EU Guidance on wind energy development in accordance with the

1

2 Wytyczne UE dotyczące rozwoju energetyki wiatrowej zgodnie z przepisami UE w dziedzinie ochrony przyrody

Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskie.

Numer bezpłatnej infolinii (*):

00 800 6 7 8 9 10 11

(*) Niektórzy operatorzy telefonii komórkowej nie udostępniają połączeń z numerami 00 800 lub pobierają za nie opłaty.

Wiele informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (http://europa.eu). Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2011 ISBN 978-92-79-19312-5 doi: 10.2779/35005

Dokument ten odzwierciedla poglądy służb Komisji, lecz nie jest prawnie wiążący. © Unia Europejska, 2011 Powielanie materiałów dozwolone pod warunkiem podania źródła. Kontakt: [email protected]

Zdjęcie: istockphoto

Niniejszy dokument został przygotowany przy wsparciu Ecosystems LTD (spółka należąca do EUIG N2K Group) na zlecenie Komisji Europejskiej (nr zlecenia 070307/2008/513837/SER/B2). Do jego powstania w znacznej mierze przyczyniły się również prowadzone w ramach grupy ad hoc ds. energii wiatrowej i ochrony przyrody dyskusje z ekspertami z państw członkowskich oraz przedstawicielami grup najważniejszych zainteresowanych podmiotów, a także dostarczone przez nich informacje.

3 Wytyczne UE dotyczące rozwoju energetyki wiatrowej zgodnie z przepisami UE w dziedzinie ochrony przyrody 3

SPIS TREŚCI

CEL WYTYCZNYCH .................................................................................................... 5

1. ROZWÓJ ENERGETYKI WIATROWEJ W UE ........................................................ 9

1.1 Energetyka wiatrowa w Europie – 20 lat trwałego wzrostu ............................................. 9 1.2 Ramy polityki UE na rzecz promowania odnawialnych źródeł energii ............................. 10 1.3 Rozwój energetyki wiatrowej: prognozy na rok 2020 i lata następne ............................. 12 1.4 Rozwój energetyki wiatrowej w poszczególnych państwach członkowskich .................. 13 1.5 Morska energia wiatrowa .............................................................................................. 14 1.6 Równoważenie inwestycji w zakresie farm wiatrowych z większymi potrzebami społecznymi .................................................................................................................. 15

2. RAMY UNIJNEJ STRATEGII POLITYCZNEJ I PRZEPISY UE DOTYCZĄCE

OCHRONY PRZYRODY I RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ ............................. 17

2.1. Wprowadzenie .............................................................................................................. 17 2.2 Zobowiązanie UE na rzecz zahamowania utraty różnorodności biologicznej ................. 18 2.3 Dyrektywy siedliskowa i ptasia ...................................................................................... 19 2.3.1 Ogólne cele dyrektyw ptasiej i siedliskowej ........................................................... 20 2.3.2 Ogólny system ścisłej ochrony gatunków .............................................................. 20 2.3.3 Przepisy o ochronie siedlisk – sieć Natura 2000 .................................................... 22 2.3.4 Zarządzanie obszarami Natura 2000 i ich ochrona ................................................ 23 2.3.5 Nowe inwestycje oddziałujące na obszary Natura 2000 ....................................... 25 2.3.6 Zwiększenie ekologicznej spójności sieci Natura 2000 .......................................... 25 2.4 Unijne dyrektywy przyrodnicze a inwestycje sektora farm wiatrowych ........................... 26 2.5 Dyrektywa w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ) oraz dyrektywa w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) ................................. 26 2.5.1 Dyrektywa SOOŚ .................................................................................................. 26 2.5.2 Ocena oddziaływania na środowisko ..................................................................... 27 2.5.3 Związek pomiędzy SOOŚ, OOŚ a odpowiednią oceną ......................................... 28 2.6 Ważne międzynarodowe konwencje i porozumienia w sprawie ochrony przyrody ......... i różnorodności biologicznej .......................................................................................... 30

3. POTENCJALNE ODDZIAŁYWANIE INWESTYCJI W ZAKRESIE ENERGETYKI WIATROWEJ NA PRZYRODĘ ORAZ GATUNKI DZIKIEJ FAUNY I FLORY ........ 33

3.1 Pozytywne i negatywne skutki: potrzeba przyjęcia podejścia, w którym uwzględnia się indywidualne przypadki ................................................................................................. 33 3.2 Określanie potencjalnych skutków podczas poszczególnych etapów inwestycji w zakresie farm wiatrowych ............................................................................................................. 35 3.3 Przegląd potencjalnych skutków ................................................................................... 36 3.4 Potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na wybrane gatunki i siedliska .................. 37

3.4.1 Potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na ptaki ........................................... 38 3.4.2 Potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na nietoperze ................................... 42 3.4.3 Modernizacja turbin farm wiatrowych .................................................................... 45 3.4.4 Potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na ssaki morskie ............................... 45 3.4.5 Potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na rzadkie i zagrożone typy siedlisk .. 47

3.5 Rozróżnianie pomiędzy znaczącym a nieznaczącym oddziaływaniem ........................... 48 3.6 Skumulowane oddziaływanie ........................................................................................ 53


4. ZNACZENIE PLANOWANIA STRATEGICZNEGO W ODNIESIENIU DO INWESTYCJI W ZAKRESIE FARM WIATROWYCH ................................................ 55

4.1 Planowanie strategiczne sposobem na zapewnienie bardziej skutecznego i zintegrowanego procesu decyzyjnego .................................................................................................... 55 4.2 Planowanie przestrzenne obszarów morskich ................................................................ 56 4.3 Określanie odpowiednich lokalizacji dla inwestycji sektora farm wiatrowych .................. 57 4.3.1 Potencjał europejskiej energii wiatrowej ................................................................ 57 4.3.2 Przyłączenie do sieci i drogi dojazdowe ................................................................ 60 4.3.3 Mapy występowania gatunków dzikiej fauny i flory wrażliwych na oddziaływanie .. 60 4.3.4 Mapy występowania gatunków dzikiej fauny i flory wrażliwych na oddziaływanie w kontekście art. 12 dyrektywy siedliskowej i art. 5 dyrektywy ptasiej .................. 61 4.3.5 Mapy obszarów Natura 2000 ................................................................................. 63 4.4 Przykłady planowania strategicznego w odniesieniu do farm wiatrowych w poszczególnych państwach członkowskich ............................................................................................. 64

5. INWESTYCJE SEKTORA ENERGETYKI WIATROWEJ ODDZIAŁUJĄCE NA OBSZARY NATURA 2000: PROCEDURA KROK PO KROKU ................ ............. 73

5.1. Wprowadzenie ............................................................................................................... 73 5.2 Art. 6 dyrektywy siedliskowej: podejście krok po kroku .................................................... 74 5.3 Kiedy niezbędne jest przeprowadzenie odpowiedniej oceny?.......................................... 77

5.3.1 Gromadzenie wystarczających informacji .............................................................. 78 5.3.2 Rozstrzyganie kwestii istnienia „znaczącego oddziaływania”................................. 79 5.3.3 Analiza potencjalnego oddziaływania skumulowanego .......................................... 80 5.3.4 Dokumentowanie decyzji o ustaleniu obowiązku przeprowadzenia oceny ............. 80

5.4 Cel odpowiedniej oceny ................................................................................................... 81 5.5 Etapy odpowiedniej oceny w przypadku planów i przedsięwzięć dotyczących farm

Wiatrowych ..................................................................................................................... 82 5.5.1 Wyznaczanie zakresu oceny i gromadzenie dalszych informacji ........................... 84 5.5.2 Przeprowadzanie oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 ............................ 86 5.5.3 Przeprowadzanie oceny w celu ustalenia, czy nie istnieją żadne szkodliwe skutki dla spójności obszaru ................................................................................. 94 5.5.4 Rozważanie sposobów łagodzenia szkodliwych skutków dla obszaru Natura 2000 ...................................................................................................................................... 95 5.5.5 Dokumentowanie wyników odpowiedniej oceny .................................................... 98

5.6 Procedura odstępstwa przewidziana w art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej .................... 99 5.6.1 System określony w art. 6 ust. 4 ............................................................................ 99 5.6.2 Brak rozwiązań alternatywnych ............................................................................. 99 5.6.3 Powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego ...................................................................................................................................... 101 5.6.4 Przyjęcie wszystkich niezbędnych środków kompensujących ............................... 103

ZAŁĄCZNIKI ................................................................................................................... 105 Załącznik I: Zalecenia i rezolucje przyjęte w ramach międzynarodowych konwencji dotyczących potencjalnego oddziaływania farm wiatrowych na siedliska i gatunki dzikiej fauny i flory ...... 105 Załącznik II: Gatunki ptaków zaliczane do grupy najbardziej narażonych na oddziaływanie farm Wiatrowych ............................................................................................................................. 107 Załącznik III: Wpływ farm wiatrowych na zachowanie nietoperzy ................................................................ 111 Załącznik IV: Gatunki wodne wyszczególnione w wykazie dołączonym do dyrektywy siedliskowej, które zaleca się poddać szczególnej procedurze oceny w odniesieniu do szkodliwego oddziaływania na nie farm wiatrowych ............... 113 Załącznik V: Niektóre przykłady sugerowanego lub potwierdzonego oddziaływania inwestycji w zakresie farm wiatrowych na gatunki i konkretne grupy gatunków ........................................ ............. 114 Załącznik VI: Europejskie i krajowe wytyczne odnoszące się do ocen oddziaływania farm wiatrowych ..... 119 Bibliografia ................................................................................................................................. ............... 124


CEL WYTYCZNYCH

Kontekst

W grudniu 2008 r. UE przyjęła ambitny i dalekosiężny pakiet energetyczno-klimatyczny, na mocy którego 27 państw członkowskich UE zobowiązanych jest, między innymi, do zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii do 20% całkowitej produkcji energii w Europie do 2020 r. Energia wiatrowa, będąca czystym i odnawialnym źródłem energii elektrycznej, może w znaczącym stopniu przyczynić się do osiągnięcia tego celu. Energetyka wiatrowa w Europie rozwija się w szybkim tempie od ostatnich dziesięciu lat. W 2008 r. energia wiatrowa stanowiła ok. 4,8% całkowitego zużycia energii elektrycznej w UE. Oczekuje się, że ten udział energii wiatrowej zwiększy się co najmniej trzykrotnie do 2020 r. W związku z tym rzeczą oczywistą jest, że liczba farm wiatrowych w UE prawdopodobnie wzrośnie w sposób zdecydowany w perspektywie krótko- i średnioterminowej. Kwestią o zasadniczym znaczeniu będzie zapewnienie zrównoważonego rozwoju tego sektora we wszystkich aspektach oraz zapewnienie zgodności inwestycji z przepisami UE w dziedzinie ochrony środowiska, w tym z dyrektywą siedliskową i ptasią. Z najnowszych danych wynika, że pomimo tego, iż energetyka wiatrowa zasadniczo nie stanowi poważnego zagrożenia dla przyrody, to niewłaściwie zlokalizowane lub zaprojektowane farmy wiatrowe mogą potencjalnie zagrażać narażonym na wyginięcie gatunkom i siedliskom, włącznie z tymi, które objęte są ochroną na mocy dyrektyw siedliskowej i ptasiej. Cel niniejszych wytycznych

Celem niniejszego dokumentu jest opracowanie wytycznych, dzięki którym będzie można zapewnić jak największą zgodność inwestycji sektora energetyki wiatrowej z przepisami dyrektyw siedliskowej i ptasiej. Koncentruje się on zwłaszcza na procedurach stosowanych w związku z art. 6 dyrektywy siedliskowej podczas prac nad planami i przedsięwzięciami dotyczącymi farm wiatrowych, które mogą negatywnie oddziaływać na obszary Natura 2000, a także objaśnia niektóre kluczowe elementy procesu zatwierdzania. Inwestycje sektora farm wiatrowych na obszarach Natura 2000 i wokół nich nie podlegają bowiem automatycznemu wykluczeniu na podstawie przepisów dyrektywy siedliskowej. Inwestycje te muszą natomiast każdorazowo podlegać indywidualnej ocenie. Niniejszy dokument został zaplanowany głównie do wykorzystania przez właściwe organy i wykonawców inwestycji, a także konsultantów, opiekunów chronionych obszarów i innych specjalistów biorących udział w planowaniu, projektowaniu, realizacji i zatwierdzaniu planów lub przedsięwzięć dotyczących farm wiatrowych. Może on być interesujący również dla innych organizacji, takich jak organizacje pozarządowe i instytucje międzynarodowe. Na etapie przygotowań dokumentu, do jego powstania w znacznej mierze przyczyniły się również prowadzone w ramach grupy ad hoc ds. energii wiatrowej i ochrony przyrody dyskusje z ekspertami z państw członkowskich oraz przedstawicielami grup najważniejszych zainteresowanych podmiotów, a także dostarczone przez nich informacje.


Struktura i treść wytycznych

Dokument składa się z pięciu głównych części: Rozdział 1 zawiera opis rozwoju energetyki wiatrowej w Europie oraz przegląd polityki EU

w tym zakresie.

Rozdział 2 przedstawia główne cele polityki UE w dziedzinie różnorodności biologicznej oraz najważniejsze przepisy dyrektyw siedliskowej i ptasiej. W rozdziale tym zbadano również związek pomiędzy strategicznymi ocenami oddziaływania na środowisko określonymi w dyrektywie SOOŚ, ocenami oddziaływania na środowisko określonymi w dyrektywie OOŚ i odpowiednimi ocenami określonymi w dyrektywie siedliskowej.

Rozdział 3 stanowi przegląd potencjalnych rodzajów oddziaływania, jakie inwestycje sektora energetyki wiatrowej mogą wywierać na różne gatunki, takie jak ptaki, nietoperze, ssaki morskie, oraz na typy siedlisk, takie jak torfowiska wierzchowinowe. Przedstawione w nim informacje zostały zebrane w ramach dogłębnego przeglądu istniejącej literatury naukowej oraz innych uznanych źródeł informacji.

Rozdział 4 zawiera analizę korzyści dla inwestycji sektora farm wiatrowych płynących z planowania strategicznego. Planowanie takie, którego efektem jest skuteczniejszy i bardziej spójny proces decyzyjny, może przyczynić się do unikania lub ograniczania sytuacji konfliktowych pojawiających się na etapie realizacji przedsięwzięcia, a zwłaszcza do promowania odpowiedniej lokalizacji farm wiatrowych na obszarach, na których ryzyko zagrożeń dla przyrody jest potencjalnie niskie lub nie występuje wcale. W rozdziale tym przedstawiono również wiele przykładów dobrych praktyk w tej dziedzinie w różnych państwach UE.

Rozdział 5 koncentruje się szczególnie na przepisach art. 6 dyrektywy siedliskowej i stanowi przewodnik po poszczególnych etapach procedury oceny planów lub przedsięwzięć dotyczących farm wiatrowych mogących oddziaływać zwłaszcza na obszary Natura 2000. Zawiera porady i wytyczne na temat sposobu przeprowadzania odpowiedniej oceny oraz wskazówki, jak zdobyć rzetelne informacje naukowe umożliwiające stwierdzenie, czy dane przedsięwzięcie będzie mieć szkodliwy wpływ na spójność obszaru Natura 2000.

Zastrzeżenia Niniejsze wytyczne mają być, w zamierzeniu, wierne przepisom dyrektywy siedliskowej i ptasiej. Wytyczne opierają się także na szerzej zakrojonych zasadach polityki UE w dziedzinie ochrony środowiska i odnawialnych źródeł energii. Wytyczne nie są tekstem prawodawczym – nie stanowią nowych zasad, tylko dalsze wskazówki dotyczące stosowania zasad już istniejących. Dokument ten odzwierciedla jedynie poglądy służb Komisji i nie jest prawnie wiążący. Dokonanie ostatecznej interpretacji dyrektywy leży w gestii Trybunału Sprawiedliwości UE. W stosownych przypadkach uwzględniono istniejące orzeczenia w sprawach, w których Trybunał zajął już jednoznaczne stanowisko.


Dokument nie zastępuje także opracowanych wcześniej ogólnych wytycznych Komisji dotyczących stosowania i interpretacji przepisów art. 6 dyrektywy siedliskowej1. Natomiast ma na celu wyjaśnienie niektórych aspektów tych przepisów i umieszczenie ich w szczególnym kontekście rozwoju sektora farm wiatrowych. Niniejszy przewodnik należy zatem zawsze odczytywać w związku z istniejącymi wytycznymi ogólnymi i obiema dyrektywami. Autorzy wytycznych podkreślają wreszcie, że obie dyrektywy „naturowe” opierają się na zasadzie pomocniczości i że to do państw członkowskich należy ustalenie wymogów proceduralnych wynikających z tych dyrektyw. Dobre praktyki w zakresie procedur oraz proponowane rozwiązania metodyczne, opisane w niniejszym dokumencie, nie mają charakteru zaleceń – mają raczej stanowić przydatne porady, pomysły i sugestie, oparte na rozległym przeglądzie istniejących doświadczeń i dobrych praktyk w całej UE i poza nią. Bibliografia stanowiąca lekturę uzupełniającą i dotycząca różnych dokumentów zawierających krajowe wytyczne oraz innych źródeł informacji znajduje się w załącznikach.

1 „Zarządzanie obszarami Natura 2000. Postanowienia artykułu 6 dyrektywy »siedliskowej« 92/43/EWG”. „Ocena planów i przedsięwzięć znacząco oddziałujących na obszary Natura 2000. Wytyczne metodyczne dotyczące przepisów artykułu 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG”. „Wytyczne dotyczące art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG”. http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/guidance_en.htm

http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/guidance_en.htm



1. ROZWÓJ ENERGETYKI WIATROWEJ W UE

W grudniu 2008 r. UE przyjęła ambitny i dalekosiężny pakiet energetyczno-klimatyczny, na mocy którego 27 państw członkowskich UE zobowiązanych jest, między innymi, do zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii do 20% całkowitej produkcji energii w Europie do 2020 r.;

Energia wiatrowa, będąca czystym i odnawialnym źródłem energii elektrycznej, może w znaczącym stopniu przyczynić się do osiągnięcia tego celu. Umożliwi ona także znaczące zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych i substancji zanieczyszczających powietrze, a także redukcję zużycia wody wykorzystywanej w procesie konwencjonalnego wytwarzania energii w UE;

Sektor energetyki wiatrowej rozwinął się w szybkim tempie w ciągu ostatnich dziesięciu lat. W 2009 r. energia wiatrowa stanowiła ok. 4,8% całkowitego zużycia energii elektrycznej w UE. Oczekuje się, że ten udział energii wiatrowej zwiększy się co najmniej trzykrotnie do 2020 r. Wymagałoby to corocznego zwiększania potencjału farm wiatrowych, zarówno tych lądowych jak i morskich, o ponad 10 GW rocznie aż do 2020 r.;

Obecnie przeważająca część energii wiatrowej w UE jest wytwarzana zaledwie przez kilka państw członkowskich. Nawet po uwzględnieniu różnych uwarunkowań dotyczących zasobów wiatrowych, dostępności innych odnawialnych źródeł energii oraz odmiennych priorytetów krajowych, sektor energetyki wiatrowej będzie prawdopodobnie znacząco się rozwijał w większości krajów, jeśli nie we wszystkich;

W świetle ostatnich zobowiązań UE na rzecz odnawialnych źródeł energii tworzy się korzystna dla środowiska płaszczyzna legislacyjna w zakresie rozwoju sektora energetyki wiatrowej przy jednoczesnym zapewnieniu zgodności z prawodawstwem UE w dziedzinie ochrony środowiska.

1.1 Energetyka wiatrowa w Europie – 20 lat trwałego wzrostu

Dzięki najnowszym rozwiązaniom technologicznym w ciągu ostatnich 20 lat nastąpił szybki i trwały wzrost w sektorze energetyki wiatrowej w Europie. W 2009 r. ok. 4,8% całkowitego zużycia energii elektrycznej w UE-27 stanowiła energia wiatrowa.

Istotnym czynnikiem napędzającym ten szybki wzrost jest potrzeba zapewnienia Europie bezpiecznych dostaw energii, która nie jest uzależniona od zewnętrznych źródeł gazu i ropy. Drugim ważnym czynnikiem stanowiącym siłę napędową sektora jest to, że energia wiatrowa może w znaczącym stopniu przyczynić się do zmniejszania emisji gazów cieplarnianych. Energia wiatrowa, będąca czystym i odnawialnym źródłem, już odgrywa – i w dalszym ciągu będzie odgrywać – ważną rolę w ograniczaniu zmiany klimatu, a jednocześnie niesie za sobą korzyści w postaci redukcji emisji substancji zanieczyszczających powietrze i zmniejszania poziomu zużycia wody wykorzystywanej do chłodzenia w wielu technologicznych procesach konwencjonalnego wytwarzania energii.


Wykres 1: Zainstalowana moc elektrowni UE 2000–2007 (MW) – EWEA „Czysta moc”, marzec 2008 r.

1.2 Ramy polityki UE na rzecz promowania odnawialnych źródeł energii

Zarówno zmiana klimatu, jak i odnawialne źródła energii zajmują wysokie miejsca w politycznej agendzie UE. Początki unijnej polityki w dziedzinie odnawialnych źródeł energii sięgają 1997 r., kiedy Komisja przyjęła białą księgę pt. „Energia dla przyszłości: odnawialne źródła energii”2. W księdze znalazło się zalecenie, aby do 2010 r. udział energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii brutto został zwiększony dwukrotnie do poziomu 12%. Zalecenie to nabrało mocy prawnej w 2001 r. za sprawą przyjęcia dyrektywy 2001/77/WE w sprawie wspierania produkcji energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych3 oraz dyrektywy 2003/30/WE w sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych4. Na mocy dyrektywy 2003/87/WE wprowadzono system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.

W styczniu 2008 r. Komisja zaproponowała ambitny i dalekosiężny pakiet energetyczno-klimatyczny, który uzyskał polityczną aprobatę szefów państw UE w grudniu 2008 r.5.

Zgodnie z postanowieniami wspomnianego pakietu państwa członkowskie UE zobowiązane są do osiągnięcia następujących celów: - obniżenie poziomu emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. o przynajmniej 20% poniżej

poziomu z 1990 r. (przy czym cel ten zostanie zwiększony do 30%, jeśli inne kraje rozwinięte podejmą podobne inicjatywy w ramach nowego, światowego porozumienia w sprawie zmiany klimatu)6;

- zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii do poziomu 20% końcowego zużycia energii brutto w Europie do 2020 r., w tym także konkretnego celu w postaci 10% udziału odnawialnych źródeł energii w transporcie;

- zmniejszenie zużycia energii o 20% w stosunku do prognozowanych poziomów w 2020 r. poprzez poprawę efektywności energetycznej7.

2 COM(1997) 599 wersja ostateczna.

3 Dz.U. L 283 z 27.10.2001, s. 33.

4 Dz.U. L 123 z 17.5.2003, s. 42.

5 http://ec.europa.eu/environment/climat/climate_action.htm

6 Wraz z przeglądem systemu handlu uprawnieniami do emisji.

7 W przeciwieństwie do innych celów, ten cel jest wciąż zobowiązaniem czysto politycznym i nie jest prawnie wiążący.


Kolejnym krokiem było przyjęcie w kwietniu 2009 r. dyrektywy 2009/28/WE8 w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (dyrektywa RES), w której określono obowiązkowe cele krajowe dla każdego państwa członkowskiego mające zapewnić realizację ogólnego celu UE w zakresie zapewnienia udziału energii ze źródeł odnawialnych na poziomie 20% (zob. tabela 1).

Zgodnie z przepisami dyrektywy RES każde państwo członkowskie ma obowiązek sporządzić precyzyjny plan działania przedstawiający sposób, w jaki dany kraj zamierza osiągnąć swoje cele w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Te krajowe plany działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, które mają zostać przyjęte do dnia 30 czerwca 2010 r., zawierają m.in. szczegółowe informacje dotyczące krajowych celów sektorowych oraz systemów wsparcia.

Należy w nich także zawrzeć ocenę roli, jaką odgrywać będą poszczególne technologie w osiąganiu celów danego kraju, oraz przedstawić zarys środków, które zostaną przedsięwzięte w celu podwyższenia poziomu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, np. poprzez zmniejszenie przeszkód administracyjnych i poprawę warunków dostępu do sieci przesyłowych. Tabela 1: Załącznik I do dyrektywy RES 2009/28/WE: Krajowe cele ogólne i informacje w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w 2020 r.

8 Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s. 16.


Odnawialne źródła energii

Istnieje wiele rodzajów odnawialnych źródeł energii: energia wiatrowa, energia promieniowania słonecznego, energia aerotermalna, energia geotermalna, energia hydrotermalna i energia oceanów, hydroenergia, energia pozyskiwana z biomasy, bioodpadów i biogazów. Źródła te są również wykorzystywane na wiele sposobów: do wytwarzania energii elektrycznej, ogrzewania i chłodzenia lub produkcji paliwa dla transportu. Energia wiatrowa jest wykorzystywana przede wszystkim do wytwarzania energii elektrycznej. Energia elektryczna jest tylko jednym z kilku rodzajów energii wykorzystywanych w UE. Cel w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych na poziomie 20% obejmuje wszystkie rodzaje energii.

1.3 Rozwój energetyki wiatrowej: prognozy na rok 2020 i lata następne Nie ma wątpliwości co do tego, że nowe cele UE wymagać będą znaczącego rozwoju zastosowań odnawialnych źródeł energii w stosunkowo krótkim okresie. Zgodnie z informacjami zawartymi w „Mapie drogowej na rzecz energii odnawialnej” opracowanej przez Komisję 34% łącznego zużycia energii elektrycznej w 2020 r. ma pochodzić ze źródeł odnawialnych do 2020 r., z czego ok. 12% mogłaby zapewniać sama energia wiatrowa. Oznaczałoby to trzykrotny wzrost obecnego udziału energii wiatrowej w zużyciu energii elektrycznej w UE (ok. 4,8% w 2008 r.). Jednym z powodów, dla których energetyka wiatrowa rozwija się w tak szybkim tempie, jest znaczący postęp w zakresie technologii w dziedzinie energii wiatrowej, który dokonał się w ciągu ostatnich 20 lat. Moc turbin w elektrowniach lądowych zwiększyła się z poziomu poniżej 50 KW w latach 80. ubiegłego stulecia do poziomu ponad 3 MW obecnie. Zwiększyła się również przeciętna średnica wirników z poziomu 15 m do co najmniej 100 m. Obecnie najczęściej stosowane są turbiny wyposażone w śmigło z trzema łopatami zamontowane przed masztem, posiadające regulację kąta natarcia łopat oraz możliwość zmiany prędkości ich obrotu wytwarzające energię o mocy od 750 do 3000 KW. Turbiny tego typu stanowią ok. 90% unijnego rynku9. Koszty instalacji turbin wiatrowych także uległy przez lata znaczącemu obniżeniu10, co sprawiło, że budowa farm wiatrowych stała się nie tylko bardziej przystępna finansowo, lecz także bardziej atrakcyjna dla inwestorów.

9 Małe i bardzo małe turbiny są również w dalszym ciągu stosowane w celu zaspokojenia konkretnych potrzeb energetycznych. Są one wykorzystywane np. jako tradycyjny element elektryfikacji obszarów wiejskich (dostarczanie energii do leżących na uboczu domów), statków czy telekomunikacyjnych instalacji przekaźnikowych. Mikrogeneratory energii mogą zyskać na popularności na obszarach miejskich, ale na chwilę obecną stanowią one jedynie niewielką część rynku.

10 Koszt postawienia średniej wielkości turbiny wiatrowej w Europie wynosi 1,23 mln/MW w przypadku elektrowni lądowych, a w przypadku elektrowni morskich waha się pomiędzy 2 a 2,2 mln/MW.


Wykres 2: Wzrost energii odnawialnych: prognozy w zakresie elektryczności do 2020 r.11

.

Łączna moc energii wiatrowej w UE wzrosła ponad stukrotnie w ciągu ostatnich 12 lat z poziomu 4 753 MW w 1997 r. do 74 767 MW w roku 2009 (EWEA). W 2009 r. ponad 39% całkowitej nowej mocy wprowadzonej do elektroenergetycznych sieci przesyłowych w Europie pochodziło z energii wiatrowej. W swoim drugim strategicznym przeglądzie sytuacji energetycznej12 Komisja oszacowała, że nastąpi jeszcze większy rozwój energetyki wiatrowej w perspektywie krótko- i średnioterminowej oraz że – zgodnie z niektórymi scenariuszami zastosowanymi podczas oceny wpływu pakietu energetyczno-klimatycznego – całkowita moc uzyskanej w ten sposób energii mogłaby przekroczyć poziom 161 GW do 2020 r. Prognozy Europejskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej są jeszcze bardziej optymistyczne, a ich celem jest moc na poziomie 230 GW do 2020 r., w tym 40 GW pozyskanych z morskiej energii wiatrowej.

1.4 Rozwój energetyki wiatrowej w poszczególnych państwach członkowskich Europa jest obecnie światowym liderem w zakresie technologii i inwestycji związanych z energią wiatrową. Jedenaście krajów w Europie dysponowało na koniec 2008 r. zainstalowaną na ich terytorium mocą elektrowni wiatrowych przekraczającą 1000 MW (Niemcy, Hiszpania, Dania, Włochy, Francja, Portugalia, Holandia, Szwecja, Irlandia, Grecja i Wielka Brytania), a w pięciu z nich (Dania, Hiszpania, Portugalia, Irlandia, Niemcy) ponad 5% ich całkowitego zapotrzebowania na energię elektryczną pokrywane było przez energię wiatrową. Nie oznacza to, że energia wiatrowa będzie odgrywać jednakowo istotną rolę we wszystkich krajach. Zasoby wiatrowe znacząco różnią się w poszczególnych krajach i różna jest w nich dostępność alternatywnych odnawialnych źródeł energii, takich jak biomasa czy energia geotermalna. Zdolność przepustowa istniejących sieci przesyłowych oraz innych elektrowni do przyjęcia dużych ilości energii wiatrowej również różni się w poszczególnych krajach i zależy do pewnego stopnia od poczynionych w przeszłości inwestycji. Wszystkie wspomniane wyżej, a także inne czynniki będą miały istotne znaczenie w strategicznym planowaniu rozwoju sektora farm wiatrowych w UE oraz w ustalaniu niezbędnego udziału energii wiatrowej w poszczególnych państwach członkowskich, aby możliwe było osiągnięcie celów krajowych określonych na mocy dyrektywy RES.

11

Komunikat Komisji COM(2006) 848 wersja ostateczna z 10.1.2007 r., „Mapa drogowa na rzecz energii odnawialnej”.

12 COM(2008) 781 wersja ostateczna z 13.11.2008 r.


1.5 Morska energia wiatrowa W przeciwieństwie do lądowej energii wiatrowej jej morski odpowiednik ciągle jest na etapie wczesnego rozwoju i stanowi jedynie ok. 2% łącznej zainstalowanej mocy elektrowni wiatrowych w Europie. Najwięcej inwestycji zostało jak dotąd zrealizowanych na Morzu Północnym i Bałtyku, głównie na płytkich wodach, gdzie głębokość nie przekracza 30 m i które znajdują się w odległości mniejszej niż 40 km od brzegu. W porównaniu z budową lądowych farm wiatrowych budowa instalacji morskich jest bardziej skomplikowana i kosztowna. Wykorzystywana w nich technologia podlega bardziej rygorystycznym wymogom ze względu na bardziej nieprzyjazne i trudniej dostępne środowisko funkcjonowania. W dalszym ciągu nie rozwiązano istotnego problemu „wąskich gardeł” w odniesieniu do łańcucha dostaw (brak statków instalacyjnych czy infrastruktury portowej, brak wykwalifikowanej siły roboczej) oraz w odniesieniu do uzyskiwania dostępu do elektroenergetycznych sieci przesyłowych. Niemniej jednak z uwagi na to, że przeciętny rozmiar turbin w elektrowniach morskich ma w założeniu być znacząco większy (zapewniający moc na poziomie ok. 5 MW), potencjał rozwoju morskiej energetyki wiatrowej wraz z postępem technologicznym jest ogromny. W komunikacie z listopada 2008 r.13 zatytułowanym „Morska energia wiatrowa: Działania niezbędne do realizacji celów polityki energetycznej w perspektywie roku 2020 i dalszej” Komisja szacuje, że moc zainstalowana morskich elektrowni wiatrowych będzie do 2020 r. prawdopodobnie od 30 do 40 razy większa od obecnej mocy zainstalowanej (ok. 1,1 GW pod koniec 2007 r. i 2,06 GW pod koniec 2009 r.).

Energia elektryczna z odnawialnych źródeł w 2006 r.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

AT BE BG CY CZ DE DK EE ES FI FR GR HU IE IT LT LU LV MT NL PL PT RO SE SI SK UK

Pro

dukc

ja e

nerg

ii el

ektr

yczn

ej [T

Wh/

rok]

_

Biogaz Biomasa stała BioodpadyGeotermalna energia elektr. Fotowoltaika Energia wiatrowa - lądEnergia wiatrowa - morze Małe elektrownie wodne Duże elektrownie wodne

Wykres 3: Promowanie i wzrost udziału odnawialnych źródeł energii oraz związanych z nimi systemów w UE

14.

13

COM(2008) 768 wersja ostateczna. 14

Źródło: sprawozdanie Komisji na temat postępów w dziedzinie energii odnawialnej, COM(2009) 192 wersja ostateczna.


Wykres 4 (powyżej): Udział energii wiatrowej w pokrywaniu zapotrzebowania na energię elektryczną (2008 r.). Wykres 5 (po prawej): Udział państw członkowskich w łącznej mocy energii wiatrowej na koniec 2008 r. (EWEA)

15.

1.6 Godzenie rozwoju farm wiatrowych z rosnącymi potrzebami społecznymi Szybkie tempo rozwoju instalacji wiatrowych w najbliższych latach przyniesie wiele korzyści ogółowi społeczeństwa, i to nie tylko tych związanych ze zmniejszeniem emisji gazów cieplarnianych. Oprócz redukcji emisji gazów cieplarnianych energia wiatrowa pomaga gospodarkom zmniejszać zależność energetyczną oraz ryzyko związane z wysokimi cenami paliwa i węgla lub ich zmiennością. Sektor energetyki wiatrowej przyczynia się również do tworzenia miejsc pracy, rozwoju technologii i spójności społecznej i wzrostu eksportu. Rozwój ten jednak musi odbywać się, jak to jest w przypadku wszystkich nowych inicjatyw, zgodnie z zasadą zachowania równowagi w stosunku do innych, szerszych priorytetów natury społecznej, gospodarczej czy środowiskowej, aby zagwarantować jego zrównoważony charakter i społeczną akceptację.

15

Raport EWEA „Czysta moc: Cele w zakresie energii wiatrowej na lata 2020 i 2030”, s. 26 i 23 (grudzień 2009 r.) http://www.ewea.org/fileadmin/ewea_documents/documents/publications/reports/Pure_Power_Full_Report.pdf


Wciąż istnieje szereg przeszkód, które należy pokonać, aby energia wiatrowa mogła odgrywać rolę współmierną do swojego potencjału. Oznacza to m.in. zapewnianie lepszego dostępu do elektroenergetycznych sieci przesyłowych, usuwanie przeszkód administracyjnych utrudniających korzystanie z energii ze źródeł odnawialnych na rzecz pozostawania przy bardziej tradycyjnych rodzajach energii, a także ulepszanie technologii, zwłaszcza tej stosowanej w instalacjach morskich. Obawy dotyczące budowy farm wiatrowych różnią się w różnych społecznościach i do każdego przypadku należy podchodzić indywidualnie w celu zapewnienia należytego uwzględnienia interesów lokalnej społeczności. Do typowych obaw zaliczyć można kwestię potencjalnego poziomu hałasu generowanego przez farmy wiatrowe, ich oddziaływanie wizualne, zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa, skutki dla krajobrazu, konsekwencje w dziedzinie archeologii i dziedzictwa, a także ewentualne interferencje z systemami nawigacji lotniczej lub morskiej itd. Istnieją także obawy dotyczące potencjalnego wpływu niewłaściwie umiejscowionych farm wiatrowych na przyrodę, których – biorąc pod uwagę skalę przewidywanych inwestycji – nie można pozostawić bez wyjaśnienia. Przepisy UE w dziedzinie ochrony środowiska określają wspólnotowe ramy prawne, które mają zastosowanie we wszystkich państwach członkowskich i które zostały stworzone jako odpowiedź na te obawy. Mechanizmy wprowadzone na mocy obowiązujących przepisów UE w dziedzinie ochrony środowiska mogą zagwarantować rozwój energetyki wiatrowej w sposób, który jest zrównoważony i jednocześnie minimalizuje oddziaływanie na środowisko naturalne. Te procedury i potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na przyrodę omówione są w dalszych częściach niniejszego dokumentu. Należy jednak pamiętać o tym, że potencjalne oddziaływanie na przyrodę jest tylko jednym z elementów szerokiej gamy możliwych utrudnień, z którymi może się spotkać wykonawca robót budowlanych podczas stawiania farmy wiatrowej, w zależności od uwarunkowań lokalnych. Należy zatem dokonać wyraźnego rozróżnienia pomiędzy tymi różnymi utrudnieniami, aby każde z nich mogło zostać poddane analizie w swym właściwym kontekście i nie było opacznie wykorzystywane jako powód do sprzeciwiania się podobnym inwestycjom na innych terenach. Wymaga to dogłębnego zrozumienia danego rodzaju potencjalnego oddziaływania farm wiatrowych na przyrodę, a także znajomości prawnych zobowiązań, których należy przestrzegać podczas planowania i realizacji inwestycji w zakresie budowy farm wiatrowych.


2. RAMY UNIJNEJ STRATEGII POLITYCZNEJ I PRZEPISY UE

DOTYCZĄCE OCHRONY PRZYRODY I RÓŻNORODNOŚCI

BIOLOGICZNEJ

Ochrona różnorodności biologicznej, podobnie jak zmiana klimatu i energia ze źródeł odnawialnych, jest jednym z najważniejszych priorytetów politycznych. UE podjęła zobowiązanie na rzecz zahamowania utraty różnorodności biologicznej w UE, a zobowiązanie to jest obecnie mocno zakorzenione we wszystkich aspektach unijnej polityki.

Unijne dyrektywy siedliskowa i ptasia stanowią podwaliny europejskiej polityki w dziedzinie różnorodności biologicznej. Stwarzają one państwom członkowskim możliwości współpracy na rzecz ochrony najbardziej zagrożonych europejskich gatunków i typów siedlisk oraz zagwarantowania ich przetrwania.

Najważniejszym elementem obu dyrektyw jest utworzenie sieci Natura 2000, ekologicznej sieci obszarów obejmującej wszystkie 27 państw UE. Sieć objęła do tej pory blisko 26 tysięcy obszarów, które pokrywają prawie 18% powierzchni UE. Istnieje ponadto znaczna liczba obszarów morskich, ale ta część sieci nie jest jeszcze ukończona.

Farmy wiatrowe, które prawdopodobnie będą mieć szkodliwe skutki dla obszaru Natura 2000, muszą podlegać odpowiedniej ocenie w świetle celów ochrony danego obszaru. Takie inwestycje mogą być prowadzone na określonych warunkach, z zastosowaniem mechanizmów bezpieczeństwa przewidzianych w obu dyrektywach przyrodniczych.

W obu dyrektywach zawarto również wymóg, że inwestycje sektora energetyki wiatrowej nie mogą powodować znaczącej szkody dla gatunków ważnych dla Wspólnoty (tj. gatunków objętych zakresem stosowania dyrektyw) lub zakłócać ich trybu życia. Wymóg ten odnosi się także do najważniejszych siedlisk tych gatunków na przyległym obszarze.

Plany i przedsięwzięcia dotyczące budowy nowych farm wiatrowych mogą także podlegać przepisom dyrektyw SOOŚ i OOŚ, ale mają one odrębny i odmienny charakter od odpowiedniej oceny przeprowadzanej na podstawie przepisów dyrektywy siedliskowej.

2.1 Wprowadzenie Rzeczą oczywistą jest, że liczba farm wiatrowych w UE prawdopodobnie wzrastać będzie w bardzo szybkim tempie w perspektywie krótko- i średnioterminowej w niektórych częściach Europy. Biorąc pod uwagę fakt, że energia wiatrowa jest powszechnie uznawana za źródło czyste i odnawialne, oraz że jako takie w istotny sposób przyczynia się do przeciwdziałania zmianie klimatu, zasadnicze znaczenie będzie mieć zagwarantowanie, że rozwój tego sektora będzie pod każdym względem prowadzony w sposób zrównoważony i bez niepotrzebnej szkody dla środowiska naturalnego i dziedzictwa przyrodniczego Europy. Jak każda inna działalność przemysłowa wymagająca użytkowania gruntów lub morza, inwestycje sektora energetyki wiatrowej w sposób nieunikniony wywierają wpływ na środowisko, co wymaga wciąż należytej uwagi i poszukiwania odpowiednich rozwiązań w stosownych przypadkach.


W niniejszym rozdziale przedstawione są najważniejsze unijne przepisy w dziedzinie ochrony środowiska oraz międzynarodowe zobowiązania, których należy przestrzegać, realizując przedsięwzięcia w zakresie wznoszenia farm wiatrowych w UE. W rozdziale 5 zawarte są bardziej szczegółowe wytyczne dotyczące tych inwestycji, które oddziałują na obszary należące do sieci Natura 2000. 2.2 Zobowiązanie UE na rzecz zahamowania utraty różnorodności biologicznej

Ochrona różnorodności biologicznej, podobnie jak przeciwdziałanie zmianie klimatu i inwestycje w energię ze źródeł odnawialnych, znajduje się wysoko na liście priorytetów politycznych UE. Ochronę różnorodności biologicznej określono także jako jeden z kluczowych celów operacyjnych strategii zrównoważonego rozwoju16 oraz partnerstwa lizbońskiego na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Jednym z czterech priorytetowych elementów szóstego wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego17, który ustanawia ramy dla unijnej strategii w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2002–2012, jest działanie na rzecz „przyrody i różnorodności biologicznej”18. Szczegóły dotyczące sposobów osiągnięcia tego założenia ujęte są w nowym planie działania UE na rzecz różnorodności biologicznej Komisji Europejskiej, przyjętym w 2006 r.19. Plan działania UE otwiera nowy rozdział w unijnej polityce ochrony różnorodności biologicznej, ponieważ stanowi pierwszy dokument strategiczny w tej dziedzinie, w którym uwzględnione zostały wszystkie sektory gospodarki i obszary polityki oraz wskazano, jaką część odpowiedzialności za jego realizację ponosi dany sektor czy dziedzina polityki. W planie uznaje się, że zmiana może nastąpić jedynie wtedy, gdy wszystkie sektory gospodarki wspólnym wysiłkiem wesprą realizację celów w zakresie różnorodności biologicznej. W unijnym planie działania podkreślono także istotne funkcje ekosystemu, których źródłem jest przyroda i od których zależy nasza gospodarka i dobrobyt społeczeństwa. Zdrowe ekosystemy oczyszczają powietrze i wodę oraz pełnią dla klimatu funkcję regulującą. Dostarczają też podstawowe dobra, takie jak żywność, włókna i drewno. W związku z tym będą one w nadchodzących latach odgrywać istotną rolę w zakresie łagodzenia skutków zmiany klimatu. Do końca 2010 r. Komisja zamierza przedstawić nową strategię UE na rzecz różnorodności biologicznej na podstawie komunikatu w sprawie wizji i celu UE w zakresie różnorodności biologicznej na okres po 2010 r.20 oraz konkluzji Rady UE dotyczących różnorodności biologicznej na okres po 2010 r., przyjętych w dniu 15 marca 2010 r. Strategia ta wyznaczy ograniczoną liczbę szczegółowych mierzalnych celów dla różnych ekosystemów, czynników sprawczych, negatywnych wpływów i ich skutków, oraz zagwarantuje, by zostały włączone do odpowiednich działań w ramach wewnętrznej i zewnętrznej polityki UE w różnych sektorach. Nowatorskim aspektem strategii w dziedzinie różnorodności biologicznej do 2020 r. będzie określenie punktu odniesienia, który umożliwi ocenę postępów w osiąganiu ustalonego celu. Unijna strategia21 zostanie rozszerzona w celu uwzględnienia aktów prawa międzynarodowego

16

COM(2001) 264 wersja ostateczna, odnowiona unijna strategia zrównoważonego rozwoju przyjęta w czerwcu 2006 r.

17 Decyzja 1600/2002/WE, Dz.U. L 242 z 10.9.2002.

18 Inne priorytety to zmiana klimatu, środowisko i zdrowie, gospodarowanie zasobami naturalnymi i odpadami.

19 COM(2006) 216 wersja ostateczna,

http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/comm2006/index_en.htm. 20

(COM(2010) 4 wersja ostateczna z 19.1.2010 r.). 21

Dalsze zmiany śledzić można na stronie http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/policy/index_en.htm.

http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/comm2006/index_en.htm

http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/policy/index_en.htm


dotyczących różnorodności biologicznej, które mają zostać przyjęte podczas konwencji ONZ o różnorodności biologicznej w październiku 2010 r.

Różnorodność biologiczna i zmiana klimatu

Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) przewiduje, że średnie temperatury powierzchni ziemi w skali światowej wzrosną do 2100 o 2–6,4°C w stosunku do czasów sprzed epoki przemysłowej. Trudno jest ocenić skutki tego wzrostu dla różnorodności biologicznej i ekosystemów, ale spodziewać się można, że będą bardzo duże. Liczne badania wskazują już teraz, że wiele gatunków ma trudności z przystosowaniem się do zmieniających się warunków klimatycznych i że są przez to jeszcze bardziej zagrożone wyginięciem.

Zmiana klimatu stanowi także zagrożenie dla ekosystemów, od których zależą ludzkie społeczności i które są cenne z uwagi na dostarczane przez nie dobra i pełnione funkcje, jak np. ochrona przeciwpowodziowa i składowanie dwutlenku węgla. Zdrowe ekosystemy są ważnym składnikiem każdej strategii łagodzenia skutków zmiany klimatu, lecz, tak jak dziko żyjące gatunki, cierpią na skutek utraty i niszczenia siedlisk, które w dużej mierze wynikają z powodu niekontrolowanego rozwoju miast, intensyfikacji użytkowania gruntów i nieodpowiednich inwestycji. Zdolność ekosystemów do pomagania nam w łagodzeniu skutków zmiany klimatu będzie zależała od tego, jak skutecznie będą one chronione i zarządzane.

2.3 Dyrektywy siedliskowa i ptasia Unijne dyrektywy siedliskowa i ptasia stanowią podwaliny europejskiej polityki w dziedzinie różnorodności biologicznej. Umożliwiają wszystkim 27 państwom członkowskim wspólną pracę w oparciu o te same przepisy w celu ochrony najcenniejszych gatunków i siedlisk na całym obszarze, na którym występują w UE, niezależnie od podziałów politycznych czy administracyjnych. Dyrektywy te mają dwa główne cele:

chronić gatunki jako takie na całym terytorium UE (za pomocą przepisów dotyczących ochrony gatunkowej);

zachować tereny mające zasadnicze znaczenie dla niektórych rzadkich i zagrożonych gatunków (za pomocą przepisów o ochronie siedlisk, które doprowadziły do utworzenia sieci Natura 2000).

Jeśli chodzi o drugi z tych celów, należy zauważyć, że sieć Natura 2000 nie jest zbiorem ścisłych rezerwatów przyrody, w których wszelka działalność człowieka jest zakazana. Przeciwnie obie dyrektywy ustanawiają wspólne unijne przepisy prawne, które mają zagwarantować, że działalność człowieka podejmowana będzie – między innymi w sektorze energetyki wiatrowej – w sposób, który nie wpłynie negatywnie na spójność obszarów Natura 2000. W art. 6 dyrektywy siedliskowej określone są procedury bezpieczeństwa, które należy stosować w przypadku nowych inwestycji. Przepisy tego artykułu objaśnione są szczegółowo w kolejnych rozdziałach. Najpierw jednak dobrze jest zrozumieć ogólny cel obu dyrektyw.


2.3.1 Ogólne cele dyrektyw ptasiej i siedliskowej Ogólnym celem dyrektywy ptasiej22 jest odtworzenie populacji gatunków dzikiego ptactwa naturalnie występującego w UE (ok. 500 gatunków), oraz utrzymanie ich na poziomie, który zapewni ich długoterminowe przetrwanie. Dyrektywa siedliskowa23 ma podobne cele, jak dyrektywa ptasia, obejmuje jednak gatunki roślin oraz gatunki zwierząt innych niż ptaki, a także same siedliska. Jej celem jest ochrona ok. 1000 kolejnych zagrożonych gatunków zwierząt i roślin, a także 230 rzadkich i zagrożonych typów siedlisk, którym grozi zniknięcie. Należy zauważyć, że dyrektywa siedliskowa nie obejmuje wszystkich gatunków roślin i zwierząt w Europie (tzn. nie obejmuje całej różnorodności biologicznej UE). Koncentruje się za to na podzbiorze ok. 1500 gatunków – nazywanych często gatunkami ważnymi dla Wspólnoty (lub gatunkami mającymi znaczenie dla Europy) – które są tak rzadkie i zagrożone, że potrzebują ochrony, by móc przetrwać w UE w dalszej perspektywie. 2.3.2 Ogólny system ścisłej ochrony gatunków W kwestii ochrony gatunków, na mocy obu dyrektyw nałożono na państwa członkowskie wymóg utworzenia ogólnego systemu ochrony wszystkich gatunków dzikiego ptactwa oraz gatunków wymienionych w załączniku IV dyrektywy siedliskowej na całym obszarze ich naturalnego występowania w UE. Postanowienia te obowiązują zarówno wewnątrz obszarów chronionych, jak i poza nimi. Szczegółowe warunki określa art. 5 dyrektywy ptasiej oraz art. 12 (w odniesieniu do zwierząt) i art. 13 (w odniesieniu do roślin) dyrektywy siedliskowej. W związku z tym, że niektóre gatunki chronione są potencjalnie podatne na zagrożenia związane z funkcjonowaniem farm wiatrowych, może również zaistnieć potrzeba uwzględniania powyższych przepisów przez podmioty odpowiedzialne za planowanie i realizację inwestycji podczas rozważania możliwości umiejscowienia przedsięwzięć poza obszarami należącymi do sieci Natura 2000. Sytuacja taka mogłaby mieć miejsce np. w przypadku gdy proponowana inwestycja miałaby być umiejscowiona wzdłuż ważnego szlaku migracyjnego, ponieważ mogłaby ona znacząco niepokoić objęte ochroną ptaki, nietoperze i inne gatunki w czasie ich migracji, lub poważnie im szkodzić. Wszelkie środki podejmowane na rzecz spełnienia warunków w zakresie ścisłej ochrony określonych w przepisach obu dyrektyw muszą być proporcjonalne do stwierdzonego w wyniku oceny oddziaływania na stan ochrony danego gatunku.

22

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE (wersja ujednolicona dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, ze zmianami) – zob. też http://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/index_en.htm.

23 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, wersja skonsolidowana z dnia 1.1.2007 r., CELEX 01992L0043 – zob. też http://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/index_en.htm.

http://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/index_en.htm


Artykuły 12 i 13 dyrektywy siedliskowej

Państwa członkowskie podejmą wymagane środki w celu ochrony gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV w ich naturalnym zasięgu występowania w Europie.

W przypadku zwierząt chronionych oznacza to zakaz: - celowego zabijania lub chwytania jakimikolwiek

metodami; - celowego niepokojenia, w szczególności podczas

okresu rozrodu, wychowu młodych, snu zimowego i migracji;

- celowego niszczenia lub wybierania jaj; - pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu

lub odpoczynku; - przetrzymywania, sprzedaży, transportu okazów

tych gatunków pozyskanych ze stanu dzikiego.

W przypadku roślin chronionych oznacza to zakaz: - celowego zrywania, zbierania, ścinania, wyrywania

lub niszczenia dziko występujących roślin tych gatunków;

- przetrzymywania, transportu, sprzedaży okazów tych gatunków pozyskanych ze stanu dzikiego.

Artykuł 5 dyrektywy ptasiej

Państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu ustanowienia powszechnego systemu ochrony dla wszystkich gatunków dzikiego ptactwa na całym obszarze ich naturalnego występowania w UE. Państwa członkowskie zabraniają w szczególności:

- celowego zabijania lub chwytania jakimikolwiek metodami;

- celowego niszczenia lub uszkadzania ich gniazd i jaj lub usuwania ich gniazd;

- wybierania ich jaj dziko występujących oraz zatrzymania tych jaj;

- celowego płoszenia tych ptaków, szczególnie w okresie lęgowym i wychowu młodych, jeśli mogłoby to mieć znaczące szkodliwe skutki dla tych ptaków;

- przetrzymywania ptaków i ich sprzedaży.

Odstępstwa od tych przepisów w zakresie ochrony gatunków dopuszczalne są w niektórych okolicznościach (np. by zapobiec poważnym szkodom w uprawach, wśród zwierząt gospodarskich, w lasach, dla połowów ryb i wód), pod warunkiem że nie ma innego zadowalającego rozwiązania, a skutki tych odstępstw nie są sprzeczne z celami wspomnianych dyrektyw. Warunki stosowania odstępstw określa art. 9 dyrektywy ptasiej i art. 16 dyrektywy siedliskowej. W odniesieniu do farm wiatrowych znaczenie mogą mieć przede wszystkim powody leżące w „interesie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego” lub inne powody „o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego” (por. art. 16 ust. 1 lit. c)). Komisja opracowała wytyczne dotyczące przepisów w zakresie ścisłej ochrony gatunków zwierząt objętych ochroną na mocy dyrektywy siedliskowej24.

24

Wytyczne dotyczące ścisłej ochrony gatunków zwierząt ważnych dla Wspólnoty na podstawie dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG http://ec.europa.eu/environment/nature/conservation/species/guidance/index_en.htm.

http://ec.europa.eu/environment/nature/conservation/species/guidance/index_en.htm


2.3.3 Przepisy o ochronie siedlisk – sieć Natura 2000 W obu dyrektywach przyrodniczych zawarty jest również wymóg dotyczący ochrony obszarów mających kluczowe znaczenie dla pewnych gatunków i typów siedlisk wymienionych w odnośnych załącznikach. Razem te obszary i siedliska stanowią część sieci Natura 2000 rozciągającej się na wszystkie 27 państw UE. Na podstawie dyrektywy

siedliskowej należy chronić obszary istotne ze względu na typy siedlisk wymienione w załączniku I i gatunki wyszczególnione w załączniku II25. Pierwszym krokiem jest zaproponowanie przez państwa członkowskie krajowych list obszarów, które mogłyby otrzymać status terenu mającego znaczenie dla Wspólnoty. Należy koniecznie podkreślić, że wyboru takiego terenu dokonuje się wyłącznie w oparciu o przesłanki naukowe. Na tym etapie państwa członkowskie nie mogą brać pod uwagę kwestii ekonomicznych26.

Zaproponowane tereny mające znaczenie dla Wspólnoty są następnie poddawane analizie, w której bada się ich uwarunkowania w odniesieniu do regionów biogeograficznych27. Celem takiej analizy jest zapewnienie tego, by tereny te miały zasięg wystarczający do objęcia danego gatunku chronionego lub typu siedliska. Dopiero po przeprowadzeniu tej analizy mogą one zostać oficjalnie zatwierdzone przez Komisję jako tereny mające znaczenie dla Wspólnoty. Gdy obszar otrzyma już status takiego terenu, państwa członkowskie mają sześć lat, aby wyznaczyć go jako specjalny obszar ochrony (SOO), a przed upływem tego terminu muszą one także ustanowić konieczne środki ochrony mające na celu utrzymanie i odtworzenie siedlisk oraz gatunków we właściwym stanie ochrony.

Na mocy dyrektywy ptasiej należy dokonać klasyfikacji obszarów pod kątem

występowania ok. 190 gatunków ptaków wymienionych w załączniku I do dyrektywy. Państwa członkowskie muszą także sklasyfikować obszary pod kątem regularnie występujących gatunków ptaków wędrownych niewymienionych w załączniku I, mając na uwadze potrzebę ochrony terenów ich wylęgu, pierzenia i zimowania oraz miejsc postoju wzdłuż tras ich migracji np. terenów podmokłych o znaczeniu międzynarodowym. Obszary

25

Większość gatunków wymienionych w załączniku II jest również wymieniona w załączniku IV, natomiast nie wszystkie gatunki wymienione w załączniku IV wymagają utworzenia specjalnych obszarów ochrony w ramach sieci Natura 2000 i dlatego nie wszystkie są wymienione w załączniku II.

26 Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-371/98 dotyczącej First Corporate Shipping LTD.

27 W UE występuje 9 regionów biogeograficznych. Każdy jest unikalny dzięki występującym na nim cechom topograficznym i geologicznym, roślinności i klimatowi. Uwzględnianie tych regionów ułatwia kontrolę zmian w stanie ochrony gatunków i siedlisk w podobnych warunkach naturalnych, bez uwzględniania granic państwowych.


te zwane są obszarami specjalnej ochrony (OSO) i bezpośrednio włącza się je do europejskiej sieci Natura 200028.

Do grudnia 2009 r. do sieci Natura 2000 włączono ok. 26 000 terenów mających znaczenie dla Wspólnoty i OSO29. Łącznie stanowią one ok. 18% powierzchni lądowej UE-27, a doliczyć należy jeszcze obejmujące znaczącą część terytorium obszary morskie30. Na obecnym etapie część morska obejmuje 1391 terenów mających znaczenie dla Wspólnoty i 619 OSO, ale dla uzupełnienia morskiej części sieci należy objąć ochroną kolejne obszary. Cel ten ma zostać osiągnięty do 2012 r.

Wykres 6: Europejska sieć Natura 2000 we wszystkich 27 państwach członkowskich, stan ze stycznia 2009 r.

2.3.4 Zarządzanie obszarami Natura 2000 i ich ochrona W odniesieniu do obszarów Natura 2000 państwa członkowskie muszą:

określić konieczne środki ochronne, aby te siedliska i gatunki, ze względu na które wyznaczono dany obszar ochrony, utrzymać we właściwym stanie ochrony lub je do takiego stanu przywrócić (art. 6 ust. 1),

28

W przypadku OSO – w przeciwieństwie do procedury przewidzianej w dyrektywie siedliskowej – nie istnieje etap pośredni w postaci wyboru obszarów w odniesieniu do regionów biogeograficznych. OSO są bezpośrednio włączane do sieci Natura 2000.

29 Komisja Europejska, http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/barometer/index_en.htm.

30 Obszary będące obszarami specjalnej ochrony (OSO) często pokrywają się z terenami mającymi znaczenie dla Wspólnoty, stąd też nie można obliczyć ich łącznej liczby poprzez zsumowanie.

http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/barometer/index_en.htm


Co oznacza w praktyce właściwy stan ochrony?

Ostatecznym celem dyrektywy siedliskowej jest zagwarantowanie, by ob jęte jej przepisami gatunki i typy siedlisk osiągnęły „właściwy stan ochrony” i by ich długofalowe przetrwanie w obrębie całego terytorium ich występowania w Europie można było uznać za pewne.

W przypadku gatunków objętych dyrektywą (zob. art. 1 lit. i)) oznacza to, że:

- populacje danych gatunków przez dłuższy czas same utrzymują swoją liczebność i nie dają już oznak postępującego jej spadku;

- naturalny zasięg występowania tych gatunków nie zmniejsza się;

- istnieje i prawdopodobnie nadal będzie istnieć siedlisko wystarczająco duże, na którym populacje będą mogły utrzymać się długoterminowo.

W przypadku typu siedliska, właściwy stan ochrony (zob. art. 1 lit. e)) osiąga się gdy: - jego naturalny zasięg i obszary mieszczące się w obrębie tego zasięgu są stałe lub się

powiększają; oraz - szczególna struktura i funkcje konieczne do jego długotrwałego zachowania istnieją

i prawdopodobnie będą istnieć w dającej się przewidzieć przyszłości; oraz

- stan ochrony typowych dla niego gatunków także jest właściwy.

unikać szkodliwych działań, które mogłyby znacząco niepokoić te gatunki lub pogorszyć stan siedlisk gatunków chronionych lub typów siedlisk (art. 6 ust. 2);

Właściwe organy każdego kraju powinny określić środki ochronne dla danego obszaru Natura 2000 najpóźniej 6 lat po uznaniu tego obszaru za teren mający znaczenie dla Wspólnoty (lub w przypadku OSO tuż po zaklasyfikowaniu). Środki te muszą być określane na podstawie stanu ochrony danych siedlisk przyrodniczych i gatunków, ze względu na które dany obszar włączono do sieci Natura 2000, oraz w oparciu o ekologiczne wymagania tych siedlisk i gatunków. Ostatecznym celem jest zagwarantowanie, aby te gatunki i typy siedlisk, w ich naturalnym zasięgu, zostały zachowane we właściwym stanie ochrony albo by zostały przywrócone do takiego stanu31.

W celu ułatwienia podjęcia decyzji dotyczącej określenia środków ochronnych, które powinny zostać zastosowane w poszczególnych obszarach Natura 2000, przepisy dyrektywy siedliskowej zachęcają do tworzenia planów zadań ochronnych opracowanych specjalnie dla danego terenu bądź zintegrowanych z innymi planami rozwoju. Plany zadań ochronnych, tam gdzie zostały opracowane, mogą być przydatnym źródłem informacji dla inwestorów, ponieważ: - odnotowuje się w nich potrzeby w zakresie ochrony siedlisk i gatunków, dla których

wyznaczono dany obszar, aby dla wszystkich było jasne, co podlega ochronie i dlaczego; - zawierają analizę społeczno-ekonomicznego i kulturowego kontekstu danego obszaru oraz

interakcji między różnymi sposobami użytkowania gruntów a występującymi na nich gatunkami i siedliskami;

- szczegółowo wyjaśnia się w nich założenia ochrony dla danego obszaru; - zawierają praktyczne rozwiązania w zakresie zarządzania, które pomagają zintegrować

działania ochronne z innymi praktykami w zakresie użytkowania gruntów.

31

Dyrektywa ptasia nie zawiera koncepcji „właściwego stanu ochrony”, ale określa analogiczne wymogi np. wszystkie OSO muszą podlegać szczególnym środkom ochrony, aby zapewnić przetrwanie i reprodukcję gatunków ptaków ujętych w załączniku I na obszarze ich występowania.


2.3.5 Nowe inwestycje oddziałujące na obszary Natura 2000 Podczas gdy art. 6 ust. 1 i 2 dyrektywy siedliskowej dotyczą zarządzania obszarami Natura 2000 i ich ochrony na co dzień, art. 6 ust. 3 i 4 ustalają procedurę, którą należy stosować, planując nowe przedsięwzięcia rozwojowe, które mogłyby mieć wpływ na obszar Natura 200032. Ta wieloetapowa procedura, szczegółowo objaśniona w rozdziale 5, w skrócie wymaga poddania planu lub przedsięwzięcia, którego szkodliwe skutki na obszarze Natura 2000 mogłyby być znaczące, „odpowiedniej ocenie”, by zbadać dokładnie te skutki i przyjrzeć się, jak odnoszą się one do założeń ochrony danego terenu. W zależności od ustaleń odpowiedniej oceny właściwy organ wydaje zezwolenie na plan lub przedsięwzięcie w przedstawionym kształcie jeżeli upewni się, że nie naruszy on spójności danego obszaru. Jeśli jednak stwierdzi, że wystąpią szkodliwe skutki, może – w zależności od stopnia szkodliwości – wymagać podjęcia co najmniej jednego z poniższych działań: wprowadzenia szczególnych środków łagodzących, które zniwelują negatywne skutki; przestrzegania szczególnych wymogów na etapie budowy, działalności lub demontażu

farmy wiatrowej, znów w celu zniwelowania prawdopodobieństwa negatywnych skutków lub zredukowania ich do nieznaczącego poziomu, by nie miały już wpływu na spójność obszaru;

poszukania wykonalnych rozwiązań alternatywnych. W wyjątkowych okolicznościach można zezwolić na realizację planu lub przedsięwzięcia pod pewnymi warunkami, mimo że ocena wskazuje, że będą mieć negatywne skutki dla obszaru, o ile zachowane zostaną wymogi określone w dyrektywie siedliskowej. Jest to możliwe np. w przypadku, gdy realizacja danego planu lub przedsięwzięcia wynika z nadrzędnego interesu publicznego i nie istnieją alternatywne rozwiązania. W takich przypadkach należy zastosować środki kompensujące konieczne do zapewnienia ochrony ogólnej spójności sieci Natura 2000 (zob. rozdział 5). 2.3.6 Zwiększenie ekologicznej spójności sieci Natura 2000 Poza włączaniem priorytetowych obszarów do sieci Natura 2000, art. 10 dyrektywy siedliskowej wymaga także, by państwa członkowskie dążyły do poprawy ekologicznej spójności sieci Natura 2000 na swoim terytorium poprzez utrzymywanie i, w stosownych przypadkach, zagospodarowywanie elementów krajobrazu, które mają duże znaczenie dla dzikiej fauny i flory, takich jak korytarze ekologiczne i ostoje, które są istotne dla migracji i rozprzestrzeniania się dzikich gatunków33.

32

Dotyczy to zarówno terenów mających znaczenie dla Wspólnoty, jak i SOO oraz OSO i obejmuje nie tylko plany i przedsięwzięcia na obszarze sieci Natura 2000, lecz także na terenach nieobjętych siecią, które mogą mieć znaczący wpływ na ochronę gatunków i siedlisk na danym obszarze Natura 2000. Na przykład zapora wodna na rzece w górnym jej biegu może zmienić lub zahamować zwykłe regularne zalewanie terenów podmokłych istotnych dla ptaków w OSO znajdujących się w dolnym jej biegu.

33 Kettunen i in. (2007) w odniesieniu do wytycznych dotyczących utrzymywania elementów krajobrazu zgodnie z art. 10 dyrektywy siedliskowej i art. 3 dyrektywy ptasiej, publikacja dostępna na stronie http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/docs/adaptation_fragmentation_guidelines.pdf.


2.4 Unijne dyrektywy przyrodnicze a inwestycje sektora farm wiatrowych W odniesieniu do inwestycji sektora farm wiatrowych, w zależności od umiejscowienia danej inwestycji, należy szczególnie pamiętać o dwóch aspektach unijnych dyrektyw:

Lokalizacja na obszarach Natura 2000 i wokół nich: każda inwestycja sektora farm wiatrowych, która może oddziaływać na co najmniej jeden obszar Natura 2000 musi przejść kolejne etapy procedury odpowiedniej oceny i, w razie konieczności, muszą zostać zastosowane odpowiednie zabezpieczenia mające zapewnić ochronę gatunków i typów siedlisk ważnych dla Wspólnoty (szczegółowe omówienie tej kwestii znajduje się w rozdziale 5).

Lokalizacja w jakimkolwiek miejscu na terytorium UE: w obu dyrektywach znajduje się także wymóg, aby państwa członkowskie obejmowały ochroną gatunki ważne dla Wspólnoty na całym obszarze ich naturalnego występowania w UE (por. art. 5 dyrektywy ptasiej oraz art. 12 dyrektywy siedliskowej – zob. powyżej). W związku z powyższym w każdym przedsięwzięciu w zakresie budowy farm wiatrowych należy uwzględnić również ich potencjalne oddziaływanie na gatunki ważne dla Wspólnoty (wyszczególnione w obu dyrektywach) także poza obszarami Natura 2000.

2.5 Dyrektywa w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ) oraz dyrektywa w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ)

Bezpośrednie znaczenie dla przedsięwzięć sektora farm wiatrowych mają dwa inne priorytetowe dokumenty w zakresie unijnego prawodawstwa w dziedzinie ochrony środowiska: - Dyrektywa 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na

środowisko (szerzej znana jako dyrektywa SOOŚ)34. - Dyrektywa 85/337/EWG w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre

przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne, ze zmianami wprowadzonymi kolejno w 1997 r. (97/11/WE) oraz w 2003 r. (2003/35/WE) – szerzej znana jako dyrektywa OOŚ35.

2.5.1 Dyrektywa SOOŚ Celem dyrektywy SOOŚ nr 2001/42/WE jest dopilnowanie, by identyfikowano, oceniano i brano pod uwagę skutki dla środowiska niektórych planów i programów w czasie ich przygotowania i przed ich przyjęciem. W tym względzie wymaga się od państw członkowskich, by: przygotowywały sprawozdania dotyczące środowiska, w których identyfikuje się i ocenia

potencjalnie znaczący wpływ na środowisko poszczególnych planów lub programów, oraz wszelkie rozsądne rozwiązania alternatywne;

dawały określonym organom i społeczeństwu możliwość wyrażenia opinii na temat tych sprawozdań oraz projektów planów i programów. Konsultacje nie tylko gwarantują, że informacje przedstawione do oceny są wyczerpujące i wiarygodne, ale także przyczyniają się do bardziej przejrzystego podejmowania decyzji.

Dyrektywa SOOŚ ma zachęcić do bardziej zintegrowanego i skutecznego podejścia do planowania przestrzennego, w którym względy ochrony środowiska i różnorodności biologicznej uwzględniane są dużo wcześniej, na etapie planowania, i na bardziej

34

Dz.U. L 197 z 21.7.2001, s. 30–37 – http://ec.europa.eu/environment/eia/home.htm. 35

Dz.U. L 156 z 25.6.2003, s. 17 – http://ec.europa.eu/environment/eia/home.htm.


strategicznym poziomie. Wdrożenie takiego podejścia zwykle skutkuje mniejszą liczbą konfliktów wokół poszczególnych przedsięwzięć na dalszych etapach ich realizacji. Umożliwia także korzystniejsze ulokowanie przyszłych przedsięwzięć rozwojowych z dala od obszarów, na których byłyby w sprzeczności z ochroną przyrody. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (SOOŚ) jest obowiązkowa dla wielu planów i programów (np. tych przygotowanych w dziedzinie rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, energetyki, przemysłu, transportu, gospodarki odpadami, gospodarki wodnej, telekomunikacji, turystyki, planów zagospodarowania przestrzennego lub użytkowania gruntów), które ustalają ramy dla przyszłego zezwolenia na inwestycję, dotyczącego projektów wymienionych w dyrektywie OOŚ. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (SOOŚ) powinna być także przeprowadzana w odniesieniu do wszelkich planów lub programów, które, ze względu na potencjalny wpływ na tereny, zostały uznane za wymagające oceny na podstawie art. 6 lub 7 dyrektywy siedliskowej. 2.5.2 Ocena oddziaływania na środowisko Podczas gdy strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko (SOOŚ) stosuje się do planów i programów publicznych, oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) mają zastosowanie na poziomie poszczególnych przedsięwzięć publicznych i prywatnych. Zatem zezwoleń na przedsięwzięcia36, które mogą mieć znaczny wpływ na środowisko, powinno się udzielać jedynie po przeprowadzeniu oceny możliwych skutków projektu dla środowiska. W dyrektywie OOŚ wprowadza się rozróżnienie na przedsięwzięcia wymagające obowiązkowej OOŚ (tzw. przedsięwzięcia wymienione w załączniku I) oraz przedsięwzięcia, w ramach których władze państw członkowskich muszą określić, w procedurze zwanej ustaleniem obowiązku przeprowadzenia oceny (screening), czy przedsięwzięcia mogą mieć znaczące skutki, przy uwzględnieniu kryteriów zawartych w załączniku III przedmiotowej dyrektywy (tzw. przedsięwzięcia wymienione w załączniku II). Inwestycje sektora energetyki wiatrowej wymienione są w załączniku II pkt 3 lit. i) do dyrektywy OOŚ37.

Proces ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ)

Typowa procedura OOŚ obejmuje następujące etapy:

Ustalenie obowiązku przeprowadzenia oceny„screening” (artykuł 4 oraz załącznik III dyrektywy OOŚ): by określić czy OOŚ jest konieczna. Ustalenie obowiązku przeprowadzenia oceny jest wymagane dla wszystkich rodzajów przedsięwzięć wymienionych w załączniku II (w tym farm wiatrowych). Decyzja właściwego organu krajowego odnośnie do obowiązku przeprowadzenia oceny jest udostępniana opinii publicznej.

Wytyczanie zakresu stosowania (artykuł 5) to etap procesu OOŚ, który określa treść i zakres zagadnień, które mają być uwzględnione w dokumentacji dotyczącej środowiska, która ma zostać przedstawiona przez wykonawcę właściwemu organowi. Etap wytyczania zakresu stosowania to ważny element odpowiednio przeprowadzonej OOŚ, głównie dlatego, że poprawia jej jakość.

Przygotowanie oświadczenia lub sprawozdania dotyczącego środowiska (artykuł 5), które przedstawiają następujące niezbędne informacje o środowisku: opis przedsięwzięcia, opis środków przewidzianych w celu uniknięcia lub zmniejszenia poważnych niekorzystnych skutków dla środowiska, dane wymagane do rozpoznania i oszacowania głównych skutków, które mogą być spowodowane w środowisku, zarys głównych alternatywnych rozwiązań rozpatrzonych przez wykonawcę, włącznie ze wskazaniem głównych powodów dokonanego przez niego wyboru, uwzględniającego zidentyfikowane skutki dla środowiska. Informacje te powinny zostać publicznie udostępnione.

36

W dyrektywie OOŚ definiuje się „przedsięwzięcie” jako wykonanie prac budowlanych lub innych instalacji, systemów czy interwencji w otoczeniu naturalnym i krajobrazie.

37 W załączniku mowa jest o „urządzeniach wykorzystujących siłę wiatru do produkcji energii elektrycznej (gospodarstwa wiatrowe)”.


Konsultacje: (artykuły 6, 7 i 8) Zanim zostanie podjęta decyzja w związku z wnioskiem o zezwolenie na inwestycję, należy przeprowadzić konsultacje z udziałem społeczności, właściwych organów ds. środowiska i państw członkowskich, których dotyczy dane przedsięwzięcie. Wyniki konsultacji oraz zebrane informacje muszą zostać uwzględnione w procedurze wydawania zezwolenia na inwestycję.

Uzasadnienie decyzji: (artykuł 9) Po podjęciu decyzji o udzieleniu lub odmowie wydania zezwolenia na inwestycję, właściwe krajowe organy są zobowiązane do podania do publicznej wiadomości informacji o treści decyzji i związanych z nią warunkach, przyczynach i uwarunkowaniach, na których decyzja jest oparta, oraz informacji na temat udziału społeczeństwa, a także, w stosownych przypadkach, opisu głównych środków łagodzących i kompensujących szkodliwy wpływ, które mają zostać podjęte.

W ramach OOŚ należy oceniać bezpośrednie i pośrednie skutki przedsięwzięcia dla (artykuł 3):

ludzi, fauny i flory,

gleby, wody, powietrza, klimatu i krajobrazu,

dóbr materialnych i dziedzictwa kultury,

interakcji pomiędzy wyżej wymienionymi czynnikami. Ocena powinna uwzględniać pozytywne i negatywne skutki przedsięwzięcia.

2.5.3 Związek pomiędzy SOOŚ, OOŚ a odpowiednią oceną Istnieje wiele podobieństw między procedurami w ramach SOOŚ, OOŚ i procedurą odpowiedniej oceny, przeprowadzanymi na podstawie dyrektywy siedliskowej dla planów i przedsięwzięć, które wywierają wpływ na obszary należące do sieci Natura 2000. Nie oznacza to jednak, że są one tożsame, istnieją między nimi bowiem także istotne różnice (zob. tabela). Zatem SOOŚ ani OOŚ nie mogą zastąpić odpowiedniej oceny, jako że żadna z tych procedur nie ma nadrzędnego charakteru w stosunku do innej. Mogą one, rzecz jasna, być prowadzone równolegle lub odpowiednia ocena może stanowić część procedury w ramach OOŚ/SOOŚ38, ale w takich przypadkach odpowiednia ocena powinna być wyodrębniona w sprawozdaniu dotyczącym środowiska w ramach SOOŚ lub w dokumentacji środowiskowej OOŚ. Odpowiednia ocena powinna podlegać osobnej sprawozdawczości, tak by jej ustalenia można było odróżnić od ustaleń ogólnej SOOŚ lub OOŚ39.

Jedną z najważniejszych różnic między SOOŚ, OOŚ a odpowiednią oceną na podstawie dyrektywy siedliskowej, poza tym, że zajmują się innymi aspektami środowiska naturalnego i stosują inne kryteria dla określenia „znaczenia” danego skutku, jest to, co następuje w wyniku każdej z tych ocen. Pod tym względem oceny OOŚ i SOOŚ ustalają głównie wymogi proceduralne i nie ustalają obowiązkowych norm w zakresie środowiska. Ocena na podstawie dyrektywy siedliskowej natomiast ustanawia konkretne zobowiązania, ponieważ wprowadza normę w zakresie środowiska, tj. założenia ochrony dla danego obszaru Natura 2000, i konieczność zachowania jego spójności. Innymi słowy, jeśli w wyniku odpowiedniej oceny stwierdza się, że dany plan lub przedsięwzięcie wpłynie negatywnie na spójność danego obszaru Natura 2000, właściwy organ nie może zezwolić na realizację planu lub przedsięwzięcia w postaci takiej, jaka została przedstawiona, chyba że w drodze wyjątku ze względu na to, że są to przedsięwzięcia, których

38

Przeprowadzenie odpowiedniej oceny na etapie planowania nie anuluje konieczności zastosowania procedury z art. 6 ust. 3 i 4 także do poszczególnych przedsięwzięć. Oczywiście skutkiem odpowiedniej oceny planu jest to, że inwestycja zostaje podzielona na różne strefy, w tym takie, które mają niski negatywny wpływ na obszary Natura 2000 lub nie mają go wcale, a co za tym idzie, jest prawdopodobne, że mniej poszczególnych przedsięwzięć będących częścią tego planu będzie wymagało odpowiedniej oceny na etapie realizacji przedsięwzięcia.

39 „Ocena planów i przedsięwzięć znacząco oddziałujących na obszary Natura 2000. Wytyczne metodyczne dotyczące przepisów artykułu 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG”.


realizacja wynika z nadrzędnego interesu publicznego, właściwy organ uruchamia specjalne procedury. Z kolei oceny OOŚ i SOOŚ zostały opracowane po to, by w pełni uświadomić organom odpowiedzialnym za planowanie skutki dla środowiska proponowanego planu czy przedsięwzięcia, tak by mogły one uwzględnić je w ostatecznej decyzji. Tabela 2: Porównanie procedur odpowiedniej oceny oraz OOŚ i SOOŚ

Odpowiednia ocena Ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ)

Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko

(SOOŚ) Na jakie rodzaje przedsięwzięć ocena jest ukierunkowana?

Każdy plan lub przedsięwzięcie, które samodzielnie lub w połączeniu z innymi planami/przedsięwzięciami mogłyby negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000 (z wyłączeniem planów lub przedsięwzięć bezpośrednio związanych z zarządzaniem danym obszarem).

Wszystkie przedsięwzięcia ujęte w załączniku I. Dla przedsięwzięć wymienionych w załączniku II potrzeba przeprowadzenia OOŚ zostanie określona w odniesieniu do konkretnego przypadku oraz przy użyciu wartości progowych lub kryteriów ustalonych przez państwa członkowskie (biorąc pod uwagę kryteria z załącznika III).

Wszelkie plany i programy lub zawarte w nich poprawki, które: a) zostały przygotowane w dziedzinie rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, energetyki, przemysłu, transportu, gospodarki odpadami, gospodarki wodnej, telekomunikacji, turystyki, planów zagospodarowania przestrzennego lub użytkowania gruntu i które ustalają ramy dla przyszłego zezwolenia na inwestycję, dotyczącego projektów wymienionych w załącznikach I i II dyrektywy 85/337/EWG, lub

b) które, ze względu na potencjalny wpływ na obszary, zostały uznane za wymagające oceny na podstawie art. 6 lub 7 dyrektywy 92/43/EWG.

Jakie oddziaływania na przyrodę podlegają ocenie?

Należy dokonać oceny pod kątem założeń ochrony danego obszaru (które zostały ustalone z uwzględnieniem rodzajów gatunków/siedlisk dla których obszar ten został wyznaczony).

Należy ocenić te oddziaływania (bezpośrednie, pośrednie, skumulowane), by określić, czy będą szkodliwe dla spójności obszaru czy nie.

Bezpośrednie i wszelkie pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długookresowe, stałe i czasowe, pozytywne i negatywne skutki przedsięwzięcia dla fauny i flory.

Potencjalnie znaczące skutki dla środowiska, w tym dla różnorodności biologicznej, populacji, zdrowia człowieka, fauny i flory, gleby, wody, powietrza, klimatu, dóbr materialnych i dziedzictwa kultury, w tym architektonicznego i archeologicznego, krajobrazu oraz interakcję między powyższymi elementami.

Kto przeprowadza ocenę?

Właściwy organ odpowiada za dopilnowanie, by odpowiednia ocena została przeprowadzona. W związku z oceną wykonawca może być zobowiązany do przeprowadzenia niezbędnych badań i przedstawienia wszelkich niezbędnych informacji właściwym organom, by umożliwić tym ostatnim podjęcie w pełni świadomej decyzji. Podejmując decyzję, właściwy organ może, w stosownych przypadkach, zebrać także odpowiednie informacje z innych źródeł.

Wykonawca Właściwy organ odpowiedzialny za planowanie


Czy prowadzone są konsultacje z innymi organami publicznymi?

Nie są obowiązkowe, lecz zachęca się do nich („w stosownych przypadkach”).

Przed przyjęciem wniosku o zezwolenie na inwestycję należy przeprowadzić obowiązkowe konsultacje. Państwa członkowskie podejmą niezbędne kroki w celu dopilnowania, by organy odpowiedzialne za sprawy ochrony środowiska uzyskały możliwość przedstawienia swojej opinii na temat wniosku o zezwolenie na inwestycję. Dotyczy to także ogółu społeczeństwa.

Obowiązkowe – przed przyjęciem planu lub programu należy przeprowadzić konsultacje. Właściwe organy i ogół społeczeństwa muszą mieć możliwość skutecznego wyrażenia swojej opinii na temat projektu planu lub programu oraz na temat towarzyszącego mu sprawozdania dotyczącego środowiska na wczesnym etapie, przed przyjęciem danego planu lub programu lub poddaniem go procedurze ustawodawczej. Należy zapewnić wystarczającą ilość czasu na wyrażenie opinii. Państwa członkowskie muszą wyznaczyć organy odpowiedzialne za sprawy ochrony środowiska, które mają brać udział w konsultacjach.

Jak wiążące są wyniki oceny?

Wiążące. Właściwe organy mogą wyrazić zgodę na plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na spójność danego obszaru.

Wyniki konsultacji oraz zebrane informacje w ramach OOŚ muszą zostać uwzględnione w procedurze wydawania zezwolenia na inwestycję.

Sprawozdanie dotyczące środowiska, a także wyrażone opinie należy uwzględnić w trakcie przygotowywania danego planu lub programu lub przed jego przyjęciem, lub poddaniem go procedurze ustawodawczej.

2.6 Ważne międzynarodowe konwencje i porozumienia w sprawie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej Unia Europejska i jej państwa członkowskie, a także większość innych państw europejskich, są sygnatariuszami różnych ważnych międzynarodowych konwencji i porozumień dotyczących ochrony środowiska. W związku z tym europejskie i krajowe ramy prawne w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej również muszą w pełni uwzględniać zobowiązania podjęte w ramach wspomnianych konwencji i porozumień. Konwencje te przyczyniły się do ukształtowania ram prawnych w zakresie polityki i prawodawstwa UE w dziedzinie ochrony różnorodności biologicznej oraz pomogły określić stosunki pomiędzy UE i innymi państwami. Poniżej wyszczególnione zostały najistotniejsze konwencje dotyczące energii ze źródeł odnawialnych – takich jak energia wiatrowa – oraz ochrony przyrody w Europie. W ramach niektórych z nich przyjęto także specjalne zalecenia i rezolucje dotyczące farm wiatrowych oraz dzikiej fauny i flory. Są one ujęte w załączniku I do niniejszych wytycznych:

Konwencja o różnorodności biologicznej40 (CBD) jest ogólnoświatowym traktatem przyjętym w Rio de Janeiro w czerwcu 1992 r. Rozszerzono w niej zakres ochrony różnorodności biologicznej obejmujący gatunki i siedliska o zrównoważone korzystanie z zasobów biologicznych dla dobra całej ludzkości. Na chwilę obecną konwencja została ratyfikowana przez 189 sygnatariuszy.

40

http://www.cbd.int

http://www.cbd.int/


Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk41 („konwencja berneńska”) weszła w życie w 1982 r. Odegrała ona znaczącą rolę w intensyfikacji działań na rzecz ochrony różnorodności biologicznej w Europie. Sygnatariuszami konwencji jest 45 państw członkowskich Rady Europy, a także Wspólnota Europejska i cztery kraje afrykańskie. Istotnym celem zawartym w konwencji jest utworzenie sieci Emerald42 obejmującej obszary o szczególnym znaczeniu (ASCI). Sieć ta funkcjonuje równolegle do unijnej sieci Natura 2000. Zalecenia dotyczące oddziaływania turbin wiatrowych na wędrowne gatunki ssaków i ptaków zostały przyjęte w 2002 r.

Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt43 (CMS, „konwencja

bońska”) ma na celu ochronę gatunków wędrownych na całym obszarze ich naturalnego występowania. Konwencja weszła w życie w 1983 r. i do tej pory sygnowało ją ponad 100 państw będących stronami konwencji. Kilka porozumień przyjętych w ramach tej konwencji dotyczy zarządzania konfliktami interesów pomiędzy ochroną wędrownych zwierząt a funkcjonowaniem farm wiatrowych:

- Porozumienie o ochronie afrykańsko-euroazjatyckich wędrownych ptaków wodnych44 (AEWA) zawiera wezwanie do podejmowania skoordynowanych działań na całym obszarze szlaków migracyjnych lub tras przelotów ptaków. Porozumienie zaczęło obowiązywać w 1999 r. i obejmuje 119 krajów oraz 235 gatunków ptaków wodnych. Wspólnota Europejska ratyfikowała porozumienie w 2005 r.

- Porozumienie o ochronie populacji europejskich nietoperzy45 (EUROBATS) dotyczy ochrony wszystkich 45 gatunków nietoperzy występujących w Europie. Weszło ono w życie w 1994 r. Obecnie stronami porozumienia są 32 państwa. Do głównych działań podejmowanych w ramach tego porozumienia należą wdrażanie wspólnych strategii na rzecz ochrony oraz wymiana doświadczeń na szczeblu międzynarodowym. Na mocy przedmiotowego porozumienia opublikowano w 2008 r. odnośne wytyczne46 dotyczące uwzględniania potrzeb nietoperzy w trakcie budowy farm wiatrowych.

- Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku i Morza Północnego47 (ASCOBANS), którego celem jest koordynacja działań dziesięciu państw będących stronami porozumienia w zakresie zmniejszania negatywnego wpływu przyłowów, utraty siedlisk, zanieczyszczenia mórz i zakłóceń warunków życia, zwłaszcza natury akustycznej. Porozumienie weszło w życie w 1991 r. Rezolucja dotycząca szkodliwych skutków hałasu podwodnego dla małych waleni i odnosząca się do potencjalnego oddziaływania farm wiatrowych została przyjęta w 2006 r. (załącznik I).

- Porozumienie o ochronie waleni na Morzu Czarnym, Morzu Śródziemnym oraz na przyległym do nich obszarze Atlantyckim48 (ACCOBAMS) jest platformą współpracy na rzecz ochrony różnorodności biologicznej na Morzu Czarnym i Morzu Śródziemnym. Głównym celem porozumienia jest zmniejszenie liczby zagrożeń dla waleni występujących w tych morzach oraz podniesienie stanu wiedzy na temat ich trybu życia. Porozumienie zaczęło obowiązywać w 2001 r.

41

http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/nature/bern/default_en.asp 42

http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/nature/EcoNetworks/Default_en.asp 43

http://www.cms.int. 44

http://www.unep-aewa.org 45

http://www.eurobats.org 46

Rodrigues i in. (2008), publikacja dostępna na stronie http://www.eurobats.org/publications/publication_series.htm.

47 http://www.ascobans.org.

48 http://www.accobams.org.

http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/nature/bern/default_en.asp

http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/nature/EcoNetworks/Default_en.asp

http://www.cms.int/

http://www.unep-aewa.org/

http://www.eurobats.org/

http://www.eurobats.org/publications/publication_series.htm

http://www.ascobans.org/

http://www.accobams.org/


Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe49 („konwencja ramsarska”) jest układem międzyrządowym, w którym zawarte zostały ramy działań krajowych i współpracy międzynarodowej na rzecz ochrony i racjonalnego wykorzystywania obszarów wodno-błotnych. Porozumienie przyjęto w 1971 r., a następnie zmieniano je dwukrotnie w latach 1982 i 1987. Na chwilę obecną konwencję podpisało 158 państw i do tej pory na listę konwencji ramsarskiej obejmującej obszary wodno-błotne o międzynarodowym znaczeniu wpisano 1723 obszarów z całego świata. Konwencja nie przewiduje możliwości ratyfikacji przez ponadnarodowe organy, takie jak Unia Europejska, ale wszystkie państwa członkowskie UE są stronami konwencji.

Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Północno-Wschodniego Atlantyku50 (OSPAR) stanowi podstawę współpracy międzynarodowej w zakresie szeregu zagadnień obejmujących ochronę morskiej różnorodności biologicznej i ekosystemów, wpływ eutrofizacji i substancji niebezpiecznych, a także monitoring i ocenę. Weszła ona w życie w 1992 r. w wyniku scalenia poprzednio obowiązujących konwencji z Oslo i konwencji paryskiej (odpowiednio z 1972 r. i 1974 r.). Pod auspicjami tej konwencji zainicjowano szereg badań dotyczących potencjalnego wpływu morskich farm wiatrowych na środowisko morskie.

Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego51 (HELCOM, „konwencja helsińska”) obejmuje basen Morza Bałtyckiego oraz wszystkie wody śródlądowe na obszarze stanowiącym jego zlewnię. Konwencja została przyjęta w 1980 r., a następnie zmieniona w 1992 r. Stronami konwencji są wszystkie państwa położone nad Morzem Bałtyckim oraz UE.

Konwencja w sprawie ochrony Morza Śródziemnego przed zanieczyszczeniem52 („konwencja barcelońska”) dotyczy przede wszystkim regulowania i zmniejszania negatywnego wpływu wszelkiego rodzaju substancji zanieczyszczających w basenie Morza Śródziemnego. Konwencja została sporządzona w 1976 r., a ostatnia zmiana została przeprowadzona w 1995 r. Do konwencji przystąpiła większość państw położonych nad Morzem Śródziemnym.

49

http://www.ramsar.org 50

http://www.ospar.org. 51

http://www.helcom.fi 52

http://www.unep.ch/regionalseas/regions/med/t_barcel.htm

http://www.ramsar.org/

http://www.ospar.org/

http://www.helcom.fi/

http://www.unep.ch/regionalseas/regions/med/t_barcel.htm


3. POTENCJALNE ODDZIAŁYWANIE INWESTYCJI

W ZAKRESIE ENERGETYKI WIATROWEJ NA

PRZYRODĘ ORAZ GATUNKI DZIKIEJ FAUNY I FLORY

Najnowsze badania wskazują, że odpowiednio umiejscowione i prawidłowo zaprojektowane instalacje wiatrowe z zasady nie stanowią zagrożenia dla różnorodności biologicznej. Mogą jednak zdarzyć się przypadki, gdzie pojedyncze plany lub przedsięwzięcia mogą szkodzić chronionym gatunkom dzikiej fauny i flory oraz obszarom przyrodniczym.

Z badań wynika, że szczególnie podatne na oddziaływanie mogą być różne gatunki ptaków, nietoperzy i zwierząt morskich. Rodzaj i stopień oddziaływania w dużej mierze zależy od szeregu czynników, takich jak umiejscowienie czy rodzaj występujących na danym obszarze gatunków. Potencjalne oddziaływanie musi zatem być oceniane oddzielnie dla każdego przypadku.

Badania naukowe oraz działania w zakresie monitoringu podejmowane w odniesieniu do istniejących i przyszłych instalacji wiatrowych stanowią bezcenne źródło informacji. Podmioty odpowiedzialne za planowanie i realizację inwestycji sektora farm wiatrowych, a także naukowcy i organizacje pozarządowe mają do odegrania kluczową rolę w zakresie gromadzenia informacji na temat interakcji pomiędzy farmami wiatrowymi a gatunkami dzikiej fauny i flory.

Takie badania niosą ze sobą wielorakie korzyści nie tylko dla naukowców, ale także dla samego sektora: lepsza baza wiedzy naukowej w rezultacie usprawni i przyspieszy proces decyzyjny.

3.1 Pozytywne i negatywne skutki: potrzeba przyjęcia podejścia, w którym uwzględnia się indywidualne przypadki Niniejszy rozdział zawiera przegląd rodzajów potencjalnego oddziaływania farm wiatrowych i towarzyszącej im infrastruktury na gatunki dzikiej fauny i flory. Źródłem informacji przedstawionych w tym rozdziale jest szeroka gama opublikowanych analiz naukowych i przeglądów. Celem tego rozdziału jest przekrojowe przedstawienie wykonawcom, właściwym władzom i innym organom rodzajów potencjalnego oddziaływania na przyrodę, na które powinni oni zwracać uwagę podczas opracowywania planów i przedsięwzięć w zakresie budowy farm wiatrowych lub podczas przeprowadzania oceny potencjalnego oddziaływania takich planów lub przedsięwzięć na gatunki dzikiej fauny i flory oraz siedliska naturalne. Nie oznacza to, że inwestycje sektora farm wiatrowych z zasady stanowią zagrożenie dla gatunków dzikiej fauny i flory. W wielu bowiem przypadkach, gdzie inwestycje zostały prawidłowo zaprojektowane i właściwie umiejscowione, nie mają one żadnego wpływu na różnorodność biologiczną lub jest to jedynie wpływ nieznaczący. Istnieją również przykłady inwestycji, gdzie farmy wiatrowe wpłynęły ogólnie w sposób korzystny na różnorodność biologiczną, zwłaszcza na obszarach, gdzie środowisko naturalne było już wcześniej zubożone. Jednak fakt, że właściwie umiejscowione i zaprojektowane instalacje wiatrowe raczej nie stanowią zagrożenia dla różnorodności biologicznej, nie zwalnia z obowiązku zbadania, poprzez procedury OOŚ/SOOŚ czy odpowiedniej oceny, potencjalnego oddziaływania pojedynczych planów czy przedsięwzięć oraz dopilnowania, aby – w przypadku stwierdzenia potencjalnie znaczących skutków – zostały one zminimalizowane lub w całości wyeliminowane, zwłaszcza gdy mogłyby negatywnie wpływać na zagrożone gatunki i typy siedlisk ważnych dla Wspólnoty.


W celu umożliwienia stosowania takiego podejścia zainteresowane podmioty – wykonawcy, władze, organy konsultacyjne itd. – powinny być świadome rodzaju zagrożeń, na które trzeba zwracać szczególną uwagę. Jako że głównym celem niniejszych wytycznych jest objaśnienie przepisów art. 6 dyrektywy siedliskowej w odniesieniu do inwestycji sektora energetyki wiatrowej, w niniejszym rozdziale skupiono się na przeglądzie potencjalnych negatywnych skutków, które mogą wymagać uwzględnienia w ramach odpowiedniej oceny. Nie oznacza to, że wszystkie farmy wiatrowe będą zawsze mieć takie skutki – istnieje bowiem wiele przykładów, zwłaszcza na obszarach położonych z dala od stref zamieszkanych przez gatunki wysoce podatne na oddziaływanie, które pokazują, że wcale nie musi się tak dziać oraz że przy należytym przygotowaniu wiele potencjalnych problemów może zostać na wczesnym etapie prac wyeliminowanych lub skutecznie złagodzonych (zob. rozdział 5.5.4, w którym opisano możliwe środki łagodzące).

Inwestycje sektora energetyki wiatrowej mogą korzystnie wpływać na lokalną różnorodność biologiczną W przypadku należytego zaplanowania inwestycji funkcjonowanie nowoczesnych instalacji wiatrowych może nie tylko nie oddziaływać negatywnie na przyrodę, ale może także czasami aktywnie przyczyniać się do ochrony różnorodności biologicznej. Odnosi się to szczególnie do inwestycji umiejscowionych na obszarach, gdzie środowisko naturalne zostało już wcześniej zmodyfikowane lub poważnie zubożone, jak ilustruje to poniższy przykład: Black Law, Szkocja – Włączenie zniszczonego terenu do aktywnego gospodarowania Farma wiatrowa Black Law (42 turbiny wiatrowe o zainstalowanej mocy 97 MW) położona jest na odsłoniętym odcinku poważnie zdegradowanych wrzosowisk wyżynnych w regionie South Lanarkshire w Szkocji. Przed budową instalacji wiatrowych obszar był już poważnie zniszczony za sprawą działających tam wcześniej kopalni odkrywkowych i opisywany był jako teren o wyjątkowej brzydocie. Zgodnie z postanowieniami zapisanymi w warunkach dotyczących planowania inwestycji wykonawca, ScottishPower, opracował i wdrożył plan zagospodarowania siedlisk dla tego zanieczyszczonego terenu poprzemysłowego w porozumieniu ze Szkockim Stowarzyszeniem Ochrony Dziedzictwa Naturalnego (Scottish Natural Heritage), szkockim oddziałem Królewskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (RSPB), grupą doradczą ds. krajobrazu rolniczego i przyrody hrabstwa Lanarkshire oraz Uniwersytetem w Stirling. Plan zagospodarowania obejmował obszar o powierzchni 14,4 km² wokół turbin wiatrowych i przewidywał wykarczowanie 4 km² nierodzimej plantacji drzew iglastych w celu umożliwienia odtworzenia torfowisk wierzchowinowych i typowej roślinności wyżynnej. Jedna z kopalni została przekształcona w płytkie mokradło oraz udało się odtworzyć trzystumetrowy odcinek strumienia Abbey Burn. W trosce o ptaki krajobrazu rolniczego zamontowano dla nich gniazda oraz zasadzono odstraszające szkodniki rośliny uprawne, których plonów nie zebrano, aby służyły jako pokarm dla ptaków w okresie zimowym. Do gatunków, na które ukierunkowane były działania w zakresie poprawy siedlisk, należały: wydra, lęgowe ptaki brodzące, ptaki krajobrazu rolniczego, borsuk, nietoperze, sowa uszata, cietrzew, pustułka, płomykówka, muchołówka szara oraz sokół drzemlik. W opinii RSPB „instalacje wiatrowe Black Law powstały na poważnie zdegradowanym obszarze i znacząco przyczyniły się do poprawy jego stanu. Przyniesie to korzyści wielu gatunkom dzikiej fauny i flory”. ScottishPower „zgadza się z RSPB, że ostrożny wybór lokalizacji farm wiatrowych, np. nie kolidujących z miejscami lęgowymi orła przedniego oraz trasami jego migracji, przyczynia się do uspokojenia wszelkich obaw”

53.

53

Więcej informacji na stronie http://www.scottishpower.com/search.asp?search=Black+Law&x=10&y=7.


Beinn an Tuirc, Szkocja – Integracja ochrony i rozwoju54

Stwierdzenie obecności pary orłów przednich na obszarze planowanej budowy farmy wiatrowej o mocy 30 MW w Beinn an Turic w Szkocji nie spowodowało wstrzymania budowy, lecz zainspirowało wysiłki na rzecz zminimalizowania oddziaływania inwestycji. W oparciu o wyniki oceny oddziaływania na środowisko opracowano rozwiązanie, które było dostosowane do potrzeb orłów, bez obniżania potencjału produkcyjnego farmy wiatrowej. Pierwszym krokiem było wprowadzenie modyfikacji do planu rozmieszczenia turbin wiatrowych w celu usunięcia ich z centralnego obszaru zajmowanego przez orły. W związku z tym, że orły przednie pokonują duże dystanse, nie było możliwości rozmieszczenia turbin zupełnie poza terytorium tej pary i dlatego też stworzono dla niej alternatywne siedlisko z dala od turbin, nazwane „obszarem łagodzącym”. Obszar łagodzący został utworzony przez wykarczowanie 4,5 km

2 nierodzimej plantacji

drzew iglastych, aby umożliwić odtworzenie się tradycyjnej roślinności wrzosowisk wyżynnych obejmującej gatunki takie jak wrzos, borówka czarna czy wełnianka. Powstało w ten sposób atrakcyjne środowisko dla pardwy szkockiej – gatunek stanowiący jednych z głównych celów łowieckich orła przedniego – co z kolei przyciągnęło parę orłów do nowego siedliska. Obszar łagodzący spełnił tym samym dwie funkcje: zrównoważenie utraty siedliska związanej z budową turbin wiatrowych oraz zdecydowane zmniejszenie ryzyka zderzenia z łopatami wirnika poprzez odciągnięcie orłów na tereny położone z dala od turbin. Monitoring pokazuje, że siedlisko w obszarze łagodzącym rozwija się dobrze, a w 2008 r. wykluło się na nim dwoje piskląt orła przedniego.

Istnieje powszechne przekonanie, m.in. w samym sektorze energetyki wiatrowej, że mimo iż stosunkowo łatwo jest ocenić globalne korzyści płynące z przechodzenia na energię ze źródeł odnawialnych, to obszar wzajemnego oddziaływania na szczeblu lokalnym pomiędzy pojedynczą inwestycją sektora farm wiatrowych a środowiskiem charakteryzuje się większym stopniem złożoności. Oddziaływanie w dużej mierze zależy od występujących na danym obszarze gatunków dzikiej fauny i flory, a także od umiejscowienia i projektu pojedynczych inwestycji sektora farm wiatrowych. Dlatego też zasadnicze znaczenie ma przeprowadzanie oceny każdego planu lub przedsięwzięcia z uwzględnieniem indywidualnych uwarunkowań. 3.2 Określanie potencjalnych skutków podczas poszczególnych etapów inwestycji w zakresie farm wiatrowych Podczas oceny potencjalnego oddziaływania inwestycji sektora energetyki wiatrowej na przyrodę i gatunki dzikiej fauny i flory ważną rzeczą jest, aby pamiętać o tym, że oddziaływania te mogą dotyczyć nie tylko samych turbin wiatrowych, ale także wszelkiej towarzyszącej im infrastruktury, takiej jak drogi dojazdowe, wjazdy na teren (np. potrzebne w celu wykonania prac konserwatorskich lub podczas budowy), maszty wiatromierzy, kontenery budowlane, fundamenty betonowe, prowizoryczne obiekty dla wykonawców, okablowanie elektryczne (np. przewody napowietrzne) zapewniające dostęp do sieci, odpady lub ewentualnie podstacja, budynek kontrolny itp. Tego typu infrastruktura może także pojawić się na każdym etapie przedsięwzięcia od początkowej fazy budowy przez okres właściwej eksploatacji i zarządzania aż po etap unowocześnienia turbin lub demontażu farmy wiatrowej. W związku z tym oddziaływanie może być tymczasowe lub stałe, może występować na obszarze farmy wiatrowej lub poza nim, może mieć charakter skumulowany i może występować na różnych etapach cyklu eksploatacyjnego przedsięwzięcia.

54

Positive planning for onshore wind [Pozytywne planowanie w zakresie lądowych zasobów wiatrowych], RSPB oraz IEEP, marzec 2009 r., (Bowyer i in. 2009).


Wszystkie te czynniki powinny także zostać uwzględnione podczas oceny oddziaływania i, w stosownych przypadkach, należy wprowadzić do umów dotyczących warunków zagospodarowania i towarzyszących im zezwoleń na zabudowę środki profilaktyczne lub łagodzące, aby wyeliminować, lub przynajmniej zminimalizować, oddziaływanie proponowanego planu lub przedsięwzięcia na gatunki dzikiej fauny i flory. 3.3 Przegląd potencjalnych skutków Rodzaj i zakres oddziaływania w dużej mierze zależy od występujących na danym terenie gatunków, istotnych dla nich czynników ekologicznych oraz stanu ochrony, a także umiejscowienia, rozmiaru i kształtu planu lub przedsięwzięcia dotyczącego uruchomienia farmy wiatrowej. Dlatego też zasadnicze znaczenie ma przeprowadzanie oceny każdego planu lub przedsięwzięcia inwestycyjnego z uwzględnieniem indywidualnych uwarunkowań. Jak już zostało to wcześniej zaznaczone, istnieje coraz więcej dowodów świadczących o tym, że przedsięwzięcia sektora farm wiatrowych umiejscawiane z dala od obszarów mających znaczenie dla gatunków dzikiej fauny i flory z zasady nie mają znaczącego wpływu na różnorodność biologiczną. Aby jednak możliwy był wybór takiej właściwej lokalizacji, wykonawca musi przede wszystkim posiadać wiedzę na temat obszarów wysoce podatnych na oddziaływanie i potencjalnych skutków, na które należy zwracać szczególną uwagę.

Łagodzenie potencjalnie negatywnych skutków Potencjalne zagrożenia wynikające z negatywnych oddziaływań opisanych w tym rozdziale mogą w niektórych przypadkach zostać skutecznie złagodzone. Łagodzenie obejmuje wprowadzanie do planu lub przedsięwzięcia specjalnych środków w celu wyeliminowania tych potencjalnie negatywnych skutków lub zmniejszenia ich do takiego poziomu, na którym oddziaływanie nie ma już charakteru znaczącego. Oznacza to, że wspomniane środki muszą być bezpośrednio powiązane z potencjalnym oddziaływaniem i oparte na dogłębnym zrozumieniu zasad funkcjonowania gatunków i siedlisk, których oddziaływanie ma dotyczyć. W przypadku planów lub przedsięwzięć sektora farm wiatrowych oczywistym środkiem łagodzącym jest takie umiejscowienie farmy wiatrowej, aby znajdowała się ona z dala od obszarów, na których może ona negatywnie oddziaływać na gatunki i typy siedlisk. Środki łagodzące mogą jednak polegać także na zmianie rozmiaru, kształtu i konfiguracji farm wiatrowych lub budowy turbin i towarzyszącej im infrastruktury. Mogą one także przybierać formę tymczasowych rozwiązań przystosowawczych na etapie budowy lub eksploatacji farmy wiatrowej. Więcej szczegółów i przykładów w zakresie możliwych środków łagodzących, które zastosowano do tej pory w przypadku farm wiatrowych, znajduje się w rozdziale 5.5.4.

Potencjalne rodzaje oddziaływania obejmują: - Ryzyko kolizji: Ptaki i nietoperze mogą zderzać się z różnymi częściami turbiny wiatrowej

lub z elementami znajdującymi się w jej sąsiedztwie, takimi jak kable wysokiego napięcia czy maszty meteorologiczne. Poziom ryzyka kolizji w dużej mierze zależy od umiejscowienia instalacji wiatrowej i gatunków występujących na danym obszarze, a także od uwarunkowań pogodowych i widoczności. Zagrożenie to może w szczególnym stopniu dotyczyć gatunków długowiecznych, tych o niskim poziomie rozrodczości lub gatunków rzadkich czy też gatunków, których stan ochrony określany jest jako „narażony” (takich jak orły, sępy i różne gatunki nietoperzy). Najnowsze dowody wskazują na to, że farmy wiatrowe umiejscowione z dala od obszarów o dużym zagęszczeniu gatunków dzikich zwierząt lub obszarów mających znaczenie dla gatunków dzikiej fauny i flory powodują stosunkowo niską śmiertelność.


- Zakłócenie i przemieszczenie: Zakłócenie może prowadzić do przemieszczenia lub wyłączenia siedliska, a tym samym spowodować jego porzucenie. Ryzyko to może dotyczyć ptaków, nietoperzy i ssaków morskich. Przemieszczenie gatunków z obszarów farm wiatrowych i obszarów przyległych może nastąpić na skutek oddziaływania wizualnego, poziomu hałasu czy wibracji. Zakłócenie może również wynikać ze wzmożonej działalności człowieka podczas robót budowlanych i prac remontowych lub być spowodowane otwarciem dostępu do danego obszaru dla ogółu społeczeństwa za sprawą budowy nowych dróg dojazdowych itd. Skala i poziom zakłócenia określa stopień intensywności oddziaływania, a podobnie jest z dostępnością i jakością innych odpowiednich siedlisk w pobliżu, w których mogłyby zadomowić się wyparte gatunki zwierząt.

- Efekt bariery: Farmy wiatrowe, zwłaszcza te duże obejmujące dziesiątki pojedynczych

turbin wiatrowych, mogą wymuszać na ptakach lub ssakach zmianę kierunku zarówno podczas migracji, jak i, na bardziej lokalnym szczeblu, podczas regularnego żerowania. Kwestia tego, czy jest to rzeczywiście problem, zależy od szeregu czynników takich jak: rozmiar farmy wiatrowej, odległości pomiędzy turbinami, stopień przemieszczenia gatunków i ich zdolności kompensacyjne w zakresie wzmożonego wydatkowania energii, a także stopień zakłócenia trybu życia w związku ze spowodowanym oddaleniem miejsc żerowania, odpoczynku i wylęgu.

- Utrata siedlisk lub ich pogorszenie. Skala utraty bezpośredniego siedliska wynikająca z budowy farm wiatrowej i towarzyszącej jej infrastruktury zależy od rozmiaru, umiejscowienia i konfiguracji przedsięwzięcia. Zajęty pod zabudowę teren może sam w sobie być stosunkowo niewielki, ale oddziaływanie może rozciągać się na większy obszar w przypadku gdy inwestycja koliduje z modelami hydrologicznymi lub procesami geomorfologicznymi. Znaczenie utraty siedliska zależy od rzadkości siedliska, którego dotyczy oddziaływanie, i jego podatności na zagrożenia (np. torfowiska wierzchowinowe lub wydmy piaskowe) lub znaczenie tego siedliska jako miejsca żerowania, wylęgu lub zimowania gatunków, zwłaszcza tych, których ochrona ma znaczenie dla Europy. Należy także wziąć pod uwagę potencjalną rolę niektórych siedlisk stanowiących część korytarzy ekologicznych lub ostoi istotnych dla rozprzestrzeniania się i migracji, a także dla bardziej lokalnych wędrówek pomiędzy np. miejscami żerowania i gniazdowania.

3.4 Potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na wybrane gatunki i siedliska Poniższe podrozdziały opisują rodzaje potencjalnego oddziaływania, które farmy wiatrowe mogą wywierać na konkretne kategorie gatunków, takie jak ptaki, nietoperze czy ssaki morskie, a także na niektóre narażone typy siedlisk. Przedstawione informacje pochodzą z kompleksowej analizy najnowszej literatury naukowej. Tabele poglądowe znajdują się w załącznikach II–IV i obejmują te gatunki ptaków, nietoperzy i ssaków morskich, które uważane są za szczególnie narażone na oddziaływanie farm wiatrowych. W załączniku V przedstawiono bardziej szczegółowe informacje na temat potencjalnego i potwierdzonego oddziaływania na niektóre gatunki. Pomimo iż baza wiedzy na temat potencjalnego oddziaływania poszczególnych farm wiatrowych na niektóre gatunki (zwłaszcza ptaki i nietoperze) szybko się rozrasta i dostępna jest obecnie w tym względzie pokaźna dokumentacja badawcza, należy przyznać, że baza wiarygodnych danych naukowych w dalszym ciągu jest skromna55 i brakuje nadal długofalowych badań, które mogłyby stanowić podstawę przeprowadzania ocen oddziaływania i zagrożeń.

55

Np. Stewart i in. (2007).


Istotna część informacji pochodzić będzie z badań i działań monitorujących podejmowanych w odniesieniu do istniejących i przyszłych instalacji wiatrowych. Podobnie jak naukowcy i organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną przyrody podmioty odpowiedzialne za realizację i planowanie przedsięwzięć w zakresie stawiania farm wiatrowych mają do odegrania kluczową rolę w budowaniu bazy wiedzy na temat oddziaływania farm wiatrowych na różnorodność biologiczną i sposobów eliminowania lub łagodzenia tego oddziaływania. Taka współpraca i wymiana informacji niesie ze sobą wielorakie korzyści nie tylko dla naukowców, ale także dla samego sektora: lepsza baza wiedzy naukowej ostatecznie prowadzić będzie do sprawniejszego i szybszego procesu decyzyjnego.

3.4.1 Potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na ptaki Potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na ptaki jest oddziaływaniem, które zostało najbardziej gruntownie przestudiowane. Jak już wspomniano wyżej, w przypadku wystąpienia oddziaływania z reguły udaje się zakwalifikować do przynajmniej jednej z poniższych kategorii:

Śmiertelność w wyniku zderzeń z instalacjami wiatrowymi Przypadki obrażeń i zejść śmiertelnych wiążą się głównie ze zderzeniami z łopatami wirników lub innymi elementami infrastruktury w ich pobliżu, takimi jak napowietrzne przewody. Pomimo iż coraz więcej dowodów wskazuje na to, że ryzyko kolizji jest w większości przypadków raczej niskie, to istnieją warte odnotowania wyjątki, które muszą jednak zostać wzięte pod uwagę, zwłaszcza w odniesieniu do rzadkich gatunków, takich jak duże ptaki drapieżne, które i tak są już zagrożone, a wywołane działalnością farm wiatrowych podniesienie ich poziomu śmiertelności może być dodatkowym czynnikiem ryzyka. Znaczący odsetek przypadków śmiertelnych w wyniku zderzenia ma miejsce głównie na obszarze topograficznych „wąskich gardeł”, gdzie wędrowne lub lokalne ptaki przelatują przez stosunkowo wąski obszar, np. górskie przełęcze lub przesmyki pomiędzy zbiornikami wodnymi. Innymi miejscami stanowiącymi potencjalne zagrożenie są górskie zbocza, w pobliżu których występują wznoszące prądy powietrza unoszące ptaki w górę, oraz mokradła lub płytkie morza, które przyciągają dużą liczbę ptactwa znajdującego tam pożywienie i miejsce odpoczynku. Również korytarze przelotowe pomiędzy miejscami żerowania, odpoczynku i terenami lęgowymi są obszarami szczególnie narażonymi na zagrożenia56. Coraz częściej jednak obserwuje się także wśród różnych gatunków oznaki aktywnego unikania niebezpiecznych obszarów57. Wzrost poziomu śmiertelności może także mieć charakter sezonowy, np. podczas wiosennych i jesiennych wędrówek, kiedy to zbiorowiska ptaków zwykle znacząco się powiększają. Może on także wzrastać w czasie wiosennych lotów zalotnych poprzedzających okres godowy, podczas obrony terenu lęgowego lub poszukiwania pożywienia dla piskląt. Inne czynniki mające wpływ na poziom ryzyka zderzeń obejmują wysokość lotu danego gatunku, rodzaj przelotu (migracja lub lokalne przeloty na miejsce żerowania i z powrotem przez obszar farmy wiatrowej), tryb życia, warunki pogodowe, topografię terenu oraz rozmiary i kształt turbin wiatrowych. Potencjalne zwiększenie ryzyka kolizji, np. podczas słabej widoczności, mgły lub deszczu, może jednak również być częściowo zrównoważone mniejszą liczbą przelotów w takich warunkach58.

56

Np. EEA (2009) oraz zawarte w publikacji odniesienia bibliograficzne. 57

Np. Hötker (2005, 2006), Petersen i in. (2006), Masden i in. (2009). 58

Np. Drewitt i Langston (2006) oraz zawarte w publikacji odniesienia bibliograficzne.


Niektóre gatunki są bardziej narażone na ryzyko niż inne, a skutki prawdopodobnie należałoby umieścić gdzieś pomiędzy dwiema skrajnościami w postaci śmiertelności addytywnej – wzrost ogólnego poziomu śmiertelności – lub śmiertelności kompensującej – zastąpienie innych przyczyn śmiertelności. Jednak w związku z tym, że niektóre gatunki szczególnie narażone na ryzyko są gatunkami długowiecznymi z niskim corocznym przyrostem naturalnym i późnym wiekiem osiągania dojrzałości, należy stwierdzić, że mogą one być szczególnie wrażliwe na śmiertelność addytywną59. Pomimo iż bezpośrednia dokumentacja naukowa dotycząca oddziaływania farm wiatrowych jest wciąż skąpa, to istnieją jednak przesłanki pozwalające stwierdzić, że śmiertelność addytywna może stanowić dla ptaków drapieżnych szczególne zagrożenie60. Specjalną uwagę należy także poświęcić populacjom nielicznych i narażonych gatunków, które już mają status zagrożonych w związku z innymi czynnikami związanymi z działalnością człowieka, takimi jak utrata siedlisk61. Dotyczy to gatunków wyszczególnionych w załączniku I do dyrektywy ptasiej, takich jak gatunki ptaków drapieżnych i morskich. Rosną także obawy (choć nie ma jak dotąd wystarczających dowodów) w odniesieniu do wędrujących nocą ptaków wróblowych62.

Farmy wiatrowe a ryzyko śmiertelnych zderzeń wśród ptaków drapieżnych Potencjalne ryzyko zderzeń różnych gatunków ptaków drapieżnych z niewłaściwie umiejscowionymi farmami wiatrowymi budzi szczególne obawy. Przykładowo w Hiszpanii odnotowano znaczące poziomy śmiertelności na obszarach farm wiatrowych wśród populacji np. sępa płowego (Gyps fulvus), ścierwnika białego (Neophron percnopterus) i pustułki zwyczajnej (Falco tinnunculus)

63, a w Niemczech

i Norwegii – wśród populacji bielika (Haliaeetus albicilla), a także w samych Niemczech – wśród populacji kani rudej (Milvus milvus)

64.

Jednocześnie liczebność niektórych z tych gatunków, takich jak bielik czy kania ruda, zwiększyła się na wielu obszarach Europy w ostatnich dziesięcioleciach w wyniku usunięcia dawnych zagrożeń i problemów, np. zmniejszenie poziomu narażenia tych gatunków na substancje toksyczne czy ich nielegalnego prześladowania. Biorąc jednak pod uwagę to, że wiele z tych gatunków to gatunki długowieczne, osiągające dojrzałość w późnym wieku i charakteryzujące się niskim rocznym przyrostem naturalnym, należy poważnie podchodzić do wszelkich dodatkowych czynników mających wpływ na zwiększenie śmiertelności dorosłych osobników. Nawet jeśli aktualne analizy wskazują, że śmiertelność w wyniku zderzeń z farmami wiatrowymi jest niska w porównaniu z innymi czynnikami i nie wpłynęła negatywnie na ogólne zmiany liczebności populacji, to potencjalne ryzyko kolizji wciąż wymaga badań na podstawie indywidualnych przypadków, a w przyszłych zagrożeniach również należy uwzględniać potencjalne oddziaływanie skumulowane spodziewanej coraz większej liczby farm wiatrowych w ciągu najbliższych 10–20 lat

65.

59

Np. Sæther i Bakke (2000) w zakresie ogólnych wniosków. 60

Np. Analiza demograficzna populacji orła przedniego Aquila chrysaetos na obszarze zasobów wiatrowych Altamont Pass w Kalifornii wykazała, że śmiertelność wynikająca ze zderzeń miała charakter addytywny w stosunku do innych śmiercionośnych przyczyn (Hunt i Hunt (2006)), a model populacji ścierwnika białego (Neophron perconpterus) wykazał, że liczebność populacji spadała, a okres przed całkowitym wyginięciem skracał się, kiedy w obliczeniach uwzględniono śmiertelność w wyniku zderzeń z farmami wiatrowymi (Carrete i in. 2009).

61 Np. Drewitt i Langston (2008).

62 Np. Sterner i in. (2007), Drewit i Langston (2008), zob. też załącznik V.

63 Np. Barrios i Rodrígues (2004, 2007), Lekuona i Ursúa (2007), Carrete i in. (2009).

64 Hötker i in. (2006), także Follestad i in. (2007) oraz Bevanger i in. (2008) w odniesieniu do populacji bielika występującej wzdłuż wybrzeża Norwegii.

65 Np. w odniesieniu do populacji kani rudej w Niemczech (Rasran i in. 2009).


Właściwe umiejscowienie farm wiatrowych jest przede wszystkim kwestią wyboru właściwego obszaru i unikania terenów mających istotne znaczenie dla ptaków drapieżnych. Dotyczy to nie tylko obszarów o wysokim stopniu zagęszczenia gatunków drapieżnych, ale ma również związek z sezonowością – często ryzyko zwiększa się wiosną, podczas okresu lęgowego i jesienią – oraz z warunkami pogodowymi i topografią terenu. W oparciu o dostępne obecnie wiedzę i doświadczenie nie ma możliwości przedstawienia ostatecznych wniosków, ale w wielu analizach zaleca się, aby na obszarach występowania gatunków drapieżnych unikać umiejscawiania instalacji wiatrowych na szczytach wzniesień o łagodnych zboczach (gdzie prądy wznoszące mogą być słabsze, co znacznie obniża zdolności manewrowe szybujących ptaków)

66. Jednak ze względu na to, że lokalne warunki różnią się

znacznie na poszczególnych obszarach, decyzje należy podejmować jedynie po przeprowadzeniu ocen opartych na starannych analizach pojedynczych przypadków.

Śmiertelność w wyniku zderzeń jest zwykle mierzona poprzez poszukiwanie padłych osobników, ale metoda ta może prowadzić do niedoszacowania, zwłaszcza w odniesieniu do małych ptaków, gdyż można je łatwo przeoczyć lub szybko padają łupem padlinożerców. Stosowanie modeli może pomóc w uzyskaniu bardziej rzetelnych szacunków, choć są one w dużej mierze uzależnione od wiarygodnych danych zebranych w terenie i poprawnej oceny stopnia unikania danego obszaru przez ptactwo67. Ostatnio zaproponowano, aby jako wskaźnik stosować ryzyko zderzenia na megawat (MW). W obliczu rosnącej liczby turbin wiatrowych wskaźnik ten może okazać się bardziej odpowiednim lub miarodajnym narzędziem68. Prowadzenie monitoringu i oceny śmiertelności w wyniku zderzeń w morskich farmach wiatrowych jest jeszcze trudniejsze niż w przypadku instalacji lądowych w związku z oczywistym faktem, że praktycznie nigdy nie ma możliwości znalezienia padłych osobników. W zamian testowano więc techniki takie jak detekcja radarowa, systemy termowizyjnej detekcji zwierząt (TADS) oraz detekcja akustyczna69. Alternatywnym podejściem mającym na celu obejście tego problemu jest ocena „oznak podatności” danego gatunku70.

Zakłócenie i przemieszczenie Zakłócenia trybu życia ptactwa, prowadzące do przemieszczenia gatunków lub porzucenia siedlisk, co jest równoznaczne z zaprzestaniem ich wykorzystywania, jest kwestią, która może dotyczyć zarówno lądowych, jak i morskich instalacji wiatrowych. Takie pośrednio śmiercionośne czynniki mogą prowadzić do utraty ogólnej kondycji, co pod pewnymi względami jest bardziej zdradzieckie niż bezpośrednie przyczyny śmiertelności dla populacji jako całości, gdyż może upłynąć pewien czas, zanim wykryty zostanie jakikolwiek wpływ na jej liczebność71. Zakłócenia mogą być wywołane zmianami wizualnymi, hałasem lub wibracjami związanymi z samymi turbinami wiatrowymi lub innymi działaniami w zakresie utrzymania farm wiatrowych, takimi jak np. wykorzystywanie pojazdów, łodzi czy helikopterów. Ponadto towarzysząca instalacjom wiatrowym infrastruktura drogowa ułatwia do nich dostęp, ale z kolei zwiększa ogólny poziom powodowanych zakłóceń. Skutki są różne i zależą od poszczególnych gatunków, pór roku i charakterystyki danego obszaru. Są one również uzależnione od znaczenia danego obszaru dla tych gatunków i dostępności w pobliżu innych odpowiednich siedlisk, w których mogłyby zadomowić się ptaki wyparte ze swojego terenu.

66

Np. de Lucas i in. (2008) w odniesieniu do sępa płowego. 67

Band i in. (2007), Chamberlain i in. (2006). 68

Np. Drewitt i Langston (2008). 69

Np. Desholm i in. (2006). 70

Np. Garthe i Hüppop (2004), Desholm (2009). 71

Langston i Pullan (2003).


Uważa się, że w mniejszym stopniu wpływa to na ptaki lęgowe niż na ptaki żerujące lub odpoczywające72, choć w najnowszych badaniach sugeruje się, że teza ta nie jest prawdziwa we wszystkich przypadkach73. Niektóre gatunki ptaków brodzących przywiązują się do swego siedliska, co oznacza, że ich przywiązanie do danego miejsca jest tak silne, że będzie miało nadrzędne znaczenie w stosunku do potencjalnej reakcji na zmianę. W związku z tym stwierdzenie realnego oddziaływania może nie być rzeczą oczywistą, dopóki nowe osobniki nie zastąpią starszych74. Jednak także i w tej sytuacji analizie należy poddać indywidualne przypadki.

Dlatego też istnieje potrzeba przeprowadzania większej liczby długofalowych badań monitorujących w odniesieniu do potencjału poszczególnych gatunków w zakresie dostosowywania się do zmian i odzyskiwania równowagi. Pierwsze systematycznie prowadzone badania wskazywały, że liczebność lokalnych populacji różnych gatunków z czasem spada (np. wśród ptaków wodnych i brodzących na terenach postoju i zimowania) i że nie istnieją żadne rozstrzygające przesłanki świadczące o ich przystosowaniu się75, podczas gdy niedawno opublikowane wyniki długofalowych badań wskazują, że różne gatunki mogą się przystosować zarówno na obszarach lądowych, jak i morskich76. Z obecnego stanu wiedzy wynika, że zakłócenie prowadzące do przemieszczenia być może powinno być uwzględniane w ocenie oddziaływania farm wiatrowych w zależności od występujących na danym obszarze gatunków i umiejscowienia instalacji. Należy także pamiętać, że nawet jeśli obszar położony w zasięgu oddziaływania pojedynczej farmy wiatrowej może być niewielki w stosunku do całkowitej dostępności siedlisk pełniących funkcje miejsc wylęgu, żerowania, postoju czy zimowania, to skumulowane oddziaływanie większej liczby farm wiatrowych może być znaczące.

Efekt bariery Istnieje potencjalne ryzyko, że farmy wiatrowe umiejscowione wzdłuż szlaków migracyjnych i tras przelotów lub, na bardziej lokalnym szczeblu, wzdłuż regularnych tras pomiędzy terenami żerowania, odpoczynku czy wylęgu mogą stanowić przeszkodę dla przemieszczenia się gatunków. Zjawisko unikania farm wiatrowych zostało udokumentowane w przypadku wielu gatunków ptaków, zwłaszcza ptaków wodnych i wróblowych. Poszczególne sposoby reagowania są w dużej mierze uzależnione od danego gatunku. Za dnia ptaki mogą mijać farmy wiatrowe w odległości 100–3000 m, a w nocy dystans ten najczęściej jest mniejszy77. Mimo iż krótkoterminowa korzyść wynikająca z unikania jest oczywista, gdyż zostaje wyeliminowane ryzyko powodującego obrażenia lub śmierć zderzenia, to nadkładanie drogi może pociągnąć za sobą wzmożone wydatkowanie energii i stratę czasu, które teoretycznie mogą, w perspektywie długoterminowej, negatywnie wpłynąć na kondycję ptaków i odbić się na ich zdolności do przetrwania i rozrodu. Przeglądy dostępnej literatury przedmiotu wskazują jednak, że nie zostało potwierdzone, aby efekt bariery miał znaczący wpływ na kondycję ptasich populacji78, choć nie wolno lekceważyć potencjalnego oddziaływania skumulowanego,

72

Np. Hötker i in. (2005, 2006). 73

Np. Pearce-Higgins i in. (2009). 74

Np. Drewitt i Langston (2006). 75

Stewart i in. (2004). W przeglądzie badań trwających przez okres dłuższy niż jedna pora roku odnotowano taką samą liczbę ptaków pojawiających się bliżej farm wiatrowych wraz z upływem czasu (przesłanka świadcząca o przystosowaniu się) co ptaków pojawiających się na obszarach dużo bardziej od nich oddalonych (przesłanka świadcząca o braku przystosowania lub nawet wzmożonej podatności na zakłócenie; Hötker i in. 2006).

76 Np. Petersen i Fox (2007), Madsen i Boertmann (2008).

77 Np. Drewitt i Langston (2006) oraz zawarte w publikacji odniesienia bibliograficzne.

78 Np. Drewitt oraz Langston (2006).


np. w przypadku gdy większa liczba farm wiatrowych umiejscowiona jest wzdłuż szlaku migracyjnego79. Na zwiększenie ryzyka powstawania efektu bariery może także mieć wpływ kształt farmy wiatrowej, np. jej rozmiar, ustawienie turbin w szeregu czy odległości między nimi. Zmiana konfiguracji elementów farmy wiatrowej może zatem stanowić potencjalnie istotny środek łagodzący.

Utrata siedlisk lub ich pogorszenie Utrata ptasich siedlisk lub wyrządzanie w nich szkód zależy od lokalnych uwarunkowań oraz wielkości obszaru zajętego pod budowę farmy wiatrowej i towarzyszącej jej infrastruktury. Bezpośrednia utrata siedliska może także mieć charakter addytywny w stosunku do wyłączenia w wyniku zakłócenia. Infrastruktura lądowa obejmująca podstawy turbin, podstacje, drogi dojazdowe itp. mogłaby, w przypadku niewłaściwego umiejscowienia, powodować bezpośrednią utratę siedlisk lęgowych lub żerowisk niektórych gatunków ptaków80. W przypadku morskich instalacji wiatrowych bezpośrednia utrata siedlisk może być zjawiskiem występującym w stosunkowo mniejszej skali. Niemniej jednak coraz częściej spotykane duże farmy wiatrowe, zwłaszcza te umiejscowione na terenach żerowania ptaków, takich jak piaszczyste mielizny w płytkich wodach, mogą stanowić zagrożenie dla niektórych gatunków, zwłaszcza w okresie wiosennych lub jesiennych migracji, kiedy ptactwo skupia się w bardzo licznych zbiorowiskach81. W niektórych badaniach wskazywano korzyści płynące z unikania umiejscawiania inwestycji w otulinach np. obszarów gniazdowania, odpoczynku lub żerowania ptactwa82. Mimo iż są to często jedynie przybliżone szacunki, to mogą one jednak przydać się wykonawcom i innym podmiotom, gdyż mogą dać pewien pogląd np. na obszar, który mógłby zostać objęty oceną oddziaływania, lub na obszary, na które należy zwrócić szczególną uwagę podczas przygotowywania planu lub przedsięwzięcia inwestycyjnego. 3.4.2 Potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na nietoperze Obawy dotyczące potencjalnego oddziaływania farm wiatrowych na gatunki nietoperzy nasiliły się w ostatnich latach, zwłaszcza w odniesieniu do ryzyka zderzeń z łopatami wirnika lub wieżą turbiny, a także w związku z barotraumą wywoływaną przez gwałtowne zmniejszenie ciśnienia atmosferycznego wokół obracających się łopat wirnika83. Nietoperze mają niski poziom rocznego przyrostu naturalnego oraz wysoką średnią długość życia, tak więc nawet niewielka dodatkowa śmiertelność może stanowić dla nich zagrożenie. Przegląd rodzajów oddziaływania (z wyjątkiem barotraumy) związanych z umiejscowieniem i działalnością farmy wiatrowej znajduje się w tabeli 3, a szczegółowe informacje dotyczące gatunków podsumowane są w załączniku IV.

79

Masden i in. (2009). 80

Np. Pearce-Higgins i in. (2009). 81

2-5% łącznego obszaru pod inwestycje wokół duńskich morskich turbin wiatrowych (Fox i in. 2006), choć istnieją przesłanki świadczące o niedawnych powrotach do siedlisk (Petersen i in. 2007).

82 Np. Bright i in. (2006, 2009), LAG-VSW (2007).

83 Np. Cryan i Barcley (2009). W wyniku barotraumy uszkadzane są tkanki zawierających powietrze organów w następstwie gwałtownej lub nadmiernej różnicy ciśnień; barotrauma płuc to uszkodzenie tego organu w następstwie rozszerzania się w nim pęcherzyków powietrza, które nie zostało odprowadzone na zewnątrz podczas wydechu (Baerwald i in. 2008).


Typowy roczny cykl życia nietoperzy obejmuje okres ich aktywności (kwiecień – październik/listopad) oraz okres, w którym zwykle są mniej aktywne lub zapadają w stan hibernacji (listopad – marzec). Nietoperze przemieszczają się lub migrują głównie pomiędzy obszarami letnich kryjówek i miejscami zimowej hibernacji. Wybór odpowiedniego czasu na migrację jest inny w przypadku każdego gatunku w zależności od położenia geograficznego i zmienia się także w poszczególnych latach w zależności od warunków pogodowych, ale w kilku badaniach wykazano, że największa śmiertelność ma miejsce późnym latem i jesienią podczas rozproszenia i migracji oraz że gatunki wędrujące mogą być szczególnie podatne na zagrożenia84. Powszechnie uważa się, że nietoperze posługują się echolokacją w celu unikania turbin wiatrowych, ale w rzeczywistości nie mogą tego robić ze względu na konieczność oszczędzania energii podczas przemierzania długich dystansów na otwartych terenach85. Najwyższy odsetek kolizji został odnotowany wokół farm wiatrowych położonych w pobliżu lasów, ale udokumentowano również zderzenia nietoperzy z turbinami stojącymi na odsłoniętych obszarach, a nawet z turbinami instalacji morskich. Potencjalne umiejscowienie instalacji wiatrowych na ważnych obszarach służących jako miejsce hibernacji, gdzie nietoperze masowo żerują przed hibernacją i po niej, powinno zostać poddane starannej ocenie, a najlepszym rozwiązaniem jest unikanie takich lokalizacji, jeśli stwierdzono, że pociągnie to za sobą znaczący negatywny wpływ. Różnorodność elementów krajobrazu mających znaczenie dla zbiorowisk rozmaitych gatunków nietoperzy także powinna zostać uwzględniona pod kątem ryzyka kolizji. Należy w tym względzie wziąć pod uwagę liniowe elementy krajobrazu, takie jak lasy86 czy szpalery krzewów, a także cieki wodne, mokradła, bagna i podmokłe łąki z przylegającymi do nich obszarami płytkich jezior słono- lub słodkowodnych87. Te elementy krajobrazu mogą być wykorzystywane jako korytarze siedliskowe służące przelotom pomiędzy terenami żerowania, rozrodu lub odpoczynku.

84

Rodrigues i in. (2008) oraz zawarte w publikacji odniesienia bibliograficzne. 85

Keeley i in. (2001). 86

Np. zaleca się 200-metrową strefę wzdłuż ściany lasu (Rodrigues i in. 2008); zob. też Mitchell-Jones i Carlin (2009) w odniesieniu do zaleceń dotyczących minimalizacji szkodliwego wpływu np. poprzez dostosowanie rozmieszczenia turbin w stosunku do otaczających je ścian lasu, lokalizacji kryjówek nietoperzy itp.

87 Np. Brinkmann i in. (2006), Ahlén (2008), Rodrigues i in. (2008).


Tabela 3: Przegląd możliwego oddziaływania na nietoperze (wyjątek z opracowanych przez EUROBATS wytycznych dotyczących uwzględniania nietoperzy w inwestycjach wiatrowych)

88

Potencjalne oddziaływanie na nietoperze związane z lokalizacją

Oddziaływanie

Okres letni

Podczas wędrówki

Utrata żerowisk podczas budowy dróg dojazdowych, fundamentów itp.

Oddziaływanie niewielkie do umiarkowanego, zależnie od miejsca i obecnego w nim gatunku.

Niewielkie oddziaływanie.

Utrata miejsc odpoczynku w wyniku budowy dróg dojazdowych, fundamentów itp.

Prawdopodobnie wpływ wysoki do bardzo wysokiego, zależnie od lokalizacji i obecnego na danym obszarze gatunku.

Oddziaływanie duże do bardzo dużego, np. utrata miejsc kojarzenia.

Potencjalne oddziaływanie związane z funkcjonowaniem farmy wiatrowej

Oddziaływanie

Okres letni

Podczas wędrówki

Emisja ultradźwięków. Prawdopodobnie niewielkie oddziaływanie.

Prawdopodobnie niewielkie oddziaływanie.

Utrata żerowisk wynikająca z omijania terenu przez nietoperze.

Oddziaływanie umiarkowane do dużego.

Prawdopodobnie niewielki na wiosnę, a umiarkowany do dużego na jesieni i podczas okresu hibernacji.

Utrata lub przesunięcie korytarzy przelotowych.

Oddziaływanie umiarkowane. Niewielkie oddziaływanie.

Zderzenie z wirnikami. Oddziaływanie niewielkie do dużego, zależnie od gatunku.

Oddziaływanie duże do bardzo dużego.

Utrata siedlisk lub ich pogorszenie może wystąpić w przypadku, gdy turbina wiatrowa umiejscowiona jest w lesie lub w jego pobliżu a las ten jest siedliskiem nietoperzy, albo na bardziej odsłoniętych terenach pełniących funkcję żerowisk. Wycinka drzew pod budowę instalacji wiatrowych i towarzyszącej im infrastruktury nie tylko prowadzi do potencjalnej utraty siedliska przez nietoperze, ale może także spowodować powstanie nowych liniowych elementów krajobrazu, które przyciągną nietoperze poszukujące pożywienia właśnie w pobliże turbin wiatrowych. Powstało wiele hipotez dotyczących powodów, dla których nietoperze są rzeczywiście przyciągane przez turbiny wiatrowe89. Wyjaśnieniem, które zdobyło szeroką akceptację, jest teza, iż wokół turbin wiatrowych – zarówno tych lądowych, jak i morskich – mogą występować duże zbiorowiska owadów wabione wydzielanym przez turbiny promieniowaniem cieplnym. Przy sprzyjających warunkach pogodowych nietoperze, a także kilka gatunków owadożernych ptaków wróblowych, mogą być przyciągane do tych zbiorowisk owadów90. Wybór odpowiedniego czasu na budowę farmy wiatrowej także ma potencjalnie istotne oddziaływanie na pewne gatunki nietoperzy w przypadku, gdy np. roboty budowlane zakłócają ich tryb żerowania lub prowadzone są w okresie wędrówek i rozproszenia. Dlatego też wybór czasu na budowę wymaga wiedzy o miejscowych gatunkach nietoperzy i zrozumienia ich rocznego cyklu życiowego91.

88

Rodrigues i in. (2008). 89

Np. Kunz i in. (2007a), Cryan i Barcley (2009). 90

Np. Ahlén i in. (2007, 2009). 91

Rodrigues i in. (2008).


3.4.3 Modernizacja turbin farm wiatrowych Na chwilę obecną istnieje bardzo ograniczona baza danych naukowych na temat tego, w jaki sposób zagrożenia związane ze śmiertelnymi zderzeniami z instalacjami wiatrowymi mogą się zmienić pod wpływem modernizacji turbin, tj. zastąpienia istniejących turbin mniejszą liczbą większych i bardziej wydajnych energetycznie modeli. Doświadczenia zebrane do tej pory w Europie i Ameryce Północnej wskazują, że modernizacja turbin zmniejszyła ryzyko zderzeń ptaków, ale zwiększyła ryzyko zderzeń nietoperzy92. Wyższe wieże turbin nie wydają się mieć żadnego wpływu na ptaki, ale zwiększają zagrożenie dla nietoperzy, ponieważ wędrujące nocą nietoperze mogą latać na niższych wysokościach niż ptaki, a nowe i większe turbiny mogą powodować zakłócenia w przestrzeni powietrznej wykorzystywanej przez nietoperze. 3.4.4 Potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na zwierzęta morskie

Morskie farmy wiatrowe mogą oddziaływać na ssaki morskie (foki i walenie) na kilka sposobów. Zagrożenie hałasem na morzu stało się przedmiotem szczególnej uwagi, ponieważ może ono skutkować przemieszczeniem zwierząt, zakłócać ich normalny tryb życia, a w przypadku bardzo wysokiego poziomu hałasu może powodować fizyczne obrażenia. Na etapie robót budowlanych hałas i wibracje wytwarzane podczas palowania z wykorzystaniem kafarów lub w czasie innych prac mogą wpływać na zwierzęta na dużym obszarze93. Monitoring zachowania fok i morświnów (Phocoena phocoena) w pobliżu farm wiatrowych w Nysted i Horns Rev w Danii wykazał, że palowanie z użyciem kafarów tymczasowo odstraszyło zwierzęta od tego obszaru. Na późniejszym etapie budowy i podczas działalności elektrowni nie odnotowano żadnego wpływu na liczebność populacji fok na tym obszarze. W przypadku morświnów zaobserwowano istotny, choć krótkotrwały wpływ prac z wykorzystaniem kafarów. W Horns Rev zarejestrowano nieznaczny spadek liczebności populacji morświna podczas budowy farmy wiatrowej, a podczas jej działalności nie odnotowano żadnego wpływu. W Nysted odnotowano wyraźny spadek liczebności podczas budowy i funkcjonowania farmy, a oddziaływanie to wciąż jest widoczne po dwóch latach działalności, ale istnieją przesłanki świadczące o wolnym i stopniowym powrocie do siedlisk94. Podczas pracy turbin do wody bez przerwy emitowane są dźwięki i wibracje, które potencjalnie mogą zakłócać komunikację oraz zwyczaje żerowania zwierząt. Morświny i inne walenie w ogromnej mierze wykorzystują echolokację jako narzędzie do nawigacji i poszukiwania pożywienia. Długoterminowe oddziaływanie wydaje się przybierać różne formy w zależności od miejsca. Hałas związany z pracą turbin jest wyraźnie słyszalny przez niektóre ssaki morskie, ale w przeciwieństwie do hałasu związanego z używaniem kafarów, jego oddziaływanie wydaje się niewielkie i ma zasięg lokalny95, aczkolwiek trudno jest wyciągać uogólnione wnioski na podstawie ograniczonej liczby przeprowadzonych badań. W przypadku różnych gatunków ryb, takich jak łosoś szlachetny, hałas związany z pracą turbin może być przez nie słyszalny w odległości kilku kilometrów. Może on mieć potencjalnie zabójczy wpływ na wczesnych etapach życia i nieść z sobą zagrożenie w postaci zagłuszania komunikacji międzygatunkowej, choć szacuje się, że oznaki stresu behawioralnego i fizjologicznego mogą wystąpić jedynie w bardzo bliskim sąsiedztwie96.

92

Np. Hötker (2006), Barclay i in. (2007), Smallwood i Karas (2009). 93

Np. Thomsen i in. (2006), Nedwall i in. (2007), Diedrichs i in. (2008) 94

Np. Inger i in. (2009) w odniesieniu do ostatniego przeglądu. 95

Madsen i in. (2006). 96

Np. Keller i in. (2006), Thomsen i in. 2006).


Proponowano różne środki łagodzące mające zmniejszyć potencjalny szkodliwy wpływ wywierany przez hałas związany z wykorzystaniem kafarów97 (zob. podrozdział 5.5.4 dla bardziej szczegółowych informacji).

Kolejnym możliwym oddziaływaniem turbin wiatrowych na morską różnorodność biologiczną jest tzw. „efekt rafy”. Podwodne elementy konstrukcyjne mogą funkcjonować jako sztuczne rafy, a fundamenty mogą zostać skolonizowane przez algi i epifaunę. Może to prowadzić do zmiany charakterystyki rozmieszczenia miejscowych gatunków i struktury biologicznej na szczeblu lokalnym98. Efekt rafy może w pewnych okolicznościach zwiększyć poziom różnorodności, choć w niektórych badaniach wskazuje się także na ryzyko związane z możliwością rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych99. Należy jednak pamiętać o tym, że zmiana w zbiorowiskach siedlisk lub gatunków nadal może mieć szkodliwy wpływ na założenia ochrony danego obszaru. W takim przypadku bez znaczenia jest to, jak bardzo wzrośnie poziom różnorodności, gdyż wpływ w dalszym ciągu będzie szkodliwy. Wzrost temperatury w pobliżu przewodów elektrycznych także wzbudził zainteresowanie w związku z jego wpływem na organizmy bentosowe, a także zwiększonym ryzykiem zatrucia jadem kiełbasianym. Oddziaływanie zasadniczo powinno jednak być minimalne, gdyż przewody zwykle położone są na maksymalnej głębokości 3 m pod dnem morskim. Większość zwierząt bentosowych żyje w górnej warstwie (5–10 cm) dna morskiego na otwartych wodach i w górnych 15 cm na obszarze równi pływowej, gdzie wzrost temperatury jest niewielki pod warunkiem, że głębokość położenia kabli jest wystarczająco duża (niektóre zwierzęta mogą jednak zakopywać się na większych głębokościach)100.

97

Zob. też sprawozdanie IUCN „Greening Blue Energy: Identifying and managing the biodiversity risks and opportunities of off shore renewable energy”, red. Dan Wilhelmsson i in. http://data.iucn.org/dbtw-wpd/edocs/2010-014.pdf

98 Np. Petersen i Malm (2006), zob. też Maar i in. (2009) w odniesieniu do szczegółowego badania w zakresie

znaczącego wpływu na lokalną dynamikę w następstwie skolonizowania fundamentów farmy wiatrowej przez omułka jadalnego (Mytilus edulis) w południowej części Morza Bałtyckiego.

99 Np. Inger i in. (2009). Niemniej jednak w przypadku obszarów Natura 2000 wszelki potencjalny efekt rafy musi

zostać poddany analizie w ramach procedury odpowiedniej oceny (zob. art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej, zob. Rozdział 5). Każdy potencjalny efekt rafy, nawet ten powodujący ogólny wzrost np. różnorodności gatunkowej na danym obszarze, nie może wpływać na spójność i stan ochrony siedlisk oraz gatunków, dla których dany obszar został wyznaczony.

100 Dane pochodzą z badań przeprowadzonych na obszarze morskiej farmy wiatrowej w Nysted w Danii, OSPAR

(2008).

Niektóre rodzaje oddziaływania związanego z farmami wiatrowymi mające potencjalny wpływ na ssaki morskie

Wysokie natężenie hałasu podczas operacji palowania, wiercenia i pogłębiania;

Wzmożony ruch statków podczas badania terenu, robót budowlanych i prac remontowych;

Zwiększony poziom mętności wody oraz wtórne zawieszenie zanieczyszczonych osadów w związku z robotami budowlanymi;

Obecność elementów strukturalnych (w tym efekt sztucznej rafy powodujący zmianę siedlisk) oraz, potencjalnie, zmiany łańcuchów pokarmowych;

Nieustanne emitowanie hałasu i wibracji podczas pracy turbin wiatrowych;

Oddziaływanie elektromagnetyczne związane z okablowaniem, które może wpływać na zdolności nawigacyjne (może to w szczególności dotyczyć ryb spodoustych);

Skutki dla zwierząt stanowiących żer, np. zmiany w trybie życia ryb. Wyjątek ze sprawozdania dotyczącego warsztatów ASCOBANS/ECS, kwiecień 2007 (Evans 2008).


Wreszcie przesył energii elektrycznej za pomocą przewodów łączących farmę wiatrową z lądem może wytwarzać pola elektromagnetyczne, które z kolei mogą zakłócać systemy orientacji w otoczeniu krótkiego i długiego zasięgu. Skutki w postaci zakłóceń mogą być szczególnie widoczne u ryb spodoustych (rekiny i płaszczki), które są w wysokim stopniu wrażliwe na oddziaływanie pół magnetycznych. Jednak z wyjątkiem kilkumetrowej strefy wokół kabli i innych urządzeń, siła tego pola jest dużo niższa niż siła ziemskiego pola magnetycznego. W przeprowadzonych do tej pory badaniach ocenia się, że oddziaływanie to jest niewielkie, choć dostępne wyniki nie są jednoznacznie rozstrzygające101.

3.4.5 Potencjalne oddziaływanie farm wiatrowych na rzadkie i zagrożone typy siedlisk Farmy wiatrowe umiejscowione na obszarze pewnych rzadkich i delikatnych typów siedlisk lub w ich pobliżu, takich jak torfowiska wierzchowinowe, mszary, mokradła, wydmy piaskowe oraz piaszczyste mielizny, mogą potencjalnie powodować utratę siedlisk lub ich pogorszenie. Obawy budzi nie tylko bezpośrednia utrata obszaru siedliska, ale także potencjalny szkodliwy wpływ na strukturę siedliska i jego funkcje ekologiczne podczas budowy i działalności instalacji wiatrowych. Wywołane w ten sposób szkody mogą znacząco oddziaływać na obszary dużo bardziej rozległe niż sam teren zajęty pod inwestycję. Zwłaszcza na obszarze torfowisk mogą zostać wyrządzone szkody związane z niewłaściwym umiejscowieniem farm wiatrowych i towarzyszącej im infrastruktury, takiej jak nowe lub ulepszone drogi dojazdowe. Szkodliwy wpływ często wynika z tego, że w inwestycji nie uwzględniono w wystarczającym stopniu warunków hydrologicznych podziemnej warstwy torfowiska. Tak więc mimo iż rzeczywisty ubytek torfu może być niewielki, to szkody wyrządzone w naturalnym systemie drenażowym torfowiska (np. rowach drenażowych itp.) może oddziaływać na dużo rozleglejszy teren i ostatecznie doprowadzić do pogorszenia stanu większego obszaru torfowisk i innych spokrewnionych siedlisk, takich jak strumienie i inne cieki wodne położone poniżej102.

Budowa farm wiatrowych na torfowiskach nachylonych i torfowiskach głębokich – przypadek farmy wiatrowej w Derrybrien

W październiku 2003 r. miało miejsce dużych rozmiarów osunięcie torfowiska na południowym zboczu góry Cashlaundrumlahan w hrabstwie Galway w zachodniej części Irlandii. Za powód osunięcia ziemi uznano roboty budowlane związane z instalacją wiatrową prowadzone na terenie torfowiska. W wyniku badania przyczyn osunięcia stwierdzono, że dwie turbiny wiatrowe oraz nowo wybudowane drogi dojazdowe przecinające torfowisko zaburzyły jego hydrologię i w konsekwencji doprowadziły do destabilizacji warstwy torfu

103.

Podobne osunięcie ziemi miało miejsce w sierpniu 2008 r. na obszarze innej budowy farmy wiatrowej w górach Stacks w hrabstwie Kerry w Irlandii. W tym przypadku także okazało się, że osunięcie nastąpiło w wyniku niewłaściwego umiejscowienia dróg dojazdowych do farmy wiatrowej przebiegających przez teren torfowiska.

101

Np. Petersen i Malm (2006), Meissner i Sordyl (2006). 102

Np. Lindsay (2007) w odniesieniu do przeglądu oddziaływania farm wiatrowych i towarzyszących im elementów infrastrukturalnych, takich jak drogi dojazdowe, na hydrologię danego obszaru. Zob. też Fagúndez (2008) oraz Fraga i in. (2008) w odniesieniu do oddziaływania na roślinność torfowisk wierzchowinowych w Hiszpanii.

103 Lindsay i Bragg (2004); bardziej zwięzły przegląd – zob. Bragg (2007).


Sprawa osunięcia ziemi w Derrybrien trafiła później do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w następstwie niezależnego dochodzenia w sprawie budowy tamtejszej farmy wiatrowej. W lipcu 2008 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

104 orzekł, że „Irlandia nie przyjęła przepisów zapewniających

przeprowadzenie oceny pozwalającej stwierdzić, czy proponowane przedsięwzięcia będą mieć znaczące skutki dla środowiska zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywy OOŚ”. Od tamtej pory nalega się, aby wykonawcy robót przy budowie farm wiatrowych przeprowadzali kompleksową ocenę zagrożeń podczas realizacji projektów przedsięwzięć budowy farm wiatrowych na torfowiskach.

Torfowiska w zasadniczy sposób przyczyniają się do wychwytywania i absorpcji dwutlenku węgla, a tym samym stanowią istotny element europejskiej strategii na rzecz łagodzenia skutków zmiany klimatu. Farmy wiatrowe umiejscowione na torfowiskach, w których zmagazynowane są duże ilości dwutlenku węgla, mogą potencjalnie w znacznym stopniu zwiększyć straty spowodowane wzrostem zawartości CO2 w atmosferze, co z kolei będzie niweczyć wysiłki w zakresie spodziewanego ograniczenia emisji dwutlenku węgla w związku z wykorzystaniem farm wiatrowych, a także wyrządzać szkody w rzadkich siedliskach ważnych dla Europy. Oddziaływanie na proces pochłaniania dwutlenku węgla „czynnych” lub rozwijających się torfowisk może także mieć miejsce w przypadku, gdy rozwój torfowiska zostaje zatrzymany w wyniku np. zmian hydrologicznych wywołanych w związku z inwestycją. Zmiany te mogą wystąpić na etapie budowy farmy wiatrowej lub mogą się rozwijać w całym okresie jej cyklu technologicznego. Rząd Szkocji opracował metodę określania potencjalnego poziomu zwiększania lub zmniejszania się emisji dwutlenku węgla w związku z inwestycjami sektora farm wiatrowych na torfowiskach, przy uwzględnieniu takich elementów jak usuwanie torfu, drenaż, poprawa stanu siedlisk i odtworzenie obszaru105.

Inne dynamiczne systemy siedlisk, takie jak wydmy piaskowe, mokradła czy częściowo zanurzone piaszczyste mielizny również są podatne na zagrożenia wynikające z wszelkich zmian ich struktury i funkcji. Zagrożenia te mogą wynikać np. ze sprasowania gleby, wykarczowania roślinności, drenażu, reprofilowania terenu itp., co może prowadzić do poważnej erozji i pogorszenia stanu siedlisk na rozleglejszym obszarze. Skala szkód lub poziom pogorszenia stanu siedlisk zależy od rozmiaru inwestycji i precyzyjnego umiejscowienia farm wiatrowych oraz towarzyszącej im infrastruktury. 3.5 Rozróżnianie pomiędzy znaczącym a nieznaczącym oddziaływaniem Identyfikacja gatunków i siedlisk, na które potencjalnie mogą oddziaływać instalacje wiatrowe, stanowi jedynie pierwszy krok każdej oceny skutków. Następnym krokiem jest konieczność określenia, czy oddziaływanie to będzie znaczące czy nie. Procedura prawna dotycząca określania „istotności” oddziaływania wszelkich planów lub przedsięwzięć na obszary Natura 2000 opisana jest w rozdziale 5. Poniżej w skrócie objaśnione są niektóre ogólne zasady dotyczące określania poziomu „istotności” oddziaływania na gatunki dzikiej fauny i flory (niezależnie od tego, czy występują na obszarach chronionych czy nie), aby jeszcze bardziej przybliżyć znaczenie tej koncepcji.

104

Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-215/06. 105

Nayak i in. (2008); zob. też Grieve i Gilvear (2008) oraz Azkorra i in. (2008) w odniesieniu do badań poszczególnych obszarów odpowiednio w Szkocji i Hiszpanii.


Istotność oddziaływania będzie różna w zależności od:

Wielkości oddziaływania

Typu oddziaływania

Zasięgu oddziaływania

Czasu trwania oddziaływania

Natężenia oddziaływania

Okresów występowania oddziaływania

Prawdopodobieństwa wystąpienia oddziaływania

Skumulowanego oddziaływania

Ocena istotności oddziaływania, rzecz jasna, musi być przeprowadzana oddzielnie dla każdego przypadku przy uwzględnieniu gatunków i siedlisk narażonych na oddziaływanie. Utrata kilku osobników może nie mieć większego znaczenia dla niektórych gatunków i wywoływać poważne skutki dla innych, takich jak niektóre populacje orłów, sępów czy innych zagrożonych gatunków. Podobnie przemieszczenie zwierząt może znacząco osłabić ich kondycję i ostatecznie wpłynąć negatywnie na przeżywalność niektórych gatunków albo mieć jedynie ograniczone skutki dla innych gatunków, które np. mają w pobliżu wystarczającą liczbę alternatywnych siedlisk. W związku z tym wszystkie czynniki, takie jak liczebność populacji, jej rozmieszczenie, zasięg, strategia reprodukcyjna i długość życia, będą mieć wpływ na istotność oddziaływania. Przy ocenie istotności oddziaływania należy także uwzględnić właściwą skalę geograficzną. W przypadku gatunków migrujących, które wędrują na bardzo długich dystansach, oddziaływanie na konkretnym terenie może mieć skutki dla danego gatunku na dużo większym obszarze geograficznym. Podobnie w przypadku gatunków niemigrujących, które występują na rozległych terenach lub zmieniają sposób korzystania z siedlisk, może także zachodzić konieczność uwzględniania potencjalnego oddziaływania w skali regionalnej, a nie lokalnej. Powszechnym sposobem określania istotności oddziaływania jest stosowanie wskaźników kluczowych (np. opracowanych z wykorzystaniem podejścia przedstawionego na wykresie 7). Niektóre wskaźniki, takie jak wyrażony ilościowo lub procentowo stopień utraty siedliska, mogą być bardziej znaczące dla szczególnie rzadkich typów siedlisk lub siedlisk występujących na niewielkich obszarach niż dla siedlisk o innym stanie ochrony.


Czynnik ryzyka:

BODZIEC WIZUALNY – UNIKANIE OBSZARU

UTRATA / MODYFIKACJA SIEDLISKA

PRZYRODNICZEGO

ŚMIERTELNOŚĆ W

WYNIKU ZDERZEŃ

↓ ↓ ↓ ↓ ↓

Skutki fizyczne:

Efekt bariery (wpływ na wędrówki, przeloty na

żerowiska itp.).

Przemieszczenie z obszaru o idealnym

układzie żerowisk

Zniszczenie żerowisk w

miejscu postawienia

fundamentów lub zabudowy

przeciwerozyjnej

Tworzenie się nowych siedlisk na

fundamentach lub

zabudowie przeciweroz

yjnej

Zderzenia z łopatami

wirników lub innymi

elementami, a także

śmiertelność w wyniku

zawirowań powietrza

↓ ↓ ↓ ↓

↓

Skutki ekologiczne

Wydłużony

dystans przelotów

„Funkcjonalna” utrata siedlisk

„Fizyczna” utrata

siedlisk

„Fizyczne” pozyskanie

siedlisk

↓ ↓ ↓ ↓

Koszty energetyczne

Wzmożone

wydatkowanie energii

Zmniejszony poziom odzyskiwania energii lub zwiększony poziom jej

wydatkowania

Zwiększony poziom

odzyskiwania energii lub zwiększony poziom jej

wydatkowania

↓ ↓ ↓ Skutki dla kondycji:

Zmiany w poziomie rocznego przyrostu naturalnego i przeżywalności Zmniejszona

przeżywalność

↓ ↓ Skutki dla populacji:

Zmiany w ogólnej liczebności populacji

Wykres 7: Diagram przepływu opisujący w jaki sposób trzy główne czynniki ryzyka (ramki wyróżnione szarym kolorem) związane z farmami wiatrowymi wpływają na ptaki i w jaki sposób mogą one oddziaływać na ich poziom

przeżywalności i reprodukcji, a ostatecznie wywoływać zmiany w ogólnej liczebności populacji. W ramkach z pojedynczą obwódką znajdują się potencjalnie mierzalne skutki, a w ramkach z podwójną obwódką przedstawiono

procesy, dla których należy opracować modele. Mimo iż diagram dotyczy ptactwa żyjącego na obszarach morskich, przedstawione w nim podejście może znaleźć szersze zastosowanie. Źródło: Fox i in. (2006).

Diagram na rysunku 7 opisuje wzajemne powiązania czynników, które mogłyby potencjalnie i znacząco wpłynąć na np. populacje ptaków. Przedstawiono w nim, w jaki sposób skutki fizyczne, takie jak efekt bariery, przemieszczenie z miejsc żerowania, modyfikacja siedlisk i śmiertelność w wyniku zderzeń, wywołują skutki ekologiczne, takie jak wydłużone dystanse przelotów i zmieniony dostęp do siedlisk. To z kolei prowadzi do kosztów związanych ze zmianami wydatkowania energii i ilości spożywanego pokarmu, które mogą mieć negatywne skutki na ogólną kondycję, co przekłada się na zmiany poziomu przeżywalności i przyrostu naturalnego, a tym samym odbija się na ogólnej liczebności populacji106. Sprawą oczywistą jest, że każda ocena oddziaływania powinna opierać się na możliwie najbardziej rzetelnych danych. Mogą to być dane zebrane w ramach specjalnie w tym celu przeprowadzonych badań w terenie lub zawarte w różnego rodzaju prognostycznych modelach populacyjnych. W specjalnych przypadkach dane te mogą również pochodzić z kompleksowych i mających charakter badawczy programów monitorowania.

106

Proces został bardziej szczegółowo opisany w publikacji: Fox i in. (2006). Jest on przedstawiony jako „podejście modelowe”, a nie podejście stosowane regularnie przez urzędy planowania w Danii.


Poniższy przykład ukazuje, w jaki sposób tego typu program został przeprowadzony w odniesieniu do niektórych z pierwszych morskich farm wiatrowych większych rozmiarów w Danii.

Morskie farmy wiatrowe w Danii: oddziaływanie i monitoring środowiskowy

Dania, wraz z Niemcami i Wielką Brytanią, jest jednym z wiodących państw w Europie w zakresie wykorzystywania na szeroką skalę morskich farm wiatrowych. Do końca 2009 r. funkcjonowało tam dziesięć morskich farm wiatrowych o łącznej mocy 646 MW wytwarzanej przez 305 turbin. 79% turbin skupionych jest w trzech dużych zespołach instalacji wiatrowych: dwa znajdują się w Horns Rev na Morzu Północnym w odległości 15–30 km od zachodniego wybrzeża Półwyspu Jutlandzkiego, a trzeci mieści się w Nysted na Morzu Bałtyckim w odległości ok. 10 km na południe od miejscowości Nysted na wyspie Lolland. Każdy z tych zespołów obejmuje obszar od 25 do 30 km

2.

Procedura ustalenia obowiązku przeprowadzenia oceny została zainicjowana w 1999 r., oceny oddziaływania na środowisko zostały zatwierdzone w 2001 r., a prace budowlane ruszyły w 2002 r. Dwie pierwsze farmy wiatrowe zostały uruchomione w 2003 r. W ramach tego procesu rozpoczęto ambitny program badawczo-monitorujący w odniesieniu do obu tych farm. Badania przeprowadzone do tej pory obejmowały:

faunę i florę bentosową (ze szczególnym uwzględnieniem sztucznego twardego podłoża przy fundamentach turbiny).

rozmieszczenie ryb (w tym skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych).

liczebność i rozmieszczenie ptaków żerujących i odpoczywających.

ptaki wędrowne (w tym ryzyko zderzeń).

tryb życia i reakcje ssaków morskich (fok i morświnów).

morfologię linii brzegowej.

Wyniki badań monitorujących zakończonych do końca 2006 r. mogą być krótko streszczone w następujący sposób:

Liczebność i biomasa fauny bentosowej uległy zmianie (przy czym poziom lokalnej biomasy wzrósł od 50 do 150 razy) głównie w związku ze zwiększoną heterogenicznością siedliska wynikającą z położeniem twardych materiałów podłożowych na dnie morskim, które prawie wyłącznie składało się z piaszczystych osadów.

Mimo tego nie odnotowano przesłanek świadczących o przyciąganiu gatunków w wyniku „efektu rafy”. Interesującym odkryciem było stwierdzenie braku oddziaływania na węgorze piaskowe (Ammodytes), które są wrażliwe na zmiany w składzie warstwy osadowej oraz stanowią ważne źródło pokarmu dla rybożernych ryb oraz ptaków.

W przypadku ssaków morskich odnotowano wyraźne oddziaływanie palowania, stwierdzono spadek liczebności morświnów podczas robót budowlanych i jak dotąd zarejestrowano oznaki jedynie powolnego powrotu do siedlisk na jednej z farm. W przypadku fok pospolitych i fok szarych nie odnotowano żadnych ogólnych zmian w ich trybie życia;

Zarejestrowano bardzo rzadkie przypadki zderzeń, choć stwierdzono wyraźne oznaki unikania, w przypadku różnych gatunków ptaków, w tym kaczki edredonowej. W przypadku niektórych ptaków wodnych odnotowano zjawisko przemieszczenia nawet o co najmniej 2 km.

Przetestowano i zastosowano także całą gamę nowych i zaawansowanych technologii monitorowania, np.:

sprzęt hydroakustyczny podczas badań gatunków ryb.

specjalny system i sprzęt do łapania ryb w celu zbadania oddziaływania pól elektromagnetycznych.

akustyczne monitorowanie ssaków morskich z wykorzystaniem stacjonarnych rejestratorów w połączeniu ze sterowanymi zdalnie kamerami monitorującymi i namierzaniem zwierząt przez przekaźniki satelitarne; uzupełnieniem było przestrzenne modelowanie rozmieszczenia ssaków morskich na podstawie danych uzyskanych podczas badań w terenie.

Ulepszone techniki monitoringu z wykorzystaniem detekcji radarowej i kamer na podczerwień w celu śledzenia wędrówek ptaków.


Można ogólnie stwierdzić, że przeprowadzane w Danii badania zwiększyły naszą wiedzę na temat krótkoterminowego oddziaływania dużych instalacji morskich na różne gatunki i siedliska morskie. Oprócz podniesienia poziomu wiedzy na temat oddziaływania na środowisko, duńskie doświadczenia przyczyniły się także do zwiększenia fachowej wiedzy w zakresie metod monitorowania. Doświadczenia Danii stanowią bardzo przydatny przykład tego, w jaki sposób badania naukowe można zastosować do planowania przestrzennego przyszłych wielkoskalowych przedsięwzięć

107.

Program monitorowania farm wiatrowych w regionie Beauce, Francja W 2006 r. zainicjowano czteroletni program monitorowania w celu przeprowadzenia analizy oddziaływania na ptaki i nietoperze zespołu sześciu farm wiatrowych w regionie Beauce we Francji. Mimo iż w przeprowadzonych ocenach oddziaływania na środowisko stwierdzono niewielkie bezpośrednie zagrożenie dla gatunków dzikiej fauny i flory lub nie stwierdzono go wcale (Beauce jest regionem o charakterze wybitnie rolniczym z dużą ilością upraw, co skutkuje niższym poziomem wartości przyrodniczych), władze regionu zdecydowały się na wdrożenie czteroletniego programu monitorowania w celu śledzenia wszelkich możliwych skutków inwestycji dla ptaków łąkowych i nietoperzy, aby w przyszłości móc lepiej umiejscawiać instalacje wiatrowe w regionie. Program monitorowania prowadzony jest w ramach partnerstwa, w skład którego wchodzą dwie firmy budowlane wykonujące instalacje wiatrowe, dwa stowarzyszenia ochrony przyrody, dwie firmy konsultingowe specjalizujące się w ekologii, a także Rada Regionalna, Agencja ds. środowiska i energetyki wiatrowej (ADEME) oraz Ministerstwo Ekologii i Zrównoważonego Rozwoju (DIREN). Wspólnie uzgodniono czteroletni program monitorowania (2006–2010), aby zbadać przede wszystkim: - wszelkie utraty siedlisk przez małe gatunki występujące na terenach łąkowych (ptaki i nietoperze)

oraz wszelkie zmiany w strukturze ich populacji; - wszelkie zmiany w strategii reprodukcyjnej myszołowów lub w sposobie wykorzystywania przez nie

siedlisk; - zmiany wzorców migracyjnych i trybu życia ptaków wędrownych oraz nietoperzy wynikające

z rozmieszczenia farm wiatrowych; - zmiany w trybie życia ptaków na obszarach ich zimowania i wszystkie ewentualne zakłócenia

spowodowane pracą farm wiatrowych. Program opiera się na podejściu BACI (Before After Control Impact, kontrola oddziaływania przed i po), a jego zamierzeniem jest zademonstrowanie, w jaki sposób prowadzić skuteczny program monitorowania, aby pomóc w lepszym umiejscawianiu instalacji wiatrowych w konkretnym regionie (w tym przypadku w regionie Beauce). Ostateczne wyniki badania będą dostępne pod koniec 2010 r., ale pierwsze rezultaty już przynoszą przydatne informacje

108.

Stwierdzono na przykład, że 70–99% ptaków wędrownych omija farmy wiatrowe, zmieniając kierunek lub wysokość lotu na ok. 500 m przed przeszkodą. Ptaki omijają również całe zespoły gęsto stojących turbin wiatrowych, ale od czasu do czasu przelatują przez te, których konfiguracja jest mniej zwarta, tj. w przypadku gdy turbiny ustawione są w szeregach usytuowanych równolegle lub prostopadle do szlaku migracyjnego.

107

Duński Urząd Energetyki, DONG Energy, Vattenfall oraz Duńska Agencja ds. Lasów i Przyrody opublikowały wspólnie przegląd (obejmujący okres do 2006 r.): „Duńskie morskie zasoby wiatrowe – kluczowe zagadnienia związane z ochroną środowiska”, http://ens.netboghandel.dk.

108 http://volkswind.fr/documents/suivi_ornithologique_des_parcs_eoliens_en_beauce_2006_2009.pdf

http://ens.netboghandel.dk/

http://volkswind.fr/documents/suivi_ornithologique_des_parcs_eoliens_en_beauce_2006_2009.pdf


3.6 Skumulowane oddziaływanie Oddziaływanie skumulowane może wystąpić w przypadku, gdy na obszarze korytarza przelotowego lub wzdłuż niego znajduje się większa liczba farm wiatrowych i towarzyszących im elementów infrastrukturalnych lub też w wyniku połączonego oddziaływania farm wiatrowych i innych rodzajów działalności (np. inwestycji sektora gospodarki leśnej lub innych branży przemysłu). Wpływ skumulowany jest połączeniem wpływów wszystkich inwestycji łącznie, ale nie oznacza to, że stanowi on po prostu sumę oddziaływania jednej farmy wiatrowej i oddziaływania drugiej farmy. Wpływ ten może być większy, ale może też być mniejszy. Na przykład pierwsza farma wiatrowa może powodować małą, ale akceptowalną śmiertelność ptactwa, której poziom w żaden sposób nie przekracza zdolności regeneracyjnych danej populacji ptaków, a tym samym w niewielkim stopniu wpływa na ogólną liczebność populacji. Z kolei śmiertelność ptactwa spowodowana działalnością kilku farm wiatrowych może łącznie osiągnąć taki poziom, który przekraczać będzie zdolności regeneracyjne danej populacji, a tym samym mógłby spowodować jej stopniowy zanik. W przytoczonym przykładzie oddzielny wpływ pierwszej i drugiej farmy jest minimalny, ale łączny wpływ obu przedsięwzięć mógłby spowodować wyginięcie danej populacji ptaków. Ma to wpływ na decyzje w zakresie planowania dotyczące obu proponowanych przedsięwzięć. Kluczowe znaczenie ma określenie w jakiej mierze skumulowana utrata siedlisk (w tym funkcjonalna utrata siedlisk w związku z ich porzuceniem), efekt bariery i wynikający z niego wzrost kosztów energetycznych oraz śmiertelność w wyniku zderzeń, wywierają – oddziałując jednocześnie – znaczący wpływ. Zależy to także od skumulowanego oddziaływania tego przedsięwzięcia w połączeniu z innymi inwestycjami (nie tylko w zakresie instalacji wiatrowych) na danym obszarze. Wpływ pojedynczego planu lub przedsięwzięcia może być nieznaczny, ale w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami oddziaływanie skumulowane może okazać się znaczące. Podczas oceny oddziaływania skumulowanego należałoby także uwzględniać fragmentację siedliska, ponieważ zjawisko to może mieć ujemny wpływ na strukturę populacji i jej dynamikę wśród wielu gatunków.



4. ZNACZENIE PLANOWANIA STRATEGICZNEGO

W ODNIESIENIU DO INWESTYCJI W ZAKRESIE FARM

WIATROWYCH

Planowanie inwestycji sektora farm wiatrowych na rozległym obszarze geograficznym w sposób strategiczny jest jednym z najbardziej skutecznych środków minimalizowania oddziaływania farm wiatrowych na przyrodę i gatunki dzikiej fauny i flory już od wczesnego etapu procesu planowania. Nie tylko przyczynia się to do tworzenia bardziej spójnych ram inwestycyjnych, ale powinno także zmniejszać ryzyko wystąpienia utrudnień i opóźnień na dalszych etapach realizacji poszczególnych przedsięwzięć.

Z dostępnej obecnie dokumentacji wynika, że energia wiatrowa nie musi zagrażać gatunkom dzikiej fauny i flory, choć elementem o zasadniczym znaczeniu jest właściwe umiejscowienie instalacji wiatrowej i musi on stanowić nadrzędny cel procesu planowania.

W ostatnim sprawozdaniu Europejskiej Agencji Środowiska przeanalizowano potencjał zasobów wiatrowych w Europie i stwierdzono, że nawet gdyby wszystkie obszary Natura 2000 oraz inne tereny wyznaczone w celu ochrony przyrody zostały teoretycznie wyłączone z inwestycji sektora energetyki wiatrowej, to wciąż istniałyby wystarczające zasoby energii wiatrowej, aby dostarczyć od 3 do 7 razy więcej energii elektrycznej niż wynosi całkowite szacunkowe zapotrzebowanie energetyczne na lata 2020 i 2030.

Opracowywanie na mającym kluczowe znaczenie etapie planowania map występowania gatunków dzikiej fauny i flory szczególnie narażonych na oddziaływanie umożliwia identyfikację obszarów, na których instalacja wiatrowa mogłaby nieść ze sobą niskie, umiarkowane lub wysokie ryzyko wpływu na przyrodę i gatunki dzikiej fauny i flory. Niektóre państwa członkowskie pokazały już w jaki sposób można takie podejście z powodzeniem wdrażać.

Takie mapy występowania wrażliwych na oddziaływanie gatunków pomogą także w unikaniu potencjalnych konfliktów z postanowieniami art. 5 dyrektywy ptasiej oraz art. 12 i 13 dyrektywy siedliskowej dotyczących potrzeby ochrony gatunków ważnych dla UE na całym obszarze ich naturalnego występowania w UE (tzn. także poza obszarami Natura 2000).

4.1 Planowanie strategiczne sposobem na zapewnienie bardziej skutecznego i zintegrowanego procesu decyzyjnego Planowanie strategiczne jest przydatnym narzędziem mającym na celu zapewnienie szybkiego rozmieszczenia instalacji wiatrowych na dużym obszarze przy jednoczesnej ochronie narażonych gatunków dzikiej fauny i flory przed niewłaściwymi inwestycjami109. Planowanie strategiczne nie tylko pomaga w identyfikowaniu najbardziej odpowiednich lokalizacji oraz określaniu skali przedsięwzięcia w odniesieniu do mocy energii wiatrowej, dostępu do sieci przesyłowych itd., ale także pomaga eliminować lub zmniejszać oddziaływanie na środowisko naturalne na bardzo wczesnym etapie procesu planowania.

109

„Positive planning for onshore wind: expanding onshore wind energy capacity while conserving nature” [Pozytywne planowanie w zakresie lądowych zasobów wiatrowych: zwiększanie potencjału energii wiatrowej przy jednoczesnej ochronie przyrody], sprawozdanie IEEP na zlecenie RSPB, marzec 2009 r., (Bowyer i in. 2009).


Dane z Niemiec, Danii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii świadczą o tym, że energia wiatrowa nie musi zagrażać gatunkom dzikiej fauny i flory, choć elementem o zasadniczym znaczeniu jest właściwe umiejscowienie instalacji wiatrowej i musi on stanowić nadrzędny cel procesu planowania inwestycji z punktu widzenia ochrony przyrody. Pomimo szeregu różnego rodzaju obaw większość zagrożeń może zostać zminimalizowana za sprawą niebrania pod uwagę obszarów, na których występują siedliska wrażliwe na oddziaływanie oraz kluczowe populacje narażonych gatunków. Właściwy wybór obszaru pomoże także wykonawcom w unikaniu kosztownych inwestycji w nieodpowiednich lokalizacjach. Plany użytkowania gruntów i zagospodarowania sektorowego sporządzane przez organy publiczne zwykle obejmują szeroki obszar geograficzny zarówno na szczeblu gminnym, jak i regionalnym czy krajowym. Zakres ten w połączeniu z przestrzennym charakterem planów umożliwia podejmowanie strategicznych decyzji dotyczących mocy i umiejscowienia instalacji wiatrowych na rozległym obszarze. Plany stwarzają także możliwość poszukiwania różnych alternatywnych, a potencjalnie także mniej szkodliwych dla środowiska, wariantów, a także prowadzenia wczesnych konsultacji z przedstawicielami sektora i innymi zainteresowanymi organami. Cały proces powinien, w zamierzeniu, skutkować bardziej spójną i zrównoważoną formą planowania przestrzennego, w którym uwzględnia się szerzej rozumiane obawy społeczeństwa już na wczesnym etapie. To z kolei powinno umożliwić samemu sektorowi działanie w bardziej przejrzystych i stabilnych ramach sprzyjających rozwojowi i nowym inwestycjom.

4.2 Planowanie przestrzenne obszarów morskich Istniejące ramy prawne dotyczące planowania koncentrują się w dużej mierze na obszarach lądowych. Należy skierować większą uwagę na wyzwania wyłaniające się z coraz intensywniejszego i konkurencyjnego wykorzystywania zasobów morskich w takich sektorach jak transport morski, rybołówstwo, akwakultura, rekreacja, produkcja energii na obszarach morskich oraz inne formy eksploatacji dna morskiego. W związku z tym planowanie przestrzenne obszarów morskich może stanowić podstawowe narzędzie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów morskich i regionów przybrzeżnych oraz przywrócenia równowagi środowiskowej w europejskich morzach (KE 2007e). Planowanie przestrzenne obszarów morskich zapewnia mechanizm zaangażowania zainteresowanych stron, co ma szczególne znaczenie ze względu na fakt, że wiele organizacji posiada kompetencje w zakresie planowania działań w środowisku morskim i zarządzania nimi (WWF/Wildlife Trusts 2004). W 2008 r. Komisja Europejska opublikowała komunikat w sprawie planowania przestrzennego obszarów morskich, którego głównym celem było opracowanie wspólnych zasad w UE (COM(2008) 791 wersja ostateczna). Planowanie przestrzenne obszarów morskich uważane jest za kluczowy instrument zintegrowanej polityki morskiej w UE. Pomaga ono organom publicznym i zainteresowanym stronom w koordynowaniu swych działań i optymalizowaniu wykorzystania przestrzeni morskiej dla dobra rozwoju gospodarczego i środowiska morskiego. Celem wspomnianego komunikatu jest ułatwienie państwom członkowskim rozwoju planowania przestrzennego obszarów morskich i zachęcanie do jego wdrażania na szczeblu krajowym i unijnym. W komunikacie zawarte są najważniejsze zasady dotyczące planowania przestrzennego obszarów morskich oraz zachęta, aby w drodze debaty opracować wspólne podejście wśród państw członkowskich.


4.3 Określanie odpowiednich lokalizacji dla inwestycji sektora farm wiatrowych

Pierwszym mającym kluczowe znaczenie krokiem podczas opracowywania przestrzennej wizji instalacji wiatrowej spełniającej założenia ochrony przyrody jest określenie na danym obszarze obu następujących elementów: potencjału ewentualnej inwestycji wiatrowej – np. przy uwzględnieniu prędkości wiatru,

dostępu do sieci przesyłowych oraz innych ograniczeń materialnych i gospodarczych, oraz

odpowiedniej lokalizacji uzależnionej od innych rodzajów zagospodarowania gruntów czy związanych z nimi restrykcji, a także innych ograniczeń o charakterze społecznym, w tym założeń ochrony przyrody.

Dzięki systemom informacji geograficznej (GIS) zebrane w tym względzie dane na szczeblu strategicznym mogą zostać wykorzystane do tworzenia przydatnych map, które mogą pomóc władzom w identyfikowaniu na terenie danego regionu obszaru o potencjalnie niskim ryzyku, tzn. obszaru cennego z punktu widzenia inwestycji sektora farm wiatrowych, ale który także stanowi niewielkie zagrożenie dla ochrony przyrody lub nie stanowi go wcale, a także obszarów o potencjalnie wysokim ryzyku, których najlepiej unikać, albo obszarów, na których prawdopodobnie trzeba będzie zastosować środki łagodzące lub bardziej szczegółowe oceny skutków.

Aspekty te powinny zostać szczegółowo zbadane już na etapie wstępnej propozycji planu inwestycyjnego, a następnie, w stosownym przypadkach, powinny także stać się przedmiotem głębszej analizy w ramach strategicznej oceny oddziaływania na środowisko110 lub odpowiedniej oceny, lub w ramach konsultacji z wykonawcami i innymi zainteresowanymi stronami. Takie podejście nie tylko zagwarantuje, że ostateczny rezultat będzie bardziej spójny i akceptowalny przez wszystkich zainteresowanych, ale powinno także zmniejszyć ryzyko wystąpienia nieprzewidzianych utrudnień i opóźnień na dalszych etapach. 4.3.1 Potencjał europejskiej energii wiatrowej W swoim niedawno opublikowanym sprawozdaniu pt. „Potencjał lądowej i morskiej energii wiatrowej w Europie”111 Europejska Agencja Środowiska (EEA) szczegółowo przeanalizowała lokalne zasoby wiatrowe w całej UE (głównie na podstawie prędkości wiatru), aby przedstawić ogólnoeuropejską ocenę potencjału lądowych i morskich zasobów wiatrowych w wyraźnym kontekście geograficznym i aby pomóc państwom członkowskim w określaniu najbardziej odpowiednich lokalizacji dla produkcji energii wiatrowej. Agencja potwierdza, że zasoby energii wiatrowej w Europie są potencjalnie ogromne, ale różnią się one także znacząco w poszczególnych państwach UE ze względu na odmienną topografię i zróżnicowane uwarunkowania meteorologiczne (rysunki 8 i 9). Ze sprawozdania agencji wynika, że potencjał lądowej energii wiatrowej koncentruje się zwłaszcza na obszarach rolniczych i przemysłowych w północno-zachodniej Europie. Podobna sytuacja ma miejsce także w przypadku morskiej energii wiatrowej, której największe zasoby znajdują się na obszarach o małej głębokości na Morzu Północnym, Morzu Bałtyckim i Oceanie Atlantyckim, a lokalnie pewien potencjał kryje się także w obszarach Morza Śródziemnego i Morza Czarnego.

110

Zob. rozdziały 3 i 6. 111

Sprawozdanie techniczne EEA nr 6/2009 z czerwca 2009 (EEA 2009).


Rysunek 8: Mapa zasobów wiatrowych opracowana w oparciu o dane uzyskane w badaniach terenowych po uwzględnieniu uwarunkowań orograficznych i lokalnej szorstkości terenu (na podstawie szacowanej średniej prędkości wiatru – 80m/s na lądzie, 120 m/s na morzu). Źródło: sprawozdanie techniczne EEA nr 6/2009 (EEA 2009).

Z perspektywy państw członkowskich nieograniczony potencjał pozyskiwania lądowej energii wiatrowej także uwidacznia bardzo znaczące różnice pomiędzy poszczególnymi krajami.

Rysunek 9: Nieograniczony potencjał techniczny w zakresie pozyskiwania lądowej energii wiatrowej do roku 2030, na podstawie szacunkowych średnich prędkości wiatru (80 m/s) w latach 2000–2005. Źródło: sprawozdanie techniczne EEA nr 6/2009 (EEA 2009).


Rysunek 10: Koszt wytwarzania energii wiatrowej w Europie (do 2020 r.) przy zastosowaniu stopy procentowej na poziomie 4%.

Te surowe dane dotyczące nieograniczonego „potencjału technicznego” stanową jednak tylko jedną stronę równania. Należy bowiem także wziąć pod uwagę kwestię kosztów i możliwych ograniczeń natury społeczno-środowiskowej. W odniesieniu do kosztów Europejska Agencja Środowiska oszacowała „konkurencyjny pod względem ekonomicznym potencjał” inwestycji sektora energetyki wiatrowej w oparciu o przewidywane koszty budowy i działalności farm wiatrowych w latach 2020 i 2030 obliczane na podstawie prognozowanych średnich kosztów wytwarzania energii zawartych w podstawowym scenariuszu Komisji112. W tym przypadku także rysują się wyraźne różnice pomiędzy poszczególnymi regionami i państwami UE. Europejska Agencja Środowiska przygotowała także analizę potencjału energii wiatrowej przy uwzględnieniu wariantu, w którym wszystkie obszary Natura 2000 oraz inne chronione obszary są wyłączone z wszelkich kalkulacji. Jak zostało to już wcześniej wyjaśnione, nie istnieje żadne założenie, które automatycznie wykluczałoby możliwość podejmowania inwestycji w zakresie farm wiatrowych na obszarach Natura 2000, ale inwestycje te muszą uwzględniać procedury bezpieczeństwa określone w dyrektywie siedliskowej. W wyniku analizy wspomnianego wariantu EEA stwierdziła, że gdyby wszystkie obszary Natura 2000 i inne obszary wyznaczone dla celów ochrony przyrody zostały teoretycznie wyłączone z inwestycji sektora energetyki wiatrowej – i przy założeniu, że te wykluczone obszary rozłożone są równomiernie wśród wszystkich klas pokrycia terenu – to miałoby to jedynie ograniczony wpływ na potencjał energii wiatrowej (tzn. lądowy potencjał techniczny spadłby o ok. 13,7%).

112

W sprawozdaniu EEA termin „potencjał techniczny” odnosi się do najwyższego poziomu potencjału w zakresie wytwarzania energii wiatrowej obliczonego na podstawie ogólnej dostępności zasobów i możliwie najbardziej gęstego rozmieszczenia turbin przy wykorzystaniu istniejących technologii i praktyk. Pojęcie „konkurencyjny pod względem ekonomicznym potencjał” opisuje tę część potencjału technicznego, która może zostać wykorzystana w sposób opłacalny w świetle prognozowanych średnich kosztów energii w przyszłości.


Patrząc na to z szerszej perspektywy, całkowity konkurencyjny pod względem ekonomicznym potencjał energii wiatrowej w UE według szacunków przekracza od 3 do 7 razy całkowite zapotrzebowanie energetyczne do 2020 r. i 2030 r. Należy jednak zauważyć, że założenie, iż potencjał zasobów wiatrowych jest równomiernie rozłożony pomiędzy tereny wyznaczone i niewyznaczone jako obszary ochrony nie jest koniecznie słuszne. W związku z tym rzeczywisty wpływ całkowitego wyłączenia chronionych obszarów z inwestycji sektora energetyki wiatrowej mógłby, zwłaszcza w odniesieniu do konkretnych regionów czy krajów, być bardziej lub mniej dotkliwy, niż wydaje się to sugerować EEA w swoim sprawozdaniu. Niemniej jednak przeprowadzona przez EEA analiza tego wariantu wyraźnie przedstawia celowość podejmowania takich analiz przestrzennych jako elementu strategicznej oceny inwestycji sektora energetyki wiatrowej. 4.3.2 Przyłączenie do sieci i drogi dojazdowe Przyłączenie do sieci przesyłowej oraz drogi dojazdowe stanowią dwie zasadnicze kwestie dla umiejscowienia farm wiatrowych. Dlatego też powiązania pomiędzy inwestycjami sektora farm wiatrowych a istniejącą siecią przesyłową oraz infrastrukturą drogową stanowią również kluczowy aspekt planowania przestrzennego. Jako że oba omawiane elementy infrastruktury mogą potencjalnie oddziaływać w sposób znaczący na przyrodę i różnorodność biologiczną, najlepiej jest uwzględnić ten aspekt także już od wczesnych etapów planowania. W przypadku morskich farm wiatrowych zdecydowanie zachęca się do stosowania międzynarodowej perspektywy w odniesieniu do dostępu do sieci przesyłowych, gdyż mogłoby to zaowocować bardziej skutecznymi i skoordynowanymi rozwiązaniami w stosunku do lądowych systemów przesyłowych i podwodnego okablowania. Poprzez odwzorowanie przyłączeń do sieci i dostępnych zdolności przepustowych można określić optymalne lokalizacje i zminimalizować potrzeby w zakresie nowych połączeń oraz zmniejszyć dodatkowe oddziaływanie113. 4.3.3 Mapy występowania gatunków dzikiej fauny i flory wrażliwych na oddziaływanie Analizowanie potencjału i środków danego regionu w zakresie budowy instalacji wiatrowych jest tylko jednym elementem szerszego procesu. Strategiczny plan inwestycyjny powinien już na bardzo wczesnym etapie procesu planowania uwzględniać także inne rodzaje zagospodarowania gruntów oraz związane z nimi restrykcje, a także inne ograniczenia o charakterze społecznym. Mapy występowania gatunków dzikiej fauny i flory wrażliwych na oddziaływanie są użytecznym narzędziem pomagającym w umiejscawianiu farm wiatrowych na obszarach, które spełniają wymogi w zakresie ochrony przyrody. Takie mapy mogą być sporządzane dla wybranych kategorii gatunków (np. gatunki ptaków, nietoperzy czy ssaków morskich ważnych dla Europy) lub ogólnie cennych gatunków występujących na wcześniej określonym obszarze np. w całym regionie. Kiedy mapy występowania gatunków wrażliwych na oddziaływanie zostaną następnie nałożone na mapy np. zasobów wiatrowych, można zidentyfikować obszary „niskiego lub zerowego ryzyka”, a także obszary potencjalnie „podwyższonego ryzyka”, na których gatunki wymagające ochrony występują przez cały rok lub okresowo (np. podczas wędrówek). Takie mapy mogą także uwidocznić potencjalne skumulowane oddziaływanie instalacji wiatrowych w

113

COM(2008)0768 wersja ostateczna/2 z 12.12.2008 r.


konkretnym regionie i pomóc w określeniu „pojemności” tego regionu w odniesieniu do liczby farm wiatrowych, którą może on „przyjąć”. Środki z budżetów publicznych przeznaczone na opracowanie takich map z dużym prawdopodobieństwem zwrócą się z nawiązką, gdyż mapy te przyczynią się do płynniejszego, mniej skomplikowanego i mniej czasochłonnego przebiegu ocen dotyczących danego obszaru, których kosztami zwykle obciążony jest wykonawca przedsięwzięcia. Mapy występowania gatunków wrażliwych na oddziaływanie mogą jednak dawać jedynie pewien szerszy pogląd na obszary o potencjalnie wysokim, umiarkowanym (w przypadku gdy można zastosować środki łagodzące) i niskim ryzyku (gdzie oddziaływanie ma być ograniczone lub niewielkie). Same w sobie nie zastępują one ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ) lub odpowiednich ocen na szczeblu przedsięwzięcia. Może istnieć zatem konieczność przeprowadzenia tych ocen w przypadku poszczególnych przedsięwzięć budowy farmy wiatrowej. Kompleksowe badania dotyczące gatunków przeprowadzane w ramach OOŚ lub odpowiedniej oceny oddzielnie dla każdego obszaru umożliwią bardziej precyzyjne określenie konkretnych wartości przyrodniczych i zagrożeń w wyniku oddziaływania występujących na tym obszarze. W tym kontekście takie strategiczne mapy mogą przydać się już na etapie określenia wymaganego poziomu oceny, który byłby konieczny dla bardziej szczegółowych analiz określających bardziej rygorystyczne warunki początkowe w odniesieniu do danego przedsięwzięcia. 4.3.4 Mapy występowania gatunków dzikiej fauny i flory wrażliwych na oddziaływanie w kontekście art. 12 dyrektywy siedliskowej i art. 5 dyrektywy ptasiej Inną istotną zaletą obejmujących większe tereny map występowania gatunków wrażliwych na oddziaływanie jest to, że pomagają one wykluczyć wszelkie potencjalne niezgodności z art. 5 dyrektywy ptasiej i art. 12 i 13 dyrektywy siedliskowej. Jak zostało to już objaśnione w rozdziale 3, postanowienia wspomnianych artykułów mają zagwarantować ochronę gatunków ważnych dla Wspólnoty na całym obszarze ich naturalnego występowania w UE, tzn. także poza obszarami Natura 2000. Podmioty odpowiedzialne za planowanie i realizację inwestycji sektora farm wiatrowych muszą zatem być w stanie wykazać, że zastosowane zostały niezbędne środki ostrożności mające na celu eliminację ryzyka naruszenia założeń ochrony tych gatunków. Mapy rozmieszczenia gatunków ważnych dla UE mogą pomóc podmiotom odpowiedzialnym za planowanie i realizację inwestycji np. w unikaniu obszarów nienależących do sieci Natura 2000, które są szczególnie ważne dla tych gatunków, np. wąskie szlaki migracyjne ptaków i nietoperzy. Zasadniczo istnieje wyraźna potrzeba przeprowadzenia bardziej szczegółowych analiz i badań w zakresie rozmieszczenia przestrzennego gatunków narażonych na całym obszarze UE. Najlepszym rozwiązaniem jest przeprowadzenie tych działań na szczeblu ponadnarodowym, aby objąć cały obszar naturalnego występowania tych gatunków. UE sfinansowała dwie nowe inicjatywy, które obecnie są w trakcie realizacji (INSPIRE114 oraz GMES115) i które, mimo iż wymagają jeszcze dalszego dopracowania, ukazują znaczenie informacji geograficznej oraz wartość wspólnego gromadzenia przez państwa członkowskie informacji w jednym systemie. W odpowiednim czasie staną się one narzędziami o ogromnym potencjale w zakresie

114

Więcej informacji o inicjatywie INSPIRE na stronie http://www.ec-gis.org/inspire. 115

Więcej informacji o inicjatywie GMES na stronie http://www.gmes.info/.

http://www.ec-gis.org/inspire

http://www.gmes.info/


opracowywania wspomnianych wyżej map, które dotyczą kilku zmiennych i które można wzajemnie na siebie nakładać.

Plany lub przedsięwzięcia realizowane poza obszarami Natura 2000

Utworzenie sieci Natura 2000 stanowi centralny punkt obu dyrektyw, ptasiej i siedliskowej, oraz ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia ogólnego celu w zakresie utrzymania typów siedlisk i siedlisk gatunków wyszczególnionych w dyrektywach oraz przywrócenia ich do właściwego stanu ochrony na obszarze naturalnego występowania tych siedlisk. Sieć Natura 2000 jest jednak tylko jednym z elementów szerszej perspektywy.

Na mocy obu dyrektyw nakłada się bowiem na państwa członkowskie także wymóg utworzenia ogólnego systemu ochrony wszystkich gatunków dzikiego ptactwa oraz gatunków wymienionych w załączniku IV do dyrektywy siedliskowej na całym obszarze ich naturalnego występowania w UE, tzn. także poza obszarami Natura 2000. Przepisy dotyczące ochrony gatunków zostały określone w art. 12 i 13 dyrektywy siedliskowej oraz w art. 5 dyrektywy ptasiej (szczegółowy opis w rozdziale 3).

W związku z tym, że stwierdzono, iż ptaki, nietoperze i wieloryby są narażone na oddziaływanie farm wiatrowych, przepisy te także muszą zostać wzięte pod uwagę przez podmioty odpowiedzialne za planowanie i realizację inwestycji niezależnie od tego, czy dana instalacja wiatrowa ma być umiejscowiona na obszarze Natura 2000 czy poza nim. Przydatne będą przede wszystkim informacje dotyczące liczebności populacji i jej okresowych wahaniach na szczeblu lokalnym i regionalnym, gdyż pomogą oszacować istotność każdego potencjalnego oddziaływania proponowanego planu lub przedsięwzięcia sektora energetyki wiatrowej w danym regionie. Informacje te mogłyby być uzupełnione o dane dotyczące lokalnych i regionalnych wędrówek oraz wzorców migracyjnych zarówno w ujęciu dobowym, jak i okresowym.

Środki, które należy podjąć na mocy wspomnianych przepisów o ochronie gatunków, nie ograniczają się jedynie do zakazu prowadzenia pewnych działań. Przepisy przewidują także konieczność zastosowania środków profilaktycznych mających na celu zapobieganie zagrożeniom i niebezpieczeństwom związanym z powodowanymi zakłóceniami. W przypadku farm wiatrowych środki te mogą obejmować np. odrzucenie danego przedsięwzięcia na podstawie stwierdzenia możliwości wystąpienia – w związku z proponowaną lokalizacją – znaczącego zakłócenia trybu życia ptaków wędrownych i nietoperzy (np. ze względu na umiejscowienie inwestycji na istotnym obszarze szlaku migracyjnego danego gatunku) lub zniszczenia terenów lęgowych i miejsc odpoczynku nietoperzy lub wielorybów.

Środki te mogą także dotyczyć po prostu uwzględnienia w zezwoleniu na inwestycję pewnych zabezpieczeń lub środków łagodzących. Mogą to być rozwiązania takie jak np. zamknięcie farm wiatrowych w okresach, gdy istnieje dużo ryzyko zakłócania (np. jedna z farm wiatrowych w Niemczech wstrzymuje pracę turbin na kilka godzin w porze zmierzchu w miesiącach sierpniu i wrześniu, czyli w okresie nasilonych ruchów migracyjnych i dużego rozproszenia wśród miejscowych populacji nietoperzy). Wszelkie stosowane środki muszą być współmierne do stwierdzonego w wyniku oceny oddziaływania na stan ochrony danego gatunku.

Mimo iż zgodnie z przepisami UE w dziedzinie ochrony przyrody nie istnieje formalny obowiązek przeprowadzenia odpowiedniej oceny, w przeciwieństwie do wymogów dotyczących obszarów Natura 2000, potencjalne oddziaływanie na gatunki ważne dla UE powinno jednak zostać poddane analizie w ramach procedur SOOŚ i OOŚ, biorąc pod uwagę to, że przepisy dotyczące odstępstw muszą być interpretowane w sposób wąski, a ich stosowanie nie może prowadzić do rezultatów, które będą sprzeczne z założeniami obu dyrektyw przyrodniczych. W tym względzie pomocne mogłoby być opracowanie map występowania gatunków dzikiej fauny i flory, które stanowiłyby przydatne narzędzie dla podmiotów odpowiedzialnych za planowanie i realizację inwestycji w zakresie identyfikowania obszarów narażonych na oddziaływanie.

Kwestie te są szczegółowo omówione w sporządzonych przez Komisję wytycznych dotyczących ścisłej ochrony gatunków zwierząt ważnych dla Wspólnoty na podstawie dyrektywy 92/43/EWG (dyrektywa siedliskowa)

116.

116

Wytyczne dotyczące ścisłej ochrony gatunków zwierząt ważnych dla Wspólnoty na podstawie dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG http://ec.europa.eu/environment/nature/conservation/species/guidance/index_en.htm.



4.3.5 Mapy obszarów Natura 2000 Plany i przedsięwzięcia sektora farm wiatrowych również powinny być nanoszone na mapy przedstawiające wszystkie obszary Natura 2000 na terenie planowanej inwestycji. Należy jednak zauważyć, że na tych mapach widoczne są jedynie granice obszarów włączonych do sieci Natura 2000. Nie można z nich wyczytać tego, które części danego obszaru Natura 2000 są zajmowane lub wykorzystywane przez poszczególne gatunki i typy siedlisk ważnych dla UE, dla których obszar ten został wyznaczony. Te bardziej szczegółowe informacje często mają zasadnicze znaczenie dla określenia poziomu ryzyka związanego ze szkodliwym wpływem. Czasami informacje te można znaleźć w planach gospodarowania danym obszarem Natura 2000. Niemniej jednak mapa obszarów Natura 2000 umożliwi podmiotom odpowiedzialnym za planowanie i realizację inwestycji określenie na bardzo wczesnym etapie całego procesu ewentualnej konieczności zastosowania dodatkowych procedur w zakresie planowania (np. procedur wynikających z przepisów art. 6 dyrektywy siedliskowej) czy konieczności sporządzenia bardziej szczegółowych map danego obszaru niezbędnych na dalszym etapie realizacji inwestycji. W przypadku inwestycji na morzu sytuacja jest jeszcze bardziej złożona, ponieważ morska część sieci Natura 2000 w dużej mierze nie jest wciąż kompletna. Ten stan rzeczy wynika w pewnym stopniu z mniej rozwiniętej wiedzy naukowej na temat gatunków i siedlisk, w tym ssaków morskich w środowisku morskim. Dlatego też ważną rzeczą będzie dopilnowanie, aby państwa członkowskie w możliwie najkrótszym czasie wyznaczyły obszary morskie chronione na podstawie przepisów dyrektyw siedliskowej i ptasiej w celu wyeliminowania niepewności prawa w zakresie możliwości zajęcia danego obszaru morskiego pod budowę instalacji wiatrowych.

Internetowe narzędzie do przeglądania sieci Natura 2000 Komisja Europejska, przy pomocy Europejskiej Agencji Środowiska, stworzyła ogólnodostępne narzędzie do przeglądania obszarów sieci Natura 2000 w Internecie, które ukazuje oglądającemu całą sieć Natura 2000 w UE za jednym kliknięciem myszy. Stworzona w oparciu o najnowszą technologię GIS ogólnodostępna przeglądarka jest interaktywnym i przyjaznym dla użytkownika narzędziem, które pozwala na podgląd obszarów Natura 2000 na różnych rodzajach map (drogowych, satelitarnych, z podziałem na regiony biogeograficzne, z odniesieniem do programu Corine land cover itp.) oraz umożliwia szybkie uzyskanie informacji na temat występujących na nich interesujących gatunków i siedlisk za pomocą np. standardowych formularzy danych sieci Natura 2000. Przeglądarka sieci Natura 2000 dostępna jest na stronie http://natura2000.eea.europa.eu/

http://natura2000.eea.europa.eu/


4.4 Przykłady dobrych praktyk w zakresie strategicznego planowania inwestycji sektora farm wiatrowych w celu zapewnienia umiejscowienia odpowiadającego założeniom ochrony przyrody Doświadczenia niektórych krajów pokazały już, że mapy występowania gatunków wrażliwych na oddziaływanie są w praktyce bardzo przydatnym elementem procesu planowania strategicznego. Przykłady opisane poniżej są tego dowodem, a także umożliwiają pogłębienie wiedzy na temat różnych podejść do tworzenia i wykorzystywania map występowania gatunków wrażliwych na oddziaływanie. Przykłady dotyczą zarówno planów inwestycji lądowych jak i morskich.

Szkocja: Strategiczne mapy możliwych lokalizacji lądowych farm wiatrowych w związku

z ochroną dziedzictwa przyrodniczego Energetyka wiatrowa w Szkocji z dużym prawdopodobieństwem będzie się rozwijać w bardzo szybkim tempie w najbliższych latach w związku z ambitnym celem tego regionu, aby do 2020 r. 50% szkockiej energii elektrycznej pochodziło z odnawialnych źródeł. W celu zaplanowania tego wzrostu produkcji w sposób skuteczny i aktywny szkocki rząd przyjął strategiczne podejście do inwestycji sektora farm wiatrowych. W ramach tego podejścia urzędy planowania zobowiązane są do opracowywania ram przestrzennych dla farm wiatrowych określających obszary objęte ochroną, rozległe obszary objęte badaniami i inne tereny, do których zastosowanie mają ustalone kryteria. W celu ułatwienia urzędom planowania tego zadania Szkockie Dziedzictwo Naturalne (organ ustawowy odpowiedzialny za ochronę przyrody i różnorodności biologicznej) przyjęło w marcu 2009 r. strategiczne wytyczne dotyczące lokalizacji lądowych farm wiatrowych, do których dołączono szereg map występowania gatunków wrażliwych na oddziaływanie (SNH 2009a). Celem tych wytycznych jest „zwrócenie inwestycji energetyki wiatrowej w stronę lokalizacji i technologii, które najlepiej komponują się ze szkockimi krajobrazami i siedliskami bez wywierania na nie szkodliwego wpływu, i które gwarantują bezpieczeństwo elementów dziedzictwa przyrodniczego mających znaczenie na szczeblu krajowym i międzynarodowym”. Wytyczne stanowią strategiczny przegląd wrażliwych punktów dziedzictwa przyrodniczego w całej Szkocji oraz dają szeroki pogląd na temat tego, które części kraju są najbardziej odpowiednie dla inwestycji sektora farm wiatrowych. Sporządzono łącznie pięć map. Na mapach 1 i 2, obejmujących odpowiednio wyznaczone obszary ochrony oraz dzikie tereny, zaznaczono obszary ważne z punktu widzenia krajobrazu i celów rekreacyjnych. Na mapach 3 i 4, obejmujących odpowiednio wyznaczone obszary ochrony oraz nieobjęte ochroną siedliska i gatunki, zaznaczono obszary ważne z punktu widzenia różnorodności biologicznej i badań przyrodniczych. Na mapie 5 naniesiono wszystkie wymienione wyżej ważne obszary i wyznaczono w ten sposób trzy duże strefy przedstawiające odnośne poziomy możliwości i ograniczeń inwestycyjnych:

Strefa 1: Najniższy poziom wrażliwości dziedzictwa przyrodniczego na oddziaływanie – obszary najmniej podatne na oddziaływanie farm wiatrowych, posiadające największy potencjał inwestycyjny, na których istnieje możliwość umiejscowienia dużej liczby przedsięwzięć bez szkody dla dziedzictwa przyrodniczego pod warunkiem, że są one podejmowane w sposób racjonalny i należycie uwzględniający oddziaływanie skumulowane.

Strefa 2: Umiarkowany poziom wrażliwości dziedzictwa przyrodniczego na oddziaływanie – obszary wykazujące pewną podatność na oddziaływanie farm wiatrowych. Niemniej jednak za sprawą starannego wyboru lokalizacji na tych obszarach istnieje często możliwość umiejscowienia tam inwestycji odpowiednich rozmiarów i należycie zaprojektowanych (również z uwzględnieniem oddziaływania skumulowanego), które będą akceptowalne z punktu widzenia ochrony dziedzictwa przyrodniczego.


Strefa 3: Wysoki poziom wrażliwości dziedzictwa przyrodniczego na oddziaływanie (w tym obszary Natura 2000) – obszary najbardziej podatne na oddziaływanie farm wiatrowych, na których obowiązują największe ograniczenia inwestycyjne i na których, z zasady, proponowane przedsięwzięcia raczej nie będą akceptowalne z punktu widzenia ochrony dziedzictwa przyrodniczego. Mogą jednak istnieć pewne obszary wewnątrz tej strefy, na których instalacje wiatrowe odpowiednich rozmiarów i należycie zaprojektowane mogłyby być umiejscowione pod warunkiem, że w pełni zbada się ich potencjalne oddziaływanie na dziedzictwo przyrodnicze i zabezpieczy się obszar przed szkodliwym wpływem poprzez zastosowanie najbardziej rygorystycznych norm w zakresie lokalizacji i kształtu inwestycji.

Mapa 4 przedstawiająca obszary występowania ptaków wrażliwych na oddziaływanie została opracowana wspólnie przez Szkockie Dziedzictwo Naturalne i organizację pozarządową zajmującą się ochroną przyrody, Królewskim Towarzystwem Ochrony Ptaków (RSPB). Na mapie uwzględniono występujące w Szkocji gatunki wyszczególnione w załączniku I do dyrektywy ptasiej, a informacje przedstawione na mapie odwzorowane są w skali 2 km na 2 km. Ogólnie rzecz ujmując, mapy te dają szeroki pogląd na obszary mające największe możliwości w zakresie umiejscawiania na nich inwestycji sektora farm wiatrowych oraz obszary, na których występują największe ograniczenia z punktu widzenia ochrony dziedzictwa przyrodniczego. Istnieje jednak szereg zastrzeżeń, o których nie należy zapominać. Jako że mapy te zostały sporządzone w ramach planowania strategicznego, nie mogą one służyć jako wytyczne w zakresie akceptowalności jakiejkolwiek propozycji inwestycyjnej w danej lokalizacji. Wynika to z tego, że strategiczny charakter map nie pozwala na szczegółowe określenie obszarów występowania ważnych gatunków i siedlisk, co oznacza, że niektóre obszary mogą być bardziej podatne na oddziaływanie niż zostało to wskazane na tych poglądowych mapach. Szkocja stoi przed szczególnym wyzwaniem, gdyż na jej terytorium występuje duża liczba krajobrazów torfowiskowych, które są w wysokim stopniu narażone na zakłócenia hydrologiczne wywołane obecnością farm wiatrowych i towarzyszącej im infrastruktury. Niemniej jednak mapy te mają służyć celom informacyjnym i być wykorzystywane w połączeniu ze szczegółowymi wytycznymi, a w żadnej mierze nie mają one statusu narzędzia planistycznego.

Więcej szczegółów można znaleźć na stronie Szkockiego Dziedzictwa Przyrodniczego (SNH). Opracowane przez SNH „Strategiczne wytyczne dotyczące możliwych lokalizacji lądowych farm wiatrowych w związku z ochroną dziedzictwa przyrodniczego” dostępne są na stronie http://www.snh.gov.uk/planning-and-development/renewable-energy/onshore-wind. Sporządzona przez RSPB mapa występowania gatunków ptaków wrażliwych na oddziaływanie (Bright i in. 2006) oraz sprawozdanie badawcze dostępne są na stronie www.rspb.org.uk/Images/sensitivitymapreport_tcm9-157990.pdf. Niedawno podobne badanie zostało przeprowadzone w Anglii (Bright i in. 2009), https://www.rspb.org.uk/Images/EnglishSensitivityMap_tcm9-237359.pdf).

http://www.snh.gov.uk/planning-and-development/renewable-energy/onshore-wind

http://www.rspb.org.uk/Images/sensitivitymapreport_tcm9-157990.pdf

http://www.rspb.org.uk/Images/sensitivitymapreport_tcm9-157990.pdf

https://www.rspb.org.uk/Images/EnglishSensitivityMap_tcm9-237359.pdf




Regionalny plan zagospodarowania przestrzennego dla inwestycji sektora energetyki wiatrowej w regionie Drôme, Francja W 2005 r. władze regionu Drôme we Francji opracowały obejmujący cały region plan zagospodarowania przestrzennego dla inwestycji sektora energetyki wiatrowej. Celem planu było nie tylko przeanalizowanie potencjalnych korzyści i ograniczeń w zakresie instalacji wiatrowych na obszarze całego regionu, ale także udostępnienie decydentom i wykonawcom szeregu praktycznych narzędzi oraz rzetelnych źródeł informacji, aby pomóc im w przygotowywaniu propozycji inwestycyjnych, które będą zarówno opłacalne, jak i bezpieczne z punktu widzenia ochrony środowiska. W ramach planu sporządzono – w ścisłej współpracy opartej na konsultacjach i dialogu ze wszystkimi zainteresowanymi grupami – mapy przedstawiające precyzyjnie wyodrębnione strefy. Każda z map przedstawia poszczególne obszary o wysokim, umiarkowanym i niskim potencjale w zakresie zasobów wiatrowych, odpowiedniej infrastruktury publicznej i dostępu do przyłączeń do sieci przesyłowej. Sporządzono także mapę zbiorczą, na której zaznaczono obszary szczególnie podatne na oddziaływanie np. obszary mające znaczenie dla ptactwa lub nietoperzy albo obszary o wysokiej wartości przyrodniczej. Ta mapa zbiorcza powstała na podstawie załączonych do niej bardziej szczegółowych map występowania niektórych gatunków dzikiej fauny i flory wrażliwych na oddziaływanie, których stan ochrony budzi szczególne obawy: nietoperze, sępy czy orzeł przedni. Te szczegółowe mapy mają, w zamierzeniu, stanowić system wczesnego ostrzegania o potencjalnych konfliktach interesów pomiędzy tymi ważnymi gatunkami a farmami wiatrowymi, aby instalacje wiatrowe mogły być planowane w oparciu o tę wiedzę. Więcej szczegółów, w tym całość sprawozdania dotyczącego planu zagospodarowania przestrzennego dla inwestycji sektora energetyki wiatrowej w regionie Drôme, można znaleźć na stronie: http://www.drome.equipement.gouv.fr/rubrique.php3?id_rubrique=146 Analizy innych przypadków we Francji, a także wyniki monitorowania w zakresie wzajemnych oddziaływań pomiędzy energetyką wiatrową a różnorodnością biologiczną, dostępne są na stronie http://www.eolien-biodiversite.com

http://www.drome.equipement.gouv.fr/rubrique.php3?id_rubrique=146

http://www.eolien-biodiversite.com/


Mapa zbiorcza przedstawiająca potencjał zasobów wiatrowych, infrastrukturę publiczną, obszary cenne przyrodniczo, elementy dziedzictwa i krajobrazu. Strefy zostały wyodrębnione w następujący sposób: obszary uznane za odpowiednie dla umiejscowienia na nich farm wiatrowych (kolor ciemnopomarańczowy), obszary umiarkowanie odpowiednie o pewnych ograniczeniach (kolor jasnopomarańczowy), obszary o niskim potencjale zarówno w z powodów technicznych jak i powodów środowiskowych (kolor żółty) oraz obszary uznane za nieodpowiednie np. ze względu na niski potencjał zasobów wiatrowych i duże ograniczenia w związku z ochroną przyrody (kolor szary).


Mapa 1: Mapa sygnalizująca zagrożenia dla sępów i orła przedniego. Mapa 2: Mapa sygnalizująca zagrożenia dla gatunków nietoperzy. Mapa 3: Zbiorcza mapa obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych. Mapa 4: Zbiorcza mapa obszarów mających znaczenie dla wylęgu, wędrówek i zimowania gatunków ptaków.


Planowanie przestrzenne w niemieckiej wyłącznej strefie ekonomicznej na Morzu Północnym Niemiecka wyłączna strefa ekonomiczna na Morzu Północnym przyciąga wiele sektorów działalności, takich jak transport morski, rybołówstwo, wydobycie surowców, produkcja energii (zwłaszcza energii wiatrowej) czy badania naukowe obszarów morskich. Wszystkie te rodzaje działalności odbywają się na ograniczonym geograficznie obszarze morskim, który stanowi także teren bogaty w zasoby biologiczne i walory przyrodnicze. Po wielu wysiłkach obejmujących analizy i badania mające na celu określenie obszarów morskich o wysokich walorach przyrodniczych oraz obszarów występowania konfliktu interesów w odniesieniu do innych rodzajów działalności i inwestycji, w tym farm wiatrowych, niemiecki rząd zatwierdził pierwszy w Europie plan zagospodarowania obszaru morskiego we wrześniu 2009 r. W planie tym wyodrębniono obszary i strefy dla różnego rodzaju działalności i infrastruktury, w tym obszary wyznaczone do objęcia ochroną w ramach sieci Natura 2000 ze względu na występujące na nich siedliska, ssaki morskie i ptactwo

117.

Podobny plan przygotowywany jest dla niemieckiej wyłącznej strefy ekonomicznej na Morzu Bałtyckim.

117

http://www.bsh.de/en/Marine_uses/Spatial_Planning_in_the_German_EEZ/index.jsp Więcej informacji na temat zastosowanego podejścia (linki do map itp.).

http://www.bsh.de/en/Marine_uses/Spatial_Planning_in_the_German_EEZ/index.jsp


Mapy możliwych lokalizacji morskich farm wiatrowych w Danii

Dania zaktualizowała swój pochodzący z 1997 r. plan działania w zakresie morskich turbin wiatrowych w roku 2007 w ramach długofalowej krajowej polityki energetycznej, której celem jest osiągnięcie takiego udziału energii ze źródeł odnawialnych, który pokryje co najmniej 30% zapotrzebowania energetycznego brutto do 2025 r.

118. W planie zaproponowano 23 lokalizacje morskich farm wiatrowych

(na siedmiu większych obszarach) o łącznej zainstalowanej mocy 4600 MW, co oznacza całkowitą produkcję energii na poziomie 18 TWh, co z kolei stanowi niewiele ponad 8% całkowitego zużycia energii i 50% zużycia energii elektrycznej w Danii. Lokalizacje zostały wybrane w ramach podejścia wykorzystującego planowanie strategiczne, w którym uwzględniono m.in. warunki wiatrowe, walory przyrodnicze (w tym obszary wyznaczone do włączenia do sieci Natura 2000), widoczność i przyłączenie do sieci przesyłowych. Poniższa mapa przedstawia 23 proponowane lokalizacje farm wiatrowych w duńskiej wyłącznej strefie ekonomicznej przy uwzględnieniu różnego rodzaju ograniczeń planistycznych (w tym ostoi ptaków, obszarów wpisanych na listę konwencji ramsarskiej oraz obszarów siedlisk) w ramach podejścia opartego na planowaniu strategicznym

119.

118

Przyszłe lokalizacje morskich farm wiatrowych – 2025, plan przedstawiony przez Komisję ds. przyszłych lokalizacji morskich farm wiatrowych działającą przy Duńskim Urzędzie Energii, kwiecień 2007; http://www.ens.dk/graphics/Publikationer/Havvindmoeller/Fremtidens_%20havvindm_UKsummery_aug07.pdf.

119 Źródło: „Przyszłe lokalizacje morskich farm wiatrowych – 2025”, plan przedstawiony przez Komisję ds. przyszłych lokalizacji morskich farm wiatrowych działającą przy Duńskim Urzędzie Energii, kwiecień 2007; http://www.ens.dk/graphics/Publikationer/Havvindmoeller/Fremtidens_%20havvindm_UKsummery_aug07.pdf.

http://www.ens.dk/graphics/Publikationer/Havvindmoeller/Fremtidens_%20havvindm_UKsummery_aug07.pdf





5. INWESTYCJE SEKTORA ENERGETYKI WIATROWEJ

ODDZIAŁUJĄCE NA OBSZARY NATURA 2000:

PROCEDURA KROK PO KROKU

W art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej zawarto szereg zabezpieczeń proceduralnych i materialnych mających zastosowanie do planów i przedsięwzięć, które mogą znacząco oddziaływać na dany obszar Natura 2000.

Najpierw należy stwierdzić, czy dany plan lub dane przedsięwzięcie wymaga przeprowadzenia odpowiedniej oceny. Odpowiednią ocenę należy przeprowadzić wówczas, gdy nie można wykluczyć istotnego oddziaływania na obszar Natura 2000.

Celem odpowiedniej oceny jest oszacowanie skutków planu lub przedsięwzięcia zgodnie z założeniami ochrony danego terenu, oddzielnie lub w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami. Na podstawie wyników właściwe władze powinny stwierdzić, czy dany plan lub dane przedsięwzięcie będzie niekorzystnie oddziaływać na dany obszar.

Przedmiotem odpowiedniej oceny powinny być przede wszystkim gatunki i siedliska uzasadniające włączenie danego obszaru do sieci Natura 2000, jak również wszelkie elementy niezbędne dla funkcjonowania i struktury tego obszaru. Ocena skutków musi się opierać na obiektywnych informacjach.

Wyniki odpowiedniej oceny są prawnie wiążące. Jeżeli nie można stwierdzić braku niekorzystnego oddziaływania na dany obszar Natura 2000, nawet po wprowadzeniu środków lub warunków łagodzących w zezwoleniu na inwestycję, wówczas danego planu lub przedsięwzięcia nie można zatwierdzić, chyba że spełnione są warunki określone w art. 6 ust. 4.

5.1 Wprowadzenie W poprzednim rozdziale przedstawiono korzyści wynikające ze strategicznego i aktywnego planowania jako sposobu na uniknięcie potencjalnego oddziaływania inwestycji sektora energetyki wiatrowej na przyrodę oraz dziką faunę i florę w początkowej fazie procesu planowania, np. poprzez odpowiednie umiejscowienie inwestycji sektora energetyki wiatrowej z dala od obszarów, na których może zaistnieć konflikt interesów w związku z występowaniem tam gatunków dzikiej fauny i flory oraz walorów przyrodniczych. W niniejszym rozdziale szczegółowo objaśnia się przebieg procedury w sytuacji, gdy istnieje prawdopodobieństwo oddziaływania na obszary sieci Natura 2000 na etapie planowania lub na poziomie poszczególnych przedsięwzięć. Rozdział ten zawiera wytyczne dotyczące procedur obowiązujących zgodnie z art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej oraz porady praktyczne odnoszące się do stosowania wymogów zwłaszcza w przypadku inwestycji sektora energetyki wiatrowej. Rozdział w dużej mierze opiera się na już istniejących wytycznych dotyczących art. 6 dyrektywy siedliskowej. Stanowczo zaleca się korzystanie z niniejszego dokumentu w połączeniu z następującymi trzema zbiorami wytycznych120: - Zarządzanie obszarami Natura 2000: przepisy artykułu 6 dyrektywy „siedliskowej”

92/43/EWG. 120

Dokumenty dostępne na stronie http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/guidance_pl.htm.


- Ocena planów i przedsięwzięć znacząco oddziałujących na obszary Natura 2000: wytyczne metodyczne dotyczące przepisów artykułu 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG.

- Artykuł 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG – wyjaśnienie pojęć: rozwiązania alternatywne, konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, środki kompensujące, ogólna spójność, opinia Komisji.

Zważywszy że sieć Natura 2000 obejmuje najcenniejsze i najbardziej zagrożone typy siedlisk i gatunki w Europie, procedury zatwierdzania inwestycji są oczywiście dostatecznie surowe, aby uniknąć naruszenia ogólnych celów dyrektyw ptasiej i siedliskowej – dotyczących ochrony najbardziej narażonych gatunków dzikiej fauny i flory oraz elementów przyrody w Europie. Szczególny nacisk kładzie się zatem na konieczność podejmowania decyzji w oparciu o rzetelną informację naukową i wiedzę fachową. Opóźnienia w procesie decyzyjnym wynikają często z braku informacji lub niskiej jakości ocen, które uniemożliwiają właściwym władzom zajęcie jednoznacznego stanowiska w sprawie potencjalnego oddziaływania proponowanego planu lub przedsięwzięcia. Jak wyjaśniono w rozdziale 3, oceny muszą obejmować nie tylko oddziaływanie związane z turbinami wiatrowymi, ale całą inwestycję, w tym towarzyszące elementy infrastruktury i instalacje takie, jak: drogi dojazdowe, dostęp do terenu (np. na potrzeby robót konserwacyjnych lub budowlanych), maszty wiatromierzy, kontenery budowlane, fundamenty betonowe, prowizoryczne obiekty dla wykonawców, okablowanie elektryczne (np. przewody napowietrzne) zapewniające dostęp do sieci, odpady lub ewentualnie podstacja, budynek kontrolny itp.

5.2 Artykuł 6 dyrektywy siedliskowej: podejście krok po kroku Art. 6 dyrektywy siedliskowej należy do najważniejszych artykułów w dyrektywie, ponieważ określa się w nim stosunek pomiędzy ochroną a użytkowaniem gruntów. W ust. 3 i 4 zawarto szereg zabezpieczeń proceduralnych i materialnych mających zastosowanie do planów i przedsięwzięć, które mogą istotnie oddziaływać na tereny sieci Natura 2000. Proponowana inwestycja nie musi być usytuowana na obszarze Natura 2000, aby wymusić przeprowadzenie odpowiedniej oceny, zważywszy że plany i przedsięwzięcia umiejscowione poza danym obszarem także mogą wiązać się z ryzykiem niekorzystnego oddziaływania.

ART. 6 ust. 3 i 4 DYREKTYWY SIEDLISKOWEJ

Artykuł 6 ust. 3: Każdy plan lub przedsięwzięcie, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zarządzania obszarem, ale które może na niego w istotny sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, podlega odpowiedniej ocenie jego skutków dla danego terenu z punktu widzenia założeń jego ochrony. W świetle wniosków wynikających z tej oceny oraz bez uszczerbku dla przepisów ust. 4 właściwe władze krajowe wyrażają zgodę na ten plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na dany teren oraz, w stosownych przypadkach, po uzyskaniu opinii całego społeczeństwa.

Artykuł 6 ust. 4: Jeśli pomimo negatywnej oceny skutków dla danego obszaru oraz braku rozwiązań alternatywnych, plan lub przedsięwzięcie musi jednak zostać zrealizowane z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym interesów mających charakter społeczny lub gospodarczy, państwo członkowskie stosuje wszelkie środki kompensujące konieczne do zapewnienia ochrony ogólnej spójności Natury 2000. O przyjętych środkach kompensujących państwo członkowskie informuje Komisję.

Jeżeli dany obszar obejmuje priorytetowy typ siedliska przyrodniczego i/lub jest zamieszkały przez gatunek o znaczeniu priorytetowym, jedyne względy, na które można się powołać, to względy odnoszące się do zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa publicznego, korzystnych skutków o podstawowym znaczeniu dla środowiska lub, po wyrażeniu opinii przez Komisję, innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego.


Procedura w trybie art. 6 ma na celu:

pełną ocenę oddziaływania planów lub przedsięwzięć, które mogą mieć znaczący szkodliwy wpływ na obszar Natura 2000, w drodze odpowiedniej oceny;

stwierdzenie na podstawie odpowiedniej oceny, czy dojdzie do niekorzystnego oddziaływania na dany obszar, a jeżeli tak, to czy dany plan lub dane przedsięwzięcie można mimo to zatwierdzić pod warunkiem wprowadzenia środków łagodzących lub warunków planowania, które eliminują lub minimalizują niekorzystne oddziaływanie na dany teren do poziomu nieistotnego;

zapewnienie mechanizmu zatwierdzania, w wyjątkowych okolicznościach, planów lub przedsięwzięć, które niekorzystnie oddziałują na dany obszar Natura 2000 nawet po wprowadzeniu środków łagodzących, jeżeli plany te lub przedsięwzięcia wynikają z zasadniczego, nadrzędnego interesu publicznego w razie braku stosownych rozwiązań alternatywnych (zob. art. 6 ust. 4).

Procedury ustanowione w art. 6 ust. 3 i 4 najlepiej przeprowadzić etapami. Każdy etap warunkuje kontynuację procesu. Przykładowo, jeżeli po etapie pierwszym stwierdza się brak istotnego oddziaływania na obszar Natura 2000, plan lub przedsięwzięcie można zatwierdzić bez konieczności dalszej oceny.

Etap pierwszy: ustalenie obowiązku przeprowadzenia oceny – celem oceny początkowej jest stwierdzenie, czy dany plan lub dane przedsięwzięcie wymaga odpowiedniej oceny. Jeżeli w oparciu o obiektywne informacje nie można wykluczyć istotnego szkodliwego oddziaływania na obszar Natura 2000, wówczas należy przeprowadzić odpowiednią ocenę.

Etap drugi: odpowiednia ocena – po stwierdzeniu konieczności dokonania odpowiedniej oceny należy zgromadzić szczegółowe informacje o właściwościach ekologicznych i założeniach ochrony danego obszaru oraz potencjalnym oddziaływaniu planu lub przedsięwzięcia na założenia ochrony. Pozwoli to ocenić, czy plan lub przedsięwzięcie, oddzielnie lub w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, będzie niekorzystnie oddziaływać na dany obszar Natura 2000. Ciężar dowodu polega na wykazaniu braku niekorzystnego oddziaływania na dany obszar.

W praktyce odpowiednia ocena jest często kilkakrotnie przeprowadzanym procesem, umożliwiającym wprowadzenie ulepszeń do planu lub przedsięwzięcia, aby uniknąć niekorzystnego oddziaływania na dany obszar Natura 2000. Tym samym, w zależności od wyników oceny, władze powinny rozważyć, czy można wprowadzić środki łagodzące czy też w zezwoleniu należy zastosować ograniczenia, aby uniknąć oddziaływania lub zmniejszyć je do nieistotnego poziomu.

Władze będą również musiały zbadać wykonalne rozwiązania alternatywne dla planu lub przedsięwzięcia. Niemniej ostatecznie plan lub przedsięwzięcie można zatwierdzić jedynie wówczas, gdy wykaże się brak niekorzystnego oddziaływania na dany obszar. W razie niemożności wykluczenia takiego oddziaływania władze muszą odmówić zatwierdzenia lub zastosować procedurę odstępstwa (etap trzeci) na mocy art. 6 ust. 4.

Etap trzeci: procedura odstępstwa w razie braku rozwiązań alternatywnych i z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego: Jeżeli brak rozwiązań alternatywnych, a niekorzystnego oddziaływania nie można wyeliminować przy użyciu środków łagodzących, wówczas w wyjątkowych przypadkach władze mogą zdecydować, czy należy mimo to zezwolić na kontynuację planu lub przedsięwzięcia z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego. W razie zgody należy rozpoznać i wdrożyć odpowiednie środki kompensujące, aby zapewnić ochronę ogólnej spójności sieci Natura 2000.


Poniższy schemat blokowy (rysunek 11) pokazuje sposób realizowania poszczególnych etapów i podejmowania decyzji co do zatwierdzenia lub odrzucenia planu lub przedsięwzięcia. Rysunek 11: Schemat blokowy procedury w trybie art. 6 ust. 3 i 4 (na podstawie wytycznych metodycznych Komisji dotyczących art. 6)

Czy plany lub przedsięwzięcia (PP) bezpośrednio dotyczą lub są niezbędne dla zarządzania obszarem na potrzeby

ochrony przyrody?

Czy PP mogą znacząco oddziaływać na obszar?

Ocena wpływu na założenia ochrony obszaru

Czy można stwierdzić brak niekorzystnego oddziaływania PP na dany obszar?

Czy istnieją rozwiązania alternatywne?

Modyfikacja PP np. środki łagodzące

lub odrzucenie planu

lub przedsięwzięcia

Czy na terenie występuje siedlisko lub gatunek o znaczeniu priorytetowym?

Czy istnieją powody o charakterze zasadniczym

wynikające z nadrzędnego interesu publicznego?

Czy istnieją względy odnoszące się do zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa lub

ważne korzyści środowiskowe?

Zezwolenia można udzielić

pod warunkiem wprowadzenia dostatecznych

środków kompensujących i

powiadomienia Komisji

Zezwolenia można udzielić z innych powodów o charakterze

zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu

publicznego, po zasięgnięciu opinii Komisji.

Należy zastosować środki kompensujące

Można udzielić zezwolenia

Nie można udzielić zezwolenia

Tak Nie

Tak Nie

Nie

Tak Nie

Nie

Nie Tak

Tak Tak Nie

Nie

Etap 1: Ustalenie obowiązku przeprowadzenia oceny

Etap 2: Odpowiednia ocena

Etap 3: Odstępstwo – art. 6 ust. 4

Tak


Z powyższego jasno wynika, że proces decyzyjny opiera się na zasadzie ostrożności. Nacisk należy położyć na obiektywne wykazanie, w oparciu o wiarygodne dowody, braku niekorzystnego oddziaływania na obszar Natura 2000. Z tego powodu brak danych lub informacji naukowych o potencjalnym ryzyku lub rozmiarze oddziaływania nie może uzasadnić kontynuacji planu lub przedsięwzięcia.

Następne podrozdziały zawierają analizę poszczególnych etapów oraz porady dotyczące ich realizacji zwłaszcza w kontekście inwestycji sektora energetyki wiatrowej.

ETAP 1: USTALENIE OBOWIĄZKU PRZEPROWADZENIA OCENY

5.3 Kiedy niezbędne jest przeprowadzenie odpowiedniej oceny? Pierwszy etap ma na celu stwierdzenie, czy faktycznie istnieje konieczność przeprowadzenia odpowiedniej oceny. W razie pewności co do braku istotnego oddziaływania planu lub przedsięwzięcia, oddzielnie lub w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, plan lub przedsięwzięcie można zatwierdzić bez dalszej oceny W razie wątpliwości konieczne będzie przeprowadzenie odpowiedniej oceny, tak aby w pełni zbadać potencjalne oddziaływanie przed podjęciem decyzji co do zatwierdzenia planu lub przedsięwzięcia. Na etapie ustalenia obowiązku przeprowadzenia oceny ostateczna decyzja w zakresie wymogu odpowiedniej oceny należy do właściwych władz.

Ustalenie obowiązku przeprowadzenia oceny ma zastosowanie do:

zarówno planów stanowiących ramy zezwoleń na inwestycję, jak i pojedynczych przedsięwzięć. Zapewnia to uwzględnienie potencjalnego oddziaływania na sieć Natura 2000 i na szczeblu planowania strategicznego, i na szczeblu poszczególnych przedsięwzięć

121.

planów lub przedsięwzięć oddziałujących na obszary zakwalifikowane na mocy dyrektywy ptasiej oraz obszary wyznaczone lub zgłoszone do wyznaczenia na mocy dyrektywy siedliskowej. Oba typy obszarów należą do sieci Natura 20000

122.

planów lub przedsięwzięć zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz sieci Natura 2000, jeżeli mogą one istotnie oddziaływać na obszary sieci Natura 2000. Przykładowo farma wiatrowa usytuowana poza obszarem Natura 2000 może i tak istotnie oddziaływać na niektóre gatunki, z powodu których wyznaczono dany teren (np. nietoperze), ponieważ skutkuje opuszczeniem przez gatunki ich zwyczajowych obszarów rozrodu lub żerowania na danym obszarze.

121

Sprawa C-6/04: 20 października 2005 r. 122

Do potencjalnych OSO (IBA) art. 6 ust. 3–4 nie mają zastosowania, ale zastosowanie ma art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej. Obszary, których nie sklasyfikowano jako OSO, ale które należało tak sklasyfikować, podlegają zasadom określonym w zdaniu pierwszym art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej. [Komisja/ Francja, Basses Corbières, C-374/98]. W przypadku potencjalnych zgłoszonych terenów mających znaczenie dla Wspólnoty (np. obszarów morskich): państwa członkowskie mają obowiązek podjąć działania ochronne, które z punktu widzenia założeń ochrony określonych w dyrektywie są odpowiednie do zabezpieczenia istotnego interesu ekologicznego danych terenów na szczeblu krajowym. [Dragaggi, C-117/03; Bund Naturschutz, C-244/05].

122 Sprawa C-98/03, pkt 32: „W definicji środków, które należy podjąć w celu oceny skutków, dyrektywa nie przewiduje rozróżnienia w zależności od tego, czy środki te podejmowane są w granicach czy poza granicami obszaru chronionego”.

122 Sprawa C-201/02, pkt 53: „[…] decyzje podejmowane przez właściwe władze, skutkujące zezwoleniem na wznowienie działalności wydobywczej, obejmują „zezwolenie na inwestycję” w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 85/337, tak że właściwe władze w stosownych przypadkach mają obowiązek przeprowadzić ocenę oddziaływania na środowisko takiej działalności”.


5.3.1 Gromadzenie wystarczających informacji Obowiązek przeprowadzenia oceny ustalają władze odpowiedzialne za przyjmowanie planów lub zatwierdzanie/odrzucanie wniosków inwestycyjnych. Najczęściej władze te wspomagają się informacjami otrzymywanymi od przedsiębiorców budowlanych, organów ochrony środowiska lub współpracujących ekspertów, na których to informacjach opierają swoją ocenę. Zasadnicze znaczenie dla ustalenia obowiązku przeprowadzenia oceny planów i przedsięwzięć może też mieć współpraca z innymi organami, zwłaszcza tymi odpowiedzialnymi za ochronę przyrody, ponieważ mogą one udzielać pomocnych informacji, które należy wziąć pod uwagę na tym etapie. Ustalenie obowiązku przeprowadzenia oceny wymaga zgromadzenia wystarczających informacji zarówno na temat planu lub przedsięwzięcia dotyczącego farmy wiatrowej, jak i na temat potencjalnie poszkodowanego obszaru lub poszkodowanych obszarów Natura 2000. W przypadku planu lub przedsięwzięcia informacje te powinny obejmować dane o umiejscowieniu farmy wiatrowej i towarzyszącej infrastrukturze w odniesieniu do obszaru/obszarów Natura 2000 oraz szczegółowe informacje o rozmiarze i układzie farmy wiatrowej i towarzyszącej jej infrastruktury. Powinny również obejmować szczegółowy opis wszystkich działań, które zostaną podjęte na każdym etapie przedsięwzięcia – tj. budowy, eksploatacji i likwidacji/ modernizacji. Odnośnie do obszaru Natura 2000 należy zgromadzić informacje o gatunkach i typach siedlisk, z powodu których teren ten wyznaczono, o ich stanie ochrony i ogólnych założeniach ochrony obszaru. Informacje te częściowo znaleźć można w standardowych formularzach danych sieci Natura 2000 czy planach wyznaczenia obszaru lub planach zarządzania obszarem w razie ich dostępności. Warto przypomnieć, że etap ustalenia obowiązku przeprowadzenia oceny nie jest identyczny z pełną odpowiednią oceną – wymaga tylko informacji wystarczających do rozstrzygnięcia kwestii istotnego oddziaływania.

Standardowy formularz danych sieci Natura 2000 Standardowe formularze danych, opracowane dla każdego obszaru, zawierają informacje o powierzchni obszaru, reprezentatywności i stanie ochrony siedlisk obecnych na tym obszarze oraz o ogólnej ocenie wartości terenu dla ochrony danych typów siedlisk przyrodniczych. W odniesieniu do gatunków obecnych na danym obszarze zawarte informacje dotyczą ich populacji, statusu (osiadły, lęgowy, zimujący, wędrujący) oraz wartości obszaru dla danych gatunków. Stan ochrony siedlisk i gatunków Zgodnie z przepisami art. 17 dyrektywy siedliskowej 25 państw członkowskich UE (tj. z wyjątkiem Rumunii i Bułgarii) złożyło w 2008 r. sprawozdania w sprawie stanu ochrony wszystkich gatunków i siedlisk wymienionych w załącznikach do dyrektywy siedliskowej występujących na terytorium tych państw. Na tej podstawie Komisja sporządziła zbiorcze sprawozdanie w sprawie stanu ochrony poszczególnych gatunków i typów siedlisk na szczeblu biogeograficznym i unijnym. Sprawozdania te zawierają przydatne informacje kontekstowe

123.

Plany zarządzania siecią Natura 2000 Niektóre obszary objęte są planem zarządzania siecią Natura 2000 składającym się z ważnych elementów, takich jak: założenia ochrony terenu, gatunki i siedliska, ich stan ochrony, zagrożenia itp., które to elementy mogą być użyteczne na etapie ustalenia obowiązku przeprowadzenia oceny i odpowiedniej oceny.

123

Wszystkie sprawozdania dostępne są na stronie: http://biodiversity.eionet.europa.eu/article17 i

http://ec.europa.eu/environment/nature/knowledge /rep_habitats/index_en.htm.

http://biodiversity.eionet.europa.eu/article17

http://ec.europa.eu/environment/nature/knowledge%20/rep_habitats/index_en.htm


Wstępne ustalenie obowiązku przeprowadzenia oceny przez wykonawców: ułatwienie procesu decyzyjnego

Wykonawcom stanowczo zaleca się zgromadzenie informacji o obszarach sieci Natura 2000 jeszcze przed rozpoczęciem prac nad planem lub przedsięwzięciem (tj. nawet przed etapem ustalenia obowiązku przeprowadzenia oceny), tak aby mieć świadomość występowania potencjalnie problematycznych elementów przyrody oraz gatunków dzikiej fauny i flory, a także wziąć je pod uwagę przy opracowywaniu wniosku inwestycyjnego. Może to przykładowo wpłynąć na umiejscowienie farmy wiatrowej i jej rzeczywisty układ, tak że do wyboru będą jedynie najbardziej odpowiednie obszary.

Na wczesnym etapie wstępnego ustalenia obowiązku przeprowadzenia oceny bardzo pożyteczne jest również odbycie wstępnych rozmów przez wykonawców z organami planowania i ustawowymi organami ochrony przyrody w celu zdobycia większej wiedzy na temat potencjalnych ograniczeń ekologicznych przedsięwzięcia i najlepszych sposobów ich uniknięcia. Może to także pomóc w rozpoznaniu potencjalnych kwestii wymagających uwagi lub braków w wiedzy naukowej, które mogą wiązać się z koniecznością przeprowadzenia dalszych badań przed zatwierdzeniem planu lub przedsięwzięcia. Doświadczenie wielokrotnie pokazało, że sprawne rozpoznanie tematu i zasięgnięcie opinii już na samym początku przed rozpoczęciem prac nad wnioskiem inwestycyjnym pozwala w późniejszym czasie uniknąć niepotrzebnej straty czasu i zbędnych wydatków w związku z niewłaściwie wybranymi obszarami

124.

5.3.2 Rozstrzyganie kwestii istnienia „znaczącego oddziaływania” Wszelkie plany lub przedsięwzięcia, które mogą potencjalnie oddziaływać na obszar/obszary Natura 2000, należy początkowo uznać za kwalifikujące się do odpowiedniej oceny. Niemniej jednak odpowiednia ocena będzie miała zastosowanie tylko do tych, które mogą „w znaczący sposób oddziaływać”. W ocenie początkowej należy pamiętać, że nacisk kładzie się na „prawdopodobieństwo” potencjalnego znaczącego oddziaływania – nie zaś pewność. Pokazuje to, jak ostrożne podejście stosuje się w ocenie początkowej. W razie wątpliwości co do istnienia znaczącego oddziaływania należy przeprowadzić odpowiednią ocenę, aby umożliwić pełne zbadanie potencjalnego oddziaływania. „Prawdopodobieństwo” potencjalnie znaczącego oddziaływania należy rozważyć w świetle założeń ochrony, charakterystyki i specyficznych uwarunkowań środowiskowych danego obszaru. Plany lub przedsięwzięcia, które mogą naruszyć założenia ochrony obszaru, należy uznać za takie, które mogą istotnie oddziaływać na ten obszar.

124

„European Best Practice guidelines for Wind Energy development” [Europejskie wytyczne dotyczące najlepszych praktyk w inwestycjach sektora energetyki wiatrowej], EWEA 2002. Publikacja dostępna na stronie http://ec.europa.eu/energy/renewables/studies/wind_energy_en.htm.

http://ec.europa.eu/energy/renewables/studies/wind_energy_en.htm


Potencjalne oddziaływanie To na tym etapie należy najpierw rozpoznać potencjalne oddziaływanie na dany obszar. Należy wskazać elementy różnorodności biologicznej podatne na oddziaływanie (siedliska, gatunki, procesy ekologiczne), biorąc pod uwagę stopień ich narażenia w związku z planowaną działalnością. Ryzyko oddziaływania należy rozpoznać z zastosowaniem podejścia ostrożnościowego. Odpowiednią ocenę należy przeprowadzić wówczas, gdy wstępna ocena naukowa wskazuje na występowanie uzasadnionych wątpliwości co do braku znaczącego oddziaływania.

Znaczące oddziaływanie Znaczący charakter skutków planu lub przedsięwzięcia, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zarządzania obszarem, pozostaje w relacji z założeniami ochrony tego obszaru. W związku z tym, nawet gdy plan lub przedsięwzięcie wpływa na dany obszar, jednakże nie niesie za sobą ryzyka naruszenia założeń ochrony tego obszaru, to nie należy tego planu lub przedsięwzięcia traktować jako mogącego oddziaływać na przedmiotowy obszar w sposób znaczący. Przeciwnie natomiast, jeśli plan taki lub przedsięwzięcie niesie z sobą ryzyko naruszenia założeń ochrony tego obszaru, należy je wówczas konsekwentnie uznać za mogące oddziaływać na przedmiotowy obszar w sposób znaczący. Podczas dokonywania oceny możliwych skutków planów lub przedsięwzięć, ich znaczący charakter powinien być określany w szczególności w świetle charakterystyki i specyficznych uwarunkowań środowiskowych obszaru, którego dotyczy plan lub przedsięwzięcie (sprawa C-127/02 pkt 46–48).

5.3.3 Analiza potencjalnego oddziaływania skumulowanego Ustalenie obowiązku przeprowadzenia oceny ma także zastosowanie do planów lub przedsięwzięć w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami. Może się zdarzyć, że dana farma wiatrowa sama w sobie nie oddziaływałaby w sposób istotny, ale w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami (farmami wiatrowymi lub innymi inwestycjami) na danym obszarze oddziaływanie skumulowane może okazać się znaczące. Inne plany lub przedsięwzięcia, jakie należy rozważyć w tym przypadku, obejmują takie, które zostały już ukończone, które zatwierdzone są przez urzędy planowania lub których proces zatwierdzania jest obecnie w toku. Skala geograficzna, w jakiej należy rozważyć oddziaływanie skumulowane, zależeć będzie od dokładnych okoliczności i rozmiaru badanego planu lub przedsięwzięcia, ale powinna obejmować dostatecznie rozległy obszar, aby wykryć potencjalne oddziaływanie skumulowane ocenianego przedsięwzięcia, z uwzględnieniem aspektu transgranicznego w stosownych przypadkach. Organy ochrony przyrody także w tym przypadku będą mogły pomóc w rozpoznaniu ewentualnych planów lub przedsięwzięć, które należy wziąć pod uwagę w ramach oceny łączonej125. 5.3.4 Dokumentowanie decyzji o ustaleniu obowiązku przeprowadzenia oceny Jako że ustalenie obowiązku przeprowadzenia oceny stanowi wymóg prawny, uzasadnienie ostatecznej decyzji co do konieczności lub braku konieczności przeprowadzenia odpowiedniej oceny należy udokumentować i poprzeć dostateczną ilością informacji, by uzasadnić wnioski. Zważywszy że oceny z zakresu ochrony przyrody często przebiegają równolegle do procedur OOŚ/SOOŚ, należy rozważyć wspólne procedury informowania opinii publicznej.

125

Możliwe (choć i tak wstępne) podejście do oceny oddziaływania skumulowanego lądowych farm wiatrowych zostało zaproponowane przez Szkockie Dziedzictwo Naturalne (SNH 2009b).


Główne kwestie do rozważenia na etapie ustalenia obowiązku przeprowadzenia oceny:

Identyfikacja zasięgu geograficznego planu lub przedsięwzięcia i jego głównych cech charakterystycznych.

Identyfikacja wszystkich obszarów Natura 2000, na które może oddziaływać dany plan lub dane przedsięwzięcie.

Identyfikacja istotnych walorów danych obszarów Natura 2000 (tj. siedlisk i gatunków uzasadniających wyznaczenie obszaru) i ich założeń ochrony.

Wskazanie gatunków i siedlisk, na które może znacząco oddziaływać planowana działalność.

Analizę innych planów lub przedsięwzięć, które w połączeniu z planowaną działalnością mogą potencjalnie znacząco oddziaływać na obszary Natura 2000.

Analizę potencjalnych interakcji pomiędzy działalnością wynikającą z planu lub przedsięwzięcia, oddzielnie lub w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, a istotnymi walorami oraz leżącymi u ich podstaw funkcjami i procesami ekologicznymi.

ETAP 2: PRZEPROWADZANIE ODPOWIEDNIEJ OCENY

5.4 Cel odpowiedniej oceny Celem odpowiedniej oceny jest oszacowanie oddziaływania planu lub przedsięwzięcia w stosunku do założeń ochrony danego obszaru, oddzielnie lub w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami. Na podstawie wyników właściwe władze powinny stwierdzić, czy plan lub przedsięwzięcie będzie niekorzystnie oddziaływać na spójność danego obszaru. Odpowiednią ocenę należy przeprowadzić, zanim właściwe władze podejmą decyzję w sprawie zapoczątkowania czy zatwierdzenia planu lub przedsięwzięcia. Trybunał Sprawiedliwości UE potwierdził, że w odniesieniu do pojęcia „odpowiednia ocena skutków” w rozumieniu art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej, dyrektywa ta nie ustanawia żadnych szczególnych metod przeprowadzania takiej oceny. Mimo to, zgodnie z brzmieniem tego przepisu, odpowiednia ocena skutków planu lub przedsięwzięcia dla danego obszaru powinna być dokonana przed udzieleniem na nie pozwolenia126. W skrócie wyraz „odpowiednia” oznacza zasadniczo, że ocena musi być odpowiednia względem swojej funkcji zgodnie z dyrektywami siedliskową i ptasią – tj. funkcji polegającej na ochronie rzadkich i zagrożonych gatunków i typów siedlisk ważnych dla Europy. „Odpowiednia” oznacza także, że ocena musi być decyzją uzasadnioną. Jeżeli w treści oceny nie podaje się uzasadnienia decyzji, wówczas ocena nie spełnia swojej funkcji i nie może zostać uznana za „odpowiednią”. W tym kontekście należy przypomnieć, że w odróżnieniu od OOŚ czy SOOŚ wyniki odpowiedniej oceny są prawnie wiążące dla właściwych władz i warunkują ich ostateczną decyzję127. Tym samym, jeżeli nie można stwierdzić braku niekorzystnego oddziaływania na dany obszar Natura 2000, nawet po wprowadzeniu środków łagodzących, wówczas nie można zatwierdzić danego planu lub przedsięwzięcia, chyba że spełnione są warunki art. 6 ust. 4.

126

Sprawa C-127/02, pkt 52–53. 127

Zob. rozdział 2, gdzie szczegółowo wyjaśniono związek pomiędzy SOOŚ, OOŚ i odpowiednią oceną.


Braku informacji lub danych nie można wykorzystać jako powodu do zatwierdzenia danego planu lub przedsięwzięcia. Trybunał Sprawiedliwości UE potwierdził to stanowisko w sprawie Waddensea (C-127/02), gdzie orzekł, że „taka (odpowiednia) ocena tych skutków oznacza, że przed udzieleniem pozwolenia powinny zostać określone, zgodnie z najlepszą wiedzą naukową w tej dziedzinie, wszystkie aspekty planu lub przedsięwzięcia, mogące osobno lub w połączeniu z innymi planami i przedsięwzięciami oddziaływać na założenia ochrony obszaru”. 5.5 Etapy odpowiedniej oceny w przypadku planów i przedsięwzięć dotyczących farm wiatrowych Na odpowiednią ocenę składa się szereg podstawowych kroków, które należy wykonać przy jej przeprowadzaniu. Przedstawiono je na rysunku 12. Głównym przedmiotem odpowiedniej oceny powinny być gatunki lub typy siedlisk, dla których wyznaczono dany obszar Natura 2000, oraz potencjalny wpływ wywierany na nie przez dany plan lub dane przedsięwzięcie. Ocena ta powinna też obejmować oddziaływanie pośrednie na gatunki lub typy siedlisk, np. na wspierające je ekosystemy i procesy przyrodnicze.


Rysunek 12: Kroki, które należy poczynić w ramach odpowiedniej oceny

OKREŚLENIE OBSZARU BADAŃ

– obszar Natura 2000 – miejsce realizacji

przedsięwzięcia

OKREŚLENIE ZAŁOŻEŃ OCHRONY

DANEGO OBSZARU

OKREŚLENIE SIEDLISK I GATUNKÓW, KTÓRE NALEŻY

UWZGLĘDNIĆ W OCENIE

Analiza wrażliwości gatunków na działania w ramach

przedsięwzięcia oraz siedlisk występujących na obszarze realizacji przedsięwzięcia

KONSULTACJE: WŁAŚCIWE ORGANY I ZAINTERESOWANE

PODMIOTY

ISTNIEJĄCE INFORMACJE,

WYKAZY, BADANIA

OCENA SKUTKÓW DLA GATUNKÓW I SIEDLISK

PRZYRODNICZYCH ORAZ ICH EKOLOGICZNEJ

STRUKTURY I FUNKCJI

OPRACOWANIE DZIAŁAŃ W ZAKRESIE

MONITOROWANIA

USTALENIE SKUTKÓW DLA SPÓJNOŚCI OBSZARU

OPRACOWANIE ŚRODKÓW

ZAPOBIEGAWCZYCH I ŁAGODZĄCYCH

INFORMACJE O INNYCH

PLANACH I PRZEDSIĘWZIĘC

IACH


5.5.1. Wyznaczanie zakresu oceny i gromadzenie dalszych informacji

Należy dopilnować tego, by odpowiednia ocena miała ściśle określony zakres i zawierała jasne założenia oceny potencjalnie szkodliwego oddziaływania instalacji wiatrowej na obszar/obszary Natura 2000. Wiąże się to z dokładniejszym wskazaniem skutków, jakie powinny być przedmiotem odpowiedniej oceny, i dopilnowaniem, aby zgromadzono wszystkie wymagane informacje umożliwiające właściwą ocenę oddziaływania. Punktem wyjścia są informacje już zgromadzone na etapie ustalenia obowiązku przeprowadzenia oceny, ale tym razem należy także w miarę możliwości uzupełnić wszelkie braki w wiedzy, tak aby można było oprzeć ocenę na solidnych podstawach naukowych. Zasadnicze znaczenie ma trafne wyznaczenie zakresu oceny i zgromadzenie odpowiadających mu danych, zważywszy że odpowiednia ocena musi pozwolić na jednoznaczne stwierdzenie braku oddziaływania inwestycji na dany obszar. W razie jakichkolwiek wątpliwości właściwe władze mogą zwrócić się o przeprowadzenie dalszych prac w terenie lub odrzucić przedsięwzięcie w obecnym kształcie z uwagi na brak pewności co do jego oddziaływania. Na tym etapie bardzo pomocne jest również określenie obszaru badania, przy założeniu, że potencjalnie szkodliwe oddziaływanie może obejmować większy obszar, a nie tylko bezpośrednie otoczenie turbin wiatrowych. Warto przykładowo objąć najpierw badaniem obszar w promieniu 1 km, a następnie odpowiednio go dostosować, czyli rozszerzyć lub zawęzić, w zależności od gatunków i typów siedlisk potencjalnie narażonych na oddziaływanie.

Gromadzenie informacji podczas ustalania zakresu oceny Informacje dotyczące planu lub przedsięwzięcia powinny zawierać szczegółowe opisy wszystkich elementów mających istotne znaczenie dla przeprowadzenia oceny. Powinny one obejmować przynajmniej następujące elementy: - szczegółowe mapy dokładnego umiejscowienia turbin wiatrowych i towarzyszącej im infrastruktury

w odniesieniu do obszaru/obszarów Natura 2000 na danym terenie; - rozmiar i układ farmy wiatrowej, np. liczbę i rozmiar turbin wiatrowych, ich rozmieszczenie i kształt

itp. - podobne szczegółowe dane na temat wszystkich towarzyszących elementów infrastruktury; - przewidywane działania podczas robót budowlanych oraz czas ich trwania i okres przeprowadzania; - przewidywane działania na etapie eksploatacji i zarządzania; - ustalenia dotyczące modernizacji i demontażu; - szczegółowe informacje na temat wszelkich innych planów lub przedsięwzięć na tym obszarze,

które mogłyby, w połączeniu z danym planem lub przedsięwzięciem, mieć znaczące skutki skumulowane dla obszaru Natura 2000.

Informacje dotyczące obszaru Natura 2000 powinny obejmować przynajmniej następujące elementy: - szczegółowe dane dotyczące każdego gatunku i typu siedliska, ze względu na które wyznaczono

dany obszar, oraz mapy uwzględniające ekologię ich umiejscowienia na danym obszarze i wokół niego w różnych okresach (np. w ciągu rocznego cyklu życiowego);

- dane dotyczące ogólnego wykorzystania przez nie danego obszaru na potrzeby żerowania, rozrodu, odpoczynku, postoju lub zimowania;

- dane dotyczące ich reprezentatywności i stanu ochrony zarówno na danym obszarze, jak i na szerzej ujmowanym terenie (w tym m.in. dane na temat liczebności populacji, stopnia jej izolacji, ekotypu, puli genowej, struktury wiekowej itp.);

- dane dotyczące struktury ekologicznej i funkcji danego obszaru, a także jego ogólnego stanu ochrony;

- szczegółowe informacje na temat założeń ochrony danego obszaru (w tym wszelkie plany zarządzania obszarem itp.);


- rolę danego obszaru wewnątrz regionu biogeograficznego128

i sieci Natura 2000; - wszelkie inne aspekty danego obszaru lub występujących na nich gatunków dzikiej fauny i flory,

które mogą mieć wpływ na jego stan ochrony i założenia ochrony (np. obecne działania w zakresie zagospodarowania, inne inwestycje itp.).

Także i w tym wypadku oprócz żądania od wykonawcy, aby dostarczył wszelkie istotne oceny, w tym oceny oddziaływania, badania itp., których można słusznie od niego oczekiwać, bardzo zalecane jest, aby w możliwie wczesnym stadium etapu wytyczania zakresu stosowania właściwe organy skonsultowały się również z właściwymi organami ds. ochrony przyrody oraz szukały ich porady i pomocy. Organy ds. ochrony przyrody będą w stanie dostarczyć szczegółowych informacji na temat danego obszaru Natura 2000 i założeń jego ochrony. Mogą również udzielić naukowych porad dotyczących możliwych skutków ekologicznych, jakie przedsięwzięcie sektora energetyki wiatrowej może mieć dla danego obszaru. Można skontaktować się również z innymi organami, takimi jak: organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną przyrody, instytucje badawcze lub lokalne grupy zainteresowanych stron, które mogą pomóc, dostarczając dalszej wiedzy na szczeblu lokalnym i informacji z zakresu ekologii. Konsultacje z tymi organizacjami już na etapie wytyczania zakresu stosowania pomogą zapewnić stworzenie możliwie kompletnego obrazu sytuacji dotyczącej danego obszaru, obecnych na nim gatunków/siedlisk oraz możliwych skutków planu lub przedsięwzięcia dla tych gatunków/siedlisk. Może to również doprowadzić do usprawnienia procesu podejmowania decyzji, jeśli wszystkie grupy interesu współpracują od początku przy szukaniu rozwiązań możliwych do zaakceptowania przez wszystkich. Gromadzenie informacji jest siłą rzeczy procesem wielokrotnie powtarzanym. Jeżeli pierwsze określenie i analiza skutków wykażą, że w posiadanej wiedzy istnieją ważne luki, konieczne będzie przeprowadzenie dalszych badań i prac monitorujących, aby uzupełnić obraz sytuacji. Zagwarantuje to wystarczającą podstawę wiedzy naukowej, pozwalającą na podjęcie uzasadnionej decyzji. Doświadczenie pokazuje, że wiele opóźnień lub problemów występujących w toku odpowiedniej oceny wynika z tego, że informacje zgromadzone dla celów odpowiedniej oceny są niekompletne lub nieadekwatne. Wskutek tego władze nie są w stanie potwierdzić braku niekorzystnego oddziaływania na dany obszar, a cały proces oceny trzeba wstrzymać do czasu zgromadzenia brakujących informacji.

128

Wykazy terenów mających znaczenie dla Wspólnoty należących do sieci Natura 2000 są grupowane ze względu na przynależność do regionu biogeograficznego. Więcej informacji oraz odsyłacze do map dostępne są na stronie http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/db_gis/index_en.htm.

http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/db_gis/index_en.htm


Hipotetyczne przykłady informacji wymagających uzupełnienia podczas wytyczania zakresu stosowania.

Projekt farmy wiatrowej z dwunastoma turbinami umiejscowionymi na granicy terenu zalesionego

1. Potencjalnie znaczące oddziaływanie

Śmiertelność w wyniku zderzeń

Zakłócenia i przemieszczenie

Utrata siedlisk lub ich pogorszenie

2. Informacje na temat gatunków i siedlisk występujących na obszarze Natura 2000

Dane ekologiczne dotyczące ważnych dla Wspólnoty gatunków nietoperzy i ptaków narażonych na potencjalne oddziaływanie na danym obszarze.

Dane dotyczące ważnych dla Wspólnoty siedlisk narażonych na potencjalne oddziaływanie na danym obszarze.

Umiejscowienie kluczowych siedlisk na danym obszarze lub wokół niego.

3. Potencjalne oddziaływanie, które należy poddać ocenie

Poziomy śmiertelności w wyniku zderzeń podczas różnych okresów cyklu życia danego gatunku, np. podczas okresu lęgowego lub wędrówek.

Wykorzystanie siedlisk na całym terenie danego obszaru.

Umiejscowienie kluczowych miejsc odpoczynku, wylęgu lub żerowania, a także lokalizacja tras przelotów pomiędzy tymi miejscami.

4. Dane niezbędne do przeprowadzenia tych ocen

Dane z terenu uzyskane podczas co najmniej jednego rocznego cyklu życia służące ocenie ryzyka z wykorzystaniem modelowania i wskaźników wrażliwości na oddziaływanie.

Dane z terenu na temat lokalnych wzorców rozproszenia na danym obszarze i wokół niego zebrane podczas co najmniej jednego rocznego cyklu życia.

5.5.2. Przeprowadzanie oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 Odpowiednia ocena wiąże się ze zbadaniem wszystkich aspektów planu lub przedsięwzięcia, które mogą skutkować znaczącym oddziaływaniem na obszar Natura 2000. W tym kontekście należy zbadać kolejno każdy element przedsięwzięcia (turbiny wiatrowe, inne obiekty itp., jak również oddziaływanie w trakcie budowy, konserwacji i eksploatacji itp.), a potencjalne oddziaływanie poszczególnych elementów należy rozważyć w przypadku każdego gatunku lub typu siedliska ważnego dla Europy, ze względu na które dany obszar włączono do sieci Natura 2000. Wynika to z faktu, że dla każdego gatunku obowiązują inne wymogi ochrony. Ponadto oddziaływanie na dany gatunek może się różnić w zależności od obszaru, stanu ochrony gatunku i uwarunkowań ekologicznych obszaru. Przykładowo w ramach budowy farmy wiatrowej 10 turbin wiatrowych ma zostać usytuowanych na terenie zdegradowanych użytków zielonych z dala od siedlisk ptaków lub nietoperzy na obszarze Natura 2000, ale przewiduje się także budowę drogi dojazdowej do turbin wiatrowych, która ma przebiegać przez rzadkie typy siedlisk, np. torfowiska wierzchowinowe i lasy naturalne. W takiej sytuacji same turbiny wiatrowe mogą nie powodować znaczącego oddziaływania, ale droga dojazdowa prawdopodobnie już tak, więc szczegółowo zbadać należy oddziaływanie obu obiektów zgodnie z założeniami ochrony obszaru. Następnie przeanalizować należy łączne i wzajemne oddziaływanie poszczególnych elementów planu lub przedsięwzięcia, tak aby określić występujące pomiędzy nimi interakcje. Przykładowo może być tak, że ryzyko śmiertelnych kolizji z turbinami wiatrowymi samo w sobie nie jest potencjalnie znaczące, ale oddziaływanie może już okazać się znaczące w połączeniu z instalacją przewodów napowietrznych, które również mogą być przyczyną śmiertelnych zderzeń.


Jeżeli na oddziaływanie narażonych jest kilka obszarów Natura 2000, tak jak to ma miejsce np. w przypadku planu inwestycyjnego, oddziaływanie na poszczególne obszary należy najpierw zbadać osobno, ponieważ mogły one zostać wyznaczone ze względu na odmienne gatunki lub typy siedlisk i mogą podlegać innym założeniom ochrony.

Założenia ochrony obszarów Natura 2000 Założenia ochrony obszaru Natura 2000 są określane na szczeblu państw członkowskich. Standardowy formularz danych obszaru Natura 2000, który został opracowany dla każdego wyznaczonego obszaru, zawiera informacje na temat siedlisk (np. powierzchni terenu, reprezentatywności i stanu ochrony), gatunków (populacja, status) oraz wartości terenu dla siedlisk/gatunków, ze względu na które wyznaczono dany obszar. Standardowy formularz danych dostarcza informacji na temat elementów decydujących o znaczeniu obszaru Natura 2000 z punktu widzenia ochrony i w przypadku nieokreślenia bardziej szczegółowo założeń ochrony tego obszaru można przyjąć w tym zakresie ochronę tych elementów. Niektóre kraje bardziej szczegółowo opracowały założenia ochrony swoich obszarów Natura 2000 zarówno na strategicznym poziomie obejmującym większą liczbę sąsiadujących ze sobą obszarów lub na szczeblu pojedynczych obszarów. Niektóre obszary mogą również posiadać plany zagospodarowania lub cele zarządzania, które wyraźnie wskazują na założenia ochrony, które mają być zrealizowane. Dyrektywa siedliskowa (art. 4 ust. 4) nakłada wymóg, aby po zatwierdzeniu terenu mającego znaczenie dla Wspólnoty zainteresowane państwa członkowskie możliwie najszybciej, nie później niż w ciągu sześciu lat, wyznaczyły ten teren jako specjalny obszar ochrony i wdrożyły środki ochrony niezbędne dla zachowania lub odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, siedliska lub gatunku, ze względu na które obszar został wyznaczony. Środki te powinny także być brane pod uwagę jako element odpowiedniej oceny, gdyż ukazują one, w jaki sposób założenia ochrony danego obszaru zostaną przełożone na praktyczne działania.

Choć nacisk należy położyć na ważne dla Wspólnoty gatunki i siedliska, ze względu na które dany obszar został wyznaczony (istotne walory obszaru), trzeba pamiętać o złożonych interakcjach pomiędzy istotnymi walorami danego obszaru a innymi gatunkami i siedliskami. Należy zatem wziąć pod uwagę wszystkie elementy niezbędne dla funkcji i struktury obszaru, jego istotne walory i założenia ochrony. Ponadto inne gatunki również mogą mieć znaczenie dla określenia potencjalnego oddziaływania na siedliska chronione, jeżeli stanowią typowe gatunki danego siedliska. Ocena powinna się opierać na najbardziej rzetelnej dostępnej wiedzy naukowej na temat następujących głównych elementów, które odnoszą się do istotnych walorów obszaru (KE 2007b): - struktury i funkcji oraz roli walorów ekologicznych obszaru. - powierzchni, reprezentatywności i stanu ochrony siedlisk mających znaczenie priorytetowe

i nie mających znaczenia priorytetowego na danym obszarze. - wielkości populacji, stopnia odizolowania, ekotypu, zasobów genetycznych, struktury klasy

wieku i stanu ochrony gatunków na mocy załącznika II do dyrektywy siedliskowej, załącznika I do dyrektywy ptasiej oraz regularnie występujących gatunków migrujących niewymienionych w załączniku I do dyrektywy ptasiej, a obecnych na obszarze.

- roli obszaru dla regionu biogeograficznego i spójności sieci Natura 2000, wszelkich innych walorów i funkcji ekologicznych niezbędnych dla realizacji założeń ochrony obszaru.

W poniższym zestawieniu przedstawiono możliwe metody badawcze wykorzystywane do określania i oceniania potencjalnego oddziaływania farm wiatrowych. Zestawienie to opiera się na istniejących dobrych praktykach, a co za tym idzie – może być źródłem przydatnych pomysłów i sugestii na potrzeby przyszłych wniosków inwestycyjnych.


W razie wymogu przeprowadzenia badań terenowych należy odróżnić badania przeprowadzane przed podjęciem decyzji w sprawie planu lub przedsięwzięcia od badań wiążących się z dłuższym monitorowaniem wymaganym w zezwoleniu na inwestycję – np. w celu potwierdzenia oddziaływania przewidzianego w odpowiedniej ocenie/OOŚ lub monitorowania efektywności środków łagodzących (w wyniku którego można zastosować środki łagodzące dostosowawcze). Badania podstawowe niezbędne dla OOŚ/odpowiedniej oceny powinny mieć szerszy zakres, aby scharakteryzować wszystkie gatunki i siedliska danego obszaru, a tym samym umożliwić rzetelną ocenę oddziaływania i jego istotności.

Dobre praktyki w zakresie metod monitorowania potencjalnego oddziaływania farm wiatrowych Odpowiednia ocena musi opierać się na rzetelnych danych naukowych oraz obiektywnie sprawdzalnych informacjach. Może to czasami wymagać dodatkowych działań w zakresie monitorowania jeszcze przed zatwierdzeniem danego planu lub przedsięwzięcia. Niniejszy podrozdział przedstawia szereg możliwych metod w zakresie dalszego monitorowania potencjalnego oddziaływania farm wiatrowych na gatunki ważne dla Europy. Metody te pochodzą z szerokiej gamy źródeł i wskazują na rodzaj informacji, które należałoby zgromadzić w odniesieniu do lądowych i morskich farm wiatrowych.

Nie istnieją żadne przepisy prawne dotyczące czasu trwania i zakresu badań prowadzonych przed rozpoczęciem prac konstrukcyjnych. Decyzję w tej kwestii należy podejmować oddzielnie dla każdej inwestycji. Można jednak na podstawie dotychczasowych doświadczeń i aktualnego stanu wiedzy wskazać pewne prawidłowości. W przypadku lokalizacji na lądzie może być wymagane 2-letnie badanie stanu początkowego populacji ptactwa

129, a w przypadku nietoperzy badanie takie powinno obejmować

pełny roczny cykl życia (w tym okres opieki nad potomstwem i zimowania, a także okresy wiosennej i jesiennej wędrówki

130).

W odniesieniu do morskich farm wiatrowych zaleca się prowadzenie monitorowania ssaków morskich w cyklu rocznym przez okres 1–2 lat

131, a w przypadku ptactwa zaleca się okres dwuletni ze względu na

małą ilość danych dotyczących tych środowisk.

Należy także przeprowadzać badania terenowe w celu dostarczenia danych, które mogą stanowić podstawę wiarygodnych i rzetelnych analiz statystycznych w zakresie porównań pomiędzy np. stanem przed budową i po jej zakończeniu, pomiędzy obszarami lub pomiędzy obszarem farmy wiatrowej a obszarem odniesienia o podobnych cechach środowiskowych w zakresie występujących tam np. siedlisk czy warunków klimatycznych.

Poniżej przedstawiony jest niewyczerpujący przegląd najbardziej popularnych technik dotychczas używanych. Metody te stanowią kombinację technik opartych na bezpośredniej obserwacji wzrokowej (np. ptactwa i nietoperzy), technik próbkowania (np. ryby morskie i fauna bentosowa) oraz technik zdalnych, takich jak radary czy sonary. Należy jednak pamiętać o tym, że wraz z rosnącym stanem wiedzy na temat potencjalnego oddziaływania zalecane metody mogą ulec zmianie.

Obserwacje wzrokowe są często wykorzystywaną metodą podczas badania liczebności i rozmieszczenia ptaków w strefach wokół proponowanych lokalizacji farm wiatrowych w celu określenia możliwych skutków w postaci przemieszczenia

132. Rejestrowanie przelotów, np. wzdłuż często

wykorzystywanych korytarzy migracyjnych ptaków i nietoperzy, jest powszechnie stosowaną techniką monitorowania w celu gromadzenia danych niezbędnych do oceny ryzyka kolizji i potencjalnych efektów bariery. W przypadku badań nad potencjalnym efektem przemieszczenia ptactwa wokół morskich instalacji wiatrowych, tradycyjna metoda kartograficzna i metoda transektu liniowego stanowią przydatne narzędzia

133. Monitorowanie prowadzone z morza przy użyciu statków z zasady jest lepszym

rozwiązaniem w przypadku identyfikacji gatunków i obserwacji trybu życia, a monitorowanie prowadzone z powietrza posiada tę zaletę, że umożliwia w szybki sposób objęcie badaniem rozległych obszarów morskich.

129

W Wielkiej Brytanii, zob. komunikat DEFRA. 130

Rodrigues i in. (2008) w odniesieniu do elementów, które należy włączyć do programu monitorowania nietoperzy.

131 Np. Diederichs i in. (2008) głównie w odniesieniu do morświna (Phocoena phocoena).

132 Np. Petersen i in. (2006), zob. też BSH (2007) oraz DEFRA (2005) - szczegółowe opisy.

133 Przydatne odniesienia bibliograficzne w SNH (2005b).


Zapisy nawoływań „w locie” okazały się bardzo skuteczną metodą uzupełniającą dla obserwacji wzrokowych i technik zdalnych, np. do celów identyfikacji gatunkowej.

Zbieranie padłych ptaków stosowane jest w wielu programach monitorowania morskich farm wiatrowych. Mimo iż stosowanie tej metody napotyka pewne trudności, gdyż padłe osobniki można przeoczyć lub padają one łupem padlinożerców, to może ona jednak dostarczyć przydatnych informacji uzupełniających i jakościowych na temat gatunków, których osobniki giną w wyniku zderzenia. Idealnie byłoby, aby poszukiwania prowadzone były w ujednolicony sposób, który umożliwiłby zestawienie liczby znalezionych osobników z wysiłkiem poszukiwawczym i (w razie potrzeby) z czynnikami korygującymi np. skutecznością obserwatora czy liczbą osobników usuniętych przez padlinożerców

134. W przypadku

morskich farm wiatrowych konstrukcja pływających siatek lub zarzucanie sieci mających zatrzymać padłe osobniki uznawana jest w większości przypadków za metodę niepraktyczną i nieprzynoszącą miarodajnych informacji

135.

Próbkowanie zasobów ryb i morskiej fauny: Metody próbkowania, takie jak trałowanie z użyciem włoków poławiających ryby i epifaunę oraz próbkowanie punktowe w przypadku infauny, mogą okazać się przydatne w połączeniu z różnymi technikami zdalnymi.

Techniki zdalne okazały się ogromnie przydatnymi narzędziami do zbierania danych niezbędnych dla oceny oddziaływania. Na szeroką skalę stosuje się radary, które mogą być wykorzystywane do rejestrowania ruchów (wysokość i kierunek lotu) ptactwa i nietoperzy nocą lub w okresie słabej widoczności. Najlepiej jest używać ich w połączeniu z metodą obserwacji wzrokowej lub metodą zapisów nawoływań „w locie”, aby ułatwić identyfikację gatunkową itd. System termodetekcji zwierząt (TADS) jest nowszą technologią opartą na wykorzystaniu promieniowania podczerwonego, która może stać się źródłem informacji na temat zjawiska unikania, wielkości stada i wysokości, na jakiej ptaki i nietoperze przelatują w bezpośredniej bliskości łopat wirnika

136. Monitorowanie z wykorzystaniem kamer

rejestrujących obraz w jakości HD jest techniką badań z powietrza przy użyciu samolotów, która służy obserwowaniu ptaków w środowiskach morskich. Metoda ta wciąż jest na etapie rozwojowym

137.

Mikrofony automatycznie rejestrujące nawoływania „w locie” także mogą stanowić dodatkowe narzędzie identyfikacji gatunkowej oraz pomagać w szacunkach ilościowych

138. Ręczne lub automatyczne

wykrywacze nietoperzy są koniecznymi narzędziami, jeśli obecność nietoperzy stanowi kluczowy element programu monitorowania.

W środowisku morskim można zastosować szeroką gamę dostępnych technik. W przypadku monitorowania ssaków morskich wykorzystuje się wykrywacze fal dźwiękowych i holowane sonary hydroakustyczne. Systemy pasywnego monitorowania akustycznego, np. tzw. T-Pods do badań wielorybów i delfinów, są dostępne na rynku od wielu lat, a trwają prace nad bardziej zaawansowanymi technologiami, takimi jak tzw. C-pods. Metody wzrokowe, takie jak obserwacje z morza czy z powietrza, stanowią przydatne metody uzupełniające. Zdalnie sterowane kamery podwodne (ROV) wykorzystywane są do monitorowania cech osadów i morskiej epifauny. Przy badaniach osadów można zastosować techniki hydroakustyczne, takie jak stacjonarne sonary skanujące.

134

Np. Morrison i in. (2007). 135

Np. Desholm i in. (2006). 136

Np. Desholm i in. (2006) oraz Hüppop i in. (2006) oraz zawarte w publikacjach odniesienia bibliograficzne. Zob. też Kunz i in. (2007b) w odniesieniu do przeglądu różnych technik zdalnych w zakresie monitorowania prowadzących nocny tryb życia ptaków i nietoperzy.

137 Np. Mellor i Maher (2008).

138 Np. Hüppop i in. (2006).


Metoda badawcza Zakłócenia i

przemieszczenie – na lądzie

Zakłócenia i zwiększenie

dystansu – na morzu

Zderzenia

Efekt bariery

Zmiana w strukturze siedliska

Obserwacje wzrokowe (głównie ptaki) – Liczenie metodą transektu ze statków – Obserwacje z powietrza – Zapisy przelotów – Metoda kartograficzna – Liczenie metodą transektu liniowego

X X

X X

X

X

Obserwacje wzrokowe (ssaki morskie) – Liczenie metodą transektu ze statków – Obserwacje z powietrza

X X

Zbieranie padłych osobników (ptaki, nietoperze)

X

Wykrywacz nietoperzy X X X X

Trałowanie (ryby, morska epifauna) X

Próbkowanie punktowe (morska infauna)

X X

Próbkowanie fotograficzne (morska epifauna)

X X

Rejestracja nawoływań „w locie” (ptaki)

X X X X

Techniki radarowe (ptaki, nietoperze)

X X

Rejestracja mikrofonowa (ptaki) X

System termodetekcji zwierząt (TADS) po zakończeniu prac budowlanych

X X

Trałowanie włokami ramowymi (ryby morskie, epifauna morska)

X

Pasywne monitorowanie akustyczne (PAM; tzw. T-pods itp.; ssaki morskie)

X

Holowane sonary akustyczne (ssaki morskie)

X

Pomiary akustyczne ze statków (ryby morskie)

X

Techniki hydroakustyczne (stacjonarne sonary skanujące itp.; osady dna morskiego)

X X

Rejestracja wideo na transektach, np. zdalnie sterowane kamery (zdalnie sterowane kamery podwodne ROV; osady dna morskiego, morska epifauna)

X X

Techniki hydrologiczne X X

Emisja hałasu z turbin X X X


Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania morskich farm wiatrowych na obszary Natura 2000 w Wielkiej Brytanii

Wytyczne i normy dotyczące OOŚ i ocen oddziaływania na obszary Natura 2000, zgodnie z art. 6 dyrektywy siedliskowej, zostały opracowane przez wiele państw członkowskich.

139. Dokumenty te różni podejście i stopień

szczegółowości, od zarysów procedur administracyjnych140

do propozycji zawierających bardziej szczegółowe kierunki działań i odpowiednią metodykę

141. Podejście zaproponowane przez brytyjski Departament ds.

środowiska, żywności i obszarów wiejskich142

w odniesieniu do ocen oddziaływania morskich farm wiatrowych na morskie obszary Natura 2000 może zyskać szersze zastosowanie, także w odniesieniu do lokalizacji lądowych oraz innych grup gatunków i siedlisk niż te wymienione poniżej. Proponuje się, aby oceny były przeprowadzane po kolei dla poszczególnych grup gatunków i siedlisk, np. w następującej kolejności (zob. diagram poniżej): – Ptaki – Ssaki morskie – Ryby i skorupiaki – Bentos strefy pozapływowej – Bentos strefy międzypływowej – Siedliska lądowe i przybrzeżne – Procesy przybrzeżne i osadowe Wytyczne zawierają propozycje w zakresie odpowiednich metod badania poszczególnych grup gatunków i siedlisk, a także odniesienia do bardziej szczegółowych badań i danych. Należy je uważać za dokument roboczy, który zostanie zaktualizowany wraz z rozwojem wiedzy i dostępnością nowych informacji w tej dziedzinie.

START ↓

Czy istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia oddziaływania?

←

Rodzaje oddziaływania? – wykorzystanie obszarów (żerowanie, odpoczynek, opieka nad potomstwem, tarło, szlaki migracyjne itp.)

– co należy uwzględnić w badaniu wstępnym?

Nie ↓ Tak ↓ Brak pewności

↓ Nie ←

Czy oddziaływanie

jest znaczące?

←

Ocena stanu początkowego – Proponowane metody (np. obserwacje z morza i z powietrza, próbkowanie punktowe, techniki zdalne)

– Oddziaływanie na konkretne gatunki lub siedliska (konsultacje)

↓ Tak ↓ Brak pewności

↓ Nie ←

Szkodliwe skutki?

←

Odpowiednia ocena (dostarczone informacje muszą opierać się na danych zebranych na etapie określania tego, czy oddziaływanie będzie znaczące, i w stosownych przypadkach muszą zostać uzupełnione o te informacje)

↓ Tak ↓ Brak pewności

Najlepsze praktyki

Monitorowanie

Łagodzenie Najlepsze praktyki

Środki przeciwdziałające szkodliwym skutkom

Monitorowanie

↓ ↓ Przejście do następnej grupy gatunków lub siedlisk

Po zestawieniu wszystkich informacji koniecznych do dokonania uzasadnionej oceny oddziaływania można przejść do kolejnej fazy odpowiedniej oceny: polegającej na określeniu

139

Wybór krajowych wytycznych znajduje się w wykazie w załączniku VI. 140

Np. krótkie wytyczne szwedzkie: “Vindkraft – tillståndsprocessen och kunskapsläget” (2007), opracowane przez Szwedzką Agencję Energii.

141 Np. BSH (2007) w odniesieniu do morskich farm wiatrowych w Niemczech; Szkockie Dziedzictwo Naturalne

(SNH 2005b) w odniesieniu do oddziaływania lądowych farm wiatrowych na ptactwo; oraz DEFRA (2005) w odniesieniu do morskich farm wiatrowych w Wielkiej Brytanii.

142 DEFRA (2005).


potencjalnego oddziaływania proponowanej instalacji wiatrowej na dany obszar zgodnie z założeniami jego ochrony. Ocenę oddziaływania należy przeprowadzić w oparciu o: - najbardziej rzetelną wiedzę naukową z danej dziedziny (orzeczenie Trybunału

Sprawiedliwości w sprawie Waddensea – zob. wyżej), - założenia ochrony obszaru Natura 2000 w kształcie wynikającym z krajowych ram

ustawodawczych oraz potencjalne oddziaływanie na dany obszar.

W rozdziale 3 zaprezentowano typy oddziaływania najczęściej związane z instalacjami wiatrowymi oraz wskazano gatunki lub typy siedlisk, które okazały się szczególnie narażone na takie inwestycje. Stanowi to dobry punkt wyjścia, oparty na bieżących doświadczeniach i badaniach naukowych, który pokazuje, na co należy zwracać uwagę. Niemniej oddziaływanie każdego przedsięwzięcia będzie odmienne i musi zostać ocenione w sposób indywidualny. Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Waddensea (zob. wyżej): podczas dokonywania oceny możliwych skutków planów lub przedsięwzięć, ich istotny charakter powinien być określany w szczególności w świetle charakterystyki i specyficznych uwarunkowań środowiskowych terenu, którego dotyczy plan lub przedsięwzięcie. Przewidzenie potencjalnego oddziaływania może być trudne, zważywszy że wymaga dobrego zrozumienia procesów ekologicznych i wymogów ochrony danych gatunków lub typów siedlisk narażonych na oddziaływanie. Stanowczo zaleca się więc właściwym władzom skorzystanie z niezbędnych porad i wsparcia ekspertów podczas przeprowadzania oceny oddziaływania. Podobnie jak w przypadku pozostałych ocen oddziaływania, odpowiedniej ocenie należy nadać ustrukturyzowaną postać, aby zapewnić możliwie najbardziej obiektywną i precyzyjną prognozę oddziaływania. W tym celu oddziaływanie dzieli się często na następujące typy: - oddziaływanie bezpośrednie i pośrednie; - oddziaływanie krótko- i długofalowe; - oddziaływanie na różnych etapach przedsięwzięcia (budowa, eksploatacja, likwidacja itp.); - oddziaływanie odizolowane i wzajemne; - oddziaływanie skumulowane. W przypadku każdego wykazanego typu oddziaływania jego istotność zależeć będzie od: - skali oddziaływania; - rodzaju oddziaływania; - zasięgu oddziaływania; - czasu trwania oddziaływania; - natężenia oddziaływania; - momentów występowania oddziaływania; - prawdopodobieństwa wystąpienia oddziaływania. Należy możliwie najdokładniej przewidzieć oddziaływanie i jasno wskazać podstawę prognozy (wiąże się to też z podaniem stopnia pewności prognozy oddziaływania). W miarę możliwości prognozę należy przedstawić tak, aby możliwe było jej sprawdzenie, zważywszy że wyniki badań mogą później wiązać się bezpośrednio z przyszłym programem monitorowania (może to stanowić jeden z warunków zezwolenia na inwestycję – zob. niżej). W ocenie oddziaływania należy także zastosować najlepsze dostępne techniki i metody szacowania zakresu oddziaływania. W poniższym zestawieniu zawarto niektóre powszechnie stosowane techniki.


Powszechnie stosowane metody prognozowania oddziaływania: - Pomiary bezpośrednie, np. powierzchni siedlisk utraconych lub narażonych na oddziaływanie,

proporcjonalnych strat w populacji gatunków, w siedliskach i zbiorowiskach.

- Schematy blokowe, diagramy sieciowe i systemowe umożliwiające określenie łańcuchów oddziaływania wynikających z oddziaływania bezpośredniego; oddziaływanie pośrednie uznaje się za drugorzędne, trzeciorzędne itp. w zależności od jego źródła. Diagramy systemowe są bardziej elastyczne niż sieciowe w prezentowaniu wzajemnych zależności i szlaków oddziaływania.

- Ilościowe modele prognozowania zapewniają prognozy wyprowadzone matematycznie w oparciu o dane i założenia dotyczące siły i kierunku oddziaływania. Modele umożliwiają ekstrapolację prognoz zgodnych z historycznymi i obecnymi danymi (analiza tendencji, scenariusze, analogie na podstawie informacji z innych istotnych miejsc) oraz prognozami intuicyjnymi. Podejścia normatywne do modelowania działają wstecz począwszy od pożądanego skutku, aby ocenić, czy proponowane przedsięwzięcie osiągnie określone cele.

- Badania na poziomie populacji: są potencjalnie korzystne w określaniu oddziaływania na poziomie populacji np. gatunków ptaków, nietoperzy czy ssaków morskich.

- Systemy informacji geograficznej (GIS) stosowane do tworzenia modeli stosunków przestrzennych, takich jak nakładanie warstw z warunkami brzegowymi, lub map podatnych na oddziaływanie obszarów i miejsc zaniku siedlisk. GIS stanowią połączenie skomputeryzowanej kartografii, magazynu danych z map i systemu zarządzania bazami danych obejmujących takie atrybuty jak zagospodarowanie czy nachylenie terenu. GIS umożliwiają szybkie wyświetlanie, łączenie i analizowanie przechowywanych zmiennych.

- Informacje z poprzednich podobnych przedsięwzięć mogą być użyteczne, zwłaszcza jeżeli dokonano prognoz ilościowych, które monitorowano w praktyce.

- Opinie i orzeczenia ekspertów pochodzące z poprzednich doświadczeń i konsultacji dotyczących podobnych farm wiatrowych.

- Opis i korelacja: czynniki fizyczne (reżim wodny, hałas) mogą bezpośrednio wiązać się z rozmieszczeniem i liczebnością gatunków. Jeżeli można przewidzieć warunki fizyczne panujące w przyszłości, to na tej podstawie możliwe jest przewidzenie przyszłej liczebności.

- Przeprowadzenie analizy pojemności siedliskowej wiąże się z określeniem progu warunków skrajnych, poniżej którego możliwe jest utrzymanie populacji i funkcji ekosystemu. Przeprowadzenie analizy pojemności siedliskowej wymaga określenia potencjalnie ograniczających czynników oraz sformułowania równań matematycznych opisujących potencjał zasobu lub systemu w stosunku do progu wyznaczonego przez poszczególne czynniki ograniczające.

- Analiza ekosystemowa. Podejście to ma na celu zapewnienie szerokiej perspektywy regionalnej ujętej w całościowe ramy. Trzy podstawowe zasady analizy ekosystemowej to (i) badanie ekosystemów z poziomu krajobrazu, (ii) stosowanie zestawu wskaźników obejmujących wskaźniki poziomów zbiorowiska i ekosystemu oraz (iii) uwzględnianie licznych interakcji wśród składników ekologicznych uczestniczących w utrzymywaniu funkcji ekosystemu.

Na podstawie: Ocena planów i przedsięwzięć znacząco oddziałujących na obszary Natura 2000. Wytyczne metodyczne dotyczące przepisów artykułu 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG; http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/natura_2000_assess_pl.pdf.

http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/natura_2000_assess_en.pdf


5.5.3. Przeprowadzanie oceny w celu ustalenia, czy nie istnieją żadne szkodliwe skutki dla spójności obszaru Po możliwie najbardziej dokładnym przewidzeniu potencjalnego oddziaływania planu lub przedsięwzięcia odpowiednia ocena może wkroczyć w kolejną fazę, która polega na stwierdzeniu, czy wystąpi niekorzystne oddziaływanie na dany obszar Natura 2000, oddzielnie lub w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami. Po raz kolejny należy pamiętać, że głównym celem oceny powinno być obiektywne wykazanie, na podstawie dowodów, braku niekorzystnego oddziaływania na dany obszar Natura 2000, zgodnie z założeniami jego ochrony. W związku z tym właściwe władze muszą mieć pewność co do braku uzasadnionych wątpliwości naukowych. W razie niemożności wykluczenia niekorzystnego oddziaływania lub istnienia zbyt dużych wątpliwości naukowych należy założyć, że niekorzystne oddziaływanie będzie miało miejsce. Z celu dyrektywy jasno wynika, że określenie „spójność danego obszaru” bezpośrednio odnosi się do założeń jego ochrony. Stwierdzenie, czy spójność danego obszaru narażona jest na oddziaływanie, wiąże się ze sprawdzeniem, czy plan lub przedsięwzięcie będzie niekorzystnie oddziaływać na: - spójność struktury i funkcji ekologicznej całego obszaru bądź - siedliska, zespół siedlisk lub - populację gatunków, ze względu na które obszar został wyznaczony. Nacisk kładzie się również na konkretny obszar. W związku z tym nie jest możliwe przyjęcie planu lub przedsięwzięcia o znaczącym niekorzystnym oddziaływaniu uzasadnione tym, że stan ochrony typów siedlisk i gatunków występujących na danym obszarze i tak pozostanie korzystny w skali państwa członkowskiego lub całej UE.

Spójność obszaru Spójność biologiczną można zdefiniować jako sumę czynników, dzięki którym zachowany jest ekosystem wraz z jego strukturalnymi i funkcjonalnymi walorami. W dyrektywie siedliskowej spójność biologiczna obszaru związana jest z założeniami ochrony, ze względu na które dany obszar wyznaczono jako część sieci Natura 2000 (KE 2007b). Jest ona zwykle definiowana jako „spójność struktury i funkcji ekologicznych obszaru, na całej jego powierzchni, która pozwala mu na utrzymywanie

siedliska, zespołów siedlisk lub populacji gatunków, dla których obszar jest zaklasyfikowany” 143 (KE

2000b, ODPM 2005). Jeżeli chodzi o znaczenie terminu „spójność”, to może on być rozpatrywany jako właściwość lub warunek bycia całym lub kompletnym. W dynamicznym, ekologicznym kontekście „spójność” może być również rozważana jako mająca znaczenie odporności i zdolności ewoluowania w sposób korzystny dla ochrony. (KE 2000b).

Dany obszar można zatem opisać jako posiadający wysoki stopień spójności wtedy, kiedy realizuje właściwy sobie potencjał zgodny z założeniami ochrony obszaru, zachowuje zdolność regeneracji i odnawiania się w dynamicznych warunkach, a także wymaga minimalnego wsparcia z zewnątrz. Patrząc na „spójność obszaru”, istotne jest uwzględnienie szeregu czynników, łącznie z możliwością pojawienia się efektów krótko-, średnio- i długoterminowych (KE 2000b).

Udzielenie pozwolenia na plan lub przedsięwzięcie, zgodnie z art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej, zakłada w sposób konieczny, że uznano, iż tenże plan lub przedsięwzięcie nie wpłynie niekorzystnie na dany teren i w konsekwencji, nie może również spowodować pogorszeń lub zakłóceń w rozumieniu art. 6 ust. 2 (wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-127/02, pkt 36).

143

PPG 9, Departament Środowiska Wielkiej Brytanii, październik 1994, zacytowane na s. 39 wytycznych Komisji w sprawie zarządzania obszarami Natura 2000 na podstawie art. 6. Koncepcja „spójności obszaru” jest szerzej omawiana na s. 79.


Tytułem podsumowania na podstawie tej pierwszej oceny oddziaływania sformułować można dwa wnioski: - nie występuje niekorzystne oddziaływanie, a plan lub przedsięwzięcie można zatwierdzić w

obecnym kształcie; - występować będzie niekorzystne oddziaływanie lub niekorzystnego oddziaływania nie

można wykluczyć. Ostatni wniosek niekoniecznie oznacza automatyczne odrzucenie planu lub przedsięwzięcia. Właściwe władze mogą zwrócić się do wykonawcy o przeprojektowanie lub przeniesienie farmy wiatrowej lub też wprowadzenie środków łagodzących mających na celu uniknięcie lub wyeliminowanie przewidywanego niekorzystnego oddziaływania. Na ogół wiąże się to następnie z przeprowadzeniem drugiego badania w ramach odpowiedniej oceny, aby upewnić się, że środki łagodzące/zabezpieczenia są faktycznie wystarczające. Kwestia ta jest dalej omówiona w kolejnym podrozdziale. 5.5.4. Rozważanie sposobów łagodzenia szkodliwych skutków dla obszaru Natura 2000 W przypadku instalacji wiatrowej odpowiednia ocena stanowi narzędzie niezbędne do uniknięcia lub złagodzenia niekorzystnego oddziaływania na dane obszary podczas opracowywania przedsięwzięcia. Złagodzenie skutków wiąże się z wprowadzeniem do planu lub przedsięwzięcia środków eliminujących potencjalne szkodliwe oddziaływanie na założenia ochrony obszaru Natura 2000 lub zmniejszających je do poziomu, w przypadku którego dany obszar nie będzie już podlegał niekorzystnemu oddziaływaniu. Środki te same w sobie powinny bezpośrednio odnosić się do potencjalnego niekorzystnego oddziaływania wykazanego w toku opisanej powyżej oceny oddziaływania. Właściwe władze, korzystając z porad ekspertów z zakresu ekologii lub organów ochrony przyrody, powinny określić skalę wymaganych środków łagodzących. Następnie mogą zwrócić się do wykonawcy/projektanta o zaproponowanie stosownych środków łagodzących (np. zmian w umiejscowieniu, układzie, rozmiarze farmy wiatrowej i towarzyszącej jej infrastruktury) lub też wyznaczyć warunki lub ograniczenia w zezwoleniu na inwestycję warunkujące zatwierdzenie planu lub przedsięwzięcia (np. w odniesieniu do okresu prowadzenia robót budowlanych lub ograniczenia eksploatacji turbin wiatrowych, np. w szczytowych okresach rozprzestrzeniania i migracji). Każdy środek łagodzący powinien opierać się na solidnych zasadach naukowych, które zapewnią jego efektywność. Środki łagodzące jako takie powinny obejmować: - szczegółowy opis proponowanego środka wraz z wyjaśnieniem, w jaki sposób umożliwi on

uniknięcie lub zmniejszenie wykazanego niekorzystnego oddziaływania; - informacje o tym, w jaki sposób i przez kogo zostaną wdrożone; - harmonogram realizacji dotyczący planu lub przedsięwzięcia (niektóre środki mogą

wymagać wprowadzenia przed rozpoczęciem budowy); - szczegółowy opis monitorowania środków i uwzględniania wyników w codziennej

eksploatacji farmy wiatrowej (zarządzanie dostosowawcze – zob. niżej). Właściwym władzom pozwoli to ocenić środki łagodzące w ramach odpowiedniej oceny (drugiej tury) oraz stwierdzić, czy są one wystarczające lub odpowiednie do wyeliminowania czy zlikwidowania wykazanego niekorzystnego oddziaływania (oraz czy przypadkowo nie oddziałują niekorzystnie na dane gatunki i typy siedlisk). Środki łagodzące uznane za wystarczające stają się nieodłączną częścią specyfikacji planu lub przedsięwzięcia. W przypadku planów lub przedsięwzięć dotyczących farm wiatrowych najbardziej oczywistym środkiem łagodzącym jest umiejscowienie farmy wiatrowej z dala od obszarów, gdzie może


ona powodować konflikty z gatunkami i typami siedlisk ze względu na które dany obszar został wyznaczony (np. trasy poszukiwania pożywienia, trasy przelotów, trasy wędrówek, podatne obszary takie jak lęgowiska czy żerowiska). Dotychczasowe badania pokazują, że do najczęstszych i najpowszechniejszych przyczyn oddziaływania należy nieodpowiednie umiejscowienie farm wiatrowych i związanych z nimi obiektów. Niemniej środki łagodzące mogą również wiązać się ze zmianą rozmiaru, kształtu i układu farm wiatrowych oraz budowy turbin i towarzyszącej infrastruktury. Lub też mogą obejmować czasową modyfikację działań w trakcie budowy i eksploatacji. W poniższym zestawieniu przedstawiono wybrane środki łagodzące, które stosuje się zwłaszcza w przypadku instalacji wiatrowych i które mogą być źródłem cennych pomysłów lub sugestii z myślą o przyszłych inwestycjach. Możliwe środki łagodzące zastosowane lub zaproponowane dotychczas w przypadku farm

wiatrowych Poniższy wykaz stanowi przegląd możliwych środków łagodzących, które proponowano lub stosowano w odniesieniu do farm wiatrowych: Układ farm wiatrowych: Farmy wiatrowe wymagają ostrożnego rozplanowania ze szczególnym uwzględnieniem tras przelotu ptaków i nietoperzy. Proponuje się grupowanie turbin w rzędach przebiegających równolegle – a nie prostopadle – do głównego kierunku przelotu niektórych ptaków, co stanowi efektywny środek łagodzący

144 Dodatkowo umiejscawianie turbin w blokach tworzących korytarze może umożliwić

powstanie stref bezpieczeństwa, przez które ptaki mogą się przemieszczać. Zmianę układu farm wiatrowych można także rozważyć wówczas, gdy stare turbiny zastępuje się nowymi i większymi. Budowa turbin i towarzyszącej im infrastruktury: W celu ograniczenia ryzyka kolizji zaproponowano rozmaite modyfikacje techniczne w odniesieniu do turbin wiatrowych. Dotyczy to zwłaszcza wysokości turbiny i zasięgu śmigła

145.

Miejsca odpoczynku i postoju: W przeszłości turbiny wiatrowe stanowiły czasem atrakcyjne miejsca postoju dla ptaków. Nowoczesne turbiny powinny być zaprojektowane tak, aby uniemożliwiać postój ptaków. Jeżeli nie jest to możliwe, wówczas należy wprowadzić różnego rodzaju rozwiązania uniemożliwiające postój, takie jak szczelne obudowanie turbiny, zrezygnowanie z konstrukcji kratowych i wyeliminowanie przewodów odciągowych podpierających turbiny

146. Miejsce styku

obudowy turbiny z wieżą również powinno być szczelne, a obudowa – zamknięta, aby nietoperze nie wybierały tego miejsca na czas snu.

Budowa łopat śmigła: Na podstawie teoretycznego modelowania ryzyka kolizji wśród ptaków zaproponowano, że mniejsza liczba łopat śmigła i niska szybkobieżność mogą obniżać ryzyko kolizji

147, ale istnieją sprzeczne dowody co do tego, czy turbiny o większym zasięgu śmigła wiążą

się z podobną czy nawet mniejszą śmiertelnością ptaków niż turbiny o mniejszym zasięgu śmigła.

Zwiększanie widoczności śmigła: Ptaki mogą nie być w stanie dostrzec śmigła z bliskiej odległości (rozmycie obrazu w ruchu), które to zjawisko może przynajmniej częściowo wyjaśniać kolizje nawet w warunkach dobrej widoczności

148. Rozmaite badania dotyczące tego, czy zwiększenie

widoczności śmigła poprzez namalowanie ostrych wzorów (np. biało-czarnych pasów) może pomóc w ograniczeniu ryzyka kolizji, przyniosły dotąd mieszane wyniki, co dotyczy także prowadzonego obecnie badania nad malowaniem łopat śmigła farbą UV

149.

144

Np. Drewitt i Langston (2006, 2008). 145

Niemniej wyniki badań w tym zakresie są wciąż niepotwierdzone i opierają się na niewystarczających danych, np. Johnson i in. (2007), Drewitt i Langston (2008).

146 Np. Johnson i in. (2007).

147 Tucker (1996a, 1996b).

148 Np. Drewitt i Langston (2008) oraz zawarte w publikacji odniesienia bibliograficzne.

149 Np. Drewitt i Langston (2006). Dodatkowo malowanie łopat śmigła lub turbin może budzić wątpliwości

w związku z krajobrazem i efektami wizualnymi.


Stosowanie mniejszej liczby większych turbin: Coraz więcej badań wykazuje, że mniej liczne, ale większe i bardziej efektywne energetycznie turbiny mogą powodować mniejsze ryzyko kolizji z dużymi ptakami, choć istnieją większe wątpliwości w odniesieniu do nietoperzy

150.

Infrastruktura towarzysząca

Wewnętrzne instalacje przewodów i infrastruktura sieciowa: W miarę możliwości przewody wewnętrzne (np. pomiędzy turbinami i podstacjami) należy poprowadzić pod powierzchnią ziemi z uwzględnieniem istotnych aspektów np. podatności siedliska na oddziaływanie.

Oświetlenie farm wiatrowych: Panuje powszechna zgodność opinii co do tego, że należy unikać oświetlania turbin, aby zmniejszyć ryzyko śmiertelności, w przypadku lokalizacji zarówno lądowych, jak i morskich. Jeżeli oświetlenia nie da się uniknąć, np. ze względów bezpieczeństwa lub nawigacji, zaproponowano białe światło stroboskopowe jako mniej przyciągające ptaki niż np. ciągłe lub pulsujące czerwone światło

151. Niemniej rozwiązania te muszą i tak być zgodne

z krajowymi i międzynarodowymi przepisami ochrony zdrowia i bezpieczeństwa w lotnictwie/ żegludze.

Zmniejszenie pól elektromagnetycznych wokół przewodów z turbin morskich: Zaleca się ograniczenie oddziaływania poprzez odpowiednie dobranie typu przewodu, poprowadzenie go na głębokości co najmniej 1 m lub zmianę napięcia na wyższe

152.

Odpowiedni dobór fundamentów w przypadku instalacji morskich153

; w miarę możliwości zważywszy że dobór fundamentów głównie wiąże się z uwarunkowaniami geologicznymi.

Środki mające zmniejszyć zagrożenia podczas okresu budowy

Wybór czasu prowadzenia robót budowlanych: Niektóre zagrożenia kumulują się w krytycznych okresach roku, takich jak okresy rozrodu czy linienia u ssaków morskich lub okresy wylęgu lub wędrówek u gatunków ptaków wrażliwych na oddziaływanie. Pierwszym wariantem łagodzenia byłoby ogólne unikanie prac budowlanych w tym okresie i zaplanowanie ich na inną porę roku (np. zimę w przypadku nietoperzy zapadających w stan hibernacji). Należy zidentyfikować odpowiednie pory (okna czasowe) w celu ograniczenia zakłócania podczas potencjalnie wrażliwych na oddziaływanie etapów życia gatunków.

Nie zawsze jest to możliwe zwłaszcza w przypadku morskich instalacji wiatrowych, gdzie okna czasowe dla prac budowlanych mogą i tak już być dość ograniczone ze względów praktycznych/ bezpieczeństwa i dlatego też każdy przypadek musi być analizowany osobno. Wiele z tych zagadnień będzie uzależnione od uwarunkowań konkretnego obszaru. Okresy, w których zaleca się unikać prowadzenia prac budowlanych, zależą od głównych okresów żerowania, odpoczynku i rozrodu gatunków narażonych na oddziaływanie. Jeśli zawieszenie prac jest niewykonalne, należy rozważyć możliwość wprowadzenia pewnych ograniczeń, np. tymczasowych i krótkoterminowych przerw, w celu zmniejszenia ryzyka śmiertelnych zderzeń lub zagrożenia w wyniku zakłócania.

Hałas i wibracje podczas prac konstrukcyjnych: W odniesieniu do morskich farm wiatrowych zaleca się, aby – w celu zminimalizowania zagrożenia hałasem i wibracjami wobec ryb i ssaków – rozpoczynać operacje palowania z użyciem kafarów w sposób łagodny, aby pojedyncze osobniki miały czas na oddalenie się od źródła hałasu (tj. łagodny start). Środek ten można połączyć z wykorzystaniem pasywnego monitorowania akustycznego oraz obserwatorów ssaków morskich, aby zminimalizować ryzyko obecności zwierząt w pobliżu w momencie rozpoczęcia palowania. Inne proponowane metody, w tym specjalnie w tym celu opracowane rozwiązania inżynieryjne, takie jak kurtyna z pęcherzyków powietrza i poduszki powietrzne, są na etapie rozwoju. Dodatkowym czynnikiem zniechęcającym ssaki morskie od wpływania na obszar prac budowlanych mogą być urządzenia emitujące specjalne dźwięki odstraszające.

150

Np. Hötker (2006), Barclay i in. (2007), Smallwood i Karas (2009). 151

Np. Johnson i in. (2007). 152

Zmiana z 33 kV na 135 kV zmniejsza indukowane pole czterokrotnie (ale może okazać się niepraktyczna w wielu przypadkach; DEFRA 2005).

153 Np. Hammar i in. (2008), jeśli chodzi o porównanie różnych typów fundamentów.


Środki mające zmniejszyć zagrożenia podczas eksploatacji

Podobne kwestie mogą wymagać rozważenia także podczas etapu eksploatacji i w perspektywie długofalowej w celu unikania zagrożeń podczas newralgicznych okresów w roku. W przypadku nietoperzy wiele z proponowanych powyżej technicznych modyfikacji może być nieadekwatnych, a wyłączanie turbin podczas newralgicznych okresów na określony czas jest jak dotąd głównym środkiem łagodzącym na rzecz zmniejszenia ryzyka śmiertelnych zderzeń, np. podczas wiosennych i jesiennych wędrówek (zwłaszcza sierpień–październik) lub podczas okresów spokojnej pogody, kiedy stanowiące żer owady skupiają się wokół turbin (a zdolność produkcyjna turbiny może i tak być w tym czasie niska)

154.

Czasowe wstrzymywanie pracy lub zmniejszanie prędkości obrotu śmigła może także stanowić rozwiązanie przyczyniające się do zmniejszania liczby śmiertelnych kolizji, np. podczas szczytowych okresów migracji lub okresów godowych ptaków, lub zakłócania podczas okresu składania ikry przez ryby.

5.5.5. Dokumentowanie wyników odpowiedniej oceny Po określeniu i ocenieniu środków łagodzących oraz ewentualnych zabezpieczeń/warunków właściwe władze mogą ostatecznie stwierdzić, czy plan lub przedsięwzięcie można zatwierdzić i czy należy zastosować jakiekolwiek warunki. Bez względu na charakter wyników powinny one zostać jasno udokumentowane. W tym kontekście sprawozdanie z odpowiedniej oceny powinno być dostatecznie szczegółowe, aby zaprezentować, w jaki sposób i w oparciu o jaką podstawę naukową podjęto ostateczną decyzję. Potwierdza to orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości: odpowiednia ocena powinna zawierać całościowe, precyzyjne i ostateczne wnioski, które mogłyby rozwiać z naukowego punktu widzenia wszelkie rozsądne wątpliwości w odniesieniu do skutków zamierzonych robót dla rzeczonego obszaru. (Komisja/ Włochy, C-304/05). Sprawozdanie powinno:

opisywać przedsięwzięcie lub plan wystarczająco szczegółowo, aby opinia publiczna zrozumiała jego rozmiary, skalę i cele;

opisywać podstawowe warunki i założenia ochrony obszaru Natura 2000;

określać szkodliwe skutki przedsięwzięcia lub planu dla obszaru Natura 2000;

wyjaśniać, w jaki sposób skutki te będą eliminowane poprzez stosowanie działań łagodzących;

określać ramy czasowe i wskazywać mechanizmy, za pośrednictwem których środki łagodzące będą zapewnione, wdrożone i monitorowane.

Po przeprowadzeniu odpowiedniej oceny i pomimo zastosowania środków łagodzących, jeżeli właściwe władze uznają, że nadal występuje niekorzystne oddziaływanie, wówczas przedsięwzięcia lub planu nie można realizować do czasu pomyślnego ukończenia oceny na potrzeby odstępstwa zgodnie z art. 6 ust. 4 oraz obiektywnego stwierdzenia braku rozwiązań alternatywnych.

154

Np. Rodrigues i in. (2008), Ahlén i in. (2007), Baerwald i in. (2009).


ETAP 3: PROCEDURA ODSTĘPSTWA: ART. 6 UST. 4 5.6 Procedura odstępstwa przewidziana w art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej 5.6.1 System określony w art. 6 ust. 4 Jeżeli na podstawie odpowiedniej oceny nie można stwierdzić braku niekorzystnego oddziaływania planu lub przedsięwzięcia na dany obszar, należy albo odrzucić plan/przedsięwzięcie w obecnym kształcie, albo zastosować przepisy art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej. Art. 6 ust. 4 ma zastosowanie wyłącznie w ściśle określonych warunkach i dopuszcza się ustanowioną w nim procedurę w wyjątkowych okolicznościach. Wymogi art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej obejmują zestaw warunków, które należy spełnić, aby właściwe władze zatwierdziły plan lub przedsięwzięcie, którego odpowiednia ocena wykazuje niekorzystne oddziaływanie na dany obszar Natura 2000. Jako że chodzi o wyjątek od zapisów art. 6 ust. 3, spełnienie warunków umożliwiających przyznanie odstępstwa podlega ścisłej wykładni. Każdy podmiot, który zamierza skorzystać z art. 6 ust. 4, ma obowiązek udowodnić, jako warunek wstępny, faktyczne istnienie następujących przesłanek: rozwiązanie alternatywne przedłożone do zatwierdzenia jest najmniej szkodliwe dla danego

obszaru Natura 2000 w stosunku do jego istotnych walorów, a nie istnieje żadne inne wykonalne rozwiązanie alternatywne, które nie oddziaływałoby niekorzystnie na którykolwiek obszar Natura 2000;

występują powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego;

przyjęto wszystkie niezbędne środki kompensujące.

Komisja Europejska opublikowała wytyczne dotyczące art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej, w których wyjaśnia się pojęcia takie, jak: rozwiązania alternatywne, powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego, środki kompensujące, ogólna spójność i wymagana w niektórych przypadkach opinia Komisji155. 5.6.2 Brak rozwiązań alternatywnych Poszukiwanie rozwiązań alternatywnych może być dość rozległe i powinno wiązać się z celami planu lub przedsięwzięcia wynikającymi z interesu publicznego. Może obejmować zmianę umiejscowienia, rozmiaru lub układu instalacji lub też modyfikację procesów. Jeżeli zamierzeniem jest zwiększenie potencjału wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych o określoną wartość, wówczas pytanie brzmi: czy cel ten można osiągnąć w mniej szkodliwy sposób, np. poprzez wybór bardziej odpowiedniego obszaru dla instalacji wiatrowej w innym miejscu lub też zmianę rozmiaru czy zmniejszenie skali planu lub przedsięwzięcia? W praktyce rozwiązania alternatywne wskazuje się już na ogół w ramach oceny początkowej zgodnie z art. 6 ust. 3. Stanowią one część cyklicznego procesu, którego celem jest poprawa umiejscowienia i układu planu lub przedsięwzięcia w najwcześniejszych fazach.

155

„Wytyczne dotyczące art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej” 92/43/EWG. Wyjaśnienie pojęć: rozwiązania alternatywne, konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, środki kompensujące, ogólna spójność, opinia Komisji.

http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/guidance_art6_4_pl.pdf



W celu spełnienia wymogów art. 6 ust. 4 to właściwe władze muszą ocenić rozwiązania alternatywne, jeżeli na zakończenie etapu odpowiedniej oceny stwierdzono, że nie ma pewności co do braku niekorzystnego oddziaływania planu lub przedsięwzięcia na dany obszar, nawet po wprowadzeniu środków łagodzących. Właściwe władze muszą także najpierw przeanalizować i wykazać konieczność realizacji danego planu lub przedsięwzięcia. Na tym etapie należy zatem rozważyć też wariant zerowy156. Właściwe władze powinny także porównać ze sobą różne ewentualne rozwiązania alternatywne, ale należy podkreślić, że parametry odniesienia dla takich porównań odnoszą się do aspektów dotyczących ochrony i utrzymania danego obszaru i jego funkcji ekologicznych. Oznacza to, że założenia i stan ochrony obszaru Natura 2000 należy zestawić z wszelkimi kosztami, opóźnieniami lub aspektami rozwiązania alternatywnego, zgodnie z procedurami ustalonymi w art. 6 ust. 4. Wybrane rozwiązania alternatywne co do zasady powinny ponadto zostać objęte identyczną procedurą ustalenia obowiązku przeprowadzenia oceny, analogicznie do pierwotnego planu lub przedsięwzięcia, a także mogą podlegać nowej odpowiedniej ocenie, ponieważ rozwiązanie alternatywne, choć mniej szkodliwe, może i tak niekorzystnie oddziaływać na ten lub inny obszar Natura 2000. Jeżeli rozwiązanie alternatywne jest podobne do pierwotnego wniosku, w odpowiedniej ocenie można zazwyczaj pozyskać sporą ilość niezbędnych informacji z pierwszej odpowiedniej oceny.

156

Zarządzanie obszarami Natura 2000: przepisy artykułu 6 dyrektywy „siedliskowej” 92/43/EWG. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej. http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/provision_of_art6_pl.pdf oraz „Wytyczne dotyczące art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej” 92/43/EWG. Wyjaśnienie pojęć: rozwiązania alternatywne, konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, środki kompensujące, ogólna spójność, opinia Komisji.


http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/provision_of_art6_pl.pdf



Rysunek 13: Diagram przedstawiający warunki określone w art. 6 ust. 4

Czy istnieją powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego?

TAK

TAK

Czy na obszarze występuje gatunek lub siedlisko o znaczeniu priorytetowym, na który PP mógłby mieć wpływ?

TAK

NIE

Po konsultacji z Komisją zezwolenie może zostać wydane z innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego. Środki kompensujące muszą zostać wprowadzone.

Czy istnieją względy dotyczące zdrowia lub bezpieczeństwa ludzi bądż ważne korzyści dla środowiska?

NIE

Art. 6 ust. 4

NIE

Czy istnieją rozwiązania alternatywne?

PP może niekorzystnie wpływać na spójność obszaru

TAK

NIE

Zezwolenie nie może zostać wydane

Zezwolenie może zostać wydane. Środki kompensujące muszą zostać wprowadzone.

5.6.3. Powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego Ze sformułowania zastosowanego w art. 6 ust. 4 jasno wynika, że jedynie znaczenie interesu publicznego, bez względu na to, czy jest on promowany przez organy publiczne czy prywatne, może zostać przeciwstawione celom ochrony określonym w dyrektywie. Przedsięwzięcia realizowane przez podmioty prywatne można zatem uważać za spełniające ten warunek art. 6


ust. 4, jedynie jeśli taki interes publiczny jest wykazany i gdy dane przedsięwzięcie mu służy157. Taki interesem publicznym może być zdrowie ludzkie, bezpieczeństwo publiczne, korzystne skutki o podstawowym znaczeniu dla środowiska oraz inne interesy o charakterze społecznym (np. zatrudnienie) lub gospodarczym. Aby spełnić wymogi art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej, właściwe organy krajowe muszą uzależnić zatwierdzenie omawianych planów i przedsięwzięć od warunku, stanowiącego że równowaga interesów między założeniami ochrony obszaru Natura 2000, na który inicjatywy te mają wpływ, a wyżej wspomnianymi powodami o charakterze zasadniczym przemawia na korzyść tych ostatnich. Należy to ustalić, biorąc pod uwagę następujące względy: a) interes publiczny musi być nadrzędny: oczywiste jest zatem, że nie każdy rodzaj interesu

publicznego o charakterze społecznym lub gospodarczym spełnia ten warunek, w szczególności w zestawieniu ze szczególną wagą interesów chronionych dyrektywą (zob. np. motyw 4 dyrektywy, mówiący o „dziedzictwie naturalnym Wspólnoty”).

b) w tym kontekście należy również założyć, że interes publiczny może być nadrzędny tylko wówczas, gdy jest interesem długofalowym; krótkoterminowe interesy, gospodarcze lub inne, które przyniosłyby społeczeństwu jedynie krótkotrwałe korzyści, wydają się nie być wystarczające, by przeważyć nad długofalowymi interesami ochrony zabezpieczonymi przez dyrektywę. Interesy nadrzędne, takie jak długoterminowy, podstawowy interes społeczny, można z wyprzedzeniem należycie określić w publikowanych strategiach politycznych oraz planach użytkowania gruntów i innych planach.

Można uznać, że „konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wynikające z interesów mających charakter społeczny lub gospodarczy” dotyczą sytuacji, w których realizacja proponowanych planów lub przedsięwzięć jest niezbędna dla: - polityki lub działań mających na celu ochronę wartości o podstawowym znaczeniu dla

życia obywateli (zdrowie, bezpieczeństwo, środowisko); - fundamentalnych zasad polityki państwowej i społecznej; - podejmowania działań o charakterze gospodarczym lub społecznym spełniających

określone wymogi usług publicznych.

Należy zauważyć, że warunki dotyczące nadrzędnego interesu publicznego są jeszcze bardziej restrykcyjne w przypadku planu lub przedsięwzięcia mogącego mieć szkodliwe skutki dla spójności obszaru Natura 2000, na którym znajdują się sklasyfikowane siedliska lub gatunki o znaczeniu priorytetowym, jeśli dany plan lub przedsięwzięcie ma wpływ na te siedliska lub gatunki. Realizacja takiego planu lub przedsięwzięcia może być uzasadniona jedynie wówczas, gdy powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego dotyczą: - zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa publicznego; lub - korzystnych skutków o podstawowym znaczeniu dla środowiska; lub - innych powodów o charakterze zasadniczym, jeśli przed wydaniem pozwolenia na plan lub

przedsięwzięcie, uzyskano opinię Komisji (KE 2007b).

157

Wytyczne dotyczące art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG. Wyjaśnienie pojęć: rozwiązania alternatywne, konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, środki kompensujące, ogólna spójność, opinia Komisji.




5.6.4. Przyjęcie wszystkich niezbędnych środków kompensujących Środki kompensujące, o których mowa w art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej, stanowią rozwiązanie ostateczne. Stosuje się je tylko wtedy, gdy podjęto decyzję o kontynuowaniu planu lub przedsięwzięcia mającego szkodliwe skutki dla spójności obszaru Natura 2000, ze względu na brak rozwiązań alternatywnych oraz ustalenie, że przedsięwzięcie jest zgodne z nadrzędnym interesem publicznym zgodnie z wyżej opisanymi wymogami. Środki kompensujące są środkami określonymi konkretnie w odniesieniu do nieuniknionych szkodliwych skutków planu lub przedsięwzięcia. Ich celem jest zapewnienie ochrony ogólnej spójności sieci Natura 2000 i powinny one gwarantować kompensację dokładnie odpowiadającą szkodliwym skutkom dla danych gatunków lub siedlisk. W kontekście przedsięwzięć sektora energetyki wiatrowej nie ma zbyt wielu doświadczeń związanych z wdrażaniem środków kompensujących na mocy art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej.

Aby zapewnić ochronę ogólnej spójności sieci Natura 2000, środki kompensujące proponowane w odniesieniu do planu lub przedsięwzięcia powinny:

a) przyczyniać się do ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty „w obrębie danego regionu biogeograficznego” w celu zachowania ogólnej spójności sieci Natura 2000 (w przypadku obszarów wyznaczonych na mocy dyrektywy siedliskowej) lub na tym samym obszarze występowania, na trasie migracji lub na obszarze zimowania gatunków ptaków (tj. na obszarach wyznaczonych na mocy dyrektywy ptasiej) w danym państwie członkowskim;

b) odnosić się, w porównywalnych proporcjach, do siedlisk i gatunków ważnych dla Wspólnoty, które dotknięte są szkodliwymi skutkami;

c) zapewnić funkcje porównywalne do tych, które uzasadniały kryteria wyboru oryginalnego obszaru, w szczególności dotyczące odpowiedniego rozmieszczenia geograficznego.

Za dobrą praktykę uważa się wprowadzanie środków kompensujących możliwie jak najbliżej obszaru dotkniętego szkodliwymi skutkami, aby maksymalnie zwiększyć szanse ochrony ogólnej spójności sieci Natura 2000. Dlatego też najbardziej preferowaną opcją jest lokalizowanie środków kompensujących w obrębie lub w pobliżu danego obszaru Natura 2000, na terenie, gdzie panują warunki odpowiednie dla ich powodzenia. Jednakże nie zawsze jest to możliwe i dlatego konieczne jest ustalenie listy priorytetów, które będą stosowane podczas poszukiwań lokalizacji spełniających wymogi dyrektywy siedliskowej. Z reguły środki kompensujące należy wprowadzić i realizować przed rozpoczęciem prac nad planem lub przedsięwzięciem. Ma to pomóc w złagodzeniu szkodliwych skutków przedsięwzięcia dla gatunków i siedlisk poprzez zaoferowanie im odpowiednich lokalizacji alternatywnych na obszarze, który ma służyć kompensowaniu tych skutków. Jeżeli nie jest to w pełni możliwe, właściwe organy mogą wymagać dodatkowych form kompensacji za doraźne straty, które pojawiłyby się w międzyczasie. Państwa członkowskie powinny być szczególnie czujne, gdy szkodliwe skutki planu lub przedsięwzięcia dotykają rzadkich typów siedlisk przyrodniczych lub siedlisk, które wymagają długiego czasu, aby zacząć pełnić te same funkcje ekologiczne (KE 2007b). W takich okolicznościach prawdopodobieństwo osiągnięcia długotrwałego powodzenia tych środków najlepiej jest oceniać poprzez wzajemnie weryfikowane badania naukowe nad tendencjami. Informacje na temat środków kompensujących należy przedłożyć Komisji przed ich wdrożeniem oraz przed realizacją danego planu lub przedsięwzięcia. Zaleca się zatem, by środki kompensujące zostały przedłożone Komisji gdy tylko zostaną przyjęte w procesie planowania, umożliwiając tym samym, aby, w ramach swych kompetencji strażniczki Traktatu, Komisja oceniła poprawność zastosowania przepisów dyrektywy siedliskowej (KE 2007b).


Komisja wydaje opinię, gdy mogą zaistnieć szkodliwe skutki dla siedlisk lub gatunków o znaczeniu priorytetowym. Przedstawiając swoją opinię, Komisja wyważa znaczenie narażonych walorów ekologicznych w stosunku do przedstawionych koniecznych wymogów interesu publicznego oraz ocenia środki kompensujące. Opinia ta nie jest wiążąca, jednak w przypadku niezgodności z prawem wspólnotowym może dojść do podjęcia działań prawnych. Zgodnie z istniejącymi wytycznymi KE158 środki kompensujące na mocy art. 6 ust. 4 mogą obejmować jeden lub więcej z poniższych: - odtworzenie lub poprawa istniejących obszarów Natura 2000: odtworzenie siedliska, by

zagwarantować zachowanie jego wartości przyrodniczej oraz zapewnić zgodność z założeniami ochrony danego obszaru albo poprawa stanu pozostałego siedliska w stopniu proporcjonalnym do szkód wyrządzonych na danym obszarze Natura 2000 przez realizowany tam plan lub przedsięwzięcie;

- odtworzenie siedliska: odtworzenie siedliska na nowym lub powiększonym obszarze,

który będzie włączony do sieci Natura 2000; - wyznaczenie nowych obszarów na mocy dyrektyw ptasiej i siedliskowej, w powiązaniu z

innymi pracami, jak opisano powyżej. Jeżeli chodzi o środki kompensujące w odniesieniu do obszarów wyznaczonych na mocy dyrektywy ptasiej (obszary specjalnej ochrony), to każde nowe siedlisko utworzone w ramach kompensacji za szkody spowodowane na OSO powinno zostać wyznaczone jako OSO, gdy tylko spełnione zostaną jego cele, aby zachować ogólną spójność sieci.

Podstawowe kwestie, które należy uwzględnić przy planowaniu środków kompensujących, obejmują:

ukierunkowane cele, aby uwzględnić nieuniknione szkodliwe skutki i zapewnić ochronę ogólnej spójności sieci Natura 2000;

dopilnowanie, by środki kompensujące były wykonalne i skuteczne, tj. uwzględnienie poziomu ryzyka porażki;

ocenę wykonalności technicznej;

zakres środków kompensujących;

lokalizację w odniesieniu do szkód;

termin realizacji w odniesieniu do szkód;

długoterminowe wdrażanie.

158

Wytyczne dotyczące art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG. Wyjaśnienie pojęć: rozwiązania alternatywne, konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, środki kompensujące, ogólna spójność, opinia Komisji.




ZAŁĄCZNIK I

Zalecenia i rezolucje przyjęte w ramach międzynarodowych konwencji dotyczących potencjalnego oddziaływania farm wiatrowych na siedliska i gatunki dzikiej fauny i flory

W ramach różnych międzynarodowych konwencji i porozumień dotyczących różnorodności biologicznej przyjęto środki odnoszące się do inwestycji sektora energetyki wiatrowej.

Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk (tzw. konwencja berneńska) Z ramienia konwencji berneńskiej organizacja BirdLife International, w oparciu o przegląd literatury przedmiotu, przedstawiła w 2003 r. analizę oddziaływań na ptaki oraz wytyczne dotyczące kryteriów oceny oddziaływania na środowisko i zagadnień związanych z wyborem lokalizacji159. W wyniku tej inicjatywy opublikowano rezolucję w sprawie „minimalizowania szkodliwych skutków sektora energetyki wiatrowej na gatunki dzikiej fauny i flory” przyjętą przez Stałą Komisję konwencji w grudniu 2004 r.160. Zaleca się w niej, aby układające się strony podejmowały odpowiednie działania na rzecz minimalizowania potencjalnego szkodliwego oddziaływania turbin wiatrowych na gatunki dzikiej fauny i flory, angażowały w te działania sektor energetyki wiatrowej oraz zapewniały odpowiednie monitorowanie i należyty nadzór w celu lepszego rozpoznania oddziaływania związanego z działalnością farm wiatrowych.

Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (tzw. konwencja bońska) Konferencja Stron konwencji bońskiej przyjęła w 2002 r. rezolucję w sprawie turbin wiatrowych i gatunków wędrownych161. W rezolucji wzywa się Strony do m.in. identyfikacji obszarów, na których gatunki wędrowne narażone są na oddziaływanie turbin wiatrowych i na których turbiny wiatrowe powinny zostać poddane ocenie w celu ochrony gatunków wędrownych. W dokumencie apeluje się także do Stron, aby wdrożyły oraz usprawniły procedury kompleksowych i strategicznych ocen oddziaływania na środowisko wszędzie tam, gdzie planowane są większe inwestycje w zakresie instalacji wiatrowych oraz aby uwzględniały w pełni zasadę ostrożności.

Porozumienie o ochronie populacji europejskich nietoperzy (EUROBATS) Formą kontynuacji wyżej wspomnianej rezolucji jest przyjęta przez konwencję bońską w 2003 r. rezolucja w sprawie potencjalnego oddziaływania farm wiatrowych na nietoperze162. W dokumencie apeluje się do Komisji Doradczej, aby oceniła dane naukowe dotyczące oddziaływania i w stosownym przypadku opracowała wytyczne dotyczące oceny potencjalnego oddziaływania. Takie wytyczne zostały opublikowane w 2008 r.163.

Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku i Morza Północnego (ASCOBANS) W ramach porozumienia na mocy konwencji bońskiej w 2006 r. przyjęto również rezolucję w sprawie „szkodliwego oddziaływania wywoływanego przez hałas, statki oraz inne rodzaje zakłóceń na małe walenie”164. W dokumencie wzywa się Strony i państwa znajdujące się w zasięgu tego Porozumienia, aby prowadziły dalsze badania w zakresie oddziaływania na małe walenie inwestycji np. „sektora wydobywczego i innych sektorów przemysłu, w tym farm wiatrowych” oraz aby uwzględniały oddziaływanie fizyczne oraz skutki dla trybu życia zwierząt zarówno w odniesieniu do pojedynczych osobników, jak i całych populacji. W dokumencie zachęca się także Strony i państwa znajdujące się w

159

Langston i Pullan (2003), Rada Europy T-PVS/Inf (2003) 12. 160

Zalecenie Komisji Stałej nr 109 (2004). 161

Rezolucja nr 7.5. 162

Rezolucja nr 4.7, dostępna na stronie http://www.eurobats.org/documents/pdf/MoP4/Record_MoP4_complete.pdf. 163

Rodrigues i in. (2008), publikacja dostępna na stronie http://www.eurobats.org/publications/publication_series.htm. 164

Rezolucja nr 4, dostępna na stronie http://www.service-board.de/ascobans_neu/files/mop5-final-4.pdf.

http://www.eurobats.org/documents/pdf/MoP4/Record_MoP4_complete.pdf


http://www.service-board.de/ascobans_neu/files/mop5-final-4.pdf


zasięgu tego Porozumienia, aby opracowały odpowiednie środki w zakresie zarządzania, wytyczne oraz rozwiązania technologiczne mające na celu minimalizowanie szkodliwego oddziaływania na małe walenie; oraz aby wdrożyły procedury w zakresie oceny skuteczności wszelkich wytycznych i środków w zakresie zarządzania. Warsztaty dotyczące oddziaływania farm wiatrowych na małe ssaki i metod jego oceny odbyły się w 2007 r.

Wytyczne UE dotyczące rozwoju energetyki wiatrowej zgodnie z przepisami UE w dziedzinie ochrony przyrody

107

ZAŁĄCZNIK II

Gatunki ptaków zaliczane do grupy najbardziej narażonych na oddziaływanie farm wiatrowych165

XXX = dowody świadczące o istotnym zagrożeniu oddziaływaniem, XX = dowody lub przesłanki świadczące o zagrożeniu oddziaływaniem, X = potencjalne zagrożenie oddziaływaniem, x = małe lub nieznaczące zagrożenie oddziaływaniem, które należy jednak uwzględnić podczas przeprowadzania ocen. Poniższy wykaz

poglądowy ma charakter orientacyjny, a wszelkie potencjalne oddziaływanie zależeć będzie od uwarunkowań na konkretnym obszarze.

Gatunek / Grupa gatunków Stan ochrony w Europie166

Gatunek wymieniony w załączniku I do

dyrektywy ptasiej

Przemieszczenie siedliska

Zderzenia ptaków / kolizje

Efekt bariery


Potencjalne korzystne

oddziaływanie

Gavia stellata (wylęg) (gatunek nieliczny) TAK X X X

Gavia stellata (zimowanie) (gatunek nieliczny) TAK XXX X

Gavia arctica (gatunek zagrożony) TAK X X

Podiceps auritus (gatunek zanikający) TAK X X

Morus bassanus gatunek niezagrożony NIE X X

Phalacrocorax carbo gatunek niezagrożony NIE X x x

Phalacrocorax aristotelis (gatunek niezagrożony) NIE167 X

Ciconia nigra gatunek rzadki TAK x

Ciconia ciconia gatunek nieliczny TAK XX X

Cygnus cygnus gatunek niezagrożony TAK X X

Anser fabalis (zimowanie) gatunek niezagrożony NIE X

Anser brachyrhynchus gatunek niezagrożony NIE Zob. przypis168 X

Anser albifrons (zimowanie) gatunek niezagrożony NIE169 XX X

Branta leucopsis gatunek niezagrożony TAK X X

Branta bernicla gatunek narażony NIE X X

Anas penelope (poza okresem lęgowym) gatunek niezagrożony NIE XX x

Aythya ferina (przeloty pomiędzy miejscami żerowania i gniazdowania w zimie)

(gatunek zanikający) NIE x X

Gatunek / Grupa gatunków Stan ochrony w

Europie170 Gatunek

wymieniony w Przemieszcz

enie Zderzenia

ptaków / kolizje Efekt

bariery Zmiana w strukturze


165

Zestawienie sporządzone głównie na podstawie informacji zawartych w publikacjach następujących autorów: Barrios i Rodrígues (2007), Bevanger i in. (2008), Bright i in. (2006), Carrete i in. (2009), de Lucas i in. (2007b), Devereux i in. (2008), Dirksen i in. (2007), Everaert i Stienen (2007), García de la Morena i in. (2009), Gonzáles i Margalida (2008), Hötker i in. (2005, 2006), Kruckenberg i Jaene (1999), Langston i Pullan (2003), Larsen i Madsen (2000), Lawrence i in. (2007), Lekuona i Ursúa (2007), Madsen i Boertmann (2008), Madders i Whitfield (2006), Pearce-Higgins i in. (2008, 2009), Petersen i in. (2006), Petersen i Fox (2007) oraz Thelander i Smallwood (2007).

166 Źródło: BirdLife International (2004).

167 Z wyjątkiem P.a. desmarestii.

168 Początkowe skutki w postaci przemieszczenia siedliska, ale istnieją wskazania świadczące o adaptacji w perspektywie długoterminowej (np. Madsen i Boertmann 2008).

169 Z wyjątkiem A.a. flavirostris.

170 Źródło: BirdLife International (2004).


załączniku I do dyrektywy ptasiej?

siedliska siedliska oddziaływanie

Aythya ferina (przeloty pomiędzy miejscami żerowania i odpoczynku w zimie)


Aythya fuligula (przeloty pomiędzy miejscami żerowania i odpoczynku w zimie)

(gatunek zanikający NIE x X

Aythya marila (przeloty pomiędzy miejscami żerowania i gniazdowania w zimie)


Somateria mollissima gatunek niezagrożony NIE X X X X

Somateria mollissima (miejsca postoju, zimowanie)

gatunek niezagrożony NIE X x

Clangula hyemalis (zimowanie) (gatunek niezagrożony) NIE XX X X X

Melanitta nigra (wylęg) (gatunek niezagrożony) NIE X

Melanitta nigra (zimowanie) (gatunek niezagrożony) NIE XX171 X X X

Bucephala clangula (przeloty pomiędzy miejscami żerowania i gniazdowania w zimie)

(gatunek niezagrożony) NIE x x

Mergus serrator (gatunek niezagrożony) NIE x172

Pernis apivorus (gatunek niezagrożony) TAK x

Milvus migrans (gatunek zagrożony) TAK X X X

Milvus milvus gatunek zanikający TAK X XXX x

Haliaeetus albicilla gatunek rzadki TAK XXX XXX

Gypaetus barbatus (gatunek zagrożony) TAK X X

Gyps fulvus gatunek niezagrożony TAK X XXX173 X

Neophron percnopterus gatunek zagrożony TAK XXX XX XXX

Circaetus gallicus (gatunek rzadki) TAK X XXX X

Circus aeroginosus gatunek niezagrożony TAK X x x

Circus cyaneus gatunek nieliczny TAK XX X x

Circus pygargus gatunek niezagrożony TAK X XX

Accipiter gentilis gatunek niezagrożony NIE174 x

Accipiter nisus gatunek niezagrożony NIE175 x x

Buteo buteo gatunek niezagrożony NIE x XX x

Buteo lagopus (gatunek niezagrożony) NIE X

Aquila pomarina (gatunek zanikający) TAK XX

Aquila heliaca gatunek rzadki TAK X X

Aquila adalberti (gatunek zagrożony) TAK XXX x x XX

Aquila chrysaetos gatunek rzadki TAK X XXX

Hieraaetus fasciatus gatunek zagrożony TAK X X

171

Początkowy skutek w postaci unikania siedliska, powrót do pierwotnego siedliska w okresie od 3 do 5 lat (Petersen i Fox, 2007). 172

Wskazania świadczące o zwiększonym poziomie przyciągania gatunku przez obszary wokół turbin wiatrowych (Petersen i in. 2006). 173

63,1% wszystkich śmiertelnych zderzeń ptaków oraz nietoperzy w badaniu przeprowadzonym w miejscowości Nawarra, Hiszpania, 2000-2002 (13 farm wiatrowych, 741 turbin, 360 padłych zwierząt łącznie, Lekuona i Ursúa 2007).

174 Z wyjątkiem A.g. arrigonii.

175 Z wyjątkiem A.n. granti.


109

Gatunek / Grupa gatunków Stan ochrony w Europie176

Gatunek wymieniony w załączniku I do

dyrektywy ptasiej?

Przemieszczenie

siedliska

Zderzenia ptaków / kolizje

Efekt bariery



oddziaływanie

Falco naumanni gatunek nieliczny TAK x

Falco tinnunculus gatunek zanikający NIE X XX X

Falco columbarius (gatunek niezagrożony) TAK x

Falco subbuteo (gatunek niezagrożony) NIE x

Falco peregrinus gatunek niezagrożony TAK X X x

Lagopus lagopus gatunek niezagrożony NIE177 X XX

Tetrao tetrix gatunek nieliczny NIE178 X X X X

Tetrao urogallus (gatunek niezagrożony) TAK X X X

Alectoris rufa (gatunek zanikający) NIE X x

Phasianus colchicus (gatunek niezagrożony) NIE X x

Crex crex gatunek nieliczny TAK X X

Grus grus (gatunek nieliczny) TAK X X x

Tetrax tetrax gatunek narażony TAK XX X x x

Pluvialis apricaria (gatunek niezagrożony) TAK XX X X

Vanellus vanellus gatunek narażony NIE XX X x

Calidris maritima (obszar zimowania) (gatunek niezagrożony) NIE X x x

Calidris alpina (gatunek nieliczny) NIE179 X X

Gatunki Calidris x

Gallinago gallinago gatunek zanikający NIE XX X

Limosa limosa gatunek narażony NIE X x X

Numenius arquata gatunek zanikający NIE XX X

Stercorarius parasiticus (gatunek niezagrożony) NIE X X

Larus minutus (gatunek nieliczny) TAK x180

Larus argentatus gatunek niezagrożony NIE x x x181

Sterna sandvicensis gatunek nieliczny TAK XX x

Sterna hirundo gatunek niezagrożony TAK XX x

Sterna hirundo / S. paradisea TAK X

Sterna albifrons (gatunek niezagrożony) TAK XX x

Uria aalgle / Alca torda (gatunek niezagrożony) NIE182 XX X X

Gołębiowate (Columbidae) x

Cuculus canorus gatunek niezagrożony NIE x

Gatunek / Grupa gatunków Stan ochrony w Europie183 Gatunek Przemieszczenie Zderzenia ptaków Efekt bariery Zmiana w strukturze Potencjalne

176

Źródło: BirdLife International (2004). 177

Z wyjątkiem L.l. pyrenaicus oraz L.l. helveticus. 178

Z wyjątkiem T.t. tetrix. 179

Z wyjątkiem C.a. schinzii. 180



Z wyjątkiem U.a. ibericus.


wymieniony w załączniku I do

dyrektywy ptasiej?

siedliska / kolizje siedliska korzystne oddziaływanie

Bubo bubo (gatunek nieliczny) TAK X

Asio otus (gatunek niezagrożony) NIE x

Caprimulgus europaeus (gatunek nieliczny) TAK X X

Tachyparptis melba gatunek niezagrożony NIE X

Apus apus (gatunek niezagrożony) NIE x

Upupa epops (gatunek zanikający) NIE x

Wróblowe (różne gatunki) X184 X185

Chersophilus duponti (gatunek nieliczny) TAK XX X XX XX

Alauda arvensis (okres zimowy) (gatunek nieliczny) NIE X

Anthus pratensis (gatunek niezagrożony) NIE X

Oenanthe oenanthe (gatunek zanikający) NIE XX

Acrocephalus schoenobaenus gatunek niezagrożony NIE x186

Pyrrhocorax pyrrhocorax gatunek zanikający TAK X x

Sturnus vulgaris (poza okresem lęgowym) gatunek zanikający NIE XX x Ptaki ziarnojady krajobrazu rolniczego (zima)

187 Zob. przypis188 NIE x

Emberiza schoeniclus gatunek niezagrożony NIE x189

183

Źródło: BirdLife International (2004). 184

Zwłaszcza ptaki migrujące nocą (np. Langston i Pullan, 2003). 185

Z wyłączeniem szpakowatych i kruków (Hötker i in. 2005, 2006). 186

Przesłanki świadczące o zwiększonym poziomie przyciągania gatunku do obszarów wokół turbin wiatrowych, przypuszczalnie ze względu na pozytywną reakcję na zmianę siedliska wokół badanych turbin wiatrowych (Hötker i in. 2005, 2006). 187

Emberiza citriniella, E. schoeniclus, Passer montanus, Miliara calandra. 188

Gatunki Emberiza citriniella oraz E. schoeniclus mają status gatunków niezagrożonych, a gatunki Passer montanus oraz Miliara calandra mają status gatunków zanikających. 189

Przesłanki świadczące o zwiększonym poziomie przyciągania gatunku do obszarów wokół turbin wiatrowych, przypuszczalnie ze względu na pozytywną reakcję na zmianę siedliska wokół badanych turbin wiatrowych (Hötker i in. 2005, 2006).


111

ZAŁĄCZNIK III

Wpływ farm wiatrowych na zachowanie nietoperzy190

Gatunek Nazwa gatunku

umieszczona w załączniku II do

dyrektywy siedliskowej191

Teren łowiecki w

pobliżu struktur siedliska

Migracja lub loty

długodystansowe

Wysoki lot (<40

m)

Niski lot

Potencjalne zakłócenia wywołane

ultradźwiękami turbiny

Przyciąganie przez źródło światła

Zakładanie gniazd

wewnątrz gondoli turbin

wiatrowych

Stwierdzona

utrata siedliska łowieckie

go

Ryzyko utraty

siedliska łowieckie

go

Stwierdzone

kolizje

Ryzyko kolizji

Rhinolophus ferrumequinum X X X

Rhinolophus hipposideros X X X

Rhinolophus euryale X X X

Rhinolophus mehelyi X

Rhinolophus blasii X

Myotis myotis X X X X X X

Myotis blythii X X X X X

Myotis punicus

Myotis daubentonii X X X X X

Myotis emarginatus X X ? X X

Myotis nattereri X X

Myotis mystacinus X X X

Myotis brandtii X X X X X

Myotis alcathoe X X

Myotis bechsteinii X X X

Myotis dasycneme X X X X X X

Myotis capaccini X X

Nyctalus noctula X X X X ? X X X

Nyctalus leisleri X X X X ? X X X

Nyactalus lasiopterus ? X ? X X X

Eptesicus nilssonii X X X X

Eptesicus serotinus ? X X X (X) X X

Vespertilio murinus X X X X X X

Pipistrellus pipistrellus X X X ? X X X

Pipistrellus pygmaeus X X X X ? X X X

Pipistrellus kuhlii X X X ? X X X

Pipistrellus nathusii X X X X ? X X X

Hypsugo savii X X X ? X X X

Gatunek Nazwa gatunku Teren Migracja Wysoki Niski Potencjalne Przyciągan Zakładanie Stwierdz Ryzyko Stwierdz Ryzyko

190

Na podstawie Rodrigues i in. (2008). 191

Ponadto „Microchiroptera, wszystkie gatunki” wymienione są w załączniku IV lit. a) dyrektywy siedliskowej, co oznacza w praktyce, że zobowiązania wynikające z art. 12 dyrektywy mają zastosowanie do wszystkich gatunków europejskich nietoperzy.


umieszczona w załączniku II do

dyrektywy siedliskowej192

łowiecki w pobliżu struktur siedliska

lub loty długodysta

nsowe

lot (<40 m)

lot zakłócenia wywołane

ultradźwiękami turbiny

ie przez źródło światła

gniazd wewnątrz

gondoli turbin

wiatrowych

ona utrata

siedliska łowieckie

go

utraty siedliska łowieckie

go

one kolizje

kolizji

Plecotus auritus X X X X X

Plecotus austriacus X X X X X

Plecotus macrobullaris ? X

Plecotus kolombatovici

Barbastella barbastellus X X X

Miniopterus schreibersii X ? X X X X X X

Tadarida tenotis X X X X X

Rousettus aegipticus193 X

192

Ponadto „Microchiroptera, wszystkie gatunki” wymienione są w załączniku IV lit. a) dyrektywy siedliskowej, co oznacza w praktyce, że zobowiązania wynikające z art. 12 dyrektywy mają zastosowanie do wszystkich gatunków europejskich nietoperzy.

193 Rodrigues i in. (2008) nie podają żadnych informacji na temat gatunku Rousettus aegiptiacus.

Wytyczne UE dotyczące rozwoju energetyki wiatrowej zgodnie z przepisami UE w dziedzinie ochrony przyrody 113

ZAŁĄCZNIK IV:

Gatunki wodne wyszczególnione w załącznikach II lub IV lit. a) dyrektywy siedliskowej, które zaleca się szczególnie uwzględniać podczas oceny szkodliwego oddziaływania farm wiatrowych (wykaz nie

ma charakteru wyczerpującego)194

Gatunek / Grupa gatunków Załącznik Powód uwzględnienia Fokowate (Phocidae) Halichoerus grypus II Zakłócenia (hałas itp.) wywoływane przez morskie farmy

wiatrowe, głównie podczas robót budowlanych. Monachus monachus II

(priorytet), IV lit. a)

Mimo że brak informacji dotyczących oddziaływania, zagrożenie zakłóceniem (hałasem itp.) wywoływanym przez morskie farmy wiatrowe na etapie ich budowy powinno jednak zostać uwzględnione równolegle z ustaleniami dotyczącymi innych ssaków morskich oraz obawami w zakresie ogólnego niewłaściwego stanu ochrony tego gatunku.

Phoca hispida bottnica II Pomimo że brak badań dotyczących potencjalnego oddziaływania farm wiatrowych, zagrożenie zakłóceniem (hałasem itp.) wywoływanym przez morskie farmy wiatrowe na etapie ich budowy powinno jednak zostać uwzględnione równolegle z ustaleniami dotyczącymi innych ssaków morskich oraz obawami w zakresie stanu ochrony tego podgatunku będącego w Morzu Bałtyckim endemitem.

Phoca vitulina II Zakłócenia (hałas itp.) wywoływane przez morskie farmy wiatrowe, głównie podczas robót budowlanych.

Wieloryby, delfiny i morświny (Cetacea)

Wszystkie gatunki IV lit. a) Zakłócenia (hałas itp.) wywoływane przez morskie farmy wiatrowe, głównie podczas robót budowlanych, a potencjalnie także podczas eksploatacji, równolegle z ustaleniami dotyczącymi Phocoena phocoena.

Phocoena phocoena II Zakłócenia (hałas itp.) wywoływane przez morskie farmy wiatrowe, głównie podczas robót budowlanych, ale także sprzeczne informacje na temat oddziaływania podczas eksploatacji.

Tursiops truncatus II Zakłócenia (hałas itp.) wywoływane przez morskie farmy wiatrowe, głównie podczas robót budowlanych, a potencjalnie także podczas eksploatacji, równolegle z ustaleniami dotyczącymi Phocoena phocoena.

Ssaki lądowe195: Lutra lutra

II, IV lit. a)

Zauważone pośrednie oddziaływanie w związku ze zmianami hydrologicznymi itp. wywoływanymi przez farmy wiatrowe umiejscowione na terenach podmokłych (w tym torfowiskach) w górnym biegu cieków wodnych.

Ryby: Salmo salar

II

Zauważone pośrednie oddziaływanie w związku ze zmianami

hydrologicznymi itp. wywoływanymi przez farmy wiatrowe umiejscowione na terenach podmokłych (w tym torfowiskach) w górnym biegu cieków wodnych.

Mięczaki: Margaritifera margaritifera

II

Zauważone pośrednie oddziaływanie w związku ze zmianami

hydrologicznymi itp. wywoływanymi przez farmy wiatrowe umiejscowione na terenach podmokłych (w tym torfowiskach) w górnym biegu cieków wodnych.

194

Zestawienie sporządzone głównie na podstawie informacji zawartych w publikacjach następujących autorów: Hötker i in. (2005, 2006), Lucke i in. (2006), Rodrigues i in. (2008) oraz Thomsen i in. (2006) w odniesieniu do nietoperzy i ssaków morskich.

195 Na podstawie komentarzy członków grupy ad hoc ze Szkocji i Irlandii (sierpień 2008).


ZAŁĄCZNIK V

Niektóre przykłady sugerowanego lub potwierdzonego oddziaływania inwestycji w zakresie farm wiatrowych na gatunki i grupy gatunków

Rodzaj

oddziaływania Na lądzie Na morzu

Zakłócenia i przemieszczenie, ptaki

W przypadku ptaków wodnych wykorzystujących dany obszar jako miejsce postoju lub zimowania istnieją dowody potwierdzające występowanie zakłóceń w odległościach wahających się od 0 do ok. 800 m, a z zasady przyjmuje się w przybliżeniu, że odległość ta wynosi 600 m od instalacji wiatrowej

196. Istnieją także potwierdzone informacje, że

ptactwo wodne wykorzystujące dany obszar jako miejsce postojowe może się z czasem przyzwyczaić do zakłóceń

197.

W badaniach dotyczących ptaków krajobrazu rolniczego zimujących w Wielkiej Brytanii wskazuje się jedynie znikome oddziaływanie198.

Ptaki lęgowe wydają się lepiej tolerować zakłócenia niż ptaki wykorzystujące dany obszar jako miejsce postoju lub zimowania

199, ale przypuszczenie to wymaga sprawdzenia

w ramach długoterminowych badań. W przypadku pojedynczych gatunków ptaków istnieją jednak dowody świadczące o przemieszczeniu podczas okresów lęgowych

200.

Zostało to ponownie potwierdzone w badaniu przeprowadzonym na wyżynnych siedliskach na północy Wielkiej Brytanii, gdzie zagęszczenie ptaków lęgowych

Przeprowadzone w Danii badania dotyczące morskich farm wiatrowych (1999–2007) wskazywały zarówno przemieszczenie jak i powrót pojedynczych gatunków ptaków wykorzystujących wody wokół farm wiatrowych jako miejsce postoju lub zimowania202. Udokumentowane informacje na temat unikania obszarów w odległości co najmniej 2 km od instalacji wiatrowych dotyczyły np. nura rdzawoszyjego (Gavia stellata), markaczki (Melanitta nigra) oraz alk (Uria aalge i Alca torda). Wyraźny powrót został odnotowany po upływie 3–5 lat od budowy w przypadku markaczki, choć wciąż nie wiadomo, czy związane to było ze zmianą ilości dostępnego pokarmu, czy raczej z przyzwyczajeniem się do zakłóceń. W przypadku nura rdzawoszyjego wciąż nie ma żadnych przesłanek świadczących o powrocie do siedliska po upływie 5–6 lat od budowy instalacji.

196

Np. Drewitt, Langston (2006) oraz zawarte w publikacji odniesienia bibliograficzne. 197

Np. Madsen, Boertmannn (2008), w odniesieniu do gęsi krótkodziobej (Anser brachyrhynchos). 198

Devereux i in. (2008). 199

Np. Hötker i in. (2005, 2006) na podstawie przeglądu literatury przedmiotu obejmującej 127 badań. 200

Np. Orzeł bielik (Haliaeetus albicilla, Follestad i in. 2007) oraz siewka złota (Pluvialis apricaria, Pearce-Higgins i in. 2008).


115

zmniejszyło się o 15–53% w promieniu 500 m od turbin wiatrowych w przypadku 7 z 12 badanych gatunków

201.

Zakłócenia i przemieszczenie, ssaki morskie i ryby

Nie dotyczy. W przypadku ssaków (fok, delfinów, wielorybów) oraz ryb oddziaływanie hałasu stanowiło główną tematykę badań.

Prace konstrukcyjne, zwłaszcza palowanie z użyciem kafarów, mogą wywołać krótkoterminowe, ale mające daleki zasięg oddziaływanie

203, a obszar, na którym hałas jest słyszalny, obejmuje

strefę o promieniu 80 km w przypadku morświnów (Phocoena phocoena) i fok pospolitych (Phoca vitulina), a potencjalne zmiany w trybie życia mogą wystąpić w strefie o promieniu 15–20 km. W bezpośredniej bliskości instalacji wiatrowych nie można wykluczyć możliwości poważnych obrażeń wywołanych operacjami ubijania dna

204.

Oddziaływanie podczas prac konstrukcyjnych wywiera większy wpływ na morświny niż na foki. Kompleksowe badania populacji foki pospolitej w morskich farmach wiatrowych w Nysted i Horns Rev wykazały zmniejszenie liczby osobników podczas palowania, ale nie stwierdzono ogólnej zmiany w liczebności podczas robót budowlanych

205. W przypadku morświnów zaobserwowano istotny

ale krótkotrwały wpływ operacji palowania. W Horns Rev odnotowano nieznaczny spadek liczebności podczas budowy instalacji, ale żadnego skutku na etapie eksploatacji. W Nysted odnotowano wyraźny spadek liczebności podczas budowy farmy, a skutek ten wciąż jest widoczny po dwóch latach działalności, ale istnieją przesłanki świadczące o powolnym i stopniowym powrocie do siedlisk

206.

Natężenie hałasu podczas eksploatacji jest z reguły niskie i w większości przypadków nie przekracza wartości, z którymi mogą spotkać się zwierzęta podczas normalnego trybu życia.

202

Np. Petersen i in. (2006), Petersen, Fox (2007) oraz zawarte w publikacji odniesienia bibliograficzne. 201

Pearce-Higgins i in. (2009). 203

Np. Nedwall i in. (2007), Diederichs i in. (2008). 204

Thomsen i in. (2006). 205

Teilmann i in. (2006). 206

Teilmann i in. (2008).


Oddziaływanie (jeśli jakiekolwiek istnieje) ma charakter lokalny, ale długotrwały

207, choć w zależności od obszaru mogą w tej kwestii

występować różnice208

.

Pola elektromagnetyczne wytwarzane wokół podwodnych kabli budzą obawy w związku z możliwymi zakłóceniami pól elektrycznych wykorzystywanych przez niektóre gatunki ryb do namierzania ofiar, orientacji przestrzennej itp. oraz pól magnetycznych wykorzystywanych podczas nawigacji; zwłaszcza w odniesieniu do rekinów, płaszczek i minogów209, choć dostępne informacje nie pozwalają wyciągnąć rozstrzygających wniosków w zakresie jakichkolwiek znaczących skutków

210.

W przypadku morskich zwierząt bentosowych statyczne pola magnetyczne wytwarzane wokół podwodnych przewodów nie wydają się mieć jakiegoś wyraźnego wpływu na orientację w terenie, ruch czy fizjologię tych organizmów, kiedy badania przeprowadzane są w sztucznych warunkach, aczkolwiek istnieje konieczność przeprowadzenia dalszych badań skupiających się na skutkach długoterminowych211.

W przypadku niektórych gatunków ryb, w tym dorsza i śledzia, hałas wywoływany podczas eksploatacji może być przez nie słyszalny nawet w odległości 4 km, a w przypadku innych gatunków – w odległości do 1 km; stwarza to ryzyko zagłuszania komunikacji międzygatunkowej. Szacuje się, że stres behawioralny i fizjologiczny może wystąpić jedynie w bezpośredniej bliskości instalacji212.

Morskie farmy wiatrowe mogą pełnić funkcję połączonych sztucznych raf przyciągających zbiorowiska ryb213, a ograniczenia w zakresie rybołówstwa w bezpośredniej bliskości instalacji

207

Np. Nedwall i in. (2007), Diederichs i in. (2008). 208

Np. w odniesieniu do morświna (Phocoena phocoena) i porównań pomiędzy morskimi farmami wiatrowymi w Nysted i Horns Rev w Danii (Teilmann i in. 2008). 209

Np. OSPAR (2006a). 210

Np. Meissner i Sordyl (2006). 211

Bochert i Zettler (2006). 212

Np. Keller i in. (2006), Thomsen i in. (2006). 213

Np. Wilhelmsson i in. (2006).


117

wiatrowych mogą mieć dodatkowy pozytywny wpływ na zasoby ryb

214.

Śmiertelne zderzenia, ptaki

Liczba zderzeń jest ogólnie bardzo niska, ale należy odnotować wyjątek w postaci dużej częstotliwości śmiertelnych zderzeń w przypadku ptaków drapieżnych. Szczególne obawy w tym względzie może budzić np. sęp płowy (Gyps fulvus), ścierwnik biały (Neophron percnopterus), bielik (Haliaeetus albicilla), orzeł przedni (Aquila chrysaetos), kania ruda (Milvus milvus) oraz pustułka zwyczajna (Falco tinnunculus)

215.

Pojedyncze przypadki wysokiej śmiertelności w różnych lokalizacjach, np. w Kalifornii, Hiszpanii czy Norwegii, zostały bardzo nagłośnione w mediach, ale zagrożenia są w dużej mierze uzależnione od uwarunkowań na konkretnym obszarze

216.

Ptaki wykonujące regularne loty pomiędzy miejscami gniazdowania i żerowania mogą być narażone na wzmożone ryzyko

217.

W przypadku morskich instalacji wiatrowych informacje na temat śmiertelnych kolizji są wciąż bardzo skąpe, ale obserwacje bezpośrednie, analizy radarowe i modelowanie wskazują na bardzo niskie zagrożenie, jak zostało to wykazane w przypadku edredona zwyczajnego (Somateria mollissima)

218.

Śmiertelne zderzenia, nietoperze

Wyższe ryzyko śmiertelności niż w przypadku ptactwa, głównie dla gatunków wędrownych (krótko- i długodystansowych) zarówno w morskich, jak i lądowych lokalizacjach

219.

W trwającym rok badaniu oddziaływania eksploatowanej farmy wiatrowej na nietoperze w regionie Fryburg w południowych Niemczech, które obejmowało poszukiwanie padłych osobników w pobliżu 16 turbin, znaleziono 50 padłych nietoperzy, głównie z gatunków Pipistrellus pipistrellus i Nyctalus leisleri, podczas gdy odnotowano jedynie 9 padłych ptaków (5 różnych gatunków). Większość

Wyższe ryzyko śmiertelności niż w przypadku ptactwa, głównie dla gatunków wędrownych zarówno w morskich, jak i lądowych lokalizacjach

221.

214

Np. Fiskeriverket (2007). 215

Np. Barrios i Rodrígues (2004, 2007), Hötker i in. (2005, 2006), Lekuona i Ursúa (2007), Follestad i in. (2007), Thelander i Smallwood (2007) oraz Carrete i in. (2009). 216

Drewitt, Langston (2008) oraz zawarte w publikacji odniesienia bibliograficzne. 217

Np. Everaert i Stienen (2007), w odniesieniu do badania trzech gatunków rybitw na przybrzeżnym terenie lęgowym. 218

Np. Pettersson (2005), Petersen i in. (2006). 219

Np. Rodrigues i in. (2008).


padłych nietoperzy została znaleziona późnym latem, a większość śmiertelnych zderzeń miała miejsce w lasach, a nie na otwartych terenach. W pobliżu dwóch turbin, gdzie badano zachowanie nietoperzy przy użyciu kamery termowizyjnej, 25% nietoperzy zbliżających się do wirnika próbowało go ominąć

220.

Efekty bariery Z przeglądu literatury przedmiotu można wywnioskować, że unikanie jest stosunkowo powszechnym zachowaniem, ale zjawisko to w dalszym ciągu nie zostało wystarczająco wyjaśnione. Przykładowo większość informacji odnosi się do obserwacji w ciągu dnia i wciąż brakuje danych na temat zachowań w nocy, kiedy odbywają się liczne wędrówki222.

Na terenie morskiej farmy wiatrowej (7 turbin) umiejscowionej na często wykorzystywanej trasie przelotów w Kalmarsund (południowo-wschodnia Szwecja) stwierdzono unikanie w odległości 1–2 km wśród wędrownych ptaków wodnych (głównie w przypadku edredona zwyczajnego Somateria mollissima). W okresie wiosennych wędrówek (ale nie jesiennych) korytarz przelotowy był przesunięty bardziej na wschód. Łączna długość szlaku migracyjnego, a co za tym idzie wydatkowanie energii, wzrosły, według szacunków, o ok. 0,2–0,5%

223.

Dobrze udokumentowane przykłady unikania wśród różnych gatunków ptaków wodnych (w tym edredona zwyczajnego) pochodzą także z duńskich morskich farm wiatrowych, gdzie większość stad ptaków zmierzających w stronę farmy unikało turbin w odległości 1,5–2 km, chociaż reakcje były różne w przypadku poszczególnych gatunków224.

Nie udokumentowano żadnych informacji na temat efektu bariery w przypadku ryb i ssaków morskich

225.

221

Np. Rodrigues i in. (2008). 220

Brinkmann i in. (2006). 222

Hötker (2005, 2006). 223

Pettersson (2005). 224

Np. Petersen i in. (2006), Masden i in. (2009). 225

OSPAR (2006a), w odniesieniu do badań przeprowadzonych w farmach wiatrowych w Horns Rev i Nysted w Danii.


ZAŁĄCZNIK VI

Europejskie i krajowe wytyczne odnoszące się do ocen oddziaływania farm wiatrowych

Niniejszy wykaz istniejących wytycznych krajowych i tych sporządzonych przez KE, które mogą być istotne z punktu widzenia ocen oddziaływania planów i przedsięwzięć sektora energetyki wiatrowej, nie ma charakteru wyczerpującego. W przypadku dokumentów krajowych wykaz opiera się w głównej mierze na informacjach dostarczonych przez członków grupy ad hoc. Niniejszy wykaz zawiera także niektóre wytyczne sporządzone przez organizacje pozarządowe. Europa Wymienione poniżej dokumenty zostały sporządzone przez Komisję Europejską. Zawarte w nich są szczegółowe wytyczne dotyczące sposobów stosowania przepisów UE w dziedzinie ochrony przyrody. Komisja Europejska (2000), „Zarządzanie obszarami Natura 2000: postanowienia artykułu 6 dyrektywy

siedliskowej 92/43/EWG”. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej; http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/provision_of_art6_pl.pdf

Komisja Europejska (2002), „Ocena planów i przedsięwzięć znacząco oddziałujących na obszary Natura 2000.

Wytyczne metodyczne dotyczące przepisów artykułu 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG”. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej; http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/natura_2000_assess_pl.pdf

Komisja Europejska (2003), „Wdrażanie dyrektywy 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i

programów na środowisko”; http://ec.europa.eu/environment/eia/pdf/030923_sea_guidance.pdf

Komisja Europejska (2007), „Wytyczne dotyczące art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG”. Wyjaśnienie

pojęć: rozwiązania alternatywne, konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, środki kompensujące, ogólna spójność, opinia Komisji; http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/guidance_art6_4_pl.pdf

Komisja Europejska (2007), „Wytyczne dotyczące ścisłej ochrony gatunków zwierząt ważnych dla Wspólnoty na

podstawie dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG”. Wersja ostateczna, luty 2007. http://ec.europa.eu/environment/nature/conservation/species/guidance/index_en.htm

Inne ważne dokumenty na szczeblu ponadnarodowym (wybór) Diederichs, A., Nehlds, G., Dähne, M., Adler, S, Koschinski, S. i Verfuss, U. (2008), Methodologies for measuring

and assessing potential changes in marine mammal behaviour, abundance or distribution arising from the construction, operation and decommissioning of offshore windfarms [Metody w zakresie mierzenia i oceny potencjalnych zmian w zachowaniu, liczebności i rozmieszczeniu ssaków morskich, wynikających z budowy, działalności i demontażu morskich farm wiatrowych], publikacja na zamówienie COWRIE Ltd. http://www.offshorewindfarms.co.uk/Assets/Latest%20COWRIE_CHANGE_report_final.pdf

Kettunen, M., Terry, A., Tucker, G. i Jones, A. (2007), Guidance on the maintenance of landscape features of

major importance for wild flora and fauna – guidance on the implementation of Article 3 of the Birds Directive (79/43/EEC) and Article 10 of the Habitats Directive (92/43/EEC) [Wytyczne dotyczące utrzymywania elementów krajobrazu mających istotne znaczenie dla dzikiej flory i fauny – wytyczne w zakresie stosowania art. 3 dyrektywy ptasiej (79/43/EWG) oraz art. 10 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG], Instytut Europejskiej Polityki Ochrony Środowiska (IEEP), Bruksela.

http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/docs/adaptation_fragmentation_guidelines.pdf.

http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/provision_of_art6_pl.pdf

http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/natura_2000_assess_pl.pdf

http://ec.europa.eu/environment/eia/pdf/030923_sea_guidance.pdf



http://www.offshorewindfarms.co.uk/Assets/Latest%20COWRIE_CHANGE_report_final.pdf

http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/docs/adaptation_fragmentation_guidelines.pdf


OSPAR (2008), „Wytyczne dotyczące aspektów środowiskowych inwestycji sektora morskich farm wiatrowych”, Komisja OSPAR, nr ref. 2008-3. http://www.ospar.org/v_measures/get_page.asp?v0=08-03e_Consolidated%20Guidance%20for%20Offshore%20Windfarms.doc&v1

Rodrigues, L., Bach, L., Duborg-Savage, M-J., Goodwin, J. i Harbusch, C. (2008), Guidelines for consideration of bats in wind farm projects [Wytyczne dotyczące uwzględniania nietoperzy podczas przedsięwzięć w zakresie budowy farm wiatrowych], EUROBATS Conservation Series nr 3 (wersja angielska), Sekretariat UNEP/EUROBATS, Bonn http://www.eurobats.org/publications/publication_series.htm.

Seeley, B., Parr, J., Evans, J. i Lear, D. (2008), Establishing best practice for the documentation and

dissemination of marine biological data [Określanie najlepszych praktyk w zakresie dokumentacji i rozpowszechniania danych dotyczących biologii morskiej], publikacja na zamówienie COWRIE Ltd. http://www.offshorewindfarms.co.uk/Assets/DATA_14_11_08_FINALREPORT.pdf

Wytyczne krajowe

Belgia

Gouvernement Wallon (2002) Cadre de référence pour l’implantation d’éoliennes en région Wallonne. http://mrw.wallonie.be/DGATLP/DGATLP/Pages/DAU/Dwnld/NoteEolienne.pdf

Everaert, J. (2008), Effecten van windturbines op de fauna in Vlaanderen: onderzoeksresultaten, discussie en aanbevelingen [Oddziaływanie turbin wiatrowych na faunę we Flandrii. Wyniki badań, dyskusje i zalecenia]. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2008(44). http://www.inbo.be/content/page.asp?pid=en_fau_bir_windturbines

Vlaamse regering (2006). Omzendbrief EME/2006/01-RO/2006/02. Afwegingskader en randvoorwaarden voor de inplanting van windturbines. Belgisch Staatsblad 24.10.2006, s. 56705–56713. http://www.energiesparen.be/node/912

Finlandia

Ministerstwo Środowiska (2005), Tuulivoimarakentaminen [Rozwój sektora energetyki wiatrowej], Ministerstwo Środowiska, Helsinki (publikacja dostępna w językach fińskim i szwedzkim); http://www.ymparisto.fi/download.asp?contentid=42234&lan=fi

Francja

DIREN Bourgogne (2007), Définition et cartographie des enjeux avifaunistiques vis à vis du développement de l’énergie éolienne en Bourgogne. – Direction Régionale de l’Environnement, Bourgogne, Dijon. http://www.bourgogne.ecologie.gouv.fr/plugins/fckeditor/UserFiles/EPOB%20rapport%20carto%20final(1).pdf

Ministère de l’Ecologie, du Développement et de l’Aménagement Durables (2006) Guide de l’étude d’impact sur l’environnement des parcs éoliens; http://www.developpement-durable.gouv.fr/IMG/pdf/guide_etude_impact_eolien_2006.pdf

Ministère de l’Ecologie, du Développement et de l’Aménagement Durables (2007) Les questions-réponses sur les zones développement de l’éolien (ZDE); http://www.industrie.gouv.fr/energie/renou/questions-zde.htm.

Niemcy

BSH (2007) Standard. Untersuchung der Auswirkungen von Offshore-Windenergieanlagen auf die Meeresumwelt (StUK 3). Stand: Februar 2007. – Bundesamt für Seeschiffahrt und Hydrographie (Federalna Agencja Morska i Hydrograficzna), Hamburg oraz Rostock; http://www.bsh.de/de/Produkte/Buecher/Standards_Windenergie/7003.pdf

http://www.ospar.org/v_measures/get_page.asp?v0=08-03e_Consolidated%20Guidance%20for%20Offshore%20Windfarms.doc&v1=5

http://www.ospar.org/v_measures/get_page.asp?v0=08-03e_Consolidated%20Guidance%20for%20Offshore%20Windfarms.doc&v1=5


http://www.offshorewindfarms.co.uk/Assets/DATA_14_11_08_FINALREPORT.pdf

http://mrw.wallonie.be/DGATLP/DGATLP/Pages/DAU/Dwnld/NoteEolienne.pdf

http://www.inbo.be/content/page.asp?pid=en_fau_bir_windturbines

http://www.energiesparen.be/node/912

http://www.ymparisto.fi/download.asp?contentid=42234&lan=fi

http://www.bourgogne.ecologie.gouv.fr/plugins/fckeditor/UserFiles/EPOB%20rapport%20carto%20final(1).pdf

http://www.bourgogne.ecologie.gouv.fr/plugins/fckeditor/UserFiles/EPOB%20rapport%20carto%20final(1).pdf

http://www.developpement-durable.gouv.fr/IMG/pdf/guide_etude_impact_eolien_2006.pdf

http://www.industrie.gouv.fr/energie/renou/questions-zde.htm

http://www.bsh.de/de/Produkte/Buecher/Standards_Windenergie/7003.pdf


Irlandia

Wytyczne dotyczące inwestycji sektora energetyki wiatrowej (2006), Guidelines for planning authorities [Wytyczne dla urzędów planowania], Department of Environmental Heritage and Local Government, Dublin. http://www.environ.ie/en/Publications/DevelopmentandHousing/Planning/FileDownLoad,1633,en.pdf

Włochy

Di Bene, A. i Scazzoni, L. (2006, red.) Gli impianti eolici: suggerimenti per la progettazione e la valutazione paesaggistica, Minestori per i beni e le attività culturali and Gangemi Editore, Rome; http://www.parc.beniculturali.it/ita/paesaggio/linee_guida/inserimentopaes/min_beni_imp_eolici.pdf

Szwecja

Energimyndigheten (Szwedzka Agencja Energii) (2007), Vindkraft – tillståndsprocessen och kunskapsläget, Energimyndigheten, Eskilstuna; http://www.energimyndigheten.se/Global/Om%20oss/Vindkraft/vind.pdf

Boverket (Szwedzka Narodowa Rada ds. Budownictwa, Polityki Mieszkaniowej i Planowania) (2009), Vindkraftshandboken - planering och prövning av vindkraftverk på land och i kustnära vattenområden. Boverket. Karlskrona. http://www.boverket.se/Global/Webbokhandel/Dokument/2009/Vindkraftshandboken.pdf

Wielkia Brytania BERR (2007), Onshore wind energy planning conditions guidance note. A report for the Renewables Advisory

Board and BERR [Wytyczne dotyczące warunków planowania lądowych inwestycji sektora energii wiatrowej. Sprawozdanie dla Komitetu doradczego ds. odnawialnych źródeł energii i BERR], Department for Business, Enterprise & Regulatory Reform; http://www.berr.gov.uk/files/file35240.pdf.

BERR (2007), Atlas of the UK Marine Renewable Energy Resources [Atlas morskich odnawialnych źródeł energii

w Wielkiej Brytanii], Department for Business, Enterprise & Regulatory Reform; http://www.renewables-atlas.info.

BWEA, WWF, English Nature & RSPB (2001), Wind farm development and nature conservation. A guidance

document for nature conservation organisations and developers when consulting over wind farm proposals in England [Inwestycje sektora farm wiatrowych a ochrona przyrody. Wytyczne dla organizacji ochrony przyrody i wykonawców biorących udział w konsultacjach dotyczących propozycji budowy farm wiatrowych w Anglii], Brytyjskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej, Londyn; http://www.bwea.com/pdf/wfd.pdf.

DEFRA (2004), Offshore Wind Farms. Guidance note for Environmental Impact Assessment in respect of FEPA and CPA requirements [Morskie farmy wiatrowe. Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania na środowisko zgodnie z wymogami FEPA i CPA]. http://www.cefas.co.uk/publications/files/windfarm-guidance.pdf

DEFRA (2005), Nature conservation guidance on offshore windfarm development. A guidance note on the applications of the EC Wild Birds and Habitats Directives for developers undertaking offshore windfarm developments [Wytyczne w zakresie ochrony przyrody w inwestycjach sektora morskiej energetyki wiatrowej. Wytyczne dotyczące stosowania przepisów dyrektyw ptasiej i siedliskowej dla wykonawców podejmujących przedsięwzięcia w zakresie konstrukcji morskich farm wiatrowych]. wersja R1.9, marzec 2005 r. http://www.defra.gov.uk/WILDLIFE-COUNTRYSIDE/ewd/windfarms/windfarmguidance.pdf.

http://www.environ.ie/en/Publications/DevelopmentandHousing/Planning/FileDownLoad,1633,en.pdf

http://www.parc.beniculturali.it/ita/paesaggio/linee_guida/inserimentopaes/min_beni_imp_eolici.pdf

http://www.energimyndigheten.se/Global/Om%20oss/Vindkraft/vind.pdf

http://www.boverket.se/Global/Webbokhandel/Dokument/2009/Vindkraftshandboken.pdf

http://www.berr.gov.uk/files/file35240.pdf

http://www.renewables-atlas.info/

http://www.bwea.com/pdf/wfd.pdf

http://www.cefas.co.uk/publications/files/windfarm-guidance.pdf

http://www.defra.gov.uk/WILDLIFE-COUNTRYSIDE/ewd/windfarms/windfarmguidance.pdf


DTI (2004), Guidance notes. Offshore wind farm consent process [Wytyczne dotyczące procesu udzielania zezwolenia na inwestycję w zakresie budowy morskiej farmy wiatrowej], Departament Handlu i Przemysłu, Londyn; http://www.berr.gov.uk/files/file22990.pdf.

JNCC, Natural England & Countryside Council for Wales (projekt), The protection of marine European Protected Species from injury and disturbance [Ochrona morskich europejskich gatunków chronionych przed obrażeniami i zakłóceniem]. Publikacja ma się ukazać w 2010 r. http://www.jncc.gov.uk/page-4226.

Wielka Brytania, Anglia

Bright, J.A., Langston, R.H. i Anthony, S. (2009), Mapped and written guidance in relation to birds and onshore wind energy development in England [Mapy i wytyczne dotyczące ptactwa oraz inwestycji sektora lądowej energetyki wiatrowej w Anglii], RSPB, Sprawozdanie z badań nr 35. https://www.rspb.org.uk/Images/EnglishSensitivityMap_tcm9-237359.pdf

Wielka Brytania, Szkocja

SNH (2005), Survey methods for use in assessing the impacts of onshore windfarms on bird communities [Metody obserwacyjne wykorzystywane w ocenie oddziaływania lądowych farm wiatrowych na zbiorowiska ptaków], Szkockie Dziedzictwo Naturalne http://www.snh.org.uk/pdfs/strategy/renewable/bird_survey.pdf.

SNH (2009), Strategic locational guidance for onshore wind farms in respect to the natural heritage [Wytyczne dotyczące strategicznego umiejscawiania lądowych farm wiatrowych przy poszanowaniu dziedzictwa przyrodniczego], Deklaracja polityki nr 02/02, zaktualizowane w marcu 2009 r., Szkockie Dziedzictwo Naturalne http://www.snh.gov.uk/planning-and-development/renewable-energy/onshore-wind/

SNH (2009), Assessing the cumulative effect of onshore wind energy developments [Ocena skumulowanego oddziaływania inwestycji sektora lądowych farm wiatrowych]. Wersja 3 – PROJEKT – wymaga konsultacji, listopad 2009 r., Szkockie Dziedzictwo Naturalne; http://www.snh.org.uk/pdfs/strategy/renewables/A307913.pdf

Organizacje pozarządowe Belgia

Natagora (2008), L’implantation d’éoliennes en région Wallonne. Natagora vzw, Association de protection de la nature en Wallonie et à Bruxelles. http://www.natagora.org/images/stories/docu/position_eoliennes_natagora.pdf

Vanholme, S. i Vanderbeuren, R. (2009), Windmolens in Vlaanderen te land en ter zee. Beleidskader en regelgeving. Natuurpunt vzw. http://www.natuurpunt.be/uploads/natuurbehoud/natuurbeleid/documenten/pag_363_windenergie_nota.pdf

Grecja

Dimalexis A., Saravia Mullin, V., Xirouchakis S., K. Grivas. 2009. Ocena oddziaływania farm wiatrowych na ptaki: Wytyczne dotyczące wdrażania odpowiednich ocen oddziaływania proponowanych przedsięwzięć na ptactwo. Grecki Towarzystwo Ornitologiczne – Birdlife Grecja. Ateny. 77 stron (publikacja w języku greckim); http://ornithologiki.gr/gr/politiki/show_article.php?artID=391&locale=gr

Dimalexis A., Kastritis, T., Manolopoulos, A., Korbeti, M., Fric, J., Saravia Mullin, V., Xirouchakis, S., D.

Bousbouras, 2010, Identyfikacja i przedstawienie kartograficzne obszarów występowania gatunków ptaków

http://www.berr.gov.uk/files/file22990.pdf

http://www.jncc.gov.uk/page-4226

https://www.rspb.org.uk/Images/EnglishSensitivityMap_tcm9-237359.pdf

http://www.snh.org.uk/pdfs/strategy/renewable/bird_survey.pdf

http://www.snh.gov.uk/planning-and-development/renewable-energy/onshore-wind/

http://www.snh.org.uk/pdfs/strategy/renewables/A307913.pdf

http://www.natagora.org/images/stories/docu/position_eoliennes_natagora.pdf

http://www.natuurpunt.be/uploads/natuurbehoud/natuurbeleid/documenten/pag_363_windenergie_nota.pdf

http://www.natuurpunt.be/uploads/natuurbehoud/natuurbeleid/documenten/pag_363_windenergie_nota.pdf

http://ornithologiki.gr/gr/politiki/show_article.php?artID=391&locale=gr


podatnych na oddziaływanie farm wiatrowych w Grecji. Grecki Towarzystwo Ornitologiczne – Birdlife Grecja, Ateny. 126 stron (publikacja w języku greckim z angielskim streszczeniem); http://ornithologiki.gr/gr/politiki/show_article.php?artID=391&locale=gr

Luksemburg

Biver, G. i J. Pir (2008): Abstandsempfehlungen zu besonderen Tiervorkommen bei der Planung von Windkraftanlagen. Die Seiten der Centrale ornithologique. Regulus 2008 / 12: 12-13. LNVL.

Polska

PSEW (2008), Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki, Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej (PSEW), Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP) oraz Zachodniopomorskie Towarzystwo Ekologii Praktycznej (ZTEP), Szczecin. http://psew.pl/files/wytyczne_w_zakresie_oceny_oddzialywania_elektrowni_wiatrowych_na_ptaki_apa_v_10new_okladka_pl.pdf

Hiszpania

Atienza, J.C., Martín Fierro, I., Infante, O. i Vallis, J. (2008), Directrices para la evaluación del impacto de los parques eólicos en aves y murciélagos (versión 1.0). – SEO/BirdLife, Madryt: http://www.seo.org/media/docs/MANUAL%20PARQUES%20E%C3%93LICOS%20para%20web.pdf.

Wielka Brytania

Dodd, A.M., Cleary, B.E., Dawkins, J.S., Byron, H.J., Palframan, L.J. i Williams, G.M. (2007), The Appropriate Assessment of spatial plans in England: a guide to why, when and how to do it [Odpowiednia ocena planów zagospodarowania przestrzennego w Anglii: dlaczego, kiedy i jak to robić? Przewodnik]. Królewskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (RSPB), Sandy. http://www.seit.ee/failid/470.pdf

Bowyer, C., Baldock, D., Tucker, G., Valsecchi, C., Lewis, M, Hjerp, P. i Gantioler, S. (2009), Positive planning for onshore wind – expanding onshore wind energy capacity while conserving nature [Planowanie pozytywnego zagospodarowania lądowych zasobów wiatrowych – zwiększanie potencjału lądowej energii wiatrowej z jednoczesną ochroną przyrody], Instytut Europejskiej Polityki Ochrony Środowiska (IEEP) oraz Królewskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (RSPB). http://www.ieep.eu lub http://www.rspb.org.uk

http://ornithologiki.gr/gr/politiki/show_article.php?artID=391&locale=gr

http://www.elektrownie-wiatrowe.org.pl/en/files/guidelines_for_assessment__of_wind_farms_impacts_on_birds.pdf

http://www.elektrownie-wiatrowe.org.pl/en/files/guidelines_for_assessment__of_wind_farms_impacts_on_birds.pdf

http://www.seo.org/media/docs/MANUAL%20PARQUES%20E%C3%93LICOS%20para%20web.pdf

http://www.seit.ee/failid/470.pdf

http://www.ieep.eu/

http://www.rspb.org.uk/


BIBLIOGRAFIA Ahlén, I. (2008), Vindkraft - ett hot för fladdermöss och fåglar, Biodiverse 13(1): 10-11. Ahlén, I., Baagøe, H.J. i Bach, L. (2009), Behavior of Scandinavian bats during migration and foraging at sea

[Zachowanie skandynawskich nietoperzy podczas migracji i żerowania na morzu], Journal of Mammology 90:1318-1323.

Ahlén, I., Baagøe, H.J. Bach, L. i Pettersson, J. (2007), Bats and offshore wind turbines studied in southern

Scandinavia [Nietoperze a morskie turbiny wiatrowe – analiza sytuacji w południowej Skandynawii], Naturvårdsverket Rapport 5571, 35 stron.

Azkorra, Z., Aizpurua, A., Riga, P., Heras, P., Ibargoitia, M., Gallejones, P., Gartzia, N., Gonzálz, A. i Camps

Arbestian, M. (2008), Characterisation of organic carbon in mire and heath soils at the Elgea-Urkilla Wind Farm, northern Spain [Charakterystyka węgla organicznego na mokradłach i wrzosowiskach wokół farmy wiatrowej Elgea-Urkilla w północnej Hiszpanii], Mires i Peat 4 (2008/9), artykuł 5

226.

Baerwald, E.F., D’Amours, G.H., Klug, B.J. i Barclay, R.M.R. (2008), Barotrauna is a significant cause of bat

fatalities at wind turbines [Barotrauma częstą przyczyną śmiertelności nietoperzy na terenach wokół turbin wiatrowych], Current Biology 18: 695-696.

Baerwald, E.F., Edworthy, J., Holder, M. i Barclay, R.M.R. (2009), A large-scale mitigation experiment to reduce

bat fatalities at wind energy facilities [Zakrojony na szeroką skalę eksperyment w zakresie stosowania środków łagodzących w celu zmniejszenia poziomu śmiertelności nietoperzy na obszarach wokół instalacji wiatrowych], Journal of Wildlife Management 73: 1077-1081; doi: 10-2193/2008-233.

Band, W., Madders, M. i Whitfield, D.P. (2007), Developing field and analytical methods to assess avian collision risk at wind farms [Opracowywanie metod polowych i analitycznych dla celów oceny ryzyka zderzeń ptaków z farmami wiatrowymi], Rozdział 15 (s. 259–275), [w:] de Lucas i in. (2007a).

Barclay, R.M.R., Baerwald, E.F., i Gruver, J.C. (2007), Variation in bird and bat fatalities at wind energy facilities:

assessing the effects of rotor size and tower height [Różnice w poziomie śmiertelności ptaków i nietoperzy na terenach wokół instalacji wiatrowych: ocena wpływu rozmiaru wirnika i wysokości wieży], Can. J. Zool. 85: 381–387; doi 10.1139/Z07-011.

Barrios, L. i Rodrígues, A. (2004), Behavioural and environmental correlates of soaring-bird mortality at on-shore

wind turbines [Behawioralne i środowiskowe korelaty śmiertelności ptaków szybujących na obszarach wokół lądowych elektrowni wiatrowych], Journal of Animal Ecology 41: 72-81.

Barrios, L. i Rodrígues, A. (2007), Spatiotemporal patterns of bird mortality at two wind farms of Southern Spain

[Czasoprzestrzenne prawidłowości dotyczące śmiertelności ptactwa na obszarach wokół dwóch farm wiatrowych w południowej Hiszpanii], Rozdział 13 (s. 231–239, [w:] de Lucas i in. (2007a).

Bevanger, K., Clausen, S., Dahl, E.L., Flagstad, Ø,Follestad, A., Gjershaug, O.G., Halley, D., Hanssen, F., Hoel, P.L.,

Jacobsen, K-O., Johnsen, L., May, R., Nygård, T., Pedersen, H.C., Reitan, O., Stenheim, Y. i Vang, R. (2008), Pre- and postconstruction studies of conflicts between birds and wind turbines in coastal Norway [Analizy oddziaływania elektrowni wiatrowych na wybrzeżu Norwegii na ptactwo na etapie przed– i pokonstrukcyjnym], Sprawozdanie z postępów 2008 – Sprawozdanie nr 409 Norweskiego Instytutu Badań Środowiskowych, 55 stron.

BirdLife International (2004), Birds in Europa: population estimates, trends and conservation status [Ptaki w

Europie: szacunki w zakresie liczebności, tendencje i stan ochrony], BirdLife Conservation Series nr 12, Cambridge.

226

Publikacja dostępna na stronie http://www.mires-and-peat.net/mpj3.html.

http://www.mires-and-peat.net/mpj3.html


Bochert, R. i Zettler, M. (2006), Effect of electromagnetic fields on marine organisms [Oddziaływanie pól

elektromagnetycznych na organizmy morskie], s. 223–234, [w:] Köller i in. (2006). Bowyer, C., Baldock, D., Tucker, G., Valsecchi, C., Lewis, M, Hjerp, P. i Gantioler, S. (2009), Positive planning for

onshore wind – expanding onshore wind energy capacity while conserving nature [Planowanie pozytywnego zagospodarowania lądowych zasobów wiatrowych – zwiększanie potencjału lądowej energii wiatrowej z jednoczesną ochroną przyrody], Instytut Europejskiej Polityki Ochrony Środowiska (IEEP) oraz Królewskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (RSPB)

227.

Bragg, O. (2007), Derrybrien: where the question began [Wszystko zaczęło się w Derrybrien], Międzynarodowa

Grupa Ochrony Bagien (IMCG), Biuletyn nr 2007/4: 3-8228. Bright, J.A., Langston, R.W., Bullman, R., Evans, R.J., Gardner, S., Pearce-Higgins, J. i Wilson, E. (2006), Bird

sensitivity map to provide locatitional guidance for onshore wind farms in Scotland [Mapa występowania wrażliwych na oddziaływanie gatunków ptaków służąca jako wytyczne w zakresie umiejscawiania lądowych farm wiatrowych w Szkocji], RSPB, Sprawozdanie z badań nr 20.

Bright, J.A., Langston, R.W., Bullman, R., Evans, R.J., Gardner, S. i Pearce-Higgins, J. (2008), Map of bird

sensitivities to wind farms in Scotland: A tool to aid planning and conservation [Mapa występowania gatunków ptaków wrażliwych na oddziaływanie farm wiatrowych w Szkocji: narzędzie wspomagające planowanie i ochronę], Biological Conservation 141: 2342-2356.

Bright, J.A., Langston, R.W., Anthony, S. (2009), Mapped and written guidance in relation to birds and onshore

wind energy development in England [Mapy i wytyczne dotyczące ptactwa oraz inwestycji sektora lądowej energetyki wiatrowej w Anglii], RSPB, Sprawozdanie z badań nr 35.

Brinkmann, R., Schauer-Weisshahn, H. i Bontadina, F. (2006), Survey of possible operational impacts on bats by

wind facilities in Southern Germany [Badanie dotyczące potencjalnego oddziaływania operacyjnego instalacji wiatrowych w południowych Niemczech na nietoperze], Końcowe sprawozdanie przedstawione przez Wydział Ochrony Środowiska i Zagospodarowania Krajobrazu dystryktu administracyjnego Fryburg przy wsparciu Naturschutzfonds Baden-Württemberg, Brinkmann Ecological Consultancy, Gundelfingen/Freiburg

229.

BSH (2007), Standard Untersuchung der Auswirkungen von Offshore-Windenergieanlagen auf die

Meeresumwelt (StUK 3). Stand: Februar 2007. – Bundesamt für Seeschiffahrt und Hydrographie (Federalna Agencja Morska i Hydrograficzna), Hamburg oraz Rostock230.

Carrete, M., Sánchez-Zapata, J., Bernítez, J.R., Lobón, M. i Donázar, J.A. (2009), Large scale risk-assessment of

wind-farms on population viability of a globally endangered long-lived raptor [Kompleksowa ocena ryzyka związanego z oddziaływaniem farm wiatrowych na zdolność przeżycia populacji globalnie zagrożonego gatunku długowiecznego ptaka drapieżnego], Biological Conservation 142: 2954-1961; doi: 10.1016/j.biocon.2009.07.027.

Chamberlain, D.E., Rehfisch, M.R., Fox, A.D., Desholm, M. i Anthony, S.J. (2006), The effect of avoidance rates on

bird mortality predications made by wind turbine collision risk models [Skutek poziomów unikania na śmiertelność ptaków – prognozy na podstawie modeli ryzyka zderzeń ptaków z elektrowniami wiatrowymi], Ibis 148 (dodatek): 198-202.

227 http://www.ieep.eu lub http://www.rspb.org.uk 228

http://www.imcg.net/imcgnl/pdf/nl0704.pdf 229

http://www.buero-brinkmann.de/downloads/Brinkmann_Schauer-Weisshahn_2006.pdf 230


http://www.ieep.eu/

http://www.rspb.org.uk/

http://www.imcg.net/imcgnl/pdf/nl0704.pdf

http://www.buero-brinkmann.de/downloads/Brinkmann_Schauer-Weisshahn_2006.pdf



Cryan, P.M. i Barcley, R.M. (2009), Causes of bat mortality at wind turbines: hypothesis and predictions [Przyczyny śmiertelności nietoperzy na obszarach wokół elektrowni wiatrowych: hipotezy i prognozy], Journal of Mammology 90: 1330-1340.

DEFRA (2005), Nature conservation guidance on offshore windfarm development. A guidance note on the

applications of the EC Wild Birds and Habitats Directives for developers undertaking offshore windfarm developments [Wytyczne w zakresie ochrony przyrody w inwestycjach sektora morskiej energetyki wiatrowej. Wytyczne dotyczące stosowania przepisów dyrektyw ptasiej i siedliskowej dla wykonawców podejmujących przedsięwzięcia w zakresie konstrukcji morskich farm wiatrowych]. wersja R1.9, marzec 2005 r.

De Lucas, M., Janss, G.F.E. i Ferrer, N. (2007a, red.), Birds and wind farms – risk assessment and mitigation [Ptaki

a farmy wiatrowe – ocena zagrożeń i ich łagodzenie], Quercus, Madryt. De Lucas, M., Janss, G.F.E. i Ferrer, N. (2007b), Wind farm effects on birds in the Strait of Gibralta

[Oddziaływanie farm wiatrowych na ptaki w Cieśninie Gibraltarskiej], Rozdział 12 (s. 219–227), [w:] de Lucas i in. (2007a).

De Lucas, M., Janss, G.F.E., Whitfield, D.P. i Ferrer, M. (2008), Collision fatality of raptors in wind farms does not

depend on raptor abundance [Poziom śmiertelności ptaków drapieżnych w związku ze zderzeniami z farmami wiatrowymi nie zależy od liczebności gatunków drapieżnych], Journal of Applied Ecology 45: 1695-1703; doi: 10.1111/j.1365-2664.2008.01549.x

Desholm, M. (2009), Avian sensitivity to mortality: Prioritising migratory bird species for assessment at

proposed wind farms [Podatność ptaków na oddziaływanie powodujące ich śmierć: nadrzędne znaczenie uwzględniania gatunków ptaków wędrujących podczas oceny planowanych farm wiatrowych], Journal of Environmemtal Management 90: 2672-2679.

Desholm, M., Fox, A.D., Beasley, P.D.L. i Kahlert, J. (2006), Remote techniques for counting and estimating the

number of bird-wind turbine collisions at sea – a review [Teledetekcyjne techniki liczenia i szacowania liczby zderzeń ptaków z elektrowniami wiatrowymi na morzu – przegląd], Ibis 148 (dodatek): 76-89.

Devereux, C.L., Denny, M.J.H. i Whittingham, M.J. (2008), Minimal effects of wind turbines on the distribution of

wintering farmland birds [Minimalne oddziaływanie elektrowni wiatrowych na rozmieszczenie zimujących ptaków krajobrazu rolniczego], Journal of Applied Ecology 45: 1968-1694: doi: 10.1111/j.1365-2664.2008.01560.x.

Diederichs, A., Nehlds, G., Dähne, M., Adler, S, Koschinski, S. i Verfuss, U. (2008), Methodologies for measuring

and assessing potential changes in marine mammal behaviour, abundance or distribution arising from the construction, operation and decommissioning of offshore windfarms [Metody w zakresie mierzenia i oceny potencjalnych zmian w zachowaniu, liczebności i rozmieszczeniu ssaków morskich, wynikających z budowy, działalności i demontażu morskich farm wiatrowych], publikacja na zamówienie COWRIE Ltd

231.

Dirksen, S., Spaans, A.L. i van der Winden, J. (2007), Collision risks for diving ducks at semi-offshore wind farms

in freshwater lakes: a case study [Ryzyko zderzeń nurkujących kaczek z farmami wiatrowymi działającymi przy słodkowodnych jeziorach: studium przypadku], Rozdział 11 (s. 201–218), [w:] de Lucas i in. (2007a).

Drewitt, A.L. i Langston, R.H.W. (2006), Assessing impacts of wind farms on birds [Ocena oddziaływania farm

wiatrowych na ptactwo], Ibis 148 (dodatek): 29-42. Drewitt, A.L. i Langston, R.H.W. (2008), Collision effects of wind-power generators and other obstacles on birds

[Zderzenia ptaków z elektrowniami wiatrowymi i innymi przeszkodami], Annals of the New York Academy of Sciences 1134: 233-266; doi: 10.1196/annals.1439.015.

231




EEA (2009), Europe’s onshore and offshore wind energy potential. An assessment of environmental and economic constraints [Potencjał lądowej i morskiej energii wiatrowej w Europie. Ocena ograniczeń środowiskowych i gospodarczych], Sprawozdanie techniczne Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) nr 6/2009

232.

Evans, P.G.H. (2008, red.) Proceedings of the ASCOBANS workshop offshore wind farms and marine mammals:

impact & methodologies for assessing impacts [Przebieg organizowanych przez ASCOBANS warsztatów dotyczących morskich farm wiatrowych i ssaków morskich: oddziaływanie i metody jego oceny], ECS Special Publications Series nr 49233.

Everaert, J. i Stienen, E.W.M. (2007), Impact of wind turbines on birds in Zeebrugge (Belgium) [Oddziaływanie

elektrowni wiatrowych na ptactwo w Zeebrugge (Belgia)], Biodiversity and Conservation 16: 3345-3359. Fagúndez, J. (2008), Effects of wind farm construction and operation on mire and wet heath vegetation in the

Monte Maior SCI, north-west Spain [Skutki budowy i działalności farm wiatrowych na roślinność bagien i podmokłych wrzosowisk na terenie mającym znaczenie dla Wspólnoty Monte Maior w północno-zachodniej Hiszpanii], Mire i Peat 4 (2008/9), Artykuł 2

234.

Fiskeriverket (2007), Revidering av kunskapsläget för vindkraftens effekter på fisket och fiskbestånden,

Fiskeriverket (Szwedzka Rada Rybołówstwa), Göteborg. Follestad, A., Flagstad, Ø., Nygård, T., Reitan, O. i Schulze, J. (2007), Wind power and birds at Smøla 2003-2006

[Energia wiatrowa a ptactwo na wyspie Smøla w latach 2003–2006], Sprawozdanie nr 248 Norweskiego Instytutu Badań Środowiskowych, 78 stron (publikacja w języku norweskim, streszczenie w języku angielskim).

Fox, A.D., Desholm, M., Kahlert, J., Christensen, T.K. i Petersen, I.K. (2006), Information needs to support environmental impact assessment of the effects of European marine offshore wind farms on birds [Informacje muszą potwierdzać ocenę oddziaływania na środowisko w zakresie skutków dla ptactwa wywoływanych przez europejskie morskie farmy wiatrowe], Ibis 148 (dodatek): 129-144.

Fraga, M.I., Romero-Pedreira, D., Souto, M., Castro, D. i Sahuquillo, E. (2008), Assessing the impact of wind

farms on the plant diversity of blanket bogs in the Xistral Mountains (NW Spain) [Ocena oddziaływania farm wiatrowych na różnorodność roślinności występującej na torfowiskach wierzchowinowych w górach Xistral (północno-zachodnia Hiszpania)], Mire i Peat 4 (2008/9), Artykuł 6

235.

Garcia de la Morena, E.L., Bota, G., Silva, J.P., Pojoan, A., De Juana, E., Suárez, F, Mañosa, S. i Morales, M.B.

(2009), Patrones de movimiento estacional del sisón común (Tetrx tetrax) en la península ibérica. - VI Congreso de Ornitologia y IV Congreso Ibérico de Ornitologia. Elvas, 5-8 de diciembre de 2008.

Garthe, S. i Hüppop, O. (2004), Scaling possible adverse effects of marine wind farms on seabird: developing a

vilnerability index [Ważenie potencjalnych szkodliwych skutków działalności morskich farm wiatrowych na ptaki morskie: opracowanie indeksu podatności na zagrożenia], Journal of Applied Ecology 41: 724-734.

Gonzáles, L.M. i Margalida, A. (2008, ed), Biología del águila imperial ibérica (Aquila adalberti) [Biologia ochrony

orła iberyjskiego (Aquila adalberti)], Organismo Autónomo Parques Nacionales, Ministerio de Medio Ambiente y Medio marino y Rural, Madryt.

Grieve, I. i Gilvear, D. (2008), Effects of wind farm construction on concentrations and fluxes of dissolved

organic carbon and suspended sediment from peat catchments at Braes of Doune, central Scotland [Wpływ instalacji wiatrowych na koncentrację i przemieszczanie się rozpuszczonego węgla organicznego oraz osadu

232

http://www.energy.eu/publications/a07.pdf 233

http://www.service-board.de/ascobans_neu/files/Wind%20Farm_Workshop2007_final.pdf 234

Publikacja dostępna na stronie http://www.mires-and-peat.net/mpj3.html. 235

Publikacja dostępna na stronie http://www.mires-and-peat.net/mpj3.html.

http://www.energy.eu/publications/a07.pdf

http://www.service-board.de/ascobans_neu/files/Wind%20Farm_Workshop2007_final.pdf




zawieszonego z torfowisk na obszarze elektrowni wiatrowej Braes of Doune w środkowej Szkocji], Mires i Peat 4 (2008/9), Artykuł 3236.

Hammar, L., Andersson, S. i Rosenberg, R. (2008), Miljömässig optimering av fundament för havsbaserad

vindkraft, Naturvårdsverket (Szwedzka Agencja Ochrony Środowiska), Sztokholm (publikacja w języku szwedzkim, streszczenie w języku angielskim)

237.

Hötker, H. (2006), The impact of repowering of wind farms on birds and bats [Wpływ unowocześniania turbin

wiatrowych na ptaki i nietoperze], Michael-Otto-Institut im NABU, Bergenhausen (badanie przeprowadzone na zlecenie Landesamt für Natur und Umwelt des Landes Schleswig-Holstein).

Hötker, H. (2009) Birds of prey and wind farms: Analysis of problems and possible solutions [Ptaki drapieżne a

farmy wiatrowe: analiza problemów i możliwe rozwiązania], Dokumentacja międzynarodowych warsztatów w Berlinie, 21–22 października 2008 r., Micheal-Otto-Institut im NABU, Bergenhausen.

Hötker H., Thomsen K.-M. i Köster H. (2005), Auswirkungen regenerativer Energiegewinnung auf die biologische

Vielfalt am Beispiel der Vögel und der Fledermäuse – Fakten, Wissenslücken, Anforderungen an die Forschung, ornithologische Kriterien zum Ausbau von regenerativen Energiegewinnungsformen, BfN-Schriften 142, Bonn and Michael Otto-Institut im NABU, Bergenhausen.

Hötker H., Thomsen K.-M. i Jeromin, H. (2006), Impacts on biodiversity of exploitation of renewable energy sources: the example of birds and bats – facts, gaps in knowledge, demands for further research, and ornithological guidelines for the development of renewable energy exploitation [Skutki eksploatacji odnawialnych źródeł energii dla różnorodności biologicznej na przykładzie ptaków i nietoperzy – fakty, luki w wiedzy, żądania dalszych badań oraz ornitologiczne wytyczne dotyczące rozwoju eksploatacji energii ze źródeł odnawialnych], Michael Otto-Institut im NABU, Bergenhausen.

Hunt, G. i Hunt, T. (2006), The trend of Golden Eagle territory occupancy in the vicinity of the Altamont Pass Wind Resource Area: 2005 survey [Tendencje w zakresie rozmieszczenia orła przedniego w pobliżu obszaru zasobów wiatrowych Altamont Pass: badanie z 2005 r.], California Energy Commission, PIER Energy Related Environmental Research, CEC-500-2006-056.

Hüppop, O., Dierschke, J., Exo, K-M., Fredrich, E. i Hill, R. (2006), Bird migration studies and potential risk with offshore wind turbines [Analiza migracji ptaków i potencjalne zagrożenia związane z morskimi elektrowniami wiatrowymi], Ibis 148 (dodatek): 90-109.

Inger, R., Attrill, M.J., Bearhop, S., Broderick, A.C., Grecian, W.J., Hodgson, D.J., Mills, C., Sheehan, E., Votier,

S.C., Witt, M.J. i Godley, B.J. (2009), Marine renewable energy: potential benefits to biodiversity? An urgent call for research [Morskie źródła energii odnawialnej: potencjalne korzyści dla różnorodności biologicznej? Pilne wezwanie do podjęcia badań], Journal of Applied Ecology 46: 1145-1153; doi: 10.1111/j.1365-2664.2009.01697.x.

Johnson, G.D., Strickland, M.D., Erickson, W.P. i Young, D.P.Jr (2007), Use of data to develop mitigation

measures for wind power development impact to birds [Wykorzystanie danych dla celów opracowania środków łagodzących oddziaływanie instalacji wiatrowych na ptaki], Rozdział 14 (s. 241–257), [w:] de Lucas i in. (2007a).

Keeley, B., Uogretz, S. i Strickland, D. (2001), Bat ecology and wind turbine considerations [Ekologia nietoperzy a zagadnienia dotyczące turbin wiatrowych], [w:] Schwartz (2001), s. 135–141.

Keller, O., Lüdemann, K. i Kafemann, R. (2006) Literature review of offshore wind farms with regard to fish fauna

[Przegląd literatury dotyczącej morskich farm wiatrowych i ich wpływu na ryby], [w:] Zucco i in. (2006), s. 47–130.

236


http://www.naturvardsverket.se/Documents/publikationer/620-5828-9.pdf


http://www.naturvardsverket.se/Documents/publikationer/620-5828-9.pdf


Kettunen, M., Terry, A., Tucker, G. i Jones, A. (2007), Guidance on the maintenance of landscape features of major importance for wild flora and fauna – guidance on the implementation of Article 3 of the Birds Directive (79/43/EEC) and Article 10 of the Habitats Directive (92/43/EEC) [Wytyczne dotyczące utrzymywania elementów krajobrazu mających istotne znaczenie dla dzikiej flory i fauny – wytyczne w zakresie stosowania art. 3 dyrektywy ptasiej (79/43/EWG) oraz art. 10 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG], Instytut Europejskiej Polityki Ochrony Środowiska (IEEP), Bruksela

238.

Köller, J., Köppel, J. i Peters, E. (2006, red.), Offshore wind energy Research on environmental impacts [Morska

energia wiatrowa. Badanie w zakresie oddziaływania na środowisko], Springer, Berlin. Kruckenberg, H. i Jaene, J. (1999), Zum Einfluss eines Windparks auf die Verteilung weidender Blässgänse im

Rheiderland (Landkreis Leer, Niedersachsen), Natur und Landschaft 74: 420-427. Kunz, T.K., Arnett, E.B., Erickson, W.P., Alexander, A.R.H., Johnson, G.D., Larkin, R.P., Strickland, M.D., Thresher,

R.W. i Tuttle, M.D. (2007a), Ecological impacts of wind energy development on bats: questions, research, needs and hypotheses [Ekologiczne oddziaływanie elektrowni wiatrowych na nietoperze: pytania, badania, potrzeby i hipotezy], Front. Ecol. Environ. 5: 315-324.

Kunz, T.K., Arnett, E.B., Cooper, B.M., Erickson, W.P., Larkin, R.P., Mabee, T., Morrison, M.L., Strickland, M.D. i

Szewczak, J.M. (2007b), Assessing impacts of wind-energy developments on nocturnally active birds and bats: a guidance document [Ocena oddziaływania instalacji wiatrowych na prowadzące nocny tryb życia ptaki oraz nietoperze – wytyczne], Journal of Wildlife Management 71: 2449-2486; doi: 10.2193/2007-270.

LAG-VSW (Länder-Arbeitsgemainschaft der Vogelschutzwarten, 2007), Abstandsregelungen für

Windenergieanlagen zu bedeutsamen Vogellebensräumen sowie Brutplätzen ausgewählter Vogelarten, Berichte Zum Vogelschutz 44: 151-153 (publikacja w języku niemieckim, streszczenie w języku angielskim).

Langston, R.H.W. i Pullan, J.D. (2003) Windfarms and birds: an analysis of the effect of windfarms on birds, and

guidance on environmental assessment criteria and site selection issues [Farmy wiatrowe a ptactwo – analiza oddziaływania farm wiatrowych na ptaki, oraz wytyczne w zakresie kryteriów oceny środowiskowej i zagadnienia dotyczące umiejscawiania przedsięwzięć], Rada Europy, T-PVS/Inf (2003) 12, 58 stron239.

Larsen, J.K. i Madsen, J. (2000), Effects of wind turbines and other physical elements on field utilisation by pink-

footed geese (Anser brachyrhynchos): A landscape perspective [Wpływ turbin wiatrowych i innych elementów konstrukcyjnych na wykorzystanie pól przez gęś krótkodziobą (Anser brachyrhynchos)], Landscape Ecology 15: 755-764.

Lawrence, E.S., Painter, S. i Little, B. (2007), Responses of birds to the wind farm at Blyth Harbour,

Northumberland, UK [Reakcje ptaków na farmę wiatrową w Blyth Harbour (Northumberland, Wielka Brytania)], Rozdział 2 (s. 47–69), [w:] de Lucas i in. (2007a).

Lekuona, J.M. i Ursúa, C. (2007), Avian mortality in wind power plants of Navarra (Northern Spain) [Śmiertelność

ptaków na obszarach wokół elektrowni wiatrowych w regionie Nawarra (północna Hiszpania)], Rozdział 9 (s. 177–192), [w:] de Lucas i in. (2007a).

Lindsay, R. (2007), Windfarms and peat: conflicts from a confluence of conditions [Farmy wiatrowe a torfowiska

– konflikty wynikające ze zbiegu rozmaitych uwarunkowań], Międzynarodowa Grupa Ochrony Bagien (IMCG), Biuletyn nr 2007/4: 17-22

240.

Lindsay, R. i Bragg, O. (2004), Wind farms and blanket mires: The bog slide of 16

th October 2003 at Derrybrien,

Co. Galway, Ireland [Farmy wiatrowe a torfowiska wierzchowinowe – osunięcie ziemi w dniu 16 października 2003 r. w Derrybrien, Co. Galway, Irlandia], School of Health and Biosciences, University of East London.

238

Publikacja dostępna na stronie http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/docs/adaptation_fragmentation_guidelines.pdf. 239

http://www.birdlife.org/eu/pdfs/BirdLife_Bern_windfarms.pdf 240


http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/docs/adaptation_fragmentation_guidelines.pdf

http://www.birdlife.org/eu/pdfs/BirdLife_Bern_windfarms.pdf



Lucke, K., Storch, S., Cooke, J. i Siebert, U. (2006), Literature review of offshore wind farms with regard to

marine mammals [Przegląd literatury dotyczącej morskich farm wiatrowych i ich wpływu na ssaki morskie], [w:] Zucco i in. (2006), s. 199–248.

Maar, M., Bolding, K., Petersen, J.K., Hansen, J.L.S. i Timmermann, K. (2009), Local effects of blue mussel around

turbine foundation in an ecosystem model of Nysted off-shore wind farm, Denmark [Lokalne skutki dla omułka jadalnego na obszarze wokół fundamentów instalacji wiatrowej w modelu ekosystemu morskiej elektrowni wiatrowej w Nysted, Dania], Journal of Sea Research 62: 159-174; doi: 10-1016/j.seares.2009.01.008.

Madders, M. i Whitfield, D.P. (2006), Upland raptors and the assessments of wind farm impacts [Ocena

oddziaływania farm wiatrowych na drapieżniki terenów wyżynnych], Ibis 148 (dodatek): 43-56.

Madsen, P. T., Wahlberg, M., Tougaard, J., Lucke, K. i Tyack P. (2006), Wind turbine underwater noise and marine mammals: implications of current knowledge and data needs [Hałas wytwarzany pod wodą przez turbiny wiatrowe a ssaki morskie – obecny stan wiedzy i potrzeby w zakresie dostępu do nowych danych], Marine Ecology Progress Series, 309: 279–295.

Madsen, J. i Boertmann, D. (2008), Animal behavioral adaptation to changing landscapes: spring-staging geese

habituate to wind farms [Dostosowywanie się zwierząt do zmieniających się krajobrazów – przystosowanie się gęsi do farm wiatrowych na obszarach wiosennych postojów tych ptaków], Landscape Ecology 23: 1007-1011; doi: 10.1007/s10980-008-9269-9.

Masden, E.A., Haydon, D.T., Fox, A.D., Furness, R.W., Bullman, R. i Desholm, M. (2009), Barriers to movement:

impacts of wind farms on migrating birds [Bariery dla przemieszczania się ptactwa – oddziaływanie farm wiatrowych na ptaki migrujące], ICES Journal of Marine Science 66: 746-753.

Meissner, K. i Sordyl, H. (2006), Literature review of offshore wind farms with regard to benthic communities

and habitats [Przegląd literatury dotyczącej morskich farm wiatrowych w związku ze zbiorowiskami i siedliskami bentosowymi], [w:] Zucco i in. (2006), s. 1–46.

Mellor, M. i Maher, M. (2008), Full scale trial of High Definition Video survey for offshore windfarm sites

[Kompleksowa próba obserwacji z wykorzystaniem rejestratorów obrazu o wysokiej rozdzielczości w morskich elektrowniach wiatrowych], publikacja powstała na zamówienie COWRIE Ltd (COWRIE HIDEF.03-08).

Mitchell-Jones, T. i Carlin, C. (2009), Bats and onshore wind turbines. Interim guidance [Nietoperze a lądowe

elektrownie wiatrowe. Wytyczne przejściowe], Natural England Technical Information Note TIN051241. Morrison, M.L., Sinclair, K.C. i Thelander, C.G. (2007), A sampling framework for conducting studies of the

influence of wind energy developments on birds and other animals [Zasady dobierania próby dla celów przeprowadzenia badań nad wpływem instalacji wiatrowych na ptaki i inne zwierzęta], Rozdział 5 (s. 101–115), [w:] de Lucas i in. (2007a).

Nayak, D.R., Miller, D., Nolan, A., Smith, P. i Smith, J. (2008), Calculating carbon savings from wind farms on

Scottish peat lands – a new approach. Final Report [Obliczanie oszczędności w zakresie emisji dwutlenku węga dzięki farmowm wiatrowym na tofrowiskach w Szkocji – nowe podejście. Sprawozdanie końcowe], Projekt sfinansowany przez Dyrekcję ds. badań i analiz obszarów wiejskich i środowiska działającą przy szkockim rządzie, Wydział ds. polityki naukowej i koordynacji.

Nedwall, J.R., Parvin, S.J., Edwards, B., Workman, R., Brooker, A.G. i Kynoch, J.E. (2007), Measurement and

interpretation of underwater noise during construction and operation of offshore windfarms in UK waters

241

http://naturalengland.etraderstores.com/NaturalEnglandShop/TIN051

http://naturalengland.etraderstores.com/NaturalEnglandShop/TIN051


[Mierzenie i interpretacja hałasu podwodnego podczas budowy i działania morskich farm wiatrowych na brytyjskich wodach przybrzeżnych], Subacoustic Report No. 544R0738 to COWRIE Ltd242.

OSPAR (2006a), Review of the current state of knowledge on the environmental impacts of the location,

operation and removal/disposal of offshore wind-farms [Przegląd obecnego stanu wiedzy w zakresie oddziaływania na środowisko związanego z lokalizacją, funkcjonowaniem i demontażem/usuwaniem morskich farm wiatrowych], Konwencja OSPAR BDC 06/4/5-E.

OSPAR (2006b), Review of the current gaps in knowledge on the environmental impacts of offshore wind-farms

[Przegląd obecnych luk w wiedzy na temat oddziaływania morskich farm wiatrowych na środowisko], Konwencja OSPAR BDC 06/4/7-E.

OSPAR (2008), Draft assessment of the environmental impact of offshore wind farms [Projekt oceny

oddziaływania morskich farm wiatrowych na środowisko], Konwencja OSPAR BDC 08/5/9-E. Pearce-Higgins, J.W., Stephen, L., Langston, R.H.W. i Bright, J.A. (2008), Assessing the cumulative impacts of

wind farms on peatland birds: a case study of golden plover Pluvialis apricaria in Scotland [Ocena skumulowanego oddziaływania farm wiatrowych na ptaki torfowisk na przykładzie siewki złotej (Pluvialis apricaria) w Szkocji], Mires i Peat 4: 1-13

243.

Pearce-Higgins, J.W., Stephen, L., Langston, R.H.W, Baibridge, I.P. i Bullman, R. (2009), The distribution of

breeding birds around upland wind farms [Rozmieszczenie ptaków lęgowych wokół farm wiatrowych na terenach wyżynnych], Journal of Applied Ecology 46: 1323-1331; doi: 10.1111/j.1365-2664,2009,01715.x.

Petersen, I.K., Christensen, T.K., Kahlert, J., Desholm, M. i Fox A.D. (2006), Final results of bird studies at the offshore wind farms at Nysted and Horns Rev, Denmark [Ostateczne wyniki badań ornitologicznych w morskich farmach wiatrowych w Nysted i Horns Rev, Dania], Krajowy Instytut Badań nad Środowiskiem (NERI), Kopenhaga (sprawozdanie sporządzone na zlecenie firm DONG Energy i Vattenfall A/S).

Petersen, I.K. i Fox, A.D. (2007), Changes in bird habitat utilization around Horns Rev 1 offshore wind farm, with

particular emphasis on Common Scoter [Zmiany w wykorzystywaniu ptasich siedlisk wokół morskiej farmy wiatrowej Horns Rev 1, ze szczególnym uwzględnieniem przypadku markaczki], Krajowy Instytut Badań nad Środowiskiem (NERI), Aarhus (sprawozdanie sporządzone na zlecenie firmy Vattenfall A/S).

Petersen, J.K. i Malm, T. (2006), Offshore windmill farms: threats to or possiblities for the marine environment

[Morskie farmy wiatrowe – zagrożenia i możliwości dla środowiska morskiego], Ambio 35: 75-80. Pettersson, J. (2005), Havsbaserade vindkraftsverks inverkan på fågellivet i södra Kalmarsund. En slutrapport

baserad på studier 1999-2003, Uniwersytet w Lund oraz Szwedzka Agencja Energii (publikacja w języku szwedzkim).

Rasran, L., Mammen, U. i Hötker, H. (2009), Effect of wind farms on population trend and breeding success of

Red Kites and other birds of prey [Oddziaływanie farm wiatrowych na liczebność populacji i sukces lęgowy kani rudych i innych ptaków drapieżnych], [w:] Hötker (2009), s. 25–28.

Rodrigues, L., Bach, L., Duborg-Savage, M-J., Goodwin, J. i Harbusch, C. (2008), Guidelines for consideration of

bats in wind farm projects [Wytyczne dotyczące uwzględniania nietoperzy podczas przedsięwzięć w zakresie budowy farm wiatrowych], EUROBATS Conservation Series nr 3 (wersja angielska), Sekretariat UNEP/EUROBATS, Bonn244.

Sæther, B.E. i Bakke, Ø. (2000), Avian life history variation and contribution of demographic traits to the

population growth rate [Zmiana cyklu życiowego ptaków i wpływ cech demograficznych na tempo wzrostu liczebności], Ecology 81: 642-653.

242

http://www.offshorewindfarms.co.uk/Assets/Final%20noise%20report%2022.02.08.pdf 243


Publikacja dostępna na stronie http://www.eurobats.org/publications/publication_series.htm.

http://www.offshorewindfarms.co.uk/Assets/Final%20noise%20report%2022.02.08.pdf




Schwartz, S.S. (2001, red.), Proceeding of the National Avian-Wind Power Planning Meeting IV [Sprawozdanie z

przebiegu IV krajowego spotkania dotyczącego ptactwa i planowania w zakresie energetyki wiatrowej], Carmel, Kalifornia, 16–17 maja 2000 r., 179 stron.

Smallwood, K. S. i Karas, B. (2009), Avian and bat fatality rates at old-generation and repowered wind turbines

in California [Poziom śmiertelności ptaków i nietoperzy w Kalifornii na obszarach wokół elektrowni wiatrowych starej generacji i tych, w których dokonano unowocześnienia turbin], Journal of Wildlife Management 73: 1062-1071; doi: 10.2193/2008-464.

SNH (2005), Survey methods for use in assessing the impacts of onshore windfarms on bird communities

[Metody obserwacyjne wykorzystywane w ocenie oddziaływania lądowych farm wiatrowych na zbiorowiska ptaków] Szkockie Dziedzictwo Naturalne

245.

SNH (2009a), Strategic locational guidance for onshore wind farms in respect to the natural heritage [Wytyczne dotyczące strategicznego umiejscawiania lądowych farm wiatrowych przy poszanowaniu dziedzictwa przyrodniczego], Deklaracja polityki nr 02/02, zaktualizowana w marcu 2009 r., Szkockie Dziedzictwo Naturalne246.

SNH (2009b), Assessing the cumulative effect of onshore wind energy developments [Ocena skumulowanego oddziaływania inwestycji sektora lądowych farm wiatrowych], wersja 3 – PROJEKT – wymaga konsultacji, listopad 2009 r., Szkockie Dziedzictwo Naturalne

247.

Sterner, D., Orloff, S. i Spiegel, L. (2007), Wind turbine collision research in the United States [Badania w

zakresie zderzeń ptaków z turbinami wiatrowymi w Stanach Zjednoczonych], Rozdział 4 (s. 81–100), [w:] de Lucas i in. (2007a).

Stewart, G.B., Pullin, A.S. i Coles, C.F. (2004), Effects of wind turbines in bird abundance. Summary Report

[Wpływ turbin wiatrowych na liczebność ptaków. Sprawozdanie podsumowujące], Systematic Review nr 4, Centre for Evidence-based Conservation, Birmingham.

Stewart, G.B., Pullin, A.S. i Coles, C.F. (2007), Poor evidence-base for assessment of windfarm impacts on birds

[Brak wystarczających danych umożliwiających ocenę oddziaływania farm wiatrowych na ptaki], Environmental Conservation 34 (1): 1-11; doi: 10.1017/S037682907003554.

Teilmann, J., Tougaard, J., Carstensen, J., Dietz, R. i Tougaard, S. (2006), Summary on seal monitoring 1999-2005

around Nysted and Horns Rev Offshore Wind Farms [Podsumowanie monitoringu fok na obszarach wokół morskich farm wiatrowych w Nysted i Horns Rev w latach 1999–2005], Sprawozdanie techniczne dla E2 SA i Vattenfall SA, Ministerstwo Środowiska, Dania.

Teilmann, J., Tougaard, J. i Carstensen, J. (2008), Effects from offshore wind farms on Harbour Porpoises in

Denmark [Oddziaływanie morskich farm wiatrowych na morświny w Danii], [w:] Evans (2008), s. 50–59. Thelander, K. i Smallwood, K.S. (2007), The Altamont Pass Wind resource Area’s effects on birds: a case study

[Oddziaływanie obszaru zasobów wiatrowych Altamont Pass na ptaki – studium przypadku], Rozdział 1 (s. 25–46), [w:] de Lucas i in. (2007a).

Thomsen, F., Lüdemann, K., Kafemann, R. i Piper, W. (2006), Effects of offshore wind farm noise on marine

mammals and fish [Wpływ hałasu wytwarzanego przez morskie farmy wiatrowe na ssaki morskie i ryby], Biola, Hamburg dla COWRIE, Ltd248.

245

http://www.snh.org.uk/pdfs/strategy/renewable/bird_survey.pdf 246

http://www.snh.gov.uk/planning-and-development/renewable-energy/onshore-wind 247


http://www.snh.org.uk/pdfs/strategy/renewable/bird_survey.pdf

http://www.snh.gov.uk/planning-and-development/renewable-energy/onshore-wind



Tucker, V.A. (1996a), A mathematical model of bird collisions with wind turbine rotors [Matematyczny model

zderzeń ptaków z wirnikami turbin wiatrowych], Journal of Solar Energy Engineering 118:253-262. Tucker, V.A. (1996b), Using a collision model to design safer wind turbine rotors for birds [Wykorzystanie modeli

zderzeń do projektowania bezpieczniejszych dla ptactwa wirników turbin wiatrowych], Journal of Solar Energy Engineering 118: 263–269.

Wilhelmsson, D., Malm, T. i Öhman, M. (2006), The influence of windpower on demersal fish [Wpływ energi

wiatrowej na ryby denne], ICES Journal of Marine Science 63: 775-784; doi: 10.1016/j.icesjms.2006.02.001. Wilhelmsson, D., Malm, T., Thompson, R., Tchou, J., Sarantakos, G., McCormick, N., Luitjens, S., Gullström, M,

Petterson Ewards, J.K., Amor, O. i Dubi, A. (2010) Greening Blue Energy: Identifying and managing the biodiversity risks annd opportunities of offshore renewable energy [Ekologiczne wykorzystywanie niebieskiej energii – identyfikowanie zagrożeń dla różnorodności biologicznej i zarządzanie nimi oraz możliwości morskiej energii ze źródeł odnawialnych], IUCN, Glnad249.

Zervos, A. i Kjaer, C. (2009), Pure power – wind energy targets for 2020 and 2030 [Czysta moc – cele energetyki

wiatrowej na lata 2020 i 2030], Europejskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej250. Zucco, C., Wende, W., Merck, T., Köchling, I. i Köppel, J. (2006, red.), Ecological research on offshore wind farms:

international exchange and experience. Part B: Literature overview of ecological impacts [Badania w zakresie ekologii dotyczące morskich farm wiatrowych: międzynarodowe doświadczenie i wymiana. Część B: Przegląd literatury dotyczącej oddziaływania na środowisko], BfN-Skripten 186, Bundesamt für Naturschütz, Bonn

251.

248

http://www.energieeffizienz-im-service.de/page/fileadmin/offshore/documents/Naturschutz/Geraeuschauswirkungen_der_Offshore-Windparks_auf_Voegel__maritime_Saeuger_und_Fische.pdf 249

http://data.iucn.org/dbtw-wpd/edocs/2010-014.pdf 250

http://www.ewea.org/fileadmin/ewea_documents/documents/publications/reports/Pure_Power_Full_Report.pdf 251

Publikacja dostępna na stronie www.dnl-online.de.

http://www.energieeffizienz-im-service.de/page/fileadmin/offshore/documents/Naturschutz/Geraeuschauswirkungen_der_Offshore-Windparks_auf_Voegel__maritime_Saeuger_und_Fische.pdf



http://data.iucn.org/dbtw-wpd/edocs/2010-014.pdf

http://www.ewea.org/fileadmin/ewea_documents/documents/publications/reports/Pure_Power_Full_Report.pdf

http://www.ewea.org/fileadmin/ewea_documents/documents/publications/reports/Pure_Power_Full_Report.pdf

http://www.dnl-online.de/

Komisja Europejska

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej 2011 133 str. 21,0 x 29,7 ISBN 978-92-79-19312-5 doi: 10.2779/35005