Bilisim Caginda Nanoteknoloji Olgusu Ve Iletisim Surecine Yansimalari the Concept of Nanotechnology in the Information Age and Its Reflections on Communication Process

8/7/2019 Bilisim Caginda Nanoteknoloji Olgusu Ve Iletisim Surecine Yansimalari the Concept of Nanotechnology in the Inform

1/224

1

T.C.MARMARA NVERSTES

LETM BLMLER ANABLM DALIHALKLA LKLER BLM DALI

BLM AINDA NANOTEKNOLOJ OLGUSU

ve

LETM SRECNE YANSIMALARI

Doktora Tezi

.MERT DENZC

stanbul, 2008


2/224

2

T.C.MARMARA NVERSTES

LETM BLMLER ANABLM DALIHALKLA LKLER BLM DALI


ve


Doktora Tezi

.MERT DENZC

Danman: Prof.Dr. Alaeddin ASNA

stanbul, 2008


3/224

1


4/224

2

GENEL BLGLER

sim ve Soyad : . Mert Denizci

Anabilim Dal : letiim Bilimleri

Program : Halkla likiler

Tez Danman : Prof.Dr. Alaeddin Asna

Tez Tr ve Tarihi : Doktora ubat 2008

Anahtar Kelimeler : Biliim Toplumu, letiim Teknolojileri,

Halkla likiler, Yeni Ekonomi, Nano Kavram,Sosyal

Bilimlerde Nanoteknoloji

ZET


ve


Biliim bilimi teknolojinin geliimini sadece teknik donanmn dnmyle

deil toplumun ve bireyin temel dinamiklerinin dnmyle de ler. Bu balamda

sosyal bilimler alan da bu dnmden byk pay almaktadr. Bu dnm

erevesinde toplumun ve bireyselleen toplum dzeninin yzn ne tarafa evirdii de

nem kazanmaktadr. u anda toplumun tm katmanlarna gerek anlamnda tantm

gereklememi olsa da, teknolojik anlamda yzmz dndmz taraf nanoteknoloji

dnyasdr.

I


5/224

3

GENERAL KNOWLEDGE

Name and Surname : . Mert Denizci

Field : Communication Sciences

Programme : Public Relations

Supervisor : Professor Dr. Alaeddin Asna

Degree Awaded and Date : Doctorate February 2008

Keywords : Knowledge Society, Information Technologies,

Public Relations, New EconomyNano Concept, Nanotechnology in Social Sciences

ABSTRACT

THE CONCEPT OF NANOTECHNOLOGY IN THE INFORMATION AGE

AND

ITS REFLECTIONS ON COMMUNICATION PROCESS

Information science measure the technological development not only by the

technical transformation side also by the basic dynamics of human. In this context,

social sciences take an interest from this transformation. At this point side of the

society and individualization become important. Presently although presentation not to

become true at the all layer of the society, at the technological context right side is the

nanotechnology.

II


6/224

4

TABLO LSTES

Tablo 1 letiim Fakltesi rencilerinin Cinsiyet Kriterine Gre Dalm ............... 145Tablo 2 letiim Fakltesi rencilerinin Ya Kriterine Gre Dalm ...................... 146Tablo 3 letiim Fakltesi rencilerinin niversitelerin Yasal Stats

Kriterine Gre Dalm................................................................................... 147Tablo 4 letiim Fakltesi rencilerinin niversitelerin Yasal Stats

Kriterine Gre Dalm- Grafiksel gsterim ................................................... 147Tablo 5 letiim Fakltesi rencilerinin Blm Kriterine Gre Dalm ................. 148Tablo 6 letiim Fakltesi rencilerinin Okuduklar Snf Kriterine Gre Dalm . 149Tablo 7 letiim Fakltesi rencilerinin Okul D alma Kriterine

Gre Dalm .................................................................................................. 150Tablo 8 letiim Fakltesi rencilerinin Aylk Hane Geliri Kriterine

Gre Dalm .................................................................................................. 151

Tablo 9 letiim Fakltesi rencilerinin Ayl

k Kiisel Gelir KriterineGre Dalm .................................................................................................. 152Tablo 10 letiim Fakltesi rencilerinin Kiisel Gelirlerinden Teknolojiye

Ayrdklar Pay ............................................................................................... 153Tablo 11 letiim Fakltesi rencilerinin Cep Telefonu Sahiplii ............................. 154Tablo 12 letiim Fakltesi rencilerinin Video Kamera Sahiplii ........................... 155Tablo 13 letiim Fakltesi rencilerinin Masast Bilgisayar Sahiplii ................. 156Tablo 14 letiim Fakltesi rencilerinin MP3 alar Sahiplii ................................ 157Tablo 15 letiim Fakltesi rencilerinin Diz st Bilgisayar Sahiplii ................... 158Tablo 16 letiim Fakltesi rencilerinin Dijital Fotoraf Makinas Sahiplii .......... 159Tablo 17 letiim Fakltesi rencilerinin USB Bellek Sahiplii ............................... 160

Tablo 18 Teknolojik rn Kriterleri ............................................................................ 161Tablo 19 Bilgisayar Alrken En nemli Kriterler ....................................................... 162Tablo 20 Cep Telefonu Alrken En nemli Kriterler .................................................. 163Tablo 21 MP3 alar Alrken En nemli Kriterler ...................................................... 164Tablo 22 Internet Kullanm Alanlar-Grafiksel Gsterim ............................................ 165Tablo 23 Nano kavramnn renciler asndan alglan .......................................... 166Tablo 24 Nanoteknoloji Hakknda Bilgi Alnan Mecralar ........................................... 168Tablo 25 Nanoteknoloji eren rn Kullanm........................................................... 169Tablo 26 Nanoteknolojik rn Tercih Sebepleri ......................................................... 170Tablo 27 Nanoteknolojik rnlerin Avantajlar........................................................... 171Tablo 28 Nanoteknoloji ve Gelecek ............................................................................. 173

Tablo 29 Teknoloji rnnn Boyutu .......................................................................... 174Tablo 30 Nanoteknolojik rnlerin Gncel Durumu ................................................... 175Tablo 31 Bir Pazarlama Stratejisi Olarak Nanoteknoloji ............................................. 176Tablo 32 Adnda Nano Geen rnler ve Teknoloji .................................................... 177Tablo 33 Nanoteknoloji Yatrmlarnn nemi ............................................................ 178Tablo 34 Nanoteknoloji ve Gnlk Hayat .................................................................... 179Tablo 35 Nanoteknoloji ve zel Hayatn Mahremiyeti ................................................ 180Tablo 36 Nanoteknoloji ve letiimsel Bir Devrim ...................................................... 181Tablo 37 Nanoteknoloji ve Toplumun Kontrol .......................................................... 182Tablo 38 Nanoteknolojik rnler henz emekleme aamasndadr X Cinsiyet ............ 183Tablo 39 Nano kavram size neyi ifade ediyor X Ya .................................................. 183

III


7/224

5

Tablo 40 Nanoteknoloji ieren rn kullanyor musunuz? XOkuldan arda kalan zamanlarda alyor musunuz? ..................................... 184

Tablo 41 Nano kavram size ne ifade ediyor? X

Nanoteknoloji kimya sanayinde kullanlr ..................................................... 184Tablo 42 Nanoteknolojik rnler henz emekleme aamasndadr X

DYO Nanoyu tanyorum .............................................................................. 185Tablo 43 Nanoteknolojik rnler henz emekleme aamasndadr X

Samsung Silver Nanoyu tanyorum .............................................................. 185Tablo 44 Nanoteknoloji gelecein teknolojisidir X Nanoteknolojinin etkileim

balamnda iletiimsel bir devrim yaratacana inanyor musunuz? ............. 186Tablo 45 letiim alanndaki nanoteknolojik rnler zel hayatn gizlilii

asndan soru iaretleri tamaktadr X Nanoteknolojinin etkileimbalamnda iletiimsel bir devrim yaratacana inanyor musunuz? ............. 187

Tablo 46 Nanoteknoloji hayat olumlu ynde etkileyecektir X Nanoteknoloji

toplumun kontrol ve maniplasyonu iin nemli bir etken midir? ............. 188Tablo 47 Nanoteknoloji ieren rn kullanyor musunuz? X

niversitelerin yasal stats .......................................................................... 188

IV


8/224

6

EKL LSTES

ekil 1 Basit Birletiim Sistemi .................................................................................... 82ekil 2 Doal ve nsan Yapm Nesnelerin Karlatrlmas ......................................... 95ekil 3 Nanoteknoloji Yatrmlar................................................................................. 128ekil 4 Nanoteknolojiye Devlet Destei ....................................................................... 129ekil 5 Nanoteknolojinin Etki Alanlar ........................................................................ 131ekil 6 letiim Fakltesi rencilerinin Cinsiyet Kriterine Gre Dalm-

Grafiksel Gsterim ............................................................................................ 145ekil 7 letiim Fakltesi rencilerinin Ya Kriterine Gre Dalm-

Grafiksel gsterim............................................................................................. 146ekil 9 letiim Fakltesi rencilerinin Blm Kriterine Gre Dalm-

Grafiksel gsterim............................................................................................. 148ekil 10 letiim Fakltesi rencilerinin Okuduklar Snf Kriterine Gre

Da

l

m

- Grafiksel gsterim .......................................................................... 149ekil 11 letiim Fakltesi rencilerinin Okul D alma Kriterine GreDalm- Grafiksel gsterim .......................................................................... 150

ekil 12 letiim Fakltesi rencilerinin Aylk Hane Geliri Kriterine GreDalm- Grafiksel gsterim .......................................................................... 151

ekil 13 letiim Fakltesi rencilerinin Aylk Kiisel Gelir Kriterine GreDalm- Grafiksel gsterim .......................................................................... 152

ekil 14 letiim Fakltesi rencilerinin Kiisel Gelirlerinden TeknolojiyeAyrdkar Pay- Grafiksel gsterim................................................................ 153

ekil 15 letiim Fakltesi rencilerinin Cep Telefonu Sahiplii-Grafiksel gsterim .......................................................................................... 154

ekil 16 letiim Fakltesi rencilerinin Video Kamera Sahiplii-Grafiksel gsterim .......................................................................................... 155

ekil 17 letiim Fakltesi rencilerinin Masast Bilgisayar Sahiplii-Grafiksel gsterim .......................................................................................... 156

ekil 18 letiim Fakltesi rencilerinin MP3 alar Sahiplii- Grafiksel gsterim . 157ekil 19 letiim Fakltesi rencilerinin Dizst Bilgisayar Sahiplii-

Grafiksel gsterim .......................................................................................... 158ekil 20 letiim Fakltesi rencilerinin Dijital Fotoraf Makinas Sahiplii-

Grafiksel gsterim .......................................................................................... 159ekil 21 letiim Fakltesi rencilerinin USB Bellek Sahiplii-

Grafiksel gsterim .......................................................................................... 160

ekil 22 Teknoljik rn satn almndaki kriterler- Grafiksel gsterim ..................... 161ekil 23 Bilgisayar satn almndaki kriterler- Grafiksel gsterim ............................. 162ekil 24 Cep Telefonu Satn Almndaki Kriterler- Grafiksel gsterim ..................... 163ekil 25 MP3 alar Satn Almndaki Kriterler- Grafiksel gsterim ......................... 164ekil 26 Nano Kavramfadesi- Grafiksel gsterim ................................................... 166ekil 27 Nanoteknolojinin Kullanld Sektrler- Grafiksel gsterim ....................... 167ekil 28 Nanoteknoloji Hakknda Alnan Bilgiler- Grafiksel gsterim ...................... 168ekil 29 Nanoteknoloji eren rn kullanm - Grafiksel gsterim ........................... 169ekil 30 Nanoteknolojik rn Tercih Sebepleri - Grafiksel gsterim ........................ 170ekil 31 Nanoteknolojik rnlerin Avantajlar- Grafiksel gsterim ........................... 171ekil 32 Nano rnlerin Bilinirlii- Grafiksel gsterim ............................................. 172ekil 33 Nanoteknoloji ve Gelecek- Grafiksel gsterim ............................................. 173

V


9/224

7

ekil 34 Teknolojik rnn Boyutu- Grafiksel gsterim ........................................... 174ekil 35 Nanoteknolojik rnlerin Durumu- Grafiksel gsterim ............................... 175ekil 36 Nanoteknoloji/Pazarlama Stratejisi- Grafiksel gsterim ............................... 176

ekil 37 Adnda Nano geen rnlerin Teknoloji ermesi - Grafiksel gsterim ...... 177ekil 38 Nanoteknoloji ve Gelecek Yatrm - Grafiksel gsterim .............................. 178ekil 39 Nanoteknoloji ve Gnlk Hayat - Grafiksel gsterim ................................... 179ekil 40 Nanoteknoloji ve zel Hayatn Mahremiyeti - Grafiksel gsterim .............. 180ekil 41 Nanoteknoloji ve letiim Devrimi - Grafiksel gsterim ............................... 181ekil 42 Nanoteknoloji ve Kontrol- Grafiksel gsterim . 182

VI


10/224

8

NDEKLER

1 GR ....................................................................................................................... 12 BLM AINDA LETM TEKNOLOJLERNN GELM VE

YEN DNYA DZEN ........................................................................................ 42.1 Biliim a ve Etki Alanlar............................................................................ 4

2.1.1 Biliim Toplumu ....................................................................................... 42.1.2 Yeni Ekonomi ......................................................................................... 142.1.3 Siberkltr .............................................................................................. 25

2.2 letiim ve Teknoloji Yndemesi .................................................................. 352.2.1 Disiplinler Aras Bir Kavram Olarakletiim ......................................... 382.2.2 Sosyo-Ekonomik Boyutlaryla Teknoloji ............................................... 462.2.3 Evrimsel Balamda letiim Teknolojileri .............................................. 53

2.3 Kresel Kyde Deiim ve Dnm ............................................................ 58

2.3.1 Kreselleme; Geliim ve Tehditler ....................................................... 592.3.2 E-Dnm ............................................................................................. 702.3.3 Biliim Teorisi Yaklamnda Teknolojide Minyatrleme .................... 81

2.3.3.1 Bilgi Kavram ..................................................................................... 822.3.3.2 Belirsizlik ............................................................................................ 842.3.3.3 Bilgi ve Belirsizliklikisi .................................................................. 852.3.3.4 Biliim Teorisi .................................................................................... 86

3 MKRO DNYADA YEN ARAYILAR ve NANOTEKNOLOJ................ 883.1 Disiplinleraras Bir Bilim Dal Olarak Nanoteknoloji .................................... 89

3.1.1 Nano Kavram......................................................................................... 913.1.2 Nanoteknoloji Tarihi ............................................................................... 97

3.2 Kullanm ve Etki Manasnda Nano Bilimi ve Nanoteknoloji ....................... 1023.2.1 Nanoteknolojinin Gncel ve Potansiyel Kullanm Alanlar ................. 102

3.2.1.1 Tp Alannda Nanoteknoloji ............................................................. 1063.2.1.2 Enerji Alannda Nanoteknoloji ......................................................... 1083.2.1.3 letiim ve Biliim Alannda Nanoteknoloji ..................................... 1093.2.1.4 Endstri Alannda Nanoteknoloji ..................................................... 1123.2.1.5 Savunma ve Havaclk Alannda Nanoteknoloji ............................... 115

3.2.2 Sosyo- Ekonomik Etkiler Asndan Nanoteknoloji ............................. 1153.2.3 Dnyada Nanoteknoloji ........................................................................ 119

3.2.3.1 ABD .................................................................................................. 1193.2.3.2 Avrupa Birlii ................................................................................... 120

3.2.3.3 Asya .................................................................................................. 1213.2.4 Trkiyede Nanoteknoloji ..................................................................... 121

3.3 Rakamlarla Nanoteknoloji, Yeni Pazarlar .................................................... 1253.3.1 Nanoteknoloji Yatrmlar..................................................................... 1263.3.2 Yeni Pazarlar ......................................................................................... 129

3.3.2.1 Nano-salk ....................................................................................... 1323.3.2.2 Nano-savunma .................................................................................. 1323.3.2.3 Nano-enerji ....................................................................................... 1333.3.2.4 Nano-tekstil ....................................................................................... 1343.3.2.5 Nano-elektronik ................................................................................ 1363.3.2.6 Nano-malzemeler .............................................................................. 1363.3.2.7 Nano-ekonomi .................................................................................. 137

VII


11/224

9

4 LETM FAKLTESNDE OKUYAN GENLERN NANOTEKNOLOJ,NANO LETM VE NANO RNLER ZERNDEK DAVRANILARIZERNE BR ARATIRMA .......................................................................... 140

4.1 Aratrmann Amac...................................................................................... 1404.2 Aratrmann Metodolojisi ............................................................................ 1424.3 Niceliksel Bulgular ....................................................................................... 144

4.3.1 Demografik zellikler .......................................................................... 1444.3.1.1 letiim Fakltesi rencilerinin Demografik zellikleri ................ 145

4.3.1.1.1 letiim Fakltesi rencilerinin Cinsiyet KriterineGre Dalm ............................................................................. 145

4.3.1.1.2 letiim Fakltesi rencilerinin Cinsiyet KriterineGre Dalm ............................................................................. 146

4.3.1.1.3 letiim Fakltesi rencilerinin niversitelerinYasal Statsne Kriterine Gre Dalm ................................... 147

4.3.1.1.4 letiim Fakltesi rencilerinin Blm KriterineGre Dalm ............................................................................. 148

4.3.1.1.5 letiim Fakltesi rencilerinin Okuduklar Snf KriterineGre Dalm ............................................................................. 149

4.3.1.1.6 letiim Fakltesi rencilerinin Okul D alma KriterineGre Dalm ............................................................................. 150

4.3.1.1.7 letiim Fakltesi rencilerinin Aylk Hane Geliri KriterineGre Dalm ............................................................................. 151

4.3.1.1.8 letiim Fakltesi rencilerinin Aylk Kiisel Gelir KriterineGre Dalm ............................................................................. 152

4.3.1.1.9 letiim Fakltesi rencilerinin Kiisel GelirlerindenTeknolojiye Ayrdklar Pay ....................................................... 153

4.3.1.1.10 letiim Fakltesi rencilerinin Cep Telefonu Sahiplii ........ 1544.3.1.1.11 letiim Fakltesi rencilerinin Video Kamera Sahiplii ...... 1554.3.1.1.12 letiim Fakltesi rencilerinin Masast

Bilgisayar Sahiplii ................................................................... 1564.3.1.1.13 letiim Fakltesi rencilerinin MP3 alar Sahiplii ............ 1574.3.1.1.14 letiim Fakltesi rencilerinin Dizst Bilgisayar Sahiplii 1584.3.1.1.15 letiim Fakltesi rencilerinin Dijital Fotoraf

Makinas Sahiplii .................................................................... 1594.3.1.1.16 letiim Fakltesi rencilerinin USB Bellek Sahiplii ........... 160

4.3.2 letiim Fakltesi rencilerinin Teknolojiye Kar

Tutum veDavran zellikleri .............................................................................. 1614.3.2.1. Teknolojik rn Alrken En nemli Kriterler .................................... 1614.3.2.2. Bilgisayar Alrken En nemli Kriterler ............................................... 1624.3.2.3. Cep Telefonu Alrken En nemli Kriterler ......................................... 1634.3.2.4. MP3 alar Alrken En nemli Kriterler .............................................. 1644.3.2.5. letiim Fakltesi rencilerinin nterneti En ok

Kullandklar Alanlar ........................................................................... 1654.3.3 letiim Fakltesi rencileri ve Nano Kavramna Yaklamlar ........ 166

4.3.3.1 letiim Fakltesi rencilerine Nano Kavramnn fade Ettikleri .. 1664.3.3.2 Nanoteknolojinin Yenilik Getirdii Alanlar ..................................... 167

4.3.3.3 Nanoteknoloji Hakknda Bilgi Alnan Mecralar ............................... 168

VIII


12/224

10

4.3.3.4 Nanoteknoloji eren rn Kullanm .............................................. 1694.3.3.5 Nanoteknolojik rn Tercih Sebepleri ............................................. 1704.3.3.6 Nanoteknolojik rnlerin Gnlk Hayata En nemli Getirileri ...... 171

4.3.3.7 Adnda Nano Bulunduran rnlerin Bilinirlii ................................ 1724.3.3.8 Nanoteknoloji ve Gelecek ................................................................. 1734.3.3.9 Bir Teknolojik rnn Boyutunun nemi ....................................... 1744.3.3.10 Nanoteknolojik rnlerin Gnmzdeki Durumu ....................... 1754.3.3.11 Bir Pazarlama Stratejisi Olarak Nanoteknoloji ............................. 1764.3.3.12 Adnda Nano Geen rnlerin Teknolojik Durumu .................... 1774.3.3.13 Nanoteknoloji Yatrmlarnn nemi ............................................ 1784.3.3.14 Nanoteknoloji ve Gnlk Hayat ................................................... 1794.3.3.15 letiim, Nanoteknoloji ve zel Hayatn Mahremiyeti ................. 1804.3.3.16 Nanoteknoloji ve letiimin Deiimi ........................................... 1814.3.3.17 Nanoteknoloji ve Toplumun Kontrol .......................................... 182

4.4 apraz Tablo Analizleri ................................................................................ 1834.4.1 Nanoteknolojik rnler henz emekleme aamasndadr X Cinsiyet ... 1834.4.2 Nano kavram size ne ifade ediyor? X Ya........................................... 1834.4.3 Nanoteknoloji ieren rn kullanyor musunuz? X

Okuldan arda kalan zamanlarda alyor musunuz? ............................ 1844.4.4 Nano kavram size ne ifade ediyor? X

Nanoteknoloji kimya sanayinde kullanlr ............................................ 1844.4.5 Nanoteknolojik rnler henz emekleme aamasndadr X

DYO Nanoyu tanyorum ..................................................................... 1854.4.6 Nanoteknolojik rnler henz emekleme aamasndadr X

Samsung Silver Nanoyu tanyorum ..................................................... 1854.4.7 Nanoteknoloji gelecein teknolojisidir X

Nanoteknolojinin etkileim balamnda iletiimsel bir devrimyaratacana inanyor musunuz? ........................................................... 186

4.4.8 letiim alanndaki nanoteknolojik rnler zel hayatn gizliliiasndan soru iaretleri tamaktadr X Nanoteknolojininetkileim balamnda iletiimsel bir devrim yaratacanainanyor musunuz? ................................................................................ 187

4.4.9 Nanoteknoloji hayat olumlu ynde etkileyecektir XNanoteknoloji toplumun kontrol ve maniplasyonu iinnemli bir etken midir? ......................................................................... 188

4.4.10 Nanoteknoloji ieren rn kullan

yor musunuz? Xniversitelerin yasal stats ................................................................. 1884.5 Aratrma Sonucu ......................................................................................... 189

5 SONU ................................................................................................................ 193EKLER ............................................................................................................... 199

EK-1 Anket Formu ........................................................................................ 200KAYNAKA ...................................................................................................... 203

IX


13/224

1

1 GRNano, nanoteknoloji ve iletiim kavramlar birbirleriyle ne kadar da ilikisiz

gibi grnyor. Birbirleriyle bantlanmaya allsa bile yine de karmza baz

glkler kyor. Olaya felsefik adan baktmzda ve gncel iletiim modelleri ve

tekniklerini gz nne aldmzda yine eitli zorluklarla karlayoruz. Nano iletiim

dediimiz zaman aklmza azmzdan kan harflik bir kelimeyle belki sayfalarca

yaz ile ifade edeceimiz bir konuyu minyatrletirerek alcya okey ifade eden bir

hale sokmak gelebiliyor. Bu almada bizim bak amz zellikle, iletiim

tekniklerinin ve teknolojilerinin dnm asndan olacaktr.

almamz boyunca yaptmz aratrmalar sonucunda, konu zerinde alan

eitli uzmanlarn, bu teknolojinin gemiini M.. 2000li yllara kadar dayandrdn

gzlemlemekteyiz. Her ne kadar ilk nano rnler olarak, Msrllarn papirs zerine

yazdklar yazlardaki mrekkebin iindeki nano partikllere atfta bulunulsa da veya

hal seferleri srasnda amda imal edilen elik kllarn katmanlarnn oluumundan,

keskinliinin salanmasndaki almadan bahsedilse de, bizim anladmz anlamda,

60l yllardan itibaren bu teknolojinin stnde AR-GE almalar yapldn ne

srmek mmkndr.

Biliim a ve Biliim Toplumu olgular gn getike yaantmzda arln

daha fazla hissettirmektedir. Teknolojinin geliiminin inanlmaz bir ivme kazand ve

enformasyon kirliliine yol aabilecek kadar fazla verinin ortada dolat gnmz

toplumu, son eyrek yzyl iinde nemli dnmlerin yaand bir sahne haline

gelmitir. Biliim bilimi, teknolojinin geliimini sadece teknik donanmn dnmyle

deil toplumun ve bireyin temel dinamiklerinin dnmyle de ler. Bu balamdasosyal bilimler alan da bu dnmden byk pay almaktadr. Bu dnm

erevesinde toplumun ve bireyselleen toplum dzeninin yzn ne tarafa evirdii de

nem kazanmaktadr. u anda toplumun tm katmanlarna, gerek anlamnda tantm

gereklememi olsa da, teknolojik anlamda yzmz dndmz taraf nanoteknoloji

dnyasdr.


14/224

2

Alg balamnda incelediimizde, nano kavram k ifade etmekte ve bir

teknolojik rn asndan iinde nano szcn barndrmas ileri teknoloji manasn

artrmaktadr. Minyatrlemenin yan sra yine rnlere atfedilen bir baka sfat darnlerin akll olmasndadr. Bu anlamda, kendi kendini temizleyen boyalardan,

kirlenmeyen kumalara; esnek ama daha dayankl betondan, elmas kadar sert

kaplamalara; kanserli hcrelerin vcuda zarar vermeden ldrlmesinden, gnlerce

etkisini kaybetmeyen kremlere; tek arbon mikrobunu bile alglayabilen sensrlerden,

bakterileri ldrdnden dolay kokmayan oraplara ve mikrop barndrmayan

buzdolaplarna kadar hayatmza girmeye balayan nanoteknoloji yeni bir teknoloji

devrimi olarak alg

lanmaktad

r.

Bu dorultuda tezin plan u ekilde gerekletirilmitir. Giri blmn

mteakip ikinci blmde Biliim ann dou evresi incelenmi, bu yeni an

felsefik temelleri, kltrel yaama olan etkileri, ekonomide yaratt hareketlilik ve

devinim ve tabii arlkl olarak, teknolojik gelimeler nda iletiim alannda

yaratt yenilikler mercek altna alnmaya allmtr. Bu anlamda, iletiim alanndaki

gelimelerden yola klarak nanoteknoloji ve nano-iletiim olgusuna doru nasl

gidildiinin ipularna yine bu blm ierisinde yer verilmitir.

nc blmde ise tamamen nano ve nanoteknoloji kavramlarnn tantlmas,

iletiim alan ve teknikleri asndan bu teknolojinin ne tr dnmlere yol at ve

aaca gibi konular irdelenmeye allmtr. Gnmzde bu teknoloji baka hangi

alanlarda kullanlmaktadr ve bu yan alanlarla iletiim bilimi nasl bir diyalog iindedir

sorusu yine bu blmde cevaplandrlmaya allmtr.

Drdnc blm ise, bir kuan en dinamik kesimi olan genlere, konu nano-

teknoloji ve iletiim olduu iin de iletiim fakltesi rencilerine ynelik bir aratrma

ile detaylandrlmaya allmtr. Gerekletirilen bir anket sonras yaplan istatistiksel

analizler sonucunda, toplumun bu kesiminin dnm ile ilgili tutumu, nano rnlere ve

teknolojisine yaklam, bu teknolojinin gelecei konusundaki fikirleri incelenmeye

allmtr.


15/224

3

Sonu blmnde ise konu ile ilgili, zellikle ileriye ynelik projeksiyonlara

yer verilmi ve nanoteknolojinin zellikle iletiim alanndaki rolne vurgu yaplmaya

allmtr.


16/224

4

2 BLM AINDA LETM TEKNOLOJLERNN GELM VEYEN DNYA DZEN

2.1 Biliim a ve Etki AlanlarDnyamzda teknoloji byk bir sratle gelimektedir. Teknolojinin kullanm

alanlar da byk bir eitlilik gstermektedir. Tptaki gelimeler, ekonomik anlamda

gelimeler, kltr alannda gelimeler derken bu geliimi hi yadsyamayacamz bir

alan da iletiim alandr. Bu geliim kendini evreleyen boyutlar aarak kreselleme

ve etkileim yoluyla yeni kavramlardan, yeni bir adan ve yeni bir toplumdan

bahsedilmesine yol amtr. Bu bahsedilen a biliim a, toplum ise biliim

toplumudur. Biliim toplumu ile ilgili eitli deiik tanmlar ve yaklamlar vardr.

2.1.1 Biliim ToplumuBiliim toplumu kavramn tanmlamadan nce, biliim nedir sorusunu

cevaplamak daha doru olacaktr. Biliimi; insanolunun teknik, ekonomik ve

toplumsal alanlardaki iletiiminde kulland ve bilimin dayana olan bilginin, zellikle

elektronik makineler araclyla, dzenli ve aklc biimde ilenmesi bilimi diye

tanmlayabiliriz.1 Biliim bilgi olgusunu, bilgi saklama, eriim sistemleri, bilginin

ilenmesi, aktarlmas ve kullanlmas yntemlerini, toplum ve insanlk yarar gzeterek

inceleyen uygulamal bir bilim daldr. Disiplinleraras zellik tayan bir retim ve

hizmet kesimi olan biliim, bilgisayar da ierisinde olmak zere, biliim ve bilgi eriim

sistemlerinde kullanlan trl aralarn tasarlanmas, gelitirilmesi ve retilmesiyle ilgili

konular da kapsar. Bundan baka her trl endstri retiminin zdevinimli olarak

dzenlenmesine ilikin teknikleri kapsayan zdevin alanna giren birok konu da, geni

anlamda, biliimin kapsam ierisinde yer alr.

Biliim Toplumu ise , btn kamusal ve zel rgtlerin, kurulularn ve

kurumlarn, giderek btn bireylerin, yaamlarn srdrrken ve grevlerini yaparken

karlatklar karar aamalarnda, biliim sistemlerinin hizmetlerinden

yararlanabildikleri, gereksinme duyduklar her trl bilgiye biliim dizgeleri, bilgi

1

Ayd

n Kksal, Biliim Szc zerine,http://www.dergi.tbd.org.tr/yazarlar/11022002/aydin_koksal.htm,11 ubat 2002.


17/224

5

eriim sistemleri ve bilgi tabanl uzman sistemler araclyla eriebildikleri, bunu,

iletiim alarndan yararlanarak kendi kiisel ortamlarnda olduu gibi, iinde

yaadklar toplumun yakn evresini oluturan yerel ortamlarda, ulusal, uluslararas,blgesel ortamlarda ve dnyann tmn kapsayan kresel ortamda da yapabildikleri,

bu hizmetlerin yan sra retimde her trl zdevin olanaklarn, sre denetim

tekniklerini yaygn biimde kullandklar endstri-tesi toplum dzenine verilen

addr; insanolunun uygarlk gemiinde gerekletirdii tarm toplumu ve yapm ya

da endstri toplumu aamalarndan sonra, 20. yyn sonlarnda ve 21. yyn balarnda

eritii yeni bir kltr rnts ya da uygarlk aamasdr.2 Bu yzden, bilgi toplumu

deil, biliim toplumu dememiz gerekmektedir. Bilgi toplumu, genel anlamdaknowledge society deyiinde olabilecei gibi devingen olmayan bilgiyi

artrmaktadr. Biliim sistemleriyle, kullanclarn kararlarn ynlendirmede

gereksinme duyduklar bilgiyi (information), onlara biliim sistemlerinin gncel

devingenlii, birliktelii iinde ve genel yaamn olaan koullarnda, etkileimli

biimde salayabilmemiz sz konusu olmaktadr.

Ynetim biliim sistemleri, retim biliim sistemleri, ofis otomasyonu,

internet, intranet, web siteleri, elektronik yaynclk, elektronik habercilik/gazetecilik,

bilgisayar destekli eitim, elektronik posta, ev bankacl, elektronik ticaret, vb.

olanaklar kullanarak btnyle yeni bir teknolojik ortamda (yeni bir ekin ya da kltr

rnts iinde) yaayacamz bu yeni toplum biimine biliim toplumu dememiz

gerekmektedir.

Bilgi toplumu demek, daha nceki toplum biimine endstri toplumu demek

yerine makine toplumu, ondan bir nceki toplum biimine tarm toplumu demek yerine

saban toplumu demeye benzemektedir.3

Sanayi toplumunun ortaya kmasnda en nemli etken; buhar makinesi,

elektrik, iten yanmal motor gibi enerji teknolojilerinin bulunmasdr. Biliim

teknolojilerinin ortaya kp hzla gelimesi de benzer bir etkiyi yeni oluan toplumda

oluturmutur. letiim ve bilgisayar teknolojileri daha yetenekli igcne gereksinim

2 Aydn Kksal, Yirmibirinci Yzyl Balarken Yaanan Byk Deiim: Bilgi Toplumu Deil Biliim

Toplumu, Biliim Dergisi, Say

:75, Eyll 2000, Ankara, s.103A.g.m., s.11


18/224

6

dourduundan ve ulusal verimlilii artrma ve rekabeti stnlk elde etme yolunda

daha yksek deerlere sahip rnler ortaya koyma yeteneine sahip olduklarndan,

iktisadi gelime asndan en fazla nem verilmesi gereken alan biliim teknolojileriolarak grlmektedir. Nitekim, nl strateji uzman M.Porter gnmzde bir iletmenin

ynetilmesinde en temel faktr olarak biliim teknolojisine iaret etmektedir. Zaten,

bilgi toplumu kavram da yeni teknolojilerin neden olduu iktisadi ve sosyal deiimler

anlamna gelmektedir.4

Sosyolojik adan irdelersek "biliim toplumu" kavramnn neredeyse son

yirmibe yldr sosyoloji literatrnde yer ald grlmektedir. Ancak bu kavram

tamamen benimseyenlerle kar kanlar arasnda da bir atma ortaya kmtr.

nmzdeki dnyay aklamakta bilgi toplumu kavramnn geerli olduunu

dnenlerin ok byk ksm ile bu kavramn bir gz boyamacl iini stlendiine

inananlarn ounluu, kavramn tad kavray imkanlaryla pek ilgili

grnmemektedir. Taraftarlar bilgi toplumuna giriyoruz, artk eski dnya bitti, eskiyle

hi ilgisi olmayan bir sosyal dzen kuruldu, kuruluyor; eski atmalarn esamesi

okunmayacak; pembe bir gelecein eiindeyiz biimindeki dz ve ok yzeysel bir

okumayla yetinirken, kartlar duyduklar tepkide bir adm daha atarak kavramn iaret

ettii dnmleri grmemezlikten gelebilmektedirler5.

II. Dnya Savandan bu yana kapitalizmin eski elikilerini, i gerilimlerini

atn ne sren ve sanayi sonras toplumu tartmalaryla balayan bir dizi aklama

gelitirilmitir. Bu aklamalarn ortak geometrisi bir kopu momenti ile onun ncesi ve

sonras zerine bina edilmi bir periyodizasyon nermesinden ibarettir6. Kopuun br

ad ise bilgi devrimidir. Liberal dnce gelecei iinde yer alan bu aklamalarn

temelinde dncel varsaym vardr. Bunlar bireycilik, bilim ve ilerleme

4 Mahmut Tekin, Bilgi anda Bilgi Toplumu ve Bilgi Ekonomisi,http://www.su.edu.tr/yazilar/tekin_mahmut/bilgitoplumu.htm5 D. Howcroft, The Hyperbolic Age of Information: An Emprical Study of Internet Usage,Information, Communication&Society, vol.2, 1999, s.132.6

K. Kumar, From Post Industrial to Post Modern Society, New Theories of the ContemperaryWorld, Blackwell Pub., U.K. 1995, s.89.


19/224

7

anlaylardr.7 Doal hukuktan gelen haklara sahip olan bireyin mutlak ncelii ve

deeri liberal siyaset kuramnn temel tadr. Bu zerk bireye olan inan, liberal toplum

kuramna da damgasn vurmaktadr: Bu kurama gre toplum, zerk bireylerin zgranlamalar sonucunda bir araya gelmeyi kabullerinin bir rndr. Bilim ise bu bireyin

akln kullanarak rasyonalizm ve deney yolundan ayrlmazsa eriecei bilgilerdir.

Bireye inan, bireyin aklnn rn olan bilime de inanc beraberinde getirmektedir.

Nesnel akl ve bilimsel gzlem, bireysel zihnin evrenin ileyi kurallarn ortaya

koymasnn yolunu amaktadr8. O halde, liberal dnceye gre, bilgisizlik en byk

sorundur. Kurtulu, bilgi ile e anlamldr. Bilgi, te yandan, kudret, iktidar demektir.

Liberal dncede ilerlemeye inanmak demek, bilgiye inanmak demektir; bilgibirikiminin aralara dnmek suretiyle insanla durmakszn daha ileri bir mutluluk

dzeyi saladnn bilincinde olmak demektir. Ne var ki modern toplumda her eyin

ok iyi olduu iddia edilemez. Bir uygarlk bunalm yaandna ilikin belirtiler vardr.

Liberal gre gre, bunlarn temelinde de her zamanki eksiklik yani bilgisizlik

yatmaktadr: deolojiler bilgiyi saptrmaktadr; te yandan, otoritenin basks bilginin

zgrce yeermesine ya da zgrce dolamna engel olmaktadr.9

O halde, bilgi retimi ve iletimi, bunalmdan kta balca etken olacaktr.

Deil mi ki her ey bilgisizlikten kaynaklanmaktadr; o halde gnmzde patlama

halindeki iletiim teknolojileri bilgiyi odaklarna aldklarndan, yeni bir devrimin, Bilgi

Devriminin habercileridir. Yeni iletiim ve enformasyon teknolojileri bireyin gerek

anlamda deerini bulaca uyumlu, ademi merkeziyeti ve demokratik toplumun alt-

yapsn oluturacaktr. Toplumsal hastalklar, artan bilgi ve iletiim miktar ve akyla

tedavi edilecektir.

Bir devrimden sz etmek, devrim ncesinde ve sonrasnda farkl yaplar ve

ilikiler ieren toplum biimlerinden sz etmek anlamna gelir. Nitekim, liberal gr

taraftarlar toplumlarn tarihsel geliimine ilikin bir periyodizasyon nermektedirler.

7Lawrance Grossberg, Interpreting the Crisis of Culture in Communication Theory, G. ClevelandWilhoit ve Harold de Bock (der.) Mass Communication Review Yearbook Vol.2 (Beverly Hills, Sage,1981), ss. 147-1598 B. Amoroso, On Globalization, Capitalism in the 21st Century, MacMillan Press Inc., N.Y., 1998,

s.59.9I.de Sola Pool, Technologies of Freedom, Cambridge, Mass: Harvard University Press, 1984, s.45.


20/224

8

nce tarm toplumu gelmektedir; bunu sanayi toplumu izlemitir; imdi ise biliim

toplumu ya da sanayi sonras toplumu evresine girilmitir.10 Bu leme radikal bir

dnmden sz aan Alain Touraine, Alvin Toffler, Daniel Bell ve Yoneji Masudagibi btn aratrmaclarn izledii bir modeldir. Bu modeli biraz aarsak, nsanlk

teknolojilerin kullanmyla ilkel toplumdan tarm toplumuna geti. lkel toplumda

doann verdikleriyle yetinen insanlk; tarm toplumunda ekip bierek daha ok

retmeyi baard. Tarmsal retimin ana girdisi topraktr. nsanlk elindeki snrl

teknolojik imkanlarla topra ileyerek varln srdrd ve refahn artrd. Sanayi

toplumu dneminde, topran yerine sermaye mallar, yani makinalar ikame edildi.

Mekanik dnce ve mekanik teknolojinin rn olan makinalar, sanayi toplumununtemel belirleyeni oldu. Sanayilemek demek, sermaye mallar stoklar olarak makine ve

tehizat donanmnn art anlamn tayordu, refah artnn kayna sermaye

mallaryd. Her iki toplum dzeninde de birer madde olan toprak ve sermaye ile baka

maddeler retiliyordu. Ksacas, tarm ve sanayi toplumlarnda zenginlik ve refah art

maddi kaynaklarn oaltlmasna dayanyordu11. Tarm toplumunda, uzun yllar iinde

geleneklemi deerler sisteminin belirledii duraan bir dnya gr egemendi.

Sanayi toplumu, rnesans, reform ve aydnlanma ann birikimleri iinde bir

paradigma deiimi yaayarak, geleneksel dnceden mekanik dnceye gei yapt.

Sanayi Toplumu'nun teknolojileri; mekanik dnce paradigmalarnn, yaamn her

alanna uygulanmasndan kaynaklanyordu. Mekanik dnce ve mekanik ilikiler

toplumsal yaama yansyor ve insan ilikilerinde de mekanik akl rasyonalist, tekdze

ve hiyerarik yaplar oluturuyordu12. Tarm toplumunun geleneksel yaplarnn yerini

sanayi toplumunun mekanik yaplar almt. Sanayi toplumunda yaanan bilimsel

gelime , 20. yy'n ilk eyreinde, yeni bir bilimsel paradigmann yani kuantum

mekaniinin douunu mjdeliyordu. Kuantum teknolojisi mikro elektronikte yeni bir

devrim yaratt. Bilgisayardan iletiime, robotlardan, uydulara ve yeni malzemelere

kadar her alanda kkl devrimler yaand. Kuantum teknolojilerinin, gnlk yaama

tad kkl yenilenmeler, daha 20.yy'n son eyreinde sanayi toplumunu sona

erdirip yeni bir toplum yapsnn domasna neden oldu. Kuantum teknolojileriyle, bilgi

10 Alvin Toffler, nc Dalga, (ev. Ali Seden), Altn Kitaplar, stanbul, 1998 s.3211 R. Mansell, U. Wehn, Knowledge Societies: Information Technology for Sustainable Development,

Oxford University Press, New York, 1998, s.65.12 Daniel Bell, The Social Framework of the Information Society, Basil Blackwell, Oxford, 1980, s.73.


21/224

9

ile bilginin retimi balad. Daha nceki toplum yaplarndaki madde ile maddenin

retimi yerine; kuantum dncesinde bilgi ile bilgi retiliyordu. Kuantum teknolojileri,

insan beynini ikame eden teknolojiler olarak bilgi ile bilgi retimindeki snrlar hergnamaya ve yenilemeye balad. te, toprak ve sermaye yerine, bilginin temel retim

arac olduu bu yeni toplum dzenine biliim toplumu diyoruz.13

Biliim toplumunda yaratc akl sayesinde, beynin bir btn olarak dnme

srecine katlmas gereklemektedir. Ksaca sanayi toplumundan bilgi toplumuna

geerken,

hiyerari yerine eitlik,

uyum ve uygunluk yerine kiisel nitelik ve yaratclk,

standartizasyon yerine farkllk,

merkezileme yerine merkeziyetilikten uzaklama,

etkinlik yerine etkililik,

rnn saysal ierii yerine kalitenin nne kmas,

gvenlik yerine kendini kantlama ve kendini gerekletirme eklinde,

deerler sisteminde bir kayma ve yeniden yaplanma gereklemektedir.14 Grld

gibi biliim toplumu ile her ey yeniden yaplanmaktadr; yeni bir dnya ve yeni bir

toplum, yeni bir insan ve yeni bir dnya gr ekillenmektedir.. Bu sre birok

lkede ba dndrc bir hzla ilerlemektedir.

Gelecee ilikin bu iyimser bak btn bilgi toplumu teorisyenlerince

paylalmaktadr. Bell, Masuda, Toffler gibi liberal dnce gelenei iinde yer alan bir

ok yazar, gnmzdeki toplum ii dengesizlikler kadar lkeler aras eitsizliklerin

13Hsn Erkan, 21.Yzyla Girerken Bilgi Toplumu ve Trkiye, Yeni Trkiye, 21.Yzyl zel Says,Ocak-ubat 1998, Yl 4, Say 19, ss.134-136.14

Ayd

n Uur, Bilgi Toplumu ve Medya,http://www.ibun.edu.tr/communication/articles/augur1.htm


22/224

10

aresini teknolojiden, zellikle de biliim ve iletiim teknolojilerinden beklemektedir.15

Aslnda her yeni teknoloji, zellikle de iletiim teknolojisi ilk kt sralar gzleri

kamatrm, nmzdeki gzelliklerin mjdecisi olarak alglanmtr. rnein, daha1907'de AT&T firmasnn ba mhendisi olan Corty, bir gn uluslararas telefon

ebekesinin kurulduunda bunun yeryzne bar getireceine inanabilmitir. Corty,

bir gn btn halklarn ayn dili konumasn ya da ayn dillerle anlamalarn zorunlu

klacak bir dnya telefon sistemi kuracaz ve bu, yeryzndeki btn halklar bir

kardelik ortam iinde biraraya getirecek16demektedir. Bilgisayarlarn gnmzde,

Corty'nin telefondan beklediini gerekletireceini dnen uzmanlarn says hi de az

deildir. 1900'lerin ba

ndan gnmze, aradan bir yzy

l getikten sonra iletiimteknolojilerinden beklenenlerin azalmam, fakat giderek fazlalam olduu

sylenebilir.

Biliim toplumu teorisyenlerinin hemen hepsi, iki sav birbirinin tamamlaycs

olarak ne srmektedir. Savlarn ilki, sanayi toplumunun geride brakl p bilgi

toplumuna geildii; ikincisi, bu gei sayesinde nceki dnemde yaanan btn

toplumsal aksaklklarn kendiliinden giderilecei yolundadr.

Biliim an nceki dnemlerden ayran be temel zellik bulunmaktadr.

Bunlar17:

Bilgi a bilgiye dayal toplumun ykseliinden meydana gelmektedir.

Bilgi anda iletmeler bilgi teknolojilerine dayal olarak faaliyet

gstermektedirler.

Bilgi anda i sreleri verimlilik artna dnmektedir.

Bilgi ann baars, bilgi teknolojilerinin kullanmnda etkinlik ile

llmektedir.

15Frank Webster, Theories of the Information Society, London, Routledge, 1995, s.3416Marion May Dilts, The Telephone in a Changing World, New York, Longman's Green, 1941,s.188'den aktaran Ithiel de Sola Pool (der.), The Social Impact of the Telephone, Cambridge, Mass.,

MIT Press, 1981, ss.128-12917James A. Senn, Information Technology in Business, Prentice Hall Int New Jersey, 1995, s.9


23/224

11

Bilgi anda pek ok rn ve hizmet, bilgi teknolojileri ile i ie

gemi durumdadr.

Baz yazar ve dnrler ile, gelecek bilimciler u anda girmekte olduumuz

dnemi farkl ekillerde tanmlamlardr. Bu yeni toplumsal yapy Daniel Bell

Endstri Sonras Toplum, Peter F.Drucker Bilgi Toplumu, Zbigniev Brzezinski

Teknokratik a, John Naisbitt ve Patrico Aburdane, Byk Ynelimler a ve

Y.Masuda ise Enformasyon Toplumu olarak nitelendirmilerdir18.

Yeni evrenin ierdii radikal dnm aklayanlar arasnda en kapsaml ve

sistematik analizi Manuel Castells nermektedir; A Toplum(Network Society).

Manuel Castells'in ciltten oluan Enformasyon a genel baln tayan

ve daha imdiden klasiklemi olan almasnda yapmak istedii, ou dier bilgi

toplumu teorisyeninin yapt gibi bir ne doru ka yolu kurmak deildir19 . Castells

nce merkez lkelerde balayan ve yerkreyi hzla kuatan yeni oluumun ne lde

eski yap ve sreler barndrdn, ne lde radikal dnm zelliinde olduunu

yakalamak zere ekonomiden balayp devlete, oradan kimliklere uzanan, Japonya'dan

Rusya'ya, ABD'den Afrika'ya balantlar kuran bir analize girimektedir.

Castells iine girdiimiz yeni toplumsal evreyi ele almak amacyla bir dizi yeni

tanm getirmektedir. Toplumlar kavramak zere, bilgi toplumu kavramnn kurucu

babalar olan Bell ve Touraine'in kapitalizm ve devletilik (ya da Bell'in tercih ettii

adlandrmayla kollektivizm) kartlnn oluturduu eksenden farkl olarak sanayi-

ncesi, sanayi ve sanayi-sonras diye giden bir eksen ina ettiklerine dikkati eken

Castells, her iki eksenin de kullan

lmas

n

n meseleleri kavray

m

za yard

m ettiinidnmektedir. Kapitalizm ve devletilik kategorilerinin iaret ettii retim biimleri

ile kendisinin nerdii gelime biimleri (modes of development) arasnda bir ayrm

yapmaktadr. Ona gre, bir nceki gelime biimi eer endstriyalizm ise gnmze

damgasn vuran gelime biimi enformasyonalizm olarak tanmlanmaldr. Castells,

hedefini yeryzndeki kurumlarn ve kltrlerin eitliliine bal olarak deiik

18 Uur, s.6.19

Manuel Castells, The Rise of Network Society,The information Age: Economy, Society andCulture, Vol. I, Padstow, Blackwell Publishers, Oxford, 1996, s.12


24/224

12

biimlerde tezahr eden yeni toplumsal yapnn su yzne kn incelemek olarak

tarif ettii almasnda, yeni toplumsal yapy enformasyonalizm adn verecei yeni

bir gelime biimiyle ilintili olarak ele alacan; gelime biiminin ise 20. yzylnsonlarnda kapitalizmin kendisini yeniden yaplandrmas sreci tarafndan tayin

edildiini20 belirtmektedir.

Castells'e baklrsa, imdi olduu gibi nmzdeki dnemde de, retimin

barnda gerekletii toplumsal ilikilere kapitalizm damgasn vuracaktr. Bir dier

deyile, kkl bir dnm saptamasnda bulunulsa da bu dnmn kapitalist retim

biimi erevesinde, kapitalizmin parametrelerine bal gerekletiini; yani eski

mlkiyet tarznn devam ettiini aklda tutmak gerekmektedir. Ancak bir baka

noktadan, verimlilik noktasndan yaklaldnda karmza yeni bir durum kmaktadr.

Verimlilik dzeyleri emek ile maddenin ilikisi tarafndan belirlenmektedir. Bir baka

anlatmla bilgi ve enerji-retim aralar yani teknik dzenlemeler balamnda ie

koulmakta; bu aralar da emek ile maddenin ilikisini ekillendirmekte ve en nihayet

bu iliki verimlilik dzeyini belirlemektedir. Demek ki verimlilik, retimin teknik

yakasndaki ilikilerin oluturduu srece yani gelime biimine baldr. O halde,

Castells'e gre, zet olarak; Gelime biimleri, emein rn yaratmak zere madde

zerinde almasn mmkn klan teknolojik dzenlemelerdir. Artn dzeyini ve

kalitesini nihai olarak tayin eden de bu dzenlemelerdir. Her bir gelime biimi retim

srecinde, verimliliin artrlmasnda esas olan unsur tarafndan tanmlanr. Bu

dorultuda, tarmsal gelime biiminde, artn hacminin ykselmesi retim srecinde

doal kaynaklarn zellikle de topran ve emein niceliindeki artn sonucudur.

Endstriyel gelime biiminde verimliliin temel menba yeni enerji kaynaklarnn

devreye sokulmasdr. Yani enformasyonel gelime biiminde verimlilik kaynan,bilgi yaratma teknolojisi ve bilgi-ilem becerisi ile simge iletiimi oluturmaktadr21.

Castells de, elbette, -hangisi olursa olsun, btn retim sreleri birekilde bilgiye ve

bilgiyi ileme tabi tutmaya yaslandndan- bu unsurlarn her zaman ok nemli bir rol

stlendiinin farkndadr. Ancak, ona gre, enformasyonel gelime biimine zg olan

ey, bu gelime biiminde verimliliin temel kaynann bilginin bilgi zerinde ilemde

20

Castells, s.14.21 A.g.e., s.6


25/224

13

bulunmasdr.22 Enformasyonun sadece retimi ve hizmetleri destekleyici bir unsur

olmaktan kp kendisinin en geni faaliyet ve istihdam alann oluturmasdr.

Castells'in aklama erevesinin stnl, hem mlkiyet ilikilerinin hem de

teknolojik dnm dinamiklerinin ayn teorik kumatan dokunabilmesinden ileri

gelmektedir. Castells'in analizi, teknolojiyi toplumsaldan bamsz bir deiken gibi

alglamamakta; ama onun dnp toplumdaki ilikilere ekil verebildiini grmeye

olanak tanmaktadr. Ortaya kana, Castells, sanayi-sonras toplum ya da enformasyon

toplumu yerine a toplumu (network society) demeyi yelemektedir.

Biliim toplumunun ortaya kard yeni medya anlayn ele alrsak bu yenikavram mmkn klan admlar, ilke ve teknikleri u ana balklar altnda

toplayabiliriz23:

Yzyze iletiim dnda kalan btn iletiim sreleri

elektroniklemitir.

Bu sre dorultusunda, eskiden birbirinden farkl diye bellenmi olan

ortam, kitle iletiim aralar, telekomnikasyon ve bilgisayarsistemleri (veri iletiimi) i ie gemiler; yneme (convergence)

iine girmilerdir. rnein, veri iletiimi ve telefon iletiimi ayn iletim

linklerini ve donanm kullanabilmektedir, ya da, internetteki

enformasyon hizmetleri ile iletiim hizmetlerinin i ie gemesi

rneindeki gibi hizmet dzeyinde yneme gereklemektedir. En

belirgini ise sesin, verinin, metnin ve grntnn tek bir altyap

zerinden iletilmesi, ayn ortamlarda ileme tabi tutulmasdr. Ynemeolgusunu mmkn klan ilke ise saysallama (digitalization)

ilkesidir. Hem telefon ile radyo ve televizyon yaynlar, hem de bask

ilemleri saysallamlardr.

Yneme ile elele giden bir dier can alc olanak karlkl etkileim

yaygnlk kazanmtr. Gerekten de genellikle bir kaynaktan alcya

22

A.g.e., s.1723 Uur , ss.9-10.


26/224

14

iletilen mesajlar tarznda ileyen tek ynl iletiim sistemleri yerini

hzla iki ynl etkileime brakmaktadr.

2.1.2 Yeni EkonomiSon birka yzyl insanlk tarihinde son derece nemli gelimelere ahitlik

etmektedir. Yeni ekonomi, bu dnemde ortaya kan gelime ve ilerleme srecinin son

aamasn meydana getirmektedir. 1785 ylndan balay p, 68 yl sren ilk aama

Fransz Devrimi ile Sanayi Devrimine karlk gelmektedir. Bu aamada; su ve buhar

gc yaygn olarak kullanlm, demiryollarnn yapm ile ulam ve nakliye

maliyetlerinde nemli dler yaanm, tekstil ve demir-elik sektrlerisanayilemede barol stlenmilerdir. kinci aamada iten yanmal motor ve elektrik

gcne dayanan ve eitli kimyasallarn imalat srecinde kullanld bir devre sz

konusudur ve 20.yzyln balangcna dek srmtr. nc aama, iki byk savata

srdrlen mcadeleler sonucu iten yanmal motorlarn, elektrik ve eitli kimyasal

maddelerin gnlk yaama girmesiyle modern iktisadi ve sosyal yaamn balangcn

meydana getirmitir. 1950li yllardan balayan ve 1990l yllarda olgunluk dnemine

erien elektronik a

yerini; yeni medya, dijital alar ve yeni temel teknolojilerinrn ve retim srelerinde esasl bir role sahip olduu yeni ekonomi aamasna

brakmaktadr. Ekonomik yaamda devrim yaratan evreler arasndaki sre gittike

ksalmakta ve zamanmzda deiim ve ilerlemenin hz gittike artmaktadr.

Yukarda ksaca zetlediimiz gelimeler sonucunda Yeni Ekonomi (New

Economy) olarak adlandrlan bir sre ortaya kmtr. simlendirmede ok eitli

adlar kullanlsa da Yeni Ekonomi teriminin kullanlmas daha dorudur. Yeni

ekonomide rn ve hizmetlerin en nemli zellii, bilginin temel retim faktr olarak

n plana kmasdr. Yeni ekonomi sektrlerinde beeri sermaye, fiziksel sermaye ile

entelektel sermayeyi gl bir ekilde tamamlayan bir rol stlenmektedir. Gerek

enformasyon teknolojilerinin kullanm ve gerekse retimi, nitelikli igc talebini

arttrr. Dolays ile beeri sermaye yatrmlarnda art gzlenir.

Yeni Ekonomi kavram eitli ekillerde tanmlanmaktadr. Atkinson ve

Court yeni ekonomiyi, son 15-20 ylda ortaya kan ve ekonominin kurallarn, yapsn


27/224

15

ve fonksiyonlarn deitiren nicel ve nitel gelimelerin tm eklinde

tanmlamaktadr.24 Yeni ekonomiyi, devam eden bilgi ve haberleme teknolojisindeki

gelimelerin yaylmas, benimsenmesi ve yksek verimlilik nedeniyle ortaya kanyksek oranl ve uzun dnemli byme olarak da tanmlamak mmkndr.25 Ayrca

yeni ekonomi kavram, yksek teknolojik gelimeler ve dnya piyasasnn

globallemesi ile ekonomik ihtiyalarn deimesi ve bu ortamda dnme ve faaliyette

bulunma ihtiyacnn zorunlu olduu bir ekonomik yapy ifade etmektedir.26

Yaplan tanmlardan, yeni ekonomi kavramnn yksek byme, dk

enflasyon, dk isizlik oran, en nemli retim faktrnn bilgi olmas ve globalleme

gibi birden ok anlam ierdii anlalmaktadr.

Yeni ekonomi; enformasyonu depolama, ileme ve iletme maliyetlerini ciddi

ekilde drm olan yeni temel teknolojilere dayanmaktadr. Devlet dzenlemelerine

son verilmesinin ve globallemenin ivme kazandrd bu teknolojiler; piyasalarn,

irketlerin ve bireysel almann ileyi tarzlarn deitirmekte, yeni i stratejilerinin

ve yeni rgtlenme biimlerinin ortaya kmasn salamaktadr. Yeni ekonominin en

belirgin zelliklerinden birisi lekli teknoloji ve yenilik giriimleri iin fon bulabilmesine imkan veren sistematik piyasa mekanizmalarnn olmasdr. Bu

mekanizma sigorta fonlar ya da dier byk yatrmclarn yksek risk-yksek getiri

alanlarnda nemli miktarda para aktarmas anlamndaki risk sermayesi fonlar, yeni

irketlerin hzla halka arzna imkan veren borsalar, yeni irketlerde hisse senedi ve iyi

bir gelecek karl almak isteyen yetenekli bir igc gibi faktrlerden oluur.27

Teknolojik gelimeler tm dnyada etkisi gittike artan bir dnm ile

kendini bir ok ekilde hissettirmektedir. Baz gelecek bilimciler ve dnrler iinde

bulunduumuz ortam tanyabilmek iin Bilgi a, Sanayi Sonras Toplum, Kapitalist

tesi Toplum, Enformasyon Toplumu vs. gibi ifadelere bavurmakta, yaanan

24Atkinson, Robert D, Court, Rondolph H, The New Economy Index, Progressive Policy Institute,www.neweconomyindex.org.25 Masi, Paula De, Estevao, Marcello, Kodres, Laura, Who Has a New Economy?, Finance andDevelopment, Volume 38, Number 2, 2002, p.24.26 Nakamura, Leonard I, Economics and the New Economy: The Invisible Hand Meets Creative

Destruction, Federal Reserve Bank of Philadelpia, Business Rewiev, 2002, p.15-30.27

Can C Aktan, stiklal Y.Vural, Bilgi Toplumu, Yeni Temel Teknolojiler ve Yeni Ekonomihttp://www.canaktan.org/yeni-trendler/yeni-ekonomi/kavram.html


28/224

16

dnm teknik ve beeri alardan inceleyerek gelecee dnk trendleri belirlemeye

almaktadrlar.

inde bulunduumuz yzyln ikinci yarsnda bilgisayar ve iletiim

teknolojilerinin gelitirilip btnletirilmesi ile sonularnn kestirilmesi ok g etkiler

douran bir dnemin kaps aralanmtr. Ekonomik, sosyal, siyasal ve kltrel hemen

her alanda hkm sren bu dnmden en fazla etkilenen kesim kukusuz i dnyas

olmutur.28

ABDnin 90l yllarn ikinci yarsndan itibaren sergiledii makro ekonomik

performans aklayan yeni ekonomi kavram, pratikte enformasyon ve iletiimteknolojilerinin geliimini ifade etmek iin kullanlmakta ve dijital ekonomi, elektronik

ekonomi ya da arlksz ekonomi gibi deiik nitelemelerle adlandrlmaktadr.

Genel bir bak asyla deerlendirildiinde yeni ekonomi; bilginin elde

edilmesi, ilenmesi ve dntrlmesi ile birlikte datm srelerini kapsar. Bu

temel sre; bilginin ilenmesini, elde edilmesini, datmn ve iletiimini salayan

bilgisayar sisteminin fiziksel aralar ile birlikte, insan yardm ile btn sreci kontrol

eden yazlm sistemi sayesinde iler.

Literatrde yeni ekonomi ile ilgili tanmlarda, bilgisayar ve bilgisayarlarla ilgili

mal ve hizmetlerin retimi ve ekonomik etkileri ile birlikte, enformasyon ve iletiim

teknolojileri ile ilgili dier mal ve hizmetlere de vurgu yaplmaktadr.29

Bilgi toplumunun iinde bulunduu ekonomik koullar gnmzde bilgi

ekonomisi (yeni ekonomi) adyla anlmaktadr. Emek youn ilerin dk gelir

grubundaki lkelere kaydrlmasyla, sanayilemi lkelerde emek youn ilerden

rnlere bilgi sermayesi ve yaratclk temeline dayal deer ekleyen bilgi youn

28 H.Bahadr Akn, 2000 Ylna Doru Bilgi Toplumu zerine Genel Bir Deerlendirme ve Bilgi

Ekonomisinin zellikler , Verimlilik Dergisi, 1999/129 Seyfettin Erdoan, Makro Ekonomik Etkileri Asndan Yeni Ekonomi, II.Ulusal Biliim Kongresi


29/224

17

faaliyetlere gemilerdir. Bunun sonucunda oluan, bilgi ve iletiim tabanl bilgi

ekonomisi u karakteristik zelliklere sahiptir:30

Srekli hzlanan teknolojik gelimeler

Artan biliim ve bilgi youn faaliyetler

Ksalan pazara girme ve rn/hizmet hayat dnm sreleri

Pazarlarn kresellemesi

Sanayi kollar arasndaki farklarn belirsizlemesi

Buna gre, biliim teknolojisi arz ve talep spiralinin dourduu hzla artan

teknolojik ilerlemeler bilgi ve biliim youn ilerin oalmasna, pazara girme srecinin

ksalmasna, rn ve hizmet hayat dnm srelerinin azalmasna neden olacaktr.

letmeler biliim teknolojileri araclyla rakiplerinden farkllaabilecekleri frsatlar

yakalama ansna sahip olacaklardr.

Bugn Bat dnyasnda biliim sanayileri, refahn ana kayna haline gelmidurumdadr. Gnden gne, youn rekabet ortamnda baarl olmak iin biliim

teknolojilerini adapte eden iletmelerin says hzla artmaktadr. rgtler bir btn

olarak baar iin biliime bel balamaktadrlar.31

Bilgi ekonomisinde; iletmeler srekli devam eden bir verimlilik arttrma,

evresel talebe tepki verebilme, rgtsel deiimi gerekletirme mcadelesi iinde

olacaklardr. Bilgi ekonomisinde kurulularn en nemli kaynaklar klasik retim

faktrleri deil beyin gc olacaktr. Bilginin yaratlmas ve paylalmas grnmeyen

faaliyetlerdir. Bu sebeple insanlar zorlanarak ya da onlara talimatlar verilerek bilgi

ynetilemez. Bilgi ekonomisinde baar, ancak alanlarn istekli katlmlarnn

salanmasyla mmkndr. Bu ekilde insanlar gven ve katlm ortamnda yaratc

30 Djoen S.Tan, A.Uijttenbroek, A New Role For Is Managers, Information InfrastructureManagement, Fall 1997, s.3431

Stuart Carruthers, Simon Smith, Challenge of the Information Society, Information Services andUse, Vol.17, No.4, 1997, s.225


30/224

18

glerini kullanacak, bilgilerini dierleriyle paylaacak ve dinamik bir rgt ortaya

kacaktr.32

te yandan; kreselleen pazarlarda artan rekabet ortamnda iletmeler,

giderek byyen llerde bilgi sermayesinin bulunduu yerlerde rn gelitirme, en

ucuz yerlerden malzeme ve hammadde satn alma, datm ve igc maliyetinin dk

olduu yerlerde retim yapma ve rnleri uluslararas arenada satabilme abasna

girmektedirler. Yine, kresel iletmeler ok byk yatrmlara ihtiya duyduklar iin

dev boyutlarda olsalar da, ayn zamanda yerel piyasalara hzla cevap verebilecek lde

klmek zorundadrlar.33

Dijital Ekonomi veya Tekonomi34 olarak da ifade edebileceimiz yeni

ekonomi kavramn Don Tapscott, 12 madde halinde zetlemektedir:35

Yeni ekonomi bilgi ekonomisidir (Knowledge).

Yeni ekonomide bilgi her ynyle daha nceki dnemlerdeki girdilerden daha

nemli bir hale gelmektedir. Bilgi, emek ve sermayenin pabucunu dama atarak adeta

yegane retim faktr haline gelmektedir.36

Bilgiyi yaratmak, var olan bilgiyiyorumlamaktan daha te bir davrantr. Bu yzden gnmzde firma ve endstrilerin

baarl olabilmesi yenilik ve icatlarda (innovations) bulunmalarna, yeni rnler

gelitirmelerine, yeni hizmetler sunmalarna ve rn ile mallarnda bilgi younluu

artrmalarna baldr.

Yeni ekonomi dijital bir ekonomidir (Digitization).

Yeni ekonomide her trl grnt, ses, bilgi gibi eler bilgisayar alartarafndan cok hzl, ucuz ve gvenilir bir ekilde alclarna ulamaktadr. Dijital

ekonomide, cep telefonlar, tanabilir bilgisayarlar vs. yaygn olarak kullanlmaktadr.

32 W.Chan Kim, Renee Mauborgne, Fair Process: Managing in the Knowledge Economy, HarwardBusiness Review, July-August 1997, s.7133 Tan, Uijttenbroek, a.g.m., s.3434 Doug Aldrich ve Patrick McHugh, Content Crisis, Information Strategy, September 1997, s.1835 Don Tapscott, The Digital Economy, McGraw Hill, New York, 1996, s.4436

Drucker, P.F. Deiim a

n

n Ynetimi, (ev: Z.Dicleli), stanbul:Henkel Yay

nlar

, 1995, S.15


31/224

19

Yeni ekonomide, eskilerinin yerine geen veya eski yaplar tamamlayan ucuz balant

ve enformasyon (internet) ile yeni elektronik datm kanallar olumaktadr. Bilgi

alar ve bilginin dijitallemesi bilginin ticarete konu olmas srecini hzlandrmaktadr.

Yeni ekonomide sanallama nemli rol oynamaktadr

(Vitualization).

Bilginin analogdan dijitale dnmesi, fiziki varlklarn sanal hale gelmesine

olanak salmaktadr. Sz konusu sanallama ekonominin yapsn, kurumlarn trlerini

ve aralarndaki ilikileri, dolaysyla ekonomik faaliyetin bizzat kendisini

deitirmektedir.37

Bu nedenle, sanal gerekliin bir ok alanda yaylmaya devamedecei, ancak bunun beraberinde zm gerektiren baz sorunlar bulunduraca

sylenebilir.

Yeni ekonomi molekler bir ekonomidir (Molecularization).

Giderek yaamn her alannda belli bir paralanma ve moleklerleme ortaya

kmaktadr. Bu ise kitlesel yaklamn yerini almaktadr. Bu da iletmelerde alan

insanlarn birer molekl insan haline dnmesine sebep olmaktadr. Bu kimseler sahipolduklar donanm sayesinde kendi balarna retime katk yapabilmektedirler. Sosyal

ve iktisadi hayatn tm ynlerinde kitlesel yerini molekler e brakmaktadr.

Yeni ekonominin molekler bir ekonomi olmas, fizikten dn alnan

moleklerleme kavramnn ksaca incelenmesiyle net bir ekilde anlalabilir.

Fizikte, molekl bir maddeyi oluturan en temel elemanlardan biridir. Molekl, bir

cisim paralandnda, hl ayn kimyasal zellikleri gsterebilen en kk parasdr.

Bir madde iindeki molekller elektrik gc sayesinde birbirlerine yapk halde

kalabilmektedirler. Kat maddelerde moleklleri bir arada tutan itme ve ekme gc

dengelidir. Molekllerin madde iinde bir baka yere hareket etme imkanlar yoktur.

Svlarda ise molekller, yine aralarnda bir ekme gc olmakla birlikte kolayca

hareket etme kabiliyetine sahiptirler. Likit kristal ad verilen organik bileenler hem kat

hem de sv madde zellii tamaktadrlar. Bu maddelerde molekller gruplar halinde

37 Tom Davenport, The Virtual and The Physical, CIO Magazine, November 1995 ( www.cio.com )


32/224

20

hareket etmektedirler. Herhangi bir evre koulu deitiinde molekllerin tepkisi de

deimektedir.38

Yeni ekonomi bir a ekonomisidir (Internetworking).

Yeni ekonomide iletiim ann nemi byktr. Web tabanlebeke iletiimi

ile kurumsal anlamda yeni iletiim olanaklar ortaya kmtr. Bu, hem kk

iletmelerin de byk iletmeler kadar etkin almalarna, hem de byk iletmelerin

moleklleerek daha hzl hareket etme yeteneine sahip olmalarna sebep olmaktadr.

letiim alarnn band geniliinin artmas veri, metin, ses, grnt ve video eklindeki

multimedya kaynaklarna kolayca ulama imkan vermekte ve buna bal olarak yenikurumsal yaplarn hzla ortaya kmasna imkan vermektedir.

Yeni teknoloji; iletiim alar kk lekli iletmelere, byk lekli

iletmelerin sahip olduu lek ekonomileri ve kaynaa ulama gibi ana avantajlara

sahip olma imkan sunmaktadr. te yandan, byk lekli iletmelerin belli

dezavantajlar (kat brokrasi, hiyerarik yap, ve deiim gl) kk iletmelerde

bulunmamaktadr. Byk lekli iletmeler ancak kk akkan gruplar halinde

rgtlenirlerse eviklik, zerklik ve esneklik kazanabileceklerdir.39

21.Yzyln bir gerei olarak btn lkeler ulusal biliim altyaplarn

oluturmak zorundadrlar. Tm iletmeler de kendi iinde bir biliim altyaps

kurmaldrlar. Yeni altyap ekonomik faaliyetler zerinde elektrik lsnde nemli bir

etkide bulunacaktr. Yeni ekonominin biliim gc olmakszn ilemesi imkanszdr.

Nitekim, ABDde teknoloji politikalar oluturulurken ilk olarak desteklenecek teknoloji

alan

biliim olarak belirlenmitir. Bu amala, federal fonlardan desteklenecek AR-GEprogramlar; daha gl bilgisayarlar, daha hzl bilgisayar alar, daha sofistike yazlm

gelitirme ve ulusal biliim otobann gerekletirmeyi kapsamaktadr. Bylece,

19.Yzylda demiryollarnn oluturduu toplumsal ve ekonomik etkiye edeer bir etki,

lke apndaki biliim otobanyla salanmaya allacaktr.40

38 Tapscott, a.g.m.,s.5339

Bahad

r Ak

n, Yeni Ekonomi Nedir, Verimlilik Dergisi, 1999/1, s.34.40 Aykut Gker, Bilim, Teknoloji, Sanayi lemesi, Sarmal Yaynlar, stanbul, 1995, s.150-151


33/224

21

Yeni ekonomide araclar alar yardmyla ortadan kalkacaktr

(Distermediation).

Yeni ekonomi, retici ile tketici arasndaki arac kurumlar ortadan kaldrr bir

yapya brnmtr. Yeni iletiim teknolojileri ve alar sayesinde artk reticinin

tketiciye dorudan ulamas mmkn hale gelmitir. rnek olarak, herhangi bir kimse

de Hondurastan muz siparii verebilir ve bunun eline araclar olmakszn daha ucuz

fiyatlarda ulamasn garanti edebilir.41 Mesela; oteller, havayollar gibi kurumlar

rezervasyonlar iin acentalarla i yapmak yerine dorudan mterilerine ulaacaklardr.

Dolaysyla, arac kurumlar gelecekte yok olmak istemiyorlarsa yaratc yenilikler

dnmek zorundadrlar.42

Yeni ekonomi sektrel deiime sebep olmutur.

Sanayi ekonomisinde otomotiv anahtar sektr konumundayken, yeni

ekonomide hakim ekonomik sektr dier tm sektrlerin refah yaratmasna giden yolu

tekil eden bilgisayar, iletiim ve elence sanayilerinin btnlemesiyle oluan yeni

medya sektrdr. Bu btnleme tm sektrlerin temeli haline gelmeye balamaktadr.

Yeni medya tm sanat etkinliklerini, bilimsel aratrmalar, eitimi ve iletmeleri

dntrmektedir. nsanlarn i yapma, alma, elenme, yaama ve dnme

yntemleri deimekte, en nemlisi bu yeni sektr tketim ve retim faaliyetlerine

ilikin deerler zerinde byk bir etki yapmaktadr.43

Yeni ekonomi yenilik temelli bir ekonomidir (Innovation).

Yeni ekonominin ilkesi kendi rnnn modasn kendin geir olacaktr.

Eer yeni ve baarl bir rn gelitirilmi ve piyasaya srlmse, hedefin bu rnn

daha gelimiinin ortaya karlmas ve ilk rnn modasnn geirilmesi olmas gerekir.

41 Kevin Kelly, New Rules for the New Economy: 10 Radical Stratetgies for a Connected World,London: Penguin Books, 1999, http://www.kk.org/newrules/newrules-7.html42 Yurdakul Ceyhun, M.Ufuk alayan, Bilgi Teknolojileri Trkiye in Nasl Bir GelecekHazrlamakta, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara, 1997, s.3543

Lester C.Thurow, Kapitalizmin Gelecei, ev. Serpil Demirta, Nebil lseven, Sabah Kitaplar

,stanbul, 1997, s.73


34/224

22

nk; eer bu rn retici gelitirmezse, bir bakas, muhtemelen rakipler onu

modas gemi hale getireceklerdir.44

Yeni ekonomide retici ve tketici fark belirsizlemektedir

(Prosumption).

reticiler artk daha ok mteri odakl almaktadrlar ve bu bakmdan kitle

retimi yerini mteri odakl retime brakmaktadr. Bu da yine bilgi teknolojilerinin

reticilere salad kolaylklardan birisidir. Yeni ekonomide tketiciler fiilen retim

srecine katkda bulunabilmektedirler. nl talyan otomobil markas Ferrari, mteri

taleplerine gre otomobillerini Bertoneye zel olarak dizayn ettirebilmekte, donanmmterilerine gre deitirebilmektedir. Yeni biliim teknolojileri mterilerin reticiler

ile daha fazla etkileim iinde olmalarna imkan salamaktadr.

Yeni ekonomi bir hz ekonomisidir (Immediacy).

Eski ekonomilerde bir yeniliin (innovation) geliri uzun yllar srebiliyordu.

Fakat gnmzde zellikle e-i alannda bulunan yeniliin birka aydan fazla srmesi

mmkn deildir. Bu yzden iletmenin baarl olabilmesi iin hz nemli birdeikendir. Gnmzde mteri siparileri elektronik yoldan alnmakta ve e zamanl

olarak ilenmekte ve ilgili fatura ve belgeler elektronik yollarla yollanmaktadr. Bu

sistem EDI ile gereklemektedir. EDI, bir iletmenin dier iletmelerle olan her trl i

evrak alveriini elektronik olarak ve belirli bir veri standard yardmyla

gerekletirilmesi ilemidir. Bu ilem, temel i verilerinin bir bilgisayardan dierine

gnderilmesinde kullanlacak ilem setlerinin veya mesajlarn standardize edilerek

belirli bir formata oturtulmas prensibine dayanmaktadr.45

Bugnn iletmesi evresel biliim akmna annda tepki verebilen gerek

zamanl bir iletmedir. Mteri siparileri elektronik yoldan alnmakta, e zamanl

olarak ilenmekte, ilgili fatura ve belgeler elektronik yoldan geri yollanmakta ve veri

tabanlar srekli gncellenmektedir.

44

Ak

n, a.g.m., s.38.45 Lester, a.g.e., s.74.


35/224

23

Yeni ekonomi kresel bir ekonomidir (Globalization).

Kreselleme; ekonomik, siyasal, sosyal ve kltrel alanlarda baz ortak

deerlerin yerel ve ulusal snrlar aarak, dnya apna yaylmasn ifade etmektedir.

Bilgi ile teknoloji arasnda, giderek artan bir hzla birbirlerini her seferinde bir st

dzeyde reterek oaltan bir iliki mevcuttur. Belli bir teknolojiyi edinmek, ilk

aamada bu teknolojiyi uygulayabilme becerisini gerektirir, ikinci aamada belli bir

alanda renilen teknolojinin ilgili olduu retim alanlarna yaylmnn salanmas ve

son aamada ise, edinilen ve zmsenen teknolojinin bir st dzeyde yeniden retilmesi

becerisinin kazanlmas gerekmektedir. Bu da, bilgi ve bilim retmekle

gereklemektedir. Sonu olarak bilim retebilmek iin, mutlaka teknoloji retmek

gereklilii ortaya kmaktadr.

Bilim ve teknoloji politikalar, lkelerin refah dzeyini dorudan etkileyen

sosyal ve politik gelimelere yn veren, geliim ve deiim artlarn ortaya koyan

politikalar olarak tanmlanmaktadr. Teknolojinin bu etkinlii nedeniyle btn

toplumlar, teknolojiyi retmek, elde etmek, kullanmak ve yaymak iin her trl abay

gstermektedirler. Teknolojideki deiimin dinamik doas

, yenilik yapma sreci ve buyeniliklerin uygulanmasnda bulunmaktadr. Teknolojik yenilik, yeni bir teknoloji

oluturacak biimde yeni rnler, sreler veya hizmetlerin bulunmas, gelitirilmesi ve

piyasaya karlmasdr. Teknolojik yeniliklerin en belirgin olarak ortaya kt alanlar

biliim, iletiim ve ulam sektrleridir. Elektronik alanndaki bilimsel bulular ve

bunlarn hzla sanayiye uygulanmas dnya leinde bir iletiim ve biliim patlamasna

yola amtr. Artk dnyann hi bir yeri, baka bir yerine uzak ve yabanc deildir. Son

derece gelimi ve nemli lekte merkezilemi iletiim aralarnn kullanm sonucu,

dnya giderek kresel bir kye dnmektedir.

Toplumlarn bilgiyi elde etme, bilgiye sahip olma ve kullanma dzeyi,

uluslararas piyasa paylarnn hangi dzeyde olduunu lmede kullanlan bir kriter

konumuna ulamtr. Gnmzn uluslararas rekabetinde, ucuz iilik ve doal

kaynaklarn geleneksel yntemlerle retimine olan talep giderek azalrken, bunun yerine

bilgiye dayal yeni endstriler ikame edilmektedir. Piyasalarda ucuz, kaliteli, standart ve


36/224

24

pazar ihtiyalarna gre deiebilen esnek retim, esnek otomasyon ve robot

teknolojileri geleneksel retimin yerini almaktadr. 46

Bilgi teknolojisinin, retim faaliyetlerinde kullanlmaya balandndan

gnmze kadar geen srede, rnlerin ekonomik mr dolmadan teknolojik mrleri

dolmaya balamtr. Bu nedenle ar-ge, tasarm ve retime hazrlama gibi retim

srelerinin ok hzl bir biimde tamamlanmas gerei ortaya kmtr. letmelerin bu

yara ayak uydurabilmeleri retim srecine yeni dnce tarz getiren, bilgisayar

ortamnda retim, bilgisayar destekli mhendislik, tasarm, imalat gibi modern

yntemleri benimsemelerini ve uygulamalarn gerekli klmaktadr. Bu nedenle, klen

dnya ekonomisinde rekabet gc, yeni teknolojiler retmek ve bu teknolojileri hzla

retime dntrebilme yeteneine dayanmaktadr. Teknoloji yeteneini, teknoloji

transferi yaparak gelitirmek belli bir noktaya kadar mmkn olabilmektedir. Ancak,

teknoloji an kapatma konusunda btn dier koullar ayn olsa bile, teknoloji

transferini yapanlar, teknolojiyi retenler karsnda daha batan rekabet yarn

kaybetmektedirler. Byle bir durumda; teknoloji retip ihra edenler asndan, dnya

pazarlarnda mutlak bir rekabet stnl elde edilmektedir.

Enformasyon ve iletiim teknolojilerinin en nemli etkisi, kendisini dier

teknolojilerden ayran niteliinden kaynaklanmaktadr. Bundan nceki teknolojik

gelimeler sadece belli bir mamuln veya sektrn retimini etkilerken, bu teknolojiler

ekonomide olduka geni bir uygulama alan bularak ekonomik etkinlii ok daha

geni bir alanda salamaktadr. rnein sanayide kullanlmaya balanan robotlar ile ok

etkin ve hzl alan kontrol mekanizmalarnn devreye girmesi sonucu retimin

giderek otomatiklemesi, ayn zaman dilimi ierisindeki retkenliin eskiye oranla ok

daha fazla artmasna yol amtr. Tketim toplumu kavram ile aklanan, insanlarn

tketim taleplerinin alabildiince kamland ve en azndan bunlarn bir blmnn

46

Thomas L. Friedman, Dnya Dzdr Yirmi Birinci Yzy

l

n K

sa Tarihi, Boyner Yay

nlar

,stanbul, s.55.


37/224

25

gerekletii bu yeni toplumsal dzen, teknolojik devrimin nemli bir dier boyutunu

oluturmaktadr.47

ki kutuplu dnyann ayrmasndan sonra, iktisadi duvarlarn nemli lde

ortadan kalkt, dinamik, yeni ve deiken kresel bir evre ortaya kmtr. Bu

durum, yeni ekonominin ykseliiyle ilgilidir. Peter Druckern belirttii gibi bilgi snr

tanmaz. Artk yerel veya uluslararas bilgi diye bir ey bulunmamaktadr. Bilgi

anahtar role sahip olduuna gre; bireysel rgtler ister ulusal, ister blgesel, isterse

yerel alanda faaliyet gstersin sadece bir tek dnya ekonomisi bulunmaktadr.

Yeni ekonomi sosyal problemleri beraberinde getirmitir(Disordance).

Hemen her sektrde teknolojinin hzl bir dnm balatmas ciddi direnlerin

gsterilmesine neden olacaktr. Bilgi yaam standardn belirleyen en byk etkendir.

Dnya ekonomisinde teknolojik adan en ileri dzeyde olan ekonomiler bilgiye dayal

ekonomilerdir. Gelien teknolojilerin diktatr rejimler tarafndan ktye kullanlmas ve

nkleer teknolojinin terristlerce elde edilme ihtimali, iletiim alar ve biliim

teknolojisinin kk devletlerce yerel savalarda kullanlmas ve benzeri birok sorun

yeni ekonomilerde dikkate alnmas gereken konulardr.

2.1.3 Siberkltrnternetin gelimesi ile saysal ortamda gerekletirilen iletiim, genel olarak

sanal iletiim olarak tanmlanmaktadr. Bilgisayarlarn iletiimde kullanlmasnn drt

prensibi bulunmaktadr:

Etkileimli yaratm sreci,

letiimde kolaylk ve serbestlikle birlikte ksa srede yant alma,

Kk yerel alarn birleimiyle evrensel iletiimin domas ve bu iletiimde

yaz-ses-grnt elerinin birlikte sunum imkan,

47 Haluk Geray, Birikim Dzenleri, Yeniden Yaplanma ve Kreselleme, letiim Alarnn

Ekonomisi, Telekominikasyon, Kitle letiimi, Yaz

l

m ve nternet, Der: Funda Baaran, Haluk Geray,Siyasal Kitabevi, Ankara, 2005, ss.35-39.


38/224

26

Evrensel iletiim ile toplumlar ve bireyler arasnda yaknlama ve ortak

ilgilerin olumas.48

nternet ile etkileimli bir iletiim sreci domutur. Geleneksel medyadaki

yansma gecikmeleri ve okurdan tepki alamama sorunlarna karn, internet ortamnda

okurdan anlk tepkiler alabilme olana bulunmaktadr. nk internet kullancs,

bilgisayar ekrannda okuduu yaznn tepkisini, herhangi bir materyale (kat, kalem,

zarf, telefon vb.) ihtiya duymadan, web sayfasndaki ilgili yere tklayarak annda

iletebilmektedir. Bu kolay ve ok basit bir ekilde kitleden yant alabilme; internet

kullancsnn grlerini, deneyimlerini, grdklerini aktarabilme olanan dourmu

ve etkileimli bir iletiim sreci oluturmutur.

nternetteki evrensel iletiimde yaz/ses ve grnt ayn ortamda kullanlmakta;

bu da iletiimi dier geleneksel medyaya gre daha etkin klmaktadr. Bylece internet,

gazete, radyo ve televizyonun stnlklerini ayn ortamda biraraya getirerek gl bir

enformasyon sunumu gerekletirmektedir. nternetin oluturduu sanal iletiim

erevesinde bireyler ve toplumlar arasnda yaknlama ve ortak ilgiler oluturma ile

sanal kltr ortam

da domutur. Sanal iletiimle oluan sanal kltrde internetkullanclar (netdalar), farkl yaam koullarnda ve kltrlerde yaayanlarla

yaknlamakta ve kltrel deiim gerekletirmektedir.49

Geleneksel medya; birden biroka modelindedir (one-to-many). Bu modelde,

iletiim aracnn sahibi, gazete, matbaa, radyo, televizyon altyaps olarak bir yatrm

yapar ve kuruluun bnyesinde belirli bir szgeten geirildikten sonra retilen

enformasyon ok sayda kiiye ulatrlr. Burada, retilen enformasyona ynelik bir

tepki ounlukla alnamaz ya da gecikmeli olarak ve ok az sayda alnr. Oysa ki,

internetle oluan iletiim sreci; "biroktan biroka " (many to many) modelini

uygulamaktadr. Burada, iletiim aracnn (internetin) bir sahibi bulunmamaktadr ve

retilen enformasyon, geleneksel medyadaki gibi bir szgeten gemeden dorudan

dier insanlarn yararna sunulmaktadr. Bu modelin temel avantaj ise iletiim srecine,

geleneksel medyadakinin aksine, herkesin katlmc olarak katlabilmesidir. Burada her

48 Mattelard, Armand, Mattelart Michele, letiim Kuramlar Tarihi, letiim Yaynlar, stanbul, 2003,

s.57.49A.g.e., s.58.


39/224

27

internet kullancs bir yaymcdr, dolaysyla bir kaynaktr; ayrca enformasyon

tketicisidir yani hedef kitlenin bir yesidir. Bu balamda internet, geleneksel

medyann iletiim srecine gre olduka farkl bir yap gstermektedir.50

Enformasyon ve iletiim teknolojileri toplumsal yaam ve toplumu

dntrmtr. nternet endstriyel toplumdan enformasyon toplumuna geite en

nemli sermaye haline gelen bilginin en etkin ve en hzl yaylma aracdr.

Endstri toplumunda endstriyel yapnn temelinde buhar makinesi ve onu

izleyen retim teknolojileri yer alrken, enformasyon toplumunda, endstriyel yapnn

temelinde bilgisayar, bilgi ve iletiim teknolojileri yer almaktadr. Bilgiye, sahip olmakriteri hem lkelerin uluslararas platformdaki hem de bireylerin toplumdaki

konumlarn belirlemektedir. Bilgi finansal sermaye ya da toprak sermayesinden

olduka farkldr. Enformasyon teknolojisinin salad olanaklar, bilgiyi saklama ve bu

gc elinde tutabilmeyi her geen gn daha da gletirmektedir.51

Toprak sermayesini korumak iin etrafna it eker tapularsnz, parasal

sermayeyi korumak ve bytmek iin ekonomik yatrmlar yaparsnz, ancak bilgi

korunmas ve gelitirilmesi daha zor ve maliyeti yksek olan bir sermayedir. Byk

masraflarla retilip sata sunulan bir yazlmn illegal kopyalar ve telif (copyright)

sorunu burada rnek olarak verilebilir. Yazlm retenler elde edilecek kr, retime

herhangi bir katks olmayanlarla paylamak zorunda kalmaktadr. Bilgi bir g ve meta

haline geldiinde bu gce sahip olan lkelerin ve kurulularn onu korumak iin en az

onu gelitirmek iin olduu kadar, zaman ve para ayrmalar gerekmektedir.

Hackerlk ya da Crackerlk olgular ite bu bilgiyi tekelinde bulundurabilme

abalarna kar gelimi bir reaksiyon olarak nitelendirilebilmektedir.52

Netin mikro adan ise pek ok sosyal boyutundan sz etmek mmkndr.

Elektronik ortamda yaplan reklmlar ve elektronik ticaret ekonomik boyutuna, siber

sular, data hrszl, online sahtekrlklar, hackerlk ve virs yazma gibi ekillerde

50A.g.e., s.58.51A.g.e., s.59.52

Clough, Bryan, Mungo, Paul, S

f

ra Doru; Veri Sular

ve Bilgisayar Yeralt

Dnyas

, letiimYaynlar, stanbul, 1999, s.32.


40/224

28

ortaya kan siber sular ve bunlara verilecek cezalarla ilgilenen siber hukuk hukuksal

boyutuna, bilgisayar ve internet bamll, reel dnyadan soyutlanma vb. patolojik

vakalar, internetin olumlu, olumsuz psikolojik etkileri psikolojik boyutuna, retilen bilimsel bilgilerin kolaylkla paylalabilmesine olanak vermesi ve en son bilimsel

gelimelerden haberdar etmesi akademik boyutuna, internet zerinden yaplan eitim,

eitim boyutuna iaret eder.53

Gerek elektronik posta (e-mail) gerekse e zamanl sohbet (chat) yoluyla

insanlar aras etkileim iin yeni bir ortam salamas, grup oluumu, evlilik, arkadalk

vb. sosyal balarn gelimesi ve buraya kadar sz geen ekonomik, hukuksal,

psikolojik ve eitim boyutlar olan ve Hukuk ve Su Sosyolojisi, ktisat Sosyolojisi,

Eitim Sosyolojisi gibi sosyolojinin alt dallarnn ilgi alanna giren sosyal etkileimlerin

gereklemesi ise sosyolojik boyutunu oluturur.

nternet daha nce tarihte hi tank olunmam tarzda yeni tr ilikileri ve bu

ilikiler sonucu ortaya kan sanal cemaatleri (virtual communities) gndeme

getirmitir.54 Anderson, ulusu hayal edilmi bir siyasal topluluk olarak tanmlamaktadr.

Ulus, kendine ayn

zamanda hem egemenlik hem de s

n

rl

l

k ikin olacakekilde hayaledilmi bir cemaattir. Hayal edilmitir nk en kk ulusun yeleri bile dier yeleri

tanmayacak, onlarla tanmayacak, ou hakknda hibirey iitmeyecektir. Ama yine

de her birinin zihninde toplamlarnn hayali yaamaya devam edecektir. Aslnda yz

yze temasn geerli olduu ilkel kyler dndaki btn cemaatler hayal edilmitir.

Kapitalist retimin balangcndan gnmze kadar varolan retim biiminin

yaratt toplumsal ilikiler, fiziksel mekanda snrlar siyasal olarak tanmlanm

topluluklar ortaya karmtr. Enformasyon ekonomisinin rgtlenme biimi ise

enformasyon teknolojileri erevesinde gelien bir esnek retim biimidir. Bu anlamda

yeni toplumsal oluumun yeni kolektiviteler yarataca da diyalektie ikin olarak kabul

edilmelidir. Endstriyel kapitalizmin cemaat duygusunu yaratmadaki ina sreleri, bu

53

A.g.e., s.33.54 Nihal, Grhani, On-Line (evrimii)Toplumun Douu,http://sinemafanatik.com (05/12/2007)

8/7/2019 Bilisim Caginda Nanot

Documents

Bilisim Caginda Nanoteknoloji Olgusu Ve Iletisim Surecine Yansimalari the Concept of Nanotechnology in the Information Age and Its Reflections on Communication Process