จรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคม

ในกระบวนการสอขาวของสอไทยในยคดจทล

Ethical use of online media and social media in news reporting of Thai newsroom in digital age

โดย

สกลศร ศรสารคาม

รายงานการวจยนไดรบทนอดหนนจากสภาการหนงสอพมพแหงชาต และ

สถาบนอศรา มลนธพฒนาสอมวลชนแหงประเทศไทย

โดยการสนบสนนจากส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

2557

(ก)

ชอเรอง : จรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาวของสอไทยในยคดจทล

ทมวจย : สกลศร ศรสารคาม

ปทพมพ : พทธศกราช 2557 สถานทพมพ : สภาการหนงสอพมพแหงชาต

แหลงทเกบรายงานวจยฉบบสมบรณ : สภาการหนงสอพมพแหงชาต

จ านวนหนางานวจย : 96 หนา ลขสทธ : สภาการหนงสอพมพแหงชาต

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

บทคดยอ การเปลยนแปลงกระบวนการสอขาวทมการใชสอสงคม ( Social Media) ในการรายงานขาวและการ

ขยายตวของเวบไซตขาว อตราการใชสอออนไลนและตดตามขาวจากสอออนไลนเพมขนอยางตอเนอง สงผลใหรปแบบของการท าขาวเปลยนแปลงไปและมผลตอการปรบบทบาทในการท างานของผสอขาวทงการท าขาวมสวนรวมกบผอาน การท าขอมลจากสอสงคมมาใช ความรวดเรวในการน าเสนอขาวผานสอออนไลน อทธพลของสอออนไลนเพมมากขนและมประเดนทางจรยธรรมในการปฏบตเกดขนใหมและเปนขอถกเถยง การทบทวนบทบาท หลกจรยธรรมกบการน ามาใชบนสอออนไลนจ าเปนตองท าเพอ จะหาแนวทางในการก าหนดกรอบจรยธรรมแนวปฏบตการใชงานทเหมาะสมกบการรายงานขาวผานสอออนไลนและสอสงคม ดงนนรายงานวจยฉบบนมงศกษาใน 2 ประเดนคอ ประเดนแรกหลกวธคดเกยวกบจรยธรรมในการใชงานสอสงคมและสอออนไลนในการรายงานขาว ประเดนทสองคอการพฒนากรอบการก ากบดแลทางวชาชพทเกยวของกบสอออนไลนและสอสงคม

จากการศกษาในงานวจยนพบวา หลกจรยธรรมทควรมการทบทวนบทบาทในการปฏบตงานขาวบนสอออนไลนและสอสงคมไดแกประเดนเรองความถกตอง ความเปนกลาง การรกษาสมดล ความโปรงใส จดยนเรองการแสดงออกทางความคด บทบาทในการคดกรองขาวสาร และการประสานสงคมไมสรางความขดแยง นอกจากนเมอวเคราะหกรอบปฏบตทมอยควบคกบการสมภาษณเชงลก พบวาการพฒนากรอบจรยธรรมหรอแนวปฏบตในการใชสอสงคมและสอออนไลนควรมการก าหนกรอบภาพกวาง ควบคกบการใหค าอธบายเชงเทคนคในการใชงานเพอตอบโจทยจรยธรรมภาพกวาง เปนคมอประกบเพอใหผปฏบตน าไปปรบใชงานไดจรง โดยการรางกรอบจรยธรรมแนวปฏบตสอสงคมและสอออนไลนควรใชกรอบในการพจาร 5 เรองคอ กรอบความรบผดชอบของคนเองตอสงคม , กรอบทางวชาชพ , กรอบขอบงคบทางกฎหมาย , กรอบการใชงานประสทธภาพของสอออนไลนและสอสงคม , กรอบเรองการตลาดและโมเดลทางธรกจขององคกร และความเกดขนจากความรวมมอระหวางองคกรขาว องคกรวชาชพ และนกขาวพลเมองภาคประชาชนเพอสรางมาตรฐานเดยวกนในการใชสอสงคมและสอออนไลนเพอการรายงานขาว

ค าส าคญ จรยธรรม, สอสงคม, โซเชยลมเดย, สอออนไลน, กรอบปฏบตทางวชาชพ

(ข)

Research topic : Ethical use of online media and social media in news reporting of Thai newsroom in digital age

Researcher : Sakulsri Srisaracam

Year of publication : 2014 Place of publication : The National Press Council of Thailand

Storage Place : The National Press Council of Thailand

Number of Pages : 80 pages Copy Rights : The National Press Council of Thailand

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Abstract Online media and social media have influenced on the change of news reporting process while

news website is expanding and become top channels of news distribution. Nature of online media that promote two-way communication between news organization and readers promote participatory journalism and the use of user-generated content. While technologists and innovators have embraced this passage into a hybrid model of news reporting, a wider debate on media ethics issues of the usage of online media and social media has been triggered among journalists and scholars. Revisiting code of ethic and some journalism issues will give a guideline to develop a proper code of conduct or ethical guideline for journalists who work on online media and social media. Thus, the research aims to study ethical issue on using social media and online media in news reporting, and ways to develop ethical code of conduct.

The study suggests that media professionals and independent news producers lack guidance and tools to respond appropriately to new ethical issues not covered by current laws and ethical codes. Profession needs more technical guideline to use online media and social media in news reporting to meet ethic standard and professional values. Some of the key questions facing the profession are: accuracy, objectivity, balance, transparency, issue of public space versus private space, gatekeeper and agenda setting role, and duty on creating better understanding in society. In order to draft affective code of conduct for social media and online media news reporting, there are 5 frames to be considered: Frame of Public Responsibility, Frame of Law and Regulations, Frame of Professional Responsibility, Nature of online media and social media, and Frame of marketing and business model. Also, the process of drafting code of conduct should be the co-operation between news organization, professional organization, reporters, editors and citizen journalists in order to set the same standard on social media and online media ethic in news reporting.

Keyword: journalism ethic, journalism values, social media, online news

(ค)

กตตกรรมประกาศ

งานวจยเรองจรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาวของสอไทยในยคดจทล เปนการศกษาเพอประมวลแนวคดเกยวกบประเดนจรยธรรมในการสอสงคมและสอออนไลนในการรายงานขาว เพอรวบรวมขอสงสยและแนวปฏบตในการใชงาน รวมถงประเดนในการพฒนากรอบจรยธรรมในการใชสอสงคมและสอออนไลน ซงงานวจยจะไมสามารถท าไดครบถวน สมบรณและใหมมมองทเปนประโยชนไดหากไมไดรบความอนเคราะหจากบรรณาธการและผสอขาวจากทง 4 องคกรทศกษา ไดแกไทยรฐ ไทยพบเอส เครอเนชน และเครอผจดการ โดยระหวางการสมภาษณใหขอมลอยางเปดเผย รอบดาน ซงลวนเปนขอมลทมประโยชนตอการศกษาประเดนจรยธรรมและมการน าเสนอตวอยางการปฏบตและการใชงานทมประโยชนจอการรวบรวมและจดประเดนคดตอในการศกษา ผวจยจงขอขอบคณทกความรวมมอ ทอนเคราะหเวลาของผใหสมภาษณเพอใหขอมลจากองคกรและการปฏบตงานจรง ตลอดจนอ านวยความสะดวกในการเกบขอมลตางๆ การวจย

ผวจยขอ ขอบคณสภาการหนงสอพมพแหงชาต สถาบนอศรา มลนธพฒนาสอมวลชนแหงประเทศไทย และ ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)ทเลงเหนความส าคญของ ศกษาเกยวกบจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคมเพอเปนแนวทางในการพฒนาแนวทางปฏบตการในการใชงานเพอใหใชสอทงสองไดอยางมประสทธภาพ อนจะเปนการยกระดบการรายงานขาว

นอกจากนผวจยขอขอบคณรนพ เพอนพองในวงการสอและวชาการทชวยเหลอเรองการใหขอมล การตดตอแหลงสมภาษณ ตลอดจนก าลงใจและการสนบสนนชวยเผยแพรใหความรจากวจยนกระจายใน วงกวางผานชองทางตางๆ

สกลศร ศรสารคาม

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญ (1) สารบญตาราง (2) สารบญแผนภาพ (3) บทท 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1 วตถประสงคของการวจย 8 ขอบเขตของการวจย 8 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 9

นยามศพท 9 บทท 2 แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ 10 บทท 3 ระเบยบวธวจย 30 ประชากรและกลมตวอยาง 31 เครองมอทใชในการวจย 34 การเกบรวบรวมขอมล 38 การวเคราะหขอมล 39 บทท 4 ผลการวจยและการวเคราะหขอมล 41 บทท 5 สรป อภปราย และขอเสนอแนะ 75 สรปผลการวจย 76 อภปรายผล 87 บรรณานกรม 93 ประวตผวจย 96

สารบญตาราง

หนา

ตารางท1 แสดงรายชอผใหสมภาษณในการวจย 33

ตารางท 2 สรปประเดนของแนวปฏบตจรยธรรมสอสงคมออนไลนขององคกรวชาชพสอ 62

ตารางท 3 สรปประเดนแนวปฏบตจรยธรรมการใชสอสงคมและสอออนไลนขององคกรสอ 65-66

ตารางท 4 แสดงเปรยบเทยบประเดนทางจรยธรรมระหวางผปฏบตงานกบกรอบจรยธรรมทมอย 81-82

ตารางท 5 ตารางสรปแนวปฏบตการรกษาความถกตองในการใชสอสงคมและรายงานขาวเวบไซต 85-86

สารบญแผนภาพ

หนา

แผนภาพท 1 แสดงกระบวนการสอขาวทใชสอสงคม 14

แผนภาพท 2 แสดงกรอบการก าหนดแนวปฏบตทางจรยธรรมสอออนไลนและสอสงคม 88

แผนภาพท 3 แสดงโครงสรางองคประกอบกรอบแนวปฏบตการใชสอสงคม-การรายงานขาวเวบไซต 91

1

บทท 1

บทน า

ทมาและความส าคญของปญหา

ในยคดจทล สอทมบทบาทตอการปรบตวขององคกรขาวทวโลกคออนเตอรเนตและสอสงคม (Social Media) เนองจากผรบสารบรโภคสอผานสอออนไลนและสอสงคมเพมมากขน ประเทศในอาเซยนมการปรบตวเขาสยคดจทลเชนเดยวกน โดยอตราการใชสอออนไลนและการใหความส าคญกบสอออนไลนเพมขนอยางตอเนอง จากผลการวจยเรอง 1Southeast Asian Media: Patterns of Production and Consumption ทส ารวจประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต 10 ประเทศ พบวา สอออนไลนก าลงเตบโตในประเทศในภมภาคนเปนชองทางส าคญในการรบขาวสาร และแสดงความคดเหน อนเตอรเนตก าลงกลายเปนโมเดลทางธรกจรปแบบใหมของสอในภมภาคทผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงของภมทศนสอในแตละประเทศในภมภาค ในประเทศไทยมอตราการใชสอสงคมออนไลนของผสอขาวและองคกรขาวเตบโตอยางตอเนอง เชนเดยวกบในสวนของเวบไซตขาวกไดรบความนยมในการตดตามขาวสารเพมมากขน เนองจากความรวดเรวของขาว ตอบสนองกบไลฟสไตลของผอานในยคปจจบนทรบขาวสารแบบเคลอนท ไมจ ากดสถานท และเวลา การพฒนาเนอหาบนเวบไซตขาวกตอบโจทยไดทงความรวดเรวและหลากหลายททนตอเหตการณ วฒนธรรมการแชรและแบงปนตอในสอสงคมออนไลนเชน เฟซบกและทวตเตอรของผอาน กยงท าใหการเผยแพรขาวจากเวบไซตและจากสอสงคมขององคกรขาวสามารถเขาถงกลมคนทหลากหลายไดหลากชองทางมากยงขน ดวยความเรวและความหลากหลายของเนอหา พนทในการแบงปนและแสดงความเหนททงสอออนไลนและสอสงคมมใหกบผอาน ท าใหความนยมในการตดตามและเชอในขาวชองทางนเพมมากขนอยางตอเนอง อยางไรกตาม สอเองกแสดงความเหนตอการรายงานขาวผานสอสงคมวา

2“ประเดนความหวงใยผลกระทบทเกดขนจากการสงขอมล ขาวสาร ขอความ ความคดความเหน ผานเครอขายสอสงคม ทท าใหเกด “ภาพเสมอนจรง” ทแยกไมออกระหวางความจรงกบความเทจ การทผสงสารซงจะเปนใครกไดในสงคมน สามารถสงสารไปยงมวลชน 1 Wagstaff J. Southeast Asian Media: Patterns of Production and Consumption (2010). สบคนจาก http://www.opensocietyfoundations.org/sites/default/files/production-consumption-20100212.pdf 2 บทบรรณาธการคมชดลกออนไลน . จรยธรรมสอสงคม. วนพธท 30 มถนายน 2553 สบคนจาก http://www.komchadluek.net/detail/20100630/64680/จรยธรรมสอสงคม.html

2

ไดดวยความรวดเรวในฉบพลนทนท ในขณะทผรบสารกอาจขาดความร ความเขาใจในเรองราว หรอประเดนทกลาวถง แลวเชอหรอสงตอขอความนนไปยงบคคลอนๆ โดยขาดจตส านกความรบผดชอบ กนบเปนอนตรายไมนอยไปกวาโอกาสของผคนทจะเขาถงขอมลขาวสาร หรอท าใหโฉมหนาของการรายงานขาวเปลยนไป”

นอกจากนประเดนเรองของ สอ "ตวจรง" และ "ตวปลอม" เขาไปใชเครองมอทวา สอสารขอมลไปยงสาธารณะกนมากขน ขาวลอ ขาวปลอย ขาวทสรางความเสยหาย ใหเกดขนตอการรบขอมลขาวสารและความนาเชอถอของขอมล และบางกรณลกลามเปนกระแสทผดในสงคม ซงการแพรกระจายของขอมลบดเบอนทรวดเรวนเปนปญหาส าคญทองคกรดานวชาชพสอใหความส าคญจนตองมการรางกรอบจรยธรรมเปนแนวทางปฏบตในการรายงานขาวผานสอสงคมและสอออนไลนดวย 3อยางไรกตามการก ากบดแลขององคกรวชาชพเปนในลกษณะทสมาชกสมครใจในการปฏบตตามแนวทางทก าหนด ดงนนการดแลเรองจรยธรรมกมขอจ ากดอยเชนกน

เทคโนโลยสอออนไลนและสอสงคมท าใหเกดการเปลยนแปลงในกระบวนขาวทชดเจนหลายประเดน ทส าคญคอบทบาทในกระบวนการสอขาวทเปลยนจากการสอสารทางเดยว เปนการสอสารแบบสองทางมากขน การตดสนใจและก าหนดประเดนขาวไมไดอยทกองบรรณาธการหรอองคกรสอเพยงอยางเดยว เพราะพลเมอง ภาคประชาชน ผรบสารมบทบาทในการก าหนดทศทางของขาวและประเดนของสงคมเพมมากขน ดงทเหนหลายกรณวาองคกรสอหยบกระแสและประเดนทคนบนโลกออนไลนใหความสนใจมาตอยอดประเดนเปนขาวบนสอกระแสหลก นอกจากนนพฤตกรรมการรบสารทเปลยนไป การเลอกในสงทสนใจ การมชองทางในการรบขาวสารทเพมขน ท าใหสอตองปรบตวสการเปน คอนเวอรเจนต (convergent) และพยายามตอบสนองการเขาถงขาวสารในทก แพลตฟอรม (platform) ขณะเดยวกนการปฏสมพนธทท าไดอยางรวดเรวและงายผานสอออนไลนและสอสงคมท าใหเกดกระบวนการรวมมอกนระหวางสอกบผรบสารในกระบวนการสอขาวมากขนในหลายรปแบบ เชนการระดมขอมล การใชขอมลขาวจากสอสงคม การมชมชนออนไลนชวยตรวจสอบและใหขอมลขาว เปนตน จากการเปลยนแปลงของกระบวนการสอขาวและการพฒนาของเทคโนโลยทน ามาใช ผลทเกดขนในเชงขอกงวลดานจรยธรรมการสอขาวผานสอออนไลนและสอสงคมเปนประเดนในการหารอและศกษาของทงวชาการและวชาชพดานสออยางตอเนองเพอใหเกดการปรบตวทเหมาะสม

3 สอไทยกบการแขงขน : จรยธรรมและความรบผดชอบ. 26 เมษายน 2555 สบคนจาก http://www.thaibja.org/thaibja/index.php?option=com_content&view=article&id=1564%3A2012-04-26-10-36-27&catid=64%3A--2555&Itemid=92&lang=en

3

ประเดนส าคญตามกรอบจรยธรรมทนกวชาการมองวาตองมการตรวจสอบในรายละเอยดและปรบแนวทางจรยธรรมในการปฏบตใหเหมาะสมกบลกษณะของสอออนไลนและสอสงคม ประกอบดวยประเดนส าคญคอ ประเดนการรกษามาตรฐานความนาเชอถอของการรายรายงานขาวทามกลางขอมลทไหลอยในวงจรขาวจ านวนมาก ประกอบดวยขอความทเปนความเหน ขอมลทตรวจสอบไดและยงตรวจสอบไมได ตลอดจนขาวลอ ผสอขาวและองคกรสอจะท าอยางไรในการรกษาความนาเชอถอในการใชขอมลและการรายงานขอมลผานสอออนไลนและสอสงคม ประเดนในเรองการตอบสนองความตองการของผอานทเลอกในสงเฉพาะความสนใจ การดงดดความสนใจของผอาน/ผชมขาว และแรงกดดนทางธรกจทสอตองหารายไดเพออยรอด น าไปสแรงกดดนในการตดสนใจระหวางการน าเสนอขาวทรกษามาตรฐานของจรรยาบรรณาสอกบเรองราวทเปนกระแส มอารมณความรสก หรอ “ดรามา” รวมถงประเดนในเรองการใชขอมลจากสอออนไลนและสอสงคมทมอยทวไปกบหลกของลขสทธ และสทธสวนบคคลในการน าขอมลมาใชเผยแพรตอสาธารณะ และทส าคญคอทามกลางการน าเสนอขอมลแบบขามสอ /หลากสอนน การรกษาคณคาขาว และความนาเชอถอของขอมลขาว องคกรสอและผสอขาวท าอยางไร

จากประเดนขางตน ทามกลางความส าคญและความนยมสอออนไลนประเภทเวบไซตและสอสงคมออนไลน (Social Media) ทเพมมาขนในกระบวนการสอขาวขององคกรสอในประเทศไทยและตางประเทศ กยงคงมขอถกเถยงกนในประเดนดานจรยธรรมการใชงาน กรอบการปฏบตในการใชงาน 4จากการเสวนา งานในหวขอ “จรยธรรมสอกบการ ใช Social Media จดโดยชมรมผสอขาวสารเทคโนโลยสารเทศ (2553) นกวชาการและนกวชาชพดานสอใหความเหนตอขอจรยธรรมในการใชสอสงคมออนไลน (Social Media) 4 ประเดนไดแก

ความโปรงใสของการ “ใหขอมล” กบ “เรองสวนตวและความคดเหน” ตลอดจนการแสดงจดยนตอประเดนของผสอขาวกบจดยนขององคกร

ความรบผดชอบตอขอมลทสงผานออกไปควรเปนขององคกรหรอผสอขาว

กรอบความรบผดชอบตอภาวะการสอสารท “รวดเรวและสอสารสองทาง” กบ “การรกษาความถกตองในการรายงานขาว

ขอบเขตของการน าขอมลมาใช การแบงปนขอมลกบการละเมดขอมล (Fair Use)

4 อศนา พรวศน. 2553. เกบตกงานจบน าชา 1/2553 ของชมรมผสอขาวสารเทคโนโลยสารเทศ ( ITPC; Information Technology Press Club) ในหวขอ “จรยธรรมสอกบการ ใช Social Media” (ออนไลน). แหลงทมา http://lekasina.wordpress.com/2010/05/18/เกบตกงานจบน าชา-12553-ของช/. สบคนเมอ 22 พฤศจกายน 2556

4

ในขณะทสอตางประเทศกมการสรปประเดนทางจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคมในการรายงานขาวไว 54 ประเดนคอ

ความถกตองทตองมากอนความรวดเรว (Accuracy VS Speed) เนองจากสอสงคม (Social Media) มทงเรองทเปนขาวดวน (breaking news) และขาวหลอก ขาวลอทอาจแฝงมาไดงาย ซงอาจท าใหเกดรายงานขาวเกดความผดพลาด และสงผลกระทบในวงกวาง ดงนน จรยธรรมในเรองของการตรวจสอบความถกตอง ตรวจสอบขอเทจจรงเปนสงทยงจ าเปนในการท าขาว และตองเขาถงประเดนและขอมลใหไดอยางรวดเรวเพอตอบสนองความตองการในเรองความเรวไปพรอมๆ กนดวย อยางไรกตามความถกตองตองมากอนความเรวเสมอ

ความโปรงใส (transparency) เปนประเดนแนวปฏบตในการท าขาวทส าคญมากเพอรกษาความถกตองและความนาเชอถอขององคกร โดยเฉพาะในการรายงานสดผานสอออนไลนและสอสงคม เชน liveblog, live coverage, live tweet เปนตน บนสอเหลานการอางอง และการลงคกลบไปทตนตอของขอมลเปนเรองส าคญทผสอขาวควรท าเพอแสดงถงความโปรงใสของขอมลทน าเสนอ

การเพมคณคาใหขาวทน าเสนอ (Adding Value) ในมตของจรยธรรมในการใชสออนไลนและสอสงคม การเพมคณคาใหกบเรองราวดวยขอมลทรอบดาน การใหพนทในการถกเถยง แลกเปลยนจากทกฝายอยางครบถวน เปนสงทควรท าบนสอดงกลาวมากกวาแคการท าซ าขอมลจากสอหนงไปอกสอหนงโดยไมใหขอมลทแตกตางเพมเตม

การแกไขขอผดพลาดใหถกตอง (Correction) ในการน าเสนอขอมลผานสอออนไลนและสอสงคม ความรวดเรวท าใหเกดความผดพลาดได เชน กรณการสะกดผด ขอมลทไมนงเปลยนแปลง เมอรายงานไปแลว ท าใหเกดความผดพลาดกเปนได ดงนน การแกไขขอผด และแจงใหผตดตามทราบใหชดเจนวามขอผดพลาดและไดแกไขแลวเปนแนวทางปฏบตทผสอขาวตองยดถอเพอรกษาจรยธรรมในการรายงานขอมลใหถกตอง

การจดการความขดแยงและขอถกเถยงทเกดจากขอเขยน /ขาวทน าเสนอ ( Dealing with trolls) การปฏสมพนธทเกดขนไดบนสอออนไลนและสอสงคมท าใหมการคอมเมนต แสดงความเหน และน าไปสการถกเถยงกนในเรองทมความเหนแตกตางได ผสอขาวและกองบรรณาธการตองมหลกในการจดการกบความเหนตางทเกดขนจากสงทรายงานขาวไป หรอถามการโจมตโดยตรงตอผสอขาวตอประเดนหรอขอขาวทน าเสนอผานสอออนไลนและสอสงคม ผสอขาวตองมวธการในการจดการปญหาเพอ

5 Alastair Reid. 2556. Five online standards and ethics pointers for journalists (ออนไลน). แหลงทมา http://www.journalism.co.uk/news/five-online-standards-and-ethics-pointers-for-journalists/s2/a552745/. สบคนเมอ 20 พฤศจกายน 2556

5

ลดความขดแยงนนแตยงรกษามาตรฐานการรายงานขอเทจจรงได โดยไมปลอยใหคนบนโลกออนไลนมามอทธพลเหนอการน าเสนอขอมลขอเทจจรงของผสอขาว

นอกจากน สอออนไลนและสอสงคมท าใหเกดรปแบบของการสอขาวแบบใหมคอ การมสวนรวมของผอานในกระบวนการสอขาว การสอสารทเปนสองทาง มการโตตอบ แสดงความเหน ในขณะเดยวกน ผอาน และชมชนคนบนโลกออนไลนกลายเปนแหลงขาวและทมาของขอมลใหมๆ ของผสอขาวในยคดจทล 6Janine Gibson ของหนงสอพมพ The Guardian อธบายไววา ความสมพนธทซบซอนมากขนระหวางผสอขาวและการท างานกบเครอขายสงคมออนไลน การใชงานเครองมอสอสงคมมาเปนสวนหนงในการหาขาว รายงานขาว กระจายขาว และโปรโมตเนอหา ท าใหผสอขาวตองใชกรอบการตดสนใจในการคดกรองขาวสาร ขอมล และการตดสนใจในการน าเสนอขอมลนนทเขมขนมากขน หลกเดมในการท างานขาวในเรองการตรวจสอบขอมลยงคงตองถกน ามาใช แตมการปรบรปแบบ วธการ และเพมความเขมขนทมากขน เชนเดยวกบความเหนจาก Torin Douglas ผสอขาวสายมเดยของ BBC ทระบวา การใชขอมล ระดมขอมลจากสอสงคมนนเปนประโยชนมากส าหรบงานขาว เปนวธการทตดตามเหตการณทเกดขนอยางรวดเรวไดทนถวงท และยงชวยผสอขาวใหเขาถงแหลงขาว แหลงขอมลทไมเคยเขาถง หรอนกไมถงมากอน แตขอเสยทตองระวงกคอ การไมตรวจสอบขอมล และไมมจรยธรรมในการเขาถงและน ามาใช สามารถสรางปญหาความ ในกรณของสอไทยกมเสยงสะทอนในเรองดงกลาว โดยประเดนทส าคญดานจรยธรรมตอกรณนคอ เรองของการตรวจสอบขอมล การไดมาซงขอมลในกระบวนหาขาว ลขสทธ และสทธสวนบคคลของเจาของขอมลทผสอขาวจะน าไปใชประกอบการรายงานขาว ค าถามดานจรยธรรมตอบทบาทเรองการคดกรองขาวสารในฐานะนายทวารขาวสาร การปฏบตตามจรยธรรมเรองความนาเชอถอ (credibility) ของขาวออนไลนและเนอหาขาวในรปแบบดจทลเปนสงทนกวจยตางประเทศใหความส าคญในการศกษาการเปลยนแปลงอนเปนผลกระทบมาจากเทคโนโลย (Abdulla, Garrison, Salwen, Driscoll, & Casey, 2005 ; Garrison, 2005 ; Salwen, 2005 ; Wasserman, 2008) 7

นกวชาการยงระบดวยวาในการใชเทคโนโลยในการรวบรวมหาขอมลขาวและน าเสนอขาวไปสผรบสารทามกลางความรวดเรวอยางการใชสอออนไลนและสอสงคมนน มประโยชนในการท าใหการรายงานขาวมความสดใหม นาสนใจมากขน แตในขณะเดยวกนกเกดเหตทขอมลถกบดเบอน ไมครบถวน และลดคณภาพของการรายงานขาวทรอบดานลง (McBride, 2013)

6 Charlie Beckett. 2553. When journalists go online: ethical challenges for news and social media (ออนไลน). แหลงทมา http://blogs.lse.ac.uk/polis/2010/03/19/when-journalists-go-online-ethical-challenges-for-news-and-social-media/. สบคนเมอ 21 พฤศจกายน 2556 7 MCBRIDE, KELLY; Rosenstiel, Tom (2013-07-30). The New Ethics of Journalism: Principles for the 21st Century (Kindle Locations 88-91). SAGE Publications. Kindle Edition.

6

ดงนนในภาวะของการปรบตวของผสอขาวตอการรายงานขาวผานเทคโนโลยเหลานควรมกรอบจรยธรรมและแนวปฏบตเพอท าใหเกดการสรางสรรคในการใชเครองมอนอยางมประสทธภาพแตไมผดพลาด

ทงน จากบทความและการวเคราะหวจารณการใชงานสอออนไลนขององคกรสอ สามารถสรปไดวา ในกระบวนการสอขาว 3 ขนตอนคอ ขนตอนการหาขาว (News Gathering) ขนตอนการผลตขาวและผานการกลนกรองจากกองบรรณาธกร (News Production and Editorial Process) และขนตอนการเผยแพร (News Distribution and reporting) มประเดนดานจรยธรรมในการใชงานสามมตคอ

มตแรกคอความรวดเรวในการท าขาว ซงประเดนทางจรยธรรมและจรรยาบรรณทตองพจารณาคอเรองการรกษาความถกตอง การตรวจสอบขอมล (Verification) และการรกษามาตรฐานของการรายงานขาวทามกลางความรวดเรว และจรยธรรมในเชงของการใชเทคโนโลยในกระบวนการหาขาว (News Gathering) และการรายงานขาว (News Reporting & Distribution)

มตทสองคอการปฏสมพนธและการมสวนรวม สออนเตอรเนตและสอสงคมเปดพนทใหเกดการปฏสมพนธและความรวมมอในกระบวนการขาวรปแบบตางๆ ระหวางองคกรสอและผรบสาร หรอ สอภาคประชาชน ตงแตระดบของการใชเนอหาจากผอาน (User-generate Content) การระดมขอมลขาวจากผอาน (Crowdsourcing) และการท าขาวแบบมสวนรวม (Participatory Journalism) ในบางเหตการณทส าคญ เชน ภยพบต การประทวง การเลอกตง เปนตน ในมตน ประเดนทางจรยธรรมและจรรยาบรรณทมการศกษากนอยทวโลกคอ บทบาททปรบเปลยนในเรองของเปนนายทวารขาวสาร (Gatekeeper) การใชประโยชนจากความหลากหลายของสอ (Diversity) เปดพนทใหการมสวนรวมเพอประโยชนในการพฒนาคณภาพขาว เพอยกระดบการรายงานขาวเพอประโยชนของสาธารณะ และการเปดพนทใหมการน าเสนอขาวใหกบกลมทหลากหลายอยางเทาเทยม

มตทสามของการศกษาในงานวจยนคอสวนของกรอบปฏบตทางวชาชพซงก าหนดโดยองคกรสอและองคกรก ากบดแลดานวชาชพสอทมการก าหนดเปนแนวทางการปฏบตของสอมวลชน โดยเมอการใชงานสอออนไลนมบทบาทมากขน องคกรสอ และองคกรก ากบดแลดานวชาชพจงมการก าหนดกรอบในการใชงานสอออนไลนออกมาเปนแนวทางปฏบตใหกบผสอขาว ประเดนทยงคงเปนค าถามใหศกษาในงานวจยนคอ กรอบแนวทางปฏบตทแตละสวนก าหนดมานนครอบคลมในประเดนทเปนขอกงวลดานจรยธรรมครบถวนหรอไม กรอบดงกลาวมการบงคบใชอยางไร เมอการก ากบดแลดานวชาชพเมอสอมการปรบตวสความหลากสอ โดยเฉพาะการปรบโครงสรางในการก ากบดแลขององคกรวชาชพ การปรบปรงพฒนาแนวทางปฏบตดานจรยธรรมทสอดคลองกบสอออนไลนและสอสงคม เพอรกษามาตรฐานดาน

7

จรรยาบรรณและยกระดบประสทธภาพในการใชสอใหมในกระบวนการสอขาวเพอประโยชนของสาธารณะ

นอกจากนยงมอกประเดนในเรองของกรอบจรยธรรมดานวชาชพสอทนกวชาการตางประเทศมองวา สอใหมในโลกออนไลนและสอสงคม (Social Media) ท าใหวงจรของการสอสารในเชงขาวเปลยนไปเปนการมสวนรวมของภาคประชาชน นกขาวพลเมอง และ บลอกเกอรเขามามบทบาทในกระบวนการสอขาวเพมมากขน จากการศกษาของ WARD และ WASSERMAN (2556) ระบวา การมสวนรวมของพลเมองและเนอหาทมาจากการมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการสอขาวท าใหเรองของกรอบจรยธรรมดานการขาวนนไมใชแคเรองของผสอขาวทจะตองยดปฏบตตามเทานน แตพลเมองทมสวนในกระบวนการสอขาวกควรมสวนรวมในการก าหนดกรอบและมการปฏบตตามกรอบจรยธรรม จรรยาบรรณเชนเดยวกน โดยเฉพาะในเรองของการคดกรองขอมล จดการขาวลอ การตรวจสอบขอเทจจรงรปแบบตางๆ ตลอดจนการแสดงออกทางความเหนตอประเดนขาวจงเปนอกประเดนในการศกษาวาแนวทางในการก าหนดกรอบจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการรายงานขาวขององคกรสอและองคกรก ากบดแลทางวชาชพจะมการปรบตวตอการก าหนดทศทางทครอบคลมเรองดงกลาว รวมถงการหากรอบของแนวทางปฏบต (Best Practice) ดานจรยธรรมเพอเปนกรอบในการปฏบตและตดสนใจในการรายงานขาวสถานการณตางๆ ดวย

การศกษาวจยเรอง “ จรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาวของสอไทยในยคดจทล” ผวจยมงศกษาแนวทางการปรบตวของกรอบจรยธรรมเพอรกษามาตรฐานในกระบวนการสอขาวของกองบรรณาธการสอในประเทศไทย โดยมงเนนการศกษาเรองจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาว จรยธรรมในการเปดพนทการมสวนรวมตอผอานในกระบวนการสอขาว และการพฒนากรอบการก ากบดแลทางวชาชพทเกยวของกบสอออนไลนและสอสงคม

วตถประสงคการวจย

1. เพอศกษากรอบจรยธรรม ทศนคต และแนวคดในการใชสอสงคมและสอออนไลน การรกษามาตรฐานทางวชาชพทามกลางความเรว การตรวจสอบความถกตอง และการยกระดบการรายงานขาวเพอประโยชนของสงคม

2. เพอศกษาแนวทางปฏบตในการสรางการมสวนรวมกบผอาน การรกษามาตรฐานจรรยาบรรณทางวชาชพ บทบาทในการเปนผคดกรองขาวสาร

3. เพอศกษาการปรบตวขององคกรก ากบดแลวชาชพสอตอการก าหนดกรอบจรรยาบรรณ จรยธรรมและแนวทางปฏบตของสอในการใชสอออนไลนและสอสงคม

8

ขอบเขตของการวจย

การวจยครงนเปนการการวจยเชงคณภาพประเภทกรณศกษาเพอศกษาปรากฏการณ ทศนคต และแนวทางการก าหนดกรอบจรยธรรม การปรบเปลยนบทบาทของสอเพอรกษามาตรฐานทางวชาชพ ในยคดจทล โดยมขอบเขตการศกษาเฉพาะจรยธรรมและจรรยาบรรณในการใชสอออนไลน ไดแก เวบไซตขาว และสอสงคมไดแก ทวตเตอรและเฟซบค ของ 4 องคกรขาว ไดแก เครอเนชน เครอผจดการ ไทยรฐ และไทยพบเอส ระยะเวลาในการศกษาระหวางเดอนตลาคม – มนาคม 2557

ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย

1. ทศทางการปรบตวและกรอบจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคมของสอในไทย

2. แนวทาง โมเดล รปแบบในการพฒนากรอบจรยธรรมในการก ากบดแลขององคกรวชาชพสอตอการใชสอออนไลนและสอสงคมของประเทศในไทย

3. ผสอขาว บรรณาธการ และองคกรสอสามารถน าแนวทางกรอบจรยธรรมไปปรบใชกบองคกรเพอรกษามาตรฐานทางวชาชพ และยกระดบคณภาพการรายงานขาวผานสอออนไลนและสอสงคม ทเปนประโยชนตอสงคมยงขน

9

นยามศพทเฉพาะ

1. หลกจรยธรรม (Ethic) คอระบบของการก าหนดบรรทดฐาน แนวทางปฏบตเพอเปนกรอบในการปฏบตของคนกลมใดกลมหนง อาท หลกจรยธรรมในการประกอบอาชพอาชพใดอาชพหนง ในทางทฤษฎหลกจรยธรรมยงแบงเปน จรยธรรมแบบปด (closed ethic) และ จรยธรรมแบบเปด (opened ethic) ซงดทกระบวนการในการมสวนรวมในการหารอเกยวกบกรอบของจรยธรรมและการควบคมน ามาใช ส าหรบ จรยธรรมแบบปด คอรปแบบของหลกจรยธรรมซงจดท าขนมากลมเฉพาะ มคนมสวนรวมในการก าหนดทศทางและใชกรอบจรยธรรมนนจ ากดกลม อยางเชนกรอบจรรยาบรรณของสอมวลชน ทเปนเรองของกลมสอก าหนดและบงคบใชกนเอง โดยพลเมองไมมสวนรวมในการหารอเพอปรบปรงกรอบหรอทศทางของจรรยาบรรณสอ แตถาเปน จรยธรรมแบบเปด คอกรอบทไมไดก าหนดไวใชส าหรบสอเทานน แตเปดกวางใหพลเมองทใชสอในเชงขาว เชน นกขาวพลเมอง บลอกเกอร สามารถมสวนรวมในการหารอ ก าหนดกรอบ และปรบเปลยนกรอบจรยธรรมใหเหมาะสม และปฏบตตามกรอบดงกลาวเชนเดยวกบทสออาชพยดปฏบต

2. วธปฏบตทเปนเลศ (Best Practice) ในการวจยนมงหาแนวทางวธปฏบตทเปนเลศในการรกษาจรยธรรมของการสอขาว หมายถงกรอบการคดและปฏบตในการท าขาวทตอบสนองโจทยการรกษาจรยธรรมและจรรยาบรรณของสอ ในวจยนหมายถงกรอบคดและปฏบตในการรายงานขาวผานเวบไซตขาว ทวตเตอร และเฟซบกเทานน

10

บทท 2

แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

งานวจยเรอง “จรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาวของสอไทยในยคดจทล” ผวจยมงศกษาเพอหาค าตอบเรองกรอบจรยธรรมและหลกจรรยาบรรณอนจะเปนแนวทางปฏบตทดในการใชสอออนไลนประเทศเวบไซตขาวและสอสงคมไดแกทวตเตอรและเฟซบกในกระบวนการรายงานขาว ในการศกษาประเดนดงกลาวมแนวคดและทฤษฏทจะน ามาใชอธบายบรบทของการศกษาเรมจากทฤษฏและแนวคดเกยวกบสอออนไลนและสอสงคมตอการเปลยนแปลงกระบวนการสอขาวในยคดจทล แนวคดนเปนการใหบรบทขอมลเกยวกบลกษณะเฉพาะของสอทงสองประเภททมผลตอการปฏบตงานและการตดสนใจทางจรยธรรมการประกอบวชาชพในประเดนใหมๆ ในขณะเดยวกนความเปลยนแปลงในกระบวนการสอขาวทมการใชสอทงสองประเภทนนยงตองทบทวนบทบาทหนาท ตลอดจนประเดนทางจรรยาบรรณเพอใหเกดความเหมาะสมตอการรายงานขาวในยคดจทล

การเขาใจบรบทในเรองลกษณะของสอสองประเภทและการใชงานในการบวนการสอขาวทมลกษณะของการสอสารสองทาง มปฏสมพนธ ตอบสนองความรวดเรวและการมสวนรวมของผอานและนกขาวพลเมองทเพมขน น าไปสการศกษาทบทวนวรรณกรรมในแนวคดกลมตอไปคอ แนวคดเกยวกบการปฏวตกรอบจรยธรรมและจรรยาบรรณของสอในยคดจทล ซงมปจจยของการเปลยนแปลงจากการเตบโตของสออนเตอรเนต การเคลอนยายของกลมผอานสสอออนไลน และลกษณะของสอทปรบเปลยนองคกรเปนสอคอนเวอรเจนตและวฒนธรรมการน าเสนอขาวแบบขาม แพลตฟอรม การศกษาแนวคดเรองการปฏวตจรยธรรมนจะใหกรอบปจจยของการปรบเปลยน เพมเตมประเดนทางจรยธรรมและการพฒนากรอบแนวทางปฏบตของสอและค าถามดานจรยธรรมทควรมการถกเถยงเพอน าไปสขอสรปกอนสรางกรอบปฏบตทเหมาะสม

นอกจากนนผวจยจะศกษาและทบทวนวรรณกรรมเกยวกบกรอบจรยธรรม แนวทางปฏบตในการใชสอสงคมและสอออนไลนในประเทศตางๆ เพอเปนแนวทางตอการพฒนาประเดนในการเกบขอมลในการวจยเพอหากรอบทเปนจดเชอมโยงและชองวาง ทควรศกษาในบรบทของสอไทย เพอใหการศกษาในงานวจยนมความครอบคลมทจะสามารถอธบายการพฒนากรอบจรยธรรมและแนวทางปฏบตในการใชงานสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาว

ดงนน แนวคดและทฤษฏทเกยวของในการศกษาของงานวจยเรอง “จรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาวของสอไทยในยคดจทล” ประกอบดวย

11

1. แนวคดเกยวกบสอออนไลนและสอสงคม และการใชงานในกระบวนการสอขาวในยคดจทล

2. แนวคดเรองการปฏวตหลกจรยธรรมสอในยคดจทล ( Revolution in Digital Ethic)

3. กรณศกษา กรอบจรยธรรม ( Ethic) แนวทางปฏบต ( Code of Conduct) และหลกปฏบตทเปนเลศ ( Best Practice) ในการใชสอเวบไซตและสอสงคมในกระบวนการสอขาว

1. แนวคดเกยวกบสอออนไลนและสอสงคม และการใชงานในกระบวนการสอขาวในยคดจทล

เทคโนโลยอนเตอรเนตท าใหเกดลกษณะของการท าขาวในรปแบบออนไลนซงเรยกวา Online Journalism การท างานของผสอขาวออนไลน หรอผสอขาวทตองบรณาการเทคโนโลยสอออนไลนเขากบกระบวนการท าขาว มลกษณะการท างานเฉพาะทเพมขนจากสอดงเดม Deuze (2003) อธบายวาผสอขาวทใชสอออนไลนตองเลอกตดสนใจการใชสอทแตกตางใหเหมาะสมกบเนอหาทจะน าเสนอ (multimediality) ตองค านงถงชองทางเครองมอทจะท าใหมการโตตอบกบ ผรบสารและมเครองมอใหผรบสารสามารถเลอกรบขาวสารในรปแบบทตองการได (interactivity) และตองค านงถงการเชอมโยงขอมลขาวไปสประเดนหรอฐานขอมลอนๆ ผาน Hyperlink (hypertextuality)

Skoler (2009) บอกวาสอสงคมเปนเรองของการแบงบน การรบฟงและตอบโตกบผอน ซงการแบงปนขอมลนท าใหมการแลกเปลยนประสบการณ ความร และการรบฟงความเหนของผอน การท าขาวแบบเกามกใหความส าคญกบผเชยวชาญและนกวเคราะหเปนสวนใหญ โดยมองขามการแลกเปลยนขอมล การสรา งความสมพนธ และการรวบรวมความรจากแหลงขาวทหลากหลาย แตกตางทมาจากประสบการณโดยตรงไป การม สอสงคม มาเกยวของกบกระบวนการสอขาว Skoler มองวา สอสงคมไมใชวารสารศาสตร ถงแมบางครงจะมขาวดวนออกมาจากเครอขาย สอสงคม กตาม แตถามองเนอหาบน สอสงคม แลวยงใหความไววางใจกบสอกระแสหลกในเรองของคณคาขาวและความนาเชอถออย สอสงคมจงไมใชเปนรปแบบของวารสารศาสตรแบบใหม แตเปนเครองมอหรอชองทางทน าเสนอวฒนธรรมการสอสารแบบใหมทท าใหองคกรขาวตองปรบตวโดยคดถงการสรางความสมพนธและการสรางคณคาทเพมขนในกระบวนการสอขาว

Newman (2009) อธบายไววา สอสงคมเปนพลงของการสอสารแบบเครอขายทท าใหคนสามารถแสดงความเหนสงขอมลไดอยางอสระและกาวขามขอจ ากดของสอแบบดงเดม จากการศกษาของ Alejandro (2010) ในงานวจยเรอง Journalism in the age of social

12

media เปนการท าแบบส ารวจและสมภาษณความเหนจากผสอขาวและบรรณาธการขาวของส านกขาวทมการปรบตวในการใช สอสงคม ในกระบวนการสอขาว ไดขอสรปในประเดนทนาสนใจดงน

- บรรณาธการขาวเหนวาสอสงคมชวยขยายฐานกลมผอานและใหสอเขาถงกลมผรบสาร (reach) ไดมากขน จงใชไดดมากในบทบาทของการใชเผยแพรขาว (distribution)

- ขอกงวลตอการใชสอสงคมคอเรองของความถกตอง ความนาเชอถอ และการตรวจสอบขอมล

- สอสงคม ท าใหบทบาทของบคคลทเกยวของกบงานขาวเชน ผสอขาว บรรณาธการ ชางภาพ ฯลฯ ไมไดมการแยกหนาทเฉพาะ แตกลายเปนทกต าแหนงสามารถท างานไดทกหนาทพรอมๆ กนในตวคนๆ เดยว

นอกจากน การสอขาวผานสออนเตอรเนตโดยเฉพาะสอสงคม (Social Media) ซงมลกษณะของการสรางเครอขาย แบงปนขอมล และทกคนสามารถสรางขอมลขาวสาร แบงปนกบผอนผานเครอขายดงกลาวได ท าใหลกษณะของงานดานขาวเปลยนจากการเปนผสงสารเพยงอยางเดยว กลายเปนลกษณะของการมสวนรวมหรอเรยกวา Participatory Journalism โดย Nip (2006) อธบายลกษณะของการสอสารมวลชนแบบมสวนรวม (Participatory Journalism) ไววา เปนกระบวนการท าขาวทใหผรบสารมบทบาทในกระบวนการรวบรวมขอมล (news gathering) และมสวนรวมมอกบนกขาวอาชพในการเผยแพรขาวสารขอมลนน โดยผสงสารสามารถสรางเนอหาของตวเองไดอยางอสระ และสอหลกเปดชองทางใหสามารถเผยแพรได เชนเดยวกบ Jarvis (2006) ทใหนยามการสอสารมวลชนแบบมสวนรวมไวในอกชอวา วารสารศาสตรเครอขายหรอ Networked Journalism ซงอธบายการท างานของผสอขาวมออาชพและสมครเลนทท างานรวมกนในการแบงปนขอมล ขอเทจจรง ตงค าถามตอประเดนขาวรวมกน และแบงปนมมมองทแตกตางหลากหลายเพอใหไดมาซงเรองจรงทหลากมม

จะเหนไดวา บทบาทของ Participatory Journalism มบทบาททชดเจนมากขนในงานดานขาวสาร และลกษณะของกระบวนการท าขาวมแนวโนมทจะเปนการท าขาวโดยเกดความรวมมอระหวาง ผสอขาว มออาชพและประชาชนทวไปมากขน เพราะการมเทคโนโลยอนเตอรเนตและชองทางสอออนไลนรปแบบตางๆ โดยเฉพาะสอสงคม (Social Media) ทมลกษณะเฉพาะเรองการสรางเครอขายและแบงปนขอมลบนเครอขาย ท าใหนกวชาการดานสอสารมองวาการเขามามบทบาทของสอออนไลนจ าพวกสอสงคม (Social Media) ท าใหเกดการเปลยนแปลงกระบวนทศน (Paradigm Shift) ของงานดานการสอขาวในหลายมม ดงนน

13

ในการศกษาจ าเปนตองเขาใจเรองธรรมชาตของสอออนไลน และการเขามามบทบาทในเรองของขาวออนไลนตอการเปลยนแปลงของวารสารศาสตรแบบดงเดม (Traditional Journalism) ดวย

8Briggs (2007) อธบายการรายงานขาวยค 2.0 วาเปนการรายงานขาวทท าอยางตอเนองตลอดกระบวนการท าขาว ไมใชรอใหท ารายงานเสรจแลวคอยเผยแพร การรายงานขาวระหวางขนตอนกระบวนการท าขาวท าใหเกดการแลกเปลยนขอมลระหวางผสอขาวและคนอานและเปดโอกาสใหผอานสามารถมสวนรวมชวยเหลอในกระบวนการสอขาวได เรยกโมเดลการรายงานขาวนวา Distributed, collaborative or open-source reporting โดยเมอมเหตการณเกดขน ผสอขาวจะรายงานและเปดโอกาสใหผอานสงขอมลตางๆ เขามาเพอประมวล ตอยอดประเดน และใชเปนขอมลสวนหนงของการเจาะขาวและน ามารายงาน สามารถใชไดทงการหาขอมล การหาแหลงขาว และการตรวจสอบขอเทจจรง รปแบบการท าขาวอกอยางหนงทเกดขนจากระบบการมเครอขายทเชอมโยงกนดวยสอออนไลนและสอสงคมคอ Crowdsourcing หมายถงกระบวนการรวมรวบขอมล ความรจากมอสมครเลนทวโลกเพอหาทางออกเกยวกบปญหาหรอประเดนใดประเดนหนง ในแงของงาน วารสารศาสตร การท า crowdsourcing (Rubel,2006; Miel & Faris, 2008) คอการใชเทคนคหลายๆแบบในการดงผทมขอมลจ านวนมากจากทกระดบ ทกกลม ทกทมาอาสาชวยกนใหขอมลเกยวกบประเดนใดประเดนหนง เพอชวยในกระบวนขาวทซบซอนมากขน โดยการใชพลงจากเครอขายท าใหการท าขาวมคณภาพ

จากการศกษาในงานวจยเรอง สอสงคม ( Social Media) กบการเปลยนแปลงกระบวนการสอขาว (2554) ซงเปนการศกษาการใชสอสงคมของผสอขาวในประเทศไทยกบการปรบเปลยนของกระบวนการสอขาว โดยไดขอสรปเปนโมเดลในการใชสอสงคมในกระบวนการสอขาวของผสอขาวในประเทศไทย ดงน

8 Briggs, Mark,(2007). "Journalism 2.0: How to Survive and Thrive". Open Access

Textbooks. Book 2. http://scholarcommons.usf.edu/oa_textbooks/2

14

แผนภาพท 1 แสดงกระบวนการสอขาวทใชสอสงคม

จากแผนภมนจะเหนวาสอสงคมถกน ามาใชงานในสวนของกระบวนการรวบรวมและ

หาขาว (Newsgathering) โดยผสอขาวตองท าหนาทเปนนายทวารขาวสารดวยตวเองเพอน าเสนอขอมลบางสวนโดยไมผานกองบรรณาธการ จากนนสอสงคมจะถกน ามาใชอกครงในกระบวนการเผยแพรขาวสาร (News Distribution) ซงสามารถน าเสนอขอมลไดทงในมตความเรวและลกหากเลอกใชสอสงคมใหถกประเภท อยางไรกตามสวนใหญการใชสอสงคมของผสอขาวในประเทศไทยยงเนนในมตของความเรวคอน าเสนอเรองใหทนตอเหตการณทเกดขนมากวาใชในเชงลกหรอการอธบายความใหบรบททรอบดานของเรองราว นอกจากนนสอสงคมยงมบทบาทเปนตวเชอมระหวางผสอขาวและกองบรรณาธการขาวใหสามารถปฏสมพนธกนไดตลอดกระบวนการสอขาว เกดความรวมมอรปแบบใหมๆ ในการท าขาว เชน การหาขาวรวมกน การหาประเดนหรอน าขอมลจากผรบสารมาใชในกระบวนการสอขาว สงเหลานท าใหบทบาทในการท างานขาวและจรยธรรมการท าขาวถกตงค าถามถงสงทตองปรบตวใหทนกบกระบวนการสอขาวทเปลยนไป ซงในการศกษาวจยในงานวจยนจะมงหาค าตอบเกยวกบประเดนทางจรยธรรมในการรายงานขาวบนกระบวนการสอขาวรปแบบใหมน

15

2. แนวคดเรองการปฏวตหลกจรยธรรมสอในยคดจทล (Revolution in Digital Ethic)

จากลกษณะของสอออนไลนและสอสงคมทถกน ามาใชในกระบวนการสอขาว ท าใหเกดการปรบตวของหลกจรยธรรมของสอ ซงนกวชาการเรยกปรากฎการณทสอตองวเคราะหกรอบจรยธรรมและหาแนวทางในการปรบใหเหมาะกบโลกดจทลใหมนวา 9“การปฏวตทางจรยธรรม” (Revolution in ethic) โดยสออนเตอรเนตม 3 ปจจยส าคญทท าตองมการปฏวตจรยธรรมสอคอ

1. สออนเตอรเนตท าใหเกดรปแบบการท าขาวทเนนการปฏสมพนธและความรวดเรวทนตอเหตการณมากยงขน

2. สออนเตอรเนตท าใหพนทขาวทเคยเปนพนทของผสอขาวเทานน ถกแบงปนใหกบคนบนทวตเตอร บลอกเกอร นกขาวพลเมอง และประชาชนทวไปบนสอสงคม (Social Media) ทมขอมลและตองการน าเสนอขอมลในเชงขาว ขาวหรอขอมลขาวกลายเปนมาจากทกทศทกทาง

3. การพฒนาของเทคโนโลยการสอสารและสออนเตอรเนต มผลตอมตเชงเศรษฐกจขององคกรสอ ทท าใหองคกรขาว และผสอขาวบนสอดงเดมตองดนรนเพออยรอดเมอคนอานยายไปสการรบขอมลขาวสารบนโลกออนไลนเพมมากขนเรอยๆ

4. กระบวนการสอขาวเปลยนไปสการท าขาวแบบสอผสม (mix news media) ซงหมายถงการทนกขาวอาชพและนกขาวพลเมองท างานในการรายงานขาวรวมกนผานสอทหลากแพลตฟอรม

จาก 3 ปจจยขางตนนกวชาการจงตงค าถามตอการปฏวตทางจรยธรรมสอวา กรอบจรยธรรมควรมการปรบเปลยนหรอไมและอยางไรเพอใหเหมาะสมกบลกษณะของสอดานขาวทตองมความรวดเรวทนตอเหตการณ (immediate) มปฏสมพนธ ( interactive) ใหบรการไดตลอดเวลา (always on) ซงจะเปนกรอบส าหรบทงผสอขาวอาชพ ( professional journalists) และนกขาวสมครเลน (amateurs) ในการใชสอทหลากแพลตฟอรม

ในการปฏวตของจรยธรรมสอ นกวชาการมองในเชงความแตกตางของวฒนธรรมระหวางสอดงเดมและสอออนไลนดวย โดยวฒนธรรมของสอดงเดมในเรองความถกตอง การตรวจสอบขอมลกอนตพมพเผยแพร ความสมดล ความเปนกลาง และการเปนผคดกรองขาวสาร กบวฒนธรรมของสอออนไลนซงเนนเรองของความรวดเรว การปฏสมพนธ ความโปรงใส การท างานกบนกขาวพลเมอง ประชาชนทมขอมล และการแกไขขอผดพลาดของ

9 Stephen. J.A.Ward. Digital Media Ethics. แหลงทมา http://ethics.journalism.wisc.edu/resources/digital-media-ethics/. สบคนเมอ 21 พฤศจกายน 2556

16

ขอมลทเผยแพรไปแลว วฒนธรรมสองขวน จะมการก าหนดกรอบจรยธรรมเพอการท างานบนทงสองสออยางไร ใชแนวทางรวมกน ตางกนอยางไร

Stephen J.A. Ward อธบายการเปลยนแปลงของการท าขาววา การท างานขององคกรขาวอยในรปแบบของ Layered Journalism ซงเปนรปแบบของการท าขาวทผสอขาวผลตขาวแบบมลตมเดย ผลตขาวเพอสอทหลากแพลตฟอรม และการท างานของกองบรรณาธการมความรวมมอกบนกขาวพลเมอง ลกษณะของกองบรรณาธการแบบน ท าใหเกดระดบซบซอนในกระบวนการของ กองบรรณาธการมากขน ประการแรกคอ ความหลากหลายของบรรณาธการ มทงบรรณาธการของแตละโตะขาว บรรณธการทดแลเนอหาของแตละสอ และบรรณาธการทดแลสรางชมชนขาวและคดสรรขอมลจากผอานหรอสรางความรวมมอกบนกขาวพลเมอง อกประการคอ ผลผลตของขาวทผสอขาวตองท าจะมทงสงพมพ วทยโทรทศน และออนไลน ซงกรอบจรยธรรมทเหมาะสมในยคดจทล ตองเปนกรอบทครอบคลมการใชสอทงของผสอขาวมออาชพและนกขาวพลเมอง รวมถงกรอบนนตองตอบสนองธรรมชาตของทกสอทผลตขาวออกไปเพอใหน าเสนอขาวไดอยางเหมาะสม มจรรยาบรรณดวย

สออนเตอรเนตและการเปลยนพฤตกรรมของผอานในยคดจทล ผลกดนใหองคกรขาวตองปรบตวทงเชงการปฏบตงาน การตลาด และการหารายได 10นกวชาการบางคนมองวา มผลตอการปฏบตตามหลกจรยธรรมดงเดมของการท าหนาทสอโดยเฉพาะเรองมาตราฐานของความจรง (standards of veracity) ประเดนค าถามเกยวกบการนยาม "ขอเทจจรง" บนการสอสารออนไลนวาเหมอนหรอแตกตางจากนยามทเปนมาในการสอขาวบนสอดงเดม และการตรวจสอบขอมล ขอเทจจรงยงใชแนวทางและวธคดแบบเดมไดหรอไม ประเดนนมผลกระทบมากเมอมการใชขอมลจากนกขาวพลเมองหรอผอาน ( User-generated Content -UGC) ซงเกดจากวฒนธรรมการมสวนรวมในกระบวนการสอขาว ซงพบหลายกรณทเกดความผดพลาดทางขอมล และสอกลายเปนผกระจายขาวลอหรอขอมลทผดจากการไมไดกลนกรองขอมล UGC ใหดพอ จรยธรรมในเรองการตรวจสอบขอมลกอนมการเผยแพรแขงกบความเรวบนสอออนไลนจงเปนเรองส าคญทควรมการก าหนดการปฏบตเปนแนวทางใหผสอขาวไดใชในการตดสนใจกอนโพสตขอมลตางๆ ทยงไมไดตรวจสอบ สอออนไลนผลกดนใหองคกรขาวรสกวาตองเปน "คนแรกทรายงานขอมล" นนๆ ท าใหบางครงเกดความผดพลาด ทงๆ ทหวใจของการรายงานขาวและสงทคนยงตองการจากสอคอ "ความนาเชอถอของขอมล"

10 Wasserman. Threats to Ethical Journalism in the New Media Age (keynote address delivered at a Symposium on "The Newsombudsman: Watchdog or Decoy?, 2010). แหลงทมา http://www.mediaethicsmagazine.com/index.php/browse-back-issues/132-spring-2010/3919175-threats-to-ethical-journalism-in-the-new-media-age. สบคนเมอ 24 พฤศจกายน 2556

17

นอกจากน สออนเตอรเนตเปดพนทใหเกดการปฏสมพนธ มการแสดงออกทางความคดเหนตอขาวและเรองราวตางๆ ผานการแสดงความเหน (Comment) รวมทงผอานสามารถเพมเตมขอมลตางๆ เพอแลกเปลยนความคดไดผานชองทางเวบไซตขาวและสอสงคม 11การเปดพนทแสดงออกทไมจ ากดนมขอเสยในดานของการท าใหมการแสดงออกทรนแรง ไมเหมาะสม เตมไปดวยความเกลยดชงบนโลกออนไลนดวย การจดการกบขอความแสดงความเหนทเกดขนบนพนทขาวของสอจงเปนอกหนงประเดนทางจรยธรรมทแตละสอตองวางกรอบก าหนดการใชงาน เผยแพร และปฏสมพนธกบผอานใหชดเจน

เชนเดยวกบการศกษาของ 12Hermida (2009a) อธบายไววาสอสงคมในรปแบบของ mircoblogs เชนทวตเตอรเปนผลใหการท างานดานขาวเปลยนไปจากเดม องคกรสอตองหาวธทจะใชเครองมอชองทางนในการน าเสนอขอมลทสมเหตสมผล ไดรบการตรวจสอบแลวอยางดทสดตอสาธารณะ ในขณะทรกษาไวซงจรรยาบรรณและคณคาของการท าขาว 13โดยสอสงคมท าใหมองเหนภาพของเรองราวทคอยๆ ปะตปะตอขนมาตงแตกระบวนการเกบขอมลขาว และใหบรบทในการพฒนาขาวทรอบดานขน ดงนนสงทจ าเปนเพมขนมาในกระบวนการท าขาวทใชสอสงคมคอเรอง “ความโปรงใส” (transparency) เพอรกษาไวซงความนาเชอถอขององคกรสอหรอนกขาวในการใชสอสงคมในกระบวนการสอขาว (Karlsson, 2010)

14สอสงคม สอยคดจทล และลกษณะของการท าสอแบบคอนเวอรเจนต เปนผลใหเกดการเปลยนแปลงทส าคญในการท าขาวคอ การการปฏสมพนธ (interactivity) ท าใหสาธารณะ คนทวไปสามารถคนหาขอมลตางๆ ไดดวยตวเอง พรอมๆ กบมปฏสมพนธกบองคกรขาว ท าใหคนสามารถเขาถงสอทหลากหลายประเภท หลากชองทางมากขน เปนผลใหเกดความหลากหลายทางเนอหาขอมลทไดรบ ลดบทบทของสอในการเปน “นายทวารขาวสาร” (Gatekeeper) และบทบาทในการก าหนดสงทประชาชนจะรบรผานสอในกรรบรเรองราวตางๆ

11 Janet Kolodzy (2556). Practicing Convergence Journalism: An Introduction to Cross-media Storytelling. Routledge หนา 182-183 12 HERMIDA, ALFRED (2009a) ――The Blogging BBC: journalism blogs at ―the world‖s most trusted news organization‖‖‖, Journalism Practice 3(3), pp. 117 13 ARLSSON, MICHAEL (2010) ――Rituals of Transparency: evaluating online news outlets‖ uses of transparency rituals in the United States, United Kingdom and Sweden‖‖, Journalism Studies 11(4), pp. 535-45 14 Kendyl Salcito. ONLINE JOURNALISM ETHICS: New Media Trend. แหลงทมา

http://www.journalismethics.info/online_journalism_ethics/new_media_trends.htm สบคนเมอ 24 พฤศจกายน 2556

18

เกดการพฒนารปแบบของขาวและการเลาเรองทมการใชเทคโนโลยมลดมเดยเพมขน อยางไรกตามผลเสยหรอขอควรระวงทตามมาใหการเปลยนแปลงนคอ

- ความเรวและความหลากหลายของขอมลท าใหเกดการบดเบอนขอเทจจรง เกดความลอ และความเหนทตรวจสอบไมได ซงมผลตอการลดความนาเชอถอของสอเมอมการรายงานสงผดพลาดเหลาน

- มแรงกดดนใหสอบางสอลดเพดานจรยธรรมของตวเองต าลงและหนมาเพมการท าขาวทเตมไปดวยอารมณและสสนเพอดงดดและขายขาว

- สาธารณะเรมมการตงค าถามตอประเดนการละเมดสทธสวนบคคลของคนในการเขาถงขอมล หรอน าขอมลทมอยบนออนไลนมาใชโดยสอ

- ความสบสนตอการนยาม “ใครคอนกขาว” ในเมอใครๆ กสามารถเผยแพรขอมลและรายงานเหตการณทเกดขนได

ดงนน ในประเดนจรยธรรมของสอใหม โดยเฉพาะสอสงคมและสอออนไลน สอตองตงค าถามในประเดน คณคาขาวและความนาเชอถอ มาตรฐานในการท างานตองมการปรบเปลยนไปอยางไรเมอมการใชสอดงกลาวในกระบวนการสอขาว

นอกจากน 15การศกษาวจยของนกวชาการตางประเทศหลายคนมขอสรปทคลายกนในเรองของการใชสอสงคมโดยเฉพาะทวตเตอรในกระบวนการสอขาว มความทาทายตอหลกบรรทดฐานของสอมวลชน 3 เรอง ไดแก ประการแรกความเปนกลาง การไมเลอกขาง ประการทสอง บทบาทการเปนนายทวารขาวสารผคดเลอกและเปดชองทางใหขอมลขาวสารกระจายไป และก าหนดวาระส าคญของเหตการณ และประการทสาม การไดมาซงขอมลจากแหลงขาว แหลงขอมล การตรวจสอบและความโปรงใสในทมาของขอมล

จากลกษณะของสอสงคมและสอออนไลนทสรางการปฏสมพนธและการมสวนรวมนท าใหเกดมตของการปฏสมพนธกนระหวางผท าขาวมออาชพ นกขาวสมครเลน และผรบสาร การปฏสมพนธทเปนชมชนขาวท าใหเกดการทบซอนกนในประเดนจรยธรรมการใชงาน จรยธรรมของการรายงานขาวบนสอออนไลนและสอสงคมมผทเกยวของทงผสอขาว กองบรรณาธการ และนกขาวพลเมอง ความคดเหนทหลากหลายทไหลอยในระบบขาวสารท าใหเกดค าถามตอบทบาทในการปฏบตงานภายใตกรอบจรยธรรมดงเดม

16Jan Leach (2010) ระบประเดนทางจรยธรรมทเนนเรองของ "ความนาเชอถอ" มประเดนถกเถยงในยคของการสอขาวผานสอสงคมดงน

15 : Dominic L. Lasorsa , Seth C. Lewis & Avery E. Holton (2012) NORMALIZING TWITTER, Journalism Studies, 13:1, 19-36, DOI: 10.1080/1461670X.2011.571825 16 Jan Leach. Creating Ethical Bridges From Journalism to Digital News. แหลงทมา http://www.nieman.harvard.edu/reportsitem.aspx?id=101899 สบคนเมอ 24 พฤศจกายน 2556

19

1.จรยธรรมในเรองการน าเสนอขอมลสวนตวและขององคกรผานสอสงคม การแสดงออกทางความคดมผลตอความเปนกลางหรอไม

2.เปนสงทเหมาะสมหรอไมทผสอขาวจะเผยแพรความเหนสวนตวเกยวกบแหลงขาว ประเดนในสงคมผานสอสงคมของตวเอง

3.ในสภาวะของสอทใครกไดสามารถน าเสนอขอมลผานสอออนไลน อะไรคอความถกตองในการใชงานขอมลจากผรบสาร (user-generated content) ทงประเดนขาว เรองราว รปภาพ วดโอ

4.การใหนกขาวพลเมองมสวนรวมในการน าเสนอขอมลกบองคกรขาว ท าอยางไรใหเรองราวทน าเสนอไมใชเปนการน าเสนอเรองทอคตหรอไมสมบรณ

5.การดแลควบคมขอมลทน าเสนอผานสอสงคมและเวบไซตท าอยางไร

ประเดนส าคญเรองหนงในการตงค าถามทางจรยธรรในการใชสอสงคมคอเรองความสมดลระหวาง “ความเรว” และ “ความถกตอง” ดวยความเรวของการรายงานขาวผานสอออนไลนเพอตอบสนองความตองการในการรบขาวสารอยางทนตอเหตการณของผใชสอสงคมและสอออนไลนท าใหประเดนในเรองความถกตองเปนปญหาส าคญ และหลายครงพบวาเกดความผดพลาดในการใหขอมลขาวสารเพราะความเรว ประเดนทมการศกษากนคอท าอยางไรใหสามารถรกษาความถกตองทามกลางความรวดเรวได จากการศกษาของนกคดและการแสดงความเหนผานบทความของผสอขาวและนกวชาการในตางประเทศพบวา "การตรวจสอบขอมล" เปนกระบวนการทตองใหความส าคญเพอชะลอความเรวและเพมความถกตองเทยงตรงของขอมล

อกประเดนทมการตงค าถามทางจรยธรรมตอบทบาทของสอคอเรองของบทบาทในการคดกรองขอมลขาวสารในฐานะนายทวารขาวสาร และบทบาทในการจ าล าดบประเดน (Agenda Setting) เพราะผสอขาวสามารถน าเสนอขอมลเองโดยไมผานกองบรรณาธการ ประกอบกบความเรวและจ านวนของขอมลทไหลอยในกระบวนการสอขาว มทงขอมลจรง ขอมลหลอก ขอมลทบดเบอนเพอผลประโยชน รวมถงเรองราวทมจ านวนมาก ผสอขาวจะคดเลอกจดล าดบความส าคญอยางไร ใชเกณฑใดในการตดสนใจ ลวนเปนความทาทายตอจรยธรรมในกระบวนการสอขาวทงในการหาขาวและการเผยแพรขาว

การศกษาดานวารสารศาสตรในสอดงเดม (Traditional Media) ใหความส าคญกบบทบาทการเปนนายทวารขาวสาร (Gatekeeper) ของนกขาวและกองบรรณาธการในการท าหนาทรวบรวม จดล าดบความส าคญของขอมล การจดวาระและเลอกเนอหาทจะสงใหกบผอาน

20

ไดรบร ซงสะทอนถงคณภาพและความเปนกลางขององคกรขาวดวย (Reese and Ballinger, 2001; Shoemaker, 1991) เมอมการเตบโตของคอนเทนตบนสอออนไลนซงธรรมชาตของสอประเภทนเปดพนทใหคนรบสารทเคยเปนเพยงผรบสามารถสรางเนอหาไดเอง (user-generated content) นกขาวตองปรบบทบาทของตวเองในการท าขาวโดยเฉพาะการท าหนาทนายทวารขาวสาร เพราะไมใชทกเรองจ าเปนตองผาน Gate ของนกขาวอกตอไป โดย MItchelstein & Boczkowski (2009) บอกวา นกขาวเปลยนบทบาทจากการเปน Gatekeeper สการเปน Gate Opening หรอการเปดประต เชอมโยงสอและผอานใหมสวนรวมในกระบวนการขาว ท างานรวมกนมากขน แทนทจะเปนเพยงผเลอกเนอหาเพอน าเสนอ

Singer (2006) กลาววาสออนเตอรเนตท าใหนกขาวตองยอนกลบไปมองวาตวเองเปนผควบคมก ารไหลของขาวสารอยหรอไม เชนเดยวกบ Bruns (2003, 2005) ทเสนอวาการเตบโตของขาวออนไลนและธรรมชาตของมนท าใหสงคมเปดกวางและใครกสามารถเพมเตมขอมลในโลกขาวสารได ท าใหหนาทของผสอขาวและหนวยงานดานขาวในเรอง Gatekeeping หรอ ผคดกรอกขาวสารเปลยนเปนเพยงแค Gatewatching คอองคกรขาวท าหนาทในการใชเครองมอบนอนเตอรเนตชแนะเนอหา ขอมลใหผอาน เปนการท างานในลกษณะการหาความรวมมอ และ open-source ซงกคอบทบาททเปลยนไปของผสอขาว

ทงทฤษฎเรองนายทวารขาวสารและการจดวาระขาวสารนนเปนสวนหนงทมผลตอกระบวนการตดสนใจเลอกขอมลและเผยแพรขอมลขาวสารของนกขาวและกองบรรณาธการ แตจากเดมทเคยเปนการตดสนใจของผสงสารเทานน เมอกระบวนการท าขาวรปแบบใหมใหความส าคญกบการสอสารสองทาง มการปฏสมพนธกบคนอาน ท าใหการตดสนใจคดเลอกขาวสารขอมลและจดล าดบความส าคญเพอน าเสนอนนไดรบอทธพลบางสวนจากชมชนหรอกลมผอานทเขามาแลกเปลยนขอมล จากการศกษาของ AFP (2010) ทามกลางการไหลของขาวสารทรวดเรวซงเปนผลมาจากสออนเตอรเนตและเครองมอสอสงคม แมผบรโภคขาวจะไดรบขาวสารจากหลากหลายแหลงไดอยางรวดเรว แตผบรโภคขาวยงใหความส าคญกบขาวทมาจากส านกขาวในเรองมาตรฐานดานการบรรณาธกรขาว (Editorial decision) และความนาเชอถอจากการตรวจสอบขอมลขอเทจจรง (reliability) มากกวาความเรว โดยความคาดหวงของผรบสารตอบทบาทดานการบรรณาธกรขาว (Editorial) คอการไดรบขอมล แบบรยลไทม (Real-time) คขนานกบความนาเชอถอและการวเคราะหขาวสารเชงลก (In-depth Analysis)

แนวคดเรอง การรกษาความเปนกลาง (Impartiality) กบการแสดงออกความคดเหนสวนตวของผสอขาวเปนอกประเดนทมการศกษาและมขอถกเถยง พรอมกบการหาค านยามความเปนกลางในยคโลกดจทลททกคนสามารถแสดงตวตนของตวเองไดบนพนทสวนตวทเปนสาธารณะอยางสอสงคม การเลอกรบสงทชอบ สงทตองการ (personalization) ของผอาน /ผชมทสามารถท าไดมากเพราะสอออนไลนมลกษณะของการเปนพนทในการเลอกเฉพาะสงทตวเองตองการรบขอมลขาวสาร สงผลใหสอถกกดดนใหตองเลอกท าขาวระหวางการท าใหถกใจ

21

คนกลมตางๆ หรอการรกษาความเปนกลางและสมดลของขอมล โดยเฉพาะเมอสงคมมประเดนความขดแยงและเรองการเมอง การแบงฝายความคดทชดเจนของสงคมในปจจบน ท าใหผสอขาวตองตงค าถามกบจดยนเรองความเปนกลางและโดยหลกการผสอขาวควรละเวนจากการเสนอความเหนสวนตวในประเดนดงกลาว (Kovach and Rosenstiel, 2007). ทงนนกคดหลายคนกมองวาธรรมชาตของสอออนไลนสรางความทาทายตอหลกการปฏบตเพอรกษาความเปนกลาง (Robinson, 2007;Schudson and Anderson, 2008).

นอกจากความเปนกลาง “ความโปรงใส”ของขอมลและการน าเสนอขอมลเปนสงส าคญในกระบวนการสอขาวบนสอออนไลนเนองจากขอมลทมจ านวนมาก การรกษาความนาเชอถอท าไดดวยการมการอางองแหลงทมาของขอมลทชดเจน การน ามาใช การเผยแพร การสอสารขอมลหากท าอยางชดเจน โปรงใส ท าใหตรวจสอบได กจะเปนการรกษาความถกตองของขอมลไดดวย (Carlson, 2009) ซงลกษณะของสอออนไลนไมวาจะเปนการเชอมโยง (hyperlink) การ Mention/Tag บนทวตเตอรและเฟซบคลวนเปนชองทางทใหโอกาสผสอขาวอางองถงทมาของขอมลใหเกดความโปรงใสไดไมยาก (Karlsson, 2010;Phillips, 2010).

ดงนนจะเหนไดวา ปญหาทางจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคมในยคดจทลนน เปนเรองของการตงค าถามตอหลกจรยธรรมแนวปฏบตเดมของการท าขาว เพอรกษามาตรฐานในเรองการรกษาความถกตอง การคดกรองขอมลขาวสาร การรายงานขาวทเปนกลาง การสรางการมสวนรวม การเคารพผอน การไมละเมดสทธและลขสทธ และการรายงานขาวเพอประโยชนสงสดของตอสงคม โดยมรายละเอยดทตองพจารณาควบคไปกบลกษณะเฉพาะของสอออนไลนทท าใหหลกในการปฏบตหรอรายละเอยดในการตดสนใจปฏบตตามมาตรฐานทางวชาชพในเรองเหลานมรายละเอยดทแตกตางจากการท างานบนสอเกา ซงวจยนจะเนนศกษาประเดนดงกลาวจากมตของการปฏบตงานจรงของผสอขาวและบรรณาธการเพอเปนการทบทวนบทบาทหนาทของสอในการรายงานขาวในยคดจทล

3. แนวคดเกยวกบกรอบจรยธรรม (Ethic) แนวทางปฏบต (Code of Conduct) และหลกปฏบตทเปนเลศ (Best Practice)

กรอบจรยธรรม (Codes of Ethics) เปนเครองมอทใชกนแพรหลายในวงการวชาชพสอมวลชนในการเปนกรอบแนวทางปฏบต องคกรสอเองกใชกรอบจรยธรรมเปนแนวทางในการรกษามาตรฐานการปฏบตงานขาวใหตอบความตองการของสาธารณะได กรอบจรยธรรมเปนเรองของการใหแนวปฏบตเพอรกษามาตรฐานทางวชาชพ ซงมกจะเปนเพยงการบอกแนวปฏบต ( guidelines) ใหรวาควรท าอะไร แตเรองของบทลงโทษนนไมมระบและมกจะไมบทลงโทษทชดเจน มนกคดบางคนมองวา การไมมบทลงโทษหรอกระบวนการจดการกบผทไมปฏบตตามกรอบท าใหกรอบไมทรงคณคาและไมมประโยชนทจะมกรอบ ( Fitzgerald,1995)

22

ในขณะทมมของผสอขาวและผปฏบตงานขาวกลบมองวาพวกเขาไมจ าเปนตองไปดวากรอบจรยธรรมระบอะไรไว เชน ถาจะท าขาวเวบไซตกไมจ าเปนตองไปดกรอบปฏบตการรายงานขาวเวบไซตแตใชสญชาตญาณ และวจารณญาณในการท าขาวส าคญกวา ในขณะทบางคนกมองวา กรอบแนวปฏบตมประโยชนตอการใชเปนแนวทางใหค านงถงผลทอาจเกดขนจากการกระท า และใชเปนสวนหนงของการตดสนใจปฏบตเมอมขอสมเสยงตอประเดนทางจรยธรรม (Bugeja, 2008) ดงนนกรอบแนวปฏบตทางจรยธรรมควรเปนการใหแนวทางในการป ฏบตงานบนสอทแตกตางกนได รวมถงเปนแนวทางใหคนปฏบต ผบรหาร และผเกยวของกบกระบวนการขาวทกระดบ เพอใชเปนเครองมอชวยในการตดสนใจในกระบวนการสอขาว

Ward (2008) ไดอธบายถงจรยธรรมวาคอการพนจพเคราะหความรบผดชอบและความเทยงธรรมจากทฤษฎทมอยอยางดทสด นอกจากนจรยธรรมยงหมายถงการฝกฝนการตดสนใจตามหลกทฤษฎประกอบการตดสนใจ จรยธรรมทางวารสารศาสตรนนลอมรอบไปดวยการตดสนใจทงในเชงปฏบตและเชงทฤษฎจากนกขาวทงในระหวางการรวบรวมขาว การผลต และการเผยแพรขาว McNair (1998) บอกวา วารสารศาสตรคอการแสดงใหเหนถงการบรรยายทเปน "การบรรยายความจรง : เกยวกบเรองจรงทเกดขนบนโลกและสงทชอบดวยกฎหมายอยางมจรยธรรม การฝกฝนจรยธรรมทางวารสารศาสตรเพอเปนเครองมอในการ "สรางความชอบธรรม" และการสรางความไวใจกบผรบสาร

การแบงแยกทฤษฎเกยวกบจรยธรรมดานวารสารศาสตรนน เปนการสรางแรงจงใจในการจดการจรยธรรมทางวารสารศาสตรในระดบองคกร ในขณะนแนวคดในระดบองคกรนนกเนนไปทขอจ ากดทก าหนดใหกบนกวารสารศาสตรโดยมออาชพทงหลาย

นอกจากการมกรอบปฏบตแลวเพอเปนการสงเสรมการปฏบตตามกรอบทวางไวอยางเตมใน ในตางประเทศมการใชกลยทธของการใหรางวลแกผทรกษามาตฐานการรายงานขาวไดโดดเดน เชนรางวล Ethics in Journalism Award ของ The Society of Professional Journalists (SPJ) เปนตน (Schotz, 2010)

17Social Media Guideline ของหนงสอพมพ the Roanoke Times ในสหรฐ ถกปรบปรงเนอหาใหมอนเปนผลมาจากการใชงาน social media ของผสอขาวในชวงการเลอกตงประธานาธบดในป 2008 ทมประเดนเรองการใชพนท social media ทบซอนระหวางความคดสวนตวกบการปฏบตหนาททางวชาชพ โดย Kelly McBride, ethics group leader ของ the Poynter Institute ผรวมในการรางนระบวากรอบทส าคญในการรกษาความนาเชอถอและมาตรฐานการท างานของสอในการใช social media โดยกรอบปฏบตมองคประกอบ 4 เรองคอ การใชเครองมอในการรายงาน, การใช social media ในการโปรโมต

17 Leah Betancourt (2009). “How Social Media is Radically Changing the Newsroom” สบคนจาก http://mashable.com/2009/06/08/social-media-newsroom/ สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

23

งาน , ความสมดลระหวางเรองสวนตวกบวชาชพ , การไมสรางความเสอมเสยใหกองบรรณาธการ แลวถงเทคนควธในการใชงาน โดยรายละเอยดในกรอบปฏบตจะเปนการบอกสงทควรท าเพอใหใชประโยชนจากเครองมออยางเตมทมากกวาการหามปฏบต ซง Mcbride ใหค าแนะน าหลกในการใชวา

- ใชทวตเตอรและเฟซบคเพราะเปนเครองมอทคนคนเคยตองใหความส าคญ

- ค านงเสนอวาผสอขาวเปนตวแทนขององคกร ไมไดท าขาวเพยงล าพงและผลจากการใชงาน social media ของผสอขาวมผลกระทบทสงกวาอาชพอน

- คดอยเสมอวาขอความททวตจะไปถงคนจ านวนมากกวาทคดเสมอ จงตองระวงสงททวต และรบผดชอบตอการสอสารใหมาก

- ใหเจานาย/บรรณาธการขาวตามผสอขาวบนทวตเตอรดวยเพราะจะเปนการชวยกนตรวจสอบขอมลและความนาเชอถอดวย

เชนเดยวกบ 18Carole Tarrant บรรณาธการของหนงสอพมพ The Roanoke Times อธบายเพมเตมวา Social Media Guideline เนนใน 3 ประเดนหลกคอ ความโปรงใสในการท าขาวตอผอานและแหลงขาว ระบใหชดเจนวาเปนใคร ตดตามท าขาวเรองอะไร และไดขอมลมาจากไหน, การตดตอปฏบตสมพนธเปนสงควรปฏบตในขอบเขตทเหมาะสม, และใชชอมลทไดรบการยนยอมใหใชโดยไมละเมดผอนและขอมลบนโลกออนไลน นอกจากนผสอขาวตองค านงถงบทบาทในการท างานวชาชพเปนส าคญและคดถงผลจากการกระท าเสมอ

Marcus Brauchli บรรณาธการบรหารของ The Washington Post บอกวาแมผสอขาวจะมอสระในการใชงาน Social Media แตผสอขาวตองมหลกในการตดสนใจในการสอสารทด โดยตองยดหลกสามญส านกในการไมท าสงทสงผลเสยตอองคกร ทงนส าหรบ The Washington Post มการกรองการใชงานของผสอขาวโดยบรรณาธการตองรบรสงทผสอขาววางแผนจะทวตหรอรายงานสดผานบลอค (Live-blog) ประเดนทเปนขอถกเถยงและมประเดนลอแหลมจะตองมการตรวจสอบกบบรรณาธการกอนมการเผยแพร รวมถงผสอขาวตองระวงในการสอสารไมใหเปนการสรางวาระขาวสารตามความคดเหนสวนตว อยางไรกตาม The Washington Post เนนใหผสอขาวหารปแบบวธใหมๆ ในการใช Social Media เพอรายงานขาวและดงดดมปฎสมพนธกบผอานและผชม

18 Laura Oliver (2009). “The Roanoke Times: Ethical guidelines for social media”. สบคนจาก http://www.journalism.co.uk/news-features/the-roanoke-times-ethical-guidelines-for-social-media/s5/a533328/. สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

24

19The Washington Post ก าหนดแนวปฏบต Social Media ไวใน Digital Publishing Guidelines ซงม 7 หวขอหลกคอ แหลงขาว การอางอง การเผยแพรขอมลดวยตวผสอขาวเอง รสนยมในการน าเสนอขาว การใชงาน Social Media การใชขอมลจากบคคลท 3 และการตรวจสอบขอมล ความถกตองของขอมล โดย The Washington Post มนโยบายในการปรบปรงเปลยนแปลงแนวปฏบตตลอดตามค าแนะน าของผสอขาวและผอาน

20Steve Buttry Digital Transformation Editor ของ Digital First Media อธบายวาในการก าหนดกรอบการปฏบตหรอ Guidelines ส าหรบการใช Social Media นนควรเปนการเนนเรองการสงเสรมและแนะวธในการ “ตดสนใจทด” ในการใชงานสอดงกลาวมากกวาการตกรอบบงคบ การเตอน หรอการมบทลงโทษ เพราะจะท าใหผสอขาวไมตองการใช Social Media นอกจากน Buttery ยงจดประเดนดวยวา ลกษณะหนงของ Social Media ทตางจากการท างานขาวตามปกตคอ การใช Social Media ควรเนนเรองของ “ความโปรงใส” (Transparency) ลกษณะของการใชงานทเรว การบอกตอทท าไดงายเชนการ รทวต (Retweet) เปนประเดนทในบางโอกาสขดกบหลกของการท าขาวทดในเรองการตรวจสอบขอมลและหากไมระวงกน ามาซงความผดพลาดทเปนผลเสยได ดงนนประเดนในเรอง ความโปรงใสของขอมล ความเรวและการรกษาความถกตองจงเปนเรองทตองเนนในการก าหนดกรอบปฏบตในการใชงาน Social Media ควบคไปกบหลกปฏบตในเรองการรกษาความถกตอง การลดความขดแยง การรกษาความเปนอสระในการท างาน ความนาเชอถอในการท างาน

ในขณะท 21New York Times ซงเปนอกหนงผน านวตกรรมในการใช Social Media ในกระบวนการขาวกลบเลอกไมมการก าหนดแนวทางปฏบตทางจรยธรรมการใช Social Media แบบเปนลายลกษณอกษร แตเนนการใหแนวทางแบบไมเปนทางการ เพอเปนการกระตนใหผสอขาวรสกสบายใจและอยากใช Social Media

Phil Corbett, ผชวยบรรณาธการบรหารดานมาตรฐานวชาชพ (associate managing editor for standard) ของ The New York Times อธบายวา New York Times ใชวธการพดคยบอกบทบาทของผสอขาวในการใช social media โดยใหยดหลกใหค านงวาตองรกษาชอเสยงขององคกร การกระท าทเกดขนบน Social Media ถอเปนสาธารณะ 19 The Washington Post (2011). “Digital Publishing Guidelines” สบคนจาก http://www.washingtonpost.com/wp-srv/guidelines/index.html สบคนเมอ 13 เมษายน 2557 20 Steve Buttry (2009). “Washington Post social media guidelines don‖t trust staff members‖ judgment” สบคนจาก http://stevebuttry.wordpress.com/2009/09/27/washington-post-social-media-guidelines-dont-trust-staff-members-judgment/ สบคนเมอ 13 เมษายน 2557 21 Phil Corbett (2012). “Why The New York Times eschews formal social media guidelines” สบคนจาก http://www.poynter.org/latest-news/mediawire/180455/why-the-new-york-times-eschews-formal-social-media-guidelines-for-staff/ สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

25

ไมใชสวนตว คนรวาสงกด New York Times ดงนนการใชงานกตองในฐานะของผสอขาวขององคกร ระบและปฏบตใหทราบทวกนอยางชดเจน และจะตองไมท าการใดๆ ทเปนผลตอการลดความนาเชอถอ (credibility) โดยม Social Media Editor และ Producer เปนผใหค าแนะน าในการใชงานและการตดสนใจ 22อยางไรกตามเมอปลายป 2012 มกรณของผสอขาวอสระ (freelance) ทเขยนบทความใหกบ New York Times magazine แลวมปญหาในเรองการใชงานทวตเตอรโดยมการโตตอบการวพากษการท างานของเขาอยางไมสภาพ ท าใหองคกรตองประกาศเพมเตมใหชดเจนวา หลกการในการใช Social Media ขององคกรนน ครอบคลมการใชงานชองนกเขยนอสระ และผสอขาวอสระทท างานใหกบ New York Times ดวย

ทงน จากแนวทางในการสงเสรม และใหกรอบการปฏบตทยดหยนของ New York Times การใชงาน Social Media ในกระบวนการขาวขององคกรโดดเดนและปจจบนมผตดตามทวตเตอร @nytimes มากกวา 11 ลานคน 23Michael Roston บรรณาธการดาน Social Media ของ New York Times สรปเทคนค Best practice ในการใช Social Media ทเปน Official account อยางมประสทธภาพและมจรยธรรมไวดงน

- ในประเดนการ Breaking news หรอรายงานขาวเมอเกดเหตการณอยางทนถวงทนน The New York Times ใหเนนความรอบคอบและระมดระวงในการใชทวตเตอรเมอมขาวเกดขน โดยโตะขาว Social Media จะท างานรวมกนกบโตะขาวหลกๆ ประกอบดวย ทมเวบไซต ทมขาวหนาหนง และบรรณาธการหลกจากโตะขาวตางๆ ไมไดแยกกนท างานอสระจากกน แตรวมกนตดสนใจ การทวตอพเดทขาวเปนสวนหนงของรายงานขาวทผานการพจารณาจากบรรณาธการแลว และจะไมทวตกอนการรายงานขาว ในสวนของการรทวต ( retweet) จะเนนการรทวตขอความของผสอขาวและบรรณาธการขาวทเกยวของกบการรายงานขาวนนโดยตรง ละเวนการรทวตจากแหลงขอมลภายนอกทไมสามารถยนยนความนาเชอถอได

- ในการรายงานขาว ณ จดเกดเหต หรอรายงานเหตการณขาวตางๆ ทเกดขน ใหเปนหนาทของผสอขาวในการรายงาน เพอสงขอมลใหกบคน

22 MARGARET SULLIVAN (2012). “After an Outburst on Twitter, The Times Reinforces Its Social Media Guidelines”. สบคนจาก http://publiceditor.blogs.nytimes.com/2012/10/17/after-an-outburst-on-twitter-the-times-reinforces-its-social-media-guidelines/?_php=true&_type=blogs&_r=0 สบคนเมอ 13 เมษายน 2557 23 Michael Roston. “If a tweet worked once, send it again — and other lessons from The New York Times‖ social media desk”. สบคนจาก http://www.niemanlab.org/2014/01/if-a-tweet-worked-once-send-it-again-and-other-lessons-from-the-new-york-times-social-media-desk/ สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

26

อานทหลากหลายและตรงเปาหมาย สวน Official account จะไปรทวตขอมลทนาสนใจจากผสอขาวอกทอดหนง

- สรางการสนทนาโดยให Official account เปนผเชอม ตงค าถาม เหมอนเปน moderator ในการพดคย New York Times ม Twitter Q&A session ซงเปนการถามค าถามกบผสอขาว โดยให official account เปนคนด าเนนการถามตอบระหวางผอานกบผสอขาว เปนการสรางปฏสมพนธและตอบโจทยความตองการของผอานทตองการการอพเดทและสอบถามขอมลจากผสอขาวโดยตรง บรรณาธการทดแล Official account จะเปนผคดกรอง เลอกขอความตางๆ ในการถามตอบ

- การใชงานทวตเตอรโดยเฉพาะ official account จะมประสทธภาพและปองกนความผดพลาดไดดกวาถาใหคนเปนผควบคมดแลการสอสารไมใชระบบการ feed อตโนมตจากเวบไซตขนทวตเตอร โดยผดแล account ตองเขาใจลกษณะของทวตเตอรและปรบขอความการสอสารใหเหมาะสมกบสอ

- headline หรอโปรยขอความบนทวตเตอรเพอใหคลกเขาอานขาว ควรเปนขอความทตรงประเดน กระชบ และใหขอมลทเขาใจไดเพยงพอ จากการทดลอง headline ทหวอหวากบ headline ทตรงประเดน มรายละเอยดทชดเจน New York Times พบวา headline ทตรงประเดนและมรายละเอยดไดรบการรทวตและมคนคลกเขาอานขาวมากกวา

- ถามทวตไหนทดและเปนเรองทคนสนใจ สามารถน ามาทวตซ าไดในชวงเวลาทแตกตางเพอเพมการเขาชมและตดตาม

24ดานส านกขาว Reuters กมการก าหนดแนวปฏบต “ Reporting from the internet and using social media” โดยระบวา ใหผสอขาวใชมาตรฐานในการหาแหลงขาว การระบตวตนและการตรวจสอบขอมลบนพนฐานเดยวกนกบการท างานบนแพลตฟอรมอนๆ และตองไมใชขอมลใดๆ จากสอออนไลนทไมสามารถตรวจสอบและยนยนความนาเชอถอของขอมลได รวมถงเตอนเรองการปลอมแปลงตวตนเพอหาขาวบนออนไลนเชนใน Chatroom วาเปนสงไมควรท า ในการใช Social Media สามารถใชไดทงเรองงานและเรองสวนตวแตแยกออกจากกนใหชดเจน ใน profile ของทวตเตอรและเฟซบคตองมการระบทชดเจนวาเปนผสอขาวของ Reuters และตองระบดวยวาเปนการใชงานสวนตวไมไดเปนทางการของ Reuters การใชงานอยบนพนฐานของความเปนธรรม ความสมดล เปนกลาง พงระวงเรองการ

24 Reuters (2013). “REPORTING FROM THE INTERNET AND USING SOCIAL MEDIA” สบคนจาก http://handbook.reuters.com/index.php?title=Main_Page สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

27

เขาไปมสวนรวมในกลมตางๆ บนออนไลนหรอแมแตการกด Like บนเฟซบคในเรองทเกยวของกบประเดนขาว หากมขอสงสยในขอเทจจรงหรอสงทควรรายงานหรอไมบน Social Media ใหมการตรวจสอบกอนจนกวาจะแนใจแมการรายงานจะชาลงแตความถกตองตองมากอน

ทงนจากขอแนะน าในแนวทางในการก าหนดกรอบปฏบตในการท าขาวออนไลนจากการระดมความเหนของนกขาวออนไลนในสหรฐโดย 25Poynter และรางเปนแนวปฏบตในการสอขาวออนไลนซงระบวาในการก าหนดกรอบจรยธรรมการรายงานขาวออนไลนควรเปนกรอบทกระตนใหคดและตดสนใจในการสอขาวตามหลกจรยธรรมมากกวาเปนกฎระเบยบบงคบใหท า และถามการปรกษาหารอรวมกนก าหนดแนวทางกบผรบสารทมสวนรวมในกระบวนการสอขาวดวยจะเปนกรอบทดส าหรบการก ากบดแลการใชสอออนไลน

ทงนประเดนทเนนในส าหรบเปนแนวทางปฏบตประกอบดวย

- การรายงานขาวเวบไซต การวพากษวจารณ การใชค าพดและอารมณในการสอสาร มหลกส าคญใหยดคอ "ปฏบตหนาทผสอขาวภายใตองคกรขาวทสงกด" ผสอขาวตองถามตวเองวาสงทจะตดสนใจท าสอดคลองกบบทบาทของผสอขาวทดหรอไม ทงในเรองความเปนอสระ การรกษาความถกตอง สมดล รปแบบการน าเสนอขอมลผานทจะท าใหเกดประโยชนตอความเขาใจและไมบดเบอนขอมล

- บทบาทของการบรรณาธกรขาวในยคดจทล เนนการสรางความนาเชอถอกบสาธารณะและคงไวซงการเปนทไววางใจตอองคกร การท างานในดานการบรรณาธกรและการหารายไดขององคกรตองท างานอยางเปดเผย แนะน าใหมการใชเครองมอวเคราะหทางการตลาดของสอออนไลนเพอชวยในการตดสนใจในทศทางของเนอหา ซงยงคงตองสมดลระหวางจรยธรรม ประโยชนสาธารณะ

- ความโปรงใสของขอมลทน าเสนอระหวางขาวจากกองบรรณาธการ และขาวจากสปอนเซอรหรอการหารายไดโฆษณา ผอานตองไดรบการบอกทชดเจน

- ความนาเชอถอ ความถกตอง ความโปรงใสของขอมล และการใชมลตมเดยในการสอขาว เนนการเสนอทถกตองรอบดาน ดวยการเลอกใชสอทเหมาะสมตอการน าสนอขอมล หามความผดพลาดตองแกไข มกระบวนการอธบายการตดสนใจในการน าเสนอขอมลตางๆ อยางเปนระบบเพอความโปรงใส รวมถงมการสรางชองทางในการมสวนรวมกบผอานดวย

25Meg Martin (2011). “Online Journalism Ethics: Guidelines from the Conference”. สบคนจาก http://www.poynter.org/uncategorized/80445/online-journalism-ethics-guidelines-from-the-conference/ สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

28

- ความรวดเรว ความรอบดาน ใหใชประโยชนจากสอออนไลนดานความเรวและการเชอมโยงขอมล และรปแบบการเลาเรองทหลากหลาย ใหน าเสนอขาวไดเรวและลก นาเชอถอและรกษาควาถกตองเปนส าคญ

- การใชขอมลจากผอาน (user-generated content) ตองใชขอมล ระวงผลของการใชและน าเสนอขอมลดงกลาว ระบทมาและขออนญาตในการน ามาใช ตดตอประสานกบชมชนของผอานอยางเปดเผย มรสนยมในการเลอกขอมลมาใชงาน เชน ไมละเมดผอน ไมเปนเรองสวนตว ไมมเรองการเหยยดผว หรอไมเคารพชนชาต ศาสนา และเรองของลขสทธ

- การเชอมโยงขอมล (Link) สามารถเชอมโยงขอมลทมคณคาตองานขาวนนไดหลากหลาย ใหตรวจสอบ คดเลอกLinkอยางรอบคอบเพอใหเกดประโยชนตอผอาน

ทงนในแนวปฏบตน แบงเปน 3 สวนในแตละหวขอคอ ม Principle & Values ซง

ก าหนดแนวทางทควรปฏบต Protocals แนวทางในการปฏบตตามจรยธรรมในสวนแรก และ Questions & Answer: รวบรวมประเดนค าถามตอการตดสนใจในประเดนจรยธรรมดงกลาวมาตอบค าถามเพอเปนกรณศกษา

ทงนจะเหนไดวาจากตวอยางทยกมานน ประเดนส าคญทแนวปฏบตใหความส าคญคอเรองของการรกษาความถกตอง ความนาเชอถอ การปฏบตงานภายใตความรบผดชอบตอองคกร และแนวทางการใชสอสงคมและสอออนไลนใหเกดประโยชนสงสดในการสอขาว

29

บทท 3

ระเบยบวธวจย

ในบทน ผวจยจะอธบายการคดเลอกระเบยบวธวจยและการออกแบบกระบวนการเกบขอมลเพอตอบวตถประสงคการศกษาในงานวจยเรอง “จรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาวของสอไทยในยคดจทล” จากการศกษาระเบยบวธวจยทเหมาะสม ผวจยเลอก ใชการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ดวยระเบยบวธวจยในกรอบการศกษาแบบกรณศกษา (case study) ในการเกบขอมล 26ซงการวจยวธนเปนการหาค าตอบจากประสบการณ ความหมายในทศนะของผไดประสบการณนน ซงควรเปนการศกษาปรากฏการณอนใดอนหนงอยางเจาะลก เชนเดยวกบ 27เกยรตสดา ศรสข ใหความหมายของการศกษารายกรณ (Case Studies) เปนการวจยทมงศกษาถงรายละเอยดถงเรองราวตาง ๆ ของบคคล กลมคน หนวยทางสงคม หรอสถาบนใดสถาบนหนงเปนราย ๆ ไป เพอใหไดขอมลอยางลกซงเกยวกบภมหลง สถานภาพ และปฏสมพนธกบสงแวดลอมตาง ๆ 28

งานวจยเชงกรณศกษานอกจากจะเหมาะสมในการตอบค าถามวา ท าไม ( Why) หรอ อยางไร (How) แลว ยงเหมาะส าหรบเรองทใหมหรออยในชวงเรมแรก มผศกษาวจยนอยหรออาจจะทราบขอมลนอยกวาเกยวกบเรองดงกลาว และวตถประสงคหลกของการศกษาอาจรวมถงการคนหาทฤษฎหรอค าอธบายเกยวกบเรองใดเรองหนง หรอเนนการอภปรายหรอแสดงใหเหนสงทเกดขนในเบองลก ดงนนการเกบขอมลเพอศกษากรณตวการใชกรอบจรยธรรมส าหรบการรายงานขาวบนสอออนไลนและสอสงคม (Social Media) เปนการสะทอนประสบการณของผทเกยวของในกระบวนการขาวทงผสอขาวและกองบรรณาธการ ตลอดจนองคกรวชาชพทก ากบดแลการปฏบตหนาทของผสอขาว ซงรปแบบของการวจยแบบการศกษาเฉพาะกรณนผวจยเลอกรปแบบทมงหาค าอธบาย ( explanatory) ตอปรากฏการณการการใชงานสอดงกลาว กรณศกษาในการตดสนใจดานจรยธรรมตอสถานการณการรายงานขาวในประเดนแงมมตางๆ ทตองการศกษา เพอน าไปสขอสรปของแนวทางกรอบจรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาว

26 ชาย โพธสตา.(2550). ศาสตรและศลปแหงการวจยเชงคณภาพ .กรงเทพมหานคร : บรษท อมรนทรพรนตงแอนพบลชชง จ ากด. 27 เกยรตสดา ศรสข.(2552). ระเบยบวธวจย. เชยงใหม : โรงพมพครองชาง. 28 ดร.ดชพงศ พงศภทรชย (2556). วธวจยเชงกรณศกษา อกทางเลอกของวธวจย.วารสารวชาชพบญช ป�ท 9 ฉบบท 24 เมษายน 2556

30

3.1 ประชากรและกลมตวอยาง

ในการเกบขอมลดวยวธการสมภาษณเชงลก (In-depth interview) ผวจยคดเลอกกลมตวอยาง แบบยดจดมงหมายของการศกษาเปนหลก หรอ Purposeful Sampling (ชาย โพธสตา, 2552; Patton, 1987) เนองจากประชากรในการวจยไดแกผสอขาวและบรรณาธการนนมจ านวนมาก แตเพอใหตรงกบหวขอทงานวจยตองการศกษาจงเลอกบคคลทท างานในสายขาวทการรายงานขาวผานสออออนไลนและสอสงคมมประเดนถกเถยงดานจรยธรรมในการใชงาน ไดแก สายขาวการเมอง ขาวเวบไซต และผสอขาวทมการรายงานขาวทเกยวของกบความขดแยง ภยพบตตางๆ เนองจากลกษณะของขาวประเภทนมความรวดเรว มขอมลขาวทไหลมาตอเนองจากทกฝายทเกยวของ และภาคประชาชนทมความคดเหนและจดยนตอประเดนเหลานน ตลอดจนมกรณของขาวลอ ขาวปน ขาวกระแสดวย สงเหลานท าใหการท าหนาทคดกรองขาวสาร และการรายงานขาวทามกลางความรวดเรวและขอมลทซบซอนหลากหลายผานสอออนไลนและสอสงคมเปนไดทงดาบสองคม และตองมวจารณญาณในการสอสารมาก จงเหมาะแกการศกษาการใชกรอบจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคมในการปฏบตงานจรงในกระบวนการสอขาว

นอกจากน แตละองคกรขาวในประเทศไทยตางมลกษณะนโยบายทแตกตางกนในการใชงานสอออนไลนและสอสงคม เพอใหการวจยแบบกรณศกษามการเปรยบเทยบกลมตวอยางทแตกตางกนในการเปรยบเทยบและวเคราะหอธบาย ผวจยก าหนดการคดเลอกกลมตวอยางจาก 4 องคกรไดแก

1. เครอเนชน เนองจากมการจดท ากองบรรณาธการคอนเวอรเจนต เตมรปแบบ รวมทงผสอขาวและกองบรรณธการใชงานสอออนไลนและสอสงคมอยางตอเนอง เปนผน านวตกรรมการใชงาน องคกรมการก าหนดกรอบจรยธรรมในการใชงานสอออนไลนและสอสงคมทชดเจน

2. เครอผจดการ เปนเครอทเนนการผลตขาวบนสอดจทล สอเวบไซตไดรบการตอบรบจากผอานในระดบทสงตอเนอง เปนสอทผกเชอมกบเรองของการเมองดวย ในการน าเสนอขาวผานสอออนไลนมกระแสและการแสดงความคดเหนจากคนอยางตอเนอง ปจจยเหลานท าใหเปนองคกรทควรตองศกษาแนวทางปฏบตในการใชสอดงกลาวในกระบวนการสอขาว

3. ไทยรฐ ในดานของเวบไซตขาวไทยรฐ ตดอนดบผเขาอานอนดบตนๆ มการน าเสนอขาวผานเวบไซตทหลากหลาย มกองบรรณาธการสอดจทลโดยเฉพาะ จดยนของไทยรฐทเปนสอยอดนยม เมอเปนสอออนไลนและสอสงคมมจดยนอยางไรในการน าเสนอขาว นอกจากนก าลงด าเนนการรางกรอบจรยธรรมในการ

31

ใชงานสอออนไลนและสอสงคม จงควรแกการศกษาแนวทางการพฒนากรอบปฏบตในการใชสอดงกลาว

4. ไทยพบเอส เปนสอสาธารณะสอเดยวในประเทศไทย มทงสอออนไลน สอสงคมในการเผยแพรขาวสาร และมการก าหนดกรอบจรยธรรมในการน าเสนอขาว การศกษาไทยพบเอสซงมจดยนและพนธกจในการน าเสนอขาวสารทแตกตางจากอก 3 สอในฐานะการเปนสอสาธารณะ จะท าใหไดมมมองเปรยบเทยบเรองกรอบจรยธรรม การตดสนใจ และรปแบบการใชงานสอออนไลนและสอสงคมในมตจรยธรรม จรรยาบรรณาทจะเปนประโยชนในการเปรยบเทยบ วเคราะหหาขอสรปรวมเรองแนวทางจรยธรรมการใชสอดงกลาว

ทงน ผวจยมเกณฑในการคดเลอกกลมตวอยางจาก 4 องคกร ดงน

1. ผสอขาวซงอยในสวนปฏบตงานทเกยวของกบสอออนไลน (เวบไซตขาว) และเปนผทมการใชงานสอสงคมในการรายงานขาวอยางตอเนอง และมการใชงานสอสงคมในชวงเวลาทเกบขอมลศกษาดวย (พฤศจกายน 2556 – มกราคม 2557) เปนผสอขาวทเกาะกระแสขาวการเมอง ขาวภยพบต ขาวททนตอเหตการณปจจบน (Current Affair) เพราะมการใชงานเรองความรวดเรวและตองจดการกบขอมลทหลากหลาย

2. บรรณาธการเวบไซตขาว บรรณาธการ /หวหนาสวนงานทดแลเรองการใชสอสงคมในการสอขาว และผก าหนดกรอบจรยธรรมในการใชงานสอออนไลนและสอสงคมของทง 4 องคกร ไดแก เครอเนชน เครอผจดการ ไทยรฐ และไทยพบเอส

นอกจากทง 4 องคกรขาวแลว วงการสอไทยยงมองคกรดานวชาชพทก ากบดแลดานวชาชพดวย ซงมบางองคกรทมการก าหนดกรอบการใชงานสอออนไลนและสอสงคมเปนแนวทางปฏบตกลางส าหรบสมาชกสมาคมดวย ดงนน ผวจยจะท าการศกษากรอบปฏบตดงกลาวเพอเปรยบเทยบกบแนวทางขององคกรดวย

สรปกลมตวอยางและเกณฑการคดเลอกไดตามแผนภมตอไปน

32

ชอ-สกล ต าแหนง/สงกด จกรกฤษ เพมพล ประธานสภาการหนงสอพมพแหงชาต / บรรณาธการทปรกษาเครอเนชน กรชนก รกษาเสร บรรณาธการขาวการเมอง หนงสอพมพ The Nation ส าราญ สมพงษ รกษาการณ หวหนาโตะขาว เวบไซตคมชดลก สมฤทย ทรพยสมบรณ บรรณาธการขาวการเมองส านกขาวเนชน วฒนา พมลศรผล บรรณาธการ โตะการเมอง ไทยรฐออนไลน ปราเมศ เหลกเพชร ผสอขาวสายการเมอง หนงสอพมพไทยรฐ เอกสภา วงษแกวจนทร บรรณาธการ เวบไซตไทยรฐออนไลน ชวรงค ลมปปทมปาณ ทปรกษาบรรณาธการขาวออนไลน และหวหนาศนยขอมล ไทยรฐ กรกนก ประสทธผล ผจดการฝายสอดจทล สถานโทรทศนไทยพบเอส ภทราพร ตนงาม ผสอขาว ไทยพบเอส ณฏฐา โกมลวาทน ผประกาศและโปรดวเซอรขาว สถานโทรทศนไทยพบเอส นรนดร เยาวภาว ผดแลเวบไซต เอเอสทวผจดการออนไลน สรศกด จรวฒนมงคล บรรณาธการขาวเศษฐกจหนงสอพมพASTV ผจดการ กฤตสอร สงคงสน ผสอขาว ASTVผจดการรายสปดาห

ตารางท1 แสดงรายชอผใหสมภาษณในการวจย

องคกรสอมวลชน

เครอเนชน เครอผจดการ

ไทยรฐ ไทยพบเอส

เกณฑในการคดเลอก - มเวบไซตขาวและการใชสอสงคม (Social Media) ในการรายงานขาว - มทศทางกองบก.เปนคอนเวอรเจนต / Digital First - มผตดตามการน าเสนอขาวผานสอออนไลนและสอสงคม - มกรอบ/แนวทางปฏบตในการใชสอออนไลนและสอสงคม - เปนองคกรสอทมลกษณะ/จดยน/แนวทางขาวทแตกตางกนเพอประโยชนในการเปรยบเทยบ

องคกรวชาชพ

เกณฑในการคดเลอก - มการก าหนดกรอบแนวทางปฏบต/กรอบจรยธรรม ในการใชสอออนไลน และสอสงคม ในการรายงานขาว

ผสอขาว /บก.ขาว / บก.เวบไซต / ผก าหนดกรอบการปฏบตในการใชสอ

ออนไลน สอสงคมขององคกร

เกณฑในการคดเลอก - ท างานทเกยวของกบเวบไซตขาว หรอเปนผทใชสอสงคมในการรายงานขาว - ท าขาวการเมอง ภยพบต สถานการณปจจบน

33

3.2 เครองมอทใชในการวจย

ทงนในการวจยแบบเชงคณภาพแบบการศกษาเฉพาะกรณผวจยเลอกใชเครองมอในการเกบขอมล 2 วธคอการสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) และวธการวเคราะหจากเอกสาร (Documentary Analysis)

- การวเคราะหจากเอกสาร (Documentary Analysis) การเกบรวบรวมเอกสารทเกยวของแนวปฏบต (code of conduct) ในการใชสอออนไลนและสอสงคมขององคกรสอทศกษา ประกาศกรอบจรยธรรม จรรยาบรรณาการใชสอสงคมออนไลนของสมาคมวชาชพสอ และกรณศกษาเกยวกบจรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาวจากขาวและบทความ เพอรวบรวมประเดนดานจรยธรรมทเกดขน และทองคกรสอและองคกรดานวชาชพใหความส าคญ เพอน าไปวเคราะหเปนแนวทางและตอยอดสค าถามในการสมภาษณเชงลกเพอตรวจสอบความสมบรณของกรอบจรยธรรมและสงทตองพฒนาเพมเตมจากมตของผปฏบตงานภายใตกรอบดงกลาว

- การสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) เปนการสนทนาแบบมจดมงหมาย (Lindlof & Taylor, pg 171) ซงเหมาะสมกบการท าวจยเพอหาค าอธบาย โดยเฉพาะในเรองของประเดนการตดสนใจดานจรยธรรม การสมภาษณ เปนแบบกงโครงสราง (Semi-structured Interview) มการก าหนดกรอบแนวค าถามทสอดคลองกบประเดนดานจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคมดงน

34

กรอบค าถามในการสมภาษณเชงลก

สวนท1 ศกษาคมอกรอบจรยธรรมการรายงานขาวดวยสอสงคมและสอออนไลนบก./ผรบผดชอบก าหนดกรอบจรยธรรมขององคกรสอ 4 องคกร: เครอเนชน เครอผจดการ ไทยรฐ และไทยพบเอส

- ผรบผดชอบการก าหนดกรอบจรยธรรมขององคกรดานวชาชพ

ประเดนค าถาม

- กรอบจรยธรรมทตางจากเดม มแนวทางการรายงานขาวทเปลยนไป เพมเตมเมอตองใชงาน Social Media

- กรอบนสมบรณแลวหรอยงตองมการปรบปรงอก ประเดนใดทเปนปญหาทางจรยธรรมทตองดแล และปรบกรอบการใชงาน Social Media ใหสอดคลอง

- การบงคบใชกรอบจรยธรรม ท าอยางไร

- อปสรรคในการใชกรอบจรยธรรม Social Media เปนแนวทางในการปฏบต

- ยกตวอยางกรณศกษา ปญหาการใช Social Media ในมตจรยธรรม และมวธในการแกไขอยางไร

สวนท2 ศกษาจรยธรรมในการใชสอสงคมและสอออนไลน (เวบไซต) ในระดบปฏบตการ ศกษาแนวทางการใชงานของกองบรรณาธการ มแนวทางการบงคบใช ดแล ควบคมการใชงาน Social Media อยางไร มกรณทางจรยธรรมทกงวลและตองปรบแกไขอยางไร

-ผสอขาว ในประเดน: จรยธรรมในการใชงาน การตรวจสอบ การยกระดบคณภาพของขาว การมสวนรวมกบชมชน/คนอาน

ประเดน

-จรยธรรมในการใช Social Media ในการหาขาว: การไดมาซงขอมล การคดเลอกขอมล การตรวจสอบแหลงขาว วธการ วธเลอก การเปดเผย การปกปดขอมล วธการเขาถง กระบวนการคด การกรองขอมลในฐานะ Gatekeeper

-จรยธรรมในการเผยแพรขาว: ความถกตอง vs ความเรว, การตรวจสอบ, รปแบบการน าเสนอขอมลผาน social media ความเปนกลาง

-จรยธรรมในการสรางการมสวนรวมกบผอาน: การเขาถงขอมลขาวจากผอาน การ crowdsource การใหเครดตแหลงขาวจาก social media การน า UGC (ขอมลจากผอานมาใชในขาว) มวธการเลอก รปแบบการมสวนรวม และการน ามาใชอยางไร

35

จากกรอบดงกลาว เพอใหไดขอมลตามทตองการศกษา ผวจยออกแบบชดค าถาม 2 ชดคอ ชดค าถามส าหรบผบรหารและผทก าหนดกรอบจรยธรรมในการใชงานสอสงคมและรายงานขาวเวบไซต และชดค าถามส าหรบผปฏบตงานใชสอสงคมการใชงานสอสงคมและการรายงานขาวผานเวบไซต ซงประกอบดวยการใชงาน การตดสนใจทางจรยธรรม และความเหนตอการพฒนากรอบจรยธรรมและแนวปฏบต

ทงนวธการสมภาษณสามารถท าไดทงลกษณะตวตอตวเพอสงเกตพฤตกรรมและอวจนะภาษาในระหวางการสมภาษณ ในขณะเดยวกนมบางรายไมสามารถสมภาษณแบบตวตอตวไดเนองจากขอจ ากดของเวลาและสถานท จงมการสมภาษณทางโทรศพท โดยระยะเวลาในการสมภาษณอยระหวาง 30 นาทถง 1 ชวโมง โดยมชดค าถามทใช ดงน

ชดค าถามในการสมภาษณ ชดค าถามส าหรบผบรหารและผทก าหนดกรอบจรยธรรมในการใชงานสอสงคมและรายงานขาวเวบไซต 1. ในการใช social media และ รายงานขาวผานเวบ องคกรมกรอบจรยธรรม / guideline ในการปฏบตงานหรอไม 2. ถาม กรอบจรยธรรม หรอ แนวทางในการปฏบตงานรายงานขาวเพอใช social media / การรายงานขาวผานเวบครอบคลมเรองอะไรบาง (ในทนหมายถง กรอบจรยธรรม แนวทางปฏบต คมอปฏบตทองคกรก าหนดเปนลายลกษณ และประกาศใหใชรวมกนทงองคกร) ถาไมม มหลกกรอบหรอคมอปฏบต มแนวทางในการใชงาน social media / การท าขาวเวบ อยางไร ยดหลกจากอะไร (กรอบจรยธรรมของสภาการหนงสอพมพ / พรบ.คอมพวเตอร / หลกปฏบต ขอตกลงภายในกองบก.ทก าหนดรวมกน เปนตน) 3. การใชกรอบจรยธรรม หรอ แนวปฏบตดงกลาว มการก าหนดใชกบการท างานของกองบรรณาธการอยางไร 4. การปฏบตตามกรอบจรยธรรม / แนวปฏบตของผสอขาวเปนอยางไร มอปสรรคในการใชก ากบดแลการใชงาน social media / รายงานขาวบนเวบใหเปนไปตามแนวปฏบตหรอไม อยางไร แกไขอยางไร 5. ในการใชงาน social media ในการรายงานขาว ใชในลกษณะใดบาง 6. การใชงาน social media ในการรายงานขาวมปญหาทเกยวกบจรยธรรม / จรรยาบรรณอะไรทเปนกงวลและตองดแลก ากบบาง 7.ยกตวอยางปญหาดานจรยธรรมทเกดจากการใช social media และแนวทางการปฏบตเพอแกไข และรกษามาตรฐานการรายงานขาว 8.การท าขาวเวบไซต ปญหาทเกยวกบจรยธรรม / จรรยาบรรณอะไรทเปนกงวลและตองดแลก ากบบาง 9.จรยธรรมและจรรยาบรรณในการท าขาวทเปนหลกในการปฏบตงานขาวแบบเดม ยงคง

36

ใชไดกบการใชสอใหมทงสองชนดหรอไม หรอมเรองทแตกตาง และตองปรบตวเพอรกษาจรรยาบรรณในการรายงานขาวเพมขนเรองใดบาง 10.ความเหนตอการพฒนาก าหนดกรอบจรยธรรมในการใชงานสอสงคมและการรายงานขาวเวบไซต -ประเดนจรยธรรมอะไรทควรมการเนนเพมเตม ควรมเนอหาอยางไร -ใครควรเปนผออกแบบกรอบแนวทางการปฏบตงานใชสอใหมทงสองชนดในการรายงานขาว -กรอบจรยธรรมควรน าไปใชกบนกขาวพลเมอง หรอ คนอานทชวยเหลอในกระบวนการสอขาวดวยหรอไม -องคกรขาว / องคกรดานวชาชพควรมการพฒนา “แนวทางปฏบต ” (Code of conduct) ในการใชงาน social media / เวบขาว ในการรายงานขาวอยางไร และจะมการบงคบใช ตดตาม ตรวจสอบทางจรยธรรมอยางไร ชดค าถามส าหรบผปฏบตงานใชสอสงคมการใชงานสอสงคมและการรายงานขาวผานเวบไซต ค าถามประเดนการใชงานและการตดสนใจดานจรยธรรม 1. มหลกในการใช social media ในการหาขาว หาขอมล เขาถงแหลงขาวอยางไร 2. ตรวจสอบขอมลทไดมาจาก social media อยางไร / การตรวจสอบขอมลกอนน าเสนอบนเวบขาวท าอยางไร 3. บทบาทหนาทของนกขาวในการคดเลอก การจดล าดบความส าคญของขาว ของขอมล มวธการคดและเลอกอยางไรในการใช social media ระหวางการท าขาว ทงการเลอกขอมลจากผอานมาใช ทงการเลอกทจะบอกตอ น าเสนอขอมลผานสอสงคม 4.ปญหาในการใชสอสงคมในการหาขาว / รายงานขาว และมประเดนทางจรยธรรม จรรยาบรรณในการท าขาวอะไร ใชหลกในการตดสนใจดานจรรยาบรรณอยางไร 5. การเผยแพรขอมลผานเวบไซตขาว มกระบวนการในการตรวจสอบขอมล คดเลอก จดล าดบความส าคญอยางไร 6. คดวาในการท างานขาวโดยการใชสอสงคมและ การรายงานขาวผานเวบไซตนน มปญหาดานจรยธรรมอะไรทเปนเรองกงวล ทพบเจอปญหาอย จดการ / ตดสนใจ / แกไขปญหา / หรอเลอกปฏบตอยางไรตอ ปญหาดานจรยธรรมขางตน ประเดนเรองกรอบแนวปฏบตทางจรยธรรม 7. ในการตดสนใจดานจรยธรรม / จรรยาบรรณเรองตางๆ ในการใชสอสงคมในการรายงานขาว และ ท าขาวเวบไซตนน มหลกในการตดสนใจ หรอ แนวทางในการปฏบตอยางไร? 8.คดวาหลกการท าขาวแบบสอเกา สามารถน ามาใชกบสอใหมไดเลยหรอไม หรอมสงทควรมรายละเอยดในการคดทแตกตางกน อยางไร 9.องคกรมกรอบแนวทางปฏบตในการใชงานสอสงคมในการรายงานขาว / และการรายงานขาวผานเวบไซต หรอไม ? ถาม...กรอบก าหนดรายละเอยดอะไร คดวาครอบคลมประเดนปญหาทางจรยธรรมทตองตดสนใจในการท างานไม / ควรเพมเตม ปรบปรงหรอท าใหชดเจนในแนวปฏบตเรองใด องคกรบงคบใชกรอบนนอยางไร ถาองคกรไมมกรอบ...ใชหลกการ หรอ ยดกรอบอะไรในการตดสนใจ ทางจรยธรรม ในการใชงาน social media และรายงานขาวบนเวบไซตเพอใหรกษาจรรยาบรรณขาว

37

10. คดวา องคกร และ องคกรวชาชพ ควรมการพฒนาแนวทางปฏบต / กรอบจรยธรรมอยางไร ใหครอบคลมเรองอะไร ใครควรมสวนรวมในการก าหนดกรอบ และควรมการบงคบใชอยางไร 11. ในการพฒนา “กรอบจรยธรรมในการใชงานสอสงคมและการรายงานขาวผานเวบไซต ” ควรมแนวทางในการพฒนาอยางไร

3.3 การเกบรวบรวมขอมล

ขนตอนการเกบขอมล (data collection) โดยมกลมขอมลทเกบจาก สามสวน คอ

a. ผวจยเรมตนการเกบขอมลจากการวเคราะหเอกสารเกยวกบกรอบจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคม เอกสารบทความ และขาวเกยวกบประเดนดานจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคมในการรายงานขาว เพอรวบรวมประเดนดานจรยธรรมทเปนปญหา และเปนเรองสอไทยตองถกเถยง หารอเพอหาแนวทางปฏบตทเหมาะสม เปรยบเทยบประเดนขอกงวลและประเดนดานจรยธรรมทเกดขนกบกรอบจรยธรรมทมก าหนดไววาครอบคลมหรอไมอยางไร

b. จากนนผวจยประมวลขอมลดงกลาว เพอเพมเตมในแนวค าถามกรอบสมภาษณทก าหนดประเดนไว เพอตรวจสอบการตดสนใจและทศนคต แนวคด หลกปฏบตในการใชสอออนไลนและสอสงคมกบกลมตวอยางทเปนบรรณาธการขาวและผสอขาว

c. น าประเดนทงหมดสมภาษณผก าหนดกรอบจรยธรรมทเปนแนวทางปฏบตของทงองคกรสอ 4 องคกร และองคกรดานวชาชพ เพอใหทศทางในการพฒนากรอบจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคมใหตอบโจทยการรกษาจรรยาบรรณมาตรฐานการท าขาวและเพอสนบสนนการท างานของระดบผปฏบตการทใชเครองมอสอดงกลาว

38

3.4 การวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลเชงคณภาพทเกบรวบรวมไดมาจากวธขางตน ผวจยเลอกใชเครองมอวจยเชงคณภาพในการวเคราะหคอ การวเคราะหตวบทและเนอหา (textual analysis / content analysis) เพราะ เครองมอดงกลาวเปนเครองมอวจยทมความเปนกลาง มระบบของขอมล (Berelson, 1952) สามารถชวยอธบายการสอสาร เปาหมายของการสอสาร และ ผลกระทบจากการสอสาร ( Holsti, 1969) นอกจากนน การใช content analysis ยงมความเหมาะสมตอการใชศกษารปแบบ ลกษณะ และวธการปฏบตตอสถานการณเฉพาะ และการมปฏสมพนธทางสงคมไดเปนอยางด (Silverman, 2005) ดงนน การวจยแบบ content analysis จงเปนวธทผวจยเหนวาเหมาะสมในการวเคราะหเพอหาค าตอบตามวตถประสงคของการวจย

นอกจากนน ผวจยใชวธการวเคราะหขอมลแบบพรรณนาโดยน าขอมลทไดจากเอกสารตางๆ ทเกยวของมารวบรวมและจดหมวดหมเพอเรยบเรยงเปนหวขอตามประเดนทตองการศกษา โดยใชวธการวเคราะหโดยการจ าแนกชนดขอมล ( Typological Analysis) คอ การจ าแนกขอมลเปนชนด ( Typologies) ซงหมายถง ขนตอนของเหตการณทเกดขนอยางตอเนอง (ชาย โพธสตา, 2549) โดยยดหลกทฤษฎเปนกรอบในการศกษาพฤตกรรม การใชงานสอออนไลนและสอสงคมในมตของการตดสนใจดานจรยธรรม ตลอดจนการก าหนดกรอบแนวทางปฏบต การตอบสนองภายใตกรอบปฏบต และทศนคตตอการพฒนาแนวทางการปฏบตเพอพฒนากรอบจรยธรรมทเหมาะสมในการใชสอออนไลนและสอสงคม โดยจะจ าแนกชดขอมลเพอการวเคราะหเปน 2 เรองหลกคอ

3.4.1. การสรางกรอบจรยธรรมเปนแนวทางปฏบตในการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาว ประกอบดวยแนวทางการก าหนดกรอบของแตละองคกรสอและองคกรดานวชาชพ ประเดนครอบคลมในกรอบปฏบต สงทตองพฒนาและแนวทางการพฒนากรอบทสมบรณ รวมถงทศนคตของผสอขาวตอกรอบจรยธรรมและความตองการในการพฒนากรอบจรยธรรมหรอแนวปฏบตในการใชสอออนไลนและสอสงคม

3.4.2. แนวทางการปฏบตงานในการใชสอออนไลนและสอสงคมเพอรกษาจรยธรรมและจรรยาบรรณในการท าขาว และการปฏบตงานตอบสนองภายใตกรอบจรยธรรมขององคกรทก าหนดไว

39

กรอบการเกบขอมลและวเคราะหผล (data collecting and analysis framework)

เครอเนชน

องคกรสอ

เครอผจดการ

ไทยรฐ

ไทยพบเอส

< กลมตวอยาง >

องคกรวชาชพ

<การเกบขอมล>

1. การสมภาษณเชงลก

- ผสอขาว

- บรรณาธการ / ผรบผดชอบการก าหนดกรอบแนวทางปฏบตในการใชสอออนไลนและสอสงคมขององคกรสอ

- ตวแทนจากองคกรก ากบดแลดานวชาชพ ทก าหนดกรอบจรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคม

2. การศกษาเอกสารทเกยวของ

- เอกสารกรอบจรยธรรม / แนวทางปฏบตในการใชสอออนไลน และสอสงคม

- ขาว / บทความ / บทวเคราะหในประเดนจรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมของสอไทย

< การวเคราะหขอมล >

ชดขอมลท 1: กรอบจรยธรรม - ประเดนจรยธรรมทครอบคลมในกรอบปฏบต - แนวทางการก าหนดกรอบ - การบงคบใช การดแลการปฏบตตามกรอบ - สงทตองพฒนา แนวทางการปรบปรง - ทศนคตและขอเสนอของผปฏบตงานภายใตกรอบ

ชดขอมลท 2: การใชงานและการตดสนใจดานจรยธรรมของผปฏบตงาน - ความถกตอง VS ความรวดเรว - การตรวจสอบขอมล (verification) - การคดกรองขาวสาร (Gatekeeper) - การหาขาว รวบรวมขอมลขาว (Newsgathering) - การใชขอมลจากผอาน (UGC) - การสรางชมชนขาวและการมสวนรวมในกระบวนการขาวผานสอสงคม - ลขสทธ ความเปนสวนตว

40

บทท 4

ผลการวจยและการวเคราะหขอมล

การวจยเรอง “จรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาวของสอไทยในยคดจทล”ผวจยใชการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) จากขอมลทไดจากการสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) และการวเคระหเอกสารตวกรอบจรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคม โดยผวจยแบงการน าเสนอผลการวเคราะหเปน 2 ตอนดงน

ตอนท 1 เปนการวเคราะหขอมลทไดจากการสมภาษณผสอขาวและบรรณาธการเกยวกบประเดนทางจรยธรรมและจรรยาบรรณในการรายงานขาวบนเวบไซตและการใชสอสงคม (Social Media) ในกระบวนการสอขาว วเคราะหประเดนทางจรยธรรมทเปนเรองกงวลในการใชสอออนไลนและสอสงคม ทศนคตและแนวคดในการตดสนใจในการปฏบตงานรายงานขาวทจะรกษากรอบจรยธรรมในการสอขาว รวมถงทศนคตตอกรอบจรยธรรมกบการปฏบตงานจรง เพอตอบค าถามการวจยเรองแนวทางการรกษามาตรฐานทางวชาชพทามกลางความเรว การตรวจสอบความถกตอง บทบาทในการเปนผคดกรองขาวสาร การสรางการมสวนรวมกบผอาน และการยกระดบการรายงานขาวเพอประโยชนของสงคม

ตอนท 2 เปนการวเคราะหศกษากรอบจรยธรรมในการใชงาน เอกสารกรอบจรยธรรมในการรายงานขาวผานสออนไลนและสอสงคมขององคกรวชาชพและองคกรสอทศกษา โดยการแยกแยะจดกลมประเดนส าคญดานจรยธรรมและแนวทางปฏบตทก าหนดไว เพอศกษาการปรบตวขององคกรก ากบดแลวชาชพสอตอการก าหนดกรอบจรรยาบรรณ จรยธรรมและแนวทางปฏบตของสอในการใชสอออนไลนและสอสงคม

41

ตอนท 1: จรรยาบรรณในการใชสอออนไลนและสอสงคม (Social Media) ในกระบวนการสอขาวของผปฏบตงานขาว

ในการศกษาของงานวจยฉบบนไดมการสมภาษณผสอขาวและบรรณาธการ /หวหนาขาวเกยวกบประเดนจรรยาบรรณในการใชสอออนไลนและสอสงคม (Social Media) เพอเปนแนวทางในการเปรยบเทยบการปฏบตงานจรงกบกรอบจรยธรรมทมอยวามความสอดคลอง ครอบคลมกนหรอไมอยางไร

จากขอมลในการสมภาษณเชงลกสามารถจ าแนกแนวทางปฏบตและขอกงวลตอจรรยาบรรณในการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาวแยกเปน 2 กระบวนการไดแก กระบวนการในการหาขาว (News Gathering) และกระบวนการในการเผยแพรขาว ( News Reporting and Distribution) ดงน

2.1 ประเดนจรยธรรมในการหาขาว (News Gathering)

การปฏบตงานในกระบวนการการหาขาวคอกระบวนการทผสอขาวและกองบรรณาธการสบคนหาขอมล การหาแหลงขาว การคดและคดเลอกประเดนขาวทจะน าเสนอในฐานะนายทวารขาวสาร และดวยลกษณะของสออนไลนทเปนการสอสารสองทางจงมสวนของการสรางการมสวนรวมกบผรบสารเพมขนอกกระบวนการในขนตอนการหาขาวโดยเปนกระบวนการทผสอขาวตอบโตปฏสมพนธ การสรางชมชนผอาน และการดงผอานเขาสกระบวนการสอขาวในฐานะผใหขอมลและรวมท าขาว ในกระบวนการนประเดนทางจรยธรรมในการปฏบตงานทางวชาชพสอประกอบดวย 2 ประเดนคอ

ก. ประเดนเรองการรกษาความถกตองในการหาขอมลจากสอออนไลนและสอสงคมทามกลางธรรมชาตของสอทมความรวดเรวและผรบสารตองการรบสารจากสอออนไลนและโซเชยลมเดยอยางรวดเรวทนตอเหตการณ

ข. ประเดนเรองการคดกรองขาวสารขอมลในฐานะนายทวารขาวสาร ในกระบวนการสอขาวทใชสอสงคมและสอออนไลนในการรายงานขาวนน ผสอขาวตองท าหนาทเปนนายทวารขาวสารทมากกวาเดม เพราะขอมลทไหลอยในระบบการสอสารจ านวนมาก ความหลากหลายของชองทางทมาของขอมล ท าใหตองมการคดกรองขอมลขาวสารทเขมขน

2.1.1 “การตรวจสอบ” คอหวใจของการรกษาความถกตองในการหาขาว

การใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการหาขาว (News Gathering) นน มการปฏบตอย 2 ลกษณะคอ ลกษณะแรกเปนการตดตามหาขอมลประเดนขาวจากกระแสความเปนไปบนสอออนไลนและสอสงคม ทงจากแหลงขาวและจากชมชนออนไลนทวไป และน าขอมลหรอประเดนขาว

42

มาพฒนาตอยอดสการรายงานขาว ลกษณะนเปนเพยงการตดตามและหาประเดน ซงเมอไดทศทางของขาวหรอเรองราวทคนในสงคมสนใจแลว ผสอขาวจะน าเกบขอมลเพมและรายงานเปนขาว การตรวจสอบความถกตองเปนการเชคขอมลทไดเพอคดกรองประเดนทจะน ามาตอยอด รวมถงตรวจสอบขอเทจจรงของขอมลกอนการน ามารายงานเปนขาว ลกษณะทสองคอการน าวตถดบจากสอออนไลนและสอสงคมมาใชในการรายงานขาว เชน ความคดเหน ภาพถาย คลปวดโอ เปนตน การรกษาความถกตองคอการตรวจสอบวาเปน “ของจรง” และหาทมาทไปของเรองเพออธบายขยายความใหเกดความเขาใจตอเหตการณเพอปองกนความสบสน บดเบอน และการชน าประเดนทผดพลาดตอสงคม

ทงสองลกษณะการใชงาน ผใหสมภาษณทกคนเหนตรงกนวา ความถกตองมความส าคญกวาความรวดเรว ซงเปนการพฒนาการใชงานทแตกตางจากระยะแรกของการใชสอประเภทน เพราะสอมบทเรยนตอความเรวทท าใหเกดการผดพลาดและสงผลเสยตอการรายงานขาวทคลาดเคลอน รวมถงประเดนในการปลอยขอมลลวงเพอประโยชนของกลมใดกลมหนงดวย ดงนน สอจงลดความเรวในการรายงานและเพมเวลาในการตรวจสอบขอมลโดยละเอยดมากขน

กรชนก รกษาเสร บรรณาธการขาวการเมอง หนงสอพมพ The Nation อธบายวา ในการหาขอมลแหลงขาวเปนสงส าคญและการเลอกแหลงขาวบนสอสงคม ( Social Media) ตองใหความส าคญกบการเลอกแหลงขาวทนาเชอถอ การตดตาม (follow) คนบนโลกออนไลนท าไดกวางๆ หลากหลาย โดยคดเลอกคนทมการน าเสนอขอมลตอเนอง นาเชอถอ โดยสวนมากกจะเลอกแหลงขาว เชน นกขาวทรจกกนอยแลว คนทรวามตวตน มความรเรองนนๆ จรง ในสวนของผสอขาวถาเปนของเนชนเองกจะมนใจขอมลทมาจากนกขาวในสงกดเพราะตองผานการตรวจสอบแลวระดบหนง การตดตามนกขาวของส านกอนกเพอดทศทางของขอมลประกอบดวย สวนขอมลจากสอทางเลอกประเภททเลอกขางชดเจน เชน ชองสตางๆ นน จะตดตามใหรขอมลความเปนไป ไดไมไดเลอกเชอสงทเขาโพสต ตองน าไปตรวจสอบขอเทจจรงโดยดจากสออนๆ และหาขอมลจากแหลงขาวอนประกอบดวย ทส าคญคอการเชคขอมลกบนกขาวในสายและในพนทเพอใหแนใจวาขอมลถกตอง แลวจงประมวลขอมล สรปเพอน ามาเผยแพรอกครงเมอมนใจในความถกตองแลวโดยใหการอางองถงแหลงทมาของขอมล

ส าหรบขอมลจากนกขาวพลเมอง ถาเปนขอความและมรปประกอบกจะนาเชอถอมากขน ถาไมมหลกฐาน เชน รปภาพยนยนกตามอานเพอดประเดน แตจะยงไมเผยแพรตอ แตถานกขาวพลเมองนนอยในเหตการณจรง ตรวจสอบไดวาขอมลนนเกดจรงกสามารถน ามาใชได แตโดยทวไปแลวขอมลจากภาคประชาชนเปนการดภาพรวม ดวามอะไรเกดชน แตไมไดหยบมาใชเปนขาวเลย

เอกสภา วงษแกวจนทร บรรณาธการ เวบไซตไทยรฐออนไลน ในปจจบนขาวสวนใหญมาจากสอสงคม (Social Media) ประกอบกบมการปลอยขาวกนเยอะในโลกออนไลน ดงนนการท าขาว

43

เวบไซตทตองการ ความรวดเรว จงตองมการตรวจสอบแหลงทมา อยางรอบคอบ เพอปองกนความผดพลาด

“การน าขอมลจากสอสงคมมาใชทมขาวเวบไซตจะมการตรวจสอบใหละเอยดทสดเทาทจะท าไดตวอยาง เหตการณระเบด การตรวจสอบกอาจจะตรวจสอบจากต ารวจหรอตรวจสอบจากผสอขาวในทองทวาพบเหนอะไรอยางทมกระแสขาวหรอไม ซงสวนใหญจะเนนทเจาหนาทรฐเปนหลก หรอการใชคลปจากสอสงคม เชน กรณของคณทกษณ เรองอลแกรดาขฆา กจะมการตรวจสอบจากฝงเพอไทยเองและตรวจสอบจากเจาหนาทฝายความมนคง(ภารดร) วามความเปนไปไดขนาดไหน และกอนทจะมการน าเสนอขาว เรากเอาบทสมภาษณเหลานนใสเขาไป หรอในกรณทมภาษาอาหรบ เรากมการไปสมภาษณผเชยวชาญภาษาอาหรบวาสงทพดนนจรงหรอไม เขาพดวาอยางไร”

ในมมของขาวเวบไซตทมเรองการแขงขนยอดผเขาชมเวบ ซงในบางครงขาวทไดรบความสนใจเขาอานเยอะจะเปนขาวทมความหวอหวาเปนกระแสเกาะประเดนรอน อยางไรกตามจากการสมภาษณ ผสอขาวและบรรณาธการใหความเหนวา ความถกตอง และประโยชนของการน าเสนอส าคญกบยอดผชม องคกรจะตองไมเสยงตอการท าลายความนาเชอถอและเรองจรรยาบรรณแมขาวนนจะสามารถดงคนเขาสเวบไซตไดมากหากไมไดรบการตรวจสอบจนแนใจวาขอมลถกตองยนยนไดและมประโยชนตอการรบร

“ถงแมขาวจะเปนทนาสนใจแคไหน อยางนอยกตองมการตรวจสอบ ถงแมไมมค าตอบทชดเจนวาใชหรอไมใชแตอยางนอยเรากไดท าหนาทในระดบ เชนกรณทมการโพสตของนกการเมอง เรากจะมการตรวจสอบวาเคาโพสตอยางนนจรงหรอไม สงแรกคอโทรศพทไปหาบคคลทโพสตเพอถามความเปนจรง เปนการตอยอดเชอมหาสงทมนตอเนองจากสงทเคาโพสต กอนเอาขาวลงเวบเราควรค านงถงสงตอไปน คอ ขอ1 คอความถกตอง ขอท2 คออยางนอยเรากไดท าหนาทของสอในการตรวจสอบ ขอท3 คอเราอาจจะไดขอมลทกวางขนจากสงทเคาโพสต” เอกสภา วงษแกวจนทร กลาว

ทงนผใหสมภาษณทกคนเหนวาการตรวจสอบขอมลทไดจากสอออนไลนตองมการท าอยางเขมขนและมกระบวนการวธทซบซอน ตองอาศยเทคโนโลยตางๆ เสรมชวยในการตรวจสอบดวย อยางไรกตามปจจบนวธการตรวจสอบยงใชหลกการตรวจสอบขอมลในการท าขาวทเปนแนวปฏบตกนมาในการรายงานขาวบนสอดงเดม แตเพราะสอออนไลนมธรรมชาตทแตกตางและมเทคโนโลยทเพมมากขน ควรมการสรางระบบในการตรวจสอบทมประสทธภาพมากขนมาชวยดวย

เอกสภา วงษแกวจนทร บรรณาธการ เวบไซตไทยรฐออนไลน กลาววา “การตรวจสอบขอมลในยคสอออนไลน ผสอขาวตองท างานเขมขนกวาเมอกอนมาก โดยเฉพาะเรองการเมอง อะไรไมแนนอนไมเอาลงเดดขาด การกลาวหาถาไมมแหลงขาวมายนยนจะไมน าเสนอเดดขาด ปรากฎการณ

44

ของคนเสพสอ ในการเสพจากทวตเตอรมนรวดเรวจรง แตปญหาของคนทเสพสอคอการตงค าถาม วามนคอเรองจรงหรอไหม คนเรมรทนทวตเตอรวาบางครงกไมแนนอน สอตองท าหนาทใหความชดเจนนน”

ปราเมศ เหลกเพชร ผสอขาวสายการเมอง หนงสอพมพไทยรฐ เหนวาความไวในการใชสอสงคมสามารถท าใหเกดความผดพลาดในการรายงานขาวและเปนปญหาทางจรยธรรมทผสอขาวตองตดสนใจในการใชสอนใหเหมาะสมระหวางความถกตองกบความเรว นอกจากนเพอใหไดความ ถกตอง การเลอกแหลงขาวทหลากหลาย หลากขางผสมผสานกนจะท าใหรวาแตละฝายคดอยางไร เคลอนไหวอะไร มประโยชนในการหาขาวและขอมลทรอบดานผานสอสงคม ในสวนของแหลงขาวทเปนนกขาวพลเมอง เมอตองการน าขอมลมาใชตองมการตรวจสอบแหลงทมา ตนตอขอมล ตรวจสอบวาแหลงขาวมตวตนจรงหรอไม การตดตามนกขาวพลเมองชวยในการใหประเดนขาวไดแตตองตรวจสอบรอบคอบ และในการน าเสนอตองเกบขอมลใหครบและรอบดานกอน ไมรายงานขอมลทไมชดเจน

“เมอไดประเดนจากสอออนไลนไมใชวาน ามาทวตเปนขาวเลย แตตงขอสงสยเพอตรวจสอบ โทรไปสมภาษณเพมเตม ขยประเดนตอ การขยประเดนคอการท าใหประเดนแตกใหชดเจนเพอการเขาใจทถกตอง อาท ประเดนการแกไขรฐธรรมนญ เมอมคนทวตสามส ประเดน ประเดน ก ประเดน ข ประเดน ค แตยงขาดขอมลเรองวธแก การเสนอแกไข และเงอนเวลาในการแกไข กตองโทรสมภาษณเพมเพอใหประเดนครอบคลมและน าเสนอใหครบถวน สวนขอมลจากนกขาวพลเมอง เปนแคประเดนขาวทจะน าไปตอยอด ซงถาขอมลไมละเอยด ตรวจสอบเพมเตมไมได กตองไมเชอขอมลนนและยงใจกอนน าเสนอ”

ส าราญ สมพงษ รกษาการณ หวหนาโตะขาว เวบไซตคมชดลก อธบายวา สงส าคญของการรกษาจรยธรรมในการใชสอสงคมและขาวเวบไซตคอการตรวจสอบขอมล หลกในการคดปฏบตกเหมอนกบทท าสอดงเดม แตตองท าอยางละเอยดในการตรวจสอบขอมล และระวงการน าเสนอขอมลมากขน ทงนหลกทใชในการตดสนใจตอสงทจะท าใหรกษาจรรยาบรรณการท าขาวไวคอ “หลกผลกระทบ” ดวาขอมลนนมผลกระทบอยางไร มประโยชนมากนอยแคไหน เปนหนาททตองรกษาประโยชนนนไว แมวาตองพจารณาเรองยอดคนเขาดควบคไปดวย คอถาวนไหนยอดววไมถงเปากตองมการหาขาว ท าขาวเพมขน อาจตองเลนขาวทสมเสยงบาง แตถายอดววถงเปาแลว ขาวทสมเสยงกไมจ าเปน

สรศกด จรวฒนมงคล บรรณาธการขาวเศษฐกจหนงสอพมพASTV ผจดการ อธบายวาในสวนของหนงสอพมพ ASTV มการใชสอสงคมในการหาขาวโดยตดตามดประเดน ซงสอสงคมมประโยชนเพราะสอสารไดสองทาง ขอมลทไดจากคนอานเอามาใชเปนประเดนตอยอดใหตามเรองตอได แตตองมการตรวจสอบ กลนกรอง

45

“ในการท างานจะม Line กลมของผสอขาวและบรรณาธการ เมอมขาวจะโยนประเดนลงทกลมแลวบรรณาธการหรอผอ านวยการของเวบไปตรวจสอบขอเทจจรงของขาว และจดล าดบความส าคญของขาว เลอกวาจะลงหนงสอพมพ หรอขนเวบไซตและล าดบเวลาในการน าเสนอขาว อยางไรกตาม กระบวนการตรวจสอบจะส าคญมากเพราะความรวดเรวของสอออนไลนหากท าผดพลาดจะเกดผลเสย การตรวจสอบแหลงขอมลทมาขอเทจจรง แลวกมประกอบกบการตรวจสอบสงตางๆไมวาจะเปนคลปเสยง วามความนาเชอถอแคไหนเรากจะมกระบวนการตรวจสอบเหมอนการท าขาวเลย มาตรฐานในสงทเราตองค านง กคอเรองของประเดนขาวรวดเรวและถกตองดวยความแมนย าอยางหลายๆครง ขาวลอใน สอสงคม ถารายงานเรวเกนไปโดยขาดการตรวจสอบถาท าใหสถาบนขาวเราเองขาดความนาเชอถอ”

นรนดร เยาวภาว ผดแลเวบไซต เอเอสทวผจดการออนไลนกลาววา การท าขาวตองใหตรงกบความเปนจรง คอตองตรวจสอบ โดยเฉพาะทางเวบไซด ยงเปนสอทเรว ยงตองมวธการตรวจสอบขอมลทด เพอไมใหผดพลาดและรายงานขอมลขอเทจจรงไดครบถวน โดยกระบวนการตรวจสอบขอมลวาคอกระบวนในการขาวทตองตรวจสอบแหลงขาวจากผทเกยวของ ทางทดคอการตรวจสอบจากแหลงขาว จากผทเกยวของ ผทมอ านาจหนาททเกยวของ อยางเชนขาวการเสยชวตตองตรวจสอบจากทางโรงพยาบาล จากหมอจนแนใจกอนจงจะมการรายงานไดเพอไมใหเกดความสบสน ในการตรวจสอบ เลอกขอมลตองยดความถกตองมากกอนยอดผเขาชมขาวเวบไซต เพราะคอการรกษาความนาเชอถอขององคกร

“ระยะหลงม แหลงทมาของขอมลขาวสารเยอะมาก โดยเฉพาะตวโซเชยลมเดย ซงบางเรองเวลามคนแชรๆ กนมา มนนาสนกนะ ตนเตนด นาจะเปนขาว ถาท าเปนขาวรบรองมคนอานจ านวนมาก แตกตองระวง ตองเชคใหแนใจวาเปนเรองจรง เพราะเรองบนโลกออนไลนไมจรงทงเสมอไป ถาไมจรงกไมตองน าเสนอแลวกขาวทมนสงผลกระทบกระเทอน ทอาจจะท าใหเกดความแตกตนหรอวาทกระทบกระเทอนความรสก”

ภทราพร ตนงาม ผสอขาวไทยพบเอส อธบายการใชสอสงคมเพอการหาขาวและตรวจสอบขอมลวา จดกลมบคคลและองคกรทใชสอสงคมเพอเกาะตดไว 7 กลมหลก คอ หนง-บคคลสาธารณะ เชนนกการเมองฯ (ซงมกเปนตวแสดงในขาว) /สอง-ผทรงภมปญญา เชนนกวชาการ และผเชยวชาญดานตางๆ /สาม- ผสอขาว /ส- ผเกยวของกบเหตการณดวน เชน อาสาสมครกชพกภย ฯ /หา-องคกรสอสารมวลชน /หก-องคกรทกภาคสวนทมบทบาทส าคญในสงคม /เจด-บคคลทวไปทมบทบาทมากในสอสงคม เมอมขอมลตางๆ จะท าการตดตอแหลงขาวดานตางๆ โดยใชสอทกชองทาง เพอตรวจสอบขอมลไปยงตนตอ และผเกยวของใหครบถวนและกระจางทสด ซงการคดเลอกขาว ยดหลกความสดใหมเปนส าคญ และโดยสวนตวเนนขาวท “ท า” ดวยตวเอง

46

2.1.2 บทบาทนายทวารขาวสาร

ในประเดนน เปนการพจารณาบทบาทหนาทของผสอขาวในฐานะการเปนนายทวารขาวสารทตองท าหนาทในการกรองขอมล คดเลอกขอมลและ จดล าดบความส าคญในการสอสารผานสอออนไลนและสอสงคม ซงโดยภาพรวม ผใหสมภาษณเหนวา ผสอขาวตองท าหนาทของการเปนนายทวารขาวสารมากขน ใชวจารณญาณตามหลกจรยธรรมการสอขาวทดตามกรอบเดมในการปฏบตสอดงเดม (traditional media) แตเนองจากสอออนไลนและสอสงคมมลกษณะเฉพาะในการทสามารถปฏสมพนธได สรางและเชอมโยงเครอขายได รวมถงมขอมลทหลากหลายจ านวนมากในวงจรการสอสาร ตลอดจนการทผสอขาวสามารถตดสนใจเลอกและเผยแพรขอมลผานสอสงคมไดโดยไมผานกองบรรณาธการ ท าใหการท าหนาทดงกลาวตองอาศยความเขาใจทางดานเทคนควธเฉพาะในการตรวจสอบขอมลเพอคดกรองโดยละเอยดดวย สมฤทย ทรพยสมบรณ บรรณาธการขาวการเมองส านกขาวเนชน อธบายวา การคดเลอกขอมลขาวจากสอสงคมออนไลนคดเลอกจากประเดนทมความส าคญและเปนสงทคนด/คนอานควรรโดยบทบาทควรเปนผอธบายเพอสรางความเขาใจทมากขน

“ในสวนของการใชทวตเตอรซงในฐานะบรรณาธการไมไดลงภาคสนาม การสอสารจะเปนเชง วเคราะหและใหขอมลเบองลกเบองหลงของขาวเพอเสรมกบการรายงานขาวของผสอขาว ภาคสนาม กจะเลอกประเดนทคนก าลงสนใจและอยากรมาใหขอมลในเชงการอธบายเรอง ผานทวตเตอร ใหสงทมากกวาทผสอขาวลงภาคสนาม เปนหนาททจะตองคดเลอกประเดน และขอมลใหคนทตดตามเขาใจประเดนนนๆ ดขน สวนจะไปคดยงไง จะตดสนใจยงไง จะไป ซายไปขวาใหคนอานตดสนใจเอง โดยเฉพาะในชวงเวลาทสถานการณการเมองแบงเปนสอง ขวทชดเจน การเลอกใหขอมลคนละดานก เปนหนาทหนงเพอใหคนไดรบขอมลทเปนจรง ครบทกดานมากทสด”

ดานณฏฐา โกมลวาทน ผประกาศและโปรดวเซอรขาว สถานโทรทศนไทยพบเอส อธบายวาการรกษาความถกตองเกดขนไดจากการรจกเลอกทจะรบขอมลและคดกรองขอมลทจะน าเสนอ การตดตามขอมลจากคนบนโลกออนไลนตองมการเลอกขอมลอยางมสต ตดตามอานขอมลอยางตอเนอง เพอเลอกสงทจะเผยแพรตอ หรอน าประเดนไปตอยอด แมกระทงการกรองแหลงขาวหรอคนทผสอขาวตดตามบนโลกออนไลนกเปนหลกส าคญเพอท าหนาทเปนดานแรกในการกรองขอมลใหผรบสาร

“ เมอเกดเหตการณส าคญขนและตองหาขอมลจากสอสงคม วธการคออาน ในไทมไลน ทวตเตอร แลวเลอกขอมลทนาเชอถอเผยแพรตอถอเปนการกรองขอมลชนหนงใหผทตดตาม เรา อาศยวจารณญาณตามหลกการในการท าขาวและตรวจสอบขอมล อาศยประสบการณใน การตดสนใจวาขอมลใดนาเชอถอหรอไม ทส าคญคอไมใจรอน ตองใชสอทวตเตอรใหชาแต

47

แนนอนมากขนเพอไมเกดความผดพลาดของขอมลทน าไปเผยแพรตอ การตามสอตางๆ ก ตองเลอกและรเบองหลงวาเปนสอประเภทเปนกลาง หรอเลอกขางทมการจดชดขอมลใน การน าเสนออยทศทางเดยว ซงเรากตองเลอกทจะอานตามขอมลเพอดประเดน หรอน าขอมล นนมาเผยแพรตอ เพอความแนใจตองมการตรวจสอบกบ นกขาวของไทยพบเอสและของสอ อนๆ เพมเตมกอน สวนเรองตวเลข ชคนในเหตการณทยงไมแนนอน ยงไมมขอสรปหรอ หลกฐานอางองจะไมมการเผยแพรกอนไดรบการยนยนจากแหลงทนาเชอถอ”

กระบวนการในการคดกรอง คดเลอกขาวเพอลงเวบไซต เอกสภา วงษแกวจนทร บรรณาธการ เวบไซตไทยรฐออนไลน อธบายวาความส าคญอยางแรกคอขาวนนตองมการตรวจสอบ มการอางอง มแหลงขาวยนยนทชดเจน ถาขาวตองการความเรวจะรายงานขอเทจจรงและทงทายใหตดตามความคบหนาตอ ขอมลใดทยงไมสมบรณกตองบอกชดเจน สวนการคดกรองจะเนนทเจาหนาทรฐเปนหลก เมอมเหตการณเกดขนจะตองตรวจสอบกบหนวยงานทเกยวของหรอดแลรบผดชอบกอนรายงาน ตวอยางเชน ขาวการระเบด ถาเราไดรบรายงานมาเปนครงทอน คออาจจะมาจากทวตเตอร กจะใชวธการรายงานวา เสยงดงคลายระเบดท....สวนความคบหนา เราจะรายงานใหทราบอกครง แลวคอยเชครายละเอยดความถกตอง เปนตน

เชนเดยวกบ ส าราญ สมพงษ รกษาการณ หวหนาโตะขาว เวบไซตคมชดลก อธบายวา เวบไซตมเรองของยอดวว ทท าใหบางครงตองตดสนใจระหวางการรกษาจรรยาบรรณกบการเลนขาวทสมเสยง ซงโดยมากจะเลอกทจะรกษาจรรยาบรรณไว หรอถาตองเลนขาวทเสยงกจะตรวจสอบใหดทสดกอน เพราะตองรบผดชอบผลของการกระท า สวนถาเปนขาวทขดแยง มขอพพาทมาก กองบก.มหลกใหใชขอมลทผานการตรวจสอบจากกองบก.ขององคกรเทานน ในการคดเลอก หาประเดนอยทประสบการณ พจารณาสงทคนจะสนใจ เรยกยอดววได และรายงานสถานการณทถกตองตามขอเทจจรงทม ยงตองระวงเรองการใชภาษา โดยเฉพาะพาดหว ตองใชค าทดงดด แตตองเปนการพดถงขอเทจจรง ขอมล ไมใชขอความทแสดงความเหนหรอความรสก เปนสงทตองระวง

นรนดร เยาวภาว ผดแลเวบไซต เอเอสทวผจดการออนไลน มองวา บทบาทของการคดกรองขาวสารและบทบาทของบรรณาธการตองตนตวมากขน ตองคมสภาพใหอย เวลามเหตการณ มขอมล มขาวสารจ านวนมากเขามาจากหลายๆ ดาน หลายๆ ทาง ตองเลอกและตดสนใจไดวาจะน าเสนออยางไร ประเดนใด จะตดสนใจไดกตองตดตามสถานการณตลอดเวลา ดานการคดเลอกขาว ส าหรบขาวเวบไซตจะเนนความสดใหมและทนตอเหตการณมากกวาสอหนงสอพมพ วทยและโทรทศน เปนการรายงานสถานการณ ณ เวลาทเกดขน ดงนนตองอาศยทกษะในการประเมนสถานการณ และการตรวจสอบทรวดเรวรอบควบคกน

48

2.2 จรยธรรมในการเผยแพร (News Distribution)

ในกระบวนการเผยแพรขาว (News distribution) คอกระบวนการทผสอขาวน าเสนอขอมลขาวผานสอเวบไซตและสอสงคม ( Social Media) ทงในรปแบบของการรายงานขาว ณ จดเกดเหต การรายงานขาวดวน การวเคราะห อธบายขอมลเพมเตมจากขาว และการแสดงความคดเหนตอขาวและประเดนทางสงคม จากการใหขอมลของกลมผใหสมภาษณพบวา ปญหาทางจรยธรรมในการใชสอออนไลนและสอสงคมใหความส าคญนนมอย 4 ประเดนหลกคอ ประเดนเรองความถกตอง ประเดนความเปนกลางและความโปรงใสของขอมลในการรายงานขาว ประเดนพนทสวนตวหรอสาธารณะในการแสดงความคดเหนและจดยนของผสอขาวตอเรองตางๆ และการรายงานขาวเพอไมสรางความขดแยง

2.2.1 “ความถกตอง” ในการรายงานขาวผานสอออนไลนและสอสงคม

ในการเผยแพรขาวบนสอออนไลนและสอสงคมออนไลน สงทผสอขาวและบรรณาธการขาวใหความส าคญมาเปนอนดบแรกคอ ความถกตอง เพราะการรายงานขาวนนตองเปนการสรางการรบรและความเขาใจตอประเดนเรองราวทถกตอง อนจะเปนการสรางความนาเชอถอตอผสอขาวและองคกรขาว และเกดประโยชนตอผรบสาร เปนแกนหลกของจรยธรรมในการปฏบตวชาชพ ทงน เรองความถกตองในการเผยแพรขอมลขาวนน ประกอบไปดวย

ก. ความถกตองของขอมล “ตรวจสอบ” และ “แกไข” เพอใหถกตองมากทสด

ในมตของความถกตองและความรวดเรว ผสอขาวและบรรณาธการขาวใหความส าคญกบความถกตองมากอนความเรว และเนนวา การสนใจเรองความเรวจากการใชสอสงคมออนไลนนนลดลงกวาระยะแรกทมการใชงาน แตหนมาเนนใหความส าคญวาตองชะลอขอมลเพอความถกตองมากขน ความถกตองส าคญแมตองแขงขนกบส านกอนๆ เพราะถาน าเสนอผดพลาดแลวมนอาจจะไปไกล ถงลบแตมคนเอาขอความไปเผยแพรตอแลว กเกดความเสยหาย แกไขยาก ทงบนสอสงคมและเวบไซตจงเนนชาดกวาผดพลาด

การรกษาความถกตองในการเผยแพร ประเดนแรกคอตองใชขอมลทถกตองและไดรบการตรวจสอบแลว กรชนก รกษาเสร บรรณาธการขาวการเมอง หนงสอพมพ The Nation ยกตวอยางการรายงานขาวบนทวตเตอรวาการเลอกรทวตขอมลจะตองเลอกจากแหลงทเชอถอได โดยสวนใหญจะเลอกขอความของสอดงเดม ( Traditional Media) มากกวา สวนถาขอมลมาในรปของลงค กจะเขาไปอานและตรวจสอบกอนทจะเผยแพรตอ

49

ดานสมฤทย ทรพยสมบรณ บรรณาธการขาวการเมองส านกขาวเนชน กลาววา ความถกตองส าคญสดแลว เพราะเปนสงทสรางความนาเชอถอใหผสอขาว บนสอสงคมออนไลนทมความเรวและมขอมลไหลเขามาอยางตอเนองจ านวนมากนน การคดเลอกขอมลทนาเชอถอเพอเสนออยางถกตองส าคญ

“ขอมลทมความออนไหว มความเสยงตอการผดพลาด บดเบอน หรอสรางความเขาใจผดจ าตองไดรบการตรวจสอบ มหลกฐานยนยนทชดเจนกอนทจะเผยแพร วธการคอการตรวจสอบขอมลขาว ทงการโทรศพทตรวจสอบจากผทเกยวของในเรอง การสอบถามขอมลจากเจาของขอมลบนโลกออนไลน การตรวจสอบทมาทไปของขอมลเพอใหแนใจวามาจากแหลงทเชอถอได ทส าคญคอการตรวจสอบกบนกขาวภาคสนามของเนชน โดยเฉพาะในระยะหลงมขาวปลอย ขาวลอคอนขางมากบนสอออนไลน นอกจากนถาเหนวามกระแสการใหขอมลบางเรองทผดและบดเบอนขอเทจจรง ในฐานะผสอขาวกควรใหขอมลทถกตอง เชน กอนหนานมกรณเรองจ านวนผมาใชสทธเลอกตงไมถงครงจะท าใหการเลอกตงเปนโมฆะ ซงไมใชตามนน เรากพยายามชแจง แกขอมล ใหขอมลเพมเตมผานพนทสอสงคมของเรา เพอลดความเขาใจผดทเกดขนในสงคมบาง เปนมมหนงของรกษาความถกตองทผสอขาวบนโลกออนไลนควรปฏบต”

ชวรงค ลมปปทมปาณ ทปรกษาบรรณาธการขาวออนไลน และหวหนาศนยขอมล หนงสอพมพไทยรฐใหความเหนวา สอออนไลนมการน าเสนอนาจะแตกตางไปจากของสอกระแสหลกทมอยแลวพอสมควร หลกจรยธรรมกบความเรวและความตองการของผรบสารบนสอประเภทนตองหาจดตรงกลางทยดหยน เพอใหปฏบตไดจรงในสนามขาว ประเดนทส าคญในการท าขาวเวบไซตคอตองเลอกระหวาง ความเรว การตกขาว หรอความถกตองสมบรณ

“ตวอยางเชนการเสนอขาวสองดาน เนองจากออนไลนมนตองเรว มนจะมกรณบางทเราจะตองเสนอขาวสองดาน อยางเครงครด ตวอยางเชน การเมอง พรรคนแถลงขาวโจมต กกต. โจมตฝายตรงขาม ทนเราตองถาม กกต. อนนมนกไมทน ชาไป ท าใหตองมาพจารณากนเปนกรณไปวา เรองไหนรอสองดานได เรองไหนควรน าเสนอไปกอนเลย กตองดจากวาถาไมรายงานพรอมกนแลวจะท าใหบดเบอนเขาใจขอเทจจรงผดหรอไมดวย อยางเชน มกระแสขาววาสหภาพแรงงานการบนไทยมการประทวงโดยเฉพาะเรองการชดดาวน ซงถาจรงกตองหยดการบน แบบบางเทยวบนอาจจะบนไมได แบบนเสนอไปเลยโดยไมมความเหนจากการบนไทยไมได ตองสอบถามขอเทจจรงกอนวาท าอยางไร มมาตรการรองรบอยางไร ไมเชนนนจะท าใหเกดผลกระทบสง หรอกรณนกการเมองโพสตขอความลงเฟซบคควรมาเปนขาวหรอไม กมคนถกกนเยอะเรองน สงทควรท ากคอควรจะมการสอบถามแหลงขาวเจาของขอมลกอน ถามเพมเตม หรอสมภาษณใหมมมมอง มตขาวตอยอดกอนทจะน าเสนอ แตบางคนกมองวา น าเสนอไดเลยเพราะตองเรว กมาจากเพจทางการอยแลว แตไทยรฐมองวา

50

ประเดนจากสอสงคมไมจ าเปนตองรบทนท และถาจะน าเสนอกควรตอยอดใหรอบดานกอน เพราะถาเหมอนกบทอยบนสอสงคมแลว กไมมประโยชนทจะรายงาน คนอานไดเองจากสอสงคมอยแลว”

ภทราพร ตนงาม ผสอขาว ไทยพบเอส อธบายวา ในสอสงคมประเดนทเกยวกบขาวสาร ทเหนวามปญหามาก มดงนคอ หนง-ขาวสารจ านวนมากมปะปนกนระหวางขอมลกบความเหน / สอง- ขาวสารไมระบแหลงทมาชดเจน /สาม-มการน าเสนอขาวเทจหรอบดเบอนขาว ทงโดยจงใจและและไมจงใจ/ ส-มการแชรตอขาวเทจหรอขาวบดเบอน โดยไมตรวจสอบความถกตอง / หา-การใชภาษาไมสภาพ ตลอดจนภาษาทสรางความเกลยดชง ( hate speech) / หก-การใช social media เปนเครองมอตอสทางการเมอง / เจด-การลอกขโมยขอมลขาวสารของคนอนมาเปนผลงานของตนเอง เปนตน จากปญหาเหลาน ใชหลกในการตดสนใจดานจรรยาบรรณ โดย ยดหลก “ขอเทจจรงของขาวสารขอมล คอหลกพนฐานส าคญของการท าหนาทผสอขาว ” (ความจรงคอหวใจ) ดงนนจะตอง ตรวจสอบความถกตองใหถงทสดกอนน าเสนอ / และน าเสนออยางกระจางชดทสด โดยเฉพาะอยางยงตองระบแหลงทมาใหชดเจน และหลกตอมาคอการน าเสนอขอเทจจรงเปนหลก โดยหลกเลยงแสดงความเหนถาไมจ าเปน การใชภาษาสภาพเคารพผอน ไมใช hate speech และ เคารพผลงานผอน

ข. ภาษา องคประกอบในขาว รปแบบการน าเสนอตอง “ถกตอง”

ในสวนของความถกตองในรปแบบการน าเสนอ สงทส าคญประการแรกคอ ภาษาในการสอสารนอกจากน ในสวนของ The Nation ทเปนภาษาองกฤษ กตองพยายามแปลใหตรงทสด บนทวตเตอรเวลาททวตรายงานขาวกตองระวงเรองภาษาดวยเชนกน บางทกเปนขอจ ากดของภาษา เชนความแตกตางระหวางการใชค าทความหมายใกลเคยงกนกเปนสงทตองระวง

ความถกตองทางภาษายงหมายถงการใชค า ตดค า รปประโยคทชดเจนและไมสรางความสบสนหรอการตความทอาจบดเบอนขอเทจจรงได ตองไมใชขอความทเปนอารมณความรสกจนท าใหเปนการชกจงความคด ความรสก การเลอกใชค าเพอรกษาความหมายทสมบรณแตสอสารไดกระชบเปนเรองทาทายของการสอสารบนสอออนไลน ทตองการความเรว และมพนทจ ากดในบางสอ เชน บนทวตเตอร เปนตน

นรนดร เยาวภาว ผดแลเวบไซต เอเอสทวผจดการออนไลน อธบายวา การใชภาษา ตองพยายามใหตรงกบขอเทจจรงมากทสด บางขาวทอาจมอารมณ ความตนเตน ความรสกรวมไปกบขาว กตองไมแสดงอารมณและเนนการน าเสนอเหตการณตรงไปตรงมา ภาษาตองไมกระตนอารมณความรสก บทบาทของนกขาวคอผใหขอเทจจรง การเขยนขาวกตองรกษาขอเทจจรงใหได และไมถกใชเปนเครองมอในการสอสารของใคร

51

ค. ผดแลวตอง “แกไข” ใหชดเจนและเปนระบบ

ทงนนอกจากความถกตองตงแตตอนเผยแพรแลว การแกไขความผดพลาดใหถกตองกเปนสงส าคญในการสอสารบนสอออนไลนและสอสงคม เนองจาก สอประเภทนอยคงทนในโลกออนไลน ในขณะเดยวกนการถกน าไปเผยแพรตอท าไดงาย กระจายขอมลไดในวงกวาง หากมการรายงานขาวทผดพลาดแลวไมมระบบของการแกไขทเหมาะสมจะไดท าใหสอกลายเปนผทสรางความเขาใจผดในสงคม การแกไขความผดพลาดกเปนเรองยาก เนองจากขอมลถกเผยแพรตออยางรวดเรวทงการแชรและการรทวต สารทไปถงเครอขายคนจ านวนมากท าใหการแกไขไมอาจท าไดกบคนทรบสารไปแลวทงหมด แตกยงเปนสงจ าเปนทผสอขาว กองบรรณาธการตองมวธการแกไขขอมลทลดปญหาความเขาใจผดไดนอยทสด ตวอยาง กรชนก รกษาเสร บรรณาธการขาวการเมอง หนงสอพมพ The Nation ใชวธการสอสารกบผทตดตามเพอแกไขขอมลทผดพลาดโดยตรงเพอใหครอบคลมการแกไขมากทสด

“ ถาเกดวาผดพลาด เรากจะเขาไปดวามใครรทวตของเราบาง หรอแชรใหคนอนวา เรากจะเรมตนคอ 1. เขยนแกไขขอมลพรอมระบในขอความวา ―correction‖ เพอใหเหนชดเจนวามการแกไขขอผดพลาด และลบขอความเกาทผดพลาดออก 2. ไลดวามใครรทวดหรอ กดชนชอบบนทกขอความเกบไวดบาง ท าการสง เมนชน ถงและบอกขอมลแกไขทถกตองให วธนสามารถท าไดหากจ านวนคนรทวตไมมาก และทตองท าเพราะถาเขารทวตอนผดไปแลวกเทากบเผยแพรสงทผดจะไดแกไขเชนกน”

ดาน ณฏฐา โกมลวาทน ผประกาศและโปรดวเซอรขาว สถานโทรทศนไทยพบเอส บอกวาเมอเกดความผดพลาดตองขออภยทนทพรอมแกไขขอมลทถกตอง ถงแมอาจไมใชทกคนทจะไดเหนขอความทแกไขกตองรบแก เพอใหเกดความสบสนตอขอมลนอยทสด

“อยางเมอวนกอนรายงานผดวายาโนโควช ออกนอกประเทศ เปนความ เขาใจผด ของเรากตองขออภย ขอแกไขทวตกอนหนา แตตรงนอนตรายเหมอนกนเพราะคนทตามเรา บางทเขาไมเหน เขาไมเหนอนทเราขออภยแลว แตอยางนอย ถาเราขออภยมนกจะอยในเรคคอรด ถาใครรสกไมแนใจใหมาตามในไทมไลน ยอนดและตรวจสอบได อยาท าเปนไมสนใจ คดวาผานแลวไมเปนไรคนจะยงเขาใจผดไปกนใหญ”

ส าราญ สมพงษ รกษาการณ หวหนาโตะขาว เวบไซตคมชดลก “ในแกไขหรออพเอทขอมลนนจะท าบนเวบไซตเลย ไมไดมการแจงผอานวามการอพเดท แกไข เปลยนแปลง แตถาเปนขาวทมความผดพลาด มผลกระทบ กตองมการพาดหวแจงขอโทษและแกไข”

2.2.2 การรกษาความเปนกลาง ความโปรงใสของขอมล

52

ในเรองของการรกษาความเปนกลางนน ผสอขาวและบรรณาธการมองวา “ความเปนกลาง” ควรถกนยามใหมและอธบายใหชดเจน ความเปนกลางมใชการละเวนการน าเสนอ ความเปนกลางมใชการหามน าเสนอเรองผดของผกระท าผดอยางเปดเผยจนเหมอนเขาขางอกฝายทโจมต ความเปนกลางหมายถงการใหพนทของทกคนและรายงานตามขอเทจจรงใหตรงกบสงทเกดขน รอบดาน ครบถวนใหไดมากทสด และในการรกษาความเปนกลางทส าคญคอ “ความโปรงใส” ของขอมล ทมาของขอมล และรปแบบการน าเสนอขอมลทชดเจนไมบดเบอน การคดเลอกขอมลในการน าเสนอตองพจารณาถงผลของการน าเสนอ การไมสรางความขดแยงเพมเตม แตกไมบดเบอนขอเทจจรงทสงคมควรรบทราบ

กรชนก รกษาเสร บรรณาธการขาวการเมอง หนงสอพมพ The Nation อธบายวาการรกษาความเปนกลางคอความพยายามรายงานขอเทจจรงใหตรงกบสงทมนเกดขนมากทสด โดยมการคดกรอง กลนกรองขอมลทจะน าเสนอ มอย 3 ลกษณะคอ อยางแรกทวตเฉพาะสงทเขาพด ตามทเขาพด อนนหมายความวา อางวาเขาพดอะไรไปตามทพดเลย ลกษณะทสองคอถามการใชภาษาทไมสภาพ สรางความขดแยง ลอแหลม หมนประมาทจะใชวธสรปความรายงานเทานน เชน มคนกลาววานางสาวยงลกษณ รกษาการนายกรฐมนตรดวยถอยค าทไมสภาพ เรากจะบอกไปวา เขาดายงลกษณดวยค าไมสภาพแตไมระบค าทไมสภาพนนลงไป สวนประการทสาม การใหขอมลเบองหลงหรอขอมลเพมเตมจากสงทแหลงขาวพด หรอแมแตความคดเหนจะตองมการระบใหชดเจนวา “ personal” เพอใหแยกออกจากสงทแหลงขาวกลาว แบบน ขอมลทน าเสนอจะไมไดเอนเอยงและมความโปรงใสของขอมลวามาจากทใด อยางไร

สมฤทย ทรพยสมบรณ บรรณาธการขาวการเมองส านกขาวเนชน บอกวา เรากเอาตวเนอหาทเราอยากใหเปนหลก วาเรารสกวามนเปนประโยชน แลวเรารสกวาเราใหขอมล และเราเชอวาเราเปนกลางระดบหนง เรองมมมองการวเคราะห คอสวนใหญวเคราะหไปตามทมนเปน ตามขอมล แตถามวาเหนดวยหรอเปลา นนอกเรองหนง เหนดวยหรอเปลาวาตอนนรฐบาลดนพลานๆ แตถาถามลงไปวาท าไมเขาถงดน โดนกลนแกลงหรอเปลา นนเปนอกเรองนง ถามนเปนเกมเรากวเคราะหตามเกมไป เรองความควรหรอไมควรทเขาจะเจอแบบนหรอเขาจะท าแบบนกเปนอกเรองนง

ณฏฐา โกมลวาทน ผประกาศและโปรดวเซอรขาว สถานโทรทศนไทยพบเอส เรองความเปนกลางเปนจรยธรรมดานหนงทควรมการนยมความหมายและขอบเขตของความเปนกลางใหม ในกระบวนการสอขาวทมสอออนไลนและสอสงคม ขอมลขาวทมาจากหลากหลายแหลงท าใหขอมลเปดกวาง มมตของเรองหลายดานมากขน ในขณะเดยวกนการปฏสมพนธและการเกดชมชนออนไลนทตดตามนกขาวและองคกรขาวอยางเหนยวแนนกมมากขน ผสอขาวมพลงมากขนกวาแตกอนถาใชสอออนไลนใหถกวธ ผสอขาวตองมความรบผดชอบมากขนเพราะตองคดกรองขาวสารไดดวยตวเอง บางเรองไมไดผานบรรณาธการขาวแตตองตดสนใจไดเอง แตสอจะใชพนทของสอในการรกษาความเปนกลางอยางไร ยงในสถานการณความขดแยง คนขาวยงตองมการทบทวนบทบาทในการแสดงออกความคด การรายงานขาว และความเปนกลางใหม เพอท าหนาทการน าเสนอขอเทจจรงเพอประโยชน

53

ของการเปดโปง ตแผและผลกดนการพฒนาสงคมไดมากยงขน ทส าคญคอสงตองรจกสงเคราะหขอมลน าเสนอ ไมใชแคคดเลอกขอมลมาน าเสนอ

“เรองการเลอกขาง บางคนแสดงออกชดเจน ตอนนเขาอาจรสกวาไมเปนไร เขาอยากท าเพอเหตผลอะไรกแลวแต แตวาระยะยาว มนตองมองไปยาวๆ คอถาเกดคณอยากจะอยในอาชพน ยดความเปนผสอขาวกตองพยายามทจะอยตรงกลาง คอในใจแตละคนมนคงเลอกขางอยแลวละ แตวาเวลาท าหนาทหนาจอหรอวาผานสอสงคม มนคงตองพยายามอยตรงกลางใหมากทสด วธการกคอการ รายงานใหรอบดานจรงๆ อนนเปนบททดสอบวา ผสอขาว จะถกกระแสสงคม ก าหนดทศทางในการน าเสนอขอมล หรอจะมวธ วางตวเอง ใหความนาเชอถออยางไร ในอกมมหนงกตองคดวาบทบาทของสอมวลชน ก าลงนก าลงตองเปลยนไปดวยหรอเปลา เพราะภายใตภาวะวกฤตแบบน สอมวลชนตองพรอมทจะเปนธงน า เปนธงทจะสรางวาระ สรางพนทใหชดเจนในการน าเสนอขอเทจจรงทรอบดานหรอไม การเลอกวาจะน าเสนอขอมลเพอตแผความผดเปนสงทควรท า แตท าอยางไรใหสมดล อยาง คนก าลงรสกตงค าถามกบรฐบาล ตงค าถามกบเรองคอรปชน การโกงกนอะไรแบบน สอมวลชนกตองมความกลา ทจะบอกอะไรบางอยางเพอกดดนรฐบาลใหโปรงใส คนตองการหลกยดทางความคด สอจะท าแบบนนไดกตองมขอมล มผานการคด การสงเคราะหมาแลวระดบหนงกอนการน าเสนออยางมเหตมผล”

ในประเดนการเลอกขางและจดยนความเปนกลาง สรศกด จรวฒนมงคล บรรณาธการขาวเศรษฐกจหนงสอพมพ ASTV ผจดการบอกวา สอมวลชนตองมความเปนกลางโดยตองใหฝายตรงขามทถกพาดพงถงมสทธทจะแสดงความคดเหนคอใหขอมลจากทง 2 ดานแตบางคนบอกมสอเลอกขางปจจบนเราตองยอมรบการท าขาวสอมวลชนตองมจรยธรรม ตองใหโอกาศกบฝงทถกพาดพง ยงในสอสงคมทมการเลอกขางกนชดเจน สอควรท าหนาทในการใหขอมล 2 ดานใหครบถวนจากทกฝายดวย

ชวรงค ลมปปทมปาณ ทปรกษาบรรณาธการขาวออนไลน และหวหนาศนยขอมล หนงสอพมพไทยรฐ อธบายวา ความเปนกลางเกดขนไดดวยการเลยงใชค าทมลกษณะของค าตดสนและตองคงขอเทจจรงของขอมลใหไดครบถวน

“ไทยรฐจะย ากบผสอขาววา การเขยนขาวตองเปนขอมลสองดาน และมการตรวจสอบขอมลเสมอ เชนอนนเรองของภาพขาว การใชภาพนง ภาพวดโอ อยางภาพนงกตองมความเกยวของกน มความสมพนธกน ไมน าไปสความเขาใจผดวาคนในภาพมความเกยวของกบเนอหาขาว ทงๆทอาจจะไมมความเกยวของโดยตรง หรอเกยวของใดใดเลย หรอการใชภาษาในการพาดหว กตองชดเจนวาตองไมพาดหวแบบเหมารวม ซงอาจเกดความเขาใจผด ตองไมมลกษณะการพพากษาหรอตดสนเรองราว เปนตน นกขาวตองปฏบตตามกรอบนใหได

54

เพราะออนไลนตรวจเชคไดงาย ถาใครท าหลดกรอบกจะตองมการตกเตอนเพอไมใหผดซ า มกรอบแลวตองตรวจเชคและตกเตอน กรอบถงจะมความหมาย”

2.2.3 พนทสวนตวกบสาธารณะ และจดยนในการแสดงความคดเหน

ในการใชสอสงคม (Social Media) มประเดนทผใหสมภาษณชถงขอถกเถยงทยงไมมทศทางในการตดสนใจปฏบตระหวางการเปนพนทสวนตวกบพนทสาธารณะ เนองจากพนทนเปนพนทของเจาของบญชผใชงานทน าเสนอขอมลสผตดตามจ านวนมาก บางคนมองวาอยางไรกตามกยงเปนพนทสวนตวทสามารถแสดงออกความคดไดเตมท แตบางคนกมองวามความคาบเกยวทยงตองระวงตอการน าเสนอขอมลเพราะผสอขาวตองปกปองความนาเชอถอของแบรนดองคกรของตวเองดวย

กรชนก รกษาเสร บรรณาธการขาวการเมอง หนงสอพมพ The Nation ยกตวอยางกรณศกษาเรองการใชชอบญชขององคกร (institute account) บนสอสงคมของ The Nation วา

“ทผานมาในเครอเนชน เคยมปญหาเรอง ทว ตเตอร และเฟสบคขององคกร ทบางทคนตดความคดเหนสวนตวหรอวา แชร รทวตขอความอะไรทมนเกนไป เชนขอมลทเอยงและมอคตแบบสดโตง คนอนทรหรอเจาตวกจะเอาออกซงกตองชวยกนระวง Official account ไมควรมเรองพวกนเพราะจะลดความนาเชอถอขององคกร สวนบญชชอสวนตว ในเรองการแสดงความคดเหนกเปนวจารณญาณของแตละคน สวนตวจะใชแยกกนเรองขาวจะไมมการแสดงความคดเหน หรอถามกจะระบชดเจนวาอนนเปนความเหนสวนตว เพอไมใหคนสบสน ในการใชงานอาจมเรองสวนตวบางในลกษณะการเมนชนคยกบผอน การใชงานเราตองคดวาใชเพอสอสารขอมลกบคนทตดตามเรา กตองวางตวใหเหมาะสม ตองรกษาสถานะขององคกร เพราะเหมอนเรากเปนตวแทนขององคกร

สมฤทย ทรพยสมบรณ บรรณาธการขาวการเมองส านกขาวเนชนไมเหนดวยท ผสอขาวจะแสดงจดยน อยางเปดเผยหรอแสดงความคดเหนสดโตงตอประเดนทางสงคม เพราะจะกระทบตอคณคาขาวและความนาเชอถอของผสอขาว เชนเดยวกบ ณฎฐาทมองวา ผสอขาวตองมองในระยะยาวมากกวาเหตการณเฉพาะหนา และการรกษาบทบาทในการวางตวใหเปนกลางจะมประโยชนในการรายงานขาวทนาเชอถอมากกวา

“บางครงพอเราไปแสดงจดยนวาเราอยตรงไหนชดๆ เนย มนจะท าใหคณคาของขาว ของความเปนนกขาวของเรามนจะถกมองแบบเหมอนไมไดเรมจากตรงกลาง สมมตวานกขาวคนหนง ยกตวอยางตรงๆ เลย นกขาวทไปขนเวท ของ กปปส. เขากจะถกมองวาเปนสนบสนน กปปส. ทนไมวาเขาจะเสนอขาวอะไร มนกจะถกมองวา ถกตงค าถามวาอคตหรอเปลา ในการเสนอขาวเรองเดยวกน สมภาษณอนเดยวกน มนกสามารถหยบมมหยบประเดน หลายๆ

55

ประเดนแลวแตจะเลอกหลายแงหลายมม มน จะเปนมมมองทมาจากการตดสนใจในการคดเลอกน าเสนอของตวผสอขาว เมอคนรสกวาผสอขาวคนนนมอคตหรอมจดยนทชดเจนขางใดขางหนง กเปนการ ท าลายความนาเชอถอของตวเองของทงขาวทตวเองท า ” สมฤทย ทรพยสมบรณ

ณฏฐา โกมลวาทน ผประกาศและโปรดวเซอรขาว สถานโทรทศนไทยพบเอส เสรมอธบายวธการน าใหเปนกลาง หรอสรางสมดลการรายงานขาวนนตองค านงถงการใชภาษาในการสอสารดวย เพราะบนสอสงคมโดยเฉพาะทวตเตอรทมขอจ ากดเรองจ านวนค า ถาสอสารไมชดเจนจะท าใหคลาดเคลอนผดจากขอเทจจรงได หลายครงในการใหขอมลสงทแหลงขาวพด ผสอขาวตองใชการยอความหรออางค าพด ซงถาเปนเรองขอขดแยงการพาดพงกนระหวางคกรณกตองใหขอมลของทงสองฝายตอเนองเวลาใกลเคยงกนมากทสด เพอความสมดลในการใหขอมล ภาษาทใชกตองเปนขอมลเทานน ระวงเรองการปนอารมณความรสก ความคดของตวเองลงไปในขอความ แมจะมความรสกรวมกบฝายใด แตเมอรายงานขาวตองแยกอารมณออกไปใหได ทงนยงมองดวยวา ทวตเตอรสอสารไดสนตองนนการแสดงความคดเหนหรอวเคราะหขอมลไมควรท าบนทวตเตอรเพราะถารบสารไมครบจะเขาใจผดได การวเคราะหหรอแสดงความคดเหนควรเขยนยาวในบลอคหรอเฟซบคมากกวา

นรนดร เยาวภาว ผดแลเวบไซต เอเอสทวผจดการออนไลน บอกวา ผจดการจดการกบประเดนเรองพนทสาธารณะและสวนตวบนสอสงคมโดยการทมการใชบญชชอขององคกร แตไมมนโยบายใหนกขาวใชสอสงคมทมชอขององคกรพวงทายออกไป คอเราตองการทจะใหการน าเสนอขาว เสนอผานทางเวบไซดเปนหลก เพราะโดยเทคโนโลย เวบไซดกสามารถน าเสนอไดเรวอยแลว กคอมนเขาผานอนเตอรเนตเหมอนกน และขาวทน าเสนอทางเวบไซดจะเปนขาวทผานการตรวจสอบแลว ผานกองบรรณาธการและหวหนาขาวแลว

2.2.4 หนาทในการ “ประสานสงคม” ใชสอออนไลนไมสรางความขดแยง

ในชวงเวลาของการศกษางานวจยน สงคมอยในภาวะของการขดแยงทางการเมอง และการแบงขวความคดเปนฝาย ดวยความเรวและลกษณะของการสรางเครอขายเปนวงกวาง รวมถงการแพรของขอมลจ านวนมาก หลากหลายและรวดเรวท าใหสมภาษณทกคนมองถงจรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมทอาจสงผลตอการสรางความขดแยงหรอไม และท าอยางไรจะสามารถรกษาบทบาทหนาทในการเปนผประสานสงคมซงเปนหนงในจรยธรรมอนพงปฏบตในฐานะสอมวลชน ผใหขอมลแสดงความเหนวา ความถกตองและการยดมนใจการรายงานขอเทจจรงทตรวจสอบแลวอยางรอบดาน สมดลจะชวยลดความขดแยงได

56

กรชนก รกษาเสร บรรณาธการขาวการเมอง หนงสอพมพ The Nation เนนเรอง “ความโปรงใส” ของขอมล ทงแหลงทมาของขอมล การอางองค าพด การใชภาษาในการรายงานขาวตองชดเจน โปรงใส ตรวจสอบได นอกจากนในการบอกตอขอมลเชนการรทวต ถารทวตขอมลตงตนแลวมค าพดทไมสภาพหรอจะท าใหเกดความขดแยงมากขน ควรใชวธของการสรปใจความ ปรบเปลยนภาษารายการทเปนกลางแตไมบดเบอนความหมาย เพอลดถอนอารมณทรอนแรงของขอความลง หรอการใชรปและกราฟฟกถาท าใหเกดการสะเทอนอารมณ ท าใหเพมเตมความไมพอใจอกฝาย กสามารถละการใชภาพหรอกราฟฟกเหลานนได คอผสอขาวตองท าหนาทส าคญในการ “คดกรอง” สารใหเหมาะสมกอนเผยแพรเสมอ

เอกสภา วงษแกวจนทร บรรณาธการเวบไซตไทยรฐออนไลน มองวาการรายงานขาวทไมสรางความขดแยงหรอสมานสงคมเขาหากนนน ท าไดโดยการไมบดเบอนขอมล ตองน าเสนอขอเทจจรงแบบตรงไปตรงมา “สมมตถาคณตงขอสงสยความไมโปรงใส คณตองมขอมล ตองท าขาวสบจงจะถกตอง แตถาคณใชขอกลาวหาของอกฝายมาโจมตอกฝายหนง อยางนไมถกตอง ถาเราเสนอขอเทจจรงจะไมมใครมาเอาผดเราได”

นอกจากนเพอไมใหสรางความขดแยงหรอความเขาใจผด ผสอขาวพงระวงการน าเสนอและภาษาทจะสรางความเขาใจผดได ตองอาศยผสอขาวทมประสบการณ ซงเปนหนาทขององคกรทจะสรางความเขาใจ ก าหนดรปแบบ (Style book) ในการเขยนขาวเพอใหผสอขาวรบทราบขอบเขตการปฏบตทท าไดและทควรละเวน

“ตวอยางเชน คณสเทพกลาวหานายกรฐมนตร อาจมค าไมสภาพเยอะ เรากจะพดวา สเทพกลาวโจมตนายกรฐมนตรแทน ขนอยกบภาษาทเราจะใช ค าไหนไมเหมาะสมเรากไมใส ผสอขาวตองค านงถงขอบเขตหนาท วาใชค าทไมสภาพไมไดและอยาใชอารมณสวนตวในการน าเสนอขาว อกอยางคอมเรองกฎหมายเขามาเกยวของดวย องคกรอาจถกฟองรองไดถาไปยดในสงทสเทพพดทงหมด กตองมการเลอกสรปใจขาวและใชค าทความหมายไมผดเพยน แตละสงทละเมดบคคลในขาว ไทยรฐมการ อบรม ผสอขาวสอนเรองรปแบบและภาษาทใช รวมถงอบรมขอกฎหมายดวย” เอกสภาอธบาย

ภทราพร ตนงาม ผสอขาว ไทยพบเอส อธบายวา ในสถานการณทมความขดแยง การใช สอสงคมมหลกการ คอหนง-ตองตระหนกวา ความขดแยงของมนษย เปนเรองปกต ดงนนจงอยาตกใจ อยาปดบงซอนเรนความขดแยง ตรงกนขาม (ถาเกยวกบประเดนสาธารณะ) ตองพยายามตแผใหกระจางทสด /สอง-ตองตระหนกวา การคนหาความจรงอยางถงทสด เปนเรองส าคญพนฐานของการบรหารจดการความขดแยงใหเปนประโยชนตอสาธารณะ /สาม-ตองยนอยกบ “ขอเทจจรง”ของขอมล ไมใชยน “เปนกลาง ”ระหวางคขดแยง //ส-ตองเคารพสทธเสรภาพของพลเมอง ตามหลกประชาธปไตย //หา-ตองเคารพหลกสทธมนษยชน (ซงครอบคลมหลกศกดศรของความเปนมนษย) //

57

หก-ตองเคารพหลกความเปนอสระของผประกอบวชาชพสอ นนคอตองไมกระท าตนในฐานะบคคลากรสงกดฝายคขดแยง เพราะการด ารงตนอยางอสระ และคนหา น าเสนอความจรงอยางถงทสด และเทยงธรรม ยอมมพลงทสด

2.2.5 การใชขอมลจากผอาน (User-generated content)

ในประเดนของการใชขอมลจากผอาน (User-generated content) นน ผสอขาวและกองบรรณาธการจะใชงานในลกษณะของการตดตามมอนเตอรดกระแส ความเปนไป หาประเดนและจบทศทางความสนใจของคน มบางทน าขอมลเชน คลปวดโอ คลปเสยง ภาพ และความคดเหนมาใชโดยตรงในขาวหากสามารถตรวจสอบวาเปนเรองจรงและมแหลงทมาทยนยนได ซงผใหสมภาษณมองวากเปนเรองล าบากและใขเวลาคอนขางมากในการตรวจสอบ และยงไมมกระบวนการตรวจสอบทเปนระบบ แตใชวจารณญาณและทกษะของผสอขาวในการตรวจสอบขอมล ดงนน สวนใหญ การใชขอมลจากผอาน (User-generated content) นนจะยงอยในวงจ ากด องคกรเลอกการใชงานขอมล วตถดบขาวจากผสอขาวและชางภาพขององคกรเองมากกวาเพอปองกนความผดพลาดและรกษามาตรฐานในการรายงานขาว

นรนดร เยาวภาว ผดแลเวบไซต เอเอสทวผจดการออนไลนอธบายวา ถาเปนภาพเราจะใชภาพของชางภาพองคกรเปนหลก รวมถงภาพทมาจากนกขาวทลงพนท ผจดการจะใหนกขาวถายภาพไดเองดวย ดงนนภาพทจะใชในขาวกคอนขางครอบคลมเรองทจะรายงานและสถานการณทเกดขน ท าใหยงใชภาพจากสอสงคมในเปอรเซนตทนอย เพราะอนนนตองกรองเยอะ ถาจะใชภาพจากสอสงคมตองมาจากแหลงขาวทนาเชอถอ มตวตนจรง ตรวจสอบได เชนภาพการปฏบตงานของนายกรฐมนตรจากเฟซบคของนายกรฐมนตรเอง เปนตน

วฒนา พมลศรผล บรรณาธการ โตะการเมอง ไทยรฐออนไลน อธบายวา การใชขอมลจากคนอานในลกษณะของการระดมความคดเหนนน ไทยรฐจะใชกบประเดนขาวทเปนเรองกระแสสงคม ไลฟสไตล แตจะไมใชกบเรองประเดนออนไหวทเสยงตอความขดแยงหรอประเดนทางการเมอง เพราะอาจมความเหนทอคตและกอใหเกดปญหาการตอสดวยวาจาผานการแสดงความเหนและควบคมไดยาก โดยในกรณทเปนประเดนทตองการมมมองจากสงคม การเปดพนทบนสอสงคมออนไลนเชนเฟซบค ใหคนมารวมใหขอมลและแสดงความเหน ท าใหผสอขาวไดมมมองการตอยอดประเดนของขาวเพมมากขน และตองมการตรวจสอบอยางเขมขนกอนน ามาใช

58

ตอนท 2: กรอบจรยธรรมในการรายงานขาวผานสอออนไลนและสอสงคม

จากการคนควาเอกสารและการสมภาษณผสอขาว บรรณาธการ และผบรหารขององคกรขาวทดแลเรองจรยธรรมและแนวปฏบตในการท างานของผสอขาวพบวา ในกระบวนการรายงานขาวบนสอออนไลนและสอสงคม (Social Media) มการยดกรอบแนวทางการปฏบตตามทก าหนดไวโดยสภาการหนงสอพมพแหงชาต แนวปฏบตของชมรมผผลตขาวออนไลน และในแตละองคกรกมการก าหนดแนวทางการรายงานขาวผานสอดงกลาวดวย

กรอบจรยธรรมขององคกรวชาชพคอสภาการหนงสอพมพและชมรมผผลตขาวออนไลนประกอบดวยหลกใหญในการใชงานสอออนไลนเพอรกษาจรรยาบรรณในประเดนดงตอไปน

59

ตารางท 2 สรปประเดนของแนวปฏบตจรยธรรมสอสงคมออนไลนขององคกรวชาชพสอ

ชอกรอบ/แนวปฏบต ผราง/องคกรทก ากบการใช ประเดนส าคญ รปแบบของกรอบ แนวปฏบตเรองการใชสอสงคมออนไลนของสอมวลชนป 2553

สภาการหนงสอพมพแหงชาต และสภาวชาชพขาววทยและโทรทศนไทย โดยมผรวมยกราง ไดแก สภาการหนงสอพมพแหงชาต สภาวชาชพขาววทยและโทรทศนไทย สมาคมนกขาวนกหนงสอพมพแหงประเทศไทย สมาคมนกขาววทยและโทรทศนไทย สมาคมผดแลเวบไทย ชมรมผผลตขาวออนไลน ชมรมนกขาวสายเทคโนโลยสารสนเทศ นกวชาการดานนเทศศาสตร และผทรงคณวฒดานกฎหมายและเทคโนโลยสารสนเทศ

1.การเผยแพรขอมลใหยดหลกกรอบจรยธรรมสอของของสภาการหนงสอพมพแหงชาต และสภาวชาชพขาววทยและโทรทศนไทย 2. หลกในการอางององคกรและแสดงตวตนตนสงกด 3.การน าเสนอไมสรางความเกลยดชง 4.การเคารพขอมลทผลตโดยคนบนสอออนไลน ลขสทธ ไมลอกเลยนแบบ 5.การใชบญชผใชงานในนามองคกรและสวนตว การเผยแพรขอมลตองปฏบตตามจรยธรรมสอ เนนความถกตองและสมดล 6.ควรแยก “ขาว” จาก “ความคดเหน” 7.ใหความส าคญตอมตของเวลาในขาว 8.สอสงคมเปนพนทสาธารณะ ขอมลถกบนทกไวและมผลทางกฎหมาย 9.ระวงเรองการละเมดสทธสวนบคคล ศกดศรความเปนคน สทธเดกและสตร ภาพลามก หวาดเสยว รนแรง 10.ตองตรวจสอบขอมลและอางองแหลงทมาผดพลาดตองแกไข

เปนการก าหนด “สงทควรระวงและควรท า” มแนวทางกวางๆ วาควรท าอะไร แตไมไดระบวธการในการคดหรอท าเชงเทคนคหรอใหรายละเอยด

แนวปฏบตในการน าเสนอขาวและภาพขาวของสมาชกสมาคมผผลตขาวออนไลน พ.ศ. 2555

สมาคมผผลตขาวออนไลน 1.การน าเสนอขอมลยดกรอบจรยธรรมสอของสมาคมวชาชพ 2. การท าซ า ดดแปลง เผยแพรตองเคารพผผลตเนอหาขาวหรอภาพขาวดวยการอางอง เชอมโยง (link) ขาวกลบมาทผผลต 3. ตองมวจารณญาณในการน าเสนอ ไมใหเกดความขดแยง 4.ใหความเคารพตอผลงานขาวหรอภาพขาวของนกขาวภาคพลเมอง

เปนการระบสงทควรท ามคมอการน าเสนอขาวและภาพขาว

60

จากตารางพบวา กรอบแนวปฏบตส าหรบสอออนไลนและสอสงคมขององคกรวชาชพเนนเรองบทบาทของการรกษาความถกตองในการใหขอมลขาวสาร การเคารพสทธผเกยวของกบขาว และผทเปนแหลงทมาของขาว เนนเรองการอางองทมาขอมลท การยดหลกการน าเสนอขอเทจจรงทผานการตรวจสอบแลว โดยเนนเรองความผดชอบของทงองคกรและตวผสอขาวเอง ทงนรปแบบของกรอบเปนการบอกสงทควรยดถอปฏบตเปนแนวกวางๆ วาควรท าอะไร ไมมการลงรายละเอยดทางเทคนคหรอวธในการปฏบตตามกรอบทก าหนด ยกเวนเรองการใชภาพและการอางองทมาของภาพและขอมลส าหรบเวบไซตขาวของสมาคมผผลตขาวออนไลนทมท าเปนลกษณะของคมอประกอบแนวปฏบต

จกรกฤษ เพมพล ประธานสภาการหนงสอพมพแหงชาต มองวาแนวทางปฏบตการใชสอสงคมทก าหนดไวนาจะครอบคลมประเดนหลกพอสมควร และคนทรวมกนรางกมาจากทกฝาย มาจากฝายทเปนผบรโภค ฝายผบงคบใชกฎหมาย แลวกตวแทนขององคกรสอทกแขนง ฉะนนในแงของโครงสราง หรอวาคนทมารวมระดมความคดเหนกนกคงจะนาจะครบถวน รายละเอยดในแนวปฏบตกเปนกรอบกวางๆ ยงไมลงรายละเอยดมาก เพราะรางเมอ 3-4 ปกอน สอนยงเปนสอทใหมมาก ยงมองไมเหนวามปญหาทางจรยธรรมในเรองใดทตองก ากบดแลบาง กจะมเรองหลกๆ ทเหนชดเจนจากธรรมชาตของสอออนไลน อาท หลกในการสงตอขอความ การอางองทมา เปนตน

“ผมวาคงจะตองกลบมาดทบทวนกนนะอาจจะไมตองปรบแกกไดแตกตองมาดเคสใหมๆทมนเกดขน เกยวกบการใชสอสงคมออนไลน วามอะไรบาง เชน ผมไดยนวามนมคลายๆกบโพส ทมนลอเปา ลอเปานกหมายถงวาถาเราคลกเขาไปมนกจะกลายเปนวาเราจะเปนคนชวยแชรขอมล เปนตน นยงไมตองพดถงการแทกผอนทอาจกระมนเปนเรองปกต แตมเทคนควธทท าใหเรากลายเปนเครองมอในการกระจายขอมลขาวสาร ทมนอาจจะสงผลกระทบในเรองของจรยธรรมหรอเรองอะไรกแลวแต สงเหลานเปนประเดนทถามการทบทวนกรอบแนวปฏบตกตองน ามาพจารณาหาแนวทางเพมเตมดวย”

ดานการปฏบตตามกรอบแนวปฏบตขององคกรวชาชพ จกรกฤษมองวา ถาเวลาทเกดกรณทมนไปละเมดในออนไลน โดยขอบงคบเดม ของสภาทงสอง ทงสภาหนงสอพมพ สภาวชาชพขาววทยโทรทศนอนทเปนสอดงเดมกจะไมครอบคลม กจ าเปนตองมาดแนวปฏบตแนวปฏบตของสภาการหนงสอพมพแหงชาต สภาวชาชพขาววทยและโทรทศนไทย เรอง การใชสอสงคมออนไลนของสอมวลชน พ.ศ. 2553 ประกอบการพจารณาความผดดานจรยธรรม แตเบองตนยงไมมขอมลวาสามารถน าไปใชในการตรวจสอบไดจรงหรอไมอยางไร ตอนนสวนใหญถามกรณเกดขนจะสงไปทชมรมผผลตขาวออนไลนเพราะมความเชยวชาญมากกวา

ในสวนของแนวปฏบตของแตละองคกรมความแตกตางกนไปตามลกษณะการใชงานและทศทางการท างานของแตละองคกร โดยมจดเหมอนและตางกนดงน

61

ชอกรอบ/แนวปฏบต

ประเดนส าคญ รปแบบของกรอบ

แนวปฏบตการใชสอสงคมออนไลน (social media) ของ ส.ส.ท

1.สอสงคมเปนพนทสาธารณะตองระวงการสอสารทจะกระทบถงองคกรได 2.การน าเสนอขอมลขาวสารเปนไปตามจรยธรรมวชาชพ (ส าหรบผสอขาวยดขององคกรวชาชพเปนหลก) 3.ระวงการใชถอยค าใหไมดหมน ยยง ทาทาย หรอละเมดผอน 4.การหาขาวจากสอสงคมตองตรวจสอบและอางองแหลงทมา 5.แยก “ขาว” และ “ความคดเหน” ออกจากกน 6.ถาใชสอสงคมเปนเครองมอสอสารขอมลในกจการขององคกร ตองท าใหทราบวาสงกดองคกร ใหขอมลโปรไพล และใชอยางสภาพ มวจารณญาณ 7.การสอสารในกจการขององคกร หามแสดงสญลกษณพรรคการเมอง กลมกดดนทางสงคม กลมลทธทางศาสนา ไมท าใหเกดการเขาใจผด หรอน ารปมาแสดงวาเปนรปตนเอง 8.การสงตอในสอสงคม ละเวนขอมลเทจ ขาวลอ ขาวทเปนการคาดเดาทสงผลเสยตอคนหรอสงคม ระวงการน าเสนอขอมลภยพบต การกอการราย การจลาจล วนาศกรรม หรอภาวะสงคราม บคคลเสยชวต เดกและเยาวชน ผเสยหาย ผตองหา การกระทบตอสทธ ความเปนสวนตว และศกดศรความเปนมนษย 9.การสอสารทางผดพลาดตองแกไข ชแจงขอมล แสดงความรบผดชอบ

เปนการใชกรอบปฏบตกบพนกงานทงหมดไมไดเฉพาะกองบรรณาธการขาว กรอบเปนการบอกสงทควรท า แตไมมแนวทางในการปฏบตสงนนในรายละเอยด

แนวปฏบตการน าประเดนจาก Social Media มาน าเสนอเปนขาว ของไทยรฐ (ฉบบราง)

1.การน าประเดนขาวจากสอสงคมของบคคลทวไปมาน าเสนอ ตองค านงเรองสทธสวนบคคล หลกวชาชพและหลกกฎหมาย และผลกระทบทางสงคม โดยมหลกในการน ามาใชเปนขนตอนคอ ตรวจสอบแหลงทมา ขอจากเจาของขอมล ระบแหลงทมาใหชดเจน 2. กรณการน าประเดนขาวจาก social media ของนกการเมอง ศลปนและผมชอเสยง น ามาใชไดแตถาเปนเรองสวนตวตองระวงการถกฟองรอง ถาขอมลพาดพงใครตองใหไดชแจง ถาขอมลนาจะคลาดเคลอนไมตรงกบขอเทจจรง ตองสอบถามเพมเตมกอน

เปนกรอบทใชเพอการท าขาว กรอบเปนการบอกสงทควรท าและมแนวปฏบตโดยภาพรวมประกอบ

62

เผยแพร การน าเสนอขาวตองอางแหลงทมาขอมลใหชดเจน

Thairath Style Book การเขยนขาวออนไลน (ฉบบราง)

รายละเอยดเกยวกบการเขยนขาว การใชภาษา การก าหนดประเดนขาว การรกษามาตรฐานตามแนวทางของไทยรฐ และแนวปฏบตดานจรยธรรมในการรายงานขาว ประกอบดวย การยดขอเทจจรงในการรายงานขาว ความถกตองของขอมล การน าเสนอเพอประโยชนสาธารณะ เสนอขาวตองไมล าเอยงหรอมอคต และขาวทพาดพงบคคลตองเปดโอกาสใหชแจง

เปนลกษณะของคมอระบสงทควรปฏบตในรายละเอยด

รางหลกปฏบตและจรรยาบรรณ Social Media ของเครอเนชน

1.หมวดหลกการทวไป ประกอบดวยเรองการใชสอสงคมในการรายงานความและแสดงความเหนได ใชชอผใชงานในฐานะบคคลธรรมดา แตใหแยกระหวาง "ขาว" กบ "ความคดเหน" การแสดงตวตนและสงกดใหชดเจน การระวงเรองการใชภาษาทไมหมนคนอนและมรสนยม การไมสรางความขดแยงหรอโตตอบใหเกดความรนแรง การไมวพากษ วจารณองคกรหรอสงทสงผลตอองกรณ หลกในการใชรปแสดงตวตน (Avatar) หลกการทวตไมใหสงผลตอเดก สตร และไมละเมดสทธมนษยชน 2.หมวดเรองการใชบญชชอ (account) ตองระบใหชดเจนวาสงกดองคกรทงการใชรปภาพ การระบประวตยอ 3.หลกในการ RT การเขยนขอความบนสอสงคม การสงตอขอความ และการตอบโตขอความ 4.หลกเรองความรบผดชอบ เมอมการสอสารทผดพลาดมการขอโทษและแกไขขอมล

เปนลกษณะการบอกประเดนทควรท า และมการบอกวธแนวทางในการท าทใหรายละเอยดเพมเตมประกอบการตดสนใจ

ตารางท 3 สรปประเดนแนวปฏบตจรยธรรมการใชสอสงคมและสอออนไลนขององคกรสอ

จากตารางสรปขางตน พบวาประเดนครอบคลมทคลายคลงกนคอ เรองการรบผดชอบตอองคกรและความนาเชอถอขององคกรทงการใชชอบญชและการตดสนใจในการน าเสนอขอมลตางๆ นอกจากนนสงทกรอบใหความส าคญอกคอเรองของความถกตอง การรายงานขอเทจจรงทผานการตรวจสอบ ความรบผดชอบตอสงคมและขอมลทสอสาร ตลอดจนการเคารพตอผอนทงลกษณะของการเปนบคคลในขาว ผเกยวของ และการเปนเจาของขอมลทสอน ามาใช นอกจากนยงมเรองของการระวงเรองลขสทธ การถกฟองรองจากการน าเสนอขอมลดวย

ในสวนของประเดนทแตกตางกนคอการใหความส าคญเรองรายละเอยดเชงเทคนคการใช ซงในสวนของไทยพบเอสไมมรายละเอยดเรองดงกลาว ไทยรฐและเครอเนชนมการระบรายละเอยด วธ

63

และรปแบบการใชงานในการสอสารขอมลผานเครองมอ เชนการ RT การสงตอขอมล การน าขอมลมาเผยแพร เปนรายละเอยดใหเปนแนวทางวาจะใชอยางไร ไทยรฐมการใหรายละเอยดในการใชภาษาในการเขยนเพอการสอสารออนไลนในลกษณะของ Style book เพอใหมมาตรฐานในการสอสารลกษณะเดยวรวมกน

ทงนจากกรอบแนวปฏบตทม ผวจยท าการสมภาษณเชงลกผปฏบตงานขาวในประเดนการปฏบตตามกรอบและประโยชนของการมกรอบตอการตดสนใจทางจรยธรรมเมอใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาว พบวา ในการปฏบตงานจรง ผสอขาวมองวาทกคนตองมหลกจรรยาบรรณพนฐานการท าขาวประกอบการตดสนใจ เปนสญชาตญาณในการท าขาวอยแลว การมกรอบเฉพาะของสอออนไลนทมอย กรอบยงเปนเรองกวางๆ คลายกบแนวทางปฏบตของสอดงเดมอย บางเรองซงกรณของสอออนไลนนนมกรณศกษาทแตกตางกนและเกดเรองใหมๆ ขนตลอด กท าใหบางเรองกรอบอาจครอคลมไมครบถวน แตผปฏบตงานกตองใชวจารณญาณประกอบในการตดสนใจ เพราะกรอบปฏบตทมอยเปนเพยงการบอกสงทควรและไมควรท า แตภายใตสงนนยงไมมการบอกวธวาการจะปฏบตใหตอบโจทยกรอบจรยธรรมนนๆ ควรมการท าอยางไร ในขณะทบางคนไมไดสนใจรายละเอยดของกรอบปฏบตมากนกเพราะในการปฏบตงานจรงตองใชวจารญาณสวนตวเปนหลก

กรอบทมอย VS การปฏบตงานจรง

กรชนก รกษาเสร บรรณาธการขาวการเมอง หนงสอพมพ The Nation กรอบปฏบตทองคกรม มนกยงเปนกรอบกวางๆ แลวคนทใชกตอง พจารณาในการปฏบตตามกรอบวาจะท าอยางไรดวยตวเอง โดยเฉพาะการตดสนใจเลอกขอมล การตดสนในในการสงขอมล แมจะมกรอบปฏบตวาควรใหความส าคญเรองใด แตกตองใชวจารณญาณในการตดสนใจเลอก ซงแตละคนกจะมวธคดและการตดสนใจทแตกตางกน

“ตวอยางเรองการใชภาพขาว ภาพบางภาพ บางสอเลอกน าเสนอ บางสอคดวาไมเหมาะสม ไมจ าเปนตองใช เชน ภาพพอแมของเดกทเสยชวตในเหตการณระเบดทหนาหางสรรสนคาบกซ (นองเคกนองเคน) บางคนกบอกวาตองน าเสนอ สะทอนใหรบรทวกนวาเปนความสญเสยทเจบปวด แตบางนกขาวบางคนมองวาไมเหมาะสมทางจรยธรรมในการเคารพสทธของผเปนขาว เรองแบบนกรอบไมไดบอกวาจะตดสนใจอยางไร ตองมาถกกนในกองบรรณาธการเพอตดสนใจเปนกรณไป ซงสอออนไลนมนกจะมเคสใหมๆอยตลอดเวลา อยางอนนท าไดไมได กรอบปฏบตมนกไมไดสามารถครอบคลมไดทงหมด”

สมฤทย ทรพยสมบรณ บรรณาธการขาวการเมองส านกขาวเนชน บอกวาเนชนม แนวปฏบตการใชสอสงคมออนไลนของเนชน เกดจากการประชมหารอเพอก าหนดเรองส าคญๆ ทตองพง

64

ระวงในการใชสอสงคม ซงนกขาวกยดปฏบตตาม แตทส าคญยงกวาคอ “วจารณญาณตามจรรยาบรรณการเปนสอ” อกประเดนทส าคญคอการรกษามาตรฐานทางวชาชพดวยการปฏบตอยางมออาชพ ซงจะแยกนกขาวออกจากนกขาวพลเมอง องคกรขาวตองพสจนคณคาของมออาชพผานการท างานทนาเชอถอ กรอบปฏบตเปนเหมอนการบอกแนวทางวาหากมประเดนทางจรยธรรมลกษณะนกเปนเรองทตองพจารณาอยางรอบคอบวาจะตดสนใจรายงานขาวอยางไร

จกรกฤษ เพมพน บรรณาธการทปรกษาเครอเนชน บอกวาในสวนของเครอเนชน การใชงานสอสงคมและสอออนไลนคอนขางมากกวาทอน ผสอขาวคอยๆ เรยนรการใชลองผดลองถก สวนมากจะอยบนความรบผดชอบ วจารณญาณของแตละคน เนชนมกรอบแนวปฏบตการใชงาน รางขนมาตงแตป 2553 ทมการใชงานเพมมากขนและพบวาถาใชผดวธเชนทวตไมตรงกบขอเทจจรง หรอการทวตไปสรางความแตกแยกกท าใหเกดปญหาได จงมกรอบการใชขนมาจากสถานการณการใชงานนน แตกรอบกเปนเพยงแนวปฏบตทคนท างานบางคนกมองขามหรอไมไดใหความสนใจมากนกเพราะตองวนกบงานขาว

“ผมวาพนกงานอาจจะใหความใสใจนอยมาก หรออาจจะไมคดวาอนนมนมอย เพราะวามนชลมนวนวายงานขาววนตอวน และอกอนหนงทผมพดถงในเชงหลกการ ไมไดทงหมดนะคอผมคดวานกขาวรนใหม เขาอาจจะมองไมเหนความส าคญกบเรองนมากนก เขากสนกสนานกบการทเขาจะไปทวต ไปโพสไปอะไรตางๆ โดยไมไดคดวาอนนมนผดไหม แตการมกรอบไวกด เพราะเมอถงเวลาทมกรณปญหาขนกกลบไปดทแนวปฏบตได ยงเปนเกณฑมาตรฐานทใชรกษาความนาเชอถอกบคนภายนอก ท าใหมองเหนวามกรอบควบคมคณภาพ”

ทงน จกรกฤษ มองวาถาจะท าใหแนวปฏบตไดรบความสนใจและทกคนยดถอปฏบต องคกรกตองมองวากรอบนเปนสงจ าเปนส าคญ มกรอบแลวตองมการสรางส านกเพอใหปฏบตไดตามกรอบดวย เรองการอบรมดานจรยธรรมใหกบคนในองคกรจ าเปนและควรอยล าดบแรกๆ พอๆ กบการอบรมเพอฝกทกษะความสามารถเพมเตม เพอใหทกคนอยบนพนฐานความรบผดชอบเดยวกน

ณฏฐา โกมลวาทน ผประกาศและโปรดวเซอรขาว สถานโทรทศนไทยพบเอส อธบายวาการก าหนดกรอบจรยธรรมการใชสอสงคมและสอออนไลนยงมขอถกเถยงเรองขอบเขตของการก าหนดจะกวางหรอเจาะจงแคไหน ผบรหารบางคนอาจมองวา กรอบควรเจาะจงและชดเจนเพอปองกนการปฏบตผดพลาด แตในอกมมการใชงานสอสงคมและสอออนไลนถามกรอบทไมยดหยนกจะท าใหการท างานล าบาก ผปฏบตงานจะไมหนมาใชงานสอนเพมเพราะเปนภาระ ดงนน การวางกรอบจงตองหาจดสมดลจะหวางขอก าหนดกบความยนหยนในการปฏบตงานอยางมคณภาพ

“กรอบจรยธรรมของการใชโซเชยลมเดยควรจะเปนกรอบพนฐานทนกขาวใชกนเปนปกตอยแลวในทางเทคนคของการใชงานสอสงคมและสอออนไลน อยางเชน รปแบบวธการทวต หรอวาสงขอมลในเฟสบค ควรไมยยง สรางความขดแยง เปนตน กสอดคลองกบหลกการ

65

ปฏบตงานขาวตามปกตเอามาปรบใชกบสอสงคม แตเพมรายละเอยดของบทบาทในมตทมความตางกบสออน เชน การตรวจสอบทเขมขนท าอยางไร ความรบผดชอบของสอมวลชนในการใชสอสงคมครอบคลมเรองอะไร เพราะบทบาทนกขาวบนโลกออนไลนตองกรองขอมลขาวสารและตรวจสอบความถกตองเอง ไมมบก.มาตรวจให การรายงานทนทเพอความรวดเรวจงตองใชวจารณญาณมากขน ทงนกรอบจรยธรรมในการปฏบตบนสอดงเดมกควรน ามาใชกบสอสงคมดวย”

การท าขาวเวบไซตของไทยรฐออนไลนยดแนวปฏบตขององคกรวชาชพ ควบคกบการมแนวปฏบตเฉพาะขององคกรดวย ทงแนวปฏบตในการใชสอสงคม และ Style Book รปแบบในการน าเสนอขาว ชวรงค ลมปปทมปาณ ทปรกษาบรรณาธการขาวออนไลน และหวหนาศนยขอมล หนงสอพมพไทยรฐอธบายวา

“เรองก าหนดแนวปฏบตคอการน าประเดนจากสอสงคมมาน าเสนอเปนขาวไว ดงตอไปน หนงคอกรณการน าเสนอขาวบน สอสงคม ของบคคลทวไปมาน าเสนอจงตระหนกวาบคคลทวไปไมใชบคคลสาธารณะ จงไดรบความคมครองสทธความเปนสวนตวตามหลกจรยธรรมและวชาชพและหลกกฎหมาย นอกจากนในบางกรณยงตองค านงถงผลกระทบทางสงคมดวย ดงนนการน าเอาขอมลภาพหรอสญลกษณอนใดใน สอสงคม ของบคคลทวไปมาน าเสนอขาวใหด าเนนตามขนตอนดงน 1.ตรวจสอบแหลงทมา ขอมล ภาพ หรอสญลกษณอนใด ตรวจสอบวามทมาจากบญชผใชของ สอสงคม นนจรงหรอไม เมอพบวามขอมล ภาพหรอสญลกษณอนใดจากบญชผใช สอสงคม นนจรงใหด าเนนการขออนญาตเจาของของขอมลนน ใหถามวาน ามาเผยแพรหรอน ามาผลตซ าในเวปไซดของบรษทไดหรอไม 2.หากไมสามารถตดตอเจาบญช สอสงคม นนได ใหพจารณาจากเจตนาจากเจาของบญชวามเจตนาใหขอมลนน เผยแพรออกสสาธารณะหรอไม รวมทงการอนญาตใหใชงานสรางสรรคนนบางสวนอยางมเงอนไข เพอปองกนการละเมดลขสทธในภายหลง ทงนหากพจารณารอบคอบตดสนใจทจะน าเสนอขาวแลวตองระบแหลงทมา ขอมล ใหชดเจนหรอปฏบตตามเงอนไขทเจาของงานนนก าหนดไวใหครบถวน ในขอสดทาย กอนน าเสนอขอมลตามขอ3 ใหค านงถงผลกระทบทางสงคมและกฎหมาย ไมวาจะเปนการหมนประมาทหรอละเมดบคคลทเกยวของ ในกรณทมการน าเสนอขอมลนนเปนขาวรวมทงเปนผลกระทบตอสงคมในวงกวางดวยหรอไม”

ทงน ชวรงคมองวา กรอบกเปนการก าหนดไวเปนแนว กไมสามารถรอบคลมไดหมด เพราะสอสงคมเปนเรองใหม มกรณศกษาใหมๆ เกดขนตลอด เพราะกเปนสอใหมททกคนกเรยนผดเรยนถกในการใชงานกนอย เมอมกรณศกษาเพมมากขน มประเดนส าคญเพมขน กตองมการปรบเพมเตมกรอบใหครอบคลมเพมขนเชนกน

66

เอกสภา วงษแกวจนทร บรรณาธการ เวบไซตไทยรฐออนไลน อธบายวา แตละองคกรมกรอบปฏบตของตวเองตามนโยบายและวฒนธรรมแตละแหงเปนเครองก าหนดใหทกคนปฏบตตามในทศทางเดยวกนและรกษามาตรฐานงานขาวขององคกร อยางไรกตามการมคนละเมดหรอท าผดเกดขนได ถอเปนความผดของผปฏบตทตองรบผดชอบ นอกจากรอบจรยธรรมทเปนแนวปฏบตแลว กควรมเรองเทคนค รปแบบการเขยนทเหมาะสมกบสอออนไลนทเปนแนวทางใหปฏบตเหมอนกนดวย โดยสงส าคญของการก าหนดกรอบและแนวปฏบตตางๆ กเพอใหการท างานยดถอการน าเสนอขอเทจจรงเปนส าคญทสด

ส าราญ สมพงษ รกษาการณ หวหนาโตะขาว เวบไซตคมชดลก เนชนมกรอบ แนวทางการใชงาน สอสงคมและเวบไซตอย และกปฏบตตามนน เพราะจะมการตรวจสอบจากองคกรดวยไมใหหลดกรอบการปฏบต ในสวนของการตดสนใจในการท างานในประเดนจรยธรรมในการท างานกใชกรอบนเปนแนวทางในการตดสนใจได

นรนดร เยาวภาว ผดแลเวบไซต เอเอสทวผจดการออนไลน กใชกรอบจรยธรรมของ สภาการหนงสอพมพแหงชาตซงแมจะเปนหลกการของสอสงพมพแตถอวาเปนแนวทางในการปฏบตงานขาวทครอบคลมจรรยาบรรณพงปฏบตในทกสอ นอกจากนนมแนวปฏบตของสภาการหนงสอพ มพแหงชาตและสภาวชาชพขาววทยและโทรทศน รวมถงแนวปฏบตในการน าเสนอขาวและภาพขาวของผผลตขาวออนไลน ควบคกบมการอบรมเรองกฎหมายโดยเฉพาะ พระราชบญญต วาดวยการกระท าผดทางคอมพวเตอร และระหวางการปฏบตงานตองมการหารอในประเดนตางๆ ทมความลอแหลมตอการผดจรยธรรมในการรายงานขาว

กรกนก ประสทธผล ผจดการฝายสอดจทล สถานโทรทศนไทยพบเอส มองเรองการก าหนดแนวปฏบตการใชสอสงคมในองคกรวา ไมควรมกรอบทตงมากเกนไป เพราะองคกรตองกระตนใหคนใช และนโยบายกไมไดมการใหการตอบแทนจากการใชงานเพม และถายงมกรอบทไมยดหยนกจะท าใหไมมคนใชงานสอสงคม แนวปฏบตไมใชกฎ จงไมมบทลงโทษ ถามการท าผดพลาดจะเปนการเตอนและแนะน า มแนวปฏบตไวเปนแนวทางใหในการใชในการตดสนใจเมอเกดกรณดานจรยธรรมขน ส าหรบผสอขาวกจะมกรอบจรรยาบรรณทางวชาชพอยแลว เปนกรอบสากลทใชดวยกนไดทกสอ แนวปฏบตการใชสอสงคมและสอออนไลนจงเปนการเพมรายละเอยดทางดานเทคนคในการใชงานสอใหถกตองเหมาะสมเชน การใหเครดตแหลงอางอง การใชภาษา การใหขอมล เปนตน นอกจากน แนวปฏบตการใชงานสอสงคมของ ไทยพบเอส ใชงานกบพนกงานของ ส.ส.ท.ทงหมดไมใชแคผสอขาวหรอกองบรรณาธการ เชน การรทวตขอมลตองตรวจสอบความจรง อะไรควร อยางไรไมควร การรายงานตวเลขผบาดเจบ ผเสยชวตตองแนนอน การเหยยดสผว สทธสตร เปนเรองท ไทยพบเอสควบคมดแลกไมควรเปนประเดนปญหาบนสอสงคม ทส าคญความถกตอง ตองมากอนความรวดเรว ทงนแนวปฏบตมการประกาศใหทราบทวกนทงองคกร แตกตองการมอนเตอรและเฝาระวง เพอตกเตอนเมอเกดการปฏบตหลดกรอบ

67

การพฒนากรอบส าหรบสอออนไลนและสอสงคม

ในประเดนการพฒนากรอบจรยธรรมและแนวปฏบตส าหรบสอออนไลนและสอสงคม ผใหสมภาษณมความเหนวากรอบปฏบตควรมการพฒนาปรบปรงตามสถานการณการเปลยนแปลงของเทคโนโลยและการใชงาน เนองจากสอออนไลนมประเดนทางจรยธรรมใหมๆ เกดขนตลอด การรวบรวมประเดนปญหา มารวมกนถกหาทางแกไขเพมเตมจะท าใหกรอบมความสมบรณยงขน นอกจากนนควรมการระบวธ แนวทาง เทคนคอนเปนเรองเฉพาะของสอออนไลนและสอสงคมทสอดคลองกบการปฏบตในกรอบจรยธรรมใหชดเจนเพอใหผปฏบตมแนวทางในการน าไปใชทชดเจนมากขน

สมฤทย ทรพยสมบรณ บรรณาธการขาวการเมองส านกขาวเนชน มองวา แนวปฏบตการใชสอออนไลน สอสงคมกคอกรอบเดยวกบจรยธรรมการเปนสอ เพยงแตเปลยนรปแบบใหสอดคลองกบลกษณะเฉพาะของสอประเภทน แตโดยหลกแลวยงยดถอในเรองความถกตอง เทยงตรง ส าหรบความเปนกลางกคอความถกตองของขอมล ซงการพฒนาแนวปฏบตสอออนไลนและสอสงคมนนกควรมการเพมเรองของสไตลในการใชงานทเปนเฉพาะเรองเพอใหการใชมประสทธภา พ อยางไรกตามกรอบปฏบตควรใชกบคนทวไปทใชสอนดวยถาผใชจะมาเปนสวนหนงของกระบวนการสอขาวเพอใหมหลกจรยธรรมในการปฏบตงานรวมกน

"นกขาวมนกคอคนทมตวตนในระดบหนง สงคมรบรวาเปนใคร สงกดอะไร ท าใหตองระวงในการใชงานตามหลกจรรยาบรรณอยแลว แตคนทวไป เลอกฝายแลว บางทกมการใหขอมลทบดเบอน หรอใหขอมลทเกนจรง กยากทจะควบคม แลวกท าใหเกดปญหาจากการแชรโพสตทผดๆ ตอๆ กนไป ดงนน คนทวไปกควรใชมาตรฐานเดยวกนในการสอสารใหขอมล”

ณฏฐา โกมลวาทน ผประกาศและโปรดวเซอรขาว สถานโทรทศนไทยพบเอส ใหความเหนตอกระบวนการในการก าหนกกรอบและแนวทางปฏบตในการใชสอออนไลนและสอสงคมวาควรมาจากการรวมหารอระหวางผทมประสบการณในการใชงานทงผสอขาวและบรรณาธการเพอระดมสมองจากการเรยนรสงทผดและปญหาทเกดระหวางการใชงาน และน าปญหานนมาถกเถยงหาแนวทางปฏบตและแนวทางการตดสนใจ เพอรางเปนกรอบปฏบตทประยกตใชไดและไมเปนกรอบทไมยดหยนจนคนปฏบตท างานไมได บางเรองทตดสนเปนเกณฑตายตวไมได กตองหารอกนเปนแนวทางกวางๆ และเมอเกดเหตการณขนกไดมแนวประกอบการตดสนใจ

“การใชงานสอสงคมและสอออนไลนคม 100% ไมไดเพราะขอมลเยอะเปนการสอสารจากคนจ านวนมากถงคนจ านวนมาก ท าไดดทสดคอมกรอบจรยธรรมเปนบรรทดฐาน ซงกท าไดเพยงระดบหนงเทานน อาจตองมกระบวนการตกเตอนใหเขาใจตรงกน จะปลอยโดยไมก ากบเลยกไมไดเพราะใชผดเกดความผดพลาดเสยถงองคกร”

68

ดาน ส าราญ สมพงษ รกษาการณ หวหนาโตะขาว เวบไซตคมชดลก มองวา การก าหนดกรอบจรยธรรมในแนวปฏบตควรเปนเรองททงองคคดหารอรวมกน นอกจากจะก าหนดวา ควรไมควรท าอะไรแลว ควรลงรายละเอยดใหชดเจนดวย เพอใหลดความขดแยง ( conflict) ในการตดสนใจ ระหวางสงทตองท าในเชงงาน กบจรยธรรมทางวชาชพ จะ สรางความสมดลอยางไร เชน เรองยอดวว ตองเทาไร แลวถามขาวสมเสยงดานจรยธรรมแตจะมยอดววสงจะตดสนใจอยางไร ตอนน ใชประสบการณในการยดหลก “ผลกระทบ” ในการตดสนใจเอง กรอบทก าหนดควรชดเจน ใหแนวทางในการปฏบตทปรบใชไดในสถานการณตางๆ ดวย

นรนดร เยาวภาว ผดแลเวบไซต เอเอสทวผจดการออนไลน มองวา กรอบแนวปฏบตทมอยคอนขางครอบคลมประเดนการทเปนขอกงวลดานจรยธรรมในการใชงานสอสงคมและสอออนไลน โดยเทคโนโลยทมนเพมเขามา กเพมในเรองของความรวดเรว แลวกความหลากหลาย ซงถามประเดนในการใชงานทแตกตางเพมขนกตองมการปรบปรงกรอบใหครอบคลมมากขนเชนกน และเจาภาพในการพฒนากรอบแนวปฏบตกควรจะเปนสภาการหนงสอพมพอย เพราะวาองคกรสอบานเราสวนใหญกเปนสอหนงสอพมพ และกมองคกรสมาชกกอาจจะมสอใหมพวงเขามา และกมสภาวชาชพสอวทยและโทรทศน สมาคมผสอขาวออนไลน ทจะมารวมในการก าหนดกรอบแนวทางปฏบตรวมกน ในสวนของภาคประชาชน ถามสวนรวมในกระบวนการก าหนดกรอบปฏบตไดกเปนเรองด เพราะการทคนทวไปมามสวนรวมในกระบวนการสอขาวได นกขาวพลเมองกควรอยใตกรอบปฏบตเดยวกนกบผสอขาว

กรกนก ประสทธผล ผจดการฝายสอดจทล สถานโทรทศนไทยพบเอส การพฒนากรอบส าหรบเฉพาะผสอขาวกเปนเรองทองคกรควรท า แตกตองใชเวลาในการกลนกรองเรองทจะวางแนวปฏบต โดยหลกๆ เหนวา ควรมแนวปฏบตตามกรอบในการท าขาวเพอในเชงธรรมชาตของออนไลนมากกวาเพอใหใชงานไดอยางถกตองและมประสทธภาพในการใช

ชวรงค ลมปปทมปาณ ทปรกษาบรรณาธการขาวออนไลน และหวหนาศนยขอมล หนงสอพมพไทยรฐ บอกวา การก าหนดแนวปฏบตในการใชสอออนไลนและสอสงคมตองมการปรบปรงเพมเตมเสมอ ไมควรเขยนแลวจบไวแคนน เมอมกรณใหมๆ ทส าคญกตองน ามาเพมเตมในแนวปฏบต อยางไรกตาม ส าหรบสอออนไลนและสอสงคม ประเดนทเปนปญหาทางจรยธรรมมากทสดคอเรองของความเรว เพราะความเรวทางไมถกตองและไมมแนวทางในการตดสนใจรายงานจะท าใหเกดความผดพลาดทเสยหายได

ภทราพร ตนงาม ผสอขาว ไทยพบเอส มองวา “ขอบงคบวาดวยจรยธรรมแหงวชาชพหนงสอพมพ ของสภาการหนงสอพมพแหงชาต (ประกาศ ณ วนท 30 มนาคม พ.ศ. 2541) ” และ “แนวปฏบตสภาการหนงสอพมพแหงชาต สภาวชาชพขาววทยและโทรทศนไทย เรองการใชสอสงคมออนไลนของสอมวลชน พ.ศ. 2553 ” โดยพนฐานสามารถน ามาปรบใชได แตควรรณรงคใหปฏบต

69

อยางจรงจงโดยเฉพาะอยางยง กรณทองคกรสอลอกขโมยผลงานของนกขาวสนามไปใช โดยไมอางอง และการก าหนดแนวปฏบตควรมสวนรวม ทงผเสรฟและผเสพ ควรสรางกระบวนการตรวจสอบอยางจรงจง โดยด าเนนการอยางเปดเผยโปรงใสบนสอสงคม อยางไรกตามควรมบทบาทในเชงปลกจตส านก เสรมสรางความร มากกวาการก ากบ

70

บทท 5

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจยเรอง “จรยธรรมการใชสอออนไลนและสอสงคมในกระบวนการสอขาวของสอไทยในยคดจทล ” เปนการศกษาวจยเชงคณภาพ โดยมวตถประสงคเพอศกษา เพอศกษากรอบจรยธรรม ทศนคต และแนวคดในการใชสอสงคมและสอออนไลน การรกษามาตรฐานทางวชาชพทามกลางความเรว การตรวจสอบความถกตอง แนวทางปฏบตในการสรางการมสวนรวมกบผอาน บทบาทในการเปนผคดกรองขาวสาร และการยกระดบการรายงานขาวเพอประโยชนของสงคม พรอมกบศกษากรอบจรยธรรมสอสงคมออนไลนและสอสงคมทมอยเปรยบเทยบกบขอมลจากผปฏบตงานจรง เพอหาแนวทางในการก าหนดกรอบแนวปฏบตทเหมาะสมตอการน าไปใช ทงน งานวจยนเปนการวจยเชงคณภาพดวยวธสมภาษณเชงลกผสอขาวและบรรณาธการทใชสอสงคมและท าหนาทรายงานขาวผานเวบไซตขาว จากการวเคราะหขอมลในบทท 4 สามารถสรปประเดนทไดจากการวจยแบงเปน 2 สวนตามค าถามวจยทตงไวคอ

1.ประเดนทางจรยธรรมในการใชสอสงคมและการรายงานขาวผานเวบไซตทควรครอบคลมในกรอบแนวปฏบตสอสงคมและสอออนไลน

2.แนวปฏบต (Best Practice) ในการใชสอสงคมและการรายงานขาวผานเวบไซตในกระบวนการท าขาว

ทงนจากการสรปค าถามวจยทง 2 ขอ ผวจยจะอธบายแนวทางในการพฒนาปรบปรงกรอบปฏบตทางจรยธรรมในการใชสอสงคมและการรายงานขาวผานเวบไซต เพอเปนแนวทางในการน าไปประยกตใชขององคกรสอและองคกรทางวชาชพตอไป

71

5.1 สรปผลวจย

5.1.1 ค าถามวจยประเดนแรก : ประเดนทางจรยธรรมในการใชสอสงคมและการรายงานขาวผานเวบไซตทควรครอบคลมในกรอบแนวปฏบตสอสงคมและสอออนไลน

จากขอมลการวเคราะหเรองประเดนทางจรยธรรมทผสอขาวและบรรณาธการใหสมภาษณ ประเดนเหลานเปนขอกงวล และเปนประเดนซงพบเจอปญหาในการใชงานทมผลตอการตดสนใจทางจรยธรรมและการรกษามาตรฐานความนาเชอถอทางวชาชพ โดยสรปประเดนไดดงน

1. ประเดนเรองความถกตอง เปนเรองส าคญทสดทผสอขาวและบรรณาธการใหความส าคญเปนอนดบแรก เนองจากสอสงคมและสอออนไลนมความเรว และการตองการแขงขนกบเวลาในการน าเสนอขอมล พรอมกบขอมลจ านวนมากทไหลเขามาสผสอขาวท าใหเกดความผดพลาดหรอคลาดเคลอนได การรกษาความถกตองประกอบดวย

- ความถกตองของขอมลในกระบวนการหาขาว ตองอาศยการตรวจสอบขอมลทมเทคนควธทมากขนเพอใหเรวและทนตอเทคโนโลยบนโลกออนไลน ปจจบน ผสอขาวและบรรณาธการใชวธการตรวจสอบแบบดงเดมตามหลกการท าขาว คอการตรวจสอบจากแหลงขาวทนาเชอถอ ตรวจสอบกบนกขาวในพนท และนกวชาการหรอผเชยวชาญ แตในหลายกรณเชน ภาพ คลปเสยง หรอประเดนเรองราวมความซบซอนทตองอาศยกระบวนการตรวจสอบทมากกวาเดม และหากใหผสอขาวเปนผท าเพยงล าพงความละเอยด รอบคอบในการตรวจสอบกจะลดลง ดงนนการมกระบวนการในการตรวจสอบก าหนดเปนโครงสราง เปนทม และมเทคโนโลยในการตรวจสอบเพมเตมเปนเรองทยงเปนทตองการของผปฏบตงาน

- ความถกตองในการเผยแพรขอมลผานสอสงคม การระวงเรองการใชภาษา การสอสารใหเหมาะสมกบลกษณะของสอสงคมและสอออนไลน

- การแกไขขอมลเมอมความผดพลาด ส าคญเพราะขอมลจากสอสงคมและสอออนไลนเผยแพรในวงกวาง เปนเครอขาย อยางรวดเรว หากมความผดพลาดแลวไมมวธแกไขทเหมาะสม ขอมลนนจะยงคงอยระบบออนไลนและสรางความสบสนได ดงนนผสอขาวมองวา การแกไขเปนสงทตองท าทนทดวยความรบผดชอบของบคคลทเผยแพรขอมล

- ความถกตองกบความเรว เปนประเดนถกเถยงทตองหาแนวทางเปนกรณไปในการตดสนในในการน าเสนอ โดยผสอขาวทงหมดใหความเหนวา จ าเปนตองชะลอความเรวของสอออนไลนและสอสงคมลงเพอใหมเวลาในการตรวจสอบขอมลเพอน าเสนออยางถกตอง แตในบางกรณทเราตองการความรวดเรวจะตอง

72

มแนวทางประกอบการตดสนใจทชดเจนเพอทผสอขาวจะไดมหลกปฏบตมากกวาแคการใชวจารณญาณสวนตวทแตกตางกน

- ความถกตองกบยอดจ านวนผเขาชม เปนประเดนของการรายงานขาวผานเวบไซต ยอดผเขาชมหมายถงความนยมและมผลตอการจดการทางธรกจขององคกรขาว อยางไรกตามขาวทมยอดผชมสงบางครงมความลอแหลมและเปนเสนบางๆ ทขนอยระหวางความถกตองกบความหวอหวา ผสอขาวตางรวาความถกตองส าคญและมากอนยอดผเขาชม แตค าถามทเกดขนคอ เพราะผปฏบตงานกไมสามารถละทงยอดผเขาชมได แลวจะมหลกการตรงกลางในการเปนแนวทางตดสนใจอยางไร ในประเดนเชน ยอดผเขาชมเทาไรจงจะเหมาะสม ท าอยางไรใหรกษาความถกตองโดยไมกลวตกขาว นโยบายของกองบรรณาธการตอเรองดงกลาวตองชดเจน

ทงน กรอบแนวปฏบตจรยธรรมของทงองคกรวชาชพและขององคกรทสงกดตางใหความส าคญกบเรองของความถกตอง โดยการระบใหรกษาการปฏบตงานขาวอยางถกตองตามหลกกรอบวชาชพ เนนการตรวจสอบขอมลกอนการเผยแพร เตอนเรองการใชขอมลจากผอานและขอมลทมความสมเสยง เปนตน อยางไรกตามไมไดมการระบวธการในการตรวจสอบ และการรกษาความถกตอง ผสอขาวตองใชวจารณญาณและประสบการณในการตดสนใจในเรองดงกลาว

2. บทบาทในการเปนผคดกรองขาวสารและล าดบความส าคญของขาว ประเดนนเปน

เรองทท าควบคไปกบการตรวจสอบขอมลเพอรกษาความถกตอง ความส าคญของบทบาทนคอ ในการรายงานขอมลททนตอเหตการณทามกลางความรวดเรว ผสอขาวตองท าหนาทเพมมากขนในการเปนผคดกรองขาวสารโดยไมไดผานกองบรรณาธการ การคดกรองนนเรมตงแตการคดเลอกแหลงขาว การคดเลอกขอมลทจะน ามาตอยอด การคดเลอกขอมลทจะบอกตอ และการล าดบเวลาของการน าเสนอขอมลอยางเหมาะสม บทบาทนเปนหนาทในการเปนดานแรกของขอมลใหกบผรบสาร

ประเดนนในสวนของกรอบแนวปฏบตทางจรยธรรมสอออนไลนและสอสงคมไมไดมการระบไวชดเจน ผสอขาวใชหลกการในการคดกรองขอมลจาก “ขอเทจจรงทตรวจสอบได” ในการเลอกสงทจะน าเสนอ แตกมการสะทอนวา ในบางกรณ การคดกรองและการล าดบความส าคญมประเดนคาบเกยวระหวางความเรว ความถกตอง และประเดนการน าขอมลจากออนไลนและสอสงคมมาใชงานทยงไมมแนวทางทชดเจนในการปฏบตใหเหมาะสม

3. ความโปรงใสของขอมล ผสอขาวเนนในประเดนเรองของการระบทมาของขอมลให

ละเอยดชดเจนเพอการตรวจสอบได การใชเทคนคเฉพาะของสอออนไลนเชนความสามารถในการเชอมโยง (hyperlink) การ Mention / Tag ในการอางองทมาของ

73

ขอมลกลบไปยงตนทาง และการรายงานทชดเจน ไมบดเบอนขอมล ไมแฝงอคตหรอผลประโยชนทบซอน ทงนในกรอบแนวปฏบตทางจรยธรรมของวชาชพใหความส าคญกบประเดนนคอนขางมากๆ โดยมการระบรายละเอยดในเรองการแสดงตวตนสงกดองคกรทชดเจน การอางอง การใหเครดตขอมลอยางถกตอง

4. การรกษาความสมดลเปนกลาง ผสอขาวมองวาเปนประเดนทถกเถยงมากทสดและควรมการนยมการรกษาความเปนกลางใหชดเจน โดยเฉพาะในภาวะทสงคมมปญหาความขดแยง และตองไดรบการตรวจสอบ สงใดเรยกวาความเปนกลางหรอความสมดล และมวธในการรกษาความเปนกลางอยางไร เบองตนผสอขาวใชหลกตามจรยธรรมการเปนสอในการตดสนใจคอการใหพนทของผเกยวของในขาวทครบถวน เพมเตมจากนนคอเรองทางเทคนควธในการสอสารทจะไมท าใหเกดความเอนเอยงหรอใหพนททไมเทาเทยมกน รวมถงรปแบบการรายงานทเปนการยดการรายงานขอเทจจรงใหครบถวน

5. พนทสาธารณะและพนทสวนตว กบการแสดงความเหนและอคตตอประเดน /แหลงขาว เปนเรองของการแสดงออกทางความคดเหน จดยนตอประเดนในสงคม ซงมาจากความรสกสวนตว ปญหาทางจรยธรรมทเกดขนคอ บางคนมองวาเปนพนทสวนตวทสามารถแสดงความเปนตวตนได แตในอกกลมมองวา แมจะเปนพนทของผใชงาน แตผใชงานอยภายใตสงกดองคกรสอ เปนทรจก เปนตวแทนขององคกรในเรองการสรางความนาเชอถอ และผมาตดตามคอคนทวไปในสงคมถอวาเปนสาธารณะ การสอสารจากตนสคนสวนมากจงท าใหพนทนเปนการสอสารบนพนทสาธารณะทยงตองมความรบผดชอบตอสงคม อยางไรกตาม ผสอขาวมองวาการแสดงความเหนสามารถท าไดหากอยบนพนฐานของขอมล ขอเทจจรงและตดอารมณความรสกทสดโตงไป ทงนในกรอบจรยธรรมทระบไวทกกรอบเนนวา ตองแยก “ขาว” ออกจาก “ความเหน” แตกไมมการระบวา วธการทจะท านนท าอยางไร

6. การประสานสงคมและไมเพมความขดแยง ประเดนนมการระบอยในกรอบจรยธรรมทางวชาชพในทกกรอบเพราะเปนบทบาททส าคญและหากไมรกษาจรรยาบรรณ นกขาวเปนผทสามารถจงความคดคนไปทศทางตางๆ ได ดวยอ านาจบนความเชอถอของคนในสงคมนน ท าใหผสอขาวมความรบผดชอบทจะรายงานใหเกดความเขาใจกน เปดพนทใหทกฝายไดแสดงออก น าเสนอประเดนทขดแยงเพอประสานความเขาใจ ไมใชเพมไฟความขดแยง ขอมลจากการสมภาษณสรปไดวา ผสอขาวใหความส าคญตอการยดมนในการน าเสนอขอมลอยางถกตอง รอบดาน และตองระหวางรปแบบการสอสารใหลดทอน

74

ความขดแยงและรนแรงลง การน าเสนอขาวในเชงอธบายเพอใหเกดความเขาใจทรอบดานจะเปนแนวทางในการสรางความเขาใจและลดความขดแยงได

7. การใชขอมลจากผอาน (User-generated Content) เนองจากลกษณะของสอสงคมทท าใหเกดการปฏสมพนธกน และการเปนสอออนไลนททกคนสามารถเผยแพรขอมลตางๆ ไดดวยตวเอง ท าใหผสอขาวตองมการตดตามขอมลจากผรบสารและในบางครงตองน ามาใชในกระบวนการสอขาว ทงในลกษณะของประเดนขาวเพอน าไปตอยอด การใชภาพ คลปวดโอ ความเหนและเรองราวประสบการณ โดยมประเดนทางจรยธรรมทสรปได ดงน

- การตรวจสอบขอมลกอนน ามาใช ขอมลบนสอออนไลนมจ านวนมากทเปน

ขอมลทสรางขน ขอมลเทจ ขอมลบดเบอนเพอประโยชนของผสรางหรอกลมคนบางกลม หรอแมแตเพอเปนผลประโยชนทางการสงเสรมการตลาด ดงนน ผสอขาวตองมจรยธรรมในการเลอกคดกรองมาใชประโยชนเพอไมใหตกเปนเครองมอในการสอสารของใคร

- การเคารพลขสทธ สทธสวนบคคล ของเจาของเรอง เจาของวตถดบ เมอมการน ามาใชตองไดรบอนญาตและมการอางองใหเครดตกบทมาขอมล

ทงน โดยภาพรวมผสอขาวและบรรณาธการทใหสมภาษณมองวา หลกจรยธรรมในการปฏบตงานบนสอสงคมและการายงานขาวผานเวบไซตนน กรอบการปฏบตใหญทเปนหลกจรยธรรมของการเปนสอ สามารถยดตามกรอบจรยธรรมของสอมวลชนทก าหนดโดยองคกรวชาชพสอได รวมถงผปฏบตมองวาการมกรอบกวางๆ กเปนเพยงแนวทาง เมอตองปฏบตจรงจงขนอยกบการตดสนใจและวจารณญาณของแตละคน ปญหาทเกดขนคอ ประสบการณและวจารณญาณของแตละคนกมความแตกตางกน เมอไมมแนวทางทชดเจนรวมกนจงท าใหเกดมาตรฐานในการท างานทตางกน จงยงท าใหเหนการตความจรยธรรมและการปฏบตตามกรอบทแตกตางกนจนในบางครงกเกดเสยงวพากษวจารณจากสงคมในการปฏบตงานของสอ

นอกจากนในการสรางกรอบแนวปฏบตเฉพาะของสอออนไลนและสอสงคม ควรมการใหรายละเอยดในสวนทสอนมลกษณะของการสอสารทแตกตางไป โดยปจจยหลกคอ ขอมลทจ านวนมาก ความเรว และการปฏสมพนธในลกษณะเครอขาย ท าใหการสอสารบนสอประเภทนมรายละเอยดในการตดสนใจทางจรยธรรมในรายละเอยดการปฏบตงานทแตกตางไป บทบาทหนาทในหลายเรองควรมการระบ นยามใหมใหชดเจนเพอความเขาใจทตรงกนในการปฏบตงาน โดยสามารถสรปประเดนค าถามจรยธรรมจากผปฏบตงาน เปรยบเทยบประเดนทระบในกรอบแนวปฏบตทางจรยธรรม และสงทผปฏบตตองการใหมในการสรางกรอบปฏบตทางจรยธรรม ดงน

75

ประเดนจากผปฏบตงาน ประเดนทระบในกรอบแนวปฏบต

สงทผปฏบตตองการใหม

1. ความถกตอง -การตรวจสอบในการหาขาว -ความถกตองในการเผยแพร -การแกไขขอมล -ความถกตองและความรวดเรว -ความถกตองกบยอดผเขาชม

ความถกตอง - การรกษาความถกตองโดยเนนใหมการตรวจสอบขอมล

ควรมแนวปฏบตในการ “ตรวจสอบขอมล” มเครองมอ วธการ และตวอยางของการตดสนใจตอการตรวจสอบขอมลทเปนรปธรรมเปนแนวทางในการตดสนใจได ซงรวมถงการตรวจสอบภาพ คลป และหาทมาของขอมลบนโลกออนไลนดวย

2.บทบาทนายทวารขาวสาร (Gatekeeper) และการล าดบความส าคญของขาว (Agenda Setting)

ไมมระบในกรอบปฏบต ใหกลบไปดตามหลกจรยธรรมการเปนสอมวลชนขององคกรวชาชพ

ผปฎบตตองการแนวทางปฏบต กรอบในการตดสนใจ เพราะผสอขาวตองท าหนาทเปนบก.ในตวเอง

3.ความโปรงใสของขอมล -การระบทมาของขอมล -การใชเทคนคของสอในการการอางอง -การรายงานทชดเจน ไมบดเบอน ตรวจสอบได

ระบเรองใหมการอางอง การเคารพเจาของวตถดบ การไมละเมดสทธ การแสดงตวตน/สงกดอยางเปดเผย

ผปฏบตตองการวธการ แนวทางในการใชเทคนครปแบบในการสอสารเพอความโปรงใสของการน าเสนอขอมล

4.การรกษาความเปนกลาง -อะไรคอความเปนกลาง -ในสถานการณความขดแยง สงคมตองการการอธบาย และเปดโปงขอมล “ความเปนกลาง” อยตรงไหน

ไมมระบในกรอบปฏบต ใหกลบไปดตามหลกจรยธรรมการเปนสอมวลชนขององคกรวชาชพ

ผปฏบตตองการใหนยามอธบายความเปนกลางใหชดเจน ยดหยนการปฏบตงานในกรอบการรกษาความเปนกลางตามสถานการณ มหลกและแนวทางในการตดสนใจเปนตวอยาง

5.พนทสาธารณะและพนทสวนตว

ย าวาขอมลทน าเสนอบนสอสงคมและสอออนไลนเปนสาธารณะและมผลทางกฎหมาย

ผปฏบตมความเหนทแตกตางกนไปในเรองของการแสดงออกบนพนทสาธารณะบนสอน อาจมการระบเพมเตมวา ลกษณะของการสอสารสวนตวอยางไรทอยในกรอบจรยธรรมทพงปฏบตได แบบใดทควรละเวน

6. การประสานสงคม ลดความขดแยง -ยดขอเทจจรง

ระบไววาตองไมน าเสนอขอมลทสรางความขดแยง

ผปฏบตตองการแนวทาง -รายงานอยางไรในสภาวะความขดแยง -รปแบบในการน าเสนอทจะลดความ

76

-ระวงรปแบบการน าเสนอ ขดแยง 7.การใชขอมลจากผอาน (User-generated content) -การน าขอมลมาใช -ความนาเชอถอของขอมล -การตรวจสอบขอมล -นกขาวพลเมองยดหลกจรยธรรมเดยวกนไหม

ระบเรองของการอางองทมาของขอมล การเคารพสทธในการเปนเจาของขอมลของคนบนโลกออนไลน และการตรวจสอบกอนน ามาใช

ผปฏบตมองวารปแบบในการตรวจสอบและความนาเชอถอจาก UGC ยงนอย ท าใหยงคงเลอกทจะใชขอมลจากผสอขาวและชางภาพของตวเองมากกวา

ตารางท 4 แสดงเปรยบเทยบประเดนทางจรยธรรมระหวางผปฏบตงานกบกรอบจรยธรรมทมอย

จากตารางขางตนจะเหนวา โดยภาพรวมกรอบแนวปฏบตทางจรยธรรมกมประเดนทครอบคลมมตทางจรยธรรมในภาพกวางตรงกบประเดนทผปฏบตงานขาวใหความส าคญ โดยอาจมความแตกตางในเลอกของการใหรายละเอยด กรอบแนวปฏบตจะเปนการบอกในภาพรวมกวางใหรวามประเดนอะไรทพงระวง พงปฏบต ดานผสอขาวและบรรณาธการซงเปนผปฏบตงานใชสอจะมค าถามเพมเตมทเกดขนจากประสบการณในการใชงาน กรณศกษาทพบเจอปญหาทางจรยธรรม ซงในเรองของวธการปฏบต วธการทจะเปนแนวในการตดสนใจนน กรอบจรยธรรมไมไดมคมอระบไวคกน ท าใหผสอขาวจงตองใชวจารณญาณของตวเอง หรอการหารอภายในกองบรรณาธการในการตดสนใจ จดนท าใหกรอบแนวปฏบตทางจรยธรรมจงเปนกรอบใหญทครอบการท างานไว แตในทางปฏบตมผใหความสนใจในกรอบนอย บางคนไมทราบวากรอบระบอะไรไวดวยซ า และมองวากรอบยงไมมประโยชนในการชวยในการตดสนใจเพอรกษามาตรฐานทางวชาชพ

ขอเสนอแนะของผใหสมภาษณคอ การพฒนากรอบใหมความทนสมย ปรบปรงขอมลกรอบอยสม าเสมอเมอมกรณศกษาใหมๆ ดานจรยธรรมการใชงานเพมเตม นอกจากการก าหนดกรอบในภาพกวางแลว การมแนวทางปฏบตเปนลกษณะของคมอหรอตวอยางการปฏบต (Best Practice) ประกอบจะท าใหกรอบมคณคาและเปนแนวทางปฏบตทใชงานไดจรง

อยางไรกตามผใหสมภาษณมความเหนตรงกนวา หนาทของกรอบแนวปฏบตการใชงานสอสงคมและสอออนไลนควรเปนกรอบทมความยดหยนปรบไดตามสถานการณ ถงจะไมมบทลงโทษแตกควรมกระบวนการตรวจสอบและตกเตอนใหค าแนะน าเพอใหกรอบจรยธรรมมความหมายในการปฏบตตาม ในขณะเดยวกนกบการก ากบดแล องคกรกควรมการสงเสรมการใชงานในรปแบบอนๆ ควบคดวย เพอทจะท าใหยงมการใชงานพรอมกบการดแลมาตรฐานทางวชาชพควบคไปได

5.1.2 ค าถามวจยประเดนทสอง: ตวอยางวธปฏบตทดทสด (Best Practice) ในการใชงานสอสงคมและการรายงานขาวผานเวบไซต

77

จากขอมลในการสมภาษณในบทท 4 เมอผใหสมภาษณน าเสนอประเดนทางจรยธรรมของสอออนไลนและสอสงคมกมการอธบายกระบวนการคด ตดสนใจ และปฏบตในการใชงานดวย โดยแตละคนมวธการ รปแบบในการใชงานเพอรกษาจรยธรรมทแตกตางกน อนเปนตวอยางทมประโยชนตอการน าไปปฏบตใชได โดยสรปไดดงน

การตรวจสอบและรกษาความถกตองของขอมล

สงส าคญคอการตรวจสอบขอมลใหรอบดาน มแหลงขาวทเชอถอได ใชเทคโนโลนและผเชยวชาญดานตางๆ ในการตรวจสอบขอมล และการน าขอมลจากสอสงคมและสอออนไลนไปใชตองรอบคอบ ตอยอดประเดน สรปประเดนดงน

ประเดน วธการ แหลงขาว -การเลอกแหลงขาว ตองตดตามเขากอน ดการสอสาร ดการน าเสนอขอมลของ

เขาวานาเชอถอหรอไม การอาน TL/การตรวจสอบโปรไฟล ถานาเชอถอและมตวตนกเกบเปนแหลงขาวได หากวธการน าเสนอขอมลไมนาเชอถอและอางองไมได กไมใชแหลงขาวท -เมอเลอกแหลงขาวทเชอถอไดแลว ควรจดกลมของแหลงขาวใหเปนหมวดหมเพอสะดวกในการตดตามประเดนและตดตอเมอมเหตการณ -เมอมเหตการณเกดขนตดตามแหลงขาวทกวธทางเพอชวยในการใหขอมลและรวมตรวจสอบได ตองตดตอใหหลากหลาย และใหไดขอมลทกระจางทสด หากยงมขอสงสยกตองหาค าตอบใหไดกอนทจะตดสนใจน าเสนอ -การตามสอตางๆ กตองเลอกและรเบองหลงวาเปนสอประเภทเปนกลาง หรอเลอกขางทมการจดชดขอมลใน การน าเสนออยทศทางเดยว ซงเรากตองเลอกทจะอานตามขอมลเพอดประเดนหรอเอาขอมลมาใช

การตรวจสอบขอมล

-ขอมลจากสอทางเลอกประเภททเลอกขาง ตดตามใหรขอมลความเปนไป น าไปตรวจสอบขอเทจจรงโดยดจากสออนๆ และหาขอมลจากแหลงขาวอนประกอบดวย -เชคขอมลกบนกขาวในสายและในพนท -ตรวจสอบภาพและคลปโดยการใชเทคโนโลย การใชผเชยวชาญดานตางๆ ทเกดของใหความเหนวา “ของจรง” หรอ “สรางขน” หาตนตอแหลงทมาของภาพและคลปเพอสอบถามขอมลเพมเปนการตรวจสอบความนาเชอถอของแหลงขอมลดวย

การเผยแพร -ประมวลขอมล สรปเพอน ามาเผยแพรอกครงเมอมนใจในความถกตองแลวโดยใหการอางองถงแหลงทมาของขอมล -หาขอมลประกอบทรอบดาน แลวน าเสนอแบบตอยอดประเดน อธบายประเดน ไมใชแคเอาขอมลจากออนไลนมาน าเสนอเลย -ถาขาวตองการความเรวจะรายงานขอเทจจรงและทงทายใหตดตามความคบหนาตอ ขอมลใดทยงไมสมบรณกตองบอกชดเจน เมอมขอมลเพมเตมตอง

78

รบปรบปรงเนอหาและเผยแพรทกชองทางเพอใหรวามขอมลเพมเตมแลว -ระวงเรองการใชภาษา โดยเฉพาะพาดหว ตองใชค าทดงดด แตตองเปนการพดถงขอเทจจรง ขอมล ไมใชขอความทแสดงความเหนหรอความรสก -การใชภาษาบนทวตเตอรระวงเรอง “การตดความ” “การสรปความ” และการ “แปลภาษา” ตองใหตรงประเดน เกบขอมลไดไมบดเบอน แตตดถอนขอความทเราอารมณและขอความทอาจสรางความเขาใจผด

การน าขอมล UGC มาใช

-ขอความและมรปประกอบกจะนาเชอถอมากขน ถาไมมหลกฐาน เชน รปภาพยนยนกตามอานเฉยๆ เพอดประเดน แตจะยงไมเผยแพรตอ -นกขาวพลเมองนนอยในเหตการณจรง ตรวจสอบไดวาขอมลนนเกดจรงกสามารถน ามาใชได -ตรวจสอบขอมลจากผเชยวชาญ จากเจาหนาทรฐ จากผเกยวของ ตรวจสอบรายละเอยดทกสวนในวตถดบนน -กระบวนการตรวจสอบทท างานรวมกนระหวางผสอขาวและคนในกองบรรณาธการ เพราะตรวจสอบคนเดยวเวลาไมพอ ตกหลนได การท างานเปนทมในการตรวจสอบชวยท าใหเรวและแมนย ามากขน พรอมกบมการถกกนในการตดสนใจท าใหมมตในการคดและเลอกเพมขน

การแกไขขอมล -การแกไขขอมลตองท าทนท มการระบวาคอการแกไข การแกไขบนทวตเตอรถาสามารถ Mention ถงคนท RT ไดใหท า ถาไมไดกใหแกไขและแจงใหชดเจนวาคอการแก เชน ระบค าวา Correction หรอ แกไข เปนตน -การแกไข เพมเตม อพเดทขอมลบนเวบไซต ท าในขาวเดมทท าไวแลว เพอทวาเมอกดลงคมาจากทอนจะไดรบขอมลทแกไขแลว มการประกาศการแกไขดวย เพอใหทราบดวยทวกน

ตารางท 5 สรปแนวปฏบตในการรกษาความถกตองในการใชงานสอสงคมและรายงานผานเวบไซต

การคดกรองขาวสารและจดล าดบความส าคญ

การคดกรองขาวสารและจดล าดบนอกจากจะใชหลกของคณคาขาว ยงตองมเกณฑในการคดเลอกเพอกรองขอมลทมประโยชนมาใชงานในการรายงานขาวดวย การจบกระแสจากสอสงคมซงมเรองราวมากมาย ผสอขาวเสนอหลกวธในการคดดงน

- “ใชหลกผลกระทบ” ดวาขอมลนนมผลกระทบอยางไร มประโยชนมากนอยแคไหน เปนหนาททตองรกษาประโยชนนนไว หลกนสามารถใชในการตดสนใจเมอตองพจารณาระหวางความสมเสยงตอการหลดกรอบจรรยาบรรณาและการเพมจ านวนยอดววของเวบไซตขาว ผลกระทบดทงวา ขาวนนมประโยชนหรอไมถา

79

น าเสนอ ขาวนนถาน าเสนอจะสงผลตอเนองอยางไร มวธการในการน าเสนออยางไรทจะใหผลทเกดขนเปนการเปดประเดนทมประโยชนในสงคม

- การคดเลอกขาว ยดหลกความสดใหมเปนส าคญ และโดยสวนตวเนนขาวท “ท า” ดวยตวเอง หมายความวา ใชสอสงคมเปนการหาทศทาง กระแส ประเดนได แตตองมการเกบขอมลเพม สมภาษณเพม เลอกขอมลจากการตรวจสอบแลวดวยตวเอง เลอกขาวทผานกระบวนการท าขาวดวยตวผสอขาวเองน าเสนอเปนหลก ขอมลจากสอสงคมทตรวจสอบแลวเปนสวนประกอบในขาว

- การคดเลอกขอมลขาวจากสอสงคมออนไลนคดเลอกจากประเดนทมความส าคญและเปนสงทคนด/คนอานควรรโดยบทบาทควรเปนผอธบายเพอสรางความเขาใจทมากขน ท าโดยใหขอมลทรอบดานมากทสด อธบายให WHY & HOW มากกวาแครายงานวาอะไรเกดขน

- ถาตองเลนขาวทเสยงกจะตรวจสอบใหดทสดกอน เพราะตองรบผดชอบผลของการกระท า สวนถาเปนขาวทขดแยง มขอพพาทมาก กองบก.มหลกใหใชขอมลทผานการตรวจสอบจากกองบก.ขององคกรเทานน

- ความผดพลาดบนสอออนไลนมกเกดจากการกลว “ตกขาว” การแกไขปญหาคอ “การตอยอดประเดน” การรายงานชา แตมขอมลทครบถวน มประเดนตอเนอง มการใหขอมลเชงอธบาย มแหลงขาวหลายดานประกอบ แมขาวจะชากถอวาใหมตทสมบรณกวา นาเชอถอกวา

ความเปนกลางและความสมดลในการน าเสนอขาว

- การรกษาความเปนกลางในการเผยแพรขอมล การน าเสนอสงทฝายหนงฝายใดพด ตองอางองทมา ตองสรปใจความส าคญ ดดถอนขอความสรางความขดแยง

- น าเสนอฝายหนงแลวควรมการน าเสนออกฝายประกบในเวลาทใกลเคยงกนเพอใหการรบขอมลเปนไปพรอมๆ กน เปดพนทใหพรอมกนทกฝาย

- ถาเปนการใหขอมลเพมเตม ขยายความ หรอแสดงความเหนตอสงทแหลงขาวพดหรอตอขอมลใด ตองระบ “personal” หรอ “ความเหนสวนตว” ใหชดเจน

- การวเคราะหท าไดแตตองบนพนฐานขอมล สวนมากการใหเบองหลงขอมลขาวบนสอสงคมจะมประโยชนตอการสรางความสมดลของขาวได

- เนนการน าเสนอขอเทจจรง ถาเปนสงทตอง “เปดโปง” แมจะดเหมอนวาเปนการโจมตฝายหนง แตถามขอมลหลกฐานทเพยงพอ และพจารณา “ประโยชน” ของสงคมแลว กควรน าเสนอ

80

- ความเปนกลางไมใชการละเวนน าเสนอ หรอน าเสนอแบบ “ PingPong Journalism” คอเอาววาทะมาตอกน แตเปนการสรางความสมดลดวยการอธบายทรอบดาน ตองรจกสงเคราะหขอมลน าเสนอ ไมใชแคคดเลอกขอมลมาน าเสนอ

- การเลยงใชค าทมลกษณะของค าตดสน และตองคงขอเทจจรงของขอมลใหไดครบถวน

5.2 อภปรายผล

จากการวเคราะหขอมลและการสรปการวจยขางตนสามารถบอกไดวาการปฏบตงานในการใชสอสงคมในกระบวนการสอขาวและการรายงานขาวผานเวบไซต หลกในการรกษาจรรยาบรรณของผสอขาวนนมาจากกระบวนการพจารณาตามหลกจรยธรรมหรอสามญส านกในการท าขาวทผสอขาวใชประสบการณและวจารณญาณในการตดสนใจมากกวาการยดถอหรอดแนวทางจากกรอบแนวปฏบตการใชสอสงคมและสอออนไลนทมอย โดยผปฏบตมองวาหลกจรยธรรมการใชสอกใชรวมกนกบหลกการของสอดงเดมได ดงนนในเรองการตดสนใจทเปนจรยธรรมพนฐานจงไมใชเรองทเปนปญหาของสอ แตประเดนปญหาทางจรยธรรมทเกดขนมาจากเทคนคการใชงานสอทมลกษณะเฉพาะ บทบาททเปลยนแปลงไปเมอกระบวนการสอขาวเปลยน และแรงกดดนจากการรกษาผลประโยชนเชงธรกจและการตลาดขององคกรดวย

เมอพจารณาประกอบกบทฤษฎแนวคดในการเปลยนแปลงกระบวนการสอขาวในยคดจทลจะพบวา บทบาทของผสอขาวในการเปนผคดกรองขาวสารทเพมมากขนท าใหหนาทความรบผดชอบตอการหาขอมล การน าเสนอขอมล และการเปนดานแรกในการคดกรองเรองราวและการจดล าดบขาวสารเปนสงทตองปฏบตเขมขนมากขน ลกษณะของการสอสารทรวดเรว ความตองการของผรบสารทตองการขอมลบนสอสงคมและสอออนไลนอยางทนตอเหตการณ ในขณะทขอมลกระจายไดอยางเปนเครอขายอยางรวดเรวเปนปจจยผลกดนใหผสอขาวตองมความรบผดชอบตอสงทน าเสนอและเผยแพรเพมมากขน ทส าคญในกระบวนการสอขาวทใชสอสงคมและสอออนไลนน ผสอขาวสอสารไดโดยไมตองผานกองบรรณาธการ ดงนนกระบวนการบรรณาธกรและการตดสนใจจะเกดขนภายในตวของผสอขาวเองดวย ดงนน การจะวางแผนปฏบตทางจรยธรรมจงตองน าประเดนในเรองความรบผดชอบของบคคลมาพจารณาอยางรอบคอบ โดยตองพจารณาระบบและกลไกการรบผดรบชอบทางสงคม ( Accountability System) ของสอทท าหนาทบนพนทสาธารณะในยคดจ ทลควบคดวย

ดงนนสงทนอกเหนอจากการใชหลกจรรยาบรรณสอและการใชวจารณญาณของผสอขาวในการตดสนในในการปฏบตงานแลว ผสอขาวจงตองการแนวทางปฏบตทมความเฉพาะเจาะจงส าหรบ

81

สอสงคมและสอออนไลน การจะก าหนดแนวปฏบตทลงรายละเอยดเชงเทคนคเฉพาะในการใชสอออนไลนและสอสงคมไดนน สามารถท าไดโดยควรมกรอบในพจารณาก าหนดแนวปฏบต ดงน

แผนภาพท 2 แสดงกรอบการก าหนดแนวปฏบตทางจรยธรรมสอออนไลนและสอสงคม กรอบแรกเปนเรองทเกยวของกบบคคลผปฏบตงาน โดยเนนเรองของการก าหนดบทบาท

“ความรบผดชอบสวนบคคล” ตอสงคมและผอน กรอบนอยภายใตแนวคดของ ระบบกลไกการรบผดรบชอบของสอ (Media Accountability System) หมายถงการทสอสามารถตอบค าถามสงคมไดวาสงทสอน าเสนอและอาจสงผลกระทบตอสงคมนนมทมาทไป มเหตผล ขนตอน เงอนไขอยางไร ทสะทอนใหเหนความรบผดชอบตอสงคม ดงนนในการก าหนดกรอบน ตองตงค าถามวา ผรบสารบนสอสงคมและสอออนไลนคาดหวงอะไรกบการปฏบตงานของสอ และสอควรมกระบวนการอยางไรในการตอบสนองความคาดหวงนน โดยกรอบนจะตองมการพจารณาเรอง

-การรบผดชอบตอสาธารณะ ( Frame of Public Responsibility) บนพนฐานของสทธเสรภาพในการน าเสนอขอมล ผปฏบตตองค านงถงการรบผดชอบตอสาธารณะ และพงรวาสงทน าเสนอนนสรางผลกระทบตอผรบสารและสงคมไดในลกษณะใดบาง ตองเขาใจวา การสอสารบนสอออนไลนและสอสงคมมเรองของความรบผดชอบตอขอมลทมลกษณะของการกระจายอยางรวดเรว

กรอบขอบงคบทางกฎหมาย

กรอบทางวชาชพ

กรอบความรบผดชอบของคน

เองตอสงคม

กรอบการใชงานประสทธภาพของสอออนไลนและสอสงคม

กรอบเรองการตลาดและโมเดลทางธรกจ

ขององคกร

ตวบคคล

ตวสอ

องคกร

แนวปฏบตในการใชสอสงคมและการรายงานขาวบนเวบไซต

82

และวงกวาง ขอมลสามารถมผลตอความคด ความเชอคนไดงาย เพราะคนเลอกรบสารในสงทตวเองตองการเชอ หากการสอสารของผสอขาวไมมการอธบาย ไมมความถกตอง จะสามารถชกจงประเดนและความเชอของสงคมไปในทางทผดได การก าหนดกรอบจงตองตอบค าถามใหไดวา สอตองรบผดชอบตอสาธารณะอยางไร ทงสงทควรท า และการแสดงออกความรบผดชอบเมอมการกระท าทผดพลาด สงนรวมถงการตความหลกปฏบตตามนโยบายขององคกรทสงกด จดยนในการน าเสนอขาว การตรวจสอบและควบคมใหมมาตรฐานในการปฏบต

- กรอบกฎหมายและ กฎระเบยบ (Frame of Law and Regulations) การน าหลกกฎหมายทเกยวของกบสอออนไลนและสอสงคมมาเปนบรบทในการก าหนดแนวปฏบตเขาใจบรบททางกฎหมายและหลกเลยงการท าผดพลาดไดโดยรวาแนวทางปฏบตเพอไมใหละเมดกฎหมายเปนอยางไร

- กรอบการรบผดชอบในเชงวชาชพหรอความเปนมออาชพ ( Frame of Professional Responsibility) กรอบนเปนการ “ทบทวน” บทบาทจรรยาบรรณทางวชาชพจากทเปนกรอบของสอดงเดมในประเดนทเกยวของกบการใชสอสงคมและสอออนไลนเพอก าหนดทศทาง แนวปฏบตใหสอดคลองกนระหวางหลกจรยธรรมสอกบขอจ ากดและลกษณะเฉพาะของสอออนไลนและสอสงคม

กรอบทสองเปนเรองเกยวกบตวสอ (Medium) กรอบนเปนการท าความเขาใจตอตวสอ

ออนไลนและสอสงคมทใชในกระบวนการสอขาว ดวยวาสอทงสองประเภทมลกษณะเฉพาะทมผลตอการท าใหกระบวนการท างานขาวเปลยนแปลงไป การใชกรอบนในการพจารณาการก าหนดแนวปฏบตทางจรยธรรมกเพอประโยชนในการใหแนวปฏบตในเชงเทคนคและวธการทจะสามารถน าสอมาใชไดอยางมประสทธภาพและตอบสนองการรกษาจรยธรรมในการสอขาว อาท

- ประเดนจรยธรรมเรองความถกตองและความเรว วธการในการตรวจสอบขอมลควรท าอยางไร มเทคนคอะไรในการใชสอสงคมและสอออนไลนทสามารถใชตรวจสอบได

- ประเดนการสรางการมสวนรวม มวธการใดในการสรางการมสวนรวม ตรวจสอบขอมลจากผอานอยางไร เชอมโยงเครอขายการท างานรวมกนอยางไร

- ประเดนความโปรงใสของขอมล ใชวธใดในการเชอมโยงขอมล การอางอง การใหเครดต การเปดเผยแหลงขาวและแหลงทมา การรายงานใหชดเจน ไมบดเบอน

สงเหลานเปนเพยงตวอยางของการพจารณาตวสออยางเขาใจเชงเทคนค และน ามาก าหนดแนวปฏบตการใช ซงครอบคลมถงทงเรองการหาขาว การสงตอขอมล การเผยแพรขาวในรปแบบตางๆ บนสอออนไลนและสอสงคม

83

กรอบทสามเปนกรอบดานการตลาดและโมเดลธรกจขององคกร เปนการน านโยบายทางธรกจขององคกร (แนวปฏบตขององคกร) ปจจยดานโครงสรางธรกจ การหารายได แรงกดดนในการรกษาความอยรอดของธรกจสอ (แนวปฏบตขององคกรวชาชพ) ซงสงเหลานลวนมผลตอการตดสนใจในการปฏบตงานขาวไมมากกนอย แตกตางกนไปตามนโยบายของแตละองคกร ซงการน ากรอบเรองนมาพจารณาจะท าใหทราบวา การใชสอสงคมและสอออนไลนมปจจยขอจ ากด หรอแรงกดดนในดานใดบางทมผลตอการตดสนใจทางจรยธรรม และควรมแนวทางในการตดสนใจอยางไรตอประเดนดงกลาว

การมกรอบทง 3 เปนแนวทางในการพจารณาเพอรางแนวทางปฏบตทางจรยธรรมในการใชสอสงคมและการรายงานขาวผานเวบไซตจะชวยท าใหการก าหนดแนวทางปฏบตเปนสงทตอบโจทยความตองการของผปฏบต มแนวทางทเปนไดในการใชงานจรง และหาจดสมดลตรงกลางระหวางการรกษาจรรยาบรรณกบการปฏบตงานจรง

เมอมกรอบเปนแนวทางในการพจารณาคดเลอกเนอหาและประเดนในการปฏบตแลว ในการรางแนวปฏบตการใชสอสงคมและการรายงานขาวผานเวบไซต ควรมองคประกอบ 3 สวนคอ

84

แผนภาพท 3 แสดงโครงสรางองคประกอบของกรอบแนวปฏบตในการใชสอสงคมและการรายงานขาวผานเวบไซต

1. กรอบจรยธรรมกวางๆ เพอระบประเดนทางจรยธรรมทเปนขอพงระวง (ตามเดมทมอย) 2. แนวทางวธการในการปฏบตตามกรอบจรยธรรมในขอ 1 ซงมตวอยางของตางประเทศ

บางองคกร จะมการระบจรยธรรมทการใหปฏบตตาม และมเนอหาตออก 2-3 ยอหนาในการบอกวธการฏบตตาม อาจเปนการบอกกระบวนการท า หรอ ยกตวอยางวธการปฏบตทเขาใจไดงาย หรอการบอกขอมลทางเทคนคในการใชสอนนกได

3. สวนของวธปฏบตทเปนเลศ หรอ Best Practice เปนคมอเสรมทเปนการรวบรวมกรณศกษาทเกยวของกบการตดสนใจ การปฏบตงาน และขอผดพลาดทางจรยธรรมมารวมไว และสวนนนเปนสวนทสามารถอพเดทปรบปรงเพมเตมไดตลอดเวลาเมอมกรณศกษาใหมเพมขน อาจมการ review ใหมทกปเปนตน

รางกรอบแนวปฏบตในการใชสอสงคมและการรายงานขาวผาน

เวบไซต

หลกจรยธรรม / ประเดนทางจรยธรรมในภาพกวาง: ความถกตอง รกษาความเปนกลาง ความโปรงใส การตรวจสอบขอมล การเคารพขอมล สทธผอน การมสวนรวมของผอาน ฯลฯ

แนวปฏบต อธบายวธการขยายความเพมเตมการปฏบตใหไดตามหลก

จรยธรรม

ตวอยาง / กรณศกษาในการปฏบตตามกรอบจรยธรรม (Best

Practice)

องคกรทางวชาชพ

ผปฏบตงานขาว นกขาวพลเมอง/ตวแทนผรบสาร

85

ในสวนของการรางแนวปฏบตนน จากการวเคราะหและสรปขอมลพบวาความตองการของผปฏบตเหนความส าคญของการมสวนรวมจากทกระดบ ทงระดบผบรหารทก าหนดนโยบาย ระดบกองบรรณาธการและผปฎบตงานขาว และทเพมขนมาคอการมสวนรวมของนกขาวพลเมอง หรอตวแทนของผรบสารทมความประสงคจะมสวนรวมในกระบวนการสอขาว เนองจากลกษณะของสอสงคมและสอออนไลนตามแนวคด “วารสารศาสตรแบบมสวนรวม” (Participatory Journalism) ซงเปนการท าขาวระหวางสอกบผรบสาร จะเปนทศทางในการปรบตวของกระบวนการสอขาวยคดจทลมากขนทกวน การจะรกษาจรรยาบรรณและมาตรฐานทางวชาชพ

การก าหนดแนวปฏบตเปนลกษณะของกรอบจรยธรรมและมคมอการใชงานประกบในลกษณะนจะเปนการชวยใหการใชงานกรอบจรยธรรมมความชดเจนมากขน สามารถเปนแนวทางในการปฏบตงานทเปนหลกการไดจรง ผปฏบตจะใหความสนใจในการศกษา รบรกรอบปฏบตเพราะตอบโจทยสงทเขาตองการ อนจะเปนผลท าใหการสรางมาตรฐานจรยธรรมในการใชสอสงคมและสอออนไลน

86

บรรณานกรม

สงพมพ สกลศร ศรสารคาม. (2554).งานวจยเรองสอสงคม (Social Media) กบการเปลยนแปลงกระบวนการ

สอขาว. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย. หนา 101-105

ARLSSON, MICHAEL (2010) ――Rituals of Transparency: evaluating online news outlets‖ uses of transparency rituals in the United States, United Kingdom and Sweden‖‖, Journalism Studies 11(4), pp. 535-45

Brennen, B. (2008). Conflicted interests, contested terrain: The New York Times code of ethics. In P. Patterson & L. Wilkins (Eds.), Media ethics: Issues and cases (pp. 111–113). New York:McGraw-Hill.

Briggs, Mark,(2007). "Journalism 2.0: How to Survive and Thrive". Open Access Textbooks. Book 2. http://scholarcommons.usf.edu/oa_textbooks/2

Bugeja, M. (2008). Living ethics. New York: Oxford University Press.

Fitzgerald, M. (1995, October 28). The debate continues. Editor & Publisher, 11–12.

Friend, Cecilia and Jane B. Singer. Online Journalism Ethics - Traditions and

Gillmor, Dan. We – the Media – Grassroots Journalism by the People, for the

HERMIDA, ALFRED (2009a) ――The Blogging BBC: journalism blogs at ―the world‖s most trusted news organization‖‖‖, Journalism Practice 3(3), pp. 117

Janet Kolodzy (2556). Practicing Convergence Journalism: An Introduction to Cross-media Storytelling. Routledge หนา 182-183

People. Sebastopol, CA: O‖Reilly, 2004.

Transitions. Armonk NY: M.E. Sharpe, Inc. 2007.

Wagstaff J. Southeast Asian Media: Patterns of Production and Consumption (2010). สบคนจาก http://www.opensocietyfoundations.org/sites/default/files/production-consumption-20100212.pdf

ขอมลออนไลน

87

บทบรรณาธการคมชดลกออนไลน . จรยธรรมสอสงคม. วนพธท 30 มถนายน 2553 สบคนจาก http://www.komchadluek.net/detail/20100630/64680/จรยธรรมสอสงคม.html

สอไทยกบการแขงขน : จรยธรรมและความรบผดชอบ. 26 เมษายน 2555 สบคนจาก http://www.thaibja.org/thaibja/index.php?option=com_content&view=article&id=1564%3A2012-04-26-10-36-27&catid=64%3A--2555&Itemid=92&lang=en

Dominic L. Lasorsa , Seth C. Lewis & Avery E. Holton (2012) NORMALIZING TWITTER, Journalism Studies, 13:1, 19-36, DOI: 10.1080/1461670X.2011.571825 http://blogs.spjnetwork.org/ethics/

Jan Leach. Creating Ethical Bridges From Journalism to Digital News. แหลงทมา

Kendyl Salcito. ONLINE JOURNALISM ETHICS: New Media Trend. แหลงทมา

Laura Oliver (2009). “The Roanoke Times: Ethical guidelines for social media”. สบคนจาก http://www.journalism.co.uk/news-features/the-roanoke-times-ethical-guidelines-for-social-media/s5/a533328/. สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

Leach, J (2010). Creating Ethical Bridges From Journalism to Digital News. สบคนจากhttp://www.nieman.harvard.edu/reportsitem.aspx?id=101899 สบคนเมอ 24 พฤศจกายน 2556

Leah Betancourt (2009). “How Social Media is Radically Changing the Newsroom” สบคนจาก http://mashable.com/2009/06/08/social-media-newsroom/ สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

MARGARET SULLIVAN (2012). “After an Outburst on Twitter, The Times Reinforces Its Social Media Guidelines”. สบคนจาก http://publiceditor.blogs.nytimes.com/2012/10/17/after-an-outburst-on-twitter-the-times-reinforces-its-social-media-guidelines/?_php=true&_type=blogs&_r=0 สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

Michael Roston. “If a tweet worked once, send it again — and other lessons from The New York Times‖ social media desk”. สบคนจาก http://www.niemanlab.org/2014/01/if-a-tweet-worked-once-send-it-again-and-other-lessons-from-the-new-york-times-social-media-desk/ สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

Phil Corbett (2012). “Why The New York Times eschews formal social media guidelines” สบคนจาก http://www.poynter.org/latest-news/mediawire/180455/why-the-new-york-times-eschews-formal-social-media-guidelines-for-staff/ สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

88

Salcito, K. Online Journalism Ethic. สบคนจากhttp://www.journalismethics.info/online_journalism_ethics/new_media_trends.htm สบคนเมอ 24 พฤศจกายน 2556

Schotz, A. (2010). Ethics award nominations wanted. Retrieved December 22, 2013, from http://blogs.spjnetwork.org/ethics/2010/02/21/ethics-award-nominations-wanted/

Stephen. J.A.Ward. Digital Media Ethics. แหลงทมา http://ethics.journalism.wisc.edu/resources/digital-media-ethics/. สบคนเมอ 21 พฤศจกายน 2556

Steve Buttry (2009). “Washington Post social media guidelines don‖t trust staff members‖ judgment” สบคนจาก http://stevebuttry.wordpress.com/2009/09/27/washington-post-social-media-guidelines-dont-trust-staff-members-judgment/ สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

The Washington Post (2011). “Digital Publishing Guidelines” สบคนจาก http://www.washingtonpost.com/wp-srv/guidelines/index.html สบคนเมอ 13 เมษายน 2557

Wasserman. Threats to Ethical Journalism in the New Media Age (keynote address delivered at a Symposium on "The Newsombudsman: Watchdog or Decoy?, 2010). แหลงทมา http://www.mediaethicsmagazine.com/index.php/browse-back-issues/132-spring-2010/3919175-threats-to-ethical-journalism-in-the-new-media-age. สบคนเมอ 24 พฤศจกายน 2556

89

ประวตผวจย

ชอ สกลศร ศรสารคาม

ประวตการศกษา 2550-2551 Master Degree in Journalsim,

University of Westminster, UK

2543-2546 ปรญญาตรวารสารศาสตรบณฑต มหาวทยาลยธรรมศาสตร

สถานทท างาน คณะนเทศศาสตร สถาบนการจดการปญญาภวฒน

ต าแหนงปจจบน อาจารยประจ า