Upload
vothuan
View
236
Download
8
Embed Size (px)
Citation preview
BAHAWEN TAM0
3
Botolan Samba1 Pr imer Three
C h a r l o t t e Houck
& H a r r i e t Minot
I l l u s t r a t i o n s by
Na than ie l T. T i ane ro
ffp s C
-4 Summer I n s t i t u t e of L i n g u i s t i c s
P h i l i p p i n e s T r a n s l a t o r s P u b l i s h e r s
1968
Published
in cooperation with Bureau of Pubiic Schools
and Institute of National Language
of' the Department of Education Manila, Philippines
34-7-268-3-4C 52 -3OP-108 Printed in the Philippines by S , I , L , Nasuli Press
PREFACE
This i s t h e t h i r d pr imer i n a s e r i e s of graded r e a d i n g m a t e r i a l s des igned t o t e a c h t h e speake r s of Botolan Sambal t o r e a d t h e i r own language a s a s t e p toward l i t e r a c y i n t h e N a t i o n a l Language. Based on a p h o n i c s - s y l l a b l e method of i n s t r u c t i o n , t h i s pr imer i n t r o d u c e s one vowel and e i g h t consonants .
The l e t t e r s o f t h e Boto lan Sambal a l p h a b e t a r e : a, by k, d, e, 9, h, 2, L, m, n, ns, o, E? f 9 2, t, E, and y. T h e i r p ronunc ia t ion i s s i m i l a r t o t h a t of t h e co r r e spond ing symbols i n t h e Na t iona l Language w i t h t h e excep t ion of e , I t i s pronounced a s t h e e i n t h e Pangasinan - - language. G l o t t a l s t o p i s i n d i c a t e d by a q rave a c c e n t ( a t t h e end of a word and by a t~yphell - w i t h i n a word. A g l o t t a l s t o p beg ins a l l vowel i n i t i a l words e x c e p t - ako and ana which a r e pronounced a s i f j o ined t o t h e - word immediately p reced ing them. This g l o t t a l s t o p i s n o t symbolized.
Th i s pr imer has been p r e p a r e d b y C h a r l o t t e Houck and H a r r i e t Minot, members of t h e Summer I n s t i t u t e of L i n g u i s t i c s . S p e c i a l acknowledgment i s due t o M i s s Nida Quinsay f o r h e r a s s i s t a n c e i n t h e p r e p a r a t i o n , of t h e s e m a t e r i a l s .
L i t e r a c y Committee Summer I n s t i t u t e of L i n g u i s t i c s
Nasu l i , Malaybalay Bukidnon, P h i l i p p i n e s
t a --- mo tamo h i --- t a --- !TI0 hitamo
an --- t i a n t i
$a --- t o bato
B i --- t o B i t o
bay --- t i bay t i bay --- t o bayto
ka --- mo --- t i kamot i
bayt i
habayt i
ba-in bay t o
haba-in habayto
N in i , habayti ya kamoti tamo.
Haba-in ha lobon ay ikon n i Nana mo.
Habaytoy kacamot i ya a n t i ha l i k o l ay ikon
li BiQo.
tam
tab
Barn --- ba l
tam --- ba --- Ian
na --- nab --- tab
t i --- nab --- tab i --- $on --- ton
man --- l o --- b 6 b i --- t-10 --- ma --- 82
tabtab
B inabtab
tabtab nanabtab
manzbtab
ton
t 6
bswton
ibonton
imbont on
tan
Pay
t a
tak
o --- tan
t a --- tay
TO --- toy
nan --- Pan
bo --- t i 1 --- ya
n i --- ka --- tak
n i --- lorn --- toh
na --- b i --- t i1
katak b i t il
nikatak nabi t il mikatak b i n o m i t i l
nantan Tatay
mantan Totoy
otan
ta tay
Tot oy
nantan
bot i lya
nikatak
nilomtoh
nabi t il
lo toh
lomt oh
nilomtoh
otan
bot i lya
k i t
m i P
l o t
bot
ka --- t a t katat
la --- m i t lamit
ka --- l o t kaPot
ha --- bot habot
l o --- bot lobot
ma --- ha --- kit mahakit
wa --- mo --- hot usamot ot
haki t 1iawni.t ka lo t
mahakit l obo t habot
Nanay, ma-in namotot boya ha lamit mo,
Hlnoy nanotot n i n boya ha lamit ko, Nini?
Maka h i Ana, Manay, ya namotot n i n boya
ha lamit mo,
Maka hiya ya namotot n i n boya ha lamit mo.
bat b i t mot
yat k i t kot
i --- bat iba t
na --- k i t nak i t
k i n --- yat k inyat
ma --- a --- mot ma-arnot
ma --- kot --- kot makotkot
ma --- b i t --- Ian mabit l a n
iba t amot kot kot
na-ibat ma-amot makot kot
k i t
nak i t
k y a t b i t i l
k inyat mabit l a n
Tatay, nak i t ko h i B i t o ya nanabtab n i n baki.
Tinabtab nay baki t a k inyat ya mnok la. Habaytoy baki ya t inabtab na ay binomatd ana.
Anya ba-in ha botilya, Nanay?
Vaebal, N i n i , Tar3alan koy a l i mo t a ma-in yan hakit. P?a-in ka ~ y 1 ' h a k i t , Ali ko? i'iwd, Kalti. Kayd taimbalan ako n l Wanay . Ta..$alan al:o ni Wi~ay emen ma-alih ya hakit [to.
a-in r x i l o ~ t o h ha likol, N i n i . :.c;!a baytoy nilomtoh do ha likol? :i/,, Nanay l Botilya ya nilomtoh, t a binyan ni
Kaki nin ma-amok ya lanom.
3inyan nan ma-amot ya ianom ya bot ilya.
Nilowtoh aaay botilya. A y i n tamoynan botilya.
Makotkot mo nay i , Nin l , ya kamot I ?
A w 6 , makotkot ko bay t i ya kamotl,
Mika, #aka, rnakotkot mo nayi ba-in ya ka lo t?
Aw6; N i n i . Maakotkot ko bayt i ya k a l o t ,
Kaka, maka-ild nay; ba-in ya ka lo t?
Asd? Nin i . Maka-ild bay t i ya ka lo t ,
Maka-ild ya kaPot no na-i lo.
Kakd, hinoy nanabtab n i n hatoy otan?
Hikoy nanabtab, N in i , t a k inyat nay aho ko,
Kinyat n i n hatoy otan ya aho ko, kayd
t inabtab ko ya.
Kakd, binomatd ana baytoy otan ya t inabtab mo.
Awd, Nin l . Binomatd ana t a naboyot ana,
9
l e l6 la le
e --- e e-e
ma --- he --- he mahehe
a --- he" ah6 Be --- 16 lele'
l a --- l e la16 la --- ke' lak6
lall$ ah6 Bak6 la16 aho ilakd
tarnbal
tambalen
hambal
hambalen
i nom
inomen
b ihbih
bihbihen
ha l i ta '
ha l i ta-en
kayat
kayten
kond
kona-en
oboh
obohen
kotkot
kot kohen
t okt ok
Bokhoken
i o t a
loto-en
loto' Parnbal kot kot
loto-en Pambalen kot koten
mawlot6 tarnbalan makot kot
oboh tabtab inom
obohen tabtaben inomen
inoboh Pinabtab minom
na-oboh nanabtab ninom
t e b e t
Be1 %ek
t em Ben
--- mew
e --- l e k
e --- teb be --- bey
bek --- bek
ka --- nen
tern --- tern
t e k --- t e k
t i --- meh e t --- e --- Ben i --- t;a --- nem
ma --- la --- e t
news
men
meh
emen
e l e k
e t e b
be bey
bekbek
kanen
Pemtem
Bektek t imek e t - e t en
i tanem
mala-et
bey bek Bek
Anpy kotkoten n i Kakb, N in i?
Kamoti ya kotkoten na.
Kotkoten nay kamoti,
Malak6 ya kamoti ya kotkoten na t a loto-en
n i Nanay.
Anyay loto-en kon kanen tamo, Nanay?
Kaniot i nayi ya loto-en ko?
Boya ana ya loto-en mo, N in i .
Boya ana ya loto-en non kanen tamo.
Tatay, itanem moyna nayi ya talom?
Awd, Anak ko. ltanem koyna ya talom.
Malake nayi ya itanem mo, Tatay?
Awd, Anak ko. Malak6 ya itanem koy ta lon.
13
ga --- hak
ga --- bok ga --- met g i --- lek go --- lay
ga --- m i --- ten
ma --- g i --- n i t
gahak gabok garnet g i l e k
go lay gamit en maga t 6 maginit
gate' g i n i t galnit maga t P maginit galniten
Nanay, magate anay garnet ko t a nabiyan g i l ek . Awd, Nin i . Magate ya gamet no mabiyan g i l ek . Hay garnet mo no mabiyan g i l e k ay magat6.
ma --- i --- ge t
iget igit ma-iget ma-igit
hog6 tegen ihog6 itgen
inhog6 integen
gik g i t
o g i k
itgen i hog0
t a laga maga t ga t ma-iget ma-igit rnatagal
tagal M t aga l
gatgat magatgat nagat gat
g i h g i l
ba --- gon g i h --- g i h
ba --- goy --- boy gam --- l o --- t e n
g i h g i h g i h g l h a n
m i g i l l a n n i g i l l a n
bagon g i h g i h bag oy boy gamlot en
m i g i l l a n manig6 mageymd ma-alagii
ma-alagd
gamlot gamlot e n
g i n a m l o t
og --- t o ogto
l i g --- l i g l i g l i g t i g --- en t ig-en
mag --- t a --- l e k magtalek
ma --- ba --- lag mabalag 09 --- o --- gen og-ogen
ma --- nog --- bog manogt og
balag togtog 09-0g nabalag rnanog t og og-ogen
Wigxllan manige h i Tatay boy h i Nanay.
Wigillan hiPan manigt? ha ogtoy a l l o .
Migillan h i lan mananig6 n i n mako ha gahak.
i l bah
mag-ilbah
nag-ilbah
a l i h
mog-alih
nog-al i h
Palek tag6
magtalek mag t agd
nagtalek nagtag6
agko ag t amo
agmo agmoyo
Ana, og-ogen mo ba-in ya bot i l ya .
Biyan mon lanom t a og-ogen mo. P I Ard , ,may . 09-ogen koy na.
t ige'
mag t ige'
nagt ige
le le '
maglele
naglel6
ag kay i
agkata
Kaki . onanogtog ks ba magtalek h i N in i .
Wanogtog ka t a magtalek ya.
blanogtog kayna t a magtalek ya.
Ogil: nayi ba-in, Nanay?
A Y ~ , Nini, Ogik bayt i .
Qgil ; ya kona-en tarno ha ogtoy a l l o ,
Nanay, ma-in ogik ha garnet n i Totoy.
Awd, Nin i . Wgmo gamloten ya ogik ha garnet rial
Wgmo gamloten ya og i k kona, t a manhibi ya
no garnloten mo.
Manhibi ya no gamloben mo, Nin i ,
20
Nanhibi h i N i n i t a agna labay mabalag. Nanhibi e t h i Ana, Nanhibi hila ta agla labay mabalag. Wgla labay mabalag. Labay Ian kilako k o n i Nanay la.
pa --- p6 pap6 pa --- k i l p a k i l p i --- t o p i t o pa --- t e l pa te l
ma --- Pa --- i t mapa-it pa --- pa --- yd pa pay2
m i --- pa --- pa --- %el m i p a p t e l pa --- l a --- t o pa lat o
pa te l p a k i l pa- i t
mipapat e l mapakil mapa-it
N in i , p i t o nayi ba-in ya papaya'? Aw6, Papd. P i t o b a y t i ya papayd. P i t o b a y t i ya papaya'.
pan --- yo ?any 6 1 --- peh ipeh
i --- pat --- pel i p a t p e l i --- lim --- peh i l iepek
b i --- ka --- pen t ikapen in --- t a --- r?nu in tapon
na --- pok --- J C ' napokpok ma --- ta --- po ---- h > - -
i r I matapohan
pa tpe l P inpeh tapon i p a t p e l i l i a p e h intapon
pokpok Bapoh pany 6 napokpok matapohan ipeh
i l bah mag-ilbah
ampag-ilbah
t agd
mag tag6 ampagtagd
t ikap tapon
pat ikapen pataponen ampat ikapen ampataponen
t ipon p i t p i t pat iponen papi t p i t en
ampat iponen ampapit p i t en
limpeh t ig6 pa l impehen pat ig-en
ampal impehen ampat ig-en
tan --- po l tampol t i --- na --- pay t inapay
ma --- p i t --- p i t mapi tp i t am --- pag --- il --- bah ampag-i lbah
P P nap
aP @P hap ,-,eT
!PiJ ----=
map --- i t "
ma --- la --- hap
na --- lay --- eP
an --- hep --- he --- pen
an --- tip --- la --- 9 en
- , I-ap 12% t na 1 e:x p n; la,
hephep t iplag en':e.hepel ant iplagen
.'-i? n
,,,alahap
nalay-ep
oqhepheper:
ant iplagen
bhpokpck no rayi yc garnet mc, Kaki?
6 , i Mahakit ya garnet koy napokpok ko , Nahakit \:a garnet koy napokpok,
h i p l i p
ap --- l o aplo
a --- tep atep
i --- h i p i h i p
tay --- nep taynep
l i p --- l i p l i p l i p
ha --- lop halop
t a --- kop takop
atep i h i p
taynep l i p l i p
aplo
halop
N in i , agmo gap-an ya aplo t a mapa-it.
Awd, Kakd. Agko gap-an ya aplo t a mapa-it . Agko gap-an ya aplo n i n manok t a mapa-it.
r ! , m a y , ipadpel mo nayi ba - in ya tinalpay? I pa tpe l woyna nayi? 4 - ,-,KO. t ? i n i . I pair pel I:oyra koroy o.
:lalay-ep ka nay:, Ana, na-apon?
;ad, Papd. NaBay-ep akc.
Nalay-ep ako na-apon.
Tikapen moy halop boy palato, N i n i . T i k a p e n r c y h a h p boy pa la to tano k c n l i Papa mo.
Aw6, Nanay. T i k a p e n kcy halop boy palato taso.
T i k a p e n i:oy halop boy pa la to k o n l i Bap6. 28
Ampag-ilbah h i N in i .
Ampag-ilbah yan dolo.
Ampag-ilbah yan dolo n i Kakii naa,
Namy , i l impeh koy palato t a matapohan aho,
Aad, Ana. l l inpeh moyna t a matapohan aho.
l l impeh moy na emen ah8 matapohan aho.
Manay, ipeh nay i ba-in ya ant iplagen mo ha dolo?
Wwd, Ana, lpeh bayti ya antiplagen ko ha dolo.
Antiplaqen C koy i ~ e h ha dolo tarno.
lntapon nay bato ha atep,
lntapon n i Ana ya bato ha atep.
An t i ha atep ya batoy intapon n i Ana,
Naki t n i Kakd ya batoy intapon n i Ana ha atep.
29
wa --- na a1 --- wa
l a --- w i ka --- wo
Pa --- wo
na --- o --- t 6 na --- wa --- t.ak
ka --- wa --- Bi t a --- wa ---'ban ma --- we --- nek
wa na
alwa
law i
kawo
taw0
nawot 6 nawatak
kasa 1 l" tawahan
rnawenek
Tatay, ma-in lawi ha lo td. '
Lawi tamo nayi bayto?
Alwa, Ana. Alwa tamon lawi bayto.
Lawi bayto n i Bi to.
w a wa
wag wan
wit -=- wit
na --- wen
ko --- wen i --- Wag --- Wag
g i --- na --- w d
mi --- $a --- weh a\, --- f a ---
J wan
f i --- ba --- wen
k o ~ a
kowen
k i nwa
baweh
mibaweh nibaweh
wen
weY
w i
wit
witwit nawen
kowen
isagwag
g i n a d
m i baweh
aytawan t i bawen
8 i baw
t ibawen
wa na
wamo
wannanen
wan Way weh
ag --- way a --- wo
o --- we1 o --- weh
pa --- ~6 b0 --- w 6
2 --- WPQl --- go2
ka --- ga --- na - - - wan
awci
pard
oweh
bawd mamowot
Nanay, nantan agray kamot i h i Tatay.
Malake ya g intan na.
Tatay, agway kamoti tamo nay? ba-in?
A w d , Anak ko, agway kamoti tarno ha gahak.
ba v!
taw
gap! --- en gaa-en
ma --- ni --- haw manibaw
ma --- na --- kaw maria kzw ma --- na --- l i w manal iw Cpi --- ni --- liw biniliw
FEanay , mako kay in rjanal is t inapay ,
Manaliw kay in t inapay,
Asd , Anak ko. Hanalia kancsyna.
Wanaliw kawon t inapay ya kancn njoyo.
iw
liw
b i l i w biniliw
a --- baw abaw
ha --- baw habaw
pe --- hew pehew
taw --- na --- han Pawnahan
abaw bolaklak kabayo
aw-abaw bawbolaklak kawkabay o
P P ~ Y ~ tawo
pawpapayd tawtawo
Nanay , labay moy abaw?
Ma-in akon g intan ya abaw,
Binyan ako ni Pap6 n ln abaw t a malake
ya abaw la ,
Nanay, tasahan nasen ya dolo tamo,
Tawahan nawen ha balah,
Aa6, Nin i . Tawahan moyoyna.
Tawahan moyo ha balah,
N i n i , kowen moy kawali,
Kowen moy kawal i k o n l i Pap6 moo
Ka~aa l i tamo nay i ya kowen ko k o n l i Papa?
As6, N in i . Kaaa l i tanlo ya ant i konla.
Mibaweh kay i , Nanay.
Mibaweh kay in manlotd n i Ana.
A w d , Nin i , Mibaweh kawo.
Mahampat no m i baaeh kawo.
36
Nawotd ana ya paad, Kaka.
Kanen koyna ya pawd t a nawot6 ana.
Labay mo nayi, Kakb, ya nawotd ya pawd?
Aao, Nin i , Labay koy paw6 ya nawot6,
Tatay, n i lako moyo nayi b i n i l i r
ya kawkabayo tamo?
Awd, Nini, B i n i l i v nawen ya kawkabayo tamo.
Biniliw nawen ya kawkabayo tamo.
B' in i l iw nawen n i Kakd mo ya kawkabayo tarnoq
Nawatak ana ya a l a l tarno, Nanay,
Nawatak n i n bakb,
Nakano nawatak, N in i?
Na-apon, Nanay, mwatak n i n bake l i Bi to,
37
nga --- Ban
n g i --- Pen
bo --- nga ma --- ng i --- t i t na --- ya --- ngo
i --- no --- ngo --- tan
ka --- i --- nga --- l o
ngalan
ngipen
bonga
mngitit nayango
inongotan
ka-ingalo
Kakd, ma-in anan ngalan ya aho ko,
Hinoy nambin ngalan ha aho mo, N in i?
H i Manay ya nambin ngalan na,
Binyan nan ngalan ya aho ko,
ingalo
ka-ingalo
nga
ngan
'Ye ng i ngot
ng$ ngin ngon
ngeh ng it ngoh
ba --- ngd
ma --- ngan
ba --- ngs
ba --- ngeh a --- ngin
l a --- ng i t
p i --- ng i t
o --- ngot
bangd
Fppanga n
bangs
bangeh
angin
lang i t
p l n g i t ongot
Bgla --- na --- ngih manangih mi --- $a --- ngon m i bangon
ma - - - $a --- ngoh mabangoh
ka --- i --- l a --- nga n ka-ilangan
kond kayah
ma ng na' mangayah
ampangld ampangayah
gi-ek gahak
mnggi-ek manggahak
ampangg i -ek ampanggaha k
aho
mangaho mangalal
ampangaho ampangalal
kalamy
manga lamay
ampangalanay
a l i h
mangal i h
ampangal i h
anak
rnanganak
ampanganak
bang2 bangoh tangih
bang6 bangeh manangih
bangon bangoh ongot
mibangon mabangoh inongotan
Pang lang
h i --- lang
t o b --- llng a n g --- ga
nang --- wa pang --- pang
l i n g --- l l n g ma --- nga ---- lang
a l a n g nangwa
wanga lang ampangwa
i n g ong
l i n g long
N i n i mako karo ha h~ long t a ma-amot ,
Mako kawo ha h l long b a l l
Mako kawo n i bna ha h l l o n g Awd, Nanay. Mako k a y ~ ha hilong ball ,
h I. l o n g lhllong
tang bang
ewcl ong beng kong
o --- tang otang bang --- kA bang ka' kong --- ko kong ko
pag --- oncl Pag-ong wa --- weng waaeng
ma --- e --- beng ma-e beng
ebeng otang kongko
ma-e beng ~ n g o t a n g konnawen
Kakd, nakzhakay kayna nayi ha bangka'? Ah6 e t , N i n i . Agko e t nakahekay ha bangkd. Labay kon homakay ha bangkd, Kaki.
Yiko man, N in i , labay kon homakay ha bangkd.
Kaki, ma-in anan b o n y ya kalobaha tarno,
Ma-in ana nayi bonga, N in i?
Wwd, Kakd. Ma-in anan bcnga.
Nakit ko ya bonga n i n kalobaha tamo.
Nanay? hay hak i t n i n ngipen ko,
Agko matagal ya hak i t n i n ngipen ko.
Tambalan mo, Nanay, emen ma-alih ya hak i t
n i n ngipen ko.
Aw6, Anak ko. Tambalan koy ngipen moy mahakit.
45
sa --- ko sako
si --- taw slltaw
si --- yam s 1 yam
S O --- ha sohi
ba --- sa --- han basahan
ma --- sa --- k l t masak 1 t nag --- si --- p i 1 --- yo nagsipi lyo
masakih saka s l p i l y o
mahaki t 1 nsako nags ip i l yo
Kaka, mangwa kan sohd ya kanen ko,
Labay mo nayi mangan sohd, Ana?
A w d , Kakd, Labay kon mangan sohd,
Labaylabay koy soh&
Sam
sang
so son
s6 sot
830 --- ~6 SO --- sd
S O --- son
ko --- sot
s i --- g i
sa --- yang
sang --- i --- 11.
sam --- pa --- l o k
p o d s a n g - i l i
ssss" sayang
posd sosd
marnos6 manos6
namosd nanos6
pos6
sosd
soson
kosot
s i g i
sayang
sang-ill
sarnpalok
sosd
soson
kosot
mangosot
nangosot
se sin som
sen sil sot
s$J --- sa --- en s a - ~ a - e ~ Bi --- n i --- sen 1 inisen sin --- sil --- yo sinsilyo sa --- Ba --- mat sa lama t soml --- po --- ngan sssrupong%n sa --- l o t --- sot salotsoh
i n --- s2 --- lay --- say insalaysay
salaysay linis sa-sd
isalaysay Binisen sa-sa-en insalaysay 1 inisan s i na-si
as
mas
is
nis
mas --- ki as --- pi --- li si --- bo --- yas ma --- t a --- pos ma --- li --- nis
ni --- 10 --- mi --- nis
linis dapos
malinis mtapos
maski
aspili
s i boyas
matapos
malinis
nilominis
Nanay , i lbahan koy basahan.
l l bahan koy basahan ha balah.
A w 6 , Nini. l lbahan moynay basahan.
l lbahan moy basahan ta alwan malinis.
linis
nilominis
kas is os 10s nos
ngas C -... YOs t 0s kos
--- p i s
ha --- 10s i --- a --- yos
as --- p i --- l i sa --- pa --- tos
ma --- ngas --- kas k i --- no§ --- k0s
lapis halos
i-ayos
aspili
sapat os
mangas kas
kinoskos
kas kas kos kos ayos
mangas kas kiwoskos i-ay os
X i n i , makon rnangwan sanpalok h i Kakd, Makilako ba kona t a mangan tan sampalok,
A w 6 : Ana. Labaylabay koy saspalok.
Kilako t a konan mangwan sampalok.
Kakd, mal in is anay sapabos-ko.
Hapay sapatos mo, mal in is et nay i Awd, Nin i , Walinis e t ya sapatos
Kaka, ma-in ka nayi sintimos?
A w d , Nini . Ma-in akon sintimos.
Malak8 nayi ya sintimos so, Kaka'?
A-am6 ya sintimos ko, Nin i .
N in i , ma-in masakit h i Pap&
Tibawen tamo ya t a ma-in yan msak i t .
Anyay masakit na, Kakd?
Wytawan, N in i , no anyay masakit na.
da --- an
da --- yai da --- y i
do --- l o a --- do --- $0
da --- yo --- wa n
man --- da --- kep
da --- mo --- wag
ma --- si --- ya --- do
day2 dakep
day i manda kep
daan
da-an
deem
leem
da-an
dayd
dayi
dolo
adobo
day ow an
dayo
dayowan
deem
daan
da --- gat
da --- pat
da --- l a --- ga
da --- l a --- yap
da --- ga --- wen
do --- ma --- 11' mag --- da --- gaw
dagas d a l i
mag dagaw domali
daga t dapa t dalaga
dalayap
dagawen
domali
magdagaw
Ana, dagawen moy a l l mo.
Dagawen mo ya emen agya manangih.
Awd, Nanay. Dagawen ko ya.
Dagawen ko ya ernen agya mnangih.
dagaw
dagawen
da l dak
d2 dam
dal --- dal daldall
clak --- pen dakpen
tan --- dii t andd
i --- dan --- hek idanhek
dam --- po --- ten darnpot en
daldal dakep handA
i da lda l clakpen matanda-an
indaldal dinakep natanda-an
Tatay , mandakep t a nay1 nin damowag?
Aad, Totoy. Mandakep t a n i n damosag.
Maandakep tan damowag.
Mandakep tan damowag t a gamiten tamo.
57
dang
dampot dampot en
dinampot
deng --- eY
clang --- kd clap --- dap man --- dam
dang kd dang ka-an
dam
deng-ey dang ka'
dapdap mandam
deng
danhek idanhek
indanhek
Wnyay dakpen mo, Tatay? Dakpen koy baboy tamo, N in i . Entd dakpen moy baboy tamo, Tatay? Dakpen koy baboy tamo t a i lakd.
Adobo nayi ya kond tamo, Nanay?
Aso, Anal: ko. Wdobo n in baboy ya koni tamo.
May lahap nin adobo, Nanay .
Labay labay koy adobo.
Nanay , mako kayin mgdagaw.
Magdagaw kay i n i Kakd. Mako karoynan magdagaw, Nin i ,
Magdagar karo ha h i long n i n b a l i .
Nilompad ya ~nokrnanok ko, Kakd.
Nakano ya nilompad, N in i?
Wilowpacl ya na-apon, Kakd.
Nilompad yayna.
rnowot kason dapdap, Ana.
A w B , Nanay . Mamoaot kay i n dapdap.
N i n i , mako tan ~ m o w o t dapdap.
Mamowot tan dapdap ha l o t &
Kakd, tan& moyna nayi ya daan n i n mako
ha gahak li Bi to?
AhP e t , Nini , Agko e t tandd ya daan.
H i Nanay ya ma-in tandd n i n daan
ya mako ha gahak l i Bi to,
H i Tatay e t ya ma-in tandd n i n daan
ya mako ha gahak la .
61
ra.y
rak
rad r e r e
ran rew reng
a - - - ray aray
ba --- rak barak
rad --- yo rady o
ran --- so ranso
t o --- a --- ren t owaren
yad --- ya --- ren yadyaren
ma --- reng --- eY mareng-ey
t owad yaclyad deng-ey
t owaren yadyaren mareng-ey
Totoy, rnangwa kan aray . Mangwa kan aray t a kanen damowag.
Ay r i ko mangwa n i n aray, Tatay?
Mangwa kan aray do ha pal iyan, Anak ko,
ran
rap
r a r i
r a l r i
0 --- ran oran
r o l --- yo ro l yo i --- t o --- r d i t o r d
ma --- a --- rap ma-arap
mag --- a --- r a l mag-aral
ma --- a --- r i ma-ar i
--- Ya --- rr i nayar i
arap
ma-arap
Wna, mabalag ka t a mag-aral ako,
Labay kon k i lakon mag-aral, Kakd.
Wgka e t mag-aral, Ana.
Lano ka mag-aral ha homlay ka.
r d
r o l
bar
kar
sar ir t o r
dar s i r ksr
bar --- ko
kar --- go
kar --- ton
t o r --- p i kor --- s i --- t i s sar --- d i --- nas
mag --- s i r --- b i
mag --- s i r --- ko
an --- 0 --- man --- dar
barko
kargo
karton
t o rp i
kors i t i s
sardinas
m g s i r b i
magsirko
an-omandar
barko kargo sardinas magsirko
bangk6 karton k o r s i t is rnagsirbi
s i r b i s i r ko andar
magsirbi magsirko omandar
nagsi rb i nagsirko an-ornandar
Nanay, helken moy r i p o l y o tarno.
Hay hawholay anan r i p o l y o tamo.
b!angwa t a myi r ip01y0, Nanay?
A w o . Anak ko. Kangsa t a nin r i p o l y o .
Kaka, oran ana.
Mal iyd t a ha oran.
Aad, 41i ko. Mal iyd t a ha oran.
Labay kon mal iyd ha oran.
Ana, magbaro kawoyna t a mako tamoyna,
A w o , Nanay. Magbaro kayina.
N i n i , magbaro tayna kano, wani Nanay.
Wagbaro tayna t a mako tamoyna.
68
Nanay , radyo tamo nayi ba-in? A w 6 ? Wnak ko, radyo tarno,
Ay r i ibai ba-in ya radyo, Nanay?
Habayt i ya radyo ay h ina l iw n i Tatay mo,
Kaki, mako t an magsirko. A y r i t a magsirko, N i n i ?
Magsirko t a do ha aray, KakA. Labaylabay kon magsirko do ha aray,
Kaki, ma-in akon naki t ya barak, Hay holay n i n barak, Kakd, Ay r i mo naki t ya barak, A l i ko?
Nakit ko ya bayro ha lobot kayo.
69
GLOSSARY
abaw ako adobo
ah& aho a l a l a l e y a l i a l i h
a110 alwa amo t ana An a anak a n t i anya a p l o a r a l a r ay a t e p awd, aY a y i n
a y r i aytawan a-am6
P i l i p i n o Enq l i sh
sa laqubang ako adobo
huwag tangkay ng
kamoti h i n d i a so bakod . l a n t a ba t ang k a p a t i d a l i s
a r aw h i n d i i n i t na An a anak nasa ano apdo a r a l day ami bubong 00
aY wala
s aan aywan kakaun t i
b e e t l e 1 , m e pork seasoned wi th
v i n e g a r & soy sauce
n o t kamoti runne r
no dog f e n c e t o w i t h e r younger s i b l i n g t o remove, t o
l e a v e sun , day n o t h o t a l r e a d y , now a g i r l ' s name c h i l d p re sen t -he re what g a l l b l a d d e r t o s tudy s t r a w roo f Yes a marker have none, t h e r e
i s none where I d o n ' t know sma l l amount
baboy b a k s b a k i l bak2 b a l a q b a l a h b a l i hangka b a r ak b a r o basahari b z t a b a t o baweh bayaba b a y r o ba .y t i bekg b i l i w b inyan B i t o b i y a n bonga b o t i l y a boy boya
ka kabayo k.aki ka lobaha k a l o t kamot i kanen k an@ kawal; kawo
baboy baka bundok daga iwarr i l o g bahay bafigka bayawak b a r 0 basahan baho b a t o h a l f l i bayabas doon i t o murang bunga t i n g i n b i n f gyan Beto b igyan bunga b o t i l y a a t b i g a s
k. a kabayo a t e , kuya k a i a b a s a
kamot i kanf n daw, raw kawa l i kayo
E n q i i s h
row mountain r a t t o l e a v e beh ind r i v e r house c a n o e , b o a t l i z z a r d d r e s s , s h i r t r a g t o s t i n k s t o n e t o t a k e t u r n s guavas t h e r e t h i s u n r i p e f r u i t t o see gave a b o y p s name t o g i v e frult b o t t l e and r i c e
you - s ingu l a r h o r s e o l d e r s i b l i n g squash po i sonous r o o t sweet p o t a t o cooked r i c e , f o o d I f i t i s s a i d " f r y i n g pan you -p lu ra l
kay$ k a y i kayo k i l a k o k i n y a t ko komoyo k o n i k o n i k o n l a k o n l i
k o t k o t kowen
d a a n dakep dakpen dagaw damowag dapdap d i d o d o l o
gag ang gahak gamet g a m i t gamlo t
g a p ~ a n g a t e g i l e k
P i l i p i n o
kay a kami kahoy sasama k i n a g a t ako, ko s a i n y o i s d a kay k a n i l a k i l a
hukay k u n i n
d a a n d a k i p d a k p i n l a r o ka labaw
p a r a n g , upan ., b a k i t Pa
t a l a n g k ; k a i n g i n k am ay g a m i t agaw
h i p u i n k a t i
E n q l i s h
t h e r e f o r e w e , u s - e x c l u s i v e t r ee , wood t o go w i t h b i t , b i t t e n =,my y o u - p l u r a l mea t , f i s h a p e r s o n a l marker them a p e r s o n a l marker-
p l u r a l t o d i g t o f e t c h
way, p a t h t o c a t c h t o c a t c h t o p l a y c a r a b a o c h i p s o f wood h e r e t h e r e c l o t h e s
l i k e , s o t h a t why a l s o , t o o
c r a b h i l l s i d e f i e l d hand t o u s e t o g r a b f rom
someone t o t o u c h i t c h y s m a l l r i c e c h a f f
g i n i t g i n t a n
h a h a b a y t i h a b a y t o haba- in h ak ay h a k i t hampat h a l i w h a l o p
h a l i t ; hapa h a t o hay h e l k e n h i h i b z h i k a h i k o h i l a
h o l a y hornlay
i b a t i k o n i l b a h i l o i l i , i p e h
P i l i p i n o
sabay
p u n i t d i n a l a
s a i t o iyor , i y a n sakay s a k i t b u ti. b i l i s a l o p
s a l i t a
i y on ang t i n g n a n s t h i k b i ikaw ako s i l a s i l o n g s i n o l a k i l a l a k i pa
g a l i n g a r i 1 a b ah h i l a w l a s o n i p i s
E n q l i s h
t o do scmeth ing a t t h e same t i m e
t o r i p b r o u g h t , t o o k
a marker t h i s t h a t t h a t t o r i d e t o a c h e , h u r t good, w e l l t o buy s l i g h t l y less
t h a n a g a l l o n t o s a y suppose t h a t a marker t o l o o k f o r a p e r s o n a l marker t o whimper y o u - s i n g u l a r 1 , m e t h e y , them u n d e r n e a t h who l a r g e t o become l a r g e
f rom t o possess ,own t o wash c l o t h e s n o t w e l l cooked p o i s o n c o c k r o a c h
1 ano
1 anom 1 awi l ay-ep li
l i k o l l impeh l i n i s l obon l o b o t lomboy lompad lomtoh l o t 2 l o t 6
maka mako mahambak ma l iy6 mamowot man manaliw manangih manok manigG manogtog mangan mangararo
P i l i p i n o
n i l a g u s t o dami l a k o , t i n d a s a r ap s a y a , t a p i s s a bandang
h u l i , s a t u b i g yan tok l amig n i n a
l a b a s l i g p i t l i n i s s i s i d l a n , b u s l o b u t a s d u h a t l i l i p a d puputok l u p a l u t o
baka pupunta umaga mal igo mamulot r i n b i b i l i i i y a k manok a a l i s tumugtog k a k a i n mag-araro
E n q l i s h
many t o s e l l d e l i c i o u s s k i r t l a t e r
w a t e r r a t t a n c o l d a p e r s o n a l marker-
p l u r a l o u t s i d e t o p u t away c l e a n b a s k e t h o l e a f r u i t t o f l y t o b u r s t ground t o cook
maybe t o go morning t o b a t h e t o p i c k an e x p r e s s i o n t o buy t o c r y c h i c k e n t o proceed,move t o s t r u m a g u i t a r t o e a t t o plow
mangwa masaki.t ma-ih ma-in miha mo moyc
na nakano n a k i t : ~ a m b i n m o t c t Nana r lanabtab nanay n a n t a n nangwa nawen nawot?, nay$ na-apon n i n i l a k o n i n , -n ~ i n i no n g a l a n n g i p e n
o g i k o g t o 09-09 o r an o t a n
p a l a t o p a l i y a n papay2
P i l i p i n o
kukuha s a k i t ma i s mayroon. i s a mo n i n y o , i n y o
n i y a k a i l a n n a k i t a nagb igay n a g b a l o t t i y a , n a n a tumaga n a n a y , i n a y n a g d a l a kumuha amin, nami.n h i n o g b a , s l y a n g a b a kahapon n i p i n u n t a h a n nang 9 n9 Nene kung p a n g a l a n n g i p i n
p a l a k a
k a l o g u l a n a h a s
p l a t o b u k i r a n papaya
t o f e t c h 'ii l n e s s c o r n h a v e , t h e r e i s one y o u , y o u r - s i n g u l a r you , y o u r - p l u r a l
h e , s h e , h i s , h e r s when saw gave wrapped a u n t t o cut. w i t h a k n i f e mother b r o u g h t , t o o k f e t c h e d w ~ , o u ~ - ~ x c I ~ s ~ ~ ~ r i p e q u e s t i o n p a r t i c l e y e s t e r d a y a p e r s o n a l marker went a marker a g i r l ' s name i f name t o o t h
s m a l l f r o g overhead t o s h a k e r a i n s n a k e
p l a t e r ice paddy a f r u i t
P i l i p i n o E n q l i s h
p a t p e l paw0 p a - i t p i t c pokpok
r adyo r i p o l y o
s a k o sampalok s a p a t o s s i n t i m o s s i p i l y o s i r k o soh; s o s 6
t a t a t a b t a b
t a g a t a l o m tamba l tamnan tarno tanem t a p o n t a p o h t a t a y tawah t i b a w t i k a p t i g - e n t i n a p a y t i p l a g
l o l a , l o l o g r a n d p a r e n t t o d i s t r i b u t e
paho a w i l d mango f r u i t p a i t b i t t e r p i t o s e v e n pukpok t o poi-lr~d
r ady o r i p o l y o
r a d i o cabbage
s a k o s a c k sampa? ok a f r u i t s a p a t o s s h o e s p e r a money s l p i l y o t o o t h b r u s h s i r k o s o m e r s a u l t s u h a a f r u i t su so a s n a i l
t a s a p a g k a t t a q a
t a g a t a l o n g gamot t an iman t a y o , a t i n , n a t i n t a n i m t a p o n d i l a a n , h i m u r i n t a t a y , i t a y banlaw dalaw hanap g a l a w i n t i n a p a y
w e , our-two a n d , b e c a u s e t o c u t w i t h a
k n i f e r e s i d e n t of e g g p l a n t m e d i c i n e f i e l d f o r p l a n t i n g w e , u s , o u r - i n c l u s i v e t o p l a n t t o throw t o l i c k f a t h e r t o r i n s e t o v i s i t t o l o o k f o r t o move, j i g g l e b r e a d t o s h a k e