De bello Gallico

CAESARDE

BELLO GALLICO.EDITED BY

PHILTP SMITH,Price'is.

B.A.

6(1.

NEWS

SCIIOOI.Jl'ST

BOOKS

PUBLISHED BY

I

M

P

K

I

N,

MARS

II

A L

L.

a n n

C

O.

SMXTHS CAESAB..1.

C. J.

CAESARIS COMMENTARII DE BELLOwith a Geocr*phicai.Price 3s. 6d,

GALLICO;

Inpex.

Edited by

Philip Smith, B.A.2.

bound

in cloth.

GREEK POETRY FOR

SCIIOOLS;

containing

Thrf.e Books of the Odvsskv, and Selections from the

Grekk AjJTHOLonv,

together with Materials for

Hexa-

METERs and Elegiacs; the whole forming aduction to Heroic aiid Price 3s. 6d., bouiid

practical Intro-

Elegiac Poetrj' and Versification.

in cloth.

AX.I.EN'S EUTROFXTTS.3.

EUTROPII BREVIARIUM HISTORIAE ROwitha

MANAE;bound

complete

Dictiosarv and

Index ofPrice.3s..

Profer Namks.in cloth.

Edited by A. Arr.FN, Ph. D.

Cr7i5%SnCAESAliDE

LL

BELLO GALLICO,WITH A GEOGRAPHICAL INDEX.

EDITED BY

P

H LI

I

P

S

MI

T

H,

B. A.

LONDON: SIMPKIN, MARSHALL.STATIONERS' COURT.1842.

&

Co.,

Cutmir

at Stattonets' lâll.

Printcd by

J.

L.

Cox & Sons,

75,

Great Quccn Street,

Lincoln"s-Inn Fields.

PREFACE.This edition of Caesar's Gallic War is founded which has been compared throuohout with the editions of Herzog and Daehne. Conjectural emendations have only been admitted in cases of absolute necessity. No attempt has been made to conform exactly to the orthography of the manuscripts, because it was thought that the result of such an attempt would have been to introduce a number of inconsistencies most embarrassing to the young pupil, for

iipon the text of Oberlin,

whose use

this edition is

chiefly designed.

The

system of orthography usually foUowed by Enghsheditors has therefore

been adhered to with a fewis

corrections, the propriety of whicli

generally

admitted.

Great pains have been taken to simphfy thepunctuation, in arranging which,alone has been observed;

one principle.

namely, to point eachIf the

sentence in thetoassist

way which seemed most hkelyit.

in

understanding

teacher

should think that the points are in general too

PREFACE.few,lie is

requested to remembertlie

tlie

iniportaiice

of making the order of

words, and not a

system of punctuation, the learnerV guide to anexact understanding of his author, and to a correct

knowledge of Latin syntax.felt

The want most

in

schools

is

perhaps thatof those

of good editions of the simple

text

authors which are most

Of theseand

commonly read. authors Caesar stands among theto.

first,

furnishes one of the strongest examples of

the want referred

To supply

that

want

is

the

object of the present work.

No

notes are given.

A

good teacher

will

always direct his pupils tois

the information whichtrate his author;

really necessary to illus-

and all other notes are for the most part either beyond a school-boy's comprehension, or such as he ought not to need, andsuch as cannot be put within his reach withoutfatal injury to all habits of

dihgence and thought.is

The only

illustrative

matter in this edition

that

contained in the Geographical Index.

ChESHUNT,

/(772. \st,

1842.

:

CAII JULII CAESARIS

COMMENTARIIDE BELLO GALLICO.

LIBER PRIMUS.I.

Gallia est omnis dmsa in partes

tres,

quarum unamqui ipsorumlin-

incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam

lingua Celtae, nostra Galli, appellantur.

Tli omnes

gua,

institutis,

legibus inter se differimt.

Gallos ab

Aquitanis

Garumna

flumen, a Belgis Matrona et Sefortissimi sunt Belgae,

quana

dividit.

Horum omnium

propterea quod a cultu atque humanitate Provinciaelongissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe

commeant atque ea quae ad efFeminandos animos

per-

tinent important, proximique sunt Germanis, qui trans

Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellumpraecedunt, quod fere quotidianis proeliis

gerunt

qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute

cum Germanis

DK

nEI,I.O

GALLICO.

contcndunt, qutim aut suis finibus cos prohibent, autipsi in

corum

finibus bellum gerunt.

Eorura una pars,flu-

quam

Gallos obtinere dictum est, initium capit a

mine Rhodano; continetur Garumna flumine, Oceano,finibus Belg-arum; attingit etiam ab Scquanis et Helvetiis

flumen Rhenum; vergit ad septentriones.

Belgae

ab extremis Galliae finibus oriuntur; pertinent ad inferiorem partem fluminis Rhcni;triones et orientem solem.

spcctant

in

septenflu-

Aquitania aet

Garumna

minc ad Pyrenaeos montessolis et septentriones.II.

ad eam partem Oceani

quae est ad Hispaniam pertinet; spectat inter occasum

Apud

Helvetios longe nobilissimus et ditissimu?Is,

fuit Orgetorix.

Marco Messala

et

Marco Pisoneconjurationem

consuhbus, regni

cupiditate

inductus,

nobilitatis fecit.et civitati persuasit, ut de finibus suis

omnibusius

copiis exirent

:

perfacile esse,

cum quum virtute omniId hoc facil-

bus praestarent, totius Galliae imperioiis

potiri.

persuasit,

quod undique

loci

natuniHelvetii contin-

entur: una ex parte flumine.îmo, qui

Rheno latissimo atque altisagrum Helvetium a Germanis dividit altera;

cx

j)arte

monte Jura;

altissimo, qui est intcr

Sequanos

et

Helvetios

tertia lacu

Lemanno

et fluminc

Rhodano,His rebuBfini-

qui Provinciam nostram ab Helvetiis dividit.fiebat,

ut et minus late vagarentur et minus facileinferrc possent:

timis bellum

qua de

causa homines

bellandi cupidi titudinetitudini.s,

magno

dolore afticiebantur.

Pro mul-

autem hominum,

et pro gloria belli atque for-

juigustos se fines habere arbitrabantur, qui in

longitudinem milia passuum ducenta quadraginta, inlatitudinem centum octoginta patebant.

III.

His

rebus

adducti,

et

auctoritate Orgetorigis

permoti, constituerunt ea quae ad proficiscendum pertinerent

comparare;

jumentorum

maximum numerumfacere,

coemere; sementes

ut in itinere copia

quam quam maximas frumenti suppeteret; cumet

carrorum

proximis civitatibus pacemet amicitiam confirmare.

Ad Ad

eas res conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt,in tertium

annum profectionem

lege confirmant.Issibi

eas res conficiendas Orgetorix deligitur.

lega-

tionem ad civitates suscepit.Castico, Catamantaledisfilio,

In eo itinere persuadet

Sequano, cujus pater reg-

num

in Sequanis multos

annos obtinuerat, et a Senatu

Populicivitate

Romani amicus

appellatus erat, ut

regnum

in

sua occuparet, quod pater ante habuerat:fratri Divitiaci, qui

item-

que Dumnorigi, Aeduo,

eo tempore

principatum in civitate obtinebat ac maxime plebi acceptus erat, ut idem conaretur persuadet, eique filiamin

suamimpe-

matrimonium

dat.

Perfacile factu esse, iUis probat,civitatis

conata perficere, propterea quod ipse suae

rium obtenturusliae

esset;

non

esse

dubium quln

totius Gal-

plurimum Helvetii possent:iUis

se suis copiis

suoque

exercitu

regna

conciliaturum

confirmat.

Hac

oratione adducti, inter se fidem et jusjurandum dantet,

regno occupato, per tres potentissimos ac firmis-

simos populos totius Galliae sese potiri posse sperant.

IV.

Ea

re Helvetiis

per indicium enuntiata, mori-

bus suis Orgetorigem ex vinculis causam dicere coegerunt:

damnatum poenam

sequi oportebat,dictionis,

ut igni

cremaretur.

Die constituta causae

Orgetorix

ad judicium

omnem suam

familiam, ad hominum'

miha

decem, undique coegit, et omnes clientes obaeratosque2 B

i)K

ni:LLO (;allico.

quorum magnum numerum halicbat, codem conper eos, ne causam diceret, se eripuit. Quum civitas, ob cam rcm incitata, arniis jus suum exscqui consuos,

duxit:

aretur, multitudinemquc

hominum exquin ipse

agris magistratus

cogerent, Orgetorix mortuus est: neque abest suspicio,

ut

Hclvetii

arbitrantur,

sibi

mortem

con-

sciverit.

V.

Post ejus mortem nihilo minus Helvetii id quod

constituerant facere conantur, ut e finibus suis cxeant.

Ubi jam

se

ad eam reni paratos esse arbitrati sunt,

oppida sua omnia, numero ad duodecim, ^dcos ad quadringentos, reliqua privata aedificia incendunt;

frumentumomnia

omne, praeter quod secum portaturi erant, comburuntut,

domum

reditionis spe sublata, paratiores ad:

pericula subeunda essentfibi

trium mensium moHta cibaria Persuadent Rau-

quemque domooppidis:

efFerre jubent.

racis et Tulingis et Latobicis finitimis, uti,

eodem

usiiis

consiUo,

suis

vicisque

exustis,

una cum

})roficiscantur1

Boiosque, qui transtransierant

Rhenum incoluerant,

1

in

agrum Noricum

Noreiamque oppugna-

rant, receptos

ad se socios

sibi adsciscunt.

VI.

Erant omnino itinera duo, quibus itineribus:

(lomo exire possent(lilficile,

unum

per Sequanos, angustum etct flunien;

inter

montcm Juramducerenturfacile

qua singuli

carri

Rhodanum, vix mons autem altissimus:

impendebat, ut

perpauci prohibere possentmiilto

alte-

rum

per

Provinciam nostram,

faciUus

atqueet

cxpeditius, propterea

quod Helvctiorumpacati erant,transitiur.

inter fines

AUobrogum, qui nuperis^jue

nonnuUis

locis

vado

Rhodanus fluit, Extremum oppidumfinibus.

/Vllobrogum

est,

proximumque

Helvetiorum

LIBERGeneva.

I.

OHclvetiospertinet.

Ex

eo oppido pons ad

Allobrosîbus sese vel persuasuros,

quod nondum bono

animo

in

Populum Ilomanum

viderentur, existimabant,

vel vi coacturos,

ut per suos fines eos ire paterentur.

qua

Omnibus rebus ad profectionem comparatis, diem dicunt, is dies die ad ripam Rhodani omnes conveniant:

erat ante

diem quintum Kalendas Aprilis, Lucio PisoneCaesari

Aulo Gabinio consulibus.VII.

quum

id

nuntiatum

esset,

eos

per

Provinciam nostramproficisci;

iter facere conari,

maturat ab urbePro-

et

quam maximiset

potest itineribus in Galliam:

ulterioremvinciae toti(erat

contendit,

ad Genevam pervenit

quam maximum militum numerum imperatin

omnino

Gallia ulteriore legio una)

:

pontem,

qui

erat

ad Genevam, jubet rescindi.facti

Ubi de ejus

adventu Helvetii certioreset Verudoctius principem

sunt, legatos ad eura

mittunt, nobilissimos civitatis, cujus legationis

Nameiusdicerent,

locum obtinebant, qui

"

sibi esse in

ciam

facere,

uUo maleficio iter per Provinpropterea quod aliud iter haberent nullumsineocci-

animo

:

rogare, ut ejus voluntate id sibi facere liceat."

Caesar,

quod memoria tenebat Lucium Cassium Consulem

sum, exercitumque ejus ab Helvetiis pulsum et sub

jugum missum, concedendum non putabat neque homi:

nes inimico animo, data facultate per Provinciam itinerisfaciundi, temperaturos ab injuria et maleficio existima-

bat tamen, ut spatium intercedere posset, dum milites quos imperaverat convenirent, legatis respcndit, " diem:

se

ad deliberandum sumturumVIII.Interea,

;

si

quid vellent, ante

diem Idus Aprihs reverterentur."ea legione

quam

secum habebat.

binllitlbusque

DE HEI.LO GALI.ICO.quiin

ex

Provincia

convenerant,influit,

a

lacu

Lemanno, qui

flumen Ilhodanum

ad montera

Jurara, qui flncs Seciuanoruin ab Helvetiis dividit, milia

passuum decem novem, murumdisponit, castella

in altitudinem

pedum

sedecim fossamque perducit. Eo opere perfecto, praesidia

communit, quo

facilius,

si

se invito

transire conarentur, prohibere possit.

Ubi ea dies quamad

constitueratterunt,

cum

legatis venit, et legatiet

eumvim

rever-

negat " se more

exemplo Populi Romani;

posse

iter ulli

pcr Provinciam dareostendit.

et,

si

facere

conentur,dejecti,alii

])rohibiturum"

Helvetii,

ea spefactis,

navibus junctis, ratibusque compluribus

vadis Rhodani, quainterdiu,

minimasaejiius

altitudo fluminis erat,

nonnunquam

noctu,

si

perrumpere

possent conati, operis munitione et militum concursuet telis repulsi,

hoc conatu destiterunt.per

IX.

Relinquebatur unainvitis,

Sequanos

via,

qua,

Sequanis

propter angustias ire non poterant.

His

quum

sua sponte persuadere non possent, legatos

ad Dumnorigcm

Aeduum

mittunt, ut eo deprecatore a

Dumnorix gratia et largitione apud Sequanos plurimum poterat, et Helvetiis eratSequanis impetrarent.amicus,

quod

ex eaduxerat,

civitate

Orgetorigisregni

filiam

in

matrimoniumnovis

et

cupiditate

adductussuo

rebus studebat, et

quam

i^lurimas civitates

beneficio habere obstrictas volebat.et a

Itaque rem suscipit,ire

Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios:

patiantur, obsidesque uti inter sese dent perficit

Seut

quani,ifine

ne itinere

Helvetios

prohibeant

;

Helvetii,

maleficio et injuria Iranseant.

X.

Caesari

renuntiatur,

Helvetiis

esse

in

animo

per agrvim Sequanorum etfines facere, qui

AeduorumId

iter in

Santonum

non longe a Tolosatium

finibus absunt,

quae

civitas est in Provincia.

si fieret,

intelligebat

magno cumbellicosos,

Provinciae periculo futurum, ut homines

Populi

llomani inimicos,

locis

patentibuseas cau-

maximeque frumentariiseasei

finitimos haberet.

Ob

munitioni,:

quam

fecerat,

Titum Lal)ienum Legaet tres,;

tumdit,

praefecit

ipse in Italiam

magnis itineribus conten;

duasque

ibi

legiones conscribit

quae circum

Aquileiam hiemabant, ex hibernis educit

et,

qua proxi-

mum

iter in

ulterioremire

GalHam per Alpescontendit.locis

erat,

cum

his

quinque legionibusGraioceliitinere

Ibi

Centrones etoccupatis,

et

Caturiges,

superioribus

exercitum prohibere

conantur.

Compluribusciterioris

his proeliis pulsis, ab Ocelo,

quod

est

Pro-

vinciae

extremum,

in fines \'ocontiorum ulterioris Pro:

vinciae die septimo pervenit

inde in Allobrogum fines,

ab Allobrogibus in Segusianos exercitum ducit.sunt extra Provinciam trans

Hi

Rhodanum

primi.

XI. Helvetii jam per angustiassuas copias traduxerant, et in

et fines

Sequanorumpervene-

Aeduorum

fines

rant eorumque agros populabantur.

Aedui,

quum

se

suaque ab

defendere non possent, legatos ad Caesarem " ita se omni tempore de mittunt rogatum auxiliumiis:

Populo

Romano

meritos esse ut, paene in conspectu

exercitus nostri, agri vastari, liberi

eorum

in ser^-itutem

non debuerint." Eodem tempore Aedui Ambarri, necessarii et consanguinei Aeduorum, Caesarem certiorem faciunt, sese, depopulatis agris, non facile ab oppidis vim hostium prohibere item Alloabduci, oppida expugnari:

broges, qui trans

Rhodanum ^dcos possessionesque habe-

8

I)i:

BELLO

(..M.LICO.

bant, fuga se ad Caesarem recipiunt, et demonstrant,sibi praeter agri

solum

nihil esse reliqui.

Quibus rebus

adductus, Caesar non exspectandum

sibi statuit,

dum,

omnibus

fortunis

sociorum consumtis, in

Santones

Helvetii pervenirent.

XII. Flumen est Arar, quod per fines Aeduorum Sequanorum in Rhodanum intiuit incredibili lenitate,utoculis in

etita

utram partem

fluat

judicari

non

possit.

Id Helvetii ratibus ac lintribus junctis transibant.

Ubi

per exploratores Caesar certior factus

est,

tresjam copia-

rum partespartemlia

Helvetios id fluraen traduxisse, quartam vero

citra

flumenArarim reliquam esse; de

tertia ^-igi-

cum

legionibus tribus e castris profectus, adtransierat.

eam

partem peiTcnit, quae nondum fiumenpeditos et inopinantes aggressus,concidit: reliqui fugae sesesilvas

Eos im-

magnam eorum partem:

abdidemnt.

Is

mandarunt atque in proximas pagus appellabatur Tigurinusquatuor pagos di\isaexisset,est.

nam omnis

civitas Helvctia in

Hic pagus unus, quum domo

patrum nostro-

rum memoria, Lucium Cassium Consulem interfecerat, et ejus exercitum sub jugum miserat. Ita, sive casu, sive consilio Deorum immortalium, quae pars civitatis Helvetiae insignem calamitatem Populo Romano intulerat, Qua in re Caesar non ea princeps poenas persolvit.solum publicas sed etiam privatasinjurias ultus est,

quod ejuslegatum,

soceri Lucii Pisonis

avum, Lucium Pisonemquo Cassium,in-

Tigurini eodem

proelio,

terfecerant.

XIII.

Hoc

proelio facto, reliquas copias Helvetiorum

ut consequi posset, pontem in Arari facivmdum curat,

atque

ita

exercitum traducit.

Helvetii, repentino ejus

lA&madventu commoti,

r.

9ipsi

quum

id,

quod

diebus viginti

aegerrime confecerant, ut flumen transirent, uno illumdie fecisse intelligerent, legatos ad

eum mittunt:

;

cujus

legationis Divico princeps fuit, qui bello Cassiano

dux

Helvetiorum fuerat.

Is ita

cum

Caesare egitfaceret, in

" Si pacem

Populus Ilomanus cum Helvetiisiturosatqueibi

eam partem

futuros Helvetios, ubi eos Caesar consti:

tuisset atque esse voluisset

sin bello persequi perseve-

raret, reminisceretur et veteris

incommodi Populi Romani

et pristinae virtutis Helvetiorum.

Quod

improviso

unum

pagum

adortus esset,

quum

ii

qui fiumen transissent

suis auxilium ferre

non possent, ne ob eam rem aut suaeaut ipsos despiceret:

magnoperetute

virtuti tribueret

se ita

a patribus majoribusque suis didicisse, ut magis vir-

quam

dolo aut insidiis niterentur.

Quare ne com-

mitteret,

ut

is

locus, ubi constitissent, ex calamitate

Populi Ilomani et internecione exercitusaut m.eraoriam proderet."

nomensibi

caperet

Xn'. His

Caesar

ita

responditres,

:

"

Eo

minus

dubitationls dari,

quod eas

quas

legati

Helvetii

commemorassent, memoria teneret:ferre,si

atque eo gravius:

quo minus merito Populi Romani accidissentsibi

qui

alicujus injuriae

conscius fuisset, non

fuisse

difficile

cavere; sed eo deceptum,intelligeret,

quod neque commis;

sum a se timendumvellet;iter

quare timeretsi

neque sine causa

putaret.

Quod

veteris contumeliae oblivisci

num

etiam recentium injuriarum, quod eo invito

per Provinciam per vim tentassent, quod Aeduos,

quod Ambarros, quod Allobrogas vexassent, memoriamdeponere posse ?riarentur,

Quod

sua victoria tam insolenter glose

quodque tamdiu

impune

tulisse injuriap

10

DK BELLO GALLICO.

ndmirarcntur, codcni pertincrc: consucsse enim Deosinimortales,

quo gravius hominc? cx commutatione rcrura

dolcant, quos pro scelcre

corum

ulcisci vclint,

liis

sccun-

diorcs intcrdum res et diuturniorem im])unitatcm con-

cedere.

Quum

ca ita sint, tamen

si

obsides ab

iis

sibi

dentur, uti ea quae polliceantur facturos intelligat, etsî

Aeduis deitem

injuriis,

quas

ipsis sociisque

eorumsese:

intuleiis

rint,

si

jAllobrogibus

satisfaciant,

cum

pacemere,

esse facturum."

Divico

respondit

" Ita Hel-

vetios a majoribus suis institutos esse, uti obsides accip-

non

dare, consuerint

:

ejus rei

Populum Romanuraidem

esse testem."

Hoc responso

dato, discessit.

XV.Caesarmilium,sociis

Postero diefacit;

castra ex

eo loco movent

:

cquitatumque omnem, ad numerum quatuorProvincia ctAcduis atque eorumin

qucm ex omni

coactum habebat, pracmittit, qui videant quasinsecuti, alieno loco;

partes hostes iter faciant.

Qui, cupidius novissimura

ugmen

cum

equitatu Hclvctiorum

proelium committunt

ct pauci de nostris cadunt.

Quo

proelio sublati Helvetii,

quod quingentis equitibus tan-

tam multitudinem equitum propulerant, audacius subsistere, nonnunquam et novissimo agmine proelio nostroslacessere cocperunt.

Caesar suos a proelio continebat,Ita dies circiter quindecim iteret nos-

ac satis habebat in praesentia, hostem rapinis pabula-

tionibusque prohibere.fccerunt, uti inter

novissimum hostium agmen

trum primum non amplius quinis aut senis miUbus passuum interesset. XVI. Interim quotidie Caesar Aeduos frumentum,quod essent publicegora,poUiciti, flagitare:

nam

propter

fri-

quod Gallia sub septentrionibus, ut imte dictum

LIBERes-t,

I.

11in agris

posita est,

non modo frumenta

matura non

erant, sed ne pabuli

quidem

satis

magna

copia suppete-

bat

:

eo autem frumento, quod flumine Arari navibus

subvexerat, propterea minus uti ])otenit, quod iter ab

Arari Helvetii averterant, a quibus discedere nolebat.

JJiem ex die ducere Aeduidicere.

;

conferri, comportari, adesse

Ubi

se diutius duci intellexit, et

diem;

instare,

quo

die

frumentumprincipibus,

militibus metiri oporteret

convocatis

eorum

quorum magnam

coj)iam in castris

habebat, in his Divitiaco et Lisco, quitratu praeerat,

summo

magis-

(quem Vergobretum appellant Aedui, qui

creatur annuus, et vitae necisque in suos habet potesta-

tem), graviter eos accusat, quod,

quum neque emi neque

ex agris sumi posset, tam necessario tempore, tam propinquishostibus,

ab

iis

non sublevetur: praesertimgravius quodeit

quum magnasusceperit,

ex parte eorum precibus adductus bellumdestitutus

multo etiam

queritur.

XVII.tus,

Tum demumauctoritas

Liscus, oratione Caesaris adduc:

quod antea tacuerat proponit

" Esse nonnullos,;

quorum

apud plebem plurimum valeat

qui

privati pkis possinttiosa atque

quam:

ipsi

magistratus.

Hossi

sedi-

improba oratione multitudiuem deterrere,ne

frumentum conferantprincipatum(juam

quod

j^raestare dicant,

jam

GaJHae obtinere non possint, Gallorum,imperia perferre;

Romanorumsi

neque dubitare

debeant quin,

Helvetios superaverint

Komani, ima

cum reUqua

Gallia Aeduis libertatem sint erepturi.

Ab

iisdem nostra consilia, quaeque in castris gerantur, hostibus enuntiari:

hos a se coerceri non posse.

Quinetiam,intell!.

quod necessario rem coactus Caesari enimtiaxit,

12

DE BELLO GALLICO.

gcre sesc, quanto id crim pcriculo fecerit, et ob

eam

causam, quamdiu potucrit, tacuisse."

XVIII. Caesar hac oratione Lisci Dumnorigem, Divitiaci fratrem,

designari sentiebat

:

sed,

quod pluribus

pracsentibus eas res jactari nolebat, celeriter conciliumdimittit,

Liscumaliis

retinet.

Quaerit ex solo ea quae in" ipsum esse

conventu dixcrat. Dicit liberius atque audacius. Eademsecreto ab

quaerit

;

reperit cese vera

:

Dumnorigem, summa

audacia,

magna apud

plebem:

propter liberalitatem gratia, cupidum rerum novarum

complures annos portoria reliquaque omnia Aeduorumvectigalia parvo pretio redemta habere, proptereaillo

quod

licentc contra liceri audeat

nemo. His rebus

et

suam

rem familiarem auxisse, et facultates ad largiendum magnas comparasse magnum numerum equitatus suo sumtu semper alere et circum se habere neque solum domi, sed etiam apud finitimas ci^îtates largiter posse atque hujus potentiae causa matrem in Biturigibus ho:

:

:

mini

illic

nobilissimo ac potentissimo collocasse, ipsum

ex Helvetiis uxorem habere, sororem ex matre et propinquas suas nuptum in alias civitates collocasseet;

favere

cupere

Helvetiis

propter

eam

affinitatem:

odisse

etiam suo nomine Caesarem et Romanos, quod eorum

adventu potentia ejus deminuta et Divitiacus frater in

antiquum locum gratiae atque honoris sit restitutus. Si quid accidat Romanis, summam in spem regni per Helvetios obtinenfU

venire

;

imperio Populi

modo de

regno, sed etiam de ea

Romani non quam habeat gratiaquaerendoCaesar,

desperare."

Reperiebat

etiam

in

quod proelium equestre adversum paucis ante diebus esset factum, initium ejus fugae factura a Dumnorige

LIDERatqueejus equitibus,

I.

13

Caesari Aedui

miserant,

(nam cquitatu, qucm auxilio Dumnorix praeerat,) eorumcognitis,

fuga reliquum esse equitatum perterritum.

XIX. Quibus rebus

quum;

ad has suspifines Se-

ciones certissimae res accederent;

quod pcr

quanorum Helvetios traduxisset quod obsides inter eos dandos curasset quod ea omnia non modo injussu suo et civitatis, sed etiam inscientibus ipsis, fecisset quod a;

;

magistratu

Aeduorum

accusaretur

;

satis

esse

causae

arbitrabatur, quare in

eum

aut ipse animadverteret, aut

ci^-itatem animadvertere juberet.

His omnibus rebusfratris

unum

repugnabat, quod

Di\-itiaci

summum

in

Populum Romanum studium, summamcgregiamfidera,

in se voluntatem,

justitiam,

temperantiam cognoverat

nam ne

ejus supplicio

Divitiaci

animum

offenderet

verebatur.

Itaque, priusquamet,

quidquam conaretur, Diquotidianis interpretibus

vitiacum ad se vocari jubet,

remotis, per CaiumValeriumProcillum, principemGalliaeproînciae, familiarem suum, cui

summam omnium rerum:

fidem habebat,

cum

eo coUoquitur

simul commonefacit

quae ipso praesente in conciUo Gallorum de Dumnorigesint dicta, et ostendit:

quae separatim quisque de eoatque hortatur,ut sineejus

apud

se

dixerit

petit

offensione animi vel ipse de eo, causa cognita, statuat,vel civitatem statuere jubeat.

XX.

Divitiacus multis

cum

lacrimis,

Caesarem com-

plexus, obsecrare coepit, " ne quid graîus in fratremstatueret: scire se iUa esse vera, nec

quenquam ex eo

plus

quam

se doloris capere, propterea quod,

quum

ipse

gratia

plurimum domi atque

in reliqua GalUa, iUe mini-

mum

propter adolescentiam posset, per se crevisset

H

I)E

BEI.LO GAI.I.ICn..uluiii

(juibusopibus ac nervisnon

culminuendam;

rratiam,

sed jjaene ad perniciem suain uteretur

t-cse

tamen

ctsi

amore fraternoquidei

et existimationeôilgiaccidis!et,

commoveri, Quod

a Cae.sare graviu.s

quura ipse euin locum

amicitiae apud

eum

teneret, neminein exi.stinmturuin:

non

ua voluntate factum

qua ex re futurum

uti

totius

(Talliae anirai a se averterentur."

Haec quum pluribusC'aesar

verbis

flens:

a

Caesare peteret,

ejus tlextrara:

prenditejus

consolatus rogat

linem orandi faciat

tanti

apud

se gratiam esse ostendit, uti et reipublicae

injuriam etdonet.

suum dolorem ejus voluntati ac precibus conDumnorigem ad se vocat fratrem adhibet quae; ; ;

in eo reprehendat ostenditcivitas queratur, proponit;

quae ipse

intelligat,

quae

monet ut

in

rehquum tem-

pus omnes suspicionescondonareagat,dicit.

vitet; praeterita se Uivitiaco fratri

lûmnorigi custodes ponit, ut quaescire possit.

quibuscum loquatur,

XXI. Eodem die ab exploratoribus certior factus, hostes sub monte consedisse milia jjassuum ab ipsiuscastris octo;

qualis esset natura montis, et qualis in cir-

cuitu ascensus, qui cognoscerent, misit.est facilem esse.

De

tertia

vigiUa

Renuntiatum Titum Labienum,

bus qui

Legatum pro Praetore, cum duabus legionibus et iis duciiter cognoverant, summum jugum montis ascen;

dere jubetvigilia,

quid sui consiUi

sit

ostendit.

Ipse de quarta

eodera itinere quo hostes ierant, ad eos contendit,raittit.

equitatumque omnera ante sesidius,

PubHus Con-

qui rei militaris peritissimus habebatur et in

exercitu Lucii Sullae, et po.-tta iu Marci Crassi fuerat,

tum

exploratoribus praemittitur.

XXII. Prima luce. quum summus mons a TitoLabienc?

LI15ER

1.

15

teneretur, ipse ab hostium castris

non longius milcLabieni

et

quingentis passibus abessct, neque, ut postca ex captiviscomperit,esset;

aut ipsius

adventus aut

cognitus;

Considius equo admisso ad

eum

accurrit

dicit

montem, quem a Labieno occupari

voluerit,

ab hostibus

teneri; id seaGallicis armis atque insignibus cognovisse.

Caesar suas copias in proximum collem subducit, acieminstruit.

Labienus, ut erat

ei

praeceptum a Caesare, neprope hostiumin

proeUum committeret,impetusfieret,

nisi ipsius copiae

castra i-isae essent, ut undique

uno tempore

hostes

monte occupato, nostros exspectabat proeIVIulto

lioque abstinebat.

denique die per exploratoresa suis teneri, et Helvetios

Caesar cognovit, et

montemsibi

castra movisse, et Considium, timore perterritum,

quodquo

non

vidisset

pro viso

renuntiasse.

Eo

die,

consuerat intervallo hostes sequitur, et milia passuumtria

ab eorum castris castra ponit.Postridie ejus

XXI n.supererat,

quum

exercitu

diei, quod omnino biduum frumentum metiri oporteret, et

quod a Bibracte, oppido Aeduorum longe maximocopiosissimo,

et

non amplius milibus passuum duodevigintiire

aberat, rei frumentariae prospiciendum existimavit, iter

ab Helvetiis avertit, ac Bibractefugitivos Lucii Aemilii,

contendit.

Ea

res per

decurionis equitum Gallorum,

hostibus nuntiatur.ritos

Helvetii, seu

quod timore perterproelium noncommo-

Romanos

discedere a se existimarent, eo magis, quod

pridie, superioribus locis occupatis,

vissent

;

sive eo,;

fiderent

quod re frumentaria intercludi posse concommutato consilio atque itinere converso,nosagmine insequi ac lacessere coeperunt.id

tros a novissimo

XXIV. Postquam

animum

advertit,

copias suas

lU

DE HF.LLO GALLICO.

Cacsar in proximum coUem subclucit, equitatumque quisuptincretcollc

Ipse interim in hostium impetum misit. medio tripliccm aciem instruxit legionum quatuorita uti

vetcranarum,g-iones,

supra se in

summo

jugo duas

le-

quas in Gallia citeriore proxime conscripserat, etauxilia collocaret:

omnia

ac totum

montem hominibusconferri.et

compleri, et interea sarcinas in

unum locum

eum

ab

his,

qui in superiore acie constiterant, muniri

jussit.

Helvetii,in

cum omnibus

suis carris secuti,:

impe-

dimenta

unum locum

contulerunt

ipsi,

confertissifacta,

ma

acie rcjecto nostro equitatu,

phalange

sub

lirimam nostrara aciem successerunt.

XXV.fugae

Caesar,

spectu remotis equis, ut equatotolleret,

primum suo deinde omnium ex conomnium periculo sjjemsuos,

cohortatus

proelium

commisit.i^ha-

IMilites, e loco superiore pilis missis, facile

hostium

langem perfregerunt.eos

Ea

disjecta, gladiis destrictis in

impetum

fecerunt.

Gallis

magno ad pugnameorumscutis

eratictu

impedimento quod,neque erellere

pluribus

uno

pilorum transfixis et colligatis,

quum ferrum se inflexisset, neque sinistra impedita satis commode;

pugnare poterant

multi ut diu jactato brachio praeop-

tarent scutum raanu emittere et

nudo corpore pugnare.

Tandem vuhieribus defessi,et pedem referre et,quod monssubcrat circiter mile passuum, eo se recipere coeperunt.

Capto monte

et succedentibus nostris, Boii et Tulingi, quicirciter

horainum mihbus

quindecim agraen hostium clau-

debant et novissimis praesidio erant, ex itinere nostroslatcre aperto aggressi,

circumvenere

:

et id conspicati

Helvetii, qui in

montem

sese receperant, rursus instare et

proelium redintegrare coeperunt. Romani conversa signa

LIBERbipartlto intulerunt

I.

17acies, ut victis

:

prima ac secunda

ac submotis rcsisteret; tertia, ut venientes exciperet.

XX\'I. Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatumest.

Diutius

possent, alteri se, ut coeperant, inalteri

quum nostrorum impetus sustincre non montem receperunt quumab hora septima ad vespe-

ad impedimenta et carros suos se contulerunt.

Nam

hoc toto proelio,sit,

rum pugnatum

aversum hostem vndere nemo potuit.etiam ad impedimenta pugnatumest,

Ad multam noctem

propterea quod pro vallo carros objecerant, et e loco superiore in nostros venientes tela conjiciebant, et nonnulliinter carros rotasque mataras ac tragulas subjiciebant,

nostrosque vulnerabant.

Diu quumfiliis

esset

pugnatum,Ibi

impedimentis castrisque nostri potiti sunt.rigis filia,

Orgeto-

atque unus e

captus est.

Ex

eo proehosuperfue-

circiter

milia

hominum centumdie

et triginta

runt:inet

eaque, nullam partem noctis itinere intermisso,

fines

Lingonum

quartoet

persênerunt,

quum

propter vulnera

militum

propter

sepulturam

occisorum nostri triduum morati, eos sequi non potuissent.

Caesar ad Lingonas Htteras nuntiosque misit,alia re

ne eos frumento nevese

juvarent

:

qui

si

juvissent,

eodem

loco,

quo Helvetios, habiturum.

Ipse, triduo

intermisso,

XXVII.legatos de

cum omnibus copiis eos sequi coepit. omnium rerum inopia adducti, deditione ad eum miserunt. Qui quum eumHelvetii,

in itinere convenissent,

seque ad pedes projecissent, sup-

phciterque locuti flentes

loco,quo

pacem petissent, atque eos in eo tum essent,suum adventum exspectare jussisset, paruerunt. Eo postquam Caesar pervenit, obsides, arma,servos, qui

ad eos perfugissent, poposcit.

Dum ea conqui-

18

DE BF.LLO G.VLLICO.

runtur et conferuntur nocte intermissa, circiter homi-

numsive

milia

sex ejus pagi

qui Verbigenus

appellatur,affice-

timore pertcrriti, ne armis traditis suppliciosj)e salutis

rentur, sive

inducti,

quod

in tanta multitu-

dine dedititiorum

suam fugam aut

occultari aut

omnlno

ignorari posse existimarent, prima nocte e castris Hel-

vetiorum egressi, adcontenderunt.XX^'^!!!.

Rhenum

finesque

Germanorumfines

Quod

ubi Caesar resciit,

quorum per

ierant, his uti conquirerent et reducerent, si sibi purgati

esse

vellent, imperavit:

;

reductos in

hostium numero

liabuit

reliquos onmes, obsidibus, armis, perfugis tra-

ditis, in

deditionem accepit.

Helvetios, Tulingos, Lasuos,

tobicos,

Hauracos in

fines

unde erant

profecti,

reverti jussit, et quod,nihil erat

omnibus fructibus

amissis,

domi

quo famem

tolerarent, Allobrogibus imperavit:

ut

iis

frumenti copiam facerent

ipsos oppida vicosque,

quos incenderant, restituere jussit. Id ea maxime rationefecit,

vacaretrans

quod noluit eum locum, unde Helvetii discesserant, ne, propter bonitatem agrorum, Germani, qui;

Rhenum

incolunt, e suis finibus in Helvetiorum

fines transirent, et finitimi

GaUiae provinciae Allobrogi-

busque essent.

Boios petentibus Aeduis, quod egregia

virtute erant cogniti, ut in finibus suis collocarent, concessit:

quibus

ilH

agros dederunt, quosque postea in

parem

juris hbertatisque conditionem, atque ipsi erant,

receperunt.

XXIX.litteris

In castris Helvetiorum tabulae repertae sunt,confectae,et

Graecis

adratio

Caesarem

relatae

quibus in tabuhs

nominatim

confecta erat, quiferre possent.

numerus domo

exisset

eorum qui arma

LIBER

I.

19

et item separatim pueri, senes, mulieresque.

Quarum

omnium rerum summaducenta sexagintatria,

erat, capituni

Helvetiorum miliamilia triginta sex,vigintitria,

Tulingorum

Latobicorum quatuordecim, Rauracorum

Boiorum

triginta

duo

:

ex his qui arma ferre possent

ad milia nonaginta duo.

milia trecenta sexaginta octo.

Summa omnium fuerunt ad Eorum qui domum rediedecem.

runt, censu habito, ut Caesar imperaverat, repertus est

numerus milium centum

et

XXX.venerunt vetiorum:

Bello Helvetiorum confecto, totius fere Galliae

legati, principes ciîtatum,

ad Caesarem gratulatum con" intelligere sese, tametsi, pro veteribus HelPopuli Romani, abiis

injuriis

poenas bello

repetisset,tamen

eam rem non minus ex usu terrae Galliae quam Populi Romani accidisse: propterea quod eo consilio florentissimis rebus domos suas Helvetii reliquissent,uti toti Galliae

bellum inferrent imperioque potirentur,

locumque domicilio ex magna copia deligerent, quem ex

omni Gallia opportunissimum ac fructuosissimum judicassent.reliquasque civitates stipendiarias haberent." Petierunt, " uti sibi concilium totius Galliae in

diem cer:

tam

indicere, idque Caesaris voluntate facere, liceret

sese

habere quasdam res, quas ex communi consensu ab eo petere vellent."

Ea re permissa, diem concilione quis enuntiaret,nisi

constituerunt,

et jurejurando,

quibus

communi

consilio

mandatum esset, inter se sanxerunt. XXXI. Eo concilio dimisso, iidem principes

civitatum,

qui ante fuerant ad Caesarem, reverterunt, petieruntqueuti sibi secreto et in occulto de sua

omniumque

salute

cum

eo agere

liceret.

Ea

re impetrata, sese:

omnes

flentes Caesari

ad pedes projecenuit

" non minus se id

20

1)K

HELLO OALMfO.

contendcrc et laborare, nc ea (juae cllxissent enuntiarentur,

quam

uti ea

quae vellent impetrarent, proptereaesset,

quod,

pi

cnuntiatum

pummum

in

cruciatum se

venturos vidcrent."

Locutus est pro his Divitiacus:

Aeduus

:

" (Talliae totius factiones esse duas

harumannos

alterius ])rincipatum tencrc

Acduos, altcrius Arvemos.inter se multos

Hi quuni tantopere de potentatuGermani merccdc arcesserentur.milia quindecim

contenderent, factum esse uti ab Arvernis Sequanisque

Horum primo:

circitcr

Rhenum

transisse

postcaquam agrosferi

ct

cultum

et copias

Gallorum homines:

ac barbari ada-

massent, traductos plureset viginti

nunc esse:

in Gallia

ad centum

milium numerum

cum

his

Aeduos eorumque;

clientes semel atque iterum armis contcndisse

magnamproeliis

calamitatem pulsosaccepisse; omnemnobilitatcm,omnem

senatum,

omnem

equitatum amisisse.

Quibus

calamitatibusque fractos, qui et sua virtute, et Populi

Romani

hospitio atque amicitia,

plurimum ante in Gallia

potuissent, coactos esse Sequanis obsides dare, nobilissi-

mos

civitatis, et

jurejurando civitatem obstringere, sese

neque obsides repetituros, ncque auxilium a Populo Ro-

manoesse

imploraturos, neque recusaturos quo minus per-

petuo sub illorum ditione atque imperio essent.

Unum sese

exomni civitatcAcduorum,

qui adduci

non potuerit

ut juraret aut suos liberos obsides daret.

Ob eam rem

ex civitate jirofugisse et

Romam

ad senatum venisse

auxilium postulatum, quod solus neque jurejurando nequeobsidibus teneretur.

Sed pejus victoribus Sequanis quam:

Aeduis

victis accidisse

pro})terea

quod Ariovistus, rex

Germanorum,

in

eorum

finibus consedisset, tertiamque

partem agri Sequani, qui esset optimus totius Galliae,

LIBERoccupavisset, et

I.

2]tertia

nunc de

altera parte

Sequanosvenisesse

decedere juberct, propterea quod paucis mensibus ante

Harudum

milia

hominum

viginti quatuor ad

eum

sent, quibus locus ac sedes pararentur.

Futurum

omnes ex Galliae finibus pellerentur, atque omnes Germani Rhenum transirent neque enimpaucis annis, uti:

cum Germanorum agro, neque hanc consuetudinem victus cum illa comparanconferendum esseGallicum

dam.proelio

Ariovistum autem, ut semel Gallorum copias^-icerit,

quod proeUum factum

sit

ad jVIagetobriam,

superbe et crudeUter imperare, obsides nobihssimi cu-

jusque Hberos poscere, et in eos omnia exempla cruciatusque edere,ejusfacta sit:

si:

qua res non ad nutum aut ad voluntatem

hominem

esse

barbarum, iracundum,

temerariumNisisi

non posse

ejus imperia diutius sustineri.

quid in Caesare Populoque

Romano

sit auxilii,

omnibus GaUis idem esse faciundum, quod Helvetii fecerint, ut domo emigrent, aliud domicUium, aUas sedesremotas a Germanis petant, fortunamque quaecumqueaccidat experiantur.

Haec

si

enuntiata Ariovisto sint,

non dubitare quin de omnibus obsidibus qui apud eum sint gravissimum suppUcium suraat. Caesarem velauctoritate sua atque exercitus, vel recehti victoria, vel

nomine Populi Romani deterrere posse, ne major multitudo

Germanorum Rhenum

traducatur,

GaUiamque

omnemaderantrunt.

ab Ariovisti injuria posse defendere.

XXXII. Hac oratione ab Divitiaco habita, omnes qui magno fietu auxiUum a Caesare petere coepeAnimadvertit Caesar unos ex omnibus Sequanosfacere,

nihU earum rerumtristes, capite

quas

ceteti facerent

;

sed

demisso, terram intueri.

Ejus

rei

causa

2^

DK nKLLO GALMCO.ipsis qnaesiit.tristitia taciti

qime esset miratus cx

Niliil

Sequani rc-

ypondere, sed in eadeni

permanerc.

Quumex:

ab

iis

saepius quacreret, neque

uUam omnino vocem

primere posset, idem Divitiacus Aeduus responditesse miseriorem

" Hoc

gravioremque fortunamsoli

Sequanorum

prae reliquornm, quod

nc

in

occulto qnidem queri

neque auxilium implorare auderent, absentisque Ariovisti crudelitatem,

velut

si

coram adesset, horrerent:facultas daretur,

jn-opterea

quod

reliquis

tamen fugae

Sequanis vero,qui intra fines suos Ariovistum recepissent,

quorum oppida omnia

in potestate ejus essent,

omnes

cruciatus essent perferendi."

XXXIII. His rebnsfuturam

cognitis, Caesar

Gallorum animos

verbis confirmavit, poUicitusque est sibi:

eam rem curaefacturum.

magnam

se habere

spem, et beneficio suo etinjuriis

auctoritate

adductum Ariovistum finem

secundum ea multae res eum hortabantur, qnare sibi eam rem cogitandam et suscipiendam putaret imprimis quod Aediws,oratione habita concilium dimisit, et;

Hac

fratres

consanguineosque saepenumero ab Senatu ap-

jellatos, in servitute

rum

atque in ditione videbat Germanoeorumque obsides esse apud Ariovistum ac qnod in tanto imperio Populi Sequanos intelligebatteneri,;

Homani turpissimum sibi et republicae esse arbitrabatur. Paulatim autem Germanos consuescere Rhenum transire et in Galliam magnam eorum multitudinem venire,Populo llomano pericnlosum videbat:

neqne

sil)i

homincs

feros ac barbaros temperaturos existimabat, quin,

quum

omnem

Galliam occupassent, ut ante Cimbri Teutonique

fecissent, in

Provinciam exirent atque inde in Italiam;

contenderent

praesertira

qnum Sequanos

a Provincia

23nostra

Rhodanus

divideret.

Quibus rebus quara maturIpse

rime occurrendum putabat.sibi spiritus,

autem Ariovistus tantos

tantam arrogantiam sumserat, ut ferendusplacuitci

non

videretur.

XXXIV. Quamobremlegatosmitteret,

ut ad Ariovistumuti:

qui ab

eo

postularent

aliquem

locum medium utriusque coUoquio diceretde republica et summis utriusque rebusEi legationi Ariovistusrespondit:

velle sese

cum

eo agere.

" Si

quid ipsi afuisse;

Caesarequidseille

opus

esset,

sese ad

eum venturum

si

se velit, illum

ad se venire oportere.

Praeterea

neque sine exercitu in eas partes Galliae venire audere,

quas Caesar possideret, neque exercitum sine

magno

commeatu atque emolimento in unum locum contrahere posse sibi autem mirum videri, quid in sua GalUa, quam bello vicisset, uut Caesari aut omnino Popiilo:

Romano

negotii esset."

XXXV.eum

His responsis ad Caesarem

relatis,

iterum ad:

Caesar legatos

cum

his

mandatis mittit

" Quo-

niam tanto suo Populique Romani

beneficio afFectus,

quum

in consulatu suo rex atque

amicus a Senatu ap-

pellatus esset,referret, ut in

hanc

sibi

Populoque Romano gratiam

colloquium venire invitatus gravaretur,sibi et

neque de communi re dicendum

cognoscendum:

putaret, haec esse quae ab eo postularet

primum, ne

quam multitudinem hominum amplius trans Rhenum in GalUam traduceret deinde obsides quos haberet ab:

Aeduis redderet, Sequanisque permitteret ut quosinjuria lacesseretj neve his sociisveret:

iUi

ha-

berent voluntate ejus reddere iUis Uceret; neve Aeduos

eorum beUum

infer*

si

id ita fecisset, sibi

Populoque Romano perpetuam

24

DK EELLO GALLICO.

gratiam atque amicitiarapetrarct, sese,

cum

eo futuram

:

si

non imPi.sone

quoniam Marco Messala Marco

Consulibus Senatus censuisset, uti quicunque Galliam

provinciam obtineret, quodposset,deret,

commodo

reipublicac faccre

Aeduos caeterosque amicos Populi Komani defensese Aeduorum injurias non neglecturum."haec Ariovistus responditiis: :

XXXVI. Adbelli,

" Jus essc

ut qui vicissentvellent,

quos vicissent, quemadmoitem

dumvictis

imperarent

non ad

alterius praescriptum, sed

Populum llomanum ad suum arbi-

trium, imperare consuesse. Si ipse Populopraescriberet

Romano nonnon

oportere sese

quemadmodum suo jure a Populo Romano in suobelli

uteretur,

jure impediri.

Aeduos

sibi,

quoniam

fortunam tentassent et armis

congressi ac superati essent, stipendiarios esse factos.

Magnam Caesaremditurum nonesse,

injuriam facere, qui suo adventu

vectigalia sibi deteriora faceret.

Aeduis se obsides redsociis injuria

nequesi

iis

neque eorumid

bellum illaturum,

in eo

manerent quod convenisset,:

stipendiumque quotannis penderentlongeiis

si

non

fecissent,

fraternum nomen Poiiuli Romani afuturum.

Quod

sibi

Caesar denuntiaret, se Aeduorum injurias non

neglecturum, neminem secum sine sua pernicie contendisse.

Quum

vellet,

congrederetur

:

intellecturumarmis,

quid

invicti

Germani, exercitatissimi in

qui

inter annos quatuordecim tectum

non

subissent, virtute

possent."

XXXVII. Haec eodem tempore

Caesari mandata re:

fercbantur, et legati ab Aeduis et a Treviris veniebant

Aedui questum, quod Harudes, qui nupertransportati essent, fines

in;

Galliamsese ne

eorum

popiilarentur

LIBERobsidibus quldem datistuisse:

I.

--'

pacempatôs

Ariovisti redimere po-

Treviri

autem,

centum Suevorum ad

ripasiis

Rheni consedisse, qui Ilhenum transire conarentur Quibus praeesse Nasuam et Cimberium fratres.

rebus Caesar vehementer commotus,

maturandum

sibi

existimavit, ne, si nova manus Suevorum cum veteribus copiis Arioxnsti sese conjunxisset, minus facile resisti

posset.tuit

Itaque,

re

frumentaria

quam

celerrime

po-

comparata, magnis itmeribus ad Ariovistum con-

tendit.

XXXMII. Quumestei,

tridui

Ario^-istum

cum

suis

viam processisset, nuntiatum omnibus copiis ad occupan-

dum

"\'esontionem,

quod

est

oppidum maximum Sequasuis fiuibus pro-

norum, contendere, triduique viam afecisse.sibi

Id ne accideret:

Caesar existimabat

magno opere praecavendum namque omnium rerum, quaeerat in eo oppido facultas

ad bellum usui erant,idque natura locisic

summa

muniebatur ut;

magnam

ad ducen-

dum

bellum daret facultatem

propterea quod fiumen

Dubis, ut circino circumductum, paene totum oppidumcingit;

reliquum spatium, quod est non ampHus

pedum

sescentorum,

qua

flumen

intermittit,

mons

continet

magna

altitudine, ita ut radices ejus

montis ex utraquecircum-

parte ripae fluminis contingant.

Hunc murus

datus arcem

eflicit

et

cum

oppido conjungit.

Huc

Caesar magnis noctumis diurnisque itineribus contendit,

occupatoque oppido

ibi

praesidium collocat.rei fru-

XXXIX. Dum

paucos dies ad Vesontionem

mentariae commeatusque causa moratur, ex percunctatione nostrorum vocibusque

GaUorum

ac mercatorum,incredi-

qui ingenti magnitudine

corporum Germanos,c

26bili

DE BELLO GALLICO.virtute atque cxcrcitatione in armis esse praedica-

bant, saepenumero sese

cum

iis

congressos ne vultumferre

quidcm atquc acicm oculorumsubito timor

potuisse,

t, quid

quaque

in parte geratur

cognoscit, laborantibus auxilium sub-

Utrisque ad

animum

occurrit,

unum

illud esse

tempus, quo maxime contendi conveniat.perfregerint

Galli,

nisi

munitiones,

de omni

salute

desperant

Romani,

si

rem

obtinuerint,

finem laborum

omnium

exspectant.tur,

Maxime ad

superiores munitiones labora-

quo Vergasillaunum missum demonstravimus. Exiloci

guum

ad declivitatem fastigiumAlii tela conjiciimt;alii

magnum

habet

momentum.subeunt;

testudine facta

defatigatis in

vicem integri succedunt. Agger,

ab universis in munitionem conjectus, et ascensum datGallis,

et ea:

quae in terram

occultaverant

Romani

contegit

nec jara arma nostris nec vires suppetunt.

LXXXVI.sustinere

His rebus cognitis, Caesar Labienum:

cumsi

cohortibus sex subsidio laborantibus mittit

imperat,

non

possit,

deductis

cohortibus

eruptione

pugnet

;

id nisi necessario

ne

faciat.;

Ipse aditreliquos;

cohortatur ne labori succumbant

oranium superiorum

dimicationura fructum in eo die atque hora docet consistere.

Interiores, desperatis carapestribus locis propter

magnitudinem munitionum, loca praerupta ex ascensutentant: huc ea quae paraverant conferunt:

multitudine:

telorum ex turribus propugnantes deturbantcratlbusfossas

aggere e:

explent,

aditus

expediunt

falcibus

vallum ac loricara rescindunt.

LXXXVII. Caesar raittit prirao Brutum adolescentem cum cohortibus sex, post cum ahis septem Caium Fabium Legatum postremo ipse, quum vehementius:

LIBER

VII.

211Restituto proelio

pugnarent, integros subsidio adducit.acrepulsis;

hostibus, eo

quo Labienum miserat con-

tendit

cohortes quatuor ex proximo castello deducit

equitum se partem sequi, partem circumire exterioresmunitiones et ab tcrgo hostes adoriri jubet.Labienus,

postquam neque

aggeres neque fossae vim hostium

sustinere poterant, coactis undequadraginta cohortibus,

quas ex proximis praesidiis deductas fors obtulit, Cae-

sarem per nuntiostimet.

facit

certiorem quid faciundum exis-

Accelerat Caesar, ut proeHo intersit.

LXXXVIILquo insigniin

Ejus adventu ex colore vestitus cognito,proeliis

uti

consueverat,

turmisque

equitum

et cohortibus visis,

quas se sequi jusserat, ut

de locis superioribus haec decUvia et devexa cernebantur,hostes proelium committunt.excipit

Utrinque clamore sublato,

rursus exNostri,

vaUo atque omnibus munitionibusemissispilis,

clamor.

gladiis:

rem genmt.

Repente post tergum equitatus cemitur cohortes aliae appropinquant hostes terga vertunt fugientibus equites::

occurrunt

:

fit

magna

caedes.:

SeduHus, dux et princeps

Lemovicum,in

occiditur

Vergasillaunus:

Arvemus

vivus

fuga comprehenditur

signa militaria septuaginta:

quatuor ad Caesarem referuntur

pauci ex tanto numeroConspicati ex oppidosalute, copias

se incolumes in castra recipiunt.

caedemcastris

et

fugam suomm, desperata

a

munitionibus reducunt.

Fit protinus, hac re audita, ex

Gallorum fuga. Quod nisi crebrissubsidiis ac totius

diei labore milites essent defessi,

omnes hostium copiae

deleri potuissent.

De media

nocte missus equitatus

novissimum agmen consequitur: magnus numerus capitur atque interficitur, rehqui ex fugaincivitates discedunt.

212

DE BELLO GALLICO.Postero die Vercingetorix, concilio con-

LXXXIX.

vocato, id sc bcllum suscepisse

non suarum necessitatum;

sed communis libertatis causa demonstratsit

et

quoniamofFerre,

fortunae cedendum, ad utramque

rem

se

illis

seu morte sua Ilomanis satisfacere, seu vivam traderevelint.

Mittuntur de his rebus ad Caesaremtradi, principes produci.:

legati.

Jubet arma

Ipse in munitione

pro castris consedittorix

eo duces producuntur.projiciuntur.

Vercinge-

deditur,

armasi

Ileservatis

Aeduis

atque Arvernis,

per eos civitates recuperare posset,

ex reliquis captivis toto exercitu capita singula praedae

nomine

distribuit.

XC. Hisimperaret

rebus

confectis,

in

Aeduos

proficiscitur

civitatem recipit.

Eo

legati ab Arvernis missi,

quae

se facturos pollicentur.

Imperat

magnum:

numerum obsidum.

Legiones in hiberna mittit

capti-

vorum circiter viginti mUia Aeduis Ar\'ernisque reddit Titum Labienum duabus cum legionibus et equitatu in Sequanos proficisci jubet huic Marcum Sempronium Rutilum attribuit Caium Fabium et Lucium Minucium BasUum cum duabus legionibus in Remis coUocat, ne: :

quam ab finitimis Bellovacis calamitatem accipiant. Caium Antistium Reginum in Arabivaretos, Titum Sextium in Bituriges, Caium Caninium Rebilum in Rutenos cum singulis legionibus mittit. Quintum Tullium Ciceronem et Pubhum Sulpicium Cabilloni et Matisconein Aeduis

ad Ararim

rei

frumentariae causa coUocat.

Ipse Bibracte hiemare

constituit.

His rebusviginti

litteris

Caesarisindicitur.

cognitis,

Romae dierum

supplicatio

GEOGRAPHICAL INDEX.A.Adiiatuca, a place in the country of tlie Eburoiies, afterwards Tungri, now Tongern.

Ambivarlti, a Gallic people on the left bank of the Mosa

(Maas).Anartes, a German people in the neighbourhood of Theiss,

Aduatuci, a German people dwelling between tlie Mosa

(Maas)

and the Scaldis (Scheldl) from the time of theCimbric war. Aedui, a Gallic people between the Ligeris (Loire) and the Arar (Saune). Agendicura, the capital of the Senones. Now Sens.Alesia, a strongly fortified

The Hercynian extended to them. Ancahtes, a people in the S. E.in

Hungary.

forest

of Britain.

Andes, a Gallic people N. of the Liiieris (Loire) in Anjou. Aquileia, a town in the N. ofItaly.

Aquitania, one of the three greatinto wliich Caesar divides Gaul, bounded on the by the Garumna ( Garonne), N. and on the S. by the Pyrenees. Arar, Araris, a river in Gaul flowing into the Rhodanus (lihone). Now the Saone. Arduenna Silva, exteiided from the Treviri on the Rhine thiough the territory of tlie llemi and the Nervii to the Sca\d\s (Scheldt). The length assigned to it by Caesar (vi. 29J is too great. Armorlcae civitates, Ihe states on the coast ot Gaul, betweendivisions

town

of the Mandubii, jon, near Alise.

west of Dipeople,

Allobroges,

a

Gallic

bounded on the N. and \V. l)y the Rhodanus (Rhone), S. bythe Isara (here), and extending eastward to the Alps.

They had been subdued by Fabius Maximus before Ceesarinvaded Gaul. Alpes, the Alps. Ambarri, a Gallic people, E. of the Arar ( Saone), between the Aedui and the Allobroges. Ambiani, a Gallic people in the

neighbourhood of Amiens.Ambibari,a Gallic

people in

Normandy.Ambiliati, a Gallic people whose situation is unknown. Ambivareti, a GaUiepeople, dependants of the Aedui.

themouthottheLigeris(Zoi>e) and the Sequana Seine). The word is derived from the Celtic ar mor, which means near(

'

the sea.' Arverni, a Gallic people in vergne.

Au-

214Atrebates, aArtois.

GEOGKAPniCAL INDEX.Gallic

pcopletlie

in

gica,

between(

the

(Seine), the Isara (Oise),I5itu-

Scquana and

Avartcum, a town ofriges.

the Samara

Sonime), in the

Gallic Aulerci people in tiie neighbourhood of the Aedui. Aulerci Diablintes and Cenoinanni, a Gallie people in

Ihnryes. BrannovTces, a

Now

neighbourhood of the

modem

Beauvais. Bibracte, a town of the Aedui, afterwards called .\ugustodunum. Now Autun. Bibra.x, a town of the Remi. Itsposition is unknown. Bihroci, a people in the S. E. ofBritain.

Maine.Aulerci Eburovices.aGallicpeople in the S. E. part cf Nor-

mandy.Ausci, a people in the S. of Gaul, in the neighbourhood of

Bigerriones, a people in the S. of Gaul, near the Aturis

(Adour).Biturlges, a Gallicpeople W. of the Aedui. from whom they were divided by the Ligeris (Loire). Boii, a GaJlic people, who passed

Auch. Axona, a

Now

river in Gallia Belgica. the AisJie.

B.Bacenis, a forest in Germany according to some, the W. of the Thiiringer Wald ; accordingto others, the Harz Wald. Bata.vorum insula, the island which is fonned by the north-

over into Germany and subsequently invaded Gaul with After the dethe Helvetii. feat of the Helvetii, theydwelt in the territories of the Aedui. Bratu^pantium, a town of the Bellovaci, in the neighbour-

hood of

Breteuil, in Picardy.

ernarmofthe Rhenusthe Vahalis(

(

lihine),

Waal), and the

Ocean.Belgae, one of the three nations into which Caesar divides the inhabitants of Gaul. The Belgae extended from the Matrona (Marne) and tbe Sequana [Rldne). ( Seine) to the Ilhenus Belgium, a part of Gallia Belgiea,

Bellovaci, Atrebates,biani.

which comprehended tlie and Am-

Cabillonum, atown of the Aedui Now Chdlons on the Arar. sur Saone. Cadurci, a people in the S. of Gaul in Quercy. Caeraesi, originally a people of Germany, dwelt in Gallia Belgica, in the neighbourhood ofLiege.

a Gallic people in Normandy E. of the Sequana (Seine). Their ehief town was Rotoraagus. Now Rouen. Bellovaci,a people in Gallia BelBellocassi,

Caletes, a Gallic people in the N. E. of Normandy, in the neighbourhoort of Caux. Cantiibri, a people of Spain in

Biscay.

GEOGRAPHICAL INDEX.Cantium, adistrict in the

215in

E. of

Britain. Now Kent. Carcaso, a town in the S. of Gaul, onthe Atax(.(4Hrfe),and on the road bctween Narbo Now Martius and Tolosa. Carcasonne. Carnutes, a Gallic people in Orieans. Cassi, a people in the S. E. ofBritain.

Danubius, the Danitbe. Decetia, a town on an island

the Ligeris (Loire). Now Decize. See Anlerci. Diablintes. Dubis, the Doiibs, a river whichrises in

Mount Jura and

falls

Arar (Saone). Durocortoruni.afterwards Remi, Now a town of the Remi.into the

Hheinis.

Caturiges,

a Gallic

people in

Uauphine. Cebenna, or Gebenna, mountains in the S. E. of Gaul.

E.Eburones,a people in Gallia Belgica, in the neighbourhood of Liege, in Belgium. Elaver, the Allier, a river flowing into the I>igeris (Loire). Elusates, a Gallic people in Gaseony. Essui, a people in Gallia Celtica. Their position is unknovvn.

Nowfolk,

the Cevennes.inIJritain,

Cenimagni, a people

Norand Cambridgeshire. Cenomaimi. See Aulerci.in the counties of Suffolk,

Centrones,2.

1.

A

peopletiie

in

tlie

neighbourhood of

A

people in

Alps. Gallia Bel-

gica.

Cherusci, a people of Germany between the Visurgis ( Weser) and the Albis {Elhe). Cimbri, a people in the N. of Germany, or, according to others, in Jutland. Cocosates, a people in the S. of Gaul, in Gascony. Condrusi, a Germanic people in Gallia Belgica, qn the right bank of the Mosa {Maas). Curiosolitae, one of the Armoric states of Gaul, in the modern Brittany.

Gabali, a

Gallic people in the

modern Languedoc.Galli, the Gauls, but in a more restricted sense the inhabitants of the central parts of Gaul, between the Garumna(

Garonne) and

tlie

Sequana

(Seine) and Matrona ( J/ffrnc), Garltes, a people in the S. \V. of

Gaul, in Gaure.

D.Daci, the inhabitants of Dacia, a country which corresponds Moldavia, to Transylvania, and Wallachia.

river of Gaul. Garumni, a Gallic people near the sources of the Garumnain

Garumna, the Garomie, athe S.

W.

(

Garonne).Aureliani,

Genabum, afterwards

a towTi of the Carnutes on the

216Ligerisleans,

GEOGRAPHICAL INDEX.(Loire).

Now

Or-

Itius Portus, a port in

Gaul op''IJritain.

positc

the

coast ofit

Geiiova, a town of tlie Allobroges. oii tlio Lake Lemanl\\\9.

Some suppose

to be Calais,

othcrs Bouhxjne.

{Lahv1.

(if

Genevii).

It

is

still ciillcd

Cieneva.

Gergovia, vemi.Boii.

A town

of

tlic

Arthe

2.

A

town

of

L.Latobrigi, or Latobriges, a Ger-

Gorduni,a people

in Gallia

Bel-

Graioceli, a Gallic people in the

Alps.Grudii, a people in Gallic Balgica on the Scakiis (Scheldt), in West Flanders.

manic j)eople, who invaded Gaul with the Helvetii. Lemannus Iâcus, the Lahe ofGeneva.

Lemonum,

or

vvards Pictavi, a

Limonum, aftertown in Gaul.in

NowH.Harudes, a

Poitiers.

Lemovices, a Gallic people

Limoisin. Lepontii, an Alpine people in the neighbourhood of the Nantuates.

who

Germanic people passed over into Gaul.(

Helvetii, a Gallic people, bounded by the Ilhenus Ehine), by Mount .Tura, and by the Rlio-

Levaci, a people in Gallia Belgica, on the W. side of theScaldis (Scheldt).

Leuci, a Gallic people in Lorraine and Champagne. Lexovii, a Gallic people in Norniandy. Liger, or Ligeris, the Loire. Lingones, a Gallic people in the neighbourhood of Langres. Lutetia, a town of the Parisii, on an island of the Sequana Now Paris. (Seine).

danus (Rhone). and Lake Le-

mannus (Lake of Genera).Helvii, a Gallic people. bounded on the east by the Rhodanus (Rhone), and on the west by

Mount CebennaHercyniafor.Silva,

( Ceiennes). the general name

all the mountainous forests which extend from the Rhine

aloiig the course of the Danube eastward to Ilungary. Hibernia, Jreland. Hispania, Spain and Portugal.

M.Magetobria, a place in Gaul. Itspositionis

unknown.

I.

Mandubii, a Gallic people in Burgundy. Their chief town

Illyrtcum, a eountry on the eastern shores of the Adriatic.

was Alesia. Marcomani. a people of Germany, whosc position in the

GKOGUAPIIICAL INDKX.time of Caciiar i uncertaiii. Tliey afterwards dwelt in 13ohenii.i.

217

Nervii, apeople (originally Gerniaii)

iiviiig in;

Gaul, in Ilen-

negauu tovvn ofSaihie).tlie

their

power reached

IVIatiseo,

Aedui on

tlie .\rar(

Now A/aco/t.

to tiie sea. Nitiobriges, a people of Aquitania,

Matroiia, tlie Marne. MedioinatrTci, on the Mosella (MoscUe). in the N. of Lorraiiie and in the neighbourhood of .Metz. Meldae, or Meldi, a Gallie people iii the iieighbourhood of

on the Garumna {Ga-

rvnne).

Noreia, and NorTcus Ager. Now Friesach, in Austria. Novioduiuiin, ]. A town of the Eituriges now Neumj sur Ba;

Maux on the ^larne. Melodunum, a town of the

ranjon, or, acc-ordiiig to olhers, town Nouan le Fuzelier. 2.

A

Se-

nones. Now Melun. Menapii, a Germanic people, dwelt on both banks of the Rhenus {Rhine), in the northern part of its eourse.

of the Aedui on the Liger 3. A (Loire) ; now Nevers. town of the Suessiones ; nowSoissons.

Metiosedum, a town of the Parisii on the Sequana (Seine). Mona, the Isle of Man, between Great Brilain and Ireland.Morini, a maritime people of Gaul, opposite the coast of Kent, iu Britain. Mosa, a liver in the country of the Belgae. Now tlie Maas. Source near Langres.

O.Oceaniis, in Caesar, the Atlanin opposition to ?naie tic, tiosirum, the Mediterraneaii. Ocelum, a town in the Alps. Octodurus, a place of the Veragri;

Martiyny.

Orcpiia Silva, a part of the Hercynian Forest. Belgic Osisniii, a people of Gaul, in the N. W. of Bretagne.

N.Nannetes, a people on the right baiik of ihe Liger {Loire), inthe district of iVantes.

Nantuates, a people on the Lacus Lemannus {Lake of Geneva).

Padus, the riverCisalpina.

Po

;

iii

Gallia

Narbo {Narbonne), in Provincia. Nemetes, a German people on the left bank of the Rhenus(Rhine),Speier,in

the

district

of

Paemani, a German people in Belgic Gaul, E. of the Maas. Parisii, on the Sequana {Seine), in Isle de France.Petrocorii, a people in the S. VV. of Gaul. Chief town Ve-

intheduchyof Baden. Nemetocenna, a town of theAtrebates;

probably Arras.

218

GEOCillAl"HI(AL INDEX.

Pictdnes, a Gallic people on the southem bank of the Ligcr (Loirc), in l'oitou. Pirustae, a pcople iu Dalmatia. Pleumoxii, a people of Uelgic Gaul, in the district of \V'inoxbergcii. Preciani, a people in the S. \V. of Gaul, ahout iJrcsac. Proviiicia, the Uoman province in the S. E. of Gaul ; also called Gallia Bracata, Narbonensis, and Viennensis comprehending I.anguedoc, Provence, and Dauphine. Pyrenaei Montes, the Pi/renees, between Gallia and Hispania.;

Samarobnva, a town of thebiani.

Am-

Amiens. Santoncs, a pcople on thc west coast of Gallia, N. of the Garumna ( Garonne). Sarunetes, a people in Ilelvetia, in the canton of St. Gallen. Scaldis, the river Schddt. Sedfini, a people in the canton Wallis. Now Sion or Sitten. Sedusii, a German people aboutSelz.

Now

Segni, a people in Belgic Gaul,

Segontiaci, Britain.

near Namur. a people

in

Soutii

Segusiani, a people between the

Liger (Loire) and the Rhodanus (Rhone).Senones, a peoplein

the district

R.llauraci, a people

of Sens.

Sequiina, the river Seine.

on the

S.

bank

of the

Rlienus (Ehine), extending froin the mouth of the Aar to Basle chief town,;

Sequani, a people bounded on the \V. by the Arar C Saune), on the E. by the Jura and thc llhenus (Rhine), on the

Augusta Rauracorum

;

now

Augst, near Basle. Remi, a people in Belgic Gaul,

between the rivers ]\Iatrona (Marne) and Axona (Aisne), in the district of Rheims. Rhedones, a peopie in the disBretagne. Rhenus, the river Bhine, (I. 1trict of

N. by Mount Vogesus, and extending southwards towards the Rliodanus i?/ione). Chief town, Vesontio (Besanqon). Sesuvii, a people on the left hank of the river Charente, in(

Rennes,

in

the district of Soubise. Sibusates, a people in tiic S. \V. of Gaul, at the foot of the

IV. 10). Rhodanus, the1).

river

Rhone,

(I.

Ruteni, a people in the district of Albigeois and Roveigue chieftown, Segodunum now;

Pyrenees. Sigambri, a German people extending from the river Sieg to the Ruhr. Sotiates, a people in the S.W. of Gaul, on the Garumna

Rhodez.

(Garonne).Suessiones, a people ontheriver Axona (Aisne), in the district about St. Soissons. Suevi, the general narac of a large German peoplc. which

Sabis, the river

Sambre.

GEOGRAPHICAL INDEX.embraced a number of separate between the Weichsel and the P^lbe, extendinp: towards the Ithenus (R/iine);tribes

'219

U.Ubii, ain Caeon the right baiik of the Rhenus (Rhine), bythe Lahn, under Augustus renioved to the left bank. Cliief town, Ara or Oppidum Ubiorum aftenvards, Colonia Agrippina. Now CUln or Co-

German people

they reaclied also northwards to the Mare Suevicum. The

sar's tinie,

nameben.

still

reraains in

Schwa-

;

lopne.

T.Tamesis,Britain.tlie

Unelh, a people at the N.W. of Normandy, a civitas Armo-

river

Thames,

in

rica.

Tarbelli, a people in the

S.W.

Usipetes, a German people between the Berkel and the

the Pyrenees. Tarusates, a people in the S.W. of Gaul, in JMarsan.to

of Gaul, from

Adour

Lippe.

Uxellodunum, now Pueche d'Assolu, on the Dordogue.

Tenctlieri, a

GermanLippea

tween theRuhr.Tergestliii,

people, beand the

V.people

aboutan arm of the Rhenus Now the Waal. Vangioiies, a German people on the left bank of the Rhenus (Rhine), in the district ofValialis,

Trieste.

Teutoni, apeople on tbe Baltic Sea, from the Trave to the Oder. Tigurinus pagus, in the W. of Helvetia, in Freyburg and

(Rliine).

Worms.Velauni, a people in the CeNow Velai/. vennes Vellaunodiinura, a town of the Senones ; probably Chateau

Waatland.Tolosates, a people about Toulouse.

Trevtri,originally a

German peo-

ple between the Mosa (Maas) and the Rhenus (Rhine). Chief town, Augusta Treviro-

Landon.Velocasses,

mandy,

N.

a people in Norof the Sequana

rum; now

Triers.

Tribocei, a German people in the N. of Elsass, in the district of Strasburg. Trinobantes, a people in the

on the N. boundary of Helvetia. Tur6nes,apeople in Celtic Gaul.Tulingi,

S.E.of Britain. a people

(Seine). Veneti, a people in Vannes, in Bretagne. Veragri, a peoplein Wallis. Verbigenus pagus, Solothum. Veromandui, a people in Belgic Gaul. Vesontio, a town of the Sequani. Now Besanqon.

220Vienna, a townbroges.pliine.

GKORRAnnCAL INDEX.oftl)oiii

Allo-

VolcaeNarbo.

Arecomlci,Cliicf

dwelt

iii

Now

Vinnnein

Dau-

Proviiicia, frono tlie Illioiie to

town,

Nemau-

Vocates, a peoplc(Jiuil,

towiudss

Aquitanian Spanish tlie

sus

;

now

Aisines.

Volcae

bouiidary. Vocontii, a pcople in Dauphine and pait of 1'rovence. Vopesus, or Vosegus Mons, the

Tectosages, dwelt in Provincia, more to the W. thaii the Vok-ae Arecomici.

Chief town,Toidouse.

Tolosa

;

now

Voxges, or Vosge, or Wesgan.

THE END.

riiilcd

by

J.

L.

Cox

&

Sons,

75,

Great Queen Street,

Lincoln's-Inn Fields.

NEW SCHOOL BOOKSPUBLISHED BY SIMPKIN AND MARSHALL.

ALLEN & CORNELL'S

ENGLISH GRAMMAR.ACopious Dekivation of Wonls, comprisiiig Aiiglo-Saxon, Latin, and Greek lists, which explain tlie etymology of above 7,000 Englisliwords. By ALLEN, Ph.D., & JAMES CORNWELL. Second Edition. Price, in cloth, Is. 9/.,with verytlie

NEW ENGLISH GRAMMAR,aiid a

ExERcisES,

complete systeni of

ALEXANDER

in leather, 2s,

.

" This intellisible and very useful work realizes niore of our conception of a good Schot)! Grammar than any other we linow." G''ntleman's Mag. " These novel features promise to render it one of the most popular, as it is one of the most correct, works of its kind." A/oHf/)/y Magnzine. " The rules are clear and concise and witli all the instructions are exer;

an arrangement we highly approve. We may safely recommend this and useful Grammar for the use of Schools, and suitColonial Magaziiw. " A well-written Grammar, upon an improved plan. The definite and easily understood objeet of the exercises is readily secured by a siraplicity of construction which no one but a confirmed dunce would fail to understand. \Ve are not acquainted with any English Grammar, in a condenseJ form, that reveals the secrets of correct language so plainly as this. It is acises,

as a complete able for most ages."

work

most desirable multum in par\o.' Polytechnic Journal. " The leamed aulhors are evidently acquainted with several of the Teutonic languages. They have closely studied thc great works of Grimm, Becker, and other German philologists and the result has been that they have produced a work whieh we feel sure will eventually be used in all schools in which the English language is taught in a souud and philosophieach part is in its ca\ manner. The arrangement of the work is excellent proper place; and, while it is undoubtedly the most philosophical, we''

;

;

believe

will be found the easiest Eclectic Review.it

Grammar

that has yet been published."

" A useful and valuable additionvertisei:

to our school books."

Cambridge Ad-

" This work appears to be more fuU, more explicit, more intelligible, and more scientific, without being abstruse, than any we are acquaintedwith."

Lincoln Gazctte. " The New English Grammar is ari admirable text-book. It contains in a convenient form all the necessary information, and much which would Nothing which can in vain be sought for in most School Grammars. elucidate the text, or assist the reader, is left unexplained. To the private student, and to the teacher, the work is invaluable; indeed, a better book of the kind has not fallen under our notice; and we can with confidence recommend it as a manual at once cheap and excellent." Carlisle Journal. " The work is essentially a practical one, and caimot faU to be introduced into all our elementary schools. It is long since we have seen a school-book which has pleased us so much." Penzance Gazette.

CROSSLEY'S SCIIOUL BOOKS.I.

CROSSLEYS COMPREIIENSIVE PRIMERfor

the Use of Schools and Families, with Simplc Exercises. 3d. 24.mo.II.

and READING BOOK, with Hints for Questions and 18mo., blue cloth, Is. 3d. Moral Lessons.III.in

CROSSLEYS COMPREHENSIVE SPELLING

CROSSLEY'S COMPREHENSIVE

READER

Prose and Poetry, with lessons and analyses on an entirely new plan, intended to facilitate intellectual development and moral impression. I2mo., blue sheep, em2a-. bossed neat.

IV.

CROSSLEY'Sor,

COMPREHENSIVE

CLASS

Lessons in History, Natural Philosophy, Natural History, Geography, &c. 12mo. 321 p.p., strongblue sheep.3s. 6d.

BOOK;

CRITICAL NOTICES." Their adaptation to reading, analysis, and interrogation, is calculated to fix the attention of the scholars, to secure the just conception of natura! objects, and the rigiit impresJoumal of Educasion of moral and religious obligations."tion,

" This is a newseries oflesson books, which we have much pleasure in recommending, as furnishing more of the precise kind of information valued by teachers than any other series."

Fatriot.

believe it may be truly is entirely new. said that these are the onli/ books hitherto published which fumish the teacher with all the information necessary for the illustration of his lesson, in connexion vvith the most extended application of the interrogative principle, and the introduction of gallery or simultaneous teaching." Leeds

" The plan

We

Mercurtj.

" The religious sentiments which the books contain are unexceptionable; the skill and judgment displayed by the editors are worthy of the reputation which they have sojusily Wesleyan Methodust Magazine. acquired."

London

:

Hamilton, Abams, and Co., Paternoster Row, and SiHPKiN and Marshall, Stationers' Court.

INTELLECTUAL CALCULATOE,A COMPLETE

COURSE OP WRITTEN AND MENTAL ARITHMETIC.BySchool, andJ. T. Crossley, Superintendent of the Central Britisli WiLLiAM Martin, Author of " The Educator,"

^^- ^^-

27th Edition,

\s.Sil. boiind.

This system of Mental Arithmetic has been tested and higlily eulogized by thousands of Examiners, including menliolding the leading otfices in the ecclesiastical, educational departments.civil, legal,

and

Just published, price Three Shillings,

cloth,

ALLEWS EUTROPIUS,witii

A COMPLETE DICTIONARY,FOK SCHOOXiS.EXTRACTS FROM REVIEWS." A very good edition of Eutropius, whose facile and pleasant authorship has always recommended his history to school partialities." Literary Gazettc.

Colonial Magazine.tcclmir Journal.' '

" A good school-book, with a Dictionary, and an Index of Proper Names."

" The couvenience of combining text-book and dictionary together in one vohmie for the use of pupils istooobvious to need remark." PolffEutropius is a good book for beginners. This edition of it is accurately and will form a useful school-book, as the pupils have here all they want, text and dictiouary, in one volume. It is a bad plan to give boys a complete dictionar>- of the languagewhen they first begin translating a Latin author. The multiphcity of words and meanings puzzles and confuses them." Edectic Review.printed,

A

FRENCH DELECTUS,containing

Proverbs, Narrations and Anecdotes, Deinchiding Sketches of Natural History, scriptive Pieces, Extracts from Travels, &c., and an Introduction to French Bound in cloth. Conversation. Price 2s.

Maxims and

Lnteh/ published, 3G0 pp., prire Four Shillings,

chtlt,

THE SECOND EDITION OF

SELECT ENGLISH POETRY,FOR SCHOOI.SAND

YOUNG PERSONSMost

IN GENERAL.

this kind.

of the pieccs in this Selection arc new to works of It contains Extracts from the Poemsof Addison,

Dr. Armstrong, Bloomfield, Burns, Byrok, Campbell, COLERIDGE, CoLLINS, CraBBE, CrOXALL, Dt. E. D. ClaKKE (the Traveller), Darwin, Drtden, Goldsmith, Gray,

Bishop Heber, !\Irs. Hemans, Home, Dr. Johnson, Ben JoNsoN, Keble, Lamb, Milton, -\Iooke, James Montgomery, Mickle, Mrs. II. IVIore, Moik, Poi-e, Shaksfere, Spenser, Scott, Soi;TiiET, Hon. W. R. Spenceb, Thomson,

WoLFE, WoaDswoRTii,

aiid several others.

EXTRACTS FROM REVIEWS."An excellenteditor.

selection, well suited to the purpose contemplated

by the

The volumedisplays an extensive acquaintance with our poetry, both ancient and modem; a sound judgment in deciding on the comparative merits of difterent productions,

the literary and moral culture of the young.

and an honest solicitude to promote VVe need not say we watmlyEclectic Review.

recommend

it

to parents and instructors of youth."in

" A. very judiciousselection,gazine.

a very pretty book."

Metropolitan

Ma-

"

We have said

enough to guarantee the

taste

and feeling which pervade

the work."

Evangelical Magazine.

" This is a valuable selection of poetry, in compiling which the editor has combined a due regard to moral and religious sentiment, and to vivid and felieitous versification." Conêgatimial Ma^zine.

Documents

De bello Gallico