Upload
lythien
View
227
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1
BELLUMGALLICUM,LIBERPRIMUS
CAPUT1
1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres,
quarum unam incolunt Belgae, aliam
Aquitani, tertiam, qui ipsorum lingua Celtae,
nostra Galli appellantur. 1.1.2 Hi omnes
lingua, institutis, legibus inter se differunt.
Gallos ab Aquitanis Garunna flumen, a Belgis
Matrona et Sequana dividit. 1.1.3 Horum
omnium fortissimi sunt Belgae, propterea
quod a cultu atque humanitate provinciae
longissime absunt. Minimeque ad eos
mercatores saepe commeant atque ea, quae
ad effeminandos animos pertinent 1 ,
important proximique sunt Germanis, qui
trans Rhenum incolunt, quibuscum 2
continenter bellum gerunt. 1.1.4 Qua de
causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute
1 ad effeminandos animos pertinere ‐ zur Verweichlichung führen (Gerundivum, siehe
Handout zu den den nd‐Formen.
2 quibuscum = cum quibus
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 2
praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum
Germanis contendunt, cum aut suis finibus
eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum
gerunt. 1.1.5 Eorum una pars, quam Galli
obtinent3, initium capit a flumine Rhodano,
continetur Garunna flumine, Oceano, finibus
Belgarum, attingit etiam ab Sequanis et
Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad
septentriones. 1.1.6 Belgae ab extremis
Galliae finibus oriuntur, pertinent ad
inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in
septentrionem et orientem solem.
1.1.7 Aquitania a Garunna flumine ad
Pyrenaeos montes et eam partem Oceani,
quae est ad Hispaniam, pertinet, spectat inter
occasum solis et septentriones.
CAPUT2
3 Originaltext: quam Gallos obtinere dictum est
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 3
1.2.1 Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et
ditissimus Orgetorix.4 Is M. Messala [et P.]5 M.
Pisone consulibus6 regni cupiditate inductus
coniurationem nobilitatis fecit et civitati
persuasit7, ut de finibus suis cum omnibus
copiis exirent: 1.2.2 Perfacile esse, cum
virtute omnibus praestarent, totius Galliae
imperio potiri. 8 1.2.3 Id hoc 9 facilius iis
4 Orgetorix: Mächtiger Helvetierfürst, auf dessen Betreiben hin die Helvetier, der ab dem
Jahre 61 v. Chr. den Auszug der Helvetier aus ihrem Gebiet betreibt.
5 [et P.]: Eckige Klammern in einer textkritischen Ausgabe bedeuten, dass der Herausgeber
das darin Eingeschlossene für unecht hält. Bedenken Sie, dass die uns vorliegenden
Texte über 2000 Jahre handschriftlich überliefert wurden. Wo nicht anders angegeben,
ignorieren Sie diese Wörter bitte.
6 M. Messala M. Pisone consulibus: Jahresangaben werden bei den Römern nach den
Konsuln des betreffenden Jahres angegeben. Die Konsuln waren die höchsten
Regierungsbeamten, die alljährlich nach dem Kollegialitätsprinzip gewählt wurden. Es
gab immer zwei. Marcus Messala und Marcus Piso waren die Konsuln des Jahres 61 v.
Chr.
Von der grammatischen Konstruktion her handelt es sich um einen sogenannten
nominalen Abl. abs., also um einem Abl.abs., dessen Prädikatsteil nicht aus einem
Partizip, sondern aus einem Substantiv oder Adjektiv besteht. Für die Übersetzung
gelten die gleichen Regeln wie für einen partizipialen Abl.abs. (Unterordnung durch
Gliedsatz, Beiordnung durch Hauptsatz, Einordnung durch präpositionalen Ausdruck).
Das Zeitverhältnis ist gleichzeitig. Im Falle der Jahresangaben ist eine einordnende
Übersetzung angebracht: "während des Konsulats von "x" und "y". Vgl. auch RHH § 180
β 3.
7 Konstruktionsregeln zu persuadere (zum Lernen!)
persuadere + AcI = davon überzeugen, dass (Aussage)
persuadere + ut + Konj. = dazu überreden, dass (Begehren
Die Person, die überredet oder überzeugt wird, steht im Dativ.
id persuadere bedeutet dazu überreden
8 Der ganze Satz ist ein Hauptsatz der indirekten Rede.
Regel Nr. 1: Aussagesätze der indirekten Rede stehen im Lateinischen im AcI, im
Deutschen im Konjunktiv.
9 hôc oder eô (Abl. differentiae) mit folgendem Komparativ bedeutet um so, desto.
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 4
persuasit, quod undique loci natura Helvetii
continentur: una ex parte flumine Rheno latis‐
simo atque altissimo, qui agrum Helvetium a
Germanis dividit, altera ex parte monte Iura
altissimo, qui est inter Sequanos et Helvetios,
tertia lacu Lemanno et flumine Rhodano, qui
provinciam nostram ab Helvetiis dividit.
1.2.4 His rebus fiebat, ut et minus late
vagarentur et minus facile finitimis bellum
inferre possent; qua ex parte homines
bellandi cupidi10 magno dolore adficiebantur.
1.2.5 Pro multitudine autem hominum et pro
gloria belli atque fortitudinis angustos se fines
habere arbitrabantur, qui in longitudinem
milia passuum ducenta quadraginta 11 , in
latitudinem centum octoginta12 patebant.
10 bellandi cupidi: kriegerisch
11 ducenta quadraginta: Text geändert, "CCXL"
12 centum octoginta: Text geändert, "CLXXX"
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 5
CAPUT3
1.3.1 His rebus adducti et auctoritate
Orgetorigis permoti constituerunt ea, quae ad
proficiscendum 13 pertinerent, comparare,
iumentorum et carrorum quam maximum14
numerum coemere, sementes quam maximas
facere, ut in itinere copia frumenti
suppeteret, cum proximis civitatibus pacem et
amicitiam confirmare. 1.3.2 Ad eas res
conficiendas 15 biennium sibi satis esse
duxerunt16, in tertium annum profectionem
lege confirmant. Ad eas res conficiendas
Orgetorix deligitur. Is legationem 17 ad
civitates suscepit. 1.3.4 In eo itinere
persuadet Castico 18 , Catamentaloedis filio,
Sequano, cuius pater regnum in Sequanis
13 ad proficiscendum: Gerundium, vgl. Handout
14 Merken!!!
quam beim Positiv = wie
quam nach Komparativ = als
quam vor Superlativ = möglichst
15 ad eas res conficiendas: Gerundivum, vgl. Handout
16 ducere + AcI = glauben, meinen
17 Is legationem: Text geändert, "Is sibi legationem"
18 Casticus ‐i m: Vornehmer Sequaner, Sohn des Catamantaloedes. Im Vorfeld des
Helvetierkrieges von Orgetorix dazu überredet, die Herrschaft in seinem Stamm zu
ergreifen
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 6
multos annos obtinuerat et ab senatu populi
Romani amicus appellatus erat, ut regnum in
civitate sua occuparet, quod pater ante
habuerat. 1.3.5 Itemque Dumnorigi19 Haeduo,
fratri Diviciaci20, qui eo tempore principatum
in civitate obtinebat ac maxime plebi
acceptus erat, ut idem conaretur, persuadet
eique filiam suam in matrimonium dat. 1.3.6
Perfacile esse21 illis probat conata22 perficere,
propterea quod ipse suae civitatis imperium
obtenturus esset23: non esse dubium, quin24
totius Galliae plurimum Helvetii possent; se
suis copiis suoque exercitu illis regna
conciliaturum confirmat. 1.3.8 Hac oratione
adducti inter se fidem et ius iurandum dant et
19 Dumnorix Dumnorigis m: vornehmer Häduer, in Rivalität zu seinem Bruder Diviciacus,
der zu Beginn des Helvetierkrieges Princeps seines Stammes ist. Wird von dem
Helvetierfürsten Orgetorix via Heiratspolitik auf dessen Seite gezogen und überredet,
selbst die Vorherrschaft unter den Häduern anzustreben.
20 Diviciacus ‐i m: einflussreicher römerfreundlicher Häduerfürst, der sich oft bei Cäsar
befindet; Bruder des Dumnorix.
21 perfacile esse: Text geändert, "perfacile factu esse"
22 conata perficere: den Versuch erfolgreich durchführen
23 obtenturus esset: er werde erringen
24 Merken:
non est dubium, quin + Konj. ‐ es besteht kein Zweifel, dass
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 7
regno occupato per tres potentissimos ac
firmissimos populos totius Galliae imperio25
sese potiri posse sperant.
CAPUT4
1.4.1 Ea res est Helvetiis per indicium
enuntiata. Moribus suis Orgetorigem ex
vinculis 26 causam dicere 27 coegerunt.
Damnatum poenam sequi28 oportebat, ut igni
cremaretur. 1.4.2 Die constituta causae
dictionis Orgetorix ad iudicium omnem suam
familiam, ad hominum milia decem, undique
coegit et omnes clientes obaeratosque suos,
quorum magnum numerum habebat,
eodem29 conduxit. 1.4.3 Per eos, ne causam
diceret, se eripuit. Cum civitas ob eam rem
incitata armis ius suum exsequi conaretur
multitudinemque hominum ex agris
magistratus cogerent, Orgetorix mortuus est.
25 imperio: Text geändert, "imperio" ergänzt
26 ex vinculis = in Fesseln, als Gefangener
27 causam dicere = sich (vor Gericht) verantworten
28 poenam sequi, ut = damit bestraft werden, dass
29 eodem b. Verben d. Bewegung = dorthin
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 8
1.4.4 Neque abest suspicio, ut Helvetii
arbitrantur, quin ipse sibi mortem
consciverit.30
CAPUT5
1.5.1 Post eius mortem nihilominus Helvetii
id, quod constituerant, facere conantur, ut e
finibus suis exeant. 1.5.2/3 Ubi iam se ad eam
rem paratos esse arbitrati sunt, oppida sua
omnia numero ad duodecim, vicos ad
quadringentos, reliqua privata aedificia
incendunt, frumentum omne, praeter quod
secum portaturi erant 31 , comburunt, ut
domum reditionis spe sublata paratiores ad
omnia pericula subeunda essent. 1.5.4
Persuadent Rauracis 32 et Tulingis 33 et
30 sibi mortem consciscere = Selbstmord begehen
31 portaturi erant = sie wollten mit sich tragen
32 Rauraci ‐orum m: keltischer Volkstamm am Rhein im Umfeld von Basel. Sie schließen
sich 58 v. Chr. den Helvetiern auf ihrem Zug nach Westen an.
33 Tulingi ‐orum m: germanisches Volk zwischen Bodensee und Basel, den Helvetiern
benachbart, deren Auszug sie sich 58 v. Chr. anschließen.
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 9
Latobrigis34 finitimis, uti35 eodem usi consilio
oppidis suis vicisque exustis una cum iis
proficiscantur, Boiosque36, qui trans Rhenum
incoluerant et in agrum Noricum37 transierant
Noreiamque38 oppugnabant, receptos ad se
socios sibi adsciscunt39.
CAPUT6
1.6.1 Erant omnino itinera duo, quibus
itineribus domo exire possent: unum per
Sequanos, angustum et difficile, inter
montem Iuram et flumen Rhodanum, vix qua
singuli carri ducerentur, mons autem
altissimus impendebat, ut facile perpauci
prohibere possent; 1.6.2 alterum per
provinciam nostram, multo facilius atque
expeditius, propterea quod inter fines 34 Latobrigi ‐orum m: Nur von Cäsar erwähnter, wahrscheinlich germanischer
Nachbarstamm der Helvetier im südlichen Baden, der sich mit diesen 58 v. Chr. auf den
Weg macht.
35 uti = ut
36 Boi Boiorum m: keltischer, ursprünglich in Böhmen ansässiger Volksstamm, der im 1. Jhd.
v. Chr. nach Westen drängt, zunächst in Pannonien siedelte und sich 58 v. Chr. zum Teil
den Helvetiern anschloss.
37 ager Noricus: der östliche Teil der Alpen, Kärnten, Steiermark, Österreich.
38 Noreia ‐ae f: heute Neumarkt in der Steiermark.
39 socios sibi adsciscere: als Bundesgenossen gewinnen
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 10
Helvetiorum et Allobrogum, qui nuper pacati
erant, Rhodanus fluit isque nonnullis locis
vado transitur. 1.6.3 Extremum oppidum
Allobrogum est proximumque Helvetiorum
finibus Genava. Ex eo oppido pons ad
Helvetios pertinet. Allobrogibus sese vel
persuasuros, quod nondum bono animo in
populum Romanum viderentur, existimabant
vel vi coacturos, ut per suos fines eos ire
paterentur. 1.6.4 Omnibus rebus ad
profectionem comparatis diem dicunt, qua
die ad ripam Rhodani omnes conveniant. Is
dies erat a.d. V. Kal. Apr. L. Pisone A. Gabinio
consulibus.
CAPUT7
1.7.1 Caesari cum id40 nuntiatum esset eos
per provinciam nostram iter facere conari,
maturat ab urbe proficisci et quam maximis
40 id: hier die Tatsache
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 11
potest itineribus 41 in Galliam ulteriorem
contendit et ad Genavam 42 pervenit.
1.7.2 Provinciae toti43 quam maximum potest
militum numerum imperat44 – erat omnino in
Gallia ulteriore legio una. Pontem, qui erat ad
Genavam, iubet rescindi. 1.7.3 Ubi de eius
adventu Helvetii certiores facti sunt, legatos45
ad eum mittunt nobilissimos civitatis. Cuius
legationis Nammeius et Verucloetius
principem46 locum obtinebant, qui dicerent
sibi esse in animo sine ullo maleficio iter per
provinciam facere, propterea quod alius iter
haberent nullum; rogare, ut eius voluntate id
41 quam maximis potest itineribus: iter magnum = Eilmarsch (Merken!), quam vor
Superlativ = möglichst (Merken!). Wenn bei quam + Superlativ eine Form von posse
steht, wird diese nicht übersetzt. Vgl. auch unten 1.7.2.
42 ad Genavam: Rufen Sie sich an dieser Stelle bitte die Besonderheiten lateinischer
Ortsbestimmungen bei den Eigennamen von Städten und kleineren Inseln ins
Gedächtnis, notfalls unter Zuhilfename der Handouts zu ZK, Lektion 1.
43 Letzte Warnung:
"Unus, solus totus, ullus,
uter, alter, neuter, nullus,
die enden alle
auf ‐îus in dem zweiten Falle,
und im dritten enden sie,
stets auf einem langen ‐î.
44 imperare, ut + Konj. = befehlen, dass, imperare + Akkusativobjekt = die Stellung von etw.
befehlen, z.B. obsides imperare = die Stellung von Geiseln befehlen
45 Um welches Satzglied handelt es sich bei "legatos"?
46 principem hier adjektivisches Attribut zu locum.
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 12
sibi facere liceat. 1.7.4 Caesar, quod memoria
tenebat L. Cassium consulem 47 occisum
exercitumque eius ab Helvetiis pulsum et sub
iugum missum 48 , id 49 concedendum non
putabat. 50 1.7.5 Neque homines inimico
animo 51 data facultate 52 per provinciam
itineris faciundi temperaturos53 ab iniuria et
maleficio existimabat. 1.7.6 Tamen, ut
spatium intercedere posset, 54 dum milites,
quos imperaverat, convenirent, legatis
respondit diem se ad deliberandum
47 L. Cassius Longinus: Als Konsul im Jahr 107 v. Chr. von den Tigurinern, einem Teilstamm
der Helvetier, vernichtend geschlagen und gefallen.
48 sub iugum mittere: unter das Joch schicken, d.h. versklaven
49 id: Text geändert, id ergänzt
50 Merken! Die folgenden Verben bedeuten alle "glauben, meinen":
arbitrari, arbitror, arbitratus sum
putare, puto, putavi, putatum
existimare, existimo, existimavi, existimatum
credere, credo, credidi, creditum
51 inimico animo ist Ablativ. Wenn Sie nicht wissen, wie sie in diesem Falle danach fragen
sollen, erneuern Sie Ihren Überblick über die verschiedenen Ablative.
52 Merken! facultatem dare + Gerundium oder Gerundivum im Gen. = die Möglichkeit
geben zu
53 temperare ab aliqua re = sich einer Sache enthalten, etwas nicht tun oder begehen.
54 ut spatium intercedere posset = um Zeit zu gewinnen
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 13
sumpturum; si quid 55 vellent, ad Id. Apr.
reverterentur.
CAPUT8
1.8.1 Interea ea legione, quam secum
habebat, militibusque, qui ex provincia
convenerant, a lacu Lemanno, qui in flumen
Rhodanum influit, ad montem Iuram, qui
fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia
passuum decem novem murum in altitudinem
pedum sedecim fossamque perducit. 1.8.2 Eo
opere perfecto praesidia disponit, castella
communit, quo facilius56, si se invito57 transire
conarentur, prohibere possit. 1.8.3 Ubi ea
dies, quam constituerat cum legatis, venit et
legati ad eum reverterunt, negat58 se more et
55 Letzte Warnung:
Nach si, nisi, ne und num
fällt der ali‐ um.
Welche Bedeutung hat hier also quid?
56 quo + Komparativ + Konjunktiv = damit um so
57 se invito: Nominaler Ablativus absolutus, se = Subjekt (gemeint ist Cäsar), invitus a um =
unwillig. Wiedergabe im Deutschen durch einen präpositionalen Ausdruck.
58 negare + AcI = sagen, dass nicht
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 14
exemplo59 populi Romani posse iter ulli per
provinciam dare et, si vim60 facere conentur,
prohibiturum ostendit. 1.8.4 Helvetii ea spe
deiecti navibus iunctis ratibusque
compluribus factis61, alii vadis Rhodani, qua
minima altitudo fluminis erat, nonnumquam
interdiu 62 , saepius noctu, si 63 perrumpere
possent, conati, operis munitione et militum
concursu et telis repulsi hoc conatu
destiterunt.
59 more et exemplo = nach Sitte und Brauch
60 Merken! Zur Deklination von vis,vim,vi f= Gewalt, Kraft:
vîs vîrês
‐ vîrium
‐ vîribus
vim vîrês
vî vîribus
Bitte vermeiden Sie Verwechslungen mit vir, viri m = Mann (ô‐Deklination!). Eine
entsprechende Übung finden Sie unter den Drags&Drops der Online‐Variante.
61 Bitte übersetzen sie die beiden Abl. abs. durch einen präpositionalen Ausdruck mit
„mit“.
62 interdiu (Adv.) = tagsüber
63 conari, si = versuchen, ob
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 15
CAPUT9
1.9.1 Relinquebatur una per Sequanos via,
qua Sequanis invitis64 propter angustias ire
non poterant. 1.9.2 His cum sua sponte
persuadere non possent, legatos ad
Dumnorigem 65 Haeduum mittunt, ut eo
deprecatore a Sequanis impetrarent. 1.9.3
Dumnorix gratia et largitione apud Sequanos
plurimum poterat et Helvetiis erat amicus66,
quod ex ea civitate Orgetorigis filiam in
matrimonium duxerat, et cupiditate regni
adductus novis rebus studebat 67 et quam
plurimas civitates suo beneficio habere
obstrictas volebat. 1.9.4 Itaque rem suscipit68
et a Sequanis impetrat, ut per fines suos
Helvetios ire patiantur, obsidesque uti69 inter
64 Sequanis invitis: Nominaler Abl. abs., vgl. BG 1.8.2 + Anm. 56
65 Zu Dumnorix vgl. oben BG 1.3.5, Anm. 19
66 amicus a um + Dat. = befreundet mit
67 Merken:
res novae Umsturz
studere, studeo, studui, ‐ sich bemühen + Dat.
novis rebus studere einen Umsturz planen
68 rem suscipere = sich der Sache annehmen
69 Letzte Warnung: uti = ut
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 16
sese dent, perficit: Sequani, ne itinere
Helvetios prohibeant, Helvetii, ut sine
maleficio et iniuria transeant.
CAPUT10
1.10.1 Caesari nuntiatur Helvetiis esse in
animo per agrum Sequanorum et Haeduorum
iter in Santonum70 fines facere, qui non longe
a Tolosatium71 finibus absunt, quae civitas est
in provincia. 1.10.2 Id si fieret, intellegebat
magno cum periculo provinciae futurum72, ut
homines bellicosos, populi Romani inimicos,
locis patentibus maximeque frumentariis
finitimos haberet. 1.10.3 Ob eas causas ei
munitioni, quam fecerat, T. Labienum 73
legatum praefecit; ipse in Italiam magnis
itineribus contendit duasque ibi legiones
70 Santoni Santonorum o. Santonum m: keltischer Stamm an der Atlantikküste, nördlich der
Garonnemündung; zwischen dem Gebiet der Santoner und Tolosa (Toulouse) lagen
mindestens 200 km.
71 Volk in der Umgegend von Toulouse, vormals Tolosa, in der Gallia Narbonensis
72 magno cum periculo est = es bedeutet eine große Gefahr
73 T. Labienus: Legat in Cäsars Heer während des Gallienfeldzuges mit proprätorischem
Rang, dort oft mit selbständigen Kommandos betraut. Stand im Bürgerkrieg auf Seiten
der Senatspartei und fiel 45 in der Schlacht von Munda.
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 17
conscribit et tres, quae circum Aquileiam74
hiemabant, ex hibernis educit et, qua
proximum iter in ulteriorem Galliam per Alpes
erat, cum his quinque legionibus ire
contendit. 1.10.4 Ibi Ceutrones75 et Graioceli76
et Caturiges 77 locis superioribus occupatis
itinere exercitum prohibere conantur.
1.10.5 Compluribus his proeliis pulsis ab
Ocelo, quod est citerioris provinciae 78
extremum, in fines Vocontiorum79 ulterioris
provinciae die septimo pervenit; inde in
Allobrogum fines, ab Allobrogibus in
Segusiavos80 exercitum ducit. Hi sunt extra
provinciam trans Rhodanum primi.
74 Aquileia ‐ae f: römische Kolonie in Oberitalien (Gallia cisalpina) in der Nähe von Triest.
75 Ceutrones Ceutronum m: keltischer Stamm in den Alpen im Tal der Isère, den
Allobrogern benachbart.
76 Graioceli, ‐orum m: kleiner keltischer Stamm in der Gallia Cisalpina mit dem Hauptort
Ocelum, der letzten Stadt vor dem Beginn der Gallia ulterior.
77 Caturiges Caturigum m: ligurischer Volkstamm auf der Grenze zwischen der Gallia
Cisalpina und der Gallia Narbonensis, am Ufer der Durance
78 citerior provincia: Das von Rom aus diesseits der Alpen gelegene Gallien, Oberitalien, im
Wesentlichen die Poebene, die schon seit 191 v. Chr. römische Provinz war.
79 Vocontii ‐orum m: von der Gallia cisalpina aus betrachtet der erste keltische Stamm der
Gallia ulterior am linken Rhôneufer
80 Segusiavi ‐orum m: von der Gallia cisalpina aus betrachtet der erste keltische Stamm der
Gallia ulterior am linken Rhoneufer
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 18
CAPUT11
1.11.1 Helvetii iam per angustias et fines
Sequanorum suas copias traduxerant et in
Haeduorum fines pervenerant eorumque
agros populabantur. 1.11.2 Haedui cum se
suaque 81 ab iis defendere 82 non possent,
legatos ad Caesarem mittunt rogatum 83
auxilium: 1.11.3 Ita se omni tempore de
populo Romano meritos esse, ut paene in
conspectu exercitus nostri agri vastari, liberi84
eorum in servitutem abduci, oppida expugnari
81 Zusammenfassung zum reflexiven Personalpronomen 'suus a um':
suus a um sein, ihr
sui ‐orum m seine Leute, ihre Leute
sua ‐orum n sein Besitz, ihr Besitz
82 Merken:
defendere aliquem o. aliquid ab aliquo = jemd. o. etw. gegen jemdn. verteidigen
83 Neu!!! Das Supinum I auf ‐um
Das Supinum I wird von der dritten Stammform aus gebildet, indem an den Stamm die
Endung ‐um gehängt wird, lautet also z.B. für das Verbum rogare wie oben im Text
rogatum. Es steht nach Verben der Bewegung (im Text z.B. mittere) und wird mit "um zu
..." übersetzt.
84 Nicht verwechseln:
liber libera liberum frei
liberi ‐orum m Kinder
liber libri m Buch
libertas libertatis f Befreiung
liberare, libero, liberavi, liberatum befreien
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 19
non debuerint. 85 1.11.4 Eodem tempore 86
Ambarri 87 , necessarii 88 et consanguinei
Haeduorum, Caesarem certiorem faciunt sese
depopulatis agris non facile ab oppidis vim
hostium prohibere. 1.11.5 Item Allobroges,
qui trans Rhodanum vicos possessionesque
habebant, fuga se ad Caesarem recipiunt et
demonstrant sibi praeter agri solum89 nihil
esse reliqui. 1.11.6 Quibus rebus adductus
Caesar non exspectandum sibi90 statuit, dum
omnibus fortunis sociorum consumptis in
Santonos Helvetii pervenirent.
85 debere alicui aliquid = jemandem etw. verdanken, jemdm. etw. schulden
debere m. Inf. = müssen, mit Verneinung nicht dürfen
86 Text geändert: [Haedui] gestrichen
87 Ambarri ‐orum m: keltischer Stamm zu beiden Seiten der Saône, vormals Arar, daher ihr
Name 'amb‐arar'.
88 necessarius a um = notwendig bedeutet substantiviert: necessarius ‐i m = Verwandter,
Vertrauter, Freund
89 solum: hier nicht von "solus a um ‐ allein", sondern von "solum ‐i n ‐ Boden, Grund"
90 sibi: Dativus auctoris zur Angabe des Urhebers beim Gerundivum mit "esse". Vgl.
Handout.
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 20
CAPUT12
1.12.1 Flumen est Arar91 , quod per fines
Haeduorum et Sequanorum in Rhodanum
influit, incredibili lenitate, ita ut oculis, in
utram 92 partem fluat, iudicari non possit.
1.12.2 Id Helvetii ratibus ac lintribus iunctis
transibant. Ubi per exploratores Caesar
certior factus est tres iam partes copiarum
Helvetios id flumen traduxisse, quartam vero
partem citra flumen Ararim reliquam esse, de
tertia vigilia cum legionibus tribus e castris
profectus ad eam partem pervenit, quae
nondum flumen transierat. 1.12.3 Eos
impeditos et inopinantes adgressus magnam
partem eorum concidit; reliqui sese fugae
mandarunt 93 atque in proximas silvas
abdiderunt. 1.12.4 Is pagus appellabatur
91 Arar Araris m = die Saône
92 uter, utra, utrum = welcher (von beiden), Fragewort; uterque utraque utrumque = beide
93 mandarunt = mandaverunt
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 21
Tigurinus. 94 Nam omnis civitas Helvetia in
quattuor partes vel pagos est divisa.
1.12.5 Hic pagus unus, cum domo exisset,
patrum nostrorum memoria 95 L. Cassium
consulem interfecerat et eius exercitum sub
iugum miserat. 1.12.6 Ita sive casu sive
consilio deorum immortalium, quae pars96
civitatis Helvetiae insignem calamitatem
populo Romano intulerat, ea princeps 97
poenas persolvit. 1.12.7 Qua in re Caesar non
solum publicas, sed etiam privatas iniurias
ultus est, quod eius soceri L. Pisonis98 avum,
94 pagus Tigurinus: Einer der vier Teilstämme der Helvetier mit Sitz in den heutigen
Schweizer Kantonen Freiburg, Waadt und Bern. Im Jahre 107 v. Chr. hatten sie den
Konsul L. Cassius besiegt.
95 patrum nostrorum memoria = zur Zeit unserer Väter
nostra memoria = zu unserer Zeit
96 Ziehen Sie das pars civitatis Helvetiae aus dem Relativsatz heraus und setzen Sie es
hinter ea im Hauptsatz.
97 princeps, principis hier wieder adjektivisch, der erste
98 L. Calpurnius Piso:Zusammen mit Aulus Gabinius Konsul des Jahres 58 v. Chr., Cäsars
Schwiegervater. Dessen gleichnamiger Großvater hatte 107 v. Chr. unter dem damaligen
Konsul L. Cassius als Legat gedient und war in der Schlacht gegen den helvetischen
Teilstamm der Tiguriner gefallen.
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 22
L. Pisonem legatum, Tigurini eodem proelio
quo99 Cassium interfecerant.
CAPUT13
1.13.1 Hoc proelio facto, reliquas copias
Helvetiorum ut consequi posset, pontem in
Arari faciendum curat atque ita exercitum
traducit. 1.13.2 Helvetii repentino eius
adventu commoti, cum id, quod ipsi diebus
viginti aegerrime confecerant, ut flumen
transirent, illum uno die fecisse intellegerent,
legatos ad eum mittunt. Cuius legationis
Divico princeps fuit, qui bello Cassiano100 dux
Helvetiorum fuerat. 1.13.3 Is ita cum Caesare
egit: Si pacem populus Romanus cum
Helvetiis faceret, in eam partem ituros atque
ibi futuros Helvetios, ubi eos Caesar
99 Verkürzte Relativsätze mit vergleichendem Sinn:
Nach Ausdrücken der Gleichheit wird das Relativpronomen 'quî, quae, quod' im Sinne
des deutschen 'wie' verwendet. Zumeist sind solche vergleichenden Relativsätze
insofern unvollständig, als das Prädikat dem Sinne nach aus dem übergeordneten Satz
ergänzt wird.
100 bellum Cassianum: der Krieg gegen Cassius
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 23
constituisset. 101 1.13.4 Sin bello persequi
perseveraret, reminisceretur 102 et veteris
incommodi populi Romani et pristinae virtutis
Helvetiorum. 1.13.5 Quod103 improviso unum
pagum adortus esset, cum ii, qui flumen
transissent, suis auxilium ferre non possent,
ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti
tribueret104 aut ipsos despiceret. 1.13.6 Se ita
a patribus maioribusque suis didicisse, ut
magis virtute quam dolo contenderent aut
insidiis niterentur. 1.13.7 Quare ne
committeret,105 ut is locus, ubi constitissent,
ex calamitate populi Romani et internecione
exercitus nomen caperet.106
CAPUT14
101 constituisset: constituere hier ansiedeln.
Text geändert: Am Ende des Satzes "atque esse voluisset" gestrichen.
102 reminisci bedeutet "sich erinnern". Die Verben des Erinnerns und Vergessens verbinden
sich im Lateinischen mit einem Genitivobjekt. Vgl. deutsch "sich einer Sache erinnern"
103 quod hier wenn
104 tribuere alicui rei = auf eine Sache Stolz sein
105 committere hier zulassen.
106 Text geändert: Am Ende des Satzes "aut memoriam proderet" gestrichen.
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 24
1.14.1 His Caesar ita respondit: Eo sibi
minus107 dubitationis dari, quod eas res, quas
legati Helvetii commemorassent, memoria
teneret, atque eo gravius ferre, quo minus
merito populi Romani accidissent. 108
1.14.3 Quod si 109 veteris contumeliae
oblivisci 110 vellet, num etiam recentium
iniuriarum, quod eo invito iter per provinciam
per vim temptassent, quod Haeduos, quod
Ambarros, quod Allobroges vexassent,
memoriam111 deponere posse? 1.14.4 Quod
sua victoria tam insolenter gloriarentur 112
quodque tam diu se impune iniurias tulisse113
admirarentur, eodem pertinere. 114 1.14.5
107 eo minus, quod = umso weniger, weil
108 Ausgelassen: 1.14.2 Qui si alicuius iniuriae sibi conscius fuisset, non fuisse difficile
cavere. Sed eo deceptum, quod neque commissum a se intellegeret, quare timeret,
neque sine causa timendum putaret.
109 Quod si = wenn nun, selbst wenn
110 Erinnerung: Verben des Erinnerns und Vergessens werden im Lateinischen mit
Genitivobjekt konstruiert.
111 recentium iniuriarum memoria: Genitiv des Typs amor parentum. Für die mündliche
Prüfung müssen Sie ihn benennen können!
112 gloriari, glorior, gloriatus sum + Abl. = sich einer Sache rühmen, mit etw. prahlen
113 impune iniurias ferre = für ein Unrecht nicht bestraft werden
114 eodem pertinere = genau dorthin / in dieselbe Kategorie gehören
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 25
Consuesse enim deos immortales, quo 115
gravius homines ex commutatione rerum
doleant, quos116 pro scelere eorum ulcisci117
velint, his secundiores interdum res 118 et
diunturniorem impunitatem concedere.
1.14.6 Cum ea ita sint, tamen si obsides ab iis
sibi dentur, uti ea, quae polliceantur, facturos
intellegat, et si Haeduis de iniuriis, quas ipsis
sociisque eorum intulerint, item si
Allobrogibus satisfaciant, sese cum iis pacem
esse facturum. 1.14.7 Divico respondit: ita
Helvetios a maioribus suis institutos esse, uti
obsides accipere, non dare consuerint; eius
rei populum Romanum esse testem. Hoc
responso dato discessit.
115 quo + Komparativ und Konjunktiv = damit um so
116 Lateinische Relativsätze stehen bisweilen vor ihrem Beziehungswort im übergeordneten
Satz. Da dies im Deutschen in der Regel nicht möglich ist, muss der Relativsatz in der
Übersetzung hinter das Beziehungswort gesetzt werden. Vgl. das folgende Schema:
117 ulcisci aliquem = 1) an jemandem Rache nehmen, jemanden bestrafen 2) jemanden
rächen
118 res secundiores = recht glückliche Zeiten
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 26
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 27
CAPUT15
1.15.1 Postero die castra ex eo loco
movent.119 Idem facit Caesar equitatumque
omnem, ad numerum quattuor milium, quem
ex omni provincia et Haeduis atque eorum
sociis coactum habebat, praemittit, qui
videant,120 quas in partes hostes iter faciant.
1.15.2 Qui cupidius novissimum agmen 121
insecuti alieno loco cum equitatu Helvetiorum
proelium committunt, et pauci de nostris
cadunt. 1.15.3 Quo proelio sublati Helvetii,
quod quingentis equitibus tantam
multitudinem equitum propulerant, audacius
subsistere nonnumquam et novissimo agmine
proelio nostros lacessere 122 coeperunt.
1.15.4 Caesar suos a proelio continebat ac
satis habebat in praesentia hostem rapinis
pabulationibusque prohibere. 1.15.5 Ita dies
119 Merken: castra movere = das Lager abbrechen, aufbrechen
120 qui videant: An dieser Stelle rekapitulieren Sie bitte, was Sie über konjunktivische
Relativsätze wissen.
121 Merken: agmen novissimum = Nachhut; agmen primum = Vorhut
122 proelio lacessere = angreifen
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 28
circiter quindecim iter fecerunt, uti inter
novissimum hostium agmen et nostrum
primum non amplius quinis aut senis 123
milibus passuum interesset.
CAPUT16
1.16.1 Interim cotidie Caesar Haeduos
frumentum, quod essent publice polliciti,
flagitabat.124 1.16.2 Nam propter frigora –
quod Gallia sub septentrionibus, ut ante
dictum est, posita est – non modo frumenta
in agris matura non erant, sed ne pabuli
quidem 125 satis magna copia suppetebat.
1.16.3 Eo autem frumento, quod flumine
Arari navibus subvexerat, propterea minus uti
poterat, quod iter ab Arari Helvetii averterant,
a quibus discedere nolebat. 1.16.4 Diem ex
die 126 ducebant 127 Haedui: conferri, 128
123 quinis aut senis: Das Lateinische verwendet bisweilen Distributivzahlen an Stellen, wo
wir im Deutschen Kardinalzahlen erwarten. Abgesehen davon: Um welchen Ablativ
handelt es sich hier?
124 flagitabat: Text geändert, statt flagitare
125 non modo non ... sed ne ... quidem = nicht nur nicht, sondern auch nicht
126 diem ex die = von Tag zu Tag, Tag für Tag
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 29
comportari, adesse dicebant.129 1.16.5/6 Ubi
se diutius duci130 intellexit et diem instare,
quo die 131 frumentum militibus metiri
oporteret, convocatis eorum principibus,
quorum magnam copiam in castris habebat,
in his Diviciaco et Lisco 132 , qui summo
magistratui praeerat, quem vergobretum
appellant Haedui, qui creatur annuus et vitae
necisque in suos habet potestatem, graviter
eos accusat, quod, cum neque emi neque ex
agris sumi posset, tam necessario tempore,
tam propinquis hostibus ab iis non sublevetur,
praesertim cum magna ex parte eorum
precibus adductus bellum susceperit. Multo
etiam gravius, quod sit destitutus, queritur.
127 ducere hier: hinhalten, Text geändert: "ducebant" statt "ducere"
128 Als Subjektsakkusativ zu den drei Infinitiven ergänze "frumentum".
129 Text geändert: "dicebant" statt "dicere".
130 ducere hier wieder hinhalten
131 diem …, quo die: Besonders bei Zeitangaben wird das Beziehungswort eines
Relativsatzes (hier diem) im Relativsatz noch einmal wiederholt (hier die) und steht dort
im gleichen Fall wie das Relativpronomen. Für die deutsche Übersetzung streichen Sie
bitte das wiederholte Beziehungswort.
132 Vornehmer Häduer, 58 v. Chr. zum Vergobreten, d.h. Chef der häduischen Regierung
gewählt.
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 30
CAPUT17
1.17.1 Tum demum Liscus oratione Caesaris
adductus, quod antea tacuerat, proponit: Esse
nonnullos, quorum auctoritas apud plebem
plurimum valeat, qui133 privatim plus possint
quam ipsi magistratus. 1.17.2 Hos seditiosa
atque improba oratione multitudinem
deterrere134, ne frumentum conferant, quod
debeant 135 : 1.17.3 Praestare 136 , si iam
principatum Galliae obtinere non possent,
Gallorum quam Romanorum imperia
perferre. 1.17.4 Neque dubitare debeant,
quin137, si Helvetios superaverint, Romani una
cum reliqua Gallia Haeduis libertatem sint
erepturi.138 1.17.5 Ab isdem nostra consilia,
133 quorum …, qui: Wenn sich zwei Relativsätze auf dasselbe Wort beziehen, die
Relativpronomina aber in verschiedenen Kasus stehen, steht im Lateinischen keine
Konjunktion. Im Deutschen müssen Sie die beiden Relativsätze durch ein „und“
verbinden.
134 Merken: deterrere, ne = davon abschrecken, dass
135 Merken: debere, debeo, debui, debitum ‐ schulden, verdanken, müssen. Ist debere in der
Bedeutung 'müssen' verneint, bedeutet es 'nicht dürfen'.
136 Unpersönliches praestat bedeutet es ist besser.
137 Merken: non dubitare, quin = nicht zweifeln dass
138 sint erepturi: Das Partizip Futur Aktiv + Konjunktiv von esse wird im Lateinischen oft
verwendet, um den nicht vorhandenen Konjunktiv des Futurs zu ersetzen.
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 31
quaeque 139 in castris gerantur, hostibus
enuntiari; hos a se coerceri non posse.
1.17.6 Quin etiam140, quod necessariam rem
coactus Caesari enuntiarit, intellegere sese,
quanto id cum periculo fecerit, et ob eam
causam, quamdiu potuerit, tacuisse.
CAPUT18
1.18.1 Caesar hac oratione Lisci Dumnorigem,
Diviciaci fratrem, designari sentiebat, sed
quod pluribus praesentibus 141 eas res
iactari142 nolebat, celeriter concilium dimittit,
Liscum retinet. 1.18.2 Quaerit ex solo143 ea,
quae in conventu dixerat. Dicit liberius atque
audacius. Eadem secreto144 ab aliis quaerit,
reperit esse vera: 1.18.3 Ipsum esse
Dumnorigem, summa audacia, magna apud
139 quaeque = et <ea>, quae
140 quin etiam = ja sogar
141 pluribus praesentibus: Schon wieder ein nominaler Abl. abs. Übersetzung entweder
unterordnend durch einen gleichzeitigen Nebensatz oder einordnend durch einen
präpositionalen Ausdruck.
142 iactare, iacto, iactavi, iactatum ‐ 1.) werfen, schleudern 2.) übertragen: (Worte hin und her
werfen) diskutieren
143 quaerere aliquid ex aliquo – jemanden nach etwas fragen
144 secreto (Adv.) = einzeln, im Geheimen, allein
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 32
plebem propter liberalitatem 145 gratia,
cupidum rerum novarum. Complures annos
portoria reliquaque omnia Haeduorum
vectigalia146 parvo pretio147 redempta habere,
propterea quod illo licente 148 contra liceri
audeat nemo. 1.18.4 His rebus et suam rem
familiarem 149 auxisse et facultates ad
largiendum magnas comparasse.
1.18.5/6 Magnum numerum equitatus suo
sumptu semper alere et circum se habere,
neque solum domi, 150 sed etiam apud
finitimas civitates largiter posse 151 , atque
huius potentiae causa matrem in Biturigibus
homini illic nobilissimo ac potentissimo
145 liberalitas liberalitatis f = Freigebigkeit
146 portoria reliquaque omnia Haeduorum vectigalia redimere: Zölle, Steuern und sonstige
Abgaben wurden bei den Römern und Kelten nicht durch staatliche Beamte
eingetrieben, sondern meistbietend an sogenannte Steuerpächter versteigert. Diese
gingen sozusagen in Vorkasse für die einzutreibenden Steuern, indem sie eine
bestimmte Summe an die staatlichen Institutionen zahlten und damit das Recht
erwarben, dieses Geld – und mehr! – bei den Steuerpflichtigen einzutreiben.
147 parvo pretio: Preisangaben stehen im Lateinischen entweder ‐ wie hier ‐ im Ablativ (d.
sogenannte Ablativus pretii) oder im Genitiv.
148 liceri, liceor, licitus sum: bieten (auf einer Versteigerung), nicht zu verwechseln mit dem
wesentlich häufigen licere, meist unpers. licet = es ist erlaubt.
149 res familiaris = Privatvermögen
150 Merken: domum = nach Hause; domo = von zu Hause; domi = zu Hause
151 largiter posse = großen Einfluss haben
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 33
conlocasse. 152 1.18.7 Ipsum ex Helvetiis
uxorem habere, sororem ex matre et
propinquas suas nuptum153 in alias civitates
collocasse. 1.18.8 Favere etiam154 Helvetiis
propter eam affinitatem, odisse etiam suo
nomine 155 Caesarem et Romanos, quod
eorum adventu potentia eius deminuta et
Diviciacus frater in antiquum locum gratiae
atque honoris sit restitutus. 1.18.9 Si quid
accidat Romanis, summam in spem per
Helvetios regni obtinendi venire; imperio
populi Romani non modo de regno, sed etiam
de ea, quam habeat, gratia desperare. 156
1.18.10 Reperiebat etiam in quaerendo
Caesar, quod157 proelium equestre adversum
paucis ante diebus esset factum, initium eius
fugae factum ab Dumnorige atque eius
equitibus ‐ nam equitatui, quem auxilio 152 collocare hier: zur Frau geben
153 nuptum collocare: verheiraten
154 Text geändert: etiam statt et cupere
155 suo nomine = aus privatem Interesse
156 desperare de aliqua re = keine Hoffnung auf etwas haben
157 quod hier: was die Tatsache betrifft, dass; wenn
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 34
Caesari Haedui miserant, Dumnorix praeerat.
Eorum fuga reliquum esse equitatum
perterritum.
CAPUT19
1.19.1 Quibus rebus cognitis, cum ad has
suspiciones certissimae res accederent, quod
per fines Sequanorum Helvetios traduxisset,
quod obsides inter eos dandos curasset158,
quod ea omnia non modo iniussu suo et
civitatis, sed etiam inscientibus ipsis fecisset,
quod a magistratu Haeduorum accusaretur,
satis esse causae arbitrabatur, quare in eum
aut ipse animadverteret 159 aut civitatem
animadvertere iuberet. 1.19.2 His omnibus
rebus unum 160 repugnabat, quod Diviciaci
fratris summum in populum Romanum
studium, summam in se voluntatem,
egregiam fidem, iustitiam, temperantiam
158 obsides … dandos curasset: zum Gerundivum bei curare vergl. Handout.
159 animadvertere in aliquem = gegen jemanden vorgehen, jemanden zur Verantwortung
ziehen, jemanden bestrafen
160 unum … quod: Unum ist Subjekt, Übersetzung mit „allein die Tatsache, dass“.
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 35
cognoverat. Nam, ne eius supplicio Diviciaci
animum offenderet, verebatur. 1.19.3 Itaque
priusquam quicquam conaretur, Diviciacum
ad se vocari iubet et cotidianis
interpretibus 161 remotis per C. Valerium
Troucillum162, principem Galliae provinciae,
familiarem suum, cui summam omnium
rerum fidem habebat, cum eo colloquitur.
1.19.4 Simul commonefacit, quae ipso
praesente in concilio Gallorum de Dumnorige
sint dicta, et ostendit, quae separatim
quisque de eo apud se dixerit.163 1.19.5 Petit
atque hortatur, ut sine eius offensione animi
vel ipse de eo causa cognita164 statuat165 vel
civitatem statuere iubeat.
161 cotidianis interpretibus: Cäsar verfügte selbstverständlich über einen Dolmetscherstab,
die ihm die Kommunikation mit den Galliern ermöglichten.
162 führender Adliger aus der Provinz Gallien, Vertrauter Cäsars
163 Na, nun macht mal. Wie isses den nu mit den Pronomina, hä?
164 causam cognoscere = einen Fall untersuchen, einen Prozess führen
165 statuere de aliquo = ein Urteil über jemanden fällen
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 36
CAPUT20
1.20.1 Diviciacus multis cum lacrimis
Caesarem complexus obsecrare coepit, ne
quid gravius in fratrem statueret: scire se illa
esse vera, neque quemquam ex eo166 plus
quam se doloris capere, propterea quod, cum
ipse gratia plurimum domi atque in reliqua
Gallia, ille minimum propter adulescentiam
posset, per se crevisset. 167 1.20.2 Quibus
opibus ac nervis non solum ad minuendam
gratiam, sed paene ad perniciem suam
uteretur. 1.20.3 Sese tamen et amore
fraterno et existimatione vulgi commoveri.
1.20.4 Quod si168 quid ei a Caesare gravius
accidisset169, cum ipse eum locum amicitiae
apud eum teneret, neminem existimaturum
non sua voluntate factum; qua ex re
futurum 170 , uti totius Galliae animi a se
166 ex eo hier: deswegen
167 crescere, cresco, crevi, cretum – wachsen
168 quod si = wenn nun
169 accidisset: Konjunktiv Plusquamperfekt, vorzeitig zu existimaturum
170 futurum esse o. fore, ut = es werde geschehen dass
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 37
averterentur. 1.20.5 Haec cum pluribus verbis
flens a Caesare peteret, Caesar eius
dextram171 prendit; consolatus rogat, ut 172
finem orandi faciat; tanti 173 eius apud se
gratiam esse ostendit, uti et rei publicae
iniuriam et suum dolorem eius voluntati ac
precibus condonet. 1.20.6 Dumnorigem ad se
vocat, fratrem adhibet; quae in eo
reprehendat, ostendit; quae ipse intellegat,
quae civitas queratur, proponit; monet, ut in
reliquum tempus omnes suspiciones vitet;
praeterita se Diviciaco fratri 174 condonare
dicit. Dumnorigi custodes ponit, ut, quae agat,
quibuscum loquatur, scire possit.
CAPUT21
1.21.1 Eodem die ab exploratoribus certior
factus hostes sub monte consedisse milia
passuum ab ipsius castris octo, qualis esset
171 dexter dextra dextrum = rechts; dextra ‐ae f. = die rechte Hand
172 ut: Text geändert, ut eingesetzt
173 tanti esse = soviel wert sein
174 Diviciaco fratri = im Interesse seines Bruders Diviciacus
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 38
natura montis et qualis in circuitu175 ascensus,
qui cognoscerent, misit. 1.21.2 Renuntiatum
est facilem esse. De tertia vigilia T. Labienum,
legatum pro praetore, cum duabus legionibus
et iis ducibus, qui iter cognoverant, summum
iugum montis ascendere iubet; quid sui
consilii sit, ostendit. 1.21.3 Ipse de quarta
vigilia eodem itinere, quo hostes ierant, ad
eos contendit equitatumque omnem ante se
mittit. 1.21.4 P. Considius176, qui rei militaris
peritissimus habebatur et in exercitu L. Sullae
et postea in M. Crassi fuerat, cum
exploratoribus praemittitur.
CAPUT22
1.22.1/2 Prima luce, cum summus mons a
Labieno teneretur, ipse ab hostium castris
non longius mille et quingentis passibus
175 in circuitu = auf allen Seiten
176 erfahrener Offizier in Cäsars Heer, möglicherweise ein Zenturio; hatte bereits unter Sulla
im Krieg gegen Mithridates von Pontos gedient (also zwischen 88 ‐ 86 v. Chr.) oder im
darauf folgenden Bürgerkrieg, danach unter M. Licinius Crassus bei der Niederschlagung
des Spartakusaufstandes (71 v. Chr.) und/oder bei dessen Feldzug gegen die Parther (54‐
53 v. Chr.).
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 39
abesset neque, ut postea ex captivis
comperit, aut ipsius adventus aut Labieni
cognitus esset, Considius equo admisso177 ad
eum accurrit, dicit montem, quem a Labieno
occupari voluerit, ab hostibus teneri: id se a
Gallicis armis atque insignibus cognovisse.
1.22.3 Caesar suas copias in proximum collem
subducit, aciem instruit. Labienus, ut178 erat ei
praeceptum a Caesare, ne proelium
committeret, nisi ipsius copiae prope hostium
castra visae essent, ut undique uno tempore
in hostes impetus fieret, monte occupato
nostros exspectabat proelioque abstinebat.
1.22.4 Multo denique die179 per exploratores
Caesar cognovit et montem ab suis teneri et
Helvetios castra movisse et Considium timore
perterritum, quod non vidisset, pro viso180 sibi
renuntiavisse. 1.22.5 Eo die, quo consuerat
177 equo admisso = im gestreckten Galopp
178 ut hier: weil
179 Multo denique die ‐ viel später am Tag
180 pro viso = als habe er es gesehen
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 40
intervallo, hostes sequitur et milia passuum
tria ab eorum castris castra ponit.
CAPUT23
1.23.1 Postridie eius diei, quod omnino
biduum supererat, cum exercitui frumentum
metiri oporteret, et quod a Bibracte, oppido
Haeduorum longe maximo et copiosissimo,
non amplius milibus passuum duodeviginti
aberat, rei frumentariae prospiciendum 181
existimans iter ab Helvetiis avertit ac Bibracte
ire contendit. 1.23.2 Ea res per fugitivos
L. Aemilii, decurionis equitum Gallorum,
hostibus nuntiatur. 1.23.3 Helvetii, seu quod
timore perterritos Romanos discedere a se
existimarent, eo magis, quod pridie
superioribus locis occupatis proelium non
commisissent, sive eo, quod re frumentaria
intercludi posse confiderent, commutato
consilio atque itinere converso nostros a
181 prospicere + Dativ = für etwas sorgen
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 41
novissimo agmine insequi ac lacessere
coeperunt.
CAPUT24
1.24.1 Postquam id animadvertit, copias suas
Caesar in proximum collem subduxit
equitatumque, qui sustineret hostium
impetum, misit. 1.24.2 Ipse interim in colle
medio triplicem aciem instruxit legionum
quattuor veteranarum; 1.24.3 in summo iugo
duas legiones, quas in Gallia citeriore proxime
conscripserat, et omnia auxilia collocari, ita
uti supra se totum montem hominibus
compleret; interea sarcinas in unum locum
conferri et eum ab his, qui in superiore acie
constiterant, muniri iussit. 1.24.4 Helvetii cum
omnibus suis carris secuti impedimenta in
unum locum contulerunt; 5 ipsi confertissima
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 42
acie reiecto nostro equitatu phalange182 facta
sub primam nostram aciem successerunt.183
CAPUT25
1.25.1 Caesar primum suo, deinde omnium ex
conspectu remotis equis, ut aequato omnium
periculo spem fugae tolleret, cohortatus suos
proelium commisit. 1.25.2 Milites e loco
superiore pilis missis facile hostium
phalangem perfregerunt. Ea disiecta gladiis
destrictis in eos impetum fecerunt.
1.25.3/4 Gallis magno ad pugnam erat
impedimento, quod pluribus eorum scutis
uno ictu pilorum transfixis et colligatis, cum
ferrum se inflexisset, neque evellere neque
sinistra184 impedita satis commode pugnare
poterant, multi ut 185 diu iactato bracchio
praeoptarent scuta e manu emittere et nudo
182 phalanx phalangis f = die Phalanx (eine Schlachtformation, die aus mehreren dicht
geschlossenen Reihen besteht. Die Kämpfer namentlich der ersten Reihe stehen dabei so
dicht, dass die Schilde sich leicht überlappen.)
183 succedere = von unten herangehen, nachfolgen
184 sinistra ‐ae f = die linke Hand
185 multi ut = ut multi
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 43
corpore pugnare. 1.25.5 Tandem vulneribus
defessi et pedem referre et, quod mons
suberat circiter mille passuum spatio, eo se
recipere coeperunt. 1.25.6 Capto monte et
succedentibus nostris Boii186 et Tulingi187, qui
hominum milibus circiter quindecim agmen
hostium claudebant et novissimis praesidio
erant, ex itinere nostros ab latere aperto
aggressi circumvenire, et id conspicati
Helvetii, qui in montem sese receperant,
rursus instare et proelium redintegrare
coeperunt. 1.25.7 Romani signa bipertito
intulerunt188: prima et secunda acies, ut victis
ac submotis resisteret, tertia, ut venientes
sustineret.
186 keltischer, ursprünglich in Böhmen ansässiger Volksstamm, der im 1. Jhd. v. Chr. nach
Westen drängt, zunächst in Pannonien siedelte und sich 58 v. Chr. zum Teil den
Helvetiern anschloss (1.5.4). Nach deren Niederlage siedelt Cäsar die Bojer auf Bitten der
Häduer in deren Gebiet an (1.28.5)
187 germanisches Volk zwischen Bodensee und Basel, den Helvetiern benachbart, deren
Auszug sie sich 58 v. Chr. anschließen. (BG 1.5.4).Nach der Niederlage bei Bibracte und
der Kapitulation kehren sie in ihre früheren Gebiete zurück.
188 signa inferre = angreifen
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 44
CAPUT26
1.26.1 Ita ancipiti proelio diu atque acriter
pugnatum est. Diutius cum sustinere
nostrorum impetus non possent, alteri se, ut
coeperant, in montem receperunt, alteri ad
impedimenta et carros suos se contulerunt.
1.26.2 Nam hoc toto proelio, cum ab hora
septima ad vesperum pugnatum sit, aversum
hostem videre nemo potuit. 1.26.3 Ad
multam noctem etiam ad impedimenta
pugnatum est, propterea quod pro vallo
carros obiecerant et e loco superiore in
nostros venientes tela coniciebant et nonnulli
inter carros raedasque mataras ac tragulas
subiciebant nostrosque vulnerabant.
1.26.4 Diu cum esset pugnatum,
impedimentis castrisque nostri potiti sunt. Ibi
Orgetorigis filia atque unus e filiis captus est.
1.26.5 Ex eo proelio circiter hominum milia
centum triginta superfuerunt eaque tota
nocte continenter ierunt. Nullam partem
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 45
noctis itinere intermisso in fines Lingonum189
die quarto pervenerunt, cum et propter
vulnera militum et propter sepulturam
occisorum nostri triduum morati eos sequi
non potuissent. 1.25.6 Caesar ad Lingones
litteras nuntiosque misit, ne eos frumento
neve alia re iuvarent: qui si iuvissent, se
eodem loco, quo Helvetios, habiturum.190 Ipse
triduo intermisso cum omnibus copiis eos
sequi coepit.
CAPUT27
1.27.1 Helvetii omnium rerum inopia adducti
legatos de deditione ad eum miserunt.
1.27.2 Qui cum eum in itinere convenissent
seque ad pedes proiecissent suppliciterque
locuti flentes pacem petissent atque eos in eo
loco, quo tum essent, suum adventum
exspectare iussisset, paruerunt.
189 keltischer Stamm im Nordwesten der Häduer auf der Hochebene von Langres zu beiden
Seiten der Marne
190 aliquem eodem loco habere = jemanden genauso behandeln
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 46
1.27.3 Eo postquam Caesar pervenit, obsides,
arma, servos 191 , qui ad eos perfugissent,
poposcit. 1.27.4 Dum ea conquiruntur et
conferuntur, nocte intermissa circiter
hominum milia sex 192 eius pagi, qui
Verbigenus appellatur, sive timore perterriti,
ne armis traditis supplicio adficerentur, sive
spe salutis inducti, quod in tanta multitudine
dediticiorum suam fugam aut occultari aut
omnino ignorari posse existimarent, prima
nocte e castris Helvetiorum egressi ad
Rhenum finesque Germanorum
contenderunt.
CAPUT28
1.28.1 Quod ubi Caesar resciit, quorum per
fines ierant, his uti conquirerent et
reducerent, si sibi purgati esse vellent,
imperavit; reductos in hostium numero
191 Im Tross eines römischen Heeres befanden sich als Trossknechte immer auch Sklaven,
die im Laufe des Schlachtgetümmels entflohen.
192 Text geändert: VI
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 47
habuit; 1.28.2 reliquos omnes obsidibus,
armis, perfugis traditis in deditionem accepit.
1.28.3 Helvetios, Tulingos, Latobrigos in fines
suos, unde erant profecti, reverti iussit et,
quod omnibus frugibus amissis domi nihil
erat, quo famem tolerarent, Allobrogibus
imperavit, ut iis frumenti copiam facerent;
ipsos oppida vicosque, quos incenderant,
restituere iussit. 1.28.4 Id ea maxime ratione
fecit, quod noluit eum locum, unde Helvetii
discesserant, vacare, ne propter bonitatem
agrorum Germani, qui trans Rhenum incolunt,
e suis finibus in Helvetiorum fines transirent
et finitimi Galliae provinciae Allobrogibusque
essent. 1.28.5 Boios petentibus Haeduis, quod
egregia virtute erant cogniti, ut in finibus suis
conlocarent, concessit; quibus illi agros
dederunt quosque postea in parem iuris
libertatisque condicionem atque ipsi erant
receperunt.
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 48
CAPUT29
1.29.1 In castris Helvetiorum tabulae repertae
sunt litteris Graecis confectae et ad Caesarem
relatae, quibus in tabulis nominatim ratio
confecta erat, qui numerus domo exisset
eorum, qui arma ferre possent, et item
separatim pueri, senes mulieresque.
1.29.2 Quarum omnium rerum summa erat
capitum Helvetiorum milia ducenta sexaginta
tria, Tulingorum milia triginta sex,
Latobrigorum quattuordecim, Rauracorum
viginti tria, Boiorum triginta duo; ex his, qui
arma ferre possent, ad milia nonaginta duo.
1.29.3 Summa omnium fuerunt ad milia
trecenta sexaginta octo. Eorum, qui domum
redierunt, censu habito, ut Caesar
imperaverat, repertus est numerus milium
centum et decem.