Eleftheria Deltsou Maria Papadopoulou - hellenic-semiotics.grhellenic-semiotics.gr/.../2016/...of_the_Times_Kyrkitsou_260-269.pdf · e-book (pdf) Changing Worlds & Signs of the Times

editors Eleftheria Deltsou Maria Papadopoulou

Selected Proceedings from the 10th International Conference of the Hellenic Semiotics Society

e-book (pdf)Changing Worlds & Signs of the Times /Selected Proceedings from the 10th International Conference of the Hellenic Semiotics Society

editors:Eleftheria DeltsouMaria Papadopoulou

design:Yorgos Rimenidis

publisher:

The Hellenic Semiotics SocietyΕλληνική Σημειωτική Εταιρία

© volos, 2016for the editionthe publisherfor the proceedingsthe authors

isbn 978-618-82184-0-6

Selected Proceedings from the 10th International Conference of the Hellenic Semiotics Society

Changing Worlds & Signs of the Times

6 Changing Worlds & Signs of the Times

11 12

16

30

52

68

88

102

112

122

134

144

152

160

170

186

196

Contents

Preface . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

PLENARY SPEECHES Jean-Marie Klinkenberg Thinking the Novelty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Alexandros Ph. Lagopoulos Continuities, discontinuities and ruptures in the history and theory of semiotics . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Farouk Y. Seif Resilience and Chrysalis Reality: Navigating Through Diaphanous Space and Polychronic Time . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Göran Sonesson The Eternal Return of the New. From Cultural Semiotics to Evolutionary Theory and Back Again . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Κάριν Μπόκλουντ-Λαγοπούλου Γιατί η Σημειωτική; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

SOCIO-POLITICAL ISSUES Mari-Liis Madisson, Andreas Ventsel Analysis of Self-descriptions of Estonian Far Right in Hypermedia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Joseph Michael Gratale The ‘War on Terror’ and the re-codification of war . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Emile Tsekenis ‘African modernity’: Witchcraft, ‘Autochthony’, and transformations in the conceptualizations of ‘individual’ and ‘collective identity’ in Cameroon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Sofia Kefalidou, Periklis Politis Identity Construction in Greek TV News Real-Time Narratives on Greek Financial Crisis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Anthony Smyrnaios Discerning the Signs of the Times: The role of history in conspiracism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Όλγα Παντούλη Ο ‘αριστερός’ και ο ‘ανατολίτης’ σύζυγος στις αφηγήσεις γυναικών επιστημόνων: διαδικασίες επιτέλεσης του φύλου τους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Μαριάννα Ψύλλα, Δημήτριος Σεραφής H ανάλυση ενός γεγονότος μέσα από τον πολυσημικό λόγο των εφημερίδων: Μία μεθοδολογική και πολιτική προσέγγιση του Δεκέμβρη του 2008 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Αλεξία Καπραβέλου Ο ρατσισμός σήμερα μέσα από τη σημειωτική ανάλυση ρεπορτάζ εφημερίδων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

SPACE AND/IN SOCIETY Eleftheria Deltsou Salonica Other Ways – Otherwise’: A Mirror-λ letter and heterotopias of an urban experiment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Fotini Tsibiridou, Nikitas Palantzas Becoming Istanbul: a dictionary of the problematics of a changing city; inside critique of significant cultural meanings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7Selected Proceedings from the 10th International Conference of the Hellenic Semiotics Society

206

216

226

236

248

260

270

284

294

308

318

332

346

360

374

386

398

408

420

430

440

454

Kώστας Γιαννακόπουλος Αναφομοίωτες διαφορές, «εξευγενισμός» και πόλη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ιορδάνης Στυλίδης Η Βιτρίνα ως ελκυστής σημασίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Δήμητρα Χατζησάββα Αναδυόμενες έννοιες για τον χωρικό σχεδιασμό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Θεοδώρα Παπίδου Μεταγραφές ψηφιακού υλικού στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Κωνσταντίνος Μωραΐτης Τοπία σημαίνοντα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Νεφέλη Κυρκίτσου Η ολίσθηση των σημασιών στην τοπική θεωρία του Jacques Lacan . .

Ανθία Βερυκίου Τόποι απουσίας και Τοπολογικά τοπία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

VISUAL CUTLURES George Damaskinidis Are University Students Followers of the World’s Semiotic Turn to the Visual? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dimitrios Koutsogiannis, Vassiliki Adampa, Stavroula Antonopoulou, Ioanna Hatzikyriakou, Maria Pavlidou (Re)constructing Greek classroom space in changing times . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Polyxeni Manoli A multimodal approach to using comics in EFL classrooms . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Αικατερίνη Τάτση, Μαρία Μακαρού Πολυτροπικά πολιτισμικά παλίμψηστα: η περίπτωση ενός κόμικ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Αναστασία Φακίδου, Απόστολος Μαγουλιώτης Σημεία και κώδικες: Πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά τη γλώσσα εικόνων που αναπαριστούν την παιδική ηλικία; . . . . . . . . . . . . . . .

Έφη Παπαδημητρίου, Δήμητρα Μακρή Πολυτροπική κοινωνική σημειωτική προσέγγιση στη δημιουργία νοημάτων-σημείων από μαθητές/τριες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης . . . . . . .

Θεοφάνης Ζάγουρας Ο σχεδιασμός πολυτροπικών κειμένων για το γλωσσικό μάθημα στο Δημοτικό Σχολείο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dimitra Christidou Does pointing in the museum make a point? A social semiotic approach to the museum experience . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Παρασκευή Κερτεμελίδου Οι μετασχηματισμοί του μουσείου τέχνης στην εποχή της κατανάλωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ART Eirini Danai Vlachou The Beatles Paradigm. Transcending a collection of ‘ropey’, scrappy, multi-cultural breadcrumbs into a whole new semiosphere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Μαίη Κοκκίδου, Χριστίνα Τσίγκα Η κουλτούρα των βιντεοκλίπ: η περίπτωση των μουσικών βιντεοκλίπ δια-τροπικής ακρόασης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Angeliki Avgitidou Art imitating protest imitating art: performative practices in art and protest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Spiros Polimeris, Christine Calfoglou Some thoughts on the semiotics of digital art . .

Χρύσανθος Βούτουνος, Ανδρέας Λανίτης Η Σημειο-αισθητική προσέγγιση της Βυζαντινής τέχνης ως Εικονική Κληρονομιά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Άννα Μαρία Παράσχου Τοπογραφία διάρρηξης: Φωτογραφικές απεικονίσεις πολέμου από τον Simon Norfolk, ως μια αφήγηση ανατροπής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


466

478

488

498

508

524

536

544

560

572

588

600

612

622

634

642

652

664

676

686

Pirjo Kukkonen Signs of times and places in Aki Kaurismäki’s films. The existential subject and the semiotic modalities of being and doing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Christina Adamou Swarming with cops . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Yvonne Kosma Picturing ‘Otherness’: Cinematic Representations of ‘Greekness’ in “My Big Greek Fat Wedding” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Χρήστος Δερμεντζόπουλος, Θανάσης Βασιλείου Προσεγγίζοντας μια αφαιρετική κινηματογραφική μορφή: “Το Δέντρο της Ζωής”, του Terrence Malick . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Νίκος Τερζής Η σημειωτική μέθοδος ανάλυσης μιας ταινίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ηρώ Λάσκαρη Σύστημα γενεσιουργής οπτικοακουστικής αφήγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ADVERTISEMENT Luiz Carlos Migliozzi Ferreira de Mello Viagra: New Social Forms . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nikos Barkas, Maria Papadopoulou ‘The house of our dreams’: A decade of advertisements in building magazines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stamatia Koutsoulelou Advertising strategies in times of crisis: A semiotic analysis . . . . . .

Περικλής Πολίτης, Ευάγγελος Κουρδής Κοινωνιόλεκτοι σε ελληνικές τηλεοπτικές διαφημίσεις. Η περίπτωση της «γλώσσας των νέων» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ευριπίδης Ζαντίδης Αναδυόμενες ταυτότητες και εθνικότητα σ’ ένα φλιτζάνι κυπριακού καφέ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ελένη Συκιώτη, Γενοβέφα Ζαφειρίδου Σημειωτικές παρατηρήσεις στη σύγχρονη διαφήμιση: Η περίπτωση της εμπορικής και της κοινωνικής διαφήμισης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Βασιλική Κέλλα Η διαφήμιση ως λεκτική πράξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

LANGUAGE, TEXTS AND TEXTUALITIES George Androulakis, Roula Kitsiou, Carolina Rakitzi, Emmanuel Zerai Linguistic cityscape revisited: inscriptions and other signs in the streets of Volos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

María José Naranjo, Mercedes Rico, Gemma Delicado, Noelia Plaza Constructing new identities around Languages and Media . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ιωάννα Μωραΐτου, Ελευθερία Τσέλιου Ανάλυση Λόγου και μεταμοντέρνες προσεγγίσεις στη συμβουλευτική / ψυχοθεραπεία: η «στροφή στο λόγο» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Φίλιππος Τεντολούρης, Σωφρόνης Χατζησαββίδης «Κατασκευάζοντας» το κείμενο και τον συγγραφέα: οριοθετημένα και μη-οριοθετημένα σημειωτικά πλαίσια της σχολικής γλωσσικής δημιουργίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Βάσια Τσάμη, Δημήτρης Παπαζαχαρίου, Άννα Φτερνιάτη, Αργύρης Αρχάκης H πρόσληψη της γλωσσικής ποικιλότητας σε κείμενα μαζικής κουλτούρας από μαθητές της Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Αναστασία Χριστοδούλου, Ιφιγένεια Βαμβακίδου, Αργύρης Κυρίδης ‘Lego-Legends of CHIMA’. Κοινωνιοσημειωτική ανάλυση της συναρμολόγησης του θρύλου . . . . . . . . . . . . . . .

Μαρίνα Σούνογλου, Αικατερίνη Μιχαλοπούλου Η Σημειωτική στη διαμόρφωση της έννοιας του πολίτη στο νηπιαγωγείο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


700

708

720

730

738

756

766

778

790

798

808

818

826

834

844

856

868

BODIES & MINDS Fotini Bonoti, Plousia Misailidi Graphic signs of jealousy in children’s human figure drawings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Eirini Papadaki The Semiotics of Children Drawings, A Comparative Study of Art, Science and Children Drawing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Myrto Chronaki Changing practices and representations of birth and birth-spaces in maternity clinics and at home . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Athanasios Sakellariadis Metaphor as a Hermeneutical Design of the Mental Phenomena: The role of narrative speech in the cognitive field of the Philosophy of Mind . . . . . . . . .Anita Kasabova A semiotic attempt to analyze delusions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

LITERATURE Miltos Frangopoulos The Task of the Translator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Fitnat Cimşit Kos, Melahat Küçükarslan Emiroğlu Reality as a Manner of Transformation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Angela Yannicopoulou, Elita Fokiali Transmedia Narratives for Children and Young Adults . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ioanna Boura The expression of worldviews through narratives and chronotopes of liquid times . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Evgenia Sifaki The “Poetic Subject” as “Subject of Semiosis” in C. P. Cavafy’s “Going back Home from Greece” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Αγγελική Γιαννικοπούλου Το εικονογραφημένο βιβλίο χωρίς λόγια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Μαρίνα Γρηγοροπούλου Κόσμοι που συγκρούονται και σημεία των τεχνών: οι «Σκοτεινές Τέχνες» του Νίκου Κουνενή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Σοφία Ιακωβίδου Εις τα περίχωρα της δυστοπίας: αφηγήσεις της κρίσης στη λογοτεχνία για νέους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Πέγκυ Καρπούζου Το παιχνίδι και η ηθική της μετανεωτερικής συμβίωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Αγλαΐα Μπλιούμη Ρευστοί καιροί και μεταφορές – Σημειωτικές προσεγγίσεις στη λογοτεχνία της ενωμένης Γερμανίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Παναγιώτης Ξουπλίδης Ένας οικείος δαίμονας: προς μια προσέγγιση του σημείου της λογοτεχνικής γάτας σε 7 κείμενα παιδικής λογοτεχνίας του Χρήστου Μπουλώτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Conference Credits . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Keywords

Lacan , signify , signified , topology , deconstruction , architecture

AbstractJacques Lacan’s psychoanalytical theory constitutes one of the contemporary theories insisting on the terms of meaning alteration and, mostly, on the transition of the sig-nifier. For Lacan the subconscious constitutes an active space of altering meanings and conditions, which goes through a constant re-configuration by maintaining a solid structure. The terms of this constant transition of meanings in Lacanian theory often occur through “topological” terms, since Lacan sees in topology the real structure of the conscious and subconscious. Since 1950 he studies three-dimensional shapes that he considers to represent the structure of psychological procedures. In these shapes, fluidity and vague differentiation between psychological dipoles can be seen. This paper will thoroughly analyse the fluidity and perpetual transition of meanings in Lacanian theory through the use of the psychoanalytical implementation of topology and, based on it, it will attempt to interpret the architecture of deconstruction.


Νεφέλη Κυρκίτσου Υποψήφια Διδάκτωρ Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ [email protected]

SPA

CE A

ND

/IN S

OCI

ETY

Η ολίσθηση των σημασιών στην τοπική θεωρία του Jacques Lacan

Η μετάπτωση του σημαίνοντος

Για τον Lacan το ασυνείδητο δομείται ως γλώσσα, φέρει «σημαίνον» και «σημαινόμενο» και αποτελεί τον ενεργό χώρο μεταβαλλόμενων εννοιών και καταστάσεων που υπόκεινται σε διαρκή επαναδιαμόρφωση. Καθώς το «σημαίνον» ως όρος περιγράφει τη συνθήκη εκείνη της γλώσσας που παραπέμπει στο δρών υποκείμενο καθ’ αυτό και το «σημαινόμενο» πε-ριγράφει τη συνθήκη ερμηνείας του σημαίνοντος που πραγματώνεται μέσα από το υποκεί-μενο, η μεταφορά νοήματος από το σημαινόμενο δεν καθίσταται δυνατή εάν δεν οριστεί το σημαίνον και το αντίστροφο. Συνοπτικά, εντός της σφαίρας του ασυνειδήτου, τα σημαίνοντα υπακούουν σε μία αλληλένδετη και αλληλοσυμπληρούμενη κατάσταση που καθιστά δυ-νατή την μετάθεση ενός σημαίνοντος στη θέση του Ενός, δηλαδή του σημαίνοντος εκεί-νου που δύναται να αποτελέσει το υποκείμενο μιας εξωτερίκευσης (Nasio, 2010, σ. 82). Το σημαίνον που εν τέλει μεταφέρεται εκτός των ορίων του ασυνειδήτου τείνει να καθορίσει τα σημαινόμενα, καθώς δεν είναι ανοιχτό σε οποιαδήποτε ερμηνεία, γεγονός που συνεπά-γεται ότι το σημαίνον είναι εν μέρει και σημαινόμενο. Εν τέλει το σημαίνον μετατρέπεται σε σημείο μόλις ερμηνευτεί, δηλαδή όταν σημαίνον και σημαινόμενο αποτελέσουν ενιαία μονάδα. Η μετατροπή του σημαίνοντος σε Ένα και εν συνεχεία σε σημαινόμενο και σημείο, διαταράσσει τις υπάρχουσες ισορροπίες και προκαλεί τη διαφοροποίηση και κινητικότητα της πρότερης κατάστασης. Η δομή της σύνδεσης θα αλλάξει, ένα νέο σημαίνον θα πάρει τη θέση του Ενός, κ.ο.κ. Πρόκειται για μια διαρκή κινητικότητα των στοιχείων του ασυνειδή-του μέσω της εναλλαγής σημασιών και ρόλων που επαναλαμβάνεται σε σταθερή δομική διαδικασία. Η διαδικασία αυτή, που ονομάζεται αυτοματισμός της επανάληψης, εμπεριέχει ταυτόχρονα τις έννοιες της ανανέωσης και της επανάληψης χωρίς αυτές να έρχονται σε αντίφαση (Nasio, 2010): ανανεώνεται διαρκώς το καθαυτό υποκείμενο του Ενός, αλλά επαναλαμβάνεται σταθερά η διαδικασία κατάληψης της θέσης του Ενός και η δομή του ασυνειδήτου. Η μεταφορά του σημαίνοντος στη θέση του Ενός ενεργοποιεί το μηχανισμό domino του ασυνειδήτου και προκαλεί την αέναη επαναληψιμότητα της διαδικασίας. Ο J-D. Nasio στο βιβλίο του Πέντε παραδόσεις πάνω στη θεωρία του Jacques Lacan γράφει: «…το ασυνείδητο είναι μια ατελεύτητη αλλά περιορισμένη αλυσίδα, ατελεύτητη γιατί είναι αενάως ενεργή, ώστε να παραγάγει μια μεταφορά, και περιορισμένη στην πράξη από τη μεταφορά που παρήγαγε. Η αλυσίδα δεν παραμένει στατική, αλλά μετακινείται σύμφωνα με μια κίνη-ση εναλλασσόμενη και επαναληπτική» (Nasio, 2010, σ. 85).


Εικόνα 1. Σχεδιάγραμμα της συγγρα-φέως σε αντιστοιχία του Nasio J-D. (2010), Πέντε παραδόσεις πάνω στη θεωρία του Jacques Lacan, μτφρ. Κανελλοπούλου Β. Λ., Μαλίχιν Κ., Τριανταφυλλίδου Μ., Χριστέλη Γ., σχήμα 2 (σ. 86). Αθήνα, Πατάκης.

Η κυριαρχία του σημαίνοντος και η επικυριαρχία του σημαινομένου

Η διεργασία ορισμού και, άρα, εξωτερίκευσης του σημαίνοντος και του σημαινομένου, σύμφωνα με τον Ζακ Λακάν αποτελεί ένα σύστημα αλυσιδωτών αντιδράσεων, όπου το σημαίνον απαιτεί και περιλαμβάνει την παρουσία του ψυχαναλυτή. Εφόσον, λοιπόν, το σημαινόμενο εκπληρώνεται μέσα από ένα άλλο σημαινόμενο, αυτό που θα διαμορφώσει ο Άλλος, δηλαδή ο εκάστοτε παραλήπτης του αρχικού σημαίνοντος, για ένα αρχικό ση-μαίνον προκύπτουν πολλαπλά σημαινόμενα, γεγονός που αιτιολογείται και κατανοείται μέσα από την πολυσημία της γλώσσας. Εντούτοις, παρόλο που δεν πρόκειται για μια αντι-στοιχία ένα προς ένα, το σημαίνον δεν είναι ανοιχτό σε όλα τα νοήματα, δεν ερμηνεύεται με οποιοδήποτε τρόπο, γιατί το σημαίνον πρέπει να οριστεί έτσι ώστε από αυτό να προ-κύπτει το σημαινόμενο. Μόνο έτσι αποκτά νόημα. Συνεπάγεται, λοιπόν, ότι το σημαίνον ήδη τείνει να καθορίσει τις ερμηνείες του.

Αν, λοιπόν, με συμβατικούς όρους σημειολογικής προσέγγισης αντιλαμβανόμαστε ένα βουβό, αδρανές σημαίνον και ένα ενεργό υποκείμενο που του αποδίδει τα σημαινό-μενα, η λακανική ανάλυση μας προτρέπει να δούμε την κυριαρχία του σημαίνοντος. Αυτό είναι που τείνει να καθορίσει τα σημαινόμενα και να τα ανακαθορίζει διαρκώς. Αλλά για να αποκτήσει αυτή την ισχύ προϋποθέτει ότι το σημαίνον έχει ήδη ενσωματώσει μέσα του κοινωνικές τάσεις ερμηνείας, οι οποίες υπερβαίνουν την ισχύ του απομονωμένου αντικειμένου. Όμως το υποκείμενο που ερμηνεύει, ο Άλλος, δεν είναι μια αυτόνομη προ-σωπικότητα, αλλά ένα φερέφωνο που φέρει κοινωνικές επιρροές. Και αυτές οι κοινω-νικές επιρροές δεν δηλώνονται μόνο από συνθήκες που βρίσκονται έξω από το αντικεί-μενο αναγνώρισης, αλλά που συχνά ενσωματώνονται σε αυτό και αναδύονται κατά την ερμηνεία του. Ένα τμήμα των επιρροών που ορίζουν το αντικείμενο υπάρχει ήδη μέσα στο σημαίνον. Δηλαδή το σημαίνον προτρέπει σε συγκεκριμένες ερμηνείες. Συνεπώς,


Εικόνα 2. Σχεδιάγραμμα της συγγρα-φέως σε αντιστοιχία του Nasio J-D. (2010), Πέντε παραδόσεις πάνω στη θεωρία του Jacques Lacan, μτφρ. Κανελλοπούλου Β. Λ., Μαλίχιν Κ., Τριανταφυλλίδου Μ., Χριστέλη Γ., σχήμα 3 (σ. 90). Αθήνα, Πατάκης.

το σημαίνον είναι εν μέρει και σημαινόμενο, γιατί έχει αφομοιώσει μέσα στην υλικότητά του στοιχεία της ερμηνείας του που είναι κοινωνικά κατατεθειμένα, και αυτή η ιδιότητα το προβάλει ως υποκείμενο της έκφρασης. Στην περίπτωση αυτή, το σημαίνον ενσωμα-τώνει ήδη στοιχεία μίας γλώσσας που μιλά προς τα υποθετικά υποκείμενα. Για τον Λακάν ο αυτοκαθορισμός του σημαίνοντος είναι τέτοιος ώστε ο ίδιος γράφει ότι «το σημαίνον ορίζεται να μην έχει καμία σχέση με το σημαινόμενο» (Λακάν, 2011, σ.81) και εν συνεχεία τονίζει ότι αυτό δε συνεπάγεται ότι η μεταξύ τους σχέση είναι αυθαίρετη αλλά ότι το ση-μαίνον «δεν έχει σχέση με το σημαινόμενο επιτέλεσμά του» (Λακάν, 2011, σ. 83).

Η αυτονόμηση και κατ’ επέκταση κυριαρχία του σημαίνοντος μεταφέρει στο σημαινό-μενο μια έτερη κυριαρχία. Η απομόνωση του σημαίνοντος σε έναν αυτοαναφορικό ορι-σμό προσδίδει στο σημαινόμενο που θα διαμορφώσει ο Άλλος διαστάσεις αυθύπαρκτης ερμηνείας. Καθώς το ασυνείδητο δομείται ως γλώσσα και, άρα, ο απώτερος σκοπός της βρίσκεται στην επικοινωνία μεταξύ των υποκειμένων, η τελική μετάφραση του σημαίνο-ντος από τον Άλλον καθίσταται ως το ύψιστο σημείο αυτής της διάδρασης, δηλαδή ενώ το σημαίνον αποτελεί το αίτιο της επικοινωνίας, το σημαινόμενο πραγματώνει τον απώτερο σκοπό της. Συνεπώς, το υποκείμενο καθ’ εαυτό, δηλαδή το σημαίνον, χάνει τη σπου-δαιότητά του μπροστά στη μεταφρασμένη εικόνα του. Ακόμα και στην ίδια τη διαδικασία της ψυχανάλυσης ο Λακάν ορίζει ότι ο ψυχαναλυτής είναι μέρος του συμπτώματος του ασθενούς, όπου το σύμπτωμα ορίζεται ως σημείο. Η σημασία της ερμηνείας είναι τόσο μεγάλη που εάν διαταραχθεί, δηλαδή εάν το σημαινόμενο αποδειχθεί αυθαίρετο του ση-μαίνοντος, καταρρέει και το ίδιο το σημαίνον μην έχοντας επιτρεπτή συνθήκη ερμηνείας.

Η μετάφραση των λακανικών εννοιών στην τοπολογία

Στη λακανική θεωρία η αλληλεξάρτηση και διαρκής μετάπτωσης των ανωτέρω εννοιών πραγματώνεται συχνά με όρους «τοπικούς». Η τοπική θεώρηση εισάγεται στη ψυχανά-λυση από τον Φρόυντ ως μεταφορική αναπαράσταση τόπων, σύμφωνα με την οποία το συνειδητό και το ασυνείδητο αντί για δραστηριότητες συμπεριφοράς, παρομοιάζονται με «τοπικότητες», περιοχές, συνεχή «δωμάτια» που χαρακτηρίζονται από μικρότερη ή μεγα-λύτερη μεταξύ τους επαφή. Ο Φρόυντ εισαγάγει τη διαγραμματική εικόνα του παγόβου-νου ως τη μεταφορά συνειδητού, προσυνειδητού και ασυνείδητου σε ένα κατακόρυφο άξονα (πάνω / κάτω) όπου σε καθένα από τα τρία τμήματά του είναι σαφώς καταχω-ρημένες οι εγκεφαλικές δραστηριότητες, π.χ. σκέψη, αντίληψη, μνήμη, γνώση, φοβίες, τραυματικές εμπειρίες, κλπ. Οι τοπικότητες αυτές όμως περιγράφουν, περισσότερο από παγιωμένους τόπους, δυναμικές διεργασίες μετάπτωσης, προσεγγίζουν επομένως πε-ρισσότερο τοπολογικές διαδικασίες μεταβολής, που μπορούμε να τις αποδώσουμε ως δυναμικές διαδικασίες μεταβολής των δομών. Είναι αυτός ακριβώς ο λόγος για τον οποίο ο Lacan, ο οποίος αρχικά ασπάζεται τις τοπικές θεωρίες του Φρόυντ, στρέφεται προς την τοπολογία, επιμένοντας πως αυτή δεν αντιστοιχεί σε σχήμα μεταφοράς αλλά στην απτή πραγματικότητα. Το ασυνείδητο παύει να βρίσκεται στα άδυτα του φροϋδικού παγόβου-


νου και αποτυπώνεται στην εσωτερικότητα των μεταβλητών σημαινόντων του Lacan. Η τοπολογία ως αναπαράσταση των ψυχικών διεργασιών, αναγνωρίζεται ως η πραγματική

δομή συνειδητού και ασυνείδητου, όπου η δομή ορίζεται ως «ο τρόπος με τον οποίο συμ-βαίνει να οργανώνεται τοπολογικά η ψυχική δραστηριότητα του ομιλούντος όντος και να ρυθμίζεται η σχέση του με ό,τι το περιβάλλει» (Σκριαμπίν, 2007, σ. 139). Ο ίδιος ο Lacan γρά-φει στο L’étourdit (1973) «η τοπολογία δεν είναι φτιαγμένη για να μας καθοδηγεί μέσα στη δομή. Είναι η ίδια η δομή» (Σκριαμπίν, 2007, σ.142) μετατρέποντας την τοπολογία σε μέσο απόδοσης κανονικοτήτων στη μετάπτωση των σημασιών και κατ’ επέκταση των μορφών.

Εάν ο μαθηματικός ορισμός της τοπολογία δηλώνει τη μελέτη των επιπτώσεων που έχει πάνω σε ένα αντικείμενο η παραμόρφωσή του1, αντίστοιχα η χρήση της τοπολογίας στις ψυ-χαναλυτικές μεθόδους του Lacan μελετά την επαναλαμβανόμενη παραμόρφωση του ασυ-νειδήτου μέσα από τη διαρκή ολίσθηση των σημασιών. Το σημαίνον περνάει από την «εσω-τερικότητα» του ασυνειδήτου, στην ενδιάμεση ασαφή κατάσταση του Ενός και καταλήγει στην «εξωτερικότητα» του συνειδητού με τη μορφή σημαινομένου. Καθώς εσωτερικό και εξωτερικό είναι συγκεχυμένα στη χωρική θεωρία του Lacan, ο ίδιος εισάγει το νεολογισμό εκ-σωτερικότητα (ex-tériorité) προκειμένου να αμφισβητήσει τη σκληρότητα και σαφήνεια των ορίων. Συνεπάγεται, λοιπόν, αφενός ότι ο τρόπος εναλλαγής εσωτερικού και εξωτερι-κού δεν μπορεί να είναι σαφής, αφετέρου ότι οι τοπολογικές μορφές που θα προκύψουν πρέπει να ξεπερνούν τις δύο διαστάσεις, ώστε να μπορεί να υφίσταται η εκ-σωτερικότητα.

Η βασική αρχή της γλωσσολογίας ότι «το σημαίνον δεν ορίζεται παρά μέσω της δι-αφοράς του από τα άλλα σημαίνοντα» (Σκριαμπίν, 2007, σ. 143), οδηγεί τον Lacan στη δεύτερη καθοριστική συνιστώσα της τοπικής του θεωρίας, στην αναγκαιότητα και καθο-ριστική σημασία της απώλειας, της τρύπας. Όταν το σημαίνον (S1) παίρνει τη θέση του Ενός, παρουσιάζεται η τρύπα, το έλλειμμα, καθώς απουσιάζει ένα σημαίνον που όριζε ένα άλλο σημαίνον (S2). Σε τοπολογική μετάφραση εξηγείται γιατί η χωρική μεταφο-


Εικόνα 3. Το παγόβουνο του Φρόυντ

ρά του ασυνειδήτου από τον Lacan δεν μπορεί να πραγματωθεί σε συμπαγή σχήματα. «Το ασυνείδητο είναι ένα σύνολο που οριοθετείται από ένα στοιχείο το οποίο έχει αφαιρε-θεί από το υφάδι του» (Nasio, 2010, σ. 87). Συνεπώς, η τοπολογική μεταφορά του ασυ-νειδήτου οφείλει να ενσωματώνει την έννοια της τρύπας, δηλαδή τα επιμέρους στοιχεία να δύνανται να αποσπαστούν ως μονάδες από το σύνολο δημιουργώντας το έλλειμμα, ενώ παράλληλα το σύνολο να αναπληρώνει τη θέση του απολεσθέντος στοιχείου ώστε να διατηρείται σταθερή η πρότερη δομή.

Από τη δεκαετία του 1950 και έπειτα ο Lacan μελετά συγκεκριμένα σχήματα που θεωρεί ότι αντιπροσωπεύουν τη δομή των ψυχικών διεργασιών. Η επιλογή των σχημάτων είναι τέτοια ώστε να αποδίδει τη δομή της γλώσσας του ομιλούντος υποκειμένου και, συνεπα-κόλουθα, να φανερώνει τη ρευστότητά της. Η Ευκλείδεια γεωμετρία με τα σαφώς ορισμέ-να σχήματα δεν μπορεί να αποτυπώσει τη λακανική εικόνα για το ασυνείδητο. Αντίθετα, οι μορφές που επιλέγονται χαρακτηρίζονται από τη λογική της ασάφειας2. Για παράδειγμα στο torus – ένα από τα πρώτα σχήματα που μελετά ο Λακάν – η ασάφεια του ορίου δεν επιτρέπει το διαχωρισμό εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, και αντίστοιχα το Moebius strip, ενώ αποτελεί ένα κλειστό σχήμα, για να διαγράψει κανείς την περιφέρειά του εναλλάσσει διαρ-κώς την μέσα με την έξω επιφάνεια. Η σημαντικότερη όμως τοπολογική μορφή που μελέ-τησε και που αντανακλά το σύνολο της θεωρητικής του σκέψης είναι ο βορρόμειος κόμβος, καθώς για τον Lacan «ο εν λόγω δακτύλιος είναι σίγουρα η πλέον εξέχουσα αναπαράσταση του Ενός, με την έννοια ότι εμπερικλείει απλώς μια τρύπα» (Λακάν, 2011, σ. 295). Στο βορ-ρόμειο κόμβο, εάν ένας δακτύλιος κοπεί, τότε οι άλλοι δύο αμέσως ελευθερώνονται από τη μεταξύ τους σχέση. Η αλληλεξάρτηση αυτή μπορεί να υπάρξει για οποιοδήποτε μονό αριθμό δακτυλίων. Αν μελετήσουμε όμως το βασικό βορρόμειο κόμβο, αυτόν που απαρτίζεται από τον ελάχιστο αριθμό δακτυλίων, δηλαδή τρεις, θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε κάθε δα-κτύλιο με το κάθε επίπεδο συνειδητότητας όπως ορίστηκε από τον Lacan. Αν για τον Freud οι τρεις δακτύλιοι θα ήταν το συνειδητό, το προσυνειδητό και το ασυνείδητο ή αργότερα το ego, το superego και το id, για τον Lacan αναφέρονται στο πραγματικό, το φαντασιακό και το συμβολικό δηλώνοντας ρητά το πέρασμα από την εκ-σωτερικότητα.


Εικόνα 5. Torus / Opus, Zaha Hadid

Εικόνα 4. Torus, Moebius strip, Borromean rings

Η λακανική τοπολογία ως a priori συνθήκη της αρχιτεκτονικής της αποδόμησης

Η ουσία και σπουδαιότητα της λακανικής διδασκαλίας δεν έγκειται στα περιορισμένα πλαίσια της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Η λακανική διδασκαλία παραμένει επίκαιρη και ζω-ντανή μέσα από τις κοινωνικές προεκτάσεις της, γιατί επιτρέπει να ερμηνευθούν και να κατανοηθούν παραδείγματα του σύγχρονου κοινωνικού γίγνεσθαι. Σε μια προσπάθεια να ερμηνεύσουμε τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, η λακανική θεωρία μπορεί να στοιχειο-θετήσει τις αιτίες που οδήγησαν στην απήχηση του κινήματος της αποδόμησης και των κειμένων του Jacques Derrida στους αρχιτεκτονικούς κύκλους και στο πέρασμα της συ-γκεκριμένης κοινωνιολογικής θεωρίας στον αρχιτεκτονικά δομημένο χώρο.

Αν το αρχιτεκτονικό σχέδιο αποτελεί το ίχνος μίας σκέψης που αποτυπώνεται στο χαρτί, τότε η αρχιτεκτονική στις δύο ή στις τρεις διαστάσεις της γίνεται μέσο που επικοι-νωνεί και, άρα, αποκτά γλωσσική βαρύτητα που διαθέτει «σημαίνον» και «σημαινόμενο». Με βάση τη λακανική θεώρηση των δύο εννοιών προκύπτει ότι στο αρχιτεκτονικό «υπο-κείμενο» το σημαίνον αναφέρεται στην αντιληπτική παράσταση και το σημαινόμενο στο περιεχόμενο, δηλαδή στην έννοια που απεικονίζεται μέσω της μορφής. Η αρχιτεκτονική γλώσσα είναι ένα «υποκείμενο» το οποίο για να ολοκληρώσει το διάλογο με την πραγμα-τικότητα απαιτεί ένα δεύτερο υποκείμενο, που είναι η κοινωνία-χρήστης, ο κοινωνικός υποδοχέας. Το αρχιτεκτονικό «υποκείμενο» προσβλέπει στον παραλήπτη της πληροφο-ρίας, στην ερμηνεία του από τον θεατή ή τον χρήστη, υποβάλλοντάς του ήδη κατευθύν-σεις ερμηνείας. Αυτή η διεργασία ορισμού της μορφής και της έννοιας στο αρχιτεκτονικό «υποκείμενο» υπόκειται ακριβώς στην αιτιότητα σημαίνοντος και σημαινομένου, όπου αντίστοιχα το σημαίνον απαιτεί και περιλαμβάνει την παρουσία του ψυχαναλυτή, όπως και η ερμηνεία του αρχιτεκτονικού σημαίνοντος την ύπαρξη του Άλλου.

Η γλωσσική επεξεργασία του αρχιτεκτονικού υποκειμένου το καθιστά ικανό να απει-κονίσει φιλοσοφικές, κοινωνικές, πολιτικές ιδεολογίες. Σύμφωνα με τη λακανική θεωρία, η ψυχανάλυση «δε δείχνει στο άτομο πώς να εναρμονιστεί με τις απαιτήσεις της κοινωνικής πραγματικότητας· αντιθέτως, εξηγεί πώς αυτό που αποκαλούμε «πραγματικότητα» αυτο-συγκροτείται a priori» (Zizek, 2011, σ. 13). Αντίστοιχα, η αρχιτεκτονική δεν καλύπτει τις σύγχρονες κοινωνικές απαιτήσεις, αλλά αφού πρώτα αντανακλά μια ήδη διαμορφωμένη κοινωνική κατάσταση, εν συνεχεία αλληλεπιδρά με τα υποκείμενα επηρεάζοντας την αντί-δραση του υποκειμένου στην προκείμενη κατάσταση. Το 1967 ο Jacques Derrida εκδίδει το βιβλίο του Περί γραμματολογίας μέσω του οποίου εκφράζει την ασάφεια, την αντίφαση και την πολυσημία του νοήματος και της γλώσσας στη σύγχρονη εποχή μεταφράζοντας την


Εικόνα 6. Moebius strip / Moebius house, UN studio

ολίσθηση των σημασιών στις ψυχικές διεργασίες του Lacan σε κοινωνικές συντεταγμένες. Η μεταφορά μιας τέτοιας θεωρίας στην αρχιτεκτονική οδηγεί αναμφίβολα στη διάσπαση της συνοχής και στην τελική διάρρηξη του καθαυτού αρχιτεκτονικού υποκειμένου με χα-ρακτηριστικά παραδείγματα τα έργα των Daniel Libeskid, Zaha Hadid, Frank Gehry, Coop Himmelb(l)au, κ.α. Τα επιστημικά πεδία της λακανικής ψυχανάλυσης, της ντεριντιανής φι-λοσοφίας και της αρχιτεκτονικής της αποδόμησης συναντιούνται στη μετάβαση από μια σταθερή δομή σε μια δομή εν μεταβολή. Η Zaha Hadid γράφει για το One North Project στη Σιγκαπούρη ότι πρόκειται για ευελιξία χωρίς χάος (“flexibility without chaos”), δηλώνοντας την απόπειρα ελέγχου της διαρκούς μεταβολής μέσω του καθορισμού κανονικοτήτων.

Η ολίσθηση των σημασιών στη λακανική θεωρία και η ρευστότητα στο κίνημα της αποδόμησης αναπαρίστανται στον τρισδιάστατο χώρο μέσα από τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική. Εάν παλαιότερα η αρχιτεκτονική χαρακτηριζόταν από μια καθ’ ύψος ιεραρχία εφά-μιλλη με το παγόβουνο του Φρόυντ και παρουσίαζε αρχιτεκτονικά δείγματα που έφεραν «επίστεψη» στο ψηλότερο τμήμα τους3, η αρχιτεκτονική της αποδόμησης χαρακτηρίζεται από ένα συνονθύλευμα χώρων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους προς οποιαδήποτε κα-τεύθυνση και δίχως ιεραρχία. Η χρήση της καμπυλότητας και της διαφάνειας με τεχνικές που αγγίζουν τα όρια του trompe-l’œil της εποχής του Μπαρόκ, επιχειρεί να καταργήσει το σαφή διαχωρισμό του μέσα και του έξω παραπέμποντας στην εκ-σωτερικότητα των τοπολογικών σχημάτων του Λακάν. Η ασαφής σχέση αυτού που φαίνεται και αυτού που καλύπτεται φανερώνει μια προσπάθεια κατάργησης του ορίου και εισβολής σε χώρους άδυτους μέχρι πρότινος. Η ρευστότητα ως η μεταφορά της πλήρους διάρρηξης εκείνου που αποκρύβει ή προστατεύει, μπορεί να αναγνωσθεί ως μια προσπάθεια ανασκευής των σχέσεων συνειδητού και ασυνειδήτου στη σύγχρονη κοινωνία. Άλλωστε, η λακανική θεωρία έχει απενοχοποιήσει το μέχρι πρότινος «σκοτεινό» ασυνείδητο και τα τρία επί-πεδα συνειδητότητας μπορούν πλέον να συνυπάρχουν χωρίς ηθική κατηγοριοποίηση. Αν για τον Φουκώ «η ψυχανάλυση είναι η μεγάλη άρση των απαγορεύσεων» (Ντεριντά, Φουκώ, 1998, σ. 86), τότε σε μια εποχή που έχει επιτρέψει στην ψυχανάλυση να εισβάλει και να αποκαλύψει το ασυνείδητο, η αρχιτεκτονική μπορεί πλέον να δομεί ρευστές μορ-φές που χαρακτηρίζονται από τη λακανική εκ-σωτερικότητα.

Μέχρι τα μέσα περίπου του 20ου αιώνα και με αποκορύφωμα το κίνημα του Μο-ντέρνου, η εξωτερική όψη του αρχιτεκτονικού υποκειμένου όφειλε ως ένα βαθμό να


Εικόνα 7. Borromean rings / Guggenheim Museum Frank Ghery

υποδηλώνει την εσωτερική δομή. Η ελεύθερη όψη του Le Corbusier διαχώριζε την όψη από την εσωτερική λειτουργία του κτηρίου, αλλά όριζε ουσιαστικά ότι αυτή θα διαμορ-φώνεται οργανικά με βάση την κάτοψη. Ο εξωτερικός φλοιός δήλωνε την απόκρυψη του εσωτερικού αλλά παράλληλα διατηρούσε μια ειλικρινή σχέση, υποδηλώνοντας ορισμέ-να από τα στοιχεία που απέκρυπτε. Η συγκάλυψη ήταν θεμιτή αρκεί να ήταν ειλικρινής. Αποκορύφωμα αυτής της προσέγγισης αποτέλεσε ο όρος lobotomy του Rem Koolhaas στο Delirious New York (Koolhaas, 1994), που αναφέρεται στην ολοκληρωτική ρήξη των δυο χώρων: ο εξωτερικός φλοιός λειτουργεί ως ασπίδα προστασίας που καλύπτει τις καθημερινές δραστηριότητες στο εσωτερικό του ουρανοξύστη χωρίς να υπάρχει η ελά-χιστη διείσδυση ή αλληλεπίδραση.

Με την αποδοχή της ψυχανάλυσης ορίζεται μια νέα σχέση εσωτερικού και εξωτερι-κού. Η κρατούσα κοινωνική ιδεολογία δεν απαγορεύει πλέον τη διείσδυση στα απόκρυ-φα μέρη του ασυνειδήτου και αντίστοιχα η αρχιτεκτονική με τη σειρά της επιτρέπει τη ρευστότητα και τα ασαφή όρια στη σχέση αυτού που φανερώνεται και αυτού που καλύ-πτεται. Το torus, το moebius strip και ο βορρόμειος κόμβος μεταφράζονται στον τρισδιά-στατο χώρο μέσω αρχιτεκτονικών μορφών που χαρακτηρίζονται από την ίδια ασάφεια των ορίων, ρευστότητα της εκ-σωτερικότητας και αλληλεξάρτηση των μερών. Προκύ-πτει όμως ότι όσο μεγαλύτερη η ολίσθηση, τόσο μεγαλύτερη σημασία αποκτά σταδιακά η εικόνα του αρχιτεκτονικού υποκειμένου, καθώς η άρση της απόκρυψης δεν προδιαθέτει σε ερμηνείες προκειμένου να κατανοηθεί αυτό που καλύπτεται. Η θεωρία του Λακάν έχει ήδη αποδείξει τη σχέση αυτή. Το σημαίνον κυριαρχεί και η κυριαρχία αυτή οδηγεί στην εξύψωση της εικόνας. Το αποτέλεσμα αποδίδεται μέσα από τις πομπώδεις κατασκευές της σύγχρονης αρχιτεκτονικής που στοχεύουν στον εντυπωσιασμό του Άλλου. Η υπερ-βολική έκθεση και προβολή του σημαίνοντος αφήνει στην αφάνεια το σημαινόμενο, με αποτέλεσμα να διαμορφώνει μια γλώσσα στείρα, δίχως τη δυνατότητα επαναπροσδιορι-σμού των σημαινομένων καθώς η σταθερότητα της δομικής διαδικασίας εναλλαγής των σημασιών μεταφέρεται στη σταθερότητα των σημασιών καθαυτών.

Υποσημειώσεις1. Στο λήμμα «τοπολογία» στο Wikipedia αναφέρεται μεταξύ άλλων: “Topology is the mathematical

study of shapes and spaces. It is a major area of mathematics concerned with the most basic prop-erties of space, such as connectedness, continuity and boundary. It is the study of properties that are preserved under continuous deformations including stretching and bending, but not tearing or gluing.”, βλ. σχ. en.wikipedia.org λήμμα topology.

2. Ο πρωτότυπος όρος αναφέρεται ως logic of vagueness και εισάχθηκε στο τέλος του 19ου αιώνα από τον Charles Peirce.

3. Βλ. π.χ. Centro direzionale στην Perugia της Ιταλίας, έργο του Aldo Rossi (1982-88).


ΑναφορέςKoolhaas R. (1994). Delirious New York. New York: The Monacelli Press.Nasio J-D. (2010). Πέντε παραδόσεις πάνω στη θεωρία του Jacques Lacan (Β. Λ. Κανελλοπούλου,

Κ. Μαλίχιν, Μ.Τριανταφυλλίδου, Γ.Χριστέλη μτφρ.). Αθήνα: Πατάκης.Zizek S. (2011). Λακάν (Δ. Καγιαλάρης, Κ. Παπαδάκης μτφρ.). Αθήνα: Πατάκης.Λακάν Ζ. (2011). Encore / Ακόμη (Β. Σκολίδης μτφρ.). Αθήνα: Ψυχογιός.Ντεριντά Ζ., & Φουκώ Μ. (1998). Τρέλα και φιλοσοφία (Κ. Παπαγιώργης μτφρ.) Αθήνα: Ολκός /

Μικρή Άρκτος.Σκριαμπίν Π. (2007). Τα τοπολογικά σχήματα του Λακάν. Στο Miller et al., Γνωριμία με τον Λακάν

(σσ. 139-149) (Ι. Κάραλη, Ν. Δυοβουνιώτου μτφρ.) Αθήνα: Ψυχογιός.


Documents

Eleftheria Deltsou Maria Papadopoulou - hellenic-semiotics.grhellenic-semiotics.gr/.../2016/...of_the_Times_Kyrkitsou_260-269.pdf · e-book (pdf) Changing Worlds & Signs of the Times