80

BAHAWEN - SIL International · tambalen hambal hambalen i nom inomen bihbih bihbihen halita' halita-en kayat kayten kond kona-en oboh obohen kotkot kot kohen t okt ok Bokhoken iota

  • Upload
    vothuan

  • View
    236

  • Download
    8

Embed Size (px)

Citation preview

BAHAWEN TAM0

3

Botolan Samba1 Pr imer Three

C h a r l o t t e Houck

& H a r r i e t Minot

I l l u s t r a t i o n s by

Na than ie l T. T i ane ro

ffp s C

-4 Summer I n s t i t u t e of L i n g u i s t i c s

P h i l i p p i n e s T r a n s l a t o r s P u b l i s h e r s

1968

Published

in cooperation with Bureau of Pubiic Schools

and Institute of National Language

of' the Department of Education Manila, Philippines

34-7-268-3-4C 52 -3OP-108 Printed in the Philippines by S , I , L , Nasuli Press

PREFACE

This i s t h e t h i r d pr imer i n a s e r i e s of graded r e a d i n g m a t e r i a l s des igned t o t e a c h t h e speake r s of Botolan Sambal t o r e a d t h e i r own language a s a s t e p toward l i t e r a c y i n t h e N a t i o n a l Language. Based on a p h o n i c s - s y l l a b l e method of i n s t r u c t i o n , t h i s pr imer i n t r o d u c e s one vowel and e i g h t consonants .

The l e t t e r s o f t h e Boto lan Sambal a l p h a b e t a r e : a, by k, d, e, 9, h, 2, L, m, n, ns, o, E? f 9 2, t, E, and y. T h e i r p ronunc ia t ion i s s i m i l a r t o t h a t of t h e co r r e spond ing symbols i n t h e Na t iona l Language w i t h t h e excep t ion of e , I t i s pronounced a s t h e e i n t h e Pangasinan - - language. G l o t t a l s t o p i s i n d i c a t e d by a q rave a c c e n t ( a t t h e end of a word and by a t~yphell - w i t h i n a word. A g l o t t a l s t o p beg ins a l l vowel i n i t i a l words e x c e p t - ako and ana which a r e pronounced a s i f j o ined t o t h e - word immediately p reced ing them. This g l o t t a l s t o p i s n o t symbolized.

Th i s pr imer has been p r e p a r e d b y C h a r l o t t e Houck and H a r r i e t Minot, members of t h e Summer I n s t i t u t e of L i n g u i s t i c s . S p e c i a l acknowledgment i s due t o M i s s Nida Quinsay f o r h e r a s s i s t a n c e i n t h e p r e p a r a t i o n , of t h e s e m a t e r i a l s .

L i t e r a c y Committee Summer I n s t i t u t e of L i n g u i s t i c s

Nasu l i , Malaybalay Bukidnon, P h i l i p p i n e s

talom

Talom

t a --- mo tamo h i --- t a --- !TI0 hitamo

an --- t i a n t i

$a --- t o bato

B i --- t o B i t o

bay --- t i bay t i bay --- t o bayto

ka --- mo --- t i kamot i

bayt i

habayt i

ba-in bay t o

haba-in habayto

N in i , habayti ya kamoti tamo.

Haba-in ha lobon ay ikon n i Nana mo.

Habaytoy kacamot i ya a n t i ha l i k o l ay ikon

li BiQo.

tam

tab

Barn --- ba l

tam --- ba --- Ian

na --- nab --- tab

t i --- nab --- tab i --- $on --- ton

man --- l o --- b 6 b i --- t-10 --- ma --- 82

tabtab

B inabtab

tabtab nanabtab

manzbtab

ton

t 6

bswton

ibonton

imbont on

tan

Pay

t a

tak

o --- tan

t a --- tay

TO --- toy

nan --- Pan

bo --- t i 1 --- ya

n i --- ka --- tak

n i --- lorn --- toh

na --- b i --- t i1

katak b i t il

nikatak nabi t il mikatak b i n o m i t i l

nantan Tatay

mantan Totoy

otan

ta tay

Tot oy

nantan

bot i lya

nikatak

nilomtoh

nabi t il

lo toh

lomt oh

nilomtoh

otan

bot i lya

k i t

m i P

l o t

bot

ka --- t a t katat

la --- m i t lamit

ka --- l o t kaPot

ha --- bot habot

l o --- bot lobot

ma --- ha --- kit mahakit

wa --- mo --- hot usamot ot

haki t 1iawni.t ka lo t

mahakit l obo t habot

Nanay, ma-in namotot boya ha lamit mo,

Hlnoy nanotot n i n boya ha lamit ko, Nini?

Maka h i Ana, Manay, ya namotot n i n boya

ha lamit mo,

Maka hiya ya namotot n i n boya ha lamit mo.

bat b i t mot

yat k i t kot

i --- bat iba t

na --- k i t nak i t

k i n --- yat k inyat

ma --- a --- mot ma-arnot

ma --- kot --- kot makotkot

ma --- b i t --- Ian mabit l a n

iba t amot kot kot

na-ibat ma-amot makot kot

k i t

nak i t

k y a t b i t i l

k inyat mabit l a n

Tatay, nak i t ko h i B i t o ya nanabtab n i n baki.

Tinabtab nay baki t a k inyat ya mnok la. Habaytoy baki ya t inabtab na ay binomatd ana.

Anya ba-in ha botilya, Nanay?

Vaebal, N i n i , Tar3alan koy a l i mo t a ma-in yan hakit. P?a-in ka ~ y 1 ' h a k i t , Ali ko? i'iwd, Kalti. Kayd taimbalan ako n l Wanay . Ta..$alan al:o ni Wi~ay emen ma-alih ya hakit [to.

a-in r x i l o ~ t o h ha likol, N i n i . :.c;!a baytoy nilomtoh do ha likol? :i/,, Nanay l Botilya ya nilomtoh, t a binyan ni

Kaki nin ma-amok ya lanom.

3inyan nan ma-amot ya ianom ya bot ilya.

Nilowtoh aaay botilya. A y i n tamoynan botilya.

Makotkot mo nay i , Nin l , ya kamot I ?

A w 6 , makotkot ko bay t i ya kamotl,

Mika, #aka, rnakotkot mo nayi ba-in ya ka lo t?

Aw6; N i n i . Maakotkot ko bayt i ya k a l o t ,

Kaka, maka-ild nay; ba-in ya ka lo t?

Asd? Nin i . Maka-ild bay t i ya ka lo t ,

Maka-ild ya kaPot no na-i lo.

Kakd, hinoy nanabtab n i n hatoy otan?

Hikoy nanabtab, N in i , t a k inyat nay aho ko,

Kinyat n i n hatoy otan ya aho ko, kayd

t inabtab ko ya.

Kakd, binomatd ana baytoy otan ya t inabtab mo.

Awd, Nin l . Binomatd ana t a naboyot ana,

9

l e l6 la le

e --- e e-e

ma --- he --- he mahehe

a --- he" ah6 Be --- 16 lele'

l a --- l e la16 la --- ke' lak6

lall$ ah6 Bak6 la16 aho ilakd

tarnbal

tambalen

hambal

hambalen

i nom

inomen

b ihbih

bihbihen

ha l i ta '

ha l i ta-en

kayat

kayten

kond

kona-en

oboh

obohen

kotkot

kot kohen

t okt ok

Bokhoken

i o t a

loto-en

loto' Parnbal kot kot

loto-en Pambalen kot koten

mawlot6 tarnbalan makot kot

oboh tabtab inom

obohen tabtaben inomen

inoboh Pinabtab minom

na-oboh nanabtab ninom

t e b e t

Be1 %ek

t em Ben

--- mew

e --- l e k

e --- teb be --- bey

bek --- bek

ka --- nen

tern --- tern

t e k --- t e k

t i --- meh e t --- e --- Ben i --- t;a --- nem

ma --- la --- e t

news

men

meh

emen

e l e k

e t e b

be bey

bekbek

kanen

Pemtem

Bektek t imek e t - e t en

i tanem

mala-et

bey bek Bek

Anpy kotkoten n i Kakb, N in i?

Kamoti ya kotkoten na.

Kotkoten nay kamoti,

Malak6 ya kamoti ya kotkoten na t a loto-en

n i Nanay.

Anyay loto-en kon kanen tamo, Nanay?

Kaniot i nayi ya loto-en ko?

Boya ana ya loto-en mo, N in i .

Boya ana ya loto-en non kanen tamo.

Tatay, itanem moyna nayi ya talom?

Awd, Anak ko. ltanem koyna ya talom.

Malake nayi ya itanem mo, Tatay?

Awd, Anak ko. Malak6 ya itanem koy ta lon.

13

Qagang Gagang

ga --- hak

ga --- bok ga --- met g i --- lek go --- lay

ga --- m i --- ten

ma --- g i --- n i t

gahak gabok garnet g i l e k

go lay gamit en maga t 6 maginit

gate' g i n i t galnit maga t P maginit galniten

Nanay, magate anay garnet ko t a nabiyan g i l ek . Awd, Nin i . Magate ya gamet no mabiyan g i l ek . Hay garnet mo no mabiyan g i l e k ay magat6.

ma --- i --- ge t

iget igit ma-iget ma-igit

hog6 tegen ihog6 itgen

inhog6 integen

gik g i t

o g i k

itgen i hog0

t a laga maga t ga t ma-iget ma-igit rnatagal

tagal M t aga l

gatgat magatgat nagat gat

g i h g i l

ba --- gon g i h --- g i h

ba --- goy --- boy gam --- l o --- t e n

g i h g i h g i h g l h a n

m i g i l l a n n i g i l l a n

bagon g i h g i h bag oy boy gamlot en

m i g i l l a n manig6 mageymd ma-alagii

ma-alagd

gamlot gamlot e n

g i n a m l o t

og --- t o ogto

l i g --- l i g l i g l i g t i g --- en t ig-en

mag --- t a --- l e k magtalek

ma --- ba --- lag mabalag 09 --- o --- gen og-ogen

ma --- nog --- bog manogt og

balag togtog 09-0g nabalag rnanog t og og-ogen

Wigxllan manige h i Tatay boy h i Nanay.

Wigillan hiPan manigt? ha ogtoy a l l o .

Migillan h i lan mananig6 n i n mako ha gahak.

i l bah

mag-ilbah

nag-ilbah

a l i h

mog-alih

nog-al i h

Palek tag6

magtalek mag t agd

nagtalek nagtag6

agko ag t amo

agmo agmoyo

Ana, og-ogen mo ba-in ya bot i l ya .

Biyan mon lanom t a og-ogen mo. P I Ard , ,may . 09-ogen koy na.

t ige'

mag t ige'

nagt ige

le le '

maglele

naglel6

ag kay i

agkata

Kaki . onanogtog ks ba magtalek h i N in i .

Wanogtog ka t a magtalek ya.

blanogtog kayna t a magtalek ya.

Ogil: nayi ba-in, Nanay?

A Y ~ , Nini, Ogik bayt i .

Qgil ; ya kona-en tarno ha ogtoy a l l o ,

Nanay, ma-in ogik ha garnet n i Totoy.

Awd, Nin i . Wgmo gamloten ya ogik ha garnet rial

Wgmo gamloten ya og i k kona, t a manhibi ya

no garnloten mo.

Manhibi ya no gamloben mo, Nin i ,

20

Nanhibi h i N i n i t a agna labay mabalag. Nanhibi e t h i Ana, Nanhibi hila ta agla labay mabalag. Wgla labay mabalag. Labay Ian kilako k o n i Nanay la.

pa --- p6 pap6 pa --- k i l p a k i l p i --- t o p i t o pa --- t e l pa te l

ma --- Pa --- i t mapa-it pa --- pa --- yd pa pay2

m i --- pa --- pa --- %el m i p a p t e l pa --- l a --- t o pa lat o

pa te l p a k i l pa- i t

mipapat e l mapakil mapa-it

N in i , p i t o nayi ba-in ya papaya'? Aw6, Papd. P i t o b a y t i ya papayd. P i t o b a y t i ya papaya'.

pan --- yo ?any 6 1 --- peh ipeh

i --- pat --- pel i p a t p e l i --- lim --- peh i l iepek

b i --- ka --- pen t ikapen in --- t a --- r?nu in tapon

na --- pok --- J C ' napokpok ma --- ta --- po ---- h > - -

i r I matapohan

pa tpe l P inpeh tapon i p a t p e l i l i a p e h intapon

pokpok Bapoh pany 6 napokpok matapohan ipeh

i l bah mag-ilbah

ampag-ilbah

t agd

mag tag6 ampagtagd

t ikap tapon

pat ikapen pataponen ampat ikapen ampataponen

t ipon p i t p i t pat iponen papi t p i t en

ampat iponen ampapit p i t en

limpeh t ig6 pa l impehen pat ig-en

ampal impehen ampat ig-en

tan --- po l tampol t i --- na --- pay t inapay

ma --- p i t --- p i t mapi tp i t am --- pag --- il --- bah ampag-i lbah

P P nap

aP @P hap ,-,eT

!PiJ ----=

map --- i t "

ma --- la --- hap

na --- lay --- eP

an --- hep --- he --- pen

an --- tip --- la --- 9 en

- , I-ap 12% t na 1 e:x p n; la,

hephep t iplag en':e.hepel ant iplagen

.'-i? n

,,,alahap

nalay-ep

oqhepheper:

ant iplagen

bhpokpck no rayi yc garnet mc, Kaki?

6 , i Mahakit ya garnet koy napokpok ko , Nahakit \:a garnet koy napokpok,

h i p l i p

ap --- l o aplo

a --- tep atep

i --- h i p i h i p

tay --- nep taynep

l i p --- l i p l i p l i p

ha --- lop halop

t a --- kop takop

atep i h i p

taynep l i p l i p

aplo

halop

N in i , agmo gap-an ya aplo t a mapa-it.

Awd, Kakd. Agko gap-an ya aplo t a mapa-it . Agko gap-an ya aplo n i n manok t a mapa-it.

r ! , m a y , ipadpel mo nayi ba - in ya tinalpay? I pa tpe l woyna nayi? 4 - ,-,KO. t ? i n i . I pair pel I:oyra koroy o.

:lalay-ep ka nay:, Ana, na-apon?

;ad, Papd. NaBay-ep akc.

Nalay-ep ako na-apon.

Tikapen moy halop boy palato, N i n i . T i k a p e n r c y h a h p boy pa la to tano k c n l i Papa mo.

Aw6, Nanay. T i k a p e n kcy halop boy palato taso.

T i k a p e n i:oy halop boy pa la to k o n l i Bap6. 28

Ampag-ilbah h i N in i .

Ampag-ilbah yan dolo.

Ampag-ilbah yan dolo n i Kakii naa,

Namy , i l impeh koy palato t a matapohan aho,

Aad, Ana. l l inpeh moyna t a matapohan aho.

l l impeh moy na emen ah8 matapohan aho.

Manay, ipeh nay i ba-in ya ant iplagen mo ha dolo?

Wwd, Ana, lpeh bayti ya antiplagen ko ha dolo.

Antiplaqen C koy i ~ e h ha dolo tarno.

lntapon nay bato ha atep,

lntapon n i Ana ya bato ha atep.

An t i ha atep ya batoy intapon n i Ana,

Naki t n i Kakd ya batoy intapon n i Ana ha atep.

29

Waweng

wa --- na a1 --- wa

l a --- w i ka --- wo

Pa --- wo

na --- o --- t 6 na --- wa --- t.ak

ka --- wa --- Bi t a --- wa ---'ban ma --- we --- nek

wa na

alwa

law i

kawo

taw0

nawot 6 nawatak

kasa 1 l" tawahan

rnawenek

Tatay, ma-in lawi ha lo td. '

Lawi tamo nayi bayto?

Alwa, Ana. Alwa tamon lawi bayto.

Lawi bayto n i Bi to.

w a wa

wag wan

wit -=- wit

na --- wen

ko --- wen i --- Wag --- Wag

g i --- na --- w d

mi --- $a --- weh a\, --- f a ---

J wan

f i --- ba --- wen

k o ~ a

kowen

k i nwa

baweh

mibaweh nibaweh

wen

weY

w i

wit

witwit nawen

kowen

isagwag

g i n a d

m i baweh

aytawan t i bawen

8 i baw

t ibawen

wa na

wamo

wannanen

wan Way weh

ag --- way a --- wo

o --- we1 o --- weh

pa --- ~6 b0 --- w 6

2 --- WPQl --- go2

ka --- ga --- na - - - wan

awci

pard

oweh

bawd mamowot

Nanay, nantan agray kamot i h i Tatay.

Malake ya g intan na.

Tatay, agway kamoti tamo nay? ba-in?

A w d , Anak ko, agway kamoti tarno ha gahak.

ba v!

taw

gap! --- en gaa-en

ma --- ni --- haw manibaw

ma --- na --- kaw maria kzw ma --- na --- l i w manal iw Cpi --- ni --- liw biniliw

FEanay , mako kay in rjanal is t inapay ,

Manaliw kay in t inapay,

Asd , Anak ko. Hanalia kancsyna.

Wanaliw kawon t inapay ya kancn njoyo.

iw

liw

b i l i w biniliw

a --- baw abaw

ha --- baw habaw

pe --- hew pehew

taw --- na --- han Pawnahan

abaw bolaklak kabayo

aw-abaw bawbolaklak kawkabay o

P P ~ Y ~ tawo

pawpapayd tawtawo

Nanay , labay moy abaw?

Ma-in akon g intan ya abaw,

Binyan ako ni Pap6 n ln abaw t a malake

ya abaw la ,

Nanay, tasahan nasen ya dolo tamo,

Tawahan nawen ha balah,

Aa6, Nin i . Tawahan moyoyna.

Tawahan moyo ha balah,

N i n i , kowen moy kawali,

Kowen moy kawal i k o n l i Pap6 moo

Ka~aa l i tamo nay i ya kowen ko k o n l i Papa?

As6, N in i . Kaaa l i tanlo ya ant i konla.

Mibaweh kay i , Nanay.

Mibaweh kay in manlotd n i Ana.

A w d , Nin i , Mibaweh kawo.

Mahampat no m i baaeh kawo.

36

Nawotd ana ya paad, Kaka.

Kanen koyna ya pawd t a nawot6 ana.

Labay mo nayi, Kakb, ya nawotd ya pawd?

Aao, Nin i , Labay koy paw6 ya nawot6,

Tatay, n i lako moyo nayi b i n i l i r

ya kawkabayo tamo?

Awd, Nini, B i n i l i v nawen ya kawkabayo tamo.

Biniliw nawen ya kawkabayo tamo.

B' in i l iw nawen n i Kakd mo ya kawkabayo tarnoq

Nawatak ana ya a l a l tarno, Nanay,

Nawatak n i n bakb,

Nakano nawatak, N in i?

Na-apon, Nanay, mwatak n i n bake l i Bi to,

37

ng ipen

Ngipen

nga --- Ban

n g i --- Pen

bo --- nga ma --- ng i --- t i t na --- ya --- ngo

i --- no --- ngo --- tan

ka --- i --- nga --- l o

ngalan

ngipen

bonga

mngitit nayango

inongotan

ka-ingalo

Kakd, ma-in anan ngalan ya aho ko,

Hinoy nambin ngalan ha aho mo, N in i?

H i Manay ya nambin ngalan na,

Binyan nan ngalan ya aho ko,

ingalo

ka-ingalo

nga

ngan

'Ye ng i ngot

ng$ ngin ngon

ngeh ng it ngoh

ba --- ngd

ma --- ngan

ba --- ngs

ba --- ngeh a --- ngin

l a --- ng i t

p i --- ng i t

o --- ngot

bangd

Fppanga n

bangs

bangeh

angin

lang i t

p l n g i t ongot

Bgla --- na --- ngih manangih mi --- $a --- ngon m i bangon

ma - - - $a --- ngoh mabangoh

ka --- i --- l a --- nga n ka-ilangan

kond kayah

ma ng na' mangayah

ampangld ampangayah

gi-ek gahak

mnggi-ek manggahak

ampangg i -ek ampanggaha k

aho

mangaho mangalal

ampangaho ampangalal

kalamy

manga lamay

ampangalanay

a l i h

mangal i h

ampangal i h

anak

rnanganak

ampanganak

bang2 bangoh tangih

bang6 bangeh manangih

bangon bangoh ongot

mibangon mabangoh inongotan

Pang lang

h i --- lang

t o b --- llng a n g --- ga

nang --- wa pang --- pang

l i n g --- l l n g ma --- nga ---- lang

a l a n g nangwa

wanga lang ampangwa

i n g ong

l i n g long

N i n i mako karo ha h~ long t a ma-amot ,

Mako kawo ha h l long b a l l

Mako kawo n i bna ha h l l o n g Awd, Nanay. Mako k a y ~ ha hilong ball ,

h I. l o n g lhllong

tang bang

ewcl ong beng kong

o --- tang otang bang --- kA bang ka' kong --- ko kong ko

pag --- oncl Pag-ong wa --- weng waaeng

ma --- e --- beng ma-e beng

ebeng otang kongko

ma-e beng ~ n g o t a n g konnawen

Kakd, nakzhakay kayna nayi ha bangka'? Ah6 e t , N i n i . Agko e t nakahekay ha bangkd. Labay kon homakay ha bangkd, Kaki.

Yiko man, N in i , labay kon homakay ha bangkd.

Kaki, ma-in anan b o n y ya kalobaha tarno,

Ma-in ana nayi bonga, N in i?

Wwd, Kakd. Ma-in anan bcnga.

Nakit ko ya bonga n i n kalobaha tamo.

Nanay? hay hak i t n i n ngipen ko,

Agko matagal ya hak i t n i n ngipen ko.

Tambalan mo, Nanay, emen ma-alih ya hak i t

n i n ngipen ko.

Aw6, Anak ko. Tambalan koy ngipen moy mahakit.

45

sa --- ko sako

si --- taw slltaw

si --- yam s 1 yam

S O --- ha sohi

ba --- sa --- han basahan

ma --- sa --- k l t masak 1 t nag --- si --- p i 1 --- yo nagsipi lyo

masakih saka s l p i l y o

mahaki t 1 nsako nags ip i l yo

Kaka, mangwa kan sohd ya kanen ko,

Labay mo nayi mangan sohd, Ana?

A w d , Kakd, Labay kon mangan sohd,

Labaylabay koy soh&

Sam

sang

so son

s6 sot

830 --- ~6 SO --- sd

S O --- son

ko --- sot

s i --- g i

sa --- yang

sang --- i --- 11.

sam --- pa --- l o k

p o d s a n g - i l i

ssss" sayang

posd sosd

marnos6 manos6

namosd nanos6

pos6

sosd

soson

kosot

s i g i

sayang

sang-ill

sarnpalok

sosd

soson

kosot

mangosot

nangosot

se sin som

sen sil sot

s$J --- sa --- en s a - ~ a - e ~ Bi --- n i --- sen 1 inisen sin --- sil --- yo sinsilyo sa --- Ba --- mat sa lama t soml --- po --- ngan sssrupong%n sa --- l o t --- sot salotsoh

i n --- s2 --- lay --- say insalaysay

salaysay linis sa-sd

isalaysay Binisen sa-sa-en insalaysay 1 inisan s i na-si

as

mas

is

nis

mas --- ki as --- pi --- li si --- bo --- yas ma --- t a --- pos ma --- li --- nis

ni --- 10 --- mi --- nis

linis dapos

malinis mtapos

maski

aspili

s i boyas

matapos

malinis

nilominis

Nanay , i lbahan koy basahan.

l l bahan koy basahan ha balah.

A w 6 , Nini. l lbahan moynay basahan.

l lbahan moy basahan ta alwan malinis.

linis

nilominis

kas is os 10s nos

ngas C -... YOs t 0s kos

--- p i s

ha --- 10s i --- a --- yos

as --- p i --- l i sa --- pa --- tos

ma --- ngas --- kas k i --- no§ --- k0s

lapis halos

i-ayos

aspili

sapat os

mangas kas

kinoskos

kas kas kos kos ayos

mangas kas kiwoskos i-ay os

X i n i , makon rnangwan sanpalok h i Kakd, Makilako ba kona t a mangan tan sampalok,

A w 6 : Ana. Labaylabay koy saspalok.

Kilako t a konan mangwan sampalok.

Kakd, mal in is anay sapabos-ko.

Hapay sapatos mo, mal in is et nay i Awd, Nin i , Walinis e t ya sapatos

Kaka, ma-in ka nayi sintimos?

A w d , Nini . Ma-in akon sintimos.

Malak8 nayi ya sintimos so, Kaka'?

A-am6 ya sintimos ko, Nin i .

N in i , ma-in masakit h i Pap&

Tibawen tamo ya t a ma-in yan msak i t .

Anyay masakit na, Kakd?

Wytawan, N in i , no anyay masakit na.

da --- an

da --- yai da --- y i

do --- l o a --- do --- $0

da --- yo --- wa n

man --- da --- kep

da --- mo --- wag

ma --- si --- ya --- do

day2 dakep

day i manda kep

daan

da-an

deem

leem

da-an

dayd

dayi

dolo

adobo

day ow an

dayo

dayowan

deem

daan

da --- gat

da --- pat

da --- l a --- ga

da --- l a --- yap

da --- ga --- wen

do --- ma --- 11' mag --- da --- gaw

dagas d a l i

mag dagaw domali

daga t dapa t dalaga

dalayap

dagawen

domali

magdagaw

Ana, dagawen moy a l l mo.

Dagawen mo ya emen agya manangih.

Awd, Nanay. Dagawen ko ya.

Dagawen ko ya ernen agya mnangih.

dagaw

dagawen

da l dak

d2 dam

dal --- dal daldall

clak --- pen dakpen

tan --- dii t andd

i --- dan --- hek idanhek

dam --- po --- ten darnpot en

daldal dakep handA

i da lda l clakpen matanda-an

indaldal dinakep natanda-an

Tatay , mandakep t a nay1 nin damowag?

Aad, Totoy. Mandakep t a n i n damosag.

Maandakep tan damowag.

Mandakep tan damowag t a gamiten tamo.

57

dang

dampot dampot en

dinampot

deng --- eY

clang --- kd clap --- dap man --- dam

dang kd dang ka-an

dam

deng-ey dang ka'

dapdap mandam

deng

danhek idanhek

indanhek

Wnyay dakpen mo, Tatay? Dakpen koy baboy tamo, N in i . Entd dakpen moy baboy tamo, Tatay? Dakpen koy baboy tamo t a i lakd.

Adobo nayi ya kond tamo, Nanay?

Aso, Anal: ko. Wdobo n in baboy ya koni tamo.

May lahap nin adobo, Nanay .

Labay labay koy adobo.

Nanay , mako kayin mgdagaw.

Magdagaw kay i n i Kakd. Mako karoynan magdagaw, Nin i ,

Magdagar karo ha h i long n i n b a l i .

Nilompad ya ~nokrnanok ko, Kakd.

Nakano ya nilompad, N in i?

Wilowpacl ya na-apon, Kakd.

Nilompad yayna.

rnowot kason dapdap, Ana.

A w B , Nanay . Mamoaot kay i n dapdap.

N i n i , mako tan ~ m o w o t dapdap.

Mamowot tan dapdap ha l o t &

Kakd, tan& moyna nayi ya daan n i n mako

ha gahak li Bi to?

AhP e t , Nini , Agko e t tandd ya daan.

H i Nanay ya ma-in tandd n i n daan

ya mako ha gahak l i Bi to,

H i Tatay e t ya ma-in tandd n i n daan

ya mako ha gahak la .

61

r i p o l y o Ripo lyo

ra.y

rak

rad r e r e

ran rew reng

a - - - ray aray

ba --- rak barak

rad --- yo rady o

ran --- so ranso

t o --- a --- ren t owaren

yad --- ya --- ren yadyaren

ma --- reng --- eY mareng-ey

t owad yaclyad deng-ey

t owaren yadyaren mareng-ey

Totoy, rnangwa kan aray . Mangwa kan aray t a kanen damowag.

Ay r i ko mangwa n i n aray, Tatay?

Mangwa kan aray do ha pal iyan, Anak ko,

ran

rap

r a r i

r a l r i

0 --- ran oran

r o l --- yo ro l yo i --- t o --- r d i t o r d

ma --- a --- rap ma-arap

mag --- a --- r a l mag-aral

ma --- a --- r i ma-ar i

--- Ya --- rr i nayar i

arap

ma-arap

Wna, mabalag ka t a mag-aral ako,

Labay kon k i lakon mag-aral, Kakd.

Wgka e t mag-aral, Ana.

Lano ka mag-aral ha homlay ka.

r d

r o l

bar

kar

sar ir t o r

dar s i r ksr

bar --- ko

kar --- go

kar --- ton

t o r --- p i kor --- s i --- t i s sar --- d i --- nas

mag --- s i r --- b i

mag --- s i r --- ko

an --- 0 --- man --- dar

barko

kargo

karton

t o rp i

kors i t i s

sardinas

m g s i r b i

magsirko

an-omandar

barko kargo sardinas magsirko

bangk6 karton k o r s i t is rnagsirbi

s i r b i s i r ko andar

magsirbi magsirko omandar

nagsi rb i nagsirko an-ornandar

Nanay, helken moy r i p o l y o tarno.

Hay hawholay anan r i p o l y o tamo.

b!angwa t a myi r ip01y0, Nanay?

A w o . Anak ko. Kangsa t a nin r i p o l y o .

Kaka, oran ana.

Mal iyd t a ha oran.

Aad, 41i ko. Mal iyd t a ha oran.

Labay kon mal iyd ha oran.

Ana, magbaro kawoyna t a mako tamoyna,

A w o , Nanay. Magbaro kayina.

N i n i , magbaro tayna kano, wani Nanay.

Wagbaro tayna t a mako tamoyna.

68

Nanay , radyo tamo nayi ba-in? A w 6 ? Wnak ko, radyo tarno,

Ay r i ibai ba-in ya radyo, Nanay?

Habayt i ya radyo ay h ina l iw n i Tatay mo,

Kaki, mako t an magsirko. A y r i t a magsirko, N i n i ?

Magsirko t a do ha aray, KakA. Labaylabay kon magsirko do ha aray,

Kaki, ma-in akon naki t ya barak, Hay holay n i n barak, Kakd, Ay r i mo naki t ya barak, A l i ko?

Nakit ko ya bayro ha lobot kayo.

69

GLOSSARY

abaw ako adobo

ah& aho a l a l a l e y a l i a l i h

a110 alwa amo t ana An a anak a n t i anya a p l o a r a l a r ay a t e p awd, aY a y i n

a y r i aytawan a-am6

P i l i p i n o Enq l i sh

sa laqubang ako adobo

huwag tangkay ng

kamoti h i n d i a so bakod . l a n t a ba t ang k a p a t i d a l i s

a r aw h i n d i i n i t na An a anak nasa ano apdo a r a l day ami bubong 00

aY wala

s aan aywan kakaun t i

b e e t l e 1 , m e pork seasoned wi th

v i n e g a r & soy sauce

n o t kamoti runne r

no dog f e n c e t o w i t h e r younger s i b l i n g t o remove, t o

l e a v e sun , day n o t h o t a l r e a d y , now a g i r l ' s name c h i l d p re sen t -he re what g a l l b l a d d e r t o s tudy s t r a w roo f Yes a marker have none, t h e r e

i s none where I d o n ' t know sma l l amount

baboy b a k s b a k i l bak2 b a l a q b a l a h b a l i hangka b a r ak b a r o basahari b z t a b a t o baweh bayaba b a y r o ba .y t i bekg b i l i w b inyan B i t o b i y a n bonga b o t i l y a boy boya

ka kabayo k.aki ka lobaha k a l o t kamot i kanen k an@ kawal; kawo

baboy baka bundok daga iwarr i l o g bahay bafigka bayawak b a r 0 basahan baho b a t o h a l f l i bayabas doon i t o murang bunga t i n g i n b i n f gyan Beto b igyan bunga b o t i l y a a t b i g a s

k. a kabayo a t e , kuya k a i a b a s a

kamot i kanf n daw, raw kawa l i kayo

E n q i i s h

row mountain r a t t o l e a v e beh ind r i v e r house c a n o e , b o a t l i z z a r d d r e s s , s h i r t r a g t o s t i n k s t o n e t o t a k e t u r n s guavas t h e r e t h i s u n r i p e f r u i t t o see gave a b o y p s name t o g i v e frult b o t t l e and r i c e

you - s ingu l a r h o r s e o l d e r s i b l i n g squash po i sonous r o o t sweet p o t a t o cooked r i c e , f o o d I f i t i s s a i d " f r y i n g pan you -p lu ra l

kay$ k a y i kayo k i l a k o k i n y a t ko komoyo k o n i k o n i k o n l a k o n l i

k o t k o t kowen

d a a n dakep dakpen dagaw damowag dapdap d i d o d o l o

gag ang gahak gamet g a m i t gamlo t

g a p ~ a n g a t e g i l e k

P i l i p i n o

kay a kami kahoy sasama k i n a g a t ako, ko s a i n y o i s d a kay k a n i l a k i l a

hukay k u n i n

d a a n d a k i p d a k p i n l a r o ka labaw

p a r a n g , upan ., b a k i t Pa

t a l a n g k ; k a i n g i n k am ay g a m i t agaw

h i p u i n k a t i

E n q l i s h

t h e r e f o r e w e , u s - e x c l u s i v e t r ee , wood t o go w i t h b i t , b i t t e n =,my y o u - p l u r a l mea t , f i s h a p e r s o n a l marker them a p e r s o n a l marker-

p l u r a l t o d i g t o f e t c h

way, p a t h t o c a t c h t o c a t c h t o p l a y c a r a b a o c h i p s o f wood h e r e t h e r e c l o t h e s

l i k e , s o t h a t why a l s o , t o o

c r a b h i l l s i d e f i e l d hand t o u s e t o g r a b f rom

someone t o t o u c h i t c h y s m a l l r i c e c h a f f

g i n i t g i n t a n

h a h a b a y t i h a b a y t o haba- in h ak ay h a k i t hampat h a l i w h a l o p

h a l i t ; hapa h a t o hay h e l k e n h i h i b z h i k a h i k o h i l a

h o l a y hornlay

i b a t i k o n i l b a h i l o i l i , i p e h

P i l i p i n o

sabay

p u n i t d i n a l a

s a i t o iyor , i y a n sakay s a k i t b u ti. b i l i s a l o p

s a l i t a

i y on ang t i n g n a n s t h i k b i ikaw ako s i l a s i l o n g s i n o l a k i l a l a k i pa

g a l i n g a r i 1 a b ah h i l a w l a s o n i p i s

E n q l i s h

t o do scmeth ing a t t h e same t i m e

t o r i p b r o u g h t , t o o k

a marker t h i s t h a t t h a t t o r i d e t o a c h e , h u r t good, w e l l t o buy s l i g h t l y less

t h a n a g a l l o n t o s a y suppose t h a t a marker t o l o o k f o r a p e r s o n a l marker t o whimper y o u - s i n g u l a r 1 , m e t h e y , them u n d e r n e a t h who l a r g e t o become l a r g e

f rom t o possess ,own t o wash c l o t h e s n o t w e l l cooked p o i s o n c o c k r o a c h

1 ano

1 anom 1 awi l ay-ep li

l i k o l l impeh l i n i s l obon l o b o t lomboy lompad lomtoh l o t 2 l o t 6

maka mako mahambak ma l iy6 mamowot man manaliw manangih manok manigG manogtog mangan mangararo

P i l i p i n o

n i l a g u s t o dami l a k o , t i n d a s a r ap s a y a , t a p i s s a bandang

h u l i , s a t u b i g yan tok l amig n i n a

l a b a s l i g p i t l i n i s s i s i d l a n , b u s l o b u t a s d u h a t l i l i p a d puputok l u p a l u t o

baka pupunta umaga mal igo mamulot r i n b i b i l i i i y a k manok a a l i s tumugtog k a k a i n mag-araro

E n q l i s h

many t o s e l l d e l i c i o u s s k i r t l a t e r

w a t e r r a t t a n c o l d a p e r s o n a l marker-

p l u r a l o u t s i d e t o p u t away c l e a n b a s k e t h o l e a f r u i t t o f l y t o b u r s t ground t o cook

maybe t o go morning t o b a t h e t o p i c k an e x p r e s s i o n t o buy t o c r y c h i c k e n t o proceed,move t o s t r u m a g u i t a r t o e a t t o plow

mangwa masaki.t ma-ih ma-in miha mo moyc

na nakano n a k i t : ~ a m b i n m o t c t Nana r lanabtab nanay n a n t a n nangwa nawen nawot?, nay$ na-apon n i n i l a k o n i n , -n ~ i n i no n g a l a n n g i p e n

o g i k o g t o 09-09 o r an o t a n

p a l a t o p a l i y a n papay2

P i l i p i n o

kukuha s a k i t ma i s mayroon. i s a mo n i n y o , i n y o

n i y a k a i l a n n a k i t a nagb igay n a g b a l o t t i y a , n a n a tumaga n a n a y , i n a y n a g d a l a kumuha amin, nami.n h i n o g b a , s l y a n g a b a kahapon n i p i n u n t a h a n nang 9 n9 Nene kung p a n g a l a n n g i p i n

p a l a k a

k a l o g u l a n a h a s

p l a t o b u k i r a n papaya

t o f e t c h 'ii l n e s s c o r n h a v e , t h e r e i s one y o u , y o u r - s i n g u l a r you , y o u r - p l u r a l

h e , s h e , h i s , h e r s when saw gave wrapped a u n t t o cut. w i t h a k n i f e mother b r o u g h t , t o o k f e t c h e d w ~ , o u ~ - ~ x c I ~ s ~ ~ ~ r i p e q u e s t i o n p a r t i c l e y e s t e r d a y a p e r s o n a l marker went a marker a g i r l ' s name i f name t o o t h

s m a l l f r o g overhead t o s h a k e r a i n s n a k e

p l a t e r ice paddy a f r u i t

P i l i p i n o E n q l i s h

p a t p e l paw0 p a - i t p i t c pokpok

r adyo r i p o l y o

s a k o sampalok s a p a t o s s i n t i m o s s i p i l y o s i r k o soh; s o s 6

t a t a t a b t a b

t a g a t a l o m tamba l tamnan tarno tanem t a p o n t a p o h t a t a y tawah t i b a w t i k a p t i g - e n t i n a p a y t i p l a g

l o l a , l o l o g r a n d p a r e n t t o d i s t r i b u t e

paho a w i l d mango f r u i t p a i t b i t t e r p i t o s e v e n pukpok t o poi-lr~d

r ady o r i p o l y o

r a d i o cabbage

s a k o s a c k sampa? ok a f r u i t s a p a t o s s h o e s p e r a money s l p i l y o t o o t h b r u s h s i r k o s o m e r s a u l t s u h a a f r u i t su so a s n a i l

t a s a p a g k a t t a q a

t a g a t a l o n g gamot t an iman t a y o , a t i n , n a t i n t a n i m t a p o n d i l a a n , h i m u r i n t a t a y , i t a y banlaw dalaw hanap g a l a w i n t i n a p a y

w e , our-two a n d , b e c a u s e t o c u t w i t h a

k n i f e r e s i d e n t of e g g p l a n t m e d i c i n e f i e l d f o r p l a n t i n g w e , u s , o u r - i n c l u s i v e t o p l a n t t o throw t o l i c k f a t h e r t o r i n s e t o v i s i t t o l o o k f o r t o move, j i g g l e b r e a d t o s h a k e

wanf. watak waweny woto

Pilf p i n o

s abi wasak noo hi nog

siya, niya ang na

a boy's name

said a person to tear down forehead ripe

he,she,him,her a marker already,now