìöýëéïò ðüëåìïò êáé ç öõëÜêéóç ôïõ Êïëïêïôñþíç êáé ëïéðþí áñ÷çãþí, Ýäùóå ôçí äõíáôüôçôá óôïí ÉìðñáÞì íá îåìðáñêÜñåé óôï ÌïñéÜ. Ç åõèýíç ôïõ ÐáðáöëÝóóá óôÝêåôáé ìåãÜëç ãé’ áõôü ôï áðïôÝëåóìá. Ôï Åêôåëåóôéêü Óþìá ìðñï-óôÜ óôéò áðáíùôÝò áðïôõ÷ßåò ôïõ êáé óôçí áðåëðéóßá ôïõ, äÝ÷ôçêå ôçí ðñüôáóç ôïõ

ÐáðáöëÝóóá êáé ôïõ áíÝèåóå ôçí áñ÷ç-ãåßá ìßáò åêóôñáôåßáò êáôÜ ôïõ ÉìðñáÞì. Åìðñüò óôç íÝá óõìöïñÜ ðïõ ÷ôýðáãå ôçí åðáíÜóôáóç, áðü ôïí âïýñêï ôùí ðï-ëéôéêþí äïëïðëïêéþí êáé ôùí åìöýëéùí óðáñáãìþí, îáíáâñÞêå ôïí êáëýôåñï åáõ-ôü ôïõ -ôïí ÐáðáöëÝóóá ôçò óõíÝëåõóçò ôçò Âïóôßôóáò- êáé ôüôå ü÷é ìüíï äéáêÞñõ-îå ðùò ÷ñåéáæüôáí íá äïèåß áìíçóôßá, ìá êáé áðïöÜóéóå ðùò ôá ëüãéá äåí Ýöôáíáí. ×ñåéáæüôáí ç Üìåóç, åíÜíôéá óôïí Éìðñá-Þì, äñÜóç. ÐáñÜôçóå ôï ìéêñüøõ÷ï êáé êïëáóìÝíï áðü ôéò åíÝñãåéåò ôçò áíÜîéáò êõâÝñíçóçò Íáýðëéï êáé Ýöõãå óôá ôÝ-ëç Áðñéëßïõ íá îåóçêþóåé ôïí ÌïñéÜ åíÜíôéá óôïí ÉìðñáÞì. Ï ÐáðáöëÝóóáò öåýãïíôáò áðü ôï Íáýðëéï ôñÜâçîå ãéá ôçí ÔñéðïëéôóÜ ðáó÷ßæïíôáò íá óôñáôï-ëïãÞóåé, üóï ìðïñïýóå ðåñéóóüôåñïõò ¸ëëçíåò ãéá ôçí åêóôñáôåßá ôïõ. ¸ðåé-ôá ìáèáßíåé ðùò ç êõâÝñíçóç áðïöÜóéóå íá äþóåé áìíçóôßá óôïõò öõëáêéóìÝíïõò. ÊÜèåôáé ëïéðüí, óôéò 14 Ìáñôßïõ êáé ãñÜ-öåé, óõóôÞíïíôáò íá ôïõò âãÜëåé, ÷ùñßò ôçí ðáñáìéêñÞ êáèõóôÝñçóç êáé îÝ÷ùñá ôïí Êïëïêïôñþíç ðïõ Ýðñåðå íá ôïõ äï-èåß áìÝóùò ç áñ÷éóôñáôçãßá.

Ç Ëåùíßäåéïò ÌÜ÷ç óôï ÌáíéÜêé

Óôï ÷ùñéü ÄñáÞíá ðáßñíåé ãñÜììá áðü ôïí áäåëöü ôïõ ÍéêÞôá ðïõ ôïõ Ýëåãå íá ìçí ðåñÜóåé ôá Êïíôïâïýíéá, áëëÜ íá óõ-ãêåíôñþóåé ôéò äõíÜìåéò ôïõ óôá ï÷õñÜ âïõ-íÜ ôçò ÊáëáìÜôáò ãéá íá Ý÷åé Ýôóé ðßóù ôïõ

Ó÷åäéÜãñáììá ôçò ìÜ÷çò óôï ÌáíéÜêé

Ðïñåßá öáëáããþí ÉìðñáÞì ðïõ åðé÷åéñïýí íá êõêëþóïõí ôçí åëëçíéêÞ äýíáìç.

1. Ôáìðïýñé ÐáðáöëÝóóá.2. Ôáìðïýñé ÄçìÞôñç ÖëÝóóá.3. Ôáìðïýñé ÂïúäÞ Ìáõñïìé÷Üëç.

4. Áðü ôï óçìåßï áõôü ç äåîéÜ öÜëáããá ôïõ ÉìðñáÞìåðéôÝèçêå êáôÜ ìÝôùðï óôá åëëçíéêÜ ôáìðïýñéá.5. Óôñáôçãåßï ôïõ ÉìðñáÞì (ðçãÞ ÓÝêëéæá).6. ÅðÜíù ÊÜíáëïò (ðçãÞ).7. ÃåñìÜ áëþíé.8. ÅêêëçóÜêé üðïõ Ý÷ïõí áðïôåèåß ôá ïóôÜ ôùí Çñþùí.



áíïéêôü ôï äñüìï ðñïò ôçí ÌÜíç êáé íá ôïõ Ýñ÷åôáé åýêïëá âïÞèåéá. Ï Áñ÷éìáíäñßôçò ôïõ áðïêñßíåôáé: «ÍéêÞôá! Ýëáâïí ôçí åðé-óôïëÞí óïõ êáé åéò áðÜíôçóéí óïõ ëÝãù üôé äåí åßìáé óáí êáé óå êáé óáí ôïí êïõìðÜñï óïõ ôïí ÊåöÜëá üðïõ ôñÝ÷åôå áðü ñÜ÷ç óå ñÜ÷ç óáí ôïõò áãéëéÜäåò. Åãþ Üðáî ùñêß-óèçí íá ÷ýóù ôï áßìá ìïõ åéò ôçí áíÜãêçí ôçò ðáôñßäïò, êáé áõôÞ åßíáé ç þñá. Åý÷ïìáé äå åéò ôïí Èåüí ðñþôç ìðáëéÜ ôïõ ÉìâñáÀì íá ìå ðÜñåé åéò ôï êåöÜëé, äéüôé óáò ãñÜöù íá ôá÷ýíåôå ôïí åñ÷ïìüí óáò êáé óåéò ìïõ ãñÜöåôå êïõñïõöÝîáëá. ÍéêÞôá, ðñþôç êáé ôåëåõôáßá åðéóôïëÞ ìïõ åßíáé áõôÞ, âÜóôá ôçí íá ôçí äéáâÜæåéò êáììéÜ öïñÜ íá ìå åíèõìÞóáé íá êëáßçò. ÐáðáöëÝóóáò10». Ôï óõãêéíçôéêü áõôü ãñÜììá ðñïò ôïí áäåëöü

ôïõ, öáíåñþíåé ôçí áðüöáóç ôïõ áãùíéóôÞ ÐáðáöëÝóóá, Ýôóé üðùò ôïí ãíùñßóáìå óôç Âïóôßôóá íá ðåèÜíåé ãéá ôçí ðáôñßäá ôïõ.

ÑùôÜåé ôüôå ôïõò ÷ùñéêïýò áðü ðéï óçìåßï öáßíåôáé ç Ðýëïò. Ôïõ äåß÷íïõí ôï ÌáíéÜêé êáé ïñìÜåé êáôÜ åêåß. Ôçí ôåëåõôáßá óôéãìÞ óìßãïõí ìáæß ôïõ êáé Üëëïé ïðëáñ÷çãïß áðü ôá êïíôéíÜ ìÝñç ìå ëéãïóôÝò äõíÜìåéò. Äåí îåðåñíïýí ôéò 2500 ÷éëéÜäåò ïé Üíäñåò ôïõ üôáí öôÜíïõí óôéò 17 Ìáñôßïõ 1825 óôï ÌáíéÜêé. Ï áíéøéüò ôïõ Çëßáò ÖëÝóóáò êáé ï ößëïò ôïõ Çëßáò ÊåöÜëáò, ôïõ ðñïôåßíïõí íá ðéÜóïõí èÝóåéò øçëÜ óôï âïõíü, ãéáôß óôïõò ÷áìçëïýò ëü-öïõò ï ôüðïò åßíáé áäýíáôïò ãéá ðüëåìï. Åêåßíïò, üìùò áðïññßðôåé ôçí ðñüôáóÞ ôïõò ëÝãïíôáò üôé ï ÉìðñáÞì äå èá ðåñÜóåé áðü


ÖáíôáóôéêÞ óýíèåóç ìå èÝìá ôïí çñùéêü èÜíáôï ôïõ ÐáðáöëÝóóá óôï ÌáíéÜêé.ÁèÞíá, Ìïõóåßï ÌðåíÜêç.



ôá âïõíÜ ãéá íá ìðåé óôïí êÜìðï êé üôé áöïý Þñèáí åäþ íá ôïí óôáìáôÞóïõí, åäþ êáé èá ìåßíïõí. Ï ÐáðáöëÝóóáò óõíå÷ßæåé íá óôÝëíåé ãñÜììáôá ãéá åíéó÷ýóåéò áí êáé îÝñåé üôé åßíáé ðéá áñãÜ. Ó’ üëïõò, üìùò, ìé-ëÜåé ãéá ÷éëéÜäåò ðïõ öôÜíïõí üðïõ íá ’íáé êáé ðïõ èá âÜëïõí óôç ìÝóç ôïí ÉìðñáÞì êáé èá ôïí ëéþóïõí.

1⁄4ôáí ï ÉìðñáÞì öôÜíåé óôá ×ßëéá ×ùñéÜ ãéá íá äéáíõêôåñåýóåé ï ÐáðáöëÝóóáò ëÝåé óôïõò Üíäñåò ôïõ í’ áíÜøïõí öùôéÝò óôïõò ëüöïõò êáé óôá ãýñù õøþìáôá ãéá íá íïìß-óïõí ïé å÷èñïß üôé ôï óôñáôüðåäï åßíáé ìåãÜ-ëï êáé íá ëéãïøõ÷Þóïõí. Ôïõò äåß÷íåé ðïý íá ÷ôéóôïýí ôá ôáìðïýñéá êáé ëÝåé óôá ðáëéêÜñéá ôïõ íá áñ÷ßóïõí áìÝóùò ôï ÷ôßóéìï.

Ïé êáðåôáíáßïé êïéôÜæïíôáé ìåôáîý ôïõò ðáñáîåíåìÝíïé óá íá ëÝíå: Ìá åßíáé ôüðïò åäþ ãéá ðüëåìï ìå ôÝôïéï å÷èñü; åêåßíïò Ý÷åé ôüóç äýíáìç ðïõ ìðïñåß íá ìáò æþóåé áðü ðáíôïý êé åìåßò áðü ðïý íá öýãïõìå áí ÷ñåéáóèåß. 3⁄4óôåñá áðü ’êåé ðïõ èá ðáñïõ-óéáóèåß ìÝ÷ñé åäþ, ç áðüóôáóç åßíáé ôüóï ìéêñÞ, ðïõ äå èá ðñïëÜâïõìå, ïýôå ðÝíôå öïñÝò íá ãåìßóïõìå ôá üðëá ìáò. Ìå ðÝíôå ôïõöåêéÝò èá ôïí êñáôÞóïõìå;.

Ï ÐáðáöëÝóóáò êÜíåé ðùò äåí êáôáëá-âáßíåé. ÌéëÜåé óõíå÷þò ãéá åíéó÷ýóåéò ðïõ èá öôÜóïõí ïðùóäÞðïôå. «Ôüôå åðëçóßáóåí ï ÊåöÜëáò êáé ï Ðáðáãåþñãéïò êáé ôïõ Ýêáìïí ôçí ðáñáôÞñçóéí áõôÞí åî ïíüìáôïò üëùí ôùí êáðåôáíáßùí. Ôüôå ï ÖëÝóóáò åß-ðåí åéò ôïí ÊåöÜëá, «¸÷áóá ôáò åëðßäáò ìïõ. ¢ëëùò ðùò óå åêôéìïýóá». Åéò äå ôïí Ðáðáãåþñãéïí, åßðå ðéÜíùí ôï ãÝíåéüí ôïõ, «Ìïõ ôá åíôñüðéáóåò, Ðáðáãåþñãç,» ëÝãùí ðñïóÝôé åéò áõôüí, «èá åßìåèá íéêç-ôáß… êáé ôçí ìÜ÷çí ìáò èá ôçí ïíïìÜóïõí éóôïñéêþò, ËÅÙÍÉÄÉÏÍ ÌÁ×ÇÍ»11.

Ðïëëïß óôñáôéþôåò, áëëÜ êáé ìåñéêïß êá-ðåôáíáßïé Üñ÷éóáí íá öåýãïõí. ÌðñïóôÜ óôïí êßíäõíï ï ÐáðáöëÝóóáò ìÜæåøå ôïõò ¸ëëçíåò êáé ôüôå åßäå ðüóï åß÷å ëéãïóôÝøåé ï áñéèìüò ôïõò. Ëéãüôåñïé áðü ÷ßëéïé åß÷áí

ìåßíåé êáé âïÞèåéá ðëÝïí äåí ìðïñïýóå íá ðåñéìÝíåé üôé èá Ýöôáíå ìÝ÷ñé åêåß. Ãéá íá åãêáñäéþóåé áõôïýò ðïõ Ýìåéíáí, ôïõò Ýâãá-ëå ëüãï. «Áöïý äå ï óôñáôüò óõíçèñïßóèç, ðñéí ôïí ôïðïèåôÞóç, ï ÖëÝóóáò Þëèåí åí ôù ìÝóù ôùí óôñáôéùôþí, êáé åîåöþíçóå ëüãïí åíèáññýíùí áõôïýò êáé õðåíèõìßæùí åéò ôïõò óôñáôéþôáò ôáò ðñüôåñïí ìÜ÷áò êáé ôáò íßêáò ôïõ Âáëôåôóßïõ, Ëåâéäßïõ, ôçò ÃñÜíáò, ôùí ÂåñâÝíùí êáé ôùí Äïëéáíþí, ôçí Üëùóéí ôçò Ôñéðüëåùò, ôçí êáôáóôñï-öÞí ôïõ ðïëõðëçèïýò óôñáôåýìáôïò ôïõ ÄñÜìáëç, êáé ôïõò ðáñÝóôçóå íßêçí Üöåõ-êôïí, äéüôé ôïõò åßðåí, üôé Ýñ÷ïíôáé ôüóá óôñáôåýìáôá åéò âïÞèåéáí åíôüò ïëßãïõ, ôá ïðïßá èá õðåñâïýí ôáò 15000, üôé Ýñ÷å-ôáé ï Ðëáðïýôáò êáé üëïé ïé Áñêáäéíïß, ï áõôÜäåëöüò ôïõ ÍéêÞôáò, ï ÊáôæÜêïò êáé Üëëïé ÌáíéÜôåò üôé üëïé ïýôïé èá öôÜóïõí ìåôÜ ìßáí þñáí, êáé èá åßíáé åäþ ïëïôñü-ãõñá ôïõ ÉìâñáÀì íá ôïí êôõðïýí áðü ôáéò ðëÜôáéò êáé ôåëåéþíùí åßðå üôé: ÓÞìåñïí ç ðáôñßò ðåñéìÝíåé áðü çìÜò ôçí äüîáí ôçò, äéá ôçò íßêçò ôáýôçò»12. 1⁄4ôáí Ýðáøå íá ìéëÜ-åé ï ÐáðáöëÝóóáò, ï ÌáíéÜôçò êáðåôÜíéïò ÂïúäÞò åßðå ôá áîéïìíçìüíåõôá áõôÜ ëüãéá: «ÐÜìå åéò ôá ôáìðïýñéá ìáò, êáé üðïéïò èá ìåßíåé ãéáìÜ, áò áêïýç ôùí ãõíáéêþí ôá ìïéñïëüãéá!…».

ÔñÜâçîáí óôá ôáìðïýñéá ôïõò îÝñïíôáò ðþò ôï ìüíï ðïõ ôïõò áðüìåíå Þôáí íá èõ-óéáóôïýí. Öïñþíôáò ôçí ðåñéêåöáëáßá ôïõ óôåêüôáí üñèéïò ðÜíù óå ìéá ðÝôñá ðéï øçëÞ áðü ôéò Üëëåò. Áðü åêåß äéçýèõ-íå ôïí áãþíá, äßíïíôáò ìå ôï ðáñÜäåéãìÜ ôïõ èÜññïò óôïõò äéêïýò ìáò. Äýï öïñÝò áðïêñïýóôçêáí ïé Ýöïäïé ôùí Ôïõñêáñá-ðÜäùí. Êáé åíþ åôïéìÜæïíôáí ãéá ôï ôñßôï ãéïõñïýóé áêïýóôçêáí äýï ìðáíôáñéÝò áðü ôçí áíôéêñéíÞ ñÜ÷ç, üðïõ åß÷å ðÜåé ìå åíôïëÞ ôïõ ï ãñáììáôÝáò ôïõ Ôéóáìåíüò ãéá íá ðåñéãñÜøåé ôç ìÜ÷ç. Åß÷å öôÜóåé åêåß ï Ðëáðïýôáò ìå ÷ßëéïõò åîáêüóéïõò áãù-íéóôÝò êáé íôïõöÝêéóáí ãéá í´ áêïõóôïýí.

11 ÖùôÜêïõ: Âßïò ôïõ ÐáðáöëÝóóá, óåë. 48.12 ÖùôÜêïõ: Âßïò ôïõ ÐáðáöëÝóóá, óåë. 48.



¸öôáóáí üìùò áñãÜ. Ï ÉìðñáÞì ôüôå, ãõñåýïíôáò íá ðñïëÜâåé ôç âïÞèåéá ðïõ åñ÷üôáí, ñß÷íåé üëåò ôïõ ôéò äõíÜìåéò ðÜíù óôïõò ¸ëëçíåò. Ïé å÷èñïß ðÜôçóáí ðñþôá ôï ôáìðïýñé ôïõ ÐáðáöëÝóóá. « Åêåß äå êôõ-ðþí êáé êôõðïýìåíïò õðü ðïëëþí Ôïýñêùí å÷Üèç êáé áõôüò êáé ïé óôñáôéþôáé ôïõ, ïé ïðïßïé äåí çîåýñïìåí ðüóïé Þóáí, êáé áí áðü áõôïýò åóþèçóáí êáé ðüóïé. Ôïýôï äå çîåýñïìåí, üôé ï óçìáéïöüñïò ôïõ ïíïìáæü-ìåíïò ÄçìÞôñéïò êáé êáôáãüìåíïò áðü ôçí ×ßïí, éäþí üôé ïé Ôïýñêïé åðÞäçóáí åéò ôï ï÷ýñùìá, áìÝóùò åêáôÝâáóå ôçí óçìáßáí, Ýó÷éóåí áõôÞí, Ýêïøå ôï îýëïí, Ýâáëåí åéò

ôï æùíÜñé ôïõ ôïí óôáõñüí áõôÞò, åîåóðÜèùóå êáé ìå ôï óðáèß åéò ôï ÷Ýñé ôñÝ÷åé åéò ôï ôáìðïýñé ôïõ ÖëÝóóá, öåýãåé ïðßóù, êáé ïýôù ðïëåìþí êáé ðïëåìïýìåíïò Ýó÷éóåí ùò áóôñáðÞ, ôïí ôïõñêéêüí óôñáôüí êáé äéåóþèç. Ç ðáëëçêáñéÜ ôïõ åß-íáé áìßìçôïò. Ï áôñüìçôïò áõôüò ×ßïò Ýæç ðñï ïëßãùí ÷ñüíùí åéò ôáò ÁèÞíáò»13.

Ìå ôï ðÝñáò ôçò ìÜ÷çò óôï ÌáíéÜêé Üñ÷éóáí íá óêõëåýïõí ôïõò óêïôùìÝíïõò, «…Þñ÷éóáí íá êüðôïõí ôá áõôßá ôùí íåêñþí Åë-ëÞíùí äéÜ íá ðáñïõóéÜóïõí áõôÜ åéò ôïí ÐáóÜí êáé íá ëÜâùóé ôçí óõíçèéóìÝíçí áìïéâÞí. ÓõíÝâç äå êáôÜ ôçí áðïêïðÞí ôùí áõôßùí ðïë-ëÜêéò ïé Ôïýñêïé óôñáôéþôáé åìÜëù-íáí ìåôáîý ôùí ðïßïò áðü áõôïýò íá Ý÷ç ðåñéóóüôåñá, êáé äéÜ ôïýôï óõíÝâáéíå íá ëáìâÜíç Üëëïò ìåí ôï Ýíá, Üëëïò äå ôï Üëëï áõôßïí»14.

ÊáôÝâçêå ôÝëïò êáé ï ÉìðñáÞì óôï Ôáìðïýñé ôïõ ÐáðáöëÝóóá êáé ðáñÞããåéëå íá ôïõ öÝñïõí ôï êïõöÜ-ñé ôïõ. ÂñÞêáí ôï áêÝöáëï êïñìß ôïõ êáé ëßãï ðéï ðÝñá ôï êåöÜëé ôïõ Þñùá. Ï ÖùôÜêïò áíáöÝñåé:

«Åâåâáéþèç äå ï ÉìâñáÀì üôé ôï åõñåèÝí óþìá Þôï ôïõ Áñ÷éìáíäñßôïõ áðü ôïí øõ-÷ïãõéüí áõôïý Ìé÷áÞë Óôáúêüðïõëïí åê Ôñéðüëåùò. Áöïý äå ï íåêñüò êáé ç êå-öáëÞ ôïõ åõñÝèçóáí, ï ÐáóÜò äéÝôáîå íá ôïí óçêþóïõí íá ôïõ äÝóïõí ôï êåöÜëé åéò ôïí ëáéìüí, íá ðëýíùóé ôá áßìáôá áðü ôá ãÝíéá ôïõ êáé íá ôïí åðéóôçñßîïõí åéò Ýíá îýëïí, þóôå íá öáßíåôáé üôé ßóôáôáé ïñèüò. Áöïý Ýãéíáí üëá áõôÜ ï íåêñüò åöáßíåôï ùò íá Þôï æùíôáíüò. Ôüôå ï ÉìâñáÀì åóôÜèç áêßíçôïò êáé Üöùíïò êáé ôïí ðáñåôÞñçóå ïëßãïí, êáé Ýðåéôá åãýñéóå êáé åßðå ðñïò ôïõò áîéùìáôéêïýò, ïé ïðïßïé Þóáí ïëüãõñÜ

13 ÖùôÜêïõ: Âßïò ôïõ ÐáðáöëÝóóá, óåë. 51.14 ÖùôÜêïõ: Âßïò ôïõ ÐáðáöëÝóóá, óåë. 53.

Ôï ößëçìá ôïõ ÉìðñáÞì óôï íåêñü ÐáðáöëÝóóá



ôïõ. «ôù üíôé áõôüò Þôáí éêáíüò êáé ãåííáß-ïò Üíèñùðïò…»15.

Ç Ëåùíßäåéïò ìÜ÷ç ôçò 20 Ìáñôßïõ1825, åß÷å ôåëåéþóåé. Ôï ÌáíéÜêé ðÞñå ôç èÝóç ôïõ óôéò óåëßäåò ôçò éóôïñßáò ìáò, äßðëá óôéò Èåñìïðýëåò êáé óôçí Óáëáìßíá. ÐÜíù áðü ðåíôáêüóéïé ¸ëëçíåò óêïôþèçêáí. Áðü ôïõò ÔïõñêáñáðÜäåò óêïôþèçêáí êÜðïõ ÷ß-ëéïé äéáêüóéïé êáé îå÷ùñéóôÜ ïé ôñáõìáôßåò «ðïõ ýóôåñïí áðÝèáíïí åéò ôá íïóïêïìåßá ôùí öñïõñßùí».

Ôï ôÝëïò ôïõ ÐáðáöëÝóóá Þôáí Ýíáò èÜíáôïò çñùéêüò. Óôï ÌáíéÜêé Ýäùóå Ýíá áêüìç ðáñÜäåéãìá áôïìéêÞò êáé ïìáäéêÞò èõóßáò ãéá ôçí ðáôñßäá. Óôç äñÜóç ôïõ âñß-óêïõìå êáé èåôéêÜ êáé áñíçôéêÜ óôïé÷åßá. Äßêáéá ôïí åßðáí ìðïõñëïôéÝñç, ðõñðïëçôÞ ôùí øõ÷þí. ×ùñßò áõôüí ßóùò íá ìçí Üíá-âå ôüôå ç åðáíáóôáôéêÞ öëüãá. ÎåôñÝëáéíå ôïõò åíèïõóéáóìÝíïõò, ðáñÜóåñíå ôïõò äé-óôá÷ôéêïýò êáé ðïëåìïýóå ôïõò åíáíôßïõò. Ðáñïõóßáæå ìå ôÝôïéá ðåéóôéêüôçôá öáíôá-óôéêÜ ðñÜãìáôá ãé’ áëçèéíÜ, ðïõ ìå ôç óõ÷íÞ êé åðßìïíç åðáíÜëçøç Ýöôáíå íá ôá ðéóôåýåé êáé ï ßäéïò. Óôéò ðáñáìïíÝò ôïõ

Áãþíá Þôáí óôï óôïé÷åßï ôïõ. ¹ôáí áõôü ðïõ ÷ñåéáæüôáí ãéá ôçí åðáíÜóôáóç. ¹ôáí óáí íá êñáôïýóå Ýíá äáõëß áíáììÝíï êáé íá Ýâáæå öùôéÜ üðïõ óôåêüôáí.

Åßíáé åðßóçò áëÞèåéá üôé ç óõìðåñéöïñÜ ôïõ ðáñÝêêëéíå áðü ôï ãåíéêþò áðïäåêôü. Ìá üëåò ïé ðáëéíùäßåò ôïõ, ïé åììïíÝò ôïõ êáé ïé åãùéóôéêÝò åêäçëþóåéò ôïõ ðïõ æçìß-ùóáí ôïí áãþíá äåí ìðïñïýí íá óâÞóïõí ôç ìåãÜëç êáé áíõðïëüãéóôç ðñïóöïñÜ ôïõ óôï Üíáììá ôçò öùôéÜò. Ìðïñåß äå íá åéðùèåß üôé ðñüóöåñå ðåñéóóüôåñá óôçí ðáôñßäá ìå ôï Üíáììá ôçò åðáíáóôáôéêÞò öëüãáò, áð’ ü,ôé ðñüóöåñå ìå ôïí çñùéêü ôïõ èÜíáôï óôï ÌáíéÜêé.

Ôï ôáìðïýñé ôïõ ÐáðáöëÝóóá óþæåôáé áêüìá: Ýíáò óùñüò áðü óêëçñÝò, ìáõñéóìÝ-íåò ðÝôñåò. Ôïõò ÷åéìþíåò, ï âïñéÜò ðåñ-íþíôáò áíÜìåóá ôïõò, èñçíåß ôï ÷áìü ôïõ ðáëéêáñéïý êáé åßêïóé Ìáñôßïõ ç Üíïéîç ðëÝêåé ãýñù Ýíá óôåöÜíé ìå ô’ áãñéïëïýëïõ-äá ðïõ öõôñþíïõí óôï ÷þìá, ôï öïõóêùìÝ-íï ìå ôï áßìá ôïõ.

Ôïí çñùéêü èÜíáôï ôïõ ÐáðáöëÝóóá ï ëáüò ôïí Ýêáíå ôñáãïýäé:


«Ôïõ ÖëÝóóá ç ìÜíá êÜèåôáéóôçí ÐïëéáíÞ óôç ñÜ÷éôá Êïíôïâïýíéá ãíÜíôåõåêáé ôá ðïõëéÜ ñùôÜåé:«ÐïõëÜêéá ì’ áçäïíÜêéá ìïõ,ðïýñ÷åóèå óôïí áÝñá,ìçí åßäáôå ôï óôñáôçãüôï ÖëÝóóá áñ÷éìáíäñßôç;»Óôá Êïíôïâïýíéá ðÝñáóåêáé óôá Óïõëéìï÷þñéá,êáé ðáëëçêÜñéá ìÜæùíåüëïõò Êïíôïâïõíßóéïõò,ôá ìÜæùîå, ôá óýíáîå,ôÜêáìå ôñåéò ÷éëéÜäåò.ÊÜèïíôáí êáé ô’ áñìÞíåõåóáí ìÜíá óáí ðáôÝñáò».-Åìðñüò, åìðñüò, ìùñÝ ðáéäéÜ,

óôï Íéüêáóôñï íá ðÜìå,íá êÜìùì’ Ýíáí ðüëåìïìå ôïõò óôñáâáñáðÜäåò,êé áí äåí óáò íôýóù ìÜëáìáÖëÝóóá íá ìç ìå ðïýíå».Êáé ï ÊåöÜëáò ôþëåãå,êáé ï ÊåöÜëáò ëÝãåé«Ôïõ Ìéóéñéïý ç ÁñáðéÜóôï Íéüêáóôñï åßí öåñìÝíç».«Óþðá ÊåöÜëá ìçí ôï ëÝò,êáé ìçí ôï êïõâåíôéÜæçò,íá ìçí ô’ áêïýó’ ç Äéïßêçóéò,ëïõöÝäåò äåí ìáò óôåßëç,íá ìçí ô’ áêïýóïõí ôá ïñäéÜ,ìåíôÜôé äåí Ýëèïõíå,íá ìçí ô’ áêïýóïõí ôá ðáéäéÜ,êáé ôá ëéãïêáñäßóçò».



ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ

ÖùôÜêïõ: Ï Âßïò ôïõ ÐáðáöëÝóóá, Åêäüóåéò Âåñãßíá, ÁèÞíá 2001. Áíáóôáóßïõ Ãïýäá: Ãñçãüñéïò Äéêáßïò Þ ÐáðáöëÝóóáò, Åêäüóåéò Âåñãßíá, ÁèÞíá 2001.

Äçìçôñßïõ ÖùôéÜäç: Ç ÅðáíÜóôáóç ôïõ ´21, Åêäüóåéò Í. Âüôóç, ÁèÞíá 1977.

Ôïõñêïêñáôßá óôïí Åëëáäéêü ÷þñï 1453-1821. Åêäüóåéò Áíôùíßïõ ÄçìçôñéÜäç, ÁèÞíá 1984.

Â. ÓêïõëÜôïõ, Í. Äçìáêïðïýëïõ, Ó. Êüíäç. Éóôïñßá Íåüôåñç êáé Óýã÷ñïíç (1789-1909). Ãéá ôçí Ã´ ôÜîç Åíéáßïõ Ëõêåßïõ. ÁèÞíá, Åêäüóåéò Ï.Å.Ä.Â.

Äéïíýóéïò Êüêêéíïò, Éóôïñßá ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò, ôüìïò Ä’,. Åêäüóåéò ÌÝëéóóá.

Ìßñêá Ðáëéïýñá: Ôï Ëåýêùìá ôïõ ’21, ¸êäïóç Åëåýèåñïò Ôýðïò.

Íßêïõ Ìüó÷ïõ: ÊáñáôæÜò ï áãíïçìÝíïò – Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíüò ï ôéìçìÝíïò.

Óðýñïõ ÌåëÜ: ÌáôùìÝíá ñÜóá.

Ê. ÄåëçãéÜííç: Áðïìíçìïíåýìáôá.

Documents

Ãñçãüñéïò Äéêáßïò Þ ÐáðáöëÝóóáò · 46 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÁÑ ÁÐÑ 2004 Ð ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 47 Ôá