Embed Size (px)
Citation preview
c <>i V \
l^rUr-* 15 | B .
' •
Digitized by the Internet Archive
in 2019 with funding from
Wellcome Library
https ://arch i ve. o rg/detai Is/b30516948
D E
i C) <• -. ‘L, O jr ^
NONNVLLIS PLANTIS Q_ V A E PRO
VENENATIS HABENTVR
OBSERVATIONES
ET EXPERIMENTA
A PETRO ROSSI FLORENTIAE INSTITUTA.
# * | ^ ^ * *
** * ★ ★★ ** *** Jf ♦ *
3*r A- ★ ★ ★ ★ ** ¥ * ** ★ ★ ** ★ * ** * * *¥
it it it ¥* ¥*
★★ * * ★* *
p i s i s a. rx CID ID CC LXII.
IO, PAVL. GIOVANNELLI CVM SOC.
JExcud. Sup* Termiff*
t
' '
£■ 4 ■ vS
HlSTORtOAt-
meoigal ,
/ ITT ] ^
ORNATISSIMO VIRO
] O A N N I LAPI IN NOSOCOMIO REGIO
SANCTAE MARIAE NOVAE
Botanices Leflori "Publico
PETRVS ROSSI FLOR. S. P. D.
CVM in Horto edemus Bota¬ nico , Vir ornatiffime , ibi- que pro loci et temporis
opportunitate plantarum varietatem admirantes intueremur , accidit ut in fubie&a materia Termonem invi¬ cem habentes diu , multumque ver- fati fimus. Quid enim commodius»
A s quid
«<7* r TV ) >0’
quid utilius in Horto ob Regalem
CAESARIS munificentiam , et Pa¬
ternam vigilantiam cunilis fere , quae
in univerfo Terrarum Orbe repedan¬
tur j plantis ac feminibus locupleta¬
tor Quid autern delectabilius , quid
jucundius mihi pendenti ex ore vi¬
ri cum omnigena, tum praefertim
Botanices eruditione infirubli ? Cum
vero fic fpatiantes aliquando ad To¬
xico-dendron veniffemus multa tum
ipfe pro re nata de venenatis Plantis
lubtiliter , atque erudite differuifli .
Haec cum ego avide exciperem , ta¬
citu fque apud me reputarem, plu¬
rima coepi alia ex aliis cogitare .
Quid plura? In mentem venit ali¬
quid aggredi , atque in iisdem Plan¬
tis, quae venenum habere dicuntur,
experimenta fumere , quibus earum
vim atque ^efficaciam 3 quam femper
fufpi-
fufpicatus fura ob climatis et foii
et aeris diverfitatem variare poffe ,
penitus explorarem , ac veluti intro-
fpicerem . Confilium , ut fcis , pro-
bafti meum , quemque verbis exci¬
taveras, auctoritate confirmafti . Ergo
ad experimenta me contuli , quod¬
que poft illa fumpta comperi, feri-
pto etiam tradere haud abs re exi-
ftimavi, et tecum hoc ipfum, qua-
lecumque eft, communicatum volui •
Pro tua humanitate igitur legas ,
idque eo animo excipias quo me
femper complexus es,
Toxico-dendron , hoc eft ar¬
bor veneni. Planta eft fatis nota,
a qua femper metui tamquam a prae-
fentiffimo veneno . Sciebam enim
quid tu Lapi referres accidiffe in
Horto Botanico Nofocomii S. M. N«
juvenes fcilicet duo Botanicae {ludiis
dedi-
( VI ) «<Lx v v 1 /
deditos dum inftillato in faciem fuc-
co Toxico - dendri nigerrimum ftig-
ma , ceu elegantem naevum parare
libi ad venuftatem (luderent , aliqua
flatim quamvis levi inflammatione
correptos fuiffe, quo fa&um eft ut
difcerent imprudenti homini , nec
dum fatis erudito abflinendum effe a contredlatione harum Plantarum.
Ego ipfe licet alieno periculo admo¬
nitus , tamen experimenta dum infti-
tuo in hac Planta manus habui
aliquandiu prurientes , ablutione ta¬
men aquae calidae et aceti fana- tas . Si externo appulfu et levi
contadlu tales excitat turbas, quas,
aiebam , fuecus intro fumptus non mo¬
vebit? Cupidus interea videndi quid
praedaret canem elegi parvum, do¬
cilem, juvenem, ipfique jejuno fru-
dula tria carnis fucco e Toxico- dendro
( V11 * w
dendro expreffo bene imbuta tradi¬
di , faftidiofe comedit , mox etiam
morofior fa&us , duabus horis ab efu
carnis in latus decubuit levi iden¬
tidem convulfione feu potius tremo¬
re , quod in canibus timidis non
infolens eft , percitus fuit . Serius
deinde aliquid fubeffe convulfivi ad imum ventrem animadvertere vifus
fum . Mane laetum revifo ,• fameli¬
cum, omnique fufpicione veneni li¬
berum. Vrgendum denuo canem effe
decrevi; quare dimidiam unciam fuc-
ci e tota planta exprelfr bibendam cani appofui . Bibit, diu ego expe- dlavi convulfiones , vomitus, tremi-
tus , furorem , veneni fymptomata,
fed fruftra . Qui fiunt haec mecum
ajo i Infringeret ne vim veneni con-
tufio et expreffio plantae 5 Suc¬
cus certe hac arte paratus fubviri¬ dis
*<?* ( V I 11 1
dis eft , ille qui mihi et Juveni¬
bus obfuit ex !a6fceo colore. Ideo fu-
fpicabar pofle aliquid per contuiio-
nem commifceri cum fucco qui
fponte de concifa Planta manat
quod virtutem ejus eluderet . Ergo
majori opus efle patientia judicavi*
Fruftula itaque carnis fumo , et rup¬
tis plurimis Toxico-dendri farmentis
fuccum ladteum parce , et difficul¬
ter effluentem in carnem infunde¬
bam 3 donec tandem et labore mul¬
to et tempore fucco omnino im¬
butam cognovi . Illico cani eidem
praebeo , avide comedit , nullum
profeifo fymptoma obfervatum. Tum
dolui et diligentiam meam , ct laborem irrita omnino fuiffe .
Rurfus ad fuccum expreffum re¬
dii 5 dofim auxi 5 canem novum ad¬
duxi 3 neque tamen ulla veneni in¬
dicia .
& f ix > &
dicia. 'Radicem Plantae cum carne %
contudi , obieci caniculae gravidae
ut comederet, parum fumpfit , re¬
liqua portio vi ingefla , nullus effe¬ ctus tamen .
Denuo altera die in alterius ca* nis ftomachum uncias duas fucci ex- preffi immitto, ftatim tufficulofus fa- Cfcus eft ob diftorfiones , et conatus
quibus potum refpuebat , decidit for-
taffe in glottidis partes aliqua fucci gutta , ex qua tuflis repente excita¬ ta. Tota die fubtriftis , et melancho¬ licus vifus , quod minime novum , temperamento quippe erat melancho¬ lico .
Tandem per cruralem venam
fuccum infundere tentavi , tumor obortus illico, ob effufum per cel¬
lularem forte fuccum , duabus horis
ab infufione uti de more tretnen- B tcm
«cv ( Y \ xz*
tem invenio , humi ftratum fub vef-
peras vidi. Vulnus modica deinceps
excitata fuppuratione poft aliquot
dies convaluit . Poftremo periculum feci in gal¬
lo « Vncias duas contufae radicis
Toxico * dendri ut ingurgitaret vi adtum eft. Paucis ab hinc horis ad examen ingluviem deduximus, eam-
que prorfus vacuam invenimus, lae¬
tus tamen erat s vividufque per- flitit..
Solanum graece psbuvwepriros di- dium , ob effedtus infauftos mania¬ cum , furiofum , lethale . Sunt qui putant illud conferre pulchritudini
mulierum', aut jucunda excitare ve- nerea deliria, ob id minus vere (i)
Belladona nominatur * Plan-
(i) Jcan. Franci Seguier*. in Viant* Ve* Synepfi. Hujus nominis etymologiam po¬
tius
Planta cfr apud Medicos , ct
Botanicos fatis nota . Innumerae
feruntur hiftoriae de veneficis ejus
affectionibus • Tu quibus fim exper¬
tus paucis habe .
Canem magnitudine modica *
aetatis mediae , valde manfuetum ,
aliarum , quae venenatae dicuntur» Plantarum fuccos impune expertum
Solani foliorum virofo fucco m ag¬ gredimur f unciam audafter ebibit , ac
■qua (i aliquid grati objeciffem lae¬ tus labia , et nares lingua lambe¬
bat, expeCtabam quo evaderet tanta
hilaritas atque conflantia . En ho¬ rae dimidiae fpatio moleftior fit ,
confuetudinem odit , levi corripitur
naufea , linguam per fauces ftudiofe B 2 verfat,
tius ducendam putat a verbo Bellonaria , quod in bello ad cufpides tingendas, et in¬ ficiendas illa uterentur , quippe fauciis vi fua mordaci et venefica valde no£ia efi®
®(XII) &
verfat , non . aliter quam fi quid in¬
tra dentes haerens divellere conare¬
tur, fiticuiofus fit, aquam et'mul¬ tam et faepe bibit ; horarum duarum
fpatio in priftinam reftituitur fani-
tateni . Adeo ne levia fymptomata
tam grave venenum edidit ? Ali¬
quid fubefle in experimento non be¬ ne animadverfum verebar , quapro¬
pter eumdem canem altera die eli¬
go , experimentum repeto 3 exitus idem • Tum de dofe fufpieio obor¬
ta . Quare alteri jejuno cani non magnitudine fed natura diverfo 9 vivido fcilicet impudentique fucci de tota planta expreffi uncias tres prae¬ beo. III ico linguam agitare coepit
per buccas , maxillamque inferto^ rem celeriter dimovere, falivani al¬
bicantem et fpumofam effundere ,
levi identidem laborare interna coa- vul~
& ( XIII ) jg
vuffione vix attente confideranti ma-
nifefta. Poft fex circiter minuta fefe
compofuit, vinculifque folutus deam¬ bulavit de more 5 at vividior et alacrior mihi vifus. Itane languidum
jejunio canem excitavit fuccus Sola¬
ni 5 quemadmodum levi ftimulo de
fyncope revocat cardiacum ? Nonne
naufea et fpumofa faliva tam bre¬ vi tempore diffluens , fi ulla 5 cer¬
te parva de veneno Plantae indicia
praebent ? Sane jura fuavrffima, et gratiffimi cibi quandoque languenti
fiomacho exhibiti naufeam et vomi¬
tum ipfum creant. Mafticatio ipfa 3 et fialagoga medicamenta ingentem faepe ad fauces falivae fluxum provo¬
cant , neque tamen venena dicuntur • Succum baccarum Solani in mo¬
dica et multa dofe quemadmodum 5
et fuccum expreffum a tota Planta
faepe
JS ( xiv ) jg: iaepe falivae modicum fluxum indu-
xifle obfervavimus.
Haec cum vidifiem, experiri vo~ lui num in imutn ventrem infufus
PJantae fuccus animalia in motus adi¬
geret infolentes. In caflrato cane ex¬ perimentum inflituitur. Abdomen cul¬
tro aperitur ? et in ventrem fucci uncias duas immittimus, ne vulnus pateret fu¬ tura provifum eft. Ex eo tempore adeo conflans fuit in fuis fundiionibus et li¬
ber, ut omnem prorfus metum adime¬
ret videndi convulfum, dolentem, te- tris correptum fymptomatibus. Quan¬
doque etiam oculos fucco pluma madi¬ da tetigimus , lacrymas tamen neque effundere vidimus, neque ullo inflam¬
mationis ac doloris figno perturbari.
Hoc idem in gallis , pullis, aviculis
obfervavimus, eumdemque femper exi¬
tum animadvertimus. Cicu
Cicuta major feu terreftris, quae
efficax hac aetate habetur medicamen¬
tum ad frigidos tumores refolvendos f
ad fcirrhos ipfos et carcinomata edo¬
manda , inter venena jacebat ceu res
infaufta , totique hominum generi in¬ ferni (fima. Audax propterea nimium et temerarium hujufmodi venena intus ex¬ periri Etmullero videbatur. Infame fa¬ tis erat nomen Cicutae , et Socratica
morte, et Wepferianis animadverlioni- bus, nam Wepferus Plantam genere af¬
finem Sium Danubii fontibus innafcen-
tem acerrime venenatam Cicutam a- quaticam appellavit- Inde fa£lum eft
ut a Cicuta terrore nominis decepti
Medici pafsim abhorrerent. At celeber¬ rimus Sforkius fpreto veterum , recen-
tiorumque Medicorum timore e frigi¬
do veneno nobile compofuit falutare y
tutoque intus fumendum medicamen¬
tum y
*;r* / yvi ) ^
tum. Quod cum faceret, illud quidem'
vifus eft docere, fcilicet, pro difficilli¬
mis morbis ea eligenda remedia, quae
efficaciora fint, quaeve commovere va¬ leant corpus univerfum, fed illud etiam fic tradidit, ut nempe ingenio, arte,
et circumfpedtione multa opus (it iis,
qui eadem velint remedia adhibere. Quanta cum admiratione exceptae no¬ bis fuerint Storkianae obfervationes tu
ipfe fcis Lapi ornatiffime ? Idemque etiam teftis es quoties periculum facere delideraverim. Nobis vero talia cu¬ pientibus fatisfecerunt tum vir in re Chirurgica clariffimus Angelus Nanno- nius, cum alter etiam Chirurgus, qui
virgines duas in quibus experimenta
fierent, pro fua quifque induftria ele¬ gere. En autem fa6ti feries.
Mulier annum agens fcxtum fu-
pra quadragefimum nunquam jun£U
•; marito *
23! (XVII ) g- marito, temperamenti pituitcfi, pal¬
lidae faciei, a pubertate ufque ad
praediatam aetatem copiolis lunari¬ bus purgationibus conflanti ordine
non deftitutaj Ex labore ingenti (fi
hac in re foeminae habenda ell fi¬
des ) incidit in fluorem album men-
flrua nunquam perturbantem. Fluor adhuc perfeverat, menftrua vero de¬
colora et parcius, fuis tamen tem¬
poribus fluunt, nulla unquam vexa¬
ta aegritudine, fat laeta. Tribus ab
hinc annis circiter tumorem in mam¬
ma dextera cicerern aequantem ma¬ gnitudine , et mobilem libi natum fenfit. Caufa nulla , nifi compreflio
per vertes fa&a. Tumor per menfes
aliquot haeret immutabilis , fenlim
vero iit major , ita ut altero anno
totam occuparet mammam, quae du¬ ra fa&a adeo intumuit, ut duplo al-
C teram
^ ( xviii )
teram magnitudine fuperaret, pun&uris
identidem moleftus fit tumor modo
mammae , modo brachio dextero .
In dies crefcit dolor * pulfans fit tu¬
mor, febris fuperveni^, tandem in¬
ferius fuppurat, decrefcit poftremo %
et poft menfes o£to fit ulcus apertum
fubflavi coloris faniem fubrubeam cau-
fticam erudtans . Labia retorta dura
ad bafim fcirrhum habentia * Novum
fed parvum, at ejusdem indolis ad
areolam fit ulcus * Tumor cum. ul¬
ceribus pugnum aequat magnitudine,
aegram non levi incommodo faepe afficiens « Per dies nonnullos ulcera
purgat Nannonius aqua fimplici 5 et linamentis carptis tegit - Kalendis
Quintilibus ij6i* emplaftrum de Ci¬
cuta fuperimponitur ulceri , et gra¬
na o£to extracH de Cicuta devoran¬
da quotidie exhibentur 9 nihil prorfus
novi
«*?» / v i x 'i «>» novi evenit . Aliquo dierum fpatio fenlim dolis audta ufque ad grana viginti . Saepe conquelta eft de do¬ lore lancinante ad mammam , ad brachium, ad fcapulam ejusdem par¬ tis . Nox una tantum vigiliis mo« lefta , et alvi perturbatione (ex er¬ rore forte in dieta, qui aegris fa¬ miliaris eft ) quae omnia poft de- je£tiones multas fpumofas , et imi ventris tormina viginti quatuor ho¬ rarum fpatio evanuerunt ' Fere fem- per puncturae aderant in mamma , Emplaftrum de Cicuta, qua ufa fem- per fuit, an illi hos effecerit dolo¬
res ? profeito vetulae cuidam eo¬ dem morbo Ie<5to decumbenti idipfum evenit, imo e carcinomate fublato emplaftro , et puncturae, et dolo¬ res , et parvae haemorrhagiae finem habuere.
C a Virgo
f XX )
Virgo annum agens decimum fe- ptimum, temperamenti fanguinei - bi-
lioii, habitus corporis macrioris, co¬
loris optimi, cibis ufa eft ob pauper¬
tatem incongruis. A teneris annis coe¬
pit laborare tumoribus duris per col¬
lum univerfum, et fub maxilla inferio¬
ri interrupto ordine fparfis quos fcro-
phulas vocant . Pubertatis tempore
menftrua apparuere parca , ( nunquam tamen interrupta ) licet ea aetate
toti corpori mutationes accidant in¬
gentes, nullae tamen tumoribus. So¬
lum nonnulli fub maxilla , et ad ejus angulum pofiti fuppurarunt ,
at non prorfus evanuere , nam eo¬
rum bafis nunquam refoluta eft, fed
diu manfit dura callofa non prae¬
cipitato rubro , non infernali lapidi
obtemperans . Ulcera tamen faepe
convaluere, fed brevi tempore novis
©bor-
®(XXI)
obortis fuppurationibus nova ulcera
apparuerunt» Ad Nofocomium fe con¬
tulit tribus hiantibus ulceribus cura
fundo duro 5 ac fere fcirrhofo. Tu¬
mores duri ad collum, ad parotidem*
fub maxilla inferiori numero multi , magnitudine inaequales, non invicem
communicantes, mobiles plerique ob- fervati funt . Chirurgus totus erat in curandis ulceribus, Medicus vero
in refolvendis , et prorfus fugandis
tumoribus, ille palliativam , hic era-
dicativam, ut ajunt, curationem mo¬
liebatur. Quare extradlum de Cicu¬ ta propofuit , et exhibuit a granis fex ufque ad duodecim. Ulcera que¬
madmodum alias claufa fuere, verum tumores nequaquam refoluti.
Per menfem integrum utraque
foemina medicamento ufa eft. Aetate
proveftior vidlus rationem , refque
omnes
( xxii ; g
omnes non naturales tanti fecit quan¬
ti aeftimavit Lucas Martini Medicus
expertus , et eruditiffimus. Altera pa¬
rum folicita de his omnibus. Verum
utraque diuturnitatis tandem pertae-
fa, cum nihil proficere medicamen¬
tum putaret , recufavit Medico ob¬
temperare, fpretoque medicamento ad
priilinam vivendi rationem fe con¬
tulit* " Ufum ergo extra&i Cicutae ter-
reftris neque oberfe morbis , neque
prodeffe hic perfpici potefi. Sed ego
illud etiam cognofeere optavi num Planta, recenfque ejus fuccus nulla arte commutatus majoris virtutis in¬ dicia praeberet.
Itaque impudentem illuni canem,
de quo fiupra , quique Solani vim
eluferat, ad experimenta revoco. Suc¬
ci e Ci cuta recenti expreffi uncias
duas
JSI ( XXIII ) ££
duas in ejus ftomachum magno la¬
bore immitto* Nihil novi obfervatum „
Experimentum in dofe au£ta faepe in-
caflum renovatum eft»
Alia aggredi via decretum eft.
Canem detineo novis periculis, quae
animo verfabam, devotum. Bene ma¬
gnam Cicutae copiam fumo , in cu¬
mulum redigo , jamque mafta intu- mefcens fermentatione calet, et illi-
co tantus tamque acriter nares per¬
cellens excitatus eft foetor , ut non
modo domefticos, fed vicinos etiam
exturbaverit* Ex hac fuccum odore infenfiftimum paro, et portionem non
modicam in os canis infundo, deglu-
tit magnis conatibus , et fine ullo
prorfus incommodo digerit.
Ad Cicutae radicem tum me
contuli , ejusdemque contufae portio
alteri cani exhibetur . Non rubor 9
non
Ig ( XXIY ) &
non dolor non tumor in lingua et faucibus apparuerunt, licet e con¬
tra eam guftare volens Storkius pe-
riculofo exitu expertus eft .
Canes dimitto, pullum fumo qui
unciam cum dimidio fucci expreffii in ingluviem ope fyphonis recepit,
neque ullum fignum veneni depre- henfum e(i.
Haec ego expertus fum , mira-
beris fortaife, ego certe miratus fum 5
nulla aut faltem exigua indicia vene¬
ni has Plantas exhibuiffe , quae ta¬ men apud omnes Medicos vulgari no¬
mine venena nuncupantur. Sed ut cognofcas, imo vero uno
quafi intuitu quae ipfi hac de re
fenferint videas, legi ego quamplu- rimos , feotentias collegi , colleilaf-
que hic percenfere volui . Veteres
igitur Medici in Diofcoridis verba juran-
^ ( xxv ) g: jurantes una voce venenatam Cicu¬
tam terreftrem dixerunt . Ipfe enim
Diofcorides (i) fcripferat er naret
%iv c&vaipSv hoc eft vi refrigeratoria
enecans er Hanc Galenus plurimis
in locis, ne ab ejus antiquo praece¬ ptore difcederet , frigidiffimam et
enecantem vocat, Aetius extreme fri¬
gidam dicit, eamque ob caufam ene¬ cantem .
Saeculo XIIL acerrima lis orta
eft inter Medicos de Cicutae affectio¬
nibus . Qui Diofcoridi, et Galeno ad¬ dicti erant frigidam et enecantem , caeteri calidam minimeque interimen-.
tem volebant. Santes de Ardoynis (2)
dum prolixa oratione harum diffen- fionum hiftoriam narrat etiam’ no¬
bis ilgnificat litem fortaffe hanc in- D de
(1) Mat. Med. lib* 4. Cap% 79. (2) Traft* 3. Cap» 62. de Vensn»
de ortam fuiffe , quod male inter-
petrarentur Averroetn , et Cicutam
omnem , five haec nafcatur in lo¬
cis aquaticis fi ve terreffribus (qua
diffinitione a nonnullis finis forte
quaeffionibus imponebatur ) frigidam
ede, venenofam, interimentem dice¬
rent .
Wepferus (i) tandem Cicutam majorem tz particulis calidis , acri¬
bus 5 ferocibus, aut aliter efficacibus...
agere in corpus noftrum cr putat,
quod ut probet in medium affert
Matthioli authoritatem . Hic in com¬ mentariis Diofcoridis (2) narrat hi-
(foriam vinitoris cujusdam qui cum
uxore radices Cicutae terreftris co-
£fas in coena comedit . Media nofte
ratione penitus amiffa, furore ambo
pe rei-
(i) Hi fi. Cic. Aquat* Cap. 3*
(ai) Lib« 6. Cap* 11*
( XXVII ;
perciti excitantur , et facis ac ca*
pite in parietem incurrentes praeter
modum faciem deturparunt . Prae¬
terea de Religiofo Francifcano re¬
fert per menfes modo fuifle amen¬
tem , modo furentem, quod Cicutae
terreftris folia pro petrofelino co-
mediflet. Tandem Francifci Trapo li¬ ni furorem et mortem ab efu Ci¬
cutae repetit . Sed nimius e flem fi
hiftorias omnes perfequi vellem de-
leteriam Cicutae vim confirmantes.
Plinius enim, Cardanus, notante Sen-
nerto (i) Smetius (2) Joannes Bauhi- nus (3) Simon Paulli (4) Amatus Lu~
iitanus (5) Artmannus (6) Etmuiie-
D 2 ■ rus
(1) VraB. lib. i. Cap. 20.
{2) Mifcell, lib, io, ad an, 1591. p. m. 5^9«
{3) Hi fi, piam, univ, lib. 27. Cap. 79* (4) In digref. de fsbrib. Cap. t» {5) Cap. 1. (6) In Cynof, Med.
XXVIII
rus (i) aliique multi venenum Ci¬
cutae terreftris uno ore praedicant»
Poftremo ut de omnibus fileam Bo-
erhaavius (2) haec habet n: alia vio¬
lenta quidem funt et acria venena
ita tamen ut fimul quali vifcofa in
ventriculo haerentia9 et fingulari mo¬
do cerebrum nervofque inde affi¬
cientia ut funt'.... Cicuta major3
minor petrofelino fimilis , aquatica
Gefneri .Solanum ^ In hanc
igitur claffem Boerhaavius , ut in¬
nui , Solanum redigit, de cujus ve¬
nenata indole non minora habemus teftimonia, Chomel enim (3) ufum hujus Plantae internum perniciofum
vocat, (4) externum autem in can¬
cris
(1) Cap. de Cicut. (2) In tra&, de Antidot, (J. 113!« {3) Abrege de i’ Hifloire des Piant. (4) M. Marteau tin&ura Belladonae fe¬
rinam
& ( XXIX ) jg*
cfis fcirrhifque mammarum profi¬
cuum . Camerarius referente Wepfe-
ro (f) dira enarrat fymptomata9 qui¬ bus correptus fuit puer ex incauto
efu frudius Solani, Geoffroy (2) por¬
ro tanta tamque accurata et erudi¬
ta profert de hac Planta , ut nihil
optandum relinquat. Haec itaque ha¬ bet ne Belfadona fomnifera cft et
maligna, baccae comefae in fumrnuni
vitae difcrimen hominem inducunt,
et plerumque mortem tenellis affe¬
runt , quod multis experimentis et
exetn-
rinam phthifici tuffim curaffe affirmat. Imo fatetur hac fu a methodo nulla ex iis, quae a Lambergen 3 et Darluc in adminiftranda Belladona cbfervata funt, mala phaenomena aegris luis accidiffe. M. Collignon carcino¬ ma enorme prorfus fe curaffie , et M. Yan- den Block fcirrhum ufu Belladonae narrant, Vid. Journal de Medicine Scc. par. M. Van- dermonde Janvier iy6s, et Fevrier 1761.
(1) In hi fi. Cicutae. (a) Xraft* de tnat, med,
$ ( xxx ) g; exemplis confiat. De quibusdam ado-
Jefcentulis Angiis in adverfariis Lo*
belii fit mentio, qui cum, per im¬
prudentiam peregre iitibundi baccas
illas inefitafient, lymphatici et femi-
fepulti fomno interierunt- Bodaeus
a Stapel refert 586. Hifi. Piant. ado~
lefcentulos duos Lugd. Batav. in Hor¬
to Medico ex imprudentia baccas duas
trefve devorafie , et pofiero quidem
die alterum obiifTe , alterum admo¬
dum periculofe laborantem evalide.
Simon Paulli in Quadrip . Botan.
narrat quasdam filiolas quinquennes, et feptennes harum baccarum efu
ad Orci fauces perdudtas fuitfe ,
quas , una excepta d ipfe remediis alexipharmacis eripuit. Accidit Ro¬
mae referente Hocchfietero Dec. ad
Obf. 7. quosdam de famul itio cu- jusdam Cardinalis infudifie in vino
'S ( XXXI } *£
Malvatico Belladonatn per nodtem,
ut hujus herbae effedtus difcerent »
Infufum hoc propinaverunt Fratri cui¬
dam mendicanti. Primo breve deli¬
rium, cachinni, gefticulationes variae,
dein infania vera, poftea ftupor men¬
tis, qualis eff ebriorum vigilantium,.
Medicus qui hujus morbi caufam fub- olfecerat, aceti cyatho propinato, a-
mentia , quam Belladona caufave-
rat, eum liberavit» Acetum enim y
aut fuccus Iitnonum pro hujus vene¬
ni antidotis habentur zi Haec ille»
In A61:is vero Academiae Leo- poldo-Carolinae (i) Michael Bernar-
dus Valentini de venenata, et dele-
teria qualitate radicis Solani differens ,
(de baccis vero parum follicitus fuit
cum penes omnes Botanicos , et Me¬
dicos exempla poffint afferri et mul¬ ta et
(i) Obfcrv* 119*
:s f xxxii) & ta et funefta ) narrat nonnullos em¬
piricos radice Solani arthritidem va¬
gam fe curaturos audacter promhif-
fe, atque Conradum Wagnerum peri¬
culum facere aufum effe in Chriftopho-
ro Walthero cive Lisbergeofe, qui ar¬
thritide laborabat , Waltherumque
obiifle; obiiiTe autem radicis virulentia
fatis demonftrat judicium contra Wa¬
gnerum prolatum a DD. facultatis
Medicae Gifienae.
De Planta vero Toxico-dendri
quamquam perpauci fcriptores loquan¬
tur, ad confirmandam tamen ejus qua¬
litatem venenatam habemus quae Bo-
erhaavius (i) ait r: Haec Planta tam
vehementiffime venenata eft, ut illa
dicatur omne animalium genus neca¬
re, hinc a nullis infedtis comeditur,
et numquam haec in ea inveniun¬
tur
(i) Hi fi* piant* pe 66 4»
& ( XXXIII) &
tur rs Dionyfius etiam (i) Joncque-
tus Medicus Parifienfis arborem vene¬
natam appellare folebat. Tournefor-
tius ? et Linnaeus duas fpecies affe¬
runt Toxico-dendri, unam omnino ve¬
nenatam vocant 3 alterius vero indo¬
lem filentio praetereunt , quod for—
tafsis cum ad idem genus pertineat utraque iisdem pollere facultatibus cre*
dendum eft. De hac nihil profero cum experimentis c a ream .
Planta Toxico - dendri 3 quam ha¬
bemus in Horto Botanico , et qua ufi fumus in noftris experimentis il¬ la eft 3 annuente praefertim Antonio
Durazzino in re Botanica 'verfatiffi- mo 3 quam Tournefortius appellat tz
Toxieo-dendron triphyllum folio fi- nuato pubefcente zzi et Linnaeus (2)
E ■ 'Rhus
(1) Ex Boerh. Inft. Piant. L c. (2) Lib* de Spsc Piant* P^g*
N* 6,
^ ( XXXIV )
Rhus foliis ternatis, foliolis pctiola-
tis j angulatis, pubefcentibus. Ille ap¬
probante Joncqueto , hic Rajo, ve¬
nenatam dicunt
Qua ratione autem Antonius Mi-
cheli in Horto Botanico Florentino
dixe-
N* 6. et 7« N. 6* Rhus foliis ternatis, foliolis petio-
latis ovatis nudis integerrimis 3 caule radi» cante. Hovt• Clijf. no.
Hedera trifolia Canadcnfis Corn. Cana * 96. t. 97. Barr• p. 228»
Toxico - dendron amplexicaule foliis mi¬ noribus glabris. DHL Blth. 589. i. 291. fig.
3^1®
N. 7, Rhus foliis ternatis 3 foliolis pe- fidatis 5 angulatis , pubefcentibus .
Rhus foliis ternatis, foliolis petiolatis ? ovatis, acutis , pubefcentibus nunc integris 9 nunc firmatis, Gron. Virg. 149«
Toxico - dendron triphflum folio firmato pubefcente. Tournefort. /#/?. ^n.
Arbor trifolia venenata Virgini ana folia hirfuto Raij In fi. 1799.
in Virginia ? Cana da et haec nofira e fi.
/
JS ( XXXV ) «g
dixerit cxiftere illam, minime hanc,
mihi non fatis conflat. Altera for-
taffe periit, et nova haec in Hor¬
tum indudla.
Quamvis narret Boerhaavius ab
hac Planta refugere omne animati-
tium genus, eademque interimi, ut
pravam ejus indolem fignificet, ta¬
men Plantas quas habemus Toxico-
dendri in Horto noflro Florentino,
quandoque infe£H (i) quaedam pe¬
tunt f eafque pervagantur, ftrepituque
excitata avolant inoffenfa. Num ve¬
ro iisdem, veluti cibo, an vero tan¬
tum fefe commovendi defiderio uti
E 2 ament,
(i) Haec infera cum fthecas habeant rubras maculatas antennas quatuor, dorfum planum, corpus oblongo - rotundum , nigrum inferius juxta Linnaei Syft. Nat. claf. 2. ord* 2, gen. 172. ad genera Cimicum pertine¬ re videntur. Obfervatio haec incepta fuit cum flores a Planta ceciderant.
ament3 nondum fatis compertura eft (i)*
En tibi cafus varios, hiftorias,
authoritates hominum integritate, et
fcientia fpedbatifGmorum de venefica,
et deleteria harum Plantarum indole
eonfentientes. Aliae bene multae non
defunt , quas attuliflem nili illas pro-
poiito meo fufficere cognofcerem ,
metufque obortus ne tibi moleftiarn
parerent diffuafiflet . Verum fi aliis
io locis hominum generi iethales
fu i fle perfpicuum efl , adhuc , quod
fciam, noflra hac Regione dubia res
erat et obfcura*
Optan-
(i) No villi me vero* cum Planta modo florida edet * infedla quamplura diverfi ge¬ neris inventa fuere* Vidi nempe araneas, quae tela du<fla ibi domicilium habebant , mufcas* formicas , limaces, et vefpas vul¬ gares haud dubie comedentes flores , nam hae per aliquot dies conflantes in illa per¬ manere obfervatae funt> quae fi findent e^pul- fae, tamen fUthn redibant •
JS ( XXXVII )
Optandam igitur fuit , ut Regia
haec nofira ab hoc metu , ancipiti-
que difcrimine vindicata tuto ipfis
uti poffet 5 vel admonita de earum
virulentia , et confirmata abhorreret
earum adfpeclum , fc iret que pericu-
lofuni e ile earum dem ufum.
Vetitum experimenta hujufmodi
in hominibus capere et nefas . In
brutis fufpedla res efl: et dubia; no¬
xium enim , ajunt 9 quod ifiis fae- pe eft 5 his innocuum compertum 5
ideoque experimenta fufcepta io bru¬
tis non eadem promittunt fympto- mata in hominibus • Iis ita loquea™ tibus libentiffime concedam office¬
re hominibus fubftantias, quae brutis
nihil afferunt incommodi. Verum ta¬
men hae res non ob adlivitatem fu ani
nocere faepe videntur, fed potius ob
depravatum condimentorum varietate ftonia-
& ( XXXVIII ) &
ftomachum D aut ob laefam imagi*
nationem , aut faepe etiam ob mol¬
litiem et quamdam delicatioris gu-
ftus vanam oftentationem. Verum cum
agitur de venenis per acrimoniam *
et impetum agentibus exitus videtur
alius, aeque enim hominum vitam 5
et brutorum fimeftis turbari morbis
dolemus . Saepe etiam terrifica , ac
violenta morte abripi intuemur. Quas
enim turbas , imo quas ftrages ia
brutis , perinde et hominibus noa
edidit morfus viperae * arfenicum *
fublimatum corrofivum, Cicuta aqua¬ tica Wepferi 3 et alia id genus ve¬
nena ? Quae vero de Nerio narrat
Diofcorides (i) canibus, afinis , et
mulis veneno , hominibus vero ad
venenatarum beftiarum morfus fanan¬
dos antidoto 5 nefcio quanti facien¬
da fint3 (i) hib* 4. Cap* 74. cx LindeftoJpie*
^ ( XXXIX ) ^
da fint 5 cum Galenus (i) et beftiis
et hominibus hunc fruticem pericu-
lofum vocet.
Quamquam ne vetera commemo¬ rem , hujufmodi vulgaribus obferva-
tionibus tempora haec noftra fatis
abundant. Ut multas mittam, eam
de femine Ervi ( a noftratibus gir-
li di<5to ) enarrabo . Ruftici una voce affirmant ab hujufmodi fe¬ mine gallinas et fues veneno affi¬
ci , boves vero mirifice faginari *
Experimenta , inquam , rem expe¬ dient . Quapropter gallos duos et pullum ( fues enim perdere poten-
tiorum eft ) fumo 3 illis Ervum li-
beraliter appono 3 huic milium cura
Ervo, uterque et voraciffime et in¬
genti copia comedit , pullus item
Ervum una cum milio ( milium
con-
(i) Libo de Simplic*
«5* r X L V
concedimus , ut (i Ervum non dU
gerat , quae noftra fufpicio , milio
fuftentetur ) aquam faepe ebiberunt
omnes. Ii 1 i die occubuere tertio, hic diutius vitam traxit. Omnium mors
placidiffima. Quae fuerit caufa mor¬
tis cultro Anatomico quaelivi . Ve¬
rum cerebrum, praecordia, inteftina,
eaeteraque vifcera integerrima obfer?
vavi« Stomachus prorfus vacuus erat»
Ingluvies vero nulla veneni femita
diftin<Sha, tantum tumidis feminibus nequaquam ob duriffimum corticem maceratis immodice -diflenta . Haec diftentio , haec plethora , caufane fuit eorum interitus ? Profe&o equos
hordei femine immoderate paftos obi-
iffe mortem veterinarii affirmant .
Quantitate nimia cibos optimos quan¬
doque helloones occidifle narrant hi-
iloriae . Corpora fiquidem omnino mul-
«a r YLI )
multa fi magna mole ingerantur ve¬
nena funt.
Ita ne popularis illa vox de Ervi
veneno tam breviter experimentis
cotnpreffa eft ? Non mirum , rufti-
corum enim hominum genus neqi^e,
caufas rerum perquirere , neque cir-.
eumftantias animadvertere affuetum ,
phaenomena ex apparenti quadam fal¬
laci veritatis fpecie judicat , et fae-
pe e peculiari quodam eventu unt-
verfale conftituit effatum . His ad-
damne quae Galenus de Cicuta nar¬
rat , quae canit Lucretius , eam et dumos alere , et barbigeras pecudes
nutrire, quae eft bovibus et homi¬
ni acre venenum ? Quae item de co¬ turnicibus et fturnis napellum et
elleborum impune comedentibus, et
alia fexcenta hujufmodi ? Saltem ut
de his dubitem liceat, donec quis
F me
( X LI I ) r«>*
oie experimentis doceat, et diligen-
tiffimis obfervationibus mihi perfua-
deat imm haec animalia a nativita-
te affueverint illis venenis , utrum
magna copia ingerant, quo tempo¬
re, quibus antea eomeiis cibis, an fefe
nutriendi caufa , ao naturae impetu
neceffitati propriae confulentis ex¬
citata, quemadmodum faepe gallina¬
ceum genus in filices , et vitri fru- ftula ferri, eaquc avidiffirne devora¬
re, et canes, ut moleftiis ftomachi
liberentur, fibi alvi fluxum movere quibusdam plantis , quas fponte per campos feligunt, obfervamus. Prae¬
terea fcire cuperem quibus in regio¬
nibus haec contigerint, cujus ibi in¬
dolis plantae , quantae aftivitatis ,
paluflres ne, an alpinae , quae om¬
nia < et alia cum filentio praetere-
antur , praeterire et me finant £tores
& ( XLIII ) &
6tores haec enarrantes hujufmodi ob~
fervationes tamquam dubias.
Scio tamen nonnullos praeclarifli-
mos fcriptores quibus placet a (le re re
viventia corpora robufta magis veneno
affici quam imbecillia. Quamquam hoc
et praxi (r) et purgantium effedhumi
hifloria in dubium revocari poffit, ta¬
men etiamfi verum fit quod i pii faten¬ tur difcrimen effedtuum veneni non
ita magnum erit, ut etiam veneni in¬
dicia in utrifque fatis fuperque non co-
gnofcantur. Citius et violentius forte in illis, in his tardius, et imbecillius, tamen in utrifque venenorum vis nota
erit.
Neque pariter omnino veneni
adtionem retundet viventis animalis F 2 m a-
(i) Ramazzini de literaf. morfe. Cap* 41. M. Sauvages Differt. Dei medicamenti 9 che attaccano alcune determinate parti* Pag* 37* Edizione Fiorentina.
$ ( xliv ) magnitudo , quamquam diverfitatem non exiguam potius haec, quam robur in venenorum adtionc producere poffit. Quod et ratione, et authoritate affir¬ mat dodlifsimus Brogianius nulli fe¬ cundus in hiftoria venenorum quibus animalia afficiuntur fumma cum dili¬ gentia abfoluta s Id enim , inquit il¬ le, (i) obfervatum eft toxicum illud (hoc eft animalium, cum de eo prae¬ cipue differat, nobis vero liceat addere et plantarum) caeteris paribus agere in proportione inverfa magnitudinis tenuitatifve vivi corporis cui admifce- tur. Cujus rei caufam perquirenti nulla occurrit verofimilior, quam quae ex analogica infertur obfervatione. Id er¬ go corporibus fere omnibus, ne venefi¬ cis quidem exceptis, commune eft, ut
iis *
(i) De venen. animant* &c. Experimenta citat, Magimi apud Magalots* Epifi*
& C XLY ) Us ampliori fluidi cujufpiam moli ad¬
mixtis* non folum vires magna ex parte detrahantur, fed et immutentur aliquan¬
do, diverfaeque fiant. Si itaque laxiores
in bove ex. gr. canalium diametros exi¬
gua occupat veneni gutta, proindeque
liberaliori fluidorum moli inferitur, jam
toxici illius vires aliquatenus infringan¬
tur necefTe eff, et in uberrimo humo¬
rum circulo ve-Iuti diluantur, fecus ve¬
ro 3 eademque femper proportionum le¬
ge in corporibus quibus minori mole*
minor infit humorum copia ^
Quod fi relativa eft non abfolu- ta venenorum vis et facultas, major-
que eorum adrio , aut per fu ne fla
fymptomata magis manifefla in corpo¬
ribus viventibus male et humorum
quantitate minoribus, nonne canes par¬
vi, cuniculi, pulli, aves citius vene¬
no delebuntur, quam homines? Si
& ( XLVI ) g;
Si quid eft tamen quod in vi¬
dente animale quorumdam veneno¬
rum vim et acrimoniam retundere,
ac fere omnino infringere pofle vi¬
deatur, morbi funt et confuetudo.
Illis quandoque ita immutatur humo¬
rum animalium crafis, ut aotidotum
evadant contra venenum , aut tan¬
tam colligant in ftomacho vifcida-
rum materierum copiam , ut acuta
venenorum ingurgitata fpicula obvo¬
luta, et prorfus invifcata ad agen¬
dum iint imparia. Quae de confue- tudine in fumendis venenis enarran¬
tur tanta funt , ut prorfus fabulam
fapere videantur. Quis enim credet puellam Indicam napelfo vivere af-
fuetam vitam bene agere, et vene¬
nato halitu obvios quofcunque ne¬ care? tamen Santes de Ardoynis ex
Ariftotele haec narrat ® At quanta haben-
® ( xlvii ) ^
habenda fit fides Ariftoteiis obferva*
tionibus perfipicuutn omnibus efi *
Quis anum Atticam Cicuta quam a
minima mole edere ceperat vi&i-
taffe fine incommodo putet? (i) Quid
de Aegyptijs Sacerdotibus religionis
fpecie Cicutam impune fumentibus ?
Quid de Tureis opij dofim bene ma¬
gnam jucunde propinantibus? Quid
tandem de ii Io juvene dicam ( res
mira adeo 5 ut prorfus incredibilis
iit ) qui ex comefis araneis volu¬
ptatis 5 aut ftultitiae fpecie il i ico ad
aquam fortem faepiffime potandam tamquam ad falutarem medicinam
provida natura impellebatur (2).
Ex quibus omnibus deduci pofle
videtur ea quae vere venena funt, il
viventi corpori 5 neque morbo uIlo3
neque
(1) Gal. de Simp. med. ese 'Lindeftolph»
(2) Borelli Cent. 4. obfer. 2$.
Jgi ( XLVIII ) g
neque confuetudine parato minima mole inferantur , ita oeconomiam ani¬
malem ♦ perturbare , ut neceffe videa¬
tur in omnibus fere, vel mors con¬
tingat, vel gravilfimi excitentur mor¬
bi e Cum vero harum Plantarum ex¬
perimenta inftituta fint in animalibus
ntc veneno affuetis, nec morbo • ul- Io-vexatis, ct ea ratione inftituta, ac inftituit Wepferus cum Cicuta
aquatica , cumque nulla , aut fal-
tem exigua ediderint fymptomata, mi¬ hi videor afferere pofle nequaquam venena efle in canibus , pullis &c. in
noftra hac Regione. Putafne Lapi or-
natiffime idipfum affirmari pofle de
hominibus ? Hoc di6lu fane eft au¬
dax , et periculofum, tamen ancipiti
hac cogitatione Wepferi exemplum me liberare videtur. Huic relatum fuit
duos
duos pueros obiiffe, et fex puellas di¬
ro correptas fmile morbo ab efu radi¬
cis Cicutae aquaticae. Tum experimen¬
ta fufcepta in brutis cum illa Planta
fuere . Haec enecata illico terrifica
symptomatum turba comitante . Ex
his de venefica indole hujus Plan¬
tae pronunciavit . Mihi fcriptores
multi narrant veneficas fu i fle homi¬
nibus Toxico-dendron 5 Belladonam,
Cicutam terreftrem &c. Experimenta
inftituo in brutis , vix ullum ve^
neni indicium . Ergo ne concludam,
ut ille 5 neque hominibus venenatas
ede ? Verum potius cum aclivitate
aliqua polleant non exigua, reducen¬
dae ede videntur in eas plantarum
clades , quaeaMedicis incidentium ,
excitantium , ftimulantium &c. no¬
mine • dicuntur ? Profe&o fymptoma-
ta, quae ex harum ufu noftris in ex-
G neri- x *
«a / L ^ **>*
perimentis prodiere paria funt iis, quae
hujufrnodi excitant medicamenta •
Quae fi vera funt ratio afferri
poffet quare Cicutae extracturo ni¬
hil profuerit aegris noftris ( nifi for¬
te ejus fuerint indolis eorum morbi (i)
qui longiorem medicamenti ufum ex-
pofcerent. ) Non enim forte tanta adlivitate praedita eff Cicuta noftra,,
ac Yindobonenfisc Poffet ne hic aut
fucci exprefli forma, aut decociionis
vafe claufo paratae aegris exhiberi?
Non repugnarem , fubtiliores enim
plantarum partes minus hac metho¬
do forte difflantur. Immo ni! obftai
quin aliquis afsnrgat, fi cui vacet
afferere incomperta , qur non modo
in cancris, et fcrophulis laudet ea-
rumdem herbarum vires , et jubeat
uti , verum etiam in iis omnibus
(?) Sterh de Cintf-
mor~
«a / i,n oi «<LX V. •U1 > V*
morbis in quibus lentor, et humo¬
rum vifckiitas dominantur (ut vul¬
go dicere confueverunt ) et in qui¬
bus motus excitandus efi, fibrarum,-
que augendae oTciltationes - Interea
mihi fateri liceat haec omnia, nec
vidifle unquam, neque edodtum his
Termones fuperftruere, cum praeterea
horum morborum caufae verae me
lateant , nec profedto cognoverim
quid herbae illae in corporibus ho¬
minum valeant immutare. Non ideo
improbaverim centies repetita expe¬
rimenta utpote quae fola de rebus hifcc docere poffint Medicos. Immo
ad hoc non parum conferre puto
veneni terrorem expulSfle. Sed haec
cum vulgo novitatem fapiant, exper¬ tum poflulant Medicum , nomine il_
luftrem, et in arte prove&um.
Novum tamen non eft plantas G j. in di-
*cn / T T T V «<*A t *“*A 1 /
in diverfis regionibus diverfis pollere
facultatibus - Succus enim juccae Ame¬
ricanae 5 quam mandiocam appellant
Barbari, in America nequaquam exi¬
tialis ert 5 at in Cubae , et Hi«
fpaniolae Infulas delata planta hu¬
morem fundit venenatum . Napellus
Italis in montibus crefcens reliquis
venenatior reperitur. Coriaria Mon~
fpelii omnibus animalibus cpilepfiam
movet 3 ut notat Sauvagefius 3 hic
monente clari flimo viro Manetto (i)
nequaquam. Nobis vero varia expe¬
rimenta tentantibus in canibus nihil
convuliivi obfervatum . Multa huju- fmodi paflim apud Authores haben¬
tur ^ quod Virgilius ipfe jam obfer-
vafle videtur dum cecinit (i).
Nte
(i) In Viridar. Florem*, h) Georg* lib•
^ ( LIII ) &
Nec vero terrae ferre omnes omnia
Fluminibus falices5 crafpfyus pa¬
ludibus alni
Nafcuntur........
Quis eft vero qui ignoret in
collibus 5 apricifque locis fuaveolen-
tia magis efTe poma , et pyra quam
in vallibus ? Uvae alpinae , vina*
que ex his parata quam laete bibun¬
tur 5 quam grata funt , quam odo¬
re, et fpiritu caeteris praedant ? Al¬
pini flores 3 omnefque plantae quam
fragranti odore a paluflribus diffe¬ runt? Imino quam immutantur plan¬
tae, fi ex apricis in aquofas terras deferantur ? Illico enim acres fiunt
venenatae, et eaedem ipfae fi ad fio
ciora reflituantur loca acredinem di¬
mittunt . Sic apium dulce eft donec
in hortis colitur, fit vero acre nau-
feo -
( LIV )
icofum venenatum fi in paludibus fpon-
te crefcat. TJmbclIatae omnes in lic- cis locis aromaticae, in humidis fiint
venenatae, (i) Ex quibus inde argu¬
mentum habetur haud dubium affe¬
rendi plantarum indolem, et vim fae-
pe ex varietatibus locorum expeten¬
dam effe.
Cujus rei caufam dura perqui¬
rerem nulla mihi vifa tutior , ma¬
gi fque rationi , et experientiae ana¬
loga, quam quae ex diverfitate foli ,
et climatis defunvitur . Certum enim
eft docente Malpighio (z) lingulas
plantas peculiari organorum appara¬
tu ab aliis^ diveriiflimo exornari .
■Nil jucundius quam cum illo obfer-
vare feminum plantarum organa ma¬
gni-
(i) Friderici Haffeiquift in Amotnit. Ac ad. Cau Linnaei.
(i) 'Tiefaur. Bctttn, Med. An at.
( lv > g: gnrtudine non modo , fed ftraStara i
etiartf diverfe. Pericarpium enim ute^ :
ri vices gerens quam in diverfis pl&n-
tis differt , quam differunt utriculi
fibrarumque reticula &c. Quae porro
diverlkates luculentius non obiervan-
tur in planta ipfa ? Cutis enim
lignea fubffantia, medulla, folia, ra¬
dices quanto fiint dilfsmilia? Cana¬ liculi fubffanmni ligneam componen¬
tes modo magnitudine, modo nume¬
ro, modo implicatione, modo elafti-
citate, ete* aliarum plantarum canales
cxceddnr,• modo ab illis fuperanrur*
Cutis faepe utriculorum immeofa co¬
pia ftrpatur, magnitudine, et ordine
diverforum. Tandem quaeque planta
diverfum praebet machinularum ap¬
paratum attente conlideranti . Quae
omnia fetis admonent in plantarum
uutrhione illi tantum principiorum'
bumo-
13 ( L VI )
humorumque generi praeberi aditum
in earundem vifcera, quae bibulorum canaliculorum diametro prop ona-
lia iunt, quaeque digereotium orga¬
norum viribus aecomodantur , quod
tibi perfpedtum erit, ii plantarum odo¬
rem , et faporem animadvertas.
Verum cum e folo proprium ,
ac peculiare alimentum exfugere plan¬
tae debeant , cumque obfervationc Chymicifque experimentis comproba¬
tum iit, non iisdem ubique princi¬ piis fcatere folum , jam palam eft
certis in locis fruftra plantas quae¬
rere alimentum proprium , aut non
tanta copia habere poffe quanta fa¬
tis fit, ut integrae, et perfedfcae fuas
exferant vires, vigeant, et crefcant.
Terrae color, friabiiitas, tenacitas,
pondus , aliaeque hujufmodi qua¬
litates diverfis locis diverfae fatis ar¬
guunt
«s* ( L V 11 ') ^
guunt diverfitatem partium compo*
nentium, quemadmodum ignis Chymi-
cus (u clare confirmat. Tellus pa-
luftris quanta vifcidarum , pinguium,
craffarumque partium copia non abun¬
dat? Quantum marini falis non hau¬
ritur ab Occani oris ? Alkalicos fa-
les, volatiliaque fulphura ea fert ter¬
ra , quae animalium corpora putrefa¬
cta detinuit. Ros tandem e terrae
vifceribus natus quam differt caete-
ris in regionibus ?
Quamvis autem folum nutrien¬
darum plantarum materiem habeat ,
nequaquam illis apta erit, nili prius
quafi quadam praeparatione compo¬
natur . Cum enim principia quae in
- lolo continentur, n^flo , aut exiguo
motu praedita fint , connexa fimul 5
et confufa remanent , donec effica-
ciore folis motu excitata , necnon H aeris
( LVIII ) ®
aeris elaterio agitata feparentur, par¬
um ad radices appulfa exfuguntur,par-
tim vaporis formam acquirentia fur-
fum per aera volitant , ventorum¬
que percudionibus mixta , et tem¬
perata iterum in terram deponuntur
alendis plantis proportionalia. Peren¬
nis videtur hic circulus vaporum fur¬
tum evectorum , et in terram re¬
deuntium , uti deciduo quotidie rore
aut pluviis, et induftria coloni, qui
terram vertens aratro , aerique libe¬
ro exponens feraciorem habet, con¬
firmatur .
Cum vero impetus folarium ra¬
diorum, et aeris elaterii non ubique
fit idem , non aeque propterea ur¬
gebit omne terreftre principiorum ge¬
nus , neque haec , cum et mole,
et figura, et promptitudine ad mo¬
tum &c. varia fint, aeque commove-
bun-
Io ( LIX ) g*
buntur, ct reliquorum commercio fol-
ventur. Quae fi quidem levia funt
exiguove praedita conta&u extrican¬
tur facillime, vimque modicam ex-
poftulant. Secus quae gravia , mul-
tove conta&u, aut angulis, aut co¬
haerentium partium glutine, aut alia
ratione detinentur. Hinc ea in regio¬
ne cui praeeft clima caiidum , credi¬
bile eft, quoddam parari alendis plan¬
tis pabulum tenue , volatile, magifi-
que defaecatum, ubi vero clima fri¬
gidum, craflius, heterogeneumque fup-
peditari. Quae igitur defaecato affue-
ta eft, natura fua , fucco, planta dif¬
ficilius fese accomodabit rudi , craf-
foque nutrimento. Languefcet propte-
rea , cum impares habeat vires M
tali, pabulo», fuccumque parum vo¬
latilem, parum fapidum, non coflum
parabit. H 2 Non
«a f LX 1 *'*>*
Non folum autem clima diverfum
virtutem habet varium parandi alimen¬
tum plantis in folo, fed etiam ma¬
gnam partem libi vindicat illius ope¬
ris 3 quod in proprio concoquendo ilic¬
eo impendunt plantae. Nam fi folis
calor e quo fere femper climatis di-
verfitas , et fulphura fubtilia , et vo¬
latiles reddit fales , tenujoremque a-
quam, et terram facit , aerifque variat
elaflicitatem , et gravitatem , nonne
digeftio vegetabilium illi fubdita erit?
Sane haec omnia principia inde a£ii- va 3 vel fubtilia fiunt . At vero illis
omnibus principiis in fe invicem agen¬ tibus, et contranitentibus illa obtine¬
tur hecerogenei humoris radicibus at-
ira&i immutatio texturae, et formae in mollem , tenerum ,>humidumquc
iuccum nutriendis plantis omnino a-
ptum, quod opus eonco&io dicitur.
Pro-
o r i y i n v<*A v ■Lj ^1 )
Profero aer unus ex principiis
a£tivis , aut per tracheas Malpighia-
nas 5 aut per radices, aut quopiatn
alio machinamento exforptus modo
tefe dilatando , modo fefe conftrin-
gendo 5 modo fese ubique mifcendo ,
agitando, impellendo , dividendo ma¬
ximum opus praeftat in digeftione,
adeo ut vix quidquam aliud magis cli¬
matis viciflitudinibus obfecundet.
Sed ut aliquo modo breviter»
que appareat quantum aer in plan¬
tis pofsit 5 fatis erit obfervare quid in hominibus et animalibus valeat»
Hippocrates (i) obfervavit conftitu-
tiones diverli aeris , non folum di»
verfos morbos 5 et multos, et ma¬
gnos producere, fed etiam quam raar
xime influere in diverfas flaturas, li¬
neamenta, colores, temperamenta,mo-
H 3 refque (i) Lib. de aere5 aquis 3 et locis*
Sg( LXII )
refque hominum. Hoc diverfarum re¬
gionum , et climatum incolae Medi¬
ci confirmant 5 et ab Hiftoricis fide
digniffimis comprobatur . Animalia
certe 3 et homines ipfi in diverfa
climata delati , et robur 5 et mores
immutaverunt 5 fed cur non et plan¬
tae ^ quae tenerae funt, quaeque fem-
per aeris viciffitudinibus obverfantur?
Ex quibus omnibus deduci pofle
autumo quod cum in Anglia5 Pata¬
vii 3 Monfpelii, Lugduni Batavorum
aliifque hujufmodi in locis 5 et
folum 3 et clima 3 et aer diverfus fit
a noftro 5 ibi diverfas obtinere mul¬
tationes plantarum fuccos 3 proinde-
que Belladonam 5 Toxico-dendron r
Cicutam majorem , Coriariam ? et
caetera diverfimode affici , et inde
humores parare efficaciores 5 vene¬
natos .. Hiftoriae: certe magnum addunt
pon-
£ ( L XIII ) ^
pondus dubitationi huic noftrae
Scio tamen ob anni temporum
varietatem plantas in uno eodemque
climate novas fubire poflc mutatio¬
nes . Solent enim y ut ait Boyleus, ae-
ftatis teniforibus peculiaris indolis
exhalationes fufcita-ri e terrae fuperficie
vegetabilibus noxiae, et animalibus.
Imo illud eft quod aliquando epi¬
demico, et peftilentiali venture mor¬
bo fupervenire folet . Sane in An»
glia obfervatum aliquando eft, etll
his miris prorfus evectibus non prae¬
fuerit, tamen affirmare audet Linde-
itolpius, carotae luteae radicem ante
peftilenfiam venturam faftidiofe dul¬
cem fuiffe , idque putat eveni fle fui-
phure quodam excitato, arfenicale fu-
premum terrae corticem tenente 5,
quodque radicibus plantarum attra¬
ctum earum fuccuin vitiailet. Quam¬ vis
IS ( lxiy ) g;
vis favente Supremo Numine hujufmo-
di infelices conllitutiones noftra hac
aetate non contigerint, tamen irregu¬
lares adeo funt, fubitaeque aeris mu¬
tationes hac noflra in Regione , ut
femper fufpicatus fuerim magnam ha¬
bere poffe partem in hac tanta no-
flrarum plantarum humorum diver-
fitate. Frigidae enim, et calidae, hu-
midaeque fe invicem fubitaeque exci¬ pientes aeris conllitutiones agere pof-
funt , ita ut fluida plantarum con-
crefcant , et folida anguftiora red¬ dantur, minufque cedentia , et cir¬
cuitus perturbetur humorum , aut ut
fluida folvantur nimium , propriam-
que amittant tenacitatem , et per-
fpirationis organa adeo referentur ut quidquid fubtilius , quidquid vo¬
latile eft diffletur , craffiufque rema¬
neat, non concoquendum /olidis ca¬
lida.
IS(LXV)^
tida , et humida conftitutione rela¬
xatis, Quae tum impedimenta libero
humorum motui? Quantae mutationes
ln plantarum fuccis non eo inftitu-
to5 ac ordine elaboratis, quo natu¬
ra eofiutuerat ? Iis in coftitutionibus
examini fubiciendarum plantarum vir¬
tus experimentis dignofcenda foret*
Verum cum . hujufmodi obfervationes in plantis inftituendae annos expo¬
li: ulent , nos temporis brevitate haec
fufpicatos fuifTe fatis modo judicamus .
In pofterum , Deo annuente , aeris
notabimus conftitutiones , iisdemque
variantibus experimenta inftituemus 5
ut fi fieri pofiit, clarior res fiat quo
ad per noftros labores, et affidua ftu-
dia licuerit, Chymicam etiam analy-
fim, quamvis minus tutam, non omit¬
tam , ficut et perfequar nonnullas
obfervationes perficere quas anno fu-
IS ( LXVI ) &
periore inchoavi, fanguine animalium di ver iis vegetabilium fuccis mixto, ut fi fieri poffit fine Chymico igne ve¬ getabilium principia cognofcam , et eorum naturam, et a&ivitatem per- fpe&atn habeam. Vale.
FINIS.
