25

93، تابستان 2شماره 37، جلد )مجله علمي كشاورزي(گياه پزشكي

شور و شيشه Eucalyptus camaldulensisاسانس اكاليپتوس و دوام سميت تنفسي

Callistemon viminalis روي شپشه دندانه دار گندم Oryzaephilus surinamensis و

Cephalonomia tarsalisزنبور اكتوپارازيتوئيد آن 3علي اصغر طالبي و *2سعيد محرمي پور، 1فاطمه حمزه وي

تهران دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده كشاورزي، گروه حشره شناسي كشاورزي، وخته كارشناسي ارشد دانش آم -1

گروه حشره شناسي كشاورزي، دانشكده كشاورزي، دانشگاه تربيت مدرس، تهران دانشيار :نويسنده مسوول -*2

(moharami@modares.ac.ir) رزي، دانشگاه تربيت مدرس، تهرانگروه حشره شناسي كشاورزي، دانشكده كشاودانشيار -3

13/10/92 :تاريخ پذيرش 25/3/92 :تاريخ دريافت

چكيده

شور و شيشه Dehnh. Eucalyptus camaldulensisاكاليپتوس سميت تنفسي اسانسدر اين تحقيق

Callistemon viminalis (Gaertn) دندانه دار روزه شپشه 3تا 1روي حشرات كامل Oryzaephilus

surinamensis L. آن و زنبور پارازيتوئيدCephalonomia tarsalis (Ashmead) ها اسانس. بررسي شد

درجه سلسيوس 27 ± 1آزمايش ها در دماي . ندبا استفاده از دستگاه كلونجر به روش تقطير با آب استخراج شد

ز آن بود كه با افزايش غلظت نتايج آزمايشات حاكي ا. تاريكي انجام شد در درصد و 60 ± 5و رطوبت نسبي

اسانس درصد 50غلظت كشنده . افزايش مي يابدهر دو گونه و زمان اسانس دهي مرگ و مير ها اسانس

و براي زنبور پارازيتوئيد 42/1و 27/3 شپشه دندانه دار روي حشرات كامل اكاليپتوس و شيشه شور به ترتيب

ر پارازيتوئيد نسبت به كه نشان دهنده حساسيت بيشتر زنبو آمد ميكرو ليتر بر ليترهوا به دست 73/0و 52/0آن

LT) درصد از جمعيت 50مدت زمان الزم براي مرگ و مير .مي باشد هابل اسانس شپشه دندانه دار در مقا 50)

ليتر بر ليتر هوا از اسانس ميكرو 25و 57/28، 14/32، 71/35 غلظت هايحشرات كامل شپشه دندانه دار در

در صورتي كه براي اسانس شيشه .ساعت محاسبه شد 84/5و 59/5، 34/5، 94/4وس به ترتيب برابر با اكاليپت

هادر بررسي دوام اسانس . ساعت به دست آمد 33/4و 93/3، 61/3، 09/2شور در همين غلظت ها برابر با

روز 6و 11تا به ترتيب شور و شيشه اكاليپتوس ميكروليتر بر ليتر هوا از اسانس 71/35مقدار مشخص شد كه

مي كنند كه نشان اثر حشره كشي خود را حفظ پارازيتوئيد روز روي زنبور 20و 56روي شپشه دندانه دار و

. شور مي باشد شتر اسانس اكاليپتوس نسبت به شيشهدهنده دوام بي

سميت تنفسي، اسانس، شپشه دندانه دار، شيشه شور، اكاليپتوس: واژه ها كليد

قدمهم

در ســال هــاي اخيــر اســتفاده از حشــره كــش هــاي

شيميايي بـه دليـل خطـرات زيسـت محيطـي در كنتـرل

سـموم كـم خطـر آفات انباري كاهش يافتـه و كـاربرد

قرار گرفته يبيشتر مورد توجه نظير اسانس هاي گياهي

،)2009، 1پاپاكريســــتوس و اســــتوموپلوس (اســــت

و ايمـن در قالـب روش استفاده از سموم با منشأ گياهي

حفظ محيط زيست به منظوركنترل آفات، هاي تلفيقي

از ايـن رو تحقيقـات گسـترده اي در .در اولويت است

1- Papachristos & Stomopulos

26

...سميت تنفسي و دوام اسانس آكاليپتوس : حمزه وي و همكاران

دنيا براي پيدا كردن تركيبات جـايگزين سـموم گـازي

از داليل عمده گرايش به. ام استشيميايي در حال انج

تركيبات طبيعي گياهان جهت كنترل آفات مي توان بـه

جزئـي ايـن تركيبـات بـر اكوسيسـتم و دوام كوتـاه اثـر

پاسكول وياللوبوس و ( مدت آنها در محيط اشاره كرد

).1999، 1روبلدو

اســـتفاده از مـــواد ) 2000( 2و ســـابرامنيام ويـــور

معطرگياهي در انبار هاي گنـدم را بـراي كنتـرل آفـات

نتايج تحقيقـات صـورت گرفتـه . دندانباري پيشنهاد كر

ب است كه اسانس ها و تركيبـات آن هـا يد اين مطلمو

بـا داشـتن خـواص حشـره كشـي، دوركننـدگي و ضـد

مـي تواننـد بـه عنـوان جـايگزين و يـا مكمـل تغذيه اي

حشره كش هاي شيميايي جهـت حفاظـت محصـوالت

سـينخ ( كشاورزي و انباري از جمله غالت به كار روند

).1991 ،4، شايا و همكاران1989، 3و همكاران

در انبارهاي بزرگ از مواد شيميايي رايج در آفريقا

استفاده مي شود اما كشاورزان محلي به دليل هزينه باال

از روش هاي ساده براي سموم و در دسترس نبودن

استفاده مي كنند محصوالتشان كنترل آفات انباري

در هنگام اين كشاورزان ).1997، 5و گيگا چيوادا(

دانه هاي انبار شده بينگياهان معطر را در انبارسازي

تا با رها شدن تركيبات دوركننده و قرار مي دهند

محصوالتشان حفظ آن هاحشره كش متصاعد شده از

عنوان نمونه برگ به ) 1980( 6و وبلي بگولو. شود

.Boscia senegalensis Lam هاي

(Capparaceae) را در دانه هاي انبار شده وارد

به نام محتوي تركيبي سولفورهكردند كه

مي باشد و خواص حشره كشي 7مايتس ايزوتيوسيانات

در Bruchidaeآن روي سوسك هاي خانواده

1- Pascual-Villalobos & Robledo 2- Weaver & Subramanyam 3- Singh et al. 4- Shayya et al. 5- Chinwada & Giga 6- Golob & Webley 7- MITC

، 8و بوباكارآلزوما ( اثبات شده است يتحقيقات متعدد

و ، اوژر1996، 1993، 9ك و همكاراني، س1985

سانن و متعاقب اين مطالعات ). 1994، 10همكاران

را روي يتسماخواص حشره كشي ) 2002(11همكاران

سوسك چهارنقطه اي حشرات كامل و مراحل الروي

Dinarmus basalis و پارازيتوييد آنحبوبات

(Rondani) (Hymenoptera: Pteromalidae) همچنين حساسيت .كردند بررسي

به D. basalis و چهارنقطه اي حبوباتسوسك

بر اسانساثر و مايتستركيبات گياهي حاوي سولفور

، 12دوگراووت(لوژيك بررسي شده است كنترل بيو

درخت سميت اسانس بذر عالوه بر آن )2002

Jatropha روي سوسك چهارنقطه اي حبوبات و

مطالعه شده است D. basalisپارازيتوييد آن

و اثر بازدارندگي اسانس )2008، 13بوتنگ و كوزي(

Cymbopogon schoenanthus L. Spreng. (Poaceae) سوسك چهارنقطه مراحل الروي روي

و گويالمتوسط D. basalisو زنبور اي حبوبات

. بررسي شده است )2005( 14همكاران

Myrtaceaeاكاليپتوس و شيشه شـور از خـانواده

و بومي استراليا هستند كه برگ هايشان سرشار از غـده

به دليـل نـرمش اكولوژيـك، .هاي حاوي اسانس است

ينتــي، جــذب رشــد ســريع، چــوب مرغــوب، كــاربرد ز

زنبورعسل و توليد روغن هاي فرار در سراسر جهان بـه

بـا فـراهم بـودن منبـع گيـاهي . فراواني كشت مي شوند

جنگــل هــاي اكــاليپتوس ي بــهفــراوان، ارزان و دسترســ

امكان پـذير حشره كش به عنوان استفاده از اين گياهان

اسـانس . بوده و از نظر اقتصادي توجيه پذيرخواهد بـود

س از هزاران سـال قبـل بـه عنـوان قـارچ كـش، اكاليپتو

كش و ضدعفوني كننده در طبيعت شناخته شده باكتري

8- Alzouma & Boubacar 9- Seck et al. 10- Auger et al. 11- Sanon et al. 12- Dugravot 13- Boateng & Kusi 14- Guillaum et al.

27

93، تابستان 2شماره 37، جلد )مجله علمي كشاورزي(گياه پزشكي

و تركيبات تجاري متعددي با خـواص )2000، 1عثمان(

حشره كشي و دوركنندگي از آن ساخته شده اسـت بـا

هـاي اين وجود هنوز هيچ مطالعه اي روي اثـر اسـانس

E. camaldulensis وC. viminalis ــر بـ

موجــودات غيــر هــدف از جملــه حشــرات شــكارگر و

، 2و همكـاران بـاتيش ( پارازيتوئيد صورت نگرفته است

سـميت تنفسـي ) 2007( 3گهبان و محرمي پورن. )2008

اسانس سه گونه اكاليپتوس را روي شپشـه آرد بررسـي

اسـانس سميت تنفسي )2004( 4و همكاران لي. كردند

را روي آفـات Myrtaceaeچندين گونه از خـانواده

. انباري بررسي كردند

يكي از مهم ترين آفـات انبـاري شپشـه دندانـه دار

به تمام فرآورده هاي كه. )1987، 5ونسيا( غالت است

ــاهي ــاي گي ــو، آرد، ه ــرنج، ذرت، ج ــدم، ب ــد گن مانن

سبوس، ماكاراني، نان، بيسكوييت، ميوه هـاي خشـك،

دانه هاي روغني و كلكسيون هاي تاريخ طبيعـي حملـه

بـاقري ( مي كند و زيان هاي سنگيني بوجود مي آورد

).1375زنوز،

اكتوپارازيتوئيـد الرو شپشـه C. tarsalis زنبـور

دندانــه دار اســت و هــر الرو فقــط توســط يــك زنبــور

حضــور ايــن زنبــور و نقــش آن در . پارازيتــه مــي شــود

كنترل شپشه دندانه دار به كـرات از انبارهـاي داخـل و

آتاناســـيو و ( ارش شـــده اســـتخـــارج از ايـــران گـــز

. )2009، 7، اصل و همكاران.2003، 6اليوپوب

بــا توجــه بــه گزارشــات متعــدد اثــر اســانس هــا بــر

به ماهيت تركيباتشان متفـاوت اسـت لـذا حشرات بسته

بايــد در جســتجوي تركيبــاتي باشــيم كــه حشــرات

شكارگر، پارازيتوئيدها و ديگر موجودات غير هدف را

رار دهد و اين ميسر نمـي شـود مگـر كمتر تحت تاثير ق

1- Isman 2- Batish et al. 3- Negahban & Moharramipour 4- Lee et al. 5- Evans 6- Attanassiou & Eliopoulos 7- Asl et al.

اينكه اثر اسانس ها روي اين موجودات نيز بررسي شود

اين تحقيـق هدف از. و تركيبات ايمن تر انتخاب شوند

خاصيت حشـره كشـي و دوام اسـانس بررسي و مقايسه

روي شپشه دندانـه دار و زنبـور و شيشه شور اكاليپتوس

. استپارازيتوييد آن

مواد و روش ها

جمع آوري گياه

ــهريور ــط شــ ــرگ 1388دراواســ .E بــ

camaldulensis سـاله از منطقـه 2-1از شاخه هاي

.C سيســتان واقــع در چــاه نيمــه و بــرگ شيشــه شــور

viminalis در از شهرك نمك آبرود استان مازندران

در شـرايط سـايه سپس . مرحله گلدهي جمع آوري شد

اغـذي با تهويه مناسب خشك شده و در پاكت هـاي ك

گونـه .بسته بندي و در مكاني تاريك نگهداري شـدند

.شناسايي گرديد آن ها با كمك متخصص گياهشناسي

پرورش حشرات و زنبـور O. surinamensisدندانـه دار شپشه

روي محصـوالت انبـاري از C. tarsalis پارازيتوئيد

بعـد از شناسـايي توسـط . جمـع آوري گرديدنـد آلوده

45و گندمدرصد 45 دار روي متخصص، شپشه دندانه

5درصد مخمـر و 5 مخلوط با،خرد شده درصد گندم

هـاي و زنبور پرورش داده شـد درصد آرد جوانه گندم

در تعدادي از ظروف تكثير شپشه دندانه دار پارازيتوئيد

ــازي ــدندرهاس ــاي . ش ــرات در دم ــه 27 ± 1حش درج

درصد و تـاريكي در 60 ± 5سلسيوس و رطوبت نسبي

بعـد از . پرورش داده شـدند ليتر 240گاه ژرميناتور دست

روز 3تا 1 با طول عمرغني شدن كلني حشرات كامل

ــرورش جمــع آوري شــده ــراي و از درون ظــروف پ ب

.استفاده شدند اتآزمايش

استخراج اسانس

گرم نمونه برگ خرد 50جهت تهيه اسانس هر بار

الن ريخته ميلي ليتر آب مقطر درون ب 600شده همراه با

8ه اسانس گير شيشه اي كلونجرشده و با كمك دستگا

28

...سميت تنفسي و دوام اسانس آكاليپتوس : حمزه وي و همكاران

ساخته شده در واحد شيشه گري سازمان ( 1كلونجر

100در دماي ) پژوهش هاي علمي و صنعتي ايران

. ساعت اسانس گيري شد 4درجه سلسيوس به مدت

اسانس به دست آمده توسط سولفات سديم آبگيري

2به حجم شد و تا زمان استفاده در ميكروتيوب هايي

در ندنيومي پوشيده شده بوديميلي ليتر كه با فويل آلوم

.يخچال نگهداري گرديد

آزمايشات زيست سنجي

هااسانس درصد 50غلظت كشنده تعيين

تنفسي روي حشـرات كامـل به منظور تعيين سميت

ابتدا طـي )2007( 2همكارانبرتسون و اربراساس روش

لگــاريتمي بــر اســاس روابــطآزمــايش هــاي مقــدماتي

80تـا 20غلظت هاي موثر اسانس بـراي مـرگ و ميـر

آزمايشات در . درصد حشرات تيمار شده به دست آمد

10. م شـد ميلي ليتر انجـا 617ظروف شيشه اي با حجم

غلظت هـاي . رهاسازي شدحشره هم سن در هر شيشه

29/7و 48/6، 86/4، 05/4، 24/3، 43/2، 62/1

اسـانس اكـاليپتوس و غلظـت ميكروليتر بر ليتـر هـوا از

از 05/4و 24/3، 43/2، 62/1، 81/0، 64/0، 32/0هاي

ــه دار آزمــايش اســانس شيشــه شــور روي شپشــه دندان

غلظـت C. tarsalis بـراي زنبـور پارازيتوئيـد . شدند

ــاي 13/1و 97/0، 81/0، 64/0، 56/0، 48/0، 40/0هــ

ميكرو ليتر بر ليتر هوا از اسـانس شيشـه شـور و غلظـت

ــاي و 81/0، 56/0، 40/0، 32/0، 24/0، 16/0هـــــــــــ

ميكرو ليتر بـر ليتـر هـوا از اسـانس اكـاليپتوس در 13/1

بـا كمـك سـمپلر روي اسانس .آزمايش استفاده شدند

كه در درپـوش شيشـه 1واتمن شماره كاغذهاي صافي

بسـته محكـم ها تعبيه شده بود ريخته شد و در شيشه ها

وار پـارا فـيلم اطراف محـل قرارگيـري درپـوش نـ . شد

كشيده شد تـا از خـروج اسـانس بـه بيـرون جلـوگيري

درجـه سلسـيوس و 27 ± 1در دمـاي آزمايش ها. شود

ــت نســبي ــاريكي در دســتگاه 60 ± 5رطوب درصــد و ت

1- Clevenger 2- Robertson et al.

پـس از حشرات مرده .انجام گرفتند ليتر 240ژرميناتور

در اين آزمايش . ساعت اسانس دهي شمارش شدند 24

ه حركت سر، پا، شاخك و شـكم ها حشراتي كه قادر ب

تكرار همراه 4اين آزمايش در . نبودند مرده تلقي شدند

و درصـد 50غلظـت كشـنده مقادير . با شاهد انجام شد

ــان ــايش هــاي درصــد آن هــا 95حــدود اطمين در آزم

بـه SAS 6.12 صورت گرفته با استفاده از نـرم افـزار

سميت نسبي .محاسبه شد پروبيت )1971( 3فيني روش

درصد اسـانس 50از تقسيم مقادير كشنده غلظت نسبي

سميت نسبي و حدود محاسبه براي. ها به دست مي آيد

.شداستفاده SPSSاز نرم افزار اطمينان آن

بررسي سرعت مرگ و مير حشرات كامـل

شپشه دندانه دار 71/35و 14/32، 57/28، 00/25غلظـــــت هـــــاي

ي شپشـه آرد ميكرو ليتر بر ليتر هوا از اسانس ها كه رو

حمـزه وي و ( به عنوان آفت رايـج و مقـاوم مـوثر بـود

انتخاب شده و بـراي مطالعـه سـرعت ) 1390، همكاران

بـه كـار كامـل شپشـه دندانـه دار مرگ و مير حشـرات

20در ابتدا زمان هايي را كه پس از گذشـت آن . رفتند

درصد حشـرات مـورد مطالعـه تلـف مـي شـدند 80تا

زمـان 6ايـن فاصـله زمـاني مشخص كرده و سـپس در

روزه 3تا 1حشره 10مطابق آزمايش قبلي . انتخاب شد

غلظـت . ميلي ليتـري قـرار داده شـد 280در شيشه هاي

كه )1واتمن شماره ( هاي ذكر شده روي كاغذ صافي

بـراي . در درپوش شيشه ها تعبيه شده بود به كـار رفـت

ار جلوگيري از خروج اسانس دور درپوش شيشه ها نو

درجه 27 ± 1دماي آزمايش ها در. پارافيلم كشيده شد

درصد و تـاريكي در 60 ± 5سلسيوس و رطوبت نسبي

مرگ و مير روند .شد انجامليتر 240دستگاه ژرميناتور

حشرات در معـرض اسـانس در زمـان هـاي متـوالي تـا

ايـن آزمـايش بـه . رسيدن به صد در صد شـمارش شـد

بـدين . ه با شاهد انجام شدتكرار همرا 5طور مستقل در

معني كه براي هر زمان آزمايش جداگانه اي انجام شـد

3- Finney

29

93، تابستان 2شماره 37، جلد )مجله علمي كشاورزي(گياه پزشكي

كه پس از گذشت زمان مورد مطالعه در شيشـه هـا بـاز

ــكوپ ــر استريوميكروس ــرده در زي ــرات م ــده و حش ش

حشراتي كه قادر به حركـت دادن سـر، . شمارش شدند

. پا، شـاخك و شـكم خـود نبودنـد، مـرده تلقـي شـدند

ــادير ــامق ــنده زم ــد 50ن كش ــاي درص ــايش ه در آزم

بـه SAS 6.12 صورت گرفته با استفاده از نـرم افـزار

.محاسبه شد پروبيت )1971( فيني روش

ها بررسي دوام سميت تنفسي اسانسهاي اكاليپتوس و شيشـه جهت بررسي دوام اسانس

غلظتـي از ،ميكروليتر بـر ليتـر هـوا 71/35غلظت ، شور

ــق آزمايشــات ح مــزه وي و همكــاران اســانس كــه طب

روي حشرات كامل شپشه آرد به عنوان مقاوم ) 1390(

مـرگ و ميـر ايجـاد كـرده % 100ترين حشـره در انبـار

ميلـي 280شيشه با حجم 200تعداد .انتخاب شد ،است

واتمـن ( روي كاغذ صافياسانس ها برداشته شد و ليتر

نـد كه در درب شيشه ها قـرار داده شـده بود ) 1شماره

نـوار پـارافيلم ها در شيشه ها بسته و دور آن . ه شدريخت

هر دو روز براي شپشه دندانه دار وهر روز . كشيده شد

شيشـه C. tarsalis4 بـراي زنبـور پارازيتوئيـد يكبار

هـر بـه روزه 3تا 1حشره 10و ) تكرار 4(انتخاب شده

بسته ها در شيشهبعد از آن بالفاصله . شيشه منتقل شدند

بعـد از شـد و كشـيده آن دور بـه ر پـارافيلم و نوا هشد

ايـن .ساعت مرگ ميـر حشـرات ثبـت شـد 24 گذشت

رسـيد به صفر حل تا زماني كه مرگ و مير حشرات مرا

درجـه 27 ±1در شرايط دمـايي آزمايشات . ادامه يافت

و در تـاريكي انجـام 60 ± 5سلسيوس، رطوبـت نسـبي

SASار نيمه عمر اسـانس بـا اسـتفاده از نـرم افـز . شد

.محاسبه شدپروبيت ) 1971(به روش فيني 6.12

ج و بحثنتاي

اسانس ها درصد 50برآورد غلظت كشنده

روي حشرات كامل

در تيمارهاي صورت گرفته روي حشرات كامل،

بعد از اندك زماني باعث ايجاد عالئمي آشكار اسانس

همچون افزايش فعاليت، تحرك، تشنج، لرزش و تكان

ر نهايت به مرگ حشره فلج شده كه د هاي ناشي از

منجر مي شد و اين عالئم روي زنبور پارازيتوئيد به

و سعيدي( بسيار مشخص تر بود دندانه دارنسبت شپشه

آزمايشات نشان داد كه با . )2013، 1محرمي پور

افزايش غلظت اسانس درصد مرگ و مير افزايش مي

24شت بعد از گذ درصد 50غلظت كشنده مقادير .يابد

روي شپشه دندانه دار و براي اسانس اكاليپتوس ساعت

52/0و 27/3ترتيب برابر با زنبور پارازيتوئيد به

و براي اسانس شيشه ميكروليتر بر ليتر هوا به دست آمد

شور روي شپشه دندانه دار و زنبور پارازيتوييد آن به

كه ، )1جدول ( محاسبه شد 73/0و 43/1ترتيب

بيشتر زنبور در مقايسه با شپشه دندانه گوياي حساسيت

اكاليپتوس به طوري كه نسبت سميت اسانس دار است

روي شپشه دندانه دار به زنبور پارازيتوئيد و شيشه شور

كه با حدود مي باشد 87/1و 27/6برابر به ترتيب

اختالفشان معني درصد مي توان گفت كه 95اطمينان

اسانس اكاليپتوس و و به اين معني است كه دار است

برابر براي زنبور 87/1و 27/6 به ترتيب شيشه شور

براساس نتايجي كه از . سميتر از شپشه دندانه دار هستند

زيست سنجي و سميت حشرات مورد مطالعه از دو

اسانس به دست آمد مشخص شد كه اسانس شيشه شور

جدول ( ليپتوس داردسميت بيشتري نسبت به اسانس اكا

پارازيتوئيد حساسيت بيشتري طرف ديگر زنبور و از )2

نسبت به اسانس ها در مقايسه با ميزبان خود نشان داده

سينئول، آلفا پينن و متيل استات به ترتيب 8و 1 .است

درصد، بيشترين فراواني را در 3/5، 2/24، 7/61با

است داشته C. viminalisاسانس شيشه شور

اما در اسانس .)2003، 2اسريواستاوا و همكاران(

1- Saeidi & Moharramipour 2- Srivastava et al.

30

...سميت تنفسي و دوام اسانس آكاليپتوس : حمزه وي و همكاران

LCمقادير -1جدول .Cو شيشه شور E. camaldulensisمحاسبه شده در سميت تنفسي اسانس اكاليپتوس 50

viminalis روي حشرات كامل شپشه دندانه دارO. surinamensis و زنبورC. tarsalis

حشرات اسانس

مورد

آزمايش

χ2(df) P-value

± شيب

خطاي

استاندارد

LC50 (µl/l air)

)درصد 95حدود اطمينان ( LC90 (µl/l air)

95حدود اطمينان (

)درصد

1سميت نسبي

95حدود اطمينان (

)درصد

اكاليپتو

س

شپشه دندانه

دار

)5 (

81/1

874/0 37/0 ±

28/2

27/3

)82/3-70/2(

92/11

)39/21-71/8(

27/6

)31/17- 15/3(

) 5( زنبور

12/4

532/0 32/0 ±

49/2

52/0

)61/0-45/0(

70/1

)76/2-26/1(

شيشه

شور

شپشه دندانه

دار

)5 (

13/6

293/0 23/0 ±

83/1

43/1

)76/1-17/1(

12/7

)70/12-93/4(

87/1

)91/2- 35/1(

) 5( زنبور

43/3

634/0 54/0 ±

27/3

73/0

)83/0-65/0(

80/1

)93/2-40/1(

مي باشد C. tarsalisزنبور LC50 شپشه دندانه داربر LC50برابر با (Relative toxicity)سميت نسبي -1

درصد اسانس اكاليپتوس بر شيشه شور روي حشرات 95و حدود اطمينان (Relative toxicity)سميت نسبي – 2جدول

Cephalonomia tarsalisو زنبور پارازيتوئيد آن Oryzaephilus surinamensisكامل شپشه دندانه دار

درصد 95حدود اطمينان Relative toxicity) LC50) نسبت شرهگونه ح

LC50شيشه شور بر اسانس LC50 اكاليپتوساسانس

)0/ 26 -65/0( 46/0 شپشه دندانه دار

)15/1 -92/1( 44/1 زنبور

1/26(سينئول 8و E. camaldulensis1 اكاليپتوس

26/12( درنبتا فالن و) درصد 6/12(، آلفا پينن)درصد

سفيدكن و ( مهمترين تركيبات آن هستند) درصد

راي همه تركيبات نامبرده خاصيت ب). 2006، 1همكاران

باتيش و همكاران، ( حشره كشي گزارش شده است

به نظر مي رسد كه فاكتورهايي از قبيل جثه . )2008

بزرگ تر، وزن بيشتر بدن، ميزان اجسام چربي و فعاليت

1- Sefidkon et al.

كه در غير سمي كردن سموم وارد باالي آنزيم هايي

شده به بدن نقش دارند، از جمله عوامل كليدي در

جوي و (باشند بودن حشرات نسبت به سموم مقاوم

با توجه به اين مطلب، مي توان . )2005، 2همكاران

نسبت به زنبور پارازيتوئيد تحمل بيشتر شپشه دندانه دار

ه دار به دليل شپشه دندان. را به عوامل فوق نسبت دادآن

داشتن تنوع آنزيمي در بدن خود آفتي پلي فاژ است و

2- Javvi et al.

31

93، تابستان 2شماره 37، جلد )مجله علمي كشاورزي(گياه پزشكي

گاهي حتي رفتار گوشتخواري نيز از آن مشاهده شده

به همين دليل در برابر سموم .)1388بهداد، ( است

تر ظاهر مقاوم پارازيتوئيد منوفاژنسبت به يك زنبور

، 2، واگ1979، 1پالپ( بسياري از محققان. مي شود

، 4يت و سينهاا، و1986، 3يت و همكارانا، و1989

بال بر اين باورند كه پارازيتوئيدهاي راسته )1990

ميزبانانشان به حشره كش ها نسبت به غشائيان

غلظت كشنده )2002(سانون و همكاران .حساسترند

سوسك چهارنقطه اي را بر مايتساسانس درصد 50

ساعت 24بعد از D. basalisحبوبات و زنبور

ميلي گرم 54/0و 48/0اسانس دهي به ترتيب برابر با

كه اختالف چنداني با هم دبر ليتر به دست آوردن

در مطالعه ديگري دوگراوت و همكاران . نداشتند

را بر اسانس مايتس درصد 50غلظت كشنده ) 2002(

و براي 40/0برابر با سوسك چهارنقطه اي حبوبات

ميكروليتر بر ليتر هوا 35/0برابر D. basalis زنبور

به دست آوردند كه اختالف معني داري با هم نداشتند

غلظت كشنده 5اما در اثر دادن اسانس دي ام دي اس

و 65/0درصد براي سوسك چهار نقطه اي برابر 50

ميكروليتر بر ليتر 31/0براي زنبور پارازيتوئيد برابر با

لذا معني دار بودند دكه داراي اختالفمهوا به دست آ

بر كاربرد اسانس مايتس را به دليل كاهش اثربخشي

بررسي مدل هاي .كنترل بيولوژيك مناسب ندانستند

پارازيتوئيد ها و ميزبانانشان در هاي ديناميك جمعيت

ا حساستر هستند چنين پيش بيني زماني كه پارازيتوئيده

كند كه به علت حذف شدن پارازيتوييدها جمعيت مي

نيز افزايش مي آن آفت افزايش و خسارت اقتصادي

اگر چه غلظت هاي زير كشنده اسانس ها نيز بر يابد،

رفتار ميزبان يابي پارازيتوييدها و تخم گذاري آن ها

تاثير مي گذارد كه در مورد اين حشرات جاي بررسي

1- Plap 2- Waage 4-White et al. 4-White & Sinha 5- DMDS

)2007(نگهبان و محرمي پور در بررسي. و مطالعه دارد

روي E. camaldulensis سميت تنفسي اسانس

Tribolium castaneum (Herbst) 24پس از

برابر با درصد 50غلظت كشنده ساعت اسانس دهي

ميكروليتر بر ليتر هوا به دست آمد، كه نشان 50/33

دهنده سميت بيشتر اسانس اكاليپتوس بر شپشه دندانه

قاسمي در صورتي كه .دار نسبت به شپشه آرد است

.E سميت تنفسي اسانس 50LCغلظت )1388(

camaldulensis بعد از را روي زنبور عسل اروپايي

ميكروليتر بر ليتر هوا براورد 26/3برابر با ساعت 24

كه نشان دهنده حساسيت بيشتر زنبور پارازيتوئيد كرد

.در مقايسه با زنبور عسل مي باشد

حشرات كامل سرعت مرگ و مير برآورد

شپشه دندانه داربراي غلظت هاي به كار درصد 50 هكشندمان ز

ميكرو ليتر 71/35و 14/32، 57/28، 00/25ي رفته يعن

، 84/5بر ليتر هوا از اسانس اكاليپتوس به ترتيب برابر با

ساعت محاسبه شد، در صورتي 94/4 و 34/5، 59/5

كه براي اسانس شيشه شور در همين غلظت ها برابر با

به دست آمد ساعت 09/2و 61/3، 93/3 ،33/4

غلظت هاي مختلف هر دو اسانس زمان تاثير ). 1شكل(

شور در دار بوده و اسانس شيشه داراي اختالف معني

را دندانه دارشپشه حشرات كاملمدت كوتاه تري

با تاثير ) 1390(حمزه وي و همكاران .كندكنترل مي

درصد 50 كشنده بر شپشه آرد زمان اسانس اكاليپتوس

59/20 به ترتيب برابر بارا اي ذكر شدهبراي غلظت ه

، در كردندساعت محاسبه 39/13 و 35/14، 14/15،

شور در همين غلظت ها كه براي اسانس شيشهصورتي

ساعت به 72/10 و 69/11، 46/14، 57/17 برابر با

اين نشان دهنده مقاوم بودن حشرات .ه استدست آمد

.باشده دار ميآرد در مقايسه با شپشه دندان هكامل شپش

و 741غلظت هاي ) 2013( پورو محرمي سعيدي

Artemisiaاسانساز ميكروليتر بر ليتر هوا 1111

khorassanica Podl. را بر شپشه آرد اثر دادند و

32

...سميت تنفسي و دوام اسانس آكاليپتوس : حمزه وي و همكاران

.ساعت به دست آوردند 63/9و 03/10را به ترتيب برابر با درصد 50زمان كشنده

.Eدر غلظت هاي مختلف اسانس اكاليپتوس O. surinamensisپشه دندانه دار پروبيت سرعت مرگ و مير ش -1شكل

camaldulensis و شيشه شورC. viminalis

33

93، تابستان 2شماره 37، جلد )مجله علمي كشاورزي(گياه پزشكي

دوام

اسانس اكاليپتوس به ترتيب روي شپشه دندانه دار و

و 11بعـد از گذشـت C. tarsalis زنبور پارازيتوئيد

20و 6روز و اســانس شيشــه شــور بعــد از گذشــت 56

با ). 2شكل (ز به طور كامل اثر خود را از دست داد رو

ــي دوام ــايش بررس ــل از آزم ــاي حاص ــه داده ه تجزي

اسانس اكاليپتوس، نيمه عمر آن روي شپشه دندانـه دار

ــا ــر ب ــد 96/7براب ــور پارازيتوئي ــراي زنب .C روز و ب

tarsalis روز به دسـت آمـد و بـه ايـن 28/36برابر با

ميكرو ليتر بر ليتـر هـوا از 71/35معني است كه غلظت

اسانس اكاليپتوس بعد از گذشت زمان به دسـت آمـده

درصــد حشــرات تحــت آزمــايش را در 50مــي توانــد

نيمه عمر اسـانس شيشـه شـور . ساعت بكشد 24عرض

روز و بــراي زنبــور 82/3روي شپشــه دندانــه دار برابــر

ــا C. tarsalis پارازيتوئيــد ــر ب ــه 39/11براب روز ب

نتـايج حـاكي از آن اسـت كـه بـا گذشـت . ددست آم

روزهــاي مختلــف از كــاربرد اســانس هــاي گيــاهي در

ميزان مرگ و مير حشرات كامل اخـتالف معنـي داري

زنبـور بين دوام اسانس اكـاليپتوس و شيشـه شـور روي

شپشـه دندانـه دار وجـود و C. tarsalis پارازيتوئيـد

زمان دارد و از سميت اسانس هاي مورد نظر با گذشت

دوام اسانس اكاليپتوس بيشتر .به تدريج كاسته مي شود

تفـاوت روي ايـن از دوام اسانس شيشـه شـور اسـت و

7/61. بسـيار مشـخص تـر اسـت C. tarsalis زنبور

اســانس درصــد از 1/26 و درصــد اســانس شيشــه شــور

.سينئول تشكيل شـده اسـت 8و 1تركيب اكاليپتوس از

شان دادند كه منوترپنوئيـد ن )1999( 35پراتيز و همكاران

درجه سلسيوس فشار بخار متفاوتي 26 ± 1ها در دماي

) ساعت 5/2(سينئول در مدت خيلي كوتاه 8و 1. دارند

4ليمــونن بــه طــور متوســط در مــدت . بخــار مــي شــود

ساعت و آلفا ترپينئول، منتول و لينالول به زمان طوالني

و فشار ) عتسا 24بيشتر از (تري براي تبخير نياز دارند

درجه سلسـيوس كمتـر 20دماي سينئول در 8و 1بخار

1- Prates et al.

با توجه به گـزارش هـاي . است از يك ميلي متر جيوه

شور را شيشهمتعدد محققان مي توان دوام كمتر اسانس

تاثير شـدن به بخار شدن سريع و بعد از آن تجزيه و بي

بيشتر آن نيز سميت سينئول نسبت داد كه دليلي بر 8و 1

مي تواند اثرات اسانس شيشه شور باشد پس كاربرد مي

. موجودات غيـر هـدف داشـته باشـد مخرب كمتري بر

اسـانس هـا بـا كـاربرد در مطالعه دوام ) 1385(صحاف

، 36زنيـان ميكروليتر بر ليتـر هـوا از اسـانس 9/925مقدار

شپشه آرد، شپشه برنج و سوسـك چهـار روي حشرات

مـرگ و ميـر بعـد از نقطه اي حبوبات به ترتيب ميـزان

ــت ــنج روز 89و 59، 45 گذش ــانس پ ــورد اس و در م

بـا . روز بـه صـفر رسـيد 21و 16، 14پس از 37انگشت

توجه به اينكه تركيب شيميايي غالب شناسايي شـده در

8و 1، پـنج انگشـت و در اسـانس تيمول ،زنياناسانس

سينئول است، ايشان دليل پايداري و دوام بيشتر اسـانس

و دوام كوتاه مدت تيمول محيط به تركيب در را زنيان

. سينئول نسـبت داده انـد 8و 1را به پنج انگشت اسانس

185در مقـدار را 38ليمـو دوام اسانس) 1387( سعيدي

ميكروليتـر بــر ليتـر هــوا روي سوسـك چهــار نقطــه اي

روز بـرآورد 11و 15حبوبات و شپشـه آرد بـه ترتيـب

حافظـت محصـوالت اسـتفاده از سـموم بـراي م . كردند

انبار شده غذايي كه به طور مستقيم به مصرف انسان مي

امـا از طـرف . سالمتي بشر را به خطـر مـي انـدازد رسد

ر انتخـابي بـر زنبـور هـا نداشـته و اثها نيز اسانس ديگر

زنبور پارازيتوييد را چندين برابر شپشه دندانه دار تحت

ت در آزمايشــات نشـان داده اســ . دنـ تـاثير قـرار مــي ده

صورتي كه درب ظرف كامال بسـته و عـاري از تهويـه

. روز مي تواند روي آفت موثر باشد 11باشد اسانس تا

اما از آنجا كه اسانس ها بسيار فرار بـوده و در صـورت

از دست مـي دهنـد به سرعت تهويه مناسب اثر خود را

و استفاده از دشمنان طبيعي ها بنابراين مي توان اسانس

2- Carum copticum 37- Vitex pseudo-negundo 38- Citrus limon

34

...سميت تنفسي و دوام اسانس آكاليپتوس : حمزه وي و همكاران

روي شپشه C. viminalisو شيشه شور E. camaldulensisبررسي دوام اسانس اكاليپتوس -2شكل

C. tarsalisو زنبور پارازيتوئيد آن O. surinamensisدندانه دار

ات قرار داد به ويزه آف تلفيقي را در برنامه مديريت

ام چنداني براي اسانس هايي مثل شيشه شور كه دو

و با توجه به اثر اسانس ها بر طعم با اين وجود ندارند،

.و مزه مواد غذايي موضوع نياز به بررسي بيشتر دارد

منابع

سخت بالپوشـان زيـان آورمحصـوالت غـذايي و (آفات فرآورده هاي انباري و روشهاي مبارزه . 1375. باقري زنوز، ا .1

.تهران. هرمركز نشر سپ. چاپ دوم. جلد اول). صنعتي

.چاپ خانه نشاط اصفهان. چاپ اول. حشره شناسي مقدماتي و آفات مهم گياهي ايران. 1381. بهداد، ا .2

35

93، تابستان 2شماره 37، جلد )مجله علمي كشاورزي(گياه پزشكي

Eucalypytusسميت تنفسي اسانس اكاليپتوس . 1390. ، طالبي، ع.، محرمي پور، س.حمزه وي، ف .3

camaldulensis شور شيشهوCallistemon viminalis روي شپشه آردTribolium confusum . .

).2(42. مجله دانش گياهپزشكي ايران

Citrusو نارنج Citrus limon، ليمو C. reticulataكشي اسانس نارنگي اثرات حشره. 1387. سعيدي، م .4

aurantium دانشگاه تربيت مدرس. دانشكده كشاورزي. پايان نامه كارشناسي ارشد. روي دو گونه آفت انباري.

-Vitex peudoو هنده بيد Carum copticumكشي اسانس زنيان ات حشرهاثر. 1385. ز. صحاف، ب .5

negundo دانشگاه تربيت مدرس. دانشكده كشاورزي. پايان نامه كارشناسي ارشد. روي برخي از آفات انباري.

و زنبور Varroa destructorبررسي سميت تنفسي اسانس چهارگونه گياهي روي كنه واروا. 1388. قاسمي، و .6

.دانشگاه تربيت مدرس. دانشكده كشاورزي. پايان نامه كارشناسي ارشد Apis melliferaاروپايي عسل

7. Alzouma, I., and Boubacar, A. 1985. Effect des feuilles vertes de Boscia senegalensis (Capparidaceae) sur la biologie de Bruchidius atrolineatus et de Callosobruchus maculatus (Coleoptera: Bruchidae) ravageurs des grains du niebe. In: Les legumineuses alimentaires en Afrique. Association des Universites de Langues Francaises, 288-295.

8. Asl, M.H.A., Talebi, A.A., Kamali, H., and Kazemi, S. 2009. Stored products and their parasitoid wasps in Mashhad. Iran. Advances in Environmental Biology, 3: 239-243.

9. Attanassiou, C.G., and Eliopoulos, P.A. 2003. Seasonal abundance of insect pests and their parasitoids in stored currents, 26(8): 283-291.

10. Auger, J., Ferary, S., and Huignard, J. 1994. A possible new class of natural sulfur pesticides for fumigation. Ecologie. 25: 93-110.

11. Batish, D.R., Singh, H.P., Kohli, R.K., and Kaur, S. 2008. Eucalyptus essential oil as a natural pesticide. Forest Ecology and Management, 256: 2166-2174.

12. Boateng, B.A., and Kusi, F. 2008. Toxicity of Jotropha seed oil to Callosobruchus maculatus (Coleoptera: Bruchidae) and its parasitoid, Dinarmus basalis (Hymenoptera: Pteromalidae). Journal of Applied Science Research, 4(8): 945-951.

13. Chinwada, P., and Giga, D. 1997. Traditional seed protectants for the control of bean bruchids. Tropical Sciences. 37: 80-84.

14. Dugravot, S., Sanon, A., Thiboth and Huignard, J. 2002. Susceptibility of Callosobruchus maculatus (Coleoptera: Bruchidae) and its parasitoid Dinarmus basalis (Hymenoptera: Pteromalidae) to sulphur –containingcompounds: consequences on biological control. Biological Control, 31(3): 550-557.

36

...سميت تنفسي و دوام اسانس آكاليپتوس : حمزه وي و همكاران

15. Elzen, G.W., Obrien, P.J., and Powell, J.E., 1989. Toxic and behavioral effects of selected insecticides on the Heliothis parasitoid Microplitis croceipes. Entomophaga, 34: 87-94.

16. Evans, D.E. 1987. Stored Products. In: Burn, A.J., Coaker, T.H., and Jepson, P.C. (Eds.), Integrated Pest Management, Academic Press, London, UK. pp: 425-461.

17. Finney, D.J. 1971. Probit Analysis. 3rd edn. Cambridge University Press, London.

18. Golob, P., and Webley, D. 1980. The use of plants and minerals as traditional protectants of stored products. Report No. 138, Tropical Stored Products Institute. 32.

19. Gulillaume, K.K. Honore, K.K., and Isabelle, A.G. 2005. Inhibitation of Callosobruchus maculatus(F.) (Coleoptera: Bruchidae) development with essential oil extracted from Cymbopogon schoenanthes L. Spreng. (Poaceae), and the wasp Dinarmus basalis (Rondani) (Hymenoptera: Pteromalidae). Journal of Stored Products Research, 41: 363-371.

20. Isman, M. B. 2002. Insect antifeedants. Pesticides Outlook, 13(1): 52-57.

21. Javvi, E. Safar Ali zadeh .M.H., and Pourmirza, A.A. 2005. Studies on the effect of Bacillus thuringiensis var. kurstaki on different larval instars of colorado potato beetle, Leptinotarsa decemlineata (Say), and the role of synergists in enhancement of its efficiency under laboratory conditions. Journal of Sciences and Technology of Agriculture and Natural Resources, 8(4): 199-199.

22. Lee, B.H., Anis, P.C., and Tumaalii, F. 2004. Fumigant toxicity of essential oils from the Myrtaceae family and 1,8-cineole against 3 major stored-grain insects. Journal of Stored Products Research, 40: 553-564.

23. McGregor, R., and Mackauer, M. 1989. Toxicity of carbaryl to the pea-aphid parasite Aphidius smithi: influence of behavior on pesticide uptake. Crop Protection, 8: 193-196.

24. Negahban, M., and Moharramipour, S. 2007. Fumigant toxicity of Eucalyptus intertexta, Eucalyptus sargentii and Eucalyptus camaldulensis against stored product beetles. Journal of Applied Entomology, 131(4): 256-261.

25. Papachristos, D.P., and Stamopulos, D.C. 2009. Sublethal effects of three essential oil on the development, longevity and fecundity of Acanthoscelides obtectus (say) (Coleoptera; Bruchidae). Hellenic Plant Protection Journal, 2: 91-99.

26. Pascual-Villalobos, M., and Robledo, A. 1999. Anti-insect activity of plant extracts from the wild flora in southeastern Spain. Biochemical Systematic and Ecology, 27: 1-10.

27. Prates, H.T., Santos, J.P., Waquil, J.M., and Oliveira, A.B. 1999. The potential use of plant substances extracted from Brazilian flora to control stored grain pests. In: Zuxun, J., Quan, L., Yongsheng, L., Xianchang, T., Lianghua, G. (Eds.),

37

93، تابستان 2شماره 37، جلد )مجله علمي كشاورزي(گياه پزشكي

Stored Product Protection. Proceedings of the Seventh International Working Conference on Stored-Product Protection, 14–19. October 1998, Beijing, China. Sichuan Publishing House of Science and Technology, Chengdu, China, pp. 820–825.

28. Plapp, F.W. 1979. Synergism of pyrethroid insecticides by formamidines against Heliothis pests of cotton. Journal of Economic Entomology, 72: 667-670.

29. Robertson, J.L., Russell, R.M., Preisler, H.K., and Savin, N.E. 2007. Bioassay with Arthropods. Second Edition. Boca Raton. CRC press, 224 p.

30. Saeidi, M., and Moharramipour, S. 2013. Insecticidal and repellent activities of Artemisia khorassanica, Rosmarinus officinalis and Mentha longifolia essential oils on Tribolium confusum. Journal of Crop Protection, 2 (1): 23-31.

31. Sanon, A., Garba, M., Auger, J., and Huignard, J. 2002. Analysis of the insecticidal activity of methylisothiocyanate on Callosobruchus maculatus (F.) (Coleoptera: Bruchidae) and its parasitoid Dinarmus basalis (Rondani)(Hymenoptera: Pteromalidae). Journal of Stored Products Research. 38: 129-138.

32. Seck, D., Lognay, G., Haubrug, E., Marlier, and M., Gaspar, C. 1996. Alternative protection of cowpea seed against Callosobruchus maculatus using hermetic storage alone or in combination with Boscia senegalensis. Journal of Stored Products Research. 32: 39-44.

33. Seck, D., Lognay, G., Haubruge, E., Wathelet, J.P., Marlier, M., Gaspar, C., and Severein, M. 1993. Bilogical activity of the shrub Boscia senegalensis Lam. (Capparidaceae) on stored grain insect. Journal of Chemical Ecology. 19: 377-389.

34. Sefidkon, F., Assareh, M.H., Abravesh, Z., and Mirza, M. 2006 Chemical composition of the essential oils of five cultivated eucalyptus species in Iran; E. intertexta, E. platypus, E. leucoxylon, E. sargentii and E. camaldulensis. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 9(3): 245-250.

35. Shaaya, E., Ravid, U., Paster, N., Juven, B., Zisman, U., and Pisarrev, V. 1991. Fumigant toxicity of essential oils against four major stored- product insect. Journal of Chemical Ecology, 17: 499-507.

36. Singh, D., Siddiqui, S., and Sharma, S. 1989. Reproduction retardant and fumigant properties in essential oils against rice weevil (Coleoptera: Curculionidae) in stored wheat. Journal of Economic Entomology, 82: 727-733.

37. Srivastava, S.K., Ateeque Ahmad, K.V., Syamsunder, K.K., and Aggarwal, S.P.S. 2003. Essential oil composition of Callistemon viminalis leaves from India. Flavor and Fragrance Journal, 18: 361-363.

38. Umoru, P., Powell, W., and Clark, S.J. 1996. Effect of pirimicarb on the foraging behavior of Diaretiella rapae on host-free and infested oil seed rape plant. Bulletin of Entomological Research, 86: 193-201.

38

...سميت تنفسي و دوام اسانس آكاليپتوس : حمزه وي و همكاران

39. Waage, J.K., 1989. The population ecology of pest-pesticide-natural enemy interaction In: Jepso, P.C. (ed), Pesticides and non-target invertebrates. Intercept, Wimborn, pp: 81-93.

40. Waage, J.K., Hassel, M.P., and Godfray, H.C.J. 1985. The dynamic of pest-parasitoid-insecticide. Journal of Applied Ecology, 22: 825-838.

41. Weaver, D.K., and Subramanyam, B. 2000. Botanicals. In: Alternative to pesticides in stored-products IPM, (Eds.) Subramanyam, B.H., Hagstrum, D.W., pp: 303-320. USA: Kluwer Academic Publisher, Massachusetts.

42. White, N.D.G., and Sinha, R.N., 1990. Effect of Chlorpyrifos-methyl on oat ecosystem in farm granaries. Journal of Economic Entomology. 83: 1128-1134.

43. White, N.D.G., Sinha, R.N., and Mills, J.T., 1986. Long-term effects of insecticide on a stored wheat ecosystem. Canadian Journal of Zoology. 64: 2558-2569.