1

Chyurum Wunpawng Sha Ni A Matu Myihtoi Habaku A Mungga

Myhtoi Habaku gaw Israela mungdan lahkawng brang rai nna, dingdung Israela ni Asuri mung masha ni a lata de hkrat sum mat ai hpang, dingda Israela mung dan mung Babelon ni a roi rip dip gamyet sha hkrum ai aten, Babelon mungde bawng dung mahka aten hta Karai mungga htawn tsun ai wa re. Dai aten na mabyin masa hta, tara mai gan ni tinang a n-gun hpe hpara shatai nna Israela ni hpe grai gumshem ai ladat hte roi rip sai chyup dip gamyet sha nga ai aten re (1:11). Karai Kasang lata la ai amyu ngu nna hkam la ai Israela ni nji nmu, hte Karai Kasang hpe ga san law law san rai nna, myit mada shara tam nga ai aten re. Myihtoi wa gaw, ganing re ai byin da masa hta rai tim, ding hpring ai ni gaw Karai Kasang hpe kam sham ai hte hkrung nga lu na ra ai.( 2:4) ngu nna, bai n gun jaw ai re. Dai ni mung anhte Chyurum Wunpawng sha ni, tara maigan wa a dip gamyet, baw daw sai chyup ai hpe nji nmu hkam sha nga ga ai re. Karai Kasang hpe "Nang kanang rai nga nta?, hpa rai Karai Kasang hpe kam sham ai anhte Kachin ni ndai zawn hkam sha ra nga a ta? ngu nna ga san san na zawn re ai aten mung rai nga ai". Myihtoi wa gaw dinghpring ai ni, kam sham ai hte hkrung nga lu na ra ai ngu nna yawng hpe htai ya nga ai re.

I. Shingdu Labau

Mung Masa Shingdu Labau: Myihtoi Habaku a aten hta Babelon ni hpyen n-gun ja wa ai hte Asuri ni n-gun yawm mat wa ai aten re. Babelon hkaw hkam Nabopolassar gaw BC 626 hta hkaw dung nna shi a lamu ga jarit hpe mungdan a dingdung hte sinna maga de maden jat wu ai. Babylon hpyen hpung ni gaw Asuri mung a mare daju Nineveh mare hpe BC 612 hta htim gasat la kau ai re. Asuri hkaw seng ru sai ni sinna Mesapotamia ginra a Haran mare hta Assur-uballit woi awn ai hte hprawng shingbyi let Babylon ni hpe matut ninghkap ma ai. Babylon ni gaw BC 609 hta Haran hpe bai htim gasat la ma ai. Asuri ni mung Hkarahkeme (Carchemish) mare de hprawng shingbyi ma ai. Egutu hkaw hkam Hpara-u-Niko {Necho II (610-594)} gaw Sri –Palistina mung hpe madu da mayu ai majaw, Asuri ni hpe garum la na matu shi a hpyen hpung ni hte Yuda mung hku lai di let Hkarahkeme (Carchemish) de sa garum na sa wa wu ai. Dai aten hta Yuda hkaw hkam Yoshia mung shi up hkang ai Yuda mung hte Asuri ni a up hkang ai npu de du mat ai dingdung Israela mung hpe kahkin let n gun ja ai mungdan langai byin tai hkra shakut nga wu ai. Dai majaw Yuda hkaw hkam Yoshia (Josaih) gaw, Asuri ni up madu da ai dingdung Israela hpe Egutu hkaw hkam Niko (Necho) n lu up madu la hkra, Niko hte shi a hpyen hpung ni hpe Megido (Megiddo) kadit hta hkap ninghkap kasat wu ai rai nna, dai majan hta Yoshia ndan pala hkra ai hte sai mat wu ai (II Hkawhkam Labau 35:20-24). Egutu ni majan dang ai hte Uhprat hka (Euphrates) de matut sa mat wa wu ai (II Hkaw Hkam 23:29, 30). Yuda mung masha ni Yoshia a kasha Yehoaha (Jehoahaz) hpe hkaw hkam shatai ma ai. Rai tim Egutu hkawhkam Niko gaw Yehoaha hkaw dung ai shata 3 na ai hpe hkaw kaw na jahkrat kau nna, kanau Yehoiakim (Jehoiakim) hpe mayam hkawhkam hku Yuda mung hpe up shangun wu ai. Yuda mung mung Egutu a up hkang ai npu du mat ai hte mayam bai tai mat ra sai.

Bai Egutu hkawhkam Niko gaw Asuri ni hte pawng nna Hkarahkeme (Carchemish) de majan baw let Babelon ni up nga ai Haran mare hpe du hkra lu la na matu htim gasat wu ai. Babelon hkawhkam Nabopolassar hkam kaja lam ningra mat wa ai majaw, kasha Nebuhkaneza matut nna Babelon hpyen hpung hpe woi awn wu ai. Nabopolassar a kasha Nebuhkaneza woi awn ai Babelon hpyen hpung ni mahtang grau n-gun ja ai hte Egutu hte Asuri ni hpe Hkarahkeme (Carchemish) mare hta BC 605 hta gasat dang la sai. Nebuhkaneza hpung ni matut nna Egutu ni hpe hkan shachyut gasat ai majaw Egutu ni shanhte a mungdan de htingnut hprawng mat wa ra mat ma ai. Dai aten kaw nna Egutu hkaw hkam gaw shi a mungdan kaw nna n pru lu sai. Egutu hkawhkam up ai yawng hte hpe, Egutu hka shi kaw nna,

2

Uhparat hka du hkra Babelon hkawhkam kashun la kau wu ai (II Hkawhkam 24:7). Egutu ni hpe hkan shachyut gasat let Babelon hkawhkam Nebuhkaneza gaw Palestina mung ting hpe mung up madu la sai majaw, Yehoiakim gaw Babelon ni shadun ai mayam hkawhkam hkuYuda mung hpe matut up hkang nga ai aten re. Shingrai, mung masa n zim ai hte Yuda mung gaw kaga jasam ni a up ga-up sha hkrum nga ai aten, Babeolon mung de Israela ni bawng hku rai n woi mat wa shi ai aten hta myihtoi Habaku mungga htawn tsun ai rai nga ai.

Yuda mung kata na mabyin masa: Babylon ni n-gun jaw a nna Asuri mung hpe gasat dang la ai hte, Egutu-Asuri hpawm chyawm hpyen hpung ni hpe hka shachyut gasat ai majaw Yuda mung na Israela masha ni mung hkrit kahpra nga ra ai aten re. Rai tim Yehowa gaw Yuda mung kata Israela myu sha ni a lam hpe she grau ahkyak la nga ai re. Yuda hkawhkam Yoshia gaw wenyi makam masham lam hpe grai lak lai ai hku woi gram lajang lai wa sai re (II Hkawhkam laika 22,23).Shi a kaji hkawhkam Manashe hte kawa Hkawhkam Amon daw jau ai sumla nawku ai nawku htung ( II Hkawhkam 21:11-13, 20-22) hpe dawm shaprai kaunna Yehowa hpang de Yuda mung hpe bai woi gayin wa lu hkra shakut wu ai. Shi si ai hpang kasha Yehoaha (Jehoagaz) hpe hkawhkam shatai wa ai. Rai tim Egutu hkawhkam Niko gaw Yehoaaha hkaw dung ai shata 3 sha naw rai yang hkaw kaw na jahkrat kau nna, kanau Yehoiakim hpe mayam hkawhkam hku up shangun wu ai. Yehoiakim gaw kaawa I hte aren Yehowa a man e n hkru amu galaw ai hte ( II Hkawhkam 23:37; II Hkawhkam Labau Laika 36:5) Yuda mung gaw kalang bai Karai Kasang a man na lam yit mat wa nga ai aten re.Dai majaw Yuda mung hta kashun kashe re ai amu ni (1:2), n shawp n kap ai amu ni, n tara ia amu ni, myit magaw ai amu ni,tara tawt lai ai lam ni, tara n lang ai wa gaw ding hpring ai wa hpe dip ka-up sha ai lam ni (1:3-4) Yuda mung hta byin hkrum hkra nga ai re. Dai majaw Habaku gaw Babylon ni a mazut gum shem ai lam hte Yuda ni a Karai Kasang a man hta n hkru n shawp ai lam ni byin hkrum hkra nga ai aten hta Myihtoi langai hku Yehowa Karai Kasang a mungga hpe htawn tsun ai rai nga ai.

II. Aput Angun Ai Lam(1:2): Habaku gaw lam lahkawng hku Karai Kasang hpe aput a ngun ngu hpyi lajin wu ai. (1) Yuda mung a n hkru n shawp ai hpe Karai Kasang tara n je yang ai sha hpa rai ahkang jaw da a ta? (2) Karai Kasang gaw Yuda amyu ni hpe tara je yang na matu sheng mareng gum shem ai Babylon masha ni hpe Shi malai jai lang a ta? ngu ga san hte aput a ngun ngu hpyi lajin wu ai. Karai Kasang hpe ga san san ai lam hta:(1) Madu e hpa rai n dai lam ni byin a ta? (1:1-4) 1:1-3 N hkru n shawp ai lam ni law nga ai. Hten bya ai hte kashun kasha, ndang kalang law htam nga ai. Tara tang mat nnam tara malang ai hku n pru hkraw ai: Tara nlang ai wa gaw, dinghpring ai wa hpe wang tawn nna tara dara yang n jaw ai hku hkrai pru nga ai. 1:4 n tara ai lam ni ka-up nga ai.(2) Grau sawng ai lam ni byin pru na ngu Yehowa tsun ai lam (1:5-11) 1:5 N kam lu na zawn re ai lam nib yin pru na 1:6-11 Sheng mareng gum shem ai Hkalac masha ni du na(3) Madu e hpa rai nang ahkang jaw a ta? (1:12-2:1) 1:12 Nang gaw yawng mayawng hpe tek jum uphkang nga ai 1:13 Nang gaw Chyoi pra san seng ai wa rai nga ai 1:14-17 Hpa rai Nang ahkang jaw n ta? 2:1 Mahtai chye mayu ai

3

III. Yehowa jaw ai mahtai

(1) Habaku a aput angun rai tsun lajin ai ga ni a matu Yehowa jaw ai mahtai madung gaw “Yehowa Karai Kasang yawng mayawng a ntsa up hkang nga ai (2:13)” ngu ai lam rai nga ai.

2: 4-5 Myit tsaw myit dap ai, tsabyi jahku lu len nna myit kaba ai,law hpa myit katsan ga zawn maden dat nna, si du the maren, myit n dik hkraw ai.

2:9 Tinang tsip hpe matsaw ntsang de tsip da nna, ri tsang ai lata n alawt lu hkra, tinang a nta matu n tara ai amyat sha ai wag aw, dingnye lu u ga 2:12 Asai jahkaw ai hte, kahtawng de ai wa, myit magaw ai the, mare shangang ai wa, dingnye lu u ga! 2:15 Tinang a htingbu wa singgu krin re ai hpe mu mayu nna, shi hpe shanang na matu, n dawng n yawt ai myit hte chyaru ru jaw ai wa gaw, dingnye lu u ga.

1:12 Nye a Karai Yehowa e, nang gaw moi chyaloi nhkoi kaw nna, nye a Chyoi pra ai Wa rai nga ndai, n rai ni? Yehowa e daw dan na matu (judgment) , nang shi hpe san da nu ai; lunghkrung e, anhte hpe sharin achyin ya na matu (correction) nang shi hpe tawn da nu ai.

(2) Dinghpring ai wa gaw shi a kam sham ai the hkrung nga lu na ra ai

3: 16 Dai lam ngai na jang, nye hkum gari ashun nga ai; De a nsen majaw, nye a shakap gying mat sai: Ru tsang du na ra ai nhtoi hte anhte hpe jahten shabyak ai amyu gaw, Du na ra ai shani du hkra, ngai atsin sha hti nga na majaw, Nye a nrut nra ni tsam mat nna, nye a lagaw gari mat nga ai.

3:17 Shing rai, lakum hpun gaw pu n pu, tsabyi ru gaw asi n si, tsanlun hpun gaw Kaman sha tu, Yi hkauna mung nai mam n pru; sagu lawng hta sagu hpung kata, dumsu lawng hta dumsu n pra, ti mung, 18 ngai gaw Yehowa hta kabu gara nga na nngai; ngai hpe hkye hkrang la ai Karai Kasang hta sharawng awng nga na nngai. 19 Madu Yehowa gaw, nye a n-gun atsam rai nga ai: Shi gaw nye a lagaw hpe shan lagaw zawn shatai nna, nye a tsaw ai shara hta, ngai hpe hkawm shangun ai law.

(3) Kam sham nga ra ai lam: Israela amyu ni Egutu kaw nna lawt lu let Hkanan mung hpe madu la lu ai lam ni hpe madi madun let Karai Kasang gaw mungkan a mabyin masa yawng a ntsa up hkang nga ai hte jahtum e Israela amyu hpe hkye hkrang la na re lam tsun shadum wu ai.Dai majaw kaning re ai byin da masa, byin nga maka hta rai tim, Karai Kasang a ntsa tut nawng kam sham nga ra ai ngu Yuda mung na Israela amyu sha ni hpe tsun shadum wu ai (2:4,20; 3:17-18). “2:4 ding hpring ai wa chyawm gaw, shi a kam sham ai hte hkrung nga lu na ra ai”.

VI. KARAI MASA MUNGGA

Myihtoi Habaku a karai masa mungga madung gaw “Karai Kasang gaw nga yawng dang hta a ntsa tek jum up hkang nga ai hte mai kaja ai lam a matu she magam bungli galaw nga ai Karai re” ngu ai lam rai nga ai. Dai ni anhte Kachin myu sha ni a labau hta mung Karai Kasang bungli galaw nga ai re. Mai kaja ai lam byin tai wa na matu Kachin myu sha ni a asak hkrung lam hta bungli galaw nga ai re.

(A) Karai Kasang gaw mungkan a mabyin masa ma hkra hpe up hkang nga ai (God is hte controlor of hte events of hte world)

4

N dai mungkan gaw tsin yam tsin dam lam ni hte hpring nga ai. Shinggyim masha ni hkrum hkra nga ai lam ni hpe yu yang pagawn para byin ai zawn (sh) lachyum n pru ai byin ai zawn (sh) tsin yam ni hkrai rai nga ai zawn san chye ai. Manawn masham ai hte n hkru n shawp ai lam ni she shinggyim masha a gam maka hpe tek jum hparan taw ai zawn san nga ai. Mungkan a mabyin ni gaw dai zawn san nga ai rai tim, Yehowa Karai Kasang gaw shinggyim labau a madu rai nna, nhkru nhkra masha ni hte nhkru nhkra mabyin ni hpe jai lang let, tsaw ra myit hte Shi a jahtum yaw shada da ai lam ni byin tai wa shangun nga ai (1:5,6; 2:20; 3:19).

Anhte Kachin ni hkrum hkra ai tsin yam hpe yu nna, kalang lang masha a labau hpe yu yang, Karai Kasang gaw shinggyim labau hta magam bungli galaw nga ai ngu tsun yang lachyum n pru ai zawn (sh) n kam na zawn san chye nga ai. Rai tim, Karai Kasang gaw labau a madu re ai hte maren mabyin yawng hta Karai Kasang up hkang nga ai hte jahtum e mai kaja ai lam hpe shabyin ya nga ai. Dai majaw, Karai Kasang a kashu kasha ni rai nga ai anhte Kachin myu sha ni yawng, hpa lam byin hkrum hkra ai rai tim makam masham hpe n tat kau ai sha Karai Kasang hpe kam hpa manoi manat nga ra ai. Myit n mai daw ai (sh) Karai Kasang a n tsa n hten ai myit n mai rawng ai sha Karai Kasng hta kam hpa manoi manat nga ra ai.

(B) Karai Kasang a kashu kasha ni hkrum sha ai jam jau tsin yam ni a matu mahtai (The answer to a vexing problem for hte godly people)

Hpa majaw, “Tara n lang ai wa gaw ding hpring ai wa hpe wang tawn nna, tara dara yang, n jaw ai hku hkrai daw dan let dang sha lu nga a ta? (1:2-4) ngu nna Habaku Karai Kasang hpe san let mahtai hpyi ai zawn, Jam jau tsin yam hkrum ai aten hta Karai Kasang a kashu kasha ni gaw kalang ta Karai Kasang kaw na asan apra re ai mahtai hpe chye la lu hkra shakut chye nga ai. Kalang lang Karai Kasang hpe kam sham ai ding hpring ai ni hkam sha ra ai tsin yam gaw grai laja ai majaw, lawan dik ai hku myit dik ai mahtai hpe lu la mayu chye nga ga ai. Rai tim Karai Kasang up hkang bau maka nga ai lam gaw lachyum sung ai hte chye na yak ai majaw kalang lang aloi ali hte aten kadun hta mahtai tup hkrak chye na lu na yak la nga ai. Dai majaw Habaku gaw myit galu kaba hte ala nga ra ai (2:1), teng sha Karai Kasang gaw aten du jang asan apra hte myit dik lu ai mahtai jaw na re lam pahkam jaw da ai mungga mung rai nga ai (2:3).

Anhte Kachin ni mung hpa majaw, n hkru n shawp gumshem ai Myen Hpyen ni, grau roi rip dip sha na ahkang lu nga ma ai kun? Karai Kasang kaw na mahtai lu mayu na ga ai re. Myithoi wa anhte hpe tsun nga ai gaw, Karai Kasang anhte Kachin ni hte rau rai nga ai. Aten du jang asan apra hte myit dik lu ai mahtai Karai teng sha jaw na re ngu , n gun jaw nga ai re.

(C) Myit kraw lawang kaw nna ap nawng daw jau ai lam gaw sak hkrung lam hta kabu gara ai lam lu la shangun nga ai (Inner commitment is hte means of joy in life)

N hkru n shawp ai lam ni law la ai mungkan hta Karai Kasang hpe kam sham manoi manat ai hte myit kraw kata kaw nna Karai Kasang myit du myit dik ai masha ngu ap nawng daw jau ai lam hku nna sha ngwi pyaw sim sa lam hpe lu la mai nga ai. Myit tsaw myit dap ai hte myit malang ai lam nnga ai rai yang Karai kaw na mahtai n lu la mai ai hte myit dik myit pyaw lam n lu la mai nga ai. Dai majaw Habaku gaw “ding hpring ai wa chyawm gaw, shi a kam sham ai hte hkrung nga lu na ra ai (2:4-5)” ngu nna, kam sham ai kashu kasha ni gaw, n hkru nshawp ai lam ni a lapran pra nga tim jahtum e awng dang lam hte myit ngwi myit pyaw lam lu la na re ngu tsun shadum nga ai re. Anhte Kachin amyu

5

ni mung, Karai Kasang Shi a hkinjawng, Shi a chyoi pra ai amyu, Shi lhku la ang ai amyu hku, n sin kata kaw nna, nhtoi hte shaga la da sai re. Kaning re ai byin da masa hta rai tim, tengman dinghpring ai myu sha ni hku asak hkrung na matu, Karai Kasang ra sharawng nga ai re. Dai she padang hkrun lam hta hkawm ai amyu ni tai nga na re ngu matsun madun ya nga ai.

(D) Yehowa gaw daru magam hpung shingkang hte hkik hkam ai Karai re (Yahweh is a Majestic God)

Yehowa gaw daru magam hpung shingkang hte hkik hkam ai Karai rai nna, nawku kam sham ai ni yawng shi a chyoi pra san seng ai lam hpe chye lu nga ai.Yehowa hta kabu gara nga ai hte, hkye hkrang la ai Karai Kasang hta sharawng awng nga ai wa gaw n-gun atsam, shim lum ai lam, myit mada ai lam hte awng dang ai lam ni lu la na re (3:18-19). Anhte Kachin amyu ni hpe mung, masha hpe kam ai hku n rai, tinang a lak nak hpe kam ai hku mung n rai, tinang a atsam hpe kam ai hku mung n rai, Karai Kasang a daru magam hpung shingkang hpe kam hpa let myu a shawng lam hpe gaw gap na matu shadum sharin ya nga ai.

V. Application: N kru ai ni lu su nga ai, tara dara ai hta dang nga ai, arawng aya lu nga ai?

1. Yosep yup mang hku Karai Kasang kaw na shingran lu la ai re. Kawa mung n hkan chye na lawm lu ai. Kahpu ni manawn masham nju n dawng hkrum ai, dut sha hkrum ai, Egutu Hpotihpa a madu jan n tara ai hku htawng sharawng ai hkrum ai. Dai gaw hkrat sum ai lam n rai, ding hpring ai hte asak hkrung ai re.

2. Shawlu gaw n hkru ai wa re, Karai Kasang a nam man chya hkrum sai Dawi hpe myit dik hkra hkan shachyut sat hkawm lu ai, Dawi jam jau ai, myit hkyi lit li ai, koi hkawm ra ai, mahtai chye na na yak ai, rai tim Kam sham ai myit hte teng man ding hpring ai hku asak hkrung ai re. Karai Kasang Shawlu hpe n shagrau ai, Dawi hpe shagrau ai re. Di lu ai Shawlu gaw sum ai masha tai nna, jam jau ai hte hki ba ra ai Dawi mahtang dang ai wa tai ai re.

3. Myihtoi ni a asak hkrung lam hkrit tsang ra ai, gadai nau n kam galaw ai. Rai tim Karai Kasang kaw na wenyi hte shingran lu la ai ni gaw hkawhkam wa hpe rai tim, arawng aya lu ai wa hpe rai tim, gwi gwi mara madi madun nna, tengman lam a matu hkaw tsun ai re. (eg. Yona, Nahtan). Gau katut ai. Ningdang katut ai. Jahpoi katut ai. Hprawng hkawm ra ai. Rai tim, Kam sham ai hte Karai Kasang a hpung shingkang a matu gwi gwi myihtoi ga tsun ai re.

4. Yesu teng man ai wa, mara n kap ai wa, san seng chyoi pra ai wa, hpa position mung n nga ai wa, arawng aya, ahkang aya lu ai Herod hkawhkam hte hkingjawng ni, Hparishe ni hpe masha man kaw daru sharin ai re. Dinghpring ai lam hpe gaw gap na matu tsun shadum ai re. Dai majaw, jahpoi asawng, zingri anu kayat , wu dang hta si hkam ra ai re. Yesu hpe sat ai ni position n hkrat ai, arawng a ya lu matut ma ai, lu su ma ai. Yesu chyawm gaw "Wa ngai hpe" ngu nna Karai Kasang shangun ai bungli, magam a matu n tara ai, n jaw ai hpe tsun shadum ai re lam, "Na lata hta ap nngai" ngu lam shagu hpe Karai a lata hta ap nna asak hkrung ai re lam shadan dan let, lam magup hpe hkam jan tawt lai dan ai re. Dai majaw,mungkan hpe hkye la ai wa, mungkan labau a madu, mungkan a myit mada shara tai wa ai re. N tara ai masha ni, dinghpring ai masha tai wa na matu hkungga tai ai gaw Karai Kasang a man hta awng dang ai lam re lam sakse madun ai re.

VI. SHARIN LA NA LAM NI:

6

(1) Karai Kasang gaw mungkan ting hpe up hkang nga ai hte tinang hpa galaw nga ai, tinang kadai rai nga ai hpe chye ai Karai re. Anhte a matu lachyum n pru, akyu n rawng ai zawn re ai lam ni nga dam tim pyi, Karai Kasang gaw Shi a yaw shada ai lam hte Shi bungli galaw nga ai Karai re hpe kam sham ra ai.

(2) Dai ni anhte hta byin hkrum hkra ai lam ni hte, anhte a makau grup yin hkan byin hkrum hkra nga ai tsin yam ni hpe yu nna Karai Kasang a uphkang nga ai lam hpe anhte n dang chye na lu ga ti mung, Karai Kasang hpe kam hpa manoi manat nga ra ai. Karai Kasang gaw shi a masing hte, aten masa hku nna teng man ai hku up hkang nga ai Karai re ai hpe kam sham nga ra ai. Tinang byin hkrum hkra nga ai masa hta n rai; Karai Kasang a daru magam hpung shingkang hte mai kaja ai lam hta kabu gara nga ra ga ai.

Ginlen Shalai Ai,

Rev. Dr. Lahpai Awng Li MIT, Insein, 31 Jan, 2016.