CLEMENTI5 PAPAE V.

CONSTITUTIONES.

PROOEMIUM.

Ioannes .Episcopus servus servoru tn Dei, daZectis fils doctoribus et sclaolaribus univenls Bononiae l commorantibus, salutem et apostdicarn benedictionem.

Quoniam nulla iuris sanctio, quantumcunque perpenso digesta consilio, ad humanae naturae varietatem et machinationes eius nopinales sufficit, nec ad decisionem lucidam suae nodosae ambiguitatis attingit, eo praesertim, quod vix aliquid adeo certum clarumque statuitur, quin ex causis emergentibus, quibus iura iam posita mederi non possint', in dubium revocetur; quia etiam ab adolescentia viri proclivis ad malum sensualitas humana declinat, per quod morum subversio in clero et populo frequenter obrepit: necessaria est superioris auctoritas, ut tam per determinationis opportunae suffragium tollat ambigua, lites auferat, altercationes dirimat et obscura succidat, quam per cultoris provdi sarculum exstirpet vitia, virtutes inserat, corrigat excessus moresque reformet. Haec 3 sane felicis recordationis C1 e m e ns Papa V. praedecessor noster prudenter attendens, et provide cupiens deformatorum reformationi prospicere, solvere difficilia, ac sanctiones quaestionibus et negotiis imminentibus consonas promulgare, dudum nedum in concilio Viennensi, quin etiam ante et post ipsum concilium constitutiones plurimas edidit, in quibus multa utlia statuit atque salubria, et nonnulla dubia in iudiciis et extra frequentata decidit. Et licet eas, collectas in unum volumen 4* et sub congrus titulis collocatas, mittere decrevisset et dare in commune subiectis: assidua tamen occupatio circa magna, ac sortis humanae conditio, quae ipsum de medio sustulit, in causa fuerunt, quare suum in hac parte propositum non implevit. Nos etiam, qui, sicut edem, licet immeriti, in apostolatus officio

x) Parisiis: F Cod. Berol. no. 19o. 4to; Cod. Lips. 980.; Avinion.: AC Berol. 9. fol.; Regimont. Aac. 21.; in BO Bulla deest, et exstat bulla ipsius Clementis V., de qua videas in Prolegomenis pag. LX. Haec bulla invenitur una cum riostra 4) vol.: deest: AEFH 3) hoc: AC 2) possunt: ACEFH in F

1131

PROOEMIUM.

1132

Domino

permittente successimus, sic et 5 in affectus plenitudine in his, quae compendium

universi concernunt, successisse debemus, tot grandibus agendis et arduis fuimus a nostrae promotionis exordio circumsepti, quod tam ex hoc quam ex causis rationabilibus aliis, quas sub 6 * silentio providimus committendas, praedictas vobis communicare constitutiones fuimus hactenus impediti. Nunc igitur opportunitate captata illas vobis subbulla

nostra transmittimus, universitati vestrae per apostolica scripta mandantes, quatenus

eas prompto affectu suscipiatis et studio alacri, eis, sic vobis manifestatis et cognitis, usuri de cetero in iudiciis et in scholis. Data Avinione VIII. 7 ` Kal. Novembris Pontificatus nostri anno secundo.

5) et: deest: AC

6) sub: deest: AEFH

7) VIII.: deest: ib.

LIBER PRIMUS.TITULUS I.

DE SUMMA TRINITATE ET FIDE CATHOLICA.CAP. N. Fatetur concilium, unicum Dei Filiara, in essentia Dei aeternaliter subsistentem, verum corpus humanum assumpsisse de virgino, et in eo passum, et jata mortuum lancea perforatum, approbans in hoc ordnem, quem tradidit Evangelista Ioannes. Hoc dicit, . I. Reprobat et haereticam iudicat doctrinara, quae habet, quod substantia animae rationalis seu intelIectivae vare et per se humani corporis non sit forma. Ioann. Andr.. 2. Asserens, confitendum unum baptisma sicnt unum Denm et unam fidem, approbat opinionem, quae habet per illud conferri etiam parvulis quoad habitum informantem gratiam et virtutes. Ioann. Andr.

CIemens V. in concilio Viennensil. Fidei catholicae fundamento, praeter quod teste 2 Apostolo nemo potest aliud ponere, firmiter inhaerentes, aperte cum sancta matre ecclesia confitemur, unigenitum Dei Filium in his omnibus, in quibus Deus Pater exsistit, una cum Patre aeternaliter subsistentem, partes nostrae naturae simul unitas, (ex quibus ipse in se verus Deus exsistens fieret verus horno,) humanum videlicet corpus passibile, et animam intellectivam seu rationalem, ipsuln corpus vere per se et essentialiter informantem, assumpsisse ex tempore in virginali thalamo, ad unitatem suae hypostasis et personae. Et quod in hac assumpta natura ipsum Dei verbum pro omnium operanda salute non solum affigi cruci et in ea mori voluit, sed etiam, emisso iam spiritu, perforan lancea sustinuit latus suum, ut, exinde profluentibus undis aquae et sanguinis, formaretur unica et immaculata ac virgo sancta mater ecclesia, coniux Christi, sicut de latere primi horninis soporati Eva sibi in coniugium est formata, ut sic certae figurae primi et veteris Adae, qui secundum Apostolum3 est forma futuri, in nostro novissimo Adam, id est Christo, veritas responderet 4 . Haec est, inquam, veritas, illius praegrandis aquilae vallata testimonio, quam Propheta vidit Ezechiel 5 animalibus ceteris evangelicis transvolantem, beati Ioannis videlicet ApostoIi et Evangelistae, qui, sacramenti huius rem gestam narrans et ordinem, in evangelio suo dixit 6 : Ad Iesum autem quum venissent, ut viderunt eum iam mortuum, non fregerunt eius crura, sed unus militttm lancea latus eius aperuit, et continuo exivit 7 sanguis et aqua. Et qui vidit, testimonium perhibuit, et verum est testimonium eius, et ille scit, quia vera dcit, ut et vos credatis." Nos igitur, ad tam praeclarum testimonium ac sanctorum Patrum et doctorum communem sententiam apostolicae considerationis, (ad quam duntaxat hace s declarare pertinet,) aciem convertentes sacro approbante concilio declaramus, praedictum Apostoiuln etEvangelistam Ioannem rectum in praemissis factae rei ordinem tenuisse, narrando, quod Christo iam mortuo unes militum lancea latus eses aperuit y *. . I. Porro doctrinam omnem lU seu positionem 11, temere asserentem aut vertentem in dubium, quod substantia animae rationalis seu intellectivae vere ac per se humani corporis non sit forma, velut erroneam ac veritati catholicae fidei inimicam praedicto sacro approbante concilio reprobamus, diffinientes, ut cunctis nota sit fidei sincerae veritas, ac praecludatur universis erroribus aditus, ne subintrent, quod quisquis deinceps asserere, defendere seu tenere pertmaciter praesumpsent, quod anima rationalisLib. L Tit. I. Cap. un. 1) iuscr. decst: E; iuscreptioue.s ubicuo4) respon3) Roa. y, 14. 2) tostaute: Bel) que desnut: 11 6) han. 5) Eacch. I. detur: Ar resportdetur al. responderet: H 9) add.: textura vero 8) hoc: ABCDII XIX, 33 ag. 7) exiverunt: A b. Matthaoi apostoli et evangclistae, qui in aliquibus libris antiquis dicitur inveniri, et sub alio-ordine hoc narrare, dicimus per anticipationem debero intelligi et exponi: AIIEFG; cf. loan. Ande. ad c. Aperiat: Sequebatur in constitutione concil etiam correcta et in audimdia publieata, ut dixi in prooemlo, quod textus i4latthaei, qui dicebatur in quibusdam librie antiquis sub alio ordine hoc narrare per auticipationem intelligi et exponi debebat.

seu intellectiva non sit forma corporis humani per se et essentialiter, tanquam haereticus sit censendus. j. 2. Ad hoc baptisma unicum baptizatos omnes in Christo regenerans est, (sicut unus Deus ac fides unica,) ab omnibus fideliter confitendum, quod celebratum in agua in nomine Patris, et Fili et Spiritus sancti, credimus esse tam adultis quam parvulis communiter perfectum remedium ad salutem. j. 3. Verum, quia, quantum ad effectum baptismi in parvulis, reperiuntur doctores quidam theologi opiniones contrarias habuisse, quibusdam ex ipsis dicentibus, per virtutem baptismi parvulis quidem culpam remitti, sed gratiam non conferri, alii e contra asserentibus, quod et culpa eisdem1-'" in baptismo remittitur 13, et 14 virtutes ac informans gratia infunduntur quoad habitum, etsi non pro illo tempore quoad usum: nos autem 15 *, attendentes generalem efficaciam mortis Christi, (quae per baptisma applicatur 16 pariter omnibus baptizatis,) opinionem secundara, (quae dicit, tanl parvulis quam adultis conferri in baptismo informantem gratiam et virtutes,) tanquam probabiliorem, et dictis sanctorum ac doctorum modernorum theologiae magis consonam et concordem, sacro approbante concilio duximus 17 elig endam. TITULUS

II.

DE RESCRIPTIS.CAP. I. ,lfaior praelatus pro membris suis, etiamsi suut de mensa, raen conveuire non potest per rescriptum apostolicum, nisi ubi possent administratores membrorum. Contra faciens in expensis et interesse punitur, et processus est irritus. Iuana. Andr.

Clelnens V. in concilio Viennensil. Abbates aut alii religiosi, quibuslibet administrationibus praesidentes, occasione prioratuum seu aliorum locorum subditorum eisdem nullum auctoritate sedis apostolicae literarum vel legatorum ipsius quomodolibet valeant convenire, nisi ubi et coram quibus prioratuum et locorum ipsorum prioribus aut aliis gubernatoribus hoc liceret. Nec occasione locorum ad mensas pertinentium eorundem aliud ipsis super hoc liceat, quam si loca ipsa sic 2 praemissa speciales sub es gubernatores haberent. Si quis autem aliquern contra haec 3 * vexare praesumpserit: in expensis sibi et interesse per iudicem, coram quo vexatio fiet huiusmodi, condemnetur, omnisque processus contra praemissa habitus sit irritus ipso iure4.CAP. R. Principalis officialis episcopi et prior conveutualis, licet obedientiarius, delegara possunt a Papa, oflicialis vero foraueus val prior claustralis non. Ioann. Andr.

Idem in l eodem. Etsi principalis officialis episcopi, aut religiosus conventualem obtinens prioratum, (quamvis ad prioratum eundem prior non consueverit per electionem assumi,) a sede apostolica vel legato eiusdem dari valeat delegatus : in officiali tanien foraneo, aut religioso monasterii sul 2 priore claustrali, nequaquam hoc volurnus observari.lit hoc removit Ioannes forte ex eo, quod ille textus in Matthaeo commuui11) prae10) communem : B11 ter non habetur. cf. Prolegmu. p. LXII. 13) remitta12) ipsis: Codd. coli. positionem: Il; exposiionem: 1) 14) ac virt. et: 1BCDEFG 15) aut.: deest: ABCEFOR 10) add.: tur: AB 17) dicimua: FOFO alias ampliatur: B Ti t. II. Cap. I. 1) in c. Vienn.: deest: Be 2) sicut: ABCF' 3) hor: DF: Codd. col?. 4) add.: nlsi ad id expressus perduro acceda asacusus: A cf. Ed. Rom. in margine 2) sive: C'; dee.,t: B Cap. II. 1) in eod.: deest: CF

1135

CLEMENTINARUM LIB. I. TIT. II. III. DE ELECTIONE etc. c. 1-3.CAP. III. 13revius non potest summari.

1136

poenitentiariis, (quorum officium per obitum eiusdem Pontificis nolumus exspirare,) per mortem vel alias deficere quovis modo contingat, valeat idem coetus ad 4 tempus Idem in codera'. vacations huiusmodi pro numero deficientium, vel ampltori Auditor, in Romana curia deputatus a nobis, de bene- etiam, quantum ad poenitentiarios, si hoc eidem coetui conficio, quod pronunciabit alicui de jure fore debitum, poterit corditer expedire videbitur, alios subrogare. . 2. Sane, sibi absque commissione alia, ut evitetur 2 * circuitus, pro- quum iuxta constitutionem praedictam, Papa extra civitatem, in qua cum sua erat curia, moriente, in civitate, in videre. cuius districtu seu territorio moritur, sit regulariter succesCAP. IV. soris electio celebranda: districtus seu territorii nomine Exspectans heneficium perdit gratiam, si consequitur aliud, quod cum illo, dioecesim hoc casu intelligendam fore censemus, eo tamen quod exspectat, de iure teuero non potest. Ioann. Andr. adiecto, quod, si, in certo loco causarum et literarum apoIdeml. stolicarum audientia remanente, Papam alibi mori contingat, Gratiae, ut de dignitate vel beneficio curato tibi pro- non ibi, sed ubi praedicta fuerit audientia, memorata electio videatur, renunciare videris, si ante adeptionem eiusdem celebretur, etiamsi eadem audientia tempore mortis huius :iliud beneficiurn pacifice assequaris, quod simul de iure vacare noscatur; nisi forsan ante mortem eandem ordinatum c:um dignitate vel beneficio, virtute dictae gratiae tibi debito, esset per Papam de curia transferenda, quo casu servetur refiriere non posses, licet illud resignaveris aut 2 sis resignare proviso constitutionis praedictae. . 3. Porro, si Romano paratus. non electo Pontifice cardinales omnes simul vel successive (quod absit) exire contingeret 5 conclave deputatum eisdem: CAP. V. Gratia super vacaturo non comprehendit beneficien], post datan] in sub- hi, ad quos pertinet exsecutio constitutionis praedictae, illos stantia creatum. II. d. Io. de Imol. ex ipsis, quibus infirmitas corporis aut nota debilitas excusationem non dabit, idem conclave, quam cito poterunt, reinIdem. trare compellant, poenas in dicta constitutione contentas, Literas nostras, super conferendo tibi beneficio vaca- nisi hoc fecerint, incursuri. Cardinales autem huiusmodi turo directas, ad beneficium, post datan ipsarum creatum, conclave reintrantes ad electionem iam dictam procedant, statuimus non extendi. et alias constitutionem praefatam observent secundum statum, in quo erant in eodem conclavi, guando ipsum, ut praemittitur, exiverunt. . 4. Ceterum, ut circa electionem TITULUS III. praedictain eo magis vitentur dissensiones et schismata, quo minor eligentibus aderit dissidendi facultas : decerniDE ELECTIONE ET ELECTI POTESTATE. mus, ut nullus cardinalium 6 cuiuslibet excommunicationis suspensionis aut interdcti praetextu a dicta valeat electione C A P. I. repelli, iuribus aliis circa electionem eandem hactenus editis Iteligiosus eligi non potest ad praelaturam non episcopalom alterius reliplene in suo robore duraturis. . 5. Verum, quia tam ex gionis rol habitas; si contra fiat, est irritum. H. d. Ioann. Andr. provisis remediis quam ex orationibus adDeum super huius 7 C]emens V. in concilio Viennensii. negotio effundendis, quod breviter huiusmodi celebretur Quum rationi non congruat, ut homines disparis pro- electio, praesumendum est probabiliter et sperandum: fessionis vel habitus simul in eisdem monasteriis socientur: statuimus, ut electi et alii, qui ex quacunque causa ad prohibenlus, ne religiosos aliquis in abbatem vel praelatum sedem apostolicam venire vel mittere sunt adstricti, ad alterius religionis vel habitus de cetero eligatur. Quodsi ipsam, quum vacat, ac si non vacaret, venire vel mittere secos actum exstiterit: sit eo ipso irritum et inane. Per hoc teneantur. autem, quin religiosos in episcopum saecularis vel cuiuslibet CAP. III. regularis ecclesiae licite possit eligi, non intendimus prohibere. Primo ponit formara, secundum quarn appellans appellationem intimatC A P. II. Cootus cardinalium sede vacante iurisdictionem papalem non exercet, nisi in quantum permittit concilium Lugdunense; neo illud vel eius partem alterare potest. Ioann. Andr. g. 1. Ufficium camerarii vel poenitentiariorwn I'apae durnt ce mortuo. Qni si deficiant, poterit coetus cardinalium pro tempore vacationis alios subrogare. Ioann. Andr. 3. 2. lleterminat, dioer,esim intoiligi id, quod in concilio dicitur de territorio et districtu. Statuit, moriente Papa extra curiam, ipsius olectieaem fieri debere in loco, nbi eral causaron, ct literarum ruidientia, Hect suspensa; nisi prius ordinatum esset de curia transferencia. Ioann. Andr. q. 3. Providet easui, quo contingeret cardinales omites exire conclave. 3. 4. Statuit, cardinales per exccptionem excomnumicationis, suspensionis vel interdicti ab electione non repelli. Ioann. Andr. 3. 5. Electos et alios, qui multare vel ire tenentur ad curiam, adstringit ad id sede vacante. II. d. Ioanu. Andr. appellato, ut per ipsam causa beneficialis ad enriara devolvatur. Secundo providet, quum appellatus vel ipsius specialis procurator nequit habed. Tertio providet, quum per metunt appellati vel suorum intimatio freri non potest. Quarto vitiat intimationem aliter factam. Quinto prorogat huno modum intimandi ad alias casus. II. d. Ioann. Andr.

Idem. Ne Romani electioni Pontificis indeterminata opinionum diversitas aliquod possit obstaculum vel dilationem afferre: nos, inter cetera praecipue attendentes, quod lex superioris per inferiorem tolli non potest, opinionem adstruere, sicuti accepimus satagentem, quod constitutio felicis recordationis Gregorii Papae X. praedecessoris nostri, circa electionem praefatam edita in concilio Lugdunensi 2 , per coetum cardinalium Romanae ecclesiae ipsa vacante modificari possit, corrigi vel immutari 3 *, aut quicquam ei detrahi sive addi, vel dispensari quomodolibet circa ipsam seu aliquam eius partem, aut eidem etiam renunciari per eum, tanquam veritati non consonam de fratrum nostrorum consilio reprobarnos, irritum nihilominus et inane decernentes, quicquid potestatis aut iurisdictionis, ad Romanum, dura vivit, Pontificem pertinentis, (nisi quatenus in constitutione praedicta permittitur,) coetus ipse duxerit eadem vacante ecclesia cxercendum. . I. Lo tamen proviso, quod, si eiusdem ecclesiae camerarium, aut maiorem vel aliquos alios exTit. I1. C ap. III. 1) in eod.: deest: CEFO 2) vitetur: Codd. coll. Cap. IV. 1) add.: in eucleut: Aa 2) vei: BD T i t 111. C ap. 1. 1) in . . . Vien.: deest: F 1) ct sieut: A11 `l) c. 3. p . t. in VIto (1, G.) C ap. 11. 3) inutari:

Idemi. Causarn electionis, postulatonis seu provsionis per appellationem, ab ipsa vel occasione ipsius ad sedem apostolicam emissam, tunc demum ad seden-) eandem devolvi censemus, quum in appellati aut procuratoris eiusdem, in ipsa causa specialiter constituti, praesenta interposita fuerit, aut eorum alteri infra mensem ab interpositione ipsius, vel saltem post lapsum eiusdem mensis, (quam cito commode fieri poterit,) legitime intimata, porrecto 2 videlicet sibi sub scriptura authentica vel perlecto illius tenore, et copia modo consimili, si petita fuerint 3 *, inde facta. Ouodsi forsan appellatum abesse, et procuratorem talen .' non inveniri contingat: in domo, quam ipse appellatus habitare communiter consuevit, vel (si domos eadem in remotis exsistat,) in ecclesia cathedrali, in cuius civitate vel dioecesi consistit beneficium, et nihilominus utroque casu in ecclesia vel beneficio, de quo agitur, volumus appellationem huiusmodi publican, ac de ipsa, quandocunque petitum fuerit, copiam modo praemisso fieri appellato. Verum, si propter appellati aut suorum metum vel potentiam intimatio fien nequeat, (ut praefertur:) appellationem eandem in loco aliquo 4 publico sic solenniter volumus publicari, quod ad appellati seu 5 eius procuratoris notitiam possit verisimiliter pervenire. Intimatio vero aliter facta omni careat iuris effectu. Nec causa per appellationem eandem ad sedem censeatur devoluta praedictam, nisi ad appellatum eius plena et certaCodd. coll. 4) quantum ad: AB 5) eontigerit: ABCDEFC 6) ex cardivalibus: BCDEFGH 7) hoc eitts: BCDEH; huiusve: F Cap. III. 1) add.: in eodem: A 2) porrecta: BD 3) fuerit: Codd. coll. 4) alio: BC 5) vel: i6.

1137

CLEMENTINARUM LIB. I. TIT. III. IV. DE RENUNCIATIONE. c. un.

1138

notitia infra tempus praedictum aliter pervenisset. Idem quoque in aliis casibus observari volumus, in quibus reduiritur intirnatio facienda.CAP. IV. Deeretalis ITt circa locura non habet, gllum appellans ius snum val ecclesiae directe prosequitur, sed goma in formara vol personas opponit erimina vol defeetus; quornm circumstantias si non specificat, super illis non auditor, etiamsi iuret, irlas didicissc de novo. Neo etiam in cadera causa super illis auditor alias non appellans, et prosequcns commune, non proprium interesse; potest tatuen assistere appellanti. Appellans, qui non servat formam, etiamsi appellatioui ronuneiat, per viam querelae non prosequitur obiocta, nec etiam ala, nisi in casibus exceptis. Ouissio formas hect appellantem a probatione repollnt: non tomen intirmat probationem, super bis legitime factam adversarii confessione vol aliter. II. d. loann. Andr.

honore, sed in tantae ambitionis poenam sub religonis aut monasterii sui praelato semper sic degat humilis iaceatque prostratus, quod nullus eidem in religione sua vel extra ad gradum honoris vel administrationis cuiuslibet sit adscensus. Nos enim, quicquid contra praemissa ver aliquod praemissorum contigerit attentari, irritum esse clecernimus 4 et inane, contraria quacunque consuetudine non obstante. Sane circa praefatas ecclesias praemissa sic specialiter providencia decernimus 5, quod circa provisionem quarumlibet aliaruin facultatem superiorum nec coarctare intendimus, nec ultra iuris communis limites ampliare.CAP. VI.

Capitullml Quorundam quoad discordiam et minoritatem numera, inIdemi. telligitur quoad voces facti, non secundutn iuris fictionem. 11. d. loaun. Andr. Constitutionem Ut clrca," editam in concilio I-ugdunensi 2 , locum decernimus non habere, guando quae Idem. opponuntur directe respiciunt ius ecclesiae vel opponentis Quod circa religiosorum electiones super discordia et personae, sed tantum ubi per competitorem vel oppositorem quemlibet appellantem in formam aut personas :, defectus minoritate numera Bonifaciana constitutione cavetur, de vel crimina opponuntur. Ceterum quum circa crimina vel discordia et numera minoritate, quae in facto, non in fictione defectus debitara circumstantiarum specificationem prae- ver iuris effectu consistunt 1 , debere intelligi declaramus. dictus omittit 4 appellans, non est postmodum in prosecutione CAP. VII. negotii super his audiendus, etiamsi circumstantias huiusmodi vel probationes earum per iuramentum asscrat ad se Emolumentum ex iurisdictione, sigillo curiae val alias pertiuens ad praelatum cathedralis ecclesiae val collegiatae, ea vacante, non obstante conpervenisse de novo. Sane, si quis, cuius interest, ab clec- suetudine, deductis expensis reservandum est successori, nisi tuno ecrtac tione, postulatione 5 vel provisione duxerit appellanclum, dignilati competat iurisdictio cura ipsius emolumento. Ioann. Ande. opponendo crimina vel defectus, forma dictae constitutionis Idem. omissa: eodem postmodum appellationem huiusmodi proStatutum I super bonis, a praelatis catlledralium resequente, alius superveniens non appellans contra appellatum in eadem causa principalitcr ach nitti non debet pro gularium et collegiatarum ecclesiarum dimissis, aut obinteresse communi eosdem articulos prosequendo, licet venientibus tempore va gationis earum, futuris successoribus appellanti possit assistere, ne colludat; non tamen ei propter fideliter reservandis editara, locura declaramus habere in hoc prosecutionem interesse proprii denegamus. Insuper, omni emolumento, quod provenit ex iurisdictione, et sigillo si appellans ab electione, postulatione 7 vel provisione per curiae ecclesiasticae vel saecularis aut alias undecunque, viam querelae simplicis causam agat, vel eam appellato quod ad praelatos, ecclesiis non vacantibus, pertineret, conagente defendat: repellitur ab obiectibus 8 in appellatione suetudine qualibet contraria non obstante, ata tamen, quod sua expressis et aliis, nisi constiterit, ipsum formam ser- in istis et similibus 2 rationabiles deducantur expensae. vasse praedictam, praeterquam in casibus in constitutione Ceterum ad singulares personas, ad quas ratione dignitapraemissa exceptis, etiamsi appellationem suam non pro- tum, quas obtinent, tlrisdictio cum saos emolumento desequatur, nec exhibeat, et illa g se asserat nolle uti, dum volvitur sede vacante, de consuctudine, privilegio ver iure tamen de ipsa coram indice fiat fides, quia per ipsam ius alio speciali nolumus praesentem constitutionem extend. repellendi eundem adversario est quaesitum. lllis yero CAP. VIII. constitutionis formae omissio, licet appellantem ab obiectibus in formam electionis vel personas eligentium vel electi Concessio licentiae generalis, religioso do consentiendo eleetioni factao vel ficndac, non valet. imano. de Imol. propositis vel lo ' proponendis et eorum facienda probatione repellat; probationem tamen factam super his per adverIdem. sarii confessionem, vel alias legitime, non infirmat. Ouum concessa religioso a superiore suo licentia, ut electioni vel provisioni, si quam de ipso contigerit fieri, CAP. V. suum dare possit assensum, atnbitionis vitio viam paret: Sine speciali licencia Papas nullus providere potest ecclesiae cathedrali, nullius eam exsistere volumus firmitatis. clero carenti et populo Christiano. lteligiosus per praelatum licentiari non debet. ut tala provisioni consentiat. Consentiens, etiamsi fuerit consecratus, priori praelato subiacet, nec iu episcopum recipitur, nec ad aliquemi honorem promovetur. Quae contra fient irrita dcccrnit. Ioanu. Andr.

TITULUS IV. Id e ml. DE RENUNCIATIONE. In plerisque ecclesiis nedum (quod dolentes referimus) praesidio facultatum privatis, sed et clero '2 carentibus ct CAP. UN. populo Christiano, multos frequenter et religiosos prae- Renunciatio dignitatis vel beneficii, facta per procuratorem ad liso consertim improvida superiorum provisio ad pontificatus as- stitutmn, tonel, licet prius proenrator fuerit rcvecatus, ipso lamen et sumit honorem, qui nec, ut expediret, prodesse, nec prae- superiora, cui fiebatcessio, ignorante ; nisi pernuilitiam ipsoruuavol ahormo revocatio ipsis fuerit oceultata. Ioami. Andr. esse, ut deceret, valentes, instabilitate vagationis et mendicitatis opprobrio serenitatem pontificalis obnubilant Clemens V. in concilio Viennensit. dignitatis. Volentes igitur contra temeritatem tam facienQuum illusio et variatio in personis ecclesiasticis tium, quam ut frequentius recipientium provisiones huiusmodi providere, de consilio fratrum nostrorum statuimus, maxime sint vitandae, praesenti constttutione sancmus, ut, ut nullus de cetero, quantacunque dignitate praepollens, nisi si quis ad cedendum pontifican aut alii cuilibet dignitati vel speciali super hoc auctoritate sedis apostolicac fulciatur, de beneficio procuratorcm sponte ac libere constituerit, et pastore provideat cathedrali ecclesiae, sihi qualitercunque ipsum ignorantem postmodum duxerit quomodolibet resubiectae, quae clero 3 careat et subditis Christianis, nullus- vocandum, teneat cessio facta per cum, antequam ad ipsius que religiosus a suo unquam quod provisioni tali consentiat, vel illius, in cuius manibus cessio fuerat facienda, notrttam licentietur praelato. Quodsi licentiatus etiam huiusmodi revocatio huiusmodi sit deducta; nsi forte per ipsos aut provisioni consenserit, et in episcopum se fecerit aut per- alios malitiose factuni fuerit, duo minus ad eos vel eorum miserit consecrari: in episcopali nullatenus recipiatur alterum ante cessionenl potuerit revocatio pervenisse.Cap. V. 1) add.: in codera: FIl 2) titulo: A 3) titulo: ib. 4) de5) decrevimus: ib. crevimus: A71 Cap. VI. 1) consistant: ABD 2) in silo.: At.D Cap. VII. 1) cf. c. 40. h. t. la Vilo (1, 6.) Tit. IV. Cap. un. 1) Idem: A; in O. Viena.: dcest: DhYi

'1'it. III. Cap. 111. 6) al. iudieialibus (add.: actis) et appellationibus et aliis: AIl 3) in 2) c. 4. h. t. in Vlto (1, 6.) Uap. IV. I) add.: in ceden': F 5) add.: vel: A; 4) omittat: A; omittat: 11; omiserit: 11 pers.: 11CD 8) obiectio7) post.: decst: DF deest: D li) vol: decst: 71E; seu: F' 10) et: ADCDEFC 9) illc: AD nibus: DCU Corpus Sur. can. Ed. FrYedberg. 'I'. II.

7`_'

1139

CLEMENTINARUM LIB. I. TIT. VIX. DE OFFICIO IUDICIS etc. c. r. TITULUS V.

1140

DE SUPPLENDA NEGLIGENTIA PRAELATORUM.CAP. UN. Si praclati regulares non conferunt infra ser menses prioratus, administratienes et ecclesias vacantes, quae non sunt de mensa, sed solent speciales lice-t obedientiarios rectores habere: dioecesani auctoritate sua, vol apostolica, si sint exempta, conferunt illa personis, quibus per praelatos fuerant conferencia. Neo permittunt, illa applicari mensis praelatorum, vel pensionibus gravari. Declarantur etiam decret. libr. VI. de offic. ordin. Praesenti, et de praebend. Quum singula in talibus prioratibus et ecclesiis locum habere. Ioann. Andr.

Clemens V. in concilio Viennensil. Quia regulares praelati prioratus, ecclesias, administrationes aut quaevis alia beneficia, ad eorum dispositionem spectantia, quum vacant, intcrdum committere negligunt vel conferre infra tempus in Lateranensi concilio constitutum: dioecesani locorum in non exemptis sua, in exemptis yero apostolica auctoritate negligentiam super hoc suppleant eorundem, prioratus, ecclesias, administrationes et beneficia huiusmodi, illa videlicet, quae consueverunt per saeculares clericos gubernari, saecularibus clericis, alia yero, quae religiosis duntaxat committi sunt solita vel conferri, religiosis monasteriorum, quorum praelati huiusmodi negligentes fuerint, conferendo. Eadem quoque auctoritate dioecesani suffulti nullo modo permittant, quod iidem praelati prioratus, ecclesias 2, administrationes aut beneficia huiusmodi applicent mensis suis, pensionesve novas eis imponant, aut veteres augeant, sive quae 3 ipsis de novo impositae, sive auctae solvantur. Praemissa yero de prioratibus, ecclesiis 4, administrationibus et beneficiis intelligimus, quae non sunt de mensa praelatorum ipsorum, sed speciales priores, administratores seu rectores consueverunt habere, licet priores seu administratores huiusmodi libere possint ad claustrum, quum oportuerit, revocari. In quibus etiam constitutionem 5 Bonifacii Papae VIII. praedecessoris nostri,bona beneficiorum vacantium occupari a praelatis vel aliis prohibentem, ac nihilominus in prioratibus huiusmodi et ecclesiis illud Bonifacii eiusdem statutunl li, quod religiosum quemcunque pluribus praeesse prohibet prioratibus aut ecclesiis curam animarum habentibus, etiamsi cura ipsa non per eum, sed per alium habeat exerceri, locuin sibi censuimus vendicare, licet etiam eisdem prioratibus cura non immineat supra dicta. TITULUS VI. DE AETATE ET QUALITATE, ET 1 ORDINE PRAEFICIENDORUM.C A P. I. Dioecesani servare debent, et a suis subditis servari facere iura, loquentia de qualitate persouarum praeficiendarum ecclesiis. Ioann. Andr.

cularibus ecclesiis, sunt mancipati officiis, vel mancipabuntur in posterum, ad suscipiendos 2 sacros ordines propensius inducantur: statuimus, ut nullus de cetero in huiusmodi ecclesiis vocem in capitulo habeat, (etiamsi hoc sibi ab aliis libere concedatur,) nisi saltem in subdiaconatus ordine fuerit constitutus. Illi y ero, qui dignitates, personatus, officia vel praebendas, quibus certi ordines sunt annexi, pacifice nunc obtinent in eisdem ecclesiis, vel obtinuerint in futurum, nisi, iusto impedimento cessante, ad huiusmodi ordines se promoveri fecerint infra annum, extunc, donec ad eos promoti fuerint, nullo modo vocem in capitulo habeant earundem. Ipsisque distributionum, quae dantur his, qui certis horis intersunt, pars dimidia subtrahatur, non obstantibus quibusIibet 3 consuetudinibus vel statutis, poenis aliis, quae contra tales, promoveri ad ordines recusantes, statuuntur in iure, nihilominus in suo robore permansuris.In

XVIII. anno ad

CAP. III. subdiaconatum, in XX. ad dlaconatum in XXV. presbyteratum potest quis libere promoveri. H. d. Ioann. Andr.

ad

Idem. Generalem ecclesiae observantiam volentes antiquis iuribus in hac parte praeferri, decernimus l, ut, alio non obstante impedimento 2* canonico, possit quis libere in decimo octavo ad subdiaconatus, in vigesimo ad diaconatus, et in vigesimo quinto aetatis suae anno ad presbyteratus ordines promoveri. TITULUS VII. DE OFFICIO VICARII.CAP. UN. Iura, loquentia de ecclesiis curatis, locura habent quoad tria in vicariis perpetuis ecelesiarmn parochialium. Ioann. Andr.

Clemens V. in concilio Viennensil. Quae de ecclesiis, curam animarum habentibus, per receptionem aliarum similium amittendis 2, ac de ipsaruln rectoribus promovendis ad sacerdotium, et de l * eorum aetate a iure statuta noscuntur, in perpetuis ecclesiarum parochialium vicariis et assumptis ad eas volumus observari.

TITULUS VIII.

DE OFFICIO ET POTESTATE IUDICIS DELE GA TI.CAP. UN.Iudex ad receptionem testium in civili, et exsecutor ad providendum certae personae, eognitione praemissa a Papa deputati, licite subdelegant.

Clemens V. in concilio Viennensil. Quum ecclesiae quibus praeficiuntur personae minus idoneae scientia, moribus vel aetate, gravia propter hoc, ut 2 * docet experientia, nonnunquam perferant in spiritualibus et temporalibus detrimenta: nos, volentes per locorum dioccesanos, quibus ratione officii hoc competit, praecipue super hoc diligentius praecaveri, eis districte iniungimus, ut ipsi statuta canonica, quae super praeficiendis personis in huiusmocli ecclesiis hactenus emanarunt, diligentius per se ipsos observent, et faciant a suis subditis inviolabiliter observari, si divinam offensam et sedis apostolicae debitam vitare voluerint ultionem.CAP. II. In capitulo cathedralis ecclesias vel collegiatae vocem non habet, qui non est subdiacouus. Ilabens boneficium, cui annexus est urdo, post annum, nisi prius, impedimento eossante, promoveatur ad illum, in capitulo vocera non habet, dones fuerit ordinatus, et interim perdit distributionom diam. Ioatut. Andr.

Clemens V. in concilio Viennensil. Iudices super receptione testium in causa civili, nec non exsecutores ad providendum aliquibus, si per inquisitionem sollertem eos esse vitae laudabilis et conversationis honestae repererint, a sede apostolica deputati, aliis possint committere licite vices suas. TITULUS IX. DE OFFICIO IUDICIS I ORDINARII.C A P. I. Episcopi ita debent corrigere clericorum excessus, quod mete poenae ipsi arceantur, et alii pertimescant. Ioann. Andr.

Idem1. Ut ii, qui divinis in cathedralibus vel collegiatis saeTit. V. Cap. un. 1) Idem: A; in Cono. Vienn.: deest: E 2) et: A13; deest: C 3) quod: B 4) et: AB 5) c. 9. in Vlto de off. ord. (1, 16.) 6) c. 32. de praeG. i6. (3, 4.) T i t. VI. 1) et . . . praef.: deest: B; et ord.: deest: F C ap. I. 1) Idem: A; in C. Vienn.: deest: 0 2) prout: Codd. coll. C ap. II. 1) add.: in eodem: EH 2)recipiendos: AC; recipiendum: B; 3) quibuscunque: AB suscipiendum: F

Clernens V. in concilio Viennensil. Ut clericorum audacia, qui, praetextu privilegii clericalis ordinis 2 * impunitatem excessuum obtinere sperantes, nonnulla multoties committunt enormia, per quae nimirum diffamatur ecclesia, et scandala gravia in populo generantur, potissime quum talia per episcopos, ad quos horum spectat correctio, deferantur 3 ut plurimum incorrecta, propensiusCap. III. 1) decrevimus: AE 2) imped.: deest: Codd. coll. Tit. VII. Cap. un. 1) Idem: AC; in C. Vien : deest: E 2) dimittendis: AB 3) do: deest: Coctel. coll. Tit. VIII. Cap. un. 1) i^iscr.: deest: A; in C. Vienn.: deest: CDEFC Tit. IX. 1) iud.: deest: CDF Cap. I. 1) Idem: F; Idem in codeso: A; in Conc. Vieu.: deest: C 2) pro: deest: ABCEFaH 3) deserantur: CDEF4H; differantur: B

1141

CLEMENTINARUM LIB. I. TIT. X. XI. DE RESTITUTIONE etc. c. un.

1142

compescatur 4 : eisdem episcopis districte iniungimus, quatenus sic circa correctionem clericorum huiusmodi vigilanter intendant, et diligenter sui officii debitum exsequantur, quod et 5+ iidem clerici metu poenae a suis arceantur insolentiis, et alii, eorum exemplo perterriti, prosilire ad similia merito pertimescant.CAP. H. Valet collatio beneficia, fiada a collatorequolibet cutre legatnm apostolicum, non facta mentione de beneficio, quod prius habebat fa, col fit. H. d. Ioann. Andr.

tutus, nisi aliud super hoc in mandatis habeat, opponere in personam electi seu 4 eius, cui est provisio facienda vel facta, crimina vel defectus, quum sub generalitate tali graviora non veniant vel maiora, quam in ipso procuratorio sint expressa.CAP. III. Religiosus etiam pro conreligioso, niel pro consorte eiusdem litis, non potest procurator constitui sine licentia superioris, nec etiam alium constituore nec substituere, licet hoc habeat in mandatis. Ioann. Andr.

Ideml. Etsi ab apostolicae sedis 2 legato de beneficio collatio beneficium ahud obtinenti non valeat, nisi de illo, quod obtinet, facta fuerit mentio specialis: in aliis tamen quibuslibet collationem beneficiorum habentibus hoc nolumus 3 observan. TITULUS X. DE PROCURATORIBUS. CAP. I.Qui solana sine protestatione recipat instrumentum val literas enae procurationis, quibus constituens pro ipso cavebat, super inclusis in procuratorio dominum defendere cogitur. Ioann. Andr.

Idem. Religiosus procurator, etsi l per alium religiosum sui vel alterius monasterii fuerit 2 constitutus, sicut non potest sine sui superioris licentia procurationis officium suscipere, nisi pro suo in eadem lite consorte: ita non potest alium procuratorem constituere seu substituere, etiamsi per constituentem hoc sibi expresse fuerit commissum.CAP. IV. Per obitum rectoris ecclesiae revocatur procurator, ab eo pro ecclesia constitutus, etiam quoad negotia iam coepta.

Clemens V. in concilio Viennensil. Instrumento vel literis, quibus te aliquis in causis suis procuratorem constituens pro te debito modo cavit, simpliciter, nulla facta protestatione, a te scienter receptis, non potes postea recusare defensionem illius; immo cog poteris ipsum defendere in omnibus causis et negotiis, ad quae praedicta instrumenta seu literae se extendunt, quum per haec 2 ad omnia tuum praestitisse videaris assensum.CAP. H. Procurator, babeas mandatum iuranda et omnia faciendi, gasa requirunt speciale mandatum, contra efectum val provisnm opponere non potest crimina val defectus. Ioann. Andr.

Idem. Procuratorem, a praelato, rectore vel alio quolibet pro ecclesia sua vel beneficio constitutum, per mortem constituentis revocan censemus etiam quoad negotia iam incepta, et causas, in quibus per ipsum lis fuerit ante mortem huiusmodi contestata. TITULUS XI. DE RESTITUTIONE IN INTEGRUM.CAP. UN. Ecclesia, probans se laesam per lapsum temporie, ad illud tempus tantum restituitur, et infra quadriennium a tempere laesionie.

Idem. Non potest procurator, ad agendum vel e ' defendendum, iurandumque de calumnia et ventate 2 dicenda, et generaliter ad omnia 3 ' alia, quae speciale mandatum exigunt, consti-

Clemens V. in concilio Viennensil. Ab ecclesia adversus lapsum temporis, in quo se laesam affirmat, in integrum restitutio peti potest, et causa restitutionis huiusmodi finiri debet infra quadriennium continuum a tempore laesionis, etiamsi minus quadriennio tempus laesionis exsistat. Sed non fiet 2 restitutio, nisi ad tantum tempus, quantum se laesaln fore probabit.

Cap. H. 1) et: Codd. col. 2) de ver.: DF' :3) omn.: decst: ACOCEE(' 5) et: decst: Codd. coll. Tit. IX. Cap. I. 4) compeacantur: AFO Cap. H. 1) add.: in eodem: AH, Clem. V. in Conc. Vien.: D 2) apo- 4) vel: :1lSC 2) fuer.: dccst: B170 Cap. III. 1) etiamsi: BCDE'FO 3) volumus: AB stofica sede: BF Tit. M. Cap. uu. 1)inU.Vienn.: decst:EF; iusa.: dccst:A 2)fiat: .1X11 Tit. X. Cap. I. 1) Idem: A; inscr.: deest: CEFO 2) hoc: Codd. coll.

FINIl3 LIBRI PRIDII.

72 *

LIBER SECUNDUS.TITULUSDE1.

IUDICIICAP. I.

S.

DE FORO

TITULUS li. COMPETENTI.

Clemens V. in concilio Viennensil, nuamvis sacris canonibus sit generaliter interdictum, ne quis episcopus iurisdictionem in dioecesi exerceat aliena: nos tamen episcopis, qui, a suis sedibus protervia .mpiorum Clemens V. in concilio Viennensil. expulsi, non audent propter metum persequentium m suis Dudum Bonfacius 2 Papa VIII. praedecessor noster con- civitatibus vel dioecesibus aut earum parte aliqua residere, stituit, ut citationes, auctoritate apostolica de personis qui- nec iurisdictionem ad se spectantem per se vel per aliunl inbuscunque ac etiam undecunque ad instar edictorum in albo ibi exercere, ne injuria, in eorum expulsione ipsorum irropraetoris propositorum, etiam extra clics solennes, in quibus gata ecclesiis, hoc praetextu remaneat impunita, duximus inRomani Pontifices processus consueverunt facere gene- dulgendum, ut in dioecesibus alienis, in civitatibus videlicet rales, ipso Papa specialiter et ex certa scientia id mandante vel locis insignibus sois ecclesiis vicinioribus, in quibus factae, in apostolicarum audientia publica literarum vel in poterunt secure morari et iurisdictionem suam libere exerpapali palatio, publice postmodum maioris ecclesiae loci, in cere, possint contra suos expulsores et eorum in hac parte quo Romanus Pontifex cum sua curia residebit, ianuis afconsiliarios et fautores, (dununodo civitates vel 2 loca huiusfi;;endae, sic valeant atque arctent citatos post lapsum termodi eisdem expulsoribus, consiliars et fautoribus sint seminum l, quem, considerata distantia locorum, citationibus cura, et ipsi personaliter vel ad domum, si hoc tute fieri ipsis apponi convenit s * competentem, ac si ad eos personavaleat, alioquin publice in ecclesia cathedrali loci vel domiliter devenissent. Ouia vero statutum ipsum rationabiliter cilii eorundem citati fuerint,) libere procedere, prout iustitia editum 6 prop ter malitiam temporis tunc instantis nonnullis suadebit. Si vero dicti episcopi ausi non fuerint huiusmodi nimis rigorosum videtur: nos, rigorem ipsum mansuetudine suos expulsores, vel eorum consiliarios aut fautores dicto temperantes, idem stattitum 7 et praefatum modum citandi modo citare, vel ipsi malitiose impedimentum praestiterint, restringimos aci illos tantum, et in illis locum volumus sibi ne potuerint sic citari: licitum sit eisdem episcopis, ut exvindicare, qui faciunt, impediunt s vel procurant per se vel pulsores, consiliarios et fautores eosdem diebus aliquibus per alios quoquo modo, ne ad eos possit citatio pervenire1, dominicis vel festivis, quum populus convenerit ad divina, ut vel quorunl domicilia sive loca non possunt 1il tute libereve sic facta citatio ad eos pervenire verisimilius praesumatur, adiri. Porro ei, quod circa citationes absentium tam diebus citent vel citari faciant publice in ecclesiis civitatum vel locosolennibus quam aliis ecclesia Romana diversis ex causis rum insignium praedictorum, et procedant deinde contra interclum tl facere consuevit, per praesentem constitutionem ipsos 3, si citati taliter statuto ipsis peremtorio termino comseu moderationem in nullo volumus derogari. petenti coram eisdem episcopis noluerint comparere, ac si citati legitime alias exstitissent. Eisdem etiam episcopis indulgemus, ut inter suos subditos, (ne ob defectum iustitiae CAP. II. dispendium aliquod patiantur,) possint in dioecesibus alienis, In causis etiam pender/ti/ gis beneficialibu.s, declinaran), matrimonialibus, in quibus moram traxerint, (dummodo per se vel per aliurn et usurarum, et ipsas tangentibus, procedi potest simpliciter et do plano hoc in sois propriis dioecesibus facere non audeant vel non absquc iudiciorum strepitu et figura. Ioann. Andr. possint) iurisdictionem suam omnimodam exercere, ita tamen, quod subditi, qui expulsores vel eorum fautores aut Idem1. consiliarii non fuerint, ultra duas diaetas a fine suae dioecesis Dispendiosarn prorogationem litium, quam interdum ex non trahantur. Volumus insuper, ut ante omnia a dioecesanis subtili ordins iudiciarii observatione causarum docet ex- locorum, n quibus moram traxerint, petant licentiam in perientia provenire, restringere in subscriptis casibus cu- praemissis, quam si obtinere nequiverint, procedant nihilopientes, statuimus, ut in causis super electionibus, postula- minus, prout superius est expressum. Sane, si praedicti tionibus vel provisionibus, aut super dignitatibus, persona- episcopi asseruerint, se non fuisse ausos praefatos expultibus, officiis, canonicatibus, vel praebendis seo quibusvis sores, consiliarios ve1 fautores personaliter vel ad domum, beneficiis ecclesiasticis, aut super decimis, ad quarum etiam aut publice, ut praemittitur, in eorum ecclesia cathedrali praestationem possunt, qui tenentur ad eas, praemoniti cen- citare, vel ipsos malitiose praestitisse impedimentum, ne per sura ecclesiastica coerceri, nec non super matrimoniis vel eos potuerint sic citari, aut quod in suis dioecesibus iurisusuris, et eas quoquo modo tangentibus -, ventilandis, pro- dictionem per se vel l per alium contra ipsos exercere necedi valeat de cetero simpliciter et de plano, ac sine strepitu queunt vel non audent: stari super his volumus assertionibus iudicii et figura, volentes non solum ad futura negotia, sed eorundem, ipsis districtius iniungentes sub interminatione ad praesentia, et adhuc etiam per appellationem pendentia divini iudicii, ne circa praemissa contra conscientiam quichoc extendi. quam mendaciter aut dolose 5 asserant vel confingant. Eo-

Constitutio Bonifacii, quae habet, quod citationes, etiam extra dios solennes publico factae de mandato 1'apae,in andientia literaruin apostolicarum ve1 papali palatio, affixae ianuis maioris ecclesiae Ioci, in quo Papa cum curia sua degit, arctent citatum, ac si ad mnn personaliter dovonissent, restringitur ad eos, qui impediunt, ne ad eos possit citatio pervenire, vol quorum domicilium tute non potest adiri. Ioann. Andr.

CAP. UN. Concedit concilium cesto casu episcopis expulsis a suis sedibus, quod .n lodo aliarum dioecesum servata forma, quam limitat, possint procedere contra expulsores, consiliarios et fautores, et inter subrlitos ius dicere. Ioann. Andr.

Lib. II. Tit. I. Cap. I. 1) in C. Viena.: deest: T,F; inscr.: deest: A; hace decretalis ime ante Clenienturas editas er.lraeagahatur.; Exstat fi: Corl. 2) Recolendae memoriae licgior. 1771. Cod. Casscl. 31s. ir n . fol. 13. Bonif.: Cod. Rr.g. Cass.; cf. c. 1. de dol. ct cout. iu Extrae, como:. (2, 3.) Cod. Caso. 4) termini: ACEIH 5) con3) add.: praedocessores nostri: 6) add.: est: Cod. Rcg. 7) constitutionem suevit; BCD Codd. 111 y. Cass.

eandcm: Cod. Cass. 8) aut imp.: ABC 9) perveniret (poss.: deest): Cod. Cass. 10) possint: iG. 11) processus interd.: ACD 12) add.: Dat. Lugd. ut supra (ut sup.: deest: Cod Caos): Codd. Rey. Caso. C ap. II. 1) add.: in C. Vienuensi: EC 5) contingentibus: A 'I'it. II. Cap. un. 1) Ideal: A; iuscr: deest: F; inC.Vienn.: deest: CD 2) et; DEC 3) eos: AC 4) aut: iL. 5) malitiose: ABC

1145

CLEMENTINARUM LIB. II. TIT, IIVII. DE PROBATIONIBUS. c. un.

1146

rundem autem episcoporum sententias et processus, quos in praemissis casibus in aliis * dioecesibus duxerint faciendos, denuncient seu denunciari faciant per suas dioeceses convicini episcopi, quum ab eis fuerint requisiti. Per praemissa quoque nullum ex transcursu temporis quanticunque, vel alias quoquo modo locorum dioecesanis, vel aliis quibuscunque, iurisdictionem habentibus in locis praemissis, in quibus praedicti 7 epscopi sic expulsi iurisdictionem, (ut praedicitur,) exercebunt, praeiudicium generetur. TITULUS

curiam sit defunctus. Quodsi ad neutrum illud spectasse constiterit: ad ordinarium collatio pertinebit, salva tafnen in praemissis omnibus Romani Pontificis potestate, ad quem ecclesiarum, personatuum, dignitatum aliorumque beneficiorum ecclesiasticorum plena et libera dispositio ex suae potestatis plenitudine noscitur pertinere.CAP. II. Lis dicitur pondere quoad hoc, ut nihil deboat innovan, quum citatio legitime porvenit ad partem, vol per eam stetit, quo minus porveniret, cure tata expressione, quod potuit instrui super quo conveniatur. Ioann. Andr.

III.

DE CAUSA POSSESSIONIS ET PROPRIETATISi.CAP. UN. In causa benefician, delata etiam per appellationem ad curiam, utraque para potest petitorium et possessorium intentare. Et ante causas conclusionom potest apoliatus, suspenso petitorio suo vol adversaria, possessorium prosequi. Ioann. Andr.

Idem. Quum, lite pendente nihil debeat innovara, litem quoad hoc pendere censemus, postquam a indice competenti in ea citatio emanavit, et ad partem citatam pervenit, vel per eam factum fuit, quo minus ad eius notitiam perveniret; dum tamen in citatione praedicta talia snt expressa, per quae plene possit instrui, super quibus in indicio convenitur. TITULUS VI. DE SEQUESTRATIONE POSSESSIONUM ET FRUCTUUM.CAP. UN. Si super beneficio contra ipsius possessorem, qui triennio non possedit, in petitorio vel possessorio una diffinitiva fertur in curia, etiamsi nulla foro dicatur, ipsius beneficii sequestratio per loa ordinarium fieri deba, guara impediens, vel sequestratos fructus occupans, excommunicatus est. LJt si col de litigantibus, cadit.a iure suo, ot repicit pendentia. Ioann. Ando.

Clemens V. in concilio Viennensii. Causa beneficiali per appellationem ad sedem apostolicam legitime devoluta,tam appellanti quam appellato licere decernimus 2 nedum petitorium, sed et possessorium intentare, et in spoliantis odium ante causae conclusionem suspendere petitorium, a se et ab adversario intentatum, in solo possessorio procedendo. TITULUS IV. DE DOLO ET CONTUMACIA.CAP. UN. Appellans ante diffinitivam, etiam a diffinitiva, lata oo absente, ctate vel non, appellaro potest, nisi prima appellatio fuerit frivola manifeste, quo caso non appellat tanquam manifestns contumax. Ioann. Andr.

Clemens V. in concilio Viennensii. Si ante diffinitivam sententiam a iudice quis appellando recedat, et iudex, suae appellationi non deferens, eo citato, vel etiam non citato, ulterius in causa procedens, contra ipsum etiam absentem sententiam diffinitivam promulget; poterit idem appellans a dicta sententia infra tempus debitum appellare: nisi eius prima appellatio esset frivola manifeste. TITULUS V. UT LITE PENDENTE NIL INNOVETUR.C A P. I. Si duo litigantes super beneficio moriantur, ave uterque in curia, vol solos possidens, vol, neutro possidente, alter tantum, altero alibi moriente: ad Papare, et an conversis casibus ad ordinarium apectat eollatio, si ad alterum beneficioso pertinebat. Si autem alter tantum moritur, si superstes, vel alias, culos intersit, litem prosequitur: ex futuro eventu apparebit, ad quem collatio spectat. Ioann. Andr.

Idemi. Ad compescendas litigantium malitias diffinimus, ut una contra possessorem diffinitiva sententia super beneficio apud sedem apostolicam duntaxat in petitorio vel possessorio promulgata, beneficium ipsum, etiamsi dignitas vel personatus exsistat,. et curam habeat animarum, a possessore huiusmodi, (dum tamen triennio pacifice antea ab eo possessum non fuerit,) per loci ordinarium, apud aliquam personam idoneam sequestretur, quae, plenam de ipso et debitan-1 curam gerens, id, quod de fructibus ipsius, (debitis eiusdem supportatis oneribus,) superesse contigerit`2 , illi restituat, qui finalem in causa victoriam obtinebit. Si quis autem sequestrationem huiusmodi impedire, vel fructus sequestratos quoquo modo praesumpserit occupare: excommunicationis incurrat sententiam ipso facto: a qua, (nisi impedimento prius amoto, et occupatis per eum fructibus restitutis,) nullatenus absolvatur. Et nihilominus, si de litigantibus fuerit, a iure, (si quod in huiusmodi beneficio, vel ad ipsum forsitan competebat eidem,) hoc ipso se noverit cecidisse, praemissis nedum circa futura, sed etiam 3 circad per appellationem pendentia negotia 5 * observandis, non obstante, si contra praefatam sententiam de nullitate forsan opponattir. TITULUS

Clemens V. in concilio Viennensii. Si duobus in Romana curia super beneficio sibi collato litigantibus, in eadem curia mori contingat utrumque: collationem huiusmodi beneficii ad Romanum Pontificem, si yero extra dictam curiam, ad ordinarium decernimus 2 pertinere, nisi forsan alius ab eis in dicto beneficio ius haberet. Quodsi unum in dicta curia, alterum vero extra mori contingat, s moriens in curia beneficium possidebat: ad Rofnanum Pontificem, si y ero alius, ad ordinarium pertineat collatio supra dicta. Neutro autem ipsorum beneficium possidente, erit Romanus Pontifex propter auctoritatis praerogativam in collatione huiusmodi praeferendus. Si yero alter tantummodo, sive possessor sive petitor, decedat, si superstes, vel alius, cuius intersit, causam nihilominus prosequatur, (quum interim beneficium de iure conferri non possit,) ad quem collatio eius pertineat, futurus declarabit eventus. Nam si ad defunctum pertinuisse beneficium fuerit declaratum: pertinebit ad Papam, si ille in curia, vel ad ordinarium, si extra

VII.

DE PROBATIONIBUS.CAP. UN. Verba literarum apostolicanim, quibus Papa proprium facturo narrat, pleno probant, si super illis gratia ve] intontio Papae fundatur. Ioann. Audr.

Clemens V. in concilio Viennensii. Literis nostris, quibus nos dignitates quaslibet seu beneficia collationi nostrae vel sedi 2 apostolicac reservasse, aut resignationem beneficii alicuius recepisse, ve1 3 recipiendi potestatem al i commisisse, vel ahquem 5 excommunicasse seu suspendiese, seu 6 aliquem capellanum nostrum vel familiarem fuisse, vel alia similia, super quibus gratia vel intentio nostra fundatur, fecisse narramus, censemus super sic narratis fidem plenariam adhibendam, volentes ad praeterita et pendentia, etiam 7 per appellationem, negotia hoc extendi.

7) dicti: ABC 8) praeTit. II. Cap. un. 6) alienis: Codd. coll. mittitur: ABCEO; praediximus al. dicitur: H Tat, III. 1) petitoria: A Cap. I. 1) Idem: A; in C. Violan.: deest: DEO 2) decrevimus: ABO Tlt. IV. Cap. un. 1) Idem: A; in Conc. Vien.: deest: CEFC 2) docreTit. V. Cap. I. 1) Idem: A; in C. Vien.: deest: DUO ylmus: AIl

Tit. VI. Cap. un. 1) Clemens V.: CDEFO; add.: in Cono. Vieu.: CDJI 5) ucg.: 4) add.: etiam: ACFO 9) et: ABCDEFt1 2) contingit: BC deest: Codd. coli. Tit. VII. Cap. un. 1) in C. Vionn.: deest: UEFO 2) sodio: 1lCEF011 3) seu: ACDEFO; aut: R 4) alicui: ABCF 5) add.: nos: ACDEFG (3) sea 7) et.: deest: CD; otiamsi: E ... falsee: deesl: aBDEFOH

1147

CLEMENTINARUM LIB. II. TIT. VIII. IX. DE IUREIURANDO. c. t. TITULUS

1148

VIII.

DE TESTIBUS.C A P. I. Por testes Christlanos convinci possunt Iudaei etSarraceni, non obetantibus contrariis privileglis regum et principum: quibus si utantur, subtrahitur illie Christianorum commercium. loann. Andr.

Clemens V. in concilio Viennensil. Quum Iudaei quidam et Sarraceni, sicut accepimus, quod super civilibus aut criminalibus convinci per Christianos non possnt, se privilegiis regum et principum tueantur; quia id nedum inri contrarium, sed et Christianae religioni opprobriosum est quamplurimum 2 * et adversum, reges eosdem et principes in Domino exhortamur, ne concedant huiusmodi de cetero privilegia, vel servent 3 aut servare4* permittant etiam iam concessa. Quodsi Iudaei aut Sarraceni privilegiis talibus uti praesumpserint: Christianorum communio eis subtrahatur sic, quod Christiani ab eorum abstinere communione censura ecclesiastica, si opus fuerit, compellantur.CAP. II. Publicatis attestationibus testes produci non possunt etiam in causa appellationis, super eisdem articulis vel directe contrariis. Ioann. Andr.

Idem. Testibus rite receptis et eorum attestationibus publicatis sicut non licet super eisdem vel directo contrariis articulis alios l ven eosdem testes in principali causa producere, sic non debet in appellationis causa licere; quum non minus in appellationibus-, quam in principali causa subornatio sit timenda. TITULUS IX. DE IUREIURANDO.CAP. UN. luramenta, quae Romanae ecclesiae praestant Romani principes, fidelitatis exsistunt. Ioann. Andr.

Clemens V. in concilio Viennensil. Romani, principes, orthodoxae fidei professores, sacrosanctam Romanam 2 ecclesiam, cuius caput est Christus redemptor noster, ac Romanum Pontificem eiusdem recemptoris vicarium, fervore fidei et clarae devotionis promptitudine vcnerantes, eidem 3 Romano Pontifici, a quo approbationem personae ad imperialis celstudinis apicem assumendae,nec non unctionem, consecrationem et imperii 4 coronam accipiunt, sua 5 submittere capita non reputarunt indignum 6, seque illi et eidem ecclesiae, quae a Graecis imperium transtulit in Germanos, et a qua ad certos eorum principes ius et potestas eligendi regem, in 7 imperatorem postmodum prornovendum, pervenit, adstringere vinculo iuramenti, prout tam mos observationis antiquae temporibus novissimis renovatae 3, quam forma iuramenti huiusmodi sacris inserta canonibus manifestant. Dudum sane inter quondam Henricum imperatorem, tunc Romanorum regem, et carissimum in Christo filium nostrum Robertum Siciliae regem gravi`r discordia suscitata, nos multis grandibusque periculis, quae exinde proventura verisimiliter timebantur, intendentes celeri opportuno remedio obviare, quibusdam ex fratribus nostris sanctae Romanae ecclesiae cardinalibus, exsistentibus tuno in Urbe pro reformanda pace et solidanda concordia inter reges eosdem, literas nostras sub certa forma duximus destinandas, inter alia inserentes in eis, quod, quum ipsi reges eiusdem ecclesiae specialissimi filii sibi juramento fidelrtatis et alias multipliciter essent adstricti, ipsius ecclesiae debeant 10 * esse promptissimi defensores. Dictis autem literis in notitiam dicti Henrici,

ad imperium iam promoti, sie n * deductis, idem Henricus, ab eisdem cardinalibus requisitus, ut super contentis in illis suum propositum responderet, quasi moleste tulisset, quod de iuramento fidelitatis huiusmodi per eum praestito In dicts literis mentio haberetur 12 *, non familiariter, nec secrete, ut tractandae pacis qualitas exgebat, sed multis tabellionibus accersitis et requlsltis ab eo, quod de responsionibus suis conficerent publica instrumenta, nter cetera publice, praesente multitudine hominum copiosa, respondit, se-non fore cuiquam ad iuramentum fidelltatis adstrictum, et quod nunquam fecerit 13 * iuramentum, propter quod foret ad iuramentum fidelitatis alicui obligatus, et quod ipse nesciebat, quod antecessores sui Romani14* imperatores unquam iuramentum huiusmodi praestitissent, simulans 15 se lmmemorem iuramentorum, quae 1e nobis ante coronationem suam praestiterat, et post coronationem 17 etiam innovarat. Nos itaque attendentes, quod huiusmodi responsio, si sub dissimulatione pertranseat vel silentio pallietur, posset in magnum et evidens praeiudicium Romanae ecclesiae redundare, dignum admodum et opportunum fore prospeximus, ut de iuramentis huiusmodi constitutioni praesenti aliqua breviter annectamus 18. Dictus namque Henricus quam 19 primum fuit in regem Romanorum electus, solennes ad nos nuncios destinavit, dans eis per suas patentes literas plenum et speciale mandatum, exponendi nobis pro eo devotionem ipsius et reverentiam filialem, quam ad nos et Romanam ecclesiam sincero gerere se dicebat affectu, nec non petendi et impetrandi a nobis favorem et gratiam consuetos, offerendi quoque nobis 20 et praestandi pro eo et in ipsius animam debitae nobis et eidem ecclesiae fidelitat.s et cuiuslibet alterius geners iuramentum, ac nihilominus petendi a nobis per nostras sibi 21 manus impendi unctionem, consecrationem 22, et Romani imperii diadema. Praefatis itaque nunciis in nostra et fratrum nostrorum praesentia constitutis, ac secundum dicti tenorem mandati 23 Avenione, ubi tunc eramus cum nostra curia residentes, in publico consistorio, in quo erat praelatorum, et aliorum tam clericorum quam laicorum non modica multitudo, praemissis per eos coram nobis expositis, supplicando 24 * petitis humiliter et oblatis, nos, eodem mandato et decreto electionis eiusdem Henrici ex parte principum tam ecclesiasticorum quam saecularium, qui eundem elegerant, nobis per dictos nuncios praesentatis, plena cum eisdem fratribus deliberatione discussis, factaque nobis de electione huiusmodi concordi et legitima plena fide, examinata quoque persona ipsius Henrici, prout absentia patiebatur eiusdem 25, et de psius fide 26, probitate et 21 * aliis, quae in persona imperatoris sunt merito requirenda, cum pluribus praelatis et aliis magnae auctoritatis viris, qui eiusdem Henrici mores 23, conditionem et statum plenius noverant, inquisito 23 , eiusque 30 persona, cuius31 etiam nos et fratres nostri aliqualem prius 32 notitiam habebamus, propter quod facilius transivimus in examinatione huiusmodi 33, idonea reputata, ipsum nominavimus, denunciavimus et declaravimus regem Romanorum, ipsius approbantes personam, eumque sufficientem et habilem declarantes ad suscipiendam 34 imperialis celsitudinis dignitatem, ac decernentes unctionem, consecrationem imperiique Romani coronam sibi per manus nostras debere conced, et subsequenter a praefatis nunciis, sufficiens ad 35 hoc ab eo, (ut praemittitur,) mandatum habentibus, secundum formam, in decretis 36, quae incipit: Tibi domino" comprehensam, fidelitatis recepimus iuralnentum. Postque37 dem Henricus consecrationis et coronationis suae tempore aliud eisdem cardinalibus, quos ad impendendum sibi huiusmodi consecrationis et coronationis insignia miseramus ad Urbem, illud nostro nomine recipientibus, iurarnentum praestitit corporale, quod in libro pontifical. Romano praestandum Pontifici 3s per imperatorem coronationis suae

Tit. VIII. Cap. I. 1) Id.: A; in C. Vion.: deest: C 2) plttrimum: AIIDEFGH 3) consorvent: AD 4) servari: ABCDFFG Cap. II. 1) aliquos: A; aliquos alios: F 2) appellationis: BCEFOII Ti t. IX. Cap. un. 1) in C. Vieun.: dcest: IIEF(;; inscr. rlccst: A; llene rfetrclalcnt Inebluarit Ckntans XIV. die Mart. :1.1314. cf. Balance Ile gesta Impere pap.347., et pene es Inrolegontcaus p. LX. de lene decrclali et alia e. 2. (2, 11.) dsserui. dlfa nostrae decretalis forma exslat ap. Dnnfges Acta seperii (B(9-01. 1132.) II, 237 sqq., cuins coliationent in polis segg. -invenies. 2) Romani: le9e t.3) eideue . . . accipiunt: decst: Dnn. 4) unct. ct consecr. impm ii: BF 5) sua sibi: Ileueig. 6) ind. ac eidem Ron,. Pontifici a quo approbationeru personae ad Imperialis Celsitudiuis apicem assumendae neo non motionem, consecrationem et Imper coronara ae7) et in: BD cipiunt se astringcrc: ib. 8) renovasse: AF; renovare: D

9) gravis esset: B 10) debebant: ACDGH 11) din: deest: Codd. coll. Dnn. 12) habobatur: ib. 13) fecerat: ib. 14) Romanorum: ACEGH 15) fingens: ~es. 15) iuramenti quod: ib. 17) add.: suam: BEFO 18) amittemus: Dinme. 19) qunm: AB 20) nob:: deest: Dner. 21) sibi: deest: ib. 22) add.: et coronationom: A 23) mand. per ces: Benin. 24) et suppl.: IICDEFG; deest: Peines. 25) ipsius et inquisito: Dn t. u 26) fide et: ACD 27) ac: ABCDEFG Dnn. 28) personare mores: Dnn. 29) iuquis. . . . personarn: deest: ib.; inquisito do: BCD 30) eius: D: eiusdem: B 31) et cui.: Dvnn. 32) pri.: deest: ib. 33) praedicta, idoncaquc reporta ipsumque: ib. 34) suscipiondum: l). 35) ad hoc: deest: lb. 36) ej. c. 33. Dist. LXIII. 37) Postque . . . Verum: deest: D nn. 38) Pont.: deest: BCDEFG

1149

CLEMENTINARUM LIB. II. TIT. IX. X. DE EXCEPTIONIBUS. c.

un.

1150

tempore continetur, cuius tenor dignoscitur esse talis: Ego Henricus Romanorum rex, annuente Domino futurus imperator, promitto, spondeo et polliceor atque iuro coram Deo et beato Petro, me de cetero protectorem, procuratorem 3s * et defensorem fore summi Pontificis et huius sanctae Romanae ecclesiae in omnibus necessitatibus et utilitatibus suis, custodiendo et conservando ) possessiones 41, honores et jura eius, quantum divino suffultus adiuto:io fuero, secundum scire et posse meum, recta et pura fide. Sic me Deus adiuvet et haec 42 sancta Dei evangelia!" Ceterum, quin iuramenta huiusmodi fidelitatis exsistant, a retro Romanis principibus non fuit hactenus haesitatum; immo tam quondam Albertus rex Romanorum, immediatus praedecessor memorati Henrici, Bonifacio Papae VIII. praedecessori nostro tempore approbationis eiusdem Alberti, quam Rodulphus pater ipsius, et alii praedecessores eiusdem Romanorum reges diversis nostris praedecessoribus iuramentlim fidelitatis et obedientiae praestiterunt. Idemque Bonifacius memoratum Albertum, juramento huiusmodi ab eo recepto, de fratrum suorum consilio, praesente praelatorum et aliorum multitudine copiosa, auctoritate apostolica recepit in specialem 43 suum filium et ecclesiae memoratae, ipsumque in regem Romanorumassumpsit, in imperatorem postmodum promovendum44. Verum quia saepe fatus Henricus, qui in 45 * proximis diebus fuit de bac luce subtractus, non virtutem et mentem, sed nedum 46 * verborum insectans corticem, sensumque confundens, iuramenta restringendo praedicta curiose videbatur asserere, ut praefertur, iIla ad debitum fidelitatis huiusmodi non extendi: novo morbo curiositatis huius 47 luculentae veritatis antidotum praesentis declarationis oraculo providimus apponendum 48. Quia ergo 49 * capitulis iuramento JO fidelitatis contentis sollicita meditatione pensatis, ipsa capitula in praefatis imperatoris iuramentis J1 quantum ad effectum, mentem et virtutem ipsorum, non est dubium contineri: nos, praemissis et aliis rationibus, ne quis, in Romanum assumptus principem vel in posterum assumendus, an juramenta huiusmodi, per dictum Henricum imperatorem praestita, et per successores ipsius in futurum praestanda, fideljtatis exsistant 52, in dubitationem deducere 53 audeat, vel super his contrarium adstruere veritati, auctoritate apostolica de fratrum nostrorum consilio^l declaramus, illa juramenta praedicta J5 * fidelitatis existere et li6 * censeri debere. Porro 57 praeter iuramenta praedicta idem Henricus, suorum 58 inhaerens praedecessorum vestigiis, priusquam ingrederetur Italialn, vel ibidem iura aliqua exerceret, sub testimonio suarum patentium literarum in manibus dilecti fui'. Ioannis de Mollianis 5`d , scholastici ecclesiae Tullensis, capellani nostri, ad hoc specialiter per nos missi, nostro et praefatae ecclesiae nomine recipientis promisit, et 60 tactis sacrosanctis evangeliis juramento firmavit, quod eandem ecclesiam et fidem catholicam pura fide totisque viribus conservaret reverenter et etiam Gl defensaret, omnemque haeresim, schisma et haereticos quoslibet, fautores, receptatores et defensores ipsorum exterminaret pro posse, ac nunquam cum Sarraceno, pagano, schismatico seu alio quolibet communionem catholicae fidei non habente, aut cum aliquo alio praefatae ecclesiae inimico vel rebelli, seu eidem manifeste suspecto, unionem quamlibet seu 62 * parentelam aut confoederationem iniret, sed tam nostrajn quam successorum nostrorum personas, honorem et statum manuteneret, defenderet 63 et conservaret contra omnes homines, cuiuscunque exsisterent praeTit. IX. Cap. un. 39) proc.: deest: ABCDEFG 40) sorvando: ACF 41) posa. et: BD 42) haec: deest: BD 43) spiritualem: BD 44) add.: Licet antera an iuramentum fidelitatis exsistat, a retro Itom. principibus non fuerit hactenus hesitatum: quia temen idem H. Rorn. Imperator qui diebus proximis fuit de bao luce subtractus non veritatem et mentem, sed nadan/ proprietatem verborum insectans sensumque confunden, et juramentum restringendo praedictum curiose videbatur esserero ut prefertur, lllud ad debitum fidolitatis huiusmodi non extendi, uovo morbo curiosi47) huiusmodi: 46) uudum: ib. 45) in: deest: Codd. coll. tatia: Diin>i. BO Dn. 48) opponendum: Dnn. 49) igitur: ABCDEFO Dnn. 50) in 51) juramento ... ipsius et sic deinceps ena-na. singnt.: tb. iur.: Dono. 54) cous. unanimi et 53) ducere: ib. 52) rationabiliter dici possit: ib. concordi declar. et etiam diffinimus : ib. 55) praed.: deest: Codd. col!. D nn. 56) ac: ABCDEFO Dnn. 57) Porro: deest: Mino. 58) suor. . . . vestig.: rleest: ib. 59) iSolllano: A; 3folauis: BO; Moll.: D; Molianis: EF 60) et: rleeat: Dnn. 61) et.: deest: BD 62) seu: deest: Codd. coll. D >na. 63) et def.: Dnn. 64) aut: ACDEFO Dun.; seo: B 65) et.: deest: Codd. coIl. Dun. 66) Romanorum: AB 67) et: deest: Dtinn. 68) qulbuscunque: ib. 69) et: AB 70) Car.: deest: D(inn. 71) Radulphum: ABCDEFO 72) aucatlone: Dnn.; deest; CEE' 73) adnot.: deest: ABCDEFO Dnn. 74) ac: ADF 76) sub: Codd. con. Ddtt. 75) expresse: A: expresse sedique: Dtan. 79) alignam vol: BCDFO 77) el: BD Dnn. 78) supradcto: Dnn.

eminentiae, digntatis ve1 G4 * status. Eidem etiam 65* adciens iuramento, quod manuteneret semper atque servaret privilegia omnia, per praedecessores suos reges ac imperatores Romanos praefatae Romanae 66 et 67 aliis quibuslibet 6 8 ecclesiis quocunque concessa tempore, et continentiae cuiuscunque. Ipsaque omnia, et specialiter ac69 praecipue per clarae memoriae Constantinum, Carolum 70 , Henricum, Ottonem IV., Fridericum II. atque Rodulphum 71 * praedecessores ipsius, super concessione, recognitione, advocatione 72, adnotatione 73 *, quitatione et74 libera dimissione terrarum et provinciarum Romanae ecclesiae ubilibet positarum, quarum etiam multas nominatim expressit 75 , sedi apostolicae Romanisque Pontificibus super 76 * quocunque tenore concessa recognovit, confirmavit, et ex certa scientia innovavit, ac etiam de novo concessit. Et terras ipsas atque 77 provincias recognovit ad ius et proprietatem ipsius ecclesiae plenissime pertinere, casque nlhilominus ex abundanti de novo ecclesiae saepe fatae donavit, sub praedicto 78 se obligans juramento, quod ipsas aliquamve 73 ipsarum partem nullo unquam tempore occuparet, seu, quantum in eo esset, ab alio 80 permitteret occupari; nec in eis aut aliqua parte ipsarum jura aliqua, possessiones aut tenutas haberet seu quomodolibet possideret, nec in eis etiam 8l potestariae seu cuiusvis capitaniae 82 *, aut iurisdictionem quamcunque per se vel perBS alium exerceret, quodque, ut princeps catholicus et 84 saepe dictae ecclesiae advocatus atque defensor, ipsam iuvaret, et consiliis et auxiliis illi assisteret opportunis contra quoscunque inobedientes et rebelles eidem, et praecipue contra occupantes seu turbantes 85 terras praedictas seu provincias, vel partem quamlibet earundem. Sub eodem etiam iuramento promisit, quod tara ipsam Romanam ecclesiam, quam alias ecclesias, libertatem ecclesiasticam, bona, iura, praelatos et SG ministros ecclesiarum ipsarum manuteneret, conservaret atque 37 * defenderet suo posse, et quod 88 ecclesiac Romanae vasallos contra iustitiam nullatenus offensurus, devotos ac fideles ecclesiae, etiam in imperio constitutos, benigne tractaret, nec eos opprimeret contra iustitiam, aut, (quantum in eo esset,) per alium opprimi sustineret, sed in suis potius iuribus et iustitiis conservaret. Hoc 80 quoque iuramentum et 90 etiam pristinum 01, pro eo nobis per suos nuncios, (ut praemittitur,) praestitum, receptis suae coronationis insingniis innovavit, prout in patentibus, ante coronationem ipsaln e2, eius regio magno sigillo, et aliis post coronationem eandem, eius imperiali aurea bulla munitis, inde confectis literis, (quas in archivis Rom. ecclesiae reponi, et diligenter conservari fecimus,) 93 plenius continetur.

T ITULUS X.DE EXCEPTIONIBUS.CAP. UN. Exceptio excommunicationis opponitur dilatorio quaudocunquo, peremptorio non obstante. Ioann. Andr.

Clemens V. in concilio Viennensil. Excommunicationis exceptio dilatorie 2 in qualibet parte litis opponi potest, termino peremptorio per iudicem assignato ad proponendum exceptiones declinatorias et dilatorias non obstante; servata tamen constitutione felicis recordationis Innocentii Papae IV. edita crca hoc in concilio Lugdunensi 3.89) add.: ofticium: Codo. co11. DOoala. St) et.: decst: BH 80) aliquo : AB 85) perturbantes: B Dos. 84) et: dcest: BDEG 83) por: deest: BCI' deest: DI%>17a. 87) ac: ABOBO D>tn. 86) et quod: dcc.vt: DLan. 86) et: S9) pDacEe ab hoc loco vsgne ad fine>n legitnr ap.D a n.: Postremo antela idem de consecrationis et coronationis suae tempore aliud eisdem Cardinalibus, quos ad impendondum sibi huiusmodi consecrationis et coronationis insignia miseramns ad urbem, illud nostro nomine reciplentibus corpornliter praestitit iuramentum, quod in pontifican Romas praestandnm perimporatorem coronationis suae tempero continetur, ac post eoronationem eandetn Juramenta predicta nihilominus innovavit, prout in patentibus ante su:w coronationis insignia cius regio sigillo magno et aliis post coronationcm huiusmodi eius imperiali aurea bulla munitis, indo confectis literis. in quibus et etiam in aliis prescriptis literis suis Nos suum domimmn nominabat,quas in Archivis Romanae ecclesiae roponi et diligenterconsorvari fecimus, plenius continetur. Patet igitur ex predictis missis, dictum quondam H. Imperatorcin Romanorum non benedixisso, qui respondendo dictis Cardinalibus, ut superius est expressum, post nobis et eccleaiae Remanse preetita iuramenta predicta dixit se sacramentum fidelitatis nunquam alicul 92) ips.: 91) minuta): AOS; prius: B 90) et: deest: AB praestitisse. deest: AD 93) facimus: AF A 2) diTit. X. Cap. un. 1) in ... Visen.: dest: O; iuser.: deest: 3) cf. c. 1. de exc. in Vilo. (2, 12.) latoride: Ed. Ron:. oper, naend.

1151

CLEMENTINARUM LIB. II. TIT. XI. DE SENTENTIA ET RE IUDICATA. c. 1. 2. TITULUS XI. DE SENTENTIA ET RE IUDICATA.

1152

CAP. I. Qui tres sententias contrarias in quavis causa reportavit, de illarum nullitate non agit, nec excipit ipsarum exsecutione non facta; et resp.cit etiam pendentia. Ioann. Andr.

Clemens V. in concilio V ennensil. Ut calumniis litigantium occurratur, is, qui in beneficiali vel alia quavis causa tres contra se in petitorio vel possessorio sentcntias rcportavit, ad agendum 2 de nullitate ipsarum vel alicuius ex eis nullatenus admittatur, donec huiusmodi sententiae plenarie fuerint exsecutioni mandatae. Similiter si ille, contra quem tres sententiae diffinitivae ]atae fuerint, ab interlocutoria vel gravamine ante prolationem ipsarur vel carum alicuius se appellasse, et causar appellationis huiusmodi adhuc pendere proponat: sententiarun1 3 pracdictarurn exsecutionem tali praetextu nolumus impediri. quae ad causas qualitercunque etiam per appellationem penclentes duximus extendenda. CAP. II.Sententia lata contra citatum, extra citantis territorium exsistentem, nulla est ipso iure. 11. d. Ioann. Andr. I cic MI. Pastoralis cura sollicitudinis, nobis divinitus super cunetas Christiani populi nationcs iniuncta, nos invigilare remediis subiectorum, corundenl periculis obviare et scandala' removere compela. Sane, quum iam dudum inter quonclam Henricum inlperatorem Ronlanuul 3, et carissimum in Clv-isto1 filium nostrum Robertum Siciliae regem d gravis fuisset materia turbationis exorta, asserente cleincie u * imperatore praedicto, quod cum quibusdam ipsius subditis rex conioederationes et conspirationes fecerat in ipsius maiestatis offcnsam, quodque tractaverat et ordinaverat, ut civitates quaedam, sub 7 * imperii et itnperatoris eiusdem obeclientia consistentes, contra eum ct imperium rebellarent, gentesque, sui s ipsius fultae subsidio, nonnullas alias mper civitates et castra, (lude violenter eiectis ipsius imperatoris officialibus,) occuparunt"*, et pro ipso rege occupata tenebant, ac alias 1 e etiam in Urbe ll et alibi in imperii et imperatoris eiusdem contemptum, et 12 * suae maiestatis iniuriam et reipublicae detrimentum multa gravia fucrunt l3 * per regem eundem ac malitianl et instigationem ipsius tanl a suis stipendiariis quam a subditis imperatoris commissa: prachabitis per imperatorem eundem quibusdam processibus contra eum, absentem tamen, quamvis legitime, (iuxta imperatoris assertionem) citatum, ac, quod supra dicta erant notoria, per ]lllperialeln interlocutoriam declarato ipse, regem affirmans proptcr praemissa laesae maiestatis criminis reunl esse, in eum 15 * peremptorie (ut dixit) et sttfficienter citatum, sed comparere conturnaciter recusantdn, tanquanl rebellenl, proclitorem et hostem imperii, ac reuni criminis supra dicti, privationis omnium dil;nitatlun, quocunque comprehensarum titulo, et quibus se intitulabat rex ipse, auctoritatum quoque, honorum, provinciarum, terrarum, bonorum, illrlum et iurlsd7ct1o11L1n1 tam perpetuorum quam temporalium,) et, si guando veniret in suanl et imperii fortiam, mutilationis etiam capitis sententiam promulgavit, onmem 17 supplendo defectum, si quis forsitan fucrat 75 ex solennitate iuris omissus 1J in processibus mcmoratis, praemissa, (ut asseruit,) faciens exigente iustitia et de inlperiali etanl 20 potestate. Verum quia huiusmodi sententia, quae non a discretione matre virtutum, sed a noverca iustitiae, voluntaria scilicet iudicantis praecipitatione, processit, partus forsan se 21 deteriores haberet, si ipsius sententiae 22 * inefficacia in publicum praecone iustitia

non prodiret: nos, crca eam tali uti provisione volentes, quae G3 , (detectis ipsius defectibus,) seminataper eam exstinguat pericula, et in ratione reddenda L4 sit posteris profutura, ipsam subiiciendam esse providimus limae25 iustitiae, ac rectae libramini 2G rationis. Eiusdem igitur causis et continentia, nec non conditione illorum, a quo et in quem lata fuit, diligenti et 27 debita consideratione25 pensatis, patenter 29 ex eis illius adstruitur evidentia nullitatis, et manifeste arguitur temeritas 39 promulgantis. Notorium quippe ac indubitatum exsistit, quod 31 grandis exercitus tempore dictorum processuum et sententiae, continue 32 imperatori assistens, regem ipsum et suos prosequebatur odio capitali, Pisanaque 33 civitas, in qua lata fuit memorata sententia, regem capitali habebat odio notorio et antiguo. Esto igitur, quod 33 rex ipse alias ad praemissa fuisset legitime per imperatorem citatus: numquid venire debuit ad iudicem 35, exercitu feroci ae 36 grandi 37 , ipsique citato, (ut praemittitur,) odioso stipatum 15 2 Numquid etiam debuit comparere in loco admodum populoso, multum potenti, ac praefato in eum odio provocato? nuis enim auderet, vel qua ratione audere aliquis teneretur consistorii talis subire iudicium, et 3`3* se in hostium sinu reponere, ac 4t1 ad mortem per violentam iniuriam, non per iustitiam inferendam41, ultroneum se offerre? Haec quidem iure timentur, haec de more vitantur, haec humana 42 * fugit 43 ratio, haec abhorret natura. Desiperet igitur, qui citationem huiusmodi saperet arctasse citatum. Ut illud, tanquam notissimum, nullatenus omittamus, quod regem 4'1 , extra districtum per, in 45 regno scilicet Siciliae, notorie ac continue tempore supra dicto morantem, citare non potuit imperator, nec citatio, si quam forsan de ipso infra imperii fines fecit, citatum extra imperium constitutum arctavit. Nos quoque, regs ordinarius iudex, quod ad imperatoris iudicium citaremus vel citari aut remitti faceremus eundem, nequaquam fuimus requisiti. Immo, licet ad nos et curiam nostram temporibus illis rumores frequenter 47 de curia imperatoris venirent, et iuxta eum etiam quidam ex fratribus nostris essent: prius tamen dictae sententiae promulgatio, quam aliquid de processibus antecedentibus, ad audientiam nostram pervenit ls *. Denique licet rex ipse terras aliquas ab imperatore tenere dicatur in feudum: non tamen in eis, sed in regno praefato domicilium suum fovebat. Unde imperator in ipsius personam nullam 49 * ratione terrarum huiusmodi, nisi ex natura feudorum, debitam superioritatem habebat. Ouodsi punitio criminis, infra districtum imperialem commissi, ad imperatorem forsan pertinuisse asseratur 5u : verum est quidem, si 51 n eodem districtu fuisset inventus delinquens, vel ad illum de more remissus5 2. Dicine ergo 53 sententia meruit, quae a iudice, qui per regem tute adiri non potuit, et in loco notorie 54, (ut praefertur,) non tuto, in 55 absentem, nec citatum legitime, ac inauditum per consequens et indefensum, non maturo fuit indicio, sed praecipitio, et de tanto praesertim crimine promulgata? Rursus non est silentio relinquendum, quod ipse rex noster sd et ecclesiae ' Romanae ratione regni praedicti notorie subditus, homoque ligius et vasallus, ac in eodem regno, non, ut praemittrtur, in imperio, certum, continuum et notorium suum 57 habens domicilium, ac s5 originem inde trahens, imperatori eo modo non subfuit 5g, quod in etnia crimen laesae maiestatis commiserit 6U, quantumlibet omnia in sententia supra dicta contenta veritatem indubiam continerent. Siegue nedum non G1 iure, immo nec i.uris 62 colore tulit imperator sententianl suprau3 dictam in regem ex causa, quae 6'1 veritatis subsistentiam non habebat. Propter quam etiam, quatenus GS in eo fuit, regem eundem privando regalo et regia dignitate, ac terris etiam aliis et 66 iurisdictionibus perpetuis et temporalibus, quae sub eo nuIlatenus vel ab co, sed a nobis et ti 7 sub nobis tenebat, nec non procedendon5habebat, gnodque gratuito exCrcitus: ib. 32) cont.: dcesl: ib. 33) Pisana 34) Sed esto quod: Da,l. queque: ACl)Lb' 35) tautem et talem suuu: capitaleut uotorie iuimicunt: D,,,,. 36) ct: BF; decsi: Daa. 37) add-: et pariter odioso stipatuu,: Daa. 38) constipatunt: :101) 39) qt: dcrst: ABC'DEI%G D,,. 40) et: 1% : decst: A7; 41j refcrendam: Da,,. 42) hum.: leest: ACEPO HD,c,,. 43) refugit: AB'CDIsF(1 D,iB,,. 44) reg.: decst: Dua. 45) et in: ib. 46) fuisscmus: AC 47) frequentes: D,t,,. 45) vena: ACD73F0II; veniret: II 49)nu11a: ACFDG,to 50)dcatur: Driux. 51) quo d si: ABC 52) demissus: Dos,,. 53) igitur: PD 51) notorio: :1G'D 55) a capitali nostro inimico in: Un. 56) nobis: BDCi; nostrle: C 57) su.: rleest: O Dm,. 55) ac . . commiserit: lees): Ila,a 59) sufficit: CDFrr11; sufficiuut: B 60) commiserat: Id11 61) non: lees!: hau. 02) cuui iuris: II Dua. 63) saepe: ABC'Dh'G D,nt. 64) tam pise (ex causa: dcc:st): D,u,. 65) quantum: AM1; quaten. quantum: 1) 66) ac: .IBC; rleest: H 67) et . ., no1,.: decat: Da,,. 68) proc. ... pertineret: lees,: ib.

'I'it. Sl. Cap. I. 1) Iden,: A; in . , . Vien.: decs): DFG 2) add.: vol excipieudmn: .1BC117' 3) add.: ipsarum: II; ipsarum vel: A 1) add.: in codea': AG; Iracc decrclal,v pablicattt fsit corleo: Cap. If. die el ao r. ,r ,t. (2, t).); ci,rs goy,re alirl forma easlal up. I),t,pes Acta 11, 241. 2) seandalis: 1/ r,a. 3) ]tmuauorum: D Drur. 4) in Chtt: dcest: ABF 5) add,: illustrem: DCF' 6) denuun: Codil. volt. D,u,. 7) sub : tleest: :IDE7l Cima.; in: B 5) suae: ABCDIsFG 9) occuparant: ABCGGII I)Jn,r.; ocrup:u ent: 1,F 10) al.: de,'st: ABCI': 11) Urb. ... alibi: tleest: pon . I2i ct: ducat: C'odd. coll. 13) fuorant: :1DCDIiF11 D,ro. 14) declarata: 1!!) 15) ipsum: AIiCDkFG hri,u,, 16) et: dccst: Da,t. 17) muele18) fuerit: ACI' 19) omissa: ACIiF que : III% 20) et.: deesl: I)aa. 22) sent.: ticcst: Codtl. coll. 23) quod: liso. 24) red21) se: dcest: ib. 25) legitimae: 1.0" 26) recto (rectae: B) libramine: BC rlendwn: ib. 2.4) liberatione: Du,,. 29) ovidenter: ib. 30) lid'l7) :se: BCFDrAta. 31) quod imper,ttor praedictos ad regara inimicitias capitales quitas: ib.

1153

CLEMENTINARUM LIB. II. TIT. XL XII. DE APPELLATIONIBUS. c. I-5.

1154

contra regem eundem ex illis, quae per ipsius stipendiarios ac nonnullos imperatoris eiusdem o subiectos 70 per malitiam et instigationem regis ipsius contra eum fuisse commissa in Urbe dicebat, quum, etsi illa fuissent ibidem re vera commissa, punitio tamen eormn in regem, veluti extra districtum impern commissorum, ad imperatorem nullatenus pertineret, inhibendo etiam 7l in eadem sententia sub magnarum appositione poenarum, quarum aliquas 72 sibi applicari mandavit, ne quis dicto regi praesumeret in suis respondere debitis, in 73 ipsiusve familiarltate vel servitio remanere, aut eidem contra ipsum imperatorem quovis modo impendere consilium, auxilium vel favorem, quum debitores, servitores et auxiliatores huiusmodi extra imperium et i4 in regno constituti praedicto 75 nullatenus imperatori subessent, nec ex committendis in regno eodem dictis possent poenis adstringi ve1 7G * aliqualiter condemnari per ipsum, absolvendo quoque 77 ab omni fidelitate, obligatione, servitio, promissione ac pacto provincias omnes, civitates et castra et loca78*, ipsiusque vasallos, et feudatarios, et 79 alios quoslibet eidem regi quomodolibet obligatos, quum includerentur in absolutione huiusmodi terrae et personae nobis et ecclesiae Romanae subiectae, propriae terminos potestatis excessit, in messem nostram S9 mittens 31 * perperam suam falcem. Ceterum defectus suppletio, circa processus adhibita supra dictos, non tantum valet ad iustificationem ipsorum et sententiae supra dictae, quantum ad eorum suggillationem et notam: quurn nullam super praemissis potestatem haberet S2 imperator in regem, sibi alias, quam ut praefertur, non subditum, non citatum legitime aut remissum, et extra districtum ipsius continue ac notorie consistentem. Nec praedicta suppletio circa subditum etiam ad ea potuisset 33 de ratione referri, per quae de crimine, praesertim sic gravi delato defensionis, (quae a iure provenit naturali,) facultas adimi valuisset, quum illa imperatori tollere non licuerit, quae iuris naturalis exsistunt. Ut igitur, sicut 84 memorata sententia iuris caret effectu, sic auctoritate et nomine rei careat iudicatae, ut nec 85 in opinione communi aut vulgi labiis nomen habere sententiae mereatur, ut etiam in magnum iustitiae ac pacis obsequium scandalosis occurratur periculis, quae cum nostra et s5 ecclesiae, provinciarum multarum, regnorum et gentium turbatione non modica possent occasione ipsius pro tempore suboriri: nos tam 87 ex superioritate, quam ad imperium non est dubium nos habere, quam ex potestate, in qua vacante imperio imperatori succedimus, et nihilominus ex illius plenitudine potestatis, quam Christus Rex regum et Dominus dominantium nobis, licet immeritis, in persona beati Petri concessit, sententiam et processus omnes praedictos, et quicquid ex eis secutum YS est vel occasione ipsorum, de fratrum nostroruln consilio declaramos fuisse ac S9 esse omnino irritos et inanes, nullumque debere aut debuisse sortiri effectum seu 90 nocumentum, vel notam afferre cuiquam, ve1 J1 quomodolibet attulisse. Ipsosque nihilominus, quatenus 92 processerunt de facto, et quicquid ex 93 eis secutum est, vel ob eos, vel in posterum sequi posset, in irritum revocamus9'4.

et apostolos petere separatim, valebitque appellatio talis, ac si simul fuisset in eorum praesentia ab omnibus appellatum; est tamen appellato 2 ignoranti appellationis, nec non delationis eorum et termini praefixionis, si subsecutae3 fuerint, intimatio legitime facienda.C A P. II. Sufficit, apostolos peti uno contextu napias et instanter. Ad quos realpicudos si iudex certurn terminum statuat, appellans, illos non petens in termino, appellationi renunciat. Idem, gnnm iudex statuit terminum iuris incertum, infra quem appellans illos debite non petivit, vel oblatos recipero renuit. . 1. Ponit tres casas, quibus appellans, non habeas apostolos, appellationem prosequi potest. H. d. loan. Audr.

I d em. Quamvis rigor iuris exposcat, eum, qui appellat, debere petere apostolos congruo loco et tempore saepius et instanter: nos tamen, antiquam et communem observantiam litigantium sequi, et aequitatem rigori praeferri volentes, decernimus l sufficere, quod per appellantem simul uno contexto apostoli instanter et saepius postulentur. Verum si iudex, a quo appellatur, certum terminum ad recipiendos apostolos appellanti assignet, et appellans in assignato sibi 3 * termino non compareat coram eo, nec petat apostolos sibi tradi: appellationi suae renunciasse videtur. Similiter, si iudex appellanti responderit, infra iuris terminum apostolos se daturum; appellationi suae renunciasse appellans intelligitur, nisi infra dictum terminum congruo loco et tempore instanter et saepius saltem uno contexto petat apostolos ab eodem iudice sibi dari, vel si recipere' 1 recusat 5 * oblatos. . I. Ouodsi iudex in termino, ad dandum apostolos praefixo per eum, ipsos appellanti petenti non dederit, aut si, dum peterentur apostoli 6, responderit, se daturum eosdem, nullo termino certo sibi 7 * praefixo, vel infra iuris terminum se eos asseruerit S * velle dare, et postea per appellantem congruo loco et tempore saepius et instanter uno contexto etiam requisitos, eos non curaverit infra eundem terminum exhibere: appellationem suam extunc prosequi possit appellans, ac si expresse fussent eidem apostoli denegati.CAP. III. Appellans prosequi et finire tenetur appellationem extraiudicialcm Infra annum a die interpositae appellationis vel illati gravaminis; quo non tacto, impedimento insto ceceante, appellatio est deserta. II. d.

Idem. Sicut appellationem iudicialem, sic et extraiudicialem infra annum a die interpositionis ipsius, vel a die illati gravaminis, ubi a futuro gravamine appellatur 1, prosequi et finire tenetur appellans. Ouod si iusto impedimento cessante non fecerit: debebit eius appellatio deserta censeri.CAP. IV. Tempus, ad prosequendam appellationem ab homine vel a iure praeGxuny non currit appellanti compromisso durante, vol de partium expresso consensu, nisi, periculo imminente ex mora, iudex aliad deceruat.

TITULUS XII. DE APPELLATIONIBUS.C A P. I. Valet appellatio coram maiore parte plurinm iudicttm; sed appellato est appollatio, delatio et termini praefixio intimanda. Ioann. Audr.

Idem1. Ouamdiu appellationis prosecutio per compromissum vel alias de partium expresso consenso differtur; tempus, ad prosequendum eandem ab homine vel a iure praefixum, currere nolumus appellanti, nisi forte iudex, videns, ex dilatione periculum imminere, praeciperet in illa proced.CAP. V. Ante diffinitivam appellanti non licet prosequi causas, in appcllatione nominatim non expressas, nec processus primi iudieis iustificari vel impugnad potest, nisi ex actis coram eo.

Clemens V. in concilio Viennensil. Si a iudicibus duobus aut plurbus fuerit appellandum, quia forte de facili eorum praesentia simul haberi non posset, liceat coram ipsis vel maiori parte ipsorum appellare,Tit. XI. Cap.I1. 69)ipsius:B; derst: D 70)subditos::1BC 71) et.: derst: Dnn. 72) atinas aliq.: b. 73) in: dccst: ib. 74) otiam: AC 75) praod. ac de ipso ct in als diversis non subditi imperatori exsistentes 76) vel . .. condem.: rleest: nullatenus imperatori subessent: Dun. 78) et 77) quemque: Dant. BC'DEF'OIf; val . . . ipsum: dcest: A Drivat. 80) add.: propriam: AB; IIGnn. loc.: rleest: Codd. coil. Drinu. 79) ac: rtrld.: et aliorum etiam caguen ct principum quorum cubiertos sua secundum 81) immittens: pr:wmissa nitebatur arctare censura immittendos: Dr ro t. 83) posset: ABCDG' 84) sic.: deest: Ldun. ABCDEFG 82) ltabeat: ABC 88) secu87) lamen: Dun. 85) non: !b. 86) eta decat: AEF'O Dtan. 91) non: F; aut de90) aut: ib. turmu: ib. 89) ac coso: deest: ib. Dnnt. 92) quantum: Dntl. buisso sortiri: B; aut d,pbuisso (quom.: decst): Corpus lar. can. Ea. Fi irdberg. T. II.

Ideml. Appellanti ab interlocutoria vel a gravamine iudicis,93) ob eos secut. est in irrit. etc.: ib. 94) iu B