Backgrounder

Over NBN

Het NBN - Bureau voor Normalisatie – is verantwoordelijk voor de ontwikkeling,

publicatie en verkoop van normen, en levert diensten die hierop betrekking hebben.

Het NBN heeft meer dan 42.000 normen in portefeuille en faciliteert jaarlijks de

ontwikkeling van 1.500 nieuwe normen die tot stand komen door een samenwerking met

meer dan 3.000 experten.

Het NBN is een autonome instelling van openbaar nut waarvan de Voogdijminister de

federale Minister bevoegd voor Economie is. Zijn raad van bestuur is samengesteld uit

vertegenwoordigers van sectorfederaties, overheden en maatschappelijke actoren.

Het NBN is het Belgisch kenniscentrum voor alle activiteiten die verband houden met

normalisatie. De normontwikkeling gebeurt in samenwerking met partners uit de verschillende sectoren: de sectorale operatoren. Zij zorgen voor de administratieve en technische

opvolging van één of meer normen in specifieke sectoren.

Door haar NBN speelt een maatschappelijke rol door bedrijven, consumenten, overheden

en andere belanghebbenden te helpen streven naar meer kwaliteit binnen een

competitieve en internationale context. Dit doet het door diensten

Wat zijn normen?

Inleiding

We spreken vlotjes over USB of HTML, we gebruiken allemaal wel eens een A4-tje en we

gaan ervan uit dat voeding veilig is of dat de veiligheid van gebouwen, bruggen of liften

vanzelfsprekend is. Zonder het te beseffen komen we als consument of gebruiker van

producten en diensten regelmatig in aanraking met normen. Het is zelfs zo dat achter

bijna elk product één of meer normen schuilgaan. Meer hierover in het hoofdstuk

“Normen in het dagelijkse leven”.

Een norm is een afspraak over een product, een dienst, een proces of een methode. Deze

afspraak wordt vastgelegd in een document dat goedgekeurd wordt door een erkende

normalisatie-instelling zoals het Bureau voor Normalisatie (NBN). Belangrijk hierbij is dat

deze erkende instelling erover moet waken dat iedereen kan deelnemen aan de

ontwikkeling van een norm, en dat deze norm het resultaat is van een consensus tussen

de betrokken partijen.

Normen weerspiegelen goed vakmanschap in heel wat domeinen in de industrie, de

dienstensector en de non-for-profit. Een norm is dus geen wet, maar wordt vrijwillig

toegepast door producenten, leveranciers, overheden, etc. Ze vormen een essentieel

onderdeel van de bedrijfswereld, de maatschappij en het dagelijks leven.

De meeste normen bestaan al geruime tijd. Toch worden er ieder jaar heel wat nieuwe

normen ontwikkeld. Bovendien worden heel wat bestaande normen regelmatig herzien en

geactualiseerd om ervoor te zorgen dat ze bruikbaar blijven naarmate nieuwe

materialen, technologieën en methodes beschikbaar worden. Ook externe factoren

kunnen de aanzet zijn om tot nieuwe normen te komen, zoals een toegenomen behoefte

om het milieu te beschermen of de bezorgdheid van consumenten of van

overheidsinstanties ten aanzien van de veiligheid van bepaalde producten of diensten.

Typologie van normen en voorbeelden

Normen worden onderverdeeld in volgende categorieën:

Productnormen bestrijken verschillende eigenschappen van producten en verwijzen

vaak naar productkenmerken die verband houden met kwaliteit en veiligheid, of naar

aspecten die hun interoperabiliteit met andere aanverwante producten waarborgen.

Voorbeelden: voeding, bouw, elektrische toestellen.

Dienstennormen zijn doorgaans ontwikkeld om een constante ‘minimale’ kwaliteitsnorm

te waarborgen voor de verlening van een specifieke dienst en om de rechten en

verantwoordelijkheden van zowel de verstrekker als de gebruiker van deze dienst te

verduidelijken.

Voorbeelden: gezondheidszorg, toerisme, transport.

Procesnormen verwijzen naar de voorwaarden waaronder producten worden

geproduceerd, opgeslagen, verpakt en getest.

Voorbeelden: testnormen, productievereisten, verpakkingsnormen.

Managementnormen helpen organisaties met het beheer van hun activiteiten en

organisatie in de brede zin. Een aantal normen hebben betrekking op onder meer

kwaliteit, milieu of Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Andere

managementnormen beschrijven hoe een specifieke activiteit best kan worden

uitgevoerd, bijvoorbeeld project management, outsourcing of facility management.

Voorbeelden: kwaliteitsmanagement, maatschappelijk verantwoord ondernemen, milieu.

Normen en wetgeving

Het toepassen van normen is per definitie vrijwillig. Uit de definitie van een norm volgt

dat de toepassing ervan niet verplicht is.

Dit neemt evenwel niet weg dat de verplichte naleving van een norm kan worden

opgelegd door wetgeving of in een overeenkomst.

Overheden kunnen de overeenstemming met een norm als een wettelijke vereiste

vastleggen. Dit gebeurt doorgaans in verband met veiligheids- of

gezondheidsvoorschriften. Binnen de normencatalogus van het NBN zijn er in totaal

3.800 normen in uiteenlopende domeinen die een verplichtend karakter krijgen omdat ze

als basis dienen voor bijvoorbeeld de CE-markering (zie verder).

De toepassing van een norm kan ook contractueel worden vastgelegd, bijvoorbeeld

tussen klant en leverancier. In dit geval moet de leverancier de norm respecteren bij

uitvoering van het contract. Ook overheden kunnen in lastenboeken verwijzen naar

normen, bijvoorbeeld in het gebruik van bepaalde materialen bij de aanleg van een

snelweg of een brug.

Een andere vorm van contractuele verplichting heeft men wanneer men zich inschrijft in

een keurmerk. Het keurmerk helpt consumenten of bedrijven te beslissen in hun

aankoop omdat dit keurmerk iets zegt over het product zelf (kwaliteit,

gezondheidsfactoren) of over de maker van het product (ecologie, duurzaamheid). Een

keurmerk is een kwaliteitsoordeel over een product of een dienst die meestal gebaseerd

is op één of meerdere normen. Het kwaliteitsoordeel vindt plaats door certificering op

basis van een lastenboek. Een aantal voorbeelden van keurmerken zijn het EU-

energielabel, Biogarantie, BENOR, Quality Control, OK compost, FSC. In tegenstelling tot

de CE-markering, die verplicht is, heeft een keurmerk een vrijwillig karakter.

Ten slotte kan, zelfs wanneer de toepassing van een norm niet wettelijk of contractueel

werd vastgelegd, het niet naleven van de norm ertoe leiden dat een fabrikant,

leverancier, invoerder, of aannemer aansprakelijk wordt gesteld in geval van schade. De

rechter beschouwt een norm als een belangrijk referentiekader. In het algemeen kan

men dus stellen dat het niet naleven van een norm in vele gevallen de producent of

distributeur van goederen of de leverancier van diensten verantwoordelijk stelt voor

eventuele schade bij mogelijke fouten of ongevallen.

CE markering

De CE-markering op een product geeft aan dat dit product voldoet aan een aantal

minimumvereisten bepaald door Europese regelgeving. Deze minimumvereisten worden

vastgelegd in Europese normen. Indien het product niet conform is met deze

voorschriften, mag dit ook niet op de Europese markt worden verkocht. De CE markering

heeft betrekking op heel wat producten, waaronder: machines, gastoestellen, speelgoed,

liften, cosmetica, medische hulpmiddelen, bouwmaterialen, persoonlijke

beschermingsmiddelen, elektrische toestellen, enzovoort

Binnen de normencatalogus van het NBN zijn er in totaal 3.800 normen die als basis

dienen voor de CE-markering.

Door de CE-markering op een product aan te brengen, bevestigt de producent, op eigen

verantwoordelijkheid, dat het product voldoet aan alle wettelijke vereisten om een CE-

markering te behalen en dat het product dus binnen de Europese Economische Ruimte

(EER, de 28 lidstaten van de Europese Unie en de EVA-landen IJsland, Noorwegen,

Liechtenstein en Zwitserland) en in Turkije mag worden verkocht.

Normen ontwikkelen

Normalisatie is het proces om te komen tot een norm. De ontwikkeling van normen is

vooral gericht op de bedrijfswereld en vindt plaats in commissies met experten van

betrokken bedrijven. Ook academici of andere belanghebbenden kunnen bijdragen tot de

ontwikkeling van een nieuwe norm.

De praktische uitwerking van normen wordt in België in handen genomen door het NBN.

Het NBN organiseert normcommissies, samengesteld uit vertegenwoordigers (experten)

van de verschillende industrieën en belanghebbenden. Het NBN moet er op toezien dat

de deelnemers aan het normalisatieproces een aantal basisregels volgen.

Voor een aantal sectoren doet het NBN beroep op sectorale operatoren die meestal

verbonden zijn aan een sectorfederatie. Sectorale operatoren zorgen voor de

administratieve en technische opvolging van één of meer normencommissie en zijn

erkend door de Raad van Bestuur van het NBN.

Indien het internationale of Europese normen betreft werkt het NBN samen met ISO voor

wereldwijde normen en CEN op Europees niveau.

Opmerkelijk is dat meer dan 90 procent van de normen in Europese landen dezelfde zijn.

Dit komt onder andere doordat alle Europese normen – te herkennen aan “EN” in de

normreferentie – verplicht in elk Europees land moeten worden ingevoerd zonder dat de

inhoud ervan gewijzigd mag worden. Zo zijn de normen NBN EN ISO 9001 en NEN EN

ISO 9001 voor 100 procent dezelfde norm. Uitzonderingen op deze regel zijn de

‘nationale bijlagen’ die per land specifieke wijzigingen kunnen inhouden.

Ook andere belanghebbenden kunnen een bijdrage leveren met betrekkingen tot

maatschappelijke thema's in normen. Hierdoor kunnen normen ook rekening houden met

bescherming van het milieu, duurzaamheid, consumentenveiligheid, veiligheid van de

werknemer, gezondheidszorg of andere maatschappelijke thema's.

De laatste jaren ziet men dat organisaties uit het middenveld – de maatschappelijke

stakeholders – zoals consumentenorganisaties, milieuverenigingen en vakbonden – meer

belangstelling vertonen om aan normalisatie mee te werken. Voor bedrijven kan dit een

positief effect hebben omdat dit de draagwijdte van normen alleen maar kan vergroten.

Elk jaar worden heel wat normen herzien en bijgewerkt zodat zij actueel en geschikt voor

gebruik blijven, terwijl tegelijkertijd ook heel wat nieuwe normen worden ontwikkeld. Zo

worden in België jaarlijks ongeveer 1.500 nieuwe normen gepubliceerd waarbij oudere

normen worden teruggetrokken.

Organisaties die meewerken aan normontwikkeling:

Zijn als eerste op de hoogte zijn van toekomstige technologische ontwikkelingen

en trends. Dit versterkt de concurrentiepositie van de bedrijven.

Oefenen invloed tijdens het normontwikkelingsproces. Hierdoor kan een bedrijf

zijn investeringen in producten en onderzoek en ontwikkeling beschermen.

Maatschappelijke actoren kunnen de bescherming van het milieu of van de

consument onder de aandacht brengen.

Bouwen een netwerk uit. Normalisatiecommissies zijn de ideale ontmoetingsplaats

om nieuwe contacten te leggen en ideeën uit te wisselen.

Normalisatieproces

Er bestaan specifieke regels voor de opstelling van normen. Deze regels zijn

internationaal opgesteld om te waarborgen dat normen worden ontwikkeld

overeenkomstig de beginselen van openheid, onpartijdigheid, consensus, efficiëntie,

relevantie en consistentie.

De duur van de ontwikkeling van normen neemt doorgaans 15 à 30 maanden in beslag

en gebeurt in een aantal fasen:

Voorstel: Op vraag van bedrijven of sectoren wordt bij het NBN een normproject

opgestart. Voor elke nieuwe Belgische norm worden ook European Committee for

Standardization (CEN) verplicht en International Organization for Standardization (ISO)

vrijwillig geïnformeerd over dit nieuw normproject. Na goedkeuring wordt het voorstel

toegewezen aan een Technisch Comité (TC).

Anderzijds kunnen Belgische bedrijven en belanghebbenden zich aansluiten bij een nieuw

normproject op Europees of internationaal niveau.

Normontwerp: Dit Technisch Comité werkt Europees (CEN) of wereldwijd (ISO) een

normontwerp uit in samenspraak met het NBN. NBN coördineert hierbij de

werkzaamheden maar het effectief uitwerken van de norm gebeurt door experten uit het

bedrijfswereld, sectorfederaties, academici en andere geïnteresseerden.

Openbaar onderzoek: Eenmaal het ontwerp van de nieuwe norm klaar is wordt in elk

land een openbaar onderzoek opgestart waarbij eenieder commentaren kan geven op de

nieuwe norm.

Publicatie: Na onderzoek van alle commentaren wordt het aangepaste normontwerp

goedgekeurd en volgt de publicatie van de norm. De norm wordt dan gepubliceerd en is

dan ook officieel erkend.

Voordelen van normen

Kostenbesparing

Heel wat normen zijn voor organisaties een bron van inspiratie voor de efficiëntere

organisatie van bedrijfsactiviteiten: van productontwikkeling, over aankoop, productie,

voorraadbeheer, verkoop tot en met administratieve processen.

Hieronder wordt aangetoond dat normen voor meer efficiëntie zorgen en hierbij

kostenbesparend kunnen werken.

Reeds in de productontwikkelingsfase bespaart men door bestaande normen te gebruiken

als bron van robuuste knowhow. Hierdoor moet de onderneming het spreekwoordelijke

‘wiel’ niet meer gaan uitvinden en worden de kosten van technologisch onderzoek sterk

gereduceerd. Bovendien daalt de kans op fouten in het ontwerp en kan men beter

rekening houden met compatibiliteitsvereisten ten aanzien van andere producten of

onderdelen.

Andere normen zorgen er dan weer voor dat karakteristieken van grondstoffen en

halffabricaten vastliggen volgens vooraf bepaalde criteria. Dit vereenvoudigt aanzienlijk

het productieproces alsook de aankoop van grondstoffen en halffabricaten en maakt de

selectie van leveranciers eenvoudiger. Selectie van leveranciers en aanvaarding van

goederen of diensten wordt bovendien vergemakkelijkt door het gebruik van

gestandaardiseerde testmethodes, waardoor eenduidige afspraken tussen klant en

leverancier kunnen worden gemaakt.

Een bijkomend effect is dat normen helpen om producten of productieprocessen te

standaardiseren door bepaalde eigenschappen of werkwijzen consistent toe te passen.

Hierdoor dalen de kosten van productie, aankoop en voorraadbeheer. Een voorbeeld:

De Volkswagen Golf is gemaakt uit meer dan 16.000 onderdelen, waarvan ongeveer één

vierde gestandaardiseerd is. Vele van deze onderdelen verwijzen naar normen.

Gestandaardiseerde onderdelen zijn bovendien tot twintig procent goedkoper dan op

maat gemaakte onderdelen. Dit betekent een substantiële kostenbesparing als men dit

omrekent naar de vele duizenden Volkswagens Golf die ooit zijn geproduceerd.

Door kwaliteitsnormen - zoals de ISO 9001 - te gebruiken daalt ook de variabiliteit van

de producten waardoor het percentage afgekeurde producten wordt gereduceerd. Het

gevolg hiervan is een betere kwaliteit, waardoor men minder producten moet

terugroepen of kosteloos vervangen.

In logistieke processen worden normen gebruikt om uitwisseling van informatie op

gestandaardiseerde wijze door te voeren. Het gebruik van bijvoorbeeld RFID (ISO/IEC

18000) laat toe de productiecyclus beter op te volgen, voorraden beter te beheren,

verzending en afhandeling van goederen efficiënter te organiseren,

onderhoudswerkzaamheden beter te plannen of activa te identificeren.

Ten slotte is er het energievraagstuk. Efficiënter omgaan met energie is een van de

belangrijkste factoren om kosten te besparen. Normen zoals ISO 50001 kunnen

bedrijven of overheden aangeven hoe energiegebruik efficiënter kan worden gemaakt.

Daarnaast zijn er specifieke normen die ertoe aanzetten het energieverbruik te reduceren

in verschillende sectoren zoals de bouw, de transportsector, verlichting of industriële

productie.

Dit alles zorgt ervoor dat de efficiëntie van het productieproces wordt geoptimaliseerd en

kosten zo laag mogelijk worden gehouden.

Export

Van de in België gepubliceerde normen zijn 75 procent Europees en 24 procent

internationaal. Slechts één procent van de door het NBN gepubliceerde normen zijn

specifiek ontwikkeld voor de Belgische markt. Dit onderstreept het internationale

karakter van normen. Hierdoor zijn ze een hefboom om de export van producten of

diensten te vergemakkelijken.

Bovendien moeten Europese normen verplicht worden geïmplementeerd in de landen van

de Europese Economische Ruimte (EER = EU + EVA-landen) en mogen hierbij niet

worden gewijzigd. Dit betekent dat 75 procent van alle normen die in België zijn

gepubliceerd identiek dezelfde zijn als die in de EER. Dit creëert enorme opportuniteiten

om producten te exporteren naar andere Europese landen.

Doordat producten of diensten conform zijn aan normen, of doordat acceptatietesten

werden uitgevoerd volgens bepaalde erkende normen, gaan producten of diensten sneller

aanvaard worden in nieuwe markten. Normen verhogen de geloofwaardigheid van

producten en diensten. Het is een feit dat Europese normen hoge kwaliteitseisen stellen

in vergelijking met de rest van de wereld. Daardoor genieten ze een brede erkenning in

Azië, Australië, Afrika of Zuid-Amerika en geven ze producten makkelijker toegang tot

groeimarkten.

De geloofwaardigheid van producten of diensten wordt bovendien verhoogd indien door

een certificering kan worden aangetoond dat men aan deze normen voldoet. Zeker indien

men exporteert is het van belang te weten welke normen en eventuele certificering een

rol spelen in de nieuwe afzetmarkt.

Duurzaamheid

Bedrijfsleiders zijn meer dan ooit gedreven door duurzaam ondernemen. Indien zij

voldoende draagvlak vinden bij hun stakeholders kunnen zij duurzaam ondernemen

(ookMaatschappelijk Verantwoord Ondernemen of MVO genoemd) daadwerkelijk

implementeren in hun bedrijf. Niet enkel de eigen overtuiging maar ook de toenemende

druk van klanten, medewerkers of overheden zet steeds meer organisaties aan om een

duurzaam beleid te voeren.

Vandaag omvat MVO verschillende thema’s die van toepassing zijn in heel wat sectoren:

Ecologie: milieu, energie, eco-design, mobiliteit.

Mens: diversiteit, veiligheid en gezondheid, sociale dialoog.

Omgeving: duurzame klantenrelaties, bedrijf en omgeving, rol van NGO’s.

Zaken doen: duurzaam aankopen, duurzaam investeren, eerlijke handel.

De belangrijkste collecties normen in dit kader zijn ISO 26000 (MVO), ISO 14000

(milieumanagement) en ISO 50000 (energiemanagement). Daarnaast zijn er heel wat

normen die duurzaamheid behandelen vanuit een productgerichte invalshoek. Zo stellen

heel wat specifieke productnormen vandaag reeds specifieke eisen met betrekking tot het

milieu: beperking in gebruik van schadelijke stoffen, reduceren van energieverbruik,

gebruik van gerecycleerd materiaal en verpakking, eco-design, enzovoort.

Innovatie

Wil een bedrijf winstgevend blijven, dan moeten investeringen in innovaties rendabel zijn

en moet de winst gemaximaliseerd worden over de hele levensduur van een product.

Door mee te stappen in het normalisatieproces kan men producteigenschappen van eigen

producten of diensten mee vastleggen in de norm. Hierdoor blijven eigen producten en

diensten conform met de normen en worden gedane investeringen in bijvoorbeeld R&D,

productie-infrastructuur en marketing beschermd.

Indien men als innoverend bedrijf echter te passief staat tegenover normalisatie, loopt

men het risico dat eigen producten niet meer in lijn zijn met de laatste normen, met

mogelijk desastreuze gevolgen voor de gedane investeringen.

Ook kunnen nieuwe trends in producten of productietechnieken – lees eigen innovaties –

worden gestimuleerd door ze in normen mee op te nemen. Bovendien kan men beter

anticiperen op soms onvermijdelijke aanpassingen omdat men sommige technologische

evoluties niet kan tegenhouden.

Kwaliteit en klantentevredenheid

Kwaliteit en kwaliteitsmanagement zijn voor vele ondernemingen een onderdeel van hun

strategie en laten toe een zeer gerichte invulling te geven aan bedrijfsdoelstellingen.

Doordat normen geschreven zijn door de verschillende spelers in een bepaalde sector,

vormen ze een uitstekende basis voor het opbouwen van een kwaliteitssysteem. Normen

helpen bij een goede beschrijving van productkenmerken en kwaliteitseisen, een

efficiënte organisatie van processen, het scherp in kaart brengen van procedures en

verantwoordelijkheden en het oriënteren van de opleiding van medewerkers. Ze

bevorderen hierdoor de verdere professionalisering van de organisatie. Indien deze

kwaliteitsprincipes worden doorgetrokken in alle bedrijfsprocessen, van R&D tot dienst na

verkoop, zal dit wellicht leiden tot een verhoogde klantentevredenheid.

Kwaliteit kan beginnen bij de kwaliteitseigenschappen van een product of dienst. Heel

wat normen – meer dan 1.900 – beschrijven de kwaliteitseisen van specifieke producten

of activiteiten. Ze zijn een eerste aanknopingspunt om meer kwaliteitsvolle producten of

diensten op de markt te brengen. Zo kunnen normen kwaliteitseisen rechtstreeks

beschrijven op basis van bijvoorbeeld fysische of chemische eigenschappen zoals

slijtvastheid, treksterkte, chemische samenstelling of temperatuurbestendigheid.

Daarnaast bestaan er ook normen die testprocedures beschrijven zodat kwaliteit op een

coherente wijze vastgelegd kan worden. Normen kunnen daarnaast andere criteria

beschrijven die betrekking hebben op bijvoorbeeld veiligheid voor de gebruiker, de

ergonomie of de compatibiliteit met andere producten. Een product ontworpen volgens

bepaalde normen is dus in vele gevallen een basisvereiste om kwaliteit te kunnen

leveren.

De laatste jaren is het kwaliteitsvraagstuk echter verschoven van ‘product’ naar ‘proces’.

De finale kwaliteit van een product is afhankelijk van de verschillende stappen doorheen

het productieproces. Een meer procesgerichte aanpak laat dan ook toe om nog meer

consistentie te bouwen in productkwaliteit, maar ook om meer klantgericht te werken. Er

zijn vandaag dan ook heel wat normen ontwikkeld die de focus leggen op de kwaliteit van

het productieproces. Hierbij zijn er algemene normen zoals ISO 9001 maar ook industrie-

specifieke normen zoals ISO 22000 voor de voedingsindustrie.

Voordelen voor andere stakeholders

Naast bedrijfseconomische voordelen van normen en normalisatie zijn er ook

maatschappelijk voordelen voor consumenten, werknemers en overheden.

Door normen verplicht te maken kunnen overheden normen gebruiken als een zeer

doeltreffend beleidsinstrument. Normen vormen een aanvulling op regionale, nationale

en Europese Wetgeving en kunnen zo bijdragen tot de goede werking van de Europese

markt en zorgen ze voor een betere bescherming van consumenten, werknemers en het

milieu. Zij worden tevens steeds meer gebruikt om het beleid te ondersteunen bij het

aanpakken van kwesties zoals klimaatverandering, efficiënt gebruik van hulpbronnen en

andere publieke beleidskwesties.

Consumentenveiligheid is een zeer belangrijk element in veel normen en herzieningen

van normen behandelen vaak veiligheidsproblemen die aan het licht zijn gekomen door

markttoezicht en rapportage van incidenten. Er bestaat dan ook een nauw verband

tussen normalisatie, productveiligheid, duurzaamheid en markttoezicht en in de toekomst

zal dit verband nog worden versterkt. Normen kunnen consumenten ook geruststellen bij

de toepassing van nieuwe technologieën, bijvoorbeeld via de evaluatie van risico’s of de

meting van prestaties.

Daarnaast is Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) een thema dat zowel

bedrijven, consumenten als NGO’s bezighoudt. Zowel producten als dienstennormen

gaan in de toekomst ook meer rekening houden met dit thema door strengere eisen te

stellen met betrekking tot bijvoorbeeld ecodesign en recyclage.

Tenslotte worden een aantal voordelen voor de bedrijven onrechtstreeks doorgegeven

aan de consument. Voor de consument hebben normen dus volgende bijkomende

voordelen:

producten kunnen goedkoper worden verkocht

innovaties komen sneller op de markt

compatibiliteit en gebruiksgemak worden verbeterd.

Certificering

Certificering is een validatieproces ( ook audit genoemd) waarbij wordt nagegaan of een

organisatie in overeenstemming is met een bepaalde norm en waarbij een certificaat

wordt afgegeven in geval van overeenstemming. Heel wat managementdomeinen

kunnen vandaag worden gecertificeerd, onder andere:

ISO 9001 - kwaliteitssystemen

ISO 14001 - milieumanagement

ISO 14064 - CO2 verificatie

ISO/TS 16949 – kwaliteit in automobielindustrie

ISO 15244 - kwaliteit in de gezondheidszorg

ISO 13485 – kwaliteit voor medische hulpmiddelen

ISO 22000 - voedselveiligheid

ISO 27001 – ICT beveiliging

ISO 28000 – beveiliging supply chain

ISO 50001 - energiemanagement

Organisaties kunnen beroep doen op de diensten van een externe en onafhankelijke

certificeringsinstantie (bvb Vinçotte) die de evaluatie voor hen uitvoert en een certificaat

afgeeft waarin de overeenstemming met de vereisten wordt bevestigd. Geaccrediteerde

certificeringsinstanties zijn instellingen die van een nationale accrediteringsinstantie (in

België BELAC – onder de verantwoordelijkheid van de FOD Economie) de bevoegdheid

hebben verkregen om dergelijke kwaliteitscontroles door derden te verrichten. BELAC is

gemachtigd om organisaties die certificerings-, test-, inspectie- en kalibratiediensten

willen verlenen, te evalueren en te accrediteren. Er zijn momenteel meer dan 1 000

geaccrediteerde certificeringsinstanties geregistreerd in de EU.

Normen in het dagelijkse leven We spreken vlotjes over USB of HTML, we vervangen allemaal wel eens een lamp, we

gebruiken allemaal wel eens een A4-tje en we gaan ervan uit dat voeding veilig is of dat

de veiligheid van gebouwen, bruggen of liften vanzelfsprekend is. Zonder het te beseffen

komen we als consument of gebruiker van producten en diensten regelmatig in aanraking

met normen. Het is zelfs zo dat achter bijna elk product één of meer normen schuilgaan.

Hieronder volgen enkele voorbeelden van normen en mogelijke effecten bij het gebruik

ervan.

Het A4’tje

De term A4 is zo ingeburgerd dat men spreekt van

een A4'tje. Het formaat was oorspronkelijk

gedefinieerd in 1922 door DIN, het Duitse

normeninstituut.

Het A4 formaat is gebaseerd op het formaat A0. Deze

heeft per definitie een oppervlakte van 1 m² en een

lengte-breedteverhouding van √2:1 . Door de

oppervlakte telkens te halveren krijgt men een A1,

A2, A3, A4, etc… Het mooie aan deze werkwijze is dat

dezelfde lengte-breedteverhouding van √2:1 wordt

behouden. Derhalve heeft het formaat A4 een

oppervlakte van ½ × ½ × ½ × ½ = 1/16 m².

Het essentiële van het formaat van het velletje A4 is

dat dit invloed heeft op andere producten in de

waardeketen van de consument: printers,

tekstverwerkers, mappen, kasten, enveloppes,

brievenbussen, etc…

De E27-fitting

De Edison-schroefdraad is een genormaliseerde, ronde

schroefdraad die wordt toegepast bij onder andere

lampen en lampenfittingen. De schroefdraad is

ontwikkeld door Thomas Edison in 1909 onder het

handelsmerk van General Electric. De aanduiding ‘E27’

betekent dat de lamphouder of lamp voorzien is van

Edison-schroefdraad met een diameter van 27

millimeter, wat in België de "gewone fitting" is in huis-

en industriële installaties. Voor schemerlampen en spotjes is E14 gebruikelijk (‘kleine

fitting’ of ‘Mignon-fitting’).

Van belang hierbij is dat deze norm toelaat dat producenten onafhankelijk van elkaar

producten kunnen ontwikkelen. Normen geven aan waar compatibiliteit (ook wel

interoperabiliteit genoemd) van belang is. In dit voorbeeld kunnen lamparmaturen

onafhankelijk van de lampen worden geproduceerd. De norm zal er voor zorgen dat de

lamp in de armatuur past. Wel opletten dat men de juiste fitting gebruikt.

Kledingmaten

Een kledingmaat is de maat die gebruikt wordt om

tot passende kleding te komen. Deze maten zijn

niet in elk land dezelfde. Zo komt maat 40 in België

overeen met maat 38 in Nederland, 42 in Frankrijk,

44 in Italië, 44 of 46 in Spanje en Portugal en 12 in

Engeland. Bij het CEN wordt momenteel gewerkt

aan een Europese standaard.

Dit voorbeeld illustreert hoe moeilijk het soms kan

zijn om tot een uniforme internationale norm te komen.

USB

Universal Serial Bus, meestal aangeduid met het

initiaalwoord USB, is een norm voor de aansluiting

van randapparatuur op computers. Het vervangt de

langzamere parallelle en seriële poorten,

voornamelijk doordat de snelheid van

gegevensoverdracht met USB veel groter is. De norm

is uitgevonden door Intel in 1996. Met behulp van de

gestandaardiseerde USB-poort kunnen hardware-

fabrikanten producten maken die op eenvoudige wijze

kunnen gekoppeld worden met pc's. Vandaag wordt

USB ook gebruikt in andere toestellen zoals televisies,

smartphones, …

Geschiedenis van de normen

De oudste normen dateren wellicht uit de oudheid: tijd, lengtematen en gewichten. Deze

waren belangrijk voor de landbouw, de handel maar ook om belastingen te kunnen

innen. Lengtematen en gewichten werden door de eeuwen heen, en onafhankelijk van

elkaar, in verschillende landen, regio’s en steden ontwikkeld, wat in de kaart speelde van

de lokale machthebbers die zo de economie naar hun hand konden zetten. Bovendien

werden lengtematen en gewichten redelijk arbitrair gedefinieerd. De Engelse “acre” werd

beschouwd als de oppervlakte die door een span ossen in één dag kon worden geploegd.

Een wettelijke basis voor standaard maten werd reeds in 1215 opgenomen in de Magna

Carta, door koning Jan in 1215 getekend op aandringen van zijn leenheren. De relevante

zinsnede luidt:

“There shall be standard measures of wine, ale, and corn (the London quarter),

throughout the kingdom. There shall also be a standard width of dyed cloth, russet, and

haberject, namely two ells within the selvedges. Weights are to be standardised

similarly.”

Vandaag zijn Europese normen een essentieel instrument voor de consolidatie van de

één geworden Europese markt omdat zij de technische belemmeringen voor

grensoverschrijdende handel verminderen. Zo dragen normen bij tot economische groei

en het scheppen van banen.

Normen in de industrie

Normen ondersteunen de industrie en het bedrijfsleven door de codificatie en

verspreiding van kennis en goede praktijken. Hierdoor helpen ze het productieproces

efficiënter en dus goedkoper te maken door activiteiten of gebruikte componenten te

standaardiseren.

Door deelname aan het ontwikkelen van normen kunnen bedrijven bovendien nieuwe

kennis uitwisselen, hun bekendheid vergroten en waarborgen dat normen aan hun

behoeften voldoen. Op die manier zijn ze tevens vroegtijdig op de hoogte van nieuwe

ontwikkelingen en vereisten.

Voorbeelden:

De normen voor schroeven en bouten (bvb. ISO 888) waren één van de eerste

internationale normen vastgelegd door ISO.Hierbij zijn niet enkel de dimensies (ISO

gebruikt het metriek stelsel) maar ook de staalkwaliteit van belang.

De bouwindustrie kent honderden normen, gaande van kwaliteitseisen voor

bouwmaterialen, berekening van constructies, kwaliteitsproeven en specifieke normen

voor materialen zoals staal, beton, glas, keramische producten, hout, cement, plastic,

etc…

In de voedingsindustrie zijn normen van essentieel belang om een constante kwaliteit

van producten te kunnen garanderen. Belangrijker is echter de veiligheid van de

gemaakte producten te garanderen en de veiligheid van de gehele voedselketen te

waarborgen (ISO 22000). Bovendien zijn in de voedingsnijverheid naast normen ook

strenge wetgeving van toepassing.

In heel wat industriële activiteiten komen laswerken te pas. In dit specifieke domein

zijn meer dan 200 normen van toepassing. Gaande van verschillende soorten

lasverbindingen, kalibratie van lastoestellen, kwaliteitscontrole van het opgeleverde werk

tot de vormingsvereisten voor lassers.

Normen in de handel

Normen laten toe op een meer eenvoudige en uniforme manier handel te drijven door

afspraken te maken tussen de verschillende partijen. Eerder hebben we gezien dat

éénduidige lengtematen en gewichten door de eeuwen heen essentieel waren bij het

drijven van handel.

Gezien alle Europese lidstaten verplicht zijn om de ongeveer 20.000 Europese normen

over te nemen wordt het tevens mogelijk dat producten en diensten over heel Europa

aan dezelfde normen voldoen. Dit systeem geeft de producent of distributeur toegang

tot de volledige Europese markt van meer dan 500 miljoen consumenten.

Hierdoor kunnen schaalvoordelen worden gebruikt om kosten te drukken waardoor

producten goedkoper kunnen worden geproduceerd.

Bovendien leveren normen een aantal oplossingen waardoor de handel vergemakkelijkt

en efficiënter wordt. Hieronder volgen een aantal voorbeelden.

Een container bestaat uit standaardmaten. Door het gebruik van deze

genormaliseerde afmetingen kan de container zowel via de weg, het water als per spoor

worden vervoerd, zonder dat de goederen zelf hoeven te worden in- of uitgeladen. Dit

levert tijdswinst en kostenbesparing op. Enkele feiten: 90% van de wereldwijde handel

verloopt via containers en meer dan 25 miljoen containers zijn in gebruik. Het gebruik

van containers reduceert de transporttijd met 84% en kosten met 35%.

Meer dan ooit is de voedingsindustrie gebonden aan internationale handel. De

waardeketen van voedingsproducten loopt meestal doorheen verschillende landen: van

oogst tot consumptie van het eindproduct. Normen zorgen ervoor dat de producten die

wij eten of drinken voldoen aan minimale vereisten. Ongeveer 1000 internationale

normen (ISO) hebben betrekking op de voedingsindustrie en houden verband met

landbouw, transport, bereiding, labelen, verpakking en opslag.

Interoperabiliteit is de mogelijkheid van verschillende systemen, apparaten of

componenten met elkaar te laten interageren. Om dit te bewerkstelligen zijn normen en

procedures nodig waarin afspraken worden vastgelegd. Interoperabiliteit kan betrekking

hebben op fysieke componenten (illustratie: diameters van plastic buizen zijn

genormaliseerd en laten toe buizen van verschillende producenten op elkaar aan te

sluiten). Daarnaast kan interoperabiliteit ook betrekking hebben op bijvoorbeeld

gegevensuitwisseling tussen ICT systemen of zelfs informatiestromen tussen

verschillende economische entiteiten (elektronische factuur, uitwisseling van fiscale en

sociale zekerheidsgegevens,…)

In een aantal sectoren is interoperabiliteit van essentieel belang omdat verschillende

technologieën of systemen afhankelijk zijn van elkaar:

Telecommunicatie: telefoons, zendmasten, telefooncentrales,

satellietcommunicatie, etc.

ICT: hardware, software, databanken, communicatie tussen systemen, etc.

Luchtvaart: luchtruimbeheer, regeling van luchtverkeersstromen,

luchtverkeersdiensten, communicatie protocols, etc.

Spoorwegen: elektrische leidingen, spoorbreedte, veiligheid, etc.

Managementnormen

Managementnormen helpen organisaties met het beheer van hun activiteiten. Zo kennen

we:

ISO 9000: kwaliteit

IS0 14000: milieu

ISO 26000: duurzaamheid

ISO 27000: ICT beveiliging

ISO 31000: risicobeheer

ISO 50000: energie

Zij worden vaak gebruikt om een kader te creëren dat de organisatie in staat stelt op

samenhangende wijze te voldoen aan een duurzame performantie en er zo voor te

zorgen dat ze ‘onder controle’ zijn. Tegelijkertijd liegen de uitdagingen er niet om:

toenemende concurrentie in een mondiaal perspectief, complexe productieketens met

groeiende onderlinge afhankelijkheid, schaarse grondstoffen, een krimpende

arbeidsmarkt en de klimaatproblematiek, om er maar enkele te noemen. Onderwerpen

zoals o.a. kwaliteit, veiligheid, duurzaamheid, milieu, informatiebeveiliging, energie,

risicobeheer worden hoe langer hoe meer holistisch beheerd vanuit het management van

een organisatie, of worden soms zelfs als strategisch beschouwd.

Deze managementbenadering vraagt om normen die beter op elkaar zijn afgestemd

zodat een geïntegreerde implementatie van normen mogelijk wordt. Deze

managementnormen hebben een uniform kader met aandacht voor een aantal thema’s

zoals: governance, leiderschap, rollen en verantwoordelijkheden, interne en externe

communicatie, competentiebeheer, planning, controle, risicobeheer, etc.

Organisaties die deze managementsystemen gebruiken rapporteren volgende voordelen:

Verbetering van de kwaliteit van producten en diensten

Toename van de effectiviteit en efficiëntie van de processen

Toename van de klantentevredenheid

Vermindering van het aantal fouten en reductie van afval

Betere beheersing van de risico's

Beslissingen worden genomen op basis van ‘facts and figures’

Doelgerichter ontwikkelen van nieuwe producten en diensten

Toename van de motivatie van de medewerkers

Verhoogde financiële resultaten als gevolg van bovenstaande verbeteringen

In welke sectoren vinden we normen?

Bijna alle sectoren hebben te maken met normen. Dit kan gaan van productnormen over

procesnormen tot managementnorm.

Hieronder een overzicht van Europese normen per thema (niet per sector):

Thema Aantal normen*

Transport 2830

ICT 2324

Mechanica 2320

Bouw en burgerlijke bouwkunde 2302

Materialen 1799

Huishouden, sport en vrijetijd 1248

Elektronica 1206

Elektriciteit 1201

Energie en nutsvoorzieningen 1200

Kwaliteit 1152

Chemie 1065

Veiligheid 1030

Gezondheidszorg 767

Voeding 443

Milieu 431

HVAC 356

Verpakkingen 277

Diensten 99

* Bron: CEN 31/12/2013

Voor elektrotechnische normen heeft het NBN een zusterorganisatie: het Belgische

Elektrotechnisch Comité (BEC) dat instaat voor het ontwikkelen van normen in een

aantal specifieke domeinen van de elektrotechniek.

In andere sectoren delegeert het NBN een aantal van haar activiteiten aan

onderzoekscentra zoals het WTCB (bouw) of sectorfederaties zoals Agoria (technologie)

of overheden.

Sectoronafhankelijke normen

Heel wat normen zijn onafhankelijk van de sector waarin men actief is. Bovenstaand

schema geeft een overzicht van mogelijke normen van toepassing binnen de

waardeketen van een ‘generieke onderneming’. De waardeketen is een bedrijfskundig

concept, dat de strategisch relevante bezigheden van een organisatie met elkaar in

verband brengt. Dit concept is bruikbaar als management tool voor het systematisch

onderzoeken van activiteiten binnen de eigen organisatie en interacties met de

buitenwereld. De waardeketen toont de primaire en ondersteunende activiteiten binnen

een organisatie.

Primaire activiteiten hebben betrekking op o.a.:

R&D: onderzoek en ontwikkeling van nieuwe producten

Productie: omzetten van grondstoffen in eindproduct

Distributie: het ontvangen, opslaan en verspreiden van het eindproduct

Verkoop: distributiekanalen opzetten, verkoopactiviteiten.

Ondersteunende activiteiten zijn o.a. HR, marketing, boekhouding, facility management

en ICT.

Tenslotte zijn er alom meer normen die het management van organisaties ondersteunen.

Contacteer NBN

Hoofdzetel:

Perscontacten:

Jozef II-straat 40 bus 6

1000 Brussel

tel +32 2 738 01 11

www.nbn.be

Ellen Bartholomeeusen

NBN

Communication & Marketing Manager

tel +32 2 738 01 15

ellen.bartholomeeusen@nbn.be

Kim Heylen

NewsEngine

Senior Consultant

tel +32 3 260 96 42

kim.heylen@newsengine.eu