ETMAALMagazine Etmaal Design thinking & smart cities juli 2015

DE TOEKOMST IS ONGEWIS, MAAR MAG JE DAAROM LEIDEN ZONDER

VISIE OF STRATEGIE?

‘AMBTENAAR 4.0 HEEFT GEEN BUREAU’ ZUZANNA SKALSKA PAGINA 10,11

‘BEZIG MET DE VERRE TOEKOMST’ ELEANOR BOEKHOLT- O’SULLIVANPAGINA 26,27

2

‘QUALITY OF LIFE VERHOGEN’

‘EXPERIMENTEER ELKE DAG’

PAULIEN PISTOR, GEMEENTESECRETARIS EINDHOVEN, PAGINA 4 EN 5

COLOFON, PAGINA 6

EVALUATIE ETMAAL 28 EN 29 MAART, PAGINA 7

INTERVIEW ZUZANNA SKALSKA, PAGINA 8 EN 9

INTERVIEW YURI VAN GEEST, INNOVATIESPECIALIST, PAGINA 10-13

COLUMN ALWIN BEERNINK, DIRECTEUR PARK STRIJP-S BEHEER, PAGINA 14 EN 15

COLUMN DIANA STARMANS, DIRECTEUR BESTUURSADVISERING GEMEENTE AMSTERDAM, PAGINA 16 EN 17

COLUMN WOUTER SLOB, GEMEENTE-SECRETARIS MEDEMBLIK, PAGINA 18 EN 19

INHOUDSOPGAVE

3

‘ONTZAGWEKKEND VERGEZICHT ’

‘TEGEN BESTAANDE DENKPATRONEN IN’

ARTIKEL TU/E TECH UNITED,PAGINA 20 EN 21

AGENDA ZOEKTOCHT, PAGINA 22 EN 23

COLUMN WIMJOOST LICHT, PROGRAMMAMANAGER AMBITIE, PAGINA 24 EN 25

INNOVATIECENTRUM MINISTERIE VAN DEFEN-SIE, PAGINA 26 EN 27

PROGRAMMA AMBITIE, PAGINA 28 EN 29

COLUMN AIK VAN EEMEREN, PAGINA 30

OPROEP BESTE OVERHEIDSORGANISATIE 2015, PAGINA 31

AANKONDIGING ETMAAL TOUR D’OVERHEID-SORGANISATIES, PAGINA 32

INHOUDSOPGAVE

4

‘ZONNE-ENERGIE IS NU AL ACH-TERHAALD’

EDITORIAL PAULIEN PISTOR

Er vinden enorme maatschappelijke transformaties

plaats in rap tempo. Om aangesloten te blijven op deze ontwikkelingen, moet de lokale overheid exponentieel gaan den-ken en opereren. Volgens de definitie van Yuri van Geest betekent dit dat wij tien keer beter dan gemiddeld moeten gaan presteren. Hoe gaan we dat doen? En hoe blijf je voldoende op de hoogte van de nieuwste ontwik-kelingen?

Toen de Vereniging voor Overheidsmanage-ment en de Vereniging voor Gemeentesecretaris-sen mij vroegen een Et-maal over design thinking & smart city op 28 en 29 mei te organiseren, hoefde ik niet lang na te denken. Het is een onderwerp waar ik me, samen met collega’s in verdiep, om te kijken hoe dit ons vak beïnvloedt. Het thema design thinking & smart city zit in het DNA van de gemeente Eindho-ven waar alles draait om techniek, design, kennis en innovatie. Inwoners, be-drijven, medewerkers, en kennisinstellingen vinden dagelijks nieuwe antwoor-den, omdat oude antwoor-den niet meer werken.

Steeds vaker hoor je overheidsorganisaties over design thinking & smart city. Voor de gemeente Eindhoven is dit al geen onbekend terrein meer. De methodiek design thinking passen wij al dan tien jaar toe op maatschappelijke vraagstukken. We werken samen met designers om tot nieuwe antwoorden te komen. De eindgebruikers staan centraal in dit pro-ces, dat noemen wij co-cre-atie. Zuzanna Skalska, een ervaren Eindhovense designer en trendwatcher, heeft de deelnemers van het Etmaal van deze me-thodiek laten proeven.

Design thinking biedt ons handvatten voor het steeds hoger wordende tempo waarin techno-logische veranderingen plaatsvinden. Hoe ga je daarmee om? Onder de noemer smart society, cre-eerden we een innovatieve community die techniek inzet om the quality of life in onze stad te verhogen. De gemeente Eindhoven is een van de deelnemende partners. Vaak weten we vooraf niet wat de uitkom-sten zullen zijn.

Yuri van Geest, de Nederlandse ambassadeur van de Singularity Univer-sity, wist de deelnemers

PAULIEN PISTORGemeentesecretaris Eindhoven

‘Door de technolo-gische vooruitgang is onze wereld niet meer gebaseerd op schaarste, maar op overvloed.’

5 EDITORIAL PAULIEN PISTOR

op wervelende manier duidelijk te maken dat de veranderingen in onze maatschappij blijvend zijn. De kracht van exponenti-eel groeiende technologie is nu al disruptief. Wist je bijvoorbeeld dat de prijs van 3D printers de afge-lopen zeven jaar 400 keer goedkoper is geworden? Of dat zonne-energie eigen-lijk alweer achterhaald is, omdat het nu al mogelijk is energie uit de lucht op te wekken? Of dat machines onderling transacties kun-nen uitvoeren? De implica-ties daarvan kan niemand volledig overzien. We voe-len allemaal echter wel de onrust die dit veroorzaakt. In de maatschappij, in onze organisaties en in onszelf. Werk aan de winkel dus.

Dan nog even een korte opmerking over de locatie van het Etmaal. We wa-ren twee dagen te gast op Strijp-S. In de voormalige fabrieken van Philips is een nieuw creatief hart ontstaan, waar zowel design als smart city zicht-baar zijn. Daarmee sluiten we aan op de kracht van het verleden van Eindho-ven. Ook in een tijd van grote verandering is het belangrijk om je oorsprong niet uit het oog te ver-liezen. De genen hebben

wij van Philips geërfd net zoals de bereidheid om samen te werken.

Een groot woord van dank aan de deelnemers voor hun actieve inbreng. En veel dank aan de VOM en VGS voor de uitnodi-ging om dit Etmaal te orga-niseren en de fantastische ondersteuning daarin. Ik heb genoten van de geza-menlijke zoektocht tijdens het Etmaal. Ik was geïnspi-reerd door de sprekers. Ik heb gesmuld van het diner en de mooie gesprekken. Ik heb gelachen toen we zelf als fi lmsterren optraden voor een green screen. Het Etmaal biedt voor mijn collega’s en mij een veilige omgeving waarin wij van en met elkaar kunnen leren, ervaringen kunnen uitwisselen, en dilemma’s en vraagstukken aan el-kaar kunnen voorleggen.

Het volgende Etmaal vindt plaats op 5 en 6 november en belooft een bijzondere tour d’overheid te worden. Doet u ook mee?

Paulien Pistor Lid dagelijks bestuur Vereniging voor Overheids-management en gemeente-secretaris Eindhoven

‘DESIGN THINKING & SMART CITY ZIT IN HET DNA VAN EINDHOVEN’

6

COLOFON

WIMJOOST LICHT KOEN HAER IRIS SMOLDERS

‘Real leaders keep the shit and delegate success’ (Comper-nolle). Kortom: geef anderen de kans hun talent en kunde te laten zien en steun ze daar waar nodig’.

Programmamanager programma Ambitie

‘Interessant om gedurende twee dagen met overheids-managers de diepte in te gaan over een bepaald thema. Mooi om hen te kunnen faciliteren.’

Projectmanager programma Ambitie

‘Bewustwording over de dis-ruptieve werking van techno-logie en gelijktijdig handvatten bieden hoe hiermee om te gaan, dat wilde ik de deelne-mers graag meegeven.’

Strategisch adviseur gemeente Eindhoven

COLOFON

Programma-adviseur programma Ambitie

‘Bijzonder hoeveel lagen het woord delen heeft. Bron voor energie en verantwoordelijk-heid, en voor spanning door verschillende (babylonische) misvattingen.’

‘Inspirerend hoe overheids-managers hun organisatie kan-telen om aansluiting te vinden op de hedendaagse uitdagingen en maatschappelijke ontwikke-lingen .‘

‘Het afgelopen Etmaal is gewaardeerd met een ruime 8,0! Kijk, daar doe ik het voor!’

AIK VAN EEMERENSenior communicatieadviseurprogramma Ambitie

ASHA NARAIN

Projectmedewerker programma Ambitie

MONIQUE KORTWIJK

WENDY VANDEWALLDirectieassistent gemeente Eindhoven

‘Mijn hoofddoel was een vlekkeloze organisatie van het Etmaal zodat de deelne-mers alle kennis en indruk-ken optimaal op zich in konden laten werken.’

7

DEELNEMERS OVER ETMAAL ‘DESIGN THINKING & SMART CITY’

28 EN 29 MEI 2015

EVALUATIE

‘IK HEB VOOR MIJN GEVOEL ZOWEL KUNNEN HALEN EN BRENGEN’

‘EEN IEDER STOND OPEN VOOR CONTACT, HET WAS ONGEDWONGEN EN WARM. MET EEN ZEER GASTVRIJE ONTVANGST DOOR DE GEMEENTE

EINDHOVEN IN DE INSPIRERENDE OMGEVING VAN STRIJP-S’

‘DOOR DE VERSCHILLENDE VORMEN VAN PRESENTA-TIES, WERKEN IN GROEPEN EN INFORMELE MOMENTEN

KON IK PRIMA TOT MIJN RECHT KOMEN’

‘DE OPZET VAN HET PRO-GRAMMA WAS ZO DAT JE ALLEMAAL MEEDEED.

OOK IN DE INFORME-LE MOMENTEN WAS ER ALLE RUIMTE JE EIGEN BIJDRAGE TE BEPALEN. DE SFEER IS ONGEDWON-GEN, CONTACT MAKEN IS MAKKELIJK’

‘ER WAS EEN OPEN

SFEER WAARIN

INZICHTEN EN GE-

DACHTEN GEDEELD

WERDEN. IK HEB ZE-

KER MIJN BIJDRAGE

KUNNEN LEVEREN

EN IK HEB GELUIS-

TERD NAAR DE

GEDACHTEN VAN

DE ANDERE DEEL-

NEMERS EN UITER-

AARD DE SPREKERS’

8

’MENSEN MAKEN EEN STAD’

SMART?WAT BEDOEL JE?

INTERVIEW ZUZANNA SKALSKA

9

Smart, connected en cre-ative zijn de buzz words van dit moment. Skalska

ziet het overal ter wereld. ‘Maar smart is een bubble als het woord niet zorgvuldig geladen wordt. Smart en connected worden nog te vaak automa-tisch geassocieerd met internet en data.’ Als trendwatcher volgt ze de ontwikkelingen in acht verschillende branches op de voet en vertaalt ze haar bevin-dingen naar relevante trends voor overheid, bedrijfsleven en onderwijs. Skalska houdt zich al jaren intensief bezig met de ste-den van de toekomst. Ze werkte onder meer voor verschillende projecten van Brainport Eindho-ven, het stedelijk gebied in Ne-derland dat zich concentreert op design, technolo-gie en innovatie. ‘Definiëren wat je als stad wilt en waar je voor staat is essentieel. Wat versta je onder smart? De meest succesvolle en innovatieve bedrijven hebben een duidelijke vi-sie. Innovatie zit in de cultuur, en wordt gedragen door het hele bedrijf. Dat geldt ook voor succesvolle steden.’

Werken met passieIn de overgang van nationaal naar lokaal ziet Skalska een aan-tal belangrijk trends. ‘Healthcare gaat steeds meer over preventie. De verzekering gaat niet meer uitbetalen als je ziek wordt, maar zorgt dat je gezond blijft.’ Een antwoord op de vergrijzing is volgens haar educatie. ‘Het is belangrijk dat mensen een be-roep kiezen waar hun passie ligt. Dat maakt ze blij, waardoor ze langer blijven doorwerken.’ De motor van de toekomstige eco-nomie is en blijft volgens haar het MKB en lokale familiebedrij-ven. ‘Er gaat veel te veel energie naar het binnenhalen van grote multinationale brands. Die creë-ren dan misschien veel werk-gelegenheid, maar ze kunnen ook met groot gemak mensen ontslaan en weer weggaan.’ De groei van het aantal ZZP’ers zal volgens haar aanhouden en de ZZP’er wordt de nieuwe norm.

Een stad is niet langer synoniem voor gemeente en overheid. ‘Mensen maken een stad. Je ziet nu al dat steeds meer mensen hun kracht en talenten vrij-willig inzetten om hun leefom-geving te onderhouden en te verbeteren.’ Binnen denktanks over smart cities wordt ook het belang van de stadmaker onder-kend. ‘Een stad is een organisch geheel. Er zijn altijd onder-nemers geweest die plekken creëren waar iedereen wil zijn. Ze laten restaurants of indus-triepanden uitgroeien tot een broeinest van leuke initiatieven. De stadmaker is van alle tijden. In Eindhoven was Philips er bij-voorbeeld een. Tot nu toe werd hun creativiteit vaak ingeperkt door regelgeving. In de nieuwe

steden krijgen ze ruim baan en worden ze juist gefacili-teerd.’

Ambte-naar 4.0Wat beteke-nen deze trends voor de

ambtenaar? ‘De nieuwe ambte-naar wordt een facilitator, een moderator voor de samenleving. De ambtenaar 4.0 heeft geen bureau, maar zit in de biblio-theek of bij mkb’ers. Hij weet wat er in de stad speelt en helpt bewoners en stadmakers hun wensen te realiseren. Zijn beleid ontstaat bottom up. De tijd dat de ambtenaar beleid in een stadhuis bedacht, van bovenaf aan de gemeenschap oplegde en handhaafde, is echt voorbij’. Ne-derland is al goed op weg. ‘We lopen in deze trend voorop, vlak achter de Scandinavische lan-den. Het buitenland kijkt naar ons. In Nederland verlaten we de Amerikanisatie met de focus op carrière en kapitalisme. We omarmen de Scandinavisatie: we hebben het goed, we hebben niets meer nodig en kunnen delen en voor elkaar zorgen. Een stad is smart en connected als deze evolutie wordt onder-steund. Als mensen gelukkig zijn en er graag wonen. Techno-logie is slechts het gereedschap.’

SMART CITY. CONNECTED CITI-ZENS. CREATIVE HUB. NOTA’S STAAN ER VOL MEE. WANT DE WERELD GAAT VERANDEREN, DE MACHT GAAT NAAR DE STE-DEN EN SMART LIJKT HET ANT-WOORD. MAAR WAT BEDOELEN WE DAAR NU PRECIES MEE? EN WELKE STAPPEN MOET DE OVERHEID NU CONCREET ZETTEN OM MEE TE KUNNEN GAAN IN DE ONTWIKKELINGEN? TRENDWATCHER ZUZANNA SKALSKA SPRAK EROVER TIJ-DENS HET ETMAAL DESIGN THINKING OP 28 EN 29 MEI JL.. ‘SMART IS EEN

BUBBLE ALS HET WOORD NIET GOED GE-LADEN WORDT‘

INTERVIEW ZUZANNA SKALSKA

Tekst Ellen Röling | Beeld Ludzie

10 INNOVATIE YURI VAN GEEST

Yuri van Geest

Innovatiespecialist

‘EXPERIMENTEER ELKE DAG EN OMARM NIEUWE TECHNOLOGIE’

11INNOVATIE YURI VAN GEEST

IN DE SNEL VERANDERENDE TECHNOLOGISCHE WERELD VAN GEDREVEN STARTUPS ALS UBER EN AIRBNB ZULLEN DE ‘DINOSAURIËRS’ ZICH AAN MOE-TEN PASSEN. ANDERS ZIJN ZE TEN DODE OPGESCHREVEN, STELT INNOVATIE-SPECIALIST YURI VAN GEEST. DAT GELDT OOK VOOR DE OVERHEID. MAAR ER

IS HOOP, WANT DE OVERHEID IS DE ULTIEME ‘PURPOSE-ORGANISATIE’ EN KAN MET VERNIEUWENDE TECHNOLOGIE HAAR VOORDEEL DOEN’

Tekst Pieter van den Brand | Beeld Creative Commons Sebastiaan ter Burg en Asha Narain

Exponentiële organisa-ties, zo noemt Yuri van Geest bedrijven die

soms wel duizendmaal snel-ler, efficiënter en goedkoper dan hun gemiddelde bran-chegenoot presteren. Samen met Salim Ismail, voormalig incubatiespecialist voor nieu-we producten bij Yahoo, en een dreamteam van geest-verwanten schreef Van Geest er het gelijknami-ge managementboek over. Voor de bestseller, die in vijftien talen is verschenen, werden zo’n honderd star-tups en tientallen topman-nen van de snelstgroeiende organisaties geïnterviewd. Deze exponentiële organisa-ties hebben minder mensen in dienst, beschikken over minder resources (hardwa-re en gebouwen), maar zijn tweehonderd maal zo pro-ductief en kunnen heel snel opschalen. In korte tijd heb-ben ze miljoenen klanten en zijn ze miljarden waard. Zo is huizenverhuursite Airbnb op dit moment goed voor twin-tig miljard dollar, meer dan grote hotelketens als Hilton. Uber heeft een marktwaarde van veertig miljard dollar. De taxi-bestelapp tart de wetge-ver, taxichauffeurs morren, ‘maar de klant wil het, de jon-geren willen het. En tegen-houden heeft geen zin,’ zegt Van Geest. ‘Dat is als land slecht voor je innovatiever-

mogen en voor je economie.’Exponentiële organisaties maken massaal gebruik van vernieuwende technologien, ook wel singularity genoemd, van bio- en nanotechnologie tot kunstmatige intelligen-tie en robots. Van Geest is betrokken bij Singularity University. Deze denktank van NASA, Google en Cisco in Silicon Valley wil deze technologie over het voet-licht brengen. Zoals slimme sensoren op armbanden en horloges die ons dagelijkse gedrag en onze prestaties re-gistreren en lichaamsfuncties monitoren en deze via online communities en social media met zorgprofessionals delen. Of neem SciO, een handzaam apparaatje dat voedsel en me-dicijnen kan scannen en deze informatie op de smart- phone presenteert. Het zijn deze trends die zijn leven op zijn kop hebben gezet, zegt hij. En dan vooral het rappe tempo waarin veranderingen zich voltrekken.

AchteropDe overheid moet zich rea-liseren hoe snel de wereld verandert. ‘De neiging is snel achterop te geraken,’ zegt Van Geest. Plannen maken die vier jaar vooruit kijken, is zinloos. Ze zijn bij het dro-gen van de inkt bij wijze van spreken alweer gedateerd. ‘De overheid moet het hoofd-

doel van haar beleid scherp voor ogen hebben, maar ondertussen veel dynami-scher inspelen op de techno-logische en maatschappelijke veranderingen.’

Van Geest constateert dat gevestigde belangen zijn oververtegenwoordigd in initiatieven als het Topsecto-renbeleid. ‘Je treft hierin veel te weinig startups aan. Dan blijft het pure windowdres-sing, krijgen jonge mensen geen kans en worden er ook geen banen gecreëerd.’ En: ‘We moeten de oude, top-down wijsheid juist combi-neren met de kracht van de jonge generatie en de kennis en daadkracht van startups.’

De overheid moet volgens Van Geest actief investeren in radicale innovatie en Lean Startups niet schuwen. ‘Niet eerst een uitgewerkt plan maken, maar direct beginnen met een simpel protoype,’ legt hij uit. ‘Experimenteer elke dag. Omarm nieuwe techno-logie als launching customer en doe je voordeel met de nieuwe mogelijkheden die zich aanbieden. Gemeenten zijn bijvoorbeeld afhankelijk van de software van twee grote leveranciers. Er zijn volop alternatieven,’ verwijst hij naar de diensten van opensource-programmeer-bedrijf GitHub. Achter dit ontwikkelplatform werken een paar miljoen gebruikers

12 INNOVATIE YURI VAN GEEST

aan softwareproducten voor derden. ‘Dat doen ze sneller en goedkoper, soms zelfs gratis. GitHub haalt de traditionele ICT-aanbieders onderuit.’

Publieke belangExponentiële organisaties selecteren hun medewerkers op basis van de drie P’s: passie, purpose en potentie. Ze zoeken naar entrepreneurs, die minder aansturing nodig hebben, de missie van het bedrijf onderschrijven en extreem nieuwsgierig en weerbaar zijn om de klappen van de turbulente wereld op te vangen. Als dienaar van het publieke belang is de overheid een ‘purpose-or-ganisatie’ bij uitstek, betoogt Van Geest. ‘Het draait bij de overheid niet om geld verdienen, maar om het verbeteren van de wereld. De slimste mensen willen graag voor een hoger doel werken, want ze hebben meer purpose in zich. Dat gigantische voordeel zou de overheid uit moeten buiten. Het garandeert toegewij-de werknemers.’

Daar hoort nog wel iets bij wat in veel organisaties gevoelig ligt: personeel on demand. ‘Exponentiële organisaties

hebben een grote laag flexibel personeel naast een kleine kern van vaste mede-werkers. Zo kunnen ze sneller schakelen in de snelle wereld van vandaag.’

Van Geest voorziet dat de overheid, net als bedrijven in de financiële sector en de industrie, kleiner zal worden. ‘Er zitten te veel mensen bij de overheid en er wordt te veel geld rondgepompt. Wat vaak niet effectief is. Het klinkt boud, maar in veel soorten werk van de over-heid is het efficiënter mensen te vervan-gen door algoritmes.’Alle exponentiële organisaties, legt Van Geest uit, maken gebruik van zelfleren-de software die in staat is patronen te herkennen. Deze algoritmes kunnen de interne processen bij de overheid opti-maliseren. ‘Hoe efficiënter belastinggeld wordt besteed, hoe meer geld we over-houden voor zaken die echt belangrijk zijn, zoals het helpen van mensen die buiten de boot dreigen te vallen. Dat maakt de overheid goedkoper en veel meer toekomstproof. De kern van de overheid komt beter in beeld, denk aan de zorg voor veiligheid, onderwijs en een goede infrastructuur.’

Yuri van Geest: ‘ Plannnen maken die vier jaar vooruit kijken, is zinloos’

13INNOVATIE YURI VAN GEEST

Paulien Pistor zegt buiten-gewoon geïnspireerd te zijn door het verhaal van Yuri van Geest. ‘Ook in mijn hoofd bruist de gedachte dat het helemaal anders zou moeten kunnen bij de overheid,’ zegt de gemeentese-cretaris van Eindhoven. ‘Ik werk nu vijftien jaar bij de overheid en heb het gevoel dat we bij de overheid veel met structure-ringsvraagstukken bezig zijn geweest, heel vaak vanuit een financiële invalshoek. Het zou mijn droom zijn om niet langer schoksgewijs te reorganiseren, maar echt adaptief te worden en vooruit te kijken, wetend wat de ontwikkelingen in de samenle-ving zijn en ons hierdoor laten inspireren.’

Gemeenten maken overigens steeds minder beleidsnota’s, zegt ze. In plaats daarvan ontwikkelt de gemeente Eindhoven road-maps voor grote thema’s, zoals milieu, energie, licht, gezondheid en mobiliteit. ‘We anticiperen al volop op de snelheid van de mo-derne wereld. In Eindhoven zijn we heel ver met het uitrollen van glasvezel. We onderkennen het belang van een goede digita-le infra-structuur. Natuurlijk moeten we meer durven

doen met de jongere generaties die mogen dromen over wat de overheid zou kunnen zijn. Al zul je dat moeten blijven combine-ren met oudere generaties, om-dat zij ons goed kunnen vertellen wat de corebusiness en daarmee de betekenis van de overheid is. Nu verstrekken we bijvoorbeeld nog zelf paspoorten en rijbe-wijzen, maar het is slechts een kwestie van tijd en technologie dat we daar als lokale overheid niets meer aan hoeven te doen. Ik schat dat dit eerder binnen vijf dan binnen tien jaar een feit zal zijn. Het enige wat wij als ge-meenten moeten doen is ruimte maken, lef tonen, experimente-ren en opschalen, zodra iets kans van slagen heeft.’

De omvang van de gemeente-lijke organisatie, betoogt Pistor, is daarbij niet relevant. ‘Het gaat helemaal niet om de hoeveel-heid mensen die je wel of niet in dienst hebt. Ik wil het doen met mensen die passie hebben voor het openbaar bestuur en de ruimte voelen om die passie bin-nen de context van de overheid te kunnen uiten.’

GEMEENTESECRETARIS EINDHOVEN PAULIEN PISTOR:‘GEMEENTEN MOETEN ADAPTIEF OPEREREN’

Dit artikel is eerder gepubliceerd in het overheidsvakblad PM Publiek Denken van 16 juni jl. Meer informatie op www.pm.nl.

ALWIN BEERNINK:‘Hoe zorgen wij ervoor dat Strijp-S een succes blijft?’

‘STRIJP-S WORDT ONTWIKKELD VOOR EN DOOR DE MENSEN, ER IS GEEN SPRAKE VAN PASSIVITEIT’

14

Gedreven door het grote gegeven – de letterlijke vertaling van big data –

worden slimme en publieke of open toepassingen van data als grote kans gezien. Waar in het verleden wegen, water, energie en telefonie de nutsvoorzie-ningen waren die steden veel welvaart en welzijn hebben ge-bracht, is de ICT tegenwoordig de laag die in razend tempo aan de stad wordt toegevoegd als de nieuwste stedelijke voorziening.

Aan de hand van de bekende vragen: Waarom (doen we dit), Wat (doen we), Wie (hoe, voor en met wie doen we dit) geef ik een beknopt inzicht in wat de smart city-aanpak op Strijp-S inhoudt.

Waarom?Waarom een smart city-aanpak voor Strijp-S? In het antwoord op deze vraag staat quality of life van het individu centraal. De mensen die Strijp-S maken, brengen onder andere creativi-teit, kennis en cultuur, terwijl het gebied gebouwen, vervoer, straatverlichting, maar ook energie, water, lucht en licht levert op duurzame wijze.

Strijp-S biedt vanuit haar rij-ke Philips-verleden een unieke locatie, die een community heeft aangetrokken van creatieve doeners. Vandaag zorgen dit rijke verleden en haar creatieve community ervoor dat Strijp-S bruist en sprankelt. Daarom oefent Strijp-S grote aantrek-kingskracht uit op steeds meer mensen. Belangrijke vragen voor nu en in de toekomst zijn:

COLUMN ALWIN BEERNINK

Strijp-S, Klokgebouw

‘STRIJP-S WORDT ONTWIKKELD VOOR EN DOOR DE MENSEN, ER IS GEEN SPRAKE VAN PASSIVITEIT’

15

Alwin Beernink, directeur Park Strijp-S Beheer

Tekst Alwin Beernink

Beeld Asha Narain

‘Hoe zorgen we dat het gebied een succes blijft? Hoe zorgen we voor de juiste omstandigheden zodat bewoners én gebruikers zich verder blijven ontwikkelen?’

Wat?De smart city-aanpak op Strijp-S bestaat uit een min of meer gelijktijdige focus op de infra-structurele laag, de data laag (de cloud) en de liveable (leefbare) laag . Momenteel richten smart cities zich vooral op de grotere schaal van infrastructuur en data, terwijl op de liveable laag de tastbare waarde van kwali-teit van leven voor de bewoners en gebruikers van de stad te vinden is. Gebruikmakend van de elementen die er al zijn en van de positie als living lab, kan S-mart Strijp-S slimme (stads)diensten ontdekken, aanbieden en ontwikkelen en verschillende sectoren integreren.

Hierbij gaat het in eerste instantie om het verhogen van efficiëntie. Met behulp van een goede ICT-laag kan er slim met het beheer van bijvoorbeeld energieverbruik worden omge-sprongen. Winsten die worden behaald in S-mart Strijp-S dienen als demonstratie, waarna het idee geëxporteerd kan worden.

Verder zijn het creëren van de juiste condities, waarmee creatieve ondernemers worden aangetrokken en gestimuleerd om innovatieve toepassingen te ontwikkelen, van groot belang. Strijp-S biedt aan de ene kant stimulansen om te komen tot wonen en werken in het gebied, en aan de andere kant een plat-

form met state-of-the-art techno-logische oplossingen. De ontwik-keling hiervan vereist echter wel continu een investering.

Tot slot gaat het om een aanpak waarbij uniforme toe-passingen ontwikkeld worden, die overal toepasbaar zijn, maar samen kunnen worden gecombi-neerd tot een uniek concept.

Hoe en wie?S-mart Strijp-S bestaat aan de ene kant uit smart people, die ac-tief bijdragen aan innovatie via een iteratief proces. Ze worden gefaciliteerd door een smarter place. S-mart Strijp-S vervult de functie van living lab, waar een sterke wisselwerking plaatsvindt tussen de smart people en smart place: de place biedt de mogelijk-heden aan de smart people om te innoveren, terwijl de innovaties bedacht door de smart people het gebied verder ontwikkelen. Strijp-S biedt de omgeving de mogelijkheid om ideeën snel in de praktijk te brengen en zo te bewijzen wat de mogelijkheden zijn.

Strijp-S wordt ontwikkeld door en voor de mensen. De huidige bewoners en gebruikers zijn hierbij waardevolle, actieve deelnemers in de ontwikkelin-gen, geen passieve consumenten. Om dit te bereiken moet geïnves-teerd worden in de juiste plat-forms en de juiste triggers in het gebied. Niet alleen om mensen aan te trekken maar ook om deze tot actie aan te zetten, zodat zij innovaties opleveren waarmee de investeringen omgezet wor-den in quality of life.

COLUMN ALWIN BEERNINK

16

‘CONTRAST MET DE DAGELIJKSE REALITEIT KON NIET GROTER ZIJN’

Tekst Diana Starmans | Beeld Stockfotografie en Asha Narain

COLUMN DIANA STARMANS

Terwijl Yuri van Geest met een waterval aan cijfers en stellingen mij ervan over-tuigde dat China het nieuwe Silicon Valley

is, dat Chinese webwinkels zonder tussenkomst van mensen nieuwe webwinkels opzetten, dat industriële robots in de afgelopen vijf jaar 23 keer goedkoper zijn geworden en 3D-printers in zeven jaar zelfs 400 keer, keek ik met een schuin oog naar het Parool. Terwijl uitgelegd werd dat ik Bitcoins mag vergeten maar dat het achterliggen-de systeem Block chain de wereld van transactie-houders zoals banken en overheden disruptief

verandert, las ik in het Parool over de reacties op de in mijn stad Amsterdam voorgestelde bezui-nigingen. Bezuinigingen die hoe legitiem van aard ze ook mogen zijn, altijd mensen raken.

Groepskeuzes in balansYuri van Geest ging in razend tempo over op een verhaal over Groupthink. Dat is een cognitief systeem dat mensen in een bepaalde ruimte con-tinue scant met allerlei biomedische sensoren. Dit systeem is gekoppeld aan bestaande databa-ses met kennis over het menselijk lichaam en

17COLUMN DIANA STARMANS

gedrag en is in staat te analyseren of beslissingen die in deze ruimte genomen worden, autonoom zijn genomen dan wel sterk beïnvloed waren door het groepsdenken. De geanalyseerde data kunnen een ander beeld opleveren. Dat gecom-bineerd met een cognitieve computer (een die op basis van veel data zelf antwoorden op vragen kan zoeken en wat het zo bijzonder maakt, hier zelf weer van leert) maakt een keuzeproces heel anders dan, laat ik het bij Amsterdam houden, er bij ons uitziet. En daar valt winst te behalen.

Design in the cityZuzanna Skalska, designer voor multinationals, docent en felllow, en oprichter bij verschillende onderwijsinstellingen en inspirator via 360inspi-ration.nl, hield een spiegel voor. Zowel metho-disch - design thinking gebruiken voor je eigen vraagstukken levert frisse inzichten op - als met trends en ontwikkelingen. De wereld van design en design thinking is een brede wereld. Tegen-woordig gaat dat zelfs over het aanleggen van wegen. De impact van veranderingen die een nieuwe economie met zich brengt, zoals de op-komst van ‘ouderwets’ handwerk gecombineerd met 3D-printen,brengt een nieuwe revolutie op gang. Zuzanna nam ons mee in een wereld waar-in we geen parkeerproblemen meer hebben omdat bedrijven als Tesler, Uber en Google auto’s maken die ons afzetten voor de deur en verder gaan naar hun volgende passagier. De wereld waarin robots de zorg voor ons overnemen. Ook gaf zij ons een inkijk in het tempo waarin we deze veranderingen gaan meemaken. Dan heb je het niet over decennia maar over een aantal jaren.

Balans en de staat van de stadIn Amsterdam hebben we mooie en minder mooie opgaven. We hebben net de grootste reorganisatie in de Amsterdamse geschiedenis neergezet, maar als ik hier zo de gedachtes op me laat inwerken, rijst al snel de vraag of die veran-dering wel voldoende is? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we een exponentiële organisatie zijn, die snel cyclisch kan handelen? Zijn we voldoen-de in staat om de radicale innovatie die nodig is, handen en voeten te geven en welke rol heeft de overheid daarin?

Uit balansDit Etmaal heeft mij laten zien hoeveel er nog mogelijk is aan innovatie. Voor Nederland, voor de stad Amsterdam, en voor onze gemeentelijke organisatie. Een appèl van Yuri van Geest om Nederland aantrekkelijker te maken voor inter-nationale start ups - maar ook om grote bedrij-ven en individuele denkers en doeners die bezig zijn met disruptieve technologie ruimte en flexi-

biliteit te geven in ons land, spreekt mij aan. Ook voor de gemeente Amsterdam. Ik wil wel eens doorpraten met mijn Etmaal-gangers en collega’s over hoe we als overheid een betere lanceerplat-form kunnen bieden voor dit ontwikkelingen en technologieën. Misschien moet dit ook wel dis-ruptive, en wordt het een keer doorpraten over de start van de ‘exponentiële overheid’. Wie weet.

Diana Starmans, directeur bestuursadvisering en loco-gemeentesecretaris: ‘Hoe kun-nen we ervoor zorgen dat we een exponentiële organisatie worden, die snel cyclisch kan handelen? Zijn we voldoende in staat om de radicale innova-tie die nodig is, handen en voe-ten te geven en welke rol heeft de overheid daarin?’

‘MIAMI, MELBOURNE, MEDEMBLIK’

Op 28 en 29 mei hebben mijn collega Jaap Zwaan en ik het Etmaal gevolgd.

Deze keer vond het plaats in Eindhoven. Het thema was design thinking & smart cities. Het programma zat goed in elkaar en zowel de omgeving als de spre-kers hebben mij bijzonder geïn-spireerd. Vooral Zuzanna Skals-ka en Yuri van Geest hebben ons meegenomen in de grote en kleine veranderingen met grote gevolgen die op stapel staan.

Zuzanna heeft mij geleerd dat je het beste kunt inspelen op de toekomstige ontwikkelin-gen, wanneer je de geschiedenis van bijvoorbeeld je gemeente of organisatie goed kent. Het beeld dat anderen van je hebben, is vaak gebaseerd op wat je al jaren bent (geweest) en je (onbewust) dagelijks voedt. De gemeente Medemblik wordt bijvoorbeeld al snel gezien als ouderwets omdat men denkt aan de stoom-tram, het stoommuseum, kasteel Tekst Wouter Slob

Beeld Asha Narain, rechtsonder Zeilschool Medemblik

COLUMN WOUTER SLOB18

WOUTER SLOB ZIET HET ALS ZIJN OPDRACHT LEIDING TE GEVEN OM HET GOEDE IN DE ORGANISATIE TE BEHOUDEN, BLIJVEND TE VERBETE-REN EN TE ONTWIKKELEN MET ALS RESULTAAT EEN ZEER TEVREDEN INWONER (HET DOEL IS OM IN 2018 DE MEEST TEVREDEN INWONER VAN NOORD-HOLLAND TE HEBBEN).

ER IS VEEL KRACHT, BETROKKENHEID EN CREATIVITEIT IN DE ORGANI-SATIE EN GEMEENSCHAP. DIT BETEKENT INZETTEN OP: VERANTWOOR-DELIJKHEID LAAG IN DE ORGANISATIE, VERTROUWEN EN CONTINUE VERBETEREN.DE MISSIE VAN DE GEMEENTE MEDEMBLIK IS:

‘WIJ WERKEN SAMEN OM DE KWALITEIT VAN WONEN, WERKEN EN RE-CREËREN TE VERBETEREN. WE VERSTERKEN EN VERSNELLEN INITIATIE-VEN UIT DE SAMENLEVING. WE ZIJN BETROKKEN COLLEGA’S WAAROP HET GEMEENTEBESTUUR KAN BOUWEN. WE ONTWIKKELEN EN ZETTEN DOOR.

HIJ STAAT OPEN VOOR EEN OPEN (BESTUURS-)CULTUUR WAARIN DE ME-DEWERKERS VEEL RUIMTE KRIJGEN OM ZICH TE ONTWIKKELEN. OP BASIS VAN VRIJHEID, VEILIGHEID EN VERANTWOORDELIJKHEID. LEF EN ONDER-NEMERSCHAP HOREN DAAR BIJ, NET ZOALS CREATIVITEIT EN INNOVATIE (BRON LINKEDIN)

Radboud en het bakkerijmuse-um. Toeristisch klopt dat en zijn we daar zeer trots op. Dat wij op het gebied van internationaal zeilcentrum in het rijtje Miami, Melbourne en Medemblik staan, is niet bekend. En ook niet dat Westfriesland voor circa 60% van het zaaigoed voor groentes van de wereld voorziet. Op een bijzonder innovatieve manier.

De boodschap is: sta open voor wat er allemaal in de we-reld gebeurt, combineer en gebruik de al bestaande technie-ken en ontwerpen voor nieuwe vragen en knelpunten. Als je dat doet, dan kun je ook gemak-kelijker in nieuwe organisatori-sche concepten denken. Anders kijken, observeren en luisteren maakt dat je beter antwoorden hebt op toekomstige vragen.

Yuri van Geest deed er op de tweede dag nog twee scheppen bovenop. Medeauteur van het boek Exponentiele organisaties liet niemand onberoerd door de boodschap af te geven dat, als we als Nederland niet snel drastisch veranderen, we het ontwikke-lingsland van de toekomst wor-den. De wereld wordt radicaal anders. Er moet minder controle komen en meer vertrouwen. Veel meer ruimte geven om te experimenteren.

Jongeren hebben een totaal ander waardesysteem waarbij eigendom van ondergeschikt belang is. Het gaat om toegang. De belangrijkste vaardigheid is het kritisch denkvermogen. Je moet als gemeentelijke organi-

satie bijvoorbeeld zorgen dat er ruimte komt om aan de randen van de organisatie innovaties te creëren waar dezelfde werkwij-ze wordt gehanteerd als bij een lean start-up (denken-doen i.p.v. een business case).

Jaap en ik zijn met met veel energie en ideeën huiswaarts gekeerd. De week daarna zijn we begonnen met het verspreiden van het boek Exponentiële orga-nisaties en het voorbereiden van het idee om een team van vier personen buiten de organisatie te plaatsen om innovaties op te starten. En wanneer ik me voor het eerst voorstel, dan geef ik aan dat ik werk voor de gemeen-te Medemblik: ‘Je weet wel: van Miami, Melbourne en Medem-blik’. Daarna volgt vaak een boei-end gesprek.

COLUMN WOUTER SLOB 19

Meer informatie op www.techunited.nl

Om grote stappen te blijven maken in de ontwikkeling

van robottechnologie houdt Tech United, een multidis-ciplinair team van (oud) studenten, PhD’s en mede-werkers van de Technische Universiteit Eindhoven zich bezig met de ontwikkeling van robotica. Kennis op het gebied van werktuigbouw-kunde, elektrotechniek en computeralgoritmes worden ingezet om pro-blemen op te lossen. De thuisbasis van Tech United is het RoboCup-stadion op de Technische Universiteit Eindhoven.

Het Tech United-team ontwikkelt robottechno-logie die van toegevoegde waarde is voor de maat-schappij. Om deze ontwik-keling te stimuleren doet

Tech United jaarlijks mee aan verschillende toernooi-en. RoboCup is het jaarlijks terugkerende wereldkam-pioenschap voor robots die kunnen communiceren en reageren op een constant veranderende omgeving.

RoboCup is een open source-competitie; na elk toernooi worden alle gegevens met elkaar gedeeld. Ook worden de regels van RoboCup elk jaar uitgebreid. Dit zorgt ervoor dat de teams continu worden uitgedaagd en constant moeten innoveren om de competitie voor te blijven.

Tech United doet mee met twee teams. Eén team met autonome voetbal-robots in de Middle Size League van RoboCup en één team met een autonome

zorgrobot AMIGO in de Home League van RoboCup.  Naast het wereldkampi-oenschap RoboCup doet Tech United nog aan enkele Europese robotica-toernooi-en mee.  Tech United heeft met de voetbalrobots al zeven Europese titels op zak en heeft op het wereldkam-pioenschap al zeven keer de finale bereikt waarvan er twee zijn gewonnen. In 2012 werden de voetbalro-bots voor het eerst wereld-kampioen in Mexico-City en vorig jaar in Brazilië wist Tech United de wereldtitel te veroveren in de finale tegen China. Het WK Robo-cup wordt dit jaar in China gehouden en vindt plaats tussen 17 en 23 juli waar Tech United zal proberen hun wereldtitel in de Middle Size League te prolongeren.

‘AMBITIE TECH UNITED: IN 2050 VERSLAAN ONZE VOET-BALROBOTS DE WERELDKAM-PIOEN FIFA VOETBAL’

TU/E TECH UNITED20

AMIGO, de zorgrobot van Tech United kan veel menselijke taken uitvoeren

Robots als AMIGO moeten ouderen in staat stellen langer zelfstandig te blijven wonen

‘Zorgrobots die de werkdruk

op verplegend personeel verlichten’

Het doel dat de RoboCup-fede-ratie heeft gesteld, is dat ze in 2050 een team van volledig autonome voetbalrobots willen hebben, die kan winnen van de FIFA wereld-kampioen voetbal. Dit wordt gezien als een grote uitdaging op het gebied van software en mechatronica. Het jaarlijkse wereldkampioenschap en de populariteit van voetbal zorgen voor een goede motivatie. Het doel achter RoboCup gaat echter verder dan alleen voetbal. Technologieën ontwikkeld in het robotvoetbal wor-den toegepast in maatschappelijke robotica, zoals zorgrobots of rescue robots. Ook gebruikt Tech United zijn kennis voor de ontwikkeling van zelfsturende autotechniek. Initiatie-ven als Robocup zorgen voor meer aandacht voor robotica. Zo zaten er tijdens de finale van de RoboCup in 2013 Eindhoven meer dan 5000 mensen op de tribune.  Tech United hoopt hiermee ook een bijdrage te kunnen leveren aan het dichten van

het gat tussen de vraag en aanbod naar technisch personeel.

AMIGO is de zorgrobot van Tech United. AMIGO staat voor Autono-mous Mate for IntelliGent Operations. Hij is anderhalve meter hoog en heeft twee armen en beweegt zich voort op een platform met wieltjes. Met zijn armen kan hij veel menselijke taken uitvoeren, zoals iets uit de keuken halen. Om zich goed te oriënteren in de huiselijke omgeving kijkt AMIGO met de Kinect van de Xbox, hiermee kan hij 3D zien. Robots als AMIGO moeten ouderen in staat stellen om langer zelfstandig te blijven wonen.

AMIGO is onderdeel van het pro-ject RoboEarth. Dit project heeft als doel robots van elkaar te laten leren. Objectherkenning, navigatie, han-delingen en andere robotactiviteiten kunnen middels het RoboEarth-net-werk worden uitgewisseld. De AMIGO-robot van de TU/e kan zelfstandig contact maken met de RoboEarth-database om autonoom de

benodigde instructies te downloaden om een bepaald product, zoals vruch-tensap, te kunnen serveren. Met het RoboEarth-netwerk moeten robots soepeler met onvoorziene omstandig-heden kunnen omgaan, in plaats van dat zij, zoals nu, voor elke denkbare situatie moeten worden geprogram-meerd. Door robots in staat te stellen-te leren van voorgaande gebeurte-nissen en die ervaringen met elkaar te delen, kunnen ze sneller en beter reageren op nieuwe situaties.

Zorgrobots kunnen ondersteu-ning bieden bij schoonmaken, het tillen van patiënten en het toedienen van medicijnen. Hierdoor kunnen ouderen die dat graag willen zelf langer zelfstandig thuis wonen. De ontwikkelingen van Tech United hebben ook al geleid tot diverse spin off’s. Uiteindelijk wil Tech United in de nabije toekomst zorgrobots beschikbaar maken die de werkdruk op verplegend personeel kunnen verlichten.

TU/E TECH UNITED

Tekst Asha Narain

Beeld Tech United | Asha Narain

21

DE ZOEKTOCHT NAAR HET HANDWERK VAN

DE OVERHEIDSMANAGER

IKPOB organiseert op 29 september a.s. een brunch-bijeenkomst voor gemeentesecretarissen en andere geïnteresseerden als onderdeel van de Zoektocht. Tijdens deze brunch-bijeenkomst staan twee ini-tiatieven van De Zoektocht centraal: de publicaties Spraakmakend Lei-derschap en Binnenstebuiten, onder-steboven, achterstevoren. Tijdens de bijeenkomst lichten de auteurs hun boek kort toe, zowel wat betreft nut en noodzaak, als wat betreft inhoud, waarna met elkaar aan de hand van een tafeldialoog hierover in gesprek wordt gegaan.

Meer informatie over het program-ma en de locatie volgt via de website www.dezoektocht,info. Inschrijven kan via info@dezoektocht.info.

Binnenstebuiten, ondersteboven, achterstevoren is een essay dat de opbrengst vormt van zelfonderzoek binnen de Vereniging voor Ge-meentesecretarissen. De veranderin-gen die zich voltrekken in het lokaal bestuur brengen indringende en ingewikkelde vragen met zich mee. Voor gemeentesecretarissen die in de frontlinie staan, is dat niet alleen een opgave in termen van nadenken over en refl ecteren op, maar ook van handelen in en steeds weer inspelen op de realiteit van de dag. Dit essay is een zoektocht naar hoe om te gaan met dwingende dilemma’s, het door-breken van handelingsverlegenheid, ruimte te geven maar ook grenzen te stellen en zelf ook ruimte te nemen omdat onvermijdelijk de vraag opkomt: hoe binnen om te gaan met wat zich buiten allemaal afspeelt?Het essay is kosteloos verkrijgbaar via www.gemeentesecretaris.nl.

AGENDA ZOEKTOCHT

Spraakmakend Leiderschap gaat om het vermogen om het eigen taalre-gister strategisch in te zetten, zonder daarbij de eigenheid en de authen-ticiteit te verliezen. Geen kunstje, maar wel bewustzijn; wel oefenen, maar niet ‘gemaakt’ worden. Het boek is geschreven door NSOB in opdracht van IKPOB en past in een reeks van studies en experimenten om het inzicht in en de ervaringen met benodigde competenties van publieke professionals te verscher-pen en te verankeren. Deze studie is mede uitgebracht in het kader van de met Vereniging voor Overheids-management en de Vereniging voor Gemeentesecretarissen georgani-seerde Zoektocht naar het handwerk van de overheidsmanager. Het boek is digitaal verkrijgbaar via de website www.dezoektocht.info.

WAT MAAKT JE EEN GOEDE OVERHEIDS-MANAGER?IKPOB, VOM EN VGS ZIJN DE INITIATIEFNEMERS ACHTER DE ‘ZOEK-TOCHT NAAR HET HANDWERK VAN DE OVERHEIDSMANAGER’. DEZE ZOEKTOCHT IS EEN ONTDEKKINGSTOCHT WAARIN OP KLEURRIJKE EN LEVENDIGE MANIER INVULLING WORDT GEGEVEN AAN DE CENTRALE VRAAG ‘WAARUIT DE ONDERSCHEIDENDE KWALITEITEN VAN OVER-HEIDSMANAGERS EN AMBTELIJKE PROFESSIONALS MOETEN BE-STAAN?’. EN HOE DEZE KWALITEITEN KUNNEN WORDEN VERWORVEN EN VERANKERD.

22

WERKEN AAN DE WAKKERE STADIn elke gemeente is men bezig met de ‘drie grote decentralisaties’ van jeugdzorg, werk en inkomen en zorg voor ouderen en langdurig zieken. Op het oog een enorme verschuiving van taken en verantwoordelijkheden met tegelijk een ingrijpende bezuiniging. Maar dat is maar de buitenkant. Of al die bestuurlijke veranderingen een duurzaam succes zullen worden, hangt vooral af van de binnenkant: namelijk van de manier waarop bestuurders, ambtenaren, professionals én burgers erin slagen onderling een wezenlijk nieuwe verhouding op te bouwen en met elkaar een wakkere stad te bouwen.

De auteurs Jan van Ginkel, ge-meentesecretaris Schiedam en Frans Verhaaren organisatieadviseur bij Stadsatelier richten zich vooral op die binnenkant. Voor burgers gaat dat betekenen dat ze zich moeten losmaken van hun tot nu gebruike-lijke individuele consumentenhou-ding, die ze in wezen afhankelijk en kwetsbaar houdt. U leest hoe burgers de oversteek kunnen maken van individualistische burgerkracht naar vitale gemeenschapskracht.

Voor politici, bestuurders, ambte-naren en professionals betekent die binnenkant dat zij zich moeten los-maken van hun neiging alles te re-gelen en te controleren. Het boek be-schrijft hoe zij de oversteek kunnen maken naar het ‘daadkrachtig op hun handen zitten’, naar ‘langzaam leiderschap’. Een dergelijke oversteek vergt van alle betrokkenen dat ze zich een heel nieuwe manier van denken en bewustzijn eigen maken, het ‘vierde orde denken’, want pas dan zal het lukken om de potenties van hun stad wakker te schudden.

Nederlandstalig | Gebonden, 160 blz.Vakmedianet | 1e druk, 2015 |EAN: 9789462760592 | 27,50 euro

Resultaten werkconfe-rentie Ambtelijk Vak-manschap 20 mei 2015Op 20 mei jl. heeft een werkconferentie plaatsgevonden over het Ambtelijk Vakmanschap, georganiseerd door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het doel van deze werkconferentie is het inventariseren van initiatieven en activi-teiten om Ambtelijk Vakmanschap te versterken. Deze conferen-tie past binnen De Zoektocht naar het handwerk van de overheids-manager, die de komende jaren wordt ondernomen door IKPOB, VOM en VGS, uiteraard in samenwerking met andere organisaties die van harte worden uitgenodigd zich aan te sluiten bij De Zoek-tocht.

Nieuwsgierig geworden?Wilt u meer weten over deze werkconferentie? De Prezi kan gedownload worden vanaf de website www.dezoektocht.info met daarin een overzicht van de inventarisatie van activiteiten met betrekking tot ambtelijk vakmanschap. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gaat met de resultaten van deze conferentie verder aan de slag.

PUBLICATIE 23

‘EEN ONTZAGWEK-KEND VERGEZICHT‘

Tekst Wimjoost Licht | Beeld Asha Narain

‘VISIE IS UIT. ZELFS ONZE MP VINDT DAT. MAAR IS VISIE NIET MEER OF MINDER DAN JEZELF EEN BLIK OP DE TOEKOMST GUNNEN? ZODAT JE ZIET AANKOMEN WAT ER KAN GAAN GEBEUREN. DAT JE JEZELF EN JE ORGANISATIE DAAROP INSTELT OF ER ZELFS OP VOORSORTEERT. ZELFS ALS DIE TOEKOMST ONZEKER IS, KAN JE TOCH NIET VOLSTAAN MET NAAR HET NU TE KIJKEN. ‘

COLUMN WIMJOOST LICHT24

‘EEN ONTZAGWEK-KEND VERGEZICHT‘

‘THE HOME OF THE FUTURE IS NOT ABOUT BEING SMART AND CONNECT-

ED, THE HOME OF THE FUTURE IS SHOW ME, KNOW ME, TELL ME’

Na een mooi Etmaal eind 2014 in Amsterdam over Waar is de over-

heid van? dat een scherp licht wierp op de veranderende rol en de veranderende omstandig-heden en een nog mooier, per-soonlijker Etmaal over Gedeeld leiderschap in Schiedam waarin we onze afhankelijkheid en verbondenheid ontdekten, was het nu de beurt aan onze toekomst.

Waar anders dan in Eind-hoven, smart city number one worden we met ongeveer 25 deelnemers met kop en kont de toekomst in geslingerd. Een toekomst van design thinking & smart cities, maar ook van moeilijk te doorgronden algorit-mes en Block chain….

Alles op loopafstand van elkaar in de prachtige omgeving van de ‘verboden stad’ waar Philips groot is geworden, Het majestueuze Klokgebouw met ons bijzondere Blue Collar hotel en het sfeervolle Keuken Con-fessies, het Ketelhuis met een uitstekend restaurant en het Natlab met de spannende Ont-dekfabriek naast het gebouw van Strijp-S Beheer. De eerste dag worden we aan de hoede toevertrouwd van Zuzanna Skalska (senior trend research consultant en lector industrial design aan de TU/e). In een boeiend college en een stevige workshop laat ze zien dat de toekomst verschillende kanten heeft. Aan de ene kant is er de wereld met onvoorstel-bare technologische mogelijk-heden en kennisopeenstape-ling, aan de andere kant zijn er

woon- en leefgemeenschappen met toenemende vraag naar menselijkheid en ambacht. Ze relativeert met goede voorbeel-den ons gemiddelde gedachten-goed. The home of the future is not about being smart and con-nected (Boo Keun Yoon, Sams-ung), the home of the future is show me, know me, tell me (Zu-zanna Skalska). Ze houdt niet zo van de titel van ons Etmaal: de-sign thinking & smart city zijn uit het lood geraakte begrippen. Smart city gaat niet alleen over informatietechnologie maar vooral over de kracht van burgers en bij design thinking gaat het niet om het ontwerp maar vooral om de kwaliteit van het proces van totstandko-ming en de betrokkenheid van de stakeholders. Ze dwingt alle deelnemers na te denken over wat een stad eigenlijk is en ziet kans ons de hele dag geboeid en geactiveerd te houden met een enorme positieve energie. De afsluiting van de dag met een demonstratierobot voetbal van het wereldkampioensteam van de TU/e laat zien dat de toe-komst nu al om ons heen is. De robots luisteren, kijken, schie-ten, verdedigen en vallen aan alsof ze leven.

Op dag twee staat smart city centraal. Paulien Pistor, gemeentesecretaris Eindhoven en Alwin Beernink, directeur Park Strijp-S beheer blazen het beeld van Eindhoven nog meer leven in. Mooi om te zien hoe-veel energie en trots er in zit! Ze laten ook zien dat het bij smart city vooral om de aanpak van gewone dingen gaat.

Als Yuri van Geest (Singu-larity University) het woord krijgt, is iedereen stil en klappe-ren de oren. Hij slaagt er in ons duidelijk te maken hoe funda-menteel ons leven aan het ver-anderen is, hoe China de leiding van de innovatie heeft overge-nomen, hoe snel en heftig de impact van nieuwe technologie is en hoe Nederland achterop raakt door het ontbreken van snelheid en durf. Hij roept onze hulp in: doe er wat aan! Het is een wauw-verhaal. Je moet het boek Exponentiële organisaties beslist lezen!

We eindigen ons Etmaal met de benen op de grond. In de Ontdekfabriek steken we de handen uit de mouwen en gaat het over samenwerken en am-bacht. De blijvende waarden, ook als de hele wereld veran-dert. Het was een top-Etmaal met veel stof tot nadenken!

COLUMN WIMJOOST LICHT 25

Kolonel Eleanor Boek-holt-O’Sullivan:‘We hebben vooral ge-selecteerd op moed en de durf om tegen bestaande denkpatro-nen in te gaan. En op diversiteit. Het is de bedoeling dat elk van ons zijn allerbeste ik is, waardoor je veel verschillende ideeën krijgt.’

AIR is het innovatiecentrum van de Ne-derlandse luchtmacht. Een denktank van moedige mensen met het lef om tegen

bestaande denkpatronen in te gaan. Aan het hoofd staat kolonel Elanor Boekholt-O’Sullivan. ‘De wereld verandert in razend tempo. Er is sprake van een exponentiële groei in technologie, en dat heeft direct consequenties voor de wijze van oorlogsvoe-ring. Bij AIR denken we over de toekomst na. En hoe we in die toekomst relevant kunnen blijven.’

AIR staat voor to cause a disturbance with Ambi-tion, Innovation & Results. Het idee voor het innova-tiecentrum ontstond tweeënhalf jaar geleden. ‘We vroegen ons af: wat is nu eigenlijk onze core busi-ness’, vertelt Elanor Boekholt-O’Sullivan. ‘We zijn een speler in een veiligheidsecosysteem en leveren een bijdrage aan vrede, vrijheid en veiligheid. Maar de wereld waarin we opereren is in rap tempo aan het veranderen.’

Neem bijvoorbeeld wat ISIS doet. Boek-holt-O’Sullivan: ‘Ze nemen iemand gevangen, zet-ten hem in een kooi, steken hem in brand en zetten dat op internet. Dat past totaal niet bij het morele kompas dat wij hier in Nederland hebben. Maar het is een manier van oorlog voeren waarop we wel een antwoord moeten hebben. Om dat antwoord te vinden is AIR opgericht.’

Non-kinetisch‘Onze opdracht is om bezig te zijn met de verre toe-komst’, aldus Boekholt-O’Sullivan. ‘Dus vooral niet met het hier en nu. We bedenken toekomstscena-rio’s en proberen antwoord te geven op de vraag: hoe leveren we in die scenario’s een relevante bijdrage aan vrede, vrijheid en veiligheid. Dat lijkt gemakkelijker dan het is. Je moet het klassieke den-ken loslaten, jezelf disrupten en je wereldbeelden ter discussie stellen. En dat vervolgens blijven doen.’

‘Om bij het voorbeeld van ISIS te blijven. Hun praktijken staan zo ver van ons af. Hoe gaan we daar nou non-kinetisch mee om? Dat kan bijvoor-beeld via communicatie. Maar ook met behulp van big data. Bij defensie beschikken we over de technologie om heel veel data op te halen. Maar

INNOVATIECENTRUM MINISTERIE VAN DEFENSIE

Tekst Marc Notebomer

Beeld Ministerie van Defensie

BEZIG MET DE VERRE TOEKOMST

26

uiteindelijk is de militair op de grond alleen maar geïnteresseerd in de vraag: is het veilig om rechtdoor te gaan of niet? Hoe formuleer je met behulp van big data daarop een antwoord. Dat kun je doen door met heel veel mensen die data te analyseren. Maar ook bijvoorbeeld door gebruik te maken van slimme algoritmes.’

Beste ikIn totaal werken bij AIR elf medewerkers. Boekholt-O’Sullivan: ‘We hebben voor-al geselecteerd op moed en de durf om tegen bestaande denkpatronen in te gaan. En op diversiteit. Het is de bedoeling dat elk van ons zijn allerbeste ik is, waardoor je veel verschillende ideeën krijgt.’

Belangrijk is volgens Boekholt-O’Sul-livan ‘om van geslotenheid naar open innovatie te gaan’. ‘Deuren open en het gesprek aangaan. Ook bijvoorbeeld met burgers op straat. Onlangs hebben we daarmee een proef gedaan. Dat leverde leuke en interessante reacties op. Bo-vendien: we hebben elkaar beter leren verstaan en dat is al winst op zichzelf.’ Lachend: ‘Eigenlijk zijn we vrede aan het crowdsourcen.’

Bij elke technologische innovatie denkt AIR na over de sociale en culturele consequenties. Boekholt-O’Sullivan: ‘Als we een technologisch concept verzinnen, komen we ook met bedrijfsvoerings- en een cultureel concept. Zo creëer je een omgeving die het voor medewerkers mogelijk maakt om het anders te doen. Nu is vaak nog de redenatie dat mensen de technologie volgen. Maar dat wordt steeds moeilijker als die zich in zo’n ra-zend tempo ontwikkelt.’

Niet alleen de luchtmacht heeft een club vernieuwers zoals AIR. ‘Ook andere krijgsmachton-derdelen hebben innovatiecentra’, vertelt Brigadegeneraal Hans Damen, directeur materieel & diensten van de landmacht. ‘De marechaussee kent het netwerk MOTOR. Bij de landmacht hebben we in Amersfoort sinds kort een centrum voor Concept Development and Experimen-tation. En ook bij de Marine zijn er mensen die zich met innovatie bezig houden.’

Op zich is het innovatieve vermogen van de krijgsmacht decennialang vooral op de techniek gericht geweest. De afgelopen jaren zie je een kanteling naar ander vormen, aldus Damen. ‘Een onderwerp als sociale innovatie had vier jaar geleden de interesse van de krijgsmacht niet. En om eerlijk te zijn wordt het nog steeds niet door iedereen omarmd. ‘Ja maar’ en ‘Met alle respect’ blijven veelgehoorde kreten.’

In de huidige netwerksamenleving zou vernieuwing van iedereen moeten zijn, vindt Damen. ‘Ik zeg altijd: ‘Innovation is not a department’. In de ideale situatie zit innovatie in de genen van de hele organisatie en van alle medewerkers. Maar zo ver is het nog niet. Ik vind het al heel plezierig dat individuele medewerkers bij defensie tegenwoordig de ruimte krijgen om vernieuwing na te streven en aan te jagen.’

INNOVATIECENTRUM MINISTERIE VAN DEFENSIE

BEZIG MET DE VERRE TOEKOMST

27

28

Opleidingsgids

Coaching partners

Intervisie

Collegialejaargesprekken

intakeEen moment van ‘waar sta je?’ voor jouw behoefte aan persoonlijke ontwikkeling en ontplooiing.

zoektochtEen zoektocht naar het handwerk van de overheidsmanager.

etmaalEtmaal biedt een intensieve verdieping op je eigen handelen, met en door collega’s.

omoocProfessie borgen en voeden met de laatste inzichten via online colleges.

filter ‘O’Snel en makkelijk op de hoogte van de laatste inzichten en finesse van het handwerk.

29

Opleidingsgids

Coaching partners

Intervisie

Collegialejaargesprekken

intakeEen moment van ‘waar sta je?’ voor jouw behoefte aan persoonlijke ontwikkeling en ontplooiing.

zoektochtEen zoektocht naar het handwerk van de overheidsmanager.

etmaalEtmaal biedt een intensieve verdieping op je eigen handelen, met en door collega’s.

omoocProfessie borgen en voeden met de laatste inzichten via online colleges.

filter ‘O’Snel en makkelijk op de hoogte van de laatste inzichten en finesse van het handwerk.

COLUMN AIK VAN EEMEREN

‘DE OVER-HEID NEEMT GEEN BE-STUURS-KUNDIGEN MEER AAN. LEGO WEL.’

Als klein mannetje had ik bedacht dat ik ontwerper bij LEGO wilde worden. Mijn eerste presentatie op de basisschool ging

over LEGO en op de middelbare school bouwde ik van LEGO een personal rapid transit systeem (zelfrijdende auto’s op een gesloten circuit, zoals op de P6 van Schiphol). Ik ging technische natuurkun-de studeren en dan zou ik vanzelf ontwerper bij LEGO worden.

Inmiddels is dat droomvak van LEGO-ontwer-per nagenoeg verdwenen. De crowd - lees: pubers en kalende mannen - heeft het vak overbodig gemaakt omdat zij zelf uitgewerkte ontwerpen aandragen die in productie genomen worden. LEGO werft geen ontwerpers meer, maar crowd-managers. En in productie nemen is straks ook niet meer nodig, wantmet een netwerk van 3D-prin-ters vervalt straks ook LEGO’s eigen productielijn. Ook BMW zoekt, bij monde van chef design Adri-an van Hooydonk, geen industrieel ontwerpers meer, maar biologen. En de gemeente Eindhoven neemt een designer in dienst.

Watsonifcatie.Dat technologie arbeid en processen verandert is duidelijk. Dat brengt spannende en interessante vragen met zich mee. In What money can’t buy deelt filosoof Michael Sandel zijn zorgen over keu-zes van doctoren en rechters die geautomatiseerd worden. Relevante factoren over de zaak of patiënt worden ingeladen, het systeem analyseert de data en geeft de rechter of doctor een advies.

Inmiddels zijn computers nog geavanceerder. IBM’s Watson is een cognitief werkende compu-ter. Dat betekent dat Watson niet programmeren als basis heeft, maar leren. Hij leert van de einde-loze informatie die je hem geeft en denkt zelf na over het antwoord. Nu al met de snelheid van het leerproces van een kind. Eindeloos herhalen van observeren, interpreteren, evalueren en beslissen.

Dit heeft impact op ons werk, en hoe we ons werk organiseren. Zodra Watson Nederlands beheerst zal de Watsonificatie ook werken bij de overheid veranderen. En niet alleen bij grote uit-voeringsorganisaties zoals de Belastingdienst en de Kamer van Koophandel. Anticiperen op de disrup-tive effecten van Watsonificatie geldt voor elke or-ganisatie. Het vak van jurist zal (deels) veranderen in die van data-analist. En een beleidsmedewerker kan een procesbegeleider worden van beslissingen op basis van realtime informatie.

Ook al bestaat het vak van ontwerper bij LEGO niet meer in de vorm zoals ik daar als klein manne-tje van droomde, we blijven mensen nodig hebben om de leercirkel van Watson weer te doorbreken om te zorgen dat Watson en zijn opvolgers blij-ven leren leren. Alleen zijn mensen nodig in een andere wereld. Designers gaan interveniëren bij de overheid, en beleidsadviseurs interveniëren bij LEGO.

Tekst Aik van Eemeren

Beeld Asha Narain

30

BESTE OVERHEIDSORGANISATIE

Waar zijn de slimme en goede initiatieven binnen het open-baar bestuur, die een bron zijn van professionele trots, voor een sector die niet altijd op pu-blieke waardering mag reke-nen? Met de verkiezing Beste Overheidsorganisatie van het Jaar brengen wij deze initiatie-ven voor het voetlicht.

Bij de verkiezing van de Beste Overheids-organisatie van het Jaar zijn wij op zoek naar slimme en goede initiatieven bin-

nen het openbaar bestuur. We zoeken organi-saties die effectief, betrouwbaar en deskundig te werk gaan. De beste overheidsorganisatie moet beschikken over missiegedrevenheid, openheid, leervermogen en maatschappelijke betrokkenheid. Werken bij een organisatie die over deze kwaliteiten beschikt, vormt een inspiratiebron voor de werknemers. Niet alleen floreren werknemers in zo’n organisatie, zij ha-len ook het beste uit zichzelf, wat uiteindelijk ten goede komt aan de gehele organisatie.

BESTE OVERHEIDSORGANISATIE VAN HET JAAR 2015

31

De Verkiezing Beste Overheidsorganisatie van het Jaar zoekt naar en biedt een podium aan goed pres-terende overheidsorganisaties en inspireert de amb-tenaar die zich inzet voor organisatieverbetering.

Ken jij, of werk jij bij een organisatie, die jij een lichtend voorbeeld vindt voor het openbaar bestuur in Nederland? Meld deze dan aan op

www.overheidsorganisatievanhetjaar.nl!

TOURD’OVERHEID

Het derde en laatste Etmaal van dit jaar voert ons langs vier overheidsorganisaties die gemeen hebben dat ze

zijn genomineerd geweest voor Beste Overheidsorganisatie van het Jaar: Gemeente Zaanstad, Hoogheemraadschap Hollands

Noorderkwartier, Bureau Jeugdzorg Amsterdam en Rijkswaterstaat. Het Etmaal is dus letterlijk een

roadtrip.

In onze eigen VIP-bus gaan we met elkaar in gesprek over wat de kwaliteit van een organisatie bepaalt, hoe je dat meet en hoe je als manager daar een bijdrage aan kunt

leveren. Onderweg worden colleges verzorgd over o.a. de presterende overheid. Wat bepaalt succes, wat is de rol van

het management daarin, wat is het nut van onderlinge vergelijking? Nico Versteeg, gemeentesecretaris Lelystad

is onze host tijdens dit Etmaal.

Mis dit Etmaal niet en schrijf je nu alvast in via www.gemeentesecretaris.nl of www.vom-online.nl. Bellen of mailen kan ook naar Koen Haer, projectmanager programma Ambitie,

M 06 43 44 40 03 of E koen@vom-online.nl. Monique Kortwijk, bureaumedewerker VGS staat ook tot jullie beschikking, M 06 18 42 74 81 of monique@gemeentesecretaris.nl.

Het Etmaal is een initiatief van de Vereniging voor Overheidsmanagement en Vereniging voor Gemeentesecretarissen met steun van o.a. het ministerie van BZK, IKPOB en A+O fonds Gemeenten

5 en 6 november