CHIPS - potatoes.co.za Jul Aug 2018.pdf · siening is dat strategie multidimensioneel is, d.i. (i) die strategiese doel (bv. ek wil van punt A na punt B gaan), (ii) taktiek (bv. wat

Die enigste tydskrif vir die aartappelbedryf • The only magazine for the potato industry

Vol 32 No 4Julie • Augustus 2018 CHIPS

The Hunger Games … Potatoes provide hope!18

28 Die Sandveld gesels padlangs oor poeierskurf

72 Kosteknyptang in aartappelproduksie

1561

9 A4

FP

FC ID

EA E

NG

INEE

®S

more chips for your money

Ten years, more than 40 trials and an average of 600 bags more per hectare.

POTATOPACK™. The smart choice.

Syngenta South Africa (Pty) Limited, Private Bag X60, Halfway House, 1685. Tel. (011) 541 4000. www.syngenta.co.za © Syngenta Ag, 2000. Copyright of this document is reserved. All unauthorized reproduction is forbidden.

@SyngentaSA

CHIPS is die amptelike tydskrif van Aartappels Suid-Afrika.

CHIPS is the official magazine of Potatoes South Africa.

Redakteur/EditorGawie Geyer

Advertensies/AdvertisementsGawie GeyerSel/Cell: 082 388 [email protected] E-faks/E-fax: 086 685 6524

Aartappels Suid-Afrika, De Havillandsingel 6, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.Tel: 012 349 1906. Faks: 012 349 2641

Potatoes South Africa, 6 De Havilland Crescent, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.Tel: 012 349 1906. Fax: 012 349 2641

Ontwerp en uitleg: Henco Schoeman (HJ Ontwerp)Gedruk deur BusinessPrint vir die eienaar en uitgewer:Aartappels Suid-Afrika, Privaatsak X135, Pretoria, 0001.

Design and layout: Henco Schoeman (HJ Design)Printed by BusinessPrint for the owner and publisher:Potatoes South Africa, Private Bag X135, Pretoria, 0001.

Die menings wat uitgespreek word is die menings van die skrywers en verteenwoordig nie noodwendig die mening van die redaksie van CHIPS of die mening van Aartappels Suid-Afrika nie. Aartappels Suid-Afrika aanvaar geen verantwoordelikheid vir aansprake wat in advertensies en artikels gemaak word nie.

The opinions expressed are the opinions of the writers and do not necessarily portray the opinion of the editorial staff of CHIPS or that of Potatoes South Africa. Potatoes South Africa does not accept any responsibility for claims made in advertisements and articles.

Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie publikasie mag op enige wyse gereproduseer word nie.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form.

www.potatoes.co.za

COVER | VOORBLAD

CHIPS

The Hunger Games … Potatoes provide hope!

18

28 Die Sandveld gesels padlangs oor poeierskurf

72 Kosteknyptang in aartappelproduksie

Page 4 CHIPS • Julie/Augustus 2018

GESPREK / CONVERSATION 6

NUUS / NEWSInternational news 10

Plaaslike nuus / Local news 12

BEMARKING / MARKETINGYouth Day social media campaign – “Imagine

South Africa without potatoes” 16

The Hunger Games … Potatoes provide hope! 18

TEGNIESE NUUS / TECHNICAL NEWSEffek van stikstofbestuur op knolinisiasie IV:

Knolopbrengs en groottegroepverspreiding 20

Die Sandveld gesels padlangs oor poeierskurf 28

Powdery scab management in South Africa 32

Aartappelnavorsingsimposium – 2018 38

EKONOMIESE NUUS / ECONOMIC NEWSTendense op varsproduktemarkte 52

Prysetendense van sekere kultivars op Joburg Mark 62

Resultate van die Oos-Vrystaatse pakstoor- en

bemarkingseffektiwiteitsprojek 66

Kosteknyptang in aartappelproduksie 72

TRANSFORMASIE / TRANSFORMATIONEnterprise development farmers on the rise –

Vuyani Kama 74

Transformation Symposium – 2018 76

BEDRYFSDIENSTE / INDUSTRY SERVICESNoord-Kaap kultivarproef onder besproeiing

op Douglas in 2017 84

KOMMUNIKASIE / COMMUNICATIONDie aartappel – middelpunt van belangstelling in Peru 94

Aartappels SA vereer Schalk Grobbelaar 101

Dr. Dave Keetch ontang die Solanum Tuberosum

Meritum vir diens aan die aartappelbedryf 101

ARTIKELS | ARTICLES Julie / Augustus – 2018

INHOUD | CONTENT

16 28 38

CHIPS • July/August 2018 Page 5

Syngenta Binneblad - voor

RSA Saad Beurs 11

ANSA 11

Top Crop Traders 13

Wesgrow 14

Philagro 37

Dow AgroSciences 47

FPD Seed & Development (Pty) Ltd 49

Arysta LifeScience 51

Africa Transport Solutions 65

Ivanhoe Seed Potatoes 91

Dow AgroSciences 93

Haifa 103

Uniekum 103

LWO 109

Kynoch 113

Buckle Packaging 113

CHIPS (Advertensietariewe) 115

GWK Agterblad

AARTAPPELSERTIFISERINGSDIENS / POTATO CERTIFICATION SERVICEFarewell Dr Dave Keetch – thank you for a

job well done! 102

PROKON

Aartappellewerings aan varsproduktemarkte –

Mei / Junie 2018 104

ALGEMEEN / GENERALSlaap aan diens 108

Uit die argiewe – From the archives 110

Dagboek / Diary 112

Skyfie sê – Skyfie says 112

APACMarkagente – Market agents 114

ADVERTENSIESADVERTISEMENTS

76 84 94


Dit is algemeen dat maatskappye, instellings en organisasies op ’n gereelde grondslag strategiese beplanning doen. In ’n artikel in McKinsey Quaterley1 deur Chris Bradley, Martin Hirt en Sven Smit in 2011 het hulle genoem dat Phil Rosenzweig (’n professor by die International Institute for Management Development in Switserland) per geleentheid gevra is – Wat is die volgende nuutjie in strategie? Volgens Bradley et al., was sy respons ’n verrassing aangesien hy sy hele loopbaan gewy het aan die bevordering van die stand van die strategie-kuns. Sy antwoord was dat dit met alle respek na sy mening die verkeerde vraag is. Volgens hom is daar altyd iets nuut daarbuite, maar die meeste daarvan is nie baie goed nie. Eerder as om te soek na die volgende droom, is dit besmoontlik beter om feitelik deeglik te wees en te verseker dat ons dit goed doen.

In hulle siening ten opsigte van bogenoemde respons meld Bradley et al. dat strategie per slot van rekening ’n denkwyse is en nie ’n prosesgedrewe oefening of ’n stel raamwerke nie, en dat baie strategieë oor

tyd ontwikkel eerder as ’n voortvloeiing uit ’n proses of doelbewuste formulering. Met ander woorde: waarheen jou besigheid op pad is en gaan eindig is die gevolg van jou deurlopende denkprosesse en daardeur al die inligting wat jy inneem in te sluit, te interpreteer en om te skakel in intelligensie. Strategie is dus nie ’n eenmalige proses nie, maar ’n aaneenlopende proses soos wat nuwe inligting aan die lig kom.

Persoonlik vind ek dit uiters nuttig om die strategiese proses verder te onderskei in verskillende dimensies in lyn met Henry Mintzberg (’n erkende denkerleier oor strategie). My interpretasie van Mintzberg se siening is dat strategie multidimensioneel is, d.i. (i) die strategiese doel (bv. ek wil van punt A na punt B gaan), (ii) taktiek (bv. wat is die beste roete om te volg om van punt A na punt B te gaan), en (iii) aksies (bv. watter operasionele aksies word benodig om sukses te verseker dienooreenkomstig die taktiese benadering wat gevolg word). Moore2 in 2011 (professor van die McGill Universiteit en assosiaat-socius by die Green

Om aan te pas by die veranderende omgewing is belangrik vir vooruitgang

1https://www.mckinsey.com/business-functions/strategy-and-corporate-finance/our-insights/have-you-tested-your-strategy-lately2https://www.forbes.com/sites/karlmoore/2011/03/28/porter-or-mintzberg-whose-view-of-strategy-is-the-most-relevant-today/#73d0941858ba

Gesprek • Conversation


Templeton Kollege van die Oxford Universiteit) meld dat die konsep van ’n ontluikende strategie gesien moet word as die ontwikkeling van die strategie oor tyd en impliseer dat ’n organisasie leer wat in die praktyk werkbaar is.

In kort, ongeag jou strategiese doel, moet jy in staat wees om jou taktieke en aksies aan te pas by snel-veranderende realiteite wat jou besigheid in die gesig staar. Megginson se welbekende aanhaling in 1963 in hierdie verband sê dat: Dit is nie die mees-intellektuele spesie wat oorleef nie; dit is nie die sterkste wat oorleef nie; maar daardie een wat beste kan verander en aanpas by die veranderende omgewing waarin hy/sy hulle bevind.

’n Aantal welbekende maatskappye moes hul deure sluit, of is deur hulle konkurrente oorgeneem/oorskadu gedurende die afgelope twee tot drie dekades omrede hulle gefaal het om te verander en aan te pas by die veranderende omgewing. Sodanige maatskappye sluit in Kodak, Nokia, Blackberry en IBM. Hier volg ’n paar aanhalings wat jou denke sal prikkel:• Ek dink in vyf jaar sal daar geen rede bestaan om steeds ’n rekenaar-tablet te hê nie. – BlackBerry HUB Thorsten Heins (2013).• Daar bestaan geen kans dat die iPhone enige wesentlike markaandeel gaan bekom nie. Geen kans. – Microsoft HUB Steve Ballmer (2007).• Google is nie ’n maatskappy in die ware sin van die woord nie. Dis ’n kaartehuis. – Microsoft HUB Ballmer (2004).• Die ontwikkeling van mobiele fone sal soortgelyk wees aan die van PCs [persoonlike rekenaars]. Selfs met die Mac, het Apple aanvanklik baie aandag getrek, maar steeds ’n nisvervaardiger gebly. Dit sal ook so wees met mobiele fone. – Anssi Vanjoki, Nokia se hoof-strateeg (2009).

In September 2013 kondig Nokia egter aan dat hulle deur Microsoft oorgeneem word, ’n transaksie gewaardeer op $7.17 biljoen. Die destydse HUB, Stephen Elop, het die volgende te sê gehad: Ons het niks verkeerd gedoen nie, maar om een of ander rede het ons verloor. In ’n blog deur die blogskrywer Ziyad Jawabra raak hy die volgende kwyt: Hulle het uitgemis op kennisverkryging, hulle het uitgemis op verandering, en gevolglik het hulle die geleentheid verbeur om uit te styg. Hulle het nie slegs uitgemis op die geleentheid om groot geld te verdien nie, maar hulle het ook die geleentheid verbeur om te oorleef. In die geval van Kodak het hulle geweier om die oorgang na digitale fotografie te maak, nieteenstaande die feit dat een van hulle eie ingenieurs die eerste digitale kamera in 1975

ontwikkel het. Interne ondersoeke het verder getoon dat hulle genoeg tyd gehad het om die oorgang te maak.

Dieselfde beginsels geld vir die landbousektor en dus vir die aartappelbedryf. Byvoorbeeld – die vordering wat op die gebied van tegnologie gemaak is, is verstommend. ’n Paar jaar gelede is die gebruik van hommeltuie (drones) hoofsaaklik beperk tot militêre operasies, maar nou is dit amper ’n algemene gesig. ’n Verdere voorbeeld is die gebruik van satelliettegnologie om sensusinligting te versamel en as instrument om oesbestuur te verbeter. Die beskikbaarheid en gebruik van satelliettegnologie vir ’n verskeidenheid van aanwendings het absoluut ontplof in minder as ’n dekade en word toenemend bekostigbaar. Slimfoontoestelle het ons lewens verander met intydse inligting wat op ’n kontinue basis beskikbaar is aan alle markdeelnemers. Presiese boerdery het wesentlike vooruitgang gemaak met bestuurderlose trekkers wat landerye omploeg en die gebruikmaking van outomaattegnologie vir die toediening van chemikalieë wat slegs onkruide teiken – en die lys word net langer. Die vraag is egter hoe vinnig ons hierdie tegnologie omarm en hoe ons dit kan gebruik om ons mededingende voordeel te behou, of nog beter, te verhoog. Dit sal tot ons eie nadeel strek as ons die inligting wat deur hierdie nuwe tegnologie gegenereer word afmaak as gemors, aangesien daar vele ander is wat meer as bereid is om die voordele te omarm wat verkry kan word.

Dit sal egter verkeerd wees op slegs op die tegnologiese kant te fokus as agent vir verandering, maar dit onderstreep die belangrikheid daarvan. Soos wat die aksioom uitwys – Ons moet globaal kyk en plaaslik optree. Dit is krities belangrik dat ons nuwe markte ondersoek, verstaan wat benodig word om in hierdie markte mee te ding en dienooreenkomstig aan te pas. Om die vraag na aartappels te verhoog, en nie net op die plaaslike mark nie, moet as ’n noodsaaklikheid geag word. Nuwe kultivars moet aan die beginpunt van die voorsieningsketting en nuwe produkontwikkeling ingesluit word ten einde by veranderende verbruikersgewoontes, -smake en -voorkeure aan te pas. Ek het geen twyfel dat bedryfsleiers oplossings vir hierdie uitdagings sal vind nie, aangesien hulle reeds hul aanpasbaarheid bewys het in hul benadering ten opsigte van ’n snelveranderende omgewing.

Aartappelgroete

Dr. André JoosteHoofuitvoerende Beampte


It is common place that companies, institutions and organisations regularly engage in strategic planning. In an article in McKinsey Quarterley1 by Chris Bradley, Martin Hirt and Sven Smit in 2011 they mention that Phil Rosenzweig (a professor at the International Institute for Management Development in Switzerland) was once asked – What’s the next new thing in strategy? According to Bradley et al., he gave a very surprising answer since he devoted his career to advancing the state of the art of strategy. His answer was: “With all respect, I think that's the wrong question. There's always new stuff out there, and most of it's not very good. Rather than looking for the next musing, it's probably better to be thorough about what we know is true and make sure we do that well.”

Bradley et al. provides their insights into this answer by stating “Ultimately strategy is a way of thinking,

not a procedural exercise or a set of frameworks” and “many strategies emerge over time rather than from a process of deliberate formulation.” In other words, where your business is going and ends up will be the result of your continuous thought processes to incorporate, interpret and create intelligence from all the information you absorb. Thus, strategy is not a once off process, it is a continuous process as new information emerges.

I personally find it quite useful to disaggregate the strategy process further in line with Henry Mintzberg (a renowned thought leader on strategy). My interpretation of the narrative by Mintzberg is that strategy is multi-dimensional, i.e. (i) the strategic intent (e.g. I want to go from point A to B), (ii) tactics (e.g. what is the best route to take to get from point A to B), and (iii) operations (e.g. what operational aspects

Adapting to a changing environment is important for progress

1https://www.mckinsey.com/business-functions/strategy-and-corporate-finance/our-insights/have-you-tested-your-strategy-lately2https://www.forbes.com/sites/karlmoore/2011/03/28/porter-or-mintzberg-whose-view-of-strategy-is-the-most-relevant-today/#73d0941858ba

Gesprek • Conversation


are required to ensure success in terms of the tactical approach taken). Moore2 in 2011 (Professor at McGill University and Associate Fellow at Green Templeton College at Oxford University) mentions the concept of emergent strategy; this is where strategy emerges over time and implies that an organisation is learning what work in practice.

In short, despite your strategic intent, you need to be able to adjust your tactics and operations to the fast changing realities that face your business. A well-known quote applicable in this context is: “It is not the most intellectual of the species that survives; it is not the strongest that survives; but the species that survives is the one that is able best to adapt and adjust to the changing environment in which it finds itself” by Megginson in 1963.

A number of well-renowned companies have failed or where taken over/outcompeted by their rivals over the last two to three decades because they failed to adapt or adjust to the changing environment. Such companies include Kodak, Nokia, Blackberry and IBM. What follows is a few quotes that make you think:

• “In five years I don’t think there’ll be a reason to have a tablet anymore" - BlackBerry CEO Thorsten Heins (2013).• “There’s no chance that the iPhone is going to get any significant market share. No chance” Microsoft CEO Steve Ballmer (2007).• “Google’s not a real company. It’s a house of cards” Microsoft CEO Ballmer (2004).• “The development of mobile phones will be similar in PCs. Even with the Mac, Apple has attracted much attention at first, but they have still remained a niche manufacturer. That will be in mobile phones as well” - Anssi Vanjoki, Nokia's chief strategist (2009).

And then in September of 2013 Nokia announced that they had been acquired by Microsoft in a deal valued at $7.17 billion. The CEO at the time, Stephen Elop, said the following: “We didn’t do anything wrong, but somehow, we lost”. In a blog post by a blogger called Ziyad Jawabra he wrote: “They missed out on learning, they missed out on changing, and thus they lost the opportunity at hand to make it big. Not only did they miss the opportunity to earn big money, they lost their chance of survival.” In the case

of Kodak they refused to make a transition to digital photography even though one of their own engineers invented the first digital camera in 1975. Internal studies showed that they have sufficient time to make the transition.

The same principles are applicable to the agricultural sector and the potato industry. As example, the advances made in technology has been astonishing. A few years ago the use of drones was mainly restricted to military operations, but is now almost a regular sight. Another example is the use of satellite technology to compile census information and as a tool for improved crop management. The availability and use of satellite technology for a variety of purposes has exploded in less than a decade and it has become increasingly more affordable. Smart phone devices have transformed our lives with in-time information available to all market participants on a continuous basis. Precision agriculture is making significant strides where driverless tractors are ploughing fields and chemicals are applied by robotic technology targeting only weeds. The list goes on. The question is how quickly are we embracing this technology and how can we use it to maintain or rather increase our competitive advantage? It will be to our own peril if we rubbish the information generated by these new technologies, since there will be others that are more than willing to take advantage of the benefits that can be derived.

It would be wrong to only focus on the technology aspect as a change agent, but it illustrates the point. As the axiom goes – We need to look globally and act locally. It will be critically important that we explore new markets, understand what is required to compete in these markets and adapt accordingly. Increasing the demand for potatoes, and not only on the local market, should be an imperative, and should include new cultivars at the beginning of the supply chain and new product development to adapt to consumers changing consumption habits and tastes and preferences. I have no doubt that leaders in the industry will find solutions to these challenges, as they have proven to be resilient in their approach to a fast changing environment.

Potato regards

Dr André JoosteChief Executive Officer


Hybrid potatoes from botanical seeds: Opportunity or threat?

Potato developments are in the news. There is talk of hybrid potatoes, which you can simply sow and HZPC Holland is at the forefront of this innovative research. Extensive breeding has meant that the potato has risen to great heights as a crop. A great number of varieties are being produced, with high production levels. The development of new varieties using classical techniques, however, takes a lot of time.

Research into a new method of breeding seems to provide opportunities for the future. It concerns the so-called hybridization of potatoes, coupled with production directly from seed, something that was not considered possible until recently.

“Tests show that this method of breeding creates opportunities. As far as potatoes are concerned, this is a completely new approach to breeding. We are excited about it and the fact it offers new opportunities for speeding up the genetic progress and ensuring control over including better properties,'' says Robert Graveland, director of R&D.

In 2011, HZPC started work on extensively researching the new method. Last year saw the first test-hybrids in fields. It was exciting to harvest the results, said project leader Ad Vrolijk: “…we are very happy with the results. Certain combinations demonstrated, among other things, the desired ‘heterosis’. That means that the performance and yields are better than those of the parent plants.''

According to getinzpired.com, it also means that this technology has proven itself when it comes to the basics. HZPC has therefore decided to scale-up

research into this innovative form of breeding.

Source: Fresh Plaza

Rwandan government moves to address seed potato shortage

Irish potato farmers from Rwanda’s Northern Province can relax a little as the government is stepping in to establish modern seed potato warehouses and greenhouses to address the existing gap in the supply of seed potatoes. The Ministry of Agriculture and partners have pledged to establish modern warehouses and greenhouses to ensure the supply of quality seed potatoes.

Farmers say they have had import Irish seed potatoes because of lack of quality seeds on the local market."We choose the smallest Irish potatoes from what we harvest and store them, but these are of poor quality and lead to low yields. The quality is further impacted by the fact that we do not store them in ideal storage conditions that lead them to decay and get damaged," said Aphonse Nizeyimana who plants at least 500 kilogrammes of seed potatoes per season.

"An alternative has been to import seed potatoes, but often the imports are of poor quality. As more seed potato warehouses come in with good quality products at affordable prices, it will double our agricultural productivity," he added.

Available information indicates that Rwanda requires at least 120 000 tonnes of quality seed potatoes per year, but only 25% of the demand is met.

Source: allafrica.com

international

C


YEARS OFEXCELLENCE

bk

cc

T +27 12 809 4000 | F +27 12 809 4003 | www.rsaseeds.co.za | [email protected]

DONATA | GEORGINA | JELLY | OTTAWA | RUMBA | VALOR

Countrywide Suppliers Of : Certified Seed Potatoes | Potato Pockets | Labels | Pallet Netting | Polyprop Bags

Landswye Verskaffers Van : Gesertifiseerde Moere | Aartappelsakkies | Plakkers | Paletnet | Polipropsakke


Bayer: Conditions for beginning Monsanto integration fulfilled

The integration of Monsanto into the Bayer Group can begin following the completion of the divestment by Bayer to BASF of certain Crop Science businesses with a total sales volume of around 2.2 billion euros. Bayer already became the sole owner of Monsanto Company on 7 June 2018.

One of the requirements of the U.S. Department of Justice was that Bayer and Monsanto remain separate companies and continue to operate separately until completion of the divestments to BASF, and that has now taken place.

The acquisition of Monsanto gives rise to a leading agriculture company with a high level of innovative strength, a strong product portfolio and the highest ethical standards. Bayer expects that the acquisition will already make a positive contribution to core earn-ings per share starting in 2019, with a double-digit percentage from 2021 onward. From 2022, annual contributions of 1.2 billion U.S. dollars to EBITDA before special items are planned from synergies.

Moreover, Bayer will further strengthen its commitment to sustainability.

As regards the glyphosate verdict in California on 10 August 2018, Bayer believes that the jury’s decision is at odds with the weight of scientific evidence, decades of real world experience and the conclusions of regu-lators around the world that all confirm glyphosate is safe and does not cause non-Hodgkin’s lymphoma. The National Institutes of Health (NIH) recently reaf-firmed glyphosate does not cause cancer. The U.S. Environmental Protection Agency (EPA), the European Food Safety Authority (EFSA), the European Chemi-cals Agency (ECHA) and other regulators around the world have also concluded that glyphosate can be used safely.

The jury’s verdict is just the first step in this case, and it remains subject to post-trial motions in the trial court and to an appeal, as announced by Monsanto. As this case proceeds, Bayer believes courts ultimately will find that Monsanto and glyphosate were not responsi-ble for Mr. Johnson’s illness.

Due to the aforementioned requirements imposed by the U.S. Department of Justice, Bayer did not have access to detailed internal information at Monsanto. Under these conditions, Bayer was not permitted to influence matters relating to Monsanto’s business, and its ability to actively comment on them in detail was ex-tremely limited. Today, however, Bayer also gains the ability to become actively involved in defence efforts in the glyphosate trials and any other legal disputes, such as potential claims for damages in connection with the product Dicamba.

NUUSplaaslike

Top Crop’s success is based on our strive towards on-time, honesty and efficiency in everything we pursue. Our fleet consists of Tautliner Links and Flatdecks with Goods In Transit insurance of R1 500 000 per load.

Our vehicles are neat and clean at all times to ensure that our clients are proud to use us as the face of their business.

C

Top Crop’s success is based on our strive towards on-time, honesty and efficiency in everything we pursue. Our fleet consists of Tautliner Links and Flatdecks with Goods In Transit insurance of R1 500 000 per load.

Our vehicles are neat and clean at all times to ensure that our clients are proud to use us as the face of their business.


Xolisiwe Yolanda Potelwa / Contributor: Immaculate Zinde, Potatoes SA

Potatoes are one of the important products in the country in respect of their consumption. Since 2006, the consumption of potatoes has seen an increase from 28 per capita in 2005 to close to 40 per capita in 2016. Potatoes SA have embarked on several campaigns to educate, inform and inspire consumers about the importance of product health and nutrition. On 16 June 2018 (Youth Day), Potatoes SA ran a competition targeted at the youth of South Africa. it was an initiatives to celebrate the youth whilst also engaging them and poking their minds on potatoes and the significance thereof. We asked the youth to imagine a South Africa without potatoes. (South Africa's National Youth Commission Act, 1996, defines youth as those from ages 14 to 35 years.) This campaign was mainly focused on the ages between 18-31 years.

Social networks are used by organisations to establish relationships, create dialogue, market and to promote their products. Globally, statistics show that about 7.5 billion people, of which 3.773 billion are internet users, 2.8 billion active social media users, 4.9 billion unique mobile users and 2.5 billion active mobile social media users.

Facebook has 1.9 billion active users, YouTube 1 billion, Instagram 600 million, Twitter 317 million and LinkedIn 106 million (Digital World Information, 2017). This is an indication of the use of social networks in the 2st century.

Did the campaign perform well? The campaign

performed well as we were able to reach out to about 14 328 people who had seen the post and participated in the competition.

Impact of the Youth Day Campaign on Potato Nation website, Facebook and Instagram page.

During the campaign period, 16 to 18 June 2018, the consumer website (www.potatonation.co.za) received 551 new users which is an estimated 89% share of the total users (see figure 1).

Youth Day Social Media Campaign- “Imagine South Africa without potatoes”

0

5

10

15

20

25

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

Jul

Aug

Sep

Oct

Nov

Dec Jan

Feb

Mar

April

May Jun

Page

vie

ws

in 1

00

Visi

tors

(%)

New Visitors Returning VisitorsPage Views

Figure 1: Potato Nation website users Source: Google analytics

Bemarking • Marketing


We received about 330 competition entries that commented on the post through Potato Nation FB and IG account. Of the said total about 12 were selected as provisional winners because of their comment as to what they think about potatoes in five words. However, they were interrogated further based the selection criteria for the youth competition:

• Five winners to be selected. • The winners were selected based on adherence to competition mechanics which are: i. Enter Once ii. Use only five words why cannot live without potatoes iii. Hashtag: #ILOVEPOTATOES iv. You must be following Potatoes SAs Instagram and/or Facebook pages to be eligible to win.

Of the total 12 selected winners a random selection was undertaken to select five 5 winners of the Youth Competition. They are:

• Robin Peters

• Thabang Nthabu

• Xoliswa Mngqibisa

• Alice Dee Mathada

• Bongy Mpoza

All in all, strategies moving forward, will have to cater for the youth as a way of developing new markets for the potato. As the common saying goes

‘The Youth of a Nation are the trustees of posterity.’

Figure 2 below, represents PSA Facebook (@PotatoesSouthAfrica) analytics for the month of June 2018. Due to the Youth Day campaign, the page enjoyed new followers and increased engagement. During and after the youth campaign, the page gained about 115-page likes. Most exciting to note is the fact that the page performed better during Youth month, showing an increase of likes, i.e. 446-page likes compared with 183 gained during the month of May 2018. Another contributing factor to increased engagement and new followers is the recipe content put together for the winter season.

The success of the Youth Day Campaign

Was the Youth Day campaign a success? The answer is an unequivocal yes. The Marketing Division of Potatoes SA was able to reach new segments through the campaign and create buzz. The campaign helped the organisation to build intelligence around youth perceptions and attitudes towards potatoes. Below are screenshots of some of the responses.

051015202530354045

020406080

100120140160180200

6/1/18 6/8/18 6/15/18 6/22/18

Dai

ly re

ach

in t

hous

and

Dai

ly li

kes

Total Daily LikesTotal Daily Reach

Figure 2: Total daily performance of page likes reach in June 2018. Source: Facebook analytics

C


Article: Immaculate Zinde, Potatoes SA

Since 2008, the year that was declared by the FAO of the United Nation’s as the International Year of the Potato, Potatoes SA (PSA) has in some way or another observed calendar dates dedicated to raising awareness about the plight of hunger and poverty in this lifetime.

Every year on 16 October, the Marketing Division plans and executes a campaign aimed at positioning potatoes as a food secure product. Many campaigns have been carried out, ranging from piggybacking on the Department of Agriculture, Forestry and Fisheries initiatives right to organising food parcels for the less needy. In 2017 there was a robust social media drive backed by an aggressive PR campaign where South Africans were rallied to identify a less fortunate person, prepare them a potato based meal and share it with PSA on Twitter, Instagram and Twitter. Though the campaign failed to galvanize South Africans to take action, the media saw merit in giving exposure to

PSA’s efforts. Various television and radio interviews were conducted, resulting in earned media worth R2.5 million.

Potatoes SA joined The Hunger Project in observing their 7th instalment of World Hunger Day, commemorated each year on 28 May. The aim of The Hunger Project are “to inspire people all over the world to show their solidarity and support for the women, men and children that are ending their own hunger and poverty.” (tph.org)

The Marketing Division developed a two-pronged approach for this year’s activation:

1. Target and lobby media for free exposure. This, as a continuation of activations carried out during World Food Day in October 2017;2. Walk the Talk, that show the communities in which we operate, stakeholders, the media in particular, that PSA cares. To do this, PSA identified Meals on Wheels as a beneficiary of World Hunger Day efforts. The media event was a phenomenal success garnering free media exposure to the value of R1.6 million and a reach of 15 million South Africans.

Further to the media event hosted on 24 May 2018, PSA Marketing lobbied for strategic partners to bring on board so that it could amplify its contribution towards Meals on Wheels. RSA Market Agents came on board as the only strategic partner. They donated fresh fruit & vegetables, all of which were delivered to

THE HUNGER GAMES … Potatoes provide hope!

Bemarking • Marketing


the Meals on Wheels, Mamelodi West branch.

The branch was assisted in preparing food on the day where members of the community were served with food and given food parcels from the fresh fruit and vegetables sponsored by the RSA Group. There were also pre-packed food parcels which were distributed to people that go hungry on a daily basis in the areas of Mamelodi West, Silverton and Watermeyer.

SABC Television was present on 24 and 28 May to cover Potatoes SA’s efforts which were broadcasted on SABC 1 and 2 News.

In an era where land is shrinking, water getting scarcer and population numbers increasing rapidly, the challenge facing the agricultural community is on how to preserve the natural resource base that we all depend on and ensure there is enough food produced to feed current and future generations. Thus, the issue of food security is becoming much more pertinent in agricultural space.

In its relentless efforts to build a strong case for potatoes as hero carb, hero vegetable and hero product for poverty, hunger and unemployment, PSA’s Marketing Division is preparing the mental soil now for all South Africans to start perceiving potatoes as a viable solution to addressing the Millennium Development Goals of the United Nations, which include: extreme poverty and hunger eradication, creation of decent employment for women, men and young people and ensuring environmental sustainability.

The time is now for the potato industry and its organisation to position potatoes as food secure, so that when pressure around food starts mounting, there is a strong foundation that has been laid for potatoes as a formidable hunger busting product.

“You cannot build a thriving industry and grow the economy in the mist of empty stomachs and human misery” C


Chantel du Raan (Aartappels SA) en prof. Martin Steyn (Universiteit van Pretoria)

Reeks: Effek van stikstof-bestuur op knolinisiasie

Agtergrond

Die hoofprioriteit vir die produsent is om 'n maksimum blaaroppervlak in die eerste 50-60 dae na opkoms te ontwikkel. Daarna word stikstof (N) na die knolle vervoer om te help met knolgroei en die proteïeninhoud te bou. Dit is dus belangrik om so gou as moontlik 'n groot blaaroppervlak te vestig om die maksimum sonstraling te onderskep, aangesien opbrengs direk met die onderskepte straling verband hou. Die handhawing van die blaaroppervlak is ook belangrik omdat dit verseker dat die maksimum hoeveelheid geïnisieerde knolle voldoende gevul word en volwassenheid bereik. Die leeftyd (duur) van die blaaroppervlak hou dus ook direk verband met opbrengs.

’n Tekort of ’n oortollige N kan lei tot 'n verlaging in opbrengs, wat die produsent duur kan kos. Wanneer die aartappelplant in N-tekort het veroorsaak dit 'n verlaging in fotosintesetempo en groei, asook 'n afname in blaaroppervlak, wat beteken dat die plant te lank neem om 'n doeltreffende blaaroppervlak te produseer. Dit kan lei tot laer ligonderskepping en vroeë afsterwing van die plant. Die plant put dus sy N-reserwes uit voordat die knolle voldoende kon vul, en teen die tyd dat hierdie tekort opgemerk word, is dit te laat om die skade te herstel. Oortollige N kan aartappelplante ook negatief beïnvloed, veral kultivars wat later volwassenheid bereik. Sekondêre halmontwikkeling word gestimuleer deur 'n oortollige N, in plaas daarvan om maksimum blaaroppervlak te

IV Knolopbrengs en groottegroepverspreiding

Tegniese Nuus • Technical News


produseer, gevolg deur die ontwikkeling van stolons en inisiasie van knolle. Onnodige sekondêre halms beïnvloed die primêre blaaroppervlak negatief deur die blare aan die primêre halms te oorskadu, wat veroorsaak dat dit vroeër afsterf. Dit lei gewoonlik tot 'n laer oes-indeks.

Die oes-indeks (HI) gee 'n aanduiding van die

droëmateriaal van die knolle relatief tot die totale droëmateriaal van die plant (stamme, blare en knolle). Formule 1 kan gebruik word om die oes-indeks te bepaal. Dit stel ons in staat om vas te stel hoe assimilate tussen plantorgane verdeel is en of blaargroei gestimuleer is ten koste van knolontwikkeling en groei (Figuur 1).

Knolgroottegroepverspreiding is nog 'n belangrike faktor wat gebruik word om aartappels vir die mark te gradeer, ongeag of dit vars aartappels, saad of vir die verwerkingsbedryf is. Dit is dus 'n belangrike kwaliteitsfaktor om optimale ekonomiese bemarkbare opbrengs te verseker. Stikstofbestuur reguleer die blaaroppervlak en fotosintesetempo, wat later ook die inisiasie van knolle beïnvloed terwyl knolinisiasie verantwoordelik is vir die groei en ontwikkeling van die gewas wat die opbrengs en ook die groottegroepverspreiding sal beïnvloed.

Die studie is op drie geselekteerde aartappelkultivars uitgevoer om die effek van N-bestuur (N-peil en toedieningstyd) op opbrengs en groottegroepverspreiding te assesseer. 'n Opsomming van al die behandelings word aangedui in die blok hieronder. Hierdie inligting sal die keuse van optimale produksiepraktyke, in hierdie geval N-bemestingsbestuur, moontlik maak om nie net die doeltreffendheid van nutriënte en omgewingsvriendelike praktyke te verseker nie, maar ook om volhoubaar 'n beter produk te produseer wat winsgewendheid sal verhoog.

Opsomming van behandelings

• 3 kultivars: BP1 (C1; standaard), Eos (C2) en Lanorma (C3)

• 3 verskillende N peile, gebaseer op die grond se klei-inhoud en potensiële opbrengs:

- Lenteseisoen: 160 kg/ha N (R1), 240 kg/ha N (R2) en 320 kg/ha N (R3)

- Herfsseisoen: 140 kg/ha N (R1), 220 kg/ha N (R2) en 300 kg/ha N (R3).

• 3 N toedieningstye (dieselfde in beide seisoene):

- 30% N met plant en 70% na knolinisiasie (T1),

- 50% N met plant en 50% na knolinisiasie (T2), en

- 70% N met plant en 30% na knolinisiasie (T3)

Meer besonderhede rakende behandelings, asook metodes is beskikbaar in die eerste artikel van die reeks in

CHIPS Vol. 32 No.1 Januarie/Februarie 2017 uitgawe

Figuur 1: ŉ Grafiese voorstelling van ŉ hoë en lae oes-indeks. ’n Plant met meer blare en halms in vergelyking met die knolle het ’n laer oes-indeks, wat beteken die loof word gestimuleer ten koste van knolontwikkeling en groei.

Oes-indeks = x 100 (Formule 1)(Droë knol opbrengs)

(Totale droë materiaal)


* Dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie* KV% = 10.46 * KBV (N peil) = 2.43 * KBV (Kult x N peil) = 4.580 * SE (N peil) = 0.85 * SE (Kult) = 0.98Figuur 3: Bemarkbare (medium en groot) knolopbrengs soos beïnvloed deur N-peil vir kultivars BP1, Eos en Lanorma.

* Dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie* KV% = 10.46 * KBV (Kult) = 3.862 * SE (Kult) = 0.984Figuur 2: Bemarkbare opbrengs (medium en groot knolle) soos beïnvloed deur kultivars BP1, Eos en Lanorma.



Resultate

Bemarkbare opbrengs

Effek van kultivar

Die bemarkbare opbrengs (medium en groot knolle) is beduidend deur kultivar beïnvloed. Soos aangedui in Figuur 2, het kultivar BP1 'n aansienlike laer opbrengs van medium- en groot knolle gehad in vergelyking met Lanorma, wat die hoogste bemarkbare opbrengs geproduseer het. Eos het nie beduidend verskil van Lanorma en BP1 nie.

Effek van stikstofpeile

Die bemarkbare opbrengs vir die kultivars Lanorma en Eos, behandel met 'n N-peil van 320 kg/ha N, het aansienlik toegeneem in vergelyking met die 160 kg/ha N behandeling (Figuur 3). ’n Tendens is waargeneem dat die hoogste N peil van 320 kg/ha die hoogste opbrengs van medium- en groot knolle gelewer het. Verder is dit ook duidelik dat kultivar Lanorma 'n hoër opbrengs van medium- en groot knolle as kultivar BP1 geproduseer het, terwyl Eos nie beduidend van die ander twee kultivars verskil het nie. Bemarkbare (medium- en groot knollle) opbrengs het 'n neiging getoon van hoër opbrengs met toename in N-peil.

Effek van stikstoftoedieningstye

'n Stikstof toedieningstyd van 70% N met plant en 30% N na knolinisiasie, sowel as 50% N met plant en 50% N na knolinisiasie (Figuur 4), het beduidende toename in bemarkbare opbrengs in vergelyking met 30% N met plant en 70 % N na knolinisiasie getoon. Daar was egter geen beduidende verskil tussen die behandelings wat 70% N met plant en 30% N na knolinisiasie, asook 50% N met plant en 50% N na knolinisiasie, ontvang het nie.

Totale knolopbrengs

Effek van stikstofpeile

Totale knolopbrengs is beduidend (P <0.05) deur N-peile beïnvloed. Totale knolopbrengs het 'n toenemende neiging getoon, soos die N-peil van 160 tot 320 kg/ha N verhoog het (Figuur 5). Hierdie resultate stem ooreen met ander studies wat ook gerapporteer het dat die hoogste N vlak tot die hoogste totale knolopbrengs gelei het, terwyl ander studies egter getoon het dat opbrengs afplat as meer N toegedien word.

Effek van stikstoftoedieningstye

Wat N-toedieningstye betref het al drie behandelings (30% N met plant en 70% N ± 3 weke na opkoms, 50% N met plant en 50% N na opkoms en 70% N met plant en 30% N na opkoms) ook beduidend van mekaar verskil. ’n Tendens is waargeneem dat finale knolopbrengs toeneem namate die hoeveelheid N toegedien tydens plant, toegeneem het. Dus, die behandeling wat 70% N met plant en 30% N na knolinisiasie ontvang het, het die hoogste totale knolopbrengs vir al drie kultivars behaal (Figuur 6).

Interaksie-effek: Kultivar x N-peil x N toedieningstyd

Die interaksie-effek van kultivar x N-peil x N toedieningstyd vir totale knolopbrengs was hoogs betekenisvol (p <0.01) (Tabel 1). Die kultivars BP1 en Eos het die beste presteer ten opsigte van finale knolopbrengs, wanneer die aanbevole en hoogste N-peile in kombinasie met 70% N met plant en 30% N na knolinisiasie toegedien is. Vir die kultivar Lanorma was die N-peil x N-toedieningstyd interaksie-effek egter nie betekenisvol nie, hoewel die neiging dieselfde was as vir die ander kultivars. Lanorma het ook minder gereageer op die N-behandelings, veral N-peil, wat daarop dui dat elke kultivar sy eie unieke optimale voedingsbehoeftes het. Aangesien kultivars verskil in morfologie en ontwikkelingseienskappe, reageer elke kultivar dus verskillend op verskeie eksterne faktore, soos byvoorbeeld bemesting.

Bespreking

Die aanvang en duur van knolinisiasie het 'n belangrike rol gespeel in Lanorma se hoë bemarkbare opbrengs, aangesien die kultivar meeste van sy knolle binne twee weke na opkoms geïnisieer het. Dit het die vullingstydperk van geïnisieerde knolle verleng in vergelyking met die ander kultivars, wat 'n hoër persentasie medium- en groot knolle tot gevolg gehad het. In teenstelling hiermee het BP1 deurlopend gedurende die seisoen knolle geïnisieer, wat die vullingstydperk van knolle wat laat in die seisoen geïnisieer het, verkort het en gevolglik is 'n groot persentasie klein knolle geproduseer (hierdie aspek is breedvoerig in 'n vorige artikel bespreek).

Die hoogste (320 kg / ha N) en aanbevole (240 kg / ha N) N-peil behandelings het vroeg in die seisoen reeds 'n doeltreffende blaaroppervlak bereik. Daar was ook genoeg N-reserwes om die blaaroppervlak te handhaaf, wat voldoende knolvulling verseker het en 'n hoë totale opbrengs met hoë persentasie groter


* Dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * KV% = 7.1 * KBV (N-peil) = 2.001 * KBV (N-peil x Kultivar) = 3.896 * SE (N-peil) = 0.706Figuur 5: Totale knolopbrengs soos beïnvloed deur N-peil vir kultivars BP1, Eos en Lanorma.

* Dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie*KV% = 10.46 *KBV (Toedieningstyd)=2.43 *KBV (Kult x Toedieningstyd)=4.58 *SE (Toedieningstyd)=0.85 *SE (Kult)=0.98Figuur 4: Bemarkbare (medium en groot) knolopbrengs soos beïnvloed deur N tydsberekening vir kultivars BP1, Eos en Lanorma.




BP1

N-peil

160 kg/ha 45.06 bcd 45.78 bcd 56.41 ab

240 kg/ha 44.1 cd 53.92 abc 54.04 abc

320 kg/ha 51.53 abcd 49.05 abcd 52.78 abc

Eos

N-peil

160 kg/ha 40.04 d 51.5 abcd 56.18 ab

240 kg/ha 53.88 abc 52.07 abc 53.46 abc

320 kg/ha 46.58 bcd 54.89 abc 58.85 a

Lanorma

N-peil

160 kg/ha 50.13 abcd 50.21 abcd 51.78 abcd

240 kg/ha 49.73 abcd 50.06 abcd 55.8 abc

320 kg/ha 47.86 abcd 52.75 abc 58.97 a

Tyd van toediening

30% met plant;

70% 3-4 weke

na opkoms

50% met plant;

50% 3-4 weke

na opkoms

70% met

plant; 30% 3-4

weke na

opkoms

Tabel 1: Die interaksie-effek tussen kultivars (BP1, Eos en Lanorma), N-peile en toedieningstye op totale knolopbrengs.

* Waardes met dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie* SE = 2.169;KBV = 6.168; KV% = 7.1

* Waardes met dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie* KV% = 7.1 * KBV (Toedieningstyd) = 2.001 * KBV (Toedieningstyd x Kultivar) = 3.896 * SE (N-peil) = 0.706Figuur 6: Totale knolopbrengs soos beïnvloed deur die tyd van N toediening vir kultivars BP1, Eos en Lanorma in die lente seisoen.


Stikstof peil Stikstof toedieningstyd

Parameter R1 (Tekort)

160 kg/ha N

R2 (Aanbevole)

240 kg/ha N

R3 (Oormaat)

320 kg/ha N

T1

(30%; 70%)

T2

(50%; 50%)

T3

(70%; 30%)

Blaaroppervlak

Intermediêr

Vroeg in

seisoen

Laat in

seisoen

Intermediêr

Vroeg in

seisoen

Laat in

seisoen

Finale opbrengs

Grootteverspreiding

Oes-indeks

Interaksie effek: Kultivar x N peil x N toedieningstyd

Lanorma BP1 Eos R1 (Tekort)

160 kg/ha N

R2 (Aanbevole)

240 kg/ha N

R3 (Oormaat)320

kg/ha N

T1

(30%; 70%)

T2

(50%; 50%)

T3

(70%; 30%)

Geen effek

Verhoogte opbrengs & grootteverspreiding

* Waardes met dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nieFiguur 7: Oes-indeks soos beïnvoed deur N-peil vir kultivars BP1, Eos en Lanorma

Tabel 2: Opsomming van die effek van kultivar, N peil en N toedieningstyd op opbrengs en groottegroepver-spreiding



behandelings reeds vroeg in die seisoen 'n doeltreffende blaredak kon produseer. Daar was genoeg N-reserwes om die blaaroppervlak in stand te hou en ook voldoende vulling van die knolle te verseker.• In teenstelling hiermee het die laagste N-peil gelei tot 'n vermindering in fotosintese- en groeitempo, en 'n kleiner blaaroppervlakte. Dit het die produksie van 'n doeltreffende blaredak vertraag, wat laer ligonderskepping tot gevolg gehad het, wat dus nie optimale groei kon handhaaf nie en 'n vroeë afsterwing van plante tot gevolg gehad het.• Knolinisiasie word beperk deur 'n lae N-peil as gevolg van stolons wat afsterf voordat knolle kan inisieer, terwyl die plant sy N-reserwes uitput voordat die knolle effektief gevul kan word, wat tot laer opbrengste kan lei.• Alhoewel die hoogste N-peil behandeling vroeg in die seisoen 'n groot en doeltreffende blaredak bereik het, is 'n laer oes-indeks behaal, wat daarop dui dat oormatige blaregroei gestimuleer word ten koste van knolontwikkeling en -vulling. • 'n Tendens is waargeneem dat die hoogste N-verdeling tydens plant tot die hoogste finale knolopbrengs van medium- en groot knolle gelei het. Dit word verklaar deur die feit dat 'n groter hoeveelheid N met plant gelei het tot voldoende blaredak-ontwikkeling, wat optimum groei en knolvulling bevorder het.• Kultivars BP1 en Eos het die beste presteer ten opsigte van finale knolopbrengs, wanneer die aanbevole en hoogste N-peile in kombinasie met 70% N met plant en 30% N na knolinisiasie toegedien Lanorma, aan die ander kant, het minder gereageer op die N-behandelings, veral N-peil, wat daarop dui dat elke kultivar sy eie unieke optimale voedingsbehoeftes het.

Hierdie resultate (opbrengs en groottegroep-verspreiding) kan egter nie in isolasie geïnterpreteer word nie en moet daar ook gekyk word hoe knol-kwaliteit beïnvloed word deur die N-behandelings. Dus, in die volgende CHIPS artikel kyk ons hoe stikstofbestuur knolkwaliteit kan beïnvloed. C

knolle gelewer het. Daarteenoor het die laagste (160 kg / ha N) N-peil gelei tot 'n verlaging in fotosintese- en groeitempo en 'n kleiner blaaroppervlak, wat beteken dat die plante te lank geneem het om 'n doeltreffende blaaroppervlak te produseer. Dit het weer gelei tot laer ligonderskepping en vroeë afsterwing van die plante. Knolinisiasie is beperk as gevolg van stolons wat afgesterf het voordat dit knolle kon inisieer, terwyl die plante N-reserwes uitgeput het voordat knolle groot gemaak kon word, wat daartoe gelei het dat 'n hoë persentasie klein knolle en laer totale opbrengs geproduseer word.

Met betrekking tot die N-toedieningstyd, het 'n groot hoeveelheid N vroeg in die seisoen (70% N met plant en 30% N na knolinisiasie) 'n toereikende blaaroppervlak geproduseer en N-reserwes was voldoende om die geïnisieerde knolle te vul. Voldoende N-reserwes vroeg in die seisoen is dus belangrik om vegetatiewe en knolgroei te ondersteun. Groot hoeveelhede N wat laat in die seisoen toegedien word (30% N met plant en 70% N na knolinisiasie), het gelei tot 'n verlenging van die vegetatiewe stadium ten koste van knolvulling, wat die totale opbrengs negatief beïnvloed het (Figure 6 en 7).

Alhoewel die hoogste (320 kg/ha N) N-peil vroeg reeds 'n doeltreffende blaaroppervlak geproduseer het en genoeg N-reserwes gehad het om loofgroei te handhaaf, het die oes-indeksresultate aangedui dat die vegetatiewe stadium verleng is en dat die blaaroppervlak gestimuleer (onnodige sekondêre groei) is ten koste van knolontwikkeling en -vulling.

’n Tendens is waargeneem dat meer N toegedien tydens plant (70% N met plant en 30% N na knolinisiasie), tot die beste totale knolopbrengs sowel as bemarkbare opbrengs gelei het. 'n Lineêre toename in bemarkbare opbrengs in reaksie op vroeë N-toediening is waargeneem. Voldoende N-resewes vroeg in die seisoen is dus belangrik om vegetatiewe groei te ondersteun, wat groottegroepverspreiding en finale opbrengs positief sal beïnvloed.

Opsomming

Die effek van N-peil en N-toedieningstyd op knolopbrengs en groottegroepverspreiding van die drie kultivars kan soos volg opgesom word (Tabel 2):• Finale knolopbrengs, sowel as die opbrengs van medium- en groot knolle het aansienlik toegeneem vanaf die laagste tot die hoogste N-peil. Dit was te danke aan die feit dat die hoogste (320 kg/ha N) en aanbevole (240 kg/ha N) N-peil


Monique Vlok, Uilenkraal Boerdery en dr. Fienie Niederwieser, Aartappels SA

Die Sandveld gesels padlangs oor poeierskurf

Die gesprek was gemaklik en informeel en

hierdie artikel poog om ’n opsomming te gee

oor die waarnemings en indrukke wat gedeel

is. Die beperkte tyd beskikbaar, en die doel

van die werkswinkel was nie om waarnemings

en indrukke feitelik te verifieer nie.

Poeierskurf in die Sandveld

In so vroeg as die 1990s, het dr. Niël Theron simptomatiese knolle in die Sandveld gekry. Die siekte het boere egter in 2006 begin pla: Eers net in winteraanplantings in die binneland by Sebulon, Leipoldtville, Sandberg en Redelinghuis, maar later oral in die Sandveld. Sedertdien kom die siekte in baie gronde voor. Aartappels met erge simptome is

’n Werkswinkel om boere en landboukundiges se waarnemings en vrae oor poeierskurf te bespreek, is op 14 Junie 2018 in die Goergap-saaltjie in die Sandveld gehou. 41 boere en verteenwoordigers van insetmaatskappye het entoesiasties aan die bespreking deelgeneem. Prof. Jacquie van der Waals het as ekspert aan die gesprek deelgeneem.



die vorige seisoen op ten minste 13 plase geoes.

Oorsprong van die siekte

Poeierskurf het saam met aartappels sy oorsprong in die Andes-gebergtes in Suid Amerika. Omdat spoorballe op die oppervlak van simptoomlose knolle kan voorkom, het die siekte saam met knolle na die res van die wêreld versprei. Die plaaslike aartappelbedryf het tot ’n paar dekades gelede nog moere ingevoer. J van der Waals noem ook dat betroubare diagnostiese toetse (qPKR) vir poeierskurf relatief onlangs ontwikkel is. Dit was dus nie vir owerhede moontlik om ingevoerde moere vir poeierskurf te toets nie, en die siekte is ongesiens en onbewustelik saam met die moere ingevoer.

Simptome

Simptome in die Sandveld het van tipiese poeierskurfletsels vererger en in die laaste jare is dit dieper as voorheen en korse word gevorm. In die winter word galle op wortels gesien, en in die somer letsels op knolle en nie op wortels nie. Die afgelope jaar het Sifra en Lanorma veral deurgeloop terwyl Mondial min poeierskurf gewys het. Groter, ouer knolle kan ook meer letsels hê as klein knolle. Knolle Diep letsels met korse wat gevorm word

Wortelgalle

Tipiese poeierskurfsimptome

Kantaantekening: Die patogeen wat poeierskurf veroorsaak is Spongospora subterranea f. sp. subterranea (Sss). Anders as baie ander patogene, is Sss ’n verpligte patogeen Dit beteken dat navorsers Sss nie op knsmatige medium in die laboratorium kan kweek nie. Dit kan net in gasheerplante soos aartappel vermeerder en bestudeer word. PKR tegnologie wat relatief onlangs ontwikkel is, is sensitief genoeg om klein hoeveelhede spore te diagnoseer en te kwantifiseer.

Kantaantekening: Die bekende dr. Van der Plank, was destyds van mening dat poeierskruf nie ’n risiko sou inhou vir die plaaslike bedryf nie omdat ons klimaat relatief warm is. Op daardie stadium was die meeste aartappels onder droëlandtoestande in die somer geproduseer. Sedert elektrisiteitvoorsiening besproeiing moontlik gemaak het, word aartappels ook nou in wintermaande geproduseer.

wat nie simptome het nie, kan wel besmet wees.

Waarnemings in die Sandveld: “Ons eerste teken van poeierskurf is galle op wortels. Dit stoot die grond inokulum op en ons moet ’n manier vind om te keer dat dit van die wortels na die knolle versprei”. “Vanaf doodspuit tot oes, versprei die poeierskurf verskriklik vinnig van wortel na knol”.


J van der Waals noem dat wortel- en knolinfeksie onafhanklik van mekaar plaasvind. Daar is kultivars wat wortelgalle vorm, maar geen knolletsels nie. Daar is kultivars wat erge knolletsels vorm, maar nie wortelgalle nie. En dan is daar kultivars wat beide knolletsels en wortelgalle vorm.

Wanneer raak knolle besmet? Tydens en net na knol inisiasie.

Kultivars

Dit was veral Lanorma en Sifra wat die afgelope seisoen baie simptome gewys het.

Is daar dan nie kultivars met weerstand teen poeierskurf nie? NEE. Die vatbaarheid van kultivars verskil wel (resultate sal binnekort beskikbaar wees). Tot dusvêr is daar nie kommersiële teelprogramme wat suksesvol is om weerstandbiedende kultivars te teel nie. Een van die probleme is dat daar meer as een geen betrokke is wat weerstandbiedendheid bepaal. Om al die gene in een kultivar te kry, blyk baie moeilik te wees.

Wat veroorsaak dat kultivars verskil ten opsigte van hul toleransie teen poeierskurf? Navorsing deur een van J van der Waals se studente het bevind dat die wortel-eksudate (afskeidings) van vatbare en tolerante kultivars verskil. Rustende spore word deur wortel-eksudate gestimuleer om te ontkiem en trek die swemmende spore na die wortels aan.

Is dit dalk moontlik om die eksudaatverbindings wat ontkieming van Sss spore veroorsaak te identifiseer, te vervaardig en dalk te gebruik as lokval voordat spore gedood word?

Verspreiding van Sss

Spoorballe van Sss kan versprei word deur water, grond/sand (wat aan implemente of moere vassit), wind en moere. Sss kan deur simptoomlose moere

Kantaantekening: Anders as by ander siektes soos verticillium- en fusarium verwelk, beweeg Sss spore nie in die vaatweefsel van een deel van plante na ’n ander nie. Waar ’n wortel binnegedring word, word ’n gal gevorm. Waar ’n spoor in die knol beland, word ’n letsel gevorm

oorgedra word.

Kan Sss in ‘n koelkamer versprei? J van der Waals het al getoets vir Sss in ’n koelkamer en spore is gevind in die stof op die vloere en rakke, op mure, op waaiers, ens. Die idee is om skoon knolle apart te hou van dié wat moontlik besmet is, maar die admin daaraan verbonde maak dit baie moeilik.

Poeierskurf op die land

Waarnemings in die Sandveld: “Ek het op skoon grond geplant, en steeds poeierskurf gekry”. “Ek het die spilpunt geskuif en poeierskurf op die ou grond sowel as die nuwe skoon grond gekry”.

Daar is twee belangrike bronne van besmetting: grond en moere. As grond reeds besmet is, help dit nie om skoon moere te plant nie. As die grond skoon is, moet jy beslis poog om onbesmette moere te plant. Grond en moere kan getoets word, maar as jy toets, toets beide die grond en die moere. Tydens sertifisering word moere op grond van simptome gesorteer, maar dit word nie getoets nie. Daar is dus altyd ’n risiko dat moere met Sss besmet kan wees.

Dit is wel moontlik om simptoomlose moere te laat toets en die ideaal is om die grond waarin die moere gegroei het, ook te laat toets. Prosedure vir toets van moere: Skil 100 moere, poel skille, laat dit afdroog en stuur vir J van der Waals vir PKR-toetsing. Die koste van die toets beloop R250 per monster.

Die manier om grondmonsters te trek behels dat 100 hande vol grond, van 20 cm diep getrek word vir elke land. Die monsters moet in ’n sig-sag manier reg deur die land geneem en gepoel word en vir J van der Waals gestuur word vir analise. Die koste van qPKR toets vir grond beloop R1 840 per toets. Al is die uitslag negatief is, beteken dit nie dat die land nie met Sss besmet is nie. Dit beteken wel dat die risiko vir poeierskurf laag is. Hoe meer handevol grond getrek word, hoe groter is die kans dat Sss opgetel word indien die grond besmet is. Sss kom dikwels kol-kol in ’n land voor. In Skotland kategoriseer hulle grond as lae-, medium- en hoë-risiko vir poeierskurf.

Boere wil grond en moere by die diagnostiese sentrum by Stellenbosch Universiteit laat toets omdat dit logisties baie moeilik is om goedere vanaf die Sandveld na Pretoria te koerier. J van der Waals het genoem dat die diagnostiese sentrum by Stellenbosch Universit goed is, maar nie met PKR toets nie.



daardeur keer dat Sss se spore nie by die plantselle uitkom nie.

Daar moet ingedagte gehou word dat sink ’n anti-mikrobiale effek het, met ander woorde dit onderdruk mikrobes in die algemeen. As sinksulfaat toegedien word, kan die pH van die grond gewysig word. J van der Waals; anders as bruinskurf, het pH nie ’n effek op poeierskurf nie.

Geïntegreerde bestuur bly die beste en enigste aanbeveling regdeur die wêreld (J van der Waals): • Klimaat kan alle ander maatreëls nietig maak – vermy nat grond.• Plant kultivars wat tolerant is. • Die inokulum op moere en in grond kan wees.• Beheer opslag.• Moet nie vatbare rotasiegewasse plant nie (uie; wit hawer; Indiese mosterd; groenbone, koring; mielie en tamatie).• Beproefde biobeheermiddels.• Die grondbiologie moet in gedagte gehou word.

Sandveld se boere voeg by: • Moet nie te veel stikstof gee nie. • Dien sinksulfaat toe tydens knolinisiasie. • Moet nie oorbesproei nie. • Praat met biobeheeragente – moet nie te veel agente in grond sit nie want hulle kan ook teen mekaar werk.

Nog vrae: Het waterkwaliteit ’n effek op Sss spore?Is ondergrondse water besmet en is onbewerkte grond besmet deur sand wat ingewaai het? Moet ons nie gaan kyk hoe lyk die grondmikrobe-populasie in grond waar poeierskruf nie ’n probleem is nie, maar wit hawer wel geplant word?

Opvolgaksies

• J van der Waals plant proewe om biobeheeragente alueer in Sandveld, Limpopo en KwaZulu- Natal te evalueer. Terugvoer sal gegee word, sodra resultate bekend is. • Dr. Richard Falloon is ’n ekspert op poeierskurf in Nieu-Seeland. Dr. Fienie Niederwieser het die nodige ondersteuning van Aartappels Suid-Afrika se Navorsingkomitee om befondsing te beding vir besoek deur dr. Falloon om te kom vertel hoe boere in Nieu-Seeland en Australië poeierskurf bestuur. C

Sandkorreltjies kan maklik met spoorballe onder die mikroskoop verwar word.

Waarnemings: “Geplant in grond wat goed dreineer, in boonste helfte van sirkel was daar nie poeierskurf nie, maar wel baie in onderste helfte”. “Knolle diep in wit duine het ook poeierskurf gehad, en dis nie hoe ons dit ken nie”. “Grondmonsters 900 mm diep het ook positief getoets vir Sss”.

Grondtoestande wat poeierskurf bevorder is in die eerste plek vry vog in grond. Sss se spore moet in die water tussen sanddeeltjies swem om by wortels en knolle uit te kom. As die grond te droog is, kan dit egter nie gebeur nie. Sss spore is veral aktief by grondtemperature 17 – 20oC. Spore kan vir tot drie ure swem om by ’n wortelpunt uit te kom.

Bestuur

Grondberoking is volgens boere noodsaaklik in die Sandveld. Die probleem is dat nie net die patogene en parasiete gedood word nie, maar ook die voordelige mikro-organismes. Indien Sss-besmette moere geplant word, kan poeierskurf dus maklik oorneem. Dit is dus noodsaaklik dat die voordelige grondmikrobe hervestig word voor plant.

Chemiese middels. Fluasinam is effektief, maar dit word binnekort van die mark onttrek weens sy nadelige invloed op grond. Ander chemiese middels is voorheen deur J van der Waals getoets, maar dit het nie gewerk nie.

Biobeheer. “Trichoderma werk nie”. “Trichodera in kombinasie met sink werk indien dit met plant toegedien word en hulle saam gebruik word, ongelukkig is die sink-produk van die mark onttrek”. “Sink, rhizolex en tichderma wat saam toegedien word, werk nie”. “Produkte vir biobeheer moet in ’n koelkamer gestoor word”. “Daar moet gekyk word na trichoderma-produkte se verenigbaarheid met chemiese produkte”. “Wat moet die grondtemperatuur en vog wees vir die oorlewing van tichoderma?” Wanneer is biobeheermiddels effektief? ’n Biobeheeragent moet bly leef en voortplant by dieselfde temperatuur as Sss, en hulle moet verenigbaar wees met die bestaande grondmikrobe populasies. Daar moet dus na plaaslike biobeheer-agente gekyk word. Hoe dit werk is, dat trichderma die oppervlak van die wortel of knol koloniseer en


Prof Jacquie van der Waals, University of Pretoria

Powdery scab management in South Africa

Spongospora subterranea f. sp. subterranea (Sss) is an increasingly important pathogen of potatoes globally. Infection of potatoes by Sss results in three diseases of the potato plant, namely, root infection and subsequent reduced nutrient and water uptake, root galling, and powdery scab lesions on tubers. The long-living resting spores of Sss contaminate soil, infect future potato crops and make control of this

pathogen particularly difficult. There is currently no method or treatment available that is singly effective in controlling the pathogen; thus growers must implement an integrated disease management strategy to reduce losses. The decision making process in application of an integrated management strategy for powdery scab is summarised in the flow chart in Fig 1. (modified from Merz & Falloon, 2017).



Alternative field

available?

Any cultivar can be planted1

Low riskMedium / high risk


Determi-nation of soil

contamination levels by qPCR

testing2

YESNO

Previous potato or other host

crop

Field choice

Pathogen present

Less than 5 years

previously

More than 5 years

previously

Potato cultivar planted1


Plant tolerant cultivar1

SusceptibleTolerant

Return to beginning for

alternative field

Soil manage-

ment

YES

NO

Limit irrigation and N fertilisation during tuber

initiation Avoid compacted or poorly drained

fields

Plant non-hosts

or trap crops in rotation

cycle3

Soil treatments,

before planting or in

season4




1. Cultivar susceptibility results from field trials conducted by van der Waals et al.

1 1 1 2

2 43 1 4 3

33

3

3 3

2

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Chal

leng

er

Mar

kies

Kons

ul

Sifra

Harm

ony

Valo

r

Mon

dial

Nico

la

Fian

na BP1

Sava

nna

Alm

era

Aval

anch

e

Nect

ar

Kikk

o

Elec

tra

Mea

n ro

ot ga

lling

DI s

core

s

Fig 2. Root gall disease indices for cultivars tested in four powdery scab field trials. Numbers above bars indicate the number of trials the cultivar was planted in out of the four.

1 1 5 11 5

1 2 11 4

4 23 1 2

1

3

33

1

3

1

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Eos

Kons

ulFi

anna

Lano

rma

Mar

kies

Valo

rCh

alle

nger

Sifra Diva

Syne

rgy

Mar

imba

Mon

dial

Harm

ony

Aval

anch

eEl

mon

do BP1

Nico

laSa

vann

aKi

kko

Nect

arEl

ectr

aAl

mer

aTr

iom

f

Pow

dery

scab

lesio

ns D

I sco

res

Fig. 3. Tuber lesion disease indices for cultivars tested in five powdery scab field trials. Numbers above bars indi-cate the number of trials the cultivar was planted in out of the five.



Table 1: Host status of Spongospora subterranea f. sp. subterranea in some common weeds and crops planted in South Africa, conducted in pot trials in a greenhouse

Botanical name Common English name Host type Advice to growers

Acanthospermum hispidum Upright star bur Host Type 2 Eradicate

Ageratum conyzoides Billy goat weed Host Type 2 Eradicate

Allium cepa Onion Host Type 2 Avoid

Avena sativa White oats Host Type 2 Avoid

Avena strigosa Black oats Trapping crop Excellent rotation crop

Bidens pilosa Black Jack Host Type 2 Eradicate

Brassica oleracea Cabbage Non-host Good rotation crop

Brassica juncea Indian mustard Host Type 1 Avoid

Cleome monophylla Spindlepod Host Type 2 Eradicate

Datura stramonium Stinkblaar Host Type 2 Eradicate

Daucus carota Carrot Non-host Good rotation crop

Euphorbia heterophylla Wild poinsettia Host Type 2 Eradicate

Galinsoga parviflora Gallant soldier Non-host No threat

Glycine max Soybean Trapping crop Excellent rotation crop

Ipomoea plebia Sabi morning glory Non-host No threat

Nicandra physalodes Apple of Peru Host Type 2 Eradicate

Oxalis latifolia Purple garden sorrel Host Type 2 Eradicate

Physalis angulata Wild gooseberry Host Type 2 Eradicate

Phaseolus vulgaris Green bean Host Type 1 Avoid

Raphanus raphanistrum Oilseed radish Non-host Good rotation crop

Secale cereale Rye Non-host Good rotation crop

Setaria pumila Annual Timothy grass Host Type 1 Eradicate

Setaria verticillata Burgrass Non-host No threat

Solanum lycopersicum Tomato Host Type 2 Avoid

Sorgum bicolor Grazing sorghum Non-host Good rotation crop

Tagetes minuta Mexican marigold Host Type 2 Eradicate

Triticum aestivum Wheat Host Type 2 Avoid

Zea mays Maize Host Type 2 Avoid

Note: This advice relates only to management of Spongospora subterranea f. sp. subterranea. Bear in mind that some of these “excellent” or “good” rotation crops may be hosts to other pathogens.


2. Soil testing by means of conventional or quantitative PCR

Conventional PCR can be used to determine the presence of Spongospora subterranea f. sp. subterranea (Sss) in soil (or other media), but this technique is not very sensitive and can give false negatives. Quantitative PCR or dqPCR can be used to quantify amount of Sss in soil or other media. Please contact Prof van der Waals for more information.

[email protected] 8999 088

3. Results from Van der Waals et al. on host range of Spongospora subterranea f. sp. subterranea

4. Soil treatments or amendments

A number of pot and field trials have been conducted on the efficacy of various products in reducing final disease caused by Sss. One article has been published on results of pot trials: Simango, K. & van der Waals, J.E. 2017. Effects

of Different Soil Treatments on the Development of Spongospora subterranea f. sp. subterranea in Potato Roots and Tubers in the Greenhouse. Potato Research 60:47-60.

Other results on the efficacy of calcium cyanamide were presented at the European Association of Potato Research Congress in 2017:Van der Waals, J.E., Slabbert, C. & Simango, K. 2017. Calcium Cyanamide: Potential for Management of Spongospora subterranea f. sp. subterranea? EAPR, Versailles, 7-14 July 2017.

The results of the most recent field trial, planted in KwaZulu-Natal in 2017, cannot yet be made available. Two more field trials have recently been planted, one in Limpopo and the other in the Sandveld, to evaluate the efficacy of various soil amendments and biological control agents in reducing root galling and powdery scab.

For more information on powdery scab management, please contact Jacquie van der Waals on 082 8999 088, or [email protected]


C

Die beproefde sukses van die Philagro produkreeks verseker dat ons produktekop bo skouers uitstaan in 'n koste doeltreffende aartappelprogram!• Verbeter die uitloop van moere met ProGibb® 4% en ProGibb® 40%.Beheer:• Aalwurms met Rugby® 10G en Rugby® 10ME• Swartskurf en stamkanker met Rizolex® WP• Silwerskurf en antraknose met Octave®

• Aartappelmot met SumiPleo®

• Snywurms en aartappelmot met Sumi-Alpha® 200 ECen Sumi-Alpha® 200 EW

• Plusia landmeters met DiPel® DF en Florbac® WG• Vroeëroes met Sumisclex® SC en Impact®

Praat gerus met jou naaste Philagro-agent oorbetroubare aartappelprodukte wat werk.

Aartappelproduktewat werk

Raadpleeg die etiket vir volledige besonderhede.DiPel® (Reg. nr. L6441, Wet nr. 36 van 1947) bevat Bacillus thuringiensis var kurstaki. versigtig. Florbac® WG (Reg. nr. L5531, Wet nr. 36 van 1947) bevat Bacillusthuringiensis var aizawai. versigtig. Octave® (Reg. nr. L3406 Wet nr. 36 van1947), bevat prochloras, versigtig. ProGibb® 4% (Reg. n.r L5118, Wet nr. 36 van 1947)bevat gibberelliene. ProGibb® 40% (Reg. nr. L6777, Wet nr. 36 van 1947) bevat gibberelliene. Rizolex® WP (Reg. nr. L6376, Wet nr. 36 van 1947) bevat tolklofosmetiel,versigtig. Rugby® 10 G (Reg. nr. L4110, Wet nr. 36 van 1947) bevat kadusafos, skadelik. Rugby® 10 ME (Reg. nr. L6368, Wet nr. 36 van 1947) bevat kadusafos, versigtig.Sumi-Alpha® 200 EC (Reg. nr. L6452, Wet nr. 36 van 1947) bevat esfenvaleraat, giftig. Sumi-Alpha® 200 EW (Reg. nr. L8821 Wet nr. 36 van 1947) bevat esfenvaleraat,skadelik. Sumisclex® SC (Reg. nr. L6377, Wet nr. 36 van 1947) bevat prosimidoon. Impact® (Reg. nr. L4088, Wet nr. 36 van 1947) bevat flutriafol, versigtig.Sumipleo® (Reg. nr. L 8377, Wet nr. 36 van 1947) bevat piridaliel, versigtig. Sumipleo®, Rizolex®, Sumicidin®, Sumi-Alpha® en Sumisclex® is geregistreerde handelsmerkevan Sumitomo Chemical Company, Tokyo, Japan. ProGibb®, DiPel® en Florbac® is die geregistreerde handelsname van Valent Biosciences Corporation VSA. Rugby®

en Octave® is die geregistreerde handelsmerke van FMC Corporation VSA. Impact® is die geregistreerde handelsmerk van Cheminova, Denemarke.Tin

dru

m 1

7/18

3

PRODUKTE WAT WERKVAN MENSE WAT OMGEE

Philagro Suid-Afrika (Edms) BpkReg nr: 98/10658107

PostNet Suite #378, Privaatsak X025, Lynnwoodrif 0040Pretoria Tel: (012) 348 8808Somerset Wes Tel: (021) 851 4163 www.philagrosa.co.za


Gawie Geyer, CHIPS

Aartappelnavorsing-simposium – 2018



Die Aartappelnavorsingsimposium van 2018 het op 24 en 25 Julie 2018 by Khaya Ibhubesi op Parys in die Vrystaat plaasgevind onder voorsitterskap van mnr. André Coetzee, voorsitter van Aartappels Suid-Afrika se Navorsingskomitee. Die simposium het alle verwagtinge oortref en het net weer bewys dat daar 'n besliste behoefte bestaan aan 'n platform waar, onder andere, aartappelboere, navorsers, studente, departementele verteenwoordigers en moer- en insetverskaffers op 'n jaarlikse grondslag byeen kan kom om oor aartappelsake te besin.

Bykomend tot die verslagdoening oor die navorsings-projekte en kultivar- en plantpopulasieproewe was daar relevante voorleggings gemaak deur verteenwoordigers van Bayer (Edms) Bpk en Villa Crop Protection waarvan opsomminge hieronder verskyn.

Op uitnodiging van die Aartappelnavorsingskomitee het mnr. Piet Brink van Yara Africa Fertiliser as gasspreker opgetree.

Faktore wat die bemarkingsindeks en opbrengsgaping van aartappelproduksie in Suid-Afrika beïnvloed

Mnr. Piet Brink, Bestuurder: Landboudienste en navorsing – Yara Africa Fertiliser

Teen die jaar 2050 sal die wêreld nege biljoen mense huisves en sal

voedselproduksie met 60% moet verhoog om die mense van voedsel te voorsien in 'n milieu waar kweekhuisgas-emissies na verwagting met 50% gaan toeneem. As gevolg van die beperking op bewerkbare grond, sal die geprojekteerde groei in voedselproduksie hoofsaaklik afhanklik wees van verhoogde gewasopbrengste deur die meer-effektiewe aanwending van insette om potensiële opbrengs en werklike opbrengs nader aan mekaar te bring (opbrengsgaping). Aartappels is tans die vyfde grootse styselgewas wat wêreldwyd aangeplant word en aartappelboere het verseker 'n prominente rol om te vervul in die verskaffing van voedsel.

Aartappelprodusente word egter gekortwiek om die werklike opbrengs te verhoog deur enersyds groeibeperkende faktore soos water, nutriënte, moerkwaliteit en fondse en andersyds groeiverminderingsfaktore soos peste, siektes, onkruide, insekte en besoedelende stowwe. Ander

aspekte wat ook opbrengs beïnvloed is CO2, radiasie,

temperature en gewaseienskappe.

In die lig van die belangrikheid om opbrengs te verhoog is dit noodsaaklik dat die potensiële opbrengs bepaal word. Dit kan gedoen word deur middel van gewasmodelsimulasies, kultivarproewe, opbrengskompetisies en dit wat deur die produsent waargeneem word. Daar is onder andere gewys op die impak van klimaat op opbrengs soos waargeneem in gewasmodelsimulasies en kultivarproewe wat landswyd uitgevoer is.

Wat die groeibeperkende faktore betref word droogte as die mees verwoestende omgewingstresfaktor geag wat opbrengs benadeel. Dit is ook belangrik dat plantmateriaal van hoogste gehalte moet wees aangesien dit die bepalende faktor is wat opbrengs bepaal. Die korrekte en tydige toediening van water en nutriënte (bv. stikstof, fosfaat, kalsium, kalium) is ewe belangrik en word beskou as die essensiële boublokke om plantontwikkeling te verseker met spesiale verwysing na onder andere opbrengs, knolgrootte, aantal knolle, gewig en droë materiaal, eksterne en interne letsels en weerstand teen hanteringskade. Wat hou die toekoms in vir gewasbe-skerming?

Mnr. Dirk Uys, Hoof: Kliëntebemarking SA – Bayer (Edms) Bpk

Bayer is verbind tot volhoubare landbou as die beste benadering om die globale uitdagings ten

opsigte van voedselsekerheid en -kwaliteit te verseker. Hierdie benadering is geskoei op die verbetering van mense se lewenskwaliteit, verhoging van die boer se winsgewendheid en die beskerming van die omgewing.

As gevolg van die oorname van Monsanto deur Bayer is daar 'n klemverskuiwing in die maatskappy se visie en is dit nou gemik op die daarstelling van 'n “innovasie-enjin” wat die toekoms van landbou sal help vorm met die klem op oesbeskerming en saadverskaffing gebou op die nuwe maatskappy se passie vir landbou, innovasie, toegespitsheid op mense en netwerk-gedrewenheid. So ook sal die Verenigde Nasies se volhoubare ontwikkelingsdoelwitte in Bayer se nuwe strategie aangespreek word.


Boere neem sowat 40 belangrike besluite elke seisoen wat onder andere die winsgewende en volhoubare produksie van hoë kwaliteit gewasse en die bekamping van peste, siektes en onkruide insluit in balans met gemeenskaps-, ekonomiese en omgewingsbehoeftes. Bayer sien sy nuwe rol as leweransier van 'n kombinasie van produkte, tegnologie en dienste wat unieke oplossings bied vir die individuele boer se eiesoortige behoeftes en sodoende waarde tot sy boerdery-besigheid voeg. Daarmee saam moet verseker word dat die verbruiker se behoeftes vir gesonde, bekostigbare en veilige voedsel ook aangespreek word met die klem op beste praktyke.

'n Onlangse opname oor die grootste bedrei-gings wat die mensdom in die gesig staar, het bevolkingstoename met voortvloeiende omgewingsaftakeling bo aan die lys gestaan. Dit word veral toegeskryf aan klimaatsverandering en die verskaffing van voedsel en varswater. Aangesien die oplossing in volhoubare landbou lê, is Bayer verbind tot bereiking hiervan en word dit weerspieël in die maatskappy se inisiatiewe soos die vestiging van vaardigheidsentrums, 'n bye-versorgingsprogram, digitale boerdery, voedselkettingvennootskappe, geïntegreerde onkruidbeheer, publieke / private vennootskappe en veral beginnerboer-hulpverlening sodat laasgenoemde hul optimale potensiaal kan bereik en daardeur 'n wesentlike bydrae tot die Suid-Afrikaanse ekonomie maak. Bayer se webwerwe bied produsente ook toegang tot waardevolle inligting wat hulle met groot vrug kan aanwend in hul boerderybesighede.

Daar is wêreldwyd 'n toename in nuwe siektes en -peste wat die volhoubaarheid van aartappel-produksie bedreig met virusse en nematodes aan die voorpunt. 'n Oorhoofse benadering om die probleem aan te spreek bied egter nie die oplossing nie, en gevolglik is doelgeskepte programme noodsaaklik, gerugsteun deur goeie bestuur en korrekte produktoediening. Dit is voorts ook noodsaaklik dat maniere gevind moet word om tradisionele oesbeskermingmiddels met biologiese middels te geïntegreer ten einde oplossings te vind om die volhoubaarheid van die Suid-Afrikaanse aartappelbedryf te verseker.

As laaste gedagte – dit is belangrik om te besef dat dit nie die boer of die oesbeskermingsmaatskappye is wie die kitaar slaan nie (calling the shots), maar die verbruiker wat die aartappels koop en aan wie se vereistes wat, onder andere, naspeurbaarheid, bekostigbaarheid en kwaliteit insluit, voldoen moet word. Dit is dus van kardinale belang dat alle

toekomstige produksie-aktiwiteite gefokus moet wees om ook aan hierdie vereistes te voldoen.

Effektiewe toediening van gewasbe-skermingsmiddels

Mnr. Voltan Senekal, Bemarkingsadviseur: Villa Crop Protection

Die belangrikste aspek wat effektiewe toediening van gewasbeskerming bepaal is die korrekte grootte van die druppel wat toegedien word ten einde verhoogde deponering met minder

evaporasie, dieper blaarbedekking-penetrasie en laastens minimale drywing te verseker. Ten einde optimale toediening te verseker is daar verskeie aspekte om in ag te neem tydens toediening. Eerstens is daar aspekte soos temperatuur en humiditeit, windspoed en -rigting en die landskap waaroor die boer geen beheer het nie, en tweedens aspekte waaroor die boer wel 'n mate van beheer oor het soos die vrystellingshoogte van die spuitbalk bokant die aanplanting, die trekkerspoed tydens toediening en die volume van toediening. Die doelwit moet dus wees om die onbeheerbare en beheerbare aspekte na die beste van ons vermoë in lyn met bymekaar te bring.

Deur gesimuleerde navorsing wat in 'n windtonnel by Villa se navorsingsfasiliteit in Wisconsin, VSA onderneem is om die impak van veranderlikes op die druppel chemie tydens die toediening van plaagbeheermiddels te bepaal, is hulle nou in staat om die boer beter van raad te bedien ten opsigte van die optimale toediening van sodanige middels.

Plaaslike proewe het bewys dat ten einde optimale toediening te verkry die gebruikmaking van die korrekte spuitkop van kardinale belang is om die mees-effektiewe druk te genereer aangesien dit sal verseker dat die druppel chemie tydens die toediening die regte grootte en sover moontlik homogeen is. (Laasgenoemde kan verkry word deur die toevoeging van 'n bymiddel soos Interlock.) Die korrekte chemiese middel en grootte van die druppel chemie (200 mikron en hoër) tydens toediening onder die mees-effektiewe druk vir optimale penetrasie kan nie genoeg beklemtoon word nie, veral as die koste van plaagbeheermiddels en die noodsaaklikheid van optimale toediening met inagneming van werking teen verdamping en drywing in ag geneem word.



NA-OES KWALITEIT / POST HARVEST QUALITY

EKOLOGIESE VOLHOUBAARHEID / ECOLOGICAL SUSTAINABILITY

Die effek van beseringstipe asook verpakkingsmateriaal op die voorkoms en erns van sagtevrot op aartappelkultivars / The effect of injury type and packaging material on the incidence and severity of soft rot on potato cultivars

Tlangi Nghondzweni & Dr. Reinette Gouws

Die omvang van gewigsverlies van aartappelknolle tydens die oes- en verpakkingproses in Suid-Afrika / The extent of weight loss of potato tubers during the harvesting and packing process in South Africa

Flip Steyn

Volhoubaarheidsindeks vir aartappelprodukte in verhouding tot ander stapelvoedsel / Sustainability index for potato products in relation to other staple foods

Carmen Muller

Ontwikkeling van streekspesifieke wisselbouprogramme: Oos-Vrystaat / Development of regions specific crop rotation programmes: Eastern Free State

Fasilitering van besproeiingskedulering / Facilitation of irrigation scheduling

Prof. Martin Steyn

Bewaringsboerderypraktyke vir aartappelproduksie in die Sandveld / Conservation farming practices for potato production in the Sandveld

Dr. Jacques van Zyl

Navorsingsverslae

Tydens die Aartappelnavorsingsimposium is verslag oor die volgende projekte gelewer (die verslae is beskikbaar in Power Point by [email protected]):


EKOLOGIESE VOLHOUBAARHEID / ECOLOGICAL SUSTAINABILITY

Die Sandveld grondwater moniteringsprogram / The Sandveld groundwater monitoring programme

Julian Conrad

Ontleding van ekologiese volhoubaarheid op veldvlak: Noordwes / Unpacking ecological sustainability at field level: North West

Dr. Linus Franke

GRONDGEDRAAGDE SIEKTES / SOILBORNE DISEASES

Kurkagtige letsels op aartappelknolle in Suid-Afrika / Corky crack blemishes on potato tubers in South Africa

Sasha-Lee Gush & Dr. Norman Muzhinji

Karakterisering van die nuwe Streptomyces spesie wat geassosieer word met spleetskurf letsels van aartappels / Characterization of the new Streptomyces species associated with fissure scab lesions of potatoes

Dr. Michele Cloete

Aspekte van die bestuur van bakteriese verwelk van aartappels – sterilisasie van toerusting en oorlewing in die grond / Aspects of management of bacterial wilt of potatoes – survival and sterilization of equipment

Dr. René Sutherland

Evaluering van die doeltreffendheid van geregistreerde swamdoders vir die behandeling van Helminthosporium solani (silwerskurf) en Colletotrichum coccodes (swartspikkel) / Evaluation of the efficacy of registered fungicides for the treatment of Helminthosporium solani (silver scurf) and Colletotrichum coccodes (black dot)

Anel Espach



Evaluering van oorlewing van Spongospora subterranea f. sp. subterranea in natuurlik besmette aartappelvelde in Suid-Afrika / Evaluating survival of Spongospora subterranea f. sp. subterranea in naturally contaminated potato fields in South Africa

Carmen Rensburg

'n Ondersoek na die etiologie en patogenisiteit van Verticillium verwelk in die Sandveld / An investigation into the etiology and pathogenicity of Verticillium wilt in the Sandveld

Estianne Retief

NEMATODE PLAE / NEMATODE PESTS

Opvolging van aalwurms in 'n Vrystaatse rotasieprogram / Succession of nematode in a Free State rotation programme

Dr. Mariette Marais

Toleransie van aartappelkultivars ten opsigte van knopwortel-aalwurm / Tolerance of potato cultivars to root-knot nematode

Teresia Macharia

Toediening van 'n plaaslike vervaardigde fitonematosied om die bestuur van knopwortel-aalwurms in aartappelproduksie te handhaaf / Amount to be applied and application interval of a locally-manufactured phytonematicide on management of root-knot nematodes in potato production

Dr. Kgabo Pofu

GRONDGEDRAAGDE SIEKTES / SOILBORNE DISEASES


INSEKPLAE / INSECT PESTS

Plantluismonitering in saadproduksiegebiede / Aphid monitoring in seed production regions

Me. Janine Snyman

Ondersoek na die invloed van klimaat op die aktiwiteit en intensiteit van aartappelvirale vektore in die winterreënvalstreke / Investigation into the influence of climate on the activity and intensity of potato viral vectors in the winter rainfall regions

Dr. Kobus Laubscher

Ondersoek na die plaagstatus van die tamatieblaarmyner, Tuta absoluta, op aartappels / Investigations into the pest status of the tomato leaf miner, Tuta absoluta, on potatoOndersoek na beheerstrategieë van aartappelblaarmyner op aartappels / Investigation into control strategies of potato leaf miner on potato

Dr. Diedrich Visser

Kultivar- en plantpopulasieproewe

Tydens die Aartappelnavorsingsimposium is verslag

oor die volgende kultivar- en plantpopulasieproewe gelewer (die verslae is / sal in CHIPS gepubliseer word):

KwaZulu-Natal kultivarevaluasieproef op Cedara onder besproeiing / KwaZulu-Natal cultivar evaluation trial at Cedara under irrigation

Morgan Naidoo

Noordoos-Kaap kultivarevaluasieproef op Ugie onder besproeiing / North Eastern Cape cultivar evaluation trial at Ugie under irrigation

KwaZulu-Natal plantpopulasieproef op Kamberg onder besproeiing en droëland / KwaZulu-Natal plant population trial at Kamberg under irrigation and dryland

Louis Pretorius

KULTIVAR- EN PLANTPOPULASIEPROEWE UITGEVOER IN DIE AARTAPPELPRODUKSIESTREKE / CULTIVAR AND PLANT POPULATION TRIALS

CONDUCTED IN THE POTATO PRODUCTION REGIONS



Wes-Vrystaat kultivarevaluasieproef op Bultfontein onder besproeiing / Western Free State cultivar evaluation trial at Bultfontein under irrigation

Herman Haak

Noord-Kaap kultivarevaluasieproef op Douglas onder besproeiing / Northern Cape cultivar evaluation trial at Douglas under irrigation

André Prins

Oos-Vrystaat kultivarevaluasieproef op Oranjeville onder besproeiing / Eastern Free State cultivar evaluation trial at Oranjeville under irrigation

Oos-Vrystaat kultivarevaluasieproef op Warden onder droëland / Eastern Free State cultivar evaluation trial at Warden under dryland

Enrike Verster

Limpopo kultivarevaluasieproef op Tom Burke onder besproeiing / Limpopo cultivar evaluation trial at Tom Burke under irrigation

Schalk Grobbelaar

Limpopo kultivarevaluasieproef op Pietersburg onder besproeiing / Limpopo cultivar evaluation trial at Polokwane under irrigation

Chantel du Raan

Suidwes-Vrystaat kultivarevaluasieproef op Petrusburg onder besproeiing / South Western Free State cultivar evaluation trial at Petrusburg under irrigation

Fanus van Zyl

Wes-Kaap kultivarevaluasieproef op Aurora onder besproeiing / Western Cape cultivar evaluation trial at Aurora under irrigation

Piet Brink


Mpumalanga kultivarevaluasieproef op Middelburg onder besproeiing / Mpumalanga cultivar evaluation trial at Middelburg under irrigation

Johan Holtzhausen

Die Aartappelnavorsingsimposium in 'n neutedop

Dr. Fienie Niederwieser, Bestuurder: Navorsing en Ontwikkeling – Aartappels SA

• 208 individue het vir die simposium geregistreer en het die volle

spektrum van betrokkenheid in die aartappelbedryf verteenwoordig. • Gedurende 2017/2018 is 13 werkgroepproewe suksesvol afgehandel, waarvan elf kultivar- evaluasieproewe was wat in die grootste aartappelproduksiestreke uitgevoer is. Die sukses van die werkgroepproewe is die uitvloeisel van uitstekende samewerking en harde werk deur aartappelboere, saadmaatskappye, die Cedara Kollege en die personeel van Aartappels SA. Relatief normale klimaatstoestande is in al die produksiestreke ondervind wat gelei het tot normale produksietoestande wat ook vir die proewe gegeld het.• Addisionele aspekte wat by die kultivarproewe ingesluit kan word om dit nog meer waardevol te maak is instraling, grondtemperatuur, klimaat en vog binne die blaarbedekking en die kwaliteit van aartappelmoere.• Wat die nasionale navorsingsprojekte betref word dit in samewerking met Aartappels SA se navorsingsvennote by erkende navorsingsinstansies deur professionele navorsers onderneem. Huidig is die Universiteit van Pretoria, Universiteit Stellenbosch, Vrystaat Universiteit, die Landbounavorsingsraad, Geoss en die Departement van Landbou: Wes-Kaap betrokke by

navorsing op aartappelverwante aspekte.• Vrae wat deur navorsing beantwoord moet word, is of die temperatuur wat tans in aartappelgroeimodelle gebruik word realisties is en hoe die aartappelblaarmyner versprei?• Die gebruik van hommeltuie (drones) om aanplantings se groeikragtigheid in die aartappelland te bepaal hou besliste voordele in.• Bykomende aandag moet geskenk word aan volhoubaarheid met die klem op meer as ekologiese aspekte, d.i. voedingswaarde en gesondheid asook finansiering. • Grondgedraagde siektes bly hoog op die navorsingsagenda, d.i. poeierskurf, verticillium, bakteriese verwelk, nematodes, sagte vrot en die jongste toevoeging, swartspikkel.• Aandag word geskenk aan die houvermoë van aartappels met die klem op die impak van meganiese beskadiging en temperatuur.• Meer aandag as in die verlede word tans geskenk aan insekplae, veral aan aartappelblaarmyner en tamatieblaarmyner.• Langtermynmonitering van waterverbruik bly belangrik, veral in die lig van die gebruikswaarde van die data wat daaruit voortspruit, en dit sal voortgesit word.• Waterverbruik-effektiwiteitstudies het 'n aanvang geneem in die twee belangrikste aartappelproduksiestreke. • Die huidige areas waarop gefokus word vir sover dit navorsing betref is kultivars, grondgesondheid, waterverbruik, virus- en plantluisbeheer, nematodes, insekplae, kwaliteit, blaarsiektes, plantvoeding, grondgedraagde siektes en kennisoordraging. • Die meeste geld word tans op kennisoordraging en waterverbruiknavorsing aangewend dienooreenkomstig deur besluit van Aartappels SA se Navorsingskomitee.


C

KULTIVAR- EN PLANTPOPULASIEPROEWE UITGEVOER IN DIE AARTAPPELPRODUKSIESTREKE / CULTIVAR AND PLANT POPULATION TRIALS

CONDUCTED IN THE POTATO PRODUCTION REGIONS


Tydens die Bayer toekenningsgeleentheid is erkenning gegee aan daardie navorsers en individue wat die beste presteer het in die oë van die beoordelaars. 'n Toekenning is ook oorhandig aan die aartappelwerkgroep vir beste bywoning deur 'n werkgroep.

Dr. Diedrich Visser ontvang die Bayer trofee van mnr. Dirk Uys vir beste aanbieding deur 'n navorser vir sy aanbieding Ondersoek na beheerstrategieë van aartappelblaarmyner op aartappels.

2018 se wenners is........

Mnr. Fanus van Zyl ontvang die Bayer toekenning van mnr. Dirk Uys vir beste aanbieding deur 'n aartappelwerkgroep – Suidwes-Vrystaat kultivarevaluasieproef onder besproeiing op Petrusburg.

Die Oos-Vrystaat Aartappelwerkgroep het met die toekenning vir Beste bywoning deur 'n Aartappelwerkgroep weggestap. Dr. André Jooste het die toekenning oorhandig.

Me. Carmen Muller ontvang die Potato Industry Development Trust toekenning van dr. Freek du Plooy vir beste aanbieding deur 'n nagraadse student vir haar aanbieding Volhoubaarheidsindeks vir aartappelprodukte in verhouding tot ander stapelvoedsels.

Dr. Elsie Cruywagen ontvang die Aartappels SA toekenning van dr. André Jooste vir beste plakkaat Morphological characterisation of Streptomyces species associated with fissure scab of potatoes in South Africa.



FPD Seed and Development supplies potatovarieties from Agrico and Meijer in Hollandto South African farmers.

FOR MORE INFORMATION CONTACT:

Daan - 082 492 [email protected]

Theuns - 082 775 [email protected]

Morkel - 079 884 [email protected]

SINCE 1991

www.fpd.co.za 0861 7 6 8 2 8 6P O T A T O

FPD Seed and Development is the sole agent for:

FPD Seed also produces and sells open varieties, which include:

• FIANNA • ALMERA • MARKIES

• UTD • HERTHA • BP1

NA

T

URA L L Y P E R F E C

T

S

EED & W A RE POTA

TO

ES


H o o f b o r g / M a i n s p o n s o r

G o u e b o r g / G o l d s p o n s o r

S i l w e r b o r g / S i l v e r s p o n s o r

K r i s t a l b o r g / C r y s t a l s p o n s o r

B r o n s b o r g / B r o n z e s p o n s o r

• •

•

• •


Pieter van Zyl en Laryssa van der Merwe, Aartappels SA

In 2006 het die Nasionale Landboubemarkingsraad ’n verslag uitgebring met die titel: “Global trends in Fresh Produce Markets.” Die volgende uittreksel som die verslag op: “…. the main general trend in fresh produce marketing around the world (especially in the UK, South America, USA and Asia) is characterized by tremendous growth of retailers (with rapidly increasing market shares). These retailers are usually integrated into a complex supply network and employ direct procurement mechanisms, bypassing Fresh Produce Markets. South Africa is expected to follow this trend …”.

Internasionaal word nuwe planne bedink hoe om die produsent se deel van die verbruikersrand groter te maak. Die nuwe besigheidsmodel wat toenemend tot

stand kom, veral in Europa se varsproduktebedryf, is die bemarkingskanaal wat in ’n sogenaamde aanbodketting bedryf word. Hierdie nuwe benadering in bemarking staan loodreg teenoor die huidige model in Suid-Afrika waar produkte na ons nasionale varsproduktemarkte gestuur word. Produsente met ekonomie van skaal en wat teen die laagste koste produseer, gaan hier die wenners wees. Kopers neig ook om produkte aan te koop teen die laags-moontlike pryse. Hierteenoor word daar in die formele aanbodketting nie soseer op prys gehandel nie, maar eerder in terme van volumes, gehalte en verdeling van koste, voordele en wins. Die idee is dat dit meer stabiliteit sal teweegbring, maar ook meer volhoubaar sal wees oor die langtermyn.

Tendense op varsproduktemarkte

Ekonomiese Nuus • Economic News


In Suid-Afrika vervul ons varsproduktemarkte die rol van 'n prysvormingsmeganisme (“price discovery mechanism”). 'n “Price discovery process” is die (voortdurende) proses waar kopers en verkopers op 'n gegewe moment op 'n spesifieke prys ooreenkom. Ook is rolspelers van mening dat ons varsproduktemarkte in 'n vrye mark opereer waar vraag en aanbodsfaktore pryse bepaal. 'n Voorwaarde vir so 'n vrye mark is dat daar baie

kopers en verkopers moet wees, sodanig dat geen enkele rolspeler pryse kan beïnvloed nie.

Hierdie artikel probeer 'n prentjie skets van die stand van varsproduktemarkte in Suid-Afrika.

Figuur 1 dui die tonnemaat verkope op die varsproduktemarkte aan vanaf 1997. Dit is duidelik dat daar oor die langtermyn wel 'n effense groei in

Figuur 1: Tonnemaat verkoop op alle varsproduktemarkte

E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2018\CHIPS Jul Aug 2018\CHIPS Jul Aug 2018\8 Prystendense GG.xlsx

500 000

1 000 000

1 500 000

2 000 000

2 500 000

3 000 000

3 500 000

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Tonn

emaa

t

Alle produkte Groente Vrugte Aartappels

Figuur 2: Alle varsproduktemarkte se omset (alle produkte)

2 000 000 000

4 000 000 000

6 000 000 000

8 000 000 000

10 000 000 000

12 000 000 000

14 000 000 000

16 000 000 000

18 000 000 000

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Rand

Nominale omset Reële omset


volume plaasvind. Ons weet wel dat meer en meer aartappels buite om markte verkoop word, maar dra geen kennis van ander varsprodukte nie. ’n Daling in volume is duidelik sigbaar in 2016. Baie produksiestreke het toe hitte- en droogteskade ervaar. Vrugte se volume oor tyd beweeg egter sywaarts. Wat nie in die figuur verskyn nie, is die per capita verbruik

wat daal oor tyd wat beteken dat die bevolking vinniger groei as die groei in markvolumes.

Figuur 2 dui die nominale- sowel as die reële omset aan van alle varsproduktemarkte sedert 2000. Nominale omset toon 'n styging van 310% oor die tydperk. Reële omset (nadat voorsiening vir inflasie

Figuur 3: Alle varsproduktemarkte se omset versus verkoopsvolumes - alle produkte (Indeks: Des 2016=100)

50%

100%

150%

200%

250%

300%

350%

400%

450%

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Volume Nominale omset Reële omset

Figuur 4: Verkoopsvolumes oor tyd - Aartappels en Uie

20 000 000

30 000 000

40 000 000

50 000 000

60 000 000

70 000 000

80 000 000

90 000 000

100 000 000

110 000 000

120 000 000

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

10kg

sakk

ies

Aartappels Uie



gemaak is) het met 58% oor dieselfde periode gestyg. Wat bekommerniswaardig is, is dat die reële omset sywaarts begin beweeg sedert 2014.

Figuur 3 dui daarop dat alhoewel die verkoopsvolume oor tyd 'n effense opwaartse tendens toon, die nominale omset skerp opwaarts styg. Die reële omset toon ook 'n effense opwaartse styging oor tyd, aldus die figuur. Varsproduktemarkte se nominale omset was verlede jaar sowat R15.5 miljard, voorwaar

nie 'n “mickey mouse” industrie nie (Figuur 2). Let op die styging in reële omset oor tyd (Figuur 3), terwyl volume bykans sywaarts beweeg. Markte se reële omset styg dus, maar volumes beweeg bykans sywaarts. Hoekom is dit so? 'n Moontlike rede is dat ons waarskynlik met 'n aanbodprobleem sit, met ander woorde daar word nie genoeg varsprodukte geproduseer nie. Soos reeds genoem styg die bevolking vinniger as die groei in volumes wat op markte bemark word.

Figuur 5: Vier grootste markte se verkoopsvolumes oor tyd (aartappels)

0

5 000 000

10 000 000

15 000 000

20 000 000

25 000 000

30 000 000

35 000 000

40 000 000

45 000 000

50 000 000

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

10kg

sakk

ies

Kstad Jhb Drb Pta Res van markte

Figuur 6: Vier grootste markte se verkoopsvolumes oor tyd (uie)

0

2 000 000

4 000 000

6 000 000

8 000 000

10 000 000

12 000 000

14 000 000

16 000 000

18 000 000

20 000 000

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

10kg

sakk

ies

Jhb Pta Drb Kst


Die figure in Figuur 3 is feitlik identies indien dit op aartappels van toepassing gemaak word. Aartappels se reële omset op varsproduktema styg dus oor tyd, maar wat gebeur met die produksiekoste? Aartappelproduksie se reële produksiekostes styg ook oor tyd. Groter opbrengste is dus nodig vir oorlewing.

In Figuur 4 word die verkoopsvolumes van aartappels en uie oor tyd aangedui. Tot by 2010 is jaarliks sowat 90 miljoen 10 kg sakkies op varsproduktemarkte bemark, voordat 'n opwaartse tendens begin het. Oor die laaste ses jaar is tussen 100 en 120 miljoen sakkies deur markte bemark. Die jare 2015 en 2017 was goeie produksiejare waar groot oeste gerealiseer is, soos gesien in Figuur 4. In kontras met aartappels het uie konstant 'n opwaartse beweging getoon vir dieselfde periode. Sowat 40 miljoen sakkies uie word tans per jaar bemark.

Figuur 5 dui die verandering in verkoopsvolumes aan van aartappels vir die vier grootste varsproduktemarkte. Huidig is dit net twee markte in die figuur wat ’n groei in volumes toon, naamlik Tshwane Mark (Pretoria) en Joburg Mark. Joburg Mark, die grootste mark, het ’n markaandeel van 39% vir 2017 gehad, waar omtrent 45 miljoen sakkies vir die kalenderjaar verkoop is. Tshwane Mark het ongeveer 21 miljoen sakkies verkoop met ’n markaandeel van 18%.

Die vier grootste markte vir uie se verkoopsvolumes word uiteengesit in Figuur 6. Soortgelyk aan die

tendens van aartappels, het uie net op Joburg Mark en Tshwane Mark noemenswaardige groei getoon.Indien individuele markte se syfers bestudeer word ontstaan kommer, want enkele markte se reële omset styg, maar hulle volumes daal oor tyd. Die geheelprentjie van markte lyk dus bevredigend, maar wanneer individuele markte se data bestudeer word, lyk die prentjie maar somber. Hoe gaan dit voedselsekuriteit affekteer as van hierdie kleiner markte oor vyf of tien jaar nie meer bestaan nie?Figuur 7 dui op ’n al kleiner deel van die totale aartappeloes wat oor tyd na varsproduktemarkte gekanaliseer word. In 1981 is amper 62% van die totale aartappeloes na varsproduktemarkte gekanaliseer. Die laaste jare word tussen 45% en 48% van die aartappeloes deur markte bemark. Dit wil ook voorkom asof ’n nuwe tendenslyn sedert 2007 aan die ontwikkel is. Stadig maar seker begin die rooi ligte flikker vir die varsproduktemarkte wat tans as prysvormingsmeganisme funksioneer.

Figuur 8 dui die verkoopsvolumes aan oor tyd van die vier vernaamste produkte, naamlik aartappels, uie, tamaties en piesangs. Aartappels is die grootste produk op die markte en realiseer al sedert 2011 meer as een miljoen ton per jaar wat op markte verkoop word. Uie is die tweede grootste produk met sowat 400 000 ton wat verlede jaar verkoop is. Let op die beweging in piesangs en tamaties se volumes oor tyd.

Uit Figuur 9 is dit duidelik dat aartappels en uie se

Figuur 7: Persentasie van totale aartappeloes verkoop op varsproduktemarkte

44%46%48%50%52%54%56%58%60%62%64%

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

2017



pryse oor tyd min of meer dieselfde is. Die ander twee produkte realiseer heelwat beter pryse.

Aartappels se verkope wissel tussen 800 000 en 1,1 miljoen ton per jaar, aldus Figuur 10. Die

gemiddelde prys per ton het in 2009 ’n toppunt bereik, waarna die pryse sywaarts beweeg het tot 2015. Prys per tonnemaat het skerp gedaal in 2015 as gevolg van die groot oes wat gelewer is in die betrokke kalenderjaar. In kontras met

Figuur 8: Verkoopsvolume - vier grootste produkte op markte

0

200 000

400 000

600 000

800 000

1 000 000

1 200 000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Tonn

emaa

t

Aartappels Uie Tamaties Piesangs

Figuur 9: Gemiddelde nominale prys per ton - vier grootste produkte op markte

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

8 000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Prys

per

ton



Figuur 10: Alle markte - Aartappels oor tyd

1 000

1 500

2 000

2 500

3 000

3 500

4 000

4 500

5 000

600 000

700 000

800 000

900 000

1 000 000

1 100 000

1 200 000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Prys

per

ton

Ton

Ton Prys/Ton

Figuur 11: Alle markte - Uie oor tyd

2 000

2 500

3 000

3 500

4 000

4 500

5 000

150 000

200 000

250 000

300 000

350 000

400 000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Prys

per

ton

Ton

Ton Prys/Ton

2015, het die teenoorgestelde in 2016 gebeur toe minder aartappels beskikbaar was (droogte en hoë temperature in streke), wat die prys per ton skerp laat styg het. Sien ook die skerp styging in die uieprys vir 2016 (Figuur 11), terwyl die volumes nie baie verander het nie.

Die tonnemaat tamaties gelewer aan varsproduktemarkte het oor tyd toegeneem, aldus

Figuur 12. Die nominale prys het ook skerp gestyg oor tyd. Die verkoopsvolume vir piesangs, soos uiteengesit in Figuur 13 het tot 2015 sywaarts beweeg tussen 220 000 en 260 000 ton, waarna dit ’n insinking beleef het. Die prys per ton oor tyd het egter bly styg.

Joburg Mark se aartappelverkope styg meer as die ander vername produkte oor tyd, aldus Figuur 14. Piesangs se volumes beweeg egter sywaarts oor tyd.



3 000

3 500

4 000

4 500

5 000

5 500

6 000

6 500

230 000

240 000

250 000

260 000

270 000

280 000

290 000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Prys

per

ton

Ton

Ton Prys/Ton

Figuur 12: Alle markte - Tamaties oor tyd

Figuur 15 dui weer die verkoopsvolumes van die vier vernaamste produkte op Tshwane Mark aan. Hier beweeg piesangs en tamaties se volumes sywaarts oor tyd. Volgens Figuur 16 beweeg piesangs en tamaties se volumes ook sywaarts op Durban Mark, maar dit wil tog voorkom asof uie-volumes tog effens groei oor tyd. In Figuur 17 is dit opvallend dat al vier die vernaamste produkte se verkoopsvolumes op Kaapstad Mark oor tyd sywaarts beweeg. Die ander

drie markte se aartappelvolumes het almal ’n styging oor tyd getoon, maar dit is nie van toepassing op Kaapstad Mark nie. Dit word nie hier aangedui nie, maar Kaapstad Mark se reële omset oor tyd beweeg sywaarts, terwyl die ander drie groot markte se reële omset styg.

Figuur 13: Alle markte - Piesangs oor tyd

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

8 000

100 000

120 000

140 000

160 000

180 000

200 000

220 000

240 000

260 000

280 000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Prys

per

ton

Ton

Ton Prys/Ton

C


Figuur 14: Verkoopsvolume op Joburg Mark - vier grootste produkte

0

50 000

100 000

150 000

200 000

250 000

300 000

350 000

400 000

450 000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Tonn

emaa

t


Figuur 15: Verkoopsvolume op Tshwane Mark (Pretoria) - vier grootste produkte

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

140 000

160 000

180 000

200 000

220 000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Tonn

emaa

t




Figuur 16: Verkoopsvolume op Durban Mark - vier grootste produkte

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Tonn

emaa

t


Figuur 17: Verkoopsvolume op Kaapstad Mark - vier grootste produkte

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Tonn

emaa

t



Prystendense van sekere kultivars op Joburg Mark Eugene Strydom en Pieter van Zyl, Aartappels SA

Aartappels SA publiseer maandeliks sekere kultivars se pryse vir verskillende groottes op die vier grootste markte. Die bespreking wat volg is nie om kultivars teenoor mekaar af te speel nie, maar eerder om sekere tendense van die drie vernaamste kultivars uit te wys. Sien ook die artikel ‘’Watter kultivars het die Suid-Afrikaanse Aartappelbedryf in 2017 gedomineer?’’ wat gepubliseer is in CHIPS – Mei/Junie 2018.

Leweringstendense

Mondial is die kultivar met die grootste markaandeel op varsproduktemarkte, aldus Figuur 1. Die meeste Mondial aartappels word gedurende September tot November verkoop. Die hoofrede vir laasgenoemde

is dat Mondial die eerste keuse onder Limpopo-produsente is om in die wintermaande te plant en dan tydens die warm somermaande uit te haal. Gedurende September en Oktober is Limpopo se markaandeel maklik meer as 70% op alle markte. Sifra se volumes begin vanaf Desember toeneem, bereik ’n piek gedurende Januarie en Februarie en begin dan geleidelik minder word oor die wintermaande totdat die laagste verkoopsvolumes gedurende September en Oktober bereik word. Limpopo-produsente wil nie dan Sifra uithaal nie, omrede dit koueskade in die winter kan opdoen (April/Mei aanplantings). Valor se hoogste lewerings vind jaarliks tussen September en Desember plaas, aldus Figuur 1. Figuur 1 het betrekking op alle markte.



Figuur 1: Markaandeel van alle kultivars gelewer op alle markte (2015 - 2017)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sept Okt Nov Des

Mondial Sifra Valor Lanorma UTD Res van kultivars

20

60

100

140

180

Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec

Persen

tasie

Mondial Sifra Lanorma

Figuur 2: Seisoenale tendens vir die drie vernaamste kultivars gelewer op alle markte

Figuur 2 fokus net op Mondial, Sifra en Lanorma (die drie vernaamste kultivars) en dui die seisoenale tendens van lewerings aan. Dit is eintlik maar net wat ook in Figuur 1 gelees kan word, naamlik dat Sifra se meeste lewerings vroeg in die jaar plaasvind en dan daal tot September/Oktober. Lanorma se grootste volumes word hoofsaaklik Mei tot Julie gelewer. Let op dat Mondial se lewerings piekproduksie bereik gedurende Oktober elke jaar, net mooi wanneer Sifra se lewerings baie laag is.

Prysverskille per kultivar: tussen groottegroepe (Joburg Mark)

Gedurende die afgelope twee jaar word deurentyd opgemerk dat produsente baie Groot aartappels in Groot Medium sakkies gooi. Sodoende word blykbaar ’n beter Groot Medium prys behaal. Figuur 3 toon dat Mondial Groot altyd ’n beter prys as Mondial Groot Medium realiseer. Impliseer dit dan nie dat produsente eerder minder Groot in Groot Medium sakkies moet gooi nie? In baie pakstore wat


E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2018\CHIPS Jul Aug 2018\CHIPS Jul Aug 2018\9 Prystendense op Joburg Mark.xlsx

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sept Oct Nov Dec

Prys

vers

kil p

er sa

kkie

2014 2015 2016 2017

Figuur 4: Joburg Mark: Gemiddelde prysverkil Groot minus Groot Medium - Sifra

besoek word, word maklik gevind dat tussen 6 kg en 9 kg Groot aartappels in Groot Medium sakkies gegooi word.

Figuur 4 is van toepassing op Sifra. In teenstelling met Mondial realiseer Sifra Groot net in sekere maande beter pryse as Sifra Groot Medium. Vanaf Junie elke jaar realiseer Sifra Groot beter pryse as Sifra Groot Medium. Wees derhalwe versigtig om te veel Groot in Groot Medium sakkies te wil gooi.

Figuur 5 is van toepassing op Lanorma. Die jaarlikse verkoopsvolumes is nog relatief laag wat beteken nuwe tendense kan nog ontwikkel. Nietemin kan die afleiding uit die figuur gemaak word dat Lanorma Groot beter pryse realiseer as Groot Medium vanaf Junie elke jaar.

Produsente moet die hoeveelheid Groot aartappels in sy/haar Groot Medium sakkies van dag tot dag bestuur. Elke produsent moet sy/haar eie (1)


0

2

4

6

8

10

12


Prys

vers

kil p

er sa

kkie

2014 2015 2016 2017

Figuur 3: Joburg Mark: Gemiddelde prysverkil Groot minus Groot Medium - Mondial



C


-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14


Prys

vers

kil p

er sa

kkie

2015 2016 2017

Figuur 5: Joburg Mark: Gemiddelde prysverkil Groot minus Groot Medium - Lanorma

markpryse en (2) voorraadvlakke op markvloere dophou. Gooi byvoorbeeld meer Groot in Groot Medium sakkies as daar nie eintlik ’n prysverskil is

tussen Groot en Groot Medium nie. Groot sakkies bou voorraad op, met ander woorde dit verkoop nie so vinnig nie.


Die Oos-Vrystaatse pakstoor- en bemarkingseffektiwi-teitsprojek fokus op die prosesse betrokke om aartappels markgereed te kry. Dit bestaan uit die uithaalproses, vervoer na pakstore, asook die was- en verpakkingsproses. Daar word gefokus op kwaliteitsaspekte, gewigsverlies, knolbeskadiging, arbeidseffektiwiteit, markpryse gerealiseer, asook die kostes tydens die uithaalaksie en die verpakkingsproses. Produsente se produkkwaliteit word geëvalueer met behulp van kwaliteitskontrole-prosedures wat nie in hierdie artikel aangespreek word nie. Gewigsverlies en knolbeskadiging word ondersoek deur monsters tydens elke fase van die uithaalaksie en wasproses te trek. Die monsters word dan oor ’n sewe dae periode geweeg en na sewe dae word die individuele knolle binne die onderskeie monsters geëvalueer, veral wat meganiese beskadiging betref. Medewerkers se prysdata op varsproduktemarkte word ook op ’n anonieme basis

vergelyk. (Twee-en-twintig pakstore is gedurende April en Mei besoek.)

Die volume wat deur ’n pakstoor op ’n daaglikse basis hanteer word, het ’n groot invloed op die effektiwiteit en kwaliteit van die finale produk wat gelewer word. Dit is hoogs waarskynlik dat wanneer groter opbrengste behaal word, pakhuise onder druk geplaas word en dit ’n negatiewe uitwerking op ’n produsent se markprys tot gevolg kan hê. Die projek het uitgewys dat daar ’n verskil is in die vlak van meganisasie tussen medewerkers. Sommige medewerkers gebruik van die nuutste tegnologie in hulle pakstore, terwyl ander medewerkers weer van die meer konvensionele metodes gebruik maak om aartappels te verpak.

Figuur 1 verwys na die gemiddelde hoeveelheid sakkies wat per pakstoorarbeider per nege uur

Resultate van die Oos-Vrystaatse pakstoor- en bemarkingseffektiwiteitsprojekPieter van Zyl, Aartappels SA



Figuur 1: Sakkies gepak per pakstoorarbeider per nege uur werksdag

Figuur 1

E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2018\CHIPS Jul Aug 2018\CHIPS Jul Aug 2018\Oos VS Figure 2018.xlsx

204

201485

173 162

133125

120

117 115 114

111 110 110

109

108107

10397

88 87

78

70

90

110

130

150

170

190

210

4 19 15 9 10 20 6 18 17 21 5 14 16 22 1 2 8 7 12 13 11 3

Sakk

ies p

er a

rbei

der

Relatief min arbeid

Relatief baie arbeid

werksdag hanteer word. Dit dui op die tempo waarteen arbeiders werk. Medewerker nr. 4 se arbeiders hanteer gemiddeld 204 sakkies per werksdag teenoor medewerker nr. 3 wat 78 sakkies per dag met een arbeider hanteer. Medewerker nr. 4 is dus meer effektief in die wyse waarop hy sy arbeid aanwend, maar die vraag onstaan hoe gemeganiseerd is sy pakstoor? Medewerkers regs in die figuur beskik oor relatief baie arbeid, terwyl diegene links in die figuur oor relatief min arbeid beskik.

Die vraag onstaan gevolglik wat is die optimale hoeveelheid sakkies om te hanteer per arbeider per dag? Moet medewerkers links of regs in die figuur lê? Produsente wat jaarliks goeie pryse realiseer, lê nie noodwendig regs (of links) in die figuur nie. Dit is wel duidelik dat arbeidskoste besig is om 'n groter

wordende koste-uitgawe te word (implementering van nasionale minimumloon).

Die arbeiders wat potensieel die grootse invloed op markpryse het, is die arbeiders wat die sorteertafels beman, oftewel sorteerders. Figuur 2 dui op die hoeveelheid sakkies wat per sorteerder per dag hanteer word (In Figuur 1 word alle pakstoorarbeid in ag geneem). Dit word bepaal deur die stoor se gemiddelde daaglikse kapasiteit te deel deur die totale hoeveelheid sorteerders. Sorteerders verwys na arbeiders wat verantwoordelik is vir grootte- en kwaliteitregstellings, asook arbeiders wat derde grade en ander afval uit die verpakkingslyne verwyder. Hoewel enkele medewerkers van die nuutste tegnologie in hulle pakstore aanwend, beskik die meerderheid van die medewerkers oor min of meer dieselfde tipe sorteerfasiliteite. ’n Groot variasie kom

Figuur 2: Sakkies gepak per sorteer arbeider per nege uur werksdag

Figuur 2


592

559 504

495

419401

354

344

341

331

319

312

300

267

253

241 238

232

212 210 193

185180

220

260

300

340

380

420

460

500

540

580

19 4 9 8 10 15 22 14 5 16 17 12 1 20 6 7 13 2 21 11 3 18

Sakk

ies p

er so

rteer

der

Relatief baie sorteer arbeidRelatief min sorteer

arbeid


steeds voor tussen die onderskeie medewerkers se gemiddelde getal sakkies hanteer per sorteerder per dag. 'n Voorbeeld daarvan is dat medewerker nr. 19 wat 592 sakkies met een sorteerder hanteer, terwyl medewerker nr. 18 andersyds 185 sakkies met een sorteerder per dag hanteer.

Die vraag onstaan weereens, wat is die optimale hoeveelheid sakkies om te hanteer per sorteerder per dag? Die optimale hoeveelheid gaan varieër tussen produksiestreke en selfs tussen medewerkers in dieselfde streek, maar die optimale balans moet gedryf word deur markpryse. In alle streke kom die volgende verskynsel voor: Daar is medewerkers links in Figuur 2 en ook regs wat bo-gemiddelde

markpryse behaal. Enige verandering wat in die pakstoor gemaak word, mag nie 'n negatiewe effek op markpryse hê nie. Medewerkers moet die hoeveelheid, kwaliteit en sosiale struktuur van die betrokke groep arbeiders so kombineer dat optimale markpryse behaal word. Die invloed van hierdie arbeiders op markpryse het 'n groter finansiële impak op die onderneming as die moontlike kostebesparings wat gemaak word deur eenvoudig minder arbeid om sorteertafels te plaas. Dit gaan dus nie oor die kwantiteit arbeid (getalle) nie, maar oor die kwaliteit van arbeid.

Figuur 3 dui op die onderskeie pakstore se arbeidskoste per sakkie. Die gemiddelde koste

Figuur 3: Pakstoor arbeidskoste per sakkie

R 0,61

R 0,72

R 0,80

R 0,82

R 0,87

R 0,96

R 0,98

R 1,18

R 1,18

R 1,22

R 1,25

R 1,29

R 1,31

R 1,32

R 1,36

R 1,36

R 1,38

R 1,41R 1,53

R 1,57 R 1,67

R 1,88

R0,40

R0,60

R0,80

R1,00

R1,20

R1,40

R1,60

R1,80

R2,00

19 4 15 10 9 18 20 6 22 21 17 5 14 16 1 2 8 7 12 11 13 3

Rand

per

sakk

ie

Figuur 4: Totale arbeidskoste per hektaar

Figuur 4


R 10 640R 9 843

R 9 734 R 8 518

R 7 100

R 7 041

R 6 889

R 6 126

R 6 051

R 5 899

R 5 748

R 5 575

R 5 499

R 5 312

R 5 096

R 4 974

R 4 791

R 4 709

R 4 674

R 3 680

R 3 469

R 2 812

R 0R 1 000R 2 000R 3 000R 4 000R 5 000R 6 000R 7 000R 8 000R 9 000

R 10 000

3 1 5 8 21 12 17 22 7 16 4 10 13 9 11 2 18 6 15 14 20 19Pakstoor Uithaal Totaal



Figuur 5: Totale arbeidskoste per sakkie – Pakstoor en Uithaal

Figuur 6: Totale hoeveelheid arbeiders per hektaar

R 1,28

R 1,37

R 1,44

R 1,52

R 1,56

R 1,58

R 1,66

R 1,81

R 1,92

R 1,96

R 2,02

R 2,11

R 2,16

R 2,18

R 2,24

R 2,29

R 2,30

R 2,32

R 2,35

R 2,46

R 2,49

R 2,80

R 1,00R 1,20R 1,40R 1,60R 1,80R 2,00R 2,20R 2,40R 2,60R 2,80R 3,00

19 18 4 10 15 20 9 6 5 21 22 14 7 16 8 13 17 11 12 1 2 3

Rand

per

sakk

ie

1,35

1,29 1,13

1,12

1,11

1,07

1,03

1,02

0,96

0,90

0,84

0,76

0,75

0,60

0,52

0,51

0,49

0,42

0,38

0,34

0,33 0,33

0,300,400,500,600,700,800,901,001,101,201,301,40

12 6 1 13 16 21 11 22 8 10 5 9 7 3 2 17 20 15 4 19 18 14

Arbe

ider

s per

hek

taar

Figuur 7: Getal sakkies hanteer per verpakkingsarbeider

385

380

359

351

341

333

308

299

295 239

236

218

217

215

189

187

177

166

156

149 147 146

140

165

190

215

240

265

290

315

340

365

390

15 18 19 4 6 10 20 9 21 17 2 5 7 1 14 16 22 11 13 3 8 12

Sakk

ies p

er a

rbei

der

Relatief min pakkers

Relatief baie pakkers

Verpakkingsarbeid: Arbeid by sakvullers, skale, aangee, stik en pakkers


per sakkie vir die medewerkers is R1,21 per sakkie. Weereens is daar 'n groot variasie tussen medewerkers en selfs tussen medewerkers met die selfde tipe toerusting. Medewerker nr. 19 pak teen R0,61 per sakkie teenoor medewerker nr. 3 wat pak teen R1,88 per sakkie.

Figuur 4 dui op die arbeidskoste per hektaar en onderskei tussen die bydrae van arbeidskoste in die stoor en op die land. Let op dat die kostes van al die arbeiders betrokke by die vervoer van aartappels vanaf die land na die pakstoor nie ingesluit is nie, omrede daar 'n groot variasie is tussen medewerkers in terme van afstand en tipe vervoer. Medewerkers

regs in die figuur spandeer dus baie minder aan arbeid per hektaar as medewerkers links in die figuur, maar die koste van meganisasie moet egter ook in ag geneem word.

Let op dat Figuur 5 die totale arbeidskoste per sakkie aandui, pakstoor en uithaal ingesluit. Weereens 'n groot variasie tussen medewerkers. In alle berekeninge is die minimumloon van sowat R146 per nege uur werksdag gebruik. Medewerkers wie se arbeiders nege ure per dag werk se dagloon is as R146 aangedui.

Figuur 6 dui op die gemiddelde getal arbeiders wat

Figuur 8: Gemiddelde aantal ton uitgehaal per dag per arbeider - landspan

3,6

2,7 2,5

2,5 2,2

2,2

2,1 2,1

2,1

2,1 2,0

2,0

1,9

1,9

1,9 1,8

1,8

1,8

1,5

1,5 1,4 1,4

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

18 20 6 13 19 4 15 10 21 7 12 11 8 14 9 3 22 16 17 2 1 5

Ton

per a

rbei

der

Relatief min arbeid

Relatief baie arbeid

Figuur 9: Markpryse vir Maart 2018 – Mondial

R 34,51

R 35,93

R 36,19R 36,41

R 38,55

R 38,91

R 39,04

R 39,56

R 39,63

R 40,14

R 40,49

R 41,54

R 41,61

R 41,84R 42,00

R 43,01R 44,44

R 44,55

R 48,80

R 48,92

R34

R36

R38

R40

R42

R44

R46

R48

R50

8 16 10 17 21 20 14 13 12 19 1 3 23 9 11 4 2 5 22 15

Rand

per

sakk

ie



per hektaar aangewend word. Medewerkers se getal arbeiders, maar ook sy aantal hektare geplant is bekend. Gemiddeld word 0,78 arbeiders aangewend per hektaar aartappels. Medewerkers 2, 3, 4, 14, 15 en 17 plant almal meer as 400 hektaar aartappels (rooi syfers in Figuur 6, almal regs in Figuur). Hulle benut dus ekonomie van skaal.

Figuur 7 dui op die effektiwiteit waarmee pakstore se verpakkingslyne aangewend word. Slegs verpakkingsarbeid word in ag geneem. Diegene regs in die figuur beskik oor relatief baie arbeid. Vergelyk met Figuur 2.

In Figuur 8 word die effektiwiteit waarmee arbeid aangewend word in die uithaalproses, aangedui. Geen medewerker maak gebruik van massa-uithalers nie. Medewerker nr. 18 se mense haal gemiddeld

3,6 ton per dag uit per werker, teenoor medewerker nr 5 se 1,4 ton per arbeider. Medewerkers regs in die figuur maak dus van relatief baie mense gebruik. Let daarop dat medewerkers se uithaalpraktyke kan verskil.

Medewerkers se gemiddelde markpryse vir Maart en April is verkry vanaf Joburg Mark. Figuur 9 en 10 dui die gemiddelde markpryse, soos gerealiseer vir Mondial Klas 1 Groot/Medium. Die meederheid medewerkers het Mondial bemark. Let daarop dat medewerkers 2, 15 en 22 beide maande goeie pryse gerealiseer het, terwyl medewerkers 12, 13, 14, 16 en 17 beide maande relatief lae pryse gerealiseer het. Net ses medewerkers beskik oor besproeiingsaartappels, wat uiteraard 'n effens beter prys behoort te realiseer.

Figuur 10: Markpryse vir April 2018 – Mondial

R 35,02

R 36,78R 39,43

R 39,93

R 40,68

R 41,34

R 41,46

R 41,61 R 41,63

R 41,68

R 41,79

R 41,91R 42,33

R 42,63

R 44,04

R 44,04

R 44,32

R 44,74

R 44,91R 45,78

R 46,46

R34

R36

R38

R40

R42

R44

R46

R48

18 17 14 12 16 4 5 13 10 1 19 11 20 8 22 3 9 2 6 15 21

Rand

per

sakk

ie

C


Gegewe die redelik lae markpryse wat die laaste aantal maande realiseer, ontstaan die vraag of aartappels nog winsgewend geproduseer kan word. In hierdie artikel gaan gepoog word om die vraag te beantwoord.

Vir ’n bedryf om te kan groei, volhoubaar te funksioneer en herinvestering te stimuleer is ’n gunstige klimaat nodig waar produksiekoste ten minste sywaarts beweeg en markpryse ten minste opwaarts beweeg.

Reële produksiekoste

In Figuur 1 word die direkte produksiekoste van aartappels onder besproeiing vir enkele produksiestreke aangetoon. Die stygende tendens in reële produksiekoste is duidelik sedert 2010, wat beteken dat produksiekoste elke jaar meer as die inflasiekoers styg. Die produksiekoste sluit alle koste in, insluitend die van die pakstoor, maar uitgesluit die koste van leë sakkies en vervoerkoste na die markte. Voorts is daar ook geen voorsiening gemaak vir privaatonttrekkings, grondvergoeding en markkommissies nie.

Reële markpryse

In 2015 is die grootste aartappeloes tot datum nog gelewer met 250 miljoen 10 kg sakkies wat geproduseer is. Dit is opgevolg deur ’n droogtejaar (2016) en in 2017 is die tweede grootste oes tot dusver gerealiseer. Die Oos-Vrystaat en Limpopo het onder andere rekordoeste in 2017 gerealiseer. Daar is 245 miljoen 10 kg sakkies in 2017 geproduseer. In 2018 is markte weereens onder druk met enkele maande wat rekordverkope gerealiseer het. Junie vanjaar se 10,8 miljoen sakkies wat verkoop is, is boonop die hoogste vir enige maand. Ongelukkig beteken dit dat pryse negatief geaffekteer word.

In Figuur 2 is dit duidelik dat die gemiddelde reële markprys vir alle grade en alle klasse die afgelope agt jaar sywaarts beweeg het. Dit beteken markpryse styg elke jaar teen dieselfde koers as inflasie en dat markpryse dus nie inflasie klop nie.

Hoe oorleef produsente die kosteknyptang?

Gegewe die genoemde toestande is produsente geforseer om meer reg te kry met hul beskikbare hulpbronne, dit wil sê opbrengs per hektaar moet styg oor tyd. ’n Alternatief is om met minder hulpbronne dieselfde te produseer. Volgens Figuur 3 is dit presies wat produsente regkry en is dit duidelik dat gemiddelde opbrengste per hektaar toeneem oor tyd. Produsente kry dit dus reg om meer te produseer per hektaar, maar ongelukkig beteken dit 'n groter aanbod met gepaardgaande druk op pryse. Die lae markpryse wat tans gerealiseer word beteken dat produsente sukkel om gelykbreekpryse te behaal. Gelukkig is die huidige markpryse beter as in 2015 en 2017, toe groot oeste ook gerealiseer is.

Slotopmerkings

Aangesien produsente binnekort begin met die eerste aartappelaanplantings vir die 2019-seisoen, ontstaan die vraag outomaties – wat hou 2019 vir die aartappelbedryf in? Wat die laaste paar jaar betref plant produsente konstant tussen 50 000 en 54 000 hektare aartappels. Gaan produsente minder plant vir die 2019 seisoen? Die vraag is egter nie eintlik hoeveel hektaar ons gaan verloor nie, maar eerder wat gaan Moeder Natuur volgende jaar doen? Iemand maak nou die dag die opmerking dat ons ten opsigte van 2019 moet duim vashou dat Moeder Natuur sal sorg vir billike oeste en gevolglik billike pryse, eerder as wat ons duim vashou dat boere gaan minder plant.

Kosteknyptang in aartappelproduksieEugene Strydom en Pieter van Zyl, Aartappels SA

C



Figuur 1: Direkte reële produksiekoste per hektaar - jaar van aanplanting (Uitgesluit verpakkings- en bemarkingskoste)

Figuur 2: Nominale en reële gemiddelde pryse vir alle grade en alle klasse op varsproduktemarkte

E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2018\CHIPS Jul Aug 2018\CHIPS Jul Aug 2018\11 Kosteknyptang.xlsx

80 000

90 000

100 000

110 000

120 000

130 000

140 000

150 000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Kost

e pe

r hek

taar

Suidwes-VS Limpopo KZN (moere) Mpu Noordwes Sandveld

figure


101520253035404550

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Rand

per

10k

g sa

kkie

Reële markprys Nominale markprys

Figuur 3: Nasionale gemiddelde opbrengs per hektaar

figure


2 800

3 000

3 200

3 400

3 600

3 800

4 000

4 200

4 400

4 600

4 800

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

10kg

sakk

ies p

er h

ekta

ar


Vuyani Kama started farming in 2005 in Elliot where he bought a farm through the finance of Absa. He started with cattle and sheep and also leased his lands to other farmers. In 2008 he started planting potatoes on dryland but was challenged by drought. In September 2009, Vuyani purchased his current farm, Mount Elton with 267 hectares just outside Ugie in the Eastern Free State. Due to the average of

700 mm rainfall per annum in the region, he decided to work his farm on dryland. Vuyani also has a five-year lease on an adjacent farm of 268 hectares and has submitted an application to the Department of Land Affairs and Rural Development to buy the land.

Commercial farmer Gary Vorster gave Vuyani advice when he started out with potato production and still assists him with information when he encounters a problem. When Vuyani entered the Potatoes SA Enterprise Development Programme, he started out with five hectares and has since expanded to 30 hectares. He implements a four-year rotation programme where he plants green feed, barley or oats, just after potatoes and then thereafter maize. He has soil analysis done on an annual basis and says that initially the soil was very acidic, but through soil restoration, his soil is now balanced.

When Vuyani first came to the farm there was erosion on the slopes of the hills, but in collaboration with Working for Water the erosion has now been curbed. He also makes use of contouring which is maintained annually as a further soil preservation measure.

Enterprise development farmers on the rise Vuyani KamaHanrie Greebe, Potatoes SA

Transformasie • Transformation


Vuyani only buys certified seed. He used to be a seed grower but stopped because he encountered challenges with cold storage facilities. However, he plans to start growing seed again once his new cold rooms are fully functional.

Vuyani attends Potatoes SA's regional information days to determine how different cultivars perform. His main varieties are Mondial and Sifra which are planted in October to be lifted in January.

Vuyani wants to stay abreast with new information

on potato production and marketing. Therefore, he attends Potatoes SA’s Research and Transformation Symposiums. He also wants to attend courses on soil science, because, as he says: “At the end of the day, if you have soil analysis done but you are not able to interpret the report, you remain reliant on others. I want to improve on that”.

Vuyani ascribes his success in becoming a commercial farmer to, in his words: “I know that I must work for the next generation… for my children. I took farming as my business.”

To Vuyani the one thing that stands out in successful potato production is knowing your soil, to have soil analysis done and then preparing the soil accordingly. Vuyani says: “When I started there were lots of clots in my soil. This caused air pockets and affected my yield. I have learned from that - if you do your soil preparation right, you will have a good yield.” Vuyani markets his potatoes in 10 kg paper bags which he sends to the East London and Port Elizabeth fresh produce markets. His waste potatoes are sold as cattle feed in 25 kg seed bags. He makes his marketing decisions on the daily market prices that Potatoes SA sends out via sms.

There are 12 permanent staff on the farm, one of whom is an administrative assistant and Vuyani also employs temporary workers when harvesting potatoes. He holds regular “toolbox talks” with his personnel, particularly before a process begins, to refresh their memories on how to do the work. He is involved in study groups and continuously upgrade his knowledge on potato farming to find improved ways of running his business.

“My vision for the future is to have a viable, self-reliant operation to hand over to my sons, for economy of scale, I want to expand my farming business.” C

“My vision for the future is to have a viable, self-reliant operation to hand over to my sons, for economy of scale, I want to expand my farming business.”


-

Transformation Symposium – 2018Gawie Geyer, CHIPS



Potatoes SA’s Transformation Symposium – 2018 was without a doubt a huge success and measured against previous symposiums, the best ever! With the theme Approaching Potato Farming as a Successful Business Venture, Potatoes SA has managed to align the theme with its vision for transformation in the potato industry, especially as far as its Enterprise Development Program is concerned that is going from strength to strength. It was also the first time that an Enterprise Development Farmer of the Year was announced which further underlines the fact that black farmers are increasingly succeeding in producing quality potatoes as part of their journey to become fully-fledged commercial potato farmers.

The symposium program content was such that it covered the full spectrum of activities related to the theme.

Setting the scene

Mr Bernhardt du Toit, Chairperson of Potatoes SA’s Transformation Committee Potatoes SA has is obliged to spend no less than 20% of its statutory income on transformation. However, in view of the importance to ensure

successful transformation in the potato industry, the organisation’s board took the decision to allocate more than the prescribed percentage to this core business. In respect of the 2017/2018 financial year the allocation amounted to more than R 9.9 million.

As far as the organisation’s vision on transformation in the potato industry is concerned it is, inter alia, based on the development of new farmers to commercially produce potatoes with the emphasis on sustainability as well as to increase the number of black farmers who farm with potatoes which is paramount to sustainability of the country as a whole and agriculture in particular. To attain the aforementioned the organisation started its so-called enterprise development program some eight years ago with the initial idea to gradually grow the number of emerging farmers being assisted in line with the goals set by government. However, the results dictated the necessity for change in order to make real headway and the focus was consequently directed to targeting those black farmers who have the potential to farm commercially which means that in order to

contribute meaningfully to the South African economy, the farming operation should consist of more than just potato production.

The importance of aligning its transformation activities to the government’s national development plan was also recognised. Potatoes South Africa’s transformation plan is therefore aimed at wealth creation with the emphasis on farmers participating in the enterprise development program, increased sustainable employment, alleviating poverty and hunger, improving farming efficiency through training and skills development and lastly playing a pivotal role in improving national and household food security.

Although there is still a long road ahead, significant progress has been made and there are already farmers who have reached the minimum requirement in terms of hectares planted for qualification as a commercial unit. There is also a drive underway to get more input suppliers and financial institutions involved as partners in an effort to fast-track and expand existing activities. The transfer of knowledge and skills is regarded as a key component to success, and as these farmers do not have the benefit of learning from their fathers as is the case with white commercial farmers, significant emphasis is placed on appointing mentors to guide the farmers to get it right the first time.

Commercialisation of Agriculture – What is really needed?

Dr Theo de Jager, President of the World Farmers’ Organisation

Each generation has its own war to fight and ours is a war against poverty and hunger on the African continent as a whole, and if we do not succeed there will be no future for those

who come after us. The battlefield is a continent with 46% of the world’s underutilised land, 81% of the world’s untapped ground water resources and to cap it all with the best average climatic conditions - and yet intra-Africa trading in food and fibre is a mere 3% which clearly indicates that we have not even actually started to trade amongst ourselves.

To address the problem a paradigm shift in our thinking is required similar to what happened in Japan


that went from manufacturing products that were associated with low technology, poor quality, cheap and unreliable in the 1960s to products that were high tech, good quality, expensive and reliable in the 1980s. A more recent example is the transformation that took place in China which is now playing a determinant role in the global economy. According to the people in the know the same can be achieved in agriculture in Africa because of the abundance in the resources referred to above as well the farmers, but with due cognisance of the head winds and tails winds the continent will be facing.

As far as the head winds are concerned it is paramount that we find solutions to overcome these winds. These include the difficulty to access finance because of the lack of collateral and the fact that Africa is regarded by major overseas investors as a political high risk zone, insufficient and/or ineffective infrastructures in large parts of Africa, the exorbitant cost to establish such infrastructures, the vast distances between farms and markets in numerous African countries, underdeveloped agricultural value chains because of lacking correlation between what is being produced versus what the market wants, corruption and the notion that agriculture is a lifestyle which is merely practices for cultural purposes rather than a fully-fledged business.

Other pertinent aspects that compound agriculture’s problems in Africa, and which need resolving, are policy issues as well as property rights and financing. As far as policy issues are concerned, e.g. exorbitant administered costs (toll fees, water, electricity, labour) established by governments, corruption, command and control at harbours and on roads (refusal to off-load cargo unless bribes are paid and the same goes for informal road blocks), protection of investments, trade agreements and prolonged border control as well as officials taking legislation into their own hands, are the main culprits. In respect of property rights it remains a contentious issue and it is imperative that it be resolved as it cannot be used as collateral and therefore has a direct impact on obtaining funding to finance farming operations. In addition alternative sources should be targeted such a pension funds and value chain financing. As an alternative to property rights long term lease agreements could be considered as it has a successful track record in countries such a Germany.

As far as tail winds are concerned Africa is ready for an agricultural revolution with the possibility to unlock the huge potential the continent has to offer through NEPAD and the African Union. Because of

mobile communication all farmers could have access through their smart phones to information that will benefit their farming operations. In addition the major African economies are recognising the importance of agriculture and are consequently including it in their diversification programs. What is also heartening is the fact that the younger generation has discovered that there is money to be made in agriculture and are increasingly looking towards farming as a vehicle to generate an income and get ahead in life. Farmers are also excellent at networking which is the ideal platform to learn from one another, not only as direct neighbours but also across borders.

However, for agriculture to be really successful in Africa, South Africa will have to take the lead as it has already overcome those obstacles and limitations hamstringing the rest of the continent. The key factors for success are modernisation, mechanisation and commercialisation, but it will not happen by itself and it is therefore imperative that the aforementioned factors are crafted on existing rootstock of indigenous farmers.

Lastly the answer does not lie in small holder farming as we know it in South Africa as it cannot generate wealth and is therefore a poverty trap – the only way to eradicate poverty is by creating wealth and agriculture has the credentials to do just that!

Fresh produce markets perspectives

Mr Sydwell Lekgau, Senior Manager: Agribusiness, Research and Development of Joburg Market

The national fresh produce markets are situated as close and conveniently as possible to its client base. As

far as supplying these markets it is imperative the potato farmer identifies a market agent of his / her choice and start the supply chain process with the sales personnel. It would be worthwhile for new entrants to organise themselves into commodity groups or cooperatives for collective action purposes as markets require significant volumes, quality and consistency in supply. It is therefore important that the farmers makes himself/herself au fait with the official requirements potato consignments should comply with in terms quality, grading, marking and packaging. It is furthermore important that farmers visit the market



floor as a learning experience with special reference as to how the market operates as well as how their produce compares with that of other farmers.

Cognisance should also be taken of the fact that market prices are determined by supply and demand which means that prices could differ from one day to the next.

In terms of the commission business model markets operate on, market authorities charge a 5% fixed commission on the gross value of potatoes sold which is used to manage and maintain the infrastructure and for trading on the sales processing system. The market agents charge between 5% and 7% of the gross value of the produce. Payments in respect of produce sold are made on a daily basis.

How Potatoes SA supports transformation

Ms Nomvula Xaba, Transformation Manager of Potatoes SA

Potatoes SA supports transformation in the potato industry through its transformation program that is built on four pillars, i.e. enterprise development,

small grower development, farm based training and tertiary skills development. In respect of the 2016/2017 financial year close to R10 million was spent on transformation compared to R562 897 in 2004/2005, with the bulk of the funding going to the enterprise development program.

As far as the enterprise development program is concerned the current emphasis is on assisting farmers who already have farms, an established farming operation and access to resources. This means that fewer farmers are assisted but the success rate is higher in getting these farmers to produce potatoes commercially in a sustainable way. In an effort to ensure success the identification of candidates for the program is followed by a soil analysis of the farm, a pre-feasibility study, the identification and appointment of a suitably dedicated mentor, the drawing-up of a comprehensive business plan and the identification of other partners such as input suppliers. The program is already bearing fruit with some farmers already exiting the program as they are now in a position to plant potatoes in a sustainable way. A few have also reach commercial status as far as potato production

is concerned. In 2016/2017 about R5.58 million was allocated towards the program with 20 farmers being assisted.

Because of limited statutory funding available partnerships with banks, input suppliers and off-takers are becoming increasingly important. At this stage Potatoes SA is busy engaging with government and other stakeholders negotiating ways of entering into long term agreements and collaborations which are going to benefit the new farmers.

Regarding the Small Grower Development Program the focus is on food security, rural development and job creation. In respect of the 2016/2017 financial year R149 482 was spent on 19 projects in KwaZulu-Natal, the Eastern Cape and the Western Cape. The purpose of this program, which is conducted in partnership with provincial governments, is to disseminate production and business information through potato trials, to provide the farmers with practical training on good potato production practices and thereby assist in creating a source of food security and a way of generating income.

In respect of farm based training and tertiary skills development the programs concentrate on uplifting the technical and business skills, the development of young talent by awarding bursaries to study at colleges, technikons and universities, as well as assisting young individuals to obtain workplace experience. With the assistance of the AgriSeta bursaries were awarded to 29 students in 2017. In addition nine interns were placed to gain valuable workplace experience.

Mentorship as an imperative to succeed

Mr Ron Gevers, ex-commercial potato farmer and mentor

Mentorship is not about teaching somebody how to farm, but about guidance, raising self-esteem, creating a farmer and crafting a human that can stand up and say - I am a farmer!

Why mentorship? – We all had our mentors, be it a father, grandfather, grandmother, whoever. In the case of agricultural and in respect of establishing aspiring black farmers, mentorship is an essential ingredient for


our country to move forward. Our country is staring down the barrel of some frightening statistics with special emphasis on unemployment, especially under our youth. It is, therefore, important that we fast track the process to transform farming career options into a sought after career.

Mentorship is a must because potato farming involves a lot of attention to detail and its extremely demanding and requires constant management, e.g. machinery maintenance management, financial management and human resources management, the list is endless.

We expect our emerging farmers to make a success of their farming operations and for that reason they are selected as we cannot afford failures. Aspiring farmers must accept that farming is a calling for those with passion for the agriculture as it is a struggle with low returns on investment.

In life we all have choices which basically can be divided into two categories, and through your choice you are either a victor or a victim. To become a victor you have to accept ownership, accountability and responsibility in everything you do. Or you can remain in bed and become a victim and blame all and sundry, make excuses for all the things that go wrong in your life and go into denial, but you must, however, accept you are not going to win. In you want to win you must take the above the line route and say I am a farmer!

Victor • Ownership • Accountability • Responsibility Above the line Below the line Victim • Blame • Excuses • Denial

The panel discussion – Key success factors that make a sustainable farming business venture

Mr Zama Xalisa, Chief Executive Officer of the National Agricultural Marketing Council, who facilitated the panel discussion, in his introductory remarks congratulated Potatoes

SA on taking transformation to another level with special emphasis on equipping black farmers to become commercial potato farmers through its enterprise development program and creating marketing opportunities for them as well as the impact being made in the rural areas through the small grower development program.

Panellists’ remarks on the topic at hand

Ron Gevers

Mr Ron Gevers, ex-commercial potato farmer and mentor• It starts with a vision / dream and then you become motivated. However, to fulfil the dream you must identify and require suitable land and ensure you have an adequate water

supply for your farming operation. This is followed by visualising how you want to do it, taking decisions such as what crop to plant and why and to who are you going to market your produce. • It is imperative that you have the necessary people skills as it will determine the productivity of your workers and whether they become part of your vision in terms of success. • You will face numerous challenges and to handle them you need soul support from those close to you because without that you will not be able to function at your best ability. • Take to heart what your mentor tells you and apply it.

Adriaan Conradie

Adriaan Conradie, Director: Western Cape Department of Agriculture • In the Western Cape we have appointed commercial farmers as mentors who are passionate about the success of the emerging farmers to

whom they provide mentorship. • It is important that the new farmers have access to markets to off-set their produce, which include introducing them to niche markets where,



through adding value, they can demand a higher price for their produce and consequently increase profitability.• Once the farmer has obtain the land and have access to resources, proper planning has to follow with the involvement of the mentor. It is advisable that the new farmer starts with one product and only when he has made a success of it, he could consider expand the farming operation by adding additional crops. • As far as buying a farm is concerned, it must be ensured that it will comply with the requirements in terms of what you want to do. • As with any profession a farmer needs skills through education and training to be successful as farmer. It is therefore paramount that any new farmer has a mentor or enters into a joint venture with a commercial farmer for an extended period of time to equip himself for success.• The farmer must be a good financial and record keeping manager.

Raymond da Costa

Ramond da Costa, Farmwise• From a marketing point of view it is important to understand the market you intend selling your produce to, taking into account the quality standards set by the retailers in order to satisfy the

needs and preferences of the customer. It is therefore imperative that the farming practices are of such a standard that the farmer is able to deliver the required quality produce. There is no sense in just planting and hope for the best in terms of off- take. • In order to farm sustainably it is important to involve to correct people right from the start to ensure that you are well aware of what is expected by the end- user. This would include people like market agents and retail trade buyers who are well au fait with what the costumer will buy. This will also help you to better understand the business you are in.• As Farmwise is a supplier to the retail trade they are well aware of what is required to make the product sellable. As a result Farmwise’s is already working closely with new farmers by mentoring them in terms of planting the right varieties and improving quality. They also bring the buyer in contact with the farmer through farm visits to establish a personal

and business relationship.

Solly Ratsjomane

Solly Ratjomane, commercial potato farmer • Success in agriculture is based on teamwork as well as continuously teaching your team workers in order to keep abreast of the latest developments and requirements. It

is also important to treat them fairly. • Ensure that your records are in order and current as you will not get assistance from institutions such as commercial banks should you require financial assistance. • Ensure that there is somebody to take the business forward by continuously guiding and teaching your successor properly. • Remember to plough back an adequate percentage of your earnings into the farming operation if you wish to become and remain a sustainable potato farmer. Journey to become a commercial potato farmer

Mr Solly Ratjomane, the doyen of black potato farmers, gave an inspirational talk to the symposium attendees on his journey to become a commercial potato farmer since he started planting potatoes in 1986 on his farm in the Limpopo Province.

Summation of the day’s proceedings

Dr André Jooste, Chief Executive Officer of Potatoes SA, said in his summation of the day’s proceedings that:• It is critically important for Potatoes SA to continuously re-invent its enterprise development program in order to adjust to

realities with the emphasis on major stumbling blocks such as financing and resources. In addition the program should be linked to the over-arching development objectives to also leverage partnerships. It must be accepted that the learning curve will be steep and continuous. As far as the


models used are concerned, it should not be entirely grant based and it consequently requires new thinking.• No matter who or where you are we are all fighting the same war against poverty and hunger. Unfortunately there are no quick fixes and hence it is vital that we focus our energy and efforts on doing the right things right the first time, especially because time is not on our side. • It is important to take cognisance of the fact that farming is not a lifestyle, it is a lively-hood.• As far as the challenges and stumbling blocks are concerned it is imperative that the problems versus challenges be identified as a basis to operate from. • In respect of partnerships it is imperative that it be expanded to include producer organisation in order to get them to work together for the common cause. By working closer together we can learn from one another and also leverage capacity.• South Africa is the key to unlock the potential of Africa. We have a huge responsibility.• The fresh produce markets are important in terms of its role as price forming mechanism and marketing channel. In the words of Mr Tommy van Zyl from ZZ – it is the cheapest distribution centre available.• To be successful in potato farming you need to have passion for what you do. You must be prepared to persevere through Mzanzi Magic, even in the most difficult of times. • It is important to form partnerships and have a willingness to learn. In addition it is important to nurture your business and bend your branches when they are still young.• It is important to realise the demanding nature of farming and to make sure you are in for what it takes.• Mentorship is not about teaching – it is about guiding, raising of self-esteem, creating a human being called a farmer. C


Gold Sponsor

Diamond Sponsors

Silver Sponsor

Bronze Sponsor


Die Noord-Kaap produksiestreek produseer sowat 3% (gebaseer op 2016-oesjaar) van die totale aartappelproduksie in Suid-Afrika. Alhoewel hierdie streek hoofsaaklik moere verbou, plant dit ook aartappels vir die tafel- en verwerkingsmark, alles onder besproeiing. Die hoofkultivars vir die produksie van moere is Lanorma, FL2108 en Up-to-Date terwyl die populêre keuses vir tafel- en

verwerkingsaartappels Sifra, Mondial en Fabula is. Proewe is op Douglas uitgevoer wat in die mees ylbevolkte provinsie in Suid-Afrika geleë is wat as 'n groot landbou en veeboerdery gemeenskap dien. Douglas is naby die samevloeiing van die Oranje- en Vaalrivier geleë en vorm die grense met die Vrystaat en Namibië. Dit is in 'n droë kontinentale gebied geleë met 'n jaarlikse gemiddelde reënval van

Noord-Kaap kultivarproef onder besproeiing op Douglas in 2017André Prins (GWK), Chantel du Raan en Herman Haak (Aartappels SA)

Bedryfsdienste • Industry Services


Figuur 1: Ligging van Douglas in die Noord-Kaap produksiegebied

211-334 mm (Figuur 1), waarvan die meeste in die herfs (Maart) ontvang word. Somers is matig tot baie warm, terwyl die winters weer koud is met ryp wat voorkom. Aanplantings geskied gedurende Januarie en Februarie. Die proefperseel het bestaan uit 'n sandleem-grond en is geplant in 'n ewekansige blokontwerp uitgevoer met vyf herhalings. Verdere tegniese inligting rakende die proefperseel en uitleg is opgesom in Tabel 1.

Verteenwoordigende grondmonsters is voor plant geneem en ontleed om die grondvoedingstatus van die proefperseel te bepaal. Die resultate van die grondontleding vir hierdie proef word aangedui in Tabel 2.

Dit is belangrik om daarop te let dat groeiperiodes die oesopbrengs van kultivars kan beïnvloed. Groeiperiodes word gedefinieer as die aantal dae vanaf opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen. Die presiese tydsberekening van die vyf groeifases (spruitontwikkeling, vegetatiewe groei, knolinisiasie, knolvulling en volwassenheid) hang af van die omgewing en die bestuurspraktyke wat wissel tussen lokaliteite asook kultivars, onder andere as gevolg van verskillende groeiperiodes (Tabel 3).

Oesopbrengs en knolgrootte word ook beïnvloed deur die aantal hoofstamme per

Tabel 1: Opsomming van tegniese inligting rakende proefperseel en uitleg.

Plaas: Landzicht Boerdery

Boer: Mnr. Jan Steenkamp

Plantdatum: 10 Januarie 2017

Oesdatum: 8 Junie 2017

Besproeiing / Droëland: Besproeiing

Dubbel- of enkelrye: Dubbelrye

Loofafsterwe: Natuurlik

Tussen-ryspasiëring: 0.9 m

In-ryspasiëring: 0.25m

Proefperseel per eenheid: 18 m2

Plantestand: 44 444 plante / hektaar

Moergrootte: 250 telling (gemiddeld 100g)

Bemestingsprogram:

Voedingswaarde:

N (kg/ha)

P (kg/ha)

K (kg/ha)

Totaal 225 105 181


area en dus deur die aantal moere geplant asook die aantal halms per moer. Die aantal halms per moer is andersyds afhanklik van die aantal ogies, die aantal spruite per ogie en die aantal halms per spruit. Die aantal ogies per knol is kultivar-afhanklik, terwyl die aantal spruite per ogie en die aantal halms per spruit beïnvloed word deur die plantgereedheid van die moere. Dit is egter belangrik om daarop te

let dat die ogies tussen kultivars varieer. Die kultivars, plantgereedheid van moere, stand (%) en halmtelling van hierdie proef word aangedui in Tabel 3.

Temperatuur, dagliglengte en water is die belangrikste abiotiese faktore wat die groeipatroon, opbrengs en kwaliteit van aartappels beïnvloed. Om te bepaal wat die aanpassingsvermoë van nuwe kultivars in die Douglas-omgewing is, is dit belangrik om hierdie faktore in aanmerking te neem wanneer die prestasie van verskillende kultivars geëvalueer word. Dit is ook belangrik dat die kultivars vir 'n aantal seisoene geëvalueer word omdat klimaat van seisoen tot seisoen verskil. Daaglikse en langtermyn-weerdata is

Kultivar Groeiperiode (Dae)1 Stand (%)

Halms per plant

Halms per hektaar

FL2108 - - 97 3.0 129 332

Lanorma Kort (80-90) 85 4.2 158 665

Laperla Kort (70-80) 97 5.8 250 042

Mondial Kort tot medium (95-100) 100 4.8 213 331

Taisiya Kort tot medium (100) 94 3.8 158 754

1Algemene riglyne en kategorieë (dae van opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen): Kort = 70-90 dae; Kort tot Medium = 80-100 dae; Medium = 90-110 dae; Medium tot Lank = 90-120; Lank = 90-140 dae.2 Plantgereedheid van moere 1 – Vars; 2 – Effens vars; 3 – Plantgereed; 4 – Effens oud; 5 – Oud.

Tabel 3: Karaktereienskappe rakende groeiperiode, plantgereedheid, stand (%) en halmtellings vir elke kultivar in 2017

Brutodigtheid(kg.m-3)

pH (KCl)

P-Br

ay

Ammonium asetaat % of KUK1

P K Ca Mg Na K Ca Mg Na

(mg/

kg)

(mg/

kg)

(mg/

kg)

(mg/

kg)

(mg/

kg)

% % % %

1316 5.5 55 102 303 79 31 10 59 25 5

Tabel 2: Grondontleding resultate vir Douglas (2017) kultivarproef voor plant.

1 KUK = Katioon-uitruilkapasiteit

Klei (%) 2

Silt (%) 4

Sand (%) 94



verkry vanaf die LNR se Douglas: Luneburg-weerstasie (-29.13149, 23.71372). Die gemete kumulatiewe reënval gedurende die seisoen was deurentyd meer as die langtermyn kumulatiewe data. Aansienlik meer reën het vroeg in die seisoen voorgekom (tydens plant, opkoms en knolinisiasie), d.i. gedurende Januarie (124 mm) en Februarie (150 mm) in vergelyking met die langtermyn-data. In April (vullingstydperk) is weereens meer reën (74 mm) ontvang in vergelyking met die langtermyn-weerdata (Figuur 2).

Die minimum- en maksimumtemperatuur (Figuur 3) vir die 2017-groeiseisoen het dieselfde patroon as vorige jare gevolg met die uitsondering dat Maart hoër maksimumtemperature en laer minimumtemperature ondervind het in vergelyking met die langtermyn. Die hoë maksimumtemperature wat aan die begin van die seisoen voorgekom het (tussen 35°C en 40°C) kon moontlik die vegetatiewe groeistadium en die begin van knolinisiasie negatief beïnvloed het. Die gemiddelde optimale temperature vir die vegetatiewe groeistadium is 25-27°C terwyl knolinisiasie en fotosintese andersyds wissel tussen 15-20°C. Hoe hoër die temperature bo 20°C styg, hoe minder knolle sal inisieer. Wanneer die temperatuur bo 29°C styg, sal min of selfs geen knolinisiasie of

knolgroei voorkom nie as gevolg van die feit dat die koolhidrate gebruik word vir respirasie.

Hitte-eenhede is ook 'n belangrike faktor om in ag te neem aangesien die ontwikkeling van die plant hoofsaaklik gebaseer is op die versameling van hitte-eenhede. Daar word dus aanvaar dat die plant 'n sekere aantal hitte-eenhede moet versamel om 'n ontwikkelingsfase te voltooi. Die hitte-eenhede van die 2017-groeiseisoen het omtrent dieselfde patroon gevolg as die langtermyn-gemiddelde hitte-eenhede en word aangedui in Figuur 4. Aan die einde van die groeiseisoen was die kumulatiewe hitte-eenhede 2.3% hoër as die kumulatiewe langtermyn-data.

Die opbrengsdata is statisties verwerk met behulp van die GenStat® program en die gemiddelde was geskei deur gebruik te maak van die Tukey KBV-toets. Die kultivareffek gedurende die 2017-proef (Figuur 5) was statisties hoogs beduidendend (p<0.01) ten opsigte van opbrengs terwyl die koëffisiënt van variasie aanvaarbaar (24.0%) was. Dit dui dus aan dat die proef goed uitgevoer is en die resultate betroubaar is. Die proefgemiddeld van al die kultivars word as 100% geneem. Die opbrengs van die individuele kultivars word dan deur die proefgemiddeld gedeel

Figuur 2: Reënval gedurende die groeiseisoen (2017) asook die langtermyn-gemiddelde reënval.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Januarie Februarie Maart April Mei Junie

Reën

val (

mm

)

Datum

Totale reënval per maand 2017 Langtermyn gemiddelde reënvalKumulatiewe reënval 2017 Langtermyn kumulatiewe reënval

Groeiseisoen = 171 daePlant Oes


Figuur 3: Minimum- en maksimumtemperatuur (°C) gedurende die groeiseisoen (2017) asook langtermyn.

-10-505

1015202530354045

01-Ja

n-17

07-Ja

n-17

13-Ja

n-17

19-Ja

n-17

25-Ja

n-17

31-Ja

n-17

06-F

eb-1

712

-Feb

-17

18-F

eb-1

724

-Feb

-17

02-M

ar-1

708

-Mar

-17

14-M

ar-1

720

-Mar

-17

26-M

ar-1

701

-Apr

-17

07-A

pr-1

713

-Apr

-17

19-A

pr-1

725

-Apr

-17

01-M

ay-1

707

-May

-17

13-M

ay-1

719

-May

-17

25-M

ay-1

731

-May

-17

06-Ju

n-17

12-Ju

n-17

18-Ju

n-17

24-Ju

n-17

30-Ju

n-17

Tem

pera

tuur

(°C)

Datum

Maksimum temperatuur 2017 Minimum temperatuur 2017

Langtermyn gemiddelde maksimum temperatuur Langtermyn gemiddelde minimum temperatuur

Groeiseisoen = 171 daePlant Oes

*Totale hitte-eenhede spesifiek bepaal vir aartappels (drumpel temperatuur = 5°C) as gewas [bereken vanaf uurlikse data].Figuur 4: Hitte-eenhede gedurende die groeiseisoen (2017) asook langtermyngemiddeld.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

Januarie Februarie Maart April Mei Junie

Hitte-eenh

ede

Maand

Totale hitte-eenhede 2017 Langtermyn gemiddelde hitte-eenhede

Kumulatiewe hitte-eenhede 2017 Langtermyn kumulatiewe hitte-eenhede

2.3%



*Waardes gevolg deur dieselfde letter is nie beduidend verskillend van mekaar nie.Figuur 5. Totale opbrengs en bemarkingsindeks per kultivar as persentasie van die proefgemiddeld.

47.5 e

109.2 a-d

110.4 a-c

112.4 a-b

120.5 a

0 20 40 60 80 100 120 140

FL2108 *

Laperla

Lanorma

Mondial

Taisiya

Opbrengs en bemarkingsindeks as persentasie van die proefgemiddeld (%)

Kulti

var

Opbrengs (%) Bamarkingsindeks (%)

p < 0.05KBV = 24.0KV% = 17.9

Proefgemiddeld = 51.2 t/ha

Opb

reng

s van

kul

tivar

s ver

skil

nie

stat

istie

s ni

e

Opb

reng

s van

ku

ltiva

rs

vers

kil

nie

stat

istie

s ni

e Ystervarkskade (al 5 herhaling)

en elke kultivar se opbrengsprestasie word as 'n persentasie van die proefgemiddeld uitgedruk (opbrengsindeks).

Die gemiddelde opbrengs (51.2 t/ha) vir die 2017-groeiseisoen was 12.3 t/ha laer in vergelyking met die proefgemiddelde van die vorige twee jaar (63.5 t/ha). Gedurende die 2017-proef (Figuur 5) het FL2108 die laagste opbrengs behaal vergeleke met die ander kultivars hoofsaaklik as gevolg van erge ystervarkskade in al drie herhalings. Wat die ander kultivars betref het hulle nie statisties van mekaar verskil nie.

Ten einde die prestasie van die kultivars in terme van opbrengs en kwaliteit te bepaal, is die opbrengs, groottegroepverspreiding en klas gebruik om teen die gemiddelde markpryse vir die betrokke dag 'n bemarkingsindeks te bereken. Die opbrengs, vermenigvuldig met die heersende prys wat bepaal word deur die groottegroepverspreiding en gradering, gee die bemarkingsindeks (Figuur 5). Taisiya het die hoogste bemarkingsindeks behaal wat hoofsaaklik toegeskryf kan word aan ’n hoë persentasie klas 1 gradering wat die kultivar gelewer het. Aangesien

groottegroepverspreiding en gradering ook gebruik word om aartappels te klas, is dit belangrike faktore om in ag te neem ten einde 'n optimale ekonomies-bemarkbare opbrengs te verseker. In Figuur 6 word die groottegroepverspreiding aangetoon, in Figuur 7 die gradering van die opbrengs en in Tabel 4 die hoofredes vir afgradering van die onderskeie kultivars.

Die LINTUL-POTATO-DSS plantgroeimodel is gebruik om potensiële opbrengste van die kontrole kultivar, Mondial te bereken. Potensiële opbrengs kan gedefinieer word as die teoretiese boonste opbrengsgrens in 'n situasie waar water, voedingstowwe en biologiese faktore optimaal is vir die seisoen waarin die proef gegroei het. Die inligting stel ons in staat om te evalueer hoe die werklike opbrengs behaal deur die proef vergelyk met gesimuleerde potensiële opbrengs. Die verskil tussen die potensiële en werklike proefopbrengs verwys na die opbrengsgaping. Die verhouding tussen werklike opbrengs (57.5 t/ha) en potensiële opbrengs (80 t/ha) is 72% en het dus 'n klein opbrengsgaping wat daarop dui dat die beskikbare hulpbronne en die omgewing doeltreffend benut word.


Figuur 6. Groottegroepverspreiding van elke kultivar tydens finale oes.

0

10

20

30

40

50

60

70

Taisiya Mondial Lanorma Laperla FL2108 *

Gro

otte

vers

prei

ding

(t/h

a)

Kultivar

Baby Klein Medium Groot medium Groot

2017 = 51.2 t/ha

Proefgemiddeld

0

10

20

30

40

50

60

70

Taisiya Mondial Lanorma Laperla FL2108 *

Gra

derin

g (t

/ha)

Kultivar

Uitgooi Klas 3 Klas 2 Klas 1 Proefgemiddeld

2017 = 51.2 t/ha

Figuur 7. Gradering van elke kultivar tydens finale oes.



Tabel 4: Hoofredes vir afgradering tydens die 2017 Douglas oes.

Dit is ook belangrik om te let op die kultivars se vermoë om konsekwent te presteer, ongeag fluktuasies in die klimaat oor tyd. In Figuur 8 word die drie-jaar data aangetoon vir die kultivarproewe in die Douglas produksie-area. Dit blyk dat die kultivars Mondial en Taisiya die minste variasie toon vir hierdie area.

Verder is dit ook belangrik om op die interne kwaliteit van die produk te fokus om 'n optimale ekonomies-bemarkbare opbrengs, en dus winsgewendheid,

te verseker. Dit sluit belangrike faktore in soos die kook- en prosesseringseienskappe, soortlike gewig (SG) asook inwendige defekte (holhart, bruinvlek en vaatbundelverkleuring) wat opgesom word in Tabel 5. Gedurende die 2017-groeiseisoen het die al die kultivars, behalwe Taisiya, aan die skyfiekleurnorm van >50 voldoen vir prosessering. Wat die soortlike gewig (SG) betref het geen kultivar aan die norm van ≥1.075 vir prosessering voldoen nie.

Hoofredes vir afgradering

Kultivar Vergroening Gevreet Misvorming Sandspleet

Mondial x x x

Taysiya x x

FL2108 x x

Lanorma x

Laperla x x

C


1BM – Baie melerige tot losse tekstuur;

M – Melerig, krummelrige tot los aartappel;

EM – Effens melerige, vry ferm aartappel met fyn tot taamlike fyn tekstuur;

NM – Nie melerige, ferm aartappel met ‘n fyn tekstuur. 2Skyfiekleur met waarde >50 en sonder defekte is aanvaarbaar vir die

droëskyfiebedryf. 3Soortlike gewig van >1.075 is aanvaarbaar vir die prosesseringsbedryf.

≥ Norm (Aanvaarbaar vir prosessering)

< Norm (Onaanvaarbaar vir prosessering)

Tabel 5. Kook- en prosesseringseienskappe en interne kwaliteit van opbrengs vir 2017 (Uitgevoer deur LNR-Roodeplaat).

Kultivar Vleeskleur Kooktipe1 Struktuur Verkleur na kook

Skyfie- kleur2 SG3

FL2108 - - - - - -

Lanorma Geel EM Medium Geen 55.5 1.060

Laperla Geel EM Medium Geen 51.6 1.056

Mondial Geel EM Medium Geen 51.2 1.060

Taisiya Geel EM Medium Geen 49.7 1.059

0

20

40

60

80

100

120

140

FL2108 Lanorma Laperla Mondial Taisiya

Opb

reng

s as

per

sent

asie

van

die

pro

efge

mid

deld

(%)

Kultivar

2017 2016 2015

Figuur 8. Prestasie van kultivars oor drie jaar uitgedruk as persentasie van die proefgemiddeld.




Die aartappel – middelpunt van belangstelling in PeruGawie Geyer, CHIPS en dr. Fienie Niederwieser, Aartappels SA

(Hierdie artikel is gebaseer op die artikel World Potato Congress – The potato takes centre stage in Peru wat in World Potato Markets© gepubliseer is. Die inligting word gebruik met die toestemming van Agri Markets Ltd)

'n Uitstalling van Andiese aartappels wat gesondheidsvoordele inhou.

Kommunikasie • Communication


om voordeel te trek uit die wêreldwye vraag na aartappelprodukte, regerings daadwerklik sal moet help om bedrywe te ontwikkel, tariefhindernisse te verminder en te verseker dat fito-sanitêre standaarde en tegniese regulasies slegs gebruik word om die veiligheid van aartappels wat verhandel word te verseker in plaas van handel te beperk.

Al die wêreld se grootste aartappelhandelslande beskik oor die vermoë om opbrengste van meer as 40 ton/hektaar prosesseringsaartappels te produseer. Sodanige opbrengs verteenwoordig die volumes kompeterend-geprysde aartappels wat ’n prosesseringsaanleg benodig. Die berekeninge van wêreld-aartappelmarkte wys daarop dat ’n aanleg met ’n jaarlikse produksiekapasiteit van 200 000 ton skyfies, 400 000 ton aartappels benodig. Dit verteenwoordig ’n jaarlikse opbrengs van 40 ton/hektaar op 10 000 hektaar. Dit is egter belangrik om in ag te neem dat aartappels in ’n rotasieprogram verbou word wat die aantal hektare benodig dienooreenkomstig verhoog.

Opbrengsverhoging is die fokus van baie aartappel-genetici wie die kongres bygewoon het, met die voorbehoud dat opbrengs nie ten koste van kwaliteit moet geskied nie. Mnr. Marcelo Huarte, ’n moerkweker van Argentinië, het genoem dat aartappels ’n belangrike rol het om te vervul in die verbetering van biljoene mense se lae kwaliteit diëte wêreldwyd. Hierdie verbeterings sal egter moet geskied teen die agtergrond van deurlopende bevolkingstoenames, klimaatsverandering en verstedeliking. Hy het verder gesê dat die aartappelbedryf indringende aandag sal moet skenk aan verbeterde teling, insluitende siekteweerstand; strestoleransie en genetiese verbetering; presisie-boerdery met die klem op insette en verbeterde

Aartappelkultivars en seleksies wat hoog in die Andes (3 500 m bo seespieël) deur kleinboere geproduseer word.

Cusco in Peru wat as die bakermat van die aartappel beskou word, was die gasheer vir die 10de Aartappelwêreldkongres (World Potato Congress) wat deur ’n afvaardiging van Aartappels SA bygewoon is. Die hooftema van die kongres was die belangrike rol wat aartappels kan speel om die lewenskwaliteit en gesondheid van die wêreld se bevolking te verbeter.

Die kongres was uiters tegnies van aard en bykans al die voorleggings is deur akademici gelewer. Alhoewel dit afgevaardigdes die geleentheid gebied is om meer te hore te kom oor die jongste aartappelwetenskap, het dit beteken dat inligting-oordraging deur produsente, kommersiële prosesserings- en verpakkingsinstansies asook insetverskaffers wat verantwoordelik is om die wetenskap in praktiese besigheidsoplossings te omskep, beperk was.

Een spreker wat wel daarin geslaag het om die dissiplines van die wetenskap met besigheid te verbind was dr. Maximo Torero, uitvoerende direkteur van die Wêreld Bank. Hy het onder andere die wanverhouding beklemtoon tussen ’n 40% toename in aartappelproduksie sedert 1990 wat ’n verdubbeling in volume verteenwoordig en ’n 400% verhoging in die waarde van aartappelverhandelings in hierdie tyd. Hy het genoem dat meeste van die verhandelings ten opsigte van bevrore produkte is wat wêreldwyd verskeep kan word, soos byvoorbeeld aartappelskyfies. Dit het egter beteken dat die grootste toename in die globale waarde van aartappelproduksie beperk word tot ontwikkelde lande, met vier lande – België, Holland, Kanada en die VSA wat verantwoordelik is vir meer as 80% van alle bevrore skyfie-uitvoere. Slegs 6% van die wêreld se aartappelproduksie word globaal verhandel in vergelyking met die 17% vir graanprodukte.

Dr. Torero het verder genoem dat die vermoë waaroor ontwikkelde lande beskik, hulle in staat gestel het om effektiewe en kompeterende prosesseringsaanlegte op te rig en tariewe en handelsbeperkinge te absorbeer. Die Wêreldhandelsorganisasie se huidige tarief op bevrore skyfie-uitvoere is bykans 15%. Europese-unie prosesseerders het die voordeel dat 70% van die vyf miljoen ton produk wat hulle uitvoer, tariefvry aan ander EU-lande verkoop word, en wat hulle in staat stel om ’n produksie van skaal daar te stel wat hulle ook uiters kompeterend maak in ander markte. Meer as 85% van Kanada se uitvoere na die VSA is belastingvry en terwyl die VSA ook tariefvrye ooreenkomste het met baie markte aan wie hulle lewer.

Hy het verder geargumenteer dat vir meer lande


besighede regoor die wêreld beskou die gewas as ’n voertuig om mense heilsaam en bekostigbaar te voed. Hieronder is ’n opsomming van die navorsings-voorleggings wat by die kongres gemaak is.

Klimaatsverandering en die Aartappel

’n Projek waarby die USDA, die International Potato Centre (CIP), Peruvian Agricultural Center, INIA en Asociacion ANDES betrokke is, het deur die toediening van goedkoop kalsium-toevoegings daarin geslaag om opbrengs in 30% van die plaaslike kultivars wat getoets is, met 10% tot 100%. te verhoog. Elders het genetiese eksplorasie van plaaslike spesies daartoe gelei dat nuwe ryp-tolerante variëteite aan plaaslike produsente vrygestel kon word.

Die Suid-Afrikaanse / Nederlandse projek wat deur prof. Martin Steyn van die Universiteit van Pretoria gelei is, het gevind dat hoër vlakke van atmosferiese koolstof-dioksied as gevolg van klimaatsverandering, fotosintese kan bevorder en waterverbruik kan verminder. Hoër temperature wat vereenselwig word met klimaatsverandering plaas egter meer stres op aartappels en gevolglik sal produsente verbouing tydens veral baie warm periodes moet vermy. In ’n CIP projek in sub-Sahara Afrika het die drie variëteite wat in Kenia vrygestel is nie ’n verlaging in opbrengs getoon nie in omgewings wat 20%-30% minder reën ontvang en die temperature 2°C tot 3°C hoër is as in gunstiger aartappel-produksietoestande.

Tendense in aartappelverbruik Die harmonisering van produsente- versus verbruikersbehoeftes ten opsigte van aartappels was die tema van ’n Nederlandse/Ecuadoriaanse projek in Ecuador. In die opname onder 500 produsente, handelaars en verbruikers wat voorkeure betref was dit nie vreemd dat produsente op agronomiese eienskappe gefokus het nie, verbruikers op knolkwaliteit en prosesseringseienskappe en handelaars op bemarkbaarheid. In geheel moet die ideale aartappel weerstandbiedend wees teen laatroes, hoë opbrengs lewer en vroeg volwassenheid bereik. Genoemde eienskappe moet egter nie ten koste van smaak, geel vleeskleur en veeldoeligheid wees nie. Dit beteken dat enkele aartappelvariëteite vir verskeie gebruike geskik sal wees. Die voortspruitende inligting word gebruik om nuwe variëteite vir die land te ontwikkel.

CIP projekte het dit moontlik gemaak om 491 verbeterde variëteite in die Suid- en Oos-Asiese markte tussen 1951 en 2014 vry te stel. 210 van

Besoekers aan die Andiese Navorsingsentrum, INEA, is op gepaste, tradisionele wyse verwelkom.

agronomie); die gebruik van biologiese produkte om grondkwaliteit te verbeter; verbeterde besproeiing; verbeterde geteikende agro-chemikalieë en beter finansiële steun deur owerhede en die privaatsektor.

Die Aartappel-wêreldkongres se navorsingshoogtepunte

Die talle voorleggings tydens die kongres het oor en oor bewys dat die aartappel een van die wêreld se mees diverse gewassse is, met moontlik baie meer onontdekte as bekende potensiaal. Regerings en



hierdie variëteite was in 2014 (43%) steeds in gebruik, d.i. 30% van die totaal. Van die 7.6 miljoen hektaar aartappellande in die streek, was 97% van die area tussen 2014 en 2016 beplant met verbeterde variëteite wat hoofsaaklik deur die prominente Indiese en Sjinese teelprogramme ontwikkel is. 20% van gronde in Nepal en Bangladesj word egter steeds beplant met onverbeterde landrasse. Van die 7.6 miljoen hektaar aartappels in die streek, was 1.4 miljoen hektaar met CIP variëteite aangeplant. Een besonder suksesvolle CIP variëteit wat in samewerking met die Yunnan Normal Universiteit in Sjina ontwikkel is, is Cooperation-88. Navorsing beraam dat die laatroes weerstandbiedende variëteit wat in 2001 vrygestel is, gelei het tot soveel as VS$3 biljoen addisionele inkomste vir produsente en verteenwoordig dit steeds 17% van totale aartappelproduksie in die Yunnan streek.

Vir sover dit die aanvaarding van gekleurde aartappels met hoë vlakke van anti-oksidante betref, het Brasilaanse navorsing onder 100 verbruikers gevind dat slegs 2% van verbruikers nie bereid was om ’n premie te betaal vir gekleurde tipe aartappels nie. 65% het aangedui dat hulle bereid sal wees om tussen 25% en 50% meer te betaal as vir standaard tipes, 19% twee maal soveel, 11% drie maal meer en 3% vier maal meer.

Aartappel-variëteitsontwikkeling en biotegnologie

Navorsers in Colombië het die genetika van die twee belangrikste agronomiese probleme op aartappels in dié land, d.i. laatroes en Guatemalaanse aartappelmot geïdentifiseer. Die kennis stel hulle in staat om weerstandbiedende variëteite te ontwikkel. ’n Gesamentlike Spaanse en Ecuadoriaanse projek het die genetiese volgreeks van 200 aartappel-inskrywings bepaal, wat hul vermoë om strestoestande soos droogte en hitte te weerstaan, toegelig het.

Volgens ’n voorlegging oor ’n CIP/VK/Pole navorsingsprojek beroof siektes ons jaarliks van soveel as 40% van die potensiële aartappelopbrengs. Deur gebruik te maak wilde aartappels is kommersiële variëteite met virusweerstand teen aartappelvirus, en bakteriese verwelk ontwikkel. ’n Belangrike geen met weerstand teen aartappel-rolbladvirus (PLRV) sal eersdaags geïsoleer wees en gene met weerstand teen aalwurms word tans geëvalueer. Die navorsers het genoem dat ’n navorsing- en ontwikkelingsomgewing wat genetiese verbetering befonds en beleide wat die gebruik van genetiese tegnologie bevorder, kan lei tot ’n 30% verhoging

in aartappelproduktiwiteit. Dit kan produsente se winsgewendheid verhoog en omgewingsbeskerming wêreldwyd verbeter.

CIP is aan die voorpunt van ’n projek om yster- en sinkvlakke in aartappels te verhoog deur die van gene van minder- geneties-kompleks diploïede tipes te kombineer met meer komplekse tetraploide variëteite. Van meer as 13 000 genotipes wat so ontwikkel is, het 360, ystervlakke van 24mg/kg tot 45mg/kg en sinkvlakke van 15 tot 35mg/kg. Van die lys van 360, is 50 geprioritiseer vir variëteitseleksie in Latyns-Amerika, Afrika and Asië. Om die syfers in konteks te plaas, moet kennis geneem word van die feit dat wit aartappels normaalweg oor ystervlakke van tussen 5-8mg/kg en sink 3.5mg/kg beskik.

Ierse navorsers het aangedui dat die toepassing van nuwe teeltegnieke soos byvoorbeeld genetiese merking, genotipering en fenotipering besig is om te versnel en daardeur die koste van die variëteitsontwikkeling te verminder. Genetiese merking maak dit moontlik om eienskappe saam te stapel en teelsiklusse te verkort. Die fokus van regerings-ondersteunde werk wat in dié land gedoen word, is ten opsigte van skyfiebraaikleur en verbeterde opbergingseienskappe. In toekomstige aksies sal aandag skenk word aan die omgewingsaanpassing van aartappels.

Japanse navorsers het geslaag om die gene wat toksiese steriodiese gliko-alkaliedes (SGA’s) in spruite en groen knolle laat ontwikkel en wat voedselvergifting kan veroorsaak, uit aartappels te verwyder. Die navorsing het ook gelei tot die identifisering van steriodale saponine, wat die sintese van farmaseutiese medisyne soos anti-inflammatoriese, androginiese, estrogeniese en voorbehoedmedikasie moontlik maak. Die Nederlandse maatskappy, Solynta, is in die proses om diploïede aartappel-

Terasse wat deur Inkas gebou is by Machu Pichu. Vrugbare grond is vanaf omliggende valleie aangedra om terasse te vul. Veral aartappels en mielies is in die terasse geproduseer.


basters te ontwikkel wat deur botaniese saad in plaas van vegetatiewe moere vermeerder word. Die diploide basters se opbrengste vergelyk goed met die opbrengste van kommersiële tetraploide kontroles. Diploide-teling sal die ontwikkeling van nuwe variëteite in die toekoms bespoedig.

Aartappelplae en -siektes

Die VSA maatskappy, Maronne Bio Innovations, het voordelige bakterieë geïsoleer ten einde ’n reeks aartappelsiektes te bestry insluitende laatroes, rhizoctonia en knopwortelaalwurm asook plae soos letselaalwurms en draadwurms. Soortgelyke werk in België het gelei tot wesentlike beheer van laatroes en navorsers is oortuig dat antagonistiese inheemse grondbakterieë ’n belangrike alternatief sal wees teen die gebruik van swamdoders en plaagdoders, waarvan sommige besig is om hul effektiwiteit te verloor. Werk wat in Nederland gedoen word dui daarop dat die populêre laatroes-middel, Fluazinam wat in 1992 bekendgestel is, minder effektief is as in die verlede. Andersyds het werk wat in Kanada gedoen word getoon dat die gebruik van spoorvalle

produsente in staat stel om dreigende laatroes uitbrake soveel as 15 dae vroeër as normaalweg waar te neem. Produsente is gevolglik in staat gestel om aanplantings vroegtydig te beskerm met swamdoders.

Volgens Britse wetenskaplikes behoort die stapeling van gene (in besonder Rpi en Ry) uiteindelik daartoe te lei dat daar ’n aartappelvariëteit sal wees met weerstand teen laatroes, PVY en bakteriese verwelk. Andersyds het die Sjinese navorsers genoem dat daar steeds geleentheid is vir chemiese beheer van roes en het in ’n voorlegging oor die gebruik van fosfiet-swamdoders daarop gewys dat ’n twee uur lange opname deur die blare 'n wesentlike verhoging in chemikalieë na 24 uur getoon het wat die gewas beter en langer beskerm het as alternatiewe. Fosfiet kan ook gebruik word as 'n na-oes behandeling om opbergingsperiodes te verleng.

Peru word geag die tuiste van die aartappel te wees, wat beteken dat dit moontlik ook die tuiste van die aartappelvirus is. ’n Ondersoek deur CIP navorsers het groter getalle en intensiteit van virusse in die plaaslike aartappelverbouingstreke gevind as wat verwag is. Die inligting word nou gebruik om stelsels te ontwikkel om die virusse beter te verstaan en te beheer.

Bakteriese verwelk is ’n groot probleem in sub-Sahara Afrika. ’n CIP projek in hierdie streek het die siekte in 50% tot 70% aartappelplase in Uganda, Kenia en Ethiopië gevind wat opbrengsverliese van tussen 30% en 100% tot gevolg het. Geïnfekteerde moere en grond beteken dat die siekte endemies op baie plase is, maar met die toediening van "neem" produkte en die organiese bemesting (Plantmate), tesame met die gebruik van hoë kwaliteit moere wat op die plaas vermeerder kan word, het latente infeksie verminder met 70% tot 90% en gevolglike opbrengsverhogings in sommige gevalle van 2 t/ha tot soveel as 40 t/ha.

Navorsing in Argentinië het bevind dat net soos in die geval van mense, plantluise ook hul voorkeur-aartappelvariëteite het. Met hierdie kennis tot hul beskikking kan telers gene identifiseer in daardie variëteite wat deur plantluise verwerp word en dit in kommersiële variëteite gebruik om die peste in toom te hou.

Aartappel-gewasbestuur

’n Beter begrip van waterverliese tydens besproeiing dra by tot verhoging van opbrengste met gepaardgaande verminderde waterverbruik, is wat

Die terrein waarop die Andiese navorsingsentrum (INEA) geleë is, is aanvanklik deur die Inkas ontwikkel, toe deur die Spanjaarde gebruik, en huidig is dit 'n belangrike navorsingsentrum.



wetenskaplikes van die Colorado State University in die VSA gesê het. In een geval was knolvulling vinniger en is dieselfde opbrengs verkry ten spyte van ’n 17% vermindering in besproeiingswater. Daar is verder gevind dat ’n 20% verlaging in stikstofbemesting moontlik is as pinto bone by die rotasieprogram ingesluit word. Werk wat in Florida, VSA, gedoen is, het bevind dat ’n kombinasie van ondergrondse drupbesproeiing en ’n oorhoofse sproeierstelsel, waterverbruik verminder het en stikstofbemesting-effektiwiteit verhoog het.

Navorsing in Sicilië by die Italiaanse navorsingsinstituut IVALSA het bevind dat deur besproeiing in lyn te bring met die groeifases van die aartappelaanplanting, kan water bespaar word sonder om opbrengs in te boet. Besproeiing vanaf knolinisiëring tot 50% knolvulling in plaas van regdeur die gewassiklus, het gelei tot hoër opbrengste en beter kwaliteit met ’n 870m³/ha afname in waterverbruik.

Die Belgiese aartappelbedryf het in samewerking met die regerings-instituut VITO gewerk om ’n satelliet-beheerde sisteem te ontwikkel wat temperatuur en reënval moniteer sodat ’n voorspellingsdiens vir risiko’s vir die aartappelgewas in plek gestel kan word. 300 produsente wie verantwoordelik is vir 10% van die nasionale oes, het geregistreer vir die gratis gebruik van die WatchITgrow stelsel. Die data is ook beskikbaar vir Belgiese handelaars en prosesseringsmaatskappye wat hulle in staat sal stel om hul seisoen beter te beplan.

Argentynse navorsers het intersepte-radiasie (sonkrag vasgevang deur die plant), totale biomassa en knolopbrengs gebruik om opbrengs van vier varsskyfie-variëteite te bereken. Die tydsduur van die gewassiklus was die belangrikste faktor ten opsigte van die bepaling van biomassa en opbrengs. Dit was opgevolg deur radiasieverbruikseffektiwiteit (hoe goed die plante radiasie verbruik) en die oesindeks (meting van die gewasopbrengs).

'n Brasiliaanse projek het vyf grondbehandelings gebruik om mikrobiese aktiwiteit te verbeter, insluitend die toevoeging van grasse en mielies in die rotasieprogram. Die suksesvolste resultaat is verkry deur diep grondbewerking en die insluiting van die gras Panicum maximum in die rotasieprogram.

Na-oes- en prosesseringstegnologie

Werk deur die Wêreldbank en die VS en Belgiese navorsers het bevind dat voedselverlies in sewe waardekettings (insluitende aartappels) tussen 6% en

25% van totale produksie was. Van hierdie verliese het soveel as 80% by die produsent plaasgevind, sowat 7% by die handelaar of middelman en 19% by die prosesseerder. Verdere studies het bevind dat in ontwikkelde lande verliese soveel as 'n derde kan beloop, maar dat dit voorkom aan die verbruikerskant van die ketting.

Volgens 'n gesamentlike navorsingsprojek van Chili en Uruguay is 12°C in kombinasie met 90% relatiewe humiditeit die mees geskikte toestand vir die berging van aartappels ten einde die voedingswaarde van gekleurde inheemse (Peru) en kommersiële wit aartappels te bewaar. Die navorsing het ook gevind dat polifenool vlakke twee tot drie maal hoër is in inheemse gekleurde aartappels as in wit aartappels. Die navorsing dui daarop dat polifenool 'n mate van beskerming bied teen kanker en hartsiektes.

Sweedse en Belgiese navorsers het data wat oor 'n tydperk van 25 jaar ten opsigte van 721 kultivars versamel is, bestudeer om die rusperiode van aartappels beter te verstaan ten einde die waarde van aartappels te optimaliseer en die toediening van anti-spruitingsmiddels te verminder. Navorsers het tot die slotsom gekom dat 80% van die variansie in rusperiode afhang van die kultivartipe in kombinasie met die temperatuur tussen opkoms en oes. Hierdie kennis maak dit vir produsente moontlik om te bepaal wanneer spruitontwikkeling gaan plaasvind sodat behandelings daarby aangepas kan word.

Aartappel-biodiversiteit vir teling, voedingswaarde en gesondheid

CIP en VS navorsers werk saam aan die genetiese katalogisering van die CIP genebank. Hulle het 12 000 enkel-genetiese merkers in die 140 aartappelspesies gevind wat in die genebank gehou word – daar is 157 bekende spesies. Die werk wat gedoen word om die wêreld se grootste aartappelgenetiese bron te karakteriseer sal help om verhoogde opbrengs en voedsame variëteite te ontwikkel. 'n Gesamentlike CIP / Kanadese projek is daarop gemik om die genetiese kennis van soveel moontlik aartappeltipes te verbeter en die betrokke data aan navorers wêreldwyd beskikbaar te stel.

Die wêreld se prosesseerders mag moontlik die beste deel van die aartappel verwyder wanneer hulle 70 000 ton skille jaarliks verwyder, het navorsers van die VSA verwerkings-hartland, Idaho, gesê. Volgens hulle bevat die skil mikro-molekules van koper en nikkel asook molekules wat die aktiwiteit van die verterings ensieme reguleer en daardeur


Besoekers aan die sentrum kon die aartappelspesie Moreliformia Haw besigtig wat na bewering van die eerste aartappelspesies is. Hierdie spesie het vir bykans 10 000 jaar die basis gevorm van aartappelproduksie en is een van 140 wat by die sentrum geberg word. Daar was ook ‘n demonstrasie van die gereedskap wat gebruik is vir die plant en oes van aartappels vir heelwat van die 10 000 jaar. Die uitputting van die grond van die perseel het gelei tot samewerking tussen navorsers en die internasionale organiese grondverbeteringsmaatskappy Bioflora om die grond se kwaliteit te herstel.

Een van die sentrum se projekte wat wesentlike gesondheidsvoordele inhou, is die ondersoek na die rol wat anthosianien in pers-vleeskleurige aartappels kan speel om kolonkanker te verminder. Daar is twee van die sentrum se variëteite, Amachi en Leona, wat reeds belowende resultate opgelewer het. Die werk wat CIP doen om op sink- en ystervlakke in aartappels, was ook uitgestal.

Heelwat van die werk wat deur die sentrum gedoen word hou praktiese voordele wêreldwyd in en die fasiliteit speel ’n leidende rol in die ontwikkeling van aeroponiese-, akwaponiese- en sandponiese-stelsels vir moerproduksie wat produsente in staat sal stel om lewenskragtige voorplantingsmateriaal vir alle toestande te ontwikkel.

bloedglukose-vlakke verhoog en die liggaam se drang na meer kos in bedwang hou.

Andiese Navorsingsentrum (INEA) ontsluit sy skatte

‘n Hoogtepunt van die kongres was ‘n besoek aan die Andenes Eksperimentele-sentrum wat sowat 4 000 meter bo seevlak buite Cusco geleë is. Dit word bestuur deur Peru se Nasionale Instituut vir Landbou-innnovasie (INEA) en gebruik terrasse waarop aartappels reeds vir meer as 1 000 jaar verbou word. Die kulturele belangrikheid van die aartappel was duidelik met inagneming van die pre-Inka en Inka gelowe en dat dit al vir generasies as stapelvoedsel dien.

Die navorsingsentrum is toekomsgerig maar terselfdertyd word praktyke wat in die verlede ontwikkel is, respekteer en gebruik om die genebank wat uit 6 000 variëteite bestaan, te ontwikkel en te bewaar. Sodoende word bekostigbare tegnologie ontwikkel wat die produsente in die Andes gebergte in staat sal stel om variëteite te verbou wat beter kwaliteit en hoër opbrengste lewer.

C

Ierland is gasheer vir die Aartappelwêreldkongres – 2021

Ierland is gasheer vir die elfde Aartappel-

wêreldkongres wat gedurende Mei 2021 in

Dublin aangebied sal word – die land waar

aartappels fundamenteel is tot sy geskiedenis

en kultuur, beide positief en negatief. Die

organiseerders het ‘n byeenkoms beloof wat

‘n mengsel sal wees van aartappelwetenskap,

beleid en besigheid wat aanklank sal vind by

alle rolspelers in die aartappelwaardeketting.

Daar sal ook voldoende voorsiening gemaak

word om aartappelproduksie in aksie te sien.

Boere uit die Andes illustreer hoe die "chaki taklla" - tradisionele Inka-implemente gebruik is om aartappels te plant.



Schalk Grobbelaar van die Limpopo Aartappel-werkgroep is tydens die Navorsingsimposium deur Aartappels SA vereer met die Solanum Tuberosum Sertifikaat vir sy uitmuntende dienslewering aan die aartappelbedryf.

Mnr. JF van der Merwe, voorsitter van Aartappels SA, het ten tye van die oorhandiging mnr. Grobbelaar geloof vir die passievolle steunpilaarrol wat hy by die Limpopo Aartappelwerkgroep

vervul het en vir sy jarelange onbaatsugtige diens aan die aartappelbedryf. Hy het ook verwys na laasgenoemde se betrokkenheid by die vergadering wat in 1984 in 'n stoor op die Aartappelraad se proefplaas op Lydenburg gehou is om die geïdentifiseerde knelpunte en probleme in die aartappelbedryf te probeer oplos. Hierdie vergaderings was dan ook die voorloper van die Navorsingsimposium soos ons dit vandag ken.

“Mnr. Grobbelaar was een van die manne wat op hooibale in die stoor gesit het en saam met die ander werkgroepvoorsitters hul resultate op blaaiborde met mekaar gedeel het. Hy is na sowat 34 jaar steeds toegewyd betrokke by die werkgroepe en het grootliks bygedra tot die sukses wat Limpopo se werksgroepproewe vandag is. Dié staatmaker is nou 75 jaar jonk en steeds vrywilliglik aktief by elke proef wat in die Limpopo aartappelproduksiegebied uitgevoer word asook by die jaarlikse Aartappelnavorsingsimposium waar hy die proefresultate met insig interpreteer en oordra”, het mnr. Van der Merwe ten slotte gesê.

Aartappels SA vereer Schalk Grobbelaar

Dr. Keetch ontvang die Solanum Tuberosum Meritum vir diens aan die aartappelbedryf

Mnr. JF van der Merwe, voorsitter van Aartappels SA, het tydens 'n onlangse ete waartydens daar finaal van dr. Dave Keetch, afskeid geneem is, laasgenoemde bedank vir sy reuse aandeel om die Suid-Afrikaanse Aartappelsertifiseringskema vaartbelynd en implementeerbaar te maak tot voordeel van die moerbedryf in besonder en die aartappelbedryf in geheel. “Ek sal my taak versuim as ek dr. Keetch nie loof nie vir sy harde werk in belang van die aartappelbedryf wat deurentyd gespreek het van waardigheid en integriteit.”

As blyk van waardering het mnr. Van der Merwe Aartappels SA se Solanum Tuberosum Meritum aan dr. Dave Keetch oorhandig vir sy uitmuntende diens aan die aartappelbedryf. C

lnr. Mnr. JF van der Merwe en dr. Dave Keetch

Gawie Geyer, CHIPS

Gawie Geyer, CHIPS

C


Farewell Dr Dave Keetch – thank you for a job well done!Gawie Geyer, CHIPS

The potato industry recently said a final fare well to Dr Dave Keetch who served the potato industry with distinction for many years.

Ms Sanette Thiart, Managing Director of Potato Certification Service, in her farewell address, paid homage to Dr Keetch who served the entire potato industry for close to 20 years by dedicating his time, energy, knowledge and expertise with the emphasis on the establishment of a certification scheme of note to ensure good quality planting material for the benefit of the potato industry as a whole.

Dr Keetch was appointed Chairperson of the Independent Certification Council for Seed Potatoes (ICCSP) on 3 February 1998. Since then he has continuously served the potato industry with his vast knowledge of phytosanitary aspects, the agricultural sector, the Plant Improvement Act and specifically the South African Seed Potato Certification Scheme.Potato Certification Service presented him with a lifetime award at the Seed Potato Growers’ Forum in 2016 when celebrating the company’s 21 years of service delivery to the potato industry. He stepped down as Chairperson of the ICCSP after the Seed

Potato Growers’ Forum in 2017.

“Dr Keetch, I thank you for the legacy you leave in the potato industry. You did great work!” Ms Thiart said in conclusion.

Dr Pierre Nortjé, former Chief Executive Officer of Potato Certification Service, referred to Dr Keetch’s adamant viewpoint that led to the independence of Potato Certification Service and said that it made it possible for the company to operate free from industry interference. He also referred to the special way in which Dr Keetch chaired the meetings of the Independent Certification Council for Seed Potatoes with emphasis on his balanced views and neutrality, willingness to listen, ability to get to the hang of things and to summarise difficult situations. “You also ensured the Council stick to the points under discussion and consequently that the right decisions were taken in the interest of the industry as a whole.”

ASD • PCS

C

Dr Dave Keetch and his wife, Mercia

ltr. Sanette Thiart, Dr Dave Keetch, Mercia Keetch and Amelia Hooneberg-Smit


Vra vir die BesteHoë kwaliteit kunsmisse vir groente produksie

• Multi-K™ - die beste kaliumdraer vir groente• Vinnig en effektiewe plantvoedingstofopname• Nutrigation™ deur spilpunte en druppers

Pioneering the Future

Kontak ons gerus vir u naaste verspreider:Haifa Suid-AfrikaPosbus 1409, Brackenfell, 7561, Suid-AfrikaTel: 021 982 0309, Faks: 021 981 7637Epos: [email protected]


Prokon Nuus

Gedurende Mei - Junie 2018 het 15 aartappelproduksie-streke asook nie-produserende verskaffers aartappels aan die

varsproduktemarkte landwyd gelewer

STREEK % VAN LEWE-RINGS

SAKKIES GELEWER

DRIE HOOF KULTIVARS

% AF-MERKINGS

HOOFREDES VIR AFMERKINGS

SANDVELD 5.23% 976,409Sifra (48.68%)Mondial (27.59%)Avalanche (11.78%)

4.54%Verbruining (50.26%)Meganiese beskadiging (14.79%)Binne bruinvlek (10.66%)

CERES 0.02% 4,398Lanorma (55.93%)Vanderplank (22.01%)Fianna (17.50%)

0.00% 0.00 (%)

SUIDWES-KAAP

0.05% 11,176Mondial (45.27%)Sifra (35.03%)Valor (19.68%)

16.73% Aalwurm (100%)

NOORD-KAAP

7.42% 1,384,567Lanorma (53.48%)Sifra (34.06%)Mondial (8.54%)

6.98%Meganiese beskadiging (24.11%)Aalwurm (17.94%)Insekbeskadiging (17.38%)

OOS-KAAP 0.57% 107,546Mondial (48.10%)Lanorma (39.47%)Taisya (5.29%)

9.99%Meganiese beskadiging (54.28%)Vergroening (24.58%)Holhart (13.31%)

PROKON


STREEK % VAN LEWE-RINGS

SAKKIES GELEWER

DRIE HOOF KULTIVARS

% AF-MERKINGS

HOOFREDES VIR AFMERKINGS

SUID-KAAP 0.02% 4,210Valor (78.57%)Mondial (21.42%)

0.00% 0.00 (%)

NOORDOOS-KAAP

3.76% 702,533Mondial (58.89%)Sifra (29.39%)Panamera (3.43%)

5.22%Vergroening (31.73%)Meganiese beskadiging (29.18%)Verbruining (14.52%)

WES-VRYSTAAT 33.09% 6,168,979Mondial (54.20%)Sifra (33.64%)Lanorma (6.77%)

8.90%Meganiese beskadiging (25.02%)Vergroening (18.81%)Sandsplete (13.45%)

OOS-VRYSTAAT 33.17% 6,182,544Mondial (78.72%)Lanorma (11.93%)Up-to-Date (4.15%)

9.70%Meganiese beskadiging (36.33%)Aartappelmot (14.70%)Silverskurf (8.42%)

SUIDWES-VRYS-TAAT

1.49% 279,290Lanorma (57.23%)Sifra (27.55%)Mondial (13.95%)

10.95%Vergroening (40.27%)Meganiese beskadiging (21.35%)Binne bruinvlek (11.50%)

KWAZULU-NATAL

1.39% 259,846Valor (34.66%)Mondial (31.57%)Up-tp-Date (34.66%)

8.96%Aalwurm (30.89%)Meganiese beskadiging (24.75%)Bruinskurf (13.32%)

MPUMALANGA 0.33% 62,032Mondial (75.46%)Markies (15.35%)Sifra (5.67%)

5.19%Vergroening (33.22%)Insekbeskadiging (29.46%)Aalwurm (27.97%)

LIMPOPO 2.86% 533,516Sifra (55.60%)Mondial (24.94%)Valor (6.15%)

3.63%Vergroening (59.17%)Meganiese beskadiging (17.66%)Lentisel-beskadiging (7.27%)

NOORDWES 4.71% 878,758Sifra (52.43%)Lanorma (27.05%)Mondial (19.48%)

9.41%Vergroening (36.35%)Meganiese beskadiging (14.21%)Misvormd (10.77%)

GAUTENG 0.29% 55,158Sifra (45.52%)Mondial (38.29%)Valor (16.18%)

10.74%Meganiese beskadiging (44.62%)Vergroening (23.07%)Bederf (13.50%)

NIE-PRODUSE-RENDE VERSKAFFERS

5.51% 1,027,386Mondial (47.68%)Lanorma (19.28%)Sifra (16.44%)

13.64%Meganiese beskadiging (34.66%)Vergroening (13.34%)Silwerskurf (8.51%)

Relevante statistiek ten opsigte van lewering gedurende Mei / Junie 2018 is soos volg:

• 18 638 348 sakkies vanuit 15 streke asook nie-produserende verskaffers is aan die varsproduktemarkte landwyd gelewer.

• 107 006 sakkies het nie aan die voorgeskrewe merkvereistes voldoen nie. Dit was 120 459 sakkies minder as gedurende

Maart / April 2018 waartydens 227 465 sakkies nie voldoen het nie.

• 8910sakkieshetniedienodigekultivaraangeduinie,watŉaansienlikeverlagingtoonvan31805teenoordie40715

sakkies vir Maart / April 2018.

• Die verslag toon 'n effense verlaging in die gemiddelde persentasie afmerkings van 8.82% teenoor die 8.88% vir Maart /

April 2018.

Totale aantal sakkies gelewer in Mei / Junie 2018 = 18,638,348

Gemiddelde persentasie afgemerk 8.82%


Prokon Nuus

5,23%

7,42%

3,76%

33,09%33,17%

1,49%1,39%

2,86%

4,71%5,51%

STREEKLEWERINGS OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 MEI - 30 JUNIE 2018

SANDVELDNOORD-KAAPNOORDOOS-KAAPWES-VRYSTAATOOS-VRYSTAATSUIDWES-VRYSTAATKWAZULU-NATALLIMPOPONOORDWESNIE-PRO.VERSKAFFERS

ANDER MET LEWERINGS MINDER AS NUL:CERES, SUIDWES-KAAP , OOS-KAAP, SUID-KAAP, MPUMALANGA, GAUTENG

4,54%16,73%

6,98%

9,99%

5,22%8,90%

9,70%10,95%

8,96%

5,19%

3,63%

9,41%

10,74%13,64%

AFMERKINGS PER STREEK OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 MEI - 30 JUNIE 2018

SANDVELDSUIDWES-KAAPNOORD-KAAPOOS-KAAPNOORDOOS-KAAPWES-VRYSTAATOOS-VRYSTAATSUIDWES-VRYSTAATKWAZULU-NATALMPUMALANGALIMPOPONOORDWESGAUTENGNIE PROD. VERSKAFFERS

ANDER MET MINDER AS NUL AFMERKINGS:CERES, SUID-KAAP.

PROKON


53,94%24,01%

14,10%

2,25%0,41%

1,13%

0,26%

0,62% 1,36%

0,32%

1,60%

HOOF KULTIVARS GELEWER OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 MEI - 30 JUNIE 2018

MONDIAL

SIFRA

LANORMA

UP-TO-DATE

PANAMERA

VALOR

ALMERA

AVALANCHE

SAVANA

FIANNA

ANDER

BP1, MARKIES, TAISYA, INOVATOR, ELECTRA, VANDERPLANK, INOVA, LABADIA, FABULA, PENTLAND DELL, MONDEO, LADY ROSETTA, FANDANGO, SANTANA, SERENADE, TAURUS, PLANTINA.S

29,22%

4,22%

8,49%3,30%

2,68%3,12%

13,94%

5,03%

5,69%

5,01%19,30%

REDES VIR AFMERKINGS OPVARSPRODUKTEMARKTE: 1 MEI - 30 JUNIE 2018

MEGANIESE BESK.

AALWURM

AARTAPPELMOT

VERBRUINING

LENTISEL-BESK.

MISVORMD

VERGROENING

INSEK BESK.

SANDSPLETE

SILVERSKURF

ANDER

ANDER: HOLHART, BRUINSKURF, BINNE BRUINVLEK, STINGELENT BEDERF, NERF AF/LOS, BEDERF, ANTRAKNOSE, UINTJIES, GEBREEKTE KNOLLE, DROE VROT, WATERIGHEID, RHIZOCTONIA, GRONDBESMEER, VERLEP, VOORKOMS, VAATBUNDEL VERBRUINING, SKILAALWURM, KOUE BARSTE, KOUE SKADE, UITGELOOP, HITTE SKADE.


Werknemers wat slaap aan diens bly ’n probleem vir enige werkgewer. Moegheid kan ’n werknemer se konsentrasie, koördinasie en reaksiespoed affekteer en ook die besigheid se produktiwiteit negatief beïnvloed. Deur te slaap aan diens plaas die werknemer hom-/haarself, medewerknemers, asook die werkgewer op risiko. Die werknemer se pligte en verantwoordelikheid koppel direk aan hierdie risiko in terme van die (moontlike) gevolge van die oortreding, asook die impak van die oortreding op die werknemer-werkgewer vertrouensverhouding. Daar rus ’n verpligting op die werkgewer om ’n veilige werksomgewing te skep vir alle werknemers en daarom moet hierdie oortreding in lyn met die dissiplinêre kode en prosedure hanteer word.

Bepaal of die werknemer “slaap”

Slaap aan diens gebeur gewoonlik per ongeluk wanneer werknemers insluimer sonder die intensie om te slaap, maar kan ook met opset plaasvind in gevalle waar werknemers hulself afsonder en gemaklik maak, of selfs ’n tydelike bed bou deur materiaal uit die werksomgewing te gebruik. Enige wangedrag wat met opset plaasvind word altyd gesien as ’n ernstiger oortreding.

Wanneer die werkgewer vermoed dat ’n werknemer slaap aan diens, is dit krities belangrik dat die werkgewer bevestig dat die werknemer wel slaap deur die volgende stappe te volg:

SLAAP AAN DIENSChristo Bester, LWO

Algemeen • General


werknemer die geleentheid gee om meer inligting te verskaf en die situasie te verduidelik.• Bepaal die sanksieDie sanksie word bepaal deur die ernstigheid van die oortreding en moet die werkgewer elke geval op eie meriete beoordeel. Let daarop dat die werkgewer eers op ’n oorwig van waarskynlikheid moet bewys dat die werknemer skuldig is, voordat enige sanksie ingestel kan word.• Neem dissiplinêre stappeDie dissiplinêre kode is noodsaaklik om te verseker dat daar duidelike reëls in die werksplek is, met toepaslike sanksies, wat werknemers kan volg. Wanneer hierdie reëls oortree word, kan die werkgewer progressiewe dissipline (waarskuwings) toepas, of in gevalle van ernstige wangedrag direk voortgaan met ’n dissiplinêre verhoor. Die werkgewer moet deeglike rekord hou van oortredings en sanksies soos toegepas.

Vele besigheidsrisiko’s moet dus daagliks deur die werkgewer bestuur word. Ons beveel sterk aan dat werkgewers proaktief optree deur duidelike reëls in die werksplek te implementeer en korrekte prosedures te volg met betrekking tot alle arbeidsregtelike aangeleenthede, veral ontslag en die toepas van dissipline in die werksplek.

• Sorg dat ’n getuie teenwoordig is om ook die werknemer se gedrag waar te neem.• Teken die werknemer se gedrag en voorkoms aan. Vra ook getuies om hul waarnemings aan te teken. Dit is belangrik om dit op skrif te stel. Ondersoek of die werknemer slaap deur die volgende waar te neem: - Is die werknemer by sy bewussyn? - In watter posisie is die werknemer? - Maak die werknemer enige geluide, soos byvoorbeeld om te snork? - Maak ’n volledige waarneming van alle bykomende fisiese faktore wat daarop dui dat die persoon wel slaap.• Probeer die werknemer se aandag trek deur die volgende stappe te neem: - Praat met die werknemer en roep hom/haar op die naam. - Klop aan die deur of maak ’n soortgelyke geluid, soos byvoorbeeld hande teen mekaar te klap. - Skud liggies aan die werknemer se skouer of rug. - Herhaal hierdie stappe totdat die werknemer reageer.

Die werkgewer moet alle bewyse van bogenoemde stappe geneem aanteken deur waarnemings op skrif te stel en/of foto’s of ander beeldmateriaal te neem. Dit is belangrik dat persone wat beeldmateriaal neem ook as getuies moet optree wanneer dissiplinêre stappe geneem word.

Dissiplinêre kode

Alhoewel slaap aan diens ’n logiese oortreding is, is dit belangrik dat elke werkgewer ’n dissiplinêre kode het wat relevant en op datum is in terme van oortredinge en toepaslike sanksies (straf). Duidelike reëls in die werksplek beperk konflik, wrywing en misverstande en skep ’n gestruktureerde omgewing ontvanklik vir groei. Maak seker dat alle werknemers bewus is van wat die dissiplinêre kode behels deur personeel bymekaar te roep en dissiplinêre kode bespreek word, waarna ’n presensielys geteken word as bewys. Die dissiplinêre kode dien as ’n riglyn ten opsigte van reëls met toepaslike sanksies, maar elke geval moet op eie meriete beoordeel word.

Dissiplinêre prosedure

Ons beveel aan dat werkgewers die volgende stappe volg wanneer ’n werknemer slaap aan diens:• Konsulteer met die werknemerTydens hierdie konsultasie moet die werkgewer die oortreding met die werknemer bespreek, asook die

St er ie ps ostrGebruik vir spanning gekoppel aan:

Swak werksprestasie,Waarskuwings (personeel),

Dissiplinêre verhore,KVBA (”CCMA”) sake,

Diefstal en misbruik van diewerkgewer se eiendom,

Herstrukturering, Personeelvermindering, Stakings,

Vakbondonderhandelinge, Departement van Arbeid

ondersoeke, ens.

Word

VANDAGlid by die LWO en

ontvanggemoedsrus:

Jy as werkgewer voldoen aan

arbeidswetgewingEN het

24/7 ondersteuning.

- LWO, specialists in labour law for the employer- LWO, spesialiste in arbeidsreg vir die werkgewer

uitarbeidswetgewing

Die LWO bied ‘n doelontwerpte

oplossing vir werkgewers in die

landbousektor.

Kontak ons VANDAG vir

lidmaatskap opsies!

C


Navorsing kry ernstige aandag

Tydens die Hoofbestuursvergadering van 6 en 7 Julie het navorsing hoë prioriteit geniet aangesien dit die eerste vergadering van die advieskomitee insake navorsing is wat deel uitmaak van die Hoofbestuursvergadering.

Met die vergadering is 'n verslag rakende die huidige en beplande navorsingsaktiwiteite van die Navorsingsinstituut vir Groente en Sierplante (NIGS) deur verteenwoordigers van die instituut voorgelê. In die verslag is daar veral gekonsentreer op die vordering van die semi-kommersiële evalueringskema, die moontlike toepassing van gevorderde teellyne in spesifieke verbouingsgebiede, die rol van enkelselkulture in navorsing, silwerskurf-aktraknose en virologiese navorsing.

Bedryfsoorsig

In die bedryfsoorsig is lae produksie per eenheid-oppervlakte toegeskryf aan weersomstandighede, kultivars met verskeie gebreke, toepassing van verkeerde verbouingspraktyke asook 'n gebrek aan inligting om optimale verbouingspraktyke toe te pas en die voorkoms van siektes en plae, as knelpunte uitgelig. Verdere knelpunte wat genoem is, is gehaltegebreke en swak houvermoë van aartappels toegeskryf aan kultivars met swak inherente houvermoë, voedingswanbalanse, vogstremming, temperatuurstremmings en meganiese beskadiging. Ondoeltreffende benutting van grondvog en besproeiingswater is ook genoem.

Prioriteite

Dr. J T Meynhardt het teling as die belangrikste prioriteit in hul navorsingsprogram uitgelig. Volgens hom bestaan 70% van die navorsing

wat deur hulle gedoen word uit teling. In die telingsprogram word daar hoofsaaklik klem gelê op hitteverdraagsaamheid, kwaliteit en houvermoë, hoë produksie en verdraagsaamheid teen bruinskurf, fusarium, bakteriese verwelk en virussiektes.

Die volgende is ook as navorsingsprioriteite aangedui:• Plantfisiologiese ondersoeke om die basiese faktore wat swak kwaliteit en houvermoë van aartappels veroorsaak, te identifiseer en reg te stel.• Ondersoeke na die faktore wat fisiologiese ouderdom van moere beïnvloed.• Om virusvrye kultivars in stand te hou en te vermeerder asook om biotegnologiese tegnieke ter ondersteuning van die teelprogram te ontwikkel.• Ondersoeke met die oog op die uitskakeling van voedingswanbalanse.• Ondersoeke na die doeltreffendste beheer van siektes en plae soos bruinskurf, fusarium, silwerskurf, antraknose, bakteriese verwelk, aartappelmot en swart mieliekewer. • Virologiese navorsing met die hoofklem op die ontwikkeling van metodes vir vinnige identifikasie van virusse asook differensiasie van rasse.• Die ontwikkeling van 'n kommersiële evalueringskema vir gevorderde teellyne en kultivars ten einde aanvaarbaarheid in samewerking met moerkwekers, varsmarkprodusente asook produsente van geprosesseerde aartappels te bepaal.• Die evaluering van die invloed van waterhuishouding op kwaliteit en houvermoë.

In die verslag is ook genoem dat aartappelrol-bladvirus deur 'n metode wat aangepas is om groot kostebesparings teweeg te bring, gesuiwer is. Die gesuiwerde virus is gebruik om 'n antiserum, wat 'n uiters lae reaksie met gesonde plantsap toon, te produseer. Sera teen beide 'n oorsese en plaaslike isolaat is voorberei en word tans in die ELISA-tegniek

CHIPS Julie / Augustus 1988

Uit die argiewe From the archives


aangewend om die virus suksesvol op te spoor.

Volgens dr. Meynhardt is aartappelmot 'n probleem wat vererger word as gevolg van wanpraktyke wat op die plaas toegepas word. Volgens hom bestaan daar middels waarmee beheer toegepas kan word, maar boere verwaarloos sommige verbouingspraktyke wat aartappelmot laat toeneem. Hy het ook genoem dat daar 'n direkte verband bestaan tussen lugbespuiting en die voorkoms van aartappelmot.

(Artikel verkort – Red)

Vandag, 30 jaar later – dr. Fienie Niederwieser se kommentaar

Teling en kommersiële evalueringskema

’n Aantal suksesvolle kultivars is vrygestel, onder andere Mnandi (weerstand teen laatroes en gewild by kleinboere), Caren (weerstand teen bruinskurf) en Darius (vir verwerking). As gevolg van die koste verbonde aan ’n teelprogram en die feit dat rolspelers in die bedryf groot getalle nuwe kultivars vanaf Europese lande invoer en met groot sukses kommersialiseer, het die bedryf in 2010 besluit om befondsing vir teling by LNR-Roodeplaat te staak. Die evaluasie van nuwe kultivars word tans deur sowat 12 werkgroepproewe regoor die land onder leiding van Aartappels SA uitgevoer.

Virologiese navorsing

Die uitkoms van navorsing op serologiese opsporingstegnieke wat in die 1980s en 1990s gedoen is, is dat Aartappellaboratoriumdienste met Plantovita as kontrolerende laboratorium, tot stand gekom het. Die Elisa-toets word met groot sukses gebruik om virus in moerlotte op te spoor en te kwantifiseer. Moerkwekers kan deesdae ook gebruik maak van moderne en uiters sensitiewe nuwe tegnologie (PKR/PCR) by Plantovita om vir virus te toets. Deur gebruik te maak van Elisa-toetse, het navorsing ook bepaal dat PVY en rolbladvirus die meeste probleme veroorsaak, en dat nuwe rasse van PVY die oues vervang het.

Waterhuishouding

Navorsing onder leiding van prof. Martin Steyn het gelei tot kennis en vakkundigheid op die waterbehoefte van aartappels onder plaaslike klimaatstoestande en besproeiingskedulering in Suid-Afrika. 30 jaar gelede was die druk op watergebruik deur landbou nie naastenby so ernstig soos vandag

nie, maar die kennis en kundigheid wat uit hierdie pro-aktiewe navorsing gevloei het, stel die bedryf vandag in staat om die watergebruikseffektiwiteit van die gewas voortdurend te verhoog. Tans word navorsing voorgesit om gebruikers vriendelike, moderne hulpmiddels te toets en bekend te stel.

Instandhouding van virusvrye plantmateriaal

’n Versameling van siektevrye kernmateriaal van kommersiële kultivars en teellyne is aanvanklik by Roodeplaat gevestig. Dit is tot ’n groot mate moontlik gemaak deur die toepassing van sensitiewe toetse vir ’n verskeidenheid van siektes, onder andere die Elisa-toets, asook die toepassing van weefselkultuurtegnieke. Weefselkultuur is ook ingespan vir massavermeerdering van die kernmateriaal wat vervolgens gebruik is om miniknolle te produseer. Soos wat die bedryf gemoderniseer het, het private laboratoriums en miniknolfasiliteite tot stand gekom wat die uitrol van die tegnologie wat ontwikkel is, ’n groot hupstoot gegee het en eindelik die kwaliteit van moere in Suid-Afrika verseker.

Beheer van siektes

Hierdie navorsing sal sekerlik nooit van die navorsingsagenda verdwyn nie weens die sekere patogene se vermoë om in grond te oorleef en deur moere oorgedra te word, asook die vermoë van patogene om voortdurend te muteer. Navorsing op bakteriese verwelk in die 1990s het ’n reuse bydrae gemaak tot die bedryf se vermoë om hierdie vernietigende siekte in Suid-Afrika onder beheer te hou. Deur die gedrag en lewensiklus van ander patogene te bestudeer is die bedryf in staat gestel om bruinskurf te beheer deur korrekte diagnose, tolerante kultivars en toepassing van besproeiingskedulering. Vandag is daar ook nuwe siektes op die agenda, waarvan poeierskurf seker die grootste bekommernis is weens die swam se vermoë om spoorballe te vorm wat uiters weerstandbiedend is teen omgewingsfaktore en plantbeskermingsprodukte asook die feit dat daar nie weerstandbiedende kultivars beskikbaar is nie.

Aartappelmot

Aartappelmot is steeds een van die lastigste insekpeste, maar as gevolg van inligting uit navorsing sedert 1988 is dit moontlik om mot onder beheer te hou. Intussen het ander plae (aartappelblaarmyner en tamatieblaarmyner) ook die land binnegekom. C


Dagboek / Diary

2018Potato Industry Development Trust

Trustee-vergadering / Trustee meeting: 6 Desember / December

PIDTPotato Industry Development Trust

Slavics eat the most potatoes

The five countries with the highest per capita consumption of potatoes in the world, are all Slavic countries. • Belarus - 181 kg• Kyrgyzstan - 143 kg• Ukraine - 136 kg• Russia - 131 kg• Poland - 131 kg

Will it not be great if South Africa could give them a run for their money!

Wise words from the Transformation Symposium

It should be remembered that one can never pay too much for a good farm and never little enough for a bad farm.

And when life knocks a farmer he is like a boxer who gets back up, takes the count up to eight and starts boxing again.

Skyfie sê / Skyfie says


Met Kynoch se innoverende en pasmaak-produkte kan jy bemesting toedien volgens jou aartappelplant se behoeftes en groeistadiums. So verseker Kynoch dat jou aartappels kry wat hulle nodig het, wanneer hulle dit die nodigste het.

Voeding volgens plantontwikkeling

Kynoch – verbeterde doeltreffendheid deur innovasie.

011 317 2000 | [email protected] www.kynoch.co.za

Farmisco (Edms) Bpk. h/a Kynoch Fertilizer Reg. No. 2009/0092541/07

uppe

mar

keti

ng A

1634

0

KynoPop® Reg. No: K9101, KynoPop® Aartappels Reg. No: In proses, KynoPlus® is geregistreer as kunsmis groep 1 – Reg. No: K8024, GreenGold 30® Reg. No: K8034, Achilles™ Reg. No: K8967, Foli-Grande® Reg. No: K8045, Foli-Plus® Reg. No: K9397, CalciBor™ Reg. No: K9739, Seniphos Reg. No: K7682, Veggie OEMFF® Grow Reg. No: K9090, Veggie OEMFF® Fruit Reg. No: K9091, Veggie OEMFF® Starter Reg. No: K9088, Blitz Reg. No: K10049, Zest® Reg. No: K10048, Finesse® Reg. No: K10051, Unika Calcium™ Reg. No: K6641 (Alle produkte is geregistreer onder Wet 36 van 1947)

AA

RTA

PPEL

S

MIDDEL VEGETATIEF

LAAT VEGETATIEFEN KNOLVORMING

VROEG VEGETATIEF, MET PLANT

KynoPop®/ KynoPop® vir AartappelsVir ‘n vinnige wegspring en groeikragtigheid.

KynoPlus®-NPKS-plantermengsels soos Zest®, Blitz en Finesse®Plantermengsels met verhoogde doeltreffendheid om veral in die vroeë behoeftes, maar ook in die latere voedingbehoeftes van die aartappelplant te voorsien.

CalciBor™, GreenGold 30® Achilles™, Seniphos, Foli-Grande® en Foli-Plus®Gebruik in kombinasie as top-bemesting om knolinisiasie en opbrengs te bevorder.Veggie Oemff® Starter ’n Blaarvoeding om vroeë wortelontwikkeling te help en om knolinisiasie te verbeter. Zintrac or Zink Sulfaat kan ook gebruik word.Veggie Oemff® Grow Gebruik in kombinasie na knolinisiasie vir opbrengs en aanleg tot beter kwaliteit.

CalciBor™ , GreenGold 30® Achilles™, Foli-Grande®, Foli-Plus® en Unika Calcium™ Gebruik in kombinasie as topbemesting om opbrengs en kwaliteit te bevorder.

Veggie Oemff® FruitGebruik gedurende knolgroei vir verbeterde werkverrigting wat lei tot beter opbrengs en kwaliteit.

Bag Closing TechnologyBUCKLE PACKAGING (PTY) LTD

Designed to close a wide variety of industrial packaging materials including paper, plastic,

woven polypropylene and jute bags.

Call us today on:+27 11 613 8024email: [email protected] • www.bucklepack.co.za

STITCHING MACHINES


BLOEMFONTEIN FRESH PRODUCE MARKETBloemfontein Market Agency

Modise Market Agency

RSA Bloemfontein Market Agency

Subtropico Bloemfontein Market Agency

Vrystaat Market Agency

CAPE TOWN FRESH PRODUCE MARKET Boland Market Agency

Fine Bros Market Agency

Rhoda’s Market Agency

RSA Cape Town Market Agency

Subtropico/Spes Bona Market Agency

CAPE TOWN

Laeveld Somerset Market Agency

DURBAN FRESH PRODUCE MARKET Delta Market Agency

Hanly Market Agency

Port Natal Market Agency

RSA Durban Market Agency

Wenpro Durban Market Agency

EAST LONDON FRESH PRODUCE MARKETAA Market Agency

Border Farmers Market Agency

Martin & Scheepers Market Agency

Subtropico East London Market Agency

GEORGEGarden Route Fresh Express Market Agency

Maverick Market Agency

JOBURG FRESH PRODUCE MARKETBotha Roodt Johannesburg Market Agency

C L de Villiers Market Agency

Catu-Fresh Market Agency

Citi Deep Waatlemoen Market Agency

Citifresh Market Agency

Dapper Market Agency

DW Fresh Produce Johannesburg Market Agency

Egoly Johannesburg Market Agency

Exec-U-Fruit Market Agency

Marco Market Agency

Matla Market Agency

Metro Market Agency

Pula Nala Market Agency

RSA Johannesburg Market Agency

Subtropico Johannesburg Market Agency

Swartberg Market Agency

Target Market Agency

Wenpro Johannesburg Market Agency

KEI FRESH PRODUCE MARKET Farmers Direct Market Agency

KING WILLIAM’S TOWN FRESH PRODUCE MARKETKing William’s Town Market Agency

KIMBERLEY FRESH PRODUCE MARKETKimberley Market Agency

Squires & Sons Market Agency

Subtropico Kimberly Market Agency

KLERKSDORP FRESH PRODUCE MARKETGarfield Market Agency

J Frances & Son Market Agency

Matlosana Market Agency

Subtropico Klerksdorp Market Agency

W.L. Ochse & Kie Market Agency

LIMPOPO PROVINCERSA Limpopo Market Agency

RSA Mooketsi Market Agency

NELSPRUITLaeveld Nelspruit Market Agency

Nelspruit Market Agency

NOORDEINDE FRESH PRODUCE MARKETNoordeinde Market Agency

PIETERMARITZBURG FRESH PRODUCE MARKET

G.W. Poole Market Agency

Natalia Market Agency

Nkosi Market Agency

Peter & Co Market Agency

Subtropico Pietermaritzburg Market Agency

PORT ELIZABETH FRESH PRODUCE MARKETAfrican Market Agency

Algoabaai Market Agency

Gouws & Co Market Agency

Lansdell Market Agency

W Finlayson & Co Market Agency

SPRINGS FRESH PRODUCE MARKET AM Meyer Market Agency

New Africa Market Agency

RSA Springs Market Agency

Springs Market Agency (Vegetables)

Subtropico Springs Market Agency

TSHWANE FRESH PRODUCE MARKET Botha Roodt Pretoria Market Agency

Du Plessis & Wolmarans Market Agency

DW Fresh Produce Tshwane Market Agency

Egoly Tshawane Market Agency

Farmers Trust Market Agency

Fresh Way Market Agency

Noordvaal Market Agency

Prinsloo & Venter Market Agency

RSA Tshwane Market Agency

Subtropico/Protea Market Agency

Tshwane Green Market Agency

VEREENIGING FRESH PRODUCE MARKET Impala Market Agency

Subtropico Vereeniging Market Agency

WELKOM FRESH PRODUCE MARKET Botha & Roodt Welkom Market Agency

Opkoms Market Agency

Subtropico Market Agency

WITBANK FRESH PRODUCE MARKET Subtropico Witbank Market Agency

Witbank Market Agency

VISIT APAC’S WEBSITE REGULARLYDo you know if your fresh produce agent practise sound financial management? Did your agent received an audit qualification on his last audit report? Does your agent submit their monthly trust reconciliation timeously and has no trust account shortages? Ensure that you visit our website monthly as it is updated regularly with information on the financial status of agencies.

SUITE NUMBER 69, PRIVATE BAG X 9, EAST RAND, 1462TEL: (011) 894-3680, 0870951335, FAX: (011) 894-3761,www.apacweb.org.za

REGISTRATEUR • REGISTRAR : L PRETORIUS

APAC

AGRICULTURAL PRODUCE

AGENTS COUNCIL

REGISTERED FRESH PRODUCE AGENTS

2018 CHIPS advertisement rates

ADVERTISE IN CHIPS TO REACH THE POTATO FARMER

CHIPS

ADVERTISING SPECIFICATION

FULL PAGER12 700

210 mm x 297 mmBleed: 4 mmType area: 20 mmFormat: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

HALF PAGE

R6 780

190 mm (w) x 130 mm (h)Bleed: noType area: noFormat: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

landscape

HALF PAGE

R6 780portrait


QUARTERPAGE

R3 710

90 mm (w) x 128.5 mm (h)Bleed: noType area: noFormat: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

THIRD PAGE

R4 450


landscape

EDITION BOOKINGS MATERIAL

January/February 17/01 24/01

March/April 14/03 22/03

May/June 16/05 23/05

July/August 20/07 27/07

September/October 19/09 26/09

November/December 14/11 21/11

Back cover R15 850

Inside cover - front R15 010

DIGITAL ADVERTISING MATERIAL FORMATSThe following are formats by which the magazine can accept digital advertisements:

• Document to be set up to advertising specifications (i.e. Ad specs)

• E-mailed advertising material should not be bigger than 5MB (PDF, Jpeg or Tiff)

• All advertising material to be in CMYK colour mode and the resolution 300 dpi

• If pictures are sent, save as high resolution (300DPI)

• Logos must be 300 dpi with a CMYK colour breakdown

• Press optimised PDF's on CD with a colour proof is also acceptable.

• PDFs supplied should include all fonts and in CMYK mode.

INSERTS & ADVERTORIALSThe same rates as for advertisements apply to articles and inserts. These rates exclude VAT and advertising agency commission.

PROMOTIONAL POLICYIf six advertisements are placed in six consecutive issues an advertorial of the same size may be placed free of charge.

Rates exclude VAT and advertising agency commission

portrait

CHIPSwww.potatoes.co.za

Editor: Gawie Geyer • Advertising: Gawie GeyerContact Details: Mobile: 082 388 0524, E-fax: 086 218 3462, E-mail: [email protected]

Lekker Lanorma:‘n Kultivar vir óns wêreld.GWK Trading

GWK Aartappels

Kies ‘n kultivar wat aard in Suid-Afrika, vir jou ‘n opbrengs lewer waar-voor die verbruikersmark vra. Een wat die beste aartappelgeregte maak. ‘n Kultivar soos Lanorma. Eksklusief by GWK.

Skakel ons by 053 298 8200

gewaarborgde opbrengs

die perfekte slaptjip

ons area se gunsteling

gewild onder verbruikers

verfyn om te aardin Suid-Afrika

Landbouweekblad Story Board Ads.indd 5 2018/04/06 16:24

Lekker Lanorma:‘n Kultivar vir óns wêreld.GWK Trading

GWK Aartappels

Kies ‘n kultivar wat aard in Suid-Afrika, vir jou ‘n opbrengs lewer waar-voor die verbruikersmark vra. Een wat die beste aartappelgeregte maak. ‘n Kultivar soos Lanorma. Eksklusief by GWK.

Skakel ons by 053 298 8200

gewaarborgde opbrengs

die perfekte slaptjip

ons area se gunsteling

gewild onder verbruikers

verfyn om te aardin Suid-Afrika

Landbouweekblad Story Board Ads.indd 5 2018/04/06 16:24

Documents

CHIPS - potatoes.co.za Jul Aug 2018.pdf · siening is dat strategie multidimensioneel is, d.i. (i) die strategiese doel (bv. ek wil van punt A na punt B gaan), (ii) taktiek (bv. wat