nederlands auschwitz c o m i t é

28e jaargang, nr. 3/4/5, maart/april/mei 1984, verschijnt 6x per jaar.

Secr.' E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel.: 020-905310 bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr. 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek. 40.01.75.088 Gem. giro: 4875500, postgiro 293087 t.n.v. NAC Redaktie: Drs. Eva Tas, Amsteldijk 23, tel. 020-795716, 1074 HS Am­sterdam Administratie krant: D. van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amster­dam (Zuid-Oost), tel. 020-972869.

N u het lente wordt Twee minuten stil Op tal van plaatsen zullen op 4 mei om 8 uur 's avonds twee minu­ten stilte vallen. Wij zullen eerst zwijgend door Amsterdam trekken, op de Dam de twee minuten stilte in acht ne­men en bloemen leggen bij het Nationale monument. Komt met ons mee met uw kinderen en kleinkinderen, buren en bekenden. Kunt u niet naar de Dam, gaat u dan naar een van de overige ge­denkplaatsen, samen met anderen. Wij komen samen op de Nassau-kade bij de Bosboom Toussaint-straat te Amsterdam om 18.30 uur. Vertrek 18.45 uur. Tot ziens.

NAC

Ons kalenderjaar steekt vol symbo­liek. Eerst de bevrijding van Ausch­witz, dan de dag van de Februari­staking. Met de lentezon of -bui vin­den we onze vrienden weer die Bu­chenwald of Ravensbrück hebben doorgemaakt. En dan staan 4 en 5 mei voor de deur, stilte en bevrij­ding. Al heel lang kan het op die momen­ten niet bij omzien blijven. Het ge­rechtshof van Hagen heeft overle­venden van Sobibor (en zijn op­stand) in het verre Donetsk ver­hoord, want het revisieproces tegen chef-beul Frenzel loopt nog. Na jaren research kon men hier in een film van Ludi Boeken een waar netwerk zien van rechts-extremen, zegt u maar neo-nazi's, in half Euro­pa. De VARA ontdekte het ontwerp voor een gewelddadig werkprogram

van de Centrumpartij, die de Rotter­damse deelraden in wil. De opsteller van dit fraais heeft ook de Ausch-witz-Lüge mee verkondigd: er is volgens hem geen Auschwitz ge­weest. In Frankrijk haalden de ultra-rechtse racisten benauwend veel stemmen bij verschillende tussentijdse verkie­zingen en in de Bondsrepubliek wor­den meer neo-nazi's geteld dan vorig jaar. In Hessen kwam — voor de zoveel­ste maal — de Totenkopf-Waffen-SS als Ilmensee-club bijeen, althans naar buiten toe met stille trom. Maar dat zat ze niet glad. Het regende pro­testen, van binnen en van over de

S;rens. De gepensioneerde SS-lui zul-en voortaan wel wat ingetogener

feesten. De burgemeester laat ze niet meer toe. In het plaatsje Oberaula zelf wordt de toon aangegeven door de familie von Dörnberg, die nog treurt om pa, eens Hitiers chef du protocol en drager van de SS-erede-gen. Het gedenkteken voor nazi­slachtoffers in Wuppertal, niet ver van Nederland dus, is met haken­kruisen beklad. Verder weg: meer dan 1200 antisemitische wandaden zijn in '83 in de VS geregistreerd, half om half aanvallen op mensen en van­dalisme. In Nederland zijn antisemi­tische kreten al niet uitzonderlijk meer.

Het hele jaar bezig

Terwijl vaststaat dat menige Neder­landse bedrijver van nazi-misdaden nog altijd of alweer vrij rondloopt, meest in de nazi-Heimat, zoeken sommige dubieuze figuren hun heil in onbekookte uitvallen tegen de Stichting '40-'45, de instantie die de

Buitengewone Pensioenraad advi­seert inzake toekenning van buiten­gewoon pensioen in geval van invali­diteit ten gevolge van verzet. De Stichting was tot voor kort ook be­trokken bij de uitvoering van de WUV, de verstrekking van uitkerin­gen aan vervolgden. De vaste Ka­mercommissie van het ministerie van WVC onderstreepte onlangs de zorgvuldigheid van het Stichtingsbe-leid, dat zij dan ook niet in twijfel trok. Uiteraard heeft ons comité al­tijd hartelijke betrekkingen met de Stichting gehad. Een ander semi-officiële instantie waarmee wij geregeld contact onder­houden is het ICODO (Informatie en Coördinatie-Orgaan Dienstverle­ning Oorlogsgetroffenen). Onze voorzitster en onze secretaresse na­men deel aan een sociaal-juridische studiebijeenkomst van het ICODO

Vervolg van pag. 1

in de Lage Vuursche op 28 en 29 maart j.l. (Zie het verslag elders in dit nummer.) Wij hebben tegen de To-tenkopf-SS-reünie te Oberaula veel­vuldig geprotesteerd: schriftelijk bij burgemeester en gemeenteraad en in persoon in Den Haag en Amster­dam. Jacques Furth en Ab Caransa gingen namens ons allen op 31 maart demonstreren in het Hessische Kur-ort Oberaula zelf. Een en ander is door de media doeltreffend onder het oog van het Nederlandse volk gebracht. De Nederlandse reacties, die van parlement en regering inbe­grepen, oogstten de bewondering van de Duitse antifascisten.

schoon te wassen. Onze vrienden van de ANED, de organisatie van Italiaanse gedeporteerden, houden eind juni/begin juli een internatio­nale bijeenkomst in Triest om de de­mocratische en antifascistische ge­zindheid van de eens gevangenen en vervolgden tezamen uit te spreken. Het is dan juist 40 jaar geleden dat de nazi's een crematorium in een veem van de Adriatische havenstad hebben geopend. Ons comité zal daaraan meedoen, zoals wij het onze gaan bijdragen aan het oprichten van een Nederlands gedenkteken in Maut­hausen, onzaliger gedachtenis.

Om vredeswil

Er wordt gevochten, nog aldoor. Onontwarbaar noemden wij de knoop van het Midden-Oosten jaren geleden en het werd eerder erger. Meer wapens lossen ook daar niets op. Meer overleg? Het ziet er niet naar uit.

Zo denken heel veel jonge mensen en dat is maar goed ook. In Amsterdam en enige andere plaatsen kwam dat duidelijk aan het licht op 12 april. Bij duizenden trok de schooljeugd van het voortgezet onderwijs, vaak uit­geleide gedaan door docenten, weg uit de lokalen en door de stad om te demonstreren tegen de plaatsing van de (middenafstands)raketten. De stijgende golf van weerzin tegen dit zinloze wapentuig slaat over alle generatiekloven, grenzen en staket­sels heen. 'Ik geloof aan het overleven van de mensheid', zei de hoogbejaarde prof. Robert Jungk als een van de 'getui­gen van deze eeuw' voor de West­duitse tv. 'Ik voel me verplicht aan de zes miljoen verwanten van mij die zijn omgekomen om met alle kracht mee te trachten de wereld bewoon­baar te houden. Er liggen grote kan­sen voor de vredesbeweging: het gaat om ons bestaan.' Vooralsnog blijft er veel te wensen over voor deze nestor van de vredeswetenschap.

Samen met anderen

Ook op ander internationaal vlak laat ons comité zich niet onbetuigd. Voorzitster Annie Fels en penning­meester Nico Boeken vertrokken naar Auschwitz voor de algemene le­denvergadering van het Internatio­nale Auschwitz Comité. Zij deden daar verslag van onze activiteiten, onder meer ons optreden tegen alle uitingen van antisemitisme, waar ook ter wereld. Eveneens in Auschwitz is op 17 april een nieuwe Belgische afdeling, zaal en memorial, zoals onze vrienden het noemen, geopend. Het gedenk­teken werd al verleden jaar te Brussel door koning Boudewijn overgedra­gen. Ook toen waren wij daarbij uit­genodigd. Terwijl wij ons gereed maken om ge­zamenlijk onze doden te herdenken en daarna de vijfde mei, de bevrij­dingsdag te vieren, duiken er niet al­leen racistische tendensen op, maar wordt er geprobeerd fascisme en fas­cisten te rehabiliteren en nazi's

Gedenken, herinneren, ons bevrijd voelen — wij doen het eigenlijk al­tijd, bijna van nature. Zelf dragen wij allen de sporen van wat ons over­kwam tijdens de oorlog, nu meer dan een generatie terug in ons. We ervaren het doorlopend, ook zonder speciale gedenkdagen. Maar ook wij kunnen niet stilstaan bij de oorlog van toen zonder om ons heen te kijken. En dan zien wij een wedloop in vernietigingstuig. De middelen om van de aarde één Auschwitz te maken stapelen zich op. Terecht nodigt het Internatio­naal Auschwitz Comité de rege­ringsleiders van VS en USSR uit één­maal in Auschwitz te vergaderen, om zich te realiseren: dit mag niet en nooit meer. Wie de jaren tachtig beleeft met de jaren veertig achter zich, moet zich diepe zorgen maken over de voortra­zende bewapening, steeds meer, nieuwere en verfijnder kernwapens. De spiraal van vernietiging moet worden gestuit en dan hier, waar de bevolking in een conflict niet nog meer mikpunt wil worden.

Onaantastbaar

Bij regionaal geweld en oorlogswol­ken blijft het niet in ons leefklimaat, dat onder crisisdruk staat. Vooral uitkeringsgerechtigden weten ervan mee te praten. Onder dezen nemen de rechthebbenden op WUV een volstrekt eigen plaats in. De vervolg­den, de zwaarst getroffenen onder de oorlogsgetroffenen, hebben bijna dertig jaar op een wettelijke regeling moeten wachten. De wet kwam laat, heel, heel laat, voor maar al te velen te laat. Dat is voldoende om de WUV onaantastbaar te maken. Voor welke ombuiging of aanpassing dan ook. Bovendien slinkt het aantal mensen dat voor WUV in aanmer­king komt helaas, maar onvermijde­lijk. Ernstige tijden. De vierde en de vijf­de mei, dodenherdenking en bevrij­dingsdag krijgen er een des te diepere betekenis door. Om vredeswil. Wat lazen wij ook weer? Wie vrede wil bereide zich voor op vrede. En zo is het.

Oberaula 1984 'Wij, de kinderen van hen die op het nippertje aan de Waffen-SS zijn ont­komen, hebben er G E E N begrip voor dat de voormalige leden van de­ze misdadige organisatie vandaag in de Mehrzweckhalle van de gemeente Oberaula hun herinneringen aan dat onzalige verleden kunnen ophalen. Wij beschouwen deze bijeenkomst als een schande voor de democratie en een ongehoorde provocatie tegen­over hen die onder het nationaal-so-cialisme hebben moeten lijden.' Het pamflet van het 'Bundesverband jüdischer Studenten in Deutschland' is nog nat als ik 's nachts, na terug­komst uit Oberaula probeer mijn in­drukken vers op papier te zetten. Ongeveer 100 van die joodse studen­ten uit Kassei, Keulen en Frankfurt hebben aan de oproep van hun orga­nisatie gehoor gegeven; met een aan­tal van hen hebben we kort kunnen praten. Zij werden bezield door dezelfde ge­dachte als de groep van bijna 50 men­sen die op 31 maart van dit jaar van­uit Nederland naar Oberaula is ge­gaan om aan die demonstratie deel te nemen. Wat bezielde hen en ons? Ons als Jood en/of als oud-gevange­ne te manifesteren, en vrijwillig naar Duitsland gaande, duidelijk te laten merken dat wij er zijn en alles zullen doen wat in ons vermogen ligt om een herhaling van het verleden te voorkomen. Dat zijn wij aan onszelf en aan onze kinderen verplicht. 'Nooit meer Auschwitz' betekent óók nooit meer SS, in welke vorm dan ook. Waartegen hebben we gedemon­streerd? Tegen een samenkomst van het voormalige SS-Totenkopfregi-ment, de 'Knochenbrecher' zoals ze bij de oprichting van het regiment werden genoemd. Knochenbrecher, opgeleid met 'onverbiddelijke, voor een normaal voorstellingsvermogen niet te begrijpen hardheid'. Zo omschrijft Eugen Kogon het in zijn standaardwerk 'Der SS-Staat'. Hun taak was het dienst doen in concen­tratiekampen en bezette gebieden. Mijn voorzichtige schatting is dat ze direct betrokken waren bij de moord op minstens 12.000.000 mensen. Over de aantallen demonstranten en de diverse toespraken is inmiddels door de diverse media uitvoerig be­richt. Ik wil hier dan ook volstaan met alleen te referen aan een deel van

De Auschwitz-vlag in Oberaula

de toespraak van het Tweede Ka­merlid voor de PvdA Harry van den Bergh, die zijn collega's in de Duitse Bondsdag opriep de wetgeving dus­danig te wijzigen dat het deze orga­nisatie verboden kan worden sa­menkomsten te organiseren. Ik zou hem voor wat Nederland betreft aan deze woorden willen herinneren voor wat betreft de Centrumpartij. Jammer was dat de Nederlandse par­lementaire delegatie niet even de moeite heeft genomen om met de Nederlandse demonstranten te spre­ken. Mijn indruk van de demonstratie: Overwegend jongeren met een on­belast verleden. Helaas hier en daar ook langs de weg jonge mensen met weliswaar een onbelast verleden, maar met een toekomst waar nu al een zware hypotheek op rust; zij wa­ren de enigen die zo nu en dan trachtten te provoceren. Niemand is op die provocaties ingegaan. Boven­dien heb ik me nog nooit zo veilig gevoeld onder de bewaking van in groene uniformen gestoken Duitse politiebeambten als die dag. Onze groep had nog een bijzondere ervaring: zowel bij aankomst in Duitsland als na de demonstratie werden we ontvangen in het thera­peutisch centrum in Aumühle, het centrum van Karl Heinz Kiel en Al-fred Bouman. Voor ons was er koffie, bouillon, brood, en een uiterst hartelijke ont­vangst. Voor Boumans cliënten — allen jongeren — is er in het centrum gelegenheid om van de ouderlijke trots op verleden af te komen. De le­den/cliënten van het instituut de­monstreerden mee, sommigen tegen hun vader die elders in de stad aan de SS-bijeenkomst deelnam. Wat heeft de tocht voor ons bete­kend, voor de mensen van de LJG, van het Nederlands Auschwitz Co­mité, van het Sachsenhausen-Comité en vooral voor de jongeren van Ka-dima? Door het meereizen van een aantal

Foto: Dirk-Jan Prins

persmensen heeft een aantal van ons de gelegenheid gehad verhalen en er­varingen die ze kennelijk graag kwijt wilden, in alle rust te vertellen. Ik ben dan ook van mening dat voor de demonstranten die niet meer tot de groep jongeren behoren de demonstratie ook een therapeutische werking heeft gehad. De verbonden­heid die ik me herinner in de groep die in 1980 naar Auschwitz ging om bij de opening van het Nederlandse Paviljoen aanwezig te zijn was ook hier waar te nemen. Tk heb vandaag dingen verteld die ik nog nooit aan iemand heb verteld.' 'Even heb ik het gevoel gehad weer in sneeuw en kou en regen op appèl te staan, maar nu vrijwillig en welbe­wust'.

N a zo een lange rit, (van 7 uur 's morgens tot 12 uur 's avonds is het goed thuis te komen. Onze eerste thuiskomst was in de L.J.G. waar soep, koffie en slaatjes voor ons klaar stonden. Het tekent de atmosfeer dat de meesten niet direct naar huis gin­gen, maar eerst nog wat samen gin­gen eten. Het is niet gebruikelijk dat een Joods kerkgenootschap meewerkt aan de organisatie van een reis die op zater­dag plaats vindt, en daar dan nog bo­vendien leiding aan geeft. Het is juist dat het gebeurd is; het heeft ons in de gelegenheid gesteld uiting te geven aan onze verontrus­ting en onze verontwaardiging door zelf actief ons protest te laten horen. We zijn daardoor in staat geweest onze verbijstering en verontrusting aan de Nederlandse- en Duitse me­dia over te brengen. O m voor een veilige toekomst te zorgen mag het verleden niet verge­ten worden. Dit is wat de Westduitse Joodse studentenorganisatie bezield heeft toen ze het initiatief voor deze demonstratie nam.

Amsterdam, 1 april 1984 Kol Hakawod

Ab Caransa

ICODO Over Bep Degen

Bep Degen is niet meer bij ons. Het is niet voor te stellen dat we haar stem, haar altijd weloverwogen woorden, nooit meer zullen horen. Toch was zij maar een jaar of tien in ons midden en slechts zes jaar heeft het echtpaar De­gen de financiën van het N A C beheerd. Bep was een boekhoudster van grote klasse, zoals zij bovenal een mens van grote klasse was. Opgewekt en integer trad ze iedereen tegemoet, net zoals haar afrekeningen open lagen. Zij laat een lichtend spoor na. Moeilijk zal er iemand te vinden zijn bij wie zij geen sympathie wekte. Niemand die haar ooit ontmoette zal haar licht ver­geten. Voor ons heeft zij zoveel betekend dat wij — altijd bij benadering — voelen wat Frits in haar verloren heeft. Hij kon dat op bewonderenswaardi­ge wijze zelf onder woorden brengen, op Westgaarde, bij haar crematie. Frits weet welke plaats zij beiden in ons comité innemen. En ook dat voor ons en voor hemzelf Bep zal blijven voortleven als een trouwe vriendin, een voorbeeld.

Eva Tas

Staatssecretaris en Tweede Kamer achter Stichting 1940-1945

Het bestuur van de Stichting 1940-1945 heeft met instemming kennis genomen van de uitspraken in de Tweede Kamer gedaan op woensdag 29 februari j . l . over het door haar ge­voerde beleid. Sprekers van 4 politie­ke partijen (PvdA, CDA, W D , C P N ) en de staatssecretaris van Wel­zijn, Volksgezondheid en Cultuur, Drs. J. P. van der Reijden, hebben hun vertrouwen uitgesproken in het beleid dat de Stichting 1940-1945 heeft gevoerd. Woensdag 29 februari voerde de vas­te commissie van WVC van de Tweede kamer mondeling overleg met staatssecretaris Van der Reijden over een aantal lopende zaken be­treffende buitengewone invaliditeits­pensioenen en uitkeringen voor ver­volgden en oorlogsgetroffenen. Daarbij namen de vertegenwoordi­gers van de vier politieke partijen en de Staatssecretaris de gelegenheid te baat om ook aandacht te besteden aan recente berichten in de persme­dia over een eventueel ten onrechte verleend buitengewoon invaliditeits­pensioen. De heer J. M. Worrell (PvdA), mevr. J. G. Kraaijeveld-Wouters (CDA), mevr. A. Lucas-sen-Stauttener ( W D ) , Drs. M. Ern-sting (CPN) verklaarden, dat zij vol­ledig vertrouwen hebben in de zorg­vuldigheid waarmede de Stichting 1940-1945 te werk gaat. Er was dan

ook geen enkele behoefte het gevoer­de beleid in twijfel te trekken. Staatssecretaris Van der Reijden sloot zich bij deze opmerkingen aan en hij was de Kamer dankbaar voor de steun aan de Stichting 1940-1945. Kritiek op het werk van de Stichting dient wel serieus te worden genomen en er moet aandacht aan worden bes­teed. Hij twijfelde er echter niet aan, dat dit ook de praktijk is.

Willem Sandberg bij de onthulling van de gedenksteen voor de aanslag op het toenmalige bevolkingsregister in 1943. De dezer dagen overleden oud-directeur van het Stedelijk Mu­seum speelde een grote rol in het kun­stenaarsverzet. Hij heeft o.a. een groot aantal persoonsbewijzen voor-vervolgde en gezochte mensen ge­maakt. Hij verloor talloze vrienden in het verzet, maar overleefde het. Hij werd 86 jaar.

O p 28 en 29 maart j . l . organiseerde het Icodo een 'sociaal-juridische stu­diebijeenkomst' in de Ernst Sillem-hoeve op de Lage Vuursche. Problemen, moeilijkheden en moge­lijkheden bij de W U V en Buitenge­woon Pensioen werden voortreffe­lijk ingeleid door de heren J. F. Beekman over de WUV, voorname­lijk voor de Indische uitkeringsge­rechtigden, de wet buitengewoon pensioen door Mr. Th. Vermeulen en de begeleiding WUV-aanvragen door mevr. Mr. A. Bierenbroods­pot. Deze Amsterdamse advocate vertel­de haar ervaringen met moeilijke ge­vallen en haar juridische bijstand bij o.a. bezwaarschriften. De ex-griffier van de Centrale Raad van Beroep in Utrecht verklaarde duidelijk de werkwijze en functie van de Centrale Raad van Beroep. Na eventuele afwijzing van deze in­stantie is verder beroep niet meer mogelijk. Ex-verzetsman B. Blokzijl, die vrij­willig vele oud-verzetsmensen bij staat met hun aanvragen, betoogde dat ook bij deze aanvragen veel moeilijkheden zijn. Mede omdat het allemaal al zo lang geleden is en vele getuigen door overlijden enz. er niet meer zijn. Levendige discussie volg­de na alle inleidingen. De talrijke aanwezigen van kampco-mité's, verzetsorganisaties en belan­gengroeperingen hadden zoveel er­varingen te vertellen dat tijd voor discussies veel te kort was. Daarom werd het voorstel gedaan om deze studiedagen voort te zetten. De ver­zorging van de deelnemers was voor­treffelijk. Onze dank aan het Icodo voor deze uitstekende initiatieven en wij hopen dat er meerdere noodzakelijke bij­eenkomsten zullen volgen. Namens het N A C namen Annie Fels (voorzitster) en Eva Furth (se­cretaris) aan de besprekingen deel.

5 mei in Middelburg

Dit jaar wordt op 5 mei de nationale herdenkingsbijeenkomst gehouden te Middelburg. Gelijk elk jaar zal ons comité hieraan deelnemen. De reizende tentoonstelling 1933-19nu over oorlog en bezetting, oud en herlevend fascisme is in de meida­gen eveneens te Middelburg te zien.

LEVEN ZONDER HUIS

Auschwitz-herdenking 1984

Stil maar, ik zal naast je staan Toen niet — maar wel deze keer Iedere nacht gebeurt het weer Nü zullen we samen gaan.

Geef je kleine hand aan mij En ik streel je donkere haren 'Kijk — het voorjaar — jonge blaren,. Ieder jaar een nieuwe mei'.

Ieder jaar een 4de mei Zal ik bloemen voor je leggen Hoor me dan, als ik zal zeggen: 'We staan samen in de rij'.

Neem mijn hand, 'k ben niet meer bang Voor de gruwelijke dromen Als het gas begint te stromen... Veertig jaren duren lang!

Anne, 29 jan. 1984

Twee minuten niet genoeg Ellen Santen: 'Aan twee minuten heb ik niet genoeg' 'Een oorlogskind op zoek naar haar joodse oorsprong'.

Ellen Santen werd in het begin van de Tweede Wereldoorlog geboren. Als kleuter werd zij geconfronteerd met arrestaties van haar niet-Joodse grootouders, de represailles en ver­volging van haar andere, Joodse, grootouders en Joodse vader. Het oorlogsgebeuren grijpt hevig in het bestaan van de kleine meid. Zij mist haar gearresteerde en gedepor­teerde familie. Slechts één grootmoe­der, Mien Sneevliet, overleeft het vrouwenkamp Ravensbrück. Prach­tige gedichten en tekeningen maakte oma Mien in gevangenis en concen­tratiekamp voor haar geliefde klein­dochter. Zij vormen mooi illustraties voor Ellen's boek. Opgroeiende Ellen kan het niet be­vatten, zij geraakt erdoor gebiolo­geerd, probeert er iets van te begrij­pen. Haar politiek bewuste ouders maken haar duidelijk wat fascisme, nazis­me, inhoudt: moord en oorlog! Velen van haar Joodse familieleden komen nooit meer terug. Ellen

wordt volwassen en erg aktief in linkse groeperingen, in bevrijdings-en herdenkingscomité's. Zij woont tal van herdenkingen bij, mist geen Ravensbrück of Ausch­witz-herdenking. Zij voelt haar Joodse afkomst en als zovelen van haar leeftijdsgenoten gaat zij op zoek naar haar identiteit. Zij bezoekt in tal van landen Joodse begraafplaatsen, synagogen en oude Joodse wijken. Op ontroerende en indringende wij­ze beschrijft zij de warme familie­band, de liefde die zij ondervond van grootouders, ooms en tantes. Zij voelt zich één met hen, ondergaat het grote lijden, alsof zij het zelve onder­vond. Zij voelt zich Joods. Op 6 mei 1983 schrijft zij de laatste bladzijden in haar boek: 'Zij namen afscheid van mij op een moment dat ik het nog niet kon. Nu ben ik wel zover. Ik ga op mijn beurt afscheid nemen. Mor­gen vertrek ik naar Auschwitz'.

Eva Furth

Ellen Santen: Aan twee minuten heb ik niet genoeg' Feministische uitgeverij Sara, Am­sterdam. Prijs f 21,50

Margot H. de Hartog is bij onze le­zers goed bekend. In vele herden­kingsnummers hebben wij gedichten van haar gepubliceerd en zij mag wel de huisdichteres van ons blad heten. De NCRV heeft al verschillende uit­zendingen van de rubriek Literama aan haar en haar werk gewijd. Zij woont in Amerika. Onlangs is een nieuwe dichtbundel van haar verschenen. De titel is: Le­ven zonder Huis. De Uitgeverij Holland te Haarlem verzorgde de uitgave. De prijs is f 12,90.

Wat zijn dat voor tijden waarin een gesprek haast misdadig is, omdat zoveel is inbegrepen wat al gezegd is?

Paul Celan uit nagelaten werk.

vert. Eva Tas

Protesten tegen SS-reünie

Uit vele landen kwamen protesten tegen de reünie van de SS-pantserdi-visie Totenkopf, in het toeristenoord Oberaula BRD. Nederland heeft zich geweerd! Oud-kampgevange­nen, de Joodse gemeenschap en an­dere organisaties stuurden protest­brieven en telegrammen. Verbod van deze gewraakte bijeenkomst was volgens de Duitse wet niet mogelijk, vertelden ons de "Westduitse ambas­sadeur, de consul en de burgemees­ter van Oberaula, de heer Schnüc-ker. 'Wij nemen het weer niet'. Vrien­denkring Sachsenhausen nam het initiatief om met alle kampcomités en het voormalig verzet op vrijdag 30 maart, 11 uur 's morgens te demon­streren voor het Bondsconsulaat te Amsterdam. Het werd een indruk­wekkend gebeuren, veel van onze mensen, slecht ter been, ziek en oud op de bres tegen SS-moordenaars. Er was veel belangstelling van pers, ra­dio en tv. De maandag tevoren, 26 maart, was voorzitster Annie Fels met vier rabbijnen, een Sachsenhau-sen-vertegenwoordiger, Anne Frankstichting en Cidi op bezoek bij de ambassadeur van de BRD, die on­ze verontwaardiging en bezorgdheid deelde. Zaterdag 31 maart vertrok een bus

Tijdelijk eerbetoon aan de honderd verdwenen Joodse burgers van Oberaula. Foto: Dirk-Jan Prins

op initiatief en georganiseerd door de Liberale Joodse gemeente, op een onmogelijk uur (7 uur) vanuit Am­sterdam naar het verre dorpje in de deelstaat Hessen. Gelukkig had een groot aantal jongeren gehoor gege­ven aan de oproep. Ondanks de te verwachten zware tocht waren enkele leden van ons co­mité en van het Sachsenhausen-co-mité meegegaan. Vijf parlements­leden hebben de demonstratie bijge­woond. Eerder hadden de hele Tweede Kamer, met uitzondering van de Centrumpartij, en onze rege­ring langs officiële weg bij de Duitse regering protest aangetekend. Weer het antwoord dat de Duitse wetge­ving niet bij machte was om de SS-reünie te verbiden. Onze conclusie? Dan moet men heel snel zorgen dat deze wet veranderd wordt. Oud-gevangenen kunnen niet tole­reren dat deze beroepsmoordenaars, waarvan men de misdaden aan den lijve heeft ondervonden, bijeenko­men, feestvieren, hun 'alte Kamera­den' herdenken, en op hun helden­daden snoeven. O o k wij zijn oud, maar nog strijdbaar genoeg om 'het niet te nemen'.

Eva Furth

Naïviteiten

In 1940 was het ook in Nederland oorlog geworden en de Jodenvervol­ging was meegekomen. Een oom van mij was inspecteur van onderwijs geweest. Hij was gepensi­oneerd. 'Ze doen ons niets' dacht hij. Dat jongelui naar kampen werden gestuurd vond hij niet erg. 'Dan le­ren ze werken', zei hij (nazi's als op­voeders!!). Er was in Den Haag een Joodse ad­vocaat. 'Wij hebben de toezegging', zei deze 'dat Joodse arbeiders die in Duitsland gaan werken, niet slechter behandeld zullen worden dan Ne­derlandse'. Ik zei: 'Laat men mij dan maar zoeken' en dook onder. Mijn broer had de kans ook onder te dui­ken.

Maar hij zei: 'Ik doe geen sprong in het duister. Wij (zijn vrouw en hij­zelf) zouden nooit geld van anderen kunnen accepteren'. Zij zijn in het eeuwige duister. Een dochter van hen kwam nog levend uit een con­centratiekamp. Ik had de oorlogstijd overleefd en zei tegen haar, doelend op de bombardementen op Duitse steden: 'Ze zijn wèl gestraft'. Zij ant­woordde: 'Misschien zijn wij de ge­straften'. Ik besefte nog niet dat wij tot levens­lange rouw veroordeeld waren. Een Joodse kennis van mij zei in het begin van de oorlog, denkend aan de bevrijding: 'Het wordt een goeie tijd voor de Joden'. Hij dacht aan de handel. Na de bevrijding kon de Jood geen kwaad meer doen. Degenen die het voor de arbeiders hadden opgeno­men waren merendeels uitgescha­keld. Vele Joden trokken naar Israël, waar zij een vredig bestaan konden opbouwen! De idealisten die in een kibboets gingen werken werden het meest bewonderd. Men had er te eten. Goedkoper werkkracht kon welhaast niet. De Verenigde Staten bewapenden Israël. De Israëliërs wa­ren prima soldaten. Opstandige vol­ken werden zo uitstekend in be­dwang gehouden. Vrede met Egypte werd bevorderd. Het moest natuur­lijk niet al te liefdevol worden, dan werd het een te machtige combina­tie! Sadat werd vermoord, Moebarak mocht de politiek gematigd voort­zetten. Er was in Egypte iets te ver­dienen!

Thans moet Saoedie-Arabië wapens kopen. Geld genoeg. Het slimste is, Duitsland voor dit karretje te span­nen. Eerst maar tanks. De Ameri­kaanse wapenindustrie verdient voorlopig genoeg aan raketten. In de Sowjet-Unie aapt m e n alles na. Uit­vindingen die de mensheid zouden moeten dienen, zonder tot misbruik te leiden, komen in handen van mili­tairen. Er is een geweldige markt voor; godsdienst- en stammenoorlo-gen liggen voor het opscheppen. Reagen en mevrouw Thatcher zullen de wereld wel in orde brengen. Ge­looft u er aan?

G. J. Levie

Oproep uit Californië

Veertig jaar bevrijding In mei 1985 zal het veertig jaar gele­den zijn dat de oorlogsgetroffenen werden bevrijd. In Nederland wordt ieder jaar op 5 mei een herdenking gehouden. Waar dit dan voor de veertigste keer gebeurt krijgt de bij­eenkomst in 1985 een bijzonder ka­rakter. Het 'Comité ex-Nederlandse Ver­volgden uit de Bezettingstijd' te Los Angeles heeft het plan opgevat om, in samenwerking met 'VISTA TRA­VEL BURBANK' aan de herden­king van 1985 deel te nemen met een zo groot mogelijk aantal oorlogsge­troffenen uit Amerika en Canada. De voorbereidingen voor deze deel­name moeten uiterlijk midden april 1984 zijn afgerond. Daarom is snelle reactie nodig. Reeds is gebleken dat voor het plan groot enthousiasme

De mediene 'Tot voor kort wist ik niet wat me­diene was', zei prof. Ivo Schöffer bij de opening van de gelijknamige ten­toonstelling in het Joods Historisch Museum (nog) in de Amsterdamse Waag. De ondertitel van tentoonstelling en catalogus geeft opheldering: de ge­schiedenis van het Joodse leven in de Nederlandse provincie. Hoe klein het aantal Joden in het vooroorlogse Nederland ook moge zijn geweest, nauwelijks meer dan één procent van de bevolking, in talrijke gemeenten, in dorpen en steden woonden tot 1942 Joden. Soms maar enkele tien­tallen. In een plaats als Zwolle voelden de ongeveer 700 Joodse ingezetenen zich een volwaardige Joodse ge­meenschap en wezen zij de als ge­ringschattend ervaren term 'medie­ne' af. In het Hebreeuws betekent dit eigenlijk staat: mediena Jisraeel is de staat Israël. Een van de kleinste groepjes Joden woonde in het Brabantste Vierlings­beek, waar zelfs enige grafstenen met Hebreeuwse inschriften bewaard zijn. Rotterdam, Den Haag, Gro­ningen en Leeuwarden bezaten de belangrijkste Joodse gemeenten na Amsterdam.

bestaat en dat het voor velen een ge­weldige belevenis zal zijn om samen met vele Nederlandse lotgenoten de terugkeer uit gevangenschap, waar­van nelaas zovelen nooit teruggeko­men zijjn, te herdenken. Indien die deelname groot genoeg is zal het waarschijnlijk mogelijk zijn uiterst gunstige vliegprijzen te bedin­gen. Om deze te Kunnen krijgen moet zeer snel bekend zijn hoeveel personen meegaan. Voorlopige aan­melding dus direct bij: Het 'Comité ex-Nederlandse Ver­volgden uit de Bezettingstijd', 6354 Van Nuys Boulevard-suite 424, Van Nuys, CA 91401

Namens het Comité, Charlotte Cohen

Piet Mondriaan: tekening van de Joodse veehandelaar Louis van Zwa­nenberg te Uden bij wie de jonge schilder in 1904 inwoonde.

Documenten, foto's, schilderijen en tekeningen en een aantal religieuze voorwerpen roepen een verleden op dat drievoudig voorbij is: een kleine sjoel werd zelfs gereconstrueerd. Al bij de opening van de tentoonstel­ling op 12 april vonden heel wat be­zoekers portretten van familieleden waarvan ze het bestaan niet kenden of vermoedden. Ieder van ons wordt weer eens ge-

Schilderij van de Indonesische kun­stenaar Tatang Ganar.

confronteerd met een breed uitwaai­erend en gevarieerd leven, abrupt af­gebroken. We weten het, van de klassen schoolkinderen met petjes en schortjes heeft slechts een doodenke­le zelf kinderen, laat staan kleinkin­deren of de bevrijdingsdag gezien. En nog iets: onwillekeurig verlangt men naar de beloofde uitbreiding van het museum, n.1. het synagogen-complex op het Mr. Visserplein, als men ziet hoe in de Waag met ruimte is gewoekerd om de vele panelen en vitrines te plaatsen. Een compliment voor de medewer­kers van het Joods Historisch Mu­seum, die bergen werk moeten heb­ben verzet om tot dit tegelijk verblij­dende en weemoedig stemmende re­sultaat te komen. De tentoonstelling blijft tot 25 no­vember open. De catalogus kost f 17,50.

E. T.

LEZING OVER JIDDISJ

Jiddisch: het verdwijnen en opleven van een taal, zo luidde de bescheiden titel van een voordracht van drs. W. C. Delsman tijdens het 38ste Filolo­gencongres te Nijmegen. Hij ging nl. eerst het ontstaan, de samenstelling en indeling van deze spreektaal der Asjkenazische (d.i. Duitse) Joden na en besprak de — late — opkomst van de Jiddisje literatuur, die het eerst voor de vrouwen te boek werd ge­steld, een zeldzaam verschijnsel. Het Jiddisj is bezig te verdwijnen en dat al voordat de mensen die het spraken werden weggevaagd: onge­twijfeld een cultuurverlies. De zeer interessante studie van de heer Delsman zal nog in druk ver­schijnen.

E.T.

O m het leven der mensheid Westerbork gaat weer open

Resolutie van de Algemene Vergadering van het Int. Auschwitz Comité op 6-7-8 april in Auschwitz-Birkenau bijeen

De Algemene Vergadering die vele organisaties uit 14 landen vertegen­woordigde: — uit haar diepe ongerustheid over

de gevaarlijk verscherpte inter­nationale toestand, die een dode­lijke bedreiging voor de mens­heid betekent;

— verlangt in naam van de oud-ge­vangenen en nabestaanden van de hier vermoorde miljoenen men­sen, vrouwen en kinderen het verbod van nucleaire, chemische en andere massa-vernietigings­wapens en volledige ontwape­ning;

— constateert dat een verdergaande bewapeningswedloop en de oor­logspropaganda oude en nieuwe fascisten mobiliseren, die de na­gedachtenis van onze vermoorde kameraden besmeuren, die vol-kerenhaat, racisme, antisemitis­me, vreemdelingenhaat en apart­heid prediken en ook voor ter­reur niet terugdeinzen;

— herinnert eraan dat de regeringen en parlementen, overenkomstig de resolutie van de 38ste zitting van de Algemene Vergadering van de VN verplicht zijn 'onmid­dellijk maatregelen te nemen waardoor elke propaganda voor denkbeelden die op rassen-supe-

rioriteit en rassenhaat berusten, evenals oorlogspropaganda (na­zi-, neo-nazi- en fascistische ide­ologieën inbegrepen) strafbaar worden verklaard';

— verzoekt de regeringen en parle­menten deze VN-resolutie uit te voeren;

— het Internationale Auschwitz Comité ondersteunt met woord en daad nu en in de toekomst de brede vredesbeweging in de we­reld en elk initiatief tegen de oor­logsvoorbereiding, ongeacht ide­ologische en politieke drijfveren;

— de Algemene Vergadering van het Internationale Auschwitz Comité begroet de jongeren en alle mensen van goeden wil die thans strijden voor vreedzaam naast elkaar leven van de volke­ren.

Wij roepen allen op tot gemeen­schappelijke, actieve strijd tegen de atoomdood. Aan vooravond van de dag dat het veertig jaar geleden is dat het vernie­tigingskamp Auschwitz-Birkenau wercf bevrijd, voelt de Algemene Vergadering van het IAC zich ver­plicht te verklaren: Het gaat nu niet om oorlog of vrede, maar om het leven van de gehele mensheid.

Wat het IAC gaat doen

Het Internationaal Auschwitz Co­mité vraagt de UNESCO om morele en materiële steun onder meer om een permanente tentoonstelling over de kampen in het UNESCO-ge-bouw te Parijs in te richten. Een werkgroep zal met andere kampcomité's worden gevormd om ervaringen inzake herlevend fascis­me over te dragen. Men denkt aan bezoeken aan Auschwitz, films en reizende tentoonstellingen. Tegen 1985 zal een internationale prijsraag voor een affiche worden uitgeschre­ven.

Men wil de berechting en vervolging van kampbeulen van Auschwitz op de voet volgen, evenals organisaties en personen die de Auschwitz-Lüge verbreiden en de HIAG, de clubs van oud-SS-ers. Juist in verband met de ernstige internationale toestand acht de Alge­mene Vergadering het op zijn plaats om de bevrijding van Auschwitz in het bijzonder en de bevrijding van Europa in het algemeen op waardige wijze te vieren.

Het herinneringscentrum 'Kamp Westerbork' dat gedurende de win­termaanden gesloten was, is weer voor het publiek opengesteld. Dit jaar is er, behalve de permanente ten­toonstelling van de exacte copie van het Nederlandse paviljoen in Ausch­witz, nog de expositie 'Getekend in Westerbork' te zien. Een tweetal gevangen tekenaars heeft elk een reeks tekeningen gemaakt tij­dens hun verblijf in net kamp. Wer-ner Löwenhardt (geb. 1919) tekende vooral landschappen en impressies van het dagelijkse leven in het kamp. Leo Kok (1923-1945) maakte een he­le serie portretten. Het herinnerings­centrum ligt buiten het oorspronke­lijke kampterrein en is per auto be­reikbaar. Het adres is: Oosthalen 8, Hooghalen. De openingstijden zijn (tot 1 novem­ber) : van maandag tot en met vrijdag van 9.30 - 17.00 uur; op zaterdag, zon- en feestdagen van 13.00 - 17.00 uur. Er is ook documentatie in het cen­trum aanwezig. De toegangsprijs is f 2,50; tot 16 jaar en 65+ f 1,25.

DAG VAN HET VERZET

Als deel van het COWS, het Cen­traal Orgaan Verzets- en Vervol­gingsslachtoffers, behoort ook het Nederlands Auschwitz Comité sinds kort tot de Stichting Samen­werkend Verzet 1940-1945. Deze pleegt elk jaar een Dag van het Ver­zet te organiseren op 31 augustus. Dit jaar zal dit plaats vinden in de Generaal Winkelmankazerne in Nunspeet. Er is een uitgebreid pro­gramma met als spreker de heer J. J. G. Boot, schrijver van 'Burgemees­ter in oorlogstijd' en er is gelegenheid voor lunch en avondmaaltijd. Het geheel duurt van 10.30 tot 19 uur en kost f 25,-. Men dient zich voor 1 juli aan te mel­den bij het Organisatiecomité Dag van het Verzet, Postbus 306, 3840 AH Harderwijk met vermelding COWS. De f 2 5 - moet voor 10 au­gustus worden overgemaakt op postrek. 55.97.597. t.n.v. Penning­meester. Organisatiecomité Dag van het Verzet.