Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 11

8/7/2019 Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 11.

http://slidepdf.com/reader/full/augustinus-opera-omnia-caillau-guillon-ed-1835-volume-11 1/579













COLLECTIOSELECTA

SS. ECCLESI/E PATRUM,

CXYIII.

PATRES QUINTI ECCLESIÊ S.ECIXI.

S. AVGUSTINUS.XI.

^/fe



PROSTAT INSUPER VENALE

MONTTS PESSULANI, .

Apcd YIRENQUE, bibliopolam;

PARISIIS,

Apud BIBLIOPOLAM, cui nomen gallice;

SOCIETE POUR LA PUBLICATION DES BONS LIVRES,

Rue des Saints-Peres, no i6.

S,-CLODOALDI, E TYPOGRAPIIEO RELTN-MANDAR.



£ COLLECTIOSELECTA

SS. ECCLESIiH PATRCM,COMPLECTENS

EXQUISIJ ISSIMA OPERA

TUM DOGMATICA ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATORIA;

ACCt;RA!<TIBfS

D. A. B. CAILLAU,CAITOKICO HOXORABIO CEIÔM ArfEWSI ET CADC fiCEM.II

KONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS,

U>A CUM

D. M. N. S. GUILLOJN,

EPISCOPO MAP>OCniENSI, IN FACLLTATE TUEOLOGI.E PAR1SIE5S1 ELOQfENTIiE SACRiE

PF.OFESSOUE, AICTOP.E LlBP.l CCI TITVHS GALLICE :

BIBLIOTHEQ UE CUOISIE DES PERES GRE CS ET LA TINS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS DECIMUS-OCTAVUS.

PARISIIS,

APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,VIA VULGO DIGTA DE SEINE, 48.

H DCCC. XXXVIl.



)?*r*.

(ot

-t.ll



Cpera omnl a

SANCTl AlKELll

AUGUSTINIHIPPOXENSIS EPISCOPI

OPERUM Lx i MJ

PARS lil.

OPERA EXEGETICA.

ENARRATiONES IN PSALMOS.

CXVlll.



JJ



S. AUR. AUGUSTINI

HIPPONENSIS EPISCOPl

ENARRATIONES

IN

PSALMOS.

ENARRATIO

IN PSALMUM G.

Sermo ad plebem.

I. PsALMrs iste centesimiis qnod habetin primo versu,

hoc in toto ejus corpore quserere debemus. n Misericor-

» diam et judicium cantabo tibi , Domine, » nemo sibi

ad impunitatem blandiatur de misericordia Dei5quia est

et judicium : et nemo in mehus commutatus exhorreat ju-

dicium Dei5quia praecedit misericordia. Horaines enim

quando judicant , ahquando victi misericordia , faciunt

contra justitiam •, et videtur in eis esse misericordia , et

non esse judicium : ah([uando vero rigidum voleiites te-

nere judicium, perdunt misericordiam. Deus autem nec

in bonitate misericordise perdit judicii severitatem, nec in

1.



4 S. ALGtSXiiM EPISCOPI

judicando cum severitatc aniittit misericordiae bonitatem.

Ecce si temporibus distinguamus haec duo ,misericor-

diam et judicium ^forte enim non sine causa ipso ordine

posita sunt, utnon diceret, Judicium et misericordiam

bcd, « Misericordiam et judicium : » si ergo per tempora

distinguamus haec duo, forte invenimus mcdo tempus esse

misericordiae , futurum autem tempus judicii. Quomodo

est primo tempus misericordiae? Primo in Deo considera,

ut et tu quantum ipse tibi donaverit, imiteris Patrem.

Nequeenim arroganter dicimus : Patrem noslrum nos de-

bere imitari^quandoquidem Dominus ipse unicus Dei

Fihus ad hoc nos hortatur , dicens : « Estote sicut Pater

)) vester coelestis. )) Cum diceret : « DiHgite inimicos ves-

)) tros , orate pro eis qui vos persequuntur : ut sitis , in-

» quit, fdii Patris vestri qui in coehs est^qui soiem suum

)) facit oriri super bonos et malos, et pluit super justos et

)) injustos^ » Ecce misericordia. Quando vides juslos et

injustos eumdem solem intueri , eamdem lucem capere,

eosdem fontes bibere, eadem pluvia saginari, iisdem fruc-

tibus terrse repleri , similiter aerem istum ducere, habere

sequaliter bona mundi , noli putare injustum esse Deum

qui dat ista sequahter et justis et injustis. 3Iisericordiae

tempus est, nondum judicii. Nisi enim primo Deus per

misericordiam parceret, non inveniret quos per judicium

coronaret. Est ergo misericordiae tempus, quando patien-

tia Dei ad poenitentiam adducit peccantes.

II. Audi Apostoium distinguentem utrumque tempus,

et distingue et tu : « Existimasautem, inquit, o homo qui

))judicaseos qui iaciunt ea, et eadem agis, quoniam tuef-

y> fugies judicium Dei-?» Intendite. Yidebateuimse(sedcui

hoc dicit. Non enim uni homini dicit , sed generi homi-

num tali, ) videbat se committere multa maia quotidie,

' Muttli. V, .^4> 4-'' t"' i^-— ' rvoui. II, 3, 6.



TmARRATIO IN I'SALMrM C. 5

et tamenvivere, nihil raali sibi contingere- et putabat

aut dorraire Deum ; aut res humanas non attendere, aut

amare facta hominum mala. ToJUt istam cogitationem de

corde,sed bene intelligentibus. Qnid ergoait.? « Existimas,

» o homo, qui judicaseos qui talia agunt et facis ea, quo-

)) niam tu elFugies judicium Dei? ))Etquasi diceret : Quare

facio tanta maia quotidie, et nihil mali mihi contingit.? se-

cutus ostendit iJU tempus misericordise : « An divitias l)e-

)) nignitatis et patientiae et longanimitatis ejus contemnis' .^))

Et yere quia hoc contemnebat, sed fecit illum soUicitum.

«Ignoras,inquit, quoniambenignitas Dei ad poenitentiam

)) te adducit ?» Eccetempus misericordiae. Ne autem hocille

semper putaret futurum,quomodo secutus eum terruit?

« Tu autem,(Jam tempus judicii audi, audisti tempus mi-

)) sericordiae, propter ,Misericordiam et judicium cantabo

)) tibi, Domine. ) Tu autem , inc[uit , secundum duri-

» tiam cordis tui et cor impoenitens, thesaurizas tibi iram in

y> dieirae et revelationisjusti judicii Dei, qui reddet unicui-

» f|uesecundum opera sua'.» Ecce,(( Misericordiam et judi-

» ciumcantabo tibi, Domine. » Sed minatus est de judi-

cio : numquid ideo judicium Dei tantummodo formidan-

dum est, et non amandum? Formidandum malis propter

poenam , amandum bonis propter coronam. Quia ergo

terruitmalos Apostolusin hoc testimonio quod commemo-

ravi, audi ubi spem dat l)onis de judicio. Se ipsum ponit,

et dicit, et ostendit et ipse in se tempus misericordise.

Ouia nisi et ipse inveniret tempus misericordiae,qualem

illum inveniret judicium? Blasphemum, persecutorem

injuriosum. Sic enim dicit, et commendat tempus mise-

ricordise, in quo modo sumus : (( Qui prius, inquit, fuiblas-

» phemus et persecutor et injuriosus; sed misericordiam

» conaecutus sum^.» Sedforteipsesolus consecutnse;Hmi-

' Rom. iT, 4- — ' Tbiil. 5. — ' i Tim. i, j3.



6 S. AtTGUSTINI EPISCOPI

sericordiam? Audi quomodo nos erigat : «Ut in me, in-

)) quit, ostenderetChristus Jesus omnem longanimitatem

)) ad informationem eorum qui credituri sunt illi in vitam

)) aeternam^)) Qnidest, In me ostenderet longanimitatem ?

Ut unusquisque peccator et sceleratus videret quia Paulus

accepit veniam, et non de se desperaret. Ecce ostendit se,

erexit et alios. Ubi? In tempore misericordise. Audi in

tempore judicii quid dicat de honis , iterum dicens de se

et dealiis.

Primo misericordiam consecutus est. Quare ?

Quia fuit blasphemus et persecutor et injuriosus. Venit

Dorainus ut donaret Paulo, non ut redderet. Nam si red-

dere vellet, quid inveniret quod redderet peccatori, nisi

poenam et supplicium ? Noluit reddere pcenam , sed do-

navit gratiam. Audi quia ille cui donavit, tenet Dorainum

etiam debitorem. Invenit eum donatorem tempore mise-

ricordiae , tenet debitorem tempore judicii. Quoraodo hoc

dicit, videte. « Ego enim jam immolor, dixit, et tempus

» resolutionis mese proximum est. Bonum certamen cer-

)) tavi, cursum consummavi, fidem servavi. )) Hoc , tem-

pore misericordiae : audi de judicio. « De caetero superest

)) mihi corona justitiae, quam reddet mihi Dominus in iUa

)) die justus judex"^. ))

Nondixit : Donat •, sed , Reddet.

Quando donabat, misericors erat : quando reddet, judex

erit : quia, « Misericordiam et judicium cantabo tibi, Do-

)) mine. )> Sed donando dehcta, fecit se coronae debito-

rem : ibi « Misericordiam consecutus sum. Misericors ergo

)) Dominus primo, hic autem reddet mihi coronara justi-

)) tiae. )) Unde reddet? « Quia justus judex est. )> Quare

justus ]udex ? « Ouia lionum certamen certavi , cursum

)> consummavi, fidem servavi. )) Ideo justus non potest

nisi coronare ista. Invenit enimista quae coronaret: antea

vero quid invenerat ? « Qui prius fui blasphemus et per-

II Tim. 1, i6. — » 2 Tira. iv, 6-8,



ENARRATIO IN PSALMXJM c. 7

)) secutor. » Ista donavit , illa coronabit : donavit haec

tempore misericordiae , coronabit illa tempore judicii :

quia, « Misericordiam et judicium cantabo tibi, Domine.»

Sed numquid solus Paukis id meruit? Hoc enim dixerara,

quomodo in illo testimonio terruit, sic in isto erexit.Cum

dixisset : « Reddet raihi Dominus in illo die justus judex

)) non sohmi mihi, inquit, sed omnibus qui dihgunt ma-

)) nifestationem et regnum ejus. )>

III. Ergo, fratres,quoniam habemus tempus miseri-

cordiae, non nobisblandiamnr, non nos dimittamus , non

dicamus : Semper parcit Deus. Ecce feci heri, pepercit

Deus jfacio et hodie , et parcit Deus 5 faciam et cras

,quia

parcit Deus. Attendis ad misericordiam, etnontimes judi-

cium.Siviscantaremispricordiametjudicium,intelhgequia

ideo parcit, utcorrigaris, non ut inmahgnitatepermaneas.

Noh tibi thesaurizare iram in die irse et revelationis justi

judicii Dei^Quia intempore misericordiae in aho Psalmo

dicitur : « Peccatori autem dixit Deus : Utquid tu. enarras

)) justificationes meas , ct assumis testamentum meum

)) per os tuum ? Tu vero odisti disciphnam , et abjecisti

)) sermones meos post te ; si videbas furem , concurrebas

)) ei , et cum moechis portionem tuam ponebas : sedens

)) adversus fratrem tuum detrahebas , et adversus filium

)) matris tuae ponebas scandalum. Haec fecisti : et tacui -. »

Vide tempus misericordiae. Quid est, Tacui? Numquid,

Non corripui? Sed, Non judicavi^ Quomodo enim tacet,

qui quotidie claraat in Scripturis , in Evangelio , in prae-

dicatoribus suis ? Tacui a supphcio , non a verbo. « Haec

)) fecisti, et tacui. )) Et quia tacuit Deus, id est, non vindi-

cavit, quid sibi dixit in corde peccator? Audi : « Suspi-

)) catus es, inquit, iniquitatem,quod ero tibi simihs. »

Fd est,parum est quia tu tahs eras, et me taiem putasti.

' Rom. II. 5. — ' Psal. xi.ix, \b--Jn .,



8 S. AUGUSTINl EPISCOPI

Et cum oslendisset illi tempus misericordiae, terruit de

tempore judicii. « Arguam te ,et statuam te ante faciem

))

tuam *. » Tu te ponis post te ,

ego te ponam ante te.

Omnis enim f|ui non vultvidere peccata sua,post dorsum

se ponit, etaliorum peccata acute attendit, non per di-

ligentiara, sed per invidentiam ; non volens sanare, sed

accusare : se autem obliviscitur. Unde talibus Dominus

dicit : « Stipulam in oculo fralris tui vides, et trabemin

)) oculo tuo non vides '. )> Quia ergo misericordia et judi-

cium cantatur nobis , et nos facientes misericordiam securi

expectemus judicium : et simus in corpore ipsius , et nos

cantemus ea. Cantat enim hoc Christus : si solum caput

cantat, a Domino est canticum hoc , ad nos nonpertinet

si autem totus Christus, id est, caputetcorpus ejus, esto

in membris ejus, adhoere illi per fidem etper spem et per

charitatem, et inillo cantas, in illo exultas : quia et ipse

in te laborat , in te sitit, in te esurit et tribulatur. Ille in

te adhuc moritur, et tu in illo jam resurrexisti. Nam si

non in te moreretur , nollet in tesibi parci a persecutorc,

cum diceret : « Saule , Saule,quid me persequeris -? )>

Ergo_, fratrcs mei , Christus cantat^sed quomodo , nostis :

Ghristum assidue commendavimus vobis •, et scio quia rudia

vobis non sunt. Dorainus Christus Verbum Dei est, per

quod facta sunt omnia. Hoc Verbum ut redimeret nos,

caro factum est , et habitavit in nobis ^: factus est homo

Deus super omnia , Fiiius Dei aequalis Patri ; ad hoc horao

factus est , ut Deus horao mediator esset inter homines et

Deum^ et reconciliaret longe positos, et conjungeret se-

paratos , et revocaret alienatos , et reduceret peregrinos

ad hoc factus est homo. Factus est ergo caput Ecclesise

habet et corpus et membra. Ouare membra ipsius , modo

gemunt per universum orbem terrarum : tunc laetabun-

I JfnHli. VII, 3. — - .\ct IX, '(. — •< Joan. i, 3 pt i^-



ENAPiRATIO IN PSALMUM C. 9

tiirinfine, in corouajustiline, dequa dicitPaulus: «Quam

)) reddet mihi Bominus in illo die justus judex '. » Et modo

ergo canteraus in spe ,

omnes in unum coUecti. Christumenim induti Cbristus sumus cum capite nostro^ quia uti-

que Abrahse semen sumus. Apostolus hoc dicit. Quia dixi,

Chiistus sumus. Apostolus ait : « Ergo Abrahse semen

» estis , secundum promissionem haeredes. )> Abrahae se-

men estis : videamus , si semen Abrahae est Christus : « In

)) semine tuo benedicentur omnes gentes. Non dicit : In

» seminibus , tanquam in multis; sed tanquam in uno,

)) Et semini tuo,quod est Christus'. » Et nobis dicit

« Ergo semen Abrahae eslis. » Manifestum quia ad Chris-

tum pertinemus : et quia membra ejus et corpus ejus su-

raus, cum capite nostro unus homo sumus. Cantemus ergo,

« Misericordiam et judicium cantabo libi, Domine. »

IV. « Psallam, etintelligamin via immaculata^, quandoM venies ad me^. Nisi in via immaculata, non potes psallere,

nec intelligere. Si vis intelligere , in via immaculata psalle,

id est , operare in hilaritate Deo tuo. Quae est via imma-

culata.^ Audi sequentia : « Deambulabam in innocentia

» cordis mei , in medio domus meae, » Hiec via immaculata

ab innocentia coepit, in ipsa etiam pervenitur. Quid quaeris

multa verba ? Innocens esto, et perfecisti justitiam. Sed

quidestesseinnocentem? Duobusenim modisnocethomo,

quantum in ipso est, aut faciendo miserum , aut dese-

rendo miserum : quiaet tu non vis ab alio fieri miser, et

non vis deseri ab aJio, si miser fueris, Quis est qui facit

miseros?Qui infert violentias vel insidias , rapit res alie-

nas^ opprimit pauperes, furatur, conjugia aliena sollicitat,

calumniosus est,vult inferre hominibus quo doleant, studio

•malevolentise. Quis est qui deserit miseros? Qui videt

inopem aliquo auxiiio egentem, et cum habeat quomodo

2 Tiiii. IV, 8. — ^ Gala^. ui, 8, iG et 9.9 ex Gen. xii, 3. — ^ Psal. c, 9.



10 S. AUGrSTINI EPISCOPI

prsestet , contemnit , despicit , alienat cor suum. Quod

si jam omnino talis esset , ut non opus haberet aliqua

misericordia ; superbus esset , si desereret miserum:

ad-huc in tribulatione carnis constitutus est, nesciens quid

sibi possit cras accidere , et despicitlacrymas miserorum^

non est innocens. Sed quis est innocens? Qui cum alii

non nocet, nec sibi nocet. Qui enim etsibinocet, non est

innocens. Ait aliquis : Ecce non tuli alicui, nec pressi

aliquem : de re mea, de justo labore meo bene mihi fa-

ciam , convivium apparatum habere volo , erogare volo

quantum me dclectat, bibere cum quibus volo quantum

me delectat : cui ahquid tuh? quem pressi? quis de me

questus est? Innocens videtur. Sed si se ipsum corrum-

pit, si templum Dei in se evertit, quid expectas, ut in

ahos faciat misericordiam , et parcat miseris? Qui in se

ipsum crudehs est , esse in ahum misericors potest? Tota

ergo justitia ad unum verbum innocentiEe redigitur. « Qui

» autem dihgit iniquitatem, odit animam suam^» Quando

amabat iniquitatem, putabat quod ahis nocebat. Sed vide

si ahis nocebat : « Qui dihgit, inquit, iniquitatem , odit

» animam suam. » Sibi ergo prius nocet,qui vult alus

nocere : nec deambulat5quia non est ubi. Angustias enim

patitur omnis mahtia : sola innocentialataest,iibi deara-

buletur. « Deambulabam in innocentia cordis mei , in

» medio domus meae. » 3Iedium domus suae, aut ipsam

Ecclesiam dicit • Christus enim in ea deambulat : aut cor

suum^ domus enim nostra interior, cor nostrum est : ut

hoc exposuerit,quod superius dixit : « In innocentia

»cordissui?» Mediam domus suae. Hancdomumquisquis

habet malam, pellitur ab iJla foras. Quisquis enim in corde

preraitur mala conscientia, quomodo quisque ab stilhci-

dio exit de domo sua, aut a furao , non i])i se patitur ha-

' Psal. X, 6.



enarratio in psalmxtm c. 11

bitare : sic qui non habet quietum cor, habitare in corde

suo libenter non potest. Tales foras exeunt a se ipsis animi

intentione , et de his quae foris sunt circa corpus delec-

tantur;quietem in nugis , in spectacuhs , in luxuriis , in

omnibus mahs quEerunt. Quare foris sibi volunt esse bene ?

Quia non est illis intus bene , unde gaudeant in conscien-

tia. Ideo Dominus cumsanasset paralyticum , ait : « ToUe

)) grabatum tuum , et vade in domum tuam ^ )> Faciat

illud anima,quae quasi paralysi dissoluta est : in membris

bonae operationis constringatur , ut bene operetur, tollat

grabatum suum, regat corpus suum^ jam eat in domum

suam ,intret in conscientiam suam : jam latam inveniet

ubi deambulet , et psallat , et intelligat.

V. « Non proponebam ante oculos meos rem malam^.»

Quid est , « Non proponebam ante oculos meos rem ma-

)) lam.? ))

Non dihgebam. Solet enim dici , quod nostis

de homine, qul ab ahquo dihgitur : Ante oculos illum

habet. Et ille qui contemnitur , sic solet queri : Non me

habet ante oculos. Quid ergo est , ante oculos. habere.?

Dihgere. Quid est, non dihgere? Non ibi corde habitare.

Dixit ergo , « Non proponebam ante oculos meos rem ma-

)) lam : )) non dihgebnm rem malam. Et exponit ipsam

rem malam : « Facientes praevaricationem odio habui. )>

Intendite, fratres mei. Si deambulatis cum Christoin me-

dio domus ejus, id est, si vel in corde vestro bene requies-

citis , vel in ipsa Ecclesia bonum iter capitis in via imma-

culata , non eos tantum qui foris sunt odisse debetis

prsevaricatores , sed et quoscuraque intus inveneritis. Qui

suntpraevaricatores? Qui oderunt legem Dei ^ qui audiuntillam , et non faciunt

,prsevaricatores dicuntur. Facientes

prsevaricationem odio habe , repelle illos a te. Sed odisse

debes praevaricatores , non homines. Unus homo praeva-

' Matth. IX, 6. — » Psal. c, 3.



12 S. AUGUSTINI EPISCOPI

ricator, videte qiiia duo nomina habet, homo ct praeva-

ricator : liominem Deus fecit, proevaricatorem ipse se fecit

ama in illo quod Deus fecit , perseqiiere in illo quod ipse

sibi fecit. Cum enim persecutus fueris praevaricationem

ejus , occidis quod homo fecit, et liberatur quod Deus

fecit. « Facientes praevaricationem odio habui. »

YI. « Non adhijesit mihi cor pravum '. » Quod est cor

pravum? Cor tortum. Ouod est cor tortum? Cor non rtc-

tum. Quodest cor non rectum? Videquodestcor rectum,

et ibi invenis quod est cor non rcctum. Rectum cor dici-

tur hominis, qui omnia quaevult Deus, non ipse non vult.

Intendite. Orat ahquis ut nescio quid non evcniat ; orat,

et non prohibetur. Petat quantum potest : sed contra vo-

luntatem ipsius evenit aliquid-, subiungat se voluntati

Dei, non resistat voluntati magnoe. Quia et ipse Dominus

sic illud exponit:

ostendens infirmitatem nostram in se,

quando passurus erat, ait : « Tristis est anima mea usque

» ad mortem ^ » Non enlm vere ille timebat mortem, qui

potesiatem habebat ponendi animam suam, et potestatem

habebat iterum sumendi eam^. Et Paulus apostoius miles

ipsius, servus ipsius clamat : « Bonum certamen certavi,

» cursura consummavi, fidem servavi^ de caetero reposita

» est mihi corona justitiae, c[uam reddet mihi Dominus in

» illo die justus judex*. » Exultat quia moriturus est 5 et

Dominus ejus et Imperator ejus tristisest, quia moriluras

est? Ergo m.elior servus quam Dominus? Et ubi est c[uod

ait ipse Dominus : « Sufficit servo ut sit sicut dominus

» ejus, sullicit discipulo ut sit sicut magister ejus^ ?» Ecce

fortis est Pauius ventura morte, et Dominus tristis est?« Oplabam, inquit, dissolvi. et csse cum Christo^'.» Gau-

det, quia dissolvitur, ut sit cum Christo-, et \\-)se Christus

' Psal. c, 4 — ' Matth. xwi, 38. — 3 Joan. x , i8. — 4 7 Tlm iv. 7.

— 5 Matth. X, •)'.. — ' Pliilii). i. o3.



EAARRATIO IJV l'SALMLM C. 13

tiislis cst, cum qiio isle iuturani se essela^tatur":^ Sedquid

crat illa vox, nisi sonus infirmitatis nostrae? Multi adhuc

infirmi contristantur futura raorte : sed habeant reclum

cor5vitent morlem, quantum possunt^ sed si non pos-

sunt, dicant quod ipse Dominus non propter se, sedprop-

ter nos dixit. Quid enim dixit? « Pater, si fieri potest,

» transeat 3 mecahxiste*. » Ecce habes voluntateni hu~

manam expressam ^ vide jam rectum cor : « Yerum, non

» quod ego volo, sed cjuod tu vis , Pater. » Si ergo rectum

cor sequitur Deum,pravum cor resistit Deo. Aliquid illi

contingat adversum, clamat : Deus quid tibi feci? quid

commisi? quid peccavi? Se justum vultvideri, Deum in-

justum. Quid tamen pravum? Parum est quia tortus est,

ettortam regulam putat. Gorrige te, et invenis rcctum a

quo tu depravasti. lUe juste, tu injuste : et ideo perversus

es, quia hominem justum dicis, et Deum injustum. Quem

hominem justum dicis? Te ipsum. Quando enim dicis :

Quid tibi feci, justum te putas. Sed respondeat tibi Deus :

Verum dicis, mihi nihii fecisti ; omnia enim tibi fecisti.

Si enira mihi aliquid fecisses , bcnura fecisses. Quidi:[uid

enim bene fit, mihi fit : quia ex praecepto meo fit. Quid-

quid autem mali fit, tibi fit, non mihi fit :

quia non facit

malus aliquid nisi sibi, quia lioc non ego jubeo. Taies

quando videritis, fratres, corripite, arguite, corrigite : et

sinon potestis corripere aut corrigere, noliteconsentire^

ut possitis dicere : « Non adhaesit mihi cor pravum. »

Yll. « Cum dechnaret a me malignus, non cognosce-

» bara.» Quidest,«Noncognoscebam ?» Nonapprobabam,

non Jaudabam, non milii piacebat. Cognoscere enim inve-

nimus in Scripturis aliquando dici, pro eo quod est placere

nobis. Quid enim latet Deum, fratres? Numquid novit

justos, et non novit injustos? Quid cogitas quod ilie nes

' M;ilth. xavi, 33, 3().




sciat? Non dico, quid facis; sed, quid cogitas quod ille

nesciat? Non dico, quid cogitas ^sed, quid cogitaturus es

quod ille non ante viderit? Omnia ergo novit Deus : et

tamen in fine, id est, in judicio post misericordiam, de

quibusdara dicit : « In illa die multi venturi sunt, et di-

» cent : Domine, Doraine, in noraine tuo daeraonia ejeci-

)) mus-, innoraine tuo virtutesraultas feciraus;in nomine

)> tuo manducavimus et bibimus : et dicam iUis : Disce-

)) dite a me, operarii iniquitatis, nonnovi vos ^)) Ille nonnovit aliquem? Sed quid est , « Non novi vos ?)) In regula

mea non vos agiiosco. Novi enira regulam justitiae mese.

Nonilli congruitis, declinastis ab illa, distorti estis. Ideo

et hic dixit : « Non cognoscebam. Cum declinaret a me

)) malignus, non cognoscebam. )) Quid est, « Non cog-

» noscebam. )) Numquid forte quia malignus quando

obviam fit justo in vico angusto, dicitsibi quod est scrip-

tum in Sapientia Salomonis : « Gravis est nobis etiara ad

» videndura- ; )) et mutat viam ne videat quem non vult ?

Sed quam muld sunt maligni quos videmus, et qui nos

vident, et non solum non a nobis declinant, sed currunt

ad nos, et aiiquando iniquitates suas per nos impleri cu-

piunt? Plerumque nobis contingit. Quoraodo ergo decli-

nant? Declinat a te, qui dissirailis est tibi. Quid est, de-

clinat a te? Non te sequitur. Quid est, non te sequitur?

Non teimitatur. Ergo, « Gum declinaret a me malignus,))

id est, cum mihi dissimilis esset malignus, etVias meas

noUet imilari, nollet sic vivere malignus,quomodo me

illi proposui ad imitationera : « Non cognoscebam. )) Quid

est , « Non cognoscebam ? )> Non quia nesciebam, sed quia

non approbabara.

VIII. « Detrahentera proxira,o suo occulte, hunc per-

» sequebar ^. )> Ecce persecutor bonus, non hominis, sed

Mattli. vn, 22, 23. — ^ Sap. ii, i5. — 3 Psal. c, 5.



EjyARRATIO IN PSALMUM C. 15

peccati. « Sup8rbooculoetinsatiabiiicorde,hmc non con-

» vescebar. » Quid est, « Non convescebar? » Non cum

ilio manducabam. AttendatCharitas Vestra : quia mirum

aliquid audituriestis. Si non convescebatur cum illo, non

manducabatjvesci enim, manducare est : cur ergo ipsum

primo Dominum invenimus manducasse cum superbis?

Non cum publicanis iJhs et peccatoribus ; nam ipsi humi-

les erant ; cognoscebant enim languorem suuni , et me-

dicum requirebant. Cum ipsis superbis Pharisaeis inveni-

mus ilium manducasse. Nam superbus quidam invitaverat

illum : ipse est cui disphcuit quia mulier peccatrix, quse

erat in civitale famosa, accessit ad pedes Domini 5 et ait

in corde suo : (Quia tahs erat munditia Pharisaeorum, ut

nemo eos iniquus tangeret : si quis illos immundus vel

modice tetigisset, exhorrebant, ne quasi immundos eos

faceret tactus immundus. At ubi peccatrix illa, quae erat

in civitate famosa, accessit flere ad pedes Domini, ille cum

videret eam, dixit in corde suo,)« Hic si esset propheta,

» sciret quae muher ilh accessit ad pedes ^ » Unde scie-

bat quia Christus nescivit, nisi inde suspicatus est eum

nescisse, quia non a se repuht.? Quia si ipse esset, repel-

leretase. Dominus autem non solum muherem illampec-catricem noverat , sed et illius superbi vulnera medicus

insanabiha videbat. Ait enim cum audisset cogitantem^, ut

ostenderet illum superbum : « Simon , habeo ahquid tibi

» dicere : Duo debitores erant cuidam fceneratori ; unus

» ei debebat quinquaginta denarios, ahus quingentos5

» cum non haberent unde redderent^ dimisit ambobus :

» quis eum plus dilexit? » Et ille contra se dixit senten-

tiam, extorquente sibi confessionem veritate : « Credo, Do-

» mine, cui pkis donavit. Et conversus ad muherem,

» dixit Simoni: Yides istam mulierem? Intravi in domum

' Luc. vu, 39.



16 S. ALGISIIM KVISCOVI

» tuam, aquam mihi ad pedes noii dedisli : isla autem

» lacrvmis suis lavit pedes meos ': » et coetera quce nos-

tis. Non opus est in aliis propter quae ad testimonium

adhibuimus, diutius immorari. Iste Pharisseus superbus

erat , convescebatur cum illo Dominus : quid est ergo

quod ait : « Superbo oculo et insatiabili corde, huic non

» convescebar? » Quid est, « Non convescebar? » Non

cum illo manducabam. Quomodonobisproponit haec, quae

ipse non fecit? Ad imitationem suam nos hortatur:

vide-mus eum convivatum csse cum superbis

,quomodo nos

prohibet ne convivemur cum eis? Nos quidem, fratres,

propter correptionem aliquam tenemusnos etiam a fratri-

bus nostris, et non cum eis convivamur , ut corrigantur.

Gum extraneis potius convivamur, cum Paganis,quam

cum his qui nobis hoerent, si viderimus eos male vivere,

ut erubescant, et corrigantur : sicut dicit Apostolus : « Si

» quis non abaudit verbo nostro per epistolam , hunc no-

K tate, et noUte commisceri cum eo •, et non ut inimicum

» eum existiraetis, sed corripite ut fratrem'^. » Facimus hoc

plerumque propter medicinam : et tamen cum extraneis

multis et cum impiis ssepe vescimur.

IX. Quid esi hoc quod ait : « Superbooculo

et in-

» satiabili corde, huic non convescebar? » Habet epulas

suas cor pium, habet epulas suas cor superbum : nam

propter cibos ipsos cordis superbi, ideo dixit, « Insatiabili

» corde.» Cor superbum unde pascitur? Si superbusest,

invidus est : ahter esse non potest. Superbia, mater invi-

dentiseest :nonpotestnisigenerarehanc, et cum illa sem-

per esse, Omnis ergo superbus , invidus est : si invidus

est, mahs aUenis pascitur. Unde dicit Apostolus, «Si mor-

» detis et comeditis invicem, videte ne ab invicem con-

» sumamini ^. » Videtis ergo comedentes, nolite his con-

' Luc. VII, 36-44- •" ' 2 Thess. ui, i4, i5. — ^ Galat. v, i5.





18 S. AXJGUSXIM EPISCOPI

bus dicitur : « Nescitis quia Angelos judicabiraus^? Oculi

)) mei super fideles terrse, ut considerent hi mecum. Am-

)) bulans in via immaculata , hic mihi ministrabat. Mihi »

ait , non sibi. Multi enim ministrant Evangehum ,sed sibi

ministrant : quia sua quaerunt, non quse Jesu Christi*.

Quid est, Ghristoministrare? Ea quae Christi sunt quse-

rere. Et quidem quando maU annuntiant Evangelium,

alii salvantur , ilh puniuntur. Dictum est enim : « Quoe di-

)) cunt, facite 5 quae faciunt , facere nohte^. ))

Non timeas

ergo quando a malo audis Evangehum. Vse ilh qui sibi

minlstrat, id est, qui sua ibi quaerit : tu Christi accipe.

« Ambulans in via immaculata , hic mihi ministrabat. ))

XI. « Non habitavit in medic domus meae faciens su-

» perbiam*. » Referte ad domum illam, id est, ad cor.

Non habitabat in corde meo faciens superbiam : nuUus

tahs habitabat in corde meo : resihebat enim inde. Nemo

habitabat in corde meo, nisi mitis et quietus: superbus

non iUic habitabat. Non enim habitat in corde justi injus-

tus. Sit a te justus remotus nescio quot mUJibus et man-

sionibus : simul habitatis, si unumcor habetis. « Non ha-

)> bitavit in medio domus meae faciens superbiam. Loquens

)) iniqua non direxit in conspectu oculorum meorum. »

Haec est via immaculata , ubi inteUigimus quando ad nos

veniat Dominus.

XII. « In matulinis interficiebam omnes peccatores ter-

)) rae ^ )) Hoc obscurum est , dignamini advertere :

jam fmis Psalmi est. « In matutinis interficiebam omnes

» peccatores terrae. » Quare? « Ut disperdam de civitate

)) Domini omnes operantes iniquitatem. )) Sunt ergo in

civitate Domini operantes iniquitatem , et quasi parcitur

eis modo. Quaro? Quia miscricordiae tempus est : sed ve-

' i Cor. VI ,3. — ^ îilip. u, 'ii. — ^ MaUh. \xiii, 3. — 4 Psal. 0,7.

— 5 IbiJ «.





20 S. ALGUbllJNI EPISCOPl

Qui suiit catuli leonura ? Principum et potestatum aeris

hujus daeraones et angeli diaboli*. Quoraodo sibi quse-runt escam ? Quando tentant. Sed quia non accedunt

nisi Deus eis dederit potestatera , ideo dictum est: « Quae-

» rentes a Deo escam sibi. » Petiit Job tentandum. Qua-

lemescara? Opulentara, pinguem,justum Dei , cui ipse

Deus testimoniura perhibuit , et ait : « Homo sine que-

» rela, verus Dei cuitor fuit. » Petivit illum tentandum,

quaerens a Deo escam : et accepit tentandura, sed non

oppriraendum '^

5purgandum, non evertendum ^ aut forte

nec purgandum , sed probandum. Tamen et qui tentan-

tur , aiiquando traduntur occulto merito suo in manus

tentatoris, quia traditi sunt forte in concupiscentias suas.

Nam diaboius nulli nocet , nisi acceperit potestatem a

Deo. Sed quando? In nocte. Quid est in nocte? In isto

lempore. Cura autera transierit nox , et venerit dies , rait-

tuntur mali cum illo in ignem seternura,

justi vero in

vitara seternara^. Nullus illic erit tentator, quia non sunt

illic catuli leonum : quia transacta est nox. Ideo Dorainus

Discipuhs suis ait : « Hac nocte postulavit Satanas vexare

)) vos sicut triticum , et ego rogavi pro te , Petre, ne de-

» ficiat fides tua*. » Quid est, « Vexare sicut triticum? »

Quomodo ab homine triticura non raanducatur, nisi prirao

attritura, ut panem faciat : sic nerainem manducat dia-

bolus, nisi primo per tribulationera everterit. Conterit, ut

manducet:tu autera quando tribularis, si raaneas granura,

non conturberis : nihil tibi contingit. Quoraodo quando

bovestriturant , numquid in solura triticum intrant ? Si-

mul mittuntur cum tribula in arearo, Sed numquid timen-

dum est tritico ? Absit. Non conciditur nisi palea • triticum

spoliatur superfluis , et veniat ventilatio , et inveniet pu-

« Ephes. u, 2. — ^ Job. i, 8-i2. — * Matth. xxv, ô. — 4 Luc. xxu ,

3r, 32.



ENATVRATIO IN TSALMUM C. 21

ram massam : quem invenit granum mittit in horreum

suum 5 et acervum paleae comburet igni inextinguihili ^

XIII. Unde dixi hoc? Quia diem in spehabemus. Dies

nobis in Christo debet esse. Nam quandiu inter tentatio-

nes sumus , nox est. In ista nocte parcit Deus peccatori-

bus , ut non illos tollat^ flagellat illos tentationibus , ut

corrigantur; tolerat illos in civitate sua. Putamus semper

tolerabit? Si semper misericordia est, non est judicium :

Si autem, « Misericordiam et judicium cantabotibi, Domi-

» ne-, )) modo parcit, tunc judicabit. Sed quando judicabit?

Cum transierit nox. Ideo dixit : « In matutinis interficie-

» bam omnes peccatores terrae. » Quid est, « In matutinis?»

Cum jam dies venerit, nocte transacta. « In matutinisin-

» terficiebam omnes peccatores terrae. » Quare eis parcit

usque ad matutinum? Quia nox erat. Quid est, nox erat?

Quia tempus erat parcendi:

parcebat, cum corda homi-num essent occulta. Yides ahquem male vivere , toleras

illum : nescis enim qualis erit, quia nox est •, utrum qui

hodie male vivit, cras bene vivat ^ et utrum qui hodie

bene vivit, cras malus sit, Nox est enim, et omnes tolerat

Deus, quia longanimis est. Tolerat, ut convertantur ad

illum peccatores. Sed qui non se correxerint in isto tem-

pore misericordioe , interficientur. Etquare interficientur?

Ut dispergantur de civitate Domini, de societate Jerusa-

lem ,de societate sanctorum , de societate Ecclesiae.

Quando autem interficientur ? « In matutinis.» Quid est,

« In matulinis? » Cum nox transacta fuerit. Quare modo

parcit? Quia tempus est misericordise. Quare non semper

parcit?Quia, « Misericordiam et judicium cantabo tibi,

» Domine. » Fratres , nemo sibi blandiatur. Interficien-

tur omnes operantes iniquitatem : interficiet eos Christus

in matutinis, et disperdet eos de civitate sua. Scd modo

' Matth. in, iC).





ENARRATIG I IN PSALMUM Cl , SERMO I. 23

fides,pietas

,justitia , charitas , castitas , mores boni.

Nemo enim et has habeT; , nisi per eum qui justificat im-

pium ^ Ecce quamdives. Quis enim dives, qui habet quod

vult aho faciente, an qui facit quod vult et aho habente?

Puto quia ditior ille,qui fccit quod habes : quia quod

ille habet , tu non habes. Ecce quam dives. In hoc tam

divite unde agnituri sumus hsec verba : « Cinerem sicut

)) panem manducavi , et potum meum cum fletu misce-

)) bam'^? )) Huc-ne illae tantae divitise pervenerunt? Mul-

tum illud excelsum, multum hoc abjectum.Quid faciemus?

quemadmodum ista ima iUis summis contemperabimus ?

Nimis ab invicem longe sunt. Nondum agnosco istum

pauperem^ ahus est fortasse : sed adhuc quaeramus. Unde

enim nobis non videtur ipse , mirum si interrogas et non

expavescis divitias : « In principio erat Verbum , et Ver-

)) bum erat apud Deum , et Deus erat Verbum : hoc erat

)) in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt,

)) et sine ipso factum est nihil ^. )> Qui ista dixit, cum di-

ceret, dives erat, quanto magis ille, de quo dicebat: « In

)) principio erat Verbum : )) et non qualecumque Ver-

bum , sed Verbum Deus ; et non ubicumque , sed apud

Deum 5 et non vacans , sed , « Omnia per ipsum facta

)) sunt ? )) Cinerem sicut panem manducavit , et potum

suum cum fletu commiscuit ? Metuendum est , ne tantis

divitiis nostra paupertas faciat injuriam. Quaere adhuc ta-

men ne ipse sit pauper iste : quoniam , « Verbum caro

» factum est, et habitavit in nobis ^. )) Eespice et illam

vocem : « Ego servus tuus et fihus ancillae tuse ^. )) Attende

ancillam illam castam, et virginem, et matrem. Ibi enim

accepit paupertatem nostram, ubi servi forma indutus est,

semetipsum exinaniens, ne divitias ejus expavesceres_, et

• Rom. IV, 5. — ' Psal.ci, lo. — ' .Toan i, i-3. — 4 Tbid i4- — ^ psal,

csv, i6.





ENARRATIO I IN PSALMXJM CI , SERMO I. 25

et transfigiiret in se corpus humilitatis nostrae ': sit caput

nostrum, simus membra ejus, sint duo in carne una. Jam

enim ut primitus pauper esset, formam servi accipiens -,

dimisit Patrem : quod autem de Virgine natus est, dimit-

tat et matrem,et adiuereat uxori suae, et sint duo in carne

una^ Ita enim erunt duo et in voce una, et in illa una

voce jam non mirabimur nostram vocem: «Cinerera sicut

» panem manducavi , et potum meum cum fletu misce-

» bam. )) Dignatus est enim habere nos membra. Sunt et

poenitentes in membris ejus. Non enim exclusi , et sepa-

rati sunt ab Ecclesia ejus : nec omnino sibi adjungeret con-

jugem , nisi iila voce, « Agite poenitentiam , appropinqua-

» vit enim regnum coelorum*. » Jam ergo audiamus quid

oret caput ' et corpus , sponsus ^ et sponsa , Christus et

Ecclesia, utrumque unus : sed verbum et caro non utrum-

queunum

5

Pater et

Verbum utrumque unum•,

Christuset Ecclesia utrumque unus; unus quidam vir perfectus in

forma plenitudinis suae : « Donec occurramus omnes in

» unitatem fidei, in agnitionem Fihi Dei, in virum per-

» fectum, irt mensuram aetatis plenitudinis Christi^. » Sed

donec occurramus , agitur hic paupertas nostra , agitur

hic adhuc labor et gemitus. Gratias misericordioe ipsius.

Unde illi labor, unde gemitus Verbo, per quod facta sunt

omnia? Si dignatiis est habere mortem nostram, non no-

bis dabit vitam suam? In magnam spem erexit, cum magna

spe gemimus. Gemitus habet tristitiam : sed est gemitus

qui habet et gaudium. Ego puto Saram sterilem laetam

gemuisse , cum pareret : et nos a timore tuo concepimus

et parturivimus spiritum salutis^. Audiamus ergo Chris-

lum pauperem in nobis, et nobiscum : et propter nos.

Tituhis enim ipse indicat pauperem. Postremo putate me

' Philip. III, 21. — - 1(1. II, 7. — ^ Ephes. v^ 3i. — '^ Matth. iii, Q. —5 Ephes. IV, i5. — '"^

.loan. iii, 29. — 7 Ephes. iv, i3. — ** Isai. xxvt, i8.




suspicatum quisnam sit iste pauper : orationem audiamus,

et personam agnoscamus • necubi erres,quando audieris

aliquid ,

quod coaptari capiti illius non possit:

ideo prse-

locutus sum , ut quod tale audieris , ex infirmitate cor-

poris advertas sonare, et vocem membrorum agnoscas in

capite. (c Oratio inopis , » hoc habet titulus : « Cum an-

» geretur, et in conspectuDomini efludit precem suam^»

Ipse ille pauper est,qui aiibi dicit : « A fmibus terrse ad

)) te clamavi, cum angeretur cor meura'^. » Iste ipse pau-

per est,quia idem ipse Christus est, qui se apud Prophe-

tam , et sponsum dixit , et sponsam : « Sicut sponso

)) aUigavit mihi mitram -, et sicut sponsam , induit me or-

)) namento ^. » Se dixit sponsum, se dixit sponsara : unde

hoc, nisi quia sponsum propter caput, sponsam propter

corpus? Vox ergo una, quia caro una. Audiamus, et po-

tius in his vocibus nos quoque agnoscamus:

et si nos extraesse viderimus , ibi esse laboremus.

III. « Exaudi, Domine, orationem meam, et clamor

)) meus ad te perveniat*. » Hoc est, « Exaudi , Domine,

» orationera meam, )» quod est , « Clamor meus ad te

» perveniat. » In geminatione affectus petentis est. « Ne

» avertas faciem tuara a me^. » Quando Deus a Filio?

quando Pater a Christo? Sed propter membrorum pau-

pertatem, « Ne avertas faciem tuam a me. In quacumque

» die tribulor, inclina aurem tuam ad me. » Tribulor

enim deorsum , tu autem es sursum. Si me extoUo , longe

fis : &i me humiho, inchnas aurem tuara ad me. Sed quid

est, « In quacumque die tribulor? » Nunc enim non tri-

bulatur ? Aut ista diceret , nisi tribuhiretur ? Sutliceret

ergo , Inchna aurera tuara ad m.e, quoniara tribulor. « In

» quacuraque die tribulor , inchrsa aurem tuam ad me. »

• Psal. ci , I. — » Id. Lx, 3. — 5 jcai. lxi , io. — 4 Psal. ci ,2. —

5 Ibid. 3



ENAtiIIATIO 1 IN PSALMTJM CI, SERMO I. 27

Tanquam unitas corporis : si patitur unum membrum

compatiuntur omnia membra ^. Tribularis tu hodie, ego

tribulor:

tribulatur alius crastino , ego tribulor:

postistam generationem alii posteri, qui succedunt posteris,

tribulantur , ego tribulor : usque ir_ finem saeculi,qui-

cumque in meo corpore tribulantur , ego tribulor. « In

» quacumque ergo die tribulor , inclina aurem tuam ad

)) me. In quacumque die invocavero te, cito exaudi me.))

Hoc idem est. Jara nunc invocabo : sed , « In quacumque

)) die invocavero te, cito exaudi me. )) Oravit Petrus,

oravit Paulus , oraverunt cseteri Apostoli ; oraverunt fide-

les temporibus ilbs, oraverunt fideles consequentibus tem-

poribus , oraverunt fideles Martyrum lemporibus , orant

fideles nostris temporibus , orabunt fideles, posterorum

temporibus : «In quacumque die invocavero te, cito exaudi

))

me. Cito exaudi: ))

jam enim hoc rogo , quod dare vis.

Non terrena quasi terrenus , sed ex prima captivitate jam

redemptus , regnum coelorum desidero;

« Cito exaudi

)) me : )> non enim nisi tali desiderio dixisti : « Adhuc te

)) loquente dicam : Ecce adsum-. In quacumque die in-

)) vocavero te, cito exaudi me. )) Unde invocas? de qua

tribulatione? de qua egestate ? O pauper ante januam di-

vitis Dei, quo desiderio mendicas ? qua inopia requiris ?

qua egestate pulsas, ut aperiatur tibi ? Dic, audiamus ipsara

egestatem , in illa et nos ipsos inveniamus , et tecum ro-

gemus. Audi, et agnosce, si potes.

IV. « Quia defecerunt sicut fumus dies mei ^. )) dies I

si dies : ubi enim dies auditur, lux intelligitur. « Sed, de-

)) fecerunt sicut fumus dies mei. Diesmei.

-»

Temporamea : unde « Sicut fumus, t» nisi propter elationem su-

perbiae ? Tales dies dignus fuit accipere superbus Adam,

unde carnem Christus accepit. Ergo in Adam Ghristus, et

I Cor. XII, 26. — 2 isai, lviii, 9. — ^ Psal. ci, 4-



28 S, ArGUSTINI EPISCOPI

Adam in Christo.Liberavit profecto et a diebus fumi, qui

dignatus est habere vocem dierum fumi. « Quia defece-

» runt sicut fumus dies mei. » Yidete fumum superbiae

similem, ascendentem, tumescentem , vanescentem : me-

rito ergo deficientem , non utique permanentem. « Quia

» defecerunt sicut fumus dies mci : et ossa mea sicut in

» frixorio confrixa sunt. » Et ipsa ossa mea , et ipsa forti-

tudo mea , non sine tribuJationc , non sine ustione. Ossa

corporis Christi , fortitudo corporis Christi , ubi major

quam in sanctis Apostolis ? Et tamen vide ossa frigi :

« Quis scandalizatur , et non ego uror^? » Fortes sunt,

fideles , boni intellectores et praedicatores verbi , viventcs

ut loquuntur , loquentes ut audiunt : fortes plane sunt

sed omnes qui scandala patiuntur , frixorium ipsorum

sunt. Est enim ibi charitas, et magis in ossibus. Inte-

riora sunt ossa omnibus carnibus , et portant omnes car-

nes. Verum si quisquarri patiatur aliquod scandalum, et

in anima pericJitetur •, tantum os frigitur, quantum amat.

Desit amor, nemo frigitur : adsit charitas,etsi membrum

compatitur,patienteuno membro, quomodo friguntur qui

portant universa membra ^ ? « Ossa mea sicut in frixorio

» confrixa sunt. »

V. « Percussum estsicut foenum, et aruit cor meum^.»

Respice ad Adam, unde genus humanum. Unde enim nisi

ab illo propagata miseria est? Undeenim nisi ab illohaere-

ditaria ista paupertas? Dicat ergo cum spe jam in corpore

Ghristi positus, iiie aliquando in suo corpore desperatus

« Percussum est sicut foenum, et aruit cor meum. » Me-

rito, quia omnis caro foenum^.

Sed tamen unde tihi hoccontigit? « Quoniam oblitus sum manducare panem

» meum.» Dederatenim Deus panem prnecepti. Nampanis

animae quid, nisi verbum Dei ? Suggerente serpente, prae-

' 2 (;or. XI, 29. — ^ Id. xu, 10. — 3 psal ci, 5. — 4 Isai. \l, 6.



ENARRAXIO I IN PaALMlJM Cl , SEIlMO I. 29

varicante muliere, tetigit vetitum ^, oblitus est prceceptura.

Merito percussum estsicut loenum, etaruitcor ejus, quo-

niam oblitus est manducare panem suum. Oblitus man-

ducare panem , bibit venenum : percussum est cor ejus,

et aruit sicut foenum. Ipse est ille percussus in Isaia, de

quo dicitur , et cui dicitur : a Non in seternum tempus

)) irascar vobis : spiritus enim a me procedit, et omnem

)) flatum ego feci : propter peccatum modicum quid con-

)) tristavi illum, et percussi illum, et avertifaciem meara

)) ab illo.» Meritohic, « Ne avertas faciem tuam a me : )>

hocest, a percusso, de quodixisti, « Percussiilium : » de

quo dixisti , « Vias ejus vidi, et sanavi eum-. Percussum

» est sicut foenum , et aruit cor meum, quoniam oblitus

)) sum manducare panem raeum. )> Modo manduca cjuem

obiituseras. Sed venit et ipse panis, in cujus corpore tibi

licet recordari vocem oblivionis tuae, et clamare ex pau-

pertate, ut sumas divitias. Modo manduca : in ejus enira

corpore es,qui ait : « Ego sura panis vivus, qui de coelo

» descendi". y Obhtus eras manducare panera tuura :

sed jam illo crucifixo^ commeraorabunluret convertentur

ad Dorainum universi fmes terrse *. Post obiivionem ve-

niat coramemoratio, manducetur panis de coeio, ut viva-

tur •, non manna , sicut illi manducaverunt et mortui

sunt ^: panis de quo dicitur , « Beati qui esuriunt et si-

)) tiunt justitiara^. )>

VI. « A voce gemitus mei adhaeserunt ossa mea carni

» raeae''. )> A vocequam intelligo, a voce quam novi : « A

)) voce gemitus mei, )) non a voce gemitus illorura, qui-

bus compatior. Multi enim gemunt, gerao et ego ; et hoc

gerao, quia malegemunt, Amisit nummura, gemit : amisit

fidem, non gemit. Ego appendo nummum et fidem, et

' Gen III, 6. — * Isai. lvu, iG-18. — 2 joan. vi, 4i- - ^ Psal. xxi, 28.

— 5 Joan VI, 49 — ^ Matth. v, 6. — 7 Psal. ci, 6.




iiivenio majorem gemitum de male gemeate, aut noii ge-

mente.Facit IVaudem, etgaudet. Quolucro? quo damno?

Acquisivit pecuniam,perdidit justitiam. Gemit hinc qui

gemcie novit : qui capiti propinquat, qui^ recte haeret

corpori Christi, gemit inde. Carnales autem non inde

gemunt, et gemendos se faciunt, quia non inde gemunt :

nec eos possumus, vel non gementes, vel male gementes

contemnere. Volumus enim eos corrigere, volumus emen-

dare, voluraus reparare : et quando non possumus, ge-

mimusj et cum gemimus, non ab ipsis separamur. « A

)) voce enim gemitus mei adhaeserunt ossa mea carni

)) meae.» Adhaeserunt fortes invalidis, adhaeserunt firmi

infirmis. Unde adhseserunt? A voce gemitus sui, non a

voce gemitus illorum. Qua lege adhaeserunt , nisi qua

dictum est, « Debemus enim nos firmi infirmitatem

» infirmorum portare ^ ? Adhaeserunt ossa mea cariii

)) meae. )>

Yll. (( Similis factus sum pelicano,qui habitat in so-

)) litudincj factus sum sicut nycticorax in parietinis. Vi-'

)) gilavi, etfactus sum sicut passer, singularisin tecto^. »

Ecce tres aves, et tria loca, quid sibi vehnt, donet Domi-

nus ut dicamus , et ut au(iiatis utihter quod dicitur salu-

briter. Quid sibi volunt tres aves, et tria loca? Quse tres

aves? Pehcanus, nycticorax, et passer : et tria loca, soli-

tudo, parietinoe, et tectum. Pehcanus in soHtudine, nyc^

ticorax in pariednis, passer in tecto. Primo quid sit peh-

carms, dicendum est. In ea quippe regione nascitur, ut

nobis ignota haec avis sit. Nasciturin sohtudinibus, maxirae

Nih fluminis, in jEgypto. Qusehbet sit avis hsec, quod de

ilLi Psahnus dicere voluit, hoc intuearaur. <( Habitat, in-

» quit, in sohtudine.» Quid quaeris forraam cjus, merabra

ejus, vocem ejus, mores ejus? Quantum tibi Psalmus di-

' Foi-t€ stiicte. — ^ Rom. xr, i. — 3 psal. ci, 7, 8.





32 S. ALGUSTilNI EPISCOPI

tium5pauper voluntate, loquaiur pauperibus iii necessi-

tate. Quod enim dicitur, vel etiam legitur de hac ave, id

est, pelicano, non taceamus, non aliquid aflirmantes te-

mere jscd tamen non tacentes

,quod qui scripserunt , et

legi et dici voluerunt. Vos sic audite, ut si verum est, con-

gruat; si falsum est, non teneat. Dicuntur hse aves tan-

quam colaphis rostrorum occidere parvulos suos, eosdem-

que in nido occisos a se lugere per triduum : postremo

dicunt matrem se ipsam graviter vulnerare et sanguinemsuumsuper fdios fundere,quo ilh superfusi reviviscunt. For-

tasse hoc verum, fortasse falsum sit : tamen si verum est,

quemadmodum ilH congruat, qui nos vivificavit sanguine

suo, videte. Congruit illi quod matris caro vivificat san-

guine suo fihos suos ; satis congruit. jSam et ipse gallinam

se dicit super pullos suos : « Jerusalem, Jerusalem, quo-

» ties volui congregare fdios tuos tanquam gallina pul-

)) los suos sub alas suas, et noluisti^? )> llabet enim

paternam auctoritatem, maternum atrectum : sicut et

Paulus et pater est et maler est ^ non per se ipsum, sed

per Evangehum : pater ubi dicit, « Etsi habeatis muitos

)> poedagogos in Christo, sed non multos patres •, in Christo

))

enim Jesu per Evangehum ego vos genui

'^

: ))

materautem ubi ait, « Fihoh mei, quos iterum parturio, donec

)) Christus formetur in vobis^. )> Habet ergo haec avis, si

vere ita est, magnam simiiitudinem carnis Christi, cujus

sanguine vivificati sumus. Sed quomodocongruat Christo,

quod ipsa occidit fdios suos? An et ilh non congruit,

« Ego occidam , et ego vivificabo ; ego percutiam, et ego

» sanabo ^ ? )> An vero Saulus persecutor moreretur , nisi

de coelo percuteretur ^ ; aut prsedicator e?ccitaretur, nisi

illius sanguine vivificaretur ? Sed hoc viderint qui scripse-

J Matth. X3UU, 37. — '1 Coi-. iv,

i5. — ^ Gal. iv, 19 — 4 Deiit.

XXII, 39. — 5 Act. IX, 4-



ENARRATIO I IN PSALMtJM CI , SERMO I. 33

serujit ; non in incerto inteilectiim nostrum constituere

nos debemus. Hanc avem potius in solitudine agnoscamusj

hoc enim inde Psalmus voluit ponere, « Pelicanus in so-

)) litudine. )> Puto ego hic intelligi Ghristum natum de

Virgine. Solus enim sic, ideo solitudo : in sohtudine na-

tus, quia solus ita natus. Post nativitatem ventum est ad

passionem : a quibus crucifigebatur? numquid ab stanti-

bus? numquid a iugentijjus? Ergo tanquam in nocte

ignorantise ipsorum, et tanquam in parietinis ruinae ipso-

rum. Ecce nycticorax et in parietinis, amat et noctem.

Nam nisi aroaret, unde diceret : « Pater, ignosce ilhs, quia

)) nesciunt quid faciunt^? )) Deinde natus in solitudine,

quia solus ita natus;passus in tenebris Judseorum tan-

quam in nocte, in prae/aricationetanquam in ruinis : quid

postea.? « Vigilavi, » Ergo dormieras in parietinis, et

dixeras, « Ego dormivi. )) Quid est, « Ego dormivi'^.^ )>

Quia volui, dormivi5noctem amando dormivi : sed ibi se-

quitur, « Et exurrexi. )) Ergo hic « Vigilavi. » Sed pos-

teaquara vigilavit,quid egit.? Ascendit in coelum , factus

est « Sicut passer » volando , id est , ascendendo : « Sin-

)) gularis in tecto, » idest, in coelo. Ergo pellicanus nas-

cendo, nycticorax moriendo,passer resurgendo : ibi in

solitudine, velut solus; hic in parietinis, velut ab eis oc-cisus, qui stare non potuerunt in aedificio ; hic vero jam

vigilans et volans singularis in tecto, ibi interpellat pro

nobis^ Caputenim nostrum passer est, corpus illius tur-

tur. « Etenim passer invenit sibi domum. -» Quam do-

mum? In coelo est, interpellat pro nobis. « Et turtur nidum

)) sibi, 1) Ecclesia Dei nidum de lignis crucis ipsius5 « Ubi

)) ponatpullos suos\ ))parvuIos suos, « Vigilavi, et factus

)) sum sicut passer singularis in tecto. ))

IX. « Tota die exprobrabant mihi inimici mei, et qui

' Luc. XXIII, 34.-2 Psal III, G. — ^ rxoinvin, 34- — 4 psal. lxxxiii, 4.

cxvni 3





EWAB.RATIO I IW PSALMUM Cl , SERMO I. 36

vide utrum audeas innocentiam profiteri. Hic plane si se

respexerit, conturbabitur : si se non palpaverit, confitebi-

tur. Et quid agis miser, si non erit portus impunitatis?

Si sola fuit peccandi licentia , et nuUa peccatorum est

indulgentia , ubi eris? quo ibis?Certe etpro tefactum est,

ut pauperistecinerem sicut panem manducaret, et potum

suum cum fletu misceret. Non te jam delectat tale con-

vivium? Sed tamen , inquit, augent homines peccata spe

veniae. Imo augerent peccata desperatione veniae. Nonne

attendis quam licentiosa crudelitate vivant gladiatores?

Unde lioc, nisijam tanquam ad ferrum et victimam des-

tinati , explere volunt libidinera, antequam fundant san-

guinem ? Nonne et tu hoc tibi diceres : Jam peccator sum,

jam iniquus, jam damnandus , nulla veniae spes est 5 cur

jam non faeiam quidquid hbet , etsi non Ucet? Cur non

impleam, quantum possum, quaecumquedesideria, si post

haec non restant nisi sola torraenta? Nonne hoc tibi di-

ceres, et desperatione ipsa pejor fieres? Potius ergo te

corrigit,qui indulgentiam promittit , et dicit : « Redite

» prsevaricatores ad cor'. Nolo mortem impii, quantum

» ut revertatur, et vivaf^. » Hoc prDcul dubio portu

proposito, deponis vela iniquitatis, convertis proram,

veUficas ad justitiam_, et sperans vitam , non neghgis

medicinara. Nec in hoc tibi disphceat Deus, tanquam per

istam indulgentisepromissionem securos feceritpeccatores.

Etenim ne desperatione homines pejus viverent, promisit

indulgentiaeportum : rursus, ne spe veniae pejus viverent

fecit diem niortis incertum : providentissime utrumque

coustitueiis , et revertentes f[uo recipiantur, et differentes

undeterreantur. Manduca cinercm vdutpanem, etfletum

tuum cum potumisce : per lioc conviviura veuies ad men-

sam Dei. NoU desperarej promissa esl inJulgentia tilii.

' Isai. xLvi, 8. — ' Ezech. xx.xiii, 11,

3.



66 S. AUGUSTIWI EPISCOPl

Deo gratias, iiiquit, quia promissa est; teneo promissum

Dei. Ergo jam bene vive. Cras, inquit, bene vivam. In-

dulgentiam tibi Deus promisit ^ crastinum diem tibi nemopromisit. Si male vivisti, bene vive jam hodie. « Stulte,

» hac nocte auferetur a te anima tua. » Nou dico, « Quae

)) praeparasti, cujus erunt^? » sed, Secundum quod vixisti,

ubi eris? Corrige ergo te , ut possis in corpore Christi ha-

bere vocem istam, quam , nisi fallor , hbenter agnoscis :

» Qnoniam cinerem sicut panera manducavi , et potum

)) meum cum fletu miscebam. »

XI. <c A facie iraa tuae et indignationis tuo?,quoniam

» levasti , ehsisti me'^. » Ipsa est illa ira tua , Domine , in

Adam j ira cum qua omnes nati sumus , cui nascendo

cohaesimus 5u'a de propagine iniquitatis , ira de massa

peccati : secundum quam dicit Apostolus : « Fuimus et

» nos ahquando natura fihi irse , sicut etcaeteri^ : » et

unde dicit Dominus : « Ira Dei manet super eum,quia

» non credidit in unigenitum Fihum Dei ^. » Non enira

ait , Ira Dei veniet super eum;,scd, « Manet super cum : »

quia non tolhtur in qua naliis est. Quare ergo , et ({uid

sibi vult vox ista , « Quoniam levasti, ehsisti me? » Non

enim ait,Quoniam levasti , et ehsisti me

5sed , « Quoniam

» levasti, elisisti rae. » Ideo elisisti, quia levasti. Unde

hoc? Ilomo in honore positus , factus est ad imaginem

Dei^ : levatusin hunc honorem , erectus a pulvere , erec-

tus a terra, accepit : animara rationak^ra,praepositus est

rationis ipsius vivacitate omnibus bestiis,pecoribus , vola-

tihbus,

piscibus. Quid enim horum habet intelhgentiae

rationem ? Quia nullum horum factura est ad imagincmDei. Quomodo nullum horum habet hunc honorem , sic

iiuUum horum halêt hanc raiseriam. Qaod cnirn pecus

' Luc. Mi, '20. — \:\- ci, 1 1. — ^ Ephcs. n, '5. — 4 Juaii. m, 36. —5 Gcu. 1,

'2'6.



ENAnrLATIO X IN PSALMUM CI , SERMO I. 37

plangit dc pcccato? quse avis timet gehennam ignis cTeterni ?

QuJa nulla ei participatio beatae vitae, nuUi stimuli mise-

riarum. Homo autem , quia factus estquisit inheata vita,

si bene vixerit^ ideo erit in misera vita,quia male vixit.

Ergo , « Quia levasti, elisisti me : » ideo sequitur me poena,

quia dedisti milii liberum arbitrium. Si enim mihi non

dedisses liberum arbitrium^ et per hanc rationem pecori-

bus me non faceres meliorem , non mesequeretur damna-

tio justa peccantem. Ergo per arbitrium hberum levasti

me , et per justitiae judicium ehsisti me.

XII. « Dies mei sicut umbra declinaverunt ^ » Potue-

runt enim esse dies tui non declinantes , si tu a die vero

non declinasses : declinasti, et accepisti dies declinantes.

Quidmirum, si dies tui facti sunt similes tui? Ipsi sunt

enim dies declinantes,quia deviasti

,qui sunt dies fumi

quia timuisti. Supra enim dixerat , « Defecerunt sicut fu-

» mus dies mei : » etnunc dicit, « Dies mei sicut umbra

» declinaverunt. » In hac umbra agnoscendus est dies,

in hac umbra videnda est lux^ ne postea sera et infruc-

tuosa poenitentia dicatur: « Quid nobis profuit superbia?

» ct divitiarum jactantia quid contulit nobis? Transio-

» runt omnia tanquam umbra -. » Modo dicj Transibunt

oninia tanquam uml^ra , et tu non transeas tanquam

umbra. « Dies meisicut umbra declinaverunt : et ego velut

» foenum arui. » Quia et supra dixerat, « Percussum cst

» sicut foenum, et aruit cor meum. » Sed revirescet foenum,

irrigatum sanguine Salvatoris. « Ego sicut foenum arui : »

ego homo, post illam prsevaricationem5 hoc ego justo

judicio tuo:

tu autem quid?XIII. « Tu vero, Domine , in aeternum manes^ » Mei

dies sicut umbra dechnaverunt, et tu in aeternum manes :

temporalem salvet aeternus. Non enim quia egocccidi,

' Psal. ci, 12. — » Sap. V, 8. — 3 Psal. ci, i3.



38 S. AUGUS*flNl EPISCOPI

et tn senuisti : nam vige? ad me liberandnm,qui viguisti

ad me humiliandum. « Tu vero , Domine, in aeternum

» manes : et memoriale tuum in generationem et gene-

» rationem. Memoriale tuura, » quia non oblisvisceris •,

« In generationem , » non unam, sed « Generationem et

)) generationem. » Promissionem quippe habeiwus vitoe

prsesentis et futurae ^

XIV. « Tu exurgens misereberis Sion,quoniam tempus

))

utmiserearis ejus^. » Quod tempus?«

Cum autem venit» plenitudo temporis, misit Deus Fihum suum factum ex

)) muliere, factum sub Lege. » Etubi Sion? « Uteosqui

» sub Lege erant redimeret^ » Primitus ergo Judaei :

inde enim Apostoli, indeilli plus quam quingenti fratres*,

inde iUa deinceps multitudd , ciii erat anima una et cor

unum in Deum'. Ergo, « Tu exurgens roisereberis Sion,

» quoniam tempus ut miserearis ejus,quoniara venit

» tempus. » Quod teropus? « Ecce nuiic tempus accep-

» tabile, ecce nunc dies salutis^. » Quis hoc dicit? Ser-

vus Dei sedificator,qui dicebat , « Dei sedificium estis : »

» qui dicebat , « Sicut sapiens architectus fundamentum

)) posui : » et , « Fundamentum aliud nemo potest p6-

» nere,prseterquam

positumest, quodest Christusquod

» Jesus'. »

XV. Ergo et hic quid dicit ? « Quoniam beneplacituro

» habuerunt servi tui in lapides ejus^. » In lapides cujus?

Inlapides Sion. Sed sunt ibi et non lapides. Cujus non

lapides? Ergo quid sequitur? « Et pulveris ejus misere-

» buntur. » Agnoscamus lapides in Sion , agnoscamus

pulverem in Sion. Non enim dicit, Lapidum ejus misere-

buntur : sed (juid ait? « Quoniam beneplacitum habue-

» runt servi tui in lapides ejus , et pulveris ejus misere-

' L Tim. IV, 8. — ^ Psal. ci, 14. — ' Galat. iv, ^,5. — 4 i Cor. xv, 6.

— 5 Act. IV, 32. —^2 Cor. VI, 2. — 7 I Cor. iii, 9-1 1. — " Psal. ci, i5.



ENARRATIO I IN PSALMXJM CI , SERMO I. 39

» buntiir. » Beneplacitum habneriint in lapides ejus ;

pulveris autem miserebuntur. Intelligo lapides Sion, omnes

Prophetas : ibi praemissa est vox praedicationis , inde asum-

tum Evangelium ollicium, per illud prseconium cognitus

Christus. Ergoservi tui beneplacitum habuerunt in lapides

Sion. Sed illipraevaricatores, recedentes a Domino, ma-

lisque factis suis oflendentes Creatorem , in terram unde

sumpti sunt, redierunt. Pulvis facti sunt, impii facti sunt

de quibus dicitur , « Non sic impii, nonsic -, sed tanquam

» pulvis quem projicit ven tus a facie terrj» *. » Sed expecta,

Domine^ sustine, Domine-, patiens esto, Domine5non

irruat ventus, et auferat hunc pulverem a facie terrae.

Veniant, veniant servi tui, agnoscantinlapidibuseloquia

tua , misereantur pulveris Sion , formetur homo ad imagi-

nem tuam^ : dicat pulvis ne pereat, « Memento quia

» pulvis sumus ^ Et pulveris ejus miserebuntur. » Hoc

de Sion. Numquid non erat pulvis, qui Dominum cru-

cifixit? Quod pejus est, pulvis de parietinis ruinarum.

Pulvis erat prorsus : verumtamen non frustra de pulvere

dictum erat : « Pater, ignosce ilHs, quia nesciunt quid

» i"aciunt ^. De ipso pulvere venit paries tot millium cre-

dentium,

et pretia rerum suarumad pedes Apostolorum

ponentium. Ergo extitit de illo pulvere humanitas et

formata , et formosa. Quis enim de Gentibus sic? Quam

paucos miramur hoc fecisse ad illorum tot millia? Subito

primo tria,postea, quinque milUa-, omnes in unitate vi-

ventes , omnes venditarum rerum suarum pretia ad pedes

Apostolorum ponentes , ut distribueretur unicuique sicut

cuique opus erat,quibus erat anima una et cor unum

in Deum^ Quis hoc fecit etiam de isto pulvere , nisi qui

' Psal. I, 4- — ' Gen. i, 2G. — ^ Psal. cii, i4 — ^ Iûc, xxin, 3^.''—

^ Act. II, 4i> IV, 4 ct 35.




et ipsum Atlam fecit ex piilvere ^? Hoc ergo de Sion, sed

non tantnm in Sion.

XYI. Q'dk\ igitur sequitur? « Et timebunt Genles no-

)) nien tuum , Domine , et omnes reges terrae gloriam

)) tuam*^. )) Jam quoniam misertus es Sion, jam quoniam

servi tui Leneplacitum habuerunt in lapides ejus , cog-

noscendo fundamentum Apostolorum et Prophetarura;

jam quoniam miserti sunt pulveris ejus, ut formaretur,

vel potius reformaretur homo vivus ex pulvere ^ hinc prae-

dicatio crevit in Gentibus : timeant nomen tuum Gentes,

ct omnes reges terrae gloriam tuam : veniat et alius paries

de Gentibus , agnoscatur lapis angularis^, ibi hoereant

duo de diverso venientes, sed jam non adversa sentientes.

XVII. « Quoniam sedificabit Dominus Sion ^. )> Hoc

agitur nunc. Eia lapides vivi in structuram currite , non

in ruinam. jEdificatur Sion^ cavete parietinas : aedifica-

tur turris, aedificatur arca;observate diluvium. Hoc agi-

tur nunc , « Quoniam redificabit Dominus Sion. )> Sed

aedificata Sion,quid fiet ? « Et videbitur in gloria sua. )>

Ut aedificaret Sion , ut esset fundamentum in Sion , visus

est a Sion , sed non in gloria sua : « Vidimus eum , et

» non habebat speciem neque decorem^.)>

At vero cumvenerit judicare cum Angehs suis

,quando eongregabun-

tur ante eum omnes gentes,quando oves ad dextram

,

hoedi ad sinistram separabuntur ^ , nonne tunc videbunt

in quem pupugerunt "? Et confundentur sero,qui prima

poenitentia et salubri confundi noluerunt. « ^dificabit

» Dominus Sion , et videbitur in gloria sua : » qui in illa

primo visus est in inhrmitate sua.

XVIII. « Respexitin orationem humihum, etnondes-

» pexit precem eorum ^. » Inaedificationc Sionhoc agitur

' Gen. n, 7. — ' Psal. ci, lO. — ^ Eplies. 11, 20. — 4 Psai. ci , 17. —5 IsaT. iiii, •> — *" Mattli. xxv, .7i-33. — 7 Zadi. xii, 10 — ^ P.^-.al. r.i, 18.



ENARBATIO I IN PSALMDM CI , SERMO I. 41

modo; sedificantes Sion orant, gemunt : ille unus pau-

per,quod paupercs multi ; c[uia millia in tot gentilDUS

unus ; quia unitas pacis Ecclesiae. Ipse unus, ipse multi :

unus,propter charitatem ; multi

,propter latitudinem.

Ergo nunc oratur , nunc curritur : nunc , si quis aliter

erat, et aliter se liabebat, manducet cinerem sicut panem,

et potum suum cum fletu commisceat. Nunc tempus est,

cum aedificatur Sion ; nunc intrant lapides in structuram

perfecto aedificio et dedicata domo, quid curris, sero quse-

siturus , inaniter petiturus , frustra pulsaturus , foris re-

mansurus cum c[uinque virginibus fatuis*? Nunc ergo

curre. « Respexit enim in orationem humilium, et non

)) despexit precem eorum. ))

XIX. « Scribantur haec in generationem alteram ^. »

Quando scribebantur hsec, non ita proderant eis inter quos

scribebantur : scriJêliantur enim ad prophetandum No-

vum Testamentum, inter homines qui vivebant ex Vetere

Testamento. Sed et illud Yetus TestamentumDeus dederat,

et in illa terra promissionis populum suum collocaverat.

Sed quoniam « Memoriale tuum in generationem et gene-

» rationem ^ , » non iniquorum est , sed justorum ;in una

generatione pertinet ad Vetus Testamentum,in aha autem

generatione pertinet ad Novum Testamentum. Etc[uia hoc

prophetatum est, Novum Testamentum prsenuntiat; «Scri-

» bantur hsec in generationem alteram : et populus qui

» creabitur, laudabit Dominum.»Non [lopulus qui crea-

tus est, sed, « Populus c[ui creabitur. » Quid evidentius,

fratres mei? Hic prsedicta est illa creatura , de qua dicit

Apostolus : « Si qua igitur in Christo nova creatura , ve-

» tera transierunt, ecce facta sunt omnia nova , omnia

» autem ex Deo. » Quid est, « Omnia autem ex Deo? »

Et vetera et nova : quia memoriale tuum in generationem

• Matth. XXV, 12. — ' Psa!, ci, 19. — ^ i Cor. v, 17, 18.



42 S. ArGTJSTINl EPISCOPI

et generalionem. « Et populus qui creabitur , laudabit

» Dominum. Quoniam prospexit ex alto sancto sno ^ »

Prospexit ex alto, ut veniret ad humiles : ex alto factus

est humilis, ut humiles exaltaret.

ENAPxRATIO II

IN EUMDEM PSALMUM CI.

SERMO II.

De secunda parte Psalmi.

I. Hesterno die audivimus cujusdam pauperis gemi-

tum in oratione 5 eumque esse cognovimus , qui propter

nos pauper factus est, cum dives esset-, eique membra

cohaerentia et per suum caput loquentia. Vidiraus enim

ibi et nos ipsos : si tamen per ejus gratiam ahquid et nos.

Finita autem jam erant verba gemituura, et coeperant con-

solationum ; sed ea finiri hesterno die tractando minime

potuerunt : in iis quse restant, audiamus hodie non jam ge-

mentem pauperera, sed gaudentera ; ideo gaudentem, quia

sperantem ; ideo sperantera., quia non de se prsesumentem.

Praenuntiavit fehcitatem rerura humanarum in ScriptisDei,

et adjecit : « Scribantur hoec in generationem alteram : et

» popuhis qui creabitur, laudabit Dominum. Quoniam» prospexit ex alto saacto suo^ » Huc usque serrao hes-

ternus perductus est •, videte quae sequantur.

II. « Dominus de coelo in terram prospexit , ut audiret

' Psal. ci, 20. — »2 Cor. vni, 9. — ^ Psal. ci, ig, O.o.



ENAKRATIO II IN PSALMUM CI , SERMO II. 43

1) gemitnm compeditorum , ut solvat filios mortificato-

)) rum^ )) Inveniraus in alio Psalmo dictum : « Intret ih

)) conspectum tuum gemitus compeditorum -: » et in eo

loco dicium, ubi vox Martyrum intelligebatur. Unde Mar-

tyres compediti ? Nonne catenati potius quam compediti?

Ductos enim sanctos Dei Martyres post judices,per pro-

vificias circumeuntes, in Catenas novimus missos, in com-

pedes autem non novimus. Agnoscuntur et compedes dis-

ciplinae Dei et timorisejus , de quo dictum est

: «

Initium)) sapientiae timor Domini^. )) Per hunc enim timorem non

timuerunt servi Dei eos qui corpus occidunt, animam au-

tem non possunt occidere : quia eum timebant qui habet

potestatem et corpus et animam occidere in gehennam

ignis^. Nisi enira compedibus timoris hujtis ligati essent

Martyres,quando illa omnia dura et molesta sustinerent

a persecutoribus suis, cum eis liberum fuerit facere quod

cogebantur, et evadere quod patiebantur? Sed aUigave-

rat eos Deus istis compedibus , duris quidem et molestis

ad tempus , sed tolerandis propter promissa ejus, cui di-

citur : « Propter verba labiorum tuorum , ego custodivi

)) vias duras^ )) Gemendum quidem est in his compedi-

bus ad impetrandam misericordiam Dei ; unde voxMar-

tyrum est in aho Psalmo , « Intret in conspectum tuum

)) gemitus compeditorum : )) non tamen evitaiidae sunt

tales compedes , ut appetatur perniciosa libertas , et tem-

porahs vitse brevisque dulcedo, quam sequatur amaritudo

perpetua. Proinde Scriptura , ne recusemus esse compe-

diti sapientise, sic nos alloquitur : « Audi , fih , et excipe

)) sententiam meam , et ne abjicias consihum meum 5 et

» infer pedem tuum in compedes illius , et in torquem

)) ejus collum tuum : subjice humerum tuum et porta

' Psal. ci, 21. — » M. ixxvii!, II.— 3 Eccli. 1, 16. — 4 Mattli. x, 28.

— 5 psal XVI, 4-




)) illam, et ne oderis viiicula iMius. In omni anima tua

)) accede ad illam, et in omni virtute tua serva vias ejus :

)) investiga et quaere , et innotescet tibi;et continens

)) factus, ne derelinquas eam. In novissimis enim invenies

)) requiem ejus, et convertetur tibi in Isetitiam , et erunt

)) tibi compedes ejus in protectionem fortitudinis, et tor-

» ques illius in stolam glorine. Decus enim aureum estin

)) illa, et vincula illius fila hyacinthina : stolam glorire in-

)) dues eam, et coronam exultationis superpones tibi ^ >)

Glament ergo compediti,quandiu sunt in vinculis disci-

plinae Dei, in qua sunt exercitati3Iartyres:solventur com-

pedes, et volabunt et ea?dem ipsse in ornamentum postea

convertentur. Factum est hoc de Martyribus. Quid enim

persecutores occidendo fecerunt, nisi ut compedes solve-

rentur, et in coronas converterentur?

III. (( De coelo ergo respexit Dominus , ut audiret ge-

)) mitum compedltorum, ut soivat fiHos mortificatorum.))

Mortificati ilh : fiiii autem mortificatorum qui , nisi nos?

Quomodo autem solvimur nos, nisi cum dicimus ei : (( Dis-

)) rupisti vincula mea; tibi sacrificabo hostiam laudis '-?))

Solvitur enim unusquisque a vinculis cupiditatum mala-

rum, vel a nodis peccatorum suorum. Remissio peccato-

rum, soiutio est. Quid enim prodesset Lazaro, quia pro-

cessit de monumento nisi dieeretur : <( Solvite eum , et

)) sinite abire^ ? )) Ipse quidem voce de sepulcro suscitavit,

ipse clamando animam rcddidit, ipse terrenam molem

sepulto impositam vicit , et processit iile vinctus : non

ergo pedibus propriis, sedvirtute producentis. Fit liocin

corde poenitentis : cum audis hominem prenilere pecca-

torum suorum,jam revixit : cum audis hominem coiifi-

tendo proferre conscientiam,jam de sepulcro eductus est,

sed nondum solulus est. Quando solvitur? A quibus sol-

• Eccli. VI, 24-32. — ' Psal. cxv, 16, 17. — ^ Joan. xliv.



ENARRATIO II IW PSALMUM CI , SERMO II. 45

vitur? « Qnae solveritis, inquit, in terra, erunt solula et

» in coelo ^ » Merito per Ecclesiam dari solutio peccato-

rura potest: suscitari autem ipse mortuus nonnisi intus

clamante Domino potest : hffic enim Deus interius agit.

Loquimur ad aures vestras, unde scimus quid agatur in

cordibus vestris ? Quod autem intus agitur , non a nobis,

sedab illo agitur.

IV. Respexit ergo « Ut solvat filios mortificatorum. »

Quorum mortificatorum audistis, quos filios audistis. Quid

enim inde ? « Ut annuntietur in Sion nomen Domini. » Pri-

mo enim premebatur Ecclesia,quando mortificabantur

compediti : post illas pressuras annuntiatur in Sion no-

men Domini, cum magna libertate, in ipsa Ecclesia. Ipsa

enim Sion 5non iile unus locus primo superbus

,postea

captivatus; sed Sion cujus umbra erat illa Sion,quae in-

terpretatur Speculatio ; propterea quia in carne positi vi-

demus in priora , extendentes nos non ad praesens quod

est , sed ad id quod futurum est. Idco speculatio. Omnis

enim speculator longe prospicit. Specula dicitur, ubi po-

nunlur custodes : fiunt istae speculse in saxis, in monli-

bus, in arboribus, ad hoc ut de loco eminentiore longc

videatur. Sion ergo speculatio , Ecclesia speculatio. Unde

speculatio? Longe videre, hocest speculatio. « Labor est

» enim ante me, donec introeam in sanctuarium Dei , et

» intelligam in novissima"^. »Qualis speculatio, intelligere

in novissima ? Transire mare videndo , non navigando , et

habitare in extrema maris^, id est, ibi ponere spem, in

60 quod erit fmito sseculo. Ergo si Ecclesia speculatio,

ibi

jamannuntiatur

nomenDomini,

Non solum nomenDomini in hac Sion annuntiatur, sed, « Et laus, inquit,

» in Jerusalem. »

V. El t[uoniodo arinuiilialar ? « In conveniendo popu-

' .Malih. XVI, '29. — ' Tsal. lxxii, iG, 17. — ^ ]j_ cxxsviii, 9.



46 S. AU<iUSTlWl EPISCOPI

» los iii iinum, et regna , ut serviant Domiuo ^ » Unde

lioc factum, nisi sanguine mortificatorum ? unde hoc fac-

tum, iiisi gerpitibus compeditorum? Exauditi ergo sunt,qui erant in pressura et humilitate ; ut esset nostris tem-

poribus Ecclesia in tanta gloria,quam videmus , ut jam

regna quae persequebantur , ipsa serviant Domino.

VI. K Respondit ei in via fortitudinis suae-. » Cui res-

pondit, nisi Domino ? Quis respondit , supra videamus :

« Et laus ejus, inquit , in Jerusalem ^ in conveniendo

» populos in unum , et regna , ut serviant Domino. Res-

» pondit ei in via fortitudinis suse. » Quae illi respondit

autquis illi respondit, in via fortitudiuis suae? Quaeramus

ergo primo quis respondit, et sic quseremus quae sit via

fortitudinis ejus. Superiora verba indicant respondisse ei,

aut laudem ejus , aut Jerusalem : supra enim dixerat : « Et

» laus ejus in Jerusalem ^ in conveniendo populos in» unum, etregna, ut serviant Domino. Respondit ei, »

non possumus dicere : Regna5quia, Responderunt, dixis-

set. « Rcspondit ei, » non possumus dicere : Populi;quia

et hic, Responderunt , dixisset. Quia ergo «Respondit ei,»

singularem numerum quserimus superius, et non inveni-

mus , nisi aut laudem ejus, et Jerusalem. Et quia hoc am-

biguum est , utrum laus ejus , an Jerusalem, secundum

utrumque tractemus. Quomodo ei respondit laus ejus?

Quando ei gratias agunt vocati ab illo. lUe enim vocat

nos respondemus •, non voce, sed fide5 iion lingua, sed

vita. Si enira vocat te Deus, et praecipit ut beiie vivas, et

tu male vivis, vocationi ejus non respondes, nec laus ejus

respondetei

dete : quia sic vivis,ut ille

nonlaudetur,

sedpotius blasphemetur per te. Cum autem sic vivimus , ut

per nos laudetur Deus, responditei laus ejus. De vocatis

et sanctis ejus, respondit et Jerusalem. Yocata cst enim

» Psal. ci, 23. — =" Ibid. l\.



ENARRATIO II IN PSALMUM Cl , SERMO II. 47

et Jerusalem : et prima Jerusalem noluit audire, et dic-

tum est ei : « Ecce dimittetur vobis domus vestra deserta.

» Jerusalem, Jerusalem, (clamat, et non respondetur,)» fûoties volui congregare filios tuos, tanquam gallina

» puUos suos sub alas suas , et noluisti*. » Non respon-

detur : pluitur desuper , et pro fructu spinse proferun-

tur. At vero ilia Jerusalem, de qua dictum est : « Lsetare,

» sterilis,quae non paris , erumpe et exclama

,quae non

» parturis,quoniam multi filii desertae , magis quam

» ejus quse liabet virum -: respondit ei.» Quid est, « Res-'

» pondit ei ? » Non contempsit vocantem.Quid est : « Res-

» pondit ei? » Ille pluit, illa fructum dedit.

VII. « Respondit ei , » sed ubi ? « In via fortitudinis

» suse. » Numquid in se ? Nam quid esset in se, aut quam

vocem haberet in se , de se , nisi solam vocem peccati,

voceminiquitatis ?

Excute vocem ipsius , quid invenis nisi

ut multum, « Ego dixi : Domine, miserere mei, sana

» animam mcam, quia peccavi tibi^? » Porro, si justi-

ficata est , « Respondit ei , » non ex meritis suis , sed ex

manibus ipsius. Ubi? « In via fortitudinis suse. » Chris-

tus est , ipse est : « Ego sum , inquit , via , vewtas , et

» vita*. » Sed ante resurrectionem non agnoscebatur a

populo suo : et maxime crucifixus ex infirmitate latuit

quis esset ^ , donec fortis resurgendo appareret. Non ei

ergo respondit Ecclesia in via infirmitatis , sed , « In via

M fortiludinis suse : » quia post resurrectionem vocavit

Ecclesiam de toto orbe terrarum,jam non infirmus in

cruce, sed fortis in ccelo. Non enim laus fidei Christiano-

rumest

,

quia creduntmortuum Christum

5 sed quia cre-dunt resurrexisse Christum, Nam mortuum et paganus

credit : et hoc tibi pro crimine objicit,quia in mortuum

« Matth. xxiu, 37, 38. — » Isai. uv, i, et Gal. iv, 27. — 3 Psal. xl 5,

4 Joan. XIV, 6. — ^2 Cor. xui, 4-



48 S. AUGUSTINI EPISCOPl

credidisti. Quae igitur laus tua ? Credere resurrexisse

Ghristum,et sperare te resurrecturum esse per Christum :

hsec est laus fidei. « Si enim credideris in corde tuo quia» Dorainus est Jesus , et confessus fueris ore tuo qa.iia

» eum Deus suscitavit a mortuis, salvus eris ^ » Non ait

Si confessus fueris quia Deus eum tradidit occidendum •,

sed , « Quia eum Deus suscitavit a mortuis si confessus

» fueris, tunc salvus eris. Gorde enim creditur ad justi-

» tiam , ore autem confessio fit ad salutera "^. » Quare au-

tem credimus et mortuum ? Quia credere eum resurrexisse

non possumus, nisi prius mortuum fuisse credamus. Quis

enim resurgit, nisi mortuus fuerit? Quis expergiscitur, nisi

prius dormierit.^« Sed nuraquid qui dorrait, non adjicict

» ut resurgat^? » Hfec fides est Christianorura, In hac

ergo fide,qua congregata est Ecclesia , « Multi ilU filii

» desertae, magis quam ejus quae habet virum^, respon-» det ei , »dixit ei laudem secundura ejiis pr.secepta^ « In

» via fortitudinis ejus, » nonin via infirmitatis ejus.

VIII. Quomodo ei responderit, jam supra audistis : «In

» conveniendo populos in unum , et regna , ut serviant

» Domiuo ^ » In hoc ei ergo respondit , in unitate : qui

autem non est in unitate , non ei respondet. Ille enim

unus est, Ecclesia unitas. Non respondet uni, nisi unitas.

Sed existunt qui dicant : Jam hoc factura est, respondit ei

in oranibus gentibus Ecclesia, pariens fihos phires, quam

illa quiic habebatvirum , « Respondit in via fortitudinis

» ejus ; » credidit enim Christum resurrexisse , credide-

runt in eum oranes gcntes : sed illa Egclesia quoe fuit om-

nium gentiura,jara non est

j

periit. Hoc dicunt qui in

illa non sunt. O impudentem vocem I lUa non est,quia

tu in illa non es ? Vide ne tu ideo non sis : nara illa erit

> Rom. X, 9. — ' Ibi.J. 10. — 3 Psal. xl, 9. — ''

Gal. iv, 27. — 5 Psal.

ci , 23.



ENARRATIO II IN PSALMTJM CI , SERMO 11. 49

etsi tu non sis. Hanc vocem abominabilem, detestabilem,

praesumptionis et falsitatis pienam , nulla veritate sufTul-

tam, nulla sapientia illuminatam , nullo sale conditam

vanam , temerariam,pr?ecipitem

,perniciosam

,prgevidit

Spiriius Dei , et tanquam contra illos cum annuntiaret

unitatem : « In conveniendo populos in unum, et regna, ut

» serviant Domino. » Gumque subdidisset, « Respondit

» ei , » utique laus ejus , utique Jerusalem mater nostra

de peregrinatione revocanda, foetosa cum multis filiis_,

magis quam ea quae habebat virum, quoniam quidam dic-

turi erant contra : Fuit, et non est : « Exiguitatem , in-

» quit, dierum meorum annuntia mihi ^ » Quid est, quod

nescio qui recedentes a me, murmurant contra me? Quid

est, quod perditi me perisse contendunt? Certe enim hoc

dicunt, quia fui , et non sum : « Annuntia mihi exiguita-

)) tatera dierum meorum. »

Nona te qusero illos dies

aeternos : illi sine fine sunt, ubi ero •, non ipsos quaero :

temporales qusero , temporales dies mihi annuntia : « Exi-

» guitatem dierum meorum, » non seternitatem dierum

meorum^ « Annuntia mihi. » Quandiu ero in isto saeculo

annuntia mihi^ propter illos qui dicunt : Fuit , et jam non

est : propter illos qui dicunt : Impletae sunt Scripturae,

crediderunt omnes gentes, sed apostatavit et periit Eccle-

siade omnibus gentibus. Quid est hoc, «Exiguitatem die-

» rum meorum annuntia mihi ? » Et annuntiavit, nec

vacavit ista vox. Quis annuntiavit mihi, nisi ipsa via? Quo-

modo annuntiavit? « Ecce ego vobiscum sum usque in

» consummationem ssecuU'^. »

IX. Sed hic existunt , et dicunt : « Vobiscum sum, in-

» quit , usque in consummationem sacculi;» quia nos

praevidebat, quiapars Donati erit in terra. Numquid ipsa

est,qu3c dixit : « Exiguitatem dierum meorum annuntia

' Psal. ci, 24- — ' Mallh. lv, 20.

cxviii. 4




» mihi , )) ac non illa potius quae superius loquebatur

« in conveniendo populos in unum, et regna, ut serviant

)) Domino ? ))

Undevobis cor dolet ? Quia et imperatores

contra haereticos leges proponunt : ibi impletum est , « Et

)) regna, ut serviant Domino. » Non enim vos filii eslis

illorum mortificatorura, quorum vox compeditorum exau-

dita est a Domino. Absit : non hoc indicant facta vestra,

non hoc indicat superbia vestra , non hoc indicat vauitas

vestra : non sapitis , et foris estis : sal infatuatum estis

ideo et ab hominibus conculcamini. Audite quid dicat :

quoe Ecclesia ? « Quae congregavit popiilos in unum.» Quae

Ecciesia? «Quae congregavitregna, ut serviant Domino.)>

Mota vocibus vestris et faisis opinioni}>us vestris,quaerit

a Deo ut exiguitatem dierum suorum annuntiet sibi , et

invenit Dominum dixisse : « Ecce ego vobiscum sum us-

» que in consummationem saecuh ^ » Hic vos dicitis : De

nobis dixit ; nos sumus , nos erimus usque in consumma-

tioncm sajcuii. Interrogetur ipse Christus, cui dictum est:

« Exiguitat-em dierum meorum annuntia mihi. Et praedi-

» cabitur , inquit , hoc Evangelium in universo orbe in

)) testimonium omnibus gentibus, et tunc veniet fmis-.»

Quid estquod dicebas:Hoc certe fuit et periit? Dominum

audi annuntiantem exiguitatem dierum meorum. « Prae-

)) dicabitur, inquit , hoc Evangelium. » Ubi? « In toto

)) orbe terrarum. » Quibus? « In testimonium omnibus

)) gentibus. » Quid postea? « Et tunc veniet fmis. » Non

vides adhuc esse gentes , in quibus nondum est praedica-

tum Evangelium?Cum ergo necesse sit impleri quod Do-

minus dixit , exiguitatem dierum meorum annuntians

Ecclesioe, ut prcedicetur hoc Evangelium in omnibus gen-

tibus, et tunc veniat fniis :quid est quod dicis jam perisse

Ecclesiam de omnibus gentibus,quando ad lioc praedica-

• Malth. xxvui, 20. — • Id. xxiv, i^.



ENAR.B.ATIO II IN PSALMUM CI , SER.MO II. 51

tur Evangeliura, ut possit esse in omnibus gentibus? Ergo

usque in finem sseculi Ecclesia in omnibus gentibus5 et

ipsa est exiguitas dierum, quia exiguum est omne quod

finitur ; ut jam in seternitatem ab ista exiguitate transea-

tur. Pereant haeretici,pereant quod sunt , et inveniantur

ut sint quod non sunt. Exiguitas dierum usque in fmem

saeculi erit : exiguitas ideo,quia totum hoc tempus , non

dico ab hodierno die usque in finem saeculi, sed ab Adam

usque in fmem sseculi , exigua gutta est comparata aeter-

nitati.

X. Non ergo blandiantur sibi contra me haeretici,quia

dixi : « Exiguitatem dierum meorum, w quasi non per-

mansuram usque in fme^^seculi.Quid enim addidit.âNe

» revoces me in dimidium dierum meorum ^ » NoH, quo-

modo hajretici loquuntur, sic mecum agere. Usque in

fmera saecuh

meperduc , non in dimidium dierum meo-

rum : et perfice mihi dies exiguos , ut dones mihi postea

dies seternos. Quare ergo de exiguitate dierum requisisti ?

Quare? Vis audire? « In generationi generationum anni

» tui. » Ideo ego de diebus exiguis qusesivi, quia licet

usque in finem ssecuU durent mecum isti dies, exigui sunt

in comparatione dierum tuorum : « Anni enim tui in ge-

» neratione generationum. » Quarenon ait : Anni tui in

saecula soeculorum •, sic enim magis solet aeternitas signifi-

cari in sanclis Scripturis 5 sed ait : « In generatione gene-

» rationum anni tui ? » Sed qui « Anni tui ? » Qui , nisi

qui non veniunt et transeunt ? qui, nisi qui non ideo ve-

niunt, ut non sint ? Omnis enim dies in hoc tempore ideo

venit, ut non sit ; omnis hora , omnis mensis , omnis an-

nus : nihil horum stat ântequam veniat , erit

5cum ve-

nerit, non erit. Illi ergo anni tui aeterni, anni tui qui non

mutantur, in generatione generationum erunt. Est quae-

' Psal. ci, 25.

4.



52 S. ACGUSTINI EPISCOPI

dam generatio generationum5 in illa erunt anni tui. Quae

esL ista ? Est quaedam , et si bene agnoscamus , in illa eri-

mus, et anni Dei in nobis erunt. Quomodo in nobis erunt?Quomodo ipse Deus in nobis erit : unde dictum est : « Ut

)) sit Deus omnia in omnibus^ » Non enim aliud anni

Dei , et aliud ipse : sed anni Dei, seternitas Dei est : aeter-

nitas , ipsa Dei substantia est,quse nihil habet mutabile

5

ibi nihil est prseteritum, quasi jam non sit : nihil est futu-

rum,quasi nondum sit. Non est ibi nisi , Est ; non est

ibi , Fuit et erit;quia et quodfuit, jam non est 5

et quod

erit , nondum est : sed quidquid ibi est , nonnisi est. Me-

rito sic misit Deus famukim suum Moysen.Quaesivit enim

nomen mittentis se^quaesivit , -et audivit , nec desertum

est desiderium concupiscentise bonae.Qusesivit autem, non

t[uasi curiositate prsesumendi, sed necessitate ministrandi.

((

Quid, inquit, dicam fihis Israel , si dixerint mihi:

Quis)) te misit ad nos-? » Et ille indicans se creaturae Crea-

torem , Deum homini , immortalem mortaU , seternum

temporah : « Ego , inquit, sum qui sum^. )) Tu diceres :

Ego sura.Quis?Gaiusâhus, Lucius^ ahus, Marcus.Ahud-

ne diceres , nisi nomen tuum diceres ? Hoc expectabatur

de Deo. Hoc enim erat quaesitum. Qaid vocaris ? A quo me

missum esse respondebo quaerentibus ? « Ego sum. )) Quis?

« Qui sum. )) Hoc est nomen tuum ? hoc est totum quod

vocaris ? Esset tibi nomen ipsum esse , nisi quidquid

est ahud , tibi comparatum , inveniretur non esse vere ?

Hoc est nomen tuum : exprime hoc idem mehus. « Yade,

)) inquit, et dic fdns Israel : Qui est, misit me ad vos. Ego

))

sum qui sum:

quiest, misit

me ad vos.))Magnum ecce« Est , )) magnum « Est I )) Ad hoc homo quid est? Ad

illud tam magnum Est, homo quid cst, quidquid est?Quis

apprehendat illud esse? quis ejus particeps fiat ? quis an-

' 1 Cor. x'r,'2o. — ' E\oJ. 111; ij. " * IbiJ. li-





54 S. AlIGUSTINI EPISCOPI

nerantes , dederunt Prophetas , dederunt prsecones Dei.

Venit etiam postea et ipse Dominus noster Jesus Christus,

misit fermentum in tres mensuras farinoe,quousque fer-

mentaretnr totum^. Temporibus in terra carnis illiusfue-

runt Apostoli , fuerunt sancti^ post illos alii sancti ; et

nunc in nomine Chrisli quicumque sunt sancti , et post

nos quicumque erunt , et usque in fmem saecuh quicum-

que sancti. De tot generationibus colhges omnes sanctas

proles omnium generationum,

et facies inde unam gene-rationem : « In ista generatione generationum anni tui

id est , aeternitas illa in illa generatione erit,quae de om-

nibus generationibus colhgitur , et in unam redigitur •,

ipsa particeps erit seternitatis tuae. Caeterae generationes

implendis temporibus generantur , ex quibus illa in aeter-

num regeneratur • mutata vivificabitur , erit idonea por-

tare te, vires accipiens a te. « In generatione generatio-

» num anni tui. »

XII. «In principio terram tu fundasti , Domine. » Novi

aeternitatem tuam,qua prsecedis omnia quae fecisti.« Prin-

•» cipio terram tu fundasti , Domine : et opera manuum

» tuarum sunt coeh. Ipsi peribunt, tu autem permanes,

» et omnes sicut vestimentum veterascent : et sicut oper-

» torium mutabis eos, et mutabuntur. Tu vero idem ipse

» es'^. H Tu quis es? Idem ipse es. Tn qui dixisti : « Ego

» sum qui sum , idem ipse es. » Et quamvis etiam ipsa

non essent nisi ex te , et per te, et in te, tamen non quod

ipse es : « Tu enim idem ipse es. Et anni tui non defi-

» cient. » Illi anni tui non deficient , ilh anni tui qui

erunt in generatione generationum , non deficient. Haec

ergo sciens , exiguitatem dierum meorum quaererem a te,

nisi scirem omnes dies saeculi ab initio usque in finem

exiguos esse in comparatione aeternitatis tuae. Novi ergo

' Matth. xni, 33. — ' Psal. ci, 26-28.



ENARRATIO II IN PSALMUM CI, SERMO II, 55

unde interrogaverim. Non se extollant bseretici,quasi

exigui dies fuerint Ecclesise, toto orbe diffusae : nam et

usque in finem cum sint, exigui sunt. Quare exigui sunt?

Quoniam quandoque fmiendi sunt. Anni ilii qui erunt in

generatione generationum , bi amandi, bi desiderandi

his suspirandum : propter bos in unitate permanendum

propter bos qaidquid baereticorum mali est devitandum,

propter bos perditis respondendum, propter bos lucrandi

qui erraverant, et revccandi qui perierant : ilbc debet esse

desiderium. Sed tamen ut verbosis , ut male garruHs_, ut

calumniosis , susurrantibus , detractoribus respondeam :

« Ideo mibi annuntia exiguitatem dierum meorum : » et

« Ne me revoces in dimidium dierum meorum , » ut ante

me auferas de terra, quam totus orbis Evangelio replea-

tur , contra responsionem Domini mei , dicentis : « Opor-

» tet praedicari boc Evangehum in toto orbe terrarum ,

» in testimonium omnibus gentibus, et tunc veniet finis^»

Quid ad baec , fratres ? Plana sunt , manifesta sunt : Deus

fundavit terram , sciraus : opera manuum ejus sunt coeli.

Ne putetis enim quasi aliud Deum facere manu , aliud

verbo. Quod fîcit verbo , boc facit manu : non enim dis-

tinctus est corporeis membris,qui dixit : « Ego sum qui

» sum. » Et f(.rte verbum ejus est manus ejus. Certe ma-

nus ejus est virtus ejus. Quia enim dictum est : « Fiat fir-

» mamentum , et factum est firmamentum , » verbo in-

telbgitur ffcisse : quia vero dixit : « Faciamus bominem

» ad imaginem et simibtudinem nostram -, » quasi manu

videtur fecisse. Audi ergo : «Opera manuum tuarum sunt

» coeb. » Ecce quod verbo fecit, utique etiam manibusfecit : quia virtutesua, quia potestate sua fecit. Attende

potius quid fecerit , et noli quserere quomodo fecerit.

Multum est ad te comprebendere quomodo fecerit, cum

' MaUh. sxiv, 14. — ' Gen. 1, G ef 26.



66 S. AUGrSTINl EPISCOPI

te ipsum sicfecerit, ut prius sis servus obediens, et pos-

tea fortasse amicus inteliigens. Ergo_,

« Opera manuum

)) tuarum sunt coeli. »

XIII. « Ipsi peribunt; tu autem permanes^ » Aperte

dixit hoc apostolus Petrus : « Coeli erant olim de aqua et

)) per aquam constituti Dei Verbo^per quoe qui factus

)) est mundus , aqua inundatus deperiit : terra autem et

» coeli qui nunc sunt, eodem verbo repositi sunt igni re-

)) servandi ^.» Jam ergo dixit perisse coelos per diluvium

perisse autem novimus ccelos secundum quantitatem et

spatia aeris hujus. Excrevit enim aqua , et totam istam

capacitatem ubi aves volitant , occupavit 5 ac sic utique

coeli perierunt propinqui terris : coeli, secundum quos di-

cuntur aves coeli. Sunt autem et coeli coelorum superio-

res in firmamento : sed utrum et ipsi perituri sint igne,

an hi soli coeli qui etiam diluvio perierunt , disceptatio

est aliquanto scrupulosior inter doctos,nec facile, maxime

in angustia temporis , explicari potest. Dimittamus ergo

eam, vel differamus , noverimus tamen perire ista, Deum

manere. Et si manent qusedam cum Deo,quse facta sunt

a Deo , non manent in se , sed in Deo , non recedendo a

Deo. Quid enim? Dicturi sumus , fratres, quod Angeli pe-

rituri sunt igne,quo incendetur mundus ? Absit. Sed

quid? Dicemus quod Angelos Deus non fecerit? Absit.

Sed quid dicemus? Et unde essent, si non ab illo facti

essent? « Ipse dixit , et facta sunt^ ipse mandavit , et

» creata sunt ^. » Dictum est enim hoc, cum operum ejus

commemoratio fieret , in quibus et Angeli nominati sunt.

Erunt ergo cum illo Angeli, etiam mundo igne flagrante :

et erit incendium mundi, non incendens sanctos Dei. Quod

fuit caminus regis tribus pueris* , hoc erit ardens mun-

dus justis in Trinitate signatis.

'Psal. cr, 27. — ' 2 Petr. 111, 5-7.—

"* Psal. xxxn, 9. — 4Dan.ni, 21.



ENARRATIO II IN PSALMUM CI , SERMO II. 57

XIV. Forte hic coelos etiam non importune intelligimns

ipsos justos , sanctos Dei, in quibus manens Deus into-

nuit praeceplis , coruscavit miraculis , imbrificabit ter-

ram sapientia veritatis. « Coeli enim enarraverunt gloriam

)) Dei^ )) Sed numquid etiam ipsi peribunt? An secun-

dum quemdam modum peribunt ? Secundum quem mo-

dura ? Secundum vestimentum. Quid est , secundum ves-

timentum ? Secundum corpus. Vestimentum enim animae

corpus:

Dominus enim vestimentum nominavit,

ubi ait :

« Nonne anima plus est quam esca , et corpus plus quam

» vestimentum ^ ? » Quomodo ergo perit vestiraentum ?

« Etsi exterior homo noster corrumpitur, sed interior re-

» novatur de die in diem^. » Ergo ipsi peribunt , sed

secundum corpus : « Tu autem permanes. » Si ergo se-

cundum corpus peribunt, ubi ergo resurrectio carnis?ubi

exemplum membrorum, quod praecessit in capite? Ubi?

Vis audire? Mutabitur : non taie erit quale fuit. Audi

Apostolum dicentem : « Et mortui resurgent incorrupti

» et nos immutabimur. » Quomodo immutabimur? «Se-

» minatur corpus animale , surget corpus spiritale*. »

Ergo semJnatur mortale, resurget immortale : seminatur

corruptibile , resurget incorruptibile. Mutationem itaquee:spectamus : ita peribunt coeH , et immutabuntur coeli.

Sed fortasse sanctorum corpora non recte dicuntur coeU ?

Si non portant Deura , non sint coeH. Et unde, inquit,

mihi probas quia portant Deum ? Usque adeo-ne excidit

tibi , « Glorificate et portate Deum in corpore vestro^? »

Ergo tales coeli peribunt, sed non in neternum : peribunt_,

ut mutentur. Annon hoc dicit Psalmus? Lege sequentia:

« Et omnes sicut vestimentum veterascent, et sicut oper-

» torium mutabis eos , et mutabuntur : Tu autem idem

' Psal. xviii, 2. — 2 Mattli. vi, 20. — 3 o Cor iv, 16. — 4 i Cor. x\,

44 et 52 — 5 ij Yx, 20.







60 S. ArGUSTINI EPISCOPI

Cum hic vivis iu hac peregrinatione , ilii antecedant, sus-

cipiant te.Propter refectionem carnalem, filius antecessit

Jacob in iEgyptum , et ait patri suo et fratribus suis :

(( Ego praeveni praeparare vobis escas ^. w Praecedant ergo

fiHi tui, praecedant te opera tua : quales filios praeraiseris,

tales et sequeris.

IVW»\A\'\.VV\'»X\'V\\'VV^*V\'»\'W\WV\'VW»VV\\W\'\\'\'\'»^V\^'V'V\^'VW\'\'V\\VVV»\'VA»V\'\^\»

ENARPvATIO

IN PSALMUM CII.

Sermo'*.

In omni munere Domini Dei nostri, in omni ejus con-

solatione, in omni correptione ;, in gratia quam donarc

dignatus est , in indulgentia qua nobis non hoc reddidit

quod debebat, in omnibus operibus ejus, benedicat anima

nostra Dominum. Hoc enim cantavimus : indeincipit Psal-

mus , de c[uo loquemur , donante ipso,

quod possumus,

quem nostra anima benedicit. Unusquisque nostrum exci-

tet et exhortetur animam suam , et dicat ei : « Benedic

» anima mea, Dominum^. » Et omnes nos , et qui ubique

sunt fratres in Christo, unus homo, cujus caput in c<elo

est, exhortetur ipse unus homo animam suam, et dicat

ei : ((Benedic, anima mea,Dominum. wObaudit, obtem-

perat, facit hoc , persuadetur ei , non ex donis nostris,

sed ex illius quem benedicit anima nostra. Susccpit enim

Psalmus iste ostendere nobis quare Jjenedicat anima nos-

' Gcn. xLv, 7. — ' Iste Sevmo in Mart^Tum festivitate habilus est. —3Ps.1l. CII, I.



ENARRATIO in psalmum cii. 61

tra Dominum, quasi ei respondisset anima sua : Quare

mihi dicis : Benedic Dominum. Audiaraus ergo , audiat

ipsa aniraa nostra, consideret omnia quibus excitetur^ nepigra sit in benedictione Domini, et videat an justum sit

quod ei dicitur : « Benedic, anima mea, Dominum : » vi-

deat si debet aliud benedicere prseter Dominura. « Bene-

» dic, inquit, aniraa mea, Dorainum. »

II. Repetit hoc, et expressius dicit quod dixerat: « Be-

)) nedic, anima mea, Dominum. Et omnia interiora mea

» nomen sanctum ejus*. » Puto quia non ad interiora

corporis loquitur : puto eum non hoc dicere , ut pulmo

noster et jecur, et si qua sunt intestina carnis, erumpant

in vocera benedictionis Doraini. Est quidera pulrao pec-

toris nostri quasi folhs quidara anhelans spiritum recipro-

cum,qui spiritus concepti aeris in vocem et sonum expri-

mitur,

curaverba

digeriraus :

nec potest aliquid vocissonare ab ore nostro, nisi quod pulmo expressus emiscrit.

Sed non hinc agitur, hoc totum ad aures hominum. Ha-

bet aures Deus , habet et sonum cor. Interiora sua allo-

quitur homo, ut benedicant Dominum, et dicit eis : Om-

nia interiora mea noraen sanctura ejus benedicite. Qu^cris

quae sunt interiora tua ? Ipsa aniraa tua. Quod ergo ait :

« Benedic, aniraa mea, Dominura 5)> hoc ait : « Ornnia

» interiora raea,noraen sanctura ejus : ))subauditur enim,

Benedicite. Clama voce, si est homo qui audiat : sile voce,

quando non est qui audiat : interiora tua nunquam deest

qui audiat. Itaque sonabat jamdudura benedictio de ore

nostro, et hsec ipsa verba cantabamus : «Benedic, anima

)) mea, Dominum5 et omnia interiora mea, nomen sanc-

)) tura ejus. )) Quantura satis fuit tempori cantavimus, et

siluimus : numquid interiora nostra silere debent a bene-

dictione Domini ? Aiternet pro tempore sonus vocum

rsal. cii. I.



62 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

perpetua sit vox interiorum. Cum convenis ad Ecclesiam

hymnum dicere , sonat vox tua laudes Dei^dixisti quan-

tum potuisti, discessisti : sonet anima tua laudes Dei.Ne-gotium agis : laudet Deum anima tua. Cibum capis : vide

quid ait Apostolus : « Sive manducatis , sive bibitis , om-

V nia in gloriam Dei facite^ » Audeo dicere , cum dor-

mis , benedicat aninia tua Dominum. Non te excitet cogi-

tatio flagitii , non te excitet dispositio furti, non te excitet

condicta lorte corruptio. Innocentia tua etiam in dor-

mientevoxest animae tuae. a Benedic, anima mea, Domi-

» num , et omnia interiora mea, nomen sanctum ejus. »

III. « Benedic, animamea, Dominum, et noli oblivisci

» omnes retril)utiones ejus ^. Benedic, inquit, anima raea,

» Dominum. » Quid est anima tua ? Orania interiora tua.

« Benedic, aniraa mea, Dorainum. » Repetitio ad exhorta-

tionem valet. Ut autem benedicas seraper Dominum, «Noh» oblivisci omnes retributiones ejus. » Si obhvisceris, ta-

cebis. Non autem poterunt ante oculos tuos esse retribu-

tiones Domini, nisi ante oculos tuos fuerint peccata tua.

Non sit ante oculos tuos delectatio praeteriti peccati , sed

sit ante oculos tuos damnatio peccati : damnatio a te , re-

raissio a Deo. Hsec enim retribuit Dominus , ut possis di-

cere : « Quid retribuam Domino ,pro omnibus quse retri-

» buit mihi ^ ? » Hoc enim considerantes Martyres, quorum

etiam meraoriara hodie celebraraus , et oranes oranino

sancti qui vitara istara conterapserunt, et sicut audistis in

Epistola Joannis , aniraas suas pro fratribus posuerunt^,

quae est perfectio charitatis, dicente Doraino : «Majorera

» charitatera nerao habet,quam ut animara suara ponat

» pro amicis suis ^. » Hoc ergo considerantes sancti Mar-

tyres , conterapserunt animas suas hic , ut ibi eas inveni-

> I Cov. X, 3r. — » Psal, cii, 2. — * Id. cxv, 12. — 4 i Joan. m, i6.

— 5 Joan. XV, i3.



EJSARB.ATIO IN PSALMUM CII. 63

rent , sequentes verba Domini dicentis : « Qui araat ani-

» mam suam,perdet eam , et qui perdiderit eam propter

» me, in vitam seternam inveniet eam ^» Voluerunt enim

retribuere : qui? et quid? et cui? Homines ministerium

suum usque ad mortem Deo retribuerunt. Quid, quod ille

non donaveiit ? Quid dederunt,quod non acceperint?

Retribuit ergo ille vere,qui solus donat : sed non retri-

buit peccalis nostris; nam retributiones nobis alise debe-

bantur , et aliae redditae sunt. « Noli , inquit , oblivisci

» omnes retributiones ejus : » non tributiones, sed, «Re-» tributiones. » Aliud enim debebatur, et redditum est

quod non debebatur. Unde et ille : « Quid reiribuam

» Domino, pro omnibus, inquit, quae retribuit mihi^?

» Non ait, Quae tribuit mihi 5sed, « Quae retribuit mihi.

Retribuisti tu mala pro bonis 5retribuit ipse bona pro ma-

iis.Quomodo retribuisti tu,o homo, Deo mala pro bonis?

Qui prius fuisti blasphemus, et persecutor, et injuriosus ^,

retribuisti blasphemias. Pro quibus bonis ? Primo, quia

es : sed est et lapis. Deinde, quia vivis : sed vivit et pecus.

Quid retribues Domino,pro eo quod super omnia pecora

et SLiper omnia volatiiia fecit te ad imaginem et simiiitu-

dinem suam^? Noii quserere quid ei retribuas : simiiitu-

dinem ipsius retribue iili , non plus quserit j

nummumsuum exigit ^ Tu autem pro gratiis agendis

,pro humiii-

tate,pro obsequio

,pro cultu religioso , id est

,pro his

omnibus bonis,quae debebas Deo tuo

,pro bonis quae

accepisti,quae dixi , retribuisti biasphemias. Quid ergo

iiie? Confitere, ignosco. Retribuo et ego, sed non quod

tu retribuisti : tu retribuisti maia pro bonis, ego retribuo

l)ona pro malis.

IV. Cogita ergo, anima, omnes retributiones Dei, cogi-

• Joan. xu, 25. — » Psal. cxv, 12. — ^ 1 Tim. 1, i3. — ^ Gen. i, 26.-

— S Matth. xxiJ, 21.




tando omnia mala facta tua. Quam multa enim mala facta

tua , tam multae bonse retributiones ejus. Et quid illi offe-

res forte xeniorum? quid munerum? quid sacrificiorum?

Quoniam non obliviscerisretributionesejuSjhoc sacrificio

delectatur : « Benedic, anima, Dominum. Sacrificium lau-

» dis giorificabit me. Immola Deo sacrificium laudis , et

)) redde Altissimo vota tua ^ )> Laudari se vult Deus : et

hoc, ut tu proficias •, non ut ille subhmetur. Non est omnino

quod ilh retribuere : et quod exigit , non sibi , sed tibi

exigit : tibi proderit , tibi servatur. Non hoc a te amat,

quod illum augeat,quod te ad illum perducat. Propterea

quaerebact Martyres , deficiebant quodam modo non inve-

niendo , et dicebant, « Quid retribuam Domino,pro om-

)) bus quae retri])uit mihi ? » Et non invenerunt quid re-

tribuerent, nisi , «Cahcem salutaris accipiam , et nomen

)) Domini invocabo-. )) Quid retribues Domino ? Cogitabas

enim, et non inveniebas : « Calicem sakitaris accipiam. )>

Quid? cahcem salutaris nonne ipse Dominus dedit? De

tuo ahquid retribue, si potes. Non, dixerira 5ne feceris

,

noli de tuo retribuere : non vult Deus de tuosibi retribui.

Si de tuo retribuis, peccatum retribuis. Omnia enim quse

habes, ab illo habes : tuum peccatum sohim habes. Non

vult sibi retribui de tuo, de suovuit. Quomodo agricolae,

de terra quam seminavit, si segetem attuleris, de agri-

colse fructu retribuisti : si spinas, de tuo obtulisti. Veri-

tatem retribue, in veritate Dominum lauda : si de tuo

volueris, mentieris. « Qui loquitur mendacium , de suo

)) loquitur^. )> Si quis loquitur mendacium , de suo lo-

quitur; cpii loquitur veritatem , de Dei loquitur. Quidest

autem accipere calicem salutaris, nisi passiones Domini

imitari? Hoc Mart^-res fecerunt. Hoc superbientibus dixit,

et sedes subhmes jam quoerentibus, et convallem plora-

« Psal. xLix, 14 et 33. — » Id. cxv, 12, i3. — ^ joan. viii, 44-



enakratio in psalmum cii. 65

tionis devitantibus,qui volebant sedere , unus ad dexte-

ram, alius ad sinistram. Quid ergo ait ? « Potestis bi])ere

))caliceni, quem egobibiturus sum^^ Jam ergo Martyr pa-

ratus ad victimara sanctam dicit, « Calicem salutaris acci-

)) piam. )) Accipiam calicem Christi, bibam passionem

Domini. Cave ne deficias. Sed, « Nomen Domini invocabo.

Qui ergo defecerunt , Dominum non invocaverunt , de sua

fortitudine praesumpserunt. Tu sic redde, ut te accepisse

c[uod reddis memineris. Sic ergo lienedicat anima tua

Dominum, ut non obliviscatur omnes retributiones ejus.

V. Audite omnes retributiones ejus. « Qui propitius fit

» omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes languores

» tuos. Qui redimit de corruptione vitam tuam,qui co-

)) ronat te in miseratione et misericordia. Qui satiat in

)) bonis desiderium tuum : renovabitur sicut aquilae ju-

)) ventus tua '^. » Ecce retributiones. Quid debebatur

peccatori, nisi suppiicium.^quid debebatur blasphemo,

nisi gehenna ignis ardentis?Non ipsa retribuit : ne ex-

pavescas, ne exhorrescas , ne sine amore timeas. Noli

oblivisci omnes retributiones ejus bonas; et mutarejam

ne experiaris retributiones ejus, quid dicam? malas?Si

justas ,

non malas. Ad te ergo malas:

ad Deum autem nechsec quae pateris mala , mala sunt

5 si enim justa sunt , bona

sunt : sed tibi patienti haec mala sunt. Non vis ut mala

sint tibi,quae justa sunt Dei? Non sit mala in conspectu

Dei iniquitas tua. Non enim cessavitvocare, aut vocatum

neglexit instruere, aut instructum cessavit perficere, aut

perfectum neglexit coronare. Quid dicis ? Quia es pecca-

tor? Convertere, et accipe retributionesistas5 « Propitius

)) fit omnibus iniquitatibus tuis. )) Post remissionem pecca-

torum corpus infirmum geris, necesse est sint qu^dam

desideria carnalia quae te titillent , et quse tibi suggerant

" Matth. XX, a2. — * Psal. cii, 3-5.

Gxvm, 5



66 S. AUGUSTI2SI EPISCOPI

delectationes illicitas, de languore tuo veniunt. Adhuc

enim infirmam carnem geris , nondum est absorpta mors in

victoriam , nondum corruptibile hoc induit incorruptio-

nem^ : adhuc quibusdam perturbationibus etiam ipsa

anima quatitur post remissionem peccatorum jadhuc in

pericidis tentationumversatur, quibusdam suggestionibus

delectatur,quibusdam non delectatur , et in eis quibus

delectatur, ahquandoquibusdam consentit, capitur. Lan-

guor est , « Sanat et omnes ianguores tuos. » Sanabuntur

omnes languores tui, noli timere. Magni sunt, inquies :

sed major estmedicus. Omnipotenti medico nullus languor

insanabiiis occurrit : tantumtu curari te sine, manus ejus

ne repellas; novit quid agat. Non tantum delectcris cum

fovet, sed etiam toleres cum secat : tolera medicinaiem

dolorera, futuram cogitans sanitatem. Videte, fratres mei,

in istis languoribus corporis quanta homines tolerent , ut

paucos dies victuri moriantur , et hos paucos dies incertos.

Multi enim post tolerantiam magnorum dolorum , cum a

medicis secarentur , aut inter manus medicorum mortui

sunt, aut jam sani, irruente aliqua aegritudine , defuncti

sunt. Si tam sibi propinquam mortem sperarent, illos

immensos dolores susciperent tolerandos? Tu uon toleras

ad incertum : qui promisit sanitatem , non potest falli.

Fallitur medicusaliquando, et promittitsanitatem de cor-

wore humano. Quare faiiitur ? Quia non hoc curat, quod

fecit. Deus fecit corpus tuum, Deus fecit animam tuam :

novit queraadmodura recreet quod creavit , novit quera-

admodura refbrmet quod ipse forniavit : tu tarjtum sub

raanibus medici esto ; odit enira repellentera manus suas.

Non fit iioc in medici hominis manibus. Ligari se volunt

homines, et secari^ daturi pro incerta sanitate certum

doiorem, magnara raercedcra. Deus te, quem fecit, et

• I Cov. XV, 53.



ENARPvATIO m PSALMUM Cli. 67

certus ciirat, et gratis. Ferto ergo manus ejus, o anima,

quoe benedicis eum, non obliviscens retributiones ejus :

({ Sanat enim omneslanguores tuos. »

VI. « Qui redimit de corruptione vitam tuam. » Inde

sanat omnes languores tuos, quia redimit de corruptione

vitam tuam. « Ecce corpus quod corrumpitur , aggravat

)) animam^ )) Vitam ergo habet anima mea in corpore

corruptibili. Qualem vitam? Onera patitur, pondera sus-

tinet. Ad ipsum Deum cogitandum^ sicut dignum est abhomine cogitari Deum

,quanta impediunt , veluti inter-

pellantia de necessitate corruptionis humanae? Quanta

revocant? quanta a subhmi intentione detorquent? quanta

interpel]ant?quoe turba phantasmatum?qui populi sugges-

tionum? Totum hocincordehumano, tanquam devermibus

corruptionis hujus scatet. Exaggeravimus morbum, laude-

mus et medicum. Non ergo tesanabit, qui fecit talera

quahs non aegrotares, si legem sanitatis acceptam servare

voluisses? Nonne tibi et disposuit et mandavit quid tan-

geres, quid non tangeres, ad retinendara salutera"^? No-

luisti audiread retinendam, audi ad recipiendara. Languore

tuo expertus es, quam veraille jussisset. Jara tandem ali-

quando homo quod non tenuit monitus, audiat vel ex-

pertus. Quse duritiaest , quam nec experentia docet? Non

ergo te sanabit, qui talem fecerat ut nunquam segro-

tares, si ejus praecepta servare voluisses? Non te sanabit,

qui fecit Angelos, et te refectum aequaturus est Angelis?

Non sanabit factum ad imaginem suam,qui fecit coelum

et terram? Sanabit te , opus est ut sanari velis. Sanat om-

nino ille querahbet languidura^ s?d non sanat invitura.

Quid autem te beatius,quara ut tanquara in manu tua,

sic habeas in voluntate sanitatem tuara ? Si velles esse in

aliquo subhmi honore in hac terra^ ducatum, proconsu-

« Sap. IX, i5, — ' Gen. u, i6, 17.



68 S. AUOLSTINI EPISCOPI

latum,praefecturam si concupisceres ,

mimquid continuo

posses ut velles? numquid voluntatem tuam potestas seque-

retur ? Multi ad ista volunt pervenire , et non possunt ; sed

si pervenirent,quid prodest honor segrotis ? Quis enim non

icgrotatin liac vita? quis nonlanguorem longum trahit? Nasci

hic in corpore mortali , incipere aegrotare est. Quotidianis

medicamentis fulciuntur indigentiae nostrse, quotidiana

medicamenta sunt refectiones oranium indigentiarum. Fa-

mes nonne te occideret, nisi medicamentum ejus appone-

res? Sitis nonne te perimeret, nisi eam tu bibendo, non

penitus extingueres , sed differres? Reditura est enim sitis

paululum temperata. Temperamus ergo istis fomentis

serumnamaegritudinisnostrae.StandoIassatuseras,sedendo

reficeris îpsura sedere medicina est lassitudinis : in ipsa

jnedicina rursus lassaris •, diusedere non poteris. Quidquid

est ubi fatigationi succurritur , aha fatigatio inchoatur.

Quid ergo ista desideras languidus ? Prius de salute tua

cogita. Aliquando segrotat homo in domo suaîn lecto

suo, aegritudine manifestiore : quanquamet ista manifesta

sit,quam noluiit horaines intueri : taraen ea segritudine,

ad quam quaeruntur medici homines, aegrotat quisque in

domo sua, anhelat febribus inlecto suo ; velit forte cogi-

tare de re famihari, ahquid jubere vel in domo , vcl in

fundo^ aut disponere^ statira curasuoruracircumstrepente

et murmurante, revocatur a tahbus curis, et dicitur ilh,

Diraitte ista, prius de saluta tua cogita. Ergo hoc tibi di-

citur, Omnis homo , si non aegrotas, aha cogita : si te

segrotantem languor ipse convincit, prius de salute tua

cogita. Salus tua Christus est : Christum ergo cogita. Ac-

cipe cahcem sahitaris ejus , « Qui sanat omnes languores

» tuos : » hanc saluteni si volueris , oljtinebis. Honores

et divitias cura recpiisieris , non continuo si volueris , ha-

bcbis : hoc et pretiosius cst, et sequitur voluntatera.



enabrAtio in psalmum cii. 69

a Qui sanat omnes langiiorps tuos,qni rcdimit dc corrup-

» lione vitam tuam. >> Ibi sanabitnr omnis langnor luns,

cnm corruptibile hocinduetincorruptionem. Redemptaestenim vita tua de corruptione-, jam securus csto : initus

est bonse fidei contractus , nemo fallit redemptorem tuum,

nemo circumvenit , nemo premit. Egit hic commercium,

jam pretium. solvit, sanguinemfudit. Sanguinem, inquam,

fudit unicus Filius Dei pro nobis : o anima , erige te , tanti

vales. « Redimit de corruptione vitam tuam. » Ostendit

exemplo,quod promisit in prsernio. Mortuus est propter

dehcta nostra , et resurrexit propter justificationem nos-

tram*. Sperent membra, quod in capite demonstratnm

est. jVon cnrabit membra sua,quorum caput levavit iii

cfehmi?Ergo « Redimit de corruptione vitam tuam. »

YII. « Qui coronat te in miseratione et misericordia. »

Jam enim forte quasi arrogansesse coeperas, cumaudires :

« Coronat te. » Ergo magnus sum. , ergo luctatus sum.

Gujus viribus? Tuis , sed ab illo subministratis. Nam iuc-

taris , manifestum est 5 et ideo coronaberis,quia vinces :

sed vide quis prior vicerit, vide qiiis te faciat etiam se-

cundo victorem. « Ego , inquit , vici saeculum,gaudete '-. x,

Et unde gaudemus, si i!le vicit sreculum? qnasi nos vice-

rimus? Ita plane gaudeamus ,quia nos vicimus. Qui in

nobis victi sumus, in il!o vicimus. Ergo coronat te, quia

dona sua coronat, non merita tua. « Plus omnibus illis

» laboravi , » ait Apostolus : sed vide quid adjungit

« Non ego autem, sed gratia Dei mecum^. » Et post la-

bores ornnes expectat ipsam coronam , et dicit : « Bonum

» agonem certavi, cursum consummavi, fidem servavi :

» de caetero superest milii corona justitiae, quam mihi

» reddet Dominusin illa die justus judex*. » Quare?Quia

> Rom, IV, 25. — ' Jom. xvi , 33. — * i Cor. xv, lo. — 4 2 Tim.

IV, 7, 8.




agonem certavi. Quare.^Quiacursumconsummavi. Quare?

Quia fidem servavi. Unde certasti? unde fidem servasti?

« Non ego autem, sed gratia Dei mecum^. » Ergo et quod

coronaris, illius misericordia coronaris. Nusquam sis su-

perbus •, sempcr lauda Dominum , omnes retributiones ejus

noli oblivisci. Retributio est, cumpeccator etimpiusvo-

catuses, ut justificareris. Retributio est, cum erectus et

gubernatus es ne caderes. Retributio est, cum tibi vires

subministratae sunt, ut usquein fmem perseverares. Retri-

butioest, utetiam caroista tua qua premcbaris, resurgat, et

neccapitistuicapillusintereat. Retributio est, ut post resur-

rectionem coroneris. Retributio est, ut in aeternum Deum

ipsum sine defectu laudes. Omnes retributiones ejus noli

oblivisci , si vis ut benedicat anima tua Dominum ,« Qui

)) coronat te in miseratione et misericordia. »

YIII. Et quid agam coronatus? Ecce adjuvabar cum

luctarer, finito certamine coronabor-, jam nulla residua

erit inimica suggestio vel corruptio , cum qua lucter.

Semper enim in hac vita luctamur cum corruptione ista :

sed quid scriptum est ? « Novissima inimica destruetur

» mors. » Post destructionem mortis , nullum timebis

inimicum : « Inde absorpta est mors in victoriam-. »

Tunc ergo erit victoria , tunc corona. Postcertamen ergo

coronabor,post coronam quid agam? « Qui satiat in no-

» lais desiderium tuum ^. » Modo enim audis bonum , et

anhelas ^ audis bonum , et suspiras : et hoc ipsum quod

forte peccas , ellgendiboni aviditatefalleris •, et in eo reus

detineris, quod bonum consihum Dei non audis, quid

contemnendum et quid ehgendum sit5quod forte negli-

gis discere , si in ehgendo bono fallebaris. Ubicumque

peccas quasi bonum quaeris, c[uasi refectionem desideras.

Rona sunt ista quae quaeris^ sed mala tibi erunt , deserto

I Coi-. XV, 10. =— » Ibid. '26 et 54- — 3 psal. cn, 5.



ENARRATIO IN PSALMUM CII. 71

ilJo a quo bona facta sunt. Bonum tuum qusere, o anima.

Est enim 'bonum aliud alteri , et oranes creaturae habent

quoddam bonum suum , integritatis suae , et perfectionis

naturse sure : iuterest quid cuique rei imperfectse neces-

sarium sit, ut perficiatur : qusere tuum bonum. « Nemo

» bonus nisi unus Deus ^. » Summum bonum, hoc est

tuum bonum. Quid ergo deest , cui summum bonum bo-

num est? Sunt enim et inferiora bona, quse ahis et ahis

bona sunt. Pecoriquid bonum est , fratres, nisi implere

ventrera , carere indigentia, dormire, gestire , vivere , sa-

num esse, generare ? Bonum ilh est, et usque ad quem-

dara modum habet boni sui mensuram tributam , et

concessam ab omnium rerum creatore Deo. Tale tu bonum

quteris? Dat et hoc Deus •, sed noh solum qusrere. Cohaeres

Christi, quid gaudes,quia socius es pecori? Erige spem

tuam ad bonum bonorura omnium. Ipse erit bonura tuura,

a quo tu in luo genere factus es bonus , et omnia in suo

genere facta sunt bona -. « Fecit enira Deus orania bona

» valde ^. » Ergo illud bonura quod Deus est, si dicaraus

valde bondra, jara et de creatura dictum est, « Fecit

» Deus omnia bona valde. » Quid ergo iliud bonum , de

quo dictum cst, « Nerao bonus nisi unus Deus? » dici-

mus quia bonum est valde ? Recurrit nobis recordatio deomnilnis creaturis

,quia dictum est , « Fecit Deus omnia

valde hona.. « Quid ergo dicturi sumus ? Deficimus in voce,

sed non in affectu. Veniat in mentenl recens illa tractatio

Psalmi : explicare non possumus,jubilemus. Bonum est

Deus. Quaiebonum,quis dicat? Ecce non possumus di-

cere , et non permittimur tacere. Ergo si non possumus

dicere, et prse gaudio non permiltimur tacere, nec lo-

quamur , nec taceamus. Quid ergo faciamus, non loquen-

tes et non tacentes ? JuiDilemus'. « JulDilate Deo salutari

' Mattli. Tix, 17. — ' Gen. i, 3i. — ' Psnl. xr.w, i.




» nostro,jubilate Deo omnis terra^ » Quid est , « Jubi-

» late ? » Eflerte vocem ineffabilem gaudiorum vestro-

rum, et eructate in eum laetitias vestras. Et quid erit illa

ructatio post saginam , si modo post modicas istas refec-

tiones tantum alHcitur anima nostra ? Quid erit,quando

fiet post redemptionem ah omni corruptione, quod dictum

est in isto Psalmo, « Qui satiat in bonis desiderium

)) tuum ? »

IX. Et quasi qusereres,Quando satiat? Modoenimnon

satior :

adquodcumque me convertero, vilescit mihi adep-

tum,quamvis accenderit desideratum : cum omnia quse

dum non habeo amo , cum habuero contemno,quod

bonum me satiabit ? Laus Dei. Etipsa , cum « Corpus quod

» corrumpitur aggravat animam ^ , » et deprimit terrena

inhabitatio sensum multa cogitantem , non impletur anima

mea , non perficitur : aliae de corruptione delectationes

indigentiarum detorquent me ab iila. Quando satiabitur

desiderium meum in bonis ? Quando,qureris ? « Renova-

» bitur sicutaquilse juventus tua. » Quccris ergo quando

satietur in bonis anima tua? Quando renovata fuerit ju-

ventus tua. Et addidit, « Sicut aquilre. » Profecto hic

aliquid latct : quod tamen dici de aquila soiet , non ta-

cemus , quia non est ab re hoc intelligere. Illud tantum-modo insinuatum sit cordibus nostris, non sine causa

dictum esse a Spiritu sancto, « Renovabitur sicut aquiloe

» juventus tua. » Resurrectionem enim quamdam signi-

ficavit nobis. Et quidem renovatur et juventns aquiLne , sed

non ad immortalitatem. Data est enim similitudo, quan-

tum de re mortali potuit trahit ad rem utcumque signifi-

candam immortalem , non ad demonstrandam. Dicitur

aquila , cum senectute corporis pressa fiierit , immodera-

' M. xcAX, i. Insuper vkle Enanat. in Psal. xcik, num 4) ^- — ' Sap.

IX , i5.



enArrAtio in psalmum cii. 73

tionerostri crescentis cihiim capere nonposse. Parsenim

rostri ejns superior,qunc supra partem inferiorem adun-

cotur , cnm prce senecta immoderatius creverit, longi-

tudo ejus incremenli non eam sinit os aperire, ut sit ali-

quod intervallum inter inferiorem partem et uncum

superiorem. Nisi enim aliquod intervallum pateat, non

lialjet morsus quasi forcipem , unde velut tondeat quod

transmittat in fauces. Crescente itaque superiore parte,

et nimis aduncata, non poterit os aperire et aliquid capere.

Hoc ei facit vetustas. Praegravatur languore senectutis , et

inopia comedendi languescit nimis;utraque re , et aetatis et

egestatis accedente. Itaquemodo quodam naturaliinmen-

sura rcparandre quasi juventutis, aquila dicitur collidere

et percutere ad petram ipsum quasi labium suum superius,

quo nimis crcscente edendi aditus clauditur : atque ita

conterendo illud ad petram excutit , et caret prioris rostri

onere, quo ci])us impediebatur. Accedit ad cibum , et

omnia rcparantur : erit post senectutem tanquam juvenis

aquila 5 redit vigor omnium meml^rorum, nitor plumarum,

gubernacula pennarum , volat excelsa sicut antea , fit in

ea quaedam resurreclio. Ad hoc enim exposita est ista si-

militudo : sicut de luna ponitur,quia deminuta et quo-

dam raodo intercepta luna rursnsnascitur et impletur , et

significat nobis resurrcctionem : sed impieta illa non per-

manet; rursus minuitur , ut semper significet. Sic ergoct

Iioc cpiod de aquila dictum est : non ad immorlalitatem

aquila reparatur , nos autem ad vitam seternam : sed ta-

men propterea inde ducta est similitudo , ut quod nos

impedit, petra nobis auferat. Non ergo prsesumas de vi

ribustuis : firmitas petrae tibi excutit vetustatem. « Petra

)) autem erat Gliristus*. » In Ghristo renovabitur sicut

aquilae juventus nostra. Etenim inveteravimus intcr ini-

' I Cor. X, 4.



74 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

raicos nostros , sicut nota est vox Psalmi : « Inveteravi

)) inqiiit , in omnibus inimicis nieis'. )> Unde inveteravi-

raus? Carne mortaii, carne ista foenea: et ideo , « Per-

)) cussum est sicut foenum , et aruit cor meum,quoniam

)) oblitus sum manducare paneni meum^. Ohlitus sum,

)) inquit, manducare panera meum. )) Crevitvetustas, os

clausit , atteratur in petra=

X. Sic ergo et in hoc Psalmo unde agimus , cum prse-

misisset , « Qui satiat in bonis desiderium tuum : )) quasi

responderet anima , Non satiabor de mortalibus , non sa-

tiabor de temporalibus, aliquid aeternum donet, aliquid

seternum concedat : Sapientiara suam mihi det, Yerbum

suum raihi det, Beuni apiid Deum, et se Deum Patrem,

et Fihum, et Spiritum sanctum. uMendicus ante januam

ejus sto, non dormit quera invoco , det raihi tres panes.

Evangelium recordamini:

ccce quid sit nosse Dei Litteras ^

qui legerunt moti sunt. Nam recordaraini quemdam ino-

pera venisse ad domura araicisui, et petisse tres panes.

Etille, inc[uit_, dorraiens respondebat ei, etdicebat : « Jam

)) requiesco, et pueri mei intus raecum dormiunt. )) Ille

perseverans in petendo, extorsit taedio quod non posset

merito ^. Deus autera dare vult : sed noii dat nisi petenti

ne detnon capienti. Non tsedio tuo vult excitari. Non enira

cura oras tanquam dormienti molestus es : « Non dor-

)) miet, neque dormitabit, qui custodit Israel^. )> Semel

Christus dormivit, ut iUi de iatere conjux fieret^ : dor-

mivit in cruce, raanifestura est. Mortuus est enira , ut di-

cerct, « Ego dormivi, et somnum coepi. » Sed numquid

qui dormit^ non adjiciet ut resurgat "^

? Propterea ibi sequi-

tur, « Et exurrexi, c[uoniam Dominus suscipiet me", )) Quid

vero jam Apostolus ? « Ciiristus, inquit, surgens a mor-

• Psal. VI , 8. — ' IJ. c«. ,5.-3 Luc. xi, 5-8. — 4 Psal. cxx, 4.—

* Gen. u, 21. — " Psal. xl 9. — 7 Id. 111,6.



ENABKATIO IN PSALMTJM Cll. 75

» tuis,jam non moritur, et mors ei iiltra non dominabi-

)) tiir ^ » Ipse ergo non dormit •, vide ne fides tua dor-

niiat. Dicat ergo anima jam desiderans satiari quodamexcelso, inenarrabiiibono, cui jubilatur potius, et de quo

jubilatur,quam aliquid explicatur : jam enim vult

,jam

sentitinde aliquid : videt se impediri prsegravatione cor-

poris , non se posse in hac vita satiari , et quasi respondeat,

et dicat : Quid mihi dicis : « Satiabitur inbonis desiderium

» tuum?))Novi bonum ejnsquoddesiderem, noviquidmihi

sufliciat, video lioc in Philippo : <t Ostende , inquit, no-

)) bis Patrem, et suflicit nobis. » Sokim Patrem quasi

desiderabat : ostendit Dominus tres panes desiderandos5

qui est unus panis ostendit, et dixit : « Tanto tempore

)) vobiscum sum , et Patrem non nostis ? Pliihppe,qui

)) me videt, videt et Patrem. » Promisit et Spiritum :

» Quem mittet , inquit, Pater in nomine meo*^:

)>

item-que ait, « Quem ego mittam vobis a Patre" : )) donum

suum sequale siln. Novi quid desiderem , sed quando inde

satiabor? Ecce modo de Trinitate cogito, quomodocum.-

que de Trinitate, vix in senigmate,per speculum , ex parte

audeo aliquid sentire : quando satiabor? « Renovabitur

» sicut aquilse juventus tua. )) Non satiaris modo,quia

non est idonea anima tua ad sohdum illum et magnum

cibum ^ sed rostro clauso, nonest idonea. Vetustas tibi os

clausit, propterea pctra data est, ubi vetustate contrita,

renovetur juventus tua sicut aquilae^ ut possis manducare

panem tuum, illum qui ait : « Ergo sum panis vivus, qui

)> de coelo descendi^. Renovabitur juventus tua sicut

» aquilae : »

tuncsatiaberis iu bonis.

XI. « Faciens misericordias Dominus, et judicium eis

» qui injuriara accipiunt^. » Facit modo , fratres , anle-

• Rom. VI,9. — » Joan. siv , 8, 9 et 26. — ^ Id. xv, 2G. — 4 Id. vi, 4 r •

— 5 psal. cii, 6.




quam venianins ad renovationem sicut aquilrr, anlequam

satiemur iii bonis. Quid enim hic , ([uid in ista peregri-

natione, quidin ista vita? numquid deserimur? Non. « Fa-

» ciens niisericordias Dominus. » Et videte quomodo

laciat misericordias, non nos relinquens in deserto,non

nos relinquens in eremo, donec perveniamus ad patriam5

)) Faciensraisericordias, » sedquibusPu Beati misericordes,

)) quoniam ipsi misericordiam consequentur ^ wModoau-

distis, fratres, cum Evangelium legeretur. Nonergoputet

aliquis futuram in se esse misericordiam Dei^ si est ipse

immisericors. Sed audi quse sit mensura misericordise, ne

quasi in amicum sit, et non sit in inimicum. Dictum est,

« Diligite inimicos vestros-. )> Satiari vis bonis Dei , sa-

tiata sit in te misericordia. Plena misericordia, ipsa est

perfecta misericordia : ipsa est qucC amat, quoe diligit

etiam habentem se odio. Nam c[uid faciam, inquis? Si

coepero diligere inimicum meum, injurias accipiam , et

injurias perferam, et non me vindicabo, cum adsint lc-

ges? Justum est ut vindices te^ conceditur, quia justum

est : vide utrum non habeas quod in te vindicetur^ et

vindica. Sic enim dicis : Ita-ne me non vindica])o? quasi

Deus justitiam vindictas reprimat, et non superbiam vindi-

cantis extinguat. Autveroadultera illanoneratlapidamia?

aut si lapidareiur , iniquum aliquid fieret ? Si inique fieret,

iniquejussum est : Lex autem jnssit, Deus jussit : sed^

vos ultores, videte si nonestis peccatores. Adducta est adul-

tera mulier lapidanda ex Lege, sed adducta est ad lato-

rem Legis. Saevis qui adduxisti : vide qui soevias, et in

cpiam soevias:

sipeccator in peccatricem , deslne saevire,

prius confitere : si peccator saevis in peccatricem , reiin([ue

illam • novit ille quid de illa sentiat , c[uid judicet , c[uo-

modo parcat , cjuomodo sanet. ExLege saevis? Mehus no-

Matth. v,':. — > Ibid. 44.



ENAURATIO 1N rsALMUM CII, 77

qiiid agal lator Legis , cx qua srevis. Jam Dominus eo

tempore ([uo illi oblata est , incliiiato capite scribebat in

terra. Tunc scripsit in terra, quando se inclinavit in

terram : antequam se inclinaret in terram , non in tenâ

scripsit , sed in lapide. Jam fructuosum aliquid erat terra

de Domini Littcris parilura. In lapide Legem scripserat,

significans duritiam Judaeorum *: in terra scripsit, signi-

ficans fructum Christianorum. Venerunt ergo illi addu-

centes adulteram,

tanquam spevientes floctus in petram:

sed ejus responsione confracti sunt. Ait enim illis : « Qui

» in vobis sine peccato est,prior in illam lapidem jactet-.

Et rursum inclinato capite , scribebat in terra. Et unus-

quisque jam interrogans conscientiam suam, non compa-

ruerunt. Repulit eos , non infirma mulier adultera, scd

adulterata conscientia. Vindicare volebant,jydicare cu-

piebant : venerunt ad petram, absorpti sunt juxta petram

judices eorum^.

XIL « Faciens misericordias Dominus : » sed quibus?

« Beati misericordes,quoniam ipsi misericordiam conse-

» quentur^. » In omnes fac misericordiam. Quam mise-

ricordiam. facturus es justo? In Recessitatibus tantum

corporalibus :

quibus si defuerint supplcmenta a te ,

non deerunt a Deo. Quod ergo facis , tibi plus prodest.

Das mendico transeunti et petenti : quaeris et justum cui

des,per quem recipiaris in tabernacula seterna

5quia

« Qui recipit justum in nomine justi , mercedem justi ac-

)) cipiet^ )) Mendicus te quserit;justum tu qusere. De alio

enim dictum est , « Omni petenti te da*^ : )) et de alio dictum

est, « Desudet eleemosyna in manu tua, donec invenias

)) justum, cui eam tradas. )) Et si diu non invenitur , diu

quaere, invenies. Sed quid prsestabis.^ Nonne plus tibi

» E>:oJ. XXIV, i2. — = ,Ioan. vi:i, S-g. — 3 psal, cxl, G. — 4 MaUh. v, 7.

— 5 Jlatth. X, 4i- ~" *" ûc. V!; 00.




prrestatur? « Si nos vobis , inquit , spiritalia seminavimus,

)) magnum est, si vestra carnalia metamus ^ ? » Inde est

et illud quod pridem exposuimus in nutu Domini , quia

producit terra foenum jumentis-, id est , carnalia eis qui

triturant : quia , « Bovi trituranti os non infrenabis^. ))

Unde vos adhortali sumus, ut in hac re diligentes sitis,

cauti, sobrii^ opera vestra thesauros vestros deputetis.

Nuraquid autem hacc , fratres, ideo dicimus, ut ita fiant

in nos? Puto in nomine Domini posse esse istam quamvis

infirmorum vocem, apostohcam tamen, sed vobis pro-

dest, sicut ait ipse Apostolus : « Non quia quaero datum,

)) sed requiro fructum^.» Quamergoeleemosynamfacturus

es justo ? Non pascebat vidua,

pascebat corvus ^^quia

pascebat, qui fecit corvum : Eliam dico. Non ergo deest

unde Deus det suis : tu vide quid emas, quando emas,

quanti emas. Emis enim regnum coelorum : et non est

emendi tempus , nisi in hac vita. Et quam vili emas, at-

tende. Tanti tibi valet^ qaantum habere potueris.

XIII. Fac misericordiam iniquo, non tanquam iniquo.

Nam ipsum iniquum in quantum iniquus est, ne suscipias :

id est , ne quasi intentione et amore iniquitatis iUiu5 sus-

cipias eum. Nam et prohibitum est dari peccatori , et sus-

cipere peccatores ^. Et quomodo , « Omni petenti te da\? ))

Etquomodo, « Si esuiierit iniraicus tuus, ciba illum^? ))

Quasi contraria videntur, sed aperiunturin nomineChristi

pulsantibus, et raanifesta erunt quaerentibus. « Ne tradas

» peccatori, )) et « Ne suscipias peccatorem : )> tamen,

« Omni petenti te da. )) Sed peccator est qui me petit.

Da , non tanquam peccatori. Quando das tanquam pecca-

tori? Quando in quo peccatorest, hoc tibi placet ut des.

' I Cor. IX, II. — - Psal. cin, i^. — ^ i Cor. ix, g. — 4 Pbiiip. iv, 17.

— ^3 Reg. XVII, 6 et i2. — ^ Eccli. xii, 4~^' — "' Luc. vi, 3o. — ^ Rom.

xii , 2.



enArratio in psalmum cii. 79

Paululum attendat Charitas Ycstra ,donec evolvatur res

etiam exemplis , multum utilis ad intelligendum. Hoc

dixit : Cum esurierit nescio quis , si habes undedes, da;

si vides dandum esse ad subveniendum , da. Ne pigres-

cant in hoc viscera misericordiae,quia tibi peccator oc-

currit : tibi enim homopeccator occurrit. Cum dico : Oc-

currifc tibi homo peccator, duo nomina dixi : haec duo

nomina non superflua sunt : duo nomina , aliud quod

homo , aliud qucd peccator : quod homo , opus est Deij

quod peccator , opus hominis est : da operi Dci , noli

operi hominis. Et quomodo , inquis , me prohibes dare

operi hominis? Quid est dare operi hominis ? Peccatori

dare propter peccatum,placenti tibi propter peccatum.

Et quis hoc faciet , inquis ? Quis hoc faciet ? Utinam nemo,

utinam pauci, utinam non pubHce. Qui venatoribus do-

nant, quare donant , dicant mihi?Quare donatvenatori?

Hoc in illo amat , in quo nequissimus est j hoc in illo pas-

cit , hoc in illo vestit , ipsam nequitiam publicam specta-

cuhs omnium. Qui donat histrionibus,qui donat aurigis

qui donat meretricibus^ quare donat? Numquid non et

ipsi hominibus donant? Non tamen ibi attendunt naturam

operis Dei , sed nequitiam operis humani. Yis videre quid

honores in venatore, quando ilhun vestis? Dicatur tibi,

Sis tahs : amas illum,gaudes ad illum , vis quodam modo

expohare te, et illuni veslire : noli cum injuria accipere,

si tibi dicatur, Taies sint fiiii tui. Injuria est, inquis.

Quare injuria est , nisi quia illa iniquitas? quare injuria,

nisi quia iila turpitudo ? Non ergo donas , cum donas

fortitudini , sed turpitudini. Quomodo ergo qui venatori

donat , non homini donat , sed arti nequissimoe : ( nam si

homo tantum esset , et venator non esset , non donaresj

honoras in eo vitium, non naturam : ) ^c contra, si des

justo, si des Prophetae , si des Discipulo Christi aliquid



80 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

cujus indiget, et non ibi cogites quia Discipulus Christi

est,quia ministcr cst Dei

,quia dispensator cst Dei ^ sed

cogites ibi aliquod commodum temporale , ut fortasse

causse tuse necessarius quando fuerit , venalis tibi sit

quia ei aliquid porrexisti-, tam tu non dedisti justo, si sic

dederis, quam ille non dedit homini,quando dedit vena-

tori. Res ergo, charissimi , in promptu posita est, etputo

quia etsi obscura fuit,

jani manifesta est. Ad hoc Domi-

nuste astrinxit ,

cumdiceret , « Qui receperit justum ^ , )>

sutliceret. Sed quia potest recipi justus aUa intentioiie

cum putatur prodesse posse ad aliquid temporale , forte

ad supplendam cupiditatera , forte ad adjuvandum, ut

homo circumveniatur , aut opprimatur • quia tale minis-

terium de illo qu?eris , forte propterea suscipis : ncgavit

tibi mercedem justi , nisi cum additamento. Ait enim :

(( Qui receperitjustum innomine justi, » id est, ideo re-

cipiens quiajustus est. Et, « Qui receperit Prophetam : »

non tantum receperitProphetam, sed, « In nomine Pro-

)) phetae ,» hoc in ilio honorans quod Propheta est. Ad

extremum , « Qui dederit calicem aquae frigidae uni ex

)) minimis istis ,tantum in nomine Discipuii ,

)> id est

propterea quia DiscipulusChristi est,propterea quia dis-

pensator sacramenti est ; « Amen dico vobis , non perdet

» mercedem suam -. » Quomodo ergo intelhgis , « Qui

» receperit justum in nominejusti, mercedcm justi ac-

» cipiet : » sic intelhge, Qai receperit peccatorem in no-

mine peccatoris,perdet mercedem.

XIV. Ergo, fratres, exercete misericordiam. Non est

aliud vinculum charitatis, non est aliud vehiculum quo

perducam.ur ex hac vita ad illam patriam ; exlendite di-

lectionem usque ad inimicos : securi estoie. Ideo venit

Christus , cui tanto ante dictum est : « Ex ore infantium

> Malth. X, 4i. — ' Ibid. 4'^-



enArrAtio in psalmum cii. 81

» Gt lactentium perfecisti laudem,ut destruas iiiimicum

)) etvindicatorem ^: )) quod nonnulli codices defensorem

habent : sed verius, vindicatorem. Destruere voluit Do-

minus vindicatorem , id est, eum qui se voluit vindicare,

ut non illi dimittantur peccata sua. Quid ergo , inquis ?

dormiet disciplina.^ aufcretur omnis correptio.^ Non au-

feretur. Quid enim de luxurioso filio facturus es ? non

castigabis, non verberabis? Servumquc ipsum tuum, si

male viventem videris , non pocna aliqua , non verberibus

refrenabis? Fiat hoc ,fiat : admittit Deus

j imo repre-

hendit , si non fiat : sed animo dilectionis fac, non animo

nhionis. Ubi autem potentiores ahquos injuriosos passus

fueris , ubi tibi nec corrigere disciphna hcet , nec forte

eliammonere aut pr?ecipere-, tolera, securus tolera : audi

EvangeHum,quod modo lectum est : « Beati eritis

, cum

)) vos persecuti fuerint homines, et dixerint adversus

» vos omne malura, mentientes, propter nomen meum-. )>

Et ibi addidit propter quid , ne merito tuo accipias ma-

ledicta , non causa juslificalionum Dei. Non enim qui

maledictus fuerit,justus est : sed quijustus est, et in-

juste maledictus : et si injuste maledicitur, prsemium illi

redditur. Propterea itaque securus esto misericors , ex-

tende diiectionem usque ad inimicos : qui forte pertinent

ad gubernationem tuam, vindica, coerce cum dilectione,

cum charitate, attendens salutem aeternam; ne cum par-

cis carni, anima pereat. Fac hoc : et multos passurus es,

in quos non potes exercere disciphnam,quia non perti-

nent ad jura gubernationis tuce : ferto injarias, securus

esto. « Faciet enim misericordias Dominus , et judicium)) omnibus injuriam accipientibus. )) Sic in te faciet mi-

sericordiam , si misertus fueris : sic eris misericors , ut

» Psal. vni, 3. — » MaUh. v, ii.

cxviii. 6





EHARllATIO IN PSALMUM CII. 83

ria , in gemitu , in rixa et conlentione : ipse secum sibi

non concordans, a se dissonans, a se resiliens. Et quid

ait , optans pacem,pacem veram

,pacem supernam ?

(( Infelix ego homo,quis me liberabit de corpore mortis

)) hujus.? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nos-

)) trum^ Ubi enim abundavit peccatum, superabiindavit

)) gratia.)) Unde autem abundavit peccatum? (cLex au-

)) tem subintravit, utabundaret peccatum"^. )) QuareLege

subintrante abundavit peccatum? Quia nolebant se con-fiteri homines peccatores , addita Lege facti sunt et prae-

varicatores. Praevaricator enim non est quisque, nisi cum

legem transgressus fuerit. Ipse Apostolus hoc dicit : ((Ubi

)) enim non est lex , nec praevaricatio ^. )) Abundavit ergo

peccatum , ut superabundaret gratia. Ergo, ut dicere cce«

peram,quia hoc est in Lege magnum mysterium , ideo

eam datam, ut crescente peccato, humiharentur superbi,

humihati confiterentur, confessi sanarentur : istae sunt

viae occultae,quas notas fecit IMoysi

,per quem Legem

dedit, qua peccatum abundaret, ut superabundaret gra-

tia. Non crudehter hocfecit Deus, sed consiHo medicinse.

Ahquando enim videtur sibi homo sanus , et aegrotat : et

in eo quod aegrotat et non sentit, medicum non quaerit

augetur morbus, crescit moJestia,quaeritur medicus , et

totum sanatur. (( Notas fecit vias suas Moysi : filiis Israel

)) voluntates suas. )) Numquid omnibus filiis Israel? Sed

veris fihis Israel : Imo omnibus fihis IsraeL Qui enim

dolosi,qui insidiosi, qui hypocritae , non fihi Israel. Et

qui filii Israel? ((Ecce vere Israehta, in quo dolus non

» esf*. Filiis Israel voluntates suas. »

XYI. « Miserator et misericors Dominus, longanimis et

)) multum misericordiae^.)) Quid tam longanimem ? quid

' Rom. vn, 23-25, — ' Roni. v, 20. — ^ Id iv, i5. — 4 Joan. i, 47. —5 Psal, cii, 8.

6.




tam multum iii misericordia ? Peccatur et vivitur; acce-

dunt peccata , augetur vita : blasphematur quotidie , et

facit solem suum oriri super bonos et malos ^ Yocatun-

dique ad correctionem , vocat undique ad poenitentiam,

vocat beneficiis creaturae, vocat imperticndo tempus vi-

vendi , vocat per lectorem , vocat per traclatorem , vocat

per intimam cogitationem , vocat per flagellum correp-

lionis, vocat per misericordiam consolationis : «. Lon-

» ganimis et multum misericordiae. » Sed observa nelongitudine misericordise Dei male utendo, tu tibi thesau-

rizes, quod ait Apostolus , iram in die irse. Nam hoc ait

Apostolus : « An divitias benignitatis et longanimitatis

» ejus contemnis , ignorans quia patientia Dei ad poeni-

» tentiam te adducit-? » Quod tibi parcit, putas quia

places ei? « Hsec fecisti, inquit, et tacui •, suspicatus es

» iniquitatem, quod ero tui simiUs ^. » Non mihi placent

peccata, sedlonganimitate quoero recte facta. Si punirem

peccatores , non invenirem confessores. Ergo te Deus

longaniraitate sua parcendo ad poenitentiara adducit : tu

autem cum quolidie dicis : Finitur hodiernus dies , et

sic ero et crastino die , non enim cras erit ultimusj

et

tertio die:

et suliito venitira ejus. Fratcr,

non tardesconverti ad Dominum^. Sunt enim qui praeparant con-

versionem , et differunt, et fit in ilhs vox corvina, Cras,

cras. Corvus de arca missus , non est reversus ^ Non quae-

rit Deus dilationem in voce corvina , sed confessionem in

gcmitu columbino. Missa columba reversa est. Quandiu,

Cras , cras ? Observo ultimum cras : quia ignoras quod sit

iiltimum cras, sufficiat quod vixisti usque ad hodiernum

peccator. Audisti , Scnepe soles audire , audisti et hodie :

quam quotidie audis , tam quotidie non corrigeris. « Tu

• Malth. V, 45. — ^ Roin. 11, 4 >-^- ""* ^ P*^^- ^"^j 2i. — 4 Eccli. v, 8.

— 5 Gca. vin, 7.



ENAnr.ATIO IN PSALMUM CIT. 85

» cnim seciindum dnritiam cordis tui et cor impoenitens,

» tliesaurizas tibi iram in die ivx et revelationis jusli ju-

)) dieii Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua '. )>

Non tibi sic videatur Deus misericors, ut non videatur

justus. «Misericors et miserator Dominus. )) Audio , et

gaudeo. Itadicis. Audi, et gaude^ adhuc addidit : «Lon-

)) ganimis et multum misericors : » et iii cxtremo, « Et

)) verax. )) Gaudes ad verba superiora , ad ultimum

treme. Sic misericors et longanimis est, ut sit et verax.

Cum tibi thesaurizaveris iram in die irse, nonne experie-

risjiistum, quem contempsisti lênignum?

XVII. « Non in finem irascetur, neque in ceternum in-

)) dignabitur-. )> Quia et quod vivimus in flagellis et

corruptione mortalitatis de indignatione ipsius est : de

poena hoc habemus primi peccati. Fratres niei , non so~

lum cogitare debemus, ut futuras minas ipsius cvada-

mus , sed et prsesentem iram : quia et ista ira ipsius est

cujus et se et nos fuissc dicit filios Apostolus. Ait

quippc : « Fuimus enim et nos aliquando natura filii irre,

)) sicutet coeteri^ » Ergo ex ira ipsius est quod hic homo

peregrinatur, quod laborat. Non est ex ira ipsius, fratres

mei : « In sudore et in labore edes panem tuum, et terra

)) spinas et tribuios pariet tibi'*?)) Auctori nostro dictum

est. Aut si est aiiud vita nostra , si potes , convertere ad

aliquam voluptatem , ubi spinas non sentias. Ehge quod

volueris 5 avarus, luxuriosus, ut duo ista sola dicamus;

adde et tertium , ambitiosus : in honorum cupiditate

{[uantae spinfe? In luxurie libidinum quantse spinre? In

ardore avaritice quantoe spinae?

Amores turpes quantasraolestias habent? quantas soilicitudines hic in ista vita ?

Omitto gehennas. Yide ne jam ipse tibi gehenna sis. Hoc

ergo totum , fratres mei , de ira ipsius cst : et cum le

« Rom. II, 5, 6. — » Psal. cu, 9. — ' Ei^hes. ii, 3. — 4 Gen. iii, ig.



86 S. AUGUSTmi EPISCOPI

converteris , ut jiiste agas , noii poteris nisi laborare in

terra : et non finitur labor, nisi cum finita fuerit via.

Oportet in via laborare, ut in patria gaudeamus. Ergoconsolatur promissione sua laborem tuum, sudorem tuum,

molestias tuas , et dicit tibi : « Non in fmem irascetur,

)) neque in aeternum indignabitur. ))

XVIII. «Non secundum peccata nostra fecit nobis. ))

Deo gratias,quia hoc vokiit. Non quod merebamur ac-

cepimns : « Non secundum pcccata nostra fecit nobis,

» neque secundura iniquitates nostras retribuit nobis.

)) Quoniam secundum altitudinem cceli a terra, confirma-

)) vit Dominus misericordiam suam super tiraentes eum.

)) Confirmavit Dominus misericordiam suam supertimen-

» teseum^ : )) secundum quid? «Secundi.m altitudinem

)) coeli a terra. » Quid dixit? Si aliquando potest cfjeliim

abscedere a protectione terrse, aliquandopoteritDeus nonprotegere timentes se. Attende et coelum : ubique , undi-

que protegit terram , et nulla pars terrae est,quse non

coelo protegatur. Peccant homines sub coelo, faciunt om-

nia mala sub coelo : tamenproteguntur coelo. Inde luxad

oculos , inde aer, inde spiritus , inde pluvia ad terram

propter fructus , inde omnis misericordia a coelo. Tolle

auxihum coeli a terra , statim deficiet. Sicut ergo protec-

tio coeli permanet super terram , sic protectio Domini per-

manet super timentes eum. Times Deum, supra te est

protectio ipsius. Sed forte flagellaris, et putas quia dese-

ruit te Deus. Si deseruit protectio coeli terram : «Quo-

)) niam secundum altitudinem coeh a terra , confirmavit

))

Dominus misericordiam suam super timentes eum.»

XIX. Et quid fecit? Quia non secundum peccata nos-

tra retribuit nobis. « Quantum distatOriens abOccidente,

)) longe fecit a nobis peccata nostra '-. » Secundum aiti-

« Psal. cii^ 10, II. — a Ibid. i2.




tudinem coeli a terra, confirmavit Dominus misericordiam

suam super nos. Dixi quare : Propter protectionem. Unde ?

« Quantum distat Oriens ab Occidente , longe fecit esse

)) a nobis peccata nostra?» Noverunt qui sacramenta

sciunt : tamen quod omnes audire possunt dico. Quando

peccatum remittitur, occidunt peccata tua , oritur gratia

tua : peccata tua tanquam in occasu sunt; gratia qua libe-

raris, in ortu est. « Veritas de terra orta est ^ » Quid est,

« Veritas de terra orta est? » Nata est gratia tua, occi-

dunt peccata tua , innovaris quodam modo. Ad ortum at-

tendere debes, ab occasu averti debes. Avertere a pecca-

tis tuis , convertere ad gratiam Dei : illis occidentibus

surgis , et proficis. Sed pars coeli quaesurgit, rursum in

occasum it. Non undecumque possunt similitudines duci

ad perfectum,possunt collineari ipsse res rebus ad quas

adhibentur^ sicut dixit de aquila, sicut deluna, sic et

hic. Occidit pars una coeli, oritur altera : sed pars quse

oritur modo,post duodecim horas occasura est. Non sic

est gratia, qune nobis oritur : et peccata in seternum oc-

cidunt , et gratia in seternum manet.

XX. Quare autem, « Quantum distat Oriens ab Occi-

» dente, tantumlonge fecit a nobis peccata nostra, » ut

illa occidant , et gratia oriatur? Quare putatis? « Sicut

» miseratur pater fdios , sic miseratus est Dominus timen-

» tes eum ^ » Jam saeviat quantum vult, pater est. Sed

flagellavit nos, et afHixit nos , et contrivit nos : pater est.

Fili , si ploras, sub patre plora, noli cum indignatione,

noli cum typho superbise. Quod pateris, unde plangis,

medicina est , non poena •, castigatio est, non damnatio.

Noh repellere flagellum , si non vis repelli ab hsereditate.

Noli attendere quampoenam habeas in flagello, sedquem

• Psal. xvni, iQ. — » Id. cii, i3.





ENAKKATIO IN PSALMUM CII. 89

Multi anni tibi, Ijreve tempns Deo. Deus non sic numerat,

quomodo tu numeras. In comparaUone longonim et

longe viventium ScTculorum , omnis flos cujusque domussic est

,quoraodo flos agri. Vix est annua omnis pulcbri-

tudo anni. Quid(|uid ibi viget, quidquid ibi candet, quid-

quid ibi pulcbrum est, non pcrannatîmo per totum

annum duci non potest. Quam exiguo tempore transeunt

flores, et boc est pulcbrura in bcrbis. Hoc quod valde

pulcbrum est , boc cito cadit. uOmnis caro Ibenum et

» claritas bominis ut flos foeni. Foenum aruit, et flos de-

» cidit : Yerbum autem Doraini manet in seternum^ »

Quia ergo quomodo Pater cognovit figmentum nostrum

quiafcenum sumus , el'ad tempus florerepossumus : mi-

sit nobis Verbum suum , et Verbum suum quod manet in

reternum, foeno quod non manet in aeternum fratrem fe-

cit : natura Unigenitum, unicum natum de substantia

sua fratrem adoptatis tot fratribus fecit. NoH mirari, quia

particeps eris feternitatis ilbus5factus est ipse prior parti-

ceps foeni tui. Quod excelsum est a te, tibi denegabit

qui quod bumile erat ex te suscepit? Ergo, «Homo, »

quantum ad hominem attinet : « Sicut fcenum dies ejus

» sicut flos agri, ita florebit. »

XXIII. «Quoniam spiritus pertransibit in eo , et non

» erit , et non cognoscet ampUus locum suum^. » Quasi

perditio quaedam,quasi interitus quidnm. Ecce qui se

inflat , ecce qui tumet , ecce qui se extoliit : « Spiritus

» pertransiet in eo, et non erit, et noncognoscet amplius

» locum suum. » Videte quotidie morientes : et boc crit

totum, ipse erit fmis. IVon alloquitur enim foenum, sed

propter quod et Verbum fcjenum factum est. Tu enim

liomo : propter te autem et Verbum factum est bomo : tu

caro, etpropter te Verbum caro Factum est. «Omnis caro

' Isai, XL, 6-8. — » Psal. cii, 16.




» foenura*, et Verbum caro est factum ^ » Quanta ergo

spes foeni, quando Yerbum caro factum est? lUud quod

manetin aeternum, non dedignatum est suscipere foenum,ne de se desperaret foenum.

XXIV. Ergo quod ad te attendls , humilitatem tuam

cogita,pulverem tuum cogita , noli extoili : quidquid

melius eris,

gratia illius eris , misericordia illius eris.

Audi enim quod sequitur : « 3Iisericordia vero Domini in

)) sseculo et in saeculum, super timentes eum ^. )> Qui non

timetis eum , foenum , et in foeno , et in tormento cum

foeno eritis. Resurget enim caro ad tormentum. Gau-

deant illi qui timent eum,

quia super eos misericordia

ejus.

XXV. « Et justitia ejus super filios filiorum ^. )) Retri-

butionem dicit, super filios filiorum. Quam multi sunt

servi Dei non habentes fdios, quanto minus fdios fiHo-

rum.^ Sed fdios nostros dicit opera nostra : fdios fdiorum,

mercedem operum nostrorum. « Juslitia ejus super fdios

)) fdiorum , custodientibus testamenlura ejus. )) Videant

neputent omnes adse pertinere quod dictum est. Eligant,

cura licet. « Custodientibus, inquit, testamentum ejus, et

)) memoria retinentibus mandata ejus , ut faciant ea. )>

Jam te disponebas extollere , et forte reddere mihi Psal-

terium, quod ego non teneo, aut totam Legem memori-

ter pronuntiare. Plane in memoria mehor me, melior

quovis justo ,si justus ad verbum Legem non tenet : sed

vide ut praecepta teneas. Sed quomodo teneas ? Xon me-

moria ,sed vita. « Memoria retinentibusmandata ejus : »

non ut reddant ea ;

sed, « Ut faciantea.

))

Jam forte modoperturbatur uniuscujusque anima. Quis tenet omniaraan-

data Dei? quis tenet omnes Litteras Dei?Ecce volo non

solum memoria tenere , sed et operibus meis facere : sed

' Isai. XL, 6. — • Joai). i, 14. — * Psal. cu, 17. — 4 Ibid. i8.




quis tenet omnia memoria? Noli timere^ non te onerat.

« In duobus prseceptis tota Lexpendet, et Prophet?e^ »

Sed totam Legem volo tenere. Tene , si potes , quando

potes, quomodo potes. Quamcumque paginam interro-

gaveris, hoc tibi respondebit, Quod tenes , tene :Chari-

tatem tene. « Finis praecepti est charitas^. » iSoH cogitare

de multitudine ramorum, radicem tene, et tota arborin

te est. « Et memoria retinentibus mandata ejus , ut fa-

» ciant ea. »

XXVI. « Dominus paravit in ccelo thronum suum^. »

Quis , nisi Christus, paravit in coelo thronum suum ? Qui

descendit et ascendit,qui mortuus est et resurrexit, qui

hominem assumptumin coehinilevavit,ipse paravitinccelo

thronum suum. Thronus sedes est jadicis : observate ergo

qui auditis, quia « Paravit in coelo thronum suum. » Fa-

ciat quisque quod vult in terra, non erit impunitum pec-

catum , non erit infructuosa justitia : quia Dominus qui

ante thronum judicis hominis i'rrisus est, in coelo paravit

thronum suuni. « Dominus in coelo paravit thronum suum :

» etregnum ejus omniumdominabitur. Domini est regnum,

» et ipse dominabitur gentium*. Et regnura eius omnium

» dominabitur. »

XXVII. «BenediciteDominum omnes Angeli ejus, poten-

» tes fortitudine, facientesverbum ejus. »Ergo tu verbo Dei

nondum justus es aut fidehs , nisi cum facis. « Potentes

» fortitudine , facientes verbum ejus : ad audiendam vo-

» cem sermonum ejus ^. »

XXVIII. « Benedicite Dominum oranes Virtutes ejus,

» ministri ejus, facientes vohintatem ipsius^. » OmnesAngeh, omnes potentes fortitudine, facientes verbura ejus,

omnesVirtutes ejus_, omnes ministriejus, facientes volun-

' Matth. XXII, 4o. — 2 I jitn. i, 5. — ^ Psal. cu, ig. — ^ Id. xxx, 29.

— S Id. cii, 20. —' 6 Ibid. 21.




tateraipsius , vos, vos benedicitc Domiiium. Omncs enini

inale viventes, etsi lingua taceant , vita Domino malcdi-

cunt. Quid prodest quia liymnum cantat lingua tua , si

sacrilegium exlialatvita tua.^ Male vivendomultaslinguas

misisti in blaspliemiam. Lingua tua vacat hyrano , et cae-

terse te intuentium vacant blaspbemiis. Si ergo vis bene-

dicere Dorainum, fac verbum ejus, fac voluntatem ejus.

In petra fedifica, noli in arena. Audire et non facere, in

arena aedificare est : audire et faccre , in petra sedificaro

est : nec audirc , nec facere, nihil nedificareest. Si in arena

redificas, ruinam aedificas : si niinl sedificas, expositus

pluviae, fluminibus , ventis , ante rapieris quam steteris^

Ergo non est cessandum, sed aedificandum : necsicsedi-

ficandum, ut ruina a^dificetur^sedin petra .Tedificandum^

ut tentatio non evertat. Si sic est , benedic Dorainum : si

non est sic , noli blandiri iinguae tuoe ,

vitam tuam inter-

roga, ipsa tibi respondeat. Invenis quid sis mali,geme,

confitere : confessio tua potest Dominum benedicere, sed

mutatio tuain benediclione perseveret.

XXIX. « Benedicite Dominum omnia opera ejus, in omni

/) loco dominationis ejus'^: » Ergo in omni loco. Ibi non

benedicatur, ubi non dominatur : « In omni loco do-

» minationis cjus. » Ne forte ahquis dicat, Non possum

ijenedicere Dominum in Oriente ; quia ad Occidentem

profectus est : aut , Non possum in Occidente,quia in

Oriente est. « Non ab Oriente et ab Occidente , non a

)) desertis montibus,quoniam Deus judex est^. )> Sic ubi-

queestut ubiquebenedicatur : sic undique est,ut ilUun-

dic[ue julîletur:

sic undique Iienedicitur, ut undiquelDenevivatur. « Benedicite Dominum omnia opera ejus.» Quia

cum coeperis in bona vita jjenedicere Dominum , opera

ejus eum benedicunt , non merita tua. Ipse enim per te

' MaUli. vii, 24 et 27. — * Psal. cn, 22. — ^ 14, lxxiv, 7, 8.



ENARRATIO I IN TSALMUM CIII, SERAIO I. 93

et m boniim operatur, dicente Apostolo: « Ciim timore

» et tremore vestram ipsorum salutem operamini : Deus

» enim cst qui operatur in vobis^ » Ergo ne te extoUe-

res,quia facis verbum ejus

,quia facis voluntatem ejus

,

voluit te liumiliari, rcspiciendo gratiam cjus , unde hoc

consecutus cs. « In omni loco dominationisejus. Bencdic,

)) anima mea, Dominum. )) Ipse ultimus versus est, qui pri-

mus : benedictio acapite , benedictio in fine : a benedic-

tioneprofccti

sumus, ad bcnedictionem rcdeamus,in

be-nedictione regnemus.

'VVVA -VV^"*-X/VÂA/VV%A^VV^'VVVX-VVV*'VVV'»'VVVl-VVV^'\A/\^VAa'Â^^

ENARPvATIO I

IN

PSALMUMCill.

SERiaO I \

De prima parte Psalmi.

I. DiE quidem nudiustertiano,quantum meminisse

dignamini , abundanter refecti estis : sed quia nos cliam

post longum sermonem avidissimi dimisistis , non puta-

vimus Sanctitatem Vestram hodierni diei debito fraudan-

dam •, ut hoc sit de debito , illud de lucro. Psalmus qui

lectus est, prope totus figuris rerum mysteriisc[ue contc-

xitur , et opus habet noii solum nostra , sed etiam vcstra

non parva intentione : quanquam etiam cuncta quae dicta

sunt,possint ad littcram religiose accipi. Enumerantur

enim etsi non omnia , multa tamen opera Dei,quae nota

sunt oranibus intuentibus , cjui norunt et cx his cjuoe facta

> rliilip. n , 12, i3. — ' Ilabitus cst isfc Semio CaiLliayiiie, e.x. n. i3,

Auguslino jani Ecne cx Seim. ii, n. 7.




sunt et videntur , illius invisibilia intellectu conspicere^

Yidemus enim fabricara raundi amplam quamdam , ex

coelo et terra et oranium quae in eis sunt : et ex hujus fa-

bricae magnitudine ac pulchritudine , fabricatoris ipsius

inaestimaljilem magnitudinem et pulchritudinem , et si

nondum videmus, jam tamen amamus. Ts'on enim cessa-

vit, qui nondum potest nostri cordis puritate conspici,

ante oculos nostros ponere opera sua , ut videntes quae

possumus, amemusquem videre non possumus , ut ipsius

amoris merito aiiquando videre possimus. Tamen in om-

nibus quae dicta sunt, quaerendus cst etiam intellectus spi-

ritahs , ad quem perscrutandum adjuvabantnos in Christi

nominedesideria vestra : quibus quasi manibus invisibih-

hus ad invisibilem januam pulsatis , utinvisibihter vobis

aperiatur, et invisibiliter intretis, et invisibihter sanemini.

II. Ergo dicamus omnes: « Benedic, anima mea

, Do-» minura^. » Alloquamur omnes animam nostram : quia

omniura nostrum anima, per unam fidera una anima est;

et omnes nos quicuraque in Christura credimus, propter

unitatem corporis ejus unohomo sumus. Benedicat aniraa

nostra Dominura,pro tantis beneficns ejus

,pro tam mul-

tis et raagnis muneribus gratiarum ejus : quae raunera in-

venimus in hoc Psahuo intenti, et excussa nebula car-

nahs cogitationis, quantum possuraus erecta mente , et

quantum possumus directa acie, et quantum possumus

puro oculo cordis nostri,quantum non impedit praesens

vita,quantura non occupant rerum praesentium desideria,

quantura non excaecat cupiditas saecuh . Erecti ergo audituri

suraus raagna, laela et pblchra^desiderabiha et plena laetitiae

gaudiorumque raunera ejus, quae jara ille qui conceperat

istum Psalraum, videbat animo , et ipsius visionis exulta-

tione ructabat, dicens, «Benedic, animamea, Dominum.»

' Rom. 1, 20. — ' Psal. cni, i.



ENARRATIO I IN PSALMUM CIII , SERMO I. 95

III. « Domine Deus meus, magnificatus es nimis. « Vide

magnifica quae dictums est ; in quibus magnificis non uti-

que nisi ille laudandus estauctor omnium magnificorura.

« Confessionem et decorem induisti. » O Domine Deus

meus, qui « Magnificatus cs nimis, unde magnificatus es

)) nimis? » Nonne semper magnusPnonne semper magni-

ficus.? Numquid perfectus nones, ut crescas? numquid

deficis , ut aliquando minuaris? Sed quia es quod es, et

vere es , utique nomen tuum dixisti famuio tuo Moysi

« Ego sum qui sum ^: » utique magnus es , et magnitudo

tua sempiterna est , nec coepit , nec desinit5nec ab initio

temporis incipit , nec usque ad finem temporis excurrit

nec in medio aliquid patitur : incommutabilis enim magni-

tudo est. Quomodo ergo « Magnificatus es nimis? » Alius

Psalmus admonet nos •, ait enim : « Mirificata est scientia

)) tua ex me'^. » Si recte dicitur , « Mirificata est scientia

» tua ex me 5 )) recte dicitur , « Magnificatus es nimis, Do-

» mine, Deus meus ex me. )> Sed et hoc adhuc quserendum.

Ex me magnificatur Deusmeus?Ergo ex me fit magnus.

Docet nos aiiquid et quotidiana oratio salutis nostrae,

« Sanctificetur nomen tuum ^: )) quotidie petimus

,quo-

tidie rogamus ut fiat. Si nos quisquam nterroget, Quid est

quod petitis , ut sanctificetur nomen Dei ? Aiiquando enim

sanctum non est, utmodosanctificetur?Ettamen nisi velle-

musfieri, nonpeteremus utfieret. Aiia estenim gratulatio,

aiia oratio : gratuiamur, ex eo quod est5oramus, utsit quod

nondumcst. Quidest ergo, «Sanctificetur nomcn tuum?»

Et inteiligimus,quod hic dictum est , « Domine Deus

)) meus, magnificatus esnirais. ))Hoc est, « Sanctificetur

)) nomen tuum, )> sanctum sit apud homines nomcn tnum.

Sanctum est enim seraper nomen tuum, sed quibusdam

immundis nondum est sanctuni nomen tuum. Dicit enira

' Exod. 111, 14. — * Psal. cxxxMU, 6. — ^ MaUh. vi, 9.




Apostolus, (( Omnia miinda mimdis, immnndis autem et

)) infidelibus nihil est mundum. » Si immundis et infi-

delibus nihil est mundum, quciero causam : (( Sedpolluta

» sunt , inquit , eorum et mens et conscientia ^ )> Si nihil

est mundum eis , nec Deus : nisi forte putatis mundum

videfi Deum ilhs, qui quotidieblasphemant eum. Si mun-

dus est, placeat : si piacet , laudetur. Si autem blasphe-

matur , disphcet, et si displicet, quomo tibi potest mun-

dus esse, qui displicet? Quid ergo rogamus, (( Sanctificetur

» nomentuum? )> Ut illis hominibus, quiper infidelitatera

nondum habent, nomen Dei sanctum sit,quibus nondum

est ille sanctus, qui per se, etin se, etin sanctis suis sanctus

cst. Piogamus pro genere humano , rogamus pro orbe ter-

rarum,pro omniljus gentibus

,quotidie sedentibus et

disputantibus, quianon est rectus Deus, et non recte ju-

dicat Deus; ut aliquando ipsi se corrigant, et rectum cor

ad illius reciitudinem ducant^ et adhserentes ei , directi

ad rectum , non jam vituperent , sed placeat rectis rectus

(juia , (( Quam bonus Deus Israel , sed rectis corde ?. )>

Ergo cum videret iste qui cantat , iste ipse nos ipsi , id est,

corpus Christi , membra Ghristi5cum videret quanta prses-

titerit Deus generi humano , cui antea aut nullus, aut

falsus , aut non tam magnus videbatur Deus, in operibus

cjus eum videns , (( Domine Deus meus , inquit , magni-

)) ficatus es nimis : )) id est, qui nondum te intelligebam

intelhgo te magnum. Magnus semper , etiam occultus :

sedmihi tunc magnus, quando apparuisti. Magnificatus

es ergo exme : quo modo « Mirificata est scientia tua ex

)) me^ •, )) mira enim facta est ex me. Ego illam miror con-

versus ad illam : illa autem etsi non convertar, etsi post

conversionem avertar , integra permanet. Sed ego jam

magnus factus in ea, et ex deminuto factus integer in ea,

' Tit. I, i5. — » Psal isxii, 2. — ^ Id. csxxviu, 6.



ENAIUIATIO 1 IN PSALMtJM CIll , SEU.MO 1. 97

miror quod non noveram , non quod modo magnum fac-

tura est ex quo dldici , sed quia magnus factus sum ex

quo didici. Audi jam etubi videtur magnificatus Deus ni-

mis , semper magnus : magnificatus enim nimis in operi-

bus suis ad nos.

IV. « Confessionem et decorem induisti. » Ante decorem

confessionem posuil , decus in pulcliritudine. Quaeris pul-

chritudinem , Jjonam rem quseris. Sed (juare quseris pul-

chritudinem, o anima? Ut amct te sponsns tuus : etenim

displices ei foeda. lile enim qualis est? (c Speciosus forma

)) prae filiis hominum. » Osculari vis foeda pulchrum •, sed

non attendis,quia tu iniquitatibus plena es. (( DifTusaest

)) autem gratia in labiij tuis. )> Sic enim de illo dictum

est : « Speciosus forma prae fihis liominum , dilFusa est

)) gratia in labiis tuis5propterea adolescentulae dilexerunt

)) te ^ » Est ergo quidam formosus, est quidam pulcher

prse fihis hominum : etsi fihus hominis , tamen pra3 fi-

His hominum. Huic tu placere vis , o anima humana ,

una in multis ? Audiamus Ecclesiam;

(c Quia erat iUis

)) anima una et cor unum in Deum -: )> hanc alloquitur

Psalmus. Vis ei placere?Non potes,quandiu deformis

es :

quid facies ut pulchra sis ? Prius tibi disphceat defor-

mitas tua, et tunc ab ilio ipso cui vis placere pulchra

mereberis pulchritudinem. Ipse enim erit reformator tuus,

qui fuit formator tuus. Ergo prius attende quce sis, ne

audeas ire foeda in pulchri oscula. Et quid intucns, inquis,

me videbo?Posuittibi speculum Scripturam suam ^ legitur

tibi : (c Beati mundi corde,quoniam ipsi Deum videbunt^.))

Specuium in hac lectione propositum est : vide si hoc es,

quod dixit^ si nondum es, geme ut sis. Renuntiabit tibi

specukim faciem tuani : sicut speculum non senties adu-

latorem , sic nec te palpes. Hoc tibi ostendit nitor ille quod

' Psal. xLiv, 3. — 3 Act. IV, 32. — ^ Mallh. v, 8.

cxviii. 7



98 S. AUGUSTINr EPISCOPI

es : vide quod es ; et si tibi displicet,quaere ut non sis.

Si enim cuni foeda sis, tibi ipsi adhuc displices,pulcliro

jam places. Quid ergo ? Quoniam displicet tibi fceditas tua,

incipis ei in confessione : sicut alibi dicitur , « Incipite

)) Doraino in confessione ^ » Primo accusa fceditatem

tuam : foeditas enim aniraae de peccatis, de iniquitatibus.

Accusando foeditatem tuam incipe confiteri, aconfessione

incipis decorari : quo decorante , nisi specioso forma prse

fdiis hominum?V. Ut autera et decoram faceret , audeo dicere , amavit

et foedam. Quid est, araavitet foedara? « Etenim Christus

» pro impiis mortuus est^. » Quam vitam tibi servatjus-

tificato,quisuam raortemdonavit etinipio? Ecce pulcher

ille et speciosus forma prae fdiis horainura,quia justissi-

mus praj fdiis horainum_,quoniam veniebat ad fcedam

ut faceret palchram ,(dicani et hoc, quia in Scripturis

invenio, ) foedus factus est. Non me in hoc audiatis , ne in

hoc verl.umteraerelapsussira. Sicutenim dixerara : Ama-

vit et foedara ^ non autem quasi congruenter dixeram qui-

busdam illani amantibus, nisi mihi testis procederet; et

dixi quod dixit Apostoius. Vis nosse quod amarit et foedam?

« Christus pro impiis mortuus est : » sic et modo quod

dixi, Ut veniret ad foedam, foedus factus est, deforrais

factus est,quoraodo probabo

;quando jara mihi prsedixit

divinum eiociuiura, « Speciosus forma prae filiis hominum?»

Sed in ipso divino eloquio rursus habeo, « Vidimus eum,

» et non habebat speciem , neque decorera^. Speciosus

)) forraa prae filiis hominum : Vidimus eum , et non lia-

)) bebat speciem, neque decorem.))Non dixit : Nonvidimus,

etideo nesciebamus utrum liaberet speciem vel decorem;

« Ecce vidimus , et non habebat speciem, neque decorem. )>

Ubi ergo illum vidit qui dixit , « Speciosus forma prae filiis

' Psal. cxLvi, 7. — * Roni. v, 6. — 3 isai'. lhi, 2.



ENARRATIO I IIV PSAL.UUM CIII , SERMO I. 99

)) homiiiLim?)) etubi illum vidit qui dixit, « Non liabebat

)> speciem, nequedecorem?» Audi ubieumvidit qui dixit,

« Speciosus forma proe filiis hominum. Cum in forma

)) Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequahs Deo'.))

Merito prae filiis hominum,quia aequahs Deo. Ecce accepi,

et agnovi ubi eum viderit quidixit, « Speciosus forraa prse

» fihis hominum. » Respondit enim nobis, Ubi viderim,

quseris? «In forma Dei.» Etunde vidistiin forma DeiPquo-

modo vidisti in forma Dei? « Quia invisibiha ejus per ea

)) quse facta sunt intellecta conspiciuntiir -. )) Bene, op-

time ; accepi , agnovi , et quem videris , et qualem videris

et ubi videris , et unde videris. Quera vidisti? Sponsum

nostrum. Qualem vidisti? « Speciosum forma prae filiis

)) hominum. )) Ubi vidisti? « Cum in ibrma Dei esset : ))

Unde vidisti ? « Per ea quae facta sunt intellecta conspi-)) ciuntur. »Videamus et de isto quid dicat alius Propheta,

sed uon aiius spiritus : non enim discordant inter se. Ex-

hibuit nobis ille speciosum forma prae fihis hominum;

exhibeat et iste quod ait : « Vidimus eum , et non ha-

)) bebat speciem , neque decorem. » Unus apostolus Pau-

lus Prophetam utrumque conjungit ; unum capitulura

Pauli utrique Prophetae perhibet testimonium. Ibi habeo

speciosum forma prae filiis hominum : « Qai cum in forma

)> Dei esset , non rapinam arbitratus est esse aequahs

» Deo ^. » Ibi dixit,quod vidit et ahus , non haben-

tem speciem , neque decorem : « Quia semetipsum

» exinanivit formam servi accipiens •, in simihtudine ho-

» minum factus , et habitu inventus ut homo5

humi-» havit se , factus obediens usque ad mortem , mortem

» autem crucis^. » Merito viderunt eum, et non habebat

speciem, neque decorem. Merito ante crucem agitabant

caput : Hiccine est totus Fihus Dei? « Si Fihus Dei est,

' Philip. n, 6. — ^ Rom. i, 20. — 3 philip. n^ g. — 4 jbirj ^^ g_

7.





ENAKKATIO I IN PSALMUM CIIT, SEllMO I. 101

minosa jtamsine macnla et ruga^^PNonne ista dst

,quae

jacebat in coeno iniquitatum? Nonneista est,quse jacebat

in fornicationeidolorum? Nonne ista est, quse immunda

erat in omni cupiditate desiderioque carnali ? « Quae est ergo

» ista qu?e ascenditdealbata?» Attende quissit ille, qui pro

ea factus est non_^habens speciem, neque decorem, et in-

telbgis hujus clarltatis honorem. Si miraris ilhus humih-

tatem propter hanc , nohjam mirari hujus celsitudinem

propter ilhim. OH-^^ntse fehcitatis est ista dealbata , ut et

cum esset nigra , pulchrum ad se deponeret, t[ui pro im-

piis moreretur.? Ergo induit se Dominus Deus noster con-

fessionem et decorem , induit se Ecclesiam : ipsa enim

Ecclcsia confessio etdecor. Ante confessio, posteadecor5

confessio peccatorum , decor recte factorum. « Confessio-

)) nem et decorem induisti. )>

VII. « Circumamictus lucem, sicut vestimentum -.)> Ipsa

est vestis ejus, de qua jam dixi : « Non habens maculam,

)) neque rugam. )> Lux vocatur5 et hoc jam dixi : « Fuis-

)) tis ahquando tenebrae, nunc autem lux in Domino. )>

Noii ergo in vobis : nam tenebrae in vobis , lux autem in

Domino. Ergo, « Circumamictus lucem, velut veslimen-

)) tum, Extendlt coeium sicut pellem. )) Quomodo fece-

rit hoc , ut indueret se sicut vestimentum lucem Eccle-

siam, enumerare vult figuratis quibusdam sacramientis :

quomodo lux facta sit Ecclesia , (juomodo facta sit sine

macula et ruga,quomodo facta sit candida , dealbata

fulgens in vestitu sponsi sui , inhferens illi,quomodo

facta sit, audiamus. « Extendit coelum sicut pellem. )>

Et hoc quidemvideo. Quisenimextendithoccoelum quod

nostris carnalibus oculis intuemur_, nisi Deus? « Et exten-

)) dit sicutpellem,» ad facilitatem redegit, si ad litteram

accipias. Etenim cum videris istam fabricam magnam

Eplies. V, 27. — ' Psal. cui, 2.





ENARKATIO I IN PSALMUM CIII , SERMO I. 103

tunicis peUiccis •, de pejlibus enim tunicas factas accepe-

runt ' : pelles autem detrahi non solent, nisi animalibus

mortuis : ergo pellium nomine mortalitas iJla figurata est.

Quid ergo , liic si divina ScripLura significatur pellis

nomine,quomodo Deus de pelle fecit coelum , et « Ex-

)) tendit coelum sicut pellem? » Quia per quos nobis

Scriptura prsedicata est, mortales fuerunt. Iliud quidem

Verbum Dei semper idem , semper incommutabile atque

indeficiens. Ecce, « In principio erat Verbum, et Ver-

)) bum erat apud Deum , et Deus crat Verbum"^.

)> Num-quid erat, et modo non est.^ Et est, et semper erit. Si

ergo est VerJjum Dei Deus apud Deum , lege si potes. Sed

quid dicis,quia sursum est , et ideo legere non potes ?

Ubique est Verbum Dei : pertendit a fine usque ad finem

fortitcr, et attingit omnia propter suara munditiaia^. « In

)> hoc mundo erat , et mundus per ipsum factus est ^: »

et cum venit , hic erat. Venit enim in carne , nunquam

absens Divinitatc. Quare ergo legere non poteras ? « Quia

)) in sapientia Dei non cognovit mundus per sapientiam

)) Deum , )) ibi constitutus in sapientia Dei5 omnia enim

ibi, et ipsa subtracta nulla sunt5 ibi constitutus non po-

teras cognoscere per sapientiam Detim : ergo necessarium

erat quod sequitur : « Placuit Deo per stultitiam praedi-

)) cationis salvos facere credentes^. » Si per stultitiam

prsedicationis salvi futuri erant credentes , elegit Deus

quaedara mortaiia; elegit homines mortales et moriiuros

5

adhibita iingua mortaii exhibuit sonos mortales; adhibita

dispensatione morlalium adliibuit instrumenta mortalia

et in eo tilî factum est coeknn, ut in re mortali cognosceres

Verbum immortale, et fieres tu quoque ejusdem Verbi

participatione immortalis. Vixit Moyses , et mortuus est :

I Gen. ju, 21. — ' Joan. i , i — 3 s^p, v,„^ i

— 4 jQgj, ,^ ^^ —5 I Cor. 1, 21.




ait enim iLlI Deus : k Ascende in montem, et morere'. »

Mortuus est Jeremias , et tot Proplietse mortui sunt : et

mortuorum dicta, quia non eorum ,

sed pereos ilJius

erant : « Qui extendit ccelum sicut pelleni , » manent

usque ad posteritatem nostram. Ecce Apostolus solutus de

hac vita,qui dixit : Dissolvi et esse cum Christo , multo

magis esse optimum-, vivit nunc cum Ghristo, sicut ilU

Prophetoe omnes vivunt cum Ghristo : sed per quid nobis

dispensavit id quod legimus ? Per id quod moriturum erat,

per os, per hnguam , dentes, manus. Omnia isla quibus

operatus est Apostokis totum quod legimus, corporis of-

ficia sunt, sed jubente anima cui jubebat Deus : propterea

extentum est ccelum sicut pellis. Nos sub coelo, tanquam

sub pelle divinarum Scripturarum legimus modo , cum

tenditur. « Etenim postea coekmi phcabitur ut hber^. »

Non frustra, fratres, hic ut pelhs, ibi uthber : figuratum

ibi quiddam nobis est. Quod ad divinam Scripturam at-

tinet, extenditur sermo mortuorum : ergo ideo tenditur

sicut pehis ; et mukomagis tenditur, quia iUi mortui sunt.

Nam post mortem plus innotuerunt Prophetae et Apostoh5

non erant tam noti cum viverent : Prophetas vivos soLi

Judoea habuit , mortuos omnes gentes. Gum enim vive-

rent, nondum erat extenta pelhs; nondum eratextentum

coeluin , ut tegeret orbem terrarum. « Extendit ergo coe-

» lum sicut peUem. »

IX. « Qui protegit in aquis superiora ejus^. » Et hoc

legimus, et ad htteram bene intelligitur. Quando enim

jussit ut fieret firmamentum inter aquas et aquas, factum

est

%ut sint acpice inferiores quae perfundunt terras , et

sint ac|uae superiores remotse ab aspectibus , tamen fidei

commendatae. « Et aquse , inciuit, quae super coelos sunt,

' Deut. xxxii, 49- — ' Pliili|>. i, 2!i. — 3 isai". xtkiv, /j. — ^ Psal. ciii, 3.

— 5 Gen. I, 6,



ENAKRATIO I IN PSALMUM CIII , SERMO I. 105

» laudent nomcn Domini : quoniam ipse dixit, et facta

» suntj ipse mandavit, et creatasunt^ » Ergo explicatus

est sensus ad litteram : protegit enim in aquis superiora

» ejus. » Qiiid ad figuram? Quoniam in figura accepimus

pellem Scripturam sanctam , et auctoritatem divini verbi

dispensatam nobis per mortales,quibus mortuis ejusdem

dispensationis fama extenditur : secundum lioc-quomodo,

« Protegit in aquis superiora ejus? » Cujus superiora?

Creli. Et quid coelum? Sancta Scriptura. Qnoe sunt supe-

riora sanctati Scripturae? Quid invenimus in Scripturis

sanctis superius? Paulum interroga : « Supereminentio-

» rem, inquit, viam vobis demonstro-. » Quam dicitsu-

pereminentiorem viam ? « Si linguis hominum loquar et

» Angelorum , charitatem autem non habeam , factus

» sum velut seramentum sonans, aut cymbalum tin-

» niens^. » Si ergo nihil supereminentius in Scriptura

sancta inveniri potest quam charitas*, superiora coeli quo-

modo in aquis proteguntur, si superiora Scripturre prse-

cepta charitatis sunt? Audi quemadmodum : « Charitas

» inquit, Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum

» sanctum,qui datus est nobis ^. » Jam nomine diflu-

sionis intellige aquas in charitate Spiritus sancti. Hae sunt

aquae, de quibns dicitur in quadam Scriptura : « Et in pla-

» teis tuis discurrant aquae tuae, nemo ahenus communicet

» tibi ^ » Alieni enim omnes a via veritatis, sive Pagani,

sive Judaei, sive hseretici : et mah quique Christiani ha-

bere multa dona possunt , charitatem non possunt. Hoc

ipsum quale donnm est? Ut non loquamur de donis aliis

foris , quae dona habent omnes homines , quia facit solemsuum oriri super bonos et malos*' : dona Dei sunt , et non

tantum bonis et mahs communia , sed etiam bestiis ct pe-

' Psal. cxLviii, 4, 5. — 2 I Cor. xii, 3i. — 3 id. xm, i. — 4 Rom. v, 5.

— 5 Piov. V, i(j, 17. — (i Matth. V, 45.




coribus. Ipsum esse, vivere , viclere, sentire, audire , et

caeteris fungi sensuum rauneribus, dona Dei sunt : sed

videte cum qualibus et quam multis communia, et cum

eis quos nolis imitari. Ipsum ingenium aculum habent et

pessimi liomines , solerlem artium industriam habent et

turpissirai scenici, divitias habent et latrones, conjugia,

filios muki mali habent. Pulchra dona Dei oronia, nemo

negat : sed vide cum quibus communia. Respice ad mu-

nera ipsius Ecclesise. Munus sacramentorum in Baptismo,

in Eucharistia , in cseteris sanctis sacramentis, quale mu-nus est? Hoc munus adeptus est et Simon magus '. Pro-

phetia quale munus est? Prophetavit et Said malus rex,

et tunc prophetavit , cum David sanctum persequeretur '^.

Int.endite : non dixi, cum persecutus fuisset. Fortassis

enim eum persecutus poenitentiam gessit , et dignus fuit

spiritu prophetandi. Non persecutus, neque persecuturus,

sed persequens prophetavit. Misit ad comprehendendum

David m/uiistros suos : David vero eo tempore inter Pro-

phetas erat , ubi erat et sanctus Samuel : impleti sunt

spiritu prophetiae qui missi sunt, et prophetaverunt. Sed

forte bono ilH animo venerant , vel ob necessitatem oflicii

sui, vel non facturi quod jussum est. 3Iisit et alios : hoc

et in eis factum est •, et eorum hoc modo animum inter-

pretemur. Cum illi tardarent, venit ipse furens, anhelans

caedem , sanguinem sitiens innocentis Sancti , cui etiam

ingratus erat : et ipse impletus est spiritu prophetandi

et prophetavit. Non ergo se jactent qui forte sine cha-

ritate habuerint hoc munus Dei sanctum, sicut sanctum

baptismum : sed videant qualem rationem habituri

sunt cum Deo, qui sanctis non sancte utuntur. Ex his

erunt qui dicturi sunt : « In nomine tuo prophetavi-

)) mus. » Non iihs dicetur : Mentimini •, sed dicetur :

Act. viii, i3 et i8. — ' I Reg. xix, 18-24.




« Non novi vos , recedite a me qiii operamini iniquita-

» tem*. Quia si habeam omnem prophetiam, charitatem

)) autem nonhabeam, nihil sum-. » Prophetavit et Saiil,

sed operabatur iniquitatem. Quis autem operatur ini-

quitatem , nisi qui non habuerit charitatem? <( Plenitudo

)) enim Legis, charitas^. » Ergo « Prolegit in aquis su-

» periora ejus : » quid dixit? In omnibus Scripturis su-

pcreminentissimam viarn , supereminentissimum locum

charitas obtinet5 non ad eam aspirant nisi boni 5 hanc

nobiscum non communicant mah : possunt communicare

baptismum, possunt communicare caetera sacramenta,

possunt communicare orationem, possunt comraunicare

istos parietes, et istam conjunctionem5charitatem nobis-

cum non communicant. Ipse est enim fons proprius bo-

norum,proprius sanctorum , de quo dicitur : « Nemo

)) alienus communicet tibi *. » Qui sunt alieni ? Omnes qui

audiunt : « Non novi vos. » Si enim non cognoscuntur,

utique aheni sunt,quibus dicitur : » Non novi vos. » Su-

pereminens ergo via charitatis tenet eos,qui proprie per-

tinent ad regnum coelorum. Ergo praeceptum charitatis

super coelos ; super omnes libros : ei enim subduntur li-

bri , ei militat omnis hngua sanctorum , et omnis motus

dispensatorum Dei, et animi et corporis. Supereminensest ergo via , et merito protegit in aquis superiora coeh

;

quia nihil invenis eminentius charitate in divinis Libris.

X. Sed adhuc evidentius audi quid aqua sit. Diximus

enim quod charitas Dei difFusa sit in cordibus nostris per

Spiritum sanctum, qui datus est nobis^. Diximus etiam :

« In plateis discurrant atque tuae^. » Et ait mihi ahquis

Non ibi expresse dictum est, utrum charitatem intelhgere

debeam : quid si alius ahud ahquid intelhgat.? Tantum

' Matth. vn, 22, 23. — »1 Cor. xiii, 2. — ^ Rom. xm, 10. — 4 Prov.

V, 17. — 5 Rom. Vj 5. — 6 Prov. v, i6.




memenlo quod ait Apostolus : ^ Charitas Dei diflusa cst iu

)) cordibus nostris. » Unde? « Per Spiritum sanctum,

»

qui datus est nobis.»

Audi jam Dominum magislrumApostolorura : « Si quissitit^ veniat, et bibat. » Dicat

adhuc : « Qui credit in me , fkimina aqux vivte fluent de

)) ventrc ejus. )> Quid est hoc? Exponat Evangehsta :

« Hoc autem dicebat , inquit , de Spiritu quem accepturi

)) erant credentes in eum : Spiritus enim nondum erat

)) datus,quia Jesus nondum erat glorificatus. » Ergo,

fratres , si propterea Spiritus nondum erat datus,quia

Jesus nondum erat glorificatus5

glorificato eo et as-

cendente in coelos, missus est Spiritus sanctus*, et cha-

ritate impleti sunt Apostoh'-, diflusa in cordibus eoruni

per Spiritum sanctum,qui datus est eis

;quia superiora

coeli aquis proteguntur. Et bene,quia Dominus in coelos

ascendit,ut

superioressetcoehs, et inde

mitteret chari-

latem. Non enim sic Deus protegit , ut quasi sustentetur

abeo quemprotegit : sublevat quem protegit, non onerat.

Ita ergo coelum aquis protegit , ut magis illud divino Spi-

ritu sublevetur. Quod sublevat^ sursum est5quod suble-

vatur, infra est : ilkid suspendlt, hoc pendet. Si ergo illud

suspendit, hocpendet^ audi quia hoc ccelum Scripturarum

ex charitate pendet. Duo sunt nempe illa notissima prae-

cepta dilectionis : « In his duobus praeceptis tota Lex pen-

)) det et Prophetffi". Qui protegitm aquis superiora ejus'^ ))

XI. «Qui ponit nubesascensum ejus. )> Accipitur et hoc

beae ad Htteram. Dominus visibihter ascendit in ccelura.

Quomodo positfe sunt nubes ascensus coeh? « HcTC cum

» dixisset , nubes suscepit

eum^. » Habes item de resur-

rectione nostra praedictura : « Et mortui, inc[uit, in Chrislo

» resurgent primi ; deinde et nos qui vivimus, simul cura

)) ilhs rapiemur in nubibus obviam Christo in aera

' Joan, vu, 37-39. — ' Act. ii, 4- — ^ Matth. xku, /jo. — 4 Act. j, g.



E]VAnRA.TIO 1 IJN PSALMUM CIII , SERMO I. 109

» atqiie ita seraper cum Domino erimus^ » Habes nubes

ascensum coeli : ostendam et nubes ascensum coeli hujus

idest, divinamm Scripturarum. Quid est hoc, fratres?

Utinam me Dominus Deus meus inter illas qualescumque

nubes numerare dignetur; viderit quam nebulosa nubes

sim : omnes tamen prsedicatores verbi veritatis nubes ac-

cipite. Quicumque ergo infirmi non possunt ascendere in

hoc coelum, id est, ad intellectum Scripturarum,per

nubes ascendant. Forte enim et modo fit vobis, si aliquid

agimus , si labor sudorque noster non est infructuosus

ascenditis in coelum Scripturarum divinarum , hoc est , in

intellectum earum per pr?edicationem nostram. Quam al-

tum erat coelumin Psalmo isto ! TSemo enim vestrum vi-

debat, quid essetin figura : « Extendit coelum sicut peliem,

)) qui proJ:egit in aquis superiora ejus. )) Hoc ipsum quod

dictum est : « Qui ponit nubes ascensum ejus : ecce jam

intellectum est,quantum Dominus donavit, prsedican-

tibus nobis ; non enim nubes de suo munere pluunt. Vos

intelJigendo ascendite , in intellectu ipso fructificate; ne

sitis qualis illa vinea , de qua dicitur apud Prophctam :

« Mandabo nubibus meis ne pluant super eam '. » Ac-

cusabatur enim quaedam vinea , quod pro uva spinas de-

derat , non reddiderat dignam gratiam dulci pluvire. Qui

enim bona audit , et mala operatur, dulci pluvia com-

pluitur, et spinas generat. Non est ut suspicemur, fratres,

de ahqua terrena et ista visibih vinea Dominum locutura.

Naraqueibi ne sub obscuritate serraonis lateret excusatio

iniquitatis, ipse Dorainus per ipsnra Prophetara exposuit

cui vineae loqueretur, et de qua vinea ista diceret : « Vi-

)) nea, inquit, Domini Sabaoth, doraus Israelest. )> Quid

vagantur, o iniqui, corda vestra per montes et coUes vi-

nitorura? Kovi , inquit, de qua vinea ioquar, novi ubi

' TlicES. IV, k"), iG, — = Isai. v, 6.




quserebam iivam , et inveni spinas : sine causa aliud atque

aiiud suspicamini et opinamini, nolentes intelligefe ut

bene agatis. Nam et iioc scriptum est : « Noluit intelligere

» ut bene ageret^. » Toilite omnes suspiciones vestras de

medio : « Vinea Domini Sabaolii, domus Israel est; et

» homo Juda, noveilura dilectum'-. m Diiectum, cum

piantatum est : damnatum, cum spinas creavit. Ergo,

fratres, forte vinea fuit domus Israei, et nos non sumus

vinea? Cum timore audiamus quod Judoeis dictum vide-

mus. Videte quemadmodum Apostoius terreat ramos in-

sertos de ramis fractis^, et in ramis fractis commendet

timendam severitatera, in ramis insertis commendet aman-

dam bonitatem. Noii esse infructuosus in bonitate, ne

steriiis sentias severitatem. Sed non sum vitis, dicis mihi.

Ubi est Domini vox : « Egosum vitis, vos estis sarraenta,

» Pater meus agricoia ^ ? » Ubi vox Apostoii : « Quis plantat

» vineam , et de fructu ejus non percipit^ » Vinea ergo

es, o Ecciesia , et habes agricolam Deum. Nemo agricoia

homo compluit vineam suam, Fratres ergo diiectissimi

viscera Ecciesiae , pignora Ecclesise , fiiii matris coeiestis

audite, cum tempus est. 3Iinatus est Deus iiii vineae atro-

cissima comminatione: « Mandabo nubibus meis, inquit,

» ne piuant super eam. » Et factum est : venerunt Apos-

toii ad Judaeos , respuerunt eos ; et dixerunt iiiis : « Ad

» vos missi eramus, sed quia repulistis verbum Dei, imus

» ad Gentes''. » Videtis quomodo in eodem Spiritu Dei

iiio jubente inirinsecus qui habitat iii cordibus suorum,

mandatum sit nubibus Dei ne compiuerent vineam,quse

cum expectai:etur ut faceret uvam , fecit spinas". Ideo et

nubes fecit ascensura ejus, et ccelum tetenditsicutpcliem.

Non est quod queramini : auctoritas Scripturarum extenta

' Psal. xixv, 4- — ' Isai. v, i et 7. — ^Rom. si, 20-22. — 4 Joan. xv,

i el 5. — ^ i Cor. \x, 7. — 6 Act. xia, ^6. — 7 Isai. v, 4.



EWARRATIO I IN PSALMUM CIII , SER.MO I. 111

est super orbem terrarum, nubes non desunt^ prsedicatur

verbum veritatis, exponuntur omnia quse obscura sunt,

ut corda vestra per nubes ascendant. Videte quomodo

credatis, videte quid suscipiatis : post prsedicatorem veniet

judex, post dispensatorem veniet exactor. « Qui ponit

)) nubes ascensum ejus. )>

XII. « Qui ambuiat super pennas ventorum. )) Hoc jam

periculosum est accipere adlitteram. Autquse suntpennae

ventorum? Aut vero quoraodo in pictura , facturi nobis

sumusventos volantes, et alas habentes? Ventus nonest.

Fratres, nisi quem sentimus , motus quidam et quasi fluc-

tus aeris, impellens quod potest pro viribus? Quae pennse

vcntorum sunt? Sed et quae alse Dei? Et tamen dictum

est : « Sub umbra alarum tuarum sperabunt^. )) Ccnemur

ergo et hoc accipere ad lilterarc, veiuti proprie factum in

creatiira ista. Velocitatem verbi fortasse commendat

Scriptura; de qua velocitate jampridem in alio Psalmo

locuti sumus , ubi scriptum est : « Usque in velocitatera

)) currit verbum ejus -. » Quia nihil ventis velocius norunt

homines. Quoraodo illa facilitas commendabatur inpelle;

nihil enim facilius ab hominequam pellis extenditur : sic

et hic insinuans Deum. vel Verbum ejus ubique praesentem,

velocitate motus nihil deserere,quia tu non noveras ali-

quid vento velocius : « Ambulat, inquit , super pennas

)) ventorum, )) id cst, velocitas ejus superat velocitatem

ventorum : ut per pennas ventorum. intelligas velocitatem

ventorum_, et verbum Dei inteiljgas velocius omnibus

ventis. Et sic in prima facie considerationis : pulsemus ad

aliquid interius , et figurate ahquid nobis indicent istae

litterae.

XIII. Ventos quidem intelligimus in figura non ab-

surde auimas : non quia ventus est anima, sed quia invi-

' Psal. xxsv, 8. — ' IJ. csLvii, i5.




sibilis Gst venttis5quaravis res corporea, corpora impellens,

tamen quia humani oculi aciem fugit , est autem anima

invisibilis, propterea bene intelJigimus animas ventos.

Inde est quod et Deus insufllasse dicitur spiritum vitae

formato homini : « Et factus est homo in animam viven-

tem'. )) Ergo venti , animae in allegoria non absurde ac-

cipiuntur. Videte autem ne putetis nominata allegoria

pantomimi ahquid me dixisse. Nam quaedam verba,quo-

niam verba sunt , et ex lingua procedunt ,

communianobis sunt etiam cum rebiis ludicris, et non honestis :

tamen locum suura habent verba ista in Ecclesia , et

locum suum in scena. Non enim ego dixi,quod Apostolus

non dixit , cum de duobus fihis Abrahse diceret : « Quae

» suntj inquit, in allegoria ^ )) Allegoria dicitur, cum

aUqaid ahud videtur sonare in verbis, et ahud in intel-

lectu significare. Quomodo dicitur agnus Christus^ : num-

quid pecusV Leo Christus^ : numquid bestia ? Petra Chris-

tus^ : nuraquidduritia.^ Mons Christus^ : numquid tumor

terraj? Et sic nudta ahud videntur sonare, ahud signifi-

care-, et vocatur allegoria. Nam qui putat rae de theatro

dixisse allegoriara,putet et Dorainum de amphitheatro

dixisse parabokm.Yidetis

quidfaciat civitas , ubi

abun-dant spectacula : inagro securius loquerer^ quid sit enim

allegoria , non ibi forte didicissent homines ,-nisi in Scrip-

turis Dei. Ergo quod dicimus allegoriam figuram esse,

sacramentum figuratum allegoria est. Et quid hic accipi-

mus : (c Ascendit super pennas ventorura? )) Dixiraus,

bene accipi figurate ventos animas. Pennae ventorum,

pennae animarura quse sunt , nisi a quibus sursura attol-

luntur? Pcnnse ergo aniraarum virtutes, bona opera,

recte facta. In duabus alis habent omnes pennas : orania

' Gen. n,

7. — ^ Gal. iv, a^. — ^ Joan. i, '29. — 4 Apoc. v, 5, —5 I Cor. X, ^. — *^ Dau. ii; 35.



EWARE.AXIO 1 m PSALMUM CIII , SEH.MO I. 113

enim pr?cceptam duobiis praeceptis sunt. Quisquis dilexerit

Deum et proximum , animam habet pennatam, liberis

alis, sancto amore volantem ad Dominum. OnicunKjue

implicatur amore carnali, viscum habet in pennis. Nam

si anima non babet alas et pennas , unde ille gemens in

tribulationibus dicit : « Quis dabit mihi pennas sicut co-

)) lumb;c.^ » Et sequitur : « Et voiabo, et requiescam^. »

Item aho loco : a Quo ibo a splritu tuo, et quo a facie

» tua fugiam.^ Si ascendero in ccekun , tu ibi es-, si des-

)) cendero ad infernum, ades : si accepero pennas meas

)) sicut columba , et volabo in extrema maris"^, » Tan-

quam diceret : Sic possum fugere a facie irse tuoe , si ac-

cepero pennas ut columba, et volavero in extrema maris.

In extrema maris volare, est spem jam praBtendere in

finem ssecuH,quomodo ille qui ait : « Hoc labor est ante

)) me, donec introeam in sanctuarium Dei, et intelhgam

)) in novissima^. » Et quomodo venit in extrema maris,

etiam acceptis pennis? « Etenim illuc, inquit, manustua

» deducet me, et perducet me dextcra tua"*. )> Nam et

cum pcnnis raeis casura sum, nisi tu deducas. Ergo alas

habent bonas et liberas et nullo visco obhgatas, animoe

bene operantes praecepta Dei , habentes charitatem deconscientia pura el fide non ficta^. Sed quantumvis sint

prêditge virtutibus charitatis, quid ad iilam dilectionera

Dei, qua sunt dilectse, etiam cum visco essent implicatae?

Major ergo in nos dilectio Dei, quam nostra in iHum.

Nostra dilectio pennfe nostra? sunt : sed iile « AmbuLit et

» super pennas ventorum. ))

XIV. Jam dicebat quibusdam Apostokis : « Flecto ge-

» nua mea pro vobis ad Palrem , ut det vobis secundum

» interiorem hominem habitare Ghristum per fidem ia

« Psal. Liv, 7. — ' Id. ccxKvui,7-10. — ^ Id. LXtU , 16 j 17. — 4 IJ.

cxxxvin, 10. — 5 I xim, i, 5.

cxviii. 8

»



114 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

» in cordibus vestris, ut iti charitate radicati et fundati.»

Jam dat iilis cbaritatem,jam dat iliis aias et pennas. « Ut

)) possitis, inquit, comprebendere quae sit lalitudo, ion-

» gitudo, altitudo et proiundum ^ » Fortassis crucem

Domini significat. Erat enim lalitudo, in qua porrectae

sunt manus ;longitudo a terra surgens , in qua erat cor-

pus infixum •, altitudo, ab illo devexo ligno sursum quod

eminetjprofundum, ubi fixa erat crux, et ibi omnis spes

vilce nostrae. Latitudo enim est in bonis operibus , longi-

tudo in perseverando usque in finem, aJtitudo propter

Sursum cor, ut omnia boua opera nostra, in quibus per-

severamus usque in finem, haljentes latitudinem qua bene

operamur, et iongitudinem qua perseveramus usque in

fniem, non faciamus nisi spe coelestium praemiorum. Ipsa

est enim altitudo , non hic quserere mercedem , sed sur-

sum ; ne dicatur nobis : « Amen dico volîs, perceperunt

» mcrcedem suam-, )) Profundum autem quod dixi, ubi

fixa erat pars crucis , et non videbatur ^ inde surgebant,

quae videbantur. Quid est quod occultum est , et non

pubiicum in Ecclesia ? Sacramentum Ijaptismi , sacra-

mentum Eucharistiae, Opera enim nostra bona vident et

Pagani, sacramentavero occultantur illis :

sed abhis

quaenon vident , surgunt illa quae vident

5sicut a profundo

crucis quod in terra figitur, surgit tota crux quae apparet

et cernitur. Et quid postea? Gum lioc dixisset Apostolus,

adjecit : « Scire etiam supereminentem scientiam chari-

» tatis Christi': » cumjam dictum fuisset: « In charitate

» radicati et iuudati. » Amatis enira Cliristum, et ideo in

cruce operamini. Sed numquid amatis, quantum vos ille

amavit? Amando autem quantumcuraque amatis , volatis

ad ipsum, ut cognoscatis queraadraodura ipse vos amave-

rit : hoc est, ut sciatis supereminentiam cliaritatis Cliristi.

' Eiil.es. ni, 14-18. — ' 3IaUh. vi, 2. — ' Ephcs. m, i-j et 19.




Amatis enira vos quantum potestis , et volatis quantum

potestis:

sed ille ambulat et super pennas ventorum. « Qui» ambulat super pennas ventorum. »

XV. «Qai facit Angelos suos spiritus, et ministros suos

» ignem flagrantem ^ » Et hoc, quamvis non videamus

apparitionem Angelorum ; abscondita est enim ab oculis

nostris, et est in quadam republica magna imperatoris

Dei5 tamen esse Angelos novimus ex fide , et multis ap-

paruisse scriptum legimus , et tenemus , nec inde dubi-

tare fas nobis est. Spiritus autera Angeli sunt •, et cnm

spiritus sunt , non sunt Angeli ; cum mittuntur, fiunt An-

geli. Angelus enim oflicii nomen est, non natufse. Quseris

nomen hujus naturse , spiritus est^quaeris otlicium, An-

gelus est : ex eo quod cst , spiritus est ^ ex eo quod agit

Angelusest.

Videillud in

homine. Noniennaturae

homo,otiicii miles : nomen naturae vir , oflicii praeco : homo

enim fit praeco ;id est

,qui homo erat fit prseco, non qui

erat praeco fit homo. Sic ergo qui erant jam spiritus con-

diti a creatore Deo , facit eos Angelos mittendo eos nun-

tiare quod jLisserit, et ignem flagrantem facit ministros

suos. Legimus apparuisse ignem inrubo'^^ legimus etiam

missum ignem desuper , et implesse quod praeceptura est.

Ministravit ergo, cum impleret : cum esset, in natura sua

erat : cum egit quod jussum est , ministerium implevit.

Sic secundum litteram in creatura.

XVI. Quid est autem in Ecclesia figurate? Quoraodo

accipiraus , « Qui facit Angelos suos spiritus, et ministros

» suos ignem flagrantera ? » Spiritus spiritalesdicit. Bene

facit Angelos suos spiritales, id est, nuntios verbi sui.

« Spiritalis enira omnia judicat, ipse autem a nemine

» dijudicatur ^. » Vide spiritalera factum Angelum Dei.

« Non potui, inquit, vobis loqui quasi spiritahbus, sed

' Psal. ciii, 4- — * Exod. III, 2 — 3 I Cor ii, i5.



116 S. AtGUSTlM EPISCOPI

)) quasi carnalibus ^ » De spiiitali quadam allectione

missus est ad carnales , tanquam Angelus de coelo ad ter-

ram. Quomodo dicit : « Et ministros suos ignem flagran-

» teni, » nisi quomodo dicit : « Spiritu ferventes* ? « Sic

enim fervens spiritu , ignis ardens cst omnis minister Dei.

Nonne ardebat Stephanus? Quo igne ardebat? Et quis ille

jgnis erat,quando lapidabatur , et pro eis a quiljus lapi-

dabatur rogabat ^? Cumaudis, Ignis est minister Dei

incensurum illum putas ? Incendat licet , sed foenura

tuum , id est, carnalia omnia desideria tua urat minister

Dei,praedicans verbum Dei. Audi illum : « Sic nos existi-

» met homo, quasi ministros Christi, et dispensatores mys-

» teriorum Dei *. » Quomodo autem ardebat, cum diceret

« Os nostrum patet ad vos , o Corinthii , cor nostrum di-

» latatum est^

?»

Ardebat et flagrabat charitate,

et ibat

in eos ut incenderet. Hunc ignem se missurum Dominus

in terram dicebat , cum ait : « Ignem veni mittere in ter-

» ram". » Quomodp gladium, sic ignem^. Gladius dividit

aflectum carnalem , ignis absumit. Totum in verbo Dei

intelhge, totum in spiritu Dei cognosce. tncipe fervere

charitate per verbum quod audis, et vide quid in te fece-

rit ignis minister Dei. « Qui facit Angelos suos spiritus , et

» ministros suos ignem flagrantem. »

XVII. « Fundavit terram super firmitatem ejus, non

» inclinabitur in sseculum srecidi^. » De terra ista hoc

accipere, nescio utrum habeat ullum exitum, utrum recte

dicatur: « Non inclinabitur in saeculum s?eculi : » de qua

dictura est:«

Coelum et terratransient*'. »

Laboratur hic,

si ad litteram quaeras accipere. Nam quod ait : « Funda-

» vit terram super firraitatera ejus : » fortasse quaedara

• Cov in, 1. — * Rom. xii, ii. — ^ Act. vii, og. — 4 i Cor. iv, i. —5 2 Coi. VI, II. — <5 Luc. XII, 49 — ' MaUh. x, i^- — ^ Psal. ciii, 7.

—9 rilallh. xKiv, 35.



ENABRATIO I IN PSALMLM CIII, SEUMO I. 117

est firmitas occulta nobis,quae continet terram : et hoc

dixit : « Fundavit. » Superc[nid? Super firmitatem ipsius

terrae,quam ei supposuit , ut contineretur

,qase latet

forte oculos tuos. Sint ista occulta in creatura , non de

ohscuritate creaturae Creator latebit : quae possunius vi-

deamuSj ex his quae videmus illum laudemus, et amemus.

Convertamus nos ad quaerendum ahquid hic in figura

positum. « Fundavit terram , » intelligo Ecclesiam. » Do-

» mini est terra et plenitudo ejus^ : » intelligo Ecclesiam

terram. Ipsa est terra sitiens , ipsa est quae dicit in Psal-

mis^ una enim dicit ex omnibus : aAnima mea sicut terra

» sine aqua tibi "^. » Quid est, « Sine aqua ? » Sitiens. « Sic

)) sitit anima mea ad te , tanquam terra sine aqua : )> nisi

cnim sitiat , non recte irrigabitur. Animae ebriae pluvia

diluvium est , sitiat oportet. « Beati enim qui esuriunt et

» sitiunt justitiam^ : » et dicat : « Anima mea tancpiam

» terra sine aqua tibi : » quia dicit alibi : « Sitivit anima

» mea in Deum vivum"*. » Terram ergo intelligo Eccle-

siam. Quse est firmitas ejus, super quam fundata est, nisi

fundamentum cjus? An incongrue intelligimus firmita-

tem , super quam fundata est terra , fundamentum ubi

constituta est Ecclesia ? Quod est illud fundamentum ?

« Fundamentum, inquit ,

nemo potest ponere prseter-

» quam quod positum est, quod est Christus Jesus ^» Ibi

ergo firmati sumus. Merito quia ibi firmati, non inclina-

bimur in sseculum saeculi : nihil enim firmius isto funda-

mento. Infirmus tu eras, sed firmum fundamentum te

portat. In te firmus esse non poteras : firmus eris semper,

si ab illo firmo fundamento non recedas. « Non inclinabi-

» tur in Sfeculum sceculi. » Ipsa est praedeslinata columna

et firmamentum veritatis ^.

' Psal. XXI), I. — = IJ. cxLii, 6.-3 Mntth. v, 6. — '^P?al. ^li, 3. •-

5 I Cor 111, II. — * I Tim. iii. i5.




XVIII. <( Abyssus sicut vestimentum amictus ipsius ;

» super montes stabunt aquae. Ab increpatione tua fu-

» gient , a voce tonitrus tui formidabunt. Ascendunt

» montes, et descendunt campi in locum quem fundasti

w eis. Terminum posuisti, quL-m non transgredientur,

» neque revertentur tegere terram. Qui emittis fontes in

» convallibus , inter medium montiura pertransibunt

» aquoe. Potabunt omnes bestiae agri , suscipient onagri

» in sitimsuam. Super illos volatilia coeli inhabitabunt

» de medio petrarum dabunt vocem suam. Kigans mon~» tes de superioribus suis : de fructu operum tuorum sa-

» tiabitur terra. Producens foenum jumentis , et herbam

» servituti hominum. Ut educat panem de terra ; et vi-

» num Jaetificat cor hominis. Ut exhilaret faciem in oleo;

» et panis cor hominis confirmat. Satiabuntur ligna cam-

» pi, et cedri Libani quas plantavit. iHic passeres nidifi-

» cabunt : fuUcse domus dux est eorum ^. » Animadver-

titis extentum coelum , vultis inteilectu ascendere , et ego

video. Quam tamen altum sit, puto quod mecum conside-

ret Charitas vestra. Nam ideo multos versus volui pro-

nuntiare , ut videatis quam alte sint posita sacramenta

Dei, ne fastidiamus oblata, ne prompta vilescant, ut sem-

per quaesita etsi cum ditlicultate, cum majori jucunditateinveniantur. Inter csetera tamen , fratres

,quoe possunt

accipi ad litteram • nmnquid et hoc quod dictum est ; « iHic

» passeres nidificabunt , fulicae domus dux est eorum ? »

Numquid domus fuhcse dux est passerum ? aut domus fu-

licae , dux est cedrorum? Et hoc enim ibi est, « Et ccdri

» Libani, quas plantavit, ilhc passeres nidificabunt , fu-

»-jicae domus dux est eorum. » Et quidem latina locu-

tione, eorum cedrorum , non possumus inteUigerc5cedri

enim foemini generis sunt. Fuhcae itaque domus, quo-

' Psal. ciii. 6-17.



ENAHKATIO l TN PSALMUM CITT , SERMO l. 119

modo esl dux passerum ? Hoc enim iii ista creatura,quae

oculis nostris adjacet, intelligi nuUo pacto potest. Fulicas

enim aves esse marinas vel stsgnenses novimus. Domus

fulicse sit nidus fulicse : quomodo ergo domus fulicoe dux

passerum?Quarequredaminrebusvisibilibusquasiabsurda

miscet Spiritus sanctus , nisi ut ex eo quod non possumus

acciperead litteram , cogat nos ista spiritaliter quaerere?

XIX. Ergo si ad coelum intellectu , ut dixi , ad exten-

tam pellera vultis ascendere , et nubes fecit ascensionera

ejus : nubes ista quse vobis loquitur, invalida est hodie

ad omnia ista exponenda. Date veniam , etsi non vestrae,

meae certe infirmitati. Avidilatem quidem vestram tantam

video, ut semper parati sitis audire : sed duae res sunt,

quarum ratio non contemnenda est. Nam et infirmitas cor-

poris nostri consideranda est , et ipsarum rerum quse ex-

ponuntnr memoria. Interim quae audistis cogitate. Quid

dixi ? Quae manducastis ruminate. Sic enim eritis munda

animalia, et apta epulis Dei. Fructum autem vestrum in

operibus vestris advertite. Valde enim male digerit is qui

bene audit, et non bene operatur ; quia Dominus Deus

noster non deest pascere. Notum est omnibus,quia de

pane quem accepimus , et quem erogamus, reddituri su-

mus rationem. Optime novit Charitas Yestra ; non enimtacet nobis pagina divina

, aut adulatur nos Deus. De isto

loco quam liberi simus ad vos, potestis advertere : et si

forte ego rainus liber £um, vel omnes qui in hoc loco vobis

loquuntur, si minus liberi sumus. Certe ipse sermo De

neminera timet. Nos autera sive timeamus, sive liberi si-

mus , eum cogimur annuntiare, qui nerainera tiraet : hoc

vobis non homines, sed Deus praestitit, ut et per timidos

hberura audiatis. Excusationera in judicio Dei non habe-

bitis , nisi vos in bonis operibus exercueritis , et eorura

quae audistis tanquam phwiae fructum congruura dede-




ritis. Fructus congruus opera hona : fructus congruus

sincera dilectio ,non solum fratris, sed et inimici. Sup-

plicem ni;llum spernas , et cui dare non potes quod pe-

tierit , non eum spernas : si potes darc , da •, si non potes,

affabilem te praesta. Coronat Deus intus voluntatem, ubi

non invenit facullatem. Nemo dicat : Non habeo. Chari-

tas non de saccello erogatur : quia quidquid dicimus et

quidquid diximus , et quidquid dicere potuerimus, vel

nos, ve! post nos , vel qui ante nos , fmem non habent

nisi charitatem : quia fuiis prcecepti charitas est , de corde

puro et conscientia bona, et fide non ficta^. Interrogate,

quando rogatis Deum , corda vestra; videte quomodo

transraittatis versum istum : « Dimitte nobis debita nos-

» tra , sicut et nos dimittimus debitoribus nostris-. »

Non eris orans , nisiistam^ dicas : si aham dicas, non te

exaudit ille^quia non ipsam tibi dictavit Jurisperitus

quem misit. Necesse est ergo, ut et quando verba nostra

dicimus in oratione, secundum ipsam dicamus : et quando

ipsa verba dicimuSj.beneinteUigamus quod diciraus,quia

manifestam illam esse Deus voluit. Si ergo non oraveritis,

spem non habebitis : si aliter quam Magister docuit ora-

veritis , non exaudiemini : aut si in oratione menliti fue-

ritis, non irapetrabitis. Ergo, et orandum et verum di-

cendum est, et sic orandum est,quomodo ille docuit.

Yelis nolis,quotidie dicturus es : « Dimitte nobis debita

)) nostra, sicut et nos dimittiraus debitoribus nostris. »

Vis securus dicere? Fac quod dicis.,

' 1 Tini. 1, 5. — » MaUli. vi, i2. — ' Suhaudi piecem.



ENARRATIO TI IN PSALMrM CIII , SEfiMO II. 121

ENArvRATIO IT

IN EUMDEM PSALMUM CIII.

SERMO II.

De secimda parte Psalmi.

I. Scio qiiia dehitores nos tenetis, non necessitate, scd

quod est vehementius_,

charitate. Debemus autem hoc

primo Domino Deo nostro, qui hahilans et in vobis, exi-

git ista de nobis:

deinde domno et patri , proesenti et ju-

henti et oranti pro me : deinde vestrse violentiae,qua

extorquetis etiam infirmis viribus nostris. Tamen quaii-

tum Dominus donat, qui et ipsas vires vobis orantibus

donare dignetur, quoniam Psalmi hujus primas partes die

jam nuper prsecedente tractavimus , etiam sequentia sus-

cipienda sunt, ct il'o adjuvante, in cujus nomine coepi-

mus, terminanda sunt. Commendaveramus autem Cha-

ritati Vestroe, qui afluistis, totum istum Psahiium figuratis

mysteriis esse contextum. Unde quod diflicihus quceritur,

solet dulcius inveniri. Nec putetis ista vobis obscuritate

subtracta , sed diflicultate condita : ad hoc,quod ssepe

jam diximus, ut detur petentibus , inveniatur a quaeren-

tibus , intretura pulsantibus^ Sed opiis est nobis ali-

quanto majore et silentio vestro, et patientia vestra , ut

pauca quse dicturi sumus, non per strepitum tempus am-

plius occupent. Pauca enim nos dicere temporis cogit an-

' Maftli. VII, 7, 8.



122 S. AUaUSTINI EPISCOPI

gustia, quod novit et Charitas Vestra debere nos exequiis

fidelis corporis solemne o])sequium. Ecce jam quse dicta

sunt repetere , et rursus exponere non cogamur: si de-

fuerunt aJiqui,qui non audierunt , non deessent

5pro-

dest autem iilis fortasse,quod non audiunt modo quod

audierunt qui afFuerunt, ut et ipsi discant adesse. Lega-

mus ergo cursim.

II, « Benedic, anima mea, Dominum '. » Omnium nos-

trum anima dicat , una facta in Christo : « Domine Deus

» meus, magnificatus es nimis. » Unde magnificatus es?

« Confessionem et decorcm induisti , » Confitemini , ut

decoremini , ut induat vos. « Circumamictus lucem sicut

» vestimentuni "^. » Gircumamictus Ecclesiam suam : quia

ipsa facta est Inx in illo,quae prius erat tenebrae in se

,

dicente Apostolo : « Fuistis afiquando tenebrae, nunc au-

» tem lux in Domino^. Extendens coelum sicut pellem:

vel tam facile quam tu pellem, si tam facile sit, tanquam

ad litteram accipias : vel auctoritatem Scripturarura iii-

telfigamus distentam per totum mundum noniine pellis •,

quia mortalitas in pelle slgnificatur;dispensata est autem

nobis omnis auctoritas Scripturarum divinarum. per ho-

mines mortales,quorum jam mortuorum fama disten-

ditur.

III. « Qui protegit in aquis superiora ejus^. wCujus su-

periora? Coeli. Quid est coelum? Figurate duntaxat dixi-

mus , Scripturam divinara. Quse superiora Scripturne di-

vinae ? Praeceptum,quo nihil est eminentius , charitatis.

Quare autem acpiis comparata est eharitas? «Quia charitas

» Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanc-» tum

,qui datus est nobis^. » Unde aqua ipse Spiritus?

« Qui-a stabat Jesus^ et clamabat : Si quis sitit, veniat ad

• Psal. ciii, I. — 2 Ibid. i. — 3 Ephes. v . 8. — 4 Psal. cm, 3. —5 Rom. V, 5.



ENARRATIO II IN PSALMI3M CIII , SEUMO II. 123

)) me et bibat. Qui credit in me , flumina aquse vivse

)) fluent de vcntre ejus. Unde probamus,quia de Spiritu

dictum est? Dicat ipse Evangelista ; qui sequitur , et ait :

(( Hoc autem dicebat de Spiritu, quem accepluri erant hi

)) qui in eum fuerant credituri'. Qui ambulat super pennas

)) ventorum : )> id est , super virtutes animarum. Quae est

virtus animse? Ipsa charitas. Qnomodo autem iUe super

iUam ambulat? Quia major est cbaritas Dci in nos,quam

nostra in Deum.

IV. (( Qui facit Angelos suos spiritus, et ministros suos

)) ignem flagrantem ^: » id est , eos qui jam spiritus sunt,

qui spiritales , non carnales sunt, facit Angelos suos, mit-

tendo ut prscdicent ejus Evangelium. (( Et ministros suos

)) ignem flagrantem. » Nisi enim ardeat minister praedi-

cans, non accendit eum cui praedicat.

V.((

Fundavit terram super firmamentum ejus^. )>

Fir-mavit Ecclesiam super firmamentum Ecclesise. Quod est

firmamentum Ecclesioe, nisi fundamentum Ecclesise ? Quod

est fundamentnm Ecclesiae , nisi de quo dicit Apostolus :

(( Fundamentum nemo potest ponere praeterquam (|uod

)) positum est,quod est Cbristus Jesus^?)) Et ideo tali

fundamento sufYulta,quid meruit audire ? (( Non inclina-

)) bitur in saecukira saeculi. Fundavit terram super flrmi-

» tatem ejus , )> id est , firmavit Ecclesiam super funda-

mentum Christum. Nutabit Ecclesia , si nutaverit funda-

mentum : sed unde nutabitChristus,qui antequam veniret

ad nos, ct carnem susciperet, (( Omnia per ipsum facta

)) sunt, et sine ipso factum est nihiP ; » qui omnia con-

tinet majcslate, et nos bonitate?

Nonnutante Christo,

(( Non inclinabitur in saeculum soeculi. )) Ubi sunt qui dicunt

perisse dc mundo Ecclesiam, quando nec inclinari potest ?

' Joan. VII, ^7-39. — ' Psal. ciu, 4- — ' Ibid. 5. — 4 i Cor. ni, 11.

— 5 Joan. I, 3.



i

124 S. AUGXTSTINI EPISCOPI

VI. Sed uncle coepit Dominus asserere istam Ecclesiam,

revelare, incipere, ostendere, diffundere? Unde coepit

hoc? Quid erat prirao? Quia « Fundavit terram super fir-

» mamentum ejus, non inclinaJMtur in sseculum sseculi.

» Abyssus sicut vestimenlum amictus ipsius *. » Cujus?

numquid forte Dei ? Sed jam de amictu ejus dixerat : « Cir-

» cumamictus lucem , velut vestimentum. » Audio Deum

luce vestitum , et lux ipsa si volnmus , nos sumus. Quid

est, si volumus? Si jam tenebrre non sumus. Ergo si Deus

luce vestitus est, cujus rursus vestimentura est abyssus?

Abyssus enim dicitur immensa aquarum copia : omnis

aqua , omnis humida natura , atque substantia circum-

quaque difFusa per maria , et flumina , et antra occulta,

simul uno nomine abyssus vocatur. Ergo terram intelli-

giraus, de qua dixit: « Fundavit terram super firmamen-

» tum ejus ,

non inclinabitur in saeculum sseculi : » de illa

dictum credo : « Abyssus sicut vestimentum amictus

» ipsius. » Terrne enim quasi vestimentum est aqua , cir-

cumdans eam et contegens eam. Sed aliquando in diluvio

ita crevit haec vestis terrae , ut omnia omnino cooperiret

et transcenderet altissiraos raontes-^ sicut Scriptura tes-

tatur. cu])itis ferme quindecim. Fortasse ipsum tempus

significavit iste Psalmus, cum diceret : « Abyssus sicut

» vestimentum amictus ipsius. »

VII. « Super montes stabunt aquae : » idest, vesti-

mentum terrae, quod est abyssus, ita crevit, ut etiam

super raontes aquae starent. Legiraus hoc, ut dixi , fac-j

tum in diluvio. Inde loquebatur Propheta ? narrabat no-

bis proeterita, an praenuntiabat futura ? Sed si narraret

praeterita , non nobis diceret : « Super raonles stabunt

» aquse : » sed , Super montes steterunt aqure. Prnete-

ritum enim tempus pro futuro solere poni in Scrip-

' Pjal. ciii, 6. — ' Gen. yii, ao.



EJNARRATIO II IW rsALMUM CIII , SERMO 11. 125

tiiris, ita prsevidente Spiritu quae ventura sunt, quasi jam

facta sint, solemus legcre. Inde est quod illud in alio

Psalmo novimus omnes, ubi tanquam Evangelium recita-

tur : « Foderunt manus meas et pedes •, dinumeraverunt

)) omnia ossa mea ; super vestimentum meum miserunt

)) sortem^ » Omnia quasi jam facta commemoiantur

quoe utique adliuc ventura cerneLantur. Sed quantum

potest nostra diligentia? quantum autem potest tanta oc-

cupatio? aut quando sic vacat, ut possimiis pro certo di-

cere, Ita est? Animadverlimus soepe Prophetas prasterito

tempore verborum dicerc quae futura sunt : figura autem

futuri dicere pn^terita, non facile occurrit legenti. Non

audeo dicere, Non est : sed certe studiosis earum Liltera-

rum indixerim quid quserant. Si invenerint, et ad nos

altulerint, gratulabimur adolescentium studiis otiosorum

occupati senes, et ex eorum ministerio et nos aliquid dis-

cemus. Non enim dedignamur5quando Christus de om-

nibus docet. Hoc ergo dicit : « Super raontes stabunt

)) aquae, » Propheta curans futura praedicere , non nar-

rare praeterita, propterea dixit^ quia Ecclesiam futuram

in diluvio persecutionum volebat intelligi. Fuit enim tem-

pus aliquando , quo terram Dei, Ecclesiam Dei cooperue-rant aquse persequentium 5 et ita cooperuerant , ut non

apparerent nec ipsi magni, qui sunt montes. Quando cnim

ubique fugiebant, quomodo non minus apparebant.? Et

fortasse de ilJis aquis est vox illa, « Salvum me fac, Deus,

)) quoniam intraverunt aqu£e usquead animam meam^.))

Maximae aquse quse mare faciunt, procellosae, infructuosEe.

Non enira quamcumque terram cooperuerit aqua marina,

foecundabit eam potius quara ad sterijitatem perducet.

Erant enim et montes sub aquis : quia super montes sta-

bant aquoe : populi resistentes superaverant auctoritatem

' Pfal. y.xi, 17-19. — * Id. Lxviii, Q.



126 S. AUGUSXINI EPISCOPI

oraniura ubiqiie fortiter evangelizanlium verbum Dei,

cooperueraut eos aqaos, et saper illos stabant aquae, di-

cebant : Preme, preme^ et premebant : Extingue, non

apparaant. Dicebant isia, et prsevalebant super Martyres,

et lugiebant ubique Christiani, et fuga quadam occulta-

bantur Apostoli. Unde fuga occultabantur ApostoJiPQuia

super montes stabant aquae. Eratpotestas aquarum magna,

Sed quandiu? Audi quod sequitur.

VIII. « Ab increpatione tua fugient^ » Et hoc factum

est, fratres •, ab increpatione Dei fugerunt aquae : hoc est

a pressura raontium recesserunt. Jam montes ipsi extant

Petrus et Paulus : quomodo cminent? Qai ante a perse-

cutoribus premebantur , nunc ab imperatoribus vene-

rantur. Fugerunt enim aquae ab increpatione Dei-, quia

cor regum in manu Dei, deflexit quo voluit-^ jussit per

eos pacem dari Christianis, emicuit et eminuit auctoritas

apostohca. Numquid et quando supra erant aquae , Uion-

tium defecerat magnitudo? Sed tamen , fratres mei , ut

omnes viderent eminentiam montium,per quos montes

salas esset generi humano, quia, « Levavi ocuios meos in

)) montes , unde veniet auxihum mihi ^: » ab increpatione

Dei fugerunt aquse, « A voce tonitrus tui formidabunt. »

Jam quis non terreatur a voce Dei per Apostolos, a voce

Dei per Scripturas, per nubes ejus? Coiiquievit mare,

formidaverunt aquae , nudati sunt montes, jussit impera-

tor. Sed quis jussisset , nisi Deus tonuisset? Quia voluit

Deus, iUi jusserunt , et factum est. Ergo nidlus sibi homi-

num arroget ahquid, formidaverunt aquae, sed « A voce

» tonitrus tui. » Nam ecce cum voluit Deus , fugerunt

aqu;3e , ne premerent montes : antequani id fieret , et sub

aquisfirmi erant monli.'s.

IX. K Ascendunt montes, et descendunt campi , in lo-

' Psal. ciii, 7. — 2 Piov. xsi, I. — '^

Psal. csx, i.



ENAURATIO II IN PSALMUM CIII , SERMO II. 127

)) cura qiiem fundasti eis ^ )> Adhiic de aquis loquitur.

Non hic montes accipiamus,quasi terrenos

5neque cam-

pos, quasi terrenos ; sed fluctus tam magnos , ut montibus

compareniur. Fluctuavit aliquando raare, et fluctus ejus

tam[iiam montes fuerunt, qui montes illos Apostolos ope-

rirent. Sed ([uandiu a Ascendunt montes , et descendunt

)) campi? )) Saevierunt, et placati sunt. Gura saeviebant

montes erant : cum placati sunt , campi facti sunt : fun-

davit enim eis locum, Est quidam meatus, quasi profiuidus

locus , quo reccpta sunt quodam modo omnia Sccvientia

corda mortalium. Quam multi modo , et salsi , et amari

sunt ; et tamen quieti? Qiiam multi sunt,qui dulcescere

nolunt? Qui sunt,qui dulcescere nolunt? Qui in Chris-

tum adhuc credere nolunt. Et quamvis multi sunt, qui

nondum crediderunt, quidfaciunt Ecclesiae?Monteseiant

aliquando , modo campi sunt : tamen, fratres mei, et

malacia mare est. Quare enim non sseviunt modo? quare

non insaniunt? quare non dant operam? Si non possunt

evertere terram nostrara , certe contegere -. Quare non ?

Audi : « Terminura posuisti,quem non transgredientur

)) neque revertentur tegere terram^ »

X.Quid ergo quia jam fluctusamarissimi

modumaccepe-

runt, ut Mceat nobis talia etiam iibere prsedicare,quia ter-

minum acceperunt debitum,quia transgredi non possunt

irapositum finem , neque revertentur tegere terram;quid

fit in ipsa terra? Quse operationes ibi fiunt, quam jara

mare nudavit? Etsi ad ejus oram tenues fluctus perstre-

punt, etsi adhuc murmurant Pagani; sonitum ftttorum

audio, diluvium non perhorresco. Quid ergo, quid fit in

terra? « Quiemittis fontesin convallibus. Emittis , inquit,

» fontes in convallibus *. )) Convalles nostis quid sint

depressa loca terrarum. Nam coUibus et montibus con-

' Psal. cui, 8. — ' Supple possunt, — 3 Psal. ciu, 9. — 4 Ibid. 10.



128 S. ALGLSTIWI EPISCOPI

traria figuraopponunlur valles velconvalles.Colles et mon-

tes, tumores terrarum sunt : valles autem vel convalles,

humilitatcs terrarum. jNoli contemnere humilitates5inde

fluunt fontes : « Emittis fontes in convallibus •, » Audi

montem : dicit Apostolus : « Plus illis omnibus laboravi. »

Magnitudo quaedara commendatur : statim tamcn , ut

profluant aquse, convallem se fecit : « Non' ego autem,

sed gratia Dei mecum ^. » Non repugnat ut qui sunt mon-

tes, sint et convalles:

sicutenim montesdicuntur propter

spiritalem magnitudinem, ita et convalles propter sui spi-

ritus liumilitatem. « Non ego, inquit, sed gratia Dei

» mecum. » Nonego, convaliis est^ et gratia Dei mecum,

fons est. « Qai emittis fontes in convailibus. » De Spiritu

dicebatur quod modo commemoravi, « Si quis sitit, ve-

)) niat ad me, et bibat : qui credit in me, flumina aqua^

» vivse fluent de ventre ejus. Hoc autcm dicebat de Spi-

» ritu,quem accepturi erant hi c[ui in eum fuerant credi-

)) luri-. )) Yideamus si convalles sunt , ut emittantur fontes

in convalHbus. Audi Propbetam : « Superquem requiescet

)) Spiritus meus, nisi super humilem et quietumet tre-

)) mentem verba mea^? ))Quid est,« Super quem requiescet

)) Spiritus meus, super humilem et quietum.? )> Quis

habebit fontem meum? Convalhs.

XI. « Inter mediam monlium pertransibunt aqune. ))

Huc usque a Lectore pronuntiatus est Psalmus, huc us-

que Charitati YestrcTe sufiiciat. Hoc diceraus, etin nomine

Dei sermonem terminabimus. Quid est, « Inter niedium

)) montiura pertransibunt aqute ? )> Audivimus qui sint

montes, magni prpedicatores verbi, subhmes AngeH Dei?

quamvis adhuc in carnemortaH : excelsi non sua virtute,

sediUius gratia^quantum autem ad ipsos attinet , convalles

sunt, humihter emittunt fontes : « Et inter medium mon-

' I Cor. XV, 10. — ' Joan. vir, 37-09. — ^ Isai. lxvi, 2.



ENARRATIO H IN PSALMUM CIII , SERMO II. 129

)) tium, inquit, pertransibunt aquae. » Putemus hoc ita

dictum, Inter Apostolorum medium pertransibunt prte-

dicationes verbi veritatis. Quid est, Inter medium Apos-tolorum ? Quod medium dicitur , commune est. Res com-

munis, unde omnes jequaliter vivunt , raedia est , nec

attinet ad me ; sed nec attinet ad te , nec ad me. Propterea

loquimur et sic de aliquibus hominibus : Habent inter se

pacem, habent inter se fidem , habent inter se charitatem :

sic certe diciraus. Quid est, inter se? In medio sui. Quid

est, in medio suiPCommune est ilhs. Audi aquas inter rae-

dium montium. Quia communis ilhs fides erat, nec quisque

aquas quasi proprias et suas habebat. Si enim non sunt in

medio, quasi privatae sunt, non pubhce fluunt; et egohabeo

meam, etiUehabet suam, non est in medio quod et ego

et ipse habcat ; sed tahs non est pacifica prsedicatio. At

vero ut inter medium montium fluant aquee , audi vocera

montis : « Deus, inquit, pacis , det vobis idipsum sapere

» in invicem^ )> Et iterum ,« Ut idipsumsapiatis omnes, ct

)) non sint in vobis schismata'-. )> Quod sentio, sentis ; in me-

dio fluit aqua : non habeo quasi privatum meura : nec tu

privatum tuum. Veritas nec mea sit propria, nec tua , ut

ct tua sitet roea : « Inter medium montiura pertransibunt

)) aqure. » Audi ipsum montem, ut dixi, quia « Inter

)) medium montiura pertransibunt aquae. Sive autem ego,

)) siveiUi^ sic praedicamus, et sic credidistis^. » Securus

dixit, « Sive ego, sive illi, sic praedicamus, et sic credi-

» distis : )) inter raediura enim raontiura fluebant aqu£e5

nulla dcacpiis discordia raontiura., sed pax consensionis,

et societas charitatis: si quis autera veUet ahud praedicare,

jam de suo proedicaret, non de medio. Et audi quid de

illo dicatur abipso qui emisitfontesin convaUibus : « Qui

• Rom. XV, 5. — * I Cor. x, lo. — ^ IJ. xv, ii.

CXVHi. 9





EWARRATIO III IN PSALMUM CIII , SERMO III. 131

(lioc enim eis dixerat, « Gustate, et eritis sicut dii*. »

appetentes quod non erant,quod acceperant amiserunt.

Ergo, fratres, ad hoc valeat quod diximus Charitati Ves-

trae, propter fontes : utfluant de vobis, convalles estote,

et cum omnibus conferte quod de Deo habetis. Inter me-

dium fluant aqnoe, nuUi invideatis^ bibite, saturamini;

manate saturati. Ubique communis aqua Dei habeat glo-

riam , non hominum privata mendacia.

«VVV^VVV%«VV^fVVVM 'Vl/V^''\/VV%VV^VVV%'VVV^>VV%/%'IfVV^ /vi/vvvvv^ Aa/\^

ENARRATIO III

IN EUaiDEM PSALMUM CUI,

SERMO III.

De tertia parte Psalmi.

I. Reliquarum partium Psalmi hujus pertractandarum

debitores nos esse meminit Gharitas Vestra. Non ergo

opus est ut intentionem vestram ahquoprooemio moveara.

Video enim vos ad intelligenda sacramenta prophetica

omni alacritate suspensos ^nec opus est ut intentos iaciat

sermo meus, quos jam fecit Spiritus Dei. Hoc potius aga-

mus quod urget. De fontibus eraissis in convaUibus, et

deaquis inter medium montium pertranseuntibusjam dic-

tum est : sed huc uscjue dictum 5 hinc deinceps ordiamur.

II. Sequitur enihi : k Potabunt omnes bestiae sylvse-. »

Quid polabunt? Aquaspertranseuntes intermedium raon-

tium. Quid potabunt.? Foutes emissos in convaliibus. Et

• Gen. lUj, 5. — ' Psal. ciu, 11.



132 S. AUGUSTINI EPiscon

qui potabunl? Bestiae sylvae. Videmus quidem hoc etiam

jn ista creatura, bestias sylvse bibere de fontibus et de rivis

inter montes currentibus : sed jam quoniam Deo placuit

talium rerum figuris abscondere sapientiam suam, non au-

ferre studiosis , sed claudere negligentibus , aperire pul-

santibus5placuit etiam ipsi Domino Deo nostro ad hoc

hortari vos per nos , ut in his omnibus,quoe velut de

corporali et de visibih creatura dicuntur,quaeramus ali-

quid spiritaUter absconditum,quo invento gaudeamus.

Bestias syivte, Gentes intelligimus; et multis hoc locis

Scriptura testatur. Sed tamen evidentissima duo maxime

occurrunt documenta, quodin arcaNoe, qua nemo nostrum

dubitat Ecclesiam esse praefiguratam , non includerentur

omnia genera animahum ^ ; nisi in illa unitate compaginis

omnes gentes significarentur : nisi forteputamus , siom-

nia talia penitus diluvio delerentur, defuturam fuisse

Deo potestatem jubendi utterraea produceret, sicutprimo

verbo ejus produxerat ^. Non ergo frustra, non temere,

non aliqua indigentia Dei vel inopia potestatis jussa sunt

animalia iila in arca includi. Nam posteaquam venit tem-

pus (jam enim debemus et alterum evidentissimum ad-

jungere testimonium: ) cum ergo venit tempus , ut illud

quod in arca erat prrefiguratum,jam in Ecciesia comple-

retur , Petrus apostoius dubitans dare sacramentum evan-

geiicum Gentibus incircuracisis5 imo non duljitans , sed

omnino dandum esse non putans,quodam die esuriens

cum prandere vellet , ascendit ut oraret. Hoc in Actibus

Apostolorum omnibus bene legentibus et bene audien-

tibus notum est. llio igitur orante facta est illi mentis

aiienatio, qaam Gneci extasin dicunt : id est, aversa est

mens ejus a consuetudine corporali ad visum quemdam

contemplandum , aiienata a prdesentibus. Tunc vidit vas

' Gcn. vn, 2, i4- ~ - JJ- ', 2j.



ENARRATIO III IN PSALMUM CIII ,SEnMO III. 133

qiioddam veluti linteum quatuor lineis submitti de coelo,

ubi erant omnia animalia , omnis generis bestiae : et so-

nuit ei vox: « Petre, macta

, et manduca.•»

Ille autem qui

in Lege fuerat eruditus , et in consuetudine judaica cre-

verat,prseceptumque per Moysen Dei famulum retine-

bat, totamque vitam suam fideliter custodierat, respon-

dit : « Absit a me , Domine •, nunquam commune aliquid

)) intravit in os meum. •» Commune autem immundum

dici a Judaeis et a Lege , bene noverunt,qui ecclesias-

ticas litteras didicerunt. Et vox ad illum, « Quae Deus

)> mundavit , tu immunda ne dixeris. » Hoc autem fac-

tum est ter ,et ablatus estille discus

,qui demonstrabatur

ter de coelo submissus ^ Discus qui quatuor lineis conti-

nebatur, orbis terrarum erat in quatuor partibus. Has

quatuor partes ssepe Scriptura comraemorat , Orientem et

Occidentem,

Aquilonem et Meridiem. Ideo quia totus

orbis per Evangelium vocabatur,quatuor Evangelia cons-

cripta sunt. Ter autem submissum de ccelo vas lioc sig-

nificat, quia dictum est Apostolis : « Ite, baptizate om-

» nes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti^.

Inde colligitur, sicut jam nostis, duodenarius etiam nu-

merus Discipulorum. Nonenim frustra duodecim habere

voluit : et ita numerusille ^sacratus est, utin locum unius

qui ceciderat, non posset nisi alter ordinari. Quare duo-

decim Apostoli? Quia enim quatuor sunt orbispartes, et

totus orbis in Evangelio vocabatur, unde quatuor Evan-

gelia conscripta^sunt , et totus orbis in nomine Trinitatis

vocatur, ut congregetur Ecclesia : quatuor ter ducta,

duodecimfiunt.

Ergo non miremur si de illis aquis intermedium montium^pertranseuntibus , inilla doctrinaapos«

tolicafluenteinmedio propter concordiamcommunionis,

omnes bestiae sylvae bibunt. Omnes enim erant in arca,

' Act, X, 9-1G. — ' Matth. xxviii, 19.




omnes in disco , oranes mactat et manducat Petrus;quia

Petrus petra,petra Ecclesia. Quid est mactafe et mandu-

care.^ Occidere in eis quod erant, et in sua viscera assu-

mere. Dissuasisti pagano sacrilegia, occidisti quod erat

dato sacraraento Ghristi incorporasti Ecclesiae, mandu-

casti.

III. Ipsse ergo bestiae potant istas aquas,pertranseuntes

tamen : non manentes, sed pertranseuntes. Omnis enim

doctrina quae toto isto tempore dispensatur , transit. Inde

dicit Apostolus : « Et scientia destruetur , et prophetia

» evacuabitur. » Quare ista evacuabuntur? « Ex parte

)) enira sciraus , et ex parte prophetaraus : cura autera

» venerit quod perfectura est,quod ex parte est, evacua-

)) bitur ^. » Nisi forte putat Gharitas Vestra quia in illa civi-

tate , cui dicitur : k GoUauda, Jerusalera, Dominura, lauda

)) Deura tuum, Sion^ quoniam confirraavit vectes portarum

» tuarura - : » jara confirmatis vectibus et clausa civitate,

unde, ut jampridera dixiraus^ , nemo exit amicus, et quo

nemo intrat iniraicus.: quod codex ibi nobis legendus est,

aut tractandus serrao,quemadmodura vobis modo irac-

tatur. Ideo raodo tractatur, ut ibi teneatur : ideo modo

per syUabas dividitur, utibi totus atque integer contem-

pJetur. Non ibi deerit verbum Dei : sed tamen non per

litteras , non per sonos , non per codices , non per Jecto-

rem, non per tractatorem. Quomodo ergo? Sicit « In prin-

» cipio erat Verbum , et Verbum erat apud Deum, et Deus

» erat Verbum. » Non enim sic ad nos venit, ut inde dis-

cederet : quia « In hoc mundo erat , et mundus per eum

» factus est*. » Taleverbura contemplaturisuraus. « Ap-

» parebit enim Deus deorum inSion^. » Sed hoc quando ?

• I Cor. xiu, 8-IO. — * Psal. cxlvii, i2, i3. — ' Confer Enarrationem

in Psal. Lxxxiv, n. lo , et in Psal. cslvii ad v. i3 quibus locis hoc ipsura

dictum reperies. — 4 Joan. i, i et lo. — ^ Psal. lxxxiii, 8.





136 s. ArcrsTiNi episcopi

dialogus ejus est , sive ipsius , sive Platonis , seu cujus-

cumque talium : audiunt imperiti , infirmi minoris cordis,

quis audet illuc aspirare ? Strepitus aquae , ct forte tur-

batse •, certe tamen tam rapaciter fluentis,tu animal timidum

non audeat accedere et bibere. Cui sonuit, « Tn principio

» fecit Deus coelum et terram ^ , » et non aususestbibere ?

Cui sonat Psalmus, et dicat : Multum est ad me? Ecce modo

quod sonat Psalmus , certe occulta sunt mysteria : tamen

ita sonat , ut et pueros audire delectet , et imperiti acce-

dant ad bibendura , et satiati ructentinpsallendo. Bibunt

ergo minores bestiae et majores •, sed capacius majores

quia « Suscipient onagri in sitim suam. » Bibant minores

quod dictum est : « Viri, diligite uxores vestras, sicut et

» Christus dilexit Ecclesiam. Mulieres viris suis subditae

)) sint.-^Bibantminores.DiciumestautemDomino,<'Silicet

)) dimittere uxorem ex omni causa"? » Prohibuit Dominus,

et dixit non licere. « Non scitis , inquit, c(uia Deus ab

)) initio masculum et foeminam fecit? Quod Deus conjun-

» xit, homo non separet. » Deinde addidit , « Qui dimi-

» serituxoremsuam, excepta causafornicationis, facit eam

» moechari; et si aliam duxerit, mnechatur. » Confirma-

vit compedem : hoc expedit colhgato;prius ageret ne li-

garetur. « Alhgatus es uxori? ne quaesieris solutionem.

» Solutus es ab uxore ? ne quGesieris uxorem'^. » Si non-

dum es onager , et sohitus ab uxore , habes ibi quod et

lepus bibas : et si acceperis uxorem , non peccasti. Disci-

puh autem cum audirent dictura a Domino, non licere

ullo modo praeter causam fornicationis disjungi conjugia :

« Si talis est, inquiunt, causa cum uxore, non expedit

» ducere. » Et Dominus , « Non omnes capiunt verbum

» hoc^. » N-am verum dicitis, quia si tahs est causa cura

' Gen. I , I. — * Ephes. v, 2/1, 25. — ^ Natfh, i9, 3-<), — 4 i Cor.

11,27. — 5Malth. XIX, 10-12.



ENARRATIO III IN PSALMUM CIII , SERMO III. 137

uxore , non expedit ducere : sed num([uid soli onagri hi-

bituri suntPNon omnes capiunt verbuni hoc, multi non

capiunt. Et qui sunt qui capiunt? « Suscipient onagri in

)) sitim suam. )> Quid est, « Suscipient onagri in sitim

)) suam? Qui potest capere, capiat. »

V. Deinde sequitur in contextione sua Psalmus : « Su-

)) per illos volatilia coeli inhabitabunt ^ )> Super quos?

super onagros , an potius super montes ? UHnc enim sen-

sus iste dirigitur: « Inter mediummontium pertransibunt

)» aquse : potabunt omnes bestioe sylvae : suscipient ona-

)) gri in sitim suam : super illos volatilia coeli inhabita-

)) bunt. )) Congruentius intelligimus super montes_, quia

hoc est etiam huic simile creaturae. Super montes possunt

habitare volatiha , super onagrosnon : hoc intelhgeremus,

si necessitas cogeret. Supermontes ergo volatilia coeh inha-

bitabunt. Videmus aves istas habitare super montes : sed

multae earum habitant in campis , mullse in convalhbus,

multae in nemoribus , mullae in hortis , non omnes super

montes. Sunt quaedam volatiha,quae non habitant nisi

super montes. Spiritales quasdam animas significat hoc

nomen. Yolatiha , spiritaha corda sunt, quae aere hbero

perfruuntur. Gaudent serenitatecoeh aves istae : sed tamen

pastus earum in montibus : ilhc inhabitabunt. Nostis

montes, jam tractati sunt. Montes Prophetae, montes

Apostoh , inontes omnes praedicafores veritatis. Quicum-

que vult esse spiritahs, ibi inhabitet : non in corde suo

aberret^ ha])itet, perferat volando. Habemus aves signi-

ficantes aliquid spiritale. Non frustra dictum est, « Reno-

» vabitur juventus tua sicut aquilae ^. » Non frustra dicLumest de Abraham, « Aves autem non divisit^. )> Abraham

in illo sacrificio satis mystico accepit tria animaha, arie-

tem trimum , vaccam trimam , capram trimam , et turtu-

• Psal, ciiij 12. — ' Id. cii, 5, ~ 3 Gen. xv, lo.





ENARRATIO III IN PSALMUM CIII, SERMO III. 139

filius pacis, dividi voluit, revertetnr ad te pax tua;quia

aves non divisit. Veniet et caminus : nam consedit ibi

Abraham usque ad vesperam, etvenit magnus terror diei

judicii. Vespera enim illa finis est soeculi ; et caminus ille

veniens dies judicii. Divisit inter niedia illa quae divisa

erant, etiam caminus^ Si inter media transiit caminus,

alia in dextram, alia in sinistram separavit. Sunt ergo qui-

dam carnales , et tamen Ecclesiae gremio continentur, vi-

ventes secundum quemdam modum suuni,quibus time-

mus ne seducantur ab haereticis. Quandiuenim carnales

sunt, divisibiles sunt. « Aves quippe non divisit : « car-

nales dividuntur. «Nonpotui loqui vobis quasi spiritahbus;

)) sed quasi carnalibus. » Et quoraodo probatur, quia

carnales dividuntur ? Adjungit , « Gum enim dicit unus-

)) quisque vestrum : Ego sum Pauh, ego autem Apollo,

)) ego vero Cephae•,

nonne carnales estis , et secundum)) hominem ambulatis^.? Rogo vos, fratres , audite, et

proficite ; excutite vos de lococarnali, pergite in turturem

et columbam, « Aves enim non divisit. )) Sed quicumque

talis permanserit, et secundum quemdam modum vitae

aptum carnahJjus, et de gremio Ecclesiae non recesserit

et non fuerit seductus ab haereticis , ut ex contraria parte

dividatur 5veniet carainus , et ad dextrara poni sine ca-

mino non poterit. Sed si caminum pati non vult, pergat

in turturem et columbara. Qui potest capere, capiat. Si

autem non sic erit , et « J^dificaverit super fundamentum

)) ligna, fcjenum, stipuiam, )> id est, amores saeculares

fundameiito fidei suse superaedificaverit5tamen si in fun-

damento sit Christus, ut primum locum ipse habeat in

corde , etei nihii omnino anteponatur5portantur et tales,

tolerantur et tales : veniet caminus, incendet ligna, foe-

num , stipulara : « Ipse autem , inquit , salvus erit , sic

' Gen. XV, 9-17. — * 1 Cor. 1, i2, i3, et iii, i-i5.



140 S." AUGUSTINI EPISCOPI

)) tamen qiiasi perignem^ » Hoc aget caminus : alios in

sinistram separabit , alios in dextramquodam

modo eli-

quabit. a Aves aulem non divisit. )) Sed aves videant, si

aves tales sunt, quae super montes illos inhabitent : non

debent sequi altitudinem cordis sui, de qualibus dicitur,

« Posuerunt in coelumossuum-. » Ne a ventis tollantur,

inmontibusrequiescant. Habent auctoritatem sanctorum,

requiescant in montibus , in Apostolis , in Prophetis : illic

inhabitent tales aves , quia in montibus petras inveniunt,

firmamenta quoedam prcTceptorum. Sicut enim una illa

petra , Christus Verbum Dei •, sic multa verba Dei , multae

petrae, et istae petroe inmontibus. Vide aves ibi habitantes

)> Super illos volatiha coeli inhabitabunt. »

VI. Sed noh putare quia ista volatiha coeh auctorita-

tem suam sequuntur^ vide quid dicat Psalmus : « De

)) medio petrarum dabunt vocemsuam. )) Modo si dicam

vobis, Credite, hoc enim dixit Cicero , hoc dixit Plato,

hoc dixit Pythagoras : quis vestrumnon irridebit me ? Ero

enim avis, quae non de petra emitto vocem meam. Quid

mihi unusquisque vestrum debet dicerePQuid debet dicere

ille qui sic instructus est? « Si quis vobis evangehzaverit

)) preeterquam quod accepistis , anathema sit^. )> Quid

mihi dicis de Platone, et de Cicerone , et de Virgiho?

Habes ante te petras montium, de medio petrarum mihi

da vocem tuam. « De medio petrarum dabunt vocem

)) suam. » Audiantur,qui a petra audiunt : audiantur,

quia et in ilhs multis petris petra auditur : « Petra enim

» erat Christus*. » Audiantur ergo hbenter, de medio

petrarum dantes vocem suam. Nihil suavius tah voce ali-

tum. Illae sonant, etpetrae resonant : sonant illae , dispu-

tant spiritales : resonant petrae, testimonia respondent

' i Cor. I, la , i3 , et m , i5. — » Psal. lxxu,9. — ^ Gal. 1, 9.

—4 I Cor. X, 4-



EHARRATIO III IN PSALMUM CIII, SERMO III. 141

Scripturae. Ecce inde volatilia de medio petrarura dant

vocem suam ; habitant enim in montibus.

VII. Ipsimontes et illae petrae unde habent vocem? Utenim rigemur Scripturis, confugimus ad apostolum Pau-

lum. Ille unde habetPConfugimus ad Isaiam. Isaias unde?

Audi unde : « Rigansmontes desuperioribus suis^ » Modo

si ad nos venerit homo gentihs incircumcisus, crediturus

Christo, damus ci baptismum , nec revocamus ad iUa opera

Legis. Et si nos interroget Judseus quare ita faciamus, so-

namus de petra, dicimus : Hoc fecit Petrus, hoc fecit Pau-

lus : demedio petrarum damus vocem nostram. Illa autera

petra, ipse Petrus raons magnus, quando orabat ct ilium

visum videbat, de superioribus rigabatur. Paulus apos-

tolus dicit Gentibus : « Sicircumcidamini, Christus vobis

))nihilproderit-. »Dicithoc Paulus, tanquam mons : inde nos

dicimus, sonantes depetra. Riget Dominus ipsam petramde superioribus suis. Nam cum ista petra adhuc esset in

infidelitate aspera, volens eara rigare de superioribus suis,

ut flueret aqua in convalle , clamavit : « Saule , Saule,

» quid me persequeris " ? » Non ei legit Prophetam , non

ei legit alterum Apostolum ; omnia enim ista contemne-

ret mons magnus : rigavit illum de superioribus suis j et

statim rigatus et manerejam volens : k Domine, ait, quid

» me jubes facere* ? » Accipe illum monlera vel petram,

unde possis dare vocera tuam; accipe illum, et vide rigari

de superioribus , et eflluere in inferioribus. Audi hoc et

in uno loco : « Sive, inquit^ mente excessimus Deo, sive

» temperantes sumus vobis^ » Quod ait, « Menleexces-

» simus: »

vos capere non potestis. Excessimus eniraomnia ista carnalia , vos adhuc carnales estis. Deo ergo

mente excessiraus : et quod videmus cura mente excedi-

» Psal. cui, i3. — » Gal. v, 2. — 5 Act, ix, /j. — 4 Ibid. 6. — 5 i Cor.

v , i3.




mus, effari non possumus. « Ibi enim audivit ineffabilia

)) verba, quae non licethomini loqui^ » Quid ergo, in-

quiunt illi carnales, illi lepores, nos non irrigabimur? ad

nos nihU perveniet? Et quomodo eraittit fontes in con-

vaUibus? Et quomodo in medio montium pertransibunt

aquae? Ad lioc ergo pertinet , « Sive temperantes sumus

)) vobis. » Unde hoc? Quem inaitamur? « Gharitas, inquit,

)) Christi compellit nos'^. )> Tu particeps Verbi, etsi hodie

spiritahs,

heri carnahs , ad carnales dedignarisdescen-

dere, cum ipsum Verbum caro factum sit, ut habitaret

in nobis ^ ?

VIII. Benedicamus ergo Dominum, et laudemus eum

qui rigat montes de superioribus suis. Inde veniet irriga-

tioad terram, inde et humUia satiabuntur : sequitur enim

« De fructu operum tuorum satiabitur terra. )> Quid est,

« De fructu operum tuorum? )> Nemo glorietur in ope-

ribus suis ; sed qui gloriatur, in Domino glorietur *. Gra-

tia tua satiatur, cum satiatur : non dicat meritis suis da-

tam gratiam fuisse. Si gratia dicitur,

gratis datur : si

operibus redditur, merces redditur ^ Gratis ergo accipe,

quia impiusjustificaris. « De fructu operum tuorum satia-

)> bitur terra. »

IX. « Producensfoenumjumentis, et herbam servituti

)) hominum^. » Verum est, video_, agnosco creaturam :

producit terra foenum jumentis : et herbam servituti ho-

minum. Sed video et aha jumenta Domini, quae significan-

tur , cum dicitur : « Bovi trituranti os non infrenabis. )>

Dicit enim ipsum jumentum , « Numquid de bobus per-

)) tinet ad Deum ? )> Propter nos ergo Scriptura dicit.

Quomodo ergo producit terra foenum jumentis ? « Quia

)) Dominus constituit ut qui Evangehum annuntiant , de

' 2 Cor. xu, 4- — * Itl. V , \!\. — 3 Joan. i , i4- — ^ i Cor. i, 3i. —5 Roin. IV, 4> 5. — ^ Psal. ciii, i^.



ENARRATIO III IN PSALM€M CIII , SERMO III. 143

» Evangelio vivant. » Misit prsedicatores , et ait illis :

« Omnia quae ab ipsis apponuntur vobis , manducate :

)) dignus est enim operarius mercede sua^ )) Cum enim

dixisset : <c Quae apponuntur vobis, manducate : )) ne illi

dicerent : Improbi erimus ad mensas alienas , cum indi-

gebimus , vis nos ita esse frontosos ? Non, inquit, non est

illa donatio eorum , sed vestra merces. Gwjus rei merces?

QuiddantPquid accipiunt? Dant spiritalia, accipiunt car-

nalia :

dant aurum , accipiunt fcenum. « Oninis enim caro» foenum , et claritas carnis ut flos foeni'^. )> Omnia tem-

poraiia quae tibi superfluunt et redundant, foenum jumen-

torum est. Quare ? Quia carnalia sunt. Audi quorum ju-

mentorum sit foenum. « Si nos vobis spiritalia seminavi-

» mus, magnum est si carnalia vestra metamus? » Hoc

Apostolus dixit, talis annuntiator tam laboriosus, tam im-

piger, tam exercitatus , ut ipsura foenum donaret terrse.

« Ego , inquit , nullius horum usus sum. » Ostendit sibi

deberi , et non accepit : nec condemnavit eos qui accepe-

rnnt quod debebatur.Condemnandi enim erant exigentes

indebita , non accipientes mercedem siiam : ille tamen et

ipsam mercedem suam donavit. Non quia alius tibi dona-

vit ,

nondebes alteri : alioquin

noneris irrigata terra

quae producit foenum jumentis. « De fructu operum tuo-

» rum , inquit, satiabitur terra : producens foenum ju-

» mentis.» Tu noli esse sterilis, produc foenum jumentis

si noluntjumenta foenum tuum , non te tamen sterilem

inveniant. Accipis spiritalia, redde carnalia : debita sunt

militi , militi reddis , Provincialis ^ Christi es. « Quis mi-

» litat suis stipendiis unquam? Quis plantat vineam, et

» de fructu ejus non edit ? Quis pascit gregem , et de

» lacte ejus non percipit ? » Non ideo dico , ut ista fiant

' Luc. X, 7,8. — * Isai. sl, 6. — ^ Super hoc noniine vide Enarrat. in

Psal. xc, semi. i, n. lo.




iu me. Fuit qiiidam miles qui etiam Provinciali donaret

annonam : sed tamen reddat Provincialis annonam. Ut

autem liinc dicam potiiisjjumenta sunt : «Bovi tritiiranti

» 08 non infrenabis '. Producens, inquit, loenum juraen-

)) tis : » et quasi hoc exponens adjecit , « Et herbam ser-

)) vituli hominum : » ne non inteUigeres quod dictum est:

« Prodiicens foenum jumentis, )> repetitione exposuit

quod pisemisit. Quod enim dixit supra « Foenum , )> pos-

tea «Herbam )>nominavit : quod autem dixerat « Jumen-

» tis , » hoc , « Servituti hominum » dixit. Ergo servi-

tuti, et non libertati. Ubi ergo est, « Yos in hbertatem

» vocati estis"? » sed audi eumdem ipsum. « Cum enim

» liber sim ex omnibus, ,omnium servum rae feci , ut

» plures lucrifacerem ^. » Et quibus dixit : « In liberta-

» tem vocati eslis ? » Et quid adjunxit ? « Tantum-ne

» hbertatem in occasionem carnis detis ; sed per charita-

» tem servite invicem ^. » Quos iiberos fecerat, servos

fecit 5 non conditione, sed tamen Christi redemptionej

non necessitate, sed charitate. « Per charitatem, inquit,

» servite invicem. » Sed Christo servimus invicem, ait

non popuhs , non carnahbus, non infirrais. Bene Christo

servis, si servis quibus Christus servivit. Nonne de illo

dictum est, « Bene servientem piurimis? » Propheta legi-

tur : de nuUo nisi de Christo accipi solet. Audiamus ta-

men proprie et in Evangeho vocem ejus : « Quicumque,

» inquit , in voliis vult major esse, erit vester servus^. »

Servum meum te fecit, qui te suo sanguine Jiberum fecit.

Dicite hoc nobis, quia verum dicitis. Audi illum aho loco,

« Nos autem servos vestros per Jesum^. » Bene dihgite

servos vestros , sed in Domino vestro. Praestet nobis ut

bene serviamus. Nam vehmus, nohmus, servi suraus : et

« Dcut. XXV, j.— » Gal. v, i3. — ^ ^ Cor. ix, 7-19 — 4 Galat. v, i3.

— 5 Mattli. S.3:, 2G. — ^ 2 Cor. iv, 5,




tamen si volentes sumus, non necessitate, sed charitate

servimus. Quodam modo enim quasi superbia servorum.

stomachata videbatur, cum diceret Dominus: « Erit ves-

» ter servus qui voluerit inter vos major esse. » Jam enim

filii Zebedsei sedes altissimas quserebant5unus volebat

sedere ad dexteram , alter ad sinistram, dicentes per ma-

trem quod ipsi cupiebant. Dominus non illis sedes invi-

dit, sed convallem prius plorationis ostendit,quasi dice-

ret : Illuc vultis venire, ubi sum ego ? venite qua ego.

Quid est, venite qua ego? Per humihtatem. Ego de su-

bhmi descendi , et humihatus ascendo : vos in terra in-

veni , et ante vuhis volare quam pasci : prius nutrimini

educamini , ferte nidum. Quid enim ait? Quomodo illos

revocavit ad humihtatem,jam quaerentes altitudinem ?

« Potestis bibere cahcem, quem ego ])ibiturus sum? » Et

ilh, etiam in hoc superbi,«

Possumus. » Quomodo Pe-trus, « Tecum usque ad mortem. » Fortis vir, donec foe-

mina diceret : « Et iste cum ilhs erat^ » Sic et isti, « Pos-

» sumus. Potestis? Possumus.»Et iile : « Gahcem quidem

» meum bibeiis, » etsi modo non potestis, « Bibetis : »

quomodo Petro , « Non potes me modo sequi 5 sequeris

» me postea'^. Cahcem quidem meum bibetis, sedere au-

» tem ad dexteram meam vel ad sinistram, non est meum» dare vobis^. Quid est, « Non est meum dare vobis? »

Non est meum dare superbis. Modo quibus loquor , su-

perbi estis : ideo dixi : « Non est meum dare vobis. » Scd

forte dicerent : Erimus humiles. Non ergo eritis vos : ego,

« Vobis dixi. » Non dixi : Non dal)o humihbus : sed, Non

dabo superbis.Qui auteni ex superbo fit humihs, non erit

qui erat.

X. Ergo prnedicatores verbi , et jumenta et servi sunt.

Prodacat terra, si irrigata est, « Foenum jumentis, et

' Matth. XXVI, 35 et Gg. — > Joan, xiii, 36. — JMattli. xx, 20-27.

cxvm. 10



146 S. AUGIJSTIKI EPISCOPI

» herbam SGrviLuti hominum. » Ipse est enim fructus

iit possit fieri quod diclum est in Evangeho : « Ut et ipsi

)) recipiant vos in tabernacula aeterna ^ » Vide de fceno

quid facias , vide de re vili quid eraas. «Ut recipiant vos,

)) inquit, in tabernacula reterna. )) Ubi erunt ipsi, illuc vos

recipiant. Quare hoc? «Quia qui suscipitjustum in noraine

))justi, raercedemjusti accipiet :etquisuscipitProphetam

») in nomine Prophetae, mercedem Prophelae accipiet : et

)) qui dederit cahcem aquae frigidce uni ex his minimis

» tantum in nomine Discipuli, amen dico vobis, non perdet

» mercedem suam^ ))Quam mercedem non perdet.? Reci-

pientvos in tabernacula seterna.Quis non festinet ? Quis

nonalacrius currat? Si terra estis, rigamini de fructu ope-

rum Dei : ne dicatis : Non sunt cum quibus faciamus : prae-

dicatorcs nostri, jumenta triturantia , homines servientes

non indigent nostri. Qucere tamen, ne quis indigeat: pos-

tremo et qui non indiget, inveniat in te quod noht acci-

pere. Accipit enim bonam voluntatem, cum tu accipias

pacem. Etsi enim non quserit datum , sed rcquirit fruc-

tura". Qusere taraen, ne quis indigeat ; et noh dicere : Si

petierit, dabo. Expectas ergo ut petat? Sic pascis bovem

Dei,

quoniodo transeuntem mendicura? IUi petenti das,

quia scriptum est : « Omni petenti te , da *. )> De isto

quid scriptum est? « Beatus qui intelligit super egenum

» et pauperem^. » Qusere cui des: « Beatus enim qui in-

» teUigit super egenum et pauperera, » qui praeoccupat

vocera petituri. Si sic inter vos indigent raihtes Christi,

ut etiara petant 5videte ne vos judicent , antequam pe-

tant. Quomodo, inquis, qu;Tero?Esto curiosus, esto pro-

vidus : prospice, attende unde quisque vivat , unde se

transigat, unde habeat: non reprehendetur ista curiositas

• Luc. xvi, 9. — ' Matth x, î, 42. — ^ Philip. iv, 17. — 4 Luc vi, 3o.

— 5 psal. \L, u.





148 S. ALGCSTIM EPiscori

quod ambulabant qua ibant pedes ejus evangelizantes, et

ministrabant ei de substantia sua. Nominanturillse

mu-lieres in Evangclio, ubi erat quaednm etiam uxor cujus-

dam Cbuzre procuratoris Herodis'. Yide qusefiebant. Fu-

turus erat Paukis nibil tale aliquando quaerens, ct omnia

Provinciabbus donans. Scd quia multi infirmi ista qusesi-

turi erant, magis infirmorum personam suscepit Cbristus.

Subbmius Paulus, numquid et Cbristo? Sublimius Cbris-

tus, quia misericordius. Cum enim videret Paulum ista

non essequoEsIturum, providit ne damnaret qusesiturum,

et pr?el)uit exemplum infirmo : quomodo cum videret

multos pronos et gaudentes ituros ad martyrium passio-

nis, exultaturos in ipsa passione , fbrtcs, centenarios ma-

turos ad borreum5quorumdam tamen infirmorum, quos

yidebat posseconturbari ventura passione, ne deficerent

tamen, sed potius volunlatem bumanam voluntati Crea-

toris conjungerent, ipsorum personam voluit suscipere in

passione Cbristus , dicens : « Tristis est anima mea usque

)) ad mortem : » et iterum, « Pater, sifieri potest, tran-

» seat a me calix iste. » Docuit quid csset dicturus infir-

mus , sed secutus ostendit quid facere deberet infirmus.

« Verumtamen non quod ego volo, sed quod tu vis, Pa-

)) ter-.i) Qnomodo ergo in passione infnmorum personam

sustinuit,

prsefigurata illa in corpore suo,quia et illa

membra ejus 5 necjue enim frustra dictum est : « Imper-

)) fectum meum viderunt oculi tui , et in libro tuo omnes

» scribentur" : )) sic et in locubs babendis, et in exigenda

quodam modo annona , non petenda , sed praebenda in-

digentiam suscepit. Suscepit eum Zaccbaeus , et gaudet *.

Cui hoc bonum? Gbristo , an Zaccbaeo? A^cre, si non sus-

ciperet Zacchreus , non erat ubi maneret mundi fabrica-

• Luc. viii, 3. — » Malth. xtvi, 38, Sg. — ' Psal. cxxxvm, 16. — ^Luc.

XIX , 6.



ENARKATIO III IN PSALMUM CIII , SErvMO III. H9

tor ? Aut si noii pasceret Zacchceiis , indigeret is qui de

quinque panibus tot millia hominum saturavitPCum ergo

quisque sanctumsuscipit, non suscepto, sed susceptori

prtestatur. Numquid in illa fame non pascebatur Elias?

Nonne corvus afFerebat panem et carnem, servo Dei ser-

viente creatura ^ ?3Iissus est tamen pascendus ad viduam :

non ut militi , sed ut Provinciali aliquid praestaretur.

XII. Ergo quia dicebamus, fratres , et de pascendis

pauperibus, cum Dominus loculos haberet, tamen quando

dixit Judse eum tradituro : « Quod facis , fac velociter : »

non intelligentes caeteri quid dixisset , arbitrati sunt eum

dixisse , ut aliquid praepararet, quod daretur pauperibus.

Ille enimloculos habebat,hoc inEvangelio scriptum est-.

Possent hoc suspicari , nisi hoc haberct in consuetudine

Dominus ? De his ergo quae dabantur ct in loculos mitte-

bantur, dabatur tamen et illis pauperibus,

quos Deus

docuit non contemnendos. Sed si illum non contemnis,

quanto magis bovem per quem trituratur haec area?Quanlo

magis servum tuum?Non indiget cibo, forte vesle indiget.

Non indiget veste, forte tecto indiget, forte Ecclesiam fa-

bricat, forte ahquid utile in domo Dei molitur5 expectat

ut attendas , expectat ut intelligas super egentem et pau-

perem. Tu contra , terra dura, lapidea , non irrigata , aut

frustra irrigata, servas tibi dicere : Non sciebam, non no-

veram , nemo mihi dixit. Nemo tibi dixit? Christus non

cessat dicere , Propheta non cessat dicere : « Beatus

» qui intelligit super egenum et pauperem". » Non vi-

des arcam inanem praepositi tui ? Vides certe vel sur-

gentem fabricam,quo intraturus et oraturus es. Nonne

admovetur oculis tuis ? Nisi forte putatis , fratres,quia

praeposili vestri thesaurizant : et novimus multos non

thesaurizare, et ad quolidiana egere, de quibus omnino

' 3 Reg. xvii, 6. — ' Joan, xiii, 27-29. — ' Psal. xl, q.



loO S. ADGUSTlIVl EPISCOPI

non creditur : quos et vos inveniretis , si velletis , si cir-

cumspiceretis, si ad hoc vigilaretis, ut fructum daretis.

Dixi quod potui , quantum potui. Puto autem mani-

festos nos esse vobis , sicut ait Apostolus , non ideo nos

dicere , ut in nos ista faciatis. Praestet Deus , ut haec

non frustra dixerira ; prsestet Deus, ut terra irrigata sitis,

non lapidea, sicut Judaeorum, unde tabulas lapideas acci-

pere meruerunt 5 sed terra fructifera,terra quse irrigata red-

dat agricolae, Illi ipsi cordelapideo, quod significatura est

lapideis tabulis , deciraas dabant. Etiam gemitis , et nihil

adhuc exit. Si gemitis,

parturite •, si parturitis,parite.

Quare gemitus inanis? quare gemitus sterihs.^ Viscera tor-

quentur, annon est intus quod edatur? « Rigans montes

» de superioribus suis : de fructu operum tuorum satia-

•» bitur terra. » Beati qui faciunt, beati qui ista fructuose

audiunt, beati qui non inaniter ciamant. « De fructu ope-

» rum tuorum satiabitur terra : producens foenum jumen-

)) tis , et herbam servituti hominura. » Ut quid hoc ? « Ut

» educat panemde terra. » Quem panem? Christum. De

qua terra ? De Petro , de Paulo , de caeteris dispensatori-

bus veritatis. Audi quia de terra : « Haberaus , inquit,

» thesaurum istum in vasis fictilibus , ut eminentia sit

» virtutis Dei^. Ipse est panis qui de ccelo descendit', »

ut e terra educatur , cum per servorum suorum carnero,

praedicatur. Terra foenum producit , ut panem de terra

educat. Quoe terra foenura producit? Ple])es piae,plebes

sanctae. Ut de qua terra panis educatur? Verbum Dei de

Apostolis , de dispensatoribus sacramentorum Dei , adhuc

in terra ambulantibus, adhuccorpus terrenum portantibus.

XIII. « Et vinura laetificat cor horainis^. » Nemo se ad

ebritatem paret, imo se omnis homo ad ebrietatem paret.

« Cahx tuus inebrians quam praeclarus est'' I » Nolumus

' 2 Cor. IV, 7. — » Joan. vi, î. — * Psal. cm, t5. — 4 Id. xxii, 5.





152 S. AUGtlSTINI EPISCOPI

est cordis. Jam enim dixerat de pane superius: « Ut edu-

)) cat panem de terra ,•» sed non dixerat qualis panis sit

ille. « Et vinum Iretificat cor hominis. » Videtur jam di-

cere de spiritali vino ; nara id laetificat cor hominis. Sed

adhuc putetur de vino isto dici, quia ebrii quasi laeti corde

videntur appnrere. Utinam laetentur, et non rixentur.

Dicis mihi : Quid laetius ebrio? Imo quid insanius ebrio?

quid plerumque iracundius ? Est ergo vinum c[uod vere

laetificat cor, et non novit ahud nisi Isetificare cor. Sedne putes hoc quidem de spiritali vino debere accipi , de

illo pane autem non^quod et ipse spiritahs sit , exposuit

et ipsum : « Et panis , inquit , cor hominis confirmat. »

Ergo sic accipe de pane, quomodo accipis de vino : intus

esuri, intus siti. « Beati enim qui esuriunt et sitiunt jus-

» titiam,quia ipsi saturabuntur^ » Panis ille justitia est,

vinum illud justitia est : veritas est, veritas Christus esf^.

« Ego sum, inquit, panisvivus, qui de coelo descendi^.»

Et, « Ego sum vitis , vos sarmenta^. Et panis cor homi-

» nis confirmat. »

XV. « Satiabuntur hgna campi : » sed do ista gratia

educta de terra. « Ligna campi, » plebes populorum. «Et

» cedri Libani quas plantavit^.

» Cedri Libani, potentes

in saeculo , et ipsi <âtiabuntur. Pervenit panis, et vinum,

et oleum Christi ad senatores, ad nobiles, ad reges : sa-

tiata sunt hgna campi. Prius humiles satiati sunt, deinde

etiam cedri Lilâni, sed « Quas plantavit » ipse : pive ce-

dri , rehgiosi fideles ^ tales enim plantavit. Nam et impii

sunt cedri Libani , « Quia conteret Dominus cedros Li-

» bani ^.» Libanus enim mons est : ibi istae arbores etiam

secundum litteram annosissimae sunt et excellentissimae.

Libanus autem interpretatur, sicut legimus in eis qui ista

> Mattli. v^ 6. — ' Joan. xiv, 6, — 3 Id, v), î. — 4 M. xv ,">. —' Psal, ciii, iG. — f' Id. xxviii, 5.



ENAKHATIO III IN PSALMUM CIII , SEKMO III. 153

scripserimt, Candidatio. Liljaniis dicitur candidatio : vide-

tur autem candidatio esse saeculi hujus , modo nitentis et

fulgentis in pompis suis. Sunt ibi cedriLibani, quas plan-

tavit Dominus, ipsse satiabuntur quas plantavit Dominus.

« Nam arbor , inquit, quam non plantavit Pater meus,

)) eradicabitur ^ Et cedri Libani quas plantavit. «

XVL « Illic passeres nidificabunt. Fulicoe domus dux

» est eorum '-. » Ubi passeres nidificabunt ? In cedris Li-

bani. Jam audivimus quce sint cedri Libani, nol)iles sce-

culi , excelsi genere , opibus , honoribus : et ipsae cedri

satiantur, illae tamen quas plantavit ipse. In his cedris

passeres nidificant. Qui sunt passeres ? Aves quidem et

volatilia coeli sunt passeres , sed minuta volatilia solent

dici passeres. Sunt ergo quidam spiritales nidificantes in

cedris Libani : id est, sunt c[uidam servi Dei audientes in

Evangelio: « Dimitte omnia taa, » vel , « Vende omnia

» tua , et da pauperibus , et habebis thesaurum in coelis

» et veni, sequere me^. » Et non tantum hoc audierunt

magni, sed audierunt et parvi, et volueruilt hoc facere et

parvi, et esse spiritales 5 non jungi uxoribus, non mace-

rari cura fdiorum , non habere proprias sedes c[uibus de-

ligarentur , sed ire in vitam quamdam communem. Sed

quid dimiserunt isti passercs? Minuti enim saeculi hujus

passeres videntur. Quid dimiserunt ? quid magnum dimi-

serunt ? Alius se convertit , dimisit cellam patris sui ino-

pem , vix unum lectum et unam arcam. Convertit se ta-

men , factus est passer, quaesivit spiritalia. Bene, optime

non ilh insultemus , non dicamus : Nihil dimisisti. Non

su|Derbiat quia multa dimisit. Petrus ut sequeretur Do-minum , novimus quod piscator erat , c[uid potuit dimit-

tere ? Vel frater ejus Andreas, vel filii Zebedoei Joannes

et Jacobus, etiam ipsi piscatores* : et tamen c[uid dixe-

' Matth. XV, i3. — ^Psal. 011,27.— * Matth. xix,2i.— 4 IJ. iv, t2et 18.




runt? «Ecce nos ciimisimus omnia, et sccuti sumus te^»

Non ei dixitDominus : Oblitus es paupertatem tuam•,quid

dimisisti ut totum mandura acciperc s ? ]Multum dimisit

fratres raei, multum dimisit, qiii noii solum dimisit quid-

quid habebat , sed etiara quidquid habere cupiebat. Quis

enim pauper non turgcscit in spem sa?culi linjus? Quis

non quotidic cupit augere quod habet? Ista cupiditas

prsecisa est : ibat in immensum, accepit modum, et nihil

dimissum est ? Prorsus totum mundum dimisit Petrus

et totum mundum Petrus accepit, Quasi nihil habentes,

et orania possidentes'^. Faciunt hoc raulti : ista faciunt

qui parura habent , et veniunt, et fiunt passeres utiles.

Minuti videntur, quia non habent aitiiudinem dignitatis

saecularis : nidificant in cedris Libani.Etenim et cedri Li-

bani, nobiies, et divites, et excelsi hujus Soccuh, quoniam

cum timore audiunt , « Beatus qui inteliigit super egenum» et pauperera ^ : » attendunt res suas, viilas suas et oranes

superfluas copias, quibus videntur excelsi, et praebent

iilas servis Dci •, dant agros , dant hortos , aedificant eccle-

sias , monasteria, coiligunt passeres , iit in cedris Libani

nidificent passeres. Ergo satiantur « Cedri Libani,quas

» piantavit » Dominus, et « lliic passeres nidificabunt.

Attendite totam terram, si non ita est. Ut ioquerer ista,

non soium credidi, sed et vidi^dedit mihi inteilectum

ipsura experimentura. Interrogate iatissiraas terras qui

nostis, et videte in quara multis cedris Libani passeres

illi, de quibus iocutus sum , nidificant.

XVII. Sed taraen, fratres mei, ipsi passeres si spiritaies

sunt, quaravis nidificent in cedris Libani, non pro raagno

iiabere debent cedros Libani, et putare illos esse supe-

riores, a quibus eorum necessaria compientur. Passeres

enim sunt^ iliae autem cedri Libani sunt. Ergo « Fuiicae

« MaUh. XIX, 27. — » 2 Cor. vi, 10. — ^ Psal. xl, 2.




)) domus dux est passerum. *> Quamvis in cedris Libani

nidificent passeres , non tamen cedri Libani duces sunt

passerum. Ecce satiabuniur ligna campi, omnes populi

et cedri Libani satiabuntur, quas pbntavit Dominus,

omnes nobiles et excelsi fideles. lilic, id est, in cedris Li-

bani, passeres nidificabunt, prjebebunt ramos facultatum

suarum coiligendis minutrs spiritalibus. Praebent ista, fa-

ciunt hsec cedri Libani quas plantavit Dominus 5 faciunt

et libenter faciunt 5noverunt quid faciant, noverunt quid

accipiant. Sed passeres quamvis in cedris Libani nidifica-

bunt, « Fulicae domus dux est eorum. » Quae est fulicse

domus ? Fulica, sicut omnes novimus, mariua avis est,

vel in stagnis est , vel in mari est. Habet quamdam do-

mum non facile in littore terrae , aut nunquam5 sed in iis

quse iii media aqua sunt : plerumque ergo in petris quas

aqua circumdat.Intelligimus ergo petram esse

idoneamfulicae domum , nusquam fordus et firmius babitat, quam

in petra. In quali petra.În mari conslituta. Et si tunditur

fluctibus , frangit tamen fluctus , ncn frangitur : hoc ha-

bet magnum petra in mari constituta. Quanti fluctus con-

tuderunt petram nostram, Dominum Christum? Ehsi sunt

in illum Judaei, ilh fracti sunt , ille integer mansit. Et

unusquisque imitans Chiistum , ita sit in isto saeculo , id

est, in isto mari, ubi non potest nisi procelias tempesta-

tesque sentire , ut nulh vento cedat , nulli fluctui , sed

omnia excipiat , et integer maneat. Ergo fuhcae domus et

fortis est , et humihs. Non habet domum fuhca in excel-

sis : nihil illa domo firmius , et nihil humihus. In cedris

quidem nidificant passeres, propter prfesentem necesslta-

tem : sed petram illam habent ducem, quse fluctibus tun-

ditur, et non frangitur;imitantur enim Christi passiones.

Et siforte cedri Libani iralfe fuerint, et aliquid molestiae

vel scandah servis Dei in ramis suis commoverint , vola-




bunt quidem inde passeres •, sed vae cedro reraanenli sine

nidis passerum. Passeres enim non naufragabunt , non

peribunt^quia « Fulicae domus dux est eorum. »

XVIII. Quid ergo sequitur ? « Montes altissimi cer-

)) vis^.)) Cervi magni, spiritales, transcendentes in cursu

omnia spinosa veprium atque sylvarum. « Qui perficit

» inquit, pedes meos sicut cervi , et super excelsa statuet

)) me '^ )) Teneant montes altos, alta praecepta Dei, subli-

mia cogitent , teneant ea quae multum eminent in Scrip-turis, justificentur in summis : cervis enim sunt illi mon-

tes altissimi. Quid de humilibus bestiis? Quid de lepore?

quid de hericio? Lepus minutum animal et infirmum, he«

ricius etiam spinosum : illud animal timidum, iilud animal

spinis coopertum. Spinae qiiid significant, nisi peccato-

res ? Qui peccat quotidie , etiamsi non magna peccata,

minutissimis spinis cooperlus est. In eo quod timet, lepus

est ; in eo quod minutissimis peccatis operitur , hericius

est: et non potest tenere excelsa iUa et perfecta praecepta.

Uli enim « Montes altissimi cervis. )) Qaid ergo , isti pe-

reunt? Non. Sic enim « Montes altissjmi cervis , )> ut et

his videas quid sequatur : « Petra refugium hericiis et le-

))

poribus.))

Quia factusest

Dominus refugium pauperi^Ponas petram illam in terra, refugiura est hericiis et lepori-

bus : ponas illara in mari, domus est fuhcae. Ubique utilis

petra. Et in monlibus ipsa utilis: montes sine petrse fun-

damento ruerent in profundum. Nonne jamdudum de

montibus dicebatur : Ulic volatiha coeh inhabitabunt, de

)) medio petrarum dabunt voces suas * ? » Ubi ergo petra

refugium nostrum , sive in montibus excelsa sit , sive in

mari tundatur fluctibus, non frangitur, sive in terra so-

lidetur5 ad illara cervi , ad illam fulica , ad illam lepus et

hericius. Tundant pectora lepores , et hericii confiteantur

' Psal. cuT, 18. — ' Id. xYii, 34. — ^ IJ. ix, 10. — 4 IJ, cni, 12.






significat. Talis est enim dementia hominiim : qnasi ado-

randum aliquid dicatur , cum dicitur : Sol Christum sig-

nificat. Adora ergo et petram, quia Christum significat *.

« Sicut ovis ad victimam ductus est**

: » adora et ovem

quia Christum significat. Vicit leo de tribu Juda^ : adora

et leonera,quia Christum significat. Yidete quam multa

Christum significent : oir.nia ista Christus in simihtudine,

non in proprietate. Quaeris proprietatem Christi ? « In

»principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum

*.»

Ecce proprietas Christi, per quam factus es. Vis audireet

proprietatem per quam refectus es ? « Et Verbum caro

» factum est , et habitavit in nobis^. » Caetera simihtu-

dines sunt. Intelhge, esto Scripturae capax, ut ahud videas

objici oculis tuis, aliud innui cordi tuo.

XXI. Sol ergoille,jam securidicimus, Sol ille justitiae,

non sine causa impiis non oritur , etsi volunt : ipsa enim

Sapientia dicit : « Qua?rent me mali, et non invenient.

» Quaerent , et non invenient. » Et quare ? « Oderunt

» enim sapientiam. » Ipsa Sapientia loquitur, et dicit :

« Quaerent rae mali , et non invenient, oderunt enim sa-

» pientiam^. » Si ergo oderunt, quare quaerunt.»^ Quae-

runt ,

nonut fruantur , sed ut inflentur : quaerunt ser-

monibus , oderunt moribus. « Spiritus enim sanctus

» disciplinse fugiet fictura , et auferet se a cogitationibus

» quae sunt sine intellectu '^, » Non ergo sol ille oritur

impiis, non oritur malis. At vero de isto sole quid dictum

est ? « Qui facit solem suum oriri super bonos et malos

» et pluit super justos et injustos^. » Ergo de iilo Sole

justitiae nescio quid significat Psalmus iste secundum

mysterium 5 nam videmus ista fieri in creatura etiam se-

cundum speciem rerum visibihum : « Sol agnovit occa-

' I Cor. X, 4. — ' Isai. nu, 7. — ^ Apoc. v, o. — 4 Joan. 1, i. —5 Ibid, 14. — 6 Piov. I, 28, 29. — 7 Sap. I, 5. — 8Matth. v, 45.



ENARKATIO III IN PSALMUM CIU , SERMO III. l69

» sum snum. » Quid est, « Sol agnovit occasum suum ?»

Christus agnovit passionem suam. Occasus Cliristi, passio

Christi. Sed numquid sic sol occidit, ut non oriatur?

« Numquid qui ciorniit, non adjiciet,- ut resurgat^? »

Nonne ipse dixit : « Dormivi turbatus? » et de ih'o dictum

cst : « Exallare siiper coelos Deus^? Ergo, « Sol agnovit

» occasum suum : quid est, « Agnovit? » Approbavit,

placuit ei. Et unde ostendimus, quia agnovit, hocest,

placuit ei ? Qiiid enim non novit Deus ? quid non novit

Christus?Et tamen dicturus estin fine quibusdam : « Non

)) novi vos^. » Quomodo ergo ibi, « Non novi vos, » non

est quasi , Mihi ignoti estis ,.sed non mihi placetis : sic et

hic, « Agnovit occasum suum, »placuit illi occasus suus.

Si enim ei disphceret, quomodo pateretur? Homini enim,

quia non est illesol, etiamsi displiceat passio sua, patitur

et quod non vult. lUe autem non pateretur , nisi ei pla-

ceret : id est , nisi agnosceret occasum suum , non occide-

r( t;quia ipse ait : « Potestatem habeo ponendi animam

» meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam : nemo

» tollit eam a me, sedego ipse eam pono a me*. » Ergo,

<' Agnovit occasum suum. »

XXII. Et quid , cum occidit sol , cum passus est Domi-

nus? Factae sunt quaedam tenebr£e in Apostolis, defecit

spes eorum,quibus primo magnus et redemptor omnium

videbalur.Quare? « Posuisti tenebras^ ^ et facta est nox :

» ibi pertransibunt omnes bestiae sylvae. Catuli leonum

» rugientes , ut rapiant,quserentes a Deo escam sibi ^. »

Quid inteliigam spiritaiiter catulos leonum, nisi spiritalia

nequitiae'

? quid intelhgam nisi mala daemonia, quae dae-

monia pascuntur erroribus hominum? Sunt enim principes

' Psal. XL . 9. — ' Id. Lvi, 5, G. — 3 Jiatih. vii, 23. — 4 Joan. x, 18.

— 5 Ilosce versus jam siipra exposuit in Enarrat. Psaliii. c. n. 12, i3. —S Psal. cui, 20, 21. — 7 Ephes. vi, 12.



160 S. AUGUSTINl EPiscon

daemoniorum, et sunt daemonia quGedam contemptil)ilia.

Ista doemonia seducere animas quaerunt, sed ubi sol non

ortusest-, tenebrtc enim sunt.Etcum tenebrse sunt, quae-

runt catuli leonum quos devorent. Ipse leo major, prin-

ceps omnium talium leonura,quid de illo dictum est ?

« Nescitis c[uia adversarius vester diabolus , tanquam leo

» rugiens circuit, quaerens quem devoret^? » Ideo «Qu£fi-

» rentes a Deo escam sibi ; » quia nec tentari quis potest

a diabolo, nisi permiltente Deo. Job sanctus ante diabo-lum erat, et tamen longe ab illo crat: aspectu ante illum,

potestate remotus ab illo. Quando auderet tentare vel car-

nem , vel facultates ejus quas possidebat , nisi accepisset

potestatem? Qnare autem datur potestas ? Aut ad damnan-

dos impios , aut ad probandos pios. Juste hoc totura Do-

minus agit: et in neminem habet diabolus potestatem,vel

in aliquid ejus, nisi ille concedat, cui est potestas summa

et sublirais. Sic diabolo, sic homini nulla est potestas in

hominem, nisi desuper detur. Stabat judex vivorum et

mortuorura ante hominera judicem, et inflavit se homo

judex videns ;inte se Christura, et ait : « Nescis quia po-

» testatem habeo occidendi et dimittendi te ? » At ille qui

venerat et eura docere , a quo judicabatur : «

Nonhabe-

» res , inquit, in me potestatem, nisi esset tibi desuper

» data^.»Et homo et diabolus et qucclibet daemonia non-

nisi accepta polestale nocent : sed proficientibus non no-

cent. ]Malis ita sunt tanquara ignis fceno, bonis ita sunt

tanquani ignis auro. Manducatus 6st Judas utfcenura,

probatus est Job ut aurura. « Posuisti tenebras, etfacta

» est nox : illic pertransibu.it oranes beslicT sylvoe. » Jam

bestioe sylvoe alio modo : alio enim et aho modo semper

isla intelliguntur5 ciuoraodo Dominus ipse agnus,ipse leo.

Quid tam diversura quam agnus ct leo? Secl cjualis agnus?

» I Petr. V, 8. — ' Joan. •xix, lo, ii.



EJVARRATIO III IN PSALMDM CIII, SERMO lll. 161

Qui vinceret lupam , vinceret leonem. Ipse petra , ipse

paslor , ipse janua. Pastor intrat pcr januam : ct dicit

« Ego sum pastor bonus. » et dicit : « Ego sum janua^ »

Ipsum leonis nomen Dominum significat5quia , « Vicit

» leo de tribu Juda^ : » et diabolum5

quia, « Conculca-

» vit leonem et draconem". » Discite sic intelligere, cum

figurate ista dicunlur : ne forte ubi lcgeritis quod Chris-

tum significat petra*, ubique petram Christum putetis.

Significat alia atque alia , sicut littera quo loco ponaturvide , ibi intelligis ejus vim. Si audieris litteram primam

in nomine Dei , et putaveris eam semper ibi ponendam,

delebiseam in iiomine diaboli. Ab eadem enim littera in-

cipit nomen Dei, a qua incipit nomen diaboli : ct nihil tam

disjunctum, quam Deus et diabolus. A^îde ergoquam ab-

surdus est a rebus et humanis et divinis,qui dixerit de

littera singulari D , Non debet haberi in capite nominis

diaboh. Et cum qusesieris,quare? Respondeat : Ego iii

nomine Dei legi istam btteram. Ridetur iste5 nam nec

talis cst , cui digneris reddere rationem. NoHte ergo tam

pueriliter sapere etiam ista divina , ut fortc ahquis ves-

trum,qnia dixi superius bestias sylvse significare gentes

,

modo aulem dico bestias sylvce significare daemoniact

angelos praevaricationis,putet iis me aliquid contrarium

dicere. Simihtudines enim sunt, et in quocumque loco

sunt, circnmstantia sui exponuntur. « Ilhc pertransibunt

» omnes bestiae sylvae. » Ubi ? In nocte quam posuit Do-

minus,quia sol agnovit occasum suum. « Catuh leonuni

» rugientcs , ut rapiant,quaerentes a Deo escam sibi. »

M^to Dominus venturus ad occasum suum, ipse Sol jus-

titiae agnoscens occasum suum , ait Discipulis , tanquam

tenebris futuris , circuituro leone, ut quoereret quem de-

' Jjan. X, 7 ct II. — ' Apoc. v, 5. — 3 psî xc, i3. — 4 i Gor. x, 4,

CXVII. 11





EJVARRATIO III IJV PSALMUM CIII , SERMO III. 163

» et congregati sunt, et in cubillbas suis cubabunt. »

Quid tu , o homo Dei ? quid tu , o Ecclesia Dei ? quid tu

o corpus Christi , cujus caput in coelo est? quid tu facis,

o homo unitas ejus ? « Exiet , inquit , homo ad opus

» suum ^ » Operetur ergo iste homo opera bona in secu-

ritate pacis Ecclesiae , operetur usque in finem. Ahquando

enim erit qusedam contenebratio , et fiet quidam irapetus,

sed in vespera, id est, in fme mundi : modo autem in pace

et tranquillitate operatur Ecclesia, quia, « Exiet homo ad

» opussuura^ et ad operationem suam usque ad ves-

» peram. »

XXV. « Quam magnificata sunt opera tua, Domine '-.

Merito magna, merito excelsa. Ubifacta sunt operaista,

tam magna? quae illa statio Dei ubi stetit , vel quae illa

sessio ubi sedit, et ista operatus est? quis locus ubi ista

operatus est? unde processerunt primo ista tam pulchra?

Si ad htteram accipias, omnis ordinata creatura, ordinate

currens, ordinale pulchra, ordinate oriens, ordinate occi-

dens , ordinate peragens omnia tempora , unde processit ?

Ipsa autem Ecclesia quomodo accepit incrementa , suc-

cessus,

perfectionem ? Quomodo destinatur ad finem

quemdam immortahtatis ? Quibus praeconiis praedicatur ?

quiJ)us mysteriis commendatur ? quibus sacramentis oc-

cultatur ? qua prsedicatione revelatur ? ubi fecit haec Deus?

Video magna opera : « Quam magnificata sunt opera tua,

» Domine. » Quaero ubi fecerit , locum non invenio5 sed

video quid sequatur. « Omnia in sapientia fecisti. » Ergo

omnia in Chrislo fecisti. Ille contemptus, ille expalmatus,

ille consputus ; ille spinis coronatus, ille crucifixus, om-nia in illo fecisti. Audio , audio quid de iUo tuo mihte

nunties hominibus, quid de illo praecone sancto praedices

gentibus , Christum Dei Virtulem et Dei Sapientiara. Ir-

' Psal ciii, 23. — 2 Ibid 2i.

11.



164 S. AtGUSTXJNI EPISCOPl

rideant Judaei crucifrsum Christura,quia scandalum est

eis j irrideant Pagani crucifixum Christum,quia slultitia

est eis : u Nos autem, inquit, praedicamus Christum cru-

» cifixum , Judaeis quidem scandalum , Gentibus autem

)) slultitiam^ ipsis vero vocatis Judaeis et Graccis Christum

^) Dei Virtutera et Dei Sapientiam ^ Omnia in sapientia

)) fecisti. ))

XXYI. « Repleta est terra creatura tua^. )) Repleta est

terra creatura Christi. Et quomodo? Quomodo videmus.

Quid enim non a Patre per Filium creatum est? Quidquid

ambulat et repit in terris, quidquid natat in aquis,quid-

quid volat in aere, quidquid in coelo circumagitur, quanto

magis terra , totus mundus creatura Dei est. Sed nescio

quid hic significat de quadam creatura nova , de qua di-

cit Apostolus : « Si qua in Christo nova creatura , vetera

)) transierunt, ecce facta sunt omnia nova,omnia autem

» ex Deo^. )> Nova creatura qute focta est , omnes cre-

dentes in Christum, exuentes se veterem hominem , et

induentes novum ^. « Repleta est terra creatura tua. )) In

uno loco terrae crucifixus erat, in uno exiguo loco cecidit

granum illud in terram, et mortificatum est ^sed magnum

fructum attulit : Singularis eras, Domine Jesu, donec tran-

sires : agnosco in alio Psalmo vocem tuam,qua dixisti :

« Singularis ego sum , donec transeam^ )) Singuh\ris ergo

eras , donec transires ; singularis eras , cum agnovisti oc-

casum tuum : sed ab occasu in ortum transisti. Ortus es,

splenduisli, clarificatus es, cum in coelum ascendisti, et

« Repleta est terra creatura tua.)) Psahnum, fratres, non-

dum finivimus : sed ahquid inde in noraine Ghristi etiam

ad diem Dominicura difleraraus.

' I Cor. 1, 23, 24. — ' Psal. cui, 2^. — ^ 2 Coi. v, 17, 18. —4 Ephes.

iv, 22-24.— 5 Pial. csL, 10.



ENARRATIO IV IN PSALMUM CIII, SERMO IV. 165

ENARRATIO IV

IN EUMDEM PSALMUM CIII.

SERMO IV.

De quarta parte Psalmi.

I. Meminit Charitas Vestra , cum sit iinus sermo Dei in

Scripturis omnibus dilatatus, et per multa ora sanctorum

unum Verbum sonet, quod cum sitin principio Deus apud

Deum\ ibi non habet syllabas, cjuia non habet tempora;

nec mirandum nobis sit, quia propter infirmitatem nos-

tram descendit ad particulas sonorum nostrorum, cum

descenderit ad suscipiendam infirmitatem corporis nostri

islum tamen Psalmum iam multos nobis fecisse sermones,

mysteriaque ipsa qure hic clausa tenentur, ut pulsantibus

aperirentur , attuhsse nobis non parvas per aHquot dies

morastemporis, cum pronimtiantur, cum commendantur,cum clausa esse monstrantur, cum aperiuntur, cum eruun-

tur, cum ostenduntur : ac per hoc meminit, utdixi, Cha-

ritas Vestra, nec praeterito die ad ejus lerminum Psalmi

nos pervcnire potuisse, et distulisse in huncdiem. Voluit

Dominus et tempus redditionis noijis exhibere, et me de-

bitorem deliito satisfacere, et exactores securiores efiicere,

det ergo ipse bonum quod reddamus,qui non reddidit

quidquid mah feceramus.

II. Exclamaverunt, utnostis, ut cum pietate gaudioque

' .loan. 1, I.




recolitis, exclamaverunt cum Psalmo viscera cordis nos-

tri, et dixerunt , « Quara raagnificata sunt opera tua, Do-

•n roine I Oraniain sapientia fecisli : repleta est terra crea-

» tura tua^. « Quidquid a Deo factum est, in sapientia

factum est, et per sapientiam factura est. Quidquid novit

sapientiara, et quidquidnon novit sapientiara, et tamenin

creatura Dei est, in sapientia factum est, et per sapientiara

factura est. Qui cognoscunt sapientiara, lucem habent sa-

pientiam^ qui non cognoscunt, liabent tamen artificem

sapientiara, cum sint ipsi detenti insipientia : et qui eam

lucem habent, etiam artificem habent ; non quicumque

artificem habent_, etiam lucem habent. Et quidem in ho-

minibus multi sunt qui ejus participes fiunt, et sapientes

vocantur-, multi ejus expertes, stulti norainantur. Propter

hoc vitioso nomine stulti appellantur, quia si studeant sa-

pientiae, si petant, si quaerant, si pulsent, possunt perve-

nire ad ejus participationem : non enira naturae, sed ne-

gligentiae denegatur. Sunt autem ah?e creaturae, quae non

possunt fieri participes sapientiae •, sicut oranes bestiae, om-

nia pecora, oranes arbores,quae nec sensura habent ul-

lum. Numquid quia participes sapientiae esse non possunt,

ideo non in sapientia et per sapientiam facta sunt? Non

ergo exigit Deus intellectum de equo et mulo : sed homi-

nibus dicit , « NoHte esse sicut equus et mulus, quibus non

)) est intellectus -. )) Quod equo natura est, boraini cri-

men est. Hoc ergo dicit Deus, Non exigo participationem

sapientiae meae ab eis, quae non feci ad imaginem meam-,

sed ubi feci , inde exigo , et usura ejus rei postulo, quam

donavi. Homines ergo reddentes Deo quae Dei sunt, si

Csesari reddunt quod Caesaris est^ ; id est, reddentes Cse-

sari imaginera suara , et reddentcs Deo iraaginera suara,

erigunt ipsam mentem suam, non ad se, sed ad artificem

' Psal. ciii, 24. — ' Id. XXXI, 9. — ^ MaUh. xxii, 21.



ENARKATIO IV IN PSALMXJM CIII , SERMO IV. 167

suum, et ad lumen unde sunt, et ad calorem quemdam

spiritalem unde fervescunt : et unde remoti frigescunt,

et unde recedentes contenebrantur, et quo revertentes il-

luminantur : et quia pie illi dixerunt , « Tu illuminabis

» lucernam meam, Doraine, Deus meus illuminabis tene-

)) bras meas ^^» discussis tenebris terrense stultitiae, ape-

rientes os et ducentes spiritum, erigunt, utdixi, fidentem

oculum cordis ; et circumspiciunt mente universum raun-

dura, terram, mare et coelum, et videntes omnia pulcbre

disposita , ordinata currere , digeri generibus , fulciri se-

minibus, mutari successionibus, currere temporibus, pla-

cet eis in bis artifex, ut et ipsi placeant in artificio artifici

et exclamant prae raagno gaudio, quia vere huic laetitiae

nihil comparari potest , « Quam magnificata sunt opera

)) tua, Doraine ! Omnia in sapientia fecisti. n Ubi est ipsa

sapientia, in qua orania fecisti? quo sensuattingitur? quooculo videtur? quo studio quseritur? quo merito possi-

detur? Quo putatis, nisi gratia sua?Qui donavitutsiraus,

donat ut boni simus. Donatconversis, qui antequara con-

verterentur, et cum aversi irent post vias suas, nonne quae-

sivit eos? nonne descendit? nonne Verbum caro factum

est, et habitavitin nobis'^? nonne acccndit lucernamcar-

nis suse , dum penderet in cruce, et quaesivit perditam

drachmam ^ ? Qusesivit, etinvenit vicinis congratulantibus,

id est, omni creatura spiritali quae Deum proxime attingit.

Vicinis laetantibus inventa est drachma, Angehs loetanti-

bus inventa est anima humana. Inventa est, ergo gaudeat,

et dicat , « Quam raagnificata sunt opera tua , Doraine

))

Omnia in sapientia fecisti.»

III. « Repleta est terra creatura tua. )) Qua creaturatua

repleta est terra? Omnibus arboribus et frutetis, omni-

bus animahbus et pecoribus; et universo ipso genere hu-

' Psal. XVII, 29. — 2 Joan. 1, i^. — ' Luc. xy, 8.



168 S. AXJGTJSTINI EPISCOPI

maiio, repleta est terra creatura l)ei. Yidemus, novimus,

legimus, agnoscimus, laudamus, et in his prcedicamus5

et in his non sufticimus laudare tantum, quantum abun-dat ex bona inspectione cor nostrum. Sed ad illam magis

creaturam debemus attendere, unde dicit Apostolus, « Si

» qua igitur in Christonova creatura, vetera transierunt,

» ecce factasuntomnia nova^wQuae «Veteratransierunt?»

In Gentibus omnis idoli)latria, in ipsis Judaeis omnis illa

servitus Lcgis, omnia illa sacrificia prrcnuntiantia praesens

sacrificium. Abundabat tunc vetustas hominis, venitqui

renovaret opus suum, venitqui conflaret argentum suum,

qui formaret monetam suam, et attendimus plenam ter-

ram Christianis credentibus in Deum, avertenlibus se a

prioribus immunditiissuiset idololatria, aspe proeteritaad

spem novi sceculi : et ecce nondum est in re, et jam tene-

tur in spe, et per ipsam spem jam cantamus et dicimus,« Repleta est terra creatura tua. » Nondum enim in pa-

tria cantamus hoc, nondum in illa requie quae promitti-

tur, nondum confirmatis vectibus portarum Jerusalem"^;

sed adhuc in peregrinatione intuentes mundum istum to-

tum, et undique homines currentes ad fidem, timentes

gehennas, contemnentes mortem, amantes vitam oeternam,

spernentes praesentem , et tali spectaculo completi gaudio

dicimus, « Repleta est terra creatura tua. »

lY. Hoc autem saeculum adhuc tentationum fluctibus

quatitur^ adhuc tempestatibus et procellis tribulationum

ct tumorura turbatur : hac tamenitur. Mineturlicetmare,

ct tumeat fluctibus, procellasque parturiat; hac itur, da-

tum est nobis lignum in c[uo navigemus:

« Repleta est

» terra creatura tua. » Sed nondum sumus in terra viven-

tium, adhuc ista terra morientium est : clamamus autem,

et dicimus, « Spes mea es tu, portio mea in terra viven-

' Cor. V, 17. — ' Pfal. ctLvir, i3





170 S. ACGUSTINI EPISCOPl

Noli timere, noli terreri, desidera patriam, intellige pere-

grinationem.

Y. (c Illic naves commeabunt^ )> Ecce in eo quod ter-

rebat , naves natant , et non merguntur. Naves Ecclesias

intelligimus, commeant inter tempestates, inter procellas

tentationum, inter fluctus sasculi, inter animalia pusilla et

magna : Gubernator estCbristus in lignocrucissuse. « Illic

» naves commeabunt. » Non timeant naves , non valde

attendant ubi natent, sed a quo gubernentur. « Ulicnaves

)) commeabunt. » Quem commeatum reperiunt tristem,

quando gubernatorem sentiunt Christum? Commeabunt

secure, commeent perscveranter, v^nient ad finem debi-

tum, perducenturad terram (|uietis.

VI. Est in isto mari aliquid etiam, quod superat omnia

animalia pusilla et magna. Quid est boc? Psalmum au-

diamus : i Draco hic quem finxisti ad ilkidendum ei ^, »

Ibirepentia quorum non est numerus, ibi animalia pusilJa

et magna, ilJic naves commeabunt, et non timebunt, non

solum repentia,quorum non est numerus. et animalia

pusilla et magna , sed nec draconem qui ibi est : « Quem

)) fnixisti, inquit Deo, ad illudendum ei. » Magnum se-

cretum , et tamen quod nostis dicturus sum. Nostis ini-

micum Ecclesiae quemdam draconem : non vidistis oculis

carnis, sed videtis ocu]is fidei. Ipse et quietleo dicitur :

de illo Scriptura dicit , « Conculcabis leonem et draco-

» nem^. » Subditus est iste capiti luo, subdetur et cor-

poriejus-, haercant tantum membra capiti suo, ut mem-

bra ejus sint. Dictura est de prima fcemina, quam seduxit

hic draco, Eva scilicet illa, cui consibum mortis dedit, et

persuasione astuta in cor foemineum more serpentis irrep-

sit. Factum est quod novimus, c[uod ibi et nos fecimus

• Psal. ciii, 2G. — ' IbiJ. — 3 Id. xc, i3.





172 8. AUGUSTINI EPISCOPI

est, observat calcaneum tuura? Quando labaris a via Dei.

Tu observas primam suggestionem, ille observat lapsum

luum. Si enim lapsus fueris, cades ; si cecideris, posside-

bit. Utautemnon cadas_, noli exire de via. Angustam tibi

semitam stravit Deus : quidquid extra illam, lubricumest.

Propterea lumen est Cbristus, et via est Christus. « Erat

)) lumen verum quod illuminat omnem hominem venien-

» tem in hunc mundum^ » Et, « Ego sum via, et veritas,

» et vita'^. )) Per me is, ad meis. Si ergoipse est lumen,

et ipse est via 5 si ab illo recesseris , ncc in lumine eris,

nec in via. Et quid te sequitur? Quod dicit de impiis qui-

dam Psalmus : « Fiat via illorum tenebrae et lubricum^.)>

VII. Hic ergo draco, antiquus hostis noster, ira fervi-

dus, insidiis astutus, in mari magno est. « Dracohic quem

» fmxisti ad illudendum ei. )> Jam tu illude draconi : ad

hocenim hic factus est draco. Ipse cadens peccato suo de

subhmi habitatione coelorum, et ex Angelo factus diabo-

lus, accepitquemdam locum suum in hoc mari magno et

spatioso. Regnum ejus quod putas, carcer ejas est. Multi

enim dicunt, Quare tantam potestatem diabolus accepit,

ut dominetur in isto saeculo, et tantum valeat, tantum

possit? Quantum valet, aut quantum potest? Nisi permis-

sus, nihil potest. Tu sic age, ne permittatur in te 5aut si

permissus fuerit ad tentandum, victus ahscedat, et non

possideat. Permissus est enim ad tentandos quosdam

sanctos viros famulos Dei : superaverunt cum, quia de via

non recesserunt, non lapsi sunt, quorum observalDat cal-

caneum. Job ille sanctus sedebat in stercore, et currebat

invia: videte quomodoobscrvaverit caput ejus, et quem-

admodum ille calcaneum ejus attendebat. Ille repellebat

suggerentem, ille sperabat labentem : coepit et ejus mu-

lierculam ; subtraxit omnia qua3 habebat, solam dimisit

' .Toan. 1, 9. — 2 Til. xiv, 6. — ^ Psal. xxtiv, 6.



EMARRATIO IV IN PSALMUM CIII , SERMO IV. 173

adjutricem suam, iion mariti consolatricem, sed polius

tentatricem;cepit etiam ipsam non observantem caput

ejus. Adhuc enim illa Eva erat : sed jam ille Adam noncrat. Ablalis omnibus, remansit Job cum uxore, per

quam tentaretur •, et cum Deo, a quo regeretur. Quid illo

pauperius subito factum, si domum ejus consideresPQuid

illo ditius, si cor ejus cogites? Vide paupertatem domus :

ablata sunt omnia, Vide divitias cordis : « I>ominus de-

» dit, Dominus abstulit5sicut Domino placuit, ita fac-

w tum est : sit nomen Domini benedictum. Dominus de-

)) dit, Dominus abstulit^ : » noverat rcctorem suum,et

tentatorem suum, permissorem tentatoris sui noverat.

Nihil sibi, inquit, diabolus tribuat^ voluntatem habet no-

cendi,potestatcm autem nisi acciperet , non haberet :

quantum accepit ille potestatis , tantum ego patior : non

ergo ab illo patior, sed ab eo qui potestatem dedit:

contemnatur superbia tentatoris mei, sustineantur flagella

patris mei. P«.epulsus est tentator, observatum est caput

ejus, penetrare non potuit in cor. Muratam civitatem fo-

rinsecus oppugnavit, sed non expugnavit. Accessit alia

tentatio, permissus est ad corpus ejus, percussit gravi vul-

nere a capite usque ad pedes, contabescebat putredine,

scatebat vermibus, amissa domo sedcbat in stercore. Ibi

Eva captivata, a diabolo non ad adjutorium marito sup-

posita, sed ad lapsum , suggerit ut blasphemetur Deus.

Primo suggessitin paradiso ut contemneretur Deus, modo

ut blaphemetur Deus. Valuit tunc in integrum, nunc

victus est a putri : in paradiso dejecit, in stercore supe-

ratus est. Attendebat autem ille draco utrum Job lingualaberetur. Omnis enim homoin actu suo pedes habet iii eo

c[uod agit ; in quo movetur, ibi tanquam ambulat. Dice-

bat ille multa^ quanta enim dixit Job, qui lcgunt, nove-

Job. ij 21.



174 S. AUGXJSTIWI EPISCOPI

runt : iii tara multis illis verbis observabat serpens calca-

neum labentis. lUe autemqui caput observabatserpentis,

repulit omnem suggestionem. Respondit et mulieri, sicut

dignum erat respondere mulieri : « Locuta es, inquit, tan-

)) quam una de insipientibus mulieribus : si bona perce-

)) pimus de manu Domini, maia non sustinebimus? Et

)) inter illa omnia quae dixit, nusquam lapsus est^ ))

Quod multi in illis verbis non intelligunt, et quaedam

ibi sic accipiunt, quasi aliquid durum dixerit Job in Deum.

VIII. Nam inter muJta etiam lioc dixit, velut stoma-

cbans adversus Deum, sicutvidebaturnonintelligentibus :

ille autem gestabat personam magnam magnse prophe-

tiae : u Utinam , inquit loquens ad Deum , utinam esset

)) nobis arbiter -. )) Quid est, a Utinam esset nobis âr-

)) biter ? » Quasi qui inter nos judicaret, et quo judicante

causa mea vinceret. Sic accipitur ad primum sonum : sed

discute te , ne iabaris : attendit enim serpens ille semper

calcaneum tuum^. Quid visus est dixisse Job? « Utinam

)) esset nobis arbiter ,•» utinam esset medius aliquis, qui

judicaret inter me et te. Hoc Deo homo, hoc in stercore

homo, hoc vel in coelo AngelusDeo, « Utinam esset nobis

)) arbiter? » Sedquid praevidebat? quidoptabat? « Multi,

)) inquit Dominus, jusli et prophetse voluerunt videre

)) quaevidetis, et non viderunt^)) Arbitrum desiderabat.

Quid est arbiter? Mediusad componendam causam. Nonne

inimici eramus Dei, et malam causam halêbamus adver-

sus Deum? Quis finiret causam istam malam, nisi ille me-

dius arbiter, qui nisi veniret, misericordiae perierat iter ?

De quo Apostolus dicit , « Unus enim Deus et mediator

» Dei et hominum homo Christus Jesus^. )) Si non homo,

non mediator^ quia aequahs Patri Deus. Dicit aho loco,

' Job. II, lo. — ' Id. IX, 33, juxta lxx. — ^ o u.£(itr^,; rativ. — 4 Gen.

ui, i5. — 5 MaUh. xiii, 17. — 6 i Tim. 11, 5.



ENARRATIO IV IN PSALMUM CIII , SERMO IV. 175

« Mediator autem uniusnon est, Deus autem unus est^ »

Inter duos mediator : ergo Christus mediator inter homi-

nem et Deum. Non quia Deus, sed quia homo:

nam quiaDeus, sequalis Patri^ sed sequalis Patri, non mediator.

Ut autem sit mediator , descendat a superiore ad inferio-

rem, ab aequalitate Patris 5 faciat quod ait Apostolus

« Semetipsum exinanivit formam servi accipiens, in si-

)) militudine hominum factus, et habitu inventus ut

)) homo*. )) Fundat sanguinem suum, deleat chirogra-

phum nostrum^, componat inter nos et Deum , nostram

voluntatera corrigens ad justitiam, ilhus sententiam flec-

tensad misericordiam. Sicut ergo hocunum exposuiraus,

quantura Dorainus dedit, quod durura videtur dictum

est a Job : sic et caetera quae ibi videntur quasi aspera et

bJaspheraa, habent intellectus suos. Quod putareraus aU-

te^' esse, nisi Deus perhiberet testiraonium, et antequam

lo(|ueretur Job , et posteaquam totum locutus est. Perhi-

buit Deus primo testimoniura, dicens , « Horao sine que-

)) rela, verax Dei cultor^.)) Dixit hoc Deus, dixit hoc ante

tentationera illius. Ne quis autera in illis verbis forte male

intelligens scandalizaretur, et putaret justura quidera vi-

rura fuisse Job ante tenlationera, in tentatione autera gravi

defeeisse, et lapsum esse in sacrilegara blasphemiara 5 fi-

nitis oranibus serraonibus, et ipsius Job^ et amicorura ejus

a quibus ei consolatio leddebatur, dicit Dorainus testi-

raoniura, illos non verum locutos, sicut servumejus Job.

« Non enim locujti estis, inquit, corara me verum quid-

)) quam, sicut servus raeus Job^ )> Deinde jubet ut ille

pro e:s oIFerat hostias, quibus eorum peccata solvantur.

IX. Eia, fratres mei, qui vult observare caputserpen-

tis, et securus transire hoc raare;quia necesse est habitet

' Gal. m ,20. — » Philip. u,7. — 3 Coloss. 11 , i^. — ^ Job. 1 , 8. •

3 Id. XLii, 7, 8.



I

176 S. AXJGUSTIWI EPISCOPI

hic serpens iste , et, ut dicere coeperam , lapsus diabolus

de coelo hunc locura accepit •, observet caput ejus, a ti-

more ssecuH , et a cupiditate saecuU. Hinc enim suggerit

aliquid, aut unde times, aut unde cupisj aut amorem

tuum tentat , aut timorem. Tu si timueris gehennas , ama-

veris regnum Dei, observabis caput ejus. Evitato capite,

securus eris ; nec ille lapsum tuum tenebit , nec de tua

ruina gaudebit. Nemo autem dicat, ut dixi, Magnam

habet protestatem. Vident enim homines quasi quantum

acceperit potestatis 5c[uid perdiderit , non vident. Ipse

autem sanctus Job in verbis suis mysticis et alte secretis,

dicens de ista potestate,quam dicitur diabolus habcre

,

etdescribensillum multis modis in liguris simihtudinum,

exponens quid ille sit •, vel quid valeat , hoc quoque ait

« Non est quidcjuam simile ei factum super terram , ad

» illudendum ei ab Angehs meis. » Deus ibi loc|uitur in

libro Job : « Non est cjuidquam ei super terram simile

» factum, ad illudendum ei ab Angelismeis. Omne altum

» videt •, et ipse rex omnium c{ure in aquis sunt^ » Cui

testimonio congruit hoc in Psahuo. Cum enim diceret de

mari magno et spatioso , ubi animaha pusilla et magna

ubirepentiac[uorumnon est numerus, ubi naves navigant

hgno tutce ,ait , « Draco hic c[uem finxisti ad ilhidendum

» ei. » Sed si ad illudendum, c[uomodo Deus illiilludit?

An tradidit cum iiludendum , hoc est , ut illudatur? Pu-

laremus c[uod Deus ilii illuderet , nisi Scriptura Job sol-

visset c|ua3Stionem : ibi enim dictum est : « Ad illuden-

» dum ei ab Angelis meis. » Yis illudere draconi.? Esto

Angelus Dei. Sed nondum es Angelus Dei. Donec sis , si

eum cursum tenes ut sis ; sunt Angeli qui illudant dra-

coni, ne tibi noceat. Prsepositi enim sunt Angeli ccelorum

super potestates aereas, et inde procedit verbum quod fit

JoL>. XLi, 24, 23; jux.ta Lix.



ENARRATIO rV IN PSAtMUM CIII5 SERMO IV. 177

hic. Iiituentur enim legem fixam, legem ajternam, juben-

tem sine scriptura , sine syllabis , sine strepitu, fixam

semper et stantem, intuentur Angeli corde mundo, et ex

illa faciunt quidquid hic fit 5et potestates ex illa ordinan-

. tur a summis usque in ima. Et si potestates summorum

coelorum reguntur verbo Dei,quanto magis inferiores

atque terrenae? Remanet ergo in malis sola nocendi cupi-

ditas. Ilanc habet homo in potestate cupiditatem nocen-

di , voluntatem ad perniciem. Si autem cuiquam nocere

potuerit, non glorietur ; non ipse nocuit , data est ei po-

testas. Semel dictum est, sentcntia firma est ; « Non esl

» potestas, nisi a Deo ^ » Quid ergo times.^ In aquis sit

draco, in mari sit draco : illac transiturus es. Sic est fic-

tus utilludatur, hic ad hunc locum ordinatus est , in his

sedibus deputatus est. Magnum aiiquid iJli putas esse has

sedes,quia non nosti sedes Angelorum unde lapsus cst :

([UGe tibi videtur ejus gloriatio, damnatio est.

X. Simiiitudinem accipite breviter : quia revera mag-

num aliquid est hoc nosse et intelhgere.Domum magnam

ahquam putate totam istam administrationem creaturae :

domus ista magna habet dominum, habet servos , et in

ipsis servis habet circa se proximos sibi in apparatibus

mehoribus vestium ^ thesaurorum , horreorum , magna-

rum possessionum : habet etiam servos in infimis minis-

teriis, ita subditis sibi potestatibus, ut quosdam habeat

et ad mundandas cloacas : a summis procuratoribus usque

ad extrema ista et infima ministeria quam multi sunt gra-

dus. Si ergo aliquis magnus procurator offendat, et prjena

domini sui, verbi gratia , fiat ostiarius in ahquo loco

extremo5

si exercens sibi datam poteslatem , volentes in-

trare vel exire perturbet , secundum modum potestatis

quem accepit a domino , illi autem nesciant eum fuisse

' Rom. xui, I.

cxviii. 12



178 S. ACGTJSTINI EPJSCOPI

aliquando magnum procuratorem •, magnam potestatem

iilius esse arbitrantur,quia quid perdiderit nesciunt. Et

tamen , fratres mei , ostiarius ille , de quo dixi , ad simi-

litudinem domus magnae liujus terrenae,

potest aliquid

facere nesciente domino suo , et turbare aliquem illo non

jubente : iste autem nec ad illara januam positus est, qua

intramus ad Deum. Christus est enim illa janua, et per

Ghristum intramus ad vitam aeternam^ Sed est quaedam

janua, qua intratur in iioc saecuium, janua qusedam mor-

taiitatis : circa ista infirmae carnis hujus detrimenta et sup-

piementa, ad istam januam quasi quidam ostiarius est :

liic habet potestatem in isto mari,qua naves commeant

sed non tantam ut faciat aiiquid nesciente aut nolente Do-

mino suo. Ne forte ahquis dicat : Perdidit quidem iile

magnam potestatem superiorum apparatuum : sed ego in

liis infnnis sum, liic me potest habere in potestate , opus

est ut serviam iiii. Noii faiii , novit te Dominus tuus 5 et

sic te novit, ut capiiios tuos iiabeat numeratos-. Quid

ergo times ? Tentaturus est forte carnem tuam : flageUum

est Domini tui, non potestas tentatoris tui. Vult nocere

saiuti quae promittitur 5 sed non permittitur : ut autem

non permittatur, liabe caput Christum 5 repelle caput dra-

conis, suggestioni ejus noii consentire, a via tua nohlabi.

tt Draco liic quem finxisti ad iiludendum ei. »

XI. Nam vis videre quam non tibi noceat, nisi permis-

sus? « Omnia, inquit, a te expectant, Domine, ut des

» illis cibum in tempore opportuno^.»Et iste draco man-

ducare vuit, sed non manducat quem vuit. « Omnia a te

» expectant , Domine , ut des iiiis cibum in tempore op-» portuno. Omnia , » et repentia quorum non est nume-

rus , et animaha pusiiia et magna , et ipse draco , et omnis

creatura tua,qua impiesti terram ^

k Omnia a le expec-

« Joan. X, 9. — » Maith, s, jo. — ^ Psal. cui, 27.



ENARRATIO IV IN PSALMCM CIII , SERMO IV. 179

» tant, ut des iJlis cihum in tempore oppoituno : » uni-

cuique cibum suum. Habes cibum tuum, habet et draco

cibum suum. Si hene vixeris , cihura Ghristum habebis 5

si a Christo recesseris, cihus draconis eris. « Omnia a te

» expectant , ut des ilhs cihum in tempore opportuno. »

Quid dictum est ipsi draconi? « Terram manducabis. »

Draconi dictum est : « Terram manducabis cunclis dieljus

» vitoe tuae. » Audistis cibum draconis. Non vis ut det te

Deus manducandum draconi ; noH esse cibus draconis, id

est, noh rehnquere verhum Dei.Uhi enim dictum est dra-

coni : « Terram manducahis : » ibi jam dictum erat et

praevaricatori , « Terra es, et in terram ibis^» Cibus ser-

pentis esse non vis? noh esse terra. Quomodo, inquis

non ero terra ? Si terrena non sapias. Audi Apostolum,

ut non sis lerra. Nam corpus qnod geris terra est , sed tu

noli esse terra. Quid est hoc ? « Si resurrexistis,

inquit

» cum Christo,quae sursum sunt quaerite, ubiChristus

» est in dextra Dei sedens5quae sursum sunt sapite , non

» quae super terram^. » Si non sapis terrena, non es

terra : si non es terra_, non manducaris a serpente , cui

cihus data est terra. Cihum suum dat Deus serpenti

quando vuh,quem vult : bene autem judicat, falli non

potest , non ei dat aurum pro terra. « Omnia a te expec-

» tant , Domine , ut des ilJis cibum in tempore oppor-

» tuno ^. Cum dederis eis, colligent. » Ante illos sunt^

sed non colhgent , nisi cum dederis. Ante diabolum Job

erat 5 et quidem non devoravit Job , sed vel tentare noii

ausus est , nisi cum ille dedissct *. « A te expectant : cura

» dederis eis , cohigent ; » si non dederis , non colhgent.

XII. Et quid nos , fratres.^ quem cibum habemus.?^ Se-

quitur et de cibo nostro. « Aperiente autem te manum

' Gen. m, i^ et 19. — ' Coloss. ui , i, 2. — ^ Psal. cui, 28. —4 Job. 1, 12.

12.




» tuam , universa implebuiitur boiiitate. » Quid est , o

Doraine, quod aperis manum tuam? Manus tua Cbristus

est. (( Et bracbium Domini cui revelatum est ^ ? » Cui re-

velatur , illi apeiitur : revelatio enim apertio est. (( Ape-

)) riente autem te manuni tuam , universa implebuntur

)) bonitate. )> Revelante te Cbristum tuum , (( Universa

)) implebuntur bonitate. )) Non autem liabent a se boni-

tatem 5 nam aliquando probatur ilbs : (( Avertente autem

))

te faciem tuam, turbabuntur.»

Multirepleti

bonitate,sibi tribuerunt quod babebant, et voluerunt gloriari quasi

in justificationibus suis , et dixerunt sibi : Justus sum

magnus sum : et facti sunt sibi placentes. Et sonuit eis

Apostob.is : (( Quid enim babes,quod non accepisti^? ))

Volens autem probare Deus bomini, quod ab illo babeat

quid([uid babet , ut cum bonitate babeat et bumibtatem,

aiiquando eum perturbat 5 averlit ab illo faciem suam , et

decidit in tentationem : et ostendit ilH, quia quod justus

erat, et recte ambulabat, ipso regente fiebat. ((Avertente

)) autem te faciem tuam, turbabuntur. » Videte quid

dicat et in alio Psabno : (( Ego dixi in abundantia mea :

)) Non movebor in aeternum ^.))Proesumpsit de se, impletus

erat bonitate, et putabat a se sibi esse totam bonitatem,

et dixit in corde suo : « Non movcbor in aeternum. » Scd

quia jam senserat Dei gratiam se percepisse, pro eo quod

erat expertus , reddidit gratiarum actionem : « Domine

» in voluntate tua prpestitisti decori meo virtutem , aver-

» tisti autem faciem tuam a me , et factus sum conturlDa-

» tus ^ » Sic et hic, «. Aperiente te manum tuam 5)) aperies

manum, <( Etuniversa implebuntur bonitate, «non manusua, sed manu tua aperta. « Avertcntc autem te facieni

» tuara , turbabuntur. »

« I<ai'. Liii ,1. — - Ttnl tiu, 29. — 3 I Cqi' IV, 7. — 4 Psal. sxix, 7.

— - Ibid. 8.



ENARRATIO IV IN PSALMUM CIII , SERMO IV. 181

XIII. Sed quare hoc facis ? quare avertis faciem tuain,

ut turbentur ? « Auferes spiritum eorimi . et deficient. »

Spiritus eorum_,

superbia eorum erat:

gloriantur , sibi

tribuunt, se ipsos justificant. Averte ergo faciem tuam,

ut turbentur: aiifer spiritum eorum, et deficiant; clament

ad te : « Cito exaudi me, Domine , defecit spiritus meus.

» Ne avertas faciem tuam a me^ Auferes spirituin eorum,

)) et deficient, et in pulverem suum convertentur. » In-

venit se homo pcenitens de peccato suo, quia non babe-

bat vires ex se; et confitetur Deo, dicens se esse terram et

cinerem. O superbe, conversus es inpulverem tuum, ab-

latus est spiritus tuusj jam non te jactas, non te extollis

non te justificas ; vides quia de pulvere factus es, et aver-

tente faciem suam Domino , in tuum pulverem recidisti.

Roga ergo , confitere pulverem tuum et infirmitatem

tuam.

XIV. Et videquid sequatur ; «Emittes spiritum tuum,

» et creabuntur'^. » Auferes spiritum eorum , emittes

tuum : auferes spiritum£eorum , non habebunt spiritum

suum. Ergo deserti sunt? « Beati pauperes spiritu : » non

sunt autem deserti , « Quoniam ipsorum est regnum coe-

» Jorum^. » Noluerunt habere spiritum suum, habebunt

spiritum Dei. Hoc enim dixit Martyribus futuris : « Cum» vos ceperint et adduxcrint , nohte cogitare quomodo

» autquidloquamini ? non enim vos estis qui loquimini,

» sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis*.» No-

lite vo])is tribuere fortitudinem. Si vestra est , inquit , et

mea non est: duritia est, non fortitudo. « Auferes spiri-

» tum eorum, et deficient ; et inpulverem suum conver-

» tentur : emittes spiritum tuum , et creabuntur. Ipsius

» enim sumus figmentum, dixit Apostolus, creati in ope-

• Psal. cxi.ii, 7. — ' IJ. ciii, 3o. — 5 Matlli. t, 3. — 4 IJ. t, 19, 20.



182 S. AtJGUSTIM EPISCOPI

)) ribus bonis^ )) A spiritu ejus accepimus gratiam, ut

justitiae vivamus : quia ipse est qui justificat impium-.

« Auferes spiritum eorum, et deficient : emittes spiritum

» tuum, et creabuntur : et innovabis faciem terraa : )> id

est, novis hominibus, confitentibus se justificatos esse,

non a se justos, ut gratia Dei sit in illis. Vide quales sint,

quibus innovata est facies terrse. Paulus dicit, « Plus om-

)) nibus illis laboravi.)) Quid est, Paule? Attendite si tu,

si spiritus tuus. « Non ego, inquit, sed gratia Deimecum^.))

XV. Quid ergo.'^ Quia cum abstuleritspiritumnostrum,

in pulverem nostrum converteniur, utiliter intuentes in-

firmitatem nostram , ut accepto spiritu ejus recreemur.

Vide quid sequitur : « Sit gloria Domini in seternum^. )>

Non tua, non mea, non illius, aut iliius^ gloria Domini

sit_, non ad tempus, sedin seternum, « LaetabiturDominus

» in operibus suis. ))

Non in tuis, quasi tuis :

quia et

opera tua si mala, per iniquitatem tuam ^ si bona, per

gratiam Dei. « Laetabitur Dominus in operibus suis.

XVL « Qui aspicit terram, et facit eam tremere;qui

» tangit montes, et fumigabunt^ )) terra, exultabasde

bonitate tua, tibi tribuebas vires opulentiae tuae : ecce res-

picit Dominus, et facit te tremere. Respiciat te, et faciat

te treraere : melior est enim tremor humilitatis, quam con-

fidentia superbiae. Videte quomodo aspiciat Deus terram,

et faciat eara tremere. Ad terram quasi praefidentem sibi

et exultantem loquitur Apostolus : « Cum timore et tre-

)) more vestram ipsorum salutem operamini. Cum timore

)) et tremore : Deus enim est qui operatur in vobis^. »

Dicis, o Paule. « Operamini ^»dicis ut operemur

:

quare,« Cum tremore.? Deus enim est, inquit, qui operatur in

I Ephes. II , lo. — 2 Rom. iv , 5. — ^ i Cor. xv, lo. — 4 Psal. iii, 3i.

— 5 Ibid. 32. —.5 Philip. u, 12, i3.



ENARRATIO IV IN PSALMXJM CIII , SERMO IV. 183

» vobis. » Ideo ergo, cuin tremore,quia Deus operatur,

Quia ipse dedit, non ex te est quod habes, cum timore et

tremore operaberis : nam si non tremueris eum, auferet

quod dedit. Gum tremore ergo operare. Vide alium Psal-

mum : « Servite Domino in timore, et exultate ei cum tre-

» more^ » Si cum tremore exultandum est, Deus aspicit,

fit terrae motus : aspiciente Deo , tremant corda nostraj

tunc ibi requiescet Deus. Audi illum alio loco : « Super

» quem requiescet spiritusraeus? Super humilem et quie-

» tum, et trementem verba mea-. Qui aspicit terram, et

» facit eam tremere^ qui langit montes, et furaigabunt. »

Montes superbi erant^ jactabant se, non eos tetigeratDeus :

tangit illos, et fumigabunt. Quid est fumigare raontes?

Precera Doraino reddere. Ecce raagni raontes, superbi

raontes ingentes, non rogabant Deum : se rogari vole-

bant, et superiorera non rogabant. Quis enim potens et

tumidus et superbus in terra,qui dignetur huraihter ro-

gare Deura? De impiis loquor, non de cedris Libani, quas

plantavit Dominus. Impius quihbet, infehx aniraa, ro-

gare Deura nescit, et vult se rogari ab horainibus. 3Ions

est, opus est ut tangat illum Deus, et furaiget : quando

coeperit furaigare, dabitDeoprecera, tanquara sacrificium

cordis. Fumigat ad Deum, deinde tundit pectus: incipit

et flere,quia et furaus excutit lacryraas. « Qui tangit

M raontes, etfumigabunt. »

XVII. « Cantabo Domino in vita mea. » Quid canta-

bit? Totum quidquid est, cantabit. Canteraus Doraino

in vita nostra. Vita nostra raodo spes est, vita nostra pos-

tea seternitas erit. Vita vitse mortahs, spes est vitae ira-

mortahs. « Cantabo Doraino in vita mea : psallam Deo

» meo, quandiu sura". » Quoniara in illo sine fme sura,

quandiu sura,psallam Deo meo. Ne forie cum coeperi-

" Psal. n, II. — ' Isai. lxvi, 2. — ^ Psal. ciii, 33.




mus psallere Deo in illa civitate,putemus nos aJiquid

aliud acturos : tota vita nostra erit psallere Deo. Si ve-

niet in fastidium quod laudamus, potest venire in fasti-

dium et nostra laudatio. Si semper ille amatur, semper

a nobislaudatur : « Psallam Deo meo, quandiu sum. »

XVIII. « Suavis sit ei disputatio mea : ego autem jucun-

» dabor in Domino. Suavis sit ei disputatio mea ^: » quae

est dispiitalio hominis ad Deum, nisi confessio peccato-

rum? Confitere Deo quod es, et disputasti cum illo. Dis-

puta cum illo, lac bona opera , et disputa. « Lavamini,

» mundi estote, Isaias dicit, auferte nequitias ab animis

» vestris a conspectu oculorum meorum, cessate a nequi-

» tiis vestris, discite benefacere, judicate pupillo, et jus-

» tificate viduam, et venite disputemus, dicit Dominus'-.»

Quid estdisputare cum Deo? Te iJli indica scienti, ut in-

dicct se tibi nescienti. « Saavis sit ei disputatio mea. »

Ecce hoc est Domino suave, disputatio tua ; sacrificiura

humilitatis tuae, contribulatio cordis tui, holocaustum vi-

tae tuae, hoc est suave Deo. Tibi autem quid est suave?

« Ego autem jucundabor in Domino. » Ipsa est mutua

disputatio, quam dixi : Indica te ei scienti, et indicat se

tibi nescienti. Suavis est ei confessio tua, suavis est tibi

gratia ipsius. Dixit se tibi. Unde se tibi dixit? Per Ver-

bum. Quod Verbum? Christum. Et tibi dixit, et se dixit.

Quia misit Christum, se ipsum dixit. Ita plane, audiamus

ipsum Verbum : « Qui me vidit, vidit et Patrem^- Ego

» autem jucundabor in Domino. »

XIX. « Deficiant peccatores a terra*. » Saevire videtur,

sancta anima, qufc liic cantat et gemitl Utinam cumipsaanimasit anima nostra, utinam copuletur ei, et socie-

tur, et conjungatur eil videloit etiam misericordiam sse-

vientis. Quisenim capit hoc, nisi qui impletus fuerit cha-

' Psal. ciii, 34. — * Isai. I, i6-i8. — ^ Joan. xiv, 9. —> 4 Psal. ciii, 35.






'l/V^/VV\<VVV\%VV\'\'VI/\'Vl/V\VVV\'VVV'\VVV% VV^^^VVVtA^VVVVVVt^VVM

ENARRATIO

IN PSALMUM CIV.

I. PsALMus centesimus-quartus ^,primus est in eis qui-

bus praenotatur « Alleluia. » Cujus verbi, vel potius duo-rum verborum, interpretatio est, Laudate Deum. Et ideo

inde coepit : a Confitemini Domino, et invocate nomen

» ejus-. » In laude enim intelligenda est ista confessio,

sicut est, (c Confiteor tibi, Pater Dominecceli et terrse^. »

Praemissa enim laude, invocatio sequi solet, ubi desideria

precator alligat -. unde etipsa oratio Dominica habet a ca-

pite brevissimamlaudem, quodest,«Paternoster,quies in

)) ccelis *• » Tunc quae petuntur, deinceps consequuntur.

Unde et alibi in Psalmo dicitur, « Confitebimur tibi,

» Deus, confitebirnur, et invocabimus nomen tuum^. »

Quod abbi est planius : « Laudans invocabo Dominum,

» et ab inimicismeis salvus ero'' : » ita et hic, « Confitemini,

» inquit, Domino, et invocate

nomenejus :»

quodtaleest,

ac si diceret, « Laudate Dominum, et invocate nomen ejus.

Exaudit quippe invocantem,quera laudantem videt;

laudantem videt, quemprobatamantem. Et in quo voluit

Dominus boni servi amorem circa se ostendi maxime, nisi

in eo quod illi ait, « Pasce oves meas' ? » Unde et hic se-

quitur, « Annuntiate inter gentes opera ejus : » vel potius,

ut de graeco ad verbum exprimatur , quod et alii latini

codices habent , « Evangelizate in gentibus opera ejus. »

' Vide. D. Guillon , tom. xxii, pag. 29-32. — » Psal. civ, i. — ^ Mattb.

XI ,25. — 4 Id, VI,9. — ^ Psal. lxxiv ,2. — ^ Id. xvu, 4- — ' Joan.



ENARRATIO IN PSALMUM CIV. 187

Quibus hoc dicitur , nisi Evangelistis in prophetia ?

Il.uCantateei^ et psalliteei^» Verbo et opere laudate.

Ore quippe cantatur : psalterio autem, hoc est, manibus

psallitur. « Narrate omnia mirabilia ejus : laudamini in

» nomine sancto ejus^. » Possunt hi duo versus ex duo-

bus verbis superioribus dicti nonabsurde videri ; ut quod

ait, « Narrate omnia mirabilia ejus, » referatur ad id quod

dictum est, « Cantate ei : » quod vero sequitur, « Lauda-

» mini in nomine sancto ejus,

» referatur ad id quod

dictum est, « Et psallite ei : » illud scilicet ad verbum

bonum,quo cantatur ei , et narrantur omnia mirabilia

ejus ; illud autem ad opus bonum, quo psallitur ei, ne ve-

lit quisque de opere bono tanquam in sua v rtute laudari.

Ideo cum dixisset, « Laudamini, » quod utique bene ope-

rantes merito possunt-, addidit, « In nomine sancto ejus :

» Ut qui gloriatur , in Domino glorietur^. » Qui ergo nonsibi, sed ei volunt psallere, caveant facere justitiam suam

coram hominibus, ut videantur ab eis •, alioquin merce-

dem non habebunt apud Patrem, qui in coelis est *: sed

luceant opera eorum coram hominibus, non eo fme ut

ipsi videantur ab eis , sed ut videant bona opera eorum,

et glorificent Patrera eorum, qui in coelis est^. Hoc est

laudari in nomine sancto ejus. Unde et in alio Psalmole-

gitur, « In Domino laudabitur anima mea, audiant mites,

» et jucundentur ^.» Quod et hic quodam modo sequitur,

« Laetetur cor quaerentium Dominum ^. » Sic enim raites

jucundantur, qui non amaro zelo eos jam bene operantes

aemulantur.

III. « Quaerite Dominura, et confortaraini®. » Hoc

enim de graeco expressius interpretatum est, quamvis ver-

bum minus latinura videatur. Unde et alii codices habent

» Psal. civ, 2. — = Ibid. 3. — 3 i Cor. i, 3i. — 4 Matth. vi, i. — 5 Id.

V, i6. — 6 Psal. xxxiu, 3. — 7 Id. civ,^3. — 8 Ibid. 4.




(( Confirmamini; » alii : « Corroboramini. » Ei quippe

dicitur : « Fortitudo mea* : » et, « Fortitudinem meam

)) ad te custodiam- : )> ut eum quaerendo atque ad eum

accedendo , et illuminemur et confortemur •, ne caecitate

quid faciendum sit non videamus, aut infirmitate non fa-

ciamus ctiam quod videmus. Quod ergo est ad videndum :

« Accedite ad eum , et illuminamini ^: » lioc est ad fa-

ciendum : « Quserile Dominum, et corroboramini. Quaerite,

» inquit, faciem ejus semper.))

Quae estfacies Domini, nisi

prsesentia Dei? Sicut facies venti, et facies ignis : dictum est

enim : « Sicut stipulam ante faciem venti^ : )) et, « Sicut

)) fluit cera a iacie ignis^ )> Et multa talia ponit Scriptura,

niliil aliud quam earum rerum praesentiam volens intel-

ligi,quarum norainat faciem. Sed quid est : « Quaerite

)) faciem ejus semper? » Scio quidem cfuia mibi adhaerere

Deo, bonum est^ : sed si semper quaeritur, quando inve-

nitur ? An « Semper )> dixit , in tota vita ista,qua hic

vivitur, ex quo id uos facere debere cognovimus, quando

et inventus qutereiidus est? Jam quippe illum invenit

fides, sed adhuc cum quaerit spes. Charitas autem et in-

venit eum per fidem, et eum quserit habere per speciem :

u])i tunc sic invenietur, ut sufliciat nobis , et ulterius non

quaeratur. iSisi enim eum in ista vita inveniret fides , non

diceretur : « Quaerite Dominum, et cum inveneritis eum ;

» derelinquat impius vias suas, et vir iniquus cogitationcs

)) suas'. )) Item si fide inventus, non adhuc esset perquiren-

dus, non diceretur : « Si enim quod non videmus , spera-

» raus, per patientiam expectamus^ : » et quod Joannes ait

« Scimus , quia cum apparuerit, similes ei erimus 5 quo-

» niam videbimus eum sicuti est^. »An forte etiam cum facie

• Pjal. XVII, 2. — ' Itl. Lvni, 10. — 2 IJ. xxxiu, 5.-4 IJ. i.x.xxii, i^.

— 5 ij. Lxvii, 3. — ^ 1(1 Lxxii, 28. — : Isai. Lv, 6, 7. — ^^ Roni. viii, 25.

— 9 1 Joan iii, 2.



enarratio in psAlmum civ. 189

ad faciem viderimus eiim sicuti est , adhuc perquirendus

erit , et sine fme quserendus,

quia sine fine amandus ?

Dicimus enim etiam praesenti alicui :

Nonte

quaero, idest, non te diligo. Ac per hoc qui diligitur, etiam prc€-

sens quaeritur, dum charitate perpetua, ne fiatabsens,

agitur. Proinde quem quisque diligit, etiam cum eum

videt , sine fastidio semper vult esse prnesentem, hoc est,

semper quserit esse praesentem. Et nimirum hoc cst :

« Quserite faciem ejus semper : » ut non huic inquisitioni

qua significatur amor, finem praestet invenlio 5 sed amore

crescente inquisitio crescat inventi.

IV. Jam deinceps temperat se laudator iste ardens, et

ad capacia verba descendit : infirmum amorem atque

laclentem temporahbus Dei mirabiJibus nutriens. c Me-

» mentote , in([uiL , miraljiiium ejus qiiae fecit,prodigia

)) ejus et judicia oris ejus^ )) Qui locus simiJis videtur

ilJi loco, ulji ad Moysen quserentem quis esset, cum dixis-

set : « Ego sum qui sum, » et, « Dices fiJiis IsraeJ : Oui est

)) misit me ad vos : )) quod ex quantuJacumque particula

rara mons capit : deinceps nomen suum commemorans

erga homines gratiam suam misericorditer tempcravit

dicens : « Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et

)) Deus Jacob, hoc mihi nomcn est in oeternum^. » Ubi in-

teJJigi voluit, etiJIos quorum se Deum dixit, viveresecum

in seternum, et hoc dixit quod capi etiam aparvuhs pos-

set : ut, « Ego sum qui sum, )) iJli pro captu intelligerent,

qui grandibus viribus cliaritatis nossent quaerere faciem

ejus semper. Si ergo quod est ipse , muJtum cst ad vos

vel videre vel quserere : « Mementote mirabilium ejus

)) quae fecil, prodigia ejus et judicia oris ejus. ))

Y. Et quibus dicitur? « Semen Al^raham servi ejus,

» filii Jacob elecli ejus^ )> Vossemen Abraham , vos fihi

' Psal. civ, 5. — ' Exod. iiij i3, i^- — ^ Pfal. civ, 9.




Jacob : « Mementote rairabilium ejus quaefecit, prodigia

)) ejus et judicia oris ejas. •» Ne qms autem uni genti hoc

tribueret Israelitarum secundura carnem , et non intelli-

geret magis esse semen Abrabae filios promissionis quam

fdios carnis, quibus Apostolus dicit, cum gentibus loque-

retur f k Vos ergo Abrahae semen estis , secundum pro-

missionem haeredes ^: » sequitur^ et dicit : « Ipse Dominus

)) Deus noster, in omni terra judicia ejus-. )) Hoc dicitur

per Isaiam ad Jerusalem liberam matrera nostrara : « Et

)) qui eruit te , ipse Deus tuus , universse terrae vocabi-

)) tur^, )) An Judseorum Deus tantuni? Absit^? « Ipse

» Dominus Deus noster, inomni terra judicia ejus: » quia

in orani terra Ecclesia ejus, ubi praedicantur judicia ejus.

Quid ergo ait in alio Psalmo : « Qui annuntiat verbum

» suum Jacob, justitiaset judicia sua Israel; non fecit sic

» omni genti, et judicia sua non manifestavit eis^? » Ideo

dictura est, quia unara gentem voluit inteUigi pertinentera

ad seraen Abrahge5quse vocata est quidera ex omnibus

gentibus, et sic in ea dicuntur omnes gentes, ut una sit

gens in adoptionem vocata. Extra istam nulli genti mani-

festavit judicia sua : quoniam qui ea non crediderunt,

etiamsi annuntiata sunt, manifestata eis utique non sunt;

quia nisi credant , non intelligent.

VI. « Memor fuit in saeculum testamenti sui^. » Alii

codices habent : « In aeternum : )> quod ex ambiguo

graeco factum est. Sed si in hoc saeculum intelhgendura

est, non in aeternura5quomodo exponens cujus testamenti

memor fuerit , adjungit et dicit : « Verbi quod mandavit

» in mille generationes ? » Quod adhuc cum aliquo fme

potest intelligi : sed deinde dicit : « Quod disposuit ad

» Abraham , et juraraenti sui ad Isaac : et statuit illud

' Gal. 111 , 29. — ' Psal. ciT,7. — 3 jsaL liv, 5. — 4 Roiu. iii, 29. —

5 Psal. cxLvii, 19, 20. — ^ Id. civ, 8.




)) Jacob in praeceptam , et Israel in testamentum seter-

» num^ )) Ubi nullus est ambiguitatis locus: «'oiviov quippe

habet grsecus,quod nusquam nostri nisi aeternum inter-

pretati sunt; vix autem aliqui alicubi a.w /.c > aeternale dixe-

runt. Nisi forte quia a-.civa lamiiiarius interpretantur sas-

culum , atuvtov non aeternum , sed sseculare interpretari

velint : quod neminem ausum fuisse commemini. Si au-

tem hoc loco Testamentura Vetus intelhgendum est,

propter terram Chanaan^ sic enim sermo contexitur :

«( Et statuit illud ipsi Jacob in praeceptum, » et ipsi « Is-

» rael in Testaraentum aeternura , dicens : Tibi dabo ter-

)) raraChanaan, funiculum hsereditatis vestrae "^.)) Quo-

modo intelligendum est « iEternura , )) cum terrena illa

haereditas aeterna esse non possit? Et ideo Vetus Testa-

raentum vocatur, quia per Novum aboletur. « Mille vero

» generationes, » nec oeternum videntur ahquid significare5

quia utique fmem habent, et ad ipsa temporaha nirais

multae sunt. Quamlibet enim paucis annis generatio de-

terminetur, quam Graeci ^cvsy.v dicunt^ quam minimam

quidam quindecim annis terminaverunt , ex qua homo

incipit posse generare^ quae sunt istae mille generationes,

non solum a tempore Abraham, quando ei facta est ista

proraissio, usque ad terapus Novi Testaraenti, sed ab ipso

Adam, usque ad terminum saecuh? Quis enim audeat di-

cere, quindecim annorum miliibus lioc saeculum extendi?

VII. Proinde raihi videtur non hic Vetus Testamentum

intelhgendum,quod Novo esse tollendum dicitur per

Prophetara : « Eccedies veniunt, dicit Dorainus, et con-

» fnmabo domui Jacob Testamentum Novura, non se-

» cundura Testamentum quod constitui patribus eorura,

» cura eduxissem eos de terra Êgypti ^: » sed Testamen-

tum fidei,quod laudat Apostolus , cum Abraham nobis

' Psal. civ, 9, 10. — » Ibid. ii. — 3 Jerem. xxxi, 3i, 32.




proponit imitandum, et de Legis operibus gJoriantes inde

convincit, quod Abraham etiam ante circumcisionem cre-

diditDeo, etreputatum est illi ad juslitiam'.

Denique cumdixisset : «Memor fuit in sieculum Testamenti sui, •» quod

in£eternum intelligere debemus, testamenti scilicet justi-

ficationis et hcEreditatis aeternae,quam fidei promisit

Deus : « Yerbi , inquit,quod mandavit in mille genera-

» tiones. » Quid est, « ^landavit? » Quod cnim ait: « Tibi

» dabo terram Chanaan : » non mandatura est, sed pro-

miss^n. ^NIandatum est autem quod facere dcbemus, pro-

missum quod accipere. Mandatum ergo fides est, ut justus

ex fide vivat^ : et liuic fidei hsereditas a^terna promittitur.

« jMille ergo generationes, » propter numeri perfectionem,

pro omnibus intelligendoe sunt^ id est, quandiu generatio

generationi sequendo succedit , tandiu mandatum est vi-

vendiim exfide.

Quod observat populus Dei,fdii

promis-sionis nascendo venientes , et moriendo abeuntes , donec

omnis generatio finiatur ; c[uod millenario numero signi-

licatum est, quia denarii numeri solidum quadratum de-

cem decies, et hoc decies, ad mille pervenit. « Quod

» disposuit, inquit , ad Abraham, et juramenti sui ad

» Isaac. Et statuit illud Jacob ,» id est, ipsi Jacob , « In

» prseceptum. » Ipsi sunt tres Patriarchae, quorum spe-

cialiter se dicit Deum,quos et Dominus nominat in Tes-

tamento Novo^ ubi dicit: « Multi ab Oriente et Occidenle

» venient, et recumbcnt cum Abraham et Isaac et Jacob

in regno coelorum ^ » Ista est haereditas Deterna. Nam et

hic , ubi ait : « Statuit illud Jacob in prcTceptum;

» ma-

nifcstat praeceptum csse fidei : non enim promissum ap-

pellaret prasceptum. Sicnim opus estin praecepto, merccs

in promisso : « Hoc est opus Dei , Dominus ait, ut cre-

» datis in eum quem ille misif*. » Hoc ergo verbum quod

' Gal. ui, 5, 6. - ^ Rom. i, 17. — 3 Matth. vui, 11. — 4 Joau. \i, 29.




inandavit : « Memor , iii Geternum testamenti sui , » hoc

est, verbum fidei quod prspdicamus^ : « Statuit illud ipsi

» Jacob in praeceptum 5 et ipsi Israel in testamentum

» ceternum, » id est, quod ex ipso verbo et praecepto

impleto daturus esset aliquid cTternum. « Dicens : Tibi

» dabo terram Chanaan , funicukun haereditatis vestrse. »

Quomodo ergo est hoc seternum , nisi afiquid a3ternum

significet? Ipsa enim dicta est terra promissionis, terra

fluens lac et meP. » Quod totum significat gratiam, in

qua gustatur quam suavis est Dominus ^, ad quam non

omnes homines pertinent. Non enim omnium est fides *.

Ideo addidit: « Fimiculum hsereditatis vestrae. » Unde in

aho Psalmo , semen Abrahse quod est Christus , intelhgi-

tur loqui, ubi dicit : « Funes ceciderunt mihi in praeclaris5

» etcnim hêreditas mea prceclara est mihi^. » Cur autem

dicta sitterra Chanaan, interpretatio hujus nominis ape-

rit *, Chanaan quippe interpretatur Humihs. Quod si ad

illam referatur sententiam sancti Noe, cjua eumdem Cha-

naan dixit futurum servum fratrum suorum^, hinc est

etiam servilis timor. « Servus autem non manet in domo

» inoeternum, filius manet in seternum'''. » Ideo exckiso

Chananseo, datur terra promissionis semini Abrahae. Con-

summata enim charitas foras mittit timorem^, ut filius

maneat in domo in aeternum. Unde dictum est : « Et ipsi

» Israel in testamentum seternum. »

VIII. Deinceps exequitur historiam in Librorum sanc-.

torum veritate notissimam. « Cum essent numero brevi,

» paucissimi et incolae inea'^ : » id est, in terra Chanaan.

Quando ibi patres habitaverunt Abrahara, Isaac et Jacob,

antequam eam acciperent hsereditatera , in seraine suo

» Rom. X , 8. — ' Exod. m, 8 et 17. — 3 psa\. xxxm ,8. — 4 2 Thess.

III, 5. — S Pfal. XV, 6. — 6 Gen. is, 2.5. — : Joan. viu, 35. — î Joan.

IV, 18. — 9 Psal. ciVj 12.

cxviii. 13



.194 S. AUGXJSTINl EPISCOPI

paucissiraierant, et incolae in ea. Nonnulli autem codices

habent , non « Paucissimi et incolae , » sed , « Paucissi-

» mos et incolas. •» Ubi apparet eos qui ista ita interpre-

tati sunt,grsecam fuisse locutionem secutos

,quae trans-

ferri non potest in latinum, nisi cum ea absurditate^

quge ferri omnino non possit. Si enim totam ipsam locu-

tionem transferre conemur, dicturi sumus : « I;i eo esse

» illos numero brevi, paucissimos et incolas in ea^. »

Quod autem ait graecus : « In eo esse illos ; » hoc est la-

tine : « Gum essent : » quod verbum non potest casus

accusativus sequi , sed nominativus. Quis enim dicat

Cum essent paucissimos .^ sed : Gum essent paucissimi.

IX. <( Gum ergo essent numero breves , vel numero

» brevi paucissirai et incolae in ea. Transierunt de gente

in gentem, et de regno in populura alterum. » Repetitio

est ejus quod dixerat : « De gente in gentem. Non dimisit

» horainem nocere eis : » id est, non permisit. Graeca

autera locutio est, « Nocere illos : » latina vero, « Nocere

» iUis. Et corripuitpro eis reges. Nolite, inquit, tangere

» Ghristos raeos, et in Prophetis raeis noiite malignari '^. »

Verba dixit Dei corripientis vel arguentis reges , ne laede-

rent sanctos patres ,

cum essent numero breves , et pau-cissimi atque incolae in terra Ghanaan. Quae verba licet

in libris ejus hisioriae non legantur, taraen intelligenda

sunt vel latenter dicta , sicut Deus in hominura cordibus

loquitur occultis et veracibus visis , vel etiam per Ange-

lum expressa. Nara et res Gerarura et rex iEgyptiorum

divinitus adraoniti sunt ne nocerent Abrahae ^, et rex alius

ne noceret Isaac^, et alii ne nocerent Jacob^5 cum essent

paucissirai et incolae, antequam ad in colendam Êgyptum

< Ev T?> aiv7.i a'j70'JC apiOaoj ppa-/,cU , oXi^YOucb; xal TrasoiJtou; h auTvi.

' Psal. civ, i3-r5. — ^ Gen. xir, 17 , 20, et xx , 3. — 4 Id. xxvr, 8-11.

— ^ iil. XX\1-XXVII1.






« Unus enim Deus , et unus mediator Dei et hominum,

» homo Christus Jesus^ »

XI. Deinde jam narrare incipit,quomodo factum sit

ut transirent de gente in gentem, et de regno in populum

alterum. «Et vocavit, inquit, famem super terram, omne

)) firmamentum panis contrivit. Misit ante eos virum, in

)) servum venumdatus est Joseph -. » Per hoc factum est^

ut transirent de gente in gentem , de regno in populum

alterum. Sed non sunt neghgenter praetereundae Scriptu-

rarum sanctarum locutiones. « Vocavit, inquit_, famem

)) super terram : » quasi fames ahqua persona sit, vel

aliquod animatum corpus, vel aliquis spiritus qui obedire

posset vocanti : cum sit fames ex inedia contracta perni-

cies , atque ita sit in eis qui eam patiuntur, ut ahquis

morbus. Sicut enim morbus ut esse desinat , fit plerum-

que per medicamentum : sic et fames sanatur quodam

modo per ahmentum. Quid est ergo, « Vocavit famem? »

An forte ista mala quae patiuntur homines , habent quos-

dam praepositos suos angelosmalos, (nam etin ahoPsalmo

dicit immissione per angelos malos Deum homines af-

flixisse^, non utique errante judicio,) et hoc est forte

« Vocavit famem , » id est, angelum prsepositum famis,

et ejus rei nomine cujus est prsepositus, appellatum? Ex

qua opinione Romani veteres quosdam deos tales conse-

crarunt, sicut deam Febrera, deumque Pallorem. An

quod est credibihus : « Vocavit famem , » intelligendum

est : Dixit ut fames esset ^ ut hoc sit vocare,quod appel-

lare 5hoc appellare

,quod dicere ; hoc dicere

,quod ju-

bere ? Nam ille vocavit famem , « Qui vocat ea quae non

» sunt, tanquam qure smit'*. » Nec ibi Apostohis dixit :

« Qui vocat ea qu.ie non sunt, » ut sint ; sed, « Tanquam

)) sint. » Apud Deum ([uippe jam factum est, ([uod ejus

' I Tiiii. 17, 5.— 2 Pjal. (;,v. 16, 17.— 3 Id. L\îvn, 49 — ^ rio'»' iv, 17.



enAhiiAtio in psalmum civ. 197

dispositione futurum est : quia de illo alibi dicitur : « Qui

» fecit quae futura sunt ^ « Ethic quando fames facta est,

tunc dicta est vocata, id est , ut adesset quae jam fuerat

inejus occulta guliernatione disposita. Denique quomodo

vocaverit famem, statim exposuit, dicens : « Omne firma-

)) mentum panis contrivit. » Et haec inusitata locutio est:

» Contrivit » enim dixit, pro eo quod est, Gonsumpsit.

XII. «Misit ante eos virum.» Quem virum? Joseph. Quo-

modo misit ? « In servum venumdatus est Joseph-.w Nempe

quando factum est, peccatum erat fratrum, et tamen Deus

misit Joseph in iEgyptum. Intuenda est ergo res magna

et pernecessaria, quomodoDeus bene utatur mahs operi-

bus hominum , sicut illi contra male utuntur bonis operi-

bus Dei.

XIII. Contexit deinde narrationem^ commemorans qu?e

pertuleritJoseph

inhumilitate sua, et quomodo fuerit

sublimatus. « Humiliaverunt in compedibus pedes ejus,

)> ferrum pertransit animam ejus, donec veniret verbum

•)') ejus ^. » Gompedes quidem accepisse Joseph, non legi-

mus : sed factum esse , minime dubitandum est. Aliqua

enim praetermitti potuerunt in illa historia,qua? tamen

Spiritum sanctum uon laterent,qui in his loquitur Psal-

mis. Ferrum autem quod dicit pertransisse animam ejus,

tribulationem durse necessitatis accipimus : non enim

corpus, sed, « Animam )) dixit. Tahs enim locutio est

quoedam in Evangelio, ubi Simeon dixit ad Mariam :

« Ecce positus est hic in ruinam, et in resurrectionem

» multorum in Israel , et in signum cui contradicetur, et

» tuam ipsius animam pertransiet gladius ,

ut revelentur)) ex multis cordibus cogitationes^ «Passio quippe Domini,

quae multis ruina fuit, et in qua multorum cordium oc-

I Isai. XLv, II, inxfa l\x. — ' Psal. civ, 17.— 3 U,;,]. 18, 19.— 4 Luc.

II, 34, 35,




culta patuerunt,quoniam expressum est quid de Domino

sentiebant. et ipsam ejus matrem graviter carnali orbitate

percussam sine dubio contristavit. In illavero tribulatione

fuit Josepb, « Donec veniret verbum eju3,quo fueratin-

terpretatus veraciter somnia : unde commendatus estregi,

ut etiam illi de somniis ejus futura prgediceret^ Sed quo-

niam disit: « Donec veniret verbum ejus, » ne orani modo

« Ejus « sic intelligeremus, ut quisquam rem tantambo-

mini tribuendam putaret, continuo subjecit: « Eloquium

» Domini inflammavit eum : » vel quod magis de graeco

expressum aUi codices babent : « Eloquium Domini igni-

» vit eum : w ut etiam ipse inter eos computaretur, quibus

dictum est: Laudamini in nomine sancto ejus. « Eloquium

» Domini ignivit eum. » Merito Spiritus sanctus quando a

Domino missus est, visse sunt ilbs linguse divisae velut

ignis'-. Et Apostolus dicit: « Spiritu ferventes ^. » A quoigne discedunt , de quibus dicitur : « Refrigescet charitas

)) multorum*. ))

XIV. Denique sequitur : « Misit rex, et solvit eum-,

» princeps populorum, et dimisit eum. )) Ipse est « Rex, )>

qui « Princeps populorum ^solvit » compeditum, « Di-

» misii )) Inclusum. « Constituit eum dominum domus

M suae, et principem omnis possessionis suae. Ut erudiret

» principes ejus sicut semetipsum , et senes ejus pruden-

» tiam doceret ^ )) Graecus babet : « Et seniores ejus sa-

» pientiam doceret. » Quod omni modo ad verbum ita

dici posset : « Erudiret principes ejus sicut semetipsum,

» et seniores ejus sapientes faceret. )> TTfsaSuTspoj; enim ha-

bet , quos dicere solemus seniores, non -(hcnyM, id est , se-

nes : (Tocptaat autem,quod uno verbo latine dici non potest

a sapientia dictum est, quae G'.oi% graece dicitur 5non a pru-

I Gea. xLi , 25 ,etc. — ' Act. u , 3. — ^ Rom. xii, ii. — 4 Matth.

XXIV, 12. — 5 Psal. CIT, 20-22.





200 s. ArcrsTiNi episcopi

« Et auxit , inquit,populum suum vehementer , et fir-

)) mavit eum super inimicos ejus^)) Etiam hoc totum bre-

viter propositum estûtquemadmodum factum sit, deinde

narretur. Non enim tunc firmatus est populus Dei super

^gyptios inimicos suos, quando eorum masculini foetus

necabantur , vel quando in faciendis lateribus contere-

bantur : sed quando in manu potenti, per signa et por-

tenta Domini Dei sui , metuendi et honorandi facti sunt

donec duri regis contentio vinceretur, etmareRubrumpersecutorem cum exercitu ejus obrueret.

XVII. Quod ergo breviter positum cst, « Firmavitpo-

)) pulum suum super inimicos ejus , » velut qua?reremus

quomodo factum sit : incipit dicere , donec etiam id nar-

rando determinet. « Et convertit cor eorum, ut odirent

)) populum ejus, et dolum facerent in servos ejus~. ))

Numquidnam inteliigendum est, vel credendum , quod

Deus cor hominis ad facienda peccata convertat ? An pec-

catum non est, vel parvum peccatum est, odisse populum

Dei , et dolum facere in servos ejus? Quis hoc dixerit?

Ntimquid ergo istorum tam gravium peccatorum auctor

est Deus^ qui nullius vel levissimi peccati auctor creden-

dusest? « Quis sapiens , et inteUiget haec^? ))

Namipsa

est illa mirabiUs Dei bonitas, qua beue utitur etiam malis,

vel angelis , vel hominibus. Cum enim ipsi vitio suo mali

sint, illede malo eorum bene facit. Non enim antequam

odissent populum ejus boni erant ; sed maligni et impii

tales erant, qui faciie incolis suis felicibus inviderent. In

eo ergo quod populum suum multiphcavit , hoc beneficio

suo malos ad invidendum convertit. Invidia est enim

odium felicitatis alienai. Sic ergo convertit cor eorum, ut

per invidentiam odissent populum ejus , et doium face-

rent in servos ejus. Non itaque cor illorum malum facien-

« Psal. civ, 24. — ' IbifJ. 25. — ^ IJ. cvi; ^3.










sunt, et quamvis per dolura, ab iniquis hominibus tamen

quodsibi reddi

debuit, abstulerunt. Sicut

autem iEgyp-tiorum iniquitate, sic istorum infirmitate, ad id quod

opus erat illis factis figurandumetprcenuntiandum divine

usus est Deus. « Et eduxit eos in argento et auro. « Et ista

locutio Scripturarum est. Pro eo quippe dictum est : « In

)) argento et auro ,)) ac si diceretur : Cum argento et

auro. « Et non erat in tribubus eorum infirmus ^: )) sed

corpore , non animo. Etiam hoc magnum Dei bencficium

fuit , ut in illa necessitate migrandi nullus esset oegrotus.

XXIX. « Laetata est iEgyptus in profectione eorum^

)) quia incubuit limor eorum super eos "^.)> Timor utique

Hebrneorum super Êgyptios. Non enim « Timor eorura,»

quo timebant Hebraei, sed quo timebantur. Dicet aliquis :

Quomodoergo nolebant eos dimittere iEgyptii?

quomodotanquara redituros diraiserunt ? quoraodo tanquam redi-

turis et reddituris aurum et argentum petentibus com-

modaverunt, si « Lsetata est Êgyptus in profectione eo-

)) rum ? )) Sed intelhgendum est post illara ultimam

jEgyptiorum morteni , et tantara stragem in mari Rubro

tam magni persequentis exercitus , Jigyptios tirauisse re-

siduos, ne redirent llebrgei , et eorum rehquias magna

facilitate contererent. Tunc impletura est quod superius

cum dixisset : « Et auxit populura suum vehementer, )>

mox addidit , « Et firmavit eum super iniraicos ejus. ))

Hanc enim sententiara uno versiculo propositara ut exph-

caret,quoraodo id factum sit, adjunxit caetera quoe in

hac laude cladis narravit , usque ad istum locum , ubi

ait : « LaBtata est Jigyptus in profectione eorum,quia

)) incubuit timor eorura super eos : )) vehit assignans quod

proposuerat,quia firmavit popuhim suum super inimi-

cos ejus.

> Psol. civ, 3;. — MbiJ. 38.

i





206 S. AUGrSTINI EPISCOPI

inquiri. « Ut custodiant , inquit, justificationes ejus, et

)) legem ejus requirant ^ )> Ubi intelligendum est Dei ser-

vos et electos filios promissionis , verum et germanura se-

men Abrahae , imitantes fidem Abrahae,propterea ista

bona terrena sumere a Deo , ut non in eis luxu difHuant

sive perversa securitate torpescantj sed ideo habeant di-

vina misericordia haec omnia prseparata , in quibus quae-

rendis possent negotiosissimis laboribus occupari , ut ad

hoc vacent unde bonum seternum possit acquiri, hoc est,

« Ut custodiant justificationes ejus , et legem ejus requi-

)) rant. » Denique,quoniam semen Abrahse tales hic in-

telligi vohiit,qui vere essent seinen Abrahse

,quales uti-

que nec in illo populo defuerunt : quod etiam apostolus

Paulus satis ostendit , cura dicit : « Sed non in omnibus

)) illis beneplacitum est Deo^. )> Si enim non in omnibus,

profecto fuerunt ibi quidam in quibus beneplacitum est

Deo. Quia ergo tales Psaimus iste comraendat , nihil hic

dixit de iniquitatibus et irritationibus et amaricatione

eorum, in quibus non est beneplacitum Deo. Sed quia et

iniquis non sola justitia, verumetiam misericordia Dei

oranipotentis et clementis apparuit 5 de iilis sequens lo-

quiturPsalraus

cumlaudibus Dei.

Et tamen utrique inuno populo fuerunt

5 nec istos illi suarura iniquitatum

contagione poliuerunt. « Novit enim Dominus qui sunt

)) ejus. )) Et si in hoc sseculo non potest ab injustis, « Re-

)) cedat ab injustiiia oranis qui norainat noraen Do-

)) raini^. »

XXXV. Ut ergo tanquara in corpore Psalrai hujus velut

latentera quodara raodo ejus aniraara coramendemus, hoc

est , in verbis quasi exterioribus interiorem intellectum :

videtur mihi adraoneri semen Abrahae, qui sunt omnes

filii promissionis pertinentes ad aeternara hccreditatem tes-

' Psal. civ, 45- — 'I Cor. x, 5. — ^ 1 Tim. ii, 19.




tamenti aeterni , ut tanquam ipsam hgereditatem sibi eK-

gant I>eum, et eum gratis colant , id est, propter ipsura,

non propter aliquod craolumentum mercedis extra ipsum 5

et hoc faciant laudantes , invocantes , annuntiantes , nec

in suam , sed in ejus gloriam per fidem bene operantes,

spe gaudentes, charitate ferventes^ Hoc totum sonat his

versibus : « Confitemini Domino, et invocate nomen ejus,

» annuntiate in gentibus opera ejus. Cantate ei, et psal-

» lite ei, narrate omnia rairabiha ejus. Laudamini in no-

» mine sancto ejus : laetetur cor quaerentium Dominum.

» Quserite Dominum , et confirmamini,quaerite faciera

» ejus semper ^. »

XXXVI. Deinde ad parvulorum corda nutrienda , ut

roborentur in fide , de Patriarchis proponuntur exempla

et illorum fidei et promissionis Dei , ut imitando et spe-

rando simus semen illorum ,

non de sola gente Hebraeo-

rum, sed quotquot istam gratiam suscipiunt in omni terra.

Quod totum his versibus continetur : « Mementote mira-

» bilium ejus quae fecit, prodigia ejus et judicia oris ejus.

» Seraen Abrahara servi ejus , fihi Jacob electi ejus. Ipse

» Dominus Deus noster, in omni terra judicia ejus. Me-

» raor fuit in saeculura testaraenti sui , verbi quod raan-

» davit in raille generationes. Quod disposuit ad Abra-

» hara , et juraraenti sui ad Isaac. Et statuit illud ipsi

» Jacob in praeceptum : et ipsi Israel in testamentum

» a3ternum , dicens : Tibi dabo terrara Chanaan , funicu-

M lum hsereditatis vestrae^. » Quae omnia^ pro modulo

meo, quemadmodum accipienda essent exposui.

XXXVII. Hic occurrebat animo parvulae fidei : Si ergo

Deus gratis est colendus , et testamenti oeterni haereditas

ipse a se ipso requirendus ,mortalem istam yitam quaeren-

tium eam , et temporales necessitates , an et ipsa suae mi-

' Rom. XII, II, 12. — ' Psal. civ, 1-4. — ^ Ibid, 5-ii,



208 S. AUGUSTIWl EPISCOPI

sericordke multiplicatione non deserit ? Nam intente au-

dite quid prsestiterit patribus nostris, vel in quibus fidei

exempla constituit, vel qui ex illorum carne propagati

etiam fidem imitati sunt. «Cum essentipsi numero brevi,

» paucissimi et incolae in ea : » id est , in terra Clianaan.

« Et pertransierunt de gente in gentem , et de regno in

)) populum alterum. Non reliquit hominem nocere eis,

» et arguit pro eis reges. Nolite tangere Christos meos, et

)) in Prophetis meis nohte mahgnari ^ ))

XXXYIII. Si autem quseritis,quomodo transierunt

de gente in gentem , et de regno in populum alterum,

audite : « Et vocavit famem super terram , omne firma-

)) mentum panis contrivit. Misit ante eos virum , in ser-

» vum venumdatus est Joseph, Humiliaverunt in compe-

» dibus pedes ejus, ferrum pertransiit animam cjus, donec

» veniret verbum ejus. Eloquium Domini ignivit eum :

» misit rex, et solvit eum,princeps populorum , et dimi-

» sit eum. Constituit eum douiinum domus suse, et prin-

» cipem omnis possessionis suse. Ut erudiret principes ejus

» sicut semetipsum, et seniores ejus prudentiam doceret.

» Et intravit Israel in iEgyptum , et Jacob accola fuit in

» terra Cham'^. » Ecce quomodo pertransierunt de gente

in gentem , et de regno in populum alterum.

XXXIX. « Et auxit populum suum vehementer, et fir-

» mavit eum super inimicos ejus. » Si autem scire vultis

quomodo eum firmaverit super inimicos ejus , audite :

« Convertit cor eorum , ut odirent popuium ejus , et do-

» lum facercnt in servos ejus.MisitMoysen servum suum,

» Aaron quem elegit ipsum.Posuit in eis verba signorum

» suorum, et prodigiorum in terra Cham.Misit tenebras,

» et obscuravit, et exacerbaverunt sermones ejus. Con-

» vertit aquas eorum in sanguinem^ et occidit pisces eo-

> rsal. civ, i2-i5. — ' IbiJ. i6-23.





210 S. AUGIJSTINI EPISCOPI

dicere Deo : « Nuraquid Job gratis colit Deum ^ ? » Porro

si in servura venumdatus Joseph et liumiliatus et exalta-

tus , locura fecit ad temporalia bona populo Dei , ut fir-

maretur super inimicos ejus;quanto magis Jesus venum-

datus et humiliatus a fratribus suis secundum carnem , et

exaltatus in coehs , locum facit ad aeterna bona populo

Dei, triumphanti de diabolo et angelis ejus? Audi ergo

semen Abrahae^ non de carne glorians, sed imitans fidem •

audite servi Dei, et electi Dei, promissionem habentesvitae praesentis et futurae -. Si tentationes durae sunt in hoc

sseculo, Joseph in carcere, Jesura in cruce cogitate. Si

rerum temporahum prosperitas adjacet, non propter ip-

sani Deo , sed ipsa utimini propter Deum : nec eum existi-

metis propter vitse hujus necessaria coh a cultoribus suis,

quse donat et blasphematoribussuis •, « Sed quaerite primum

)) regnum Dei, etjuslitiam ejus, et hsec omnia apponentur

)) vobis^. )>

ENARRATIO

IN PSALMUM GV.

I. PsALMus centesiraus-quintus etiamipse prsenotatur

« Alleluia. ))Et hoc duphciter. Sed quidam dicunt unum

Alleluia pertinere ad finem Psalmi superioris, alterum ad

hujus principium. Et hoc asserunt quod omnes Allekiia-

tici Psalmi habeant in fine Alleluia, non omnes in capite

1 q uicumque Psalmus non habet in fine Alleluia , nec

in capite volunt eum habere •,quod autem in ejus capite

' .loLi. 1, g. — 'I Tim. iv, 8. — ^ Matth. vi, 33.



EWARRATIO IN PSALMUM CV. 211

videtur esse, ad finem superioris pertinere. Sed nos, quo-

usque nobis aliqiiibus certis documentis id verum esse

persuadeant, multorum consuetudinem sequimur, qui

ubicumque legunt Alleluia , eidem Psalmo attribuunt

in cujus hoc capite inveniunt. Paucissimi enim codices

sunt,(quod quidcm in nullo grsecorum reperi

,quos ins-

picere potui, )

qui habeant Alleluia in fme centesimi et

quinquagesimi Psalmi : post quem jam nuUus est,qui ad

eumdem canonempertinet.

Sed neque hoc posset prsescri-

bere consuetudini , etiamsi omnes codices id haberent.

Fieri enim potuit , ut aiiqua ratione laudationis Dei totus

Psalmorum Hber,qui hbris quinque constare perhibetur,

( nam ubi scriptum est, « Fiat, fiat, \> ibi fines hbrorura

esse dicunt, )

post omnia quse cantata sunt, ultimo Alle-

luia clauderetur : nec propter finem centesimi et quin-

quagesimi Psalmi necesse esse video , ut omnes Alleluia-

tici Psalmi in fine habeant AUeluia. Cum vero in capite

Psalmi geminatur AUeluia , cur Dominus aliquando se-

mel , ahquando bis dicit Araen , et eo modo non possit

ahquando semei, ahquando bis Aileluia dici, nescio :

praesertim quia post numeri uotara,quo Psalmus inscri-

bitur quotus sit , veluti iste centesiraus-quintus , utrum-

que Alieluia positum est. Debuit autem unum poni ante

ipsum numerum , si ad finera pertinet superioris : et post

numerum Psalmi scribi alterum Allekna,quod ad Psal-

mum ipsius numeri pertinet. Sed fortasse et in hoc impe-

rita praevaiuit consuetudo ,et aliquid afferri potest, quod

adhuc ignoramus , unde nos magis docere debeat judi-

cium veritatis , quam praejudicium consuetudinis. Nunctamen antecpiam hoc perdiscamus

, ubicumque post nu-

merura Psaimi , sive serael , sive bis conscriptura inveni-

raus Aiieluia ,secundum celeberrimam Ecclesiae consue-

tudinem , ei Psalmo tribuiraus, qui eodem nuraero prae-

14.












cum justitia conversa fueritiii judicium, idest, cum acce-

perint justi potestatem judicandi eos recte , a quibus modo

non rectejudicantur. Unde alibi ipsum corpus Ghristi intel-

ligitur dicere: « Gum accepero tempus, ego justitiasjudi-

» cabo^. » Quod verbum e verbo magis diceretur, ^qui-

tates judicabo. Non autem dixit : Gum accepero terapus,

justitiam faciam;quia omni tempore facienda est , sicut

etiam hic dicit : « Qui faciunt justitiam in orani terapore.

V. Deinde quia Deus justificat, idest, justos facit, sa-

nando eos abjiniquitatibus suis , sequitur oratio : « Me-

)) mento nostri, Domine, in beneplacito populi tui^ : ))id

est, ut in eis simus, in quibus beneplacitum est tibi; quia

non in omnibus illis beneplacitum est Deo. «Visitanosin

» salutari tuo. )) Ipse est enim Salvator, in quo peccata

dimittuntur^ et animae sanantur, ut possint custodire ju-

dicium , et facere justitiam : quos cum beatos esse intelli-

gerent, qui hsec loquuntur, hoc sibi consequenter orando

petunt. De isto salutari ahbi dicitur : « Ut cognoscamus in

)) terra viam tuam^. )) Et quasi quaereremus, in qua terra

secutus est : « In omnibus gentibus. » Rursum quasi qucere-

remus, quam viam : secutus est, « Salutare tuum. » De illo

quippe dixit Siraeon senex : « Quoniam viderunt oculi mei

» salutaretuum^.»Quideseipsodixit: «Egosum via^ Yi-

» sita ergo nos in salutari tuo, » hoc est,inGhristo tuo. « Ad

» videndum in bonitate electorum tuorum, ad laetandum

» inlaetitia gentis tuse. » Id est, ad hoc nos visita in sa-

lutari tuo, ut videamus in bonitate electorum tuorum , et

laetemur in laetitia gentis tuae. Quod autem hic positum est,

« In bonitate; » ahi codices habent : « In suavitate : »

sicut illud : » Quoniani bonus; » ahi habent : « Quoniam

» suavis. » Idipsum autem verbum in graeco est, quod et

• Psal. Lxxiv ,3. — * Id, cv,4- — ^ W. lxvi, 3. — 4 Luc. n, 3o. —

5 Joan. XIV, 6.






autem quod diximus : « Visita nos, ut videamus in bonitate

» electorum tuorum, et laetemur in loetitia gentis tuae- »

consequenter ct hic dici debuit : « Ut laudemur cum hse-

)) reditate tua : » cui haereditati dictum est : « Laudamird

)) in nomine sancto ejus^ )) Porro autem quoniam hsec

ambigua videturlocutio; si verus est iste sensus, quo ma-

luerunt interpretes dicere : « Ut lauderis : )) etiam duo

versus superiores ita intelligendi sunt^quia , ut dixi, una

est in his tribus versibus graeca locutio : ut hoc totum ita

dictum accipiatur : « Visita nos in salutari tuo, ut videas in

)) bonitate electorum tuorum, )) id est, ad hoc nos visita,

ut illic nos esse facias , et illic nos videas : « Ut Iseteris in

laetitia gentis tua?, id est, tu dicarislaetari, cura ilh laetan-

tur ex te: « Utlauderis cum haereditate tua, )) id est, cum

ea lauderis,quoniam non laudatur nisi propter te. Sive

ergo illo , sive isto modo intelligendum sit quod dictum

est : « Ad videndum, ad laetandum, ad laudandum : ideo

se optant visitari in salutari Dei, id est, in Christo eius, ut

non alienentur a populo ejus, etab eis inquibusbenepla-

citum est Deo.

VI. Quid autem deinceps confiteantur, audiamus : « Pec-

•» cavimus cum patribus nostris, injuste egimus, iniquita-

)) tem fecimus ^. » Quid est : « Cum patribus nostris? )) An

sicut habet Epistola ad Hebraeos, quia et Levi cum Abra-

ham decimatus est,quoniam in lumbis ejus fuit

,quando

decimas dedit sacerdoti Melchisedech^ 5sicet istipeccave-

runt cum patribus suis, in quorum lumbis erant, quando ilh

in iEgypto fuerunt ? Nam t[ui fuerunt eo tempore , cum

Psalraus iste conscriptus est , maximeqne posteri eorum(quia vel ab eis qui tunc erant dici, vel de post futuris

potuit prophetari ) longe aberant ab aetate illorum,qui in

iEgypto peccaverunt, non intelligentes mirabilia Dei. Hoc

> Psal. crv, 3. — ' IJ. cv, 6. — ^ Hebr. vii, i-io.









222 S. ADGUSTINI EPISCOPI

per patientiam sustinenda est : sed festinaverunt beati fieri

temporalibus rebus, quse ideo nemini conferunt veram

felicitatem,quia non extinguunt insatiabilem cupidita-

tem. « Qui enim biberit, inquit, ex hac aqua, sitiet ite-

» rum*. »

XIV. Denique : « Et concupierunt concupiscentiam in

» deserto, et tentaverunt Deum in inaquoso^. » Quod est,

« In deserto •, » hoc repetitum est, « In inaquoso, » id est,

in loco sine aqua:

quod vero, « Concupierunt concupis-

» eentiam ^» hoc •, « TentaveruntDeum. » Tahs sane locutio

est : « Concupierunt concupiscentiam , » qualis superior

« Laudaverunt laudem. »

XV. « Et dedit eis petitionem ipsorum : » id est,quod

petitione petierunt. « Et misit saturitatem in animam eo-

» rum^. » Nec ideo beatos fecit : quia nonerat illa saturi-

tas, de qua dicitur : « Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam,

» quoniam ipsi saturabuntur*. » Itaque hoc loco animam

non secundum id quod rationalis est, dixit, sed secundum

id quod animans corpus animal facit. Ad cujus animahs sus-

tentationem pertinet cibus et potus , secundum hoc quod

in EvangeUo dicitur : « Nonne anima plus est quam esca,

» etcorpusplus quam vestimentum^.»Tanquam ad animampertineat vesci , ad corpus vestiri. Secundum hoc dicitur

apud Isaiam : « Quid est quod jejunavimus, et non vidisti

» defraudavimus animas nostras , et nescisti^ ? »

XVI. « Et irritaverunt Moysen in castris^, Aaron sanc-

» tum Domini^. » Quam dicat irritationem , vel , sicut

expressius alii interpretatisunt, amaricationem, consequen-

tia satis indicant.

XVII. « Aperta est, inquit , terra, et deglutivit Da-

» than , et superoperuit super congregationem Abiron ^ »

« Joan. IV, i3. — ^ Psal. gv, i^. — 3 Ibid. i.^.— 'iMatth. v, 8. — 5 IJ.

VI, 25. — * Isai. Lvm, 3. — 7 Psat. cv, i6. — ^ Ibid. 17.



ENARRATIO IN PSALMUM CV. 223

Quod est, « Deglutivit-, » hoc est, « Superoperuit. « Am-

borum autem , id est , Dathan et Abiron , una erat causa

superbissimi et sacrilegi schismatis.

XVIII. « Et exarsit ignis in synagoga eorum , flamma

» combussit peccatores^ » Non est hoc nomen in Scrip-

turis usitalum eorum, qui hcet juste ac laudabihter vi-

vant , non sunt sine peccato. Magis enim sicut interest

inter irridentes et irrisores , inter murmurantes et mur-

muratores, interscribentes et scriptores, etcaetera simiha :

ita Scriptura peccatores appellare consuevit valde iniquos

et grandibus peccatorum sarcinis oneratos.

XIX. « Et fecerunt vitulum in Horeb , et adoraverunt

» sculptile. Et mutaverunt gloriam suam in similitudine

» viluli comcdentis foenum -. » Non ait in simihtudinem,

sed « In similitudine. » Talis est locutio,quahs iUa , ubi

ait, « Et crediderunt in verbis ejus. » Eleganter sane nonait , Et mutaverunt gloriam Dei , cum hoc fecerint ; sicut

etiam Apostohis loquitur, « Et immutaverunt gloriam in-

» corruptibilis Dei, in simihtudinem imaginis corruptibilis

» hominis" : » sed« Gloriam suam» dixit. Deusenimerat

gioria eorum, si ejus sustinerent consilium, et non festi-

narent : cui dicitur, « Gloria mea et exaltans caput

» meum "*. » Istam « Gloriam suam, id est, Deum,

» mutaverunt in similitudine vituli comedentis foenura , »

ut ab eo comederentur , a quo comeduntur qui sapiunt

secundum carnem : « Omnis enira caro fcenum^ »

XX. « Obhti sunt Deum,qui salvavit eos ^ » Qucmodo

salvavit eos? « Quifecit magnalia in Êgypto , mirabilia

» in terra Chara , terribiha in mari Rubro ^ » Qute suntmirabiha ,

ipsa sunt terrLlDiha : nulla quippe admiratio est

sine quadam formidine. Quamvis ista etiamhinc terribilia

I Psal. cv, i8. — ' Ibid. 19, 20. — 3 Rom. i, 23. — 4 Psal. 111, 4. —S Isai. XL, 6. — ^ Psal. cv, 2i. — 1 Ibid. 22.



224 s. ArGUSTiNi EPiscopi

dici potuerint, quod adversarios afHixerunt , et istisquid

deberent timere monstraverunt.

XXI. « Et dixit ut disperderet eos. » Quia obliti sunt

eum qui salvos fecit eos , faciens magnalia , et fecerunt et

adoraverunt scuptile , hoc utique tam immani scelere et

incredibili irapietate , digni fuerant qui perirent. « Dixit

» ergo ut disperderet eos : si non Moyses clectus ejus ste-

» tisset in confractione in conspectu ejus^ » Non ita dixit

stetisse « In confractione , » quasi ut frangeret iram Dei;

sed « In confractione , » id est, in plaga qua erant illi

leriendi : id est, nisi objecisset se ipsum pro eis ,dicens :

« Si dimittis illis peccatum, dimitte •, sin autem , dele me

» de libro tuo-. » Ubi demonstratura est, intercessio

sanctorum quantum pro aliis valeat apud Deum. Securus

enim Moyses de justitia Dei,qua eum delere non posset

impetravit misericordiam,ne illos, quos juste posset, de-

leret. Ita stetit « In confractione in conspectu ejus, ut

)) averteret iram.ejus , ne disperderet eos. »

XXII. « Et pro nihilo haljuerunt terram dcsiderabi-

)) lem^. » Sed numquid viderant eam? Quomodo ergo

pro nihilo,quamnon viderant, habuerunt , nisi quomodo

sequitur, « Nec credideiunt in verbis ejus? » Profecto nisi

terra ilia significaret ahquid magnum,quse terra dice-

batur fluens lac et mel ^,per quod yisibile sacramentum

ad invisibilem gratiam regnumque coelorum duceret eos

qui mirabilia ejus intelhgebant , nullo modo isti culpa-

rentur,quia pro nihilo habuerunt iilam terram , cujus

temporaJe regnum etiam nos pro nihilo habere debemus^

ut Jerusalera liberam matrcm nostram,quae in coelis est^

vere desiderabilem dihgamus. Sed potius hic infidclitas

merito redarguitur,quia in eo quod terram desiderabi-

» Psal. cv, 23.— » EiOii. xxîj 3i, 32.— ^ pgal. cv, 24. — ^ E\od. iii, 8.

— 5 Gal. IV, 26.



enArrAtio in psalmum cv. 225

lem pro nihilo habueriint , verbis Dei non crediderunt

per quaedam parva ducentis ad magna , et festinantes beari

temporahbus rebus, quas secundum carnem sapiebant,« Non sustinuerunt , sicut supra dictum est, consilium

» ejus^ ))

XXIII. « £t murmurarunt in tabernacuhs suis, non

» exaudierunt vocem Domini *: )) vehementer eos a mur-

muratione prohibentis.

XXIV. « Et elevavit manum suam super eos, ut pros-

)) terneret eos in deserto : et ut dejiceret semen eorum in

» nationibus, et dispergeret eos in regionibus^. ))

XXV. Hic antequam diceret quod tantae indignationi

Dei quisquam intercesserit , eumque ahquo modo placa-

verit , secutus adjunxit : « Et initiati sunt Beelphegor ^: )>

idest, idolo Geniium consecrati. « Et manducaverunt sa-

crificia mortuorum. Et irritaverunt

eumin adinventio-

)) nibus suis, et multiplicata est in eis ruina^ )) Tanquam

ad hoc distulerit,quod levaverat manum super eos pros-

ternendos in deserto, et dejiciendum semen eorum in na-

tionibus, et dispergendos eos in regionibus, ut dati in

reprobum sensum , etiam illud admitterent, in quoimma-

niore crimineevidenti justitiapunirentur : quemadmodum

dicit Apostolus , « Et sicut non probaverunt Deum habere

)) in notitiam, tradidit illos Deus in reprobam mentem,

)) ut faciant quse non conveniunt^. )>

XXVI. Denique tantum fuit scelus eorum,quod conse-

crati sunt idolo, et comederunt sacrificia mortuorum, (id

est,quia mortuis hominibus tanquam diis sacrificabant

Gentes, ) ut aliter se piacari Deus nollet , nisi

quomodoeumplacavitPhinees sacerdos, quimasculum et foeminam

in complexu adulterino deprehensos pariter interemit''.

" Psal. cv, i3. — 2 Ibid. 26. — 3 Ibid. 27.-4 Ibid. 28. — 5 Ibid. ag.

— 6 Rom. I, 28. — 7 Num. xxv, 8..

cxviii. 15





KWARRATIO Ilf PSALMUM CY. 227

bonum perhibet testimonium , ut intelligamus illam fidei

eius titubationem hac sola poena fuisse correptam,quod

in eam terram , quo popukim ipse ducebat , non est per-

missus intrare. Absit autem ut eum credamus alienatum

a regno gratise Dei, quod significabat illa terra promissio-

nis^ unde lac et mel defluere dicebatur ^. Hoc est enim

potius testamentum aeternum, quod disposuit ad Abraham,

non secundum carnem patrem nostrum, sed secundum

fidem.

XXIX. Illi autem de quorum iniquitatibus iste loqui-

tur Psalmus , cum in illam temporalem terram promissio-

nis intrassent : « Nou disperdiderunt Gentes,quas dixit

» Dominus ilhs. Et comraixti sunt inter Gentes , et didi-

» cerunt opera eorum , et servierunt sculptihbus eorum

» et factum est ilhs in scandalum'^. » Iliud quod eas non

disperdiderunt , sed eis commixti sunt, factum est ilhs

in scandalum.

XXX. <c Et immolaverunt filios suos , et fihas suas dae

» moniis : et effuderunt sanguinem innocentera , sangui-

» nera fdiorum suorum et filiarum suarum,quas sacri-

» ficaverunt sculptihbus Ghanaan^. » Immolasse fihos

suos et filias suas daeraoniis et idohs , non eos illa narrat

historia , sed neque iste Psaimus mentiri potest , neque

Prophetae,qui hoc dicunt multis increpationum suarum

locis. Habuisse vero istam consuetudinem Gentes, nec

earura htteras tacuerunt.

XXXI. Sed quidestquod sequitur? « Etinterfecta est

» terra in sanguinibus. » Putareraus enim scriptoris erro-

rem ,

eumque dicereraus pro eo quod est « Infecta , »

fecisse « Interfecta, » nisi liabereraus beneficiura Dei, qui

Scripturas suas in multis hnguis esse voluit 5 atque ita esse

scriptum , « Interfecta est terra in sanguinibus , » inspec-

« Esod. m, 8. — > Psal. cv, 34-36. — 3 Ibid. 38, Sg.

15.




tis grsecis codicibus videremus^ Quid est ergo, « Inter-

)) fecta est terra , » nisi hoc referatur ad homines qui ha-

bitabant in terra, tropica locutione, qua significatur per

id quod continet id quod conlinetur , sicut dicimus malam

domum, in qua mali habitant , et bonam, in qua boni?

Ipsi namque interficiebant animas suas immolando filios

suos, eteffundendosanguinem parvulorum a consensione

illius sceleris alienorum : unde dictum est , « Effuderunt

)) sanguinem innocentem. » Ergo , « Interfecta est terra

)) in sanguinibus, efc contaminataest in operibus eorum , ))

cum. ipsi interfecti sunt in anima, el contaminati in ope-

ribus suis. « Et fornicati sunt in adinvcntionibus suis. )>

Has dicit adinventiones,quas Graeci i-:~rM'j.y-y. appellant.

Nam hoc verbum est in codicibus grsecis et hpc loco , et

superius, ubidictum est, « Irritaverunt eum in adinven-

)) tionibus suis : )> cum et iliic ethic eas dicat adinventiones,

in quibus aUos imitati sunt. Non itaque sic dictas arbi-

tremur adinventiones,quasi ab ipsis institutas, nullo in

aliis praecedente quod imitarentur exemplo. Unde ahi in-

terpretes nostri, non adinventiones, sed studia5alii vero af-

fectiones vel aifectationes, alii vcluptates dicere maluerunt:

et iidem ipsi qui dixerunt adinventiones, alio loco studia

posuerunt. Hoc commemorare volui, ne quaestionem fa-

ceret nomen adinventionis in ea re , c[uam non a se ipsis

excogitaverunt , sed aiios imitati sunt.

XXXII. « Et iratus est furore Dominus in popuhnn

)) suum^. )) Noluerunt quidam interpretes nostri iram

penere , in eo quod grsecus habet 6uab; ; sed quidam po-

suerunt; quidam vero indignationem, quidam animum

interpretati sunt. Quodlibet autem horum dicatur, per-

turbatio non cadit in Deum : sed de consuetudine transla-

tura, potentia vindicandi hoc nomen accepit.

' Graec. i-^cvciCTivr!^/;. — ^ Psal. cv, ô.





230 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

» eum secundum multitudinem misericordiae suae*. Poe-

» nituit ') dictum est,quia mutavit quod eos perditurus

videbatur. Et apud Deum quidem disposita et fixa sunt

omnia, nec aliud facit quasi consilio repentino, quod non

ex seternitate se facturum esse praescivit : sed in creaturae

temporalibus motibus, quam gubernat mirabiliter, ipse

non temporaliter motus, quasi repentina voluntate facere

dicitur, quod ordinatis rerum causis consilii sui secretis-

sirai immutabilitate disposuit, qua suisquaeque temporibusagnita, et praesentia facit, et futura jam fecit. « Et ad

» haec quis idoneus-? » Audiamus itaque Scripturam,

humiliter excelsa dicentera, cum et parvuhs nutriendis

sumenda porrigit , et majoribus exercendis perscrutanda

proponit. « Et vidit cum tribularentur, cum audiret ora-

•» tionem eorum , et raeraor iuit testamenti sui : » utique

testamenti aeterni, « Quod disposuit ad Abraham , » non

veteris quod aboletur, sed novi quod etiam in vetere ab-

sconditur. « Et poenituit eum secundum multitudinem

» misericordiae suae. » Hoc fecit quod disposuerat, sed

contribulatis et orantibus se id concessurum esse prsesci-

verat;quia et ipsa oratio eorum, cum adhuc non esset,

sed futura esset, Deum procul dubio non latebat.

XXXVI. « Et dedit eos in misericordias^. » Ut essent

non vasa irae, sed misericordise *. Ideo autem puto plura-

liter misericordias dictas, in quas eos dedit, quia unus-

quisque proprium donum habet a Deo, aUus sic, ahus au-

tem sic ^. « Dedit ergo eos in misericordias, in conspectu

» omnium qui ceperant eos. » Age nunc,quisquis haec

legis, et gratiara Dei, qua in aeternam vitara per Dominura

nostrum Jesum Ghristum redirairaur, legendo in aposto-

licis htteris, in propheticis autem scrutando cognoscis, et

' Psal. cv, 44 > 45- — '2 Cor. u , i6. — 3 Psal. cv, 46. — ' Roni. ix,

22, 23. — 5 I Cor. VH, 7.



ENARHATIO IS PSALMtJM CV. 231

Vetus Testamentum in Novo revelatum, in VetereNovum

velatum vides, recole quem dixerit apostolus Paulus prin-

cipem potestatis aeris, « Quioperatur infdiisinfidelitatis^»

et illud ubi ait de quibusdam, « Ut resipiscant de diaboli

)) laqueis, captivati abipso secundum ipsius voluntatem- :

et verba Domini Jesu Christi , ubi eum expellens de fide-

lium cordibus ait , (>. Nimc princeps hujus mundi missus

» est foras ^: » et ipsius itidem Apostoli dicentis, « Qui

» eruit nos de potestate tenebrarum , et transtulit in

» regnum Filii charitatis suae "*. » Hsec atque hujusmodi

ratiocinatus, intende animum et in htteras Yeteris Testa-

raenti, et vide quid cantetur in eo Psalmo cujus est titu-

lus, « Quando domus aedificabatur post captivitatem : »

ibi enim dicitur, « Cantate Domino canticum novum. »

Etne existimesad Judseorum populum tantummodo per-

tinere : « Cantate , inquit, Domino omnis terra ^ cantate

» Domino, benedicite nomen ejus, annuntiate, » velpo-

tius, « Bene nuntiate, » imo ut ipsum verbum, quodin

graeco positum esl, transferam, « Evangelizate diem ex

» die , salutare ejus. » Hinc enim Evangelium nuncupa-

tum est, in quo annuntiatur dies ex die, Dominus Chris-

tus, lumen ex lumine, Filius ex Patre. Hoc enim est et

saiutare ejus, quia salutare Dei Christus est , sicut et su-

perius jam demonstravimus. « Annuntiate in Gentibus

» gloriam ejus, in omnibus populis mirabilia ejus. Quo-

» niam magnus Dominus et laudabilis valde, terribihs est

» super omnes deos : quoniam omnes dii gentium dae-

» monia^ » Isti ergo inimici cum rege suo diabolo cap-

tivum tenebant populum Dei. De qua captivitate cumredimimur , et princeps hujus mundi mittitur foras, aedi-

ficatur domus post captivitatem : cujus lapis angularis est

' Ephes. II, 2. — 2 2 Tim- ii, 26. — * Joan. 1, 3x. — 4 Coloss. i, i3.—

*Psal. xcv, 1-5.





enArrAtio in psalmum cv. 233

alii codices habent , « De Gentibus : ut coniiteamur no-

)) mini S3ncto tuo, et gloriemur in laude tua. » Deinde

Lreviter subjecit ipsam laudera : « Benedictus Dominus

)) Deus Israel , a sasculo et usque in saeculum *: » quod

intelligimus, ab seterno usque in oeternura5quia sine fine

laudabitur ab eis, de quibus dicitur :« Beati qui habitant

)> in domo tua, in saecula sseculorum laudabunt te'^.» Ipsa

est tertia consummatio corporis Christi ejectis dsemoniis

et perfectis sanitatibus usque ad ipsius corporis imraorta-

litatem, regnum sempiternum perfecte laudantium, quia

perfectearaantium5perfecte autem araantium, quia facie

ad faciem contemplantium. Tunc enim perficietur quod

in priraordio Psalrai hujus oratura est: « Meraento nostri,

)) Domine, in beneplacito populi tui, visita nos in salutari

)) tuo, ad videndum in bonitate electorum tuorum, ad

)) laetandum in laetitia gentis tuae, ut Jauderis cura haere-

)) ditate tua. » Non enim de Gentibus solas congregat

oves,quse perierunt doraus IsraeP • sed etiara eas quae

non sunt de illo ovih , ut sit grex unus , ut dictum est , et

unus pastor*. Judaei vero cum putant ad suura regnura

visibile istam pertinere prophetiara, quia spe invislbihum

bonorum gaudere non norunt , in laqueos ilhus ruituri

sunt, de quo Dorainus ait: « Ego veni in noraine Patris

» raei, et non suscepistis me; aliusveniet jn nomine suo,

)) hunc suscipietis ^. » De quo apostolus Paukis dicit:

« Quiarevelabitur homo peccati, fiHus interitus, qui ad-

)) versatur et superextolhtur supra omne quod dicitur Deus,

)) aut quod coHtur, ita ut in templo Dei sedeat , ostendens

)) se tanquara sit Deus. » Et paulo post , « Tunc revela-

)) bitur, inquit, iniquus, quera Dominus Jesus interficiet

)) spiritu oris sui , et evacuabit iliuminatione praesentise

' Psal. cv, 48. - a Id, Lxxxm, 5.-3 Matth. xv, 24.-4 Joan. x, iG.

— 5 Id. V, 43.



234 s. ArGUSTiNi episcopi

)) suae eum , cujus est praesentia secundum operationem

)) Satanae, in omni virtute et signis et prodigiis mendacii,

)) et in omni seduclione iniquitatis bls qui pereunt,pro

)) eo quod dilectionera «reritatis non receperunt , ut salvi

)) fierent : et ideo mittet illis Deus operationem erroris

)) ut credant mendacio_, et judicentur omnes qui non cre-

)) diderunt veritati , sed consenserunt iniquitati'. )) Per

istura refugam,per istam qui se extoliit supra omne quod

dicitur Deus , aut quod colitur , videtur mihi popuium

Israelitarum carnalium putaturum impleri istam proplie-

tiam, qua dictum est : « Salvos nos fac, Domine Deus

)) noster , et ccngrega nosde Gentibus : » quod illo duce,

velut in conspectu inimicorum suorum visibilium, qui

eos visilaLliter captivaverant, habituri sint visibilem gloriam.

Sic credent mendacio,quia dilectionem veritatis non re-

ceperunt , ut non bona carnalia , sed spiritalia concupis-

cerent. Sic enim a diabolo decepti sunt. ut occiderent

Christum, quando dixerunt: « Si dimittimus eum sic,

)) omnes credent in eum , et venient Romani , et tollent

)) nostrum et locum et gentem. Quaudo Caiphas unus ex

)) ipsis, cum esset pontifex anni illius , dixiteis : Vos nes-

)) cistis quidquam , nec cogitatis,quia expedit nobis ut

)) moriatur unus homo pro popuio , et non tota gens

)) pereat. Hoc autem , sicut Evangelista intellexit , non a

)) se ipso dixit, sed cum esset pontifex anni illius, pro-

)) phetavit, quia Jesus moriturus erat pro gente, et non

)) tantum pro gente , id est,pro ovibus quse perierant

)) domus Israel, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, con-

gregaret in unum -. » Habebat enim alias oves , quae nonerant deillo ovili. Istas universas oves , et de Israelitis , et

de Gentibus, diabolus et ejus angeli captivaverant. Ex-

pulso itaque ab eis diaboli dominatu, inconspectu malig-

» 2 Tbess. 3-II — > Joan. xi, 48-52.







enArrAtio in PSALMrM cvi. 237

est suave esse quod nescit? Vos autem si gustastis quam

suavis est Dominus^ : « Gonfitemini Domino, quoniam

» suavis est. » Si gustastis avidilate , confessione eruc-

tate. « In SEeculum cnim misericordia ejus , » id est , in

seternum. Hic enim ita positum est « In sseculum, » quia

et in nonnullis Scripturae locis « In saeculum , » id est

quod graece ik ^'.«ovy. dicitur, in aeternum intelligitur.

Neque enim misericordia ejus ad tempus est , et non in

seternum ; cum ideo sit super homines haec ejus raiseri-

cordia, ut vivant cum Angelis in ceternum.

III. « Dicant qui redemptisunt a Domino". » Redemp-

tus quidem videtur et populus Israel de terra iEgypti, de

manu servitutis , ex lalôribus infructuosis , ex operibus

iuteis : videamus tamen utrum ipsi sint qui hsec dicunt,

qui ab Jigypto liberati sunt a Domino. Non ita est. Sed

qui sunt isti.^ «Quos redemit de manu inimicorum. » Ad-

huc potest quisque et illos accipere redemptos de manu

inimicorum, hoc est, ^gyptiorum. Proprie exprimantur

qui sint, propter quos haec vult Psalmus iste cantari. «De

» regionibus congregavit eos. » Possunt esse adhuc re-

gionesiEgypti^ muhse enim etiam unius provincise regio-

nes sunt. Aperte dicat : «AbOriente etOccasu, abAqui-

» lone et Mari^. » Istos ergo jam redemptos intelhgimus

in toto orbe terrarum. Populus hlc Dei de magna ct lata

jfEgypto hberatus , tanquam per mare Rubrum ducitur *,

ut in baptismo finiat inimicos. Sacramento enim tanquam

Rubri maris, baptismo scihcet Christi sanguine consecralo,

insequentes Êgyptii, peccata delentur^ et te evadente,

nullus qui te premebat, remanet inimicus. Isti ergo di-

canthaec; et audiamus jam, fratres (quoniam ducitur iste

popuius Dei), quid liic agatur in congregationc omnium

gentium redempta per Christum : non quasi simui con-

• I Petr. 11, 3. — » Psal, cvi, 2. — 3 Ibid. 3.-4 Exod, xiv, 22,




tingant haec quae cantantur, in omnibus, sed in singuiis

quibusque ciedentibus ; in populo autemilio aliter. Totus

enira populus , tota illa gens ex semine Abrahae secun-

dum carnem, tota multitudo domus Israel semel educta

est ex iEgypto, semel per Rubrura mare ducta, semel ad

terram proraissionis perducta : simul enira omnes erant

in quibus haec contingebant : « Hsec autera orania ia

» figura contingebant in illis , scripta sunt autera ad cor-

» reptionera nostrara, inquosfinis saeculorumobvenit^. »

Nos vero non siraul omnes , sed paulatim singillatimque

credentes congregamur in unara quaradara civitatera, et

in unum populura Dei : sed in unoquoque nostrura eliara

singulo contingunt hsec,quae scripta sunt , contingunt in

populo, Etenim populus de singulis , non singuli de po-

pulo. Numquid enira unus homo ex popuhs? Sed populus

ex singulis horainibus constat. Quidquid ergo , cura lo-

quor, agnoveris in te, quisquis expertus es, noli cogi-

tando quasi remanere in te , et putare quod in solo te

contingit 5 sed crede ista contingere aut in omnibus , aut

prope in omnibus qui veniunt ad hunc populura , et de

raanu iniraicorura pretioso sanguine redimuntur.

IV. Repetiturus est enim assidue quod cantavimus

raodo : « Gonfiteantur Domino raiserationes ejus, etraira-

» biha ejus fiiiis hominum. » Istos versus, quantura ad-

vertere potui, quod potestis et vos, quater repetitjin quo

nuraero, quantum Doraino adjuvante scrutari valuirans

significat nobis quatuor quasdam tentationes , ex quibus

nos liberat cui confitentur suse raiserationes. Fac enim

hominera primo nihil quaerentem, secundura vitam vete-

rera seductoria securitate viventem, nihil putantera aliud

esse post hanc vitara quandoque finiendara , negligentera

quemdam et socordera , obrutura cor habentem illecebris

< I Gor, %f II.



ENARRATIO IN PSALMTJM CVI. 239

mundi , et mortiferis delectationibus consopitum : ut ex-

citeturiste ad quserendam gratiam Dei, ut fiat soUicitus,

et tanquam de somno evigilet , nonne manus Dei excitat

eum? Sed tamen a quo sit excitatus, ignorat. Incipit au-

tem esse jam Dei, cuni cognoverit veritatis fidem. Sed

antequam cognoscat, dolet errorem suum. Invenit enim

se in errore, vult cognoscere veritatem, pulsat ubi potest,

tentat quod potest , vagatur qua potest , famem etiam pa-

tilur ipsius veritatis. Prima ergo tentatio est erroris et

famis. Ubi in hac tentatione fatigatus exclamaverit ad

Deum, perducitur ad viam fidei , unde incipiat pergere ad

civitatemquietis. Perducitur ergo adCliristum, qui dixit

K Ego sum via^. »

V. Cum ergo ibi fuerit, jamsciens quid observare de-

beat, nonnunquam multum sibi tribuendo, et quasi de

suis viribus praesumendo, incipit confligere velle contra

peccata , et propter superbiam superari. Invenit ergo se

ligatum difficuitatibus cupiditatum , et non posse viam

propter compedes ambulare : inclusum se sentit difficul-

tate vitiorum5 et tanquam muro impossibilitatis erecto

portisque clausis,qua evadat ut recte vivat, non invenit.

Jam scit quomodo vivere debeat : prius enim in errore

erat , et famem veritatis patiebatur 5 accepit autem jamcibum veritatis, et positus est in via : audit, Vivebene,

secundum quod nosti 5 antea enim non noveras quemad-

modum viveres , modo accepisti et nosti. Conatur, non

potest^ ligatum sesentit, exclaraatad Dominura. Secunda

ergo tentatio cst difficultatis in bene operando , sicut ilia

prima erroris et famis. Exclamat et in hac ad Dominum :

liberat Dominus de necessitatibus , rumpit vincula diffi-

cultatis , constituit in operatione sequitatis. Incipit ei jam

facile esse quod difficile fuerat, abstinere a malis, non

' Joan. XIV, 6.




atlulterare, noii furtum facere, non homicidium , non

sacrilegium , non alienura concupiscere : facta est facul-

tas quae fuerat antea difficultas. Potuil hoc Dominus sine

difficultate prsestare : sed si hoc sine diificultate habere-

mus, largitorem hujus boni non agnosccremus. Sienim pri-

mitus, cum veliet, posset , et non sentiret adversus se ob-

nitentes cupiditatcs , nec vincuhs suis gravata anima

coliideretur 5 suis viribus tribueret quod se posse sentiret,

et non confiterentur Domino miserationes ejus.

VI. PoSt has duas tentationes,primam erroris atque

inopiae veritatis, secundam diiiicuitatis l)ene operandi,

tertia tentatio excipit licminem : ei loquor qui jam tran-

siit has duas. Nam istae duse, fateor, rauitis notse sunt.

Quis enira nescit se ab ignorantia venisse ad veritatem , ab

erroreadviam, a fame sapicntise ad verbum fidei? Deinde

muiti iuctantur cum ditlicuitatibus vitiorum suorum, et

adhuc consuetudine coiligati gemunt tanquam in clausura

et compedibus* Agnoscunt et istam tentationem,quam-

vis jam dicant , si forte dicunt: « Infeiix ego homo, quis

» me liberabit de corpore mortis hujus ^ ?Nam vide arctis-

sima vincula : « Caro, inquit, concupiscit adversus spi-

)) ritum , et spiritus adversus carnem , ut non ea quae

)) vullis , iila faciatis '^.)) Prcinde qui jam est adjutus

spiritu, ut quemadmodam noiuit esse aduiter, sic nonsit,

quomodo noluit esse fur , sic nonsit 5 et csetera illa omnia,

quse voiunt liomines vincere , etssepe inflexi superantur,

ut exciament ad Deura , ut de necessitatibus eorum eruat

eos, et inde liberati confiteantur Doraino raiserationes

ejus :

quisquisergo talis est, et vicit ilias diiiicuitates, et

probabiiiter jara conversatur inter homines, sine ulla

quereia raaiorummorum, excipitur tentatione tertia taedii

cujusdamin mora iiujus vitae, ita ut aliquando eum nec

' Rom. \n, 24. — » Gal. v, 17.



EjyARRATlO IN PSALMUM CVI. 24

orare delectet. Tertia tcntatio priori contraria : priusenira

periclitabatur fame,postea fastidio. Unde et hoc, nisi de

quodam languore anira?e? Jam non te iliicit adulterium,

nec tamen delectat Dei verbum. Jam post periculum im-

peritire et concupiscentiae , de quibus duobus te evasisse

Isetaris , videne tc-edium fastidiumque te necet. Non est et

ista levis tentatio : agnosce te in illa , et exclaraa ad Do-

rainura_,ut de necessitatibus tuis etiam hic liberet te

5et

de hac tentatione hberatus cum fueris , confiteantur illi

miserationes ejus.

VII. Liberatus autem ab errore , liberatus a difficultate

bene operandi, hberatus a tredio fastidioque verbi Dei

fortassis dignus eris cui populus committatur , constitua-

risin gubernaculis navis, recturus Ecclesiara. Ibi quarta

tentatio. Tempestates maris quatientcs Ecclesiam , turbant

gubernatorem, Denique tres illas tentationes experiri po-

test omnis pius fidehs in populo Dei : quarta ista nostra

est. Quanto enim plus honoramur , tanto phis perichta-

mur. jMetuendum est ne avertat aliquem vestrum a veri-

tate pericuhim erroris •, metuendum est ne vincat unura-

([uemque cupiditas sua , et ehgat eara sec[ui,quara ex ejus

diflicuhatibus exclaraare ad Dominum ; metuendura est

ne unicuique vestrum minus sapiat verbum Dei, et fastidio

moriatur : tentatio vero gubernandi, tentatio periculorum

in regenda Ecclesia nos potissimum tangit. Sed quomodo

et vos ahenieritis , si tota navis perichtabitur? Quod ideo

dixi, ne in hac quarta tentatione, tanquam nostra pro-

pria, (ubi opus est ut ab orationibus non desistatis, nam

vos prirao naufragatis ,) rainus solhciti sitis, et pro nobis

minus oretis. Quid enim, fratres, quia ad eadem guber-

nacuia non sedetis , non in eadem navi navigatis ?

VIII. Post has quatuor tentationes,quatuor exclama-

tiones,quatuor hberationes

,quatuor raiserationum do-

cxviii. 16



"242 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

minicarura confessiones,generaliter in hoc Psalmo con-

sequenter ipsa commendatur Ecclesia : ut evidentissirae

noveritis , de qua Psalmus ab exordio loquebatur. Cora-

mendatur autem ita ut nobis in omnibus Dei gratia praedi-

cetur , « Qui superbis resistit, humilibus autera dat gra-

M tiara^ : » quia ideo ille venit, « Ut qui non vident, videant,

» et qui vident , caeci fiant^ : quia oranis vallis implebi-

» tur , et oranis mons et coUishumiliabitur^. » Quo com-

mendato, dicitur aUquid, quod etiara de haereticis intel-

ligatur,quibus tanquara civilibus bellis quatitur Ecclesia

et concluditur Psalmu5,

quera jam exposui , brevius

fortasse quamputabatis. Narausque adeo meistura totum

Psalmum aliquantura prolixura exposuisse arbitror, ut

jara olficium a rae non expectetis disputatoris , sed pene

lectoris_,si tenetis quae dixi. Puto enim, sunt ante oculos

vestros constituta: sed utmeliuscomraendentur , breviter

replicentur. Priraa tentatio, errorisetfamisverbi; secunda,

difticultatis vincendarum concupiscentiarum ; tertia, taedii

atque fastidii;quarta, terapestatis et periculorura in guber-

nandis Ecclesiis : etinhis omnibus exclamationes, etlibera-

tiones , et raiserationura Deiconfessiones.Ad extremura ip-

siusEcclesiae fitcommendatio, qu.Te et salva facta estpergra-

tiam Dei nostri , non per meriturasuura : etcommemoratur

iniraicorum afflictio propter superbiara5quibus extinctis,

erecta est Ecclesia t ct propter insidias quasdam deminu-

tionis ab haereticis , et detrimentorura quodara modo do-

mesticorura , et ex his circa Ecclesiam divina beneficia

et Psalrai conclusio. Legaraus jara raagis quara disseraraus.

IX. « Dicant qui rederapti sunt a Domino, quos redemit)) de manu iniraicorura, de regionibus congregavit eos,

)) ab Oriente et Occasu, et Aquilone etMari*. » Christiani

ergo ipsidicant, de toto orbe convocati. « Erraveruntin

• Jacob. )v, 6. — » Joan. ix, Sg. — ^ Isai. xl, 4- — ^ ^sa\. cvi, 2, 3.



ejnarrAtio ijv psalmum cvi. 243

» solitudine , in siccitate , viam civitatis habitationis non

)> invenerunt. » ErroTera miserabilem audivimus : quid

de inopia? « Esurientes et sitientes, anima eorum in ipsis

» defecit^ » Sed quare defecit? cui bono? Non enim

crudelis estDeus; sedsecommendat^ quodexpedit nobis,

ut nobis deficientibus rogetur, et ut subveniens ametur.

Et ideo posthunc errorem et famemetsitim, k Et claraa-

» verunt ad Dominum , cum tribularentur ; et de neces-

» sitatibus eorum eripuit eos.»

Et quid ilhsprsestitit,

quia errabant? « Et deduxit eos in viam rectam. » Yiam

civitatis habitationis non inveniebant , fame et siti aestua-

bant , et deficiebant : « Et deduxit eos in viam rectam

» ut irent in civitateni habitationis. » Quomodo subvene-

ritfami et siti , nondum dicit , sed et hoc expectate. « Con-

» fiteantur Domino miserationes ejus, et mirabiha ejas

» fihis hominura. Dicite experti inexpertis,jara in via

positi,jam ad civitatem inveniendam directi, jam deni-

que a fame et siti hberati : « Quoniam satiavit animara

» inanera , et animam csurientem implevit bonis "^. »

X. Vive ergo bene, jam in via positus es, jam audisti

quid agere debeas, quidsperare. Quid ahud excipit, quo-

niam conaris et superaris ? « Sedentes in tenebris et in

um-» bramortis,compeditos,inraendicitateetferro^. » Unde

hoc, nisi quia tibi tribuebas,quia gratiam Dei non agnos-

cebas,quia consihum Domini circa te reprobabas ? Nara

vide quid adjungat : « Quoniam inamaricaverunt eloquia

» Dcmini : » per superbiam, justitiam Doraini nescientes,

et suam volentes constituere *. « Et consihura Altissimi

» exacerbaverunt. Et humiliatum est in laboribus cor

» eorum ^ » Et nunc pugna contra concupiscentiam. Deo

desistente ab adjutorio , laborare potes , vincere non potes.

Et cum fueris pressus consuetudine tua prava, humilia-

'Psal.cvi, 4,5.— 'lbid.6-9,— ^lhxA. 10.— 4Rom. x,3.— ^Psal. cvr, 11,12.

16.



244 S. AUGIJSXIKI EPISCOPI

bitur cor tiiiitn iii laboribiis : ut jam corde bumiliato

discas claraare : « Infelix ego bomo,quis me bberabit de

)) corpore mortis bujus ' ? Humiiiatum est ergo in laboribus

» cor eorum : infirmati sunt, nec fuit qui adjuvaret eos. )>

Quid ergo restat, nisi quare factum est? « Si enim data

)) essetlex, quae posset vivificare , omnino ex lege esset

)) justitia : sed conclusit Scriptura omnia sub peccato , ut

)) promissio ex fide Jesu Christi daretur credentibus-.

)) Lex autem subintravit, ut abundaret debctum^. )) Ac-

cepisti verbum , accepisti praeceptum , nec desinis facere

quod male faciebas , et accepto praecepto, auges peccata

per prsevaricationem. Superlie, si te ignorabas, vel disce

te humibatus : clamabis , a necessitate liberaberis , libo-

ratus miserationes Domini coafiteberis. « Et clamaverunt

)) ad Dominum , cum tribularentur , et de necessitatibus

)) eorum salvos fecit eos ^. )> Liberati sunt de secunda ten-

tatione , restat tsedii atque fastidii. Sed primo quid istis

prtestitit liberatis , videte. « Et eduxit eos de tenebris

)) et umbra mortis , et vinculaeorum disrupit. Confitean-

)) tur Domino miserationes ejus et mirabiha ejus filiis ho-

)) minum. )) Quare? Quas difticultates vicit ? « Quia contri-

» vit portas sereas , et vectes ferreos confregit. Suscepit

» eos de via inic[uitatis eorum : propter injustitias enim

)) suas humiliati sunt ^ » Quia sibi tribuebant, non Deo :

quia suam iustitiam conslituebant, ignorantes Dei justi-

tiam*', humibati sunt. Invenerunt se non posse sine ejus

adjutorio,qui de suis sohs viribus praesumebant.

XI. Sed quod aliud genus restat? « Omnem escam abo-

)) minata est anima eorum. )) Jam fastidium patiuntur

fastidio languent , fastidio pericbtantur : nisi forte putas

occidi eos famepotuisse , et non posse fastidio. Vide quid

«Rora. vn, 24. — 'Gal. 111,21,22.— ^ Roni. v, 9.0. — 4PsaI. cvi, i3. —— 5 Ibid. 14-17. — 6 Rom. X, 3.



ENARP.ATIO IN PSALMUM CVI. 245

sequatur , cum dixisset : « Omnem escam abominata est

» anima eorum ^ » ne quasi eos putares de satietate secu-

ros, non magis videres de fastidio morituros : « Et appro-

» pinquaverunt , inquit , usque ad portas mortis^ » Quid

ergo restat? Ut quod te delectat verbum Dei, non tibi

tribuas, neque hinc aliqua infleris arrogantia, et avidus

cibi, in eos qui fastidio periclitantur superbe insilias.

Intellige etiam tibi prseslitum esse hoc , non a te tibi esse.

« Quid enim habes quod non accepisti'^

? » Hoc ergo in-

telligens, ethocvitio atque languore pericHtans, fac quodsequitur : « Et exclamavernnt ad Dominum , cum tribu-

» larentur , et de necessitatibus eorum liberavit eos. »

Et quia languor erat non delectari : « Misit verbum suum,

» et sanavit eos^. » Yide quid mali habeat fastidium

vide unde hberat ille , ad quem clamat fastidiens , « Misit

» verbum suum , et sanavit eos : et cripuit eos. » Unde?

Non de errore, non defame , non de dillicultate vincendi

peccata , sed « De corruptela eorum. » Quoedam corrup-

tela mentis est, fastidire quod dulce est. Ergo et de hoc

beneficio , sicut de cceteris superioribus , « Gonfiteantur

» Domino miserationes ejus, et miraliiha ejus fdiis ho-

» minum. Et sacrificent sacrificium laudis ^. » Jam enim

ut laudetur, suavis est Dominus. « Etenuntient operaejus

» in exultatione. » Non cum tsedio, noncummoerore, non

cum anxietate 5 non cum fastidio, sed, « In exultatione. »

XII. Quarta illa restat, in qua omnes periclitamur.

Omnes enim in navi sumus : ahi operantur, ahi portantur5

simul tamen omnes et in tempestate perichtantur , et in

portu salvantur. Post haec enim omnia sequitur, « Qui

» descendunt mare in navibus , facientes operationem in

» aquis multis ^: » id est, inpopuhs multis. Aquas enim

• Psal. cvi, 18. — 2 I Cqi- ,y^r, — 3 psal. cvi, 19, 20,— 4 IltiJ. qi, qq.

— STbiM. ?.3.



246 S. AliGliSTlM EPISCOPI

saepe pro populis poni, testis est Apocalypsis Joannis,

ubi interrogane Joannes quid illae aquae essent, respon-

sum est ei : « Populi sunt '. » Qui ergo faciunt operatio-

nem in ac[uis multis, c. Ipsi viderunt opera Domini , et

» mirabilia ejus in profundo^. » Quid enim profundius

cordibus humanis? Indeplerumque venti erumpunt , tem-

pestates seditionura et dissensionum navem perturbant.

Et quid agitur in his.^ Volens Deus ut ad eum clamarent

ethiqui gubernant, et hi qui portantur , « Dixit, et stetit

))

spiritus procellae. » Quid est, « Stetit?»

Permansit,perduravit : adhuc turbat, diu jactat, saevit, et non transit.

)) Dixit enim , et stetit spiritus procellae. » Et quid egit iste

spiritus procellae? « Et exaltati sunt fluctus ejus. Ascen-

» dunt usque ad ccelos , » audendo : « Descendunt usque

» in abyssos , » timendo. « Ascendunt usque in coelos

» descendunt usque in abyssos : » foris pugnae , intus

timores. « Animaeoruminmalis tabescebat. Turbatisunt,

» et moti sunt sicut ebrius^. » Qui sedent ad gubernacula, et

qui fideliter navem amant, sentiuntquoddico : « Turbati

» sunt et motisuntsicut ebrius.» Certequandoloquntur,

quando legunt, quando tractant, sapientes apparent : vae

aterapestatc. «Etomnis,inquit, sapientia eorura absorpta

» est. » Ahquando deficiunt omnia humana consilia :

quacumque se quisqueconverterit, fluctusfremunt, tem-

pestas saevit, brachia deficiunt : quo prora impingatur,

cui fluctui latus nudetur_, quo navis impulsa dimittatur,

a quiJjus saxis ne pereat refrenetur, omnino a rectoribus

non videtur. Etquid restat, nisi quod sequitur?« Et ex-

» clamaverunt ad Dominum cum tribularentur , et dc

» necessltatibus eorum eduxiteos. Et imperavit procellae,

» et stetit in auram*. » Non stetit in tempestatem , sed

« In aurara. Et siluerunt fluctus ejus. » Audite de hac re

« Apoc. XVII, t5. — 'Psal. cvi, i\. — 3 IbiJ. 26-27. —4 Ibid. 28,29.



ENARRATtO IN PSALMUM CVI. 247

vocem cujusdam gubernatorispericlitati, humiliati, libe-

rati. « Nolo, inquit, vos ignorare, Iratres, de pressura

)) nostra, quae f"acta estin Asia,quia supra vires gravati

)) sumus , et supra modum, ( Yideo omnem sapientiara

)) ejus absoptam.) ita ut tsederet nos, inquit_, etiam vi-

» vere ^. )) Et quidPilleita deficientes desereret.? Aut non

propterea illi defecerunt , ut ille apud eos gloriam repe-

riretPDenique quid sequitur? « Sed ipsi in nobismetipsis

» responsum mortis habuimus , ut non fidentes in nobis

)> simus, sed in Deo qui suscitatmortuos-. ))Etimperavit

)) proccllse, et stetit iii auram. » Jam illi de se apud se

responsum mortis habuerant, quorum omnis sapientia

absorpta erat, « Et silueruntlluctusejus. Etjucundati sunt

» quoniam siluerunt : et deduxit eos in portura voluntatis

» eorum. Gonfiteantur Domino miserationes ejus". » Ubi-

que oranino, ubique « Confiteantur Doraino, » non me-

rita nostra , non vires nostrae , non sapientia nostra , sed

« Miserationes ejus. » Ille ametur in omni nostra libera-

tione, qui est invocatus inomni nostra tribulatione. « Con-

» fiteantur Doinino miserationes ejus , et mirabilia ejus

» filiis hominum. »

XIII. Et videte unde dicat, unde omnia ista praelocutus

sit, unde orania haec enuraeraverit , ubi aganturhaec. « Et» exaltenteumiiiEcclesia populi ; etincathedraseniorum

» laudenteura^.Etexaltent eum,»hocest,«Laudenteum,»

et « Laudent eum, » hoc est, « Exaltent eum. » Exaltent,

laudent populi et seniores, et negotiatores et gubernatores.

Quid enim fecit in hac Ecclesia.? quid constiiuit.? unde

illara eruit? quid ei prsestitit? Queraadmodum superbis

restitit , humilibus gratiam dedit ^: superbis scilicet primo

populo Judaeorura, arroganti et extollenti se de genere

• 2 Cor. 1, 8. — » Ibid. 9. — 3 Psal. cvi, 3o, 3i. — 4 Ibid. 32. — 5 Ja-

cob, IV, 6.



248 S. AUGrSTINI episcopi

Aljrahae, et quodilli genti sint credita eloquia Dei '. Non

eis haec valebant ad sanitatem , sed ad exahationem cordis,

ad tumorem potius quam ad magnitudinem. Quid ergo

fecit Deus superbis resistens , Ixunilibus dans graliam^

ramos naturales propter superbiam araputans , oleastrum

propter humilitatem inserens '^

? quid fecit Deus ? Audite

haec duo : Deus primo quemadmodum superbis resistat

deinde quemadmodum humihbus det gratiam. « Posuit

)) flumina in desertum. » Currebant ibi aquae, currebant

prophetiae. Quaeremodo apudJudaeos Prophetam, non in-

venis. a Posuit enim flumina in desertum, et exitus aqua-

)) rum in sitim. Posuit flumina in desertum^ . » Dicant,

u Jam non est Propheta, et nos non cognoscet adhuc^.

» Posuit tlumina in desertum , et exitus aquarum in sitim,

» terrarum frucliferam in sahnas^ » Quaeris ibi fidem

Christi , non invenis5

quaeris Prophetam , non invenis;

quaeris sacerdotem , non invenis5quaeris sacrificium

, non

invenis;quaeris tempium , noninvenis. Quare hoc^ Quia,

« Posuit fhimina in desertum , et exitus aquarum in sitim,

)) terram fructiferam in salinas. » Unde? quo merito ? « A

» mahtia inhabitantium in ea. » Ecce quomodo superbis

resistit : audi quomodo humihbus det gratiam. « Posuit

» desertum in stagna aquarum , et terram sine aqua in

» exitus aquarum. Et habitare fecit ilhc esurientes^. )>

Quoniam ilh dictum est : « Tu es sacerdos in Eeternum

» secundum ordinera Melchisedech". » Quaeris enim sacri-

ficium apud Judaeos : non habes secundum ordinem Aaron,

quia posuit flumina in desertum : quaeris secundum ordi-

iiem Melchisedech : apud ilios non invenis , sed per totum

orbem celebratur in Ecclesia. « A sohs ortu usque ad oc-

» casum laudatur nomen Domini^. » Et dicit Deus ilhs,

" Rom. 111 ,2. — * Id. XI, 17-24. — ^ Psal. cvi ,33. — 4 Id. lxxiu, 9.

— 5 1,1, cvi, 34. — '^ Il)iM. 3.5, 33. — : Id. cix, 4. — » Id. cxu, 3.



enAhrAtio m psalmum cvi. 249

quorum fluminaposuit in desertum : « Non est mihi vo-

» luntas in vobis, dicit Dominus, nec accipiam sacrifi-

» cium de manibus vestris :

quoniam ab ortu solis usque» ad occasum, sacrificium mundum ofFertur nomini meo^»

Ubi erant omnia immunda sacrificia , c[uando desertum

erant, quando squalebant, quando saJinae erant omnes

gentes ; ibi nunc fontes , ibi nunc flumina , ibi nunc stagna

aquarum, et exitus aquarum. (c Ergo superbis restitit,

)) humilibus autem dedit gratiam. Et habitare fecit illic

» esurientes ; » quia, «Edentpauperes, etsaturabuntur'^.

» Et constituerunt civitatcm habilationis. » Tnterim ha-

bitationjs in spc : quoniam, « Qui me audit, inquit, ha-

)) bitabit inspe^. Etconstituerunt civitatem habitationis.

» Et seminaverunt agros , et plantaverunt vineas , et fe-

)) cerunt fructum frumenti* : » ad quem^ gaudet operarius

ille, quidicit, « Non quia quEero datum, sed requiro)> fructum^. Et benedixit eos, et multipHcati suntnimis,

» et jumenta eorum non sunt deminuta'. )) Hoc stat.

(( Firmum enim fundamentum Dei stat^ quia novit Do-

» minus qui sunt ejus ^. )) Jumenta et pecora dicuntur

in Ecclesia simpliciter ambulantia , sed utiha ; non multum

docta, sed fide plena. Ergo et spiritales et carnales « Be-

)) nedixit eos , et multiplicati sunt nimis, et jumenta eo-

)) rum non suntdeminuta. ))

XIV. « Et pauci facti sunt, et vexati sunt^. )> Unde

hoc? De transverso? Imo de interno. Ul enim pauci fie-

rent, )> Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis^^. )>

Ideo autem tanquamdehis dicit, de quibus antea loque-

batur, ut cum intellectu discernantur; quia tanquam dehisdem loquitur

,propter communia sacramenta. Ad po-

' Malach. i, lo, ii. — ' Psal. xsi, 27. — 3 Piov. 1, 33,juita lxx. —

i Psal. tvi, 37. — 5 Supple fruclum. — 6 phnip. iv, 17. — 7 Psal. cvi, 38.

— 8 2 Tim. ii, 19. — Psal, cvi, 39. — '^-i Joan. 11, 20.




pulum enim Dei pertinent , etsi non per virtutem , certe

perspeciempietalis : de iiiis cnim audivimus Apostolum :

(( In novissimis temporibus instahunt tempora saeva ; erunt

» enim homines se ipsos amantes^ » Primum malum

(( Se ipsos amantes : » utique sibi placentes. Utinam sibi

disphcerent , et Deo placerent : utinam in ditlicuhatibus

exclamarent, etanecessitatibus hberarentur. Sed multum

de se pr<^sumentes_, (( Pauci facti sunt. » Manifestum est,

fratres : omnes qui se dividunt ab unitate, pauci fiunt.

Muhi enira sunt •, sed in unitate, dum non separantur ab

unitate. Cum enim coeperit ad eos non pertinere muhi-

tudo unitatis , in haeresi et in schismate pauci sunt. (( Et

» pauci factisunt, ctvexatisunt a tribuhitione malorum

» et dolore. Effusus est contemptus super principes-. »

Reprobati enim sunt ab Ecclesia Dei : et magis,quia

principes esse voluerunt, ideo contempti sunt, et factisunt

saJ infatuatum projectum foras^^ ideo conculcatur ab ho-

minibus. (( Effusus est contemptus super principes. Etse-

» duxit eos in invio, et non in via. » iih superius in via,

illi ad civitatem directi ; denique deducti , non seducti :

isti autem in invio seducti. Quid est, (( Seduxit eosPTra-

» didit illos Deus in concupiscentias cordis eorym*. »

Hoc est enim, (( Seduxit, » donavit ilios sibi. Nam si pro-

prie quseras , ipsi se seducunt. « Qui enim putat se esse

» ahquid, cum nihil sit, se ipsum seducit^ » Quid est

ergo , (( Seduxit eos ? » Dimisit eos. (( In invio , et non in

» via. » Quomodo enim in via horaines,qui partem te-

nent , et totum rehnquunt ? Quomodo in via ? Quae est ergo

via, aut ubi agnoscitur via?((

Deus, inquit, misereatur nos-» tri, et benedicat nos, illuminet vuUum suura supcr nos,

» ut agnoscaraus in terra viam tuam. » Qua terra ? (( In om-

• 2 Tim. 111, 2. — ' Psal. cvi, 4o. — ^ Matth. v, i.5. — 4 Rom. i, 2^. —5 Gal. VI, 3.



ENARRATIO IN PSALMUM CVI. 25l

» nibns gentibus salutare tuum^ » Utique tales ut minuan-

tur, utpauci fiant, hinc exeunt : a nuiltitudine unitatis ora-

nes exierunt, sicut paulo ante commemoravi dictum deillis : « Exnobis exierunt, sed non fuerunt ex nobis : si enim

» exnobis fuissent, permansissentutiquenobiscum^.» Scd

si forte nostri sunt in occulta praescientia Dei , necesse est

ut redeant. Quam multi non nostri adhuc quasi intus,

et quam raulti nostri adhuc quasi foris? « Novit Do-

» minus qui sunt ejus ^. » Et illi non nostri qui intus sunt,

quando occasiones invenerint , exeunt : et ilH nostri qui

foris sunt, quando occasiones invenerint, redeunt. Illud

ergo accipite quod vovit Deus , secundum hoc « Seduxit

)) eos in invio, et non in via. » Et quid de ilhs fecit?

Quod dicere coeperam,quod attente audiatis. Potuit illos

pati intussemper, sed nos de illis non proficeremus : cum

autem separati sunt , et per qusestiones malignas inquie-

tant nos, propositum est nobis ex illis et inquisitionis stu-

diura , et timoris exemplum. Unusquisque tremit , cum

alterum videt exisse , tanquara ex iUius exitu dicatur illi

» Quapropter qui se putat stare , videat ne cadat ^. )> Pro-

sunt ergo quia exeunt : nam si intus essent , et tam mali

essent, nihil de iUis prodesset. Quid de ilUsdictura est in

quodam Psalrao ? « Congregatio taurorum , id est , cer-

vicatorum et superborum : congregatio taurorum inter

» vaccas populorura. » Vaccas dicit seductiles aniraas,

quse facile consentiunt seductoribus tauris. Sed quare hoc?

« Ut excludantur hi qui probati sunt argento^. » Quid

est, ut excludantur? Ut appareant, ut emineant iUi qui

sunt probati in eloquio Dei. Cura enim respondetur haere- ,

ticis ex necessitate , sedificantur cathoUci ex utiUtate. Hanc

sententiam plane Pauius expressit : « Oportet enim, inquit,

• Psal. Lxvi, 2, 3. — 2 I Joan. ii, 19. — ^ 2 Tim. 11, 19. — 4 i Cor. x,

12. — 5 psal. Lxvn, 3i.




)) haereses esse, ut probati manifesti fiant in vobis* . ))Oportet

et tauros seducentesesse, « Utqui prolâti sunt argento, )>

manifesti sint , hoc est, « Excludantur. )) Ouid est, ar-

gento probati? « Eloquia Domini, eloquia casta, argen-

)) tum igne examinatum terrae ,purgatum septuplum'^.))

Quicumque sunt probali inhoc argento , id est, in eloquio

Domini , non possunt plene exerere hoc argentum , nisi

quaestionibus inquietati haereticorum. Et hic attendite,

quia non prretermissum est. « Ecce etrusus est contemp-

)) tus super principes , )> super illos tauros. Quare con-

templi sunt? Ahud annunliantes. Quid sunt contempti?

Anathematizali. « Quisquis enira vobis annuntiaverit pra>

)) terquam quod accepistis , anathema sit^. » Quid tam

contemptum quara salinfatuatus*,quiforas projectus con-

culcatur? Et videte si non principes sunt îpsum Paulum

audite. « Licet si nos aut Angelus de coelo evangehzaverit

)) vobis praeterquam quod accepistis , anathema sit^. ))

Principes sunt, docti sunt, magni sunt, lapides pretiosi

sunt. Quid adhuc dicturus es? numquid Angeh sunt?Et

tamen « Etsi Angelus de coelo vobis annuntiaverit, praeter-

quam quod accepistis , anathema sit. )) Qnia et ipse dia-

bolus angelus de ccelo Lipsus est. « Effusus est ergo

)) contemptus super principes. Et adjuvit pauperem a raeii-

)) dicitate ^. )> Quid est hoc , fratres , contempti sunt princi-

pes , et adjutus est pauper? Abjecti sunt superbi , et

instructus esthumihs. Hocfecit, ethoc faciendo « Adjuvit

)) pauperem a mendicitate. )) Mendicus est ille , nihil sibi

tribuens , totum de misericordia Dei expectans ante ja-

nuam dominicam quotidie cL^mat, pulsans ut aperiatur

ei , nudus et tremens ut vestiatur , oculos in terram deji-

ciens, et pectus tundens. Istum mendicum, hunc pau-

> I Cor. XI, 19. — 2 Psal. xi, 7. — ^ Gal. 1 , 9. — 4 Matth. v, i3. —5,Gal. 1,8. — c Pfal.cvi, V.



etuArrAtio iw psAlmum cvi. 253

perem , hunc humilem, adjuvit Deusplurimum , etiamde

ipsa separatione haereticorum : quia pauci facti sunt , et

vexati sunt , et seducti in invio et non in via. Deniquequid postea ex ilhs deminutis , seductis

,paucis factis

vexatis^ in adjuto paupere quidfit.^ « Et posuit sicut oves

» familias. » Quasi unum pauperem et unum mendicum

inteUigebas , de quo dixit , « Et adjuvit pauperem a men-

» dicitate. » Pauper iste multa^ famihcesunt, pauper iste

multae plebes sunt : multae Ecclesiae una Ecclesia , una

plebs, una famiha, una ovis est. « Et posuit sicut oves

» famihas. » Magna mysteria ista, magna sacramenta,

quam profunda,plena mysteriorum

;quam dulciter in-

venta,quia diu latentia. Ergo, « Videbunt recti, et ju-

» cundabuntur , et omnis iniquitas oppilabit os suum ^ »

Iniquitas illa garriens contra unitatem , et cogens manifes-

tari veritatem, convicta«Oppilabit os suum.

»

XV. « Quis sapiens? et custodiet haec, et intelhget mi-

» serationes Domini ^. » Videte quo fine clausit : « Quis

» sapiens? et custodiet hcec. » Et quid custoditurus est

sapiens? Id esl, si pauper sit, custodit; si nonsit dives,

id est , non sit superbiis , non sit inflatus, custodit haec.

Quare enim custodit haec? Quia « Intclhget miserationes

» Domini : » non meritasua, nonvires suas, non poten-

tiam suam 5sed « Miserationes Domini^ » qui errantera

et egentem in viam dcduxit et pavit5qui pugnantem ad-

versus diflicultatem peccatorum, et colhgatum vincuhs

consuetudinis solvit et hberavit5qui fastidientem verbum

Dei , el taedio quodam pene morientem , missa medicina

verbi sui recreavit ; qui perichtantem inter naufraga et

procellosa discrimina, mari placato , ad portum perduxit :

qui eum denique constituit in eo populo , ubi humihbus

dat gratiam, non in illo ubi superbis resistit^ et fecit cum

' Psal. cvr, 4i- — ' Ibid. î.




suum , ut intus manens multlplicaretur , non ut foras

exiens minueretur. Hoc vident recti , et jucundantur.

« Omnis ergo iniquitas oppilabit os suum, » et qui est

« Sapiens, custodiet haec. » Unde custodiet? Per humi-

litatem, intelligendo miserationes Domini : quia ubique

dictum est : « Confiteantur Domino miserationes ejus , et

» mirabilia ejus fdiis hominum. »

IIN PSALMUM GYII.

Quare hoc loco non subjicitur Enarratio.

I. PsALMUM centesimum-septimum exponendum non

putavi : quoniam jam exposui eum in Psalmo quinquage-

sirao-sexto, et in Psalmo quinquagesimo-nono , ex quo-

rum postremis partibus iste constat. Nam postrema pars

quinquagesimi-sexti % prima est hujus, usque ad eum

versum ubi dicitur : « Et super omnem terram gloria

» tua^. » Hinc autem usque in finem, postrema pars est

quinquagesimi-noni : sicut postrema pars centesimi tri-

gesimi-quarti , eadem est quae centesimi tertii-decimi , ab

eo versu ubi dicitur : « Simulacra gentium argentum et

» aurum ^: » sicut tertius-deciraus et quinquagesiraus-

secundus, mutatis aliquibus mediis, eadem habent omnia

a principiis usque in fines. Quaecuraque igitur in hoc Psal-

mo centesimo-septimo ahquantulura aliter posita sunt,

quam in iHis duobus , ex quorum partibus constat , non

habent intellectum diliicilem : sicut in quinquagesirao-

• Psal. Lvi, 12. — ' Id. cvii, 6. — 3 IJ. ciui et cxxxiv, i5.



IN PSALMUM CVII. 255

sexto dicitur : « Gantabo et psallam, exurge gloria mea ^: »

inisto autem, « Gantabo etpsallam in gloriamea'^. » Ad

hoc enim dictura est illic : « Exurge, » utin illa cantaretur

et psalleretur. iLem ibi, (c Quoniam raagnificata est usc[ue

» ad coelos raisericordia tua^-, » vel, sicut alii interpre-

tati sunt, « Elevata est : » hic autem, « Quoniara magna

» est super coelos misericordia tua^.» Ideo enim magnifi-

cata est usque ad coelos, ut magna sit in coelis5 hoc enim vo-

luit dicere : « Supercoelos. »Itera in quinquagesimo-nono,

« Loetabor, et dividam Sichimam ^ ; » liic autem , « Exal-M tabor, et dividara Sichiraam''. » Ubi ostenditur quod de

dividenda Sichima significatum est, post Domini exaltatio-

nem praedictum futurum, et illam laetitiam ad hanc exal-

tationera pertinere •, ut ideo laetetur, quia exaltatur. Unde

alibi dicit: « Gonvertisti luctura raeura in gaudiura raihi

» conscidisti saccura meum , et accinxisti me Isetitia'. »

Item ibi , « Et Ephrccra fortitudo capitis mei ^: » hic au-

tem, « Et Ephraem susceptio capitis raei^. » Suscipiendo

enim fit fortitudo , id est , suscipiendo fortes facit , fruc-

tificans in nobis : interpretatur enira Ephrsem, Fruciiiica-

tio. Susceptio autem ad utruraque referri potest, sive cum

suscipiraus Christum , sive cura ipse nos suscipit, qui est

caput Ecclesiae. Et quod ibi ait : « Tribulantes nos'^ ^ »

hic autem , « Iniraicos nostros ^^: » utique iidera ipsi

sunt.

II. Admoneraur sane isto Psalrao, eos titidos qui tan-

quam de historia positi sunt, rectissime fieri ut secundum

prophetiam intelligamus, secundum quod videmus Psal-

mos esse conscriptos. Quid enim tam diversum secundum

historiam, quam id quod est in titulo quinquagesimi-sexti,

• Psal. Lvi, 8. — ' IJ. cva, 2. — ^ ij. Ly, jj — 4 j^ (,yy^ 5 — 5 jj^

ux, 8.-6 Id. cvn ,8.-7 Id. xxix, 12, - 8 ij. lix, 9. — 9 Id. cvii, 9.

— '" IJ. Lix, i4- — •' Id. cvn, 14.



256 S. AUGUSTIKl EPISCOPI

« In finem , ne corrumpas , ipsi David , in tituli inscrip-

» tionem , cum fugeret a facie Saiil in speluncam : » et

in titulo quinquagesimi-noiii : « In finem , his quiimmu-

)) tabuntur, in tituli inscriptionem, ipsi David, in doc-

)) trinam, cum succendit Mesopotamiam , Syriam, et Sy-

» riam Sobal , et convertit Joab , et percussit in vallc

)) Salinarum duodecim millia? » Nam prseterid quod po-

situm est , « In tituli inscriptionem , )> et « ipsi David , »

et « In finem ; )> caetera ita diversa sunt , ut ille habeat

humihtatem David , iste fortitudinem ;ille fugam , iste

victorias.Et tamen ex istorum duorum posterioribus par-

tibus, quorum tam diversi tituh sunt^ Psahiius iste compo-

nitur. Ubi significatur ad unum ahquid concurrere utrum-

que , iion superficie historioe , sed ahitudine prophetise,

copulatis utriusque finibus in hoc uno. 5 cujus est titulus

« Canticum Psalmi ipsi David ^•, » neutro ilh titulo similis,

preeler quod hic etiam positum est, )) Ipsi David. » Quo-

niam muhis partibus et muhis modis , sicut ad Hebrseos

Epistola loquitur , ohm Deus locutus est Patribus per

Prophetas -: eum taraen locutus est, quem raisit postea

,

ut complerentur eloquia Prophetarum. « Quotquot enim

» promissiones Dei, in illo Etiam^. »

' Psal. cvii, 7. — 2 Uebr. i, i. — ^ 2 Cor. i, 20.



ENARRATIO IN PSALMUM CVIII. 257

'W**WVl/WV^W-VkXVVI-WVIVWVVW»VVVVVWV V V^VVWWWVW\VWVWV\WV* WVt Vvwvv

ENARRATIO

IN PSALMUM GVIII.

I. PsALMTJM istum de Christo habere prophetiam, quis-

quis Actus Apostolorum fidehter legit , agnoscit ; ubi deChristi traditore Juda prophetatum esse quod hic scrip-

tum est : « Fiant dies ejus pauci , et episcopatum ejus

» accipiat alter* , » quando Matthias iu locum Judae ordi-

natus , numero Apcstolorum duodecimus adjunctus est'-,

evidenter apparet. Sed si de i-llo uno homine omnia quse

hic in malo dicta sunt intelhgere conemur, expositionis

ratio non omni modo, aut vix valebit occurrere : si autem

de tah genere hominum malorum , id est , inimicorum

Christi ingratorumque Judaeorum, omnia mihi videntur

posse clarius aperiri. Sicut enim quaedam dicuntur, quse

ad apostolum Petrum proprie pertinere videantur , nec

tamen habent illustrem intellectum , nisi cum referuntur

ad Ecclesiam, cujus

ille

agnoscitur in figura gestasse per-sonam, propter primatum, quem in Discipuhs habuit^

sicuti cst, « Tibi dabo claves regni coelorum ^, » et si qua

hujusmodi : ita Judas personam quodam modo sustinet

inimicorum Christi Judaôrum, qui et tunc oderant Chris-

tum, et nunc per successionem perseverante genere ipsius

impietatis oderunt. De quibus hominibus et de quo po-

puio possunt non inconvenienter intelhgi , non solum ea

quae apertius de ipsis in hoc Psalmo legimus, verumetiam

illa qaoe proprie de ipso Juda dicuntur expressius : sicuti

' Psal. cviii, 8. — = Act. 1, i5 et 26. — ^ Matth. xvi, 19.

cxviii. 17



258 s. AuGUSTim episcopi

est quod commenioravi, « Fiant dies ejus pauci , et epis-

» copatura ejus accipiat alter. » Quod apparebit adju-

vaute Domino^ cum ad eos versus tractandi ordine vene-

rimus.

II. Incipit ergo ita Psalmus : « Deus laudem meam ne

» tacueris5quia os peccatoris et os dolosi super me aper-

» tum est'. » Unde apparet et falsam esse vituperatio-

nem,quam non tacet peccator et dolosus 5 et veram esse

laudem, quam non tacet Deus. « Deus enim verax, omnis

» autem homo mendax'^ : » quia non est liomo verax,

nisi in quo loquitur Deus. Laus autem maxima est unige-

niti Filii Dei, qua hoc ipsum quod est , unigenitus Dei

Fihus praedicatur. Hoc autem non apparebat , sed appa-

rente infirmitate ejus latebat, cum os paccatoris et os do-

losi super eum apertum est : et ideo iilud apartum est

quia operta vir.tus hujus fuit. Ideo autem dicit : « Aper-

» tum est os dolosi, » quia odium quod dolo tegebatur,

crupit in vocera. Hoc etiam in consequentibus versibus

planius dicitur.

II r. « Locuti sunt adversum me lingua dolosa ^: » tunc

utique quando eura tanquara magistrura bonura captiosa

adulatione laudabant. Unde aiibi dicitur : « Et qui lau-

» dabant rae, adversus me jurabant *. » Deinde quia eru-

perunt claraantes , « Crucifige , crucifige^ : » secutus ad-

junxit: « Et sermonibus odii circumdederunt me. » Illi

qui iingua dolosa,quasi non odii, sed dilectionis verba

locuti sunt : ideo « Adversus me , » quia hoc insidiando

faciebant : postea « Serraonibus , » Non falsae et dolosae

dilectionis, sed aperti « Odii circumdederunt rae, et ex-

» pugnaverunt me gratis. » Sicut autera pii gratis araant

Ghristum, sic impii gratis oderunt : quia sicut veritas nullo

' Psal. cviii, 2. — » Rom. m, 4- — ' P^^'- <^'"'> ^- — ^ ^^' ^h 9-

—S Joan. XIX, 6.





260 S. AUGUSTIWI EPlSCOi'1

isto Psalnio legitur : « Pro eo ut diligereiit me , detrahe-

» bant mihi. » Dilectionem quippe debebant tantis Do-

mini beneficiis;quam non solum minime reddebant

ven.mietiam pro illo bono irrogabant maium. Duo vero

media quse diximus hominum quodam modo esse medio-

rum, ita se habent , ut eorum prius,quod est reddere

bona pro bonis , habeant et boni , et mediocriter boni

vei mediocriter mah. Ideo Dominus hoc non reprehendit,

sed non vult in eo solo Discipuios suos permanere,quos

vult ad majora provehere;

quibus dicit : « Si dilexeritis

» eos qui vos dihgunt,, id est , si reddideritis bona pro

» bonis,quam mercedem habebitis , id est

,quid mag-

» num facietis ? nonne et Pubhcani hoc faciunt ^ ? » Vult

autem iilos et hoc facere, et longe amphus, id est, ut non

solum amicos, verumetiam inimicos diligant.Posterius au-

tem,quod est reddere mala pro malis , habeant et mali

et mediocriter mah, vel raediocriter boni : usque adeo ut

Lex eis dederit ulciscendi modum , « Oculum pro oculo

» dentem pro dente ^: » quae si dici potest injustorum

justitia est. Non quia iniquum est ut recipiat unusquisque

quod fecerit; ahoqui Lex nequaquam id constitueret : sed

quia uiciscendi hbido vitiosa est , magisque ad judicem

pertinet inter alios hoc decernere , quam bonum liomi-

nem sibi expetere. Quapropter impii ex illa benignitatis

summitate delapsi , ubi redduntur bona pro raahs , ad

quantam mahgnitatis profunditatem venerunt retribuendo

mala pro bonis? quanto praecipitio tot gradus interpositos

transierunt? Nec parvum aliquid putari debet, quia non

ait : Pro eo ut dihgerent me , interficiebant me : sed « De-

» trahebant mihi. » Ideo quippe interfecerunt,quia de-

traxerunt , negantes Dei Filium , et dicentes quod « In

» principe daemoniorum ejicit daemonia^ : » et , « Dse-

' Jlattli. T, 46. — ' Deut. XIX, 21. — 3 Luc. xi, 15.





262 S. ArGUSTINl episcopi

tibus : nos vero etiam pro nobis primitns, ut animum nos-

trum Deo miserante atque opituJante vincamur,quo

ferimur in ulciscendi cupiditatem , cum detrahitur sive

praesentibus sive absentibus nobis. Deinde cum Christi

patientiam recordamur , tanquam ipso excitato , sicut

factum est, cum dormiret in navi\ qui perturbationem

cordis nostri tempestatemque tranquillat , animo sedato

atque placato oremus etiam pro ipsis detractoribus nos-

tris, ut securi dicamus : « Dimitte nobis, sicut et nos di-

» mittimus'^. » Sed ille dimittebat, qui peccatum, quod

ei dimitteretur, utique non habebat.

VI. Sequitur autem : « Et posuerunt adversum me mala

» pro bonis ". » Et quasi quaereremus, Qupe mala, pro

quibus bonis? « Et odium, inquit, pro dilectione mea. »

Hic est omnis et magnus reatus illorum. Nam quid no-

cere potuerunt persequentes , voluntate , non necessitate

morientem ? Sed ipsum odiura est crimen maximum per-

sequentis, quamvis sit voluntaria poena patientis. Satis

autem exposuit quemadmodura supra dixerit : « Pro eo ut

» raedibgerent, » quia dilectionem non utcumque, sed

dilectioni ejus debebant; cum hic addidit, « Pro dilec-

» tione mea. » Hanc dilectionera in Evangelio corarae-

morat, ubi dicit : « Jerusalera, Jerusalera, quoties vohii

)> colhgere fihos tuos , tanquara galhna pullos suos sub

» alas suas , et noluisti ^. »

VII. Deinde quae pro ipsa impietate recipiant, incipit

prophetare ; et eo raodo illa dicit , tanquam ulciscendi

cupiditate optet ut fiant, cum dicantur futura certissiraa

veritate, et per Dei justitiam super tales digne ventura.

Quera raodura futura prsedicendi , velut specie raale op-

tandi, quidam non intelhgentes,putant odium odio, et

malo animo malum animum reddi : quoniara revera pau-

Matth. vui, 24.— ' IJ. VI, 12. — 5 psal. cvin, 5 — ^ Matth. xxiii,27.



ENARRATIO IN PSALMTJM CVIII. 263

corum est dignoscere, quomodo placeat poena iniquonim

accusatori inimicitias exsaturare cupienti, et quam longe

alio modo placeat judici recta voluntate peccata punienti.

Ille quippe reddit malum pro malo : iste autem etiam cum

vindicat, non reddit malum pro malo,quoniam juslum

reddit injusto. Quod autem justum est , utique bonum

est. Punit ergo non delectatione alienae miseriae^quod est

malum pro malo 5 sed dilectione justitiae,quod est bo-

num pro malo. Itaque nec lumini Scripturarum calura-

nientur caeci , opinantes quod Deus peccata non puniat

nec quasi malum pro malo reddat , sibi blandiantur in-

justi. Audiamus ergo deinde quid divinus Sermo contexat

et in verbis quasi mala optantis , intelligamus praedicta

prophetantis •, et Deum justa retribuentem , sublevata in

ejus aeternam legem mente cernamus.

VIII. « Constitue super eum peccatorem , et diabolus» stet a dextris ejus ^. » Cum superius querela de pluribus

fuerit , nunc de uno loquitur Psalmus. Superius autem

dixerat : « Locuti sunt adversum me lingua doiosa, et

» sermonibus odii circumdederunt me, et expugnaverunt

» me gratis : pro eo ut diligerent me , detrahebant mihi,

» ego autem orabam : et posuerunt adversum me mala

» pro bonis, et odium pro dilectione mea. » Omnia de

pluribus. Nunc vero quid digni essent pro his iniquitati-

bus suis , et quid eis divino judicio futurum esset prae-

nuntians, « Constitue, inquit, super eum peccatorem : »

tanquam intendens in eum,qui se tradidit tahbus , de

qualibus suis inimicis loquebatur superius. Cum igitur

hic Judam traditjrem secundum Scripturam ActuumApostolorum supphcio debito praenuntiet puniendum '^

5

quid est, « Constitue super eum peccatorem , » nisi eum

quem sequenti versu indicat , cum dicit : « Et diabolus

' Psal. cvHi, 6. •— ' Act. I, 9.0.





enarrAtio in psalmum cviii. 265

potest. Credo, antequam Dominum traderet , et de illo

tradendo jam cogitaret : non enim jam poterat orare per

Christum. Nam posteaquam illum tradidi!;, eumque poe-

nituit, si per Christum oraret , indulgentiam rogaret •, si

indulgentiam rogaret, spem haberet ; si spem haberet

misericordiam speraret ; si misericordiam speraret , non

sibi desperatione coUum ligaret. Proinde cum dixisset :

« Cum judicatur, exeat condemnatus: »neab imminente

condemnatione putaretur se potuisse oratione hl)erare,

quam didicerat cum condiscipuhs suis, ubi dicitur : « Di-

» mitte nobis debita nostra , sicut et nos dimittimus de-

» bitoribus nostris^ : « Et oratio ejus , inquit, fiat in pec-

» catum •, » quia non fit per Christum, cpiem noluit sequi,

sed persequi.

X. « Fiant dies ejus pauci -. Dies ejus» dixit, dies apos-

tolatus ejus,qui pauci fuerunt , ciuoniam ante passionem

Domini scelere ipsius et morte consumpti sunt. Et tan-

quam diceretur, Quid ergo fiet de sacratissimo numero

duodenario, in quo non frustra Domuius duodecim ha-

bere primos Apostolos voluit? Continuo subjecit, « Et

)) episcopatum ejus accipiat alter. » Tancjuam dicens : Et

ipse pro suo merito puniatur , et ilie numerus suppleatur.Quod si quis quemadmodum factum sit , scire desiderat,

Actus Apostolorura legat.

XI. « Fiant filii ejus orphani, et uxor ejus vidua ^. »

Utique mortuo ipso, et fihi ejus orphani , et u\or ejus

viduata est.

XII. « Nutantes transferantur {ihi ejus., et mendicent*.

» Nutantes » dictum est , incerti quo eant, omni prsesidio

destituti. « Ejiciantur de habitationiims suis, » Exposuit

quod supra dixerat : « Transferantur. » Hoc autera totura

• Maffli. VI, r2. — ' P.sal. cvni, 8. — 3 ihiJ. g, _ 4 Il,id. lo.




quomodo uxori ejus filiisque contigerit, sequentes indi-

cant versus.

XIII. « Scrutetur foenerator omnem substantiam ejus,

» ei diripiant alieni labores ejus. Non sit illi adjutor. »

Ad tuendam ejus posteritatem dicit. Ideo sequitur : uNec

» sit qui misereatur pupilJis ejus^ »

XIV. Sed quia possent etiam pupilli sine adjutore et

sine tutore in aeruranis et egestate tamen crescere , et ge-

nuspropagatione servare:

sequitur, et dicit : « Fiant nati

» ejus in interitum , in generatione una delealur nomen

» ejus-. » Id est, quod de illo generatura est,. jam non

generet , et cito transeat.

XV. Sed quid est quod deinde subjungit? « In memo-

» riam redeat iniquitas patrum ejus in conspectu Doraini,

» et peccatum matris ejus non deleatur^» An intelligen-

dum est , ut reddantur ei peccata etiam parentum suo-

rum? Ei quippe non redduntur,qui liierit mutatus in

Chrislo_,et cceperit esse non filius iniquorum , non imita-

tus mores eorum : quia et illud verissime scriptum est :

« Reddam peccata patrura in filios ^: » et illud quod per

Prophetara dicitur : « Et anima patrismea est, et anima fiUi

» mea est^ anirna quae peccaverit, ipsa niorietur ^ » Hocquippe dictura est de his qui convertuntur ad Deura, et non

iraitantur mala parentum suorura;quod ipse Propheta evi-

denter ostendit : dicit enira parentura iniquitates eis non

obesse, qui justitiam faciendo dissimiles fuerint^. Illud au-

tem quod dictum est : «Reddam peccata patrum in filios,»

additura est, « Qui oderunt rae ' : » hoc est, sicut rae

oderant parentes eorum : ut quemadmodura bonorura

iraitatio facit ut etiara propria peccata deleantur , sic ma-

lorum imitatio faciat, ut non solum sua, sed etiam eorum

' Psal. cxviii ,11, 12. — ' Ibid. i3. — 3 Jbid. i^. — '^ Exod. xx, 5. —5 Ezecli. xvin,4- — ^ ^^'"i- ô- — ' Exod. xx, 5.



ENAHRATIO IN PSALMUM CVIII. 267

quos imitati sjunt , merita sortiantur. Si ergo Judas tene-

ret iilud ad quod vocatus est, nullo modo ad eum vel sua

praeterita, vel parentum iniquitas pertineret : quia ergo

non tenuit adoptionem in familia Dei , sed iniquitatem

vetusti generis potius elegit ; rediit iniquitas patrum ejus

in conspectu Domini , ut in eo etiam ipsa puniretur ^ et

peccatum matris ejus non est in eo deietum.

XVI. «Fiant contra Dominum semper*.))Id est, patres

ejus et matres ejus « Fiant conira Dominum semper, ))

nonut Domino adversentur, sed ut merita eorum pessima non

obliviscatur in isto Dominus , cum illi et ipsa retribuet.

« Contra Dominura )) enim dixit, in conspecta Domini. Nam

et alii interpretes sic transtulerunt, « Fiant in conspectu Do-

» raini semper : » alii vero, « Fiant corara Domino semper : »

Sicut alibi dictum est : « Posuisti iniquitates nostras in

» conspectu tuo-. Semper » autem dicit, ut sine remissione

sittantum illud scelus, et Iiic, etin futuro ssecuIo.«Dispe-

» reat de terra raemoria eorura ! » patrum scilicet et matris

ejus. Memoriam dicit eorura, quae in propagine generatio-

nis custoditur. Hanc prophetavit de terra periturara, quia

et ipse Judas, et filii ejus qui erant tanquam memoria pa-

trura et raatris ejus, sine successione prolis, sicut superiusdictura est , in brevitate unius generationis extincti sunt.

XVII. Dicit aliquis : Etiara-ne hoc ad poenara Judae

pertinere credendum est, quod post ejus mortem ad men-

dicitatera uxor ejus et filii pervenerunt, et translati sunt,

ejecti de habitationibus suis, scrutante foeneratore omnem

substantiam ejus , et diripientibus alienis omnes labores

ejus, nemine adjuvante, nec miserante pupillos ejus , et

quod cito sunt sine posteris mortui? Numquid etiam de

his quae in suis post mortem cujusque contingunt, ullus

mortuos tangit dolor? aut haec saltem scire putandi sunt

' Psal. cviii, 10. — ' IJ. xxjx, 8.








non diu postea perseveravit regnura Judaeorum. « Etepis-

» copatum ejus accipiat alter. » Ipsura Dominum Chris-

tum non incongruenter inteiligi exislimo episcopatum

populi Judaeorura,quia de tribu Juda factus est secun-

dum carnem : et Apostolus ait : « Dico enim Christum

)) ministrum fuisse circuracisionis propter veritatem Dei

)> ad confirmandas proraissiones Patrura ^. )> Et ipse ait :

« Non sura missus, nisi ad oves quae perierunt doraus Is-

)) rael*^

)) quia illis exhibuit in carne prsesentiam. Et

Magiqui

abOriente

venerunt, hoc dixerunt: «

Ubi est

» qui natus est rex Judaeorum ^ ? » Et hoc in titulo scrip-

tura erat super crucifixum : unde illud mutare volentibus

nonfrustra respondit Pilatus : « Quod scripsi, scripsi^. »

Hunc ergo episcopatura popuh Judaeorum, id est, Domi-

num Christum , accepit alter , id est,populus Gentium.

« Fiant fiUi ejus orphani. » De quibus dicitur : « FiUi au-

» tem regni ibunt in tenebras exteriores^. » Facti sunt

autem orphani araisso ipso regno, quasi patre perdito :

quanquara et Deura patrem bene inteUiguntur amisisse.

« Qui enira filiura non habet , ait Veritas , nec Patrem

» habet^ Et uxor ejus vidua. » Uxor regni plebs intelligi

potest , cui reges subditae dominantur. Vidua vero facta

est amisso ipso regno. « Nutantes transferantur fihi ejus,

» et mendicent. » Nutaverunt pericuhs , urgentibus hos-

tibus translati sunt, debeilati fdii regni Judaeorum. Quid

est autem mendicare, nisi ad hominura misericordiam vi-

vere , sicut vivunt sub earura gentium regibus , in quas

translati sunt? « Ejiciantur de habitationibus suis. » Ita

factum est , « Scrutetur foenerator oranem substantiam

» ejus : » id est, popuh ejus. Ubi nihil raehus intelligilur,

quara debita eorura non diraittantur, quia in soio Christo

' Rom. XV, 8. — 2 JMattli. xv, 24. — ^ IJ. u , i, 2. — 4 Joan. xis, 22.

— 5 Matth. vui, 12. — 6 I Joan. 11, 24.



ENARRATIO IN PSALMUM CVIII. 271

diraittuntur,quem respuerunt : qui etiam dicere docuit

« Dimitte nobis debita nostra , sicut et nos dimittimus

» debitoribus nostris^ Omnem autem substantiam ejus»

dictura est, omnem vitam ejus : ut ei nuUa debita, id est,

nulla peccata donentur.« Et diripiant alieni labores ejus : »

diabolus et angcli ejus•,quia non thesaurizant in coelo qui

non habent Ghristum. « Non sit illi adjutor. » Quis adju-

tor est ei, cui Christus non est? « Nec sit qui misereatur

» pupilhs ejus. » Qui patre perdito, id est, regno, sic re-

manserunt , aut amisso Deo;,cujas Filium persecuti sunt

et oderunt , non est qui eorum misereatur , non ad tem-

poralem vitam sumendara vel sustentandam, sed ad ve-

ram vitam , id est , aeternam. « Fiant nati ejus in interi-

» tum : » utique in interitum sempiternura. « In gene-

» ratione una doleatur nomen ejus. » Quia generati sunt,

non regenerati , ideo in una generatione delentur. Nam

in altera, id est, in regeneratione , si eam cognoscerent et

tenerent, non delerentur.« In meraoriam redeat iniquitas

» patrum ejus in conspectu Domini : » ut reddat eidera

populo Dorainus perseveranti in malitia etiam patrura

ejus iniquitatera. Sic enira eis dicit : « Testiraoniura estis

» vobisraetipsis, quia filii estis eorura qui Prophetas occi-

» derunt. » Et paulo post ait : « Ut veniat super vos ora-

» nis sanguis justus, qui effusus est superterrara, a san-

» guine Abeljusti usque ad sanguinem Zachariae ~. « Et

» peccatum matris ejus non deleatur, » Peccatum Jeru-

salem,quae scrvit cum filiis suis

,quae interficit Prophe-

tas , et lapidat missos ad se, « Fiant contra Dominura

» seraper, iniquitas et peccatura eorura : id est, ut a

conspectu Doraini non aboleantur , Deo in seternura vin-

dicante. « Et dispereat de terra meraoria eorura. » Terra

Dei , ager Dei est j ager Dei , Ecclesia Dei est : de qua

' Matth, VI, 12. — ' Id. xxiu, Si-S^.



272 S. AUGUSTIJVI EPISCOPI

terra periit memoria eorum , c[m cum essent rami natu-

raies,propter infidelitatem fracti sunt^

XIX. K Pro eo quod non est recordatus , » vel ille Ju-

das, vel ipse populus , « Facere misericordiam. » Sed me-

lius de populo accipitur quod ait: « Non est recordatus. •»

Nam si Cbristum occidit, saltem recordaretur poenitendo,

et faceret misericordiam super membra ejus,quae perse-

verantissime persecutus est. Ideo dicit, quia « Persecutus

» est bominem inopem et mendicum. » Potest quidem

accipi de Juda, qula non est dedignatus Dominus pauper

fieri, cum dives esset, ut iiiius paupertatc nos ditaremur -.

Mendicum autem quoraodo inteibgam , nisi forte quia

dixit mulieri Samaritanae : « Da mihi iDilsere^ : » et in

cruce ait : « Sitio ^ ? » Sed quod sequitur quomodo acci-

piatur in ipso capite nostro, id est, sui corporis Salvatore,

quem Judas persecutus est, non invenio. Gum enim dixis-

set : «Et persecutus est bominem inopem et mendicum :»

adjecit atque ait : « Et compunctum corde mortificare : »

id est , ut mortificaret. Nam quidam etiam sic sunt inter-

pretali. Compunctus autem corde non solet dici, nisi sti-

mubs peccatorum in dolore poenitendi : sicut de iliis

dictum est,qui cum audissent Apostolos post Domini

ascensionem ,« Compuncti sunt corde ,

» c[ui occiderant

Dominum. Quos allocutus est beatissimus Petrus dicens

inter cretera : « Agite poenitentiam , et baplizetur unus-

» quisque vestrum in nomine Domini Jesu Cbristi, et di-

)) mittentur vobis peccata vesU'a^. » Sed quoniam iidem

ipsi membra ejus facti sunt, cujus in ligno membra fixe-

runt,populus Judaeorurn non est recordatus facere raise-

ricordiam; persecutus esthominem inopem et mendicum,sed in membris suis : de quibus dicturus est, cjuod atti-

' Rom. XI, 20, 9.1.— » 2 Cor. viii, g. — 3 Joan. iv, 7. — ^ Id. xix,28.

— 5 Acl. u, 37, 38.



ENARRATIO IJJ PSALMCM CVllI. 273

nel ad ipsa opera misericordiae , « Quando imi ex minimis

» meis noii fecistis , mihi non lecistis^. Et compiinctum

)) corde mortificare:

» plane, « Compunctum corde, » sediii membris suis.De his autem qui persecuti sunt, ut com-

punctumcorde mortificarent, erat et Saulus, consenliens

in necem Stephani compuncti corde -: quia et ipse Ste-

phanus de illis erat, qui compuncti sunt corde. Sed Sau-

lus recordatus est facere misericordiam; et qui mane ra-

piebat, ad vesperum divisit escas^ : et ipse compunctus

corde, ut etiam in illo ipsi persequerentur inopem, vo-

lentes mortificare compunctura corde. Hoc quippe ode-

rant in Paulo apostoJo, quia compunctus corde praedicabat

quem fuerat ante persecutus. Inopern quippe et mendi-

cum et compiinctum corde in membris suis et ipse ut

mortificaret, persequens, audivit de ccelo : « Saule_, Saule,

» quid me persequeris"^.

» Et factus compunctus corde,ccepit talia pali, qualia faciebat compunctis corde.

XX. Deinde sequitur Psalnius : « Et dilexit maledictio-

» nem, et veniet ei -'. » Quanquam et Judas maledictio-

nem dilexerit , et furando de loculis , et Dominum ven-

dendo alque tradendo :tamen apertius populus ille dilexit

maledictionem,quando dixit : « Sanguis ejus super nos

» et super filios nostros '^'. Et noluit benedictionem et

» clongabitur al) eo. » Et Judas quidem. quia Christum

noiuit, in quo est aeterna benedictio : sed apertius noluit

benedictionem populus Judaeorum, cui dixit ille illumi-

natus a Domino : « jS\imquid et vos vidtis discipuli ejus

» fieri? » Et noluit benedictionem, etpro maledicto ha-

buit : et rcspondit : « Tu sis discipulus ejus '. »

Et longefacta est ab eo benedictio_, quia transilum fecit ad Gentes.

« Et induil maledictionem sicut vestimenlum : » sive Ju-

' Mattli. xsv, 45. — » Act. vn, 09. — ^Gen. xux, 27. — 4 Act ix, 4.

— 5 Psal. cviii, 8. — ^ Mattli. xtvm, 'j5. — 7 JoaQ. 1.^, 27, 28.

GXVIII. 18



274 s. AuGusTisri episcopi

das , sive ille populus. « Et intravit sicut aqua in inte-

)) riora ejus. » Ergo et foris et intus;foris sicut ves-

timentum , intus sicut aqua : quoniam in ejus incidit

judicium,qui potest et corpus et animam occidere in

gehenna^ : corpus foris, animam intus. « Et sicut oleum

» in ossibus ejus. » Ostendit eum cum delectatione male-

facere, et comparare sibi maledictionem , hoc est, poe-

nam seternam : quia benedictio vita seterna est. Modo

quippe malefacta delectant , sicut aqua in interiora,

et

sicut oleum in ossibus : sed ideo maledictio vocatur,quia

tahbus Deus tormenta prGedixit. Tanquam in ossibus au-

tem oleum est maledictio , cum homines inde se fortes

putant, quia hcet eis mala tanquam inipune committere.

XXI. « Fiat ei sicut vestimentum, quo operitur.wCum

superius jam dixerit de vestimento,quid est quod repe-

tit ? An quia dixerat: « Induit maledictionem sicut vesti-

)) mentum, » differt ab eo vestimentum quo non induitur

sed operiturPInduitur enim quisque tunica, operitur pal-

lio. Et quid est hoc, nisi etiam in conspectu hominum de

iniquitate gloriari ? « Et sicut zona , inquit,qua semper

)) praecingitur. » Maxime homines ideo praecinguntur, ut

ad operandum sint aptiores, iie vestis sinibus praepedian-

tur. Ergo maledictione se praecingit,qui malum non re-

pentinum, sed dispositum aggreditur, et ita discit male-

facere, ut semper paratus sit. Unde et hic ait : « Et sicut

)) zona,qua semper praecingitur. ))

XXII. « Hoc opus eorum,qui detrahunt mihi apud

)) Dominum -. » Non dixit , merces eorum5sed , « Opus

» eorum.»Manifestum estenim quod indumento et oper-

torio et aqua et oleo et zona ipsa opera describebat,qui-

bus seterna maledictio comparatur. Non ergo est unus

Judas , sed multi de quibus dicitur : « Hoc opus eorum,

' MaUh. X, 28. — ' Psal. cvm, 5o.



enAbratio in psAlmum cviii. 275

» qiii detrahunt mihi apiid Dominiim. » Quanqnam et

pluralis numerus poni potuit pro numero singulari : sicut

Herode mortuo dictum est ab Angelo : « Mortui sunt qui

» quserebant animam pueri^ » Sed qui magis detiahunt

Christo apud Dominum, nisi ilii qui ipsis verbis Domini

detrahunt, dicentes non esse ipsum quem LexDomini et

Prophetse praenuntiarunt ? « Et qui loquuntur, inquit,

» mala adversus animam meam. » Negando eura, cum

voluisset, potuisse resurgere :

cnmdicat : « Potestatem

» habeo ponendi animam meara, et potestatem habeo ite-

» rum sumendieam^. »

XXIIT. « Et tu , Domine , Domine , fac mecum. » Qui-

dam subaudiendara putaverunt « Misericordiara , » qui-

dam vero et addiderunt : sed emendatiores codices sic

habent , « Et tu , Domine . Domine , fac mecum propler

» nomentuum^.» Unde sensus allior non est praetermitten-

dus, ita dixisse FiliumPatri, «Facmecum, » quiaeadem

sunt opera Patris et Fihi. Ubi etiamsi misericordiam inteUi-

gamus : (sequitur enim, « Qnia suavis est misericordia tua:)

et ipsara quia non dixit , Fac in me^ vel, Fac super me 5 vel

aliquid hujusmodi ; sed, ait, « Fac mecum 5 » bene in-

teUigimus et Patrem et Fihura siraul facere misericordiam

in vasa misericordige *. Potest hoc etiam sic intelhgi :

« Fac mecum, id est, adjuva me. Quod in quotidiana

loquendi consuetudine habemus, cum de aliqua re, quae

pro partibus nostris est , dicimus : Nobiscum facit. Pater

quippe adjuvatFihum, in quantum Deus horainera, propter

formam servi : cui homini Deus , et cui formae servi etiam

Dominus est Pater. Nam in forraa Dei, Filius adjutorio

non indiget : sequaliter enim cura Patre oranipotens est

ex quo et ipse adjutor est horainis. « Sicutenim pater sus-

» citat mortuos et vivificat , sic et filius quos vult vivi-

' MaUh. 11, 20. — ' Joan. x, i8. — 3 Psal, ctiiIj 2i. —4 Roni. ix, 23.

18.




)) ficat^ )) Nec alios Pater, alios Fiiius; aut aliter Pater,

aliter Filius : quia et eadem facit , et similiter. Unde iii

quantum homo est Filius Dei ,

Deus suscitavit illum a

mortuis , hoc est Pater , cui dicit in Psalmis : « Suscita

)) me , et reddamilhs -. )> In quantum autem Deus est,

etiam ipse se suscitavit : propter quod dicit : « Solvite

)) templum hoc, et in triduo suscitabo ilkid ^ )) Quod etiara

hic significavit, si quis diligentcr intendat. Scrutari enim

jussit Scripturas,quae testimonium perhibent de iilo *

non in superficie pertransiri. Non enim tantummodo ait.

« Tu, Domine , Domine, fac mecum :» sed ait , « Et

)) tu : )) Quid est, « Ettu,)) nisi, quia et ego? Quodautem non

semel, « Domine, )> sedrepetensait, « Domine, Domine^))

habet in hoc orantis aflectum : sicuti est , « Deus , Deus

•» meus^. » Quod vero, cum dixisset, « Facmecum; ))addi-

dit, « Propter nomen tuum: )> gratiam commendavit.Nulhs

eniraoperura meritis praecedentibus in tantam celsitudinem

subvecta est humana natura , ut totum simul Verbum et

caro , hoc est, Deus et homo, unigenitus FiHus Dei dice-

retur. Hoc autem factum est, ut ab illo qui creaverat,

per id quod non perierat , id quod perierat,quaereretur.

Unde et hic sequitur , « Quia suavis est misericordia tua. »

XXIV. « Libera me, quia egenus et pauper ego sum<^. )>

Egestas et paupertas , infirmitas est , ex qua crucifixus

est. « Et cor meum conturbatum est intra me. )) Hoc ad

iliud refertur,quod ait propinquante passione , « Tristis

» est anima mea usc[ue ad mortem". )>

XXV. « Sicut umbra cum declinat , abiatus sum^ )>

Hoc ipsam mortem significavit, Sicut enim ex umbra de-ciinante fit uox, sic ex raortaii carne fit mors. <c Excussus

1) sura sicut locustae. )> Hoc jam in membris ejus, hoc cst,

' Joan. V, 21 .

— ' Psal. sl , 1 1 .— "^ Joan. n , 1 9 — 4 Id. v, Sg, —

5 Psi!, x'.ij 2. — 6 Id. cviii, 7'i. — : Malth. xwi, 38. — " Psal. cvai, 23.



ENAKRAIIO JN PSAmUM CVIII. 277

fidelibus ejus, convenientius inteliigi esistimo. Quodut.

aliquando apertius poneret, maluit dicere : a Sicut locustae , w

quam sicut locusta : quamvis et numero singulari possent

accipi etiam multae •, sicut illud est , « Dixit , et venit lo-

» custa ^: » sed esset obscurius. Excussi sunt ergo , id

est , fugati a persecutoribus fideles ejus, quorumvel mul-

titudinem significari voluit nomine locustarum , vel quod

transilierunt de loco in locum.

XXVI. (( Genua mea infirmata sunt a jejunio'^. » Le-

gimus Dominum Christum quadraginta dierum habuisse

jejunium" : sed tantum-ne valuit in eo illa inedia, ut genua

ejus infirmarentur? An et hoc in membris ejus, hoc est,

sanctis ejus aptius intelhgitur ? « Et caro mea immutata

» est propter oleum : propter gratiam spiritalem. Unde et

Christus appellatur a chrismate : chrisma autem unctio

est. Caro autem propter oleura non in deterius , sed in

melius immutata est , hoc est , a mortis contumelia in

gloriam immortahtatis exurgens. Cum itaque dixisset :

)) Genua mea infirmata sunt a jejunio , » ubi significatum

esse arbitror eos qui in membris ejus fortes videbantur,

tanquam praesentia panis quo sustentabantur abstracta

in ejus passione defecisse usque ad negationem,quse ap-

paruit in Petro : tanquam ad eos confirmandos , ne suc-

cumbendo penitus caderent , « Et caro mea , inquit , im-

)) mutata estpropter oleum, )> ut eos mea morte deficientes,

mea resurrectione firmarem , et misso Spiritu sancto un-

guerem, quinon ad eos venisset, nisi ego abiissem. Hoc

enim dixerat , « Non potest ille venire , nisi ego abiero *. )>

Et EvangeHsta dixit, « Nondum erat Spiritus datus_,quia)) Jesus nondum fuerat glorificatus^. » Nondum erat im-

mutata caro ejus. Sive autem per aquam propter ablutio-

• Psal. civ, 34- — ' Id. cviii, "ii. — 3 Matth. iv, 2—4 Joan. \\i, 7. —5 Id. VII, 39




jem vel irrigationem, sive per oleum propter exultationem

et inflammationem charitatis^ significetur Spiritus sanctus;

non ideo est a se ipso diversus , quia signa diversa sunt.

Multum enim diversa sunt etiam leo et agnus, et tamen

utroque significatus estChristus. Leo propter ahud, agnus

propter aliud ; non tamen alius : quia nec fortis est agnus,

nec innocens leo^Christus autem et innocens est ut agnus,

et fortis ut leo. Dicit autem apud Isaiam ipse JesusChristus,

(( Spiritus Domini super me,propter quod unxitme^ »

XXVII. « Et ego factus sum opprolirium ilUs^ : » per

mortem crucis. (( Christus enim nos redemit de maledicto

)) Legis , factus pro nobis maledictum^. Viderunt me, et

•» moverunt capita sua. » Quia viderunt pependisse , non

viderunt resurrexisse : viderunt quando genua ejus sunt

infirmata , non viderunt quando est caro immutata.

XXVIII.<( Adjuva

me,Domine,

Deus meus, salvum» me fac secundum misericordiam tuam*. » Hoc ad to-

tum referri potest , id est , et ad caput , et ad corpus : ad

caput, propter formam servi^ ad corpus, propter ipsos

servos. Potuit enim et in eis dicere Deo : (( Adjuva me,

» et salvum me fac : » in quibus Saulo dixit : (( Quid me

» perseqaeris ' ? » Quod autem addidit , (( Secundum

» misericordiam tuam : » gratuita gratiacommemoratur,

non ex operum debito.

XXiX. (( Et sciant quoniam manus tua h?ec, et tu,

» Domine, fecisti eam. » De his dixit, (( Sciant*^ ; » pro

quibus sacvientibus et oravit : quia in eis quibus factus est

opprobrium moventibus in ejus illusionem capita sua

erant etiam hi qui in eum postea crediderunt. Discant au-

temqui formam humani corporis Deotribuunt, quomodo

habeat Deus manum. Si enim quod facit, manu facit,

» Isai. L\i, I. — =• Psal. cviii, 25. — ^ Gal. ui, i3. — 4 Pjal. cviii, 26.

— ^ Act. IX, 4- — ^ Psal. cviu, 27.



enarrAtio in psalmtjm cviii. 279

numquid et ipsam maiium suam manu facit? Quomodo

ergo hic dicLum est, « Et sciant quoniam manus tua haec,

)) et tu, Domine, fecisti eam? » Intelligamus itaque ma-

num Dei esse Christum : unde ahbi dicitiir, « Et brachium

)) Domini cui revelatum est^^ )> Hsec manus et erat , et

fecit eam : quia , « In principio erat Verbum , et Verbum

)) caro factum est'\ » Et erat sine tempore secundum

divinitatem , et factus est ei ex semine David secundum

carnem^.

XXX. « Maledicent illi , et tu benedices *. )> Vana est

ergo et falsa maledictio fdiorum hominum , dihgentium

vanitatera, et quserentium mendacium^ : Deus autemcum

benedicit, facit quod dicit. « Qui insurgunt in me, com-

)) fundantur. )) Ut enim insurgant aliquid se adversus me

proficere arbitrantur : sed cum exallatus fuero super coelos,

et esse coeperit super omnem terram gloria mea , confun-

dentur. « Servus autem tuus laetabitur : )) sive in dextera

Patris , sive in membris suis laetantibus, et inter tenta-

tiones in spe , et post tentationes in seternum.

XXXI. « Induantur qui detrahunt mihi pudorem : »

id est pudeat eos detraxisse mihi. Sed hoc potest et in

bono accipi , dum corriguntur. « Et operiantur sicut di-

» ploidemconfusionemsuam^. » Diplois duplex pallium

est. Nam quidametiam sic interpretati sunt istum versum,

« Et operiantur sicut pallium duplex confusionem suam.»

InteUigitur autem , confundantur et intus et foris 5 id est,

et coram Deo et coram hominibus.

XXXII. « Confitebor Domino nimis in ore meo''. Ni-

» mis » dici solet in consuetudine sermonis latini,quod

plus est quam debet : cui contrarium esj, parum,quod

minus est quam debet. Sed « nirais , » graece «âv dicitur

, ' Isai. uu, I. — 2 joan. i, i et i^. — 3 Rom. r, 3. — 4 P.«al. cvin, 4.

— 5 Id. IV, 3. — fiId. cviii, 39. — 7 Ibid. 3o.




iste autem versiis noii hzxhet y.-;r.>, sed habet^v;^.?.. Quod

quidam nostri sic interpretati sunt , ut pro eo ponerent

aliquando « Nimis » aliquando a Valde. » Sed si « Nimis »

pro eo quod est «. Yalde » intelligatur,potest et in laude

poni : nam et ista confessio laudera significat. Ita enim

sequitur, a Et in medio multorum laudabo eum. » Dicit

etiam in alio Psalmo : a In medio Ecclesiae cantabo te ^ »

Sed cum ipsa cantat Ecclesia, quae corpus est Christi,

quom.odo in medio Ecclesise cantat Ecclesia? Ita et hic

multi cum sint membra Christi , si cum ipsi laudant , ilie

iaudat, quia membra sunt ejus ; quomodo in medio mul-

torum laudat,quando ipsis multis laudantilius dicitur

ipse laudare? An ideo laudat in medio multorum, quia

cum Ecclesia sua est hic usque in consummationem saeculi^;

ut quod ait : « In medio multorum ,» hoc accipiamus quod

abeisdem muhis honoratur? In medio quippe esse dicitur,

cui honor prsecipuus exhibetur. Si autem cor est tanquam

hominis medium, nihii mehus intelhgitur dictum, quam

« In cordibus multorum laudabo eum.Habitat enim Chris-

» tus per fidem in cordibus nostris^. » Et ideo ait , « In

» ore meo, » idest,inorecorporis mei, quodestEcclesia.

K Corde enim creditur ad justitiam , ore autem confessio

» fit ad salutem^. »

XXXIII. « Quia astitit a dextris pauperis^ » De Juda

dictum erat , « Et diabohis stet adextris ejus : » qui suas

divitias augere vohiit Christo vendito. Hicautem Dominus

» Astitit a dexteris pauperis , )> ut divitiae pauperis sint

ipse Dominus. « Astitit quippe a dexteris pauperis ,>*

non utei multiphcaret annos vitae quandoque fmiendae

,

neque ut ejus augeret pecuniam, aut eum faceret corporis

viribus fortem, vel ad tempus incohimem : sed, « Ut salvam

' Psal. xsi, 23. — 2 MatHi. kxvhi, 20. — ^ Epbe5. ui ,17. — 4 Rom

X, 10. — * Psal. CYUi, 3i.



ENARRlTIO IN PSALMUM CIX. 281

)) faceret, inquit, a persequentibus animam nieam. )>

Salva fit autem a persequentibus anima , si non eis con-

seutiatur ad malum : non eis autem consentitur , cum

assistit Dominus a dextris pauperis , ne ipsa paupertate,

id est , infirmitate succumbat. Hoc adjutorium praestitum

est corpori Christi in sanctis Martyribus omnibus.

•WVl^WVWW» VW»Wi^-VW» VW»VV*KWWWVVWM*VV»WVWW» VVV^ VVV»wwvwwwvv»

ENARRATIO

IN PSALMUM CIX.

Sermo adplebem.

I. QuAKTUM Dominus donat' ,

qui nos ministros cons-

tituit verbi et sacramenti sui servire vobis in adipe mi-

sericordiae suse, suscepimus Psalmum istum,quem modo

cantavimus , brevem numero verborum , magnum pon-

dere sententiarum , adjuvante illo qui vos lecit intentos,

ut et nos faciat idoneos , sicut possumus , considerare at-

que tractare. Vivat anima vestra, et vigiletin Deum. Tem-

pus enim constituit Deus promissis suis, et tempus eis quae

promisit implendis. Promissionum tempus erat tempore.

Prophetarum usque ad Joannem Baptistam : ab illo au-

tem et deinceps usque ad finem, tempusest implendi quae

promissa sunt. Fidelis Deus qui se nostrum debitorem fe-

cit;non aUquid a nobis accipiendo , sed tanta nobis pro-

mittendo. Parum erat promissio , etiam scripto se teneri

voluit, veluti faciens nobiscum chirographuni promisso-

' ViJe D. Guillon, tom. xxii, pag. 32.





enAkrAtio m psalmxjm cix. 283

dulgentiara deletis omnibus peccatis suis incipiant in illo

vivere juste, qui nunquam vixit injuste, hanc habent

perniciem cogitationis suae in se ipsos , ut dicant Deumres humanas non curare , nec inde posse cogitare mundi

hujus artificem atque rectorem,quemadmodum quisque

mortahs in terra vivat. Ita nec computari se homo putat

aDeo, qui factus est a Deo. Talem hominem si alloqui

possimus^ si admittat nos prius ad aures suas , deinde ad

cor suum 5 si non repellat resistendo quaerentem se, et pa-

tiatur perditus inveniri se5possumus ei dicere : homo,

quomodo te Deus factum non computabit,qui ut fieres

ante curavit? Cur te in ordine rerum conditarum numerari

non putas ? Noli credere seductori : capilh tui numerati

sunt Conditori K « Hoc denique et Dominus in Evangeho

Discipuhs ait , ne mortem timerent , ne ahquid suum iii

morte periturum putarent. lUi in morte de anima suapertimescebant , ille ipsis securitatem etiam de capilHs

dabat. Ita-ne vero anima perit, cujus capillus non perlt?

Verumtamen , fratres,quia incredibile videbatur homi-

nibus quod promittebat Deus , ex hac mortahtate, cor-

ruptione, abjectione, infirmitate^ pulvere et cinere futuros

homines aequales Angehs Dei ; nonsolum Scripturam cum

hominibus fecit, ut crederent ; sed etiam fidei suse,posuit

mediatorem , non quemhbet principem , aut quemhbet

Angelum vel Archangelum , sed unicum Fihum : ut qua

via nos perducturus esset ad iUum finem quem promisit^

per eura ipsum Fihum suum et ostenderet et praeberet.

Parum enim erat Deo, si Fihum suum faceret demonstra-

toremviae ;

eum ipsum viamfecit ,

ut per illumires

re-gentem te, ambulantem per se.

III. Promisit ergo quia venturi essemus ad eum, id est,

ad illam ineirabiiem immortaiitatem , et cura Angelis ejus

» Matth. X, 3o.



284 S. AUGUSTIM EPISCOPI

aequalitatem. Quani longe eramus? quam ille sursum ,

quam nos deorsum ? quam ille in sumrao,quam nos in

imo desperati jacebamus? Sine expectatione salutis oegro-

tabamus : missus est medicus,quem non cognovit segro-

tus. « Si enim cognovissent , nunquam Dominum gloriae

)) crucifixissent^ » Sed hoc quoque valuitad acgroti me-

dicamentum,quod medicum occidit segrotus : venit ut

visitaret , occisus est ut sanaret. Insinuavit se credentibus

Deum et hominem5

Deum per quem facti sumus,

homi-nera per quem recreati sumus. Aliud in illo apparebat,

ahud latebat 5 et quod latebat , multo erat praestantius

quara id quod apparebat : sed quod erat praestantius

îderi non poterat. Curabatur aeger per id quod videri

poterat^ ut postea capax fieret visionis ejus

,quaelatendo

diflereLatur,nonnegandoauferebatur.UnicusitaqueFilius

Dei venturus ad horaines , assurapturus horainem , et per

id quod sumpsit futurus horao, moriturus , resurrecturus,

asceusurus in coelum , sessurus ad dexteram Patris , et

impleturus in gentibus quae promisit , etpost irapletionem

promissorura suorum in gentibus etiam hoc impleturus

ut veniat , et quod praerogavit exigat , discernat vasa irae

a vasis misericordiae ,

reddat impiis quod minatus est ,

justis quod polHcitus est : hoc ergo totum prophetandum

fuit, praenuntiandum fuit, venturum comraendandum

fuit : ut non subito veniens hiorreretur, sed creditum ex-

pectaretur. Ex his promissionibus est Psalmus iste, Do-

minum et salvatorera nostrum Jesum Christum certe aper-

teque prophetans ; ut omnino dubitare non possimus

Christum annuntiari Psabno hoc : quandoquidem Chris-

tiani suraus, et Evangelio jam credimus. Nara cura ipse

Dominus noster et salvator Jesus Christus qusereret a Ju-

daeis, cujus fdium dicerent esse Ghristum , et respondis-

I Cor. 11, 8.



ENARrLATIO IN PSALMUM CIX. 285

sent, David : ille continuo retulit respondentibus, et ait

n Quomodo ergo David in spiritu dicit eum Dominum

))

dicens:

Dixit Dominus Domino meo:

Sede ad dexteram)) meam, donec ponam inimicos tuos sub pedibus tuis?

)) Si ergo in spiritu , inquit, vocat eum Dominum, quo-

» modo filius ejus est^ )) Ab hoc versu Psalmus iste in-

1) cipit. ))

IV. « Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis,

)) donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorura-. )>

Hanc ergo qucestionem JudGeis proposilam a Domino, in

ipso ingressu Psalmi pertractare debemus. Si enim quod

responderunt Judsei exigatur a nobis , utrum confiteamur

et nos, an negemus : absit ut negemus. Si dicatur nobis,

Christus filius est David , an non est ? Si dixerimus , non

conlradicimus Evangelio : namque ^latthseo scribente, sic

incipit Evangelium, « Liber generationis Jesu Christi, filii

» David^.))Evangehstadicitlibrum sescribere generationis

Jesu Christi, filii David. Recte ergo Judsei interrogali a

Christo , cujus esse fdium crederent Christum , respon-

derunt, David. Responsioni eorum congruit Evangehura.

Habet hoc non solum suspicio Judseorum, sed et fides

Christianorum. Adhuc aha firmamenta conspicio : dicit

Apostolus : « Qui factus est ei ex semine David secundum

)) carnem'*. )) Dicit etiam ad Timotheum : « Memor esto

)) Christum Jesum resurrexisse a mortuis ex semine David,

» secundum Evangehum meum. )) Et de ipso Evange]io

quid dicit ? « In quo laboro usque ad vincula , tanquam

)) malefaciens , sed sermo Dei non est alUgatus^ )> Labo-

rabat ergo usque ad vincula Apostolus pro Evangeho suo,

id est, pro dispensatione evangehca-, quam populis praedi-

cabat, quam populisimpendebat. Ille qui manerapuerat,

' Mattli. xxir, 42-45. — ' rsil. c x, i. — ^ Maltli. j, i. — 4 Rom. i, 3.

— ' 2 Tim. n, 8, g.



286 S. ArGXJSTINI EPISCOPI

escas ad vesperum dividebat^ Laborabat ergo usque ad

vincula pro Evangelio. QuoEvangelio? « Christum Jesum

)) resurrexisse a mortuis, ex semine David. )) Pro hoc

Evangeho Apostolus laborabat : et tamen de hoc Christus

interrogabat jet respondentibus Judaeis

,quod praedicabat

Apostolus , retuht vocera tanquara contradictionis , et ait

« Quomodo ergo David in spiritu dicit eum Dominum? »

Et interposuit testimoniura de hoc Psalrao , « Dixit Domi-

))

nus Doraino raeo. Si ergo in spiritu dicit eura Dorainum,» quomodo fihus est ejus ? )) Judaeisub hac interrogatione

tacuerunt;quid responderint deinceps non invenerunt

nec eum tamen Dorainura quresierunt,quia et ipsura esse

illum fihum David non agnoverunt, Nos autem, fratres,

credamus, et dicamus : « Corde enira creditur ad justitiam,

)) ore autem confessio fit ad sahitem'^. •» Credaraus, in-

quara , et dicamus , et fdium David , et Dominura David.

Non erubescamus de filio David , ne iratura inveniamus

Dominura David.

V. Hoc enira nomine illum rectissime transeuntem ap-

pellantes caeci , illuminari raeruerunt. Transibat enira Je-

sus, et iih audito sonitu transeuntis turbse, aurejam cog-

noscentes , quod nondumpoterant

ocuhs,

acclamaveruntvoce magna , et dixerunt : « Miserere nostri , fih David^. )>

Turbse autem illos increpabant ut tacerent : et ilh nihilo-

minus lucis dcsiderio turbarum contradictionem vincentes,

in clamando perseveraverunt ; transeuntem tenuerunt , et

a tangente illurainari meruerunt. Dicebant enim tran-

seunti : «Miserere nostri, fih David. » Stetit ille, et victo

ab eis clamore contradicentiura , « Quid , inquit , vultis

)) ut faciara vobis .? )) Et illi , « Domine, ut videaraus. ))

Tetigit et aperuit oculos eorum : viderunt praesentem,

quem senserant transeuntem. Ahquid ergo transitorium

' Gen. XLix,27. — ' Rom. x, lo, — ^ Matth. xs, 29-34.



ENiRRATlO IN PSALMUM CIX. 287

Dominus fecit : est autem aliud quod stat. Aliud est , in-

quam, transitorium Domini, aliud stabile Domini. Transito-

rium Domini virginis partus, Verbiincarnatio, aetatum gra-

datio, miraculorum exhilntio,passionum perpessio, raors,

resurrectio ascensio in ccelum : hoc totum transitorium fuit.

Non enim adhuc Christus nascitur , aut adhuc moritur, aut

adhuc resurgit, aut adhuc ascendit in coelum. Nonne videtis

ista facta,per tempora cucurrisse, per tempora exhibuisse

viatoribus quiddam transitorium , ne in via remanerent

sed ad patriam pervenirent? Denique et illi caeci ad viam

sedebant , ibi transeuntem senserunt , et clamando tenue-

runt. In via ergo saeculi hujus hoc transitorium sui Domi-

nus operatus est , et hoc transitorium pertinet ad filium

David. Ideo illi Domino transeunti, « Miserere nostri, fdi

)) David. )) Tanquam dicerent, Filium Davidin transeunte

cognoscimus, fdium David factum in transitu discimus.

Agnoscamus ergo et nos, et filium David confiteamur,

ut illuminari mereamur. Sentimus enim transeuntem fi-

lium David , et iliuminamur a Domino David.

VI. Ecce ergo quia Magister noster interrogavit Judseos,

et ideo non responderunt,quia discipuli esse noluerunt

ecce si nos interrogaret, quid responderemus? Defecerunt

in hac interrogatione Judaei,

proficiant Christiani 5 non

perturbentur, sed erudiantur. Non enim Dorainus inter-

rogat discere volens, sed tanquam doctor interrogat. Di-

cerent mlseri Judaei , Tu dic nobis. Maluerunt inflata ta-

citurnitate disrumpi,quam huraili confessione edoceri.

Dicat ergo nobis Magister noster , et videamus quid inter-

roganti respondeamus: « Quid vobis videtur de Christo ?

)) cujus est filius ? )) Respondeamus omnino quod Judaei,

sed non remaneamus ubi Judaei. Recolamus Evangelium

quod credimus : « Liber generationis Jesu Christi, filii



288 S. AUGUSTIM EPISCOPl

>) David^ » Non quia interrogamur excidat nobis Chris-

tum esse filium David, quod memoriae commendat Apos-

tolus. Eia, Christiane, k Memor esto Christum Jesum)) resurrexisse a mortuis, ex semine David'^. » Ergo in-

terrogemur et respondeamus : « Quid voJîs videtur de

)) Christo? cujus filius est ? » Dicant concordia ora christia-

na : « David. )) Referat et Doctor, etrevocet nobis : « Quo-

)) modo ergo David in spiritu diclt eum Dominum ? Dixit

•>} Dominus Domino meo : Sede ad dexteram meam , donec

)) ponam inimicos tuos sub pedibus tuis. )> Quomodo nos

diceremus, nisi a te disceremus? Nunc ergo quia didici-

mus , dicimus : « In principio eras Yerbum , et Yerbum

)) eras apud Deum , et Deus eras Yerbum ;oninia per te

)> facta sunt^ : )> ecce Dominus David. Sed propter infir-

mitatem nostram,quia caro desperata jacebamus , « Yer-

))

bumcaro factum es, ut habitaresin nobis : )> ecce filius

David. Certe tu in forma Dei cum esses, non rapinam

arbitratus es esse aequalis Deo •, ideo Dominus David : sed

temetipsum exinanisti formam serviaccipiens^ ,indefilius

David. Deniquc el in ipsa interrogatione tua dicens,

« Quomodo fdius ejuscst? » non te fdium ejus negasti

sed modum quo id ficret inquisisti, « Diciteum, inquis,

» David Dominum ,)) quoraodo fdius ejus est ? non nego,

sed dic quomodo. IlU ergo ex litteris quas legebant, et

non intelligebant , si in ista interrogatione recolerent

modum, nonnc responderent :Quomodo interrogas? « Ecce

» virgo accipiet in utero , et pariet fdium , et vocabunt

» noracn ejus Emmanuel,quod estinterpretatura, Nobis-

» cum Deus^ » Accipiet virgo in utero, virgo ex semine

David pariet filium, ut sit fdiusDavid. Erantenim Joseph

' Matth. I, I. — ' '.2 Tim. u^ S. — 3 Joan. i , i. — '> Philip. ii, 7,—

5 Isai. VII, i4, ct Mattli. 1, 20.



ekarrAtio in psalmum cix. 289

et Maria de domo et patria David^ » Peperit ergo virgo

illa , ut esset filius David : sed ille qucrn peperit , « Yoca-

))

bunt nomen ejus Emmanuel, Nobiscum Deus.

))

Eccehabes et Dominum David.

Vli. Aliquid nobis fortassis ex hac re,quomodo Chris-

tus et fiiius sit David, et Dominus David , eliam Psalmus

iste intimabit. Audiamus ergo , et pertractemus eum;pul-

semus pietate , extorqueamus charitate. David ergo ipse

dicit, neque enim Domino contradicere jicet : « David

)) inquit, in spiritu dicit eum Dominum. )) Ipse ergo David

de Christo quid dicit ? Nam « Ipsi David Psalraus. )> Et iste

est totus titukis , simplex sine figura qusestionis , sine ulio

nodo dillicultatis. Quid ergo dicit David? « Dixit Dominus

)) Domino meo , Sede a dextris meis , donec ponam ini-

)) micos tuos scabeiium pedum tuorum. y> Quod est,

<{ Scabelium pedum tuoruraj

)> lioc est, sub pedibus tuis :

scabellura enira pedura sub pedibus est. « Dixit, inquit,

)) Dominus Doraino meo. )) Audivit lioc Davicl , audivit

in spiritu : ubi nos. quando audivit, non audivimus-, sed

loquenti quod audivit etscribenticredidimus. Audivit ergo

prorsus , audivit in quodam secretario veritatis , in quo-

dara mysteriorura sanctuario : ubi Proplietoe in occuito

audierunt, quod in aperto praedicaverunt ; ibi audivit

David,qui cura fiducia magna dicit : « Dixit Dominus

)) Domino meo : Sede a dextris meis , donec ponara ini-

)) micos tuos scabeiiura pedura tuorum. )) Novimus Ghris-

tum sedere addexteram Palris post resurrectionem a mor-

tuis, et in coeios ascensionera. Factuni estjam, necvidimus.

sed credidimus : in iibrisiegimus, pr£edicatum audivimus,

fide retinemus. Unde et eo ipso quod erat filius David

Christus, factus est Dominus David. Iliud enimquod na-

• Luc 1, 27 et 32, el 11, 4, 5.

CXVIII. 19




tum est ex semine David , ita honoratum est , ut esset et

Dominus David. Ita adrairarishoc, quasi et in rebus hu-

manis ista non fiant. Si enim contingat filium cujusquam

regem fieri patre privato, nonne erit dominus patris?

Admirabihus est quod potest contingere , ut non solum

rex factus privati fiHus , dominus sit patris sui 5 sed epis-

copus factus laici fiUus , sit pater patris sui. Ergo et eo

ipso quod carnem accepit Ghristus,quod in carne mor-

tuus est, quod in eadem carne resurrexit, quod in eadem

ascendit in coelum et sedet ad dexteram Patris , et in ea-

dem ipsa carne sic honorata , sic clarificata , sic in coeles-

tem habitum commutata , et fihus est David , et Dominus

est David. Secundum hanc enim dispensationem transitus

Christi , etiam iUud ab Apostolo dicitur : « Propter quod

)) iihim exaltavit a mortuisj et donavit ilh nomen quod

)) est super orane nomen , ut in nomine Jesu omne genu

» flectatur, c-oelestium , terrestrium et infernorum^. Do-

)) navit, inquit, ei nomen quod est super omne nomen : ))

Christo secundum hominem, Christo secundum carnem

mortuo , resurgenti , ascendenti. « Donavit nomen quod

est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu

» flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum. )) Ubi

erit David , ut non ei sit Dominus ? In coelo sit , in terra

sit, in inferno sit-, Dominus ejus £rit,qui est Dominus

cceiestium, terrestriura et infernorum. Gaudeat ergo no-

biscum et David, fihi sui nativitate honoratus, dominatu

hberatus; et gaudens dicat, agaudentibus audiatur, « Di-

)) xit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis , donec

)) ponam inimicos tuos scabeUum pedum tuorura. ))

VIII. « Sede, )) non sokira in alto, sed etin occuho :

excellens utdomineris, latensutcredaris. Quoe enim esset

merces fidei, nisi lateret quod credimus.? Merces autem

' Philip. II, 9, 10.



ENAnPvATIO O PSALMUAI CIX. 291

fidei est, vidcre qiiod credidimiis , antcquam videremiis.

SiciU autem Scriptura personat, « Justus exfide vivit^ »

Non ergoesset justitia fidei, nisiesset absconditum,quod

prsedicatum crederemus , et credendo ad videndum per -

veniremus. « Quam enim multa multitudo dulcedinis tuse,

» Domine, quam abscondisti timentibus te! » Ergo abs-

condisti_, et remanserunt? Absit, « Perfecisti autem spe-

» rantibus in te-. «Mirabile ergo mysterium Christi sedenlis

ad dexteram Dei , occultatum est ut crederetur, subtiac-

tum est ut speraretur. « Spe enira salvi facti sumus : spes

» autem quae videtur, non est spes : quod enim videt

» quis,quid sperat? » Apostoli verba sunt. B.ecognosciiis

quidem, sed propter rudes commendo. Quid ergo ait

Apostolus? « Spe, inquit, salvi facti sumus : spes autem

» c[U8e videtur, non est spes : c[uod enira videt cpiis, c[uid

» sperat? Si autem quod non videmus speramus, cum» patientia expectamus^. » Quiaergo quse videtur non est

spes : « A])Scondisti dulcedinem timentibus te.Quiac[uod

» non videmus , speramus , et per patientiam expectamus :

» Perfecisti sperantibus in te.»Denique, charissimi,intente

accipite quod dicturus sum : Quoniam justitia nostra ex

fide est , et fide mundaiitur corda nostra, ut quod cre-

didimus, videre possimus. Utrumque enim [Dositum est,

et « Beati mundicordes, qucniam ipsi Deum videJjunt* : »

et, « Fide mundans corda eorum^. » Quia ergo haec est

justitia fidei, credere quod non vides, et ipso merilo fidei

ad visionem suo tempore pervenire : Dominus in Evar^-

gelio cum promitteret Spiritum sanctum, hoc ait : « Ipse

» arguet mundum depeccato, et dejustitia, etdejudi-

» cio ^. » De quo peccato? de qua justitia? de c[uo judicio?

Ipse sequitur et exponit, conjecturas hominum non ad-

' Rom. 1, 17. — = Psal. xxx, 20.— 3 Rom. viii, 24, 25. — 4 Mattb. v, 3.

— 5 Act. XV, 9. — "^ Joan, xvi, 8.

19.





enAkbAtio in psalmum cix. 293

)) rum ,)) hoc est , siib pedibus tuis. Non vides Christum

sedentem ad dexteram Patris : vel hoc potes videre,quo-

modo ponantur inimici ejus scabellum pedum ejus. Cumhoc impletur in aperto, crede illud esse in occulto. Qui

inimici ponuntur scabelkim pedum ejus ? Quibus inania

meditantibus dicitur : « Quare frem.uerunt gentes, et po-

» puh meditati sunt inania 5astiterunt reges tcrroe, et

» principes convenerunt in unum , advcrsus Dominum et

)) adversus Christum ejus? Et dixerunt : Disrumpamus

)) vincula eorum, et abjiciamus a nobis jugum ipsorum *.

Non nobis dominentur, non nos sibi subjugent. « Qui ha-

» bitat in coelis , irridebit eos. )> Inimicns eras : eris sub

pedibus ejus , aut adoptatus, aut victus. Qusere ergo quem

locum habeas sub pedibus Domini Dei tui : nam necesse

cst ut habeas, autgratise, aut poenae. Sedetergo ad dexte-

ramDc-i, donecponantur inimici ejus

sub pedibus ejus.

Hoc fit, hoc agitur : et si paulatim peragitur, indesinen-

ter agitur. Fremuerint enim gentes , et populi meditati

sint inania 5astiterint reges terrse , et principes convene-

rint in unum adversus Dominum et adversus Christum

ejus : numquid fremendo , numquid meditando inania,

numquid in unum adversus Christum conveniendo, elii-

cient ut non impleatur : « Dabo tibi gentes hsereditatem

)) tuam , et possessionem tuam terminos terr?e? » Imple-

bitur omnino , et ilhs frementibus, et ilhs inania medi-

tantibus : « Dabo tibi gentes haereditatem tuam , et pos-

)) sessionem tuam terminos terrae. » Illi enim inania

meditantur : iit autcm impleatur : « Dabo tibi gentes

)) h?ereditatem tuam , et possessionem tuam terminos

)) terrae-, » non nescio quis inaniioquus : « Sed Dominus

» dixit ad me. » Sic ct in hoc Psalmo possumus diccre :

« Dixit , ); non quicumque , non illi qui fremunt et me-

' Psal. n, 1-8.




ditantur inania sed : « Dixit Dominus Dominomeo : Sede

)) a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum

))

pedum tuorum. » Fremant , meditentur inania, per-

strepant, numquid non implebitur? « Periit memoria

)) eorum cum strepitu. )> Loquitur certe et alius Psalmus,

sed non alius spiritus : « Periit memoria eorum cum stre-

)) pitu, et Dominus in aeternum manet^ )> lUe ergo qui

memoria eorum pereunte cuni strepitu , in ceternum ma-

net, ipse : « Dixit Domino meo : Sede a dextris meis. )>

Sedet enim a dextris Patris , donec ponat omnes inimicos

ejus scabellum pedum ejus.

X. Et quid sequitur? « Yirgara virtutis tuse emittet

)) Dominus ex Sion-. )) Apparet, fratres, evidentissime

apparet , non de illo regno Ciiristi Prophetam loqui,quo

regnat semper apud Patrem , rerum Dominum quae per

illum creatce sunt. Quando enim non regnat in principio

Verbum Deus apud Deum^.? Dicitur enim : « Regi autem

» saeculorum invisibili , incorruptibili , soli Deo honor et

» gloria, in saecula saeculorum. Regi saeculorum honor et

)) gloria , in s^^cula saeculorum "*. Cui regi saeculorum ?

)) InvisibiU, incorruptibih. )> Ineoenim quodet Christus

est cum Patre invisibihs et incorruptibihs, quia A'erbum

ejus est, et Virtus ejus, et Sapientia ejus, et Deus apud

Deum,per quem facta sunt orania ; Rex est saeculorura :

sed tamen illud dispensatorium et transitorium, quo nos

per medietatem carnis suae vocavit in aeternitatera , reg-

num ejus incipit a Christianis : sed regni ejus non erit fmis.

Ponuiitur ergo scabeUum pedum ejus inimici ejus , seden-

lis ad dexteram Patris ; ponuntur, ut dictum est , id agi-

lur, id usque in fmem oranino peragitur.Nerao dicat non

posse impleri quod coeptura est. Quid fmem coepti despe-

ras ? Omnipotens coepit, oranipotens se promisit impietu-

' Psal. IX, 7, 8. — 2 1,1. cix, 2. — ? Joan. i. 3. — 4 i Tim. i, 17.



ENAUUATIO IW PSALMtJM CIX. 295

rura essequod co^pit. Uncle autem coepit? « Yirgam vir-

» tutis tuse emittet Dominus ex Sion. » Quse Sion, ipsa

est Jerusalem. Audi ipsum Dominum : « Oportebat

» Christum pati et resurgere a mortuis tertio die^ » Hinc

sedet ad dexteram Dei Patris, resurgendo ubi fuit. Deinde

illo sedente ad dexteram Patris,quid agitur ? Ut ponan-

tur inimici ejus scabellum pedum ejus,quid agitur ? Audi

illum docentem et exponentem : « Et prsedicabitur in

» nomineejus poenitentia et remissio peccatorum perom-

» nes gentes , incipientibus ab Jerusalem ^ : » quia ; « Vir-

» gam virtutis tuae emittet Dominus ex Sion. Virgam vir-

» tutis tuse , » hoc est , regnum potentiae tuae5

quia,

« Reges eos in virga ferrea " : Emittet Dominus ex Sion ;»

quia ,« Incipientibus ab Jerusalem. »

XI. Cum ergo emiserit ex Sion virgam virtutis ejus,

quid fiet ? « Etdominare in medioinimicorum tuorum*.»

Prius « Dominare in medio inimicorum tuorum : » inter

frementes gentes. Numquid enim postea cum acceperint

honorem suum sancti , et suam damnationem impii , in

medio inimicorum suorum dominabitur? Et quid mirum

si tunc dominabitur, secum in aeternum regnantibus jus-

tis, et aeternis pcenis ardentibus impiis? quid mirum, si

tunc? Modo in medio inimicorum tuorum , nunc in isto

transitu saeculorum, in ista propagatione et successione

mortalitatis humanae, nuncdum torrens temporum prae-

terlabitur, ad hoc directa est virga virtutis tuae ex Sion,

ut domineris in medio inimicorum tuorum. Dominare

dominare in medio paganorum , Judaeorum , liaeretico-

rum, falsorum fratrum. Dominare, dominare,fih David,

Domine David , dominare in medio paganorum, Judaeo-

rum, haereticorum , falsorum fratrum. « Dominare in

» raedio ininiicorum tuorum. » Hunc versum non recte

' Luc. XIV, 46. — 2 Ibid. 4?. — ^ Pi?al. 11, 9. — ^* M. cix, 2.



2C6 S. AlGUSTIKI EPI5C0PI

intelligimus , si non ficri jnm viclemus. Sede ergo a dex-

tris Dei , occultnre ut credaris , donec impleantur tem-

pora gentium. Sic enim scriptum est : « Quem oportebat•)) ccelum recipere, donec impleanturtempora genlium^»

Ut enim resurgeres , mortuus es ; ut ascenderes, resur-

rexisti-, ut sederes ad dexteram Patris , ascendisti : ergo

Tit ad dexteram Patris sederes, mortuus es. De morte enim

resurrectio , de resurrectione ascensio , de ascensione ad

dexteram sessio : hoc totum ergo coepit a morte. Excel-

lentia claritatis hujus, principium habet humilitatis. Te

itaque sedente ad dexteram Patris, implentur tempora

gentium,ponuntur inimici omnes scabellum pedum tuo-

rum: et adhoc ut perveniatur, prius dominaberis in me-

dio inimicorum tuorum. Ad hoc enim : « Yirgam virtutis

)) tuae emittet Dominus ex Sion. » Utautemmorereris, et

per raortem tuam deleretur chirographum peccatorum ^,

et prsedicaretur poenitentia et remissio dehctorum per

omnes gentes', incipicntibus ab Jerusalem, csecilas Ju-

dseorum fecit. AHis iiiuminandis , aliorum c?ecitas raihta-

vit. K Gaecitas enirn ex parte Israel facta est , ut plenitudo

:» Gentiura intraret , et sic omnis Israei salvus fieret''.

)) Csecitas ex parte Israelfacta » occidit te •, occisus resur-

rexisti, sanguine tuo peccata Gentiura diiuisti, ad dexte-

ram Patris sedens undique patientes et ad te confugientes

coliegisti. « Facta est ergo csecitas ex parte Issael, facta

)> est ut plenitudo Gentium intraret , et sic omnis Israel

)> saivus fieret^ » et omnes iniraici tui fierent scabellum

pedum tuorum. Sed hoc nunc,postea cjuid ?

XII. «

Tecumprincipium in die virtutis tuoe ^. » Quis

iste dies est virtutis ejus ? Quando cum illo principium,

vel cjuod principiura, vel c|uomodo cum illo principium5

' Act. 111, 21, — » Colo??. ir, T 'j. — ^ Lnc. \ri\, 4?- — ^ Rom. :>ti, 25.

— 5 Pca!. cix, 3.



EyAiiK\.Tio iN ps.4.LMr?.r cix. 297

qiiandoquidcm et ipse principiiim? Adjiivet Dominiis, iit

nec mihi dicere perturbetur, nec vobis audire. Video

enim quod jam factum est, et vobiscum video oculis fi-

dei : oculis quoque carnis video quod jam fit , rursusque

oculis fidei vobiscum spero quod futurum est. Quid ergo

factum est? quid fit? quid futurum est? Christus passus

est , mortuus est, resurrexit tertia die, ascendit in ccelum,

ut novimus, quadragesimo die, sedet ad dexteram Patris

hoc jam factum est, hoc non vidimus, sed credimus.

Quid nunc fit? Dominatur in medio inimicorum suorum,

emissa virga virtutis ejus ex Sion fit hcc , id agitur. For-

mam servi et prsesentem tunc viderunt servi, et absen-

tem nunc credunt servi. Hoc credimus de forma servi

quod possumus capere , dum adhuc sumus servi. Hoc est

enim illud ]ac parvulorum,quod temperavit

,panem tra-

jiciensper carnem. Nam panis ille Angelorum,in princi-

pio erat Yerl)um ^. Ut tamen panem Angelorum mandu-

caret homo-, Creator Angelorum factus est homo. Ita

nobis Ycrbum incarnatum factum est receptibile : quod

recipere non valeremus , si Fihus aequahs Deo non se

exinaniret fcvmam servi accipiens, in similitudine homi-

num factus, et habitu inventus ut homo^. Ut ergo ut-

cumque capere possemus eum,

qui non posset capi a

mortalibus, mortalis factus est im.mortahs •, ut peracta

sua morte faceret immortales , et ahffuid daret inspi-

ciendmn , ahquid credendum , ahquid post videndum.

Inspiciendam dedit formam servi prsesenlibus, non

sohim ocuhs videndam , sed etiam manibiis pertrac-

tandarn. Cum eadem forma ascendit in ccelum , credere

nobis jussit,quod ilhs videre concessit. Sed et nos habe-

mus quod videamus. IJh enim viderunt virgam emissam

ex Sion , nos videmus dominari in medio inimicorum suc-

' Joan. I, I. — » Psai. lxxvh, 52, — ' PhiHp. ii, 6, 7.




riim. Hoc totum, fratres, pertinet ad dispensationem

formEe servilis^ qupe tolerabiliter capitur a servis, etama-

tur a futuris liberis. Veritas enim incommulabilis quod

estVerbum Dei, Deus apud Deum, per quem facta sunt

omnia ^ in se manens innovat omnia -. Hanc ut videamus

magna et perfecta cordis munditia necessaria est, quae fit

per fidem. Demonstrata enim forma servi dilata est ad de-

monstrandam formam Dei. Idem quippe informaservi lo-

quens servis ait : « Qui diligit me, mandatameacustodit:

» et qui diligit me , diligetur a Patremeo, et ego diii-

)) gam eum , et ostendam me ipsum illi^. » Videntibus

se promisit demonstraturumse.Quidvidebant? quid pro-

mittebat ? Videbant formam servi,promittebat formam

Dei. « Ostendam , inquit , me ipsum illi. » Ipsa est clari-

tas , ad quam perducitur regnum, quod modo transitu

sreculi hujus colligitur : ducitur enim ad quamdam visio-

nem ineftabilem,quam non merebuntur irapii. Cseterum

forma servi cum hic esset , visa est ab impiis : viderunt

eam qui crediderunt , viderunt et qui occiderunt. Ne ah-

quid magnum putes videri formam iJlam, viderunt amici,

viderunt inimici ; et quidam videntes interfecerunt,qui-

dam non videntes crediderunt. Hanc ergo formam servi

quam hic jara in humilitate viderunt et pii et impii, vide-

bulit et in judicio et pii et impii.Cum enira Dominus antc

oculos Discipulorum suorum ferretur in coelura , sonuit

vox angelica intuentii)us eum : « Viri Galilaei,quid statis

» intuentes in coelum.? Iste Jesus sic veniet,quomodo

» eum vidistis euntem in coelum ^. » Sic ergo, sic, in ea-

dem forma: quia de impiis dictum est :

«Videbunt in quera

» pupugerunt^. » Videbunt judicaturum, quem irrise-

runt judicatura. Ipsa itaque forma servi in judicio conspi-

' Joan. I, I et 3. — > Sap. vii, 27. — ^ Joan. xiv, 21. — 4 Act. i, 11.

— 5 Zacli. xn, 10.



enAeratio in psalmum cix. 299

cua erit el justis et injustis, et piis et irapiis, et fidelibus

et infidelibus. Quid ergo impii non videbunt ? Nam de qui-

bus dictum est : « Videbunt in quem pupugerunt: » de

ipsis rursum dictura est : « Tollatur impius ut non videat

)) claritatem Domini ^ )) Quid est hoc , fratres ? Discerna-

mus , discutiamus. Excitatur irapius ut aliquid videat :

tollitur irapius , ut aliquid non videat. Jam quid sit visu-

rus , ostendiraus forraam illara de qua dictum est : « Sic

)) v-eniet"-.» Quid ergo non est visurus? « Et ostendam me

)) ipsum illi^. )) Quid est, me ipsum?Non formam servi.

Quid est rae ipsura? Formara Dei, in qua non rapina ar-

bitratus sum esse sequalis Deo *. Quid est, me ipsura ? « Di-

)) lectissimi , filii Dei suraus , et nondum apparuit quid

)) erimus : scimus,quia cum apparuerit , similes ei eri-

)) mus : quoniam videbiraus eum sicuti est^ » Hsec cla-

ritas Dei est ineffabilis lux , fons lucis sine commutabili-tate , veritas sine defectu , sapientia in se ipsa manens

innovans omnia ^: hfcec substantia Dei est. Daque toUetur

impius, utnon videat Iiunc honoreni Domini.« Beati enim

)) mundi cordes,quia ipsi Deum videbunt'. )>

XIII. Videtur ergo mihi , fratres, quantum nostrae ca-

pacitati Dominus impertiri dignatur, de ipso terapore : si

tamen dicendum est tempore;quodam enim tempore

venturi sumus ad non tempus : inde mihi videtur dictum

quod sine prsejudicio dicara , si quis intelligere aliquid

melius , expeditius,probabilius possit : inde mihi videtur

dictum, « Tecum principium in die virtutis tuae. )) Deni-

que hoc,quantum puto , versu consetpiente satis expla-

nat. Quia enim et hic dicta est virtus ejus , qua subjecit

gentes jugo suo, qua stravit populos, non ferro, sed ligno,

etsi in carne , etsi in humilitate , etsi adhuc quantura ser-

' Isai. XXVI, lo. — 2 Act. I, II. — 3 Joan. xiv, 2i. — 4 Philip. ii,6, 7.

— 5 I joan 1,1^ 2, — "5 Sap. vir, 27. — 7 Matth. v, 2.



300 S. ArGrsTiNi episcopi

vilis forma patitar, capitur tamen magna virtus ejus5quia

quod infirmum est Dei, fortius est hominibus^ : quia ergo

dicta est et hic virtus ejus,quara commendavit dicendo :

<( Yirgam virtutis tuae emittet Dominus ex Sion, et domi-

» nare in medio inimicorum luorura : » quanta enim vir-

tus ejus dominans in medio inimicorum suorum pcrstre-

pentium , nihil contra eura valentium,quotidie sibi di-

centium : « Quando morietur, et peribit nomen ejus^? »

Gum crescat gloria ejus per populos,

cumejus no-

miai subjiciantur gentes, ciim peccator videat et iras-

catur, dentibus suis frendat et tabescat^ : quia ergo est

et hsec virtus ejus, volens Propheta commendare aliter

virtutem ejus, siculi est Virtus Dei et Sapientia DeiChris-

tus in lumine perpetuo incommutabihs veritatis ; ad quam

visionem gervamur, ad quam visionem difTerimur, ad

quam visionem fide mundamur, a qua visione toUitur im-

pius ne videat honorem Domini5 hoc ergo volens osten-

dere : « Tecum , inquit, principium in die virtutis tuae.»

Quidest, « Tecum principium? ^) Quodhbet pone princi-

piura. Si ipsum Christum : potius diceretur : Tu es prin-

cipium,quam « Tecura principium.» Respondit enim in-

terrogantil)US : « Tu C{uis es? » et ait : « Principium,quia

» et loquor vobis^. » Cum sit principium et Pater, de

quo unigenitus Filius , in C[U0 principio erat Verbum

quia Verbum erat apud Deum^. Quid ergo , si et Pater

principium, et Fihus principium, duo principia ? Absit.

Sicut enim Pater Deus et Fifuis Deus, Pater autem et Fi-

lius non duo dii, sed unus Deus : sic Pater principium et

Fihus principiura , Pater autera et Fihus non duo , sed

unum principium. « Tecura principiura. » Tunc videberis

quoraodo tecum sit principium. Non enim et hic non te-

I Cor. I, 2") — ' Psal. XL , 6. — ÎJ. cx\ , lo. — 4 Joan. iii, 2."). ~5ia. 1, I.



EKARRATIO IN PSALMUM CIX. 301

cum principium. Nonne enim tu dixisti : « Ecce itis quis-

)) que ad sua , eL me solum relinquetis ;sed non sum

)) solus , quia Pater mecum est^

? » Et hic ergo, « Tecum» principium. )> Dixisti enim et alibi : « Pater autem in

)) me manens facit opera sua -. Tecum principium : )> nec

unquam a te separatus est Pater. Sed quando videbitur

tecum esse principium , tunc manifestum erit omnibus

simiHbus jam tibi factis : quoniam videbunt te sicuti es^.

Etenim hic Phiiippus te videbat, et Patrem quserebat^.

Tunc ergo videbitur quod nunc creditur. Tunc « Tecum

)) principium )) videntiljus sanctis, videntibus justis : sub-

latis de medio impiis , ne videant honorem Domini.

XIV. Modo ergo credaraus, fratres, quod tunc videa-

mus. Nam et Phihppus o])jurgatus est quod qusereret vi-

dere Patrem , ciun in ipso Fiho non agnosceret Patrem :

«

Tantotempore vobiscura sura , et non cognovisli

me?)) Phihppe

,qui me vidit , vidit et Palrem ^. )) Sed qui me

vidit , non qui formam servi in me vidit. « Qui ergo me

)) vidit, )) qualem me abscondi timentibus me,qualem

me videndum perficio sperantibus in me ° , « Vidit et Pa-

)) Irem. )) Sed quia ista visio post erit , nunc pro ilLi quid

habebimus ? Videaraus quid dicat Phihppo. Cui dixerat :

)) Qui me vidit, vidit et Patrem : » quasi ei Phihppus tacitus

responderet :Et quomodo te videbo,si ahter videris quara

hi forma servi '? aut quomodo videbo Patrem , invahdus

homo mortahs,pulvis et cinis ? Conversus ad eum, dif-

ferens visionem, imperans fidem, qui dixerat : « Qui me

)) vidit , vidit et Patrem 5» quia multum erat ad Pbihp-

pum, et longe ab eo erat videre : « Non credis, inquit,

)) quia ego in Patre , et Pater in me est ' ? )) Quod videre

nondum potes , crede , uc videre raerearis. Cum ergo ven-

' Joan. XVI, 32. — ^ IJ. xiv, lo. — ^ i Joan. iii, 2 — 4 IJ. ?civ, 8.

5 Ibid. 9. — ^ Psal. six, 20. — 7 Joan. xiv^ 10.




tura fuerit ut videamus_,tunc apparebit , « Tecum prin-

» cipium in die virtutistuae. Virtutis tuse : » non virtutis

infirmitatis tuae, quia ibi virtus. « Virtutis tuae : » habent

nunc homines in fide , in spe , in charitate , in bonis ope-

ribus virtutes suas •, sed ibunt a virtutibus in virtutem ^

« Tecum ergo principiura ; » videberis cum Patre , in Pa-

tre , ut Pater « Tecura principium in die virtutis tuEe , »

illius virtutis tuae,quam impius non videbit. Nam et hoc

infirmum tuum , fortius est hominibus -. Etenim , « In die

» virtutistusetecumprincipium. »

XV. De qua virtute dicis , expone. Quia et hic , ut dic-

tum est , nominata est virtus ejus, cum emittitur virga

virtutis ejus ex Sion , ut dominetur in medio iniraicorum

suorum. De qua virtute dicis? « In splendore sanctorum.

» In splendore ^ inquit, sanctorum. » De ipsa virtute di-

cit, quando erunt in splendore sancti:

non quando adhucterrenam carnem gestantes et in corpore mortali atque cor-

ruptibili gementes, quod aggravat animam , et deprirait

terrena inhabitatio sensuramulta cogitantem ": cum ipsae

cogitationes invicera non videntur , non hoc est , « In

» splendore sanctorura. » Sed quid est , « In splen-

» dore sanctorura ? Donec veniat Dominus , et illumi-

» net abscondita tenebrarura , et manifestabit cogitatio-

» nes cordis ^ et tunc laus erit unicuique a Deo ^. » Hoc

erit, « In splendore sanctorura 5» quia, « Tunc justi ful-

» gebuntin regno Patris sui, sicut sol. » Audite enim quid

sithoc, « In splendore sa,nctorum. Veniet, inquit, mes-

» sis , veniet finis saeculi : mittet paterfamilias Angelos

» suos , et coUigent de regno ejus omnia scandala, et mit-» tent in caminura ignis ardentis : tunc justi fulgebunt

» sicut sol in regno Patris sui^. » In quo regno? Videte

' Psal. Lxxxm ,8. — 2 i Cor. 1, 25. — ^ Sap. ix , i5. — 4 i Cov. iv, 5.

— 5 Matth. xui, 39-43.



ENARRATIO IN PSALMUM CIX. 303

si visio quaedam servatur , de qua nobis dictum est : « Te-

)) cum principium.)) In quo regno ? Utique in vita oeterna.

Nam ad dexteram positis hoc dicturus est : « Venite , be-)) nedicti Patris mei

,percipite regnura quod vobis para-

)) tum est ab initio mundi^ )> Deinde damnatis impiis

segregatis justis atque laudatis,quid sequitur quod dixe-

rat : « Percipite regnum? Tanc ibunt impii in ambustio-

)) nem aeternam,justi autem in vitam seternam'^. )) Quod

dixerat , « Regnum, » boc dixit , « Vitam seternam, )) quo

non ibunt impii. Videte si qusedam visio est vita seterna

« Haec est autem vita seterna , ut cognoscant te solum ve-

)) rum Deum, et quem misisti Jesum Christum ^. )) Quia,

« Tecum principium in die virtutis tuae. )) Ergo, « Tecura

)) principium in die virtutis tuse, in splendore sanctorum. )>

XVI. Sed hoc difFertur, hoc postea dabitur : quid nunc ?

«

Ex utero ante luciferum genuite. )>

Quid hic? Si Deusfihum habet , numquid et utemm ? Sicut carnis corpora

non habet 5 c[uia nec sinum : dictum est tamen : « Qui est

)) in sinu Patris , ipse enarravit*. » Qui est autem sinus,

ipse est uterus : et sinus et uterus pro secreto positus est.

Quid est , « Ex utero ? )> Ex secreto , ex occulto5de me

ipso, de substantia mea -, hoc est, « Ex utero : quia , « Ge-

)) nerationem ejus quis enarrabit ^ ? )> Accipiamus ergo

Patrem dicentem ad Fihum : « Ex utero ante luciferum

)) genui te. )) Quid est ergo, « Ante Juciferum? )> Lucifer

pro sideribus positus est , tanquam a parte totum signifi-

cante Scriptura , et ex eminenti stella omnia sidera. Sed

illa sidera quomodo facta sunt? « Ut sint in signis , et in

»

temporibus, et

indiebus

, et in annis^. )> Si ergo et in

signis et in temporibus posita sunt sidera , et hicifer 110-

minatus est pro sideribus5quod est ante luciferum , hoc

I Matth. XXV , 34. — * Ibid. 46. — ^ Joan. xvu ,3. — 4 Id. i , i8. -

5 Isai. Liii, 8. — ^ Gen. i, i4.



30 S. ALGrSTIWI EPISCOPl

est ante sidera ; et quod est aiite sidera , hoc est ante

tempora : si ergo ante tempora, ab seternitate : noJi quae-

rere quandd ; seternitas non habetquando.Quando ct ali-

quando verba sunt temporara. De Patre non est natus iii

tempore, per quera facta sunt tempora. Dictum est ergo,

ut dici oportuit, figurate, proplietice, ut et uterus pro

secreta substantia , et lucifer pro temporibus poneretur.

An vullis et ipsum David respiciamus,qui Dominum

suum dixit fiUum suum ? Ut enim hoc diceret , audivit a

Domino suo; ab illo audivit, a quo falU non potuit : et

dixit jam Dominum suum, quia , « Dixit, inquit , Domi-

)) nus Domino meo: Sede a dextris meis. )> Et ipse loqui-

tur , ipsius c[uasi sermo contextus est. Si ergo ipseloqui-

tur, forte ipse potuit dicere : « Ex utero ante luciferum

» genui te. )) Ex utero virginaU , « Ex utero ante luci-

»

ferumgenui te. » Si enim iUa virgo ducens

propagiiiemde carne David , ex iUo ulero natus Christus , tanquam ex

utero genitus a David. « Ex utero , •» quo mascuius non

accessit : « Ex utero )> prorsus,proprie « Ex utero, » quia

solus ex solo utero. Ergo , « Ex utero, » inquit iile,qui

eum Dominum suum dixerat : « Ex utero ante luciferum

» genui te. » Et hoc ipsuni « Ante iuciferum » signate

dictum , et proprie dictum, et sic impietum. Noctu eiiim

natus est Dominus de utero virginis Marise ^: indicant tes-

timonia pastorum,qui vigilias exercebaut super gregem

suum. « Ex utero ante luciferum genui te. » O tu , Do-

mine meus , sedens ad dexteram Domini mei , unde filius

meus , nisi quia « Ex utero ante iuciferum genui te ? »

XVil. Et ad quid natus es ? « Juravit Dominus , et non

» poenitebit eiira, Tu es sacerdos in aeternum secundum

» ordinem Mcichisedecli^. » Ad hoc enim natus ex utero

ante lucirerurn, ut esses sacerdos in celGrnum sccundum

' Luc. 11, 7> 8. — '-Psul. cix, 4-



enAhkAtio in psalmum cix. 305

ordinem Melchisedech. Si natum ex uterO;, de virgine in-

telligimus 5 ante luciferum, noctu ,sicut Evangelia con-

testantur 5 procul dubio inde ex utero ante luciferum, ut

esset sacerdos iii reternum secundum ordinem 3Ielchise-

dech. Nam secundum id quod natus de Patre Deus apud

Deum, co-seternus gignenti, non sacerdos 5 sed sacerdos

propter carnem assumptam, propter victimam, quam pro

nobis oflferret a nobis acceptam. « Juravit ergo Dominus.»

Quid est , « Juravit Dominus? » Ergo Dominus jurat, qui

prohibet hominem a jurando ' ? An forte ideo magis homi-

nem prohibet a jurando , ne in perjurium prolabatur, et

ideo Deus magis jurat, quia non potest esse perjurus ? Ho-

mo enim qui per consuetudinem jurandi potest Jingua in

perjurium prolabi , bene prohibetur jurare : tanto enim

longius erit a perjurio,quanto erit longe a jurando. Qui

cnim jurat homo, falsura et verum jurare potest :

qui au-tem non jurat , falsum jurare non potest

;quia omnino

non jurat. Cur ergo non juret Dominus, quando Domini

juramentum promissionis est firmamentum ? Juret om-

nino. Quid ergo tu facis, cum juras ? Testaris Deum :hoc

est jurare, Deum testari : et ideo molestum, ne ad ali-

quam falsitatem testem adhibeas Deum. Si ergo tu jurando

testaris Deum, cur ergo non et Deus jurando testetur se

ipsum ? « Vivo ego , dicit Dorainus , » juratio Dei est. Sic

juravit de semine Abrahae : « Vivo ego, dicit Dominus

)) quoniam audisti vocem meam , et non pepercisti fiho

)) tuo unico propter me , nisi benedicens benedicam te

)) et implendo implebo semen tuura sicut stellas coeh , et

)) sicut arenam quse est ad labium maris , et benedicen-)) tur in semine tuo omnes gentes^. )) Et semen Abrahte

quod est Christus , ille semen Abrahse , accipiens carnem

de semine Abrahae , erit sacerdos in seternum secundum

' Matth. V, 34. — » Gen. xx, 16-18.

cxviii. 20





ENARRATIO IN PSA.LMrM CIX. 307

» minus , et non poeniteblt eum , Tu es sacerdos in seter-

» num , » ad Christum dictum est ? « Tu es sacerdos in

M aeternum,

juravit Dominus. » Quis Dominus ? « Qui

» dixit Domino meo: Sede a dextris meis: ipse juravit, Tu

» es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchise-

» dech : » et ad ipsum Dominum qui juravit, sermo directus

est, « Dominus a dextris tuis. » O Domine, qui jurasti et

dixisti : « Tu es sacerdos in oeternum secundum ordinem

» Melchisedech •, ipse sacerdos in seternum ,Dom.inus est

» a dextris tuis, ipse, inquam, sacerdos in seternum , » de

quo jurasti , « Dominus est a dextris tuis : » quia eidem

Domino meo dixisti , « Sede a dextris meis,quoadusque

» ponara inimicos tuos scabellum pedum tuorum. » Iste

ergo Dominus qui est a dextris tuis, de quo jurasti, et cui

jurasti dicens : « Tu es sacerdos in seternum secundum

» orchnem Melchisedech ,Conquassavit in die irce suae

» reges. » Ipse utique Christus Dominus a dextris tuis

cui jurasti , et non poenitebit te : quid agit sacerdos in

seternum? quid agit,qui est a dexteram Dei, et interpel-

lat pro nobis ^ , tanquam sacerdos intrans in interiora vel

in sancta sanctorum , in secreta coelorum , ille solus non

habens peccatum, et ideo facile mundans a peccatis^.^ Ille

ergo a dextris tuis , « Conquassavit in die irae suae reges.»

Quos reges,quaeris ? Excidit tibi , « Astiterunt reges ter-

» rae , et principes convenerunt in unum , adversus Do-

» rainum et adversus Christum ejus^? » Hos reges con-

quassavit gloria sua , et pondere nominis sui infirmos

reddidit reges , ut non possent eflicere quod volebant.

Conati enim sunt multum delere nomen christianum de

terra , et non potuerunt : quia « Qui offenderit in lapidem

» illum , conquassabitur *. » Offenderunt ergo in lapidem

' Rom. vni, 34- — » Ilcbr. c, ta et i\, — ^ fi'a\. n, 2. — 4 Matth.

XXI ,11.

20.



308 S. lUGUSTINI EPISCOPI

ofTensionis , et ideo conquassati sunt reges , cum dicunt

Quis est Christus ? Nescio quis Judaeus , nescio quis Ga-

lilaeus, sic occisus, sic mortuus. Lapis est ante pedes tuos,

quasi viliter et humiliter jacens : ideo contemnendo of-

fendis, oilendendo cadis, cadendo quassaris. Si ergo tanta

est ira occulti, quod erit judicium manifesti? Audislis

iram occulti , de qua Psalmus inscribitur , « Pro occultis

» filii. » Nonus Psalraus , si bene memini , inscribitur

II Pro occultis fdii : » et ibi ostenditur judicium occul-

tum irse occultae. Irato Deo vivunt,qui in lapidem illura

otfendunt ; conquassantur. Et quo valet quod conquas-

santur ? Audi de judicio futuro : « Quia qui oifenderit in

» lapidem iilum, ait , conquassabitur5 super quem vero

» ceciderit lapis ille , conteret eum^ » Cum ergo olfen-

ditur in eum, quasi humilis jacet , tunc conquassat : cum

autem conteret, desuper veniet. Videte quemadmodura

liis binis verbis, conquassabit et conteret , otfendit in eum

et veniet super eum , distributa sunt duo tempora , hu-

militatis et claritatis Cliristi, occulta3 poenae et judicii fu-

turi. Eura non conteret veniens,quem non conquassat

jacens. Jacens dico , tanquam contemptibilis apparens.

Nam ille a dextris Dei est , et vaiide ex alto clamavit

« Saule, Saule, quid me persequeris '?» Sed tamen quara-

vis de coelo , non diceret : « Quid me persequeris , » quem

nemo tangebat, nisi iia in coelo ad dexteram Patris sede-

ret, ut et in terra in nobis quasi jaceret. « Dominus a

» dextris tuis , conquassavit in die irae suae reges. »

XIX. « Judicabit in gentibus. » Scd nunc , « Pro oc-

» cultis^ : » erit enim et judicium manifestum. « Judica-

» bit in gentibus. » Modo enira fit, « Periit menioria eo-

» rum cura strepitu^ » In ipso Psahiio est, «Pro occultis

» Periit memoria eorum cum strepitu , et Dominus in

' Luc. XI; 18. — 'Act. IX,'}. — 3 Tit. Psal. cix. - 4 Ibid. G^ 7.



enArrAtio in psalmum cix. 309

)) aeterniim nianet;paravit in judicio sedem suam, et ipse

)) judicabit orbem terrarum in aequitate.wlbi dictum est:

« Increpasti gentes , et periit impius , nomen eorum de-

)) lesli in aeternum ; )> hoc occulte agitur. « In die ergo

)) irse sune conqnassavit reges, Judica])it in gentibus. ))

Quomodo ? Audi quod sequitur : « Replebit ruinas. » Modo

sic jndicat in gentibus , ut repleat ruinas : nam quando

in fme judicaverit, damnabit ruinas. « Replebit ruinas : »

quas ruinas.^ Quisquis a nomine ejus timuerit, cadet :

cum ceciderit, evertetur quod erat , ut aedificetur quod

non erat. « Judicabit in gentibus, replcbit ruinas. » Quis-

quis contumax es in Christum , casuram turrem in altum

erexisti. Bonum est ut te ipsum dejicias, humihs reddaris,

sedentis ad dexteram Patris pedibus provolvaris , ut fiat

in te ruina construenda. Nam si permanes in mala ahitu-

dine, tunc dejicieris quando non aedificaberis. Etenim de

tahbus dicit in alio loco Scriptura : « Destrue eos, et noii

» cedificabis eos ^. » Procul dubio non diceret de quibus-

dam : « Destrue eos, et non sedificabis eos : )> nisi quos-

dam ita destrueret, ut aedificaret. Quod fit hoc tempore,

cum Christus in gentibus ita judicat , ut repleat ruinas.

« Conquassabit capita super terram muha. )> Hic, « Su-

)) per terram,)) in hac vita, « Concpiassabit capita multa.))

De superbis humiles facit. Et audeo dicere , fratres mei

utile est capite quassato hic humihter ambulare,quam

capite crecto in judicium aeternae mortis incidere. Multa

capita conquassabit ruinas faciendo , sed replendo aedi-

ficabit.

XX. « De torrente in via Libet, propterea exahabit ca-)) put -.))Videamus et in via bibentem detorrente. Primo

quis est torrens? Protluxio mortahtatis humanae. Sicut

enim torrens pluviaiibus aquis colhgitur, redundat ,

per-

> Psal. xxvii, 5. — > IJ. cix, 7.



310 S. AUGUSTIKI EPISCOPl

stiepit, currit, et currendo decurrit, id est, cursum finit

sic est omnis iste cursus mortalitatis. Nascuntur homines,

vivunt, moriuntur, et aliis morientibus alii nascuntur

rursusque illis morientibus alii oriuntur : succedunt , ac-

cedunt, decedunt, nec manebunt. Quid hic teneturPquid

non currit? quid non quasi de pluvia collectum it in abys-

sumPQuomodo enim fluvius repente collectus de pluvia,

de guttis imbrium , it in mare , nec apparet ; nec appare-

bat , antequam de phivia colhgeretur : si hoc genus hu-

manum de occuhis colhgitur , et profluit ; morte rursum

in occuhum pergit •, medium hoc sonat et transit. De hoc

torrente bibit ille, non est dedignatus bibere de hoc tor-

rente. Bibere enim de hoc torrente, illi erat nasci et mori.

Hoc habet torrens iste , nativitatem et mortem : suscepit

hanc.Christus ;natus est , mortuus est : ita « De torrente

)) in via bibit. Exukavit enim sicut gigas ad currendam» viam ^ De torrente ergo in via bibit

5Quia in via pec-

» catorum non stetit -. » Quia ergo « De torrente in via

» bibit5propterea exakavit caput : » id est

,quia humi-

liatus est, «Et factus est subditus usque ad mortem, mor-

» tem autem crucis;propterea eum Deus exahavit a

» mortuis, et donavit ei nomen quod est super omne no-

» men , ut in nomine Jesu omne genu tlectatur , coeles-

» tium, terrestrium , et infernorum, et omnis hngua coii-

» fiteatur,quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei

» Palris ^. »

' Psal. xvni, 6. — ^ Id. i, i. — * Philip. u, 8-it.



enArhAtio in psalmijm cx. 311

ENARRATIO

IN PSALMUM CX.

Sermo ad plebem^

I. VEWERtiwT dies ut cantemus Alleluia : adeste animo,

fratres, ad percipienda quoe Dominiis suggerit ad exhor-

tationem nostram, et nutriendam charitatem,qua noljis-

inhaerere Deo bonum est. Adeste animo cantatores boni

fihi laudis et glbrise sempiternse veri et incorrupti Dei.

Adeste, intenti, qui nostis cantare et psailerein cordibus

vestris Domino,gratias semper agentes in omnibus -

: et

laudate Deum5hoc est enim Alleluia. Ethi quidem dies

veniunt transituri, transeuntque venturi, et significant

diem qui non venit et transit, quia nec hesterno praeitur

ut veniat, nec crastino urgetur ut transeat. Ad quem sane

nos cum venerimus , inhcerentes ei nec nos transibimus.

Et sicut quodam loco canitur Deo , « Beati qui habitant

» in domo tua , in ssecula saeculorum laudabunt te ^: «

hoc erit otiosorura negotium, hoc opus vacantium , h^c

actio quietorum,

haec cura securorum. Sicut enim dies

isti praeteritis diebus Quadragesimae,quibus ante resur-

rectionem Dominici corporis vitae hujus significatur moe-

ror, solemniter grata hilaritate succedunt : sic dies ille

qui post resurrectionem dabitur plenario corpori Domini,

* Hic Sermo ad plebem , in die Paschali , solemnitate habitus est. —» Ephes. V, 19, 20. — 5 Psal. lxxxiii, 5.

*



312 S. AUGIJSTIHI EPISCOPI

hoc est, sanctae Ecclesise , cimctis vitae hujus serumnis at-

que doloribus exclusis,perpetua beatitate succedet. Haec

autem vita de nobis exigit continentiam, ut etiam cum la-

bore atque kictamine ingemiscentes gravati, et habitacii-

culum nostrum quod de coelo est superindui cupientes ^

a saecularibiis delectationibus temperemus : et significatur

quadragenario numero,quo et Moyses et Ehas et ipse

Dominus jejunarunt-. Praecipitur enim nobis et ex Lege

et ex Prophetis, et ex ipso Evangeho, (quod testimoniura

habet a Lege et Prophetis ,

unde etiam in monte inter

utramque personam medius Salvator etFalsit ^,) ut ab ora-

nibus mundi illecebris,quibus captivi homines obhvis-

cuntur Deum, aviditatem nostram tanquam jejunio tem-

êrantice ^ refrenemus : quandiu perfectio Decalogi Legis,

tanquam psalterium decem chordarum, per quatuor ejus-

dem mundi partes, id est , toto orbe prredicatur , ut de-

cem quater ducta quadragenarium numerum signent.

Quinquagenario vero numero post resurrectionem Domini,

quo cantamus Aliehiia , non cujusdam temporis fmis et

transitus , sed beata iHa significatur aeternitas : quia dena-

rius additus quadragenario,laborantibus in hac vita fide-

libus merces illa persolvitur, quam et primis et novissimis

paterfamihas praeparavit acqualem. Audiamus itaque ple-num divina Liude pectus popuh Dei. Ecce personat in hoc

Psahnoqueradam exuhantem fehci exuhatione,prcefigurat

et scaturientera corde in amore Dei populum, scihcet cor-

pus Christi, ab omni malo hberatura.

IL « Confiteor tibi , inquit, Doraine, in toto corde

)) meo *. )) Non semper confessio peccatorura est , sed et

Laus Dei devotione confessionis expromitur. Illa higet,

haec aaudet : illa medico vuhius ostendit, haec de sanitate

' 2 Cor. V, 2. — ' ExoJ. xxxiv, 28 ; 3 Reg. iix, 8 ; et Matth, iv, 2. —3 Maltli. xvn, 3.-4 P«al. c"c, i.



enakrAtio ik psalmum cx. 313

gratias agit. Haec confessio quemdam significat, non soliim

ab omni malo liberatum , sed etiam a malignis omnibus

separatum. Et ideo videamus ubi confiteatur Domino in

toto corde. « In consilio, inquit, rectorum, et congre-

)) gatione : )> credo, qui sedebunt super duodecim tbro-

nos, judicantes duodecim tribus IsraeP.Nullus enim jam

inter eos iniquus, nullius Judae furta tolerantur, nullus

Simon Magus baptizatur, Spiritum volens emere, dum co-

gitat vendere--, nulJus Alexander aerarius mulla maJa os-

tendit^, nuUus ovina pelle tectus falsa fraternitate sub-

repit : inter quales nunc necesse est Ecclesia gemat , et

quales tunc oportet , cum omnes justi congregabuntur,

excludat. Haec sunt, c Magna opera Domini, exquisita in

» omnes voluntates ejus ^: » per quas nnllum confiten-

tem deserat misericordia , nullius sit iniquitas impunita5

quando « Flagellat etiam omnem filium quem recepit^. »

Sed si justus vix salvatur,peccator et impius ubi pare-

bunt ^ ? Eligat sibi homo quodlibet. Non sic constituta

sunt opera Domini , ut creatura in arbitrio libero consti-

tuta, creatoris superet voluntatcm^ etiamsi contra ejus

faciat voluntatem. Non vult Deus ut pecces , nam prolii-

bet : tamen si peccaveris, ne putes hominem fecisse quod

voluit, et Deo accidisse quod noluit. Sicut enim vult ut

homo non peccet , ita vult peccanti parcere, ut revertatur

et vivat 5 ita vult postremo in peccato perseverantem pu-

nire, ut justitiae potentiam contumax non evadat.Ita quid-

quid elegeris, Omnipotenti non deerit unde suam de te

compleat voluntatem. « Magna enim opera Domini,

» exquisita in omnes voluntates ejus. »

III.«Gonfessio et magnificentia opus ejus''.» Quidmag-

nificentius quam justificare impium? Sed opus fortasse

• Matth. XIX, 28. — 2 Act. vui, r3 et 18, 19. — 3 2 Tim. iv, 14. —4 Psal. cx, 2.-5 Hebr. iv, 6, — 6 i Petr. jy, 18. — 7 Psal. cx, 3.



314 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

hominis prsevenit istam magnificentiam Dei , ut cum fue-

rit peccata confessus,

justificari mereatur. « Descendit

» enim de templo justificatus Publicanus magis quam» Pharispeus : quia neque oculos ad coelum audebat levare,

» sed percutiebat pectus suum , dicens : Deus,propitius

» esto mihi peccatori. » Hsec est magnificentia Domini

justificatio peccatoris : « Quoniam qui se humiliat , exal-

» tabitur ; et qui se exaltat, humiUabitur^ » Haec est

magnificentia Domini,quoniam cui phuimum dimitti-

mur,phirimum dihgit ^. Haec magnificentia Domini :

quoniam « Ubi abundavit peccatum , et superabundavit

» gratia ^. » Sed fortasse ex operibus. « Non , inquit, ex

» operibus, ne forte quis extoUatur. Ipsius enim sumus

» figmentum, creati in Christo in operibus bonis*. » Jus-

titiam enim homo non operatur, nisi justificatus : « Gre-

» dens autem in eum qui justificat impium ^ , » a fide in-

cipit 5 ut bona opera , non praecedentia quod meruit , sed

consequentia quod accepit ostendant. Unde ergo illa con-

fessio? Nondum quidem opus est justitioe , sed dehctiim-

probatio : sed quoquo modo se habeat , nec in ipsa de te

homo glorieris, «Ut qui gloriaturin Domino glorietur''. »

« Quid enim habes quod non accepisti " ?» Non ergo sola

magnificentia,qua justificatur impius, sed « Et confessio

)) et magnificentia opus ejus. Quid ergo dicimus,quia cui

)) vult miseretur^ et quem vult obdurat ; numquid ini-

)) quitas apud Deum ? Absit. Justitia enim ejus manet in

» saeculum saeculi. Tu autem horao de hoc saeculo, qui es

)) qui respondeas Deo ^ ? )>

IV. « ^lemoriam fecit mirabihum suorum: ))

hunc hu-mihans , et hunc exaltans. « Memoriam fecit mirabilium

I Luc. xviii, i3, 14. — ' Id- vit,42-48. — 3 Roni. v, 20. — 4 Ephes.

u, 9, 10. — 5 Rom. iT, j. — 6 I Cor. i, 3i. — 7 Id. iv, 7.-8 Rom.

IX, i4, 18 et 20.



EIVARRATIO m PSALMXJM cx, 315

siiorum ^: reservans opportune inusitata prodigia, quae

infirmitas hominis novitati intenta meminerit , cum sint

ejus miracula quotidiana majora. Tot per universam ter-

ram arbores creat, et nemo miratur : arefecit verbo unam,

et stupefacla sunt corda mortalium -: sed « Memoriam

)) fecit mirabilium suorum.)) Hoc enim miraculum maxi-

me attentis cordibus inhaerebit,quod assiduitas non vile-

fecerit.

V. Quid autem profuerunt miracula, nisi ut timeretur?

Quid porro prodesset timor , nisi , « Misericors et misera-

)) tor Dominus escam daret timentibus se ^ ? )) Escam quse

non corrumpitur, panem qui de coelo descendit ^,quem

nulhs meritis dedit. Etenim Christus pro impiis mortuus

est ^. Nemo ergo talem escam daret, nisi misericors et mi-

serator Dominus. Quod si tantum dedit huic vitse, si Ver-

bum carnem factum peccator justificandus accepit; quidin futuro saeculo giorificatus accipiet ? « 3Iemor enim erit

» in saeculum testamenti sui. )) Nec totum dedit, qui pig-

nus dedit.

VI. « Fortitudinem operum suorum annuntiabit po-

)) pulo suo''. )) Non contristentur Israehtae sancd,qui

dimiserunt omnia sua_,

et secuti sunt eum , non contris-

tentur dicentes : « Quisnam poterit salvus fieri ? Quia fa-

)) cihus intrat camelus per foramen acus,quam dives in

)) regnum coelorum'''. )) Annuntiavit enim eis fortitudi-

nem operum suorum : « Quoniam quse hominibus difiici-

)) lia sunt, Deo faciha sunt. Ut det iUis haereditatem gen-

)) tium^. )) Itum est enim et ad Gentes, et prseceptum

divitibus hujus saecuhnon superbe sapere

,

neque sperarein incerto divitiarum

5 sed in Deo vivo ^^ cui facile est

' Psal. cx, 4- — ' Matth. xxi, ig, 20. — 3 Psal. cx, 5. — ^ Joan. vi, 27

et 5i. —5 Roni. T, 6. — 6 Psal. cx, G. — 7 Matth. xix , 2^-26. — 8 Psal.

ct, 7. — 9 I Tim. VI, 17.




quod hominibus diiTicile est. Sic enim multi vocati sunt,

sic occupata est haereditas Gentium , sic factum est ut

etiam plurimi , qui non dimiserunt omnia sua in liac vita ,

ut sequerentur eum , vitam etiam ipsam pro nominis ejus

confessionem contemnerent ; et tanquam cameli humi-

Jiantes se ad portanda onera pressurarum, intrarent etiam

sicut per foramen acus,per compungentes passionis an-

gustias. Ipse fecit haec , cui omnia possibilia sunt.

VII. « Opera manuum ejus veritas et judicium. » Te-

neatur veritas ab iis qui judicantur hic. Judicantur hic Mar-

tyres, et ad judicium perducuntur,quo non solum eos

a quibus judicati snnt , sed etiam Angelos dijudicent^,

adversus quos eis erat colluctatio , etiam cum ab homini-

busjudicarividerentur. Non separet a Christo tribulatio,

angustia , fames , nuditas, gladius'^. « Fidelia enim omnia

» mandata ejus.wNon fallit, exhibet quod promisit. Nontamen quod promisit cst hic expectandum , non hic spe-

randum : sed, «Confirmata sunt in saeculum saecidi, facta

» in veritate et juslitia^. » Hoc est verum et justum , ut

hic lahoretur, iUic requiescatur. Quia, « Redemptionera

» misit populosuo^. » Unde autem redirauntur, nisi a

captivitate peregrinationis hujus ? Non ergo requies nisi

in ccelesti patria requiratur.

VIII. Dedit quidem Deus Israelitis carnalibus terrenam

Jerusalem ,« Quse servit cum filiis suis ^

: » sed hoc Ve-

tus Testamentum est, ad veterem hominem pertinens. Qui

autem ibi figuram intellexerunt, haeredes etiam tunc Novi

Testamenti extiterunt : « Quoniam quse sursum est Je-

» rusalem libera est, quae est matcr nostra reterna in

» coelis ^. » Vetere autem illo, reipsa probatum est tran-

sitoria promisisse : « Mandavit quippe in aeternura Testa-

' I Cor. VI, 3. — => Rom. viii, 35.— 3 Psal. cx, 8.-4 Ibid. 9. — ^Gal.

IV, 25. — 6 ibid. 2G.



enArratio IN PSALMUM cx. 317

» mentum simm. » Sed quod, nlsi Novum? Cujushseres

quisquis esse volueris , nolo te falias, nec terram trahen-

tem lac et mel carnahter cogites, non amaena prsedia, nonhortos fructiferos et opacos, non tale ahquid mediteris

adipisci,quale soiet hic oculus avaritice concupiscere.

Cum enim sit radix omnium malorum cupiditas ^,peri-

menda est ut hic consumatur , non differenda ut ibi sa-

tietur. Primo poenas fuge,gehennas devita : antequam

desideres promittentem Deum ^ cave minantem. « Sanc-

)) tum enim et terribile nomen ejus. »

IX. Pro deliciis autem omnibus hujus sseculi,quales

vel expertus es , vel augere ac raultiphcare cogitando po-

tes , immortalium deliciarum matrem concupisce sapien-

tiam : sed, « Initium sapientiae timor Domini. )) Delecta-

bit illa, et ineffabihter procul dubio delectabit castis

atque seternis veritatis amplexibus:

sed prius tibi donandasunt debita

,quam prsemia flagitanda. « Initium ergo sa-

)) pientiae timor Domini ^. Bonus est intellectus. )) Quis

negat? Sed intelhgere ct non facere, periculosuni est.

« Bonus ergo facientibus. )> Nec extollat mentem in su»

perbiam. Cujus enim timor est initium sapientiae , « Laus

)) ejus manet in SEeculum saecuii.» Et hoc erit prsemium,

liic finis , haec statio sedesque perpetua. Illic inveniuntur

mandata fideha , confirmata in sseculum ssecuh : ipsa est

hcereditas Novi Testamenti mandata in aeternum. « Unam,

)) petii , inquit, a Domino, hanc requiram , ut inhabitem

)) in domo Domini per omnes dies vitae meae". Beati enim

)) qui habitant in domo Domini , in scecula saeculorum

)) laudabunteum*

: quoniam,Laus

ejus

manet in saecu-)) lum saeculi. ))

» I Tiin. VI, 10. — > Psal. ct, lo. — ^ IJ. xx, 4- — '^ U. lxxxiii, 5.




«VVV^/VV\AV\%^VVVV^VVt^VVV^VV%A-^VV^ VVV\X^'^ vvv\vvv%«VVV^ «vv^^

ENARRATIO

IN PSALaiUM CXl.

Sermo ad populum.

I. Credo quod attendistis, fratres, hujus titulum Psalmi,

memoriseque mandastis. « Conversio , inquit , Aggaei et

» Zacharia?. » Nondum erant hi Prophetae, cum ista can-

tata sunt. Namque inter tempus David, et transmigratio-

nempopuli Israel in

Babyloniam , quatuordecim genera-tiones numerantur , sicut divina Scriptura, maximeque

Matthaeus Evangehsta testatur ^ Eversi autem templi re-

novatio secundum sancti Jeremiae prophetiam , ex illa

transmigratione post septuaginta annos sperabalur- : qui

cum complerentur sub Dario rege BabyJonis ^ , impleti

sunt Spiritu sancto hi duo Prophetae , Aggaeus et Zacha-

rias * ; et ambo post invicem intra unum annum prophetare

coeperunt, quod ad renovationem temph, sicuttanto ante

praedictum est, pertinere videtur. Sed quisquis corporah-

ter gestjs oculum cordis infigit, neque inde in gratiam

spiritalis inteUectus extenditur , habitat cogitatione in la-

pidibus temph,quibus visibilis fabrica manibus hominum

instructa consurgit :

necipselapis vivus eilicitur,

temploiIhaccommodatusatqueaptus,quodinsuocorporeprimum

Dcminus figuravit, cum ait : « Solvite templum hoc , et

' Matth. 1 , 17. — ' Jeiem. lii, 12 , et xux , 10. — ^ i Esdr. 1, i.

—4 Agg. 1, I, et Zacliar. ij i et 26.



ENARIt.ATIO IN PSALMXJM CXI. 319

» triduo suscitabo illud^ » Est emm corpus Domini

plenius ipsa sancta Ecclesia , cujus caput ascendit in coe-

lura , qui est maximelapis vivus , lapis angularis , de

quobeatus Petrus dicit : « Ad quem accedentes lapidem vi-

» vum , ab hominibus reprobatum , a Deo autem electum

» et honorificatum : et vos ergo tanquam lapides vivi sedi-

» ficamini in domum spiritalem, in sacerdotium sanctum,

» offerentes spiritales vietimas acceptas Deo per Jesum

)) Christum^; » quia continet Scriptura, « Ecce pono in

» in Sion lapidem angularem, electum , pretiosum , et

» qui crediderit in illum , non confundetur^. » Ergo ut

fiat quisc[ue lapis vivus ad talem fabricam idoneus , spiri-

tahter intelhgat temph renovationem ex ruina vetere,

quae in Adam facta est , reparationem novi popuh secun-

dura novura hominem atque coelestem : ut sicut portavi-

mus imagintm terreni,portemus et imaginem ejus qui

de coelo est^, quo possimus postomnes ssecuh hujus aetates

tanquaqi post septuaginta annos, qui mystico perfectionis

numero prsesignantur , et tanquam post captivitatem

longinquae peregrinationis , non ruitura mole construi,

sed seterna immortahtate sohdari. Spiritalem quippe Je-

rusalem , non magis Judseorum,quam vestram esse

deputetis. Sicut enira dicit Apostolus : « Jam non estis

» peregrini et inquiiini , sed cstis cives sanctorum et do-

» mestici Dei , superaedificati super fundamentum Apos-

» tolorum et Prophetarum , ipso sumrao angulari lapide

» existente Christo Jesu, in quo oranis sedificatio com-

» pacta crescit in tempiura sanctura in Domino, in quo et

» vos coaedificamini in habitaculura Dominiinspiritu^. »

Hoc est templum Dei , ad quod pertinet sacramentum

prophetationis Aggaei et Zachariae, cui rursus idem Apos-

Joan. II , 19. — ' I Pelr. 11, 4-6. — 3 isaj. xxvm ,16. — 4 i Cor,

XV, 49- — ^ Ephes. u ,19-22.




toliis dicit, « Templum enim Dei sanctimi est, quod estis

» Yos ^ » Quisquis igitur se ad opus hujus coLcdificationis,

et ad spem sanctse firmaeque compaginis, tanquam lapi-

dem vivum ab hujus mundi ruinosa labe convertit : intel-

ligit titulum Psalmi , intelhgit conversionem Aggsei et

Zachariae. Cantet ergo quoe sequuntur, non tam hnguae

voce,quam vitae.Erit enim aedificii perfectio, inefTabihs

pax illa sapientirie, cujus « Initium est timor Domini'-^ »

indeergo incipiat, quem coaedificat istaconversio.

II. « Beatus enira vir qui timet Dominum ,in manda-

)) tis ejus voletnimis". » Viderit Deus, qui solus et vera«

citer et misericorditer judicat, quantum iste proficiat in

mandatis ejus : « Quoniam tentatio estvitahumana super

» terram^.» sicut sanctus Job dicit. Et iterum scriptum est,

« Quoniam corpus quod corrumpitur, aggravat animam, et

)) deprimit terrena inhabitatiosensum multa cogitantem ^» Qui autem dijudicat nos, Dominus est : nec ante tem-

» pusjudicare debemus, donec veniat Dominus, et ilhi-

» minet abscondita tenei^rarum , et manifestabit cogitatio-

» nes cordis; et tunclaus erit unicuiquea Deo^. » Yiderit

ergo ille quantum quisque proficiat in mandatis ejus :

tamenvolet nimis quipacem ilhus cOcnedificationis adama-

verit ; necjam desperare debet, quoniam « In mandatis

» cjus volet nimis, » et, « Pax in terra hominibus bonae

» voluntatis''. »

III. Inde, « Potens intena erit semen ejus^. » Semen

futurae messis , opera esse misericordise, Apostohis tcstis

est,qui dicit, « Bonum autem facientes non deficiamus,

» tempore enim proprio metemus ^. » Et iterum , « Hoc» autem , inquit, qui parce seminat_, parce et metet^". »

' r Cor. 111, 17. — ^ Piov. 1, 7, — ^ psal. c?!, i. — « Job. vii, i. —^ Sap. IX, i5. — 6 I Cor. iv. 4, 5. — 7 Luc. 11, i^. — ^ Psal. cxi, 2, —9 Gal. VI, 9. — "> 2 Cor. ix, 6.

/



EKARRATIO m PSALMUM CXI. 321

Quid antem , fratres,potentiiis

,quam ut regnum coelo-

rum, non solum Zacchaeus emat dimidio rerum suarum*,

sed et vidua duobus minutis^ et tantumdem ibi uterque

possideat? Quid potentius , cjuam ut idem regnum et the-

sauris diviti , et calice aquae frigidae pauperi valeat? Sunt

autem quiista faciant, dum terrena conquirunt, aut hic

mercedem sperantes a Domino, aut hominibus placere

cupientes : sed , « Generatio rectorum benedicetur, » id

est, opera eorum quorum « Bonus Deus Israel,

qui recto

» sunt corde , » rectum autem cor est , non resistere

Patri emendanti , et credere pollicenti : non eorum qui-

bus commoventur pedes , et effunduntur gressus atque

labuntur , sicut in alio Psalmo canitur , dum zelant in

peccatoribus pacem peccatorum videntes, et putant perire

opera sua,quia non eis merces redditurperilura^. At iste

vir qui timet Dominum , et in templum sanctum Dei con-

versione re :ti cordis aptatur, nec gloriam hominum quae-

rit, nec terrenas divitias concupiscit : et tamen , « Gloria

» et divitiae in domo ejus. y Domus enim ejus, cor ejus

est : ubi Deo laudante opulentius habitat cum spe vitae

aeternse,quam hominibus adulantibus in marmoratis la-

queatisque tectis cum timore mortis aeternae. Hujus enini

« Justitia manet in saeculum saecuH^. » Ipsa gloria, ips^

divitiae. IlUus autem purpura et byssus et epulae splen-

didae ^ , et cum praesto sunt , transeunt ; et cum ad finem

venerint , aquae guttam ex digito stillante desiderans, ar-

dens lingua clamabit.

IV. « Exortum est in tenebris lumcn rectis corde ^. »

Merito dirigunt cor in Deum suum , merito ambulant recli

cum Deo suo, praeponentes ejus volunlatem sibi , neque

de sua quidquam superbe praesumentes. Meminerunt enim

> Luc. xix ,8.— » Marc. xii, 42. — ^ psal. ikxu, i-i^. — 4 Id. cxi, 5.

5 Luc. XVI, 19. — ^ Psal. ci, 4-

cxviir. 21




fuisse se aliquando tenebras , nunc autem lucem in Do-

mino K « Misericors et miserator et justus Dominus Deus. »

Delectat quod « Misericors et miserator , » sed terret for-

tasse quod « Justus Dominus Deus. » Nulla desperatione

formides , beate vir,qui times Dominum et in mandatis

ejus voles nimis : esto suavis, miserere , et commoda. Ita

enim justus est Dominus Deus , ut judicium illi sine mise-

ricordia faciat,qui non fecit misericordiam -

: « Suavis

)) autem vir,qui miseretur , et commodat^ j

)> non eum

evomet Deus ex ore suo , tanquara insuavem. « Dimittite,

)) itiquit, et dimittetur vobis : date, et dabitur vobis"*. »

In eo quod dimittis , ut dimittatur tibi , misereris : in eo

quod das , ut detur tibi , commodas. Quamvis enira gene-

rali nomine omnis misericordia dicatur,qua misero sub-

venitur : interest tamen ubi non impendis , nec sump-

tum pecuniae , nec corporalis laborisindustriam,

sedignoscendo quod in te quisque peccavit , et tuorum gratis

comparas veniam peccatorum. Haec duo benignitatis otli-

cia, ignoscendorum peccatorum et beneficiorum erogan-

dorum , sicutin Evangelio quod commemoravimus, « Di-

)> mittite , et dimittelur vobis ;date , et dabitur vobis : )>

sic in isto versu arbitror esse distincta , « Suavis vir,qui

» miseretur et commodat. i> Ne pigri ad haec simus , fra-

tres. Gloriam quaerit qui desiderat vindicari se : sed at-

tende quod scriptum est , « Melior est qui vincit irara,

» quam qui capit civitatem^ » Divitias quserit, qui non

vult dare pauperibus : attende quod scriptum est , « Ha-

)) bebis tliesaurum in coelo^. » Non ergo eris inglorius

ignoscendo jquia

deira victa laudabilius triumphatur :

non egenus tribuendojquia thesaurus coelestis certius

» Ephes. V, 8. — ^ Jacob. u, i3. — ^ Psal. cs», 5. — ^ Luc. vi, 37, 38.

— 5 Piov. XVI, 02. — 6 Multh. XIX, 21.



enAerAtio in psAlmum cxi. 323

possidetur. Hunc versum parturiebat ille superior, « Gloria

» et divitiae in dorao ejus. »

V. Qui haec itaque facit , « Disponet sermones suos in

» judicio *. » Facta ipsa sermones sunt, quibus injudicio

defendetur : quod ei non erit sine misericordia,quia et

ipse fecit misericordiam. « Quoniarain aeternumnon com-

» movebitur- : wquiad dexteram segregatus audiet, « Ve-

» nite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod voJ)is

» paratum est ab ôrigine mundi^ » Neque enim aJiqua

illiceorum, nisi opera misericordiae commemorantur. Au-

diet ergo, « Venite , benedicti Patris mei ; » quia « Genera-

» tio rectorum benedicetur, » Sic « In memoriaaeterna erit

» justus : et ab auditu malo non timebit^ : » quod dici

audiet iis qui a sinitris erunt , « Itein ignem aeternum,

»' qui praeparatus est diabolo etangelis ejus^. »

VI. liaque qui bic non sua quaerit , sed quae Jesu Christi^;

labores patientissime sustinet, promissa fidenter expectat,

« Paratum est cor ejus sperare in Doraino. » Neque ullis

tentationibus frangitur, « Confirmatum est cor ejus, non

» commovebitur, donec videat super inimicos suos^ »

inimici ejus hic videre bona voluerunt , et cum eis invisi-

bilia promitterentur , dicebant : « Quis ostendet noJ)is

» bona ^ ? » Confirmetur ergo cor nostrum , nec com-

moveamur ; donec videaraus super iniraicos nostros. IUi

enim volunt videre bona hominum in terra morientium,

nos credimus « Videre bona Domini in terra viventium ^.»

VII. Sed magnura esl, confirmatum habere cor , et non

commoveri ,cum illi gaudent qui amant quod vident, et

insultant ei qui quod non videt sperat, « Et non coramo-» vebitur, donec videat » et ipse, non deorsum quod

' Psal. csi, 5. — 2 IbiJ. G. — ^ Matth. xxv, 34.-4 Psai. cxi, 7. —5 Matth. xsv, 41. — 6 Philip. 11, 21. — 7 Psal. cxi, 7, 8. — 8 IJ, iv,6. —9 Id. XXVI, i3.

21.




inimici ejus , sed sursum « Super inimicos suos,quod

» oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor ho-

» minis ascendit , quod prseparavit Deus diligentibus

» eum^. » Quanti valet hoc quod non videtur , et emitur

tanti quantum quisque habere potuerit? Propter hoc et

ille « Sparsit, dedit pauperibus. » Non videbat, et eme-

.bat : sedille thesaurum servabat in coelo, qui esurire et

sitire in pauperibus dignabatur in terra. Non mirum est

igitur, si « Justitia ejus manet in sseculum ssecuU : » cus-

tode ilJo,qui condidit soecula. « Cornu ejus exaltabitur

» ingloria'^ : » cujushumiUtasasuperbis contemnebatur.

VIII. « Peccator videbit , et irascetur: »serailla5cihcet

atque infructuosa poeniientia. Nam « Irascetur, » cui ma-

gis quamsibi , cum dicet, « Quid nobis profuitsuperbia, et

» divitiarum jactantia quid contuht nobis^? » Videns cornu

ejus exaltari in gloria , qui sparsit et dedit pauperibus.

« Dentibus suis frendet,et tabescet. » Quia iUic erit plo-

ratus et stridor dentium. Non enim frondebit , et virescet,

sicutfieret, si opportuno eum tempore poeniteret : sed

tunc poenitebit, cum « Desiderium peccatorum peribit : »

nuUo succedente solatio. Peribit desiderium peccatorum,

cum transient omnia tanquam umbra^, cum foeno ares-

cente flos decidet. « Verbum autem Domini quod manet

» in aeternum^, » sicut falsorum beatorum vanitate de-

risum est, sic eorumdem verorum miserorum perditioni

superridebit.

« 1 Cor. u, 9, et Isaii. lxiv, 4. — * P»al. csi, 9. — ^ Ibid. lo. — 4 Sap.

V, 8. — 5 Isai, xif 8.



EWARHATIO IN PSALMUM CXII. 325

ENARRATIO

!N PSALMUM CXir.

Sermo ad populura,

I. NosTis, fratres, etssepissime audistis in Evangelio

Dominum dicere, « Sinite pueros venire ad rae, talium

)) est enim regnum coelorum ; » et iterum , « Si quis non

)) receperit regnum Dei, sicutpuer, non intrabitin illud^ »

Et multis aliis locis Dominus noster, per singulare humi-

litatis exemplum superbiam veteris hominis ad innovan-

dam humiliter vitam similitudine puerilis setatis accusat.

Quaproptcr , charissimi , cum cantari auditis in Psalmis

« Laudate pueri Dominum , » ne arbitremini ad vos istam

exhortationem non pertinere,quia jam corporis pueri-

tiam supergressi , vel juvenili decore virescitis , vel senili

honore canescitis : omnibus enim vobis dicit Apostolus,

« Nolite effici pueri mentibus , sed malitia parvuli estote,

)) ut mentibus perfecti sitis'^. » Qua malitia maxime , nisi

superbia? Ipsa enim de vana granditate praesumens non

sinit hominem ambulare per arctam viam, et intrare per

angustam portam. Puer autera facile intrat per angustum :

et ideo nemo nisi ut puer intrat in regnum ccelorum.

Quid autem superbiae malitia deterius , quoe proepositum

non vult habere nec Deum ? Nam scriptum est , « Initium

)) superbise hominis apostatare a Deo^. » Hanc se adver-

• Mattb. XIX, i^, xvm, 3, et Marc. xt, i4, i5. — » i Cov. xxiv, 2o. —3 Eccli. XX, i4-




sus praecepta divina tumidis cervicibus erigentem et suavi

jugo Domini resistentera dejicite , frangite, comminuite

atque consumite, et « Laudate pueri Dominum, laudate

» nomen Domini^ » Ilia enim prostrata et extincta, ex

ore infantium et lactentium perficitur laus- : illa oppressa

atque deleta,« Qui gloriatur, in Domino glorietur^.))Non

cantant ista qui se magnos putant •, non cantant ista qui

cognoscentes Deum , non sicut Deum glorificaverunt, aut

gratias egerunt : se laudant illi , non Deum. Non enim

pueri sunt. Nomen suum potius praedicari volunt, et non

laudant nomen Domini. Itaque evanuerunt in cogitationi-

bus suis, et obscuratum est insipiens cor eorum-, et di-

centes se esse sapientes , stulti facti sunt ^. Voluerunt

nomensuum diutissime et latissime difFamari, cito ipsi in

angustias transituri, Deum decet, Dominum decetetsem-

per et ubique praedicari. Semper ergo prsedicetur: « Sit

)) nomen Domini benedictum , ex hoc et usque in soecu-

» lura. )) Ubique prsedicetur : « A solis ortu usque ad

» occasum, laudate nomen Domini^. ))

II. Quoerat ex me aliquis puerorum sanctorum laudan-

tium nomen Domini, et dicat mihi: « Ecce usque in sae-

)) culum , )) accipio usque in aeternum : cur autem « Ex

)) hoc ,)) et non ante hoc et ante omnia ssecula « Sit no-

» men Domini benedictum ? )) RespondeJjo parvulo : qui

non contumaciterquaerit : Vobis dicitur, Domini et pueri,

vobis dicitur, « Laudate nomen Domini : Sit noraen Do-

)) mini benedictum : n sit a vobis nomen Domini bene-

dictum, « Ex hoc )) utique ex quo vobis dicitur. Incipitis

enim laudare , sed sine fme laudate. « Ex hoc » ergo « Et» usque in saeculum , » sine fme laudate. Ne dicatis , In-

cipimus quidemlaudare Dominum, quia puerisumus-, sed

> Psal. cxiij 1. — =* Id. vui, 3. — ^ i Cor. i, 3i. — 4 Rom. i, 2i, 22.

5 Psal. cxii, 2, 3. — 6 ^?iu. Liv, i.



enahrAtio in psalmtjm cxii. 327

cum creverimus magnique fuerimus , nos ipsos laudabi-

mus. Non sic pueri, non sic : propterea dicit Dominus per

Isaiam, « Ego sum, et usque dum senescatis, ego sum*. »

Ille semper laudandus est, qui est. « Laudate pueri ex

» hoc , » laudate senes « Et usque in sseculum. -» Quia

senectus vestra albescet quidem canis sapientise , sed non

carnis vetustate marcescet. Aut quoniam hoc loco humih-

tatem potius videtur significare pueritia , cui contraria est

vana et falsa superbiae magnitudo ; et ideo Dominum nisi

pueri non laudant, quia superbi eum laudare non norunt

sit senectus vestra puerihs , et pueritia senihs;id est, ut

nec sapientia vestra sit cum superbia , nec humihtas sine

sapientia : ut laudetis Dominum « Ex hoc et usque in

)) saeculum. » Quacumque autem in parvuhs sanctis Ec-

clesia Christi ditlunditur , « Laudate nomen Domini : »

hoc est enim , «

Asohs ortu usque ad occasuifl

, laudate» nomen Domini. »

III. « Excelsus super omnes gentes Dominus*^. » Gentes

homines sunt : quid mirum , si super homines excelsus est

Dominus ? Uh super se exceJsos quos colunt, ocuhs vident in

coelo fiilgere, solem et lunametstellas, cuicreaturae ser-

viunt, deserentes Creatorem. Sed non sohim « Excelsus

» super omnes gentes Dominus : » verumetiam « Super

» coelos gloria ejus. » Coeh supra se suspiciunt eum5 et

humiles eum secum habent, constituti carne infra coelum,

qui pro illo non colunt coelum.

IV. « Quis enim sicut DominusDeus noster, qui in altis

M habitat , et humiha respicit ^ ? » Quisquam putaret,quod

in altis coehs habitet , unde humiha terrena respiciat :

sed » humiha respicit , in coelo et in terra. » In quibus

ergo altis habitat, unde humiha respiciat in coelo et in

terra? An in quibus altis habitat, etiam ipsa humiha res-

Isai. xLvi, 4. — a Psal. cxii, 4- — * ^bid. 5, 6.




picit? Sic enim exaltat humiles, ut non faciat superbos.

Itaque et in altis habitat quos exaltat , facitque sibi eos

coelum,

hoc est ,

sedem suam ; et eos tamen non super-bos, sed semper subditos intuendo , etiam in ipso coelo

humilia respicit , in quibus excelsis habitat. Spiritus enim

per Isaiam ita loquitur : « Haec dicit Altissimus in excelsis

» habitans, in aeternum nomen ejus, Dominus altissimus

in sanctis requiem habens*. » Exposuit quid dixerit, in

)) excelsis habitans : » hoc enim plenius elocutus , in sanc-

tis, inquit, requiem habens. Sed qui sunt sancti, nisihu-

miles, qui puerilaudant Dominura? Itaqueadjungit, «Et

» pusillanirais dans magnaniraitatem, et dans vitam qui in

» humilitate cordis sunf^. » In quibus sanctis requiem

habet, his pusiUanimis dat magnanimitatem. Dans utique

magnanimitatem exc^sos facit, in quibus requicm habens

in excelsis habitat. Sed quia pusilianimis dat magnanimi-

tatem, eadem excelsa in quibus habitat , huraiha respicit.

Sed « Humiha, inquit, respicit in coeloetin terra. »

V. Et excitavit nos etiam quserere, utrum eadem in

coelo,quae in terra 5

an alia in coelo , alia in terra humi-

lia respiciat Dominus Deus noster. Si enim eadem , video

quemadmodura hoc inteliigam secundum Aposlolum di-

centem : « In carne enim ambulantes , non secundum

» carnem raiUtamus ; arraa enim mihtiae nostrse non car-

» nalia , sed potentia Deo ^. » Unde ergo potentia , nisi

quia spiritaha? Cum itaque Apostolus et in carne ambu-

let et spiritaUter mihtet_, non mirum si humilitas ejus et

in coelo respicitur propter spiritus libertatem , et in terra

propter corporis servitutera. Idem quippeaho loco dicit

« Nostra enim conversatio in coehs est*

. » Ipse item di-

cit : «Optimum sibi esse dissolvi et csse cum Christo,

» manere autem in carne necessarium , inquit,propter

• I?ai. Lvii, i5. — » Ibid. — 3 Q Cor. x, 3, 4- — ^ Philip. ni, 20.



ENA.IlB.ATrO IN tSALMTJM CXII. 329

» vos^ » Proinde quisqiiis intelligit et conversationem

Apostoli in coelis , et incarne mansionem in terris • simul

oportet intelligat Dominum Deum nostrum in excelsis

sanctis habitantem,quemadmodum tamen eosdem sanc-

tos humiles sibi et in coelo respiciat,quoniam quae sur-

sum sunt sapiunt,qui spe resurrexerunt cum Christo -, et

in terra,quoniam nondum soluti sunt carnis vinculo , ut

ex tota vita sua possint esse cum Christo. Si vero alia Domi-

nus Deus noster humilia respicit in coelo , et alia in terra

credo quod in coelo jam respicit quos vocavit, ct habitat

in eis^ in terra autem respicit quos vocat, ut habitet in

eis. Istos enim possidet coelestia cogitantes , illos excitat

terrena somniantes.

VI. Sed quia difficiie obtinemus, ut possint et ipsi jara

humiles dici,qui nondum suavi jugo Domini pia colla

junxerunt , quandoquidem humilia isto loco , ut sancta

intelhgamus, per totum textum Psalmi divinae admonent

litterfe : est et alius intellectus,quem mecum Charitas

Vestra consideret. Coelos nunc significari arbitror, eos

qui sedebunt super duodecim thronos , et cum Domino

judicabunt ^: » terrae autem nomine cseteram multitudi-

nem benedictorum,

qui constituentur ad dexteram , ut

per opera misericordiae collaudati recipiantur ab eis in la-

bernacula aeterna,quos amicos sibi de raammona iniqui-

tatis in hujus vitoe mortahtate fecerunt*. Eis quippe dicit

Apostolus : Si nos vobis spiritalia seminavimus , magnura

est si vestra carnalia metam.us? Quod etiam his verbi dici

potest : « Si nos vobis coelestia seminavimus, magnura

» est si terrena vestra metamus ^ ? » In coelo ergo respicit

coelestia seminantes, in terra autem terrena reddentes5

tamen humiles et hos et illos. «Humilia enim respicit in

' Pbilip. r, 23, n!^. — > Coloss. iii, i. — 3 Matth, xix, 28. — 4 Luc.

XVII, 9. — 5 2 Cor. IX, II.



330 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

» coelo et in terra ^« quia meminerunt utrique quid fue-

rint per suam malitiam,quid facti sint per Domini gra-

tiam. Neque enim illis tantummodo dicit Vas electionis :

« Fuistis enim aliquando tenebrae , nunc autem lux in

)) Domino ^: » et iterum , « Gratia salvi facti estis per

» fidem , et lioc non ex voliis , sed Dei donum est , non

» ex operibus , ne forte quis extollatur : » sed etiam se

ipsum adjungit consequenter, dicens : « Illius enim su-

» mus figmentum, creati in operibus bonis. » Dicit etiam

seorsum de se et ipsis qui respiciuntur in coelo : « Fuimus

» enim , inquit , et nos naturaliter fdii irae , sicut et cae-

» teri "^. » Et iterum , « Fuimus enim et nos , inquit,

» stulti aliquando et increduli , errantes, servientes desi-

» deriis et voluptatibus variis in malitia et invidia agen-

» tes, abominabiles, invicem odio habentes : cum autem

» benignitas et humanitas illuxit Salvatoris Dei nostri

» non ex operibus justitiae quae fecimus nos , sed secun-

» dum suam misericordiam salvos nos fecit per lavacrum

» regenerationis^. » Ecce humilia quae respiciuntur in

coelo. Spiritales enim sunt, et omnia judicant* : sed ta-

men humiles , ne dejecti judicentur. Quid de se ipso sin-

gulariter, nonne taha sunt quae commemorat? «Qui non

» sum , inquit , idoneus vocari Apostolus,quia persecu-

» tus sum Ecclesiam Dei ^: sed miserieordiam consecutus

» sum,quia ignorans feci in incredulitate''. »

VII. Denic[ue post istos versus,quibus ait in Psalmo

Spiritus : «Quis sicut Dominus Deus noster, qui in altis

» habitat , et humiha respicit in coelo et in terra : » vo-

lens docere nos quare in coelo humilia, cum jam spirita-

les magni et judiciariis sedibus digni, tah significentur

eloquio 5subjecit statim : « Qui erigit a terra inopem , et

' Ephes. V, 8. — » Id. 11, 3-io. — 3 Tit. iii, 3-5. — 4 i Cor. 11, 19. —5 Id. XV, 9. — 6 I Tim. i, i3.



enarrAtio in psAlmum cxii. 331

» de stercoreexaltatpauperem : utcollocet eum cum princi-

» pibus, cum principibus populi sui- . » Non itaque dedi gnen-

tur esse humilia capita excelsorum , sub dextera Domini.

Quamvis enim collocetur fidelis dominicse pecuniae dispen-

sator cum principibus populi Dei,quamvis sessurus sit in

duodecim sedibus, et Angelos quoque judicaturus"^ : m a

terra tamen inops erigitur, et de stercore pauper exalta-

tur. An forte non est exaltatus de slercore, qui serviebat

desideriis et voluptatibus variis ? Sed forte cum ista jam

diceret , non erat inops , non pauper. Quid ergo adhuc

ingemiscit gravatus , habitaculum quod de coelo est su-

perindui cupiens^.^ Cur ne forte se extoUat colaphizatur,

et subditur angelo Satanae stimulo carnis suae ^ ? Altus est

quidem habitante in se Domino , et habens eum Spiritum

qui scrutatur omnia , etiam ahitudinem Dei ^: itaque in

coelo est •, sed et in coelo Dominus humiha respicit.

VIII. Quid ergo, fratres, si jam audivimus humilia

quae in ccelo sunt , exahata de stercore , ut cum popuU

collocarentur principibus ; nihil-ne consequenter audivi-

mus de humihbus,quge in terra respicit Dominus ? Pau-

ciores enim sunt ilh amici judicaturi cum Domino,plures

autem isti quos recipiunt in tabernacula aeterna. Quam-

vis enira tota frumenti massa in comparatione sejunctae

paleae paucos habere videatur •, « Per se tamen conside-

)) rata, copiosa est. Multi enim filii desertae , magisquam

» ejus quse habet virum ^. )> 31ulti filii ejus quae per gra-

tiam in senectute concepit,quam ejus quae ab ineunte

aetate Legis vinculo maritata est. Et ego quidem dico, in

senectute concepit:

intuens Saram matrem nostram in

uno Isaac, per omnes gentes matrem fidelium. Quae au-

tem persona est apud Isaiam , videte : quasi omnino non

I Psal. cxii, 7, 8. — » Matth. xix, 28. — 3 2 Cor. v, 2. — 4 i Cor. 11,7.

— 5 j(i_ ji^ 10. — 6 isai. Liv. 1.



332 S. AtJGUSTINI EPISCOPJ

matris, nec ejus quae peperit aliquem. Et tamen quid ei

dicitur.^ «Dicent, inquit, in auribus tuis filii tui, quos

» amiseras : Angustia nobis est in isto loco , facite itaque

)) nobis et nunc locum in quo commoremur. Tu vero di-

)) ces in corde tuo : Quis generavit mihi istos , cum sciara

» me esse sine filiis et viduam ? Quis ergo istos educavit

» mihi? Ego enim derelicta fui sola, hi autem mihi ubi

» erant * ? » Ex ea ergo parte ista dicit Ecclesia,qua vi-

detur nihil parere in istis turbis,quae non dimiserunt

omnia iit sequerentur Dominum , et sederent super duo-

decim thronos-. Sed quam multi in eadem turba facien-

tes sibi amicos de mammona iniquitatis^, per opera mise-

ricordiae ad dexteram stabunt? Non solum ergo erigit de

stercore,quem collocet cum principibus populi sui : sed

etiam : «cHabitare facit sterilem in domo, matrem fdio-

» rum Isetantem"*. Qui in altis habitat, et humilia respi-

» cit in coelo et in terra , » semen Abraham sicut stellas

coeU, sanctitatem subhmem in supernis sedibus colloca-

tam , et sicut arenam in ora maris, misericordem atque

innumeram multitudinem a sinistris fluctibus atque ama-

ritudine impia segregatam,

'

Isai. \ux , 20, 21. —'

Mattli, xix ,28, —3

Luc, xvi, 8. —^

Psal.

cxii, 9.



ENiRRATIO I IN PSALMUM CXIII , SERMO I. 333

iVWtAÎlCfWWWVV^^/VVXfVWtvwwwwwwwt^vwwwwtvwwwwwwwwwwwtw

ENARRATIO I

IN PSALMUM CXIII.

SERatO I.

De priraa parte Psalmi.

I. Legimus quidem, notissimumque retinemus , dilec-

tissimi fratres, quod narratur in libroExodi, populum

Israel liberatum ab iniqua dominatione Êgyptiorum in-ter divisos fluctus maris transisse per siccura ^

: Jordanera

quoque fluvium-, cum per eum in terram promissionis

inlrarent, tactum pedibus sacerdotum arcam Domini

portantium , stetisse desuper infrenato lapsu 5 ab infe-

riore autem parte defluxisse, quod currebat in mare, do-

nec in sicco stantibus sacerdolibus transiret populus uni-

versus : novimus haec , nec tamen arbitrari nos oportet in

hoc Psalmo , cui nunc « Alleluia » pronuntiato cantato-

que respondimus, id agere Spiritum sanctum , ut praete-

rita illa gesta recolentes,nequaquam futura talia cogite-

mus. « Illa enim , sicut dicit Apostolus , in figura contin-

» gebant illis , scripta sunt autem ad correptionem

» nostram, in quos fmis saeculorumobvenit^.

»

Curaigitur audiraus in Psalmo : <(In exitu Israel de iEgypto,

» domus Jacob de populo barbaro, facta est Judoea

» sanctificatio ejus, Israel potestas ejus j mare vidit et

• Exod. siv, 13. — ' Jo5ue iii, lo-i;. —' ' i Cor. X, \i.



334 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

)) fugit, Jordanis conversas est retrorsum^ : )) ne arbitre-

mini nobis narrari proeterita , sed potius futura prsedici :

quia iila quoque miracula cum in illo populo fierent

prsesentia quidem, sed non sine futurorum significatione

gerebantur. Ideoque ut ostenderet,qui psallendo ista

praedicebat, eadem se verbis agere, quse illic factis age-

bantur, uno eodemque Spiritu operante et illa facta et

haec dicta , ut id quod in fine saeculorum manifestandum

reservabatur, figuris rerum atque verborum praecurren-

tibus nuntiareturj non omnino ea dixitquaeibi gesta sunt,

sed aliter quaedam quam illic lecta didicimus : ne vere

putaretur transacta recolere, potius quam ventura prsedi-

cere. Primo enim Jordanem ipsum non reversum esse re-

trorsum, sed stetisse legimus ab ea parte,qua aquae de-

super ihfluebant, cum populus ille transiret. Deinde

gestientes montes collesque non legimus , quae sic addi-

dit , ut etiam omnia ista repeteret. Nam cum dixisset

« Mare viditet fugit, Jordanis conversus est retrorsum : )>

contexuit, «Montes gestierunt velut arietes, et colles ve-

)) lut agni ovium. )) Eademque rursus interrogat : « Quid

y> est tlbi mare quod fugisti , et tu Jordanis quia conver-

)) sus es retrorsum?Montes, quia gestiistis velut arietes,

)) et colles veiut agni ovium^ ? »

II. Attendamus ergo quid admoneamur : quia et illa

facta figurae nostrae fuerunt , et haec dicta ut nos ipsos re-

cognoscamus hortantur. Si enim gratiam Dei quae data est

nobis firmo corde retinemus, nos sumus Israel semen

Abrahse : nobis dicit Apostohis : « Ergo semen Abrahae

» estis ^. )) Quia sicut aho loco dicit : « Non in circumci-

)) sione, sed in praeputio deputata est Abrahae fides ad

)) justitiam, etsignumaccepitcircumcisionis, signaculum

» justitiae fidei, quae est in praeputio, ut deputetur et ilhs

I Psal. ciui, 2-3. — ' Ibid. 3-G. — ^ Gal. iii, 29.



ENARRATIO I IN PSALMUM CXIII , SERMO I. 335

» ad justitiam5 ut sit pater circumsionis his

,qui non so-

» lum ex circumcisione sunt , sed et liis qui sequuntur

» vestigia fidei, quae est in praeputio paLris nostri Abra-» hae ^ » Non enim carnahter circumcisse genti tantum-

modo factus est pater , cui dictura est : « Patrem multa-

» rum gentium posui te. » Multarum autem , non

)) quarumdam, sed omnium5quod aperte dicitur, cum ei

» dicitur : Et benedicentur in te omiies gentes'-. » Nullus

itaque Christianorum se a nomine Israel arbitretur extra-

neum. Ilhs enim qui crediderunt ex Judaeis, in quorum

numero principahter ApostoJos invenimus , in angulari

lapide copulamur. Hinc ait Dominus aho loco : « Habeo

» ahas oves,quae non sunt de hoc ovili , oportet me et

» ihas adducere, ut sit unus grex et unus pastor^. m Po-

pulus ergo christianus magis Israel, et ipse potius domus

Jacob. Idem quippe Israel qui Jacob. Illa vero turba Ju-daeorum

,quae merito perfidiae reprobata est , voluptate

carnah vendidit primogenita sua , ut non ad Jacob , sed

ad Esaii potius pertineret. Scitis namque in hoc mysterio

dictumesse: « Quia major serviet minori ^. )>

III. iEgyptus autem,quoniam interpretatur afllictio

,

vel aihigens, vel comprimens ssepe in imagine ponitur

hujus saeculi : a quo spiritaliter recedendum est, ne simus

jugum ducentes cum infidehbus ^ Sic enim quisque Jeru-

salem coelestis fit civis idoneus, cum primum huic sseculo

renuntiaverit : quemadmodum iile populus in terram pro-

missionis ducinon potuit, nisi prius ab TEgvpto recederet.

Sed sicut ille non inde discessit , nisi divino hJjeratus

auxiho : sic nemo corde ab hoc saeculoavertitur,

nisidi-

vinae misericordiae munere adjutus. Quod enira illic semel

praefiguratnm est , hoc in isto fme saeculi , in hac , sicut

» Rom. IV, 10-12. — » Gen. xxu, i8. — 3 Joan. x, i6. — 4 Gen, xxv,

23 et 33, et Rom. ix, i3. — * 2 Gor. vi, i^.




beatus Joannes scrlbit, hora novissima ^, quotidianis Ec-

clesiae foetibus in unoquoque credente completur, audite

Apostolum doctorem gentium docentem et instruentem :

« Nolo enim vos , inquit, ignorare, fratres, quia omnes

)) patres nostri sub nube fuerunt , et omncs per mare

» transierunt, et omnes in Moyse baptisati sunt in nube

)) etinmari, et omnes eumdem cibum spiritalem man-

)> ducaverunt , et omnes eumdem potum spiritalem bibe-

)) runt. Bibebant enim de spiritali sequente petra : petra

)> autem erat Ghristus. Sed non in omnibus ilhs bene com-

)) placuit Deo : prostrati enim sunt indeserto. Hpecautem

» figurse nostra^ facti^ sunt '~. » Quid vultis amphus, fra-

tres dilectissimi.^ Certe manifestum est non humana suspi-

cione, sed apostohco, id cst, divino et dominico magis-

terio : Deus enim loquebatur in eis , et quamvis de carneis

nubibus, tamen Dominus intonabat: certe ergo tanto tes-

timonio manifestum est illa omnia figurate gesta, nunc

in nostra salute compleri •,quia tunc futura prsenuntia-

bantur, nunc prseterita leguntur, et prsescntia cognos-

cuntur.

IV. Audite quod est mirablhus, hbrorum vcterum sa-

cramenta occultata atque velata , nonnuUa ex parte a

hbris veteribus reveLiri. Nam Michaeas propheta ita lo-

quitur : « Prout dies , inquit,

profectionis eorum ex

)) iEgypto, ostendam mirabiha iUis. Videbunt nationes,

)) et confundentur ab omni vigore eorum : manibus ora

)) sua obstruent, aures ilhs obsurdabuntur, dehngentes ter-

)) ram , velut serpentes trahentes terram : conturbabuntur

))

deconclusionibus eorum , in Domino Deo nostro exci-

)) dent mente, et terrebuntur a te. Quis Deo tuo similis

)) auferens iniquitatera, et transgrediens impietatem rc-

» siduis haereditatis tuoe ? Et non continuit in testimonium

« I Joan. II, i8. — » I Cor. x, i-6.



ENARRATIO I IN PSALMUM CXIII, SERMO I. 337

» iram suam,quoniam voluntarius et misericors est , ipse

» convertet et miserebitur nostri, demerget delicta nostra,

)) demergetin maris profundum omnes culpas nostras^ )>

Nempe advertitis, fratres, manifestius hic aperiri sacro-

sancta mysteria. In hoc ergo Psalmo quamvis futura in-

tueatur mirabihs prophetiae Spiritus , tamen videtur velut

transactanarrare. «Facta est, inquit, Judcea sanctificatio

)> ejus:mare vidit et fugit.wEt facta est, et vidit, etfugit,

praeteriti temporis verba sunt. Et conversus est Jordanis

et gestierunt montes , et commota est terra , eodem modopraeteritum sonant^ sine praejudicio tamen inteliigendi

futura. Ahoquin contra evangehcum testimonium cogi-

mur etiam illa non de futuro praenuntiata , sed de praete-

rito commemorata , inteihgere : « Diviserunt sibi vesti-

)) menta mea , et super vestimentum meum miserunt

)) sortem -. » Quae quamvis verbis praeteriti temporis dicta

sint, id tamen prsenuntiabant,quod tanto post futurum

in passione Domini compleretur. Sed tamen , dilectissimi,

Propheta iste quem commemoravi, etiam grossa corda

hmavit, et ad intelligenda de praeteritis rebus gestis futura

incunctanter extendit ;ut non solum apostohca auctori-

tate figuras nostras illas fuisse credamus , sed nec ab ipsis

Prophetis hoc praetermissum esse , ut etiam eorum eloquio

pandente, videntes atque gaudentes , certi ac securi , de

thesauro Dei et nova et vetera concorditer sibimet cohce-

rentia proferamus. Cum enira tanto post egressum populi

illius ex /Egypto, et tanto ante ista Ecclesiae tempora haec

quoe commemoravi , cecinerit jtamen se futura praedicere

sine ulla dubitatione testatur. « Secundum dies , inquit

)) profectionis eorum ex iEgypto, ostendam mirabilia illis.

)) Videbunt nationes , et confundentur,. )> Hoc est quod

' Mich. vu^ iS-ig. — ' Psal. xxi, 19.

cxvii, 22




hic dictum est, « Mare vidit, et fugit. » Si enim hic per verba

prteteriti temporis, sicut est, vidit, et fugit, occulte fu-

tura praedicantur :

Videbunt certe et confundenturquando futuri teraporis verba sunt

,quis audeat de rebus

praeteritis cogitare ? Et paulo post , ipsos hostes nostros

qui nos fugientes ut interimerent sequebantur , id est , de-

hcta nostra , sicut iEgyptios in mari obrutos, ita in bap-

tismo demersa et extincta luce clarius intimat , dicens :

« Quoniam voluntarius et misericors est , ipse convertet

» et miserebitur nostri , demerget dehcta nostra , de-

» merget in maris profundum omnes culpas nostras. »

V. Quid est, charissimi? Qui vos cognoscitis IsraeUtas

secundum semen Abrahse,qui estis domus Jacob secun-

dum promissionem haeredes, cognoscite etiam vos exiisse

ab iEgypto, qui huic sseculo renuntiastisjexiisse de populo

barbaro, qui

confessione pietatis vos a blasphemiisgen-

tium sejunxistis. Non est enim hngua vestra, sed barbara,

quae Deum laudare non novit, cui vos cantatis Alleluia,

facta est enim Judaea sanctificatio ejus in vobis. « Xon

» enim qui in manifesto Judaeus est , neque quae in ma-

» nifesto in carne est circumcisio : sed qui in occulto Ju-

» daeus est, et circumcisione cordis ^ » Interrogate ergo

corda vestra : si ea circumcidit fides, si purgavit confessio,

in vobis facta est Judaea sanctificatio ejus, in vobis Israel

potestas ejus. Dedit enim vobis potestatem fiiios Dei fieri^.

VI. Jamvero recordetur unusquisque vestrum, cum

Deo veliet cor appUcare ,ejusque suavi jugo , recedens a

pristinis ignorantioe suae desideriis , devotum animuni sub-

dere, carnahbusque hiijus mundi factis, (inquibus sine

fructu laborabat , tanqua m in iEgypto lateres sub dura

dominatione diaboU faceret), audita voceDomini dicentis,

« Veuite ad me omnes qui laboratis et onerati estis , et

' llom. ii^ '28, 29. — ' Joan. 1, i2.



ENi.RRATIO I IN PSlLMrM CXIII , SERMO I. 339

)) ego vos reficiam^, » desertis atque abjectis sub levem

Christi sarcinam currere : recordetur ergo unusquisque

vestrum quemadmodum omnia saecularia impedimentacesserunt , dissuadentium voces aut erumpere non ausoe

sunt, aut considerato Christi nomine per omnes terras

exaltato ethonorato tremefactae siluerunt. Ergo, « Mare

)) viditet fugit , » ut tibi sine contradictione ad libertatera

spiritalem panderetur via.

VII. Jordanis autem quemadmodum retrorsum con-

versus sit , nolo extra vos quaeratis, nolo aliquid mali sus-

picemini. Increpatenim Dominus quosdamqui dorsum ad

eum posuerunt, et non faciera ^. Et c|uisquis principium

suum deserit, et a suo Creatoreavertitur, tanquara fluvius

in mare , labitur in hujus saecuh amaricantem malitiam.

Bonum ergo est iUi, ut retrorsum convertatur, fiatque illi

Deus ante faciem redeunti , quem sibi a tergo posuerat

et fiat illi retro mare hujus saeculi, quod sibi ante facieni,

cura illuc laberetur, etfecerat 5et sic obliviscatur ea quse

retro sunt, ut in ea quoe ante sunt extendatur ^: quod jam

converso utile est. Namque antequam convertatur, si ea

quae retro sunt obliviscitur , Deum obliviscitur5quia ip-

sum retro fecerat , ad quem dorsum posuerat : et si in ea

quae ante sunt extenditur , in saeculum extenditur5quia

ipsum sibi ante faciem posuerat, quo avidus irruebat. Jor-

danis ergo illos significat,qui gratiam baptismi perce-

perunt : et sic Jordanis convertitur retrorsum, cum illi

convertuntur ad Deum , ut eum jam retro non habeant

sed revelata facie gloriara Doraini speculantes, in eam-

dem imaginera transforraentur a gloria in gloriam*.

VIII. « Montes gestierunt velut arietes : )) fideles dis-

pensatores verbi veritatis sancti Apostoli , sancti Evah-

I Matth. X! ,'28. — ' Jerem. n

, 27 — ? Piiilip. ui, i3. — 4 2 Gor.

III , 18.

22.




gelii praedicatores. « Et colies velut agni ovium^ » Hi

sunt quibus dicitur : «In Cliristo Jesu per Evangelium

» ego vos genui. » Hi sunt quii:)us dicitur : « Non ut con-

» fundam vos , ha2C scribo , sed ut fdios meos cliarissi-

» mosmoneo^» Hi sunt de quibus dicitur : «Afferte

» Domino filios arietum^. » Attendite pcr omnes terras,

qui nostis ista mirari , et gaudere atque cantare Domino

Deo vestro : attendite ista compleri per omnesgentes, quse

ante tam longa tempora figurate gesta atque proedicta

sunt.

IX. Interrogate et dicite : « Quid est tibi, mare, quod

M fugisti , et tu, Jordanis,quia conversus es retrorsum :

» montes, quia gestiistis velut arietes; et colles, sicut agni

» ovium *? » Quid est, o sseculum ! quod tua impedimenta

cesserunt? Quid est, o tot millia toto orbe fidelium! huic

mundo renuntiantium , quod ad vestrum Dominum con-

vertimini? Quid est quod gaudetis, quibus in fme dicetur :

« Euge I bone serve, quoniam in paucis fidelis fuisti, su-

» pra muita te constituam^? » Quid est quod gaudetis,

quibus in fme dicetur : « Venite , benedicti Patris mei,

» percipite regnum quod vobis paratum est ab origine

» raundi^? »

X. Respondebunt vobis hsec omnia , vosque ipsi res-

pondebitis vobis : « A facie Domini commota est terra , a

» facie Dei Jacob ^ » Quid est, «A facie Domini ; » nisi

ejus prsesentia,qui dixit : « Ecce ego vobiscum sum usque

» in consummationem saeculi^ ? Gommota est enim terra :

sed quia male pigra remanserat , commota est , ut soli-

dius firmaretur a facie Domini.

XI. « Qui convertit petram in stagna aquarum, et ru-

' Fsal. cxin, 4. — » i Cor. iv, i4, i5. — ^ Psal. xxvm, 8.-4 Id.

cxni, 5, 6. — * Matth. xxv, 9.r.— '^ Ibid. o\.—-, Psal. cxiii, 7. — « Matlii.

XXVIII, 20.



ENARRATIO I IN PSALMtTM CXIII , SEKMO I. 341

)) pem in fontes aqiiarum *.» Se ipsum enim etc[iiamdam

suam duritiam liquefecit ad irrigandos fideles suos, ut fie-

ret in eis fons aquae salientis in vitam seternam - : quia

prius cum ignoraretur, durus videbatur. Inde illi turbati

sunt , et non expectaverunt , donec Scripturis apertis in-

flueret atque inundaret in eos, qui dixerunt : « Durus est

» hic sermo,quis potest eum audire ^ ? )> Ista petra ,

ista

duritia conversa est in stagna aquarum; et ista rupes in

fontes aquarum, cum resurgens exposuit eis, incipiens a

Moyse per omnes Proplietas, quia sic oportebat Christum

pati ^5 et misit Spiritum sanctum , de quo dicebat : « Si

» quis sitit, veniat et bibat'. •»

ENARRATIO

IN PSALMUM CXm ALTERXJM.

XII. «Xo^^ nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo

)) da gloriam''. )> Gratia quippe ista erumpentis aquae. de

petra («Petra autem erat Christus'))), non quasi operi-

bus prrecedentibus data est, sed miserante illo qui justi-

ficat impiura^. Etenira Christus pro impiis mortuus est^,

ne uUam suam homines , sed nominis Dei qusererent glo-

riam.

XIII . « Super misericordia tua, inquit, et veritate tua. )>

Hsec duo misericordiam et veritatem , advertite in sanctis

Scripturis quam sibissepe jungantur. In sua quippe mise-

ricordia vocavit impios , et in veritate judicat eos qui vo-

cati venire noluerunt. «Nequando dicant Gentes: Ubi est

' Psal. cxm, 8.— ' Joan. iv, i^. — ^ U. vi, 6i. — 4 Luc. xxw, 36, 27.

— 5 Joan. VII, 37. — 6 pjai. secund. ciu, i — 7 Cor. x, 4- — ^ Rom, iv, o.

— 9 Id. V, 6.



342 S. AUGU5TINI EPISCOPI

)) Deus eoriim^?)) In novissimo enim apparebit miseri-

cordia ejus et veritas, quando signum Filii hominisappa-

rebit in coelo , et tunc plangent omnes tribus terrse , nec

dicent : « Ubi est Deus eorum ? » cum eis non adhuc cre-

dendus praedicatur, sed jam tremendus ostenditur.

XIV. « Deus autem noster in coelo sursum. )> Non in

coelo , ubi solem et lunam vident, opera Dei quae colunt;

sed « In coelo sursum , )> quod transgreditur omnia cor-

pora coelestia etterrestria. Nec sic est in coelo Deus noster,

quasi subtracto coelo ruinam sine sede formidet. « In coe-

)) lis et in terra omnia quaecumque voluit fecif^. » Nec

indiget operibus suis , tanquam in eis coUocetur, ut ma-

neat 5sed in sua aeternitate persistit_, in qua manens om-

nia quaecuraque voluit fecit in coelis et iii terra. Neque

enim jam eum portabant, ut ab eo fieri possent;quando

nisi fierent, eum portare non possent. Ergo in quibus est

ipse , tanquam indigentia continet , non ab eis tanquam

indigens continetur. Sivesic intelhgatur : « In ccehs etin

)) terra omnia qusecumque voluit fecit , )> vel in superio-

ribus ,vel in inferioribus populi sui voluntariam gratiam

suam constituit, ne quis de operum meritis glorietur :

quia sive montes gestiant vekit arietes , sive colles velut

agni ovium 5 a facie Domini commota est terra , ne in ter-

renis sordibus perpetuo remanerent.

» Psalra. secund. ciiiij 2. — * Ibld. 5.



ENARRATIO II IN PSALMUM CXIII , SERMO II. 343

ENARRATIO H

IN EUMDEM PSALMUM CXIII.

SERMO II.

De altera parte Psalmi.

I. QuAMQuAM fortasse omniiim Psalmorum sit una con-

textio diligenter intuentibus , ita ut nullus sequatur qui

non superiori possit adjungi : tamen istum ita considere-

mus , tanquam uterque unus sit^ iste scilicet ac superior.

Namque cum in illo dictum sit : « Non nobis , Domine

» non nobis , sed nomini tuo da gloriam : super miseri-

» cordia tua et veritate tua : ne quando dicant Gentes,

» Ubi est Deus eorum^ ?» quia invisibilem Deum colimus,

({ui nullorum corporeis oculis, cordibus autem paucorum

mundissimis notus est; tanquam ideo possint dicere Gen-

tes : « Ubi est Deus eorum? » quia ipsi possunt ostendere

oculis deos suos :

primo admonuit operibus sentiri prae-

sentiam Dei nostri,quia cum sit « In coelo sursum , in

)) ccelo et in terra omnia quaecumque voluit fecit. » Et

quasi diceret , Ostendant Gentes deos suos. « Simulacra

M inquit^ Gentium argentum et aurum, opera manuum

» bominum -. » Id est,quamvis Deum nostrum carnali-

bus oculis vestris non possimus ostendere, quem per opera

intelligere debuistis : nolite tamen seduci vanitatibus ves-

tris, quia vos ea quse coHtis digito potestis ostendere.

Muito quippe honestius non haberetis quod possetis os-

' Psal. cxiii secundi;, 1,2. — ' Ibid. 4-



344 S. ArGTTSTlNI EPISGOPI

tendere,quam iit m eo quod islis oculis a vobis ostendi-

tur, vestri cordis cfecitas ostendatur. Quid enim ostendi-

tis, nisi aurum et argentum ? Habent quidem et serea et

lignea, et fictilia simulacra, et hujuscemodi alterius alte-

riusque materioe : sed pretiosum eorum maluit comme-

morare Spiritus sanctus•, quia cum in eo quisque quod

illi charius est erubuerit, multo facilius avertitur a vene-

ratione viliorum. Nam dictum est alio loco Scripturarum.

de simulacrorum cultoribus : « Dicentes ligno : Pater

)) meus es tu ; et lapidi : Tu me genuisti ^. )> Sed ne sibi

prudentior videatur qui hoc non ligno et lapidi dixerit

sed auro et argento •, huc aspiciat , huc aurem cordis in-

tendat : « Simulacra Gentium argentum et aurum. •» Non

abjectum ahquid et aspernabile nominatum est : et ei

quidem animo qui terra non est , terra est et aurum et

argentum; sed speciosior atque fulgentior, soUdior atque

firmior. Noli ergo addere manus hominum , ut ex eo me-

tallo quod fecit verus Deus, vehs facere fa]sum deum5

imo falsum hominem, quem pro vero venereris Deo;

quem quisquis pro vero homine in amicitiam reciperet

insaniret. Ducit enim , et affectu quodam infimo rapit in-

firma corda mortalium forrase similitudo , et membrorura

imitata compago. Sed sicut fabricata singula ostendis_, sic

ostende ofiicia singulorum, quorum te efiigies, humana

vanitas, trahit.

II. «Os enim habent, et non loquentur; oculos ha-

)) bent , et non videbunt : aures habent , et non audient

)) nares habent , et non odorabunt : manus habent , et

)) non contrectabunt5

pedes habent , et non ambula-

)) bunt : non clamabunt in faucibus suis -: )) Jam ergo

artifex mehor est eis,

quia ea potuit membrorum

motu atque oflicio fabricare : quem tamen artificem

' Jcrem. n, 27. — * Psal. cxm, 5-7.



ENAURATIO II IN PSALMtllM CXIII , SERMO II. 345

te utique puderet adorare. Melior et tu,quamvis ea non

feceris; quoniam quae illa non possunt facis. Melior et

bestia : ad hoc cnim additum est : « Non clamabunt in

» faucibus suis. -» Namque cum superius dixisset : «Os

)) babent , et non loquentur : « quid opus erat, postquam

a capite usque ad pedes membra decursa sunt, de fau-

cium clamore repetere ; nisl, credo,quia illa quae de cae-

teris membris commemorabat, communia esse hominibus

belluisquesentimus

?

IVamet vident , et audiunt , et olfa-

ciunt , et ambulant, etquaedam sicutsimiae manibus con-

trectant. Illud autem quod de oredixerat, proprium est

hominis;quoniam bestiae non loquuntur. Ne quis antem

ad sola humanorum membrorum opera referret qufie dicta

sunt , et diis Gentium solos homines anteponeret5post

omnia subdidit, dicens : « Non clamabunt in faucibus

)) suis : » quod rursum hominibus pecoribusque communeest. Quod si primo dixisset, cum ab ore coepit membra

percurrere : «Os habent, et non clamabunt :•» cuncta

etiam sic ad naturam hominis referrentur, nec facile ibi

quidquam decommunione ferarum sensus audientis adver-

teret. Cum vero illud de ore dixit, quod hominis proprium

est, et post enumerationem partium corporis, quam com-

memoratis pedibus terminasse videbatur, adjunxit : «Non

» clamabunt in faucibus suis : » lectorem vel auditorem

fecit intentum, utdura qunerit cur additum sit, admoneri

se inveniat simulacris Gentium non tantum homines , sed

etiam belluas se debere prseponere : ut si pudet adorare

bestiam, quam fecit Deus videntem, audientem, odoran-

tem, contrectantem , ambulantem, clamantem in fauci-

bus suis, viderent quam pudendum esset adorare mu-

tum , et carens vita sensuque simulacrum; cui ad hoc

inesset simihtudo mem.brorum, ut anima carnahbus sen-

sibus dedita,quasi viventi atque animatae formae apphca-



346 s. AtJGrsTiNi EPiscopi

ret affectum , cum ea videret quae in suo corpore viva at-

que animata sentiret. Quanto ergo melius mures atque

serpentes , et id genus animantium csetera , de simulacris

Gentium, si ita dicendum est, quodam modo judicant,

in quibus quia nonsentiunt humanam vitam, non curant

humanam figuram ? Itaque in eis plerumque nidificant

et nisi humanis motibus deterreantur, nulla sibi habita-

cula munitiora conquirunt. Movet ergo se homo, utvi-

ventem bestiam a suo deo deterreat;

et illum non se mo-ventem

,quasi potentem colit , a quo meliorem deterruit.

Deterruit enim videntem a caeco , audientem a surdo, cla-

mantem a muto_, ambulantem ab immobili, sentientem ab

insensato , viventem a mortuo , imo deteriore quam mor-

tuo. Mortuum quippe sicut manifestum est non vivere,

ila manifestum est aliquando vixisse. Quapropter Deum,

qui nec vivit , nec vixit,profecto et mortuus antecedit.

III. Quidhoc manifestius, fratres mei dilcctissimi? quid

evidentius ? Quis puer inlerrogatus non hoc certum esse

respondeat,quod « Simulacra Gentium os habent, et

» non loquentur; oculos habent, et non videbunl, » et

caetera quae divinus sermo contexuit? Gur ergo tantopere

Spiritus sanctus curat Scripturarum plurimis locis haec

insinuare atque inculcare velut inscientibus,quasi non

omnibus apertissima atque notissima ;nisi quia species

membrorum,quam naturaliter in animantibus viventem

videre , atque in nobismetipsis sentire consuevimus, quan-

quam ut illi asserunt, insignum aliquod fabrefacta atque

eminenti collocata suggestu , cum adorari atque honorari

a multitudine coeperit, parit in unoquoque sordidissimum

erroris affectum, utquoniam in illo figmento non invenit

vitalem motum , credat numen occultum êfligiem tamen

viventi corpori similem, seductus forma et commotus

auctoritate quasi sapientium institutorum obsequentium-



ENARKATIO II IN PSALMUM CXIII , SERMO II. 347

que turbarura, sine vivo aliquo habitatore esse non putat?

Hinc et mala daemonia ad possidenda Gentium simulacra

talis hominum afFectus invitat, quorum prsesidentium

varia fallacia motiferi seminantur et multiplicantur errores.

Aliis itaque locis et contra ista divinae litterse vigilant , ne

quisquam dicat , cum irrisa fuerint simulacra : Non hoc

visibile colo , sed numen quod illic invisibiliter habitat

ipsa ergo numina in alio Psalmo eadem Scriptura sic dam-

nat : «

Quoniamdii Genlium ,

inquit, daemonia : Domi-

» nus autem coelos fecit *. » Dicit et Apostolus, « Non

» quod idolum sit ahquid , sed quoniam quae immolant

» Gentes , dsemoniis immolant, etnon Deo. Nolo vos so-

)) cios fieri dsemoniorum-. »

IV. Videntur autem sibi purgatioris esse religionis,qui

dicunt, Nec simulacrum, nec daemonium colo ; sed etli-

giem corporalem ejus rei signum intueor , quam colere

debeo. Itaque interpretantur simulacra , ut alio dicant

significari terram, unde templum solent appellare Telluris

alio mare , sicut Neptuni simulacro; alio aerem

, sicut

Junonis 5alio ignem, sicut Vulcani, aho Iuciferum,sicut

Veneris ; alio solem, alio lunam, quorum simulacris eadem

nomina sicut Telluris imponunt; alio illud , alio illud si-

dus, vel illam vel illam creaturam : neque enim cuncta

enumerare sufTicimus. De quibus rursus cum exagitari

coeperint, quod corpora colant, maximeque terram , et

mare, et aerem, et ignem, quorum nobis usus in promptu

est•, ( Nam de coelestibus quoniam nostro ea corpore con-

trectare atque contingere , nisi oculorum radiis non va-

lemus, nonita erubescunt : ) respondere audent, nonseipsa corpora colere , sed quse illis regendis prsesident nu-

mina. ItaqueApostoIiunasententia poenam istorum dam-

nationemque testatur : « Qui transmutaverunt , inquit,

' Psal. xcv, 5. - ' I Cor. x, 19, 20.



348 S. AUGtJSTINl EPISCOPI

» veritatem Deiinmendacium, et coluerunt et servierunt

)) creaturse, potius quam Creatori, qui est benedictus in

)) ssecula ^ )> Nam priore parte hujus sententise, simulacra

damnavit : posteriore autem , interpretationes simulacro-

rum. Effigies enim a fabro factas appellando nominibus

earum rerum, quas fabricavit Deus, transmutant veritatem

Dei in mendacium ; res autem ipsas pro diis habendo et

venerando, serviunt creaturae, potius quam Creatori,qui

est benedictus ins.Tcula.

V. Quis autem adorat vel orat intuens simulacrum, qui

nonsic afficitur, ut ab eoseexaudiriputet, ab eo sibi praes-

tari ([uod desiderat speret? Itaque homines talibus super-

stitionibus obligati,plerumque ad ipsum solem dorsum

ponunt,preces fundunt statuse , quam solem vocant : et

cum sonitu maris a tergo feriantur, Neptuni statuam,

C[uam pro ipso mari colunt,quasi sentientem gemitibus

feriunt. Hoc enim facit et quodam modo extorquet illa

figura membrorum , utanimus vivensin sensibus corporis,

magis arbitretur sentire corpus quod suo corpori similli-

mum videt, quam rotundum solem undasque diffusas, et

c[uidquid non eisdem lineamentis formatum conspicit,

quibus illa formata sunt quae viventia videre consuevit.Contra hunc affi^ctum

,quo humana et carnalis infirmitas

facile capi potest, cantat Scriptura Dei , res valde notissi-

mas, quibus commemoret, et tanquam excitet mentes

hominum in consuetudine corporum dormientes. « Simu-

)) lacra, inquit, Gentium argentumet aurum. » Sed Deus

fecit argentum et aurum. «Opera, inquit, manum ho-

)) minum. » Hoc enim venerantur, quod ipsi ex auro

argentoque fecerunt.

VI. Sed enim et nos pleraque instrumenta et vasa ex

hujusmodi materia vel metallo habemus in usum eele-

' Rom. I, 2 5.



ENARBATIO II IN PSALMUM CXIII , SERMO II. 349

Lrandorum sacramentoriim, quae ipso ministerio consecrata

sancta dicantur , in ejus honorem,qui pro salute nostra

inde servitur. Et siint profecto etiam ista instrumenta vel

vasa, quid aliud quam operamanuumliominumPVerumta-

men numquid os habent , et non loquentur ? numquid ocu-

los habent, et non videbunt? numquid eis supplicamus

quia per ea supplicamus Deo ? Illa maxirne causa est im-

pietatis insanse,quod plus valet in affectibus miserorum

viventi similis forma quae sibi eiiicit supplicari,quam

quod eam manifestum est non esse viventem, ut debeat

a vivente contemni. Plus enim valent simulacra ad cur-

vandam infelicem animam quod oshabent, oculos habent,

aureshabent_, nareshabent, manushabent,pedes habent,

quam ad corrigendam quod non loquentur, non videbunt,

non audient, non odorabunt, non contrectabunt , non

ambulabunt.VII. Itaque sequitur ut illud quoque fiat, quod etiam

in hoc Psalmo sequitnr : ut scilicet , « Similes illis fiant

» omnes qui faciuntea, etomnes qui confidunt in eis ^. »

Videant ergo isti apertis et sentientibus oculis, et adorent

clausis et mortuis mentibus, nec videntia, nec viventia

simulacra.

VIII. « Domus autem Israel speravit in Dominum^.

» Spes enim quae videtur, non est spes. Quod enim videt

» quiSj quid sperat ? Si autem quod non videmus spera-

» mus,per patientiam expectamus ^. » Sed ut perduret

usque in finem ipsa patientia ,« Adjutor eorum et pro-

» tector eorum est. » An fortasse spiritales,

( a quibus

carnalesinstruuntur in spiritu

mansuetudinis , quia ipsi

tanquam superiores pro inferioribus supplicant, )

jam vi-

dent_, et ilhs jam res est quoe adhuc inferioribus spes est?

Non est ita. Nam et « Domus Aaron speravit in Domi-

> Psal. csDi, S. — ^ IbiJ. 9. — 3 i\om. viu, 24, 25.



350 S. AUCrSTINI EPISCOPI

» num^. » Ergo ut etiam ipsi perseveranter extendantur

inea quae ante sunt •, et perseveranter currant donec ap-

prehendant in quo apprehensi sunt^, et cognoscant sicut

et cogniti sunt^ : « Adjutor eorum etprotector eorum est.»

Utrique enim « Timent Dominum, et speraverunt in Do-

» minum : adjutor eorum et protector eorumest^. »

IX. Neque enim nos meritis nostris praevenimus mise-

ricordiam Domini : sed , « Dominus memor fuit nostri

» et benedixit nos. Benedixit domum Israel, benedixit

» domum Aaron. » Utrosque autem benedicens , « Bene-

» dixit omnes timentes Dominum^. » Quseris quos utros-

que? Respondetur, « Pusillos cum magnis. » Hoc est

domum Israel cum domo Aaron, eos utique qui ex ipsa

gente crediderunt in Salvatorem Jesum5

« Quia non in

» omnibus illis bene placuit Deo^. Sed si quidam illorum

» non crediderunt , numquid incredulitas illorum fidem)) Dei evacuabit? Absit'. * Neque enim omnes qui sunt ex

» Israel, hi sunt Israel •, neque qui semen sunt Abraham,

» omnes fdii •, » sed sicut scriptum est, « Reliquise salvae

» factse sunt. » Ex persona enim eorum qui inde credide-

runt, dicitur , « Nisi Dominus Sabaoth rehquisset nobis

» semen, sicut Sodoma facti essemus, et sicut Gomorrha

» similes fuissemus^. » Sed ideo semen,quia sparsum per

terras multiplicatum est.

X. Dixerunt enim magni de domo Aaron , « Adjiciat

» Dominus super vos , super vos et super filios vestros^. »

Et ita factum est. « Accesserunt enim etiam de lapidibus

suscitati fiUi Abraham^" : accesserunt oves quoe non erant

de hocovili, ut fieret unus grex etunuspastor^^ : accessit

fides omnium gentium , et crevit numerus non solum sa-

' Psal. cxiii ,10. — > Philip iii, i2-i4- — ^ i Cor. xm , 12. — ^ Psal.

cxiu, n. — 5 Ibid. 1-2, i3. — 6 , Cor. x, 5. — 7 Rom. 111, 3. — 8 Id. is,

6, 7, 27 et 29. — 9Psal. cui, 14. — '" MaUh. 111, 9. — ' Joaa. s, iG.



ENARIIATIO II IN PSALMUM CXIII , SERMO II. 351

pientium antistitum , sed etiam obedientium populorum5

adjiciente Domino non solum super patres, qui ad illura

inChristo caeteros imitaturos

praeirent ,

sedetiam

superfdios eorum

,qui patrum pia vestigia sequerentur. Is'am

sic ait illehis quos per Evangelium in Ghristo genuerat :

« Imitatores mei estote , sicut et ego Christi ^ » Adjecit

itaque Dominus , non solum super montes gestientes sicut

arietes, sedetiam super colles gestientes sicutagnos ovium.

XI. Proinde his utrisquemagniset pusiUis, montibus et

colhbus , arietibus et agnis dicit Propheta quod sequitur,

« Benedicti vosDomino, qui fecit coelum et terram^. »

Tanqugm diceret, « Benedicti vos Domino,qui vosfecit

coelum in magnis, terram in magnis , terram in pusiUis :

sed coelum non istud visibile,plenum luminaribus ad hos

oculos gertinentibus. « Coelum enim coeh Doraino : » qui

erexit et subhmavit quorumdara sanctorum mentes in tan-

tum , utnuUi hominum, sedipsi Deo suo docibiles fierent

in cujus coeh comparatione quidquid carneis ocuhs cer-

nitur , terra dicenda est5quam « Dedit fihis hominum, »

ut ejus consideratione sive ab ea parte quae superiUustrat,

sicut est hoc quod dicitur coelum , sive ab ea quae subter

iUustratur, cui proprie terra nomen est , cum totura sicut

commemoravimus , in iUius coraparatione quod coelum

coeh dicitur, tcrra sit^ « Terram ergo istam totam de-

» dit fdiis hominum" , » ut ejus consideratione, quantum

possunt, conjiciant Creatorem, quem infirmis adhuc cor-

dibus sine isto conjecturae adminiculo viderenon possunt.

XII. Est et ahus inteUectus, aquo chssimulare non de-

beo, verborum istorum, quibus dictum est, « Coelum coeh

« Doraino , terram autera dedit filiis horainura. » Ut ab

eo quod diximus, non recedat intentio. Dixeramus enira

magnos et pusiUos significari etiara eo quod adjectum est,

• I Cor. IV, 10, 16. — > Psal. cxiiij i5. — 5 ibij. 16.




« Benedicti vos Domino, qui fecit coelum et terram. » Si

ergo magnos coeli, pusillos autem terrse nomine accipi-

mus:

quoniam pusilii crescendo futuri sunt coelum , et in

ipsa spe lacte nutriuntur, sic sunt illi maguicoelum terrae,

cum parvuios nutriunt, ut etiam coelum coelise esse intelli-

gant , dum cogitant in qua spe parvuli nutriantur. Sed

tamen quia jam illi non ab homine , neque per hominem,

sed pcr ipsum Deum carpunt sinceritatem ubertatemque

sapicntice •, acceperunt parvulos futuros quidem coelum,

ul ccielum coeli se esse sciant-, adhuc tamen terram cui

dicant^ « Ego plantavi , ApoUo rigavit^ sed Deus incre-

» mentum dedit *. » Ipsis enim fihis hominum quos fecit

coelum, terram dedit in qua operentur, qui novit terrae

providere per coekmi. Maneant igitur coehim et terra in

Deo suo qui fecit ea , et vivant ex eo , confitentes ei et lau-

dantes eum:

nam si ex se vehnt vivere, morientur , sicut

scriptura est , « A mortuo quasi qui non sit,

perit con-

» fesdio^. » Sed, « Non mortui laudabunt te, Domine,

» neque omnes qui descendunt in infernum^. » Clamat

enim aho loco tua Scriptura , « Peccator dum venerit in

» proiundum malorum, contemnit ^. Sed nos qui vivimus,

» benedicimus Dorainum , ex hoc nunc et usque in sae-

» culum^.

> I Cor. III, 6. — 2 Eccli. xvii, 26. — ^ pjal. csui, 17. — 4 Prov. xvui, 3.

— 5 Psal. csiii, 18.



enarratio in psalmum cxiv. 353

VfWVWVWîWkWVtiWVtWVtt/VVti\/VWVVVM<WV\lW\^wv\vwtvwww\ \w^^vwv^vw^ww

ENARRATIO

IN PSALMUM CXIV.

Sermo ad plebem.

I. « DiLExi, quoniam exaudiet Dominus vocem depre-

» cationis meee^ » Cantet hoc anima quae peregrinantur

a Domino, cantet hoc ovis illa quae erraverat, cantethoc

filius iJJe qui mortuus fuerat et revixit,perierat et inven-

tus est"^

: cantet hoc anima nostra, fratres et filii charis-

simi. Erudiamur , et permaneamus, et cum sanctis ista

cantemus : « Dilexi quoniam exaudiet Dominus vocem

» deprecationis meae. » Numquid ipsa dihgendi causa est,

« Quoniam Dominus exaudiet vocem deprecationis mese? »

ac non potius aut ideo dihgimus quia exaudivit ? aut ideo

dihgimus ut exaudiat ? Quid est ergo , « Dilexi,quoniam

» exaudiet? » An quia dilectionera spes solet accendere

dilexisse se dixit,quoniam speravit exauditurum Deum

vocem deprecationis suse ?

II. Unde autem hoc speravit? « Qnoniam inchnavit^

» inquit, aurem suam mihi, et in diebus meis invocavi^.»

Ergoideo dilexi, quoniam exaudiet : ideo exaudiet , « Quo-

» niam inchnavit aurem suam mihi. » Sed unde scis , o

anima humana, c[uod inchnavit Deus aurem suam tibi

nisi dicas, Credidi? Manent ergo tria hcec, fides, spes,

charitas^, Quia credidisti , sperasti : cjuia sperasti, dile-

xisti. Jam si quaeram unde credideiit anima inchnassesibi

' Psal. c\vr, I.— » Luc. xv, 6 et^^.— ^ Psal. cxiv, 2.— 4 i Cor. xni i3.

cxviii. 23



354 S. AUGDSTINl EPISCOPI

aurem Deum suum : nonne respondebit , « Quia prior

« dilexit nos , et Filio proprio non pepercit , sed pro no-

» bis omnibustradiditeum^ PQuomodo enim invocabunt

» in quem non crediderunt? ait doctor Gentium, aut

» quomodo credent,quem non audierunt ? Quomodo

» autem audient sine prsedicante ? aut quomodo prcedica-

» bunt , nisi mittantur - ? » Cum haec omnia gesta erga me

cernerem, quomodo non crederem quod inclinavit Do-

minus aurem suam mihi? Et sic commendavit in nobis

dilectionem suam , ut Christus pro impiis moreretur^.

Cum igitur hsec mihi annuntiarent speciosi pedes eorum,

qui annuntiaverunt pacem,qui annuntiaverunt bona *

,

quia « Oranis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit^ : »

credidi aurem ejus incUnatara mihi, « Et in diebus raeis

» invocavi. »

III. Et qui sunt dies tui , quoniam dixisti , « In diebus

» meis învocavi? » An forte iUi quibus venit plenitudo

temporis , et misit Deus Filium suum ^,qui jam dixerat

« Tempore acceptabih exaudivi te , et in die salutis adjuvi

» te''? » Audistiex orepraedicatoris venientis, adte pedi-

bus speciosis , « Ecce nunc tempus acceptabile ecce nunc

dies salutis^ : » et credidisti, et in diebus tuis invocasti

etdixisti, « Domine, erue animam meam^. » Sunt qui-

dera ista : seddies raeos raagis , inquit, possum dicere dies

miseriae mese, dies mortaUtatis raeae, dies secundura Adam,

plenos laboris et sudoris , dies secundum vetustatem pu-

tredinis. Ego enimjacens, « Infixus in lirao profundi ^": »

et in aiio Psalrao exclamavi , « Ecce veteres posuisti dies

» meos^^ Inhisdiebus meis invocavi. » Distant quippe dies

meia diebus Dominimei.Dies meos dico, quos ipse raihi feci

» Rom. viii, 32. — 2 IJ. X, i4, i5. — 3 Id. v, 8, 9. — 4 Isai. lii, 7.—

5 Jocl. II, 32. — ^ Gal. iv, 4- — ' Isai. xux, 8.— ^ 2 Cor. vi, 2.-9 Psal,

cxiv, 5. — '" IJ. Lxviii, 3.—

••• Id. xxxviU; 6.



ENARRATIO IN PSALMUM CXIV. 355

privata audacia,qiia deserui eum. Et quoniam ubique

ipse regnat, et est omnipotens atque omnitenens, raerui

carcerem : idest, ignorantiae tenebras, et compedes mor-

talitatis accepi. « In his diebus meis invocavi : » quia ego

et alibi clamo ,« Educ de carcere animam meam ^ » Et

quoniam in die salutis,quam mihi praestitit, adjuvitme

;

intratin conspectum ejus gemitus compeditorum-. In his

enim diebus meis , « Circumdederunt me dolores mortis,

» pericula inferni invenerunt me ^ : » quae nisi aberran-

tem abs te non invenirent me. Nunc autem illa me inve-

nerunt : ego veroeanoninveniebam,qui gaudebam pros-

peris saeculi , in quibus plus fallunt pericula inferni.

IV. Sedposteaquamet ego « Tribulationem etdolorem

» inveni, nomen Domini invocavi^.» Latebatenim me tri-

bulatio et dolor utilis : tribulatio , de qua dat auxilium,

cui dictum est : « Da nobis auxilium de tribulatione , et

» vana salus hominis^ » Ego enim de vana salute homi-

nis gaudendum et exultandum arbitrabar : sed cum

audissem a Domino meo ; « Beati lugentes,quoniam ipsi

» consolabuntur'' ,» non expectavi ut prius amitterem

» bona temporalia, quibus male oblectabar, et tunc lu-

gcrem:

sed attendi in eamdem ipsam miseriam meam,qua talibus oblectabar, quaeetamittere formidarem, et te-

nere non possem : attendi in eam vehementer ^ et fortiter,

et me non solum excruciari adversitatibus hujus saeculi,

sed etiam obligari prosperitatibus vidi : atque ita « Tri-

» bulationem et dolorem qui me latebat inveni ; et no-

» men Domini invocavi. ODomine, eruc animam meam'.

)) Miscr enim ego homo, quis me liberabit de corpore mortis

)) hujus, nisi gratiaDei per JesumChristum Domlnumnos-

)) trum^?)) DicatigiturSanctuspopulusDei,«TribuIationem

' Psal. cxu , 8. — ^ Id. Lxxviu , ii. —• ^ Id. cxiv, 3.-4 IbiJ. 4-—

5 IJ. Lix, i3. — 6 Matth. V, 5. — " Psal. cxiv, 5. — 8 Roni. viii, 24, 25.

23.



356 S. ALGLSTIKI EPISCOPI.

» et dolorem iiiveni, et nomen Domini invocavi : » et

aiidiant reiiquise gentium,

quoe nondum invocant nomen

Domini ; audiant et quaerant, ut inveniant tribulationera

et dolorem , et invocent nomen Domini , et salvoe fiant.

Non hoc eis dicimus , ut quaerant miseriam,quam noa

habent-, sed ut inveniant eam,quam nescientes habent.

Neque hoc eis optamus , ut terrena necessaria desint eis

quibus indigent , dnm mortaliter vivunt •, sed ut hoc plan-

gant, quod amissa satietate coelesti, terrenis , non ad fVuen-

dum stabihbus bonis , sed ad sustentandum necessariis in-

digere meruerunt. Agnoscant et lugeant istam miseriam :

faciet eos beatos lugentes,qui eos esse semper miseros

noluit.

Y. « Misericors Dominus , et justus , et Deus noster mi-

» seretur^ » Misericors , etjustus, et raiseretur. Miseri-

cors primum,quia incHnavit aurem suam m.ihi : et nes-

ciebam propinquasse aurem Dci mei ori meo, nisi per illos

speciosos pedes excitarer , ut invocarem. Quis enim eura

invocavit, nisi quem ipse prior vocavit ? Hinc ergo primum

raisericors. Justus autem, quiaflageiiat : etiterum miserc-

tur, quia recipit. «. Fiagellat enira oranera filium quem

» recipit^. )> Nec tara raihi amarum debet esse quod fla-

gellat, quara dulce quod recipit. Quomodoenim non fla-

gellet, « Gustodiens parvuios Dominus^, » quos grandes

quserit hseredes ? Quis enim est filius, cui non det discipli-

nam pater ejus -? « HumiliaLUSSum, etsalvum me fecit. »

Salvum me fecit, quiahumiliatussura. Non enim poenalis,

sed salutaris dolor est, quem secando m.edicus facit.

YI. « Convertere ergo, anima mea, in requiera tuam;

)) quia Dorainusbenefccit libi. )> Non raeritis, aut viribus

tuis^ sed « Quoniam Dominus benefecit tibi. Quoniam

» Psal. cxiv , 5. — ' Ilebr. xii , G. ~ 3 ?sa1. cxit ,6. — 4 Kebr.



enArrAtio in psAlmum cxiv. 357

» exemit, inqiiit, animam meamamorte^ » Mira res est,

charissimi, quod ciim dixisset in requiem convcrtendam

aniraam suani,quoniam Lenefecit ei Dominus^ subjecit,

« Quoniam exem.it animam meam a morte. » Ideo-ne in

requiem converteretur, quia exempta est a morte ? Nonne

magisin morte requies dici solet? Qnse tandem ejus actio

est , cujus vita requies , et mors inquietudo est? Talis ergo

actio debet esse animae,quse tendat ad quietam securi-

tatem^ non quae augeat inquietum laborem. Quoniam

exemit eam de morte qui misertus ejus dixit : « YcniLe ad

» me omnes qui laboratis , et ego vos reficiam : tollite

)) jngum meum super vos, etdisciteame,quoniam mitis

» sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus

» vestris5jugum enim meum suave est. et sarcina mea

» levis esf^. » Mitis itaque et humilis, tanqnam viam Chris-

tum sequens, debet esse animse actio tendentis ad requiem

non tamenpigra et desidiosa •, ut cursumconsumraet, sicut

scriptumest, « In mansuetudine operatua perfice^. » Ete-

mm,nemansuetudoad segnitiem duceretn.r.adjunctum est,

« Opera tua perfice. » Neque enim sicut in ista vita somni

requies nos reparat ad actionem; sed actio bona perducit

ad seraper vigilantem quietem.

VII. Ille autem cuncta praestat, cuncta exhibet Deus,de quo hic dicitur, « Quoniam Dominus benefecit mihi

» quoniam exemit animam meam a morte , oclJos meos a

» lacrymis,pedes meos a lapsu *. » Hasc enim in spe

completa erga se cantat,quisquis linjus carnis vincuhim

inteliigit. Vere quippe dictum est , « Humihatiis sum, et

» salvum me fecit. » Sed et illud Apostohis verum dicit,

« Quoniam spe salvi facti sumus ^ » Et de raorte quidem

quod exempti sumus, recte dicitur jam esse completum,

• Psal. csiv, 7, 8. — » Matth. xr, 28-3o. — 3 Eccli. m, 19. — 4Psal.

x\y, 3. — 5 Hom, viir, 24.




ut mortem intelligamns non credentium , de qualibus ait,

« Dimitte mortuos sepelire mortuos suos ^: et illud in supe-

riore Psalrao , « Non mortuilaudabunt te , Domine, neque

» omnes qui descendunt in infernum^ sed nos qui vivi-

» mus , benedicimus Dominum ^. » Ex hac ergo morte po-

test recte intelligere homo fidelis jam exemptam esse ani-

mam suam, eo ipso quod ex infideli fidelis effecta est.

Unde ipse Salvator, « Qui creditin me, inquit, transitum

» facit a morte ad vitam^. » Gsetera vero spe completa

sunt in eis, qui nondum ex hac vita emigrarunt.Nunc

enim cum lapsus nostros periculosissimos cogitamus, non

cessant a lacrymis oculi : tunc autem eximet oculos nostros

a lacrymis, quando ctpedes a lapsu. Quia tunc nuUuserit

lapsus ambulantium pedum, quando infirmae carnis nul-

lum erit lubricum. Nunc veroquamvis firma sit via nostra,

quse Christus est; tamen quia carnem nobis, quam jube-

mur edomare , substernimus 5 in ipso prorsus opere quo

eam subditam castlgamus, non in ea cadere magnum est

non autem in ea labi, quis potest?

YIII. Quapropter quia et in carne sumus, et in carne

non sumus : ( in carne enim sumus eo vinculo, quod nun-

dum solutum est, « Quod dissolvi et esse cum Christo

» multo magis optimum ^: « non autem sumus in carne

ex eo quod spiritus primitias dedimus Deo, si tamen pos-

simus dicere, quia « Conversatio nostra in coehs est ^-, »

et tanquam capite placeamus Deo ,pedibus autem tan-

quam extremis animae partibus adhuc lubricum sentia-

mus:) audi quemadmodum ad spem pertineat

,quod ita

canitur velut jam sit elFectum 5« Exemit, inquit , oculos

» meos a iacrymis , pedes meos a lapsu : » et tamen nonait : Placeo j sed , « Placebo in conspeclu Domini , in re-

' Matth. VIII, '22. — ' Pial. csm, 17, 18. — ^ Joan. v, 24. — 4 Pliilip.

I, 23. — 5 IJ. 111, 20.



enArrAtio in psalmtdm. cxiv. 359

)) gione vivorum^ ; )> Satis ostendens ab ea parte nondum

se placere in conspectu Domini,quae est in regione mor-

tuorum , id est , in carne mortali. « Qui enim in carne

)) sunt , Deo placere non possunt. )> Unde quod sequitur,

et dicit idem Apostolus : « Vos autem non estis in carne : ))

secundum id dicit 5« Quod corpus quidem mortuum est

)) propter peccatum , spiritus autem vita est propter jus-

)) titiam : )> secundum quem placebant Domino,quia se-

cundum ipsum in carne non erant. Quis autem placeat

Deo vivo , in corpore mortuo ? Sed quid ait ? « Si autem)) spiritus ejus qui suscitavit Jesum Christum a mortuis

,

)) habitat in vobis^qui suscitavit Jesum Christum a mor-

)) tuis, vivificabit et mortalia corpora vestra propter spi-

)) ritum qui habitat in vobis-. )) Tunc erimus in regione

vivorum , ex omni parte placentes in conspectu Domini

ex nulla ab eo parte peregrini. « Quandiu enim sumus in

)) corpore, peregrinaraur a Doraino nostro ^: » et in quan-

tum inde peregrinamur, in tantum non sumus in rcgione

vivorum.« Confidimus autem et bene arbitramur magis pe-

)) regrinari a corpore, et immanere ad Dominum : et ideo

)) ambimus , sive immanentes , sive peregrinantes,pla-

)) centes illi esse*. » Ambimus quidem nunc, quia expec-

tamus adhuc redemptionem corporis nostri ^: sed

cumabsorpta fuerit mors in victoriam, et corruptihile hoc in-

duerit incorruptionem , et mortale hoc indueritimmorta-

litatem ^5tunc nuUus erit fletus

,quia nullus lapsus

5 et

nullus lapsus, quia nuUa corruptio. Et ideo jam non am-

biemus placere, sed omnino placebimus in conspectu Do-

mini , in regione vivorura.

• Psal. cxiv, 9. — » Rom. viii, 8-ri, — 3 2 Cor. v, 6. — 4 Ibid. 8, 9.—5 Roni, vm, 23. — 6 i Cor. xv, 53, 54.



360 S. ArGtJSTINI EPISCOPI

IVV\^ VVVX VVV\ \VV\VVV»\(V\-» \XXÂ.IX%VVV'»Wt%tV\\VVMIVVV'»VVV»^VV»VVV» 'V'».V\ VVV^^VY-VXV

ENARRATIO

IN PSALMUM CXV.

Sermo acl plebem.

I. NoTissiMUM arbitror esse Sanctitati Aêstrse qnod ait

Apostolus : « Non enim omnium est fides^ » Et quod

major esse soleat infidelium multitudo , non ignoratis :

propter quod dicltur : « Dominc,quis credidit auditui

» nostro -? » Inter quos etiam illi iiumerantur, de (juibus

dicit idem Apostolus : «

Omnes sua quserunt,

non qu?e» Jesu Christi ". » Quos alio loco dicit , non ex veritate

,

sed ex occasione praedicare verbum Dei , non caste^, id

est, non ex animo pur.?e et sincerae charitatis. Aliud enim

sentiebant, quod in eorum moribus apparebat •, et aliud

praedicabant, ut sancto nomine placerent bominibus. Nam

de his iterum dicit : « Xeque enim isti Deo serviunt, sed suo

» ventri^. » Quos tamen Christum annuntiare permittit.

Quamvis enim ea potius crederent,quae ipsi faciebant, ut

morerentur : ea tamen praedicabant, quas si aiii credentes

facerent, salvarentur : non enim aliud annuntiabant prae-

terregulam fidei. Eos cjuippe exchidit Apostolus, dicens :

« Si quis vobis annuntiaverit praeter id quod accepistis

» anathema sit*". » l!U non Christum annuntiant, qui an-

nuntiant falsitatem : quia Christus veritas est "^. De istis

autem dicit (juod Christum annuntient5 sed non caste, id

' 2 Thess. 111, 1. — ' Ifal. \ni, i, ct Rom. x, 16. — 3 piiilip. n^ 21. —4 IJ. I, 17. — 5 Por.i. ^vi. 18. — 'J Gal. i, 9. — 7 Joan. mv, G.



ENARUiTIO IN PSALMIM CXV. 361

est , non animo simplici et puro, ct fide sincera qiiaj per

dilectionem operatur '. Terrenis quippe cupiditatibus con-

sulentes , regnum coelorum annuntiabant , habentes in

pectore falsitatem , in lingua veritatem. Sciens itaque

Apostoliis etiam per Judani evangelizantem credentes esse

liberatos , istos quoque ita permittit : « Sive, inquit ,.oc-

» casione , sive veritate Christus annuntietur -. » Yerita-

tem Cjuippe annuntiabant, etiamsi non veritate, id Gst

non vero animo. Isti loquuntur quod non credunt,et ideo

reprobati sunt;quamvis sint utiles eis quos instruit Do-

minus, dicens : « Quse dicunt, facite;quas autem faciunt,

» facere nolite jdicunt enim , et non faciunt^. » Unde

,

nisi quia utilia non credunt esse quae dicunt ? Sunt autem

alii qui credunt , et non loquuntur quod credunt , vel

pigritia , vel timore, Nam et ille scrvus quamvis talentum

habuerit, tamen quia erogare noluit, audit a Domino ju-dice: « Serve nequam et piger"*. » Et alio Evangehi loco

dictumest, quod mulli ex principlbus Judaeorum credi-

dissent in eum, sed non eum confitebantur , ne expel-

lerentur de synagogis : sed etiam ipsi reprehensi atque

improbati sunt. Sequitur enim Evangehsta dicens: « Ama-

» verunt enim gloriam hominum magis quam^ Dei ^. » Si

ergo et ilh qui verum c[ucd loquuntur non credunt, et

illi qui verum quod credunt non loquuntur , merito re-

probantur•,quis erit servus vere dicendus fidelis , nisi ille

cuidicitur : « Euge, serve bone, quoniam in modico fuisti

» fidelis, supra multa te constituam5

intra in gaudium

» domini tui^? » Talis itaque servus nec antequam cre-

dat loquitur, nec cum crediderit tacet:

nec vel sic erogetut ipsenon habeat, vel quodhabet non erogando non ha-

heat. Sic enim dictum est : « Qai halret , dabitur ei5qui

• Gal. v,6. — ^ Philip. i, 18. — ^ rÎatth. x\iv., 3. — 4ia. x\\, 2G. —5 Joan. XII, ^-2, 43. — 6 Mattli. xxv, 20.



362 S. ArGTJSTINI EPISCOPI

» autem non liabet, et quod habet auferetur ab eo ^. »

IT. Dicat ergo iste bonus servus cantans « Alleluia, » id

est, sacrificans Domino sacrificium laudis, aquo auditu-

» rus est : « Intra in gaudium domini tui : » exultet , et

dicat : « Credidi, propter quod locutus sum-. » Hoc est,

perfecte credidi. Non enim perfecte credunt,qui quod

credunt loqui nolunt. Ad ipsam enim fidem pertinet etiam

illud credere quod dictum est : « Quime confessus fuerit

» coram hominibus, confitebor eum coram Angehs Dei ^.

Ex hoc enim est appellatus fidelis ille servus, non tantum

quia accepit, sed quia impendit atque hicratus est. Ita et

hoc loco non ait : Credidi, et locutus sum : sed propter

hoc dicit sed locutum esse, quia credidit. Simul enim cre-

didit , et quod praemium loquendo sperare, et quam poe-

nam tacendo timere deberet. « Credidi , inquit, propter

» quod locutus sum. Ego autem humihatus sum nimis.»

Passus est enim multas tribulationes,propter verbum

quod fideliter tenebat, fidehter impendebat : et humiha-

tus est nimis : quod ilh timuerunt , « Qui amaverunt glo-

» riam hominum magis quam Dei. » Sed quid est, « Ego

)) autem? » Diceret potius : Credidi, propter quod et lo-

cutus sum, et humiiiatus sum nimis. Cur addidit, « Ego

» autem, » nisi quia homo humiliari potest ab eis qui ve-

ritati contradicunt , non ipsa veritas quam credit et lo-

quitur? Unde et Apostolus , cum de catena sua diceret

« Sed sermo, inquit, Dei non est aliigatus ^. » Sic et iste,

quia ipsa est una persona sanctorum testium, hoc est,

Martyrum Dei, « Credidi, inquit,propter quod locutus

» sum. Ego autem, » non illud quod credidi , non sermo

quem protuli : sed, « Ego humihatus sum nimis. »

III. « Ego autem dixi in extasi mea : Omnis homo men-

« Matth. xiii, 12 ,et xxv, 29. — ' Psal. cxv, 10. — ^ jjatth. x, 32. —

A 2 Tim. II, 9.



enArrAtio in psAlmtjm cxv. 363

» dax^. » Extasim pavorem dicit, quem comminantibus

persecutoribus , et impendentibus passionibus cruciatus

aut mortis,

humanainfirmitas patitur. Hoc enim intelligi-

mus,quia in isto Psalmo vox Martyrum apparet. Nam et

alio modo dicitur extasis, cum mens non pavore alienatur,

sed aliqua inspiratione revelationis assumitur. « Ego au-

w tem dixi in extasi mea : Omnis homo mendax. » Gon-

territus enim respexit infirmitatem suam , et vidit non de

se sibi esse praesumendum. Quantum enim ad ipsum ho-

minem pertinet , mendax est ; sed gratia Dei verax effec-

tus est , ne pressuris inimicorum cedens non loqueretur

quod crediderat , sed negaret 5 sicut Petro accidit,quo-

niam de se praesumpserat , et docendus erat de homine

non esse prsesumendum.Et si de homine non debet quis-

que praesumere , utique nec de se ipso5quia homo est.

Bene ergo iste vidit in pavore suo omnem hominem esse

mendacem : quia et ilh qui nullo pavore vanescunt, ne

persequentibus cedendo mentiantur, muneribus Dei tales

sunt, non viribus suis. Proinde verissime dictum est :

« Omnis homo mendax : )> sed Deus verax, qui ait : « Ego

)) dixi : Dii estis , et fihi Altissimi omnes : vos autem sicut

)) hornines moriemini, et sicut unus ex principibus cade-

)) tis-. )) Consolatur humiles, et implet eos, non solum

fide credendae , sed etiam fiducia praedicandae veritatis

si perseveranter subdantur Deo , nec imitentur unum ex

principibus diabolum,qui in veritate non stetit , et ce-

cidit. Si enim omnis homo mendax, in tantum non erunt

mendaces , in quantum non erunt homines : quoniam dii

erunt, et fiHi Altissimi.

IV. Hoc itaque considerans devotissimus populus fide-

lium Testium,quomodo infirmitatem humanam Dei

misericordia non reHnquat, in cujus infirmitatis pavore

' Psal. cxv, II. — ' Id. Lxxxi, 6, 7.



364 3. AtlGrSTINl EPISCOPI

dictum est, aOmnis homo raendax : » quomodo consoletur

humiles, et impleat spiritu fiduciae trepidantes , ut pene

mortuo corde reviviscant, nec in semetipsis fidentes sint,

sed in eo qui suscitat raortuos'

, et hnguas infantium fa-

cit disertas"; qui ait : « Cum autem tradent vos , nolite

» cogitare quomodo aut quid loquamini 5dabitur enim

•» vobis in illa hora quid loquamini -, non enim vos estis

« qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in

)) vobis ^. » Haec ergo omnia considerans ille qui diserat

« Ego dixi in pavore meo : Omnis homo mendax 5« et

videns gratia Dom.ini se factum veracem : « Quid retri-

)) buam , inquit , Domino,pro omnilms quae retribuit

)) mihi? » Non ait, pro omnibus qu?e tribuit mihi 5 sed,

(( Pro omnibus quos retribuit mihi'^. )) Quse igitur prae-

cesserant hominis, ut oranium donorum Dei non attribu-

tio, sed retributio vocari possit ? quce praecesserant hominis

nisi peccata ? P.etribuit ergo Deus bona pro raalis, cui ho-

mines retribuunt mala pro bonis. Haec enim retribuerunt,

qui dixerunt : (( Hic est hceres5venite, occidamus eum ^))

V. Sed quserit iste quid r.etribuat Domino , et non in-

venit , nisi ex eis quae ipse Dorainus retribuit. (( Calicem,

)) inquit , salutaris accipiam , et nomen Domini in-

)) vocabo''. )) homo_, peccato tuo mendax , dono Dei

verax, et ideo jam non homo-, quis tibi deditcalicem salu-

taris,quem acciniens, et invocans nomen Domini , retri-

bues ei pro omnibus quoe retribuit tibi? quis nisi ille qui

ait : (( Potestis bibere calicera, quem ego bibiturus sura ' ? »

Quis tibi dedit imitari passiones suas , nisi qui pro te pas-

sus est prior ? Idooque ^ , a Pretiosa in conspectu Domini

' 2 Cor. 1, 9.— ^ Sap. X, ar. — ^ MaUh. x. 19, 20. — 4 Psal. cxv, 12.

— 5 Mailh. XXI, 38. — 6 Psal. cxv, i3. — 7 Mattb. xx,22. — ^ Pra:-

terit Teisiculiini i'|. fôta mea Domino rcddam conun oinni pouulo

ejus.



, EjyARRATIO IN PSALMTjM cxv. 365

)) mors sanctonim ejus^ » Emit eam sanguine suo, quem

prior fudit pro salute servorum , ne pro Domini nomine

servi fundere dubitarent ; quod tamen eorum , non Do-

mini utilitati,proficeret.

VI. Confiteatur itaque conditionem suam mancipium

tanto prctio comparatum, ct dicat : « Domine , ego ser-

)) vus tuus, et fdius anciilae turie ^. )) Ergo et emptus est

et vernaculus est. An cum matre simui est emptus ? An

quia vernaculus est,pro peccato fugse su.ie deprsedatus

,

et ideo emptus,quia redemptus est ? Filius enim est an-

ciiiae secundum quod omnis creatura subdita Creatori est,

et verissimo Domino verissimum deljet famulatum : quem

cum exliibet, iiberaest, lianc accipiens aDomino gratiam,

nt ei non necessitate , sed voluntate deserviat. Ergo iste

fiiius est Jerusalem coeiestis, quae sursum est, mater om-

nium nostrum libera ^\ Et libera quidem a peccato , sed

anciila juslitiae : cujus fiiiis adbuc peregrinantibus dici-

tur : « Vos in iibertatem vocati estis"*: )) et rursus eos ser-

vos facit , dicens : « Sed in ciiaritate servite invicem ^ )>

Quiiuis item dicitur : Cum serviebatis peccato, liberi era-

)) tis a justitia •, nunc vero iiberati a peccato , facti autem

)) servi Deo, iialêtis fructum vestrum in sanctificatio-

)) nem , fuiem vero vitam «ternam^. )) Dicat ergo Deo

servus iste : Multi se martyres dicunt , muiti servos luos

quia nomen tuum babent in variis haeresibus et erroribusj

sed quia prseter Ecciesiam tuam sunt, non sunt iiiii an-

ciiiae tuae: «Ego auiem servus tuus, et fiiius anciilee tuae.)>

VII. « Disrupisti vincuia mea , tibi sacrificabo sacrifi-

))

cium iaudis \-»

Neque enim inveni uila raerita mea,quando tu disrupisti vincuia mea •, ideo sacrificium iaudis

tibi debeo : c[uia etsi gloriaijor cj[Uod servus tuus sim et

' rsal. cxv, i5.— = Jbid. 16. — 3 Gal. iv, 26. — 4 Id. v, i3. — 5 Galat.

V, i3. — '^ Rom. vij 20 et 22. -— ' Psal. cxv, 17.




filius ancillse tuae; non in me, sed in te Domino meo glo-

riabor,qui disrupisti vincula mea , ut a fuga rediens re-

ligarer tibi.

Vin. (c Vota mea Domino reddam ^ » Quae vota red-

diturus es ? Quas vovisti victimas ? quse incensa? quse ho-

locausta ? An ad illud respicis,quod paulo ante dixisti

« Calicem salutaris accipiam,et nomen Domini invocabo;

)» et, tibi sacrificabo sacrificium laudis ? » Et revera quis-

quis bene cogitat quid voveat Domino, et quae vota red-

dat, se ipsum voveat, se ipsum reddat. Hoc exigitur, hoc

debetur. Inspecto nummo Dominus dicit : « Reddite Cae-

)) sari quae Caesaris sunt, et Deo quae Dei sunt "^.)> Imago

sua redditur Caesari , imago sua reddatur Deo.

IX. Sed qui meminit non solum servum se esse Dei

sed et fiUum ancillae Dei , videt ubi reddat vota sua , con-

formatus Christo per calicem salutaris.w In atriis, inquit,

)) domus Domini. » Quae domus Dei est, haec ancilla Dei

est : et quae domus Dei , nisi omnis populus ejus ? Ideo

sequitur : « In conspectu omnis populi ejus. » Et apertius

jam nominat ipsam matrem. Quid est enim ahud populus

ejus , nisi quod sequitur : « In medio tui , Jerusalem. ^ ? »

Tuncest

enim quodredditur gratum , si de

paceatque

in pace reddatur. Qui autem fdii huius ancillae non sunt

bellum potius quam pacem amaverunt. Ne quis autem

existimet atria domus Domini , et omnem populum ejus

Judaeos significari,

quia ita clausit iste Psalmus , ut di-

ceret : « In medio tui , Jerusalem , )) cujus nomine car-

nales Israelitae gioriantur : audite sequentem Psalmum

qui quatuor versicuhs continetur.

> Psal. csv, i8. — * Matth. xxii, 2i. — 3 Psal. civ, ig.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVl. 367

ENARRATIO

IN PSALMUM CXVI.

Superioris Sermonis continuatio.

« Laudate Dominum omnes gentes , laudate eum

» omnes populi^ « Haec sunt atria domus Domini , ille

omnis populus ejus , haec vera Jerusalem. Audiant magis

illi,qui hujus civitatis filii esse noluerunt , cum se ab

omnium gentium communione praeciderunt. « Quoniam

» confirmata est super nos misericordia ejus , et veritas

» Domini manet in aeternum ^. » Haec sunt duo illa , mi-

sericordia et veritas,quae in centesimo tertio - decimo

Psalmo memorise commendanda commonui ^. « Confir-

» mata est autem super nos misericordia » Domini , cum

cjus nomini,per quod liberati sumus , inimicarum gen-

tium rabida ora cesserunt:

« Et veritas Domini manet in» aeternum, » sive in eis quae promisit justis , sive in eis

quae minatus est impiis.

' Psal. CKvi, I. — * Ibid. 2. — 3 Yide Enarrat. Psal. cxiii, Seiiu. i, n. i3.




IVI \WÎV\V1WV«,V1/VVV»,VWVAVV1VVWVVW1 vwvwvvvwvwvvwwtwwvwvwvwwww

ENARRmO

IN PSALMUM CVII.

Sermo ad populum.

I. AuDivniis , fratrcs , admonentem nos atque hortan-

tem Spiritum sanctura , ut sacrificium conressionis offe-

ramus Deo.Conlessio autem, vel laudis ejus est , vel pec-

catorum nostrorum.Et illa quidem confessio, qua peccata

nostra Deo confitemur, omnibus nota est ; ita nt hanc so-

lam dici confcssionem in Scripturis sanctis minus erudita

existimet multitudo : nam ubi hoc verbum lectoris ore

sonuerit, continuo strepitus pius pectora tundentium con-

sequitur. Sed debent advertere cjuomodo dictum sit in

alio Psalrno : « Quoniam ingrediar in locum tabernaculi

» adrairabilis usque ad domum Dei, in voce exultationis

» et confessionis , soni festivitatem celebrautis^ » Hic

enim certe raanifestum est vocem confessionis et so-

num 5 non ad moerorem poenitentirê, sed ad Isetitiam fes-

tivitatis celeberrimae pertinere. Aut si de tam manifesto

tesLJmonio quisquam adhuc dubitat, quid dicturus cst ad

iibid quod in Ecclesiastico scriptum est: « Benedicite Do-

» minum omnia opera ipsius , date nomini ipsius magni-

» ficcntiam,

et confitemini in laudem ipsius in canticis

» labiorum et in cilliaris 5 et sic dicite in confessione

» Quoniam omnia opcra Domini bona nimis ^ ? » Hic certe

nulius vel tardissimus ambigit confessionem in Dei laudi-

' Psal. xLi, 5. — ' Eccli. xxxix, 19-21:



enaruatio in psalmum cxvii. 369

hus poni: nisi forte tanta est in cnjusqnam mente perver-

sitas, ut dicere audeat etiam ipsum Dominum Jesum

Christum peccata sua Patri esse confessura. Quod si ali-

quis impius propter nomen confessionis tentaret objicere,

lacillime refelleretur ipsa contextione verborum. Sic enim

lociuitur : « Confiteor tibi , inquit, Pater, Domine coeli et

» terrae,quia abscondisti haec a sapientibus et prudenti-

)) bus, et revelasti ea parvulis ;ita, Pater, quoniam sic

)) placitum est coram te^ )> Quis non eum intelligat in

laude Patris hsec dicere ? Quis non videat istam confes-

sionem non ad dolorem cordis , sed ad gaudium perti-

nere; cum etiam prsecesserit Evangelista dicens ; « In ipsa

)) hora exultavit Spiritu sancto et dixit : Confiteor tibi

)) Pater - ? ))

II. Quapropter , charissimi,quoniam nuUo modo est

omnino dubitandum, tot congruentibus testimoniis, ciuo-

rum simiha in Scripturis per vos ipsos potestis advertere

non tantum in peccatis , sed et in laudibus Dei confessio-

nem divinis Litteris solere nominari5c[uid congruentibus

in hoc Psalmo,quando « Alleluia )> cantamus, quod est,

Laudate Dominum, nos admoneri intelhgimus , cum au-

dimus : « Confitemini Domino, )) cjuam idipsum , scilicet

ut laudemusDorainum ? Non potuit laus Dei brevius expli-

cari, c[uam ut dicerelur : « Quoniam bonus est ^. )) Quid

sit grandius ista brevitate , non video •, cum ita sit pro-

prium Deo quod bonus est, ut a quodam compellatus ipse

Filius Dei , cum audiret : «Magister bone, •» ab eo sciiicet

qui carnem ejus intuens, et Divinitatis plenitudincm non

intelhgens, solum hominem arbitrabatur•,

responderet« Quid me interrogas de bono? Nerao bonus

, nisi unus

)) Deus'. )) Quod c[uid est aliud dicere, quara, Si me bo-

" Luc. X, 21, — » iLid. — 3 Psal. csvu , r. — 4 Marc. x, 17, 18.

cxviii. 24




nuin vis appellare , inteilige et Deiim ? Sed quoniam

populo dicitur , in praenuntiatione futurorum liberato

ab omni labore et captivitate peregrinationis et ab omnipermixtione iniquorum

,quod ei per gratiam Dei praes-

titum est , non solum non retribuentis mala pro malis

sed etiam retribuentis bona pro malis •, convenientissime

adjunctum est ; « Quoniam in sseculum misericordia

» ejus. »

III. « Dicat autem domus Israel quoniam bonus, quo-

» niam in saeculum misericordia ejus. Dicat autem domus

)) Aaron quoniam bonus,quoniam in sseculum miseri-

)) cordia ejus. Dicant nunc omnes ([ui timent Dominum

)) quoniamin saeculum misericordia ejus^ )> Recognosci-

tis, credo , charissimi

,quae sit domus Israel

,quse sit do-

mus Aaron, et quoniam utrique sunt timentes Dominum.

Ipsi enim sunt pusilli cura magnis, jam in alio Psalrao

bene insinuati cordibus vestris : quorum numero nos om-

nes, in ejus gratia qui bonus est et in sseculum misericor-

dia ejus, sociatos esse gaudeamus5quoniam exauditi sunt

qui dixerunt : « Adjiciat Dominus super vos, super vos et

)) super fibos vestros- : )> ut Israelitis in Christum cre-

dentibus, ex quormn numero sunt Apostoli patres nostri,

et ad emineutiam perfectorum et ad obedientiam parvu-

lorum adjungereturnumerusGentiura: ut dicamus omnes

facti unum in Christo, facti unus grex sub pastore uno, et

corpus illius capilis tanquam unus homo dicamus : « In

)) tribulatione invocavi Dominum , et exaudivit me in la-

)) titudine^. » Angustia nostras tribulationis fmitur : lati-

tudo autem, quo transimus, non habet terminum. « Quis

» enira accusabit adversus electos Dei^ ? »

IV. « Dominus mihi adjutor, non timebo quid faciat

' Psal. cxvii, 2-4- — ^ U, ciii, 12-14. — ^ IJ- cxvii, 5. — 4 Rom.

vui, 33.



ENARRATIO IN PSALTWUM CXVII. 371

M mihi homo^. » Sed numquid solos homines habet ini-

micos Ecclesia? Quid esthomo carni et sanguini deditus,

nisi caro et sanguis? Sed ait Apostolus : « Kon est nobis

)) coLttclaiio adversus carnem et sanguinem, sed adversus

)) principes et rectores mundi tenebrarnm harum -: )> id

est , rectores iniquorum , mundum istum diligenlium , et

propterea tenebrarum;quia et nos fuimus aliquando (e-

nebrae, nunc autem lux in Domino^. « Adversus spirita-

)) lia, inquit, nequitiae in coelestibus ^: » id est,

diaboluraet angelos ejus : quem diabolum aho loco dicit principem

potestatis aeris hujus ^. Audi ergo quod sequitar : « Domi-

)) nus mihi adjutor, et ego despiciam inimicos meos^. ))

Ex quolibet genere inimici exurgant , sive ex numero ma-

lorum hominum , sive ex numero malorum angelorum^ iii

Domini adjutorio despicientur , cui confitemur laudcm

cui cantamus Allcluia.

V. Despectis autem inimicis , non sic mihi tanquam bo^

nus homo se amicus opponat , ut ipse in se spem meam

jubeat collocari. « Bonum est enim confidere in Domino

)) c[uam confidere in homine ''.)> Nec quisquis secundum

quemdam modum dici potest Angelus bonus , sic a me

cbgitetur, ut in eo confidere debeam5 nemo enira

bonus,nisi solus Deus. Et cum vidcntur adjuvare homo vel An-

gelus , cum hoc vera dilectione faciunt, ille per eos facit,

c[ui eos pro modo eorum bonos fecit. « Bonum est ergo

)> sperare in Dominum,quam sperare in principes ^. )>

Nam et Angcli dicti sunt principes , sicut in Daniele legi-

mus : « Michael princeps vester ^. »

VI. « Omnes gentes circumdederunt me, et in nomine

)) Domini ultus sum eos : circumdantes circumdederunt

I Psal. csvu, 6. — ' Epbcs. vi, 12. — 3 Id. v, 8. — 4 Id. vi, 12. — 5 Id.

u, 2. — 6 Psal. cxvn, 7. — 7 IbiJ. 8.-8 ibij. g. — 9 Dan. xii, r.

24.




» me , et in nomine Domini iiltns sum eos^. « Quod ait

(c Omnes gentcs circumdederunt me , et in nomine Do-

» mini ultus suni cos5» significat Ecclesioe labores atque

victoriam : sed quasi causa qusereretur unde tanta mala

superare potuerit , respectum est ad exemplum, et dixit

quid primo passa sit in capite suo , addendo quod sequi-

tur : « Circumdantes circumdederunt me. » Et bene ibi

non repetitum est, « Omnes gentes •, » quod a Judseis solis

factum est. « Et in nomine Domini ultus sum eos : » quia

illic ipse pius populus, quod est corpus Cliristi, persecu-

tores sensit , de quorum genere caro illa suscepta et siis-

pensa est, et pro quo factum est quidquid ab illa interiore

divinitate per exteriorem carnera virtute imraortali m.or-

taliter factum est.

VII. « Gircumdederunt me sicut apes favum, et exar-

» serunt sicut ignis in spinis , et in nomine Domlni ultus

» sum eos -. » Hic jam ex ordine gestarum rerum , etiam

verborum ordo contexitur. Nam ipsum Dominum caput

Ecclesise recte accipimus circumdatum a persecutoribus

sicut circumdant apes favum. Quid enim ab ignorantibus

gestum sit, mystica subtilitate Spiritus sanctus loqui-

tur. Mel quippe apes operanturin favis.Nescientes autempersecutores Domini, fecerunt eum nobis ipsa passione

dulciorem : ut gustemus et videamus quam suavis est Do-

minus^,qui mortuus est propter delicta nostra, et resur-

rexit propter justificationem nostram *. Jamvero quod

sequitur : « Et exarserunt velut ignis in spinis : » in ejus

corpore , hoc est, in populo ubique diffuso melius intel-

ligitur •,quem circumdederunt omnes gentes, cum sit col-

lectus de omnibus gentibus. « Exarserunt quippe velut

» ignis in spinis, » quando peccatricem carnera atque bu-

jus mortalis vitoe raolestissimas compunctiones,persecu-

' Ts'J. csvii, 10, II. — ' Ibid. ti. — ^ IJ. xxsiu, 9. — 4 noni. iv, '>.').



ENARTIATIO IN PSALMUM cxvii. 373

tionis incendio cremaverunt. « Etinnomine^ inquit, Do-

» mini ultus sum eos : » sive quia et ipsi , malitia quae in

eis justos persequebatur extincta , christiano populo so-

ciati sunt ; sive quia caeteri eorum qui contempserunt lioc

tempore vocantis misericordiam^ veritatem judicantis in

fme sensuri sunt.

VIII. (( Tanquam cumulus arence impulsus sum, ut ca-

)) derem, et Dominus suscepit me^» Quamvis enim esset

jam magna multitudo credentium,quasi arenae innume-

rabili comparanda, et in unam societatem tanquam in

cumulum ducta : tamen quid est liomo, nisi quod memor

es ejus^ .^ Non dixit : Abundanliam numeri mei, numerus

gentium superare non valuit : sed , (( Dominus , inquit,

)) suscepit me. » Multitudinem ergo fidelium in unitate

fidei simul habitantem persecutio gentium quo impelle-

ret, ut dejiceret, non habebat : quando in eum creditum

est,qui et singulos et omnes et ubique susciperet

5quia

eis invocantibus nusquam deesse potuisset.

IX. ((Fortitudo mea et laudatio mea Dominus; etfactus

)) est mihi in sr.Iutem^.» Qui ergo cadunt, cum impellun-

tur, nisi qui sua sibj fortitudo, et sua sibi volunt esse

Jaudatio ? Nullus quippe in certamine cadit , nisi cujus

fortitudo et laudatio cadit. Quapropter cujus fortitudo etlaudatio est Dominus, tam non cadit quam non cadit Do-

minus. Et ideo eis factus est in salutem ; non quia ipse

ahquid factus est, quod anle non erat ; sed quia ipsi cum

in eum crederent, quod non erant facti sunt_, ct jam ipse

non sibi, sed illis, quod aversis a se non erat, salus coepit

esse conversis.

X. (( Vox Isetitiae et salutis in tabernaculis iustorum "*: »

u

ubi vocem moeroris et exitii putabant esse, qui in eorum

corpora sseviebant. Non enim sentiebant interiora gaudia

' Psa'.. cxvii, i3. — ' 1(1. vni, 5. — 3 jj, cxvii, 14. — 4 IbiJ. i5.



374 S. ArGUSTINI episcopi

Sanctorum de spe futura. Unde et Apostolus dicit: « Quasi

» tristes , semper autem gaudentes ^: » et iterum , « Non

» solum autem, sed etiam gloriamur , inquit , in tribula-

» tionibus^. »

XI. « Dextera Domini fecit virtutem. » Quam virtutem

dicit? « Dextera , inquit, Domini exaltavit me^. » Magna

virtus exaltare humilem , dcificare mortalem, prsebere de

infirmitate perfectionem, de su]:)jectione gioriam , de pas-

sione victoriam, dare auxilium de tribulatione j ut afflictis

vera salus Dei patesceret affligentibus autem vana salus

hominis remaneret. Magna hfcc : sed quid miraris ? Audi

quid repelat. Non homo se exaltavit , non homo se perfe-

cit, non sibi homo gloriam dedit, non homo vicit, non

homo sibi saiuti fuit : « Dextera Domini fecit virtutem. »

XII. « Non moriar, sed vivam, etcnarrabo opera Do-

» mini *. » At illi stragem funerum ubique facientes, Ec-

clesiam Christi mori arbitrabanlur. Ecce nunc enarrat

opera Domini. Uioique Christus beatorum Martyrum glo-

ria est. Vicit vapulando ferientes5patiendo, impatientes;

dihgendo , saevientes.

XIII. Tamen cur tanta indigna pertuUt corpus Christi,

sancta Ecclesia,populus in adoptionem indicet nobis.

« Emendans , inquit , emendavit me Dominus et morti» non tradidit me^. » Non ergo quidquara viribus suis

licuisse arlîtretur fremitus irapiorum : non liaberet istara

potestatem, nisi sibi data esset desuper. Saepe fiiios pater-

familias per nequissimos servos cmendari jubet 5 cum illis

haereditatem , illis compedes proeparet. Quae est ista hae-

reditas? Anri est? an argenti? an gemmarum? autfundo-

rum , amoenorumque prsediorum ? Vide qua intretur , et

cognosce quid sit.

' 2 Cor. VI. 10. — ' Pioiii. -«, ?>. — ^ Psal. csvn, iQ. — 4 Ibid. 17.—

^ Ibid. 18.



ENARRATIO in psalmum cvii. 375

XIV. « Aperite , inqmt, mihi portasjustitise.» Ecce au-

divimus portas. Quid est intus? « Ingressus , inquit , in eis

)) confitebor Domino^ )> lUa confessio laudisest, « Ad-

)) mirabilis usque ad domum Dei , in voce exultationis et

» confessionis , soni festivitatem celebrantis "^

: » hsec est

seterna beatitudo justorum, qua beati sunt qui inhabitant

in domo Dei , in saecula sseculorum laudantes eum ^.

XV. Sed vide quemadmodum intretur in portas justi-

tiae.tt Hae portae Domini , inquit,justi intrabunt in eas *.)>

Has saltem nemo intret injustus, in illam Jerusalem , quae

non recipit incircumcisum , ubi dicitur : « Ganes foris^. ))

Satis sit quod in longinqua peregrinatione mea « Inhabi-

» tavi cum tabernacidis Cedar , et cum his qui oderunt

)) pacem eram pacificus ^: )) pertuli usque in fmem per-

mixtionem malorum , sed, « Hse portae Domini_, justi in-

)) trabunt in eas. »

XVI. « Confitebor tibi, Domine^ quoniam exaudisti me,

» et factus es mihi in salutem'. » Quam saepe ostenditur

laudis esse ista confessio , non vulnera medico ostendens,

sed de percepta sanitate gratias agens. Ipse autem medi-

cus salus est.

XVII. At istum c[uem dicimus ? « Lapidem quem re-

» probaverunt sedificantes. ))

Nam, « Hic factus est in

» caputanguh® : ut duos conderet in se, in unum novum

» hominem ,faciens pacem , et connecteret utrosque in

» uno corpore Deo ^, » circumcisionem sciHcet et prae-

putium.

XVIII. « A Domino factus est ei^'^

: » id est , capiti an-

guii a Domino factus est. Quamvis enim hoc non esset fac-

tus , nisi passus esset : non tamen hoc ab eis a quibus

I Psal. cxvn, 19. — ' Id. xu, 5. — 3 ij. txxxui, 5. — 4ld. cxvu, 20.

— 5 Apoc. xxu, i5. — 6 Psal. cxix, 5.-7 Id. cxvu, 2i. — ^ Ibid. 22.

9 Ephes. u, i5, 16. — loPsal, cxvu, 23.




passus est^ factus est. Nam illi qui sedificabant , reproba-

verunt : sed in eo quod Dominus occulte sedificabat , fecit

in caput anguli quod illi reprobaverunt.aEt est mirabilis

M in oculis nostris : » in oculis interiorisliominis, in oculis

credentium , sperantium, diligentium 5 non in oculis car-

nalibus eorum,qui quasi horainem contemnendo repro-

baverunt.

XIX. (( Hic est dies,quem fecit Dorainus^ » Meminit

iste homo se dixisse in superioriJDUs Psalmis : « Quoniam

» inchnavit aurem suam mihi , et in diebus meis invo-

» cavi'^ : » dies suos coraraemorans veteres. Unde modo

dicit : (( Hic est dies,quem fecit Dominus : » id est

,quo

mihi salutera dedit. Hic est dies, de quo dixit : (( Tempore

» acceptabih exaudivi te, et in die salutis adjuvi te^ : »

id est , dies quo ille raediator factus est in caput anguh.

(( Exulteraus ergo et jucunderaur in eo. »

XX. ((ODoraine, salvura me facô Domine, beneprospera

» iter vero"*. » Quia dies sahitis est, (( Salvum me fac. »

Quia de longinqua peregrinatione revertentes sejungimur

ab eis qui oderant pacem , cum quibus eramas pacifici

et cura loquereraur eis , debehabant nos gratis'"5

« Bene

» prospera iter » redeuntilms, quia tu nobis factus es via.

XXI. ((Benedictuseniraqui venitin noraine Doraini*^. »

Maledictus ergo ille qui venit in nomine suo : sicut in

Evangelio dicit , « Ego veni in nomine Patris mei , et non

accepistis me : si alius venerit in noraine suo , ilhmi acci-

M pietis '. Benediximus vos dedomo Domini. » Credo quod

ista vox magnorura est ad pusillos, eoruni scihcet magno-

ram,qui verbuni Deum apud Deum , sicut in hac vita

possunt , mente continguni5 et taraen serraonem suum

propter parvulos temperant, ut possint sinceriter dicere

' Psal. cxvii, q4- — ' IJ- c:îv, 2. — ^ Isal. xux, 8. — 4 Psal. cxvii, 25.

— 5 1(1. cxix, 7. — '' M cxvii, 26. — 7 Joan. v, 43-



enarrAtio in psalmttm cxvii. 377

quod ait Apostolus , « Sive enim mente excessimus Deo,

» sive temperantes sumus vobis ^cliaritas enim Christi

» compeliit nos ^ » Ipsi parvulos benedicunt deinteriore

domo Domini, ubi lausilla in saecula sseculorum non de-

ficit : et ideo videte quid inde annuntient.

XXII. « Deus Dominus , etilluxit nobis". » Dominus ille

qui venit in nomine Domini,quem reprobaverunt redifi-

cantes , et factus est in caput anguli ^: Mediator ilie Dei

et bominum homo Christus Jesus"^, Deus est, aequalis est

Patri, et illuxit nobis, ut quod credidimus intenigeremus,

et vobis nondum inteUigenlibus , sed jam credentibns,

enuntiaremus. Ut autem et vos intelUgatis , « Constituite

» diem festum in confrequentationibus,, usque ad cornua

» altaris : » id est, usque ad interiorem domum Dei , de

qua vos benediximus, ubi sunt altaris excelsa. « Consti-

» tuite diem festum , )^ non tepide ac segniter , sed « In

» confrequentationibus. » Ipsa cst enim vox exultationis

soni festivitatem celebrantis, ambulantium in loco taber-

nacuU admirabihs usque ad domum Dei ^ Si enim est ibi

spiritale sacrificium , sempiternum sacrificium laudis , et

sacerdos sempiternus est , et ahare sempiternum pacata

mens ipsa jastorum. Hoc apertius dicimus , fratrcs : qui-

cumque Deum Verbum intelhgere volunt , non eis sufli-

ciatcaro,quod propter eos Verbum factum est, ut lacte

nutrirentur ; nec in terra suihciat iste dies festus,quo

Agnus occisus est : sed constituatur in confrequentationi-

bus,quousque perveniatur , exaltalis a Domino mentibus

nostris , usque ad ejus divinitatem interiorem,qui nohis

exteriorem humanitatem lacte nutriendis praebere digna-

tus est.

XXIII. Et quid ibi ahud , nisi laudes ejus cantabimus?

' 2 Cor. V , i3 , i4- — ' Psal. cxvii ,27. — ^ Jiatth. xxt, 9 et 42. —4 I Tim, 11, 5. — 5 psal. xli, 5.




Quid ibi aliud dicemus ,nisi , « Deus meus es tu , et con-

)) fitebor tibi5Deus meus es tu, etexaltabo te ^ confitebor

)> tibi , Domine,

quoniam exaudisti me, et factus es mihi

)) in salutem* ? » Non strepitu verborum ista dicemus, sed

dilectio inhaerens illi per se ipsam claraat istam vocem, et

dilectio ipsa vox est ista. Itaque sicut coepit laudera, ita

terminat : « Confitemini Domino quoniam bonus,quo-

» niam in sseculum misericordia ejus -. » HinccoepitPsal-

mus , huc desinit : quoniam sicut ab initio quod deserui-

mus , ita in fniem quo redimus, non est aliquid quod sa-

lubrius delectet,quam laus Dei, et semper AJleluia. ))

V» 'VVV»VVV\VVVV^VVV»VVV'» VVV»VVV^X VVV^VVV^VVVX VVV\VVVXiVVV\ VVVX^VVVX^^MVVM vvvx^vwx

ENARRATIO

IN PSALMUM CXYIII.

PROOEMIUM.

PsA.LMos omnes cseteros^, quos codicem Psalmorum

novimus continere, quod Ecclesiae consuetudine Psalte-

rium nuncupatur, partim sermocinando in populis, partim

dictando exposui, donante Domino, sicutpotui : Psalmum

vero centesimum octavum-decimum, non tam propter ejus

notissimam longitudinem,quam propter ejus profundi-

tatem pauciscognoscil)ilem differebam. Et cum molestis-

sime ferrent fratres mei,

ejus sohas expositionem , quan-tum ad ejusdemcorporis Psaimos pertinet, deesse opusculis

nostris , meque ad hoc solvendum debitum vehementer

' Psal. csvii, 23. — ' Ibid. 29. — ^ vide D. Guillon, tom. xxii, pag.

32-35.



ENARUATIO IN PSALMtJM CXVIII, SERMO I. 379

urgerent , diu petentibus jubentibusque non cessi : quia

quotiescumque inde cogitare tentavi , semper vires nos-

trae intent-ionis excessit. Quanto enim videtur apertior,

tanto mihi profundior videri solet 5 ita ut etiam quam sit

profundus, demonstrare non possem. Aliorum quippe,

qui difiicile intelliguntur , etiamsi in obscuritate sensus

latet , ipsa tamen apparet obscuritas : hnjus autem nec

ipsa5quoniam talem prsebet superficiem , ut lectorem at-

que auditorem , non expositorem necessarium habere cre-

datur. Et nunc quod tandem ad pertractationem ejus ac-

ccdo,qaid in eo possim

,prorsus ignoro : spero tamen ut

ahquid possim, afruturura atque adjaturum Deum. Sic

enim fecitinomnibus, quaecumque sutiicienter, cumprius

mihi ad intelligendum vel exphcandum dilliciha ac pene

impossibiha viderentur, exposui. Statui autem per sermo-

nes id agere, qui proferantur in populis, quas Graeci 6u.i)vta;

vocant. Hoc enim justius esse arbitror , ut conventus

ecclesiastici non fraudentur etiam Psalmi hujus intelh-

gentia , cujus , ut ahorum , delectari assolent cantilena.

Sed sit huc usque prooemium : jam de ipso est loquendum,

dequo istuc visum est pra3loquendum.

SETxMO I.

I. Ab exordio suomagnus Psalmus iste, charissimi, ex-

hortatur nos ad beatitudinem, quam nemo est qui non

expetat. Quis enim usquam vel potest, vel potuit, vel po-

terit inveniri, qui noht esse beatus? Quid igitur exhorta-

tione opus est ad eani rem,quam sua sponte appetit

animus hiimanus? Nam profecto qui exhortatur , id agit,

ut excitetur volmitas ejus cum quo agit, adiUud propter



380 S. AUGTTSTINI EPISCOPI

quod exhortationis adhibetiir alloquium. Utquid ergo

nobiscum agitur, ut vehmus,quodnolle non possumus

;

nisiquia omnes quidem beatitudinem concupiscunt

,

sedquonam modo ad eam perveniatur

,plurirai nesciunt?

Ideoque hoc docet iste,qui dicit : « Beati imraaculati in

» via, qui ambulant in lege Domini ^ » Tanquam diceret,

Scio quid vehs , beatitudincm quaeris : si ergo vis esse

beatus, esto immaculatus. Illud enim omnes , hoc autem

pauci volunt, sine quo non pervenitur ad illud c[uod omnes

voiunt. Sed ubi eritquisque immaculatus, nisi in via.^ In

qua via, nisi in lege Domini ? Ac per hoc , « Beati imma-

)) culati in via, qui ambuLint in lege Domini , )) non su-

pertluo nobis dicitur , sed exhortatio necessaria nostris

mentibus adhiljetur. Quid enim boni sit ad quod multi

pigri sunt , id est , imraaculatos arabulare in via,quae lex

est Domini , sic ostenditur ,

cumbeatos esse

,

quihoc

fa-

ciunt^ indicatur , ut propter ilkid quod omnes volunt,

etiam hoc fiat quod plurimi nolunt. Beatura quippe esse,

tam raagnura est bonum , ut hoc et boni vehnt et mah.

Nec mirura est, quod boni propterea sunt boni ; sediHud

est rairura, quod etiara raah propterea sunt raah , ut sint

beali. Nam quisquis libidinibas deditus, luxuria stupris-

que corrurapitur, in hoc raalo beatitudinem quaerit, etse

miserura putat, cura ad suse concupiscentise vokiptatem

laetitiamque non pervenit , beatum vero non dubitat jac-

tare, cum pervenit. Et quisquis avaritias facibus inardes-

cit, ad hoc congregat quocuraque modo divitias, utbeatus

sit: jnimicorura sanguinera fundere quicumcpie desiderat,

dorainationeni quisquis afYectat, crudehtatem suam quis-

quis alienis cladibuspascit, in oranil)us scelcribus beati-

tudinem cjuaerit. Hos igitur errantes, et vera miseria falsam

beatitudinem rec[uirentes , revocat ad viam , si audiatur,

' Psal. cxvm, i.



ENARRATIO IN PSALMtJM CXVIII , SERMO I. 381

vox ista divina ,« Beati immaculati in via

,qui ambulant

» in lege Domini : » lanquam dicens,Quo itis? Peritis,

et nescitis. Non illac ilur qua pergitis, quo perveniie de-

sideratis : nam utique lêati esse cupitis ^ sed misera sunt,

et ad majorem miseriam ducunt itinera ista,qua curritis.

Tam magnum bonum quaerereper mala nolke : si ad illud

pervenire valtis , huc venite, hacite. Viae perversae relin-

c[uite mahgnitatem, qui non potestis rehnquere beatitu-

dinis voluntatem. Frustra tendendo fatigamini,quo per-

veniendo inquinamini. Non autera beati inc[uinati in errore,

c[ui ambulant in perversitate saeculi : sed , « Beati imma-

)) culati in via, c[ui ambulant in lege Doraini. »

II. Quid porro adjungat attendite, « Beatiqui scrutan-

» lur testimonia ejus^ in toto corde excjuirunt eum ^. »

Non mihi videtur ahud his verbis commemoratum beato-

rara genus, c[uara illud c[uod ante dictuni est. Nam scru-

tari testiraonia Domini , et eum in toto corde exc|uirere

hoc est immaculatum in via , in lege Domini arabulare.

Denique sequitur , et dicit , « Non enira qui operantur

» inic[uitatem , in viis ejus ambulaverunt -. » Si ergo am-

bulantes in via_,id est , in lege Domini, ipsi sunt scrutantes

testimonia ejus , et in toto corde exquirentes eum5pro-

fecto qui operantur iniquitatem, non scrutantur testimonia

ejus. Et tamen novimus operarios inic[uitatis ad hoc scru-

tari testimonia Domini, quia malunt docti esse quara justi

noviraus et alios ad hoc scrutari testimonia Domini , non

quocl jam recte vivant , sed ut sciant c[ueraadmodum vi-

vere debeant. Tales ergo nondum immaculati ambuJant

in lege Domini , ac pcr hoc nondumbeati. Qaomodo ergointelhgendum est, « Beati c[uiscrutanturtestimoniaejus; »

cura vidcamus homines ejusscrutari testiraonia non bcatos,

cjuia non immaculatosPNam Scriba3 et Pliarisau super ca-

Psal, CKviii, 2. — 2 Ibid. 3.



382 s. ArGtJSTmi episcopi

thedram Moysi sedentes , de quibus Dominus ait : « Quae

)) dicunt , facite;quae autem faciunt , iacere nolite

» dicunt enim, et non faciunt* : « utique scrutabantur

testimonia Domini, ut haberent quae dicerent bona, quam-

vis facerent maia. Sed hos omittamus. Recte quippe res-

pondebitur nobis,quod isti non scrutantur testimonia

Domini. Non enim quaerunt ipsa, sed aliud quseruntper

ipsa, id est, ut glorificentur ab hominibus, vel ditentur.

Non est hoc scrutari testimonia Dei, non dihgere quod

ostendunt, noUe pervenire quo ducunt, idest, ad Deum.

Aut si et ipsi scrutantur testimonia Dei, quaravis non ut

ipsum, sed ut aliud ex his inveniant et acquirant ^certe

non in toto corde exquirunt eum, quod nonutique frustra

hic additum cernimus. Sciens enim Spiritus,qui haec di-

cit , multos propter aliud , non propter quod constitutum

est, scrutari testimonia ejus, non tantum dixit, « Beati

» qui scrutantur testimonia ejus : » sed addidit, « In toto

)) corde exquirunt eum, tanquam docens quemadmodum,

vel propter quid scrutanda sint testimonia Domini. Deni-

queinhbro Sapientiae loquensipsa Sapientia, « Quaerunt,

)) inquit, me mah , et non inveniunt; oderunt enim sa-

)) pientiam^. y> Quod quid est aUud, quam oderuntme.^

Quaerunt ergo me , ait, et non me inveniunt qui oderunt

me. Quomodo igitur dicuntur quaerere quod oderunt, nisi

quia non hoc , sed ahud ibi quaerunt? Non enim vokmt

esse sapientes in Dei gloriara , sed volunt videri sapientes

propter hominum gloriam. Quomodo enim sapientiam non

oderunt, quae jubet et docet contemnendum esse qnod

dihgunt? Proinde , « Beati immaculati in via , qui ara-

)) bulant in lege Doniini. Beati qui scrutantur testimonia

» ejus, intoto corde exquirunt eum. )) Sic enim scrutando

testimonia ejus , ut in toto corde exquiraut eum ,imma-

• Matth, xsui, 3. — = riov. i, 28, 29.



ENAPiRATlO IN PSALMUM CXVIII , SERMO I. 383

culati ambulant iu lege Domini. Nuraquid tamcn ille non

scrutabatur testimonia ejus, nec quoerebat eum,qui di-

cebat , « Magister bone,

quid boni faciam , ut vitam

» seternam consequar ? » Sed quomodoeumin toto corde

quaesivit , cujus consilio divitias suas praetuiit,quo audito

tristis abscessit ^? Nam et propheta Isaias dicit , « Quaerite

» Dominum •, et cum inveneritis euni , derelinquat impius

» vias suas , et vir iniquus cogitationes suas ^ ? »

III. Quaerunt itaque Deum et impii et iniqui, uteoin-

ventonon sintimpii, neciniqui. Quomodo ergo jam beati,

cum adhuc testimonia ejus scrutantur et exquirunt eum,

cura hoc facere possint et impii,possint et iniqui ? Beatos

autem esse impios etiniquos^ quis vel impius dixerit aut

inlquus ?Ergo spe beati , sicut, « Beali qui persecutionem

» patiuntur propter juslitiam^ : » non propterquod adest,

quandin mala patiuntur • sed propter quod aderit,-quoniam

ipsorum est regnum coelorum. Et, »Beati qui esuriuntet

» sitiunt justitiam : »non quia esuriunt etsitiunt^, sed prop-

terquod sequitur, « Quoniam ipsi saturabuntur. »Et, « Beati

» qui plorant : » non quia plorant , sed propter quod se-

quitur, «Quia ridebunt^. » Proinde, « Beati qui scrutan-

» tur testimonia ejus , in toto corde exquirunt eura : »

non quia scrutantur etexquirunt, sed quia inventuri sunt

quod exquirunt. In toto enim corde , non neghgenter

exquirunt. Si ergo spebeati, fortassis etiam spe immaculati.

Nam profecto in hac vita , licet inlege Domini ambuleraus,

licet scruteraur testimonia ejus , et in toto corde exquira-

mus eum, « Si dixerimus quia peccatum non habenjus

» nos ipsos seducimus , et veritas in nobis non est^? »

Sed hoc dihgentius inquirendum est. Sequitur quippe_,

« Non enim qui operantur iniquitatem , in viis ejus ara-

' Matth. XXIX, i6 et 22. — = Isai. lv, 6, 7. — 3 jiatth. v, lo. —4 IbiJ.

6. — 5 iijiJ. 5. — Gi joau. 1, 8.




« bulaverunt. )> Ex c[uo videri potest,qui ambulant in

via Domini , id est , in lege Domini, scrutando testimonia

ejus, et in toto corde exquirendo eum , jamesseposseim-maculatos, hoc est, sinepeccato, propterverba sequentia,

« Non enim qui operantur iniquitatem , in viis ejus am-

)) bulaverunt. Qui autem peccatum facit, et iniquitatem

» facit ,)) ait beatus Joannes : et addidit , « Peccatum

» iniquitas est ^ )) Sed jam sermo iste claudendus est : nec

in angustum lanta c[uaestiocoarctanda.

SERIMO II.

I. ScB.iPTtJM est, et legitur, et verum est, in lioc Psalmo

«

Nonenim qui operantur inicûitatem, in viis ejus ambula-

)) verunf-.» Sed elaborandum est, opitulante Deo,in cujus

manu sunt et nos et sermones nostri-^, ne recte dictum, non

recte intellectum, lectorem auditoremve perturbet. Caveii^

dumestenim, ne omnes sancli, quorum illa voxest, « Si

» dixeriraus quia [êccatum non habemus, nos ipsos se-

» ducimus , et veritas in nobis non est*5 aut non puten-

tur ambulare in viis Domini, quoniam peccatum iniquitas

est, et c[ui operantur iniquitatem, non utic|ue in viisejus

ambulaverunt 5aut quia dubium non est eos ambulare in

viis Domini , non credantur habere peccatum , cjuod pro-

cul dubio falsum est. Neque enim propter arrogantiam

supcrbiamc[ue vitandam scriptum est : « Si dixcriraus cjuia

» peccatum non haberaus, nos ipsos seduciraus. » Alio-

quinnonadderetur, « Et veritasinnobis non est • » seddi-

ceretur : « Humihtas in nobis non est : » praesertim quia

sequitur unde iste sensus clarius ilkistretur, omnesque

> I Joan. ui, 4- — ' Psal. cmii, 3. — 3 Sap. vn, iG. — 4 i Joan. 1, 8.



ENARRATIO IN PSALMrM CXVIII, SERMO II. 385

anferat dubitationis ambages. Cum enimhoc beatus Joan-

nes dixisset , adjunxit : « Si autem confessi fuerimus de-

)) licta nostra , fidelis est et justus , qui dimittat nobis

)) peccata nostra, et miuidet nos ab omni iniquitate^ ))

Quid hic dicit, quid contradicit damnabilis impietatis ela-

tio ? Si enim propter arrogantiam devitandam , non prop-

ter veritatem fatendam^ non dicunt sancti se non habere

peccatum5quid est quod confitentur, ut remissionem

mundationemque mereantur ? An et hoc lit , ut arrogantia

devitetur ? Quomodo ergo impetrabitur peccatorura vera

mundatio,quorum est falsa confessio ? Conticescat igitur

et arescat elatio fenea superborum , se ipsa seducens

quae in auribus hominum simulata humiUtate dicit se ha-

bere peccatum , in corde autem suo impia elatione dicit

se non habere peccatum. Qui enim hoc dicunt , se ipsos se-

ducunt, et veritas in eis non est. Sed quando in auribus

hominum hoc dicunt , non tantura se ipsos , sed alios

quoque doctrinae insanae perversitate seducunt : cum

vero id in corde suo dicunt , ilhc se ipsos seducunt , illic

veritas in eis non est; ac per hoc se ipsos in corde suo

seducunt , et in suo corde veritatis lumeii araittunt. Ex-

clamet autem sancta familia Christi , fructificans et cres-

cens in universo mundo , humiliter verax et veraciter

humiiis : exclamet , inquam : « Si dixerimus quia pecca-

)) tum non habemus , nos ipsos seducimus , et veritas in

)) noliis non est. » Quod si confessi fuerimus deiicta nostra,

fidelis est et justus, ut dimittat nobis peccata nostra, et

)) mundet nos ab omni iniquitate. » Hsec ut dicuntur, ita

sentiantur. Tunc enira erit humilitas vera , si

non solaostentetur in lingua : ut simus secundum Apostolum :

« Non alta sapientes , sed humilibus consentientes~.))Non

ait : « Colloquentes, )) sed, « Consentientes: )) quod non

' 1 Joan. I, 9. — ' Rom. xii, i6.

cxviii. 25




fit ore , sed corde. Hypocrita , si dicis te habere , ciim

credas te non habere peccatura ;foris fingis humilitatem

intus amplecteris vanitatem. Ergo et in ore et in corde

non habes verilatem. Quid tibi prodest videri hominibus

humile esse quod dicis , si Deus videt altum esse quod sa-

pis? Gerte si auribus divinum insonaret oracuKim, Noli

altum dicere : nec sic immerito damnareris, si humile in

ore coram hominibus , et altum in corde coram Domino

loquereris. Cum vero audias : « NoU aitum sapere , sed

)) time^ ; )) ( non enim ait, dicere, sed, sapere: ) cur non

etiam intus es humihs ubi sapis?An ideo mens altitudine

inflatur , ut humihtatem lingua mentiatur ? Legis , vel au-

dis, « NoH altum sapere , sed time : » et tu in tantum sapis

altum , ut te peccatum existimes non haliere5ac per hoc

quia non vis timere , nihil tibi ahud remanet quam tu-

mere.II. Et unde , inquis , scriptum est : « Non enim qui

)) operantur iniquitatem, in viis ejus ambulaverunt?»An

vero sancti Domini non ambulant in viis Domini? Quod

si ambulant , inquit , non operantur iniquitatem : si non

operantur iniquitatem , non habent peccatum 5« Quo-

)) niam peccatum iniquitas esf^. )> Exurge in adjutorium

mihi, Domine Jesu , et contra haereticum superbientem

opitulare mihi per Apostohim confitentem. Ecce , ubi est

homo tuus exinaniens se , ut impleatur te ? Ipsum audia-

mus , fratres mei •, ipsum de hac qusestione, si placet, imo

quia piacet, interrogemus. Dic nobis, Paule beatissime,

utrum ambidaveris in viis Domini , cum in carne adhuc

viveres ? Respondet:

Et unde dicebam:

« Verumtamen in)) quod pervenimus , in eo ambulemus ^ ? » Unde dice-

bam : « Numquid circumvenit vos Titus ? Nonne eodem

» spiritu ambulavimus ? nonne usdem vestigiis * ? )> Unde

' Roili. XI, 20. — 2 I joan. m, 4> — ^ Philip. ur, i6. — 4 2 Cor. xu, 18.



ENARRATIO 1K PSALMIJM CXVIII, SEPaiO II. 387

dicebara : « Quandiu sumus in corpore, peregrinamur a

» Domino;per fidem enim ambulamus , non per spe-

» ciem^? » Quae certior via Domini, quam fides ex quajustus vivif^Încujus alterius vioe itinere ad superna ten-

debam,quando dicebam : k Unum autem quse retro obli-

» tus, in ea quse ante sunt extentus, secundum intentio-

» nem sequor ad palmam supernae vocationis Dei in

» Christo Jesu^? » Postremo in qua alia via cucurreram,

quando dicebam : « Bonum certamen certavi , cursum

» consummavi "*

? » Satis sint ista reponsa,quibus apos-

tolum Paulum in viis Domini ambulasse didicimus : sed ab

illo et abud inquiramus. Dic obsecro, o Apostole, quando

adhuc in carne vivens in viis Domini ambulabas, habebas

peccatum, an sine peccato eras ? Audiamus utrum se ipse

seducat, an vero quod beatus Joannes ejus co-apostolus

sapiat :

quoniam veritas erat in eis^. Et hic ergo respon-det : Nonne legistis ubi confiteor , dicens : « Non enira

» quod volo facio bonum, sed quod nolo malum, hoc

» ago ^ ? » Et hoc audivimus : jam itaque illud interro-

garaus,Quornodo in viis Domini ambulabas

, si malum

quod nolebas hoc agebas; cum Fsalmus sanctus insonet

dicens : « Non enira qui operantur iniquitatem , in viis

» ejus ambulaverunt?» Audi continuo respondentem per

sententiaro consequentem : « Si c[uod nolo, inquit, ego

» hoc facio, jam non ego operoriilud, sed quod habitat

» in me peccalum".» Ecce quemadmodura qui arabulant

in viis Domini, non operantur peccatum, et tamen non

sunt sine peccato 5c{uiajam nonipsi operantur illud , sed

quodhabitat in eis peccatum.

III. Hic dicet ahquis : Quomodo agebat quod nolebat

malum, et quoraodo ipse non id agebat, sed quod habita-

> 2 Cor. V, 6, 7. — 2 Rom. 1, 17. — ^ Philip. 111^ i3, 14. — 4 2 Tim.

IV, 7.— 5 I Joan. 1, 8. — ^ Rom. vii, i5. — 7 IbiJ. iS-i^.

25.




bat in illo peccatum? Interim jara ista qiiaestio soliita est

satisque apparuit Scripturre auctoritate canonicae , fieri

posse ut ambiilantesin viis Domini , quamvis non sint sinc

peccato , non tamen id operentur ipsi. « Non enim qui

)) operantur iniquitatem, » hoc estpeccatura, « Quia pec-

» catum iniquitas est^ , in viis ejus ambulaverunt. » Jam-

vero qua ratione possit intelligi, et agens illud propter

corpus mortis hujus, in quo lex peccati habitat, et nou

ipse agens illud propter vias Domini in quibus ambulatj

alius sermo necessarius est ,quia iste claudendus est.

SERMO III.

I.Propter id quod in Psalmo isto scriptum est, «Non enim» qui operanturiniquitatem, inviisejusambulaverunf*, »

quoniam « Peccatum iniquitas est^, » sicut Joannesapos-

toius dicit , exorta ditiicihs quKstio, Quomodo possint

Sancti in hac vita et non esse sine peccato, quia et iilud

verum est, « Si dixerimus quia peccatum non habemus,

» nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est^; » et

tamen ambulare vias Doraini,quas non ambulant qui

operantur iniquitatem : solutaest, dicente apostolo Paulo,

« Jam non ego operor illud, sed id quod in me habitat

» peccatum^. » Quomodo enim est sine peccato , in quo

habitat peccatum ? Ambulat tamen vias Domini, quasnon

ambulant qui operantur^ quiajam nonipseoperaturiilud,

sed quod in eo habitat peccatum. Verumtamen ita solutaest quaestio ista, ut dillicilior altera nasceretur, Quomodo

agat homo quod ipse non agit. Utrumque enim dixit , et

' 1 Joan. m, 4- — ' Psal. cxviii , 3. -- 3 i Joan. i, 8. — 4 Rom. vii

17 et 20.



ENARHATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO lll. 389

« Non qiiod volo , ago : » et , d Non ego operor illud , sed

)) quod habitat in me peccatum^ )) Unde intelligerc de-

bemus , quando peccatum quod liabitat in nobis , opera-

tur innobis, tunc nos id non operari; quando nequaquam

ei voluntas nostra consentit , et tenet etiam corporis mem-

bra , ne obediant desideriis ejus. Quid enimoperatur pec-

catum nolentibus nobis , nisi sola illicita desideriaPQuibus

si voluntatis non adhibeatur assensus 5 movetur quidem

nonnullus affectus , sed nullus ei relaxatur effectus. Hoc

prsecepit idem Apostolus , ubi dicrt , « Non ergo regnet

» peccatum in vestro mortali corpore , ad obediendum

» desideriis ejus , nec exhibeatis membra vestra arma ini-

» quitatis peccato^. -) Suntitaque desideria peccati, qui-

bus nos prohibuit obedire. Operantur ergo peccatum haec

desideria •,quibus si obedimus, et nos operamur : si au-

tem obtemperantes Apostolo non obedimus eis , non illud

nos operamur ^ , sed quod in nobis habitat peccatum. Si

autem desideria nulla haberemus illicita , nec nos , nec

peccatum mali aliquid operaretur in nobis. Motum porro

illiciti desiderii , cui non obediendo non eum nos opera-

mur, ideo et nos agere dicimur, quoniam non est naturae

vigor alienae, sedlanguor est nostrse : a quo languorc omni

modo salvi erimus , cum et animo et corpore immortales

facti fuerimus. Quapropter et quia in viis Domini ambu-

lamus, non obedimus desideriis peccati •, etquia non sumus

sine peccato , habemus desideria peccati. Ac per hoc jam

nos ea non operamur , non eis obediendo ; sed quod in

nobis habitat peccatum, eadem commovendo. « Nonenim

» qui operantur iniquitatem, » idest, obediunt desideriis

peccati , « In viis Domini ambulaverunt.

II. Sed adhuc quaerendum est, quse petamus dimitti

nobis_,quando dicimus Deo : « Dimitte nobis debita nos-

' Rom. vu, 16. — 2 id vi^ 12, i3. — 3 1(1. vii^ ir._



390 s. AuorsTiNi episcopi

)) tra^ : )) utrum quaenos operamur,quando peccati desi-

deriis obedimus ;anipsa desideria nobis dimitti volumus,

quse nos non operamur, sed quod habitat in nobis pecca-

tum. Quantum quidem ego sapere possum, languoris illius

et infirmitalis, unde illicita desideria commoventur, quod

peccatum appellat Apostolus-, universus reatus sacramento

baptismatis est solutus, cum omnibus quae illi obedientes

fecimus , diximus, cogitavimus •, nec nobis deinceps lan-

guoriste obesset, quamvis inesset, si desideriis ejus illi-

citis nullis unquam obedientiam prseberemus , sive ope-

ratione, sive locutione, sive tacita assensione •, donec etiam

ipse sanaretur , cum id quod poscimus esset impletum,

sive dicentes , « Veniat regnum tuum^ )> sive dicentes,

(( Libera nos a malo^ : )) sed quoniam tentatio est vita

humana super terram^ ; etiamsi a criminibus longe sirnus,

non tamen deest ubi desideriis peccati, vel facto^ vel

dicto, vel cogitatu obediamus;quando adversus majora

vigilantibus, quaedam incautis minuta sulirepunt : qune si

adversus nos colhgantur, etsi non singula suis molibus

conterunt, omnia tamen acervo nos obruunt. Et propter

hnec, etiamhi qui ambulant in viis Domini , dicunt, « Di-

)) mitte nobis debita nostra^ : » quoniam ad vias Domini,

et ipsa oratio pertinet , et ipsa confessio5quamvis non ad

eas peccatapertineant.

III. Itaque in viis Domini,quas omnes fides una com-

plectitur , « Qua in eum creditur qui justificat impium ^*

5)>

qui etiam dixit, « Ego sum via^ : )) nemo peccatum ope-

ratur, sed confitetur. Deviat ergo , cum peccat : et ideo

peccatum viae non tribuitur, quod a deviante committitur :

sed in via fidei pro non peccantibus habentnr,qiiibus

peccatanon imputantur. De quibus apostolus Paulusjus-

• Matth. vr , i2. — ^ Rom. vir, 7-05. — 3 Malth. vi, 10-12. — 4 Job,

VII, I. — ^ Mattu. VI, 12. — C Rom. iv, 5. — 7 Joan. xiv, 6.



ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII , SEUMO III. 391

titiam fidei commendans , in Psaimo scriptum esse mons-

travit , « Beati quorum remissae sunt iniquitates , et quo-

'» rum tecta sunt peccata : beatus vir, cui non imputavit

» Dominus peccatum ^. » Hoc prsestant viae Domini : ac

per hoc, quoniam « Justus exfide vivit~_, » ab ista via

Domini ilia alienat iniquitas, quae est infidelitas. In hac

autem via, id est, in fide pia quisquis ambulat, aut pec-

catum non operatur , aut si quid a deviante committitur^

propter viam non imputatur, et tanquam non fuerit ope-

ratus accipitur. Et ideo bene etiam sic intelligitur , a Non

» enim qui operantur iniquitatem , in viis ejus ambula-

)) verunt : » ut hanc iniquitatem significaverit,quse re-

ceditafide, aut non accedit ad fidem. Quemadmodum

enim ait Dominus de Judseis , « Si non venissem,pecca-

» tum non haberent^. » Necutique sine ullopeccatoerant,

antequam Christus veniret in carne, et ex quo venit,coeperunt habere peccatum : sed peccatum quoddam cer-

tum , id est , infidelitatis , intelhgi voluit;quoniam non

crediderunt in eum. Ita qui operantur iniquitatem, non

quamhbet , sed hanc ipsam infidehtatis , non in viis ejus

ambulaverunt : quia, « Universse viaeDomini misericordia

» etveritas^ ^» utrumque autem inChristo est, et prseter

Christum nusquam est. « Dico enim Christum , ait Apos-

» tohis, ministrum fuisse circumcisionis, propter veritatem

» Dei , ad confirmandas promissiones Patrum^ Gentes

M autem super misericordiam glorificare Deum ^. » In hoc

igitur misericordia, quia nos redemit : in hoc veritas, quia

id quod promissit implevit , et impleturus est quod pro-

mittit. « Qui ergo operantur iniquitatem, » id est, infide-

litatem , « Non in viis ejus ambulaverunt 5» quia in Chris-

tum non crediderunt. Ergo convertantur , et in eum qui

I Roni. IV, 7, et Psal. xxxi, 1,2. — * Rom. 1, 17. — 3 Joan. xv, 22. —4 Psal. XXIV, 10. — 5 Rom. xv, 8, 9.




justificat impium ^, pie credant , atque iii illo misericor-

ciiam peccatis dimissis , et veritatem compietis promissis,

hoc est, universas vias Domini inveniant:

in quiJjus am-Lulantes non operabuntur iniquitatem : quia non tenebunt

infidelitatem , sedfidem, quae per dilectionem operatur-,

et cui peccatum non imputatur.

SERMO IV.

I. Quisest, charissimi, qui Domino dicit, « Tu pr.ne-

» cepisti mandata tua custodiri nimis. Utinam dirigantur

» viaemcsead custodiendas justificationes tuas. Tunc iion

» confundar, dum inspicio in omnia mandata tua"?»

Quisestquihocdicit,nisiunumquodquemembrumChristi,vel potius universum corpus Christi? Et quid est, « Tu

» prsecepisti mandata tua custodiri nimis ? » Utrum nimis

praecepisti , an nimis custodiri? QuodUbet horum intelh-

gamus, contraiHara memorabilem nobilemque sententiam

hoc dictum videtur, quam Grseci laudant in sapientibus

suis , et Latini laudando consentiunt, « Ne quid nimis ^. »

Si enim hoc verum est , ut ne quid nimis fiat, quomodo

verum est,quod hic dicitur , « Tu prêcepisti mandata

» tua custodiri nimis? » Quando Deus aliquid vel nimis

praeciperet , vel nimis custodiri vellet , si omne nimiuni

reprehensione dignum esset ? Diceremus ergo nos nulia

Graecorum sapientium auctoritate teneri , intuentes quod

scriptum est, « Nonne stuItamfecitDeus sapientiamhujus

» mundi^ : » et potius istam sententiam falsam esse cre-

deremus, quadictum est, « Nequid nimis, » quam divinum

' Roia. IV ,5. — ' Galat. v, 6. — ^ Psai. ckvhi,^-6. — 4 Terent. Andv.

Act. 1, sc. I. — 5 I Cor. r, 20.



ENARRATIO IN PSALMtJM CXVIII , SERMO IV. 393

eloquium , ubi legimus atque cantamus , « Ta prcecepisti

)) mandata tua custodiri nimis 5 )) nisi nos non grseca elatio,

sed vera ratio revocaret? JSimis quippe dicitur,quid([uid

plus fuerit quam oportet. Nami parum et nimium duo

sunt inter se contraria. Parum est quod minus est quam

oportet: et nimium plus quam oportet. Horura in raedio

modus est,quod dicitur , sat est. Gum itaque utile sit in

vita et moribus , ut amplius quam oportet nihil omnino

faciamus•,profecto veram esse sententiam , « Ne quid ni-

)) mis , )) fateri potius quara negare deberaus. Sed ali-

quando latina lingua hoc verbo sic abutitur, ut nirais

pro eo quod est, valde, et positura inveniaraus in Litteris

sacris, et ponamus in sermonibus nostris. Nam et hic,

« Tu prsecepisti raandata tua custodiri nirais ,)> nonnisi,

Valde, intelbgimus, si recte inteUigimus. Et, Nirais te di-

ligo, si ahcui charissimo dicimus, non utique plus quara

oportet, sed vaide nos dihgere intelligi volumus.Denique

illa grseca sententia non habet hoc verbum,quod hic

legitur. Ibi enira est avy.v, quodest, nimis : hicest autem

co':^sa, quod est, valde. Sedahquando, utdiximus, nimis

pro eo quod est valde, et dictum invenimus, et dicimus.

Unde nonnulli etiam latini codices non habent, « Tu prae-

)) cepisti mandata tua custodiri nimis5

)) sed , « Yalde. )>

Valde itaque praecepit hoc Deus , et valde oportet Dei

custodiri mandata.

II. Sed humihs pietas vel pia huraihtas, et fides non

immemor gratise,quid adjungat attendite : « Ulinara, in-

» quit , dirigantur vite meae ad custodiendas justificatio-

» nes tuas^ )) Prcecepisti quidera tu, sed utinam quodprsecepisti hat raihi. Ubi audis « Utinam, )> vocem optan-

tis agnosce;et agnita voce optantis , depone superbiara

prsesumentis. Quis enira se dicat optare, quod sic habet

' Psal. csvni, 5.



394 S. AXJGUSTINI EPISCOPl

in arbitrii potestate , iit nullo indigens adjumento id pos-

sit efiicere ? Ergo si optat homo quod praecipit Deus •, ut

det ipse quod prrecipit , rogandus estDeus. A quo enim

optandum est , nisi abillo, a quo « Patre luminum omne

)) datum optimum et omne donum perfectum , sancta

)) Scriptura teste , descendit ^ ? » Propter eos autem qui

putant hoc solo nos ad faciendam justitiam divinitus ad-

juvari, quod Dei prGecepta nobis in notitiam proferuntur,

ut ea cognita ,

jam sine uUa Dei gratia , solis nostrae vo-luntatis viribus impleantur, non optat hic dirigi vias suas

ad custodiendas justificationes Dei , nisi jam ejus acceptis

ipso praecipiente mandatis. Ad hoc enim pertinet quod

praemisit , « Tu praecepisti mandata tua custodiri nimis.))

Tanquam diceret : Jam legem accepi, jam novi\« Tu enim

)> praecepisti mandata tua custodiri nimis : )) et mandata

tua sancta^ et justa, et bona ; sed peccatum per bonum

mihi operatur mortem -, nisi adjuvet tua gratia, « Uti-

)) nam ergo dirigantur viae meae ad custodiendas justifica-

)) tiones tuas. ))

III. « Tunc non confundar, dum inspicio in omnia

)> mandata tua^ )> Mandata Dei sive cum leguntur, sive

cum memoria recoluntur, tanquam speculumintuendum

est , secundum apostolum Jacobum dicentem : « Si i[uis

» est auditor verbi et non factor , hic comparabitur viro

)> consideranti vultum nativitatis suse in speculo5consi-

» deravit enim se , et abiit , et statira obhtus est quaHs

» fuerit : qui autem perspexerit in legem perfectam liber-

» tatis, et permanserit , non auditor obliviosus factus^ sed

» factor operis , hic beatus in facto suo erit *. » Talem se

iste vult esse , ut inspiciat tanquam in speculo mandata

Dei, et non confundatur : quia non auditoc eorum tantum

» Jacob. 1, 17. — » Roni. vii, 12, i3. — ^ Psal. cxvin, 6.-4 Jacob.

1, 23-25.



enArrAtio in psalmum cxviii, sermo IV. 395

vult esse, sed factor. Propterea optat dirigi vias suas ad

custodiendas justificationes Dei. Unde dirigi , nisi gratia

Dei? Alioquin legem Dei habebit, nonubi gratuletur, sed

ubi confundatur ^si voluerit mandata inspicere, quoe non

facit.

IV. « Confitebor , inquit , tibi , Domine , in directione

» cordis, in eo quod didicerim judicia justitiae tune*. m

Non est peccatorum confessio ista , sed laudis : sicut ait

etiam ipse, in quo peccatum nulium erat, « Confitebor» tibi, Pater , Domine , coeli et terrae^ : » et sicut scrip-

tum est in libro Ecclesiastico : « Ha3c dicetis , in confes-

)) sione : Opera Domini universa c[uoniam bona valde^.

» Confitebor , inquit, tibi in directione cordis. » Utique si

dirigantur viae meae , confitebor tibi,quoniam tu fecisti

et tua laus est ista , non mea. Tunc enim « Confitebor in

» eo quod didicerim judicia justitiae tuse, » si directum

cor habebo , directis videlicet viis meis ad custodiendas

justificationes tuas. Nam quid mihi proderit quod ea didi-

cerim , si corde perverso vias abibo pravas ? Non enim

laetabor in eis, sed accusabor ab eis.

V.Deinde adjungit : « Justificationes tuas custodiam^.»

Quae omnia ex illo utique connectuntur , quod ait: « Uti-

» nam dirigantur viae meae ad custodiendas justificationes

» tuas : tunc non confundar dum inspicio in omnia man-

» data tua ; et confitebor tibi in directione cordis, et jus-

» tificationes tuas custodiam. » Sed quid est quod sequi-

tur ? « Ne derehnquas me usque valde : » vel sicut non-

nulh codices habent, « Usque nimis , » pro eo quod est

« Valde : » nam hoc verbum graecum est et hic , id est

ccpo^fot : quasi rehnqui se a Domino veht , sed non , « Us-

» que valde. » Absit. Sed quia rehquerat Deus mundum

' Psal. cxvui, 2. — 2 Matth.xii, 25. — 3 Eccli. xxxix, 20, 21. — 4Psal.

cxvin, 8.



396 S. AIJGUSTINI EPISCOPI

merito peccatorum ;« Usque valde » illum reliquisset , si

ei nec tanta medicina profuisset , lioc est, gratia Dei per

Jesum Christum Dominum nostrum, Nunc vero secun-

dum istam orationem corporis Christi , non eum reliquit

usque valde : « Quia Deus erat in Christo , mundum re-

» concilians sibi^ » Potest hoc etiam sic intelHgi, ut ejus

ista sit vox,qui cum dixisset in abundantia sua : « Non

» movebor in seternum^ ,» velut sua virtute confidens :

ut ostenderet ei Deus quod non merito ejus , sed in vo-luntate sua praestiterat decori ejus virtutem, avertit ab eo

faciem suam, et factus est conturbatus^ Inveniens ergo

se, nec jam praesumens de se, clamat : « Ne derelinquas

» me usque valde. » Si enim dereliquisti , ut sine adjuto-

rio tuo infirmus appaream, noli usque valde, ne peream.

« Tu ergo prnecepisti mandata tua custodiri nimis. » Jam

de ignorantia me excusare non possum. Sed quoniam in-

firmus sum : « Utinam dirigantur viae mese ad custodien-

» das justificationes tuas. Tunc non confundar, dum

)) inspicio in omnia mandata tua : tunc confitebor tibi in

)) directionc cordis, in eo quod didicerim judicia justitiae

)) tuae; tunc justificationes tuas custodiam : )> et si dere-

liquisti me, ne gloriarer in me

, noli usque valde , et jus-

tificatus abs te gloriabor in te.

SERMO V.

L Hos versus, charissimi , isto consideremus in Psalmoct sicut Dominus donat ejus sacras Litleras perscrutemur :

« Tn quo corrigit junior viara suam? In custodiendo verba

)) tua^. » Interrogat se, et respondet sibi. « In quo cor-

» 2 Cor. V, rg. — ' Psal. %xn, 7. — ^lbiJ. 8.-4 Psal. csviii, 9.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO V. 397

» rigit junior viam suam? » huc usque interrogatio est.

Deinde responsio , « In custodiendo verba tua. » Sed hoc

loco custoditio verborum Dei , intelhgenda est operatiopraeceptorum. Frustra enim custodiuntur memoria, si

non custodiantur et vita. Nam quidam verba Dei tenendo

agunt ne obhviscantur, nec aguntvivendo ut corrigantur.

Non autem ait iste : In quo exercet junior memoriam suam?

sed , « In quo corrigit viam suam ? » atque ad hoc respon-

det : « In custodiendo verba tua. » Neque ullo modo di-

cenda est via correcta,quandiu est vita perversa.

II. Sed quid sibi vult iste junior ? Potuit enim dicere :

In quo corrigit homo viam suam? aut, In quo corrigit vir

viam suam ? quod plerumque in Scripturis ita ponitur, ut

a sexu honoratiore homo intelhgatur , modo locutionis

quo significatur a parte totura. Neque enim et foemina non

beata qusenon

abiit in consiho impiorum : ubitamen

dic-

tum est : « Beatus vir ^.» Hic vero nec Ilomo ait, nec Vir,

sedj « Junior. » Numquid desperandus est senior? aut in

aho corrigit etiam senior viam suam,quam in custodiendo

verba Dei ? An forte admonitio est, qua setate potissimum

fieri debeat : secundum ilkid quod ahbi sciiptum est :

« Fih, a juventute tua excipe doclrinam, et usque ad ca-

» nos invenies sapientiam ~ ? » Est et ahus intellectus, ut

iile hic agnoscatur filius evangelicus junior, qui profectus

a patre in regionem Jonginquam, effudit substanliam

suam vivens cum meretricibus prodige 5 et posteaquam

porcos pavit egestatem famemque perpessus , reversus est

ad semetipsum, et dixit : « Surgam , et ibo ad patrem

» meum. » In quo enim correxit viam suam ^ riisi in cus-

todiendo verba Dei, quse tanquam panem paternum esu-

riens concupivit?Neque enim corrigeret viam suamfrater

ejus senior,qui patri suo dixit : « Ecce tot annis servio

' Psal. I, I. — sEccli. Yi, 18.




» tibi, et nunquam mandatum tuum prsetcrii. » Junior

ergo ille correxit viam suam,quam se ita depravasse per-

versamque habuisse confessus est, ut patri diceret:

« Jam)) non sum dignus vocari fdius tuus ^ » Tertius quoque

intellectus mihi occurrit,quem quidem ego

,quantura

pro modulo meo sapio, duobus superioribus antepono ; ut

senior agnoscatur, vetus homo5 et novus, junior : senior,

qui portat imaginem terreni hominis;junior

,qui coeles-

tis5quia « Non prius quod spiritale est , sed quod ani-

)) male, postea spiritale*^.)) Sit ergo hcet quihbet quantum

ad setatem pertinet corporis, annosa vetustate decrepitus,

junior erit ad Deum percepta gratiae novitate conversus :

et in hoc corrigit viam suam , in cuslodiendo verba ejus :

hoc est, verbum fidei quod proedicamus ^, et ipsa est fides

quse per dilectionem operatur^.

III.

Sediste junior populus, gratiae fiHus,

homo novus,cantator novi Cantici, haeres Testamenti Novi, iste junior

non Cain , sed Abel 5 non Ismael , sed Isaac •, iion Esaii,

sed Israel 5 non Manasses, sed Ephraem ; non Heh, sed Sa-

muel; non Saiil, sed David,quid adjungat attendite :

« In toto, inquit, corde meo exquisivi te, ne repellas me

)) a mandatis tuis^. » Ecce orat, ut adjuvetur ad custo-

dienda verba Dei, in quo dixerat viam suam corrigere ju-

niorem. Nam utique hoc est, « Ne repellas me a mandatis

)) tuis. )) Quid est enim a Deo repelh , nisi non adjuvari?

Mandatis quippe ejus rectis atque arduis humana non con-

temperatur infirraitas, nisi praeveniens ejus adjuvet cha-

ritas. Quos autera non adjuvat, hos merito perhibetur

repellere, tanquam flammea fraraea prohibeantur indigni,

ne manum extendant ad arborem vitae^. Quis est autem

dignus , ex quo per unum hominem peccatum intravit in

' Luc. XV, ia-2i. — 2 I Cor. xv, 46, 49- ~"' Rom, x, 8. — 4 Gal. v,6.

— 5 Psal. cxviii, 10. — s Gen. ui, 24.



ENARRATIO IN PSALMUlVt CXVIII , SERMO V. 399

mundum, et per peccatum mors, et ita in omnes homines

pertransiit, inquo omnes peccaverunt * ? Sed indel)ita Dei

misericordia sanatur debita nostra miseria. Nam iste quiloquitur, et dicit : « In toto corde meo exquisivi te : » et

hoc unde posset, nisi eura aversum ad se ipse converteret,

cui dicitur : « Deus tu convertens vivificabis nos -: » et

ille perditum quaereret , et errantem ille revocaret,qui

dicit : « Quod perierat requiram , et quod erraverat revo-

» cabo^ ? »

IV. Inde est quod et corrigit viam suam in custodiendo

verba Dei , illo regente , illo faciente •, neque enim per se

ipse posset 5cum Jeremias propheta fateatur , et dicat :

« Scio , Domine ,quoniam non est hominis via ejus, ne-

» que viribit etcorriget viam suam ^.)) ADomino quippe

hoc etiara iste superius optavit , ubi ait : « Utinara diri-

» gantur vise

mese: )> et hic ubi addidit : «

In corde meo)) abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi^ °, )> continuo

divinum qusesivit auxihum, ne in corde ejus Dei eloquia

sine fructu absconderentur , nisi opera juslitiae sequeren-

tur. Cum enim hoc dixisset, adjunxit : « Benedictus es, Do-

)) mine5doce rae justificationes tuas^ Doce )> dixit

,quo-

modo eas discunt,qui faciunt , non quoraodo hi qui ut

habeant quod loquantur, tanturamodo meminerunt. Namutique jara dixerat: « In corde meo abscondi eloquia tua,

)) ut non peccera tibi, )> Quid ergo adhuc ea queerit dis-

cere, quae abscondita jara custodit in corde? Quod utique

non fecisset , nisi ea didicisset. Utquid ergo addit et di-

cit : « Doce me justificationes tuas, )) nisi quia eas vult

faciendo discere , non loquendo vel meraoria retinendo ?

Quoniam ergo, sicut in alio Psalmo legitur : « Benedic-

)) tionem dabit qui legem dedit' :» ideo, « Benedictus

' Rom. V, 12. — 2 psal. lxxxiv, 7. — ^ Ezech. xxxiv, 16. — 4 Jerein.

X, 23. — 5 Psal. cxvui, II. — 6 Hiid. 12. — 7 Id. lxxxiii, 8.




» cs , Domine , doce me , inquit, justificationes tuas. »

Ouia enim in corde meo abscondi eloquia tua , ut non

peccem tibi, legem dedisti 5 da etiam benediclionem gra-

tise, ut faciendo discam quod intimando jussisti.Haec satis

sint, ut vestrae mentes sine fastidio nutriantur : alium

Sermonem desiderant quoe sequuntur.

SER3I0 YI.

I. IwiTiuM Sermonis hujus est nobis in Psalmo, de quo

disputamus , hic versus , « In labiis meis enuntiavi omnia

» judicia oris tui ^ » Quid est hoc , dilectissimi ? quid est

hoc? Quis omnia judicia Dei enuntiare possit, cum inves-

tigare non possit ? An vero cum Apostolo exclamare du-

liitamus , « O altitudo divitiarum sapientise et scientiae

» Dei,quam inscrutabiha suntjudicia ejus, et investiga-

» biles vise ejus-? » Dominus dicit : « Adhuc multa ha-

» beo vobis dicere , sed non potestis portare modo ^. » Et

quamvis continuo promiserit eis omnem veritatem per Spi-

ritum sanctum^cLimat tamen beatus Paulus , « Ex parte

» scimus 5» ut inteUigamus Spiritu quidem sancto, uiide

pignus accepimus,perduci nos ad omnem veritatem •, sed

cum in aliam vitam,post hujus vitae speculum et aenig-

ma , venerimus , et facie ad faciem viderimus ^. Quo-

modo ergo iste dicit : « In labiis meis enuntiavi omnia

» judicia oris tui? » Et ille hoc dicit,qui paulo ante su-

periore versu proximo dixerat : « Doce me justificationes

» tuas. » Quo pacto igitur enuntiavit omnia judicia oris

ejus, qui vult adhuc discere justificationes ejus? An judi-

• Psal. cxviii, i3. — 2 i\om. xi, 33. — ^ Joan. xvi, 12, i3. — 4 i Cor.

xni, 9 et 12,



ENARRATIO IN PSALMtM CXVIII , SERMO VI. 401

cia quidem cuncta jam noverat, justificationes autem

adhuc discere cupiebat? Hoc vero est mirabilius , si jam

sciebat inscrutabilia Dei, et ea quse hominibus praecepit

facienda nesciebat. Justificationes enim sunt, non dicta,

sed facta justitiDB , opera scilicet justorum, quae imperat

Deus. Ideo autem Dei dicuntur,quamvis a nobis fiant

quia nisi ipso donante non fiunt. Judicia porro Dei sunt,

quibus ab eo mundus et nunc et in fine saeculi judicatur.

Sed cum eioquiis Dei omnia contineantar_, et justificatio-

nes videlicet et judicia ; cur quaerit adhuc justificatio-

nes discere, qui eloquia Dei se abscondisse in corde dicit ?

Ait enim : « In corde meo abscondi eloquia tua , ut noii

)) peccem tibi. )) Tum secutus adjunsit : « Benedictus es,

)) Domine; doce me justificationes tuas. )) Ac deinde, « In

)) labiis meis , inquit, enuntiavi omnia judicia oris tui. )>

Videntur quidem duo ista inter se non esse contraria, imoesse potius amica atque conjuncta , ut quoniam in corde

suo abscondit eloquia Dei, in labiis sais judicia ejus enun-

tiet 5 « Corde enim creditur ad justitiam, ore autem con-

» fessio fit ad salutem ^: )) sed quod inter haec duo medium

posuit , « Benedictus es , Domine •, doce me justificationes

)) tuas , )) quomodo conveniat horaini, cujus in corde jam

sunt eloquia Dei , et qui labiis suis enuntiavit omnia ju-

diciaDei , ut adhuc velit discere justificationes Dei, noii

invenitur, nisi ut eas discere velle intelligatur faciendo,

non memoria retinendo et loquendoêt id a Domino de-

monstravit debere nos petere, sine quo nihil possumus

facerc. Sed hoc ante istum alio jam sermone tractavimus

niinc vero quomodo se dixerit omnia judicia oris Dei in

labiis suis enuntiasse , cum dicta sint inscrutabilia_,

et de

quorum profunditate alibi scriptum est : «Judicia tua abys-

)) sus multa- , )) quantum Deus donat, tractare suscepimus.

' Rom. X, 10. — 2 Psai_ xxx.v, 7.

cxvm. 26




II. Quid ergo hic intelligamus , attendite. Numquid

judicia Dei nescit Ecclesia ? Scit plane. Nam scit utique

qualibus dicturus sit Judex vivorum et mortuorum ; « Ve»

» nite , benedicti Patris mei, percipite regnum : » et qua-

libus dicturus sit : « Ite in ignem seternum^ » Scit, in-

quam , neque fornicatores, neque idolis servientes, neque

lIIos atque iUos, quos ibi apostolus Paulus enumerat, reg-

num Dei possessuros'^. Scit iram et indignationem , tribu-

lationera et angustias in

omnemaniniam hominis operan-

lis malum , Judgei primum et Graeci : gloriam vero, et ho-

norem, et pacem omni operanti bonum , Judaeo primum

etGraeco^. Haec atque hujusmodi judicia Dei evidenter

expressa novit Ecclesia : sed non ipsa sunt oninia 5cura

sint quaedam inscrutabiha , et sicut abyssus multa,pro-

funda et occulta. An et ipsa nota sunt quibusdam excel-

lentioribus membris horainis hujus , qui cum suo capite

Salvatore totus est Christus? Inscrutabilia enim fortasse

dicta sunt homini,quia viribus suis ea non potest per-

scrutari. Sed cur non possit dono Spiritus sancti, cuicum-

que hoc Dominus conferre dignatur? Sic enim illud dictum

est : « Deus habitat tucem inaccessibilem *: » et audimus

tamen, « Accedite ad eum, et iriuminamini ^ » Quse uti-

que ita solvitur quaestio , ut inaccessibihs sit viribus nos-

tris^ accedatur autem ad eum muneribus suis. Quanquam

etsi nemini omnino sanctorura,

quandiu corpus quod

corrumpitur aggravat animam ^ , omnia judicia Deiscire

conceditur,quia revera multura est ad hominem , cum

profecto,(ut ahquid exemphgratia dicam , unde judicio-

rum Dei conjiciatur immensitas, )nemasine judicio Dei sit

tardus in animo, vei claudus in corpore : habet tamen

unde dicat Ecclesia, hoc est, populus acquisitionis , et ve-

' MaUh. XXV, 34 et 4i- — ' i Cor. vi, 9, 10. — ^ Rom. 11, g, 10. —4 I Tim. VI, i6. — 5 Psal. xxui, 5. — 6 gap, ix, i5.



ENARKATIO IN PSALMTJM CXVIII, SEUMO VI. 4o3l

raciter dicat : « In labiis meisenuntiavi omnia judicia oris

)) tui , )) id est , nihil judiciorum tuorum tacui, quae mihi

per eloquia tua innotescere voluisti , sed omnia prorsus in

labiis meis enuntiavi. Hoc enim mihi videtur significare

voluisse, quod non ait, omniajudicia tua; sed, a Omnia

)) judicia oris tui , )) id est,quae mihi dixisti : ut per os

ejus eloquium ejus intelligamus,quod fecit ad nos in re-

velationibus sanctorura pluribus , et Testamentis duobus^

quae omnia judicia usquequaque in labiis suis enuntiare

non cessat Ecclesia.

III. Deinde suljjungit, et dicit : « In via testimoniorum

)) tuorum jucundatus sum,quasi in omnibus divitiis ^ )>

Viam testimoniorum Dei nihil citius , nihil certius , nihil

brevius , nihiique grandius intelhgimus esse quam Ghris-

tum, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientise

absconditi-. Inde et iste ait se jucundatura vel delectatum

in hac via , « Quasi in omnibus divitiis. )) Testimonia

quippe Dei sunt,quibus quantum nos diligat , nobis pro-

bare dignatur. Commendat autera suam chaiitatem Deus

in nobis , « Quoniam cum adhuc peccatores essemus

)) Christus pro nobis mortuus est^. )> Cum ergo ipse di-

cat : « Ego sum via^ : )> et humihtas ejus carnahs nativi-

tatis atque passioiiis, evidentia sint testimonia divinse erga

nos diiectionis •,procul dubio via testimoniorum Dei Chris-

tus est. Per hsec quippe testimonia quae in illo videmus

impieta , etiam fuiura erga nos, quse sempiterna promissa

sunt, expectamus et speramus implenda. « Qui enim pro-

)) prio Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit

)) eum, quomodo non et cum illo omnia nobis donavit^))

IV. Sequitur, « In mandatis tuis garriam , et conside-

)) rabo vias tuas^*. » Quod graecushabet ^ôKzG-/r,<jOi^ latini

I Psal. Dxvm, i4. — ' Coloss. n, 3. — ^ Ron^^ y, 8. — 4 Joan. xiv, 6.

5 Rom. viii, 32. — 6 psal. cxvm, i5.

26.




interpretes quidam « Garriam , « quidam « Exercebor , w

interpretati sunt;quse duo inter se videntur esse diversa

sed si exercitatio intelligatur ingenii, cum quadam delec-

tatione disputationis , utrumque conjungitur, et quasi ex

utroque unum aliquid temperatur , ut non sit aliena ab

hujusmodi exercitatione garrulitas. Solent enim garruli

vocari loquaces. Sic autem se in Dei mandatis exercet Ec-

clesia, adversus omnes inimicos fidei christianje atque ca-

tholicae copiosis doctorum disputationibus garrula :

quae

tunc fructuos.?e sunt disputantibus, si non ibi consideren-

tur nisi viae Domini , sicut scriptum est : « Misericordia et

•» veritas ^: » quorum duorum plenitudo invenitur in

Christo. Per hanc suavem exercitationem fit etiam quod

adjungit : « In juslificationibus tuis meditabor, non obli-

)) viscar verborum tuorum^.» Ideo utic[ue « Meditabor, »

ut « Non obHviscar. » Unde Beatus ille in primo Psalmo,

in lege Domini meditabitur die ac nocte ^.

V. In his omnibus quse, ut potuimus, disputavimus, me-

minerimus , charissimi , eum qui abscondit in corde suo

eloquia Domini , et enuntiat in labiis suis omnia judicia

oris ejus, et in via testimoniorum ejus delectatur sicut in

omnibus divitiis, et garriens vcl sese exercens in mandatisejus, considerat vias ejus, et meditatur in justificationibus

ejus , ne obhviscatur verborum ejus,per qu?e omnia uti-

que lege Dei atque doctrina instructus apparet, orare ta-

men et dicere : « Benedictus es, Domine , doce mejusti-

» ficationes tuas. » Ubi nihil ahud intelligitur poscere,

nisi adjutorium gratias : ut quod jam novit Sermone, dis-

cat et opere.

" Psal. XXIV, 10. — ^ IJ. cxvni, 16. — 3 ij. i^ o.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO VII. 405

SERMO VII.

I. Si hiijus Psalmi superiora meministis, charissimi,

adjuvare nos debent ad intelligenda sequentia. Etenira

quoe tanquam ex unius hominis persona locjuuntur, mem-

bra sunt Christi, et ad unum caput tanquam unum perti-

nent corpus. Nempe superius dixerat : « In quo corrigit

junior viam suam, in custodiendo verba tua. wEcce nuncapertius, ut id faciat, poscit auxiHum.u Retribue, inquit,

» servo tuo; vivam , et custodibo verba tua^ » Si bona

pro bonis sibi retribui postulavit,jam custodierat verba

Dei. Non autem dixit : Retribue servo tuo,quia custo-

divi verba tua jtanquam mercedem bonam pro bono obe-

dientiae flagilaret: sed dixit: « Retribue scrvo tuo jvivam,

» et custodibo verba tua. » Quod quid est ahud, quam

dicere , mortuos ea custodire non posse ? infideles vide-

licet, de quibus dicitur: « Sine mortuos sepelire mortuos

» suos -. » Quapropter si mortuos intelligiraus infideles,

vivos autera fideles5quoniam, « Juslus ex fide vivit^ : »

nec possunt custodiri verba Dei nisi fide,quae per dilec-

tionem operatur'':

hanc sibi poscit qui dicit:

« Retribue» servo tuo •, vivam, et custodibo verba tua.» Et quoniam

ante fidem non homini debentur nisi mala pro malis , re-

triJ)uit autem Deus per indebitam gratiam bona pro ma-

lisjhanc retributionera rogat qui dicit : « Retribue servo

» tuoj vivara , et custodibo verba tua. » Quatuor sunt

enim retributiones : aut mala pro mahs retribuuntur, si-

cut Deus ignem seternum retributurus est irapiis5 aut

bona pro bonis , sicut regnum seternum retributurus est

justis5aut bona pro malis , sicut Christus per gratiam

• Psal. cxvin, 17. — ^Matlli. viii^ 22. — 3 Rom. i, 17. — 4 Gal. v, 6.




justificat impium^5 aut mala pro bonis , sicut Judas et

Judaei per maliliam persecuti suntChristum.Harum qua-

tuor retributionum duae priores pertinent ad justitiam, ut

retribuantur mala pro malis , bona pro bonis : tertia per-

tinet ad misericordiam, ut retribuantur bona pro malis :

quartam Deus nescit5nulli enim malum pro bono retri-

buit. Haec autem, quam tertio loco posui, primitus neces-

saria est.Nisi enimDeus retribueret bona pro malis,nullo

modo essent quibus retribueret bona pro bonis.

II. Vide in illum Saulum,postea Paulum : « Non ex

)) operibus, inquit, justitiae quae nos fecimus, sed se-

» cundum suam misericordiam salvos nos fecit per lava-

•» crum regenerationis ^. » Et iterum , « Qui prius fui

)) blasphemus , et persecutor , et injuriosus : sed miseri-

)) cordiam consecutus sum,quia ignorans feci in incre-

)) duiitate^.)) Etiterum, «Gonsilium autem do, tanquam)) misericordiam consecutus a Domino, ut fidelis essem *

:•»

hoc est , ut viverem5quia, « Justus ex fide vivit ^ » Mor-

tuus ergo erat prius per suam injustitiam, antequam vi-

veret per Dei gratiam. Ipsam porro suam mortem sic

confitetur : « Adveniente autem , inquit , mandato_, pec-

)) catum revixit •, ego autem mortuus sum , et inventum

)> est mihi mandatum quod erat in vitam , hoc esse in

)) mortem ^. )) Retribuit ergo illi Deus bonum pro malo

hoc est , vitam pro morte • talem scilicet retributionera,

qualis hic poscitur , ubi dicitur : « Retribue servo tuo;

)) vivam et custodibo verba tua. )> Et vixit , et custodivit

verba ejus, et pertinere coepitad aliam retributionem ^ iii

qua retribuuntur bonapro bonis : propter qcam dicit :

« Bonum certamen xertavi , cursum consummavi, fidem

)) servavi, de caetero reposita est mihi corona justitioe

I Rom. IV, 5. — " Tira. iii, .5. — ^ i Tim. i, i3. — 4 i Cor. vii, 25. —5 Rom. 1, 17. — 6 Id. VII, 9, 10.



enAuhatio in psAlmum cxviii, sermo -vii. 407

)) quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex^ »

Utique justus , retribuendo bona pro bonis : quia prius

misericors, retribuendo bona pro malis. Quamvis etipsa

justitia,qua retribuuntur bona pro bonis , non est sine

misericordia•,quia et hoc scriptum est : « Qui coronat te

)) in miserationeetmisericordia^. •» Qui enim dixit : «Bo-

)) num certamen certavi , » quando vinceret , nisi illo do-

nante dequo ait : « Gratias Deo, qui dat nobis victoriam

)) per Dominum nostrura Jesum Christum ^ ? )> Et qui cur-

sum consummavit , quando curreret, quando perveniret,

nisi illo adjuvante de quo ait : « Igitur non volentis , ne-

)) que Gurrentis , sed miserentis est Dei *? » Et qui fidem

servavit, quando id faceret , nisi, ut ipse ait, misericor-

diam consecutus ut fidehs esset ^ ?

III. Nusquam ergo se extollat humana superbia : donis

suis Deus retribuit bona praemia. Sed iste qui jam orat et

dicit : « Retribue servo tuo , vivam , » si penitus esset

mortuus , non oraret : sed ab illo accepit initium bonse

concupiscentiee, a quo vilam poscit obedientiae. Habebant

enim aliquam fidem, qui dicebant : « Domine, auge nobis

^) fidem ^: )> Ille vero et incredulitatem suam confiteba-

batur^ nec fidem difiitebatur, qui cum esset interrogatus

utrura crederet , ait : « Credo , Domine, adjuva incredu-

» litatem meam^. )> Jara utique vivere incipiens postulat

vitam,qui credens orat obedientiam : non pro ea servata

praemium •, sed ut servetur, auxilium. Vita quippe cres-

cente, vivescit per omnera diem, qui renovatur de die in

diem ^.

IV. Sciens autem verba Dei non posse custodiri per

obedientiam , nisi videantur per inteJligentiam, hoc quo-

' 2 Tim. IV, 7, 8. — 5 Psal. cu, ^. — ^ i Cor. xv, 67. — 4 Rom, vi, 6.

IV, (6.

I Cor. vu ,25.-6 Luc. xvn, 5.-7 Matth. vi, 23. — 8 2 Cor.



408 S. A.XJGrSTINI EPISCOPI ^

que orationi addit , et dicit : « Revela oculos meos , et

)) considerabo rairabilia de lege tua. )> Ad boc etiam illud

pertinet,

quodadjungit : « Inquilinus

ego sumin terra. »

Sive , ut nonnulli codices halDcnt : « Incola ego sum in

» terra, ne abscondas a me mandata tua^ » Quod enim

ait superius : a Revela oculos meos 5)> boc postea dixit

« Ne abscondas a me : )> et quod ibi dixerat : « Mirabilia

» de lege tua5

)> boc alio modo repetens ait : « Mandata

» tua. » Nibil est autem mirabilius in mandatis Dei, quam,

« Dibgite inimicos vestros- : » boc est, retribuite bona

pro mabs. Sed de isto inquilinatu vel incolatu non est

sermo coarctandus 5 et ideo non iste de bac re, sed abus

expectandus , et, Domino adjuvante , reddendus est.

SERMO VIII.

I. ExpectAtioni Charitatis Vestrae de sequentibus hujus

maximi Psalmi sermo reddendus est, ab illo versu sci-

licet , ubi ait : « Incola ego sum in terra , non abscondas

» a me mandata tua^ : » sive, ut nonnulb codices babcnt

« Inquibnus ego sum in terra. » Quod enim est in graeco

TTapc./.c? , aliqui nostri « Inquibnus , » abqui « Incola , »

nonnunquam etiam « Advena » interpretati sunt. Inqui-

iiiii non habentes propriam domum , habitant in aliena :

incolae autem vel advense, utique adventitii perbibentur.

UJn magna de anima exoritur quaestio. Neque enim se-

cundum corpus dictum videri potest, « Incola, » vel « Ad-

» vena, » vel « Inquilinus sum in terra : » cum de terra

corpus originem ducat. Sed in bac profundissima quaes-

tione nibil audeo definire. Sive enim propter animam

' Psal. csvm, 18, 19. — ' Matth, v, 44- — ^ P^'*'' cvui, 19.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SERMO VIII. 409

(quse absit ut putetur ex terra

, ) merito dici potuerit

« Inquilinus, » vel « Incola, » vel « Advena ego sum in.

» terra 5» sive secundum totum hominem , quia paradisi

aliquando civis fuit, ubi utique non erat qui ista dicebat •,

sive quod est ab omni controversia liberius , non omnis

homo possit hocdicere, sed cui patria promissa est aeterna

in coehs : hoc scio , « Quia tentatio est vita humana super

» terram ^5» et jugum grave est super fihos Adam'^. Ve-

rum me plus delectat secundum istam disputare senten-

tiam, ut ideo nos in terra inquihnos vel incolas esse di-

camus, quia supernam patriam, unde pignus accepimus,

et quo pervenientes nunquam inde migremus, invenimus.

Nam et ille qui in alio Psalmo dicit : « Inquilinus ego sum

» apud te et peregrinus , sicut omnes patres mei ^: » non

ait , sicut omnes homines; sed dicendo , sicut omnes pa-

tres mei, justos procul dubio vult intelhgi, qui eum tem-

pore prsecesserunt , et in hac peregrinatione gemitu pio

supernse patriae suspirarunt. De quibus scriptum est ad

Hebraeos : « Secundum fidem mortui suut hi omnes, cum

» non accepissent promissiones, sed longe eas videntes et

» salutantes, et confitentes quia hospites et peregrini sunt

» super terram. Qui enim taha dicunt , ostendunt quia

» patriam quoerunt. Et siquidem ejus memores essent

» a qua discesserant, habuissent tempus revertendi : nunc

» autem mehorem appetunt , id est, coelestem ; ideo non

» confunditur de his Deus vocari Deus eorum5prsepara-

» vit enim eis civitatem *. » Et illud quod legimus, « Quan-

» diu sumus in corpore,peregrinamur a Domino ^

: »

potest intelhgi hoc non esse omnium, sed fidehum. « Non» enim omnium est fides^. » Et videmus quid his verbis

Apostolus jungat. Cum enim dixisset : « Quandiu sumus in

• Job. Tn, I. — = Eccli. XL, I, — 3 Psal. xxxviu, i3. — 4 Ilebr. xi,

i3-i6. — 5 2 Cor. V, 6, — 62 Thess. ui, 2.



410 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

» corpore, peregrinamur a Domiiio : Per fidem enim am-

» bulamus, inquit, non per speciem^ : » ut intelligere-

mus eorum esse istam peregrinationem,qm ambulant per

fidem. Infideles autem, quos Deus non prsescivit nec prae-

destinavit conformes fieri imaginis Fifii sui^, non possunt

veraciter dicere se in terra peregrinos, quando ibi sunt, ubi

secundum carnem nati sunt : non enim habent alibi civi-

tatem : ac per hoc non sunt in terra ahenigenae , sed ter-

rigenae. Unde ait aha Scripturadequodam, « Posuit enim

» apud mortem domum suam , et apud inferos cum ter-

» rigenis axes suos ^ » Sunt autem, et ipsi peregrini et in-

quihni , non huic terrae, sed populo Dei, a quo sunt ahe-

nigenae. Unde credentibus , et sanctam civitatem,quae

non est de hoc mundo , habere incipientibus Apostolus

dicit : « Igitur jam non estis peregrini et inquihni, sed

» estis cives sanctorum et domestici Dei^.» Tpsi ergo sunt

cives terreni,qui sunt Dei populo peregrini : qui vero

cives sunt in populo Dei, ipsi sunt in terra peregrini

quia totus idem popuhis, quandiu est in corpore,pere-

grinatur a Domino. Dicat itaque : « Incola ego sum in

» terra , ne abscondas a me mandata tua. »

II. Sed qui tandem sunt, a quibus Deus abscondit man-

data sua ? Nonne illa ubique Deus voluit prsedicari ? Uti-

nam quam mukis chira sunt , tam multis chara sint. Nam

quid ost clarius,quam , « Diiiges Dominum Deum tuum

» ex toto corde tuo , et ex tota anima tua , et ex tota

» mente tua, et diliges proximum tuum tanquara te

» ipsum? In quibus duobus mandatis tota lex pendet et

» Prophetae^ » Et quis est quem lateant ista mandata?Nempe et omnibus fidelibus , et plurimis infidehbus nota

sunt. Cur ergo poscit fidehs ne abscondatur sibi,quod

' 2 Cor. V, 6, 7. — » Rom. vui, 29. — ^ isai. xxviu, i5. — 4 Ephes.

Uj 19. — ^ MaUli. xxn, 37-40.



ENAURATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO VIII. 4ll

nec infideli cernit abscondi? An quia Deum nosse difficile

est , consequens est utique , ut « Diliges Dominum Deum

» tuum , » difficile intelligatur , ne aliud pro aiio diliga-

tur ? Nam proximi facilior esse videtur cognitio. Omnis

quippe homo est omni homini proximus^nec uUa cogi-

tanda est longinquitas generis, ubi est natura communis.

Quanquam nec proximum noverat qui Domino ait : « Et

» quis est mihi proximus ^ ? » Quando illi est propositus

homoquidam

,

qui descendens ab Jerusalem in Jericho

incidit in latrones : cui proximum non fuisse , nisi qui

cum illo fecit misericordiara , ipse qui interrogaverat ju-

dicavit;patuitque in facienda misericordia neminem ahe-

num esse deputandum ab eo qui dihgit proximum. Sed

multi nec se ipsos noverunt : quia et se ipsum nosse, quem-

admodum homo sibi debet innotescere, non omnium ho-

minum est. Quomodo ergo diligit proximum tanquam

se ipsum,qui nescit et se ipsum ? Non enim frustra ilJe

fdius junior,qui profectus in regionem longinquam , ubi

dissipavit substantiam suam vivens prodige , ut diceret

« Surgam , et ibo ad patrem meum ~. » prius reversus est

in semetipsum , nisi quia tam longe peregrinatus est , ut

relinqueret etiam semetipsum. Nec tamen reverteretur ad

se, si omni modo nesciret se : nec diceret, « Surgam et

)) ibo ad patrem meum , » si penitus ignoraret Deum.

Quocirca et ahquatenus ista sciuntur, ei ut magis magis-

quesciantur, nonimmerito scienda poscuntur. Quapropter

ut sciamus dihgere Deum , sciendus est Deus^ et ut sciat

homo dihgere proximum tanquam se ipsum,prius debet

dihgendo Deum dihgere se ipsum : quod unde poterit , si

nescitDeum, si nescit et se ipsum? Recte itaque dicitur

Deo, u Incola ego sum in terra , ne abscondas ame man-

)) data tua. )> Merito namque absconduntur eis, quinon

" Luc. X, 29. — 2 Id. XV, i3-i8.



412 5. AIJGUSTINI EPISCOPI

sunt incolse in terra : haec enim mandata et si audiunt, non

sapiunt; quia terrena sapiunt. Quorumautem conversatio

in coelis est * , in quantum hic conversantur, profecto pe-

regrinantur. Petant itaque ne abscondantur ab eis man-

data Dei,per quae ab hoc incolatu hberentur, diligendo

Deum , cum quo in aeternum erunt 5 et dihgendo proxi-

mum , ut ilhc sit ubi et ipsi erunt.

lil. Quid autem dihgendo djhgitur, si ipsa dilectio non

diligitur? Unde consequenter iste incola interra, cum Dei

mandata ne sibi absconderentur orasset , in quibus dilec-

tio proecipitur vel sola vel maxime^ et ipsius dilectionis

dilectionem se velle habere proclamat , dicens : « Goncu-

» pivit anima mea desiderare justificationes tuas in omni

)) tempore ^. » Laudabilis est ista concupiscentia , non

damnabilis. Non de hac dictura est, « Non concupisces -^: »

sed de illa qua caro concupiscit adversus spiritum^. De hac

autem bona concupiscentia qua concupiscit spiritus adver-

sus carnem ^, qusere ubi scriptum sit •, et invenies , « Con-

)) cupiscentia itaque sapientiae deducit ad regnum*^. )> Et

multa alia reperiuntur bonae concupiscentiae testimonia.

Sed hoc sane interest,quod non tacetur quid concupis-

catur,quando bona commemoratur concupiscentia : cura

autem non additur quid concupiscatur, sed sola ponitur,

nonnisi mala inteliigitur. Sicut in hoc quod commemoravi,

(( Concupiscentia itaque sapienti?e deducit ad regnum :)>

si non adderet, sapientiae , nullo modo diceret, (( Concu-

)) piscentia perducit ad regnum. » At vero Apostolus quod

posuit, (( Concupiscentiam nesciebam , nisi Lex diceret,

))

Non concupisces " : )>

non utique addidit cujus rei con-

cupiscentiam, vel quid non concupisces^ certum est enim

non intelligi, cum ita dicitur, nisi malam concupiscentiam.

' Phifip. 111, 20. — >Psal. cxvui, 20.— ^ Exod. xx, 17. — 4 Rom. vii, 7.

— 5 Gal. V, 17. — 6 Sap. vi, 2i. — 7 Rom. vu, 7.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SEUMO VIII. 413

Quid ergo hujus anima concupivit? « Desiderare, inquit

» justificationes tuas inorani tempore. » Credo, nondum

eas desiderabat , quando concupivit desiderare. Justifi-

cationes autem facta sunt justa, id est , opera justitiae.

Cum itaque nondum habeat et qui jam desiderat, quam

longeab hiseratqui adhuc eas desiderare concupiscebat.^

Et quam longius ab eis sunt, qui neque hoc adhuc con-

cupiscunt ?

IV. Mirum est autem quomodo concupiscatur deside-

rium, nec sit in nobis cujusconcupiscentia jam sit in no-

bis.Neque enim pulchrum ahquod corpus est, sicut aurum,

vel caro ahqua speciosa, quam potest homo concupiscere,

nec habere, quia extra posita non est in homine. Quis

nesciat in homine esse concupiscentiam , in homine esse

desiderium? Cur ergo concupiscitur ut habeatur, quasi

forinsecus inferatur? Aut quomodo haberi ejus concupis-

centia sine ipso potest , cum non sit et ipsum quid ahud

quam concupiscentia ? Nam et desiderare procul dubio

concupiscere est. Quis est iste mirabihs atque inexphcabihs

languor ? Et tamen est. Nam et aegrotus qui fastidio labo-

rat, et vult evadere hoc malum, concupiscit utique desi-

derare cibum , dum concupiscit non habere fastidium :

sedhoc fastidium morbus est corporis. Concupiscentia vero

qua concupiscit desiderare cibum , hoc est carere fastidio,

in animo est , non in corpore : et habet eam non gutturis

et faucium delectatio,quge fastidio restringitur ; sed re-

cuperandae ratio sanitatis,qua pellendum esc?e fastidium

providetur. Et ideo non mirum est, si appetit animusut

appetat corpus , quando appetit animus nec appetit cor-

pus. Cum autem utrumque animi est, et utrumque con-

cupiscentia est, cur concupisco desiderium justificationum

Dei? Quomodo in uno eodemque animo meo habeo con-

cupiscentiam desiderii hujus , et ipsum non habeo deside-




rium? Aiit quomodo ista duo sunt, et non unum ? Ut quid

enim concupisco desiderare justificationes, ac non ipsas

justificationes potiusquam earum desideriumconcupisco?Aut quo pacto possum justificationum desiderium concu-

piscere^ et ipsas justificationes non concupiscere ; cum

ideo earum desiderium concupiscam,quia ipsas habere

cupio ? Quod si ita est, jam ipsas utique concupisco. Quid

igitur opus est ut earum desiderium concupiscam_,cum jam

id habeam , et habere me sentiam ? Non enim possem con-

cupiscere desiderium justitiae, nisi concupiscendojustitiara.

An hoc esL quod superius dixi,quod dihgenda sit etiam

ipsa dilectio,qua diiigitur quod dihgi oportet ;

sicutodio

habenda est dilectio, qua dihgitur quod diligi non opor-

tet? Odio quippe habemus concupiscentiam nostram, qua

caro concupiscit adversus spiritum K Et quid est ista con-

cupiscentia, nisi

maladilectio?Etdihgimus concupiscen-

tiam nostram,qua spiiitus concupiscit adversus carnem.

Et quid est ista concupiscentia, nisi bona dilectio? Gum

autem dicilur, dihgenda est, quid ahud dicitur quam, con-

cupiscenda est? Quocirca quoniam recte concupiscuntur

justificationes Dei , recte concupiscitur concupiscentia jus-

tificationum Dei. Hoc enim aho modo sic potest dici : Si

recte dihguntur justificationesDei , recte dihgitur dilectio

justifieationum Dei. An ahud est concupiscere , ahud de-

siderare ? Non quod non sit concupiscentia desiderium

sed quia non omnis concupiscentia desiderium est. Goncu-

piscuntur enim ei quae habenturêt quae non habentur : nam

concupiscendo , fruitur horao rebus quas habet ; deside-

rando autem , absentia concupiscit. Desiderium ergo quid

est, nisi rerum absentium concupiscentia ? Sed Dei justi-

ficationes absentes esse quomodo possunt, nisi quando

nesciuntur? Au etquando sciuntur et non fiunt, absentes

' Gal. V, 17.



ENARRITIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO VIII. 415

habendae sunt? Nam quid sunt justificationes, nisi opera

justa , non verba ? Ac per hoc possunt infirmitate animae

non desiderari 5 et ratione mentis , ubi videtur quam sint

utiles atque salubres, potest earum desiderium concupisci.

Ssepe enim quid agendum sitvidemus, nec agimus •, quia

non delectatut agamus , et cupimusut delectet. Praevolat

intellectus5 et tarde sequitur , et aliquando non sequitur

humanus atque infirmus affectus. Ideo ergo desiderare

concupiscebat, quse bona esse cernebat , cupiens eorum

habere delectationem, quorura potuit videre rationera.

V. Non autemait, Concupiscit; sed, « Concupivitanima

» mea desiderare justificationes tuas. » Fortasse quippe

tahs erat iste incola in terra,qui jam pervenerat ad id

quod concupiverat,jamque desiderahat eas, quarum se

desiderium ahquando concupisse commemorat. Si autem

jam desidera])at , cur non habebat ?Non enim ahquid im-pedit quominus habeantur justificationes Dei, nisi quia

non desiderantur , dum non in eas charitas fervet,qua-

rum claritas lucet. An habe])at eas ,atque faciebat? Nam

paulo post dicit , « Servus autem tuus exercebatur in jus-

)) tificationibus tuis^ )> Sed quibus quasi gradibus ad eas

perveniatur, ostendit. Prius est enim ut videatur quam

sint utiles et honestae \deinde ut earum desideriura con-

cupiscatur; postremo ut proficientelumine atque sanitate

delectet earum et operatio, quarum sola ratio delectabat.

Sed ea quse sequuntur, quoniam jam iste prohxus est

aho sermoneâdjuvanteDomino, commodius disserentur.

• Psal. cs.vni, 23.




SERMO IX.

I. PsALMi hujus qu3e tractanda subsequuntur , admo-

nent nos causam nostrse miserise recordari. Etenim cum

dixisset , « Concupivit anima mea desiderare justificatio-

» nes tuas in omni tempore^ ;•» sive scilicet in rebus

prosperis , sive in adversis^quia et in laboribus et do-

loribus debet delectare justitia ; nec ita est tempore di-

ligenda tranquillo , ut turbulento tempore deseratur,

sed amplectenda estin omni terapore : continuo subjecit,

« Increpasti superbos^maledicti qui declinant a mandatis

» tuis^. » Superbi enim declinant a mandatis Dei. Aiiud

est quippe mandata Dei per infirmitatem vel ignorantiam

non implere : aliud ab eis per superbiam declinare^ sicut

fecerunt qui nos mortaliter in baec mala genuerunt. De-

lectavit enim eos, « Eritis sicut dii ^: » ac sic a raandato Dei,

quod sibi eum raandasse sciebant , et quod facillime nuUa

infirmitate revocante, impediente, tardante, iraplere po-

terant,per hanc superbiam declinarunt. Et ccce tota ista

dura et infelix serumna mortalium, quodara modo b?ere-

ditaria est increpalio superborum. Quando enim dixit

Deus , « Adam, ubi es"*? » non ubi esset ignorabat, sed

superbura increpabat : et ubi tunc esset id est , ad quam

miseriam pervenisset, nonscire cupiebat, sed interrogando

increpans admonebat. Vide autem queraadmodum cum

dixisset , « Increpasti superbos : » non ait , IMaledicti qui

declinaverunt a mandatis tuis •, ut iilud tantum priraorura

horainum peccatum veniretin mentem : sed ait, « Male-

» dicti qui declinant, » Oportebat enim ut omnes illo ter-

rerentur exemplo a divinis non declinare mandatis , et

' Psal. cxvin, 20. — ' Ibid. 21. — 3 Gen. ui, 5. — 4 Ibid. 9.



ENAE.RATIO IN PSALMUM CXVIIl, SERMO IX. 4l7

diligendo justitiam in omni tempore, in hujus raundi

etiam labore recipere quod in paradisi amisimus voluptate.

II. Sed quoniam superbi nec in tanta deponunt incre-

patione cervicem , et cum sint dejecti laboris mortisque

supplicio , extoUuntur superbise typho ,imitantes elatio-

nem cadentium , irridentes humilitatem surgontium5pro

eis orat corpus Christi , cum dicit : « Aufer a me oppro-

)) brium et contemptum, quoniam testimonia tua exqui-

« sivi^ » Testimonia grsece martyria nuncupantar,quo

verbo jam utimur pro latino : Unde illos qui propter tes-

timonium Christi diversis passionibus humiliati sunt , et

usque ad mortem pro veritate certarunt , non Testes

quod latine utique possemus , sed graece Martyres appel-

lamus. Quoniam hoc ergo famiharius auditis et dulcius,

sic accipiamus haec verba tanquam dictum sit, « Aufer a

» me opprobriumet contemptum, quoniam martyria tua

» exquisivi. » Christi corpus ista cum dicit , numquid ab

impiis et superbis audire opprobrium atque contemptura

uliam deputat poenam, cum potius inde perveniat ad co-

ronam? Cur ergo quasi grave aliquid et intolerabile a se

poscit auferri, nisiquia, ut dixi , orat pro ipsis inimicis

suis, quibus esse perspicit noxium, objicere sanctum no-

men Chrlsti tanquam oppiobriara Christianis , et ejus a

Judoeis irrisam crucera totarnque humilitatis christian?e

medicinam_, qua sola tumor ille sanatur,quo inflati ceci-

dimus et jacentes amphus intumuimus, eadem superbia

permanante etcrescente conteranere? Dicatitaque corpus

Christi^ jam enim dihgere didicit inimicos suos^- dicat

Domino Deosuo, « Aufer a me opprobrium et contemp-» tum

,quia martyria tua exquisivi : » id est, opprobrium

quod ideo audio, et contemptura quo ideo contemnor

' Psal. cxviii, 22. — 2 Malth, v, 44-

cxviii. 27




quia martyria tua exquisivi , aufer a me. Inimici enim

mei,quos a me praecipis diligi, qui magis magisque mo-

riuntur et pereunt , cum marlyria tua contemnunt et cri-

minantur in me,profecto reviviscent et invenientur , si

martyria tua venerentur in me. Ita factum est •, hoc vi-

demus. Ecce martyrium Christi , et apud homines et in

hoc mundo, non solum non est opprobrium , sed magnum

est ornamentum : ecce non solum in conspectu Domini

verumetiam in conspectu hominum jam pretiosa est morssanctorum ej us^ êcce non solum non contemnuntur : verum-

etiam magnis honoribus praeferuntur Martyresejus. Ecce

filius ille junior, qui pro porcis, quos pascebat, id est,

pro immundis daemonibus quos colebat,particulam suam

*in paucissimis Christianis praecedentem persequebatur5

jam nunc in tam multis et magnis populis gentium Mar-

tvres,quibus ingerebat opprobrium , religiosissime prae-

dicans , et maximis laudibus quos contemnebat exaltans,

mortuus erat et revixit, perierat et inventus est^. Hoc

tam magno lucro correctionis , conversionis et redemptio-

nis inimicorum suorum corpus Christi Deo dixit: « Aufer

1) a me opprobrium et contemptum. » Et quasi quaereretur

dequa re opprobrium^ de qua re contemptum

5 subjungit,

« Quoniam martyria tua exquisivi. »

III. UbiestnuncilludopprobriumPubiille contemptus?

Abierunt atque transierunt^ et quia inventi sunt qui pe-

rierant , illa perierunt. Sed quando Ecclesia taha preca-

batur, iila patiebatur. « Etenim sederuntprincipes, inquit,

)) et adversum meloquebantur ^. » Inde persecutio gravis

erat,quia eam sedentes, hoc est , judiciariis sedibus emi-

nentes,principes decernebant. Refer hoc ad ipsum caput,

invenies sedisse principes Judaeorum , consilium quaeren-

tes quomodo Christura perderent *. » Refer hoc ad corpus

» Psal. csv, i5.— ^Luc.xv, I2-24- — ^Psal. cxviu, 25. — 4MaUh, xivi, 3.



ENAPlRITIO IN PSALMUM CXVIII, SERMO IX. 419

ejus , id est , Ecclesiam 5invenies reges terrse excogitasse

atque jussisse quomodo Christiani nusquam essent. « Ete-

)) nim sederunt principes , et adversum me loquebantur :

)) servus autemtuusexercebaturintuisjustificationibus^))

Qualis exercitatio haec fuerit, qui nosse desideras,quod

adjimxit intellige : « Nam et testimonia tua meditatiomea

)) est, et consilium meum justificationes tuae. )) Recole

quod superius commendavi testimonia esse martyria. Re-

cole in justificationibusDomini nullam

esse diiiiciliorem

et mirabiliorem,quam ut suos quisque diligat inimicos.

Sic ergo exercebatur corpus Christi , ut et martyria ejus

meditaretur, et diligeret eos a quibus opprobrantibus et

contemnentibus propter ipsa martyria persecutiones pa-

tiebatur"^. Non enim pro se , sicut jam commendavimus

sed pro ipsis potius orabat dicens : « Aufer a me opprobrium

)) et contemptum. Sederunt ergo principes et adversum

)) me loquebantur : servus autem tuus exercebatur in justi-

)) ficationibustuis. )> Quonam modo.^«Nam et testimonia

» tua meditatio mea est , et consilium meum justificatio-

)) tionestuae^. )> Consilium contra consilium : consilium

sedentium principum fuit inventos Martyres perdere :

consilium patientium 3Iartyrum fuit inimicos perditos

invenire. Reddebant illi mala pro bonis;

isti, bona pro

malis. Quid ergo mirum , si illi occidendo defecerunt, isti

moriendo vicerunt ? Quid , inquam , mirum, si Martyres,

ssevientibus gentibus, temporalem morteni patientissime

pertulerunt, et gentes, Martyribusorantibus,adaeternam

vitam pervenire potuerunt •, dum corpus Christi sic exer-

cetur, utetmartyria meditetur, etmalis Martyrum perse-

cutoribus bona precetur ?

' Psal. cxvni, 24. — ' MaUb. v, 44- — ^ Psal. cxviii, 22.

27.




SERMO X.

I. Sequitlk iii isto Psalmo majore,quod considerare

et sicut Dominus dederit,pertractare debemus , « Adha3-

)) sit pavimento anima mea; vivifica me secundura verbum

)) tuum '. )) Quid est , « adhaesii pavimento anima mea? »

Nam cum adjungit et dicit : « Vivilica me secundum ver-

)) Lum tuum; )) qu&re se vivificari poscat, ulique causam

prsemisit, dicendo5

a Adheesit pavimento anima mea. )>

Ergo quia propU-rea se vivificari petit, quia pavimento

adhsesit anima ejus , mirum si boni aliquid hinc vult in-

telligi.Ita quippe se habet lota ista sententia , tanquam

diceret : jMortuus sum ; vivifica rae. Quid est ergo pavi-

mentum? Si tanquam unam quamdam domum magnamuniversum mundum veliraus accipere , videmus velut ejus

camerara ccelura -. terra erit igitur pavimentum. Vultita-

que terrenis erui , et cum Apostolo dicere : « Gonversatio

)) nostia in coilis est^ » Proinde terrenis adhaerere, mors

animae est-, cui malo contraria poscitur vila, cum dicitur :

« Vivifica me. )>

II. Sed videndumest, utrumcongruanthuicverba ista,

qui superius taUa dixerat, quibus magis Deo videatur ad-

ha^sisse quam pavimento, ut conversatio ejus non in ter-

renis, sed in coeiestibus haberetur. Quomodo enim potest

intelligi terrenis adhsesisse qui dicit : « Servus autem tuus

)) exercebatur in tuis justificationibus •, nam et testimonia

)) tuameditatio mea est, et consihum meura justificatio-

)> nestuse? •» Hoec sunt enira verba ejus antecedentia,

quorum antecedentium ista sunt consequentia : « Adhaesit

)) pavimento animamea. » Anex hoc intelligeredebemus,

1 Psal. C5VUI, 25. — = Philip. m, 20.



ENARRATIO IN PSALMIIM CXVIII, SERMO X. 421

quantumlibet quisque proficiat in justificationibus Do-

mini, habere eum mortalis carnis afFectum circa ista ter-

rena, in quibus vita humana lentatio est super terram^^

et ab hac morte si perseveranter proficit,quolidie revi-

viscere, vivificante illo , cujus gratia homo nosLer interior

renovatur de die in diem-? Nam et illud Apostolus cum

dicebat : « Quandiu sumus in corpore, peregrinamur a

» Domino ^ ; » et concupiscebat dissolvi , et esse cum

Christo *5 adhaeserat pavimento anima ejus. Unde et cor-

pus ipsura,quia ex terra est, non absurde intelligitur pa-

vimentum;quod adhuc quia corruptibile est, etaggravat

animam^-, recte in illo congemiscitur, et dicitur Deo :

« Adhoesit pavimento anima mea •, vivifica me secundum

» verbum tuum. » Neque enim non cum corporibus nostris

semper cum Domino erimus^ : sed tunc quia non erunt cor-

ruptibilia , nec aniraas aggravabunt, sichhgenter conside-

remus , non eis nos, sed ipsa nobis potius adhaerebunt,

nos autem Deo. Unde allerius Psalmi verba illa sunt :

« Mihi autera adhaerere Deo bonura est'^ :•>> ut vivant

corpora ex nobis, adhaerendo nobis ; nos autem vivamus

ex Deo, quia « Nobis adhserere Deo bonura est. » Adhae-

sio quippe ista, de qua dictura est : « Adhaesit paviraento

» aniraa mea,» non conjunctionera carnis et aninise^ quam-

vis et ipsara quidara intellexerint ; sed carnalera magis

animce affectura, quo caro concupiscit adversus spiritura^,

significare mihi videtur. Quod si recte accipitur, profccto

cjui dicit : « Adhaesit pavimento anima mea 5 vivifica me

» secundura verbura tuura, » non id orat , ut de corpore

raortis hujiis, morte ipsius corporis interveniente, solvatur

quod dies ultimus vitae hujus,qui propter ejus brevitatera

non potest esse diuturnus, quandoque facturus est : sed

• Job. vii, I. — » 2 Cor. V, 6. — 3 Ibid. — 4 Pliilip, i, 73, _ 5 Sap.

IX, i5. — ''i Tliess. IV, 12-16. -- 7 Psal. i.xxii, 9.8. — ^ Gal. v, 17.



422 S. AUGTTSTINI EPISCOPI

iit concupiscentia qua concupiscitur adversus spiritum,

magis magisque minuatur, et concupiscentia qua concu-

piscitur adversus carnem , magis ac magis augeatur ; donec

ista consumatur in nobis , et illa consummetur per Spiri-

tum sanctum,qui datus est nobis.

III. Bene autem non ait, « Vivifica me » secundum

meritum meum; sed ait , « Secundum verbum tuum. »

quod quid est aliud , nisi secundum proraissum tuum ?

Filius promissionis vult esse , non filius elationis : ut se-

cundum gratiara firma sit promissio omni semini. Hoc est

enim verbum promissionis : « In Isaac vocabitur tibi se-

» men : Hoc est , Non qui filii carnis , hi fdii Dei , sed filii

promissionis deputantur in seraine^ » Nam quid erat ipse

per se ipsum , in eo quod sequitur , confitetur : « Vias

» meas enuntiavi, et exaudisti me^. » Nonnulli quidem

codices habent , « Vias tuas^ » sed plures, et maximegraeci , « Vias meas , » hoc est , malas. Nam hoc mihi vi-

detur dicere : Peccata mea confessus sura, etexaudisti rae,

hoc est , utdiraitteres ea. « Doce mejustificationes tuas.»

Confessus sum vias, delesti eas; doce me tuas.Sic doce me,

utagam-, non ut tantumraodo sciam quid agere debeam.

Sicut enim dictum est de Domino quod « Non noverat pec-

eatum^, » et inteUigitur non fecerat-, sic et justitiara ilie

vere dicendus est nosse,qui facit. Proficientis haec oratio

est. Nara utique si oranino non faceret,

profecto illa su-

periora non diceret : « Servus autem tuus exercobatur in

» tuis juslificationibus. » Non ergo in quibus exercebatur,

has vult a Doraino discere •, sed ab istis ad ahas proficiendo,

velut crescendo, desiderat pervenire.

IV. Denique adjungit, et dicit: «Viam justificationum

» tuarum insinua mihi* ; » vel sicut nonnuUi codices ha-

« Gen. XXI, 21, et Rom. ix, 7,8. — ' Psal. cxviii, 26. — ^ 2 Cov. v, 2i.

— 4 Psal. cxvui, 27.



enArrAtio IN PSALMUM CVXIII, SERMO X. 423

bent: « Instrue me. )> Quod expressius de grseco dicitur:

« Fac me intelligere^ Et exercebor in mirabilibus tuis. »

Ipsasjustificationes

ampliores,quas proficiendo cupit ap-

prehendere^ mirabilia Dei vocat. Sunt ergo qusedam Dei

justificationes ita mirabiles , ut humana infirmitas ab eis

qui experti non sunt, non ad eas posse pervenire credatur.

Unde Jaborans iste , et earum difficultate quodam modo

fatigatus : adjungit , « Dormitavit anima mea prae taedioj

)) confirma me in verbis tuis^. )) Quid est « Dormitavit, »

nisi ab spe refriguit, qua eas se apprehensuram esse cre-

diderat? Sed , « Confirma me , inquit , in verbis tuis ,»

ne ab eis quoque , ad qua3 pervenisse me jam sentio , de-

cidam dormitando : confirma itaque me in eis verbis tuis,

quee jam teneo,quae jam facio, ut ex eis ad aha possim

proficiendo peitendere.

V. Et quid impedit in via justificationum Dei sic am-

bulare , ut homo facile poGsit ad iJla etiam mirabiJia per-

venire ? Quid putamus , nisi quod a se amoveri in conse-

quentibus rogat dicens : « Yiam iniquitatis amove a me^? »

Et quia Jex factorum « Subintravit, ut abundaret deJic-

» tum^ : » sequitur, et dicit : « Et Jege tua miserere mei. »

Qua Jege, nisi Jege fidei ? Audi Apostoium : « Ubi est ergo

» gJoriatio tua? ExcJusa est. Per quam legem? facto-

» rum? Non , sed per Icgem fidei ^ » Haec est Jex fidei

qua credimus etoramus per gratiam nobis donari, ut fa-

ciamus quod per nosmetipsos implere non possumus; ne

ignorantes Dei juslitiam , etnostram volentes constituere,

justitia3 Dei non simus subjecti^. InJegeitaque factorum,

est Deijubentisjustitia : inlege autem fidei , subvenientis

misericordia.

VI. Gum autem dixisset : « Etlege tua miserere mei; »

• Graec. cjvstktov u.i.— ' Psal. cxvui, 28.— 3 ibij. 29. — 4 Rom. v, 20.

— 5 Id. 11, 27. ~ 6 id. X, 3.




de beneficiis ejus, quae jam consecutus est, quodam modo,

si dicipotest, praescribit, ut impetret caetera qusenondum

est consecutus. Ait enini: « Viam veritatis elegi

•,

judiciaw tua non sum oblitus. Adhaesi testimoniis tuis : Domine,

» noli mc confundere. Viam vcritatis elegi, « ubi curre-

rem : « Judicia tua non sum oblitus , « ut currerem :

« Adhaesi testimoniis tuis ,•» cum currerem : « Domine

,

» noli me confundere^ ; j quo curro pertendam, quo tendo

perveniam. Non enim volentis, neque currentis, sedmi-

serentis est Dei '^. Denique sequitur : « Viam mandatorum

» tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum'. » Non curre-

rem , nisi dilatasses cor meum. Prorsus isto versu expo-

nitur quemadmodum dictum sit : « Viam veritatis elegi

» judicia tua non sum oblitus, adhaesi testim.oniis tuis. »

Cursus est quippe iste vise mandatorum Dei. Et quia potius

ejusbeneficia

quam sua merita Dominoallegat,

lanquamdiceretur ei : Quomodoistam viamcucurristi, eligendo, et

Dei judicia non obliviscendo , et ejus testimoniis adhce-

rendo? an per tc ipsum ista potuisti ? Non, ait. Quid ergo ?

« Viam mandatorum tuorurn, inquit^ cucurri, cum dila-

)) tasti cor meum. » Non ergo per proprium , et quasi

nullius tuae opis indigum arbitrium meum ^ sed « Cum

)> dilatasti cor meum. » Cordis dilatatio, justitiae est de-

lectatio. Haec munus est Dei • ut in praeceptis ejus non

timore poenae angustemur , sed dilectione , et delectatione

justitise dilatemur. Hancenim nobis promittit latitudinem

ejus dicens : « Habitabo in eis, etdeambulabo^. » Quam

enim latum est ubi deambulat Deus ! In hac latitudine

ditrunditur charitas in cordibus nostris per Spiritum

sancturaqui datus est nobis*. Unde etiam dictumest: «Et

» inpiateis tuis discurrant aquae luae®. » Platea quippe de

• Psal. cxviu, 3o, 3i. — ^ r.om. ix, i5. — - Psal. cavui, 32.-4 i Cor.

VI, i6. — 5 Roiu. V, 5. — ^ Prov. v, i6.



ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII , SERMO XI. 425

verbo grseco a latitudine nobis accepit • quoniam graece

7XaT-j dicitur laluni. Hae sunt aqusede quibus Dominus cla-

mat : « Qui sitit, veniat ad me. Qui credit in me, flumina

» aquae viv.ie fluent de ventre ejus : )> et exponens Evan-

gelista quid dixerit, « Hoc autem, inquit , dicebat de Spi-

» ritu,quem accepturi erant

,qui credituri erant in

» eum*. » Multa dici possent de ista cordis latitudine,

sed hujus sermonis jam contradicitur longitudini.

SERMO XI.

I. In Psalmo isto magno sequitur quod nobis, adju-

vante Domino , considerandum atque tractandum est.

« Legem ponc mihi , Domine , viam justificationum tua-

» rum, et exquiram eam semper'^. » Apostolus dicit :

« Justo lex non est posita , injustis autem et non subditis,»

et cretera,qufe ibi concludens ait. « Etsi quid aliud sauffi

» doctrinse adversatur,quae est secundum Evangelium

» gloriae beatiDei,quod creditum est mihi^. » Numquid

ergotalis

eratistequidicit, «

Legem ponemihi,

Domine,»qualibus beatus Paulus dicit positam legem .^ Absit. Si

enim talis esset, non superius dixisset ? « Viam mandato-

M rum tuorum cucurri , cum dilatasti cor meum. » Quid

est ergo quod orat ut sibi lex a Domino ponatur, si non

ponitur juslo.^ An eo mcdo non ponitur justo, quo modo

posita est populo contumaci, in tabubs Japideis^ , non in

labulis cordiscarnalibus ^; secundum Testamentum Vetus

ex monte Sina,quod in servitutem generat'^ , non socun-

dum Testamentum Novum , de quo scriptum est per Je-

Jonn. Tii, 37-39. — ' P?al. cxviii, 33. — 'i Tirn. 1, 9-1 1. ~ ^ F.xoil.

XXXI, 18. — ^2 Cor. m, 3. — 6 Gal. iv, 2 j.



426 s. irGusTiNi episcopi

remiam prophetam : « Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et

)) consummabo domui Israel et domui Juda Testamentum

» novum, non secundum Testamentum quod disposui pa-

)) tribus eorum in die qua apprehendi manum eorum, ut

» educerem eos de terra iEgypti : quoniara ipsi non per-

)> manserunt in Testamento meo-, et ego neglexi eos, dicit

)) Dominus. Quoniam hoc est Testamentum quod consti-

» tuam domui Israel : post dies illos , dicit Dominus, dabo

» leges meas in mentibus eorum , et in cordibus eorum

)) scribam eas^ » Eccequomodovult iste legem sibi poni

a Domino ; non sicut injustis et non subditis ad Vetus Tes-

tamentum pertinenlibusposita est, in tabulis Japideis^sed

sicut sanctis filiis hberse , hocest supernse Jerusalem , fdiis

promissionis , fihis haereditatis ceternae , sancto Spiritu tan-

quam digito Deiin mente datur, et in cordibus scribitur :

non quam memoria teneant, et vitaneghgant 5 sed quamsciantintelhgendo, faciant dihgendo, in latitudine amoris,

non timoris angustiis. Nam qui timore poenae, non amore

justitiae opus legis facit,profecto invitus facit. Quod au-

tem invitus facit, si posset fieri , mallet utique non juberi;

ac per hoc legis,quam vellet non esse , non est amicus

sed potius inimicus ; nec mundatur opere,qui immundus

est vohmtate. Tahs non posest dicere quod iste dixit in

superioribus versibus , « Yiam mandatorum tuorum cu-

» curri, cum diktasti cor meum : » quia illa dilatalio

charitatem significat,quae secundum Apcstolum legis est

plenitudo ^.

II. Cur ergo iste adhuc poscit sibi legem poni5quae

utique si non ei posita fuisset , non viam mandatorum Deiin cordis latitudine cucurrisset? Sed quia proficiens lo-

quitur , et Dei donum novit esse quod proficit5quid ahud

petit, cum sibi legem poni petit, nisi ut in ea magis ma-

' Jerem. xxxi, 3i-33. — * Roui. xni, 18.



ENARRATIO IN PSALMtJM CXVIII , SERMO XI. 427

gisque proficiat? Quemadmodum si poculum plenum te-

neas, et sitienti dare incipias; et haurit bibendo , el poscit

desiderando. Quibus autem injustis ' et nori subditis lex

in lapideis tabulis ponitur,prsevaricationis reos, non pro-

missionis eflicit filios. Sed et ille qui ejus meminit, nec

eam diligit , eo modo reus est5quia memoria ejus lapisilli

est quodam modo scriptus , non quo adornetur , sed quo

prematur;pondus oneris, non titulus honoris. Hanc au-

tem legem iste viam justificationum Dei vocavit^ nec alia

via est mandatorum ejus, quam secucurrisse jam dixerat,

cura dilatatum est cor ejus. Ergo et cucurrit, et currit,

donec perveniat ad palmam supernae vocationis Dei. De-

nique cum dixisset : « Legem pone mihi, Domine^ viam

» justificationum tuarum : » addidit : « Et exquiram eam

» semper. » Quid enim exquirit quod habet, nisi quia et

habet agendo, et exquirit proficiendo ?

III. Sed quid est, « Semper? » Utrum exquirendi non

erit fmis ? Sicut dictum est , « Semper laus ejus in ore

» meo - ; » quia laudandi non erit fmis : neque enim Deum

non laudabimus, cum ad ejus regnum pervenerimus aeter-

num, cumlegamus : «Beati qui habitantin domo tua, iu,

» saecula saeculorumlaudabuntte^. » An, « Semper, » dic-

tum est,quandiu hic vivitur

,quia tandiu proficitur • post

hanc autem vitam qui bene hic proficiebat, ibi perficitur?

Sicut de quibusdam foeminis dictum est : « Semper di-

» centes : » sed illae male,quia secutus adjunxit : « Et

» ad veritatis scientiam nunquam pervenientes '^. » Qui

vero in meliussemper hicproficit, quo proficiendo nititur,

pervenit, ubi jam non proficiat , quia perfectus sine fme

consistit. Necde ilhs tamen ita dictum est : « Semperdis-

» centes, » ut et post mortem discere perseverent vana et

infructuosa j cum tahbus doctrinis successerint, non studia,

• Tim. 1, 9. — 2 psai. xxxiii, 2. — 3 id. lxxxui, 5, — 4 2 Tiai. ui, 7.



428 S. ArGTJSTINI EPISCOPI

sed supplicia sempiterna. Hic ergo exquiritur Dei lex,

quandiu in ea proficitur, el sciendo et diligendo ^ ibi au-

tem plenitudo ejus nianet ad fruendura , non remanet ad

quserendum. Sic etiam illud dictumest, « Quserite faciera

-» ejus semper ^» Ubi « Semper, » nisi hic ? Non enim et ibi

qu.ieremus Dei faciem, ubi videbimus facie ad faciem'-.

Aut si recte dicitur exquiri,quod sine fastidio diligitur

etid agitur ne araittatur •, semper omnino sine fine quae-

remus legem Dei ,

hoc est , veritatem Dei:

in hoc quippeipso dicitur Psalrao , « Et lex tuaveritas^. » Quaeritur

nunc , ut teneatur ; tunc tenebitur , ne derelinquatur :

sicut de Spiritu Dei dictum est,quod orania scruLetur,

etiara altitudines Dei ^•, non utique ut quod nescit inve-

niat, sed quia nihil relinquat omnino quod nesciat.

IV. Gratia itaque Dei nobis praecipue commendatur,

quando sibi legem poni poscit a Domino, qui utique jam

legera secundum Jitterara noverat. Sed quialitteraoccidit,

spiritus autem vivificat'' ; orat per Spiritura faciat,quod

per litterara sciebat; ne per scientiara mandati non ob-

servati etiara praevaricationis ei criraen accedat. Quanquam

etiara ut sciatur iex quoraodo scienda est , id est , ut in-

telligatur quid sibi velit, quarc siteis posita qui eam non

erant servaturi,qui habeat utilitatis etiara hoc ipsura quod

« Lex subintravit, utabundaret delictura^, » nerao com-

prehendit, nisiaDomino acceperit intellectura : unde iste

adjangit, et dicit : « Da raihi intellectura , et scrutabor

» legem tuam, et custodiam illam in toto corde meo'. »

Cum enim quisque iegem scrutatus fuerit , et ad ejus aita

pervenerit, in quilms tota pendet^ profecto debet Deumdiligere extoto corde , ex tota anima , ex tota mente

5 et

proximum suum tanquam se ipsum. In his enim duobus

' Psal. civ, 4- — 'I Cor. xiii ,12. — ^ Psal. cxvin, 142. — 4 i Cor.

11, 20. — 5 2 Cor. 111, 6. — " Roin. v, 20. — 7 Psal. cxvui, 34-



enArrAtio in psAlmum cxvm, sekmo xi. 429

prseceplis tota Lex pendet et Prophetae ^ Hoc videtur pro-

misisse , cum dixit : « Et custodiam illam iu toto corde

» meo. »

V. Sedquia et lioc minusvalet viribus propriis, nisi ad-

juvemur ab illo qui jubet , ut faciat quod jubel, « Deduc

» me, inquitjin semitamandatorum tuorum, quiaipsam

» volui'^. » Parum est mihi voluntas mea, nisi in eoquod

volui, me ipse deducas. Et certe ipsa est semita , hoc est,

viamandatorum Dei, quam se, dilalato sb illo corde suo,

cucurrissejam dixerat.Quam propterea eliam semitam vo-

cat, quia angusta est via qute ducit ad vitam ^^ et cum

sit angusta, nisi dilatato corde non curritur.

VI. Sed quoniam adhuc proficit, adhuc cui rit5 et ideo

divinum auxilium quo deducatur inqulrit,quia neque vo-

lenlis, neque currentis , sed miserentis est Dei *: denique

quia et ipsum velle Deus. operatur in nobis ^,prieparatur

enim voluntas a Domino ^ sequitur et dicJt : « Inclina cor

» meum in testimonia tua, et non in avariliam^.» Quidest

jnchnatumcorad aliquidbaberc,nisi hocveUe?Etvoluiter-

go, et orat ut velil .Yoluit, curo dicil • « Di-duc me in semita

» mandatorum tuorum,quia ipsam volui : » orat autcm

ut velit, cum dicit: « Inclinacormeum in testimonia tua,

» et non in avaritiam.» Hoc itaque orat, ut in ipsa volun-

tate proficiat. Quae sunt autem Dei testimonia,nisi quibus

sibi ipse attestatur ? Testimoniis enim ahquid probatur;

ac per hoc justificationes Dei et mandata Dei testimoniis

Dei probantur ; et quidquid nobis persuadere vult Deus,

suis testimoniis persuadet : in quae iste pclit inchnari cor

suum, et non in avaritiam. Testimoniis quippe suis agit

nobiscum Deus , ut eura gratis colamus5quod impedit

avaritia radix omnium malorum. Tah verbo graeco hic ap'

• Matth. 37-40.— » Psal. cxvui, 35.— ^Matth. vn, i4 — ^ Rom. ix, i6.

— * Philip. II, i3. — "5 Psal. cxvni, 36.




pellat , a quo possit intelligi generalis avaritia,qua plus

appetit quisque quam sat est : w.sov enim laline plus estj

s;i;

habitus est, ab eo quod est habere. Ergo a plus ha-bendo appellata est -xjjv:;:?.

,quam latini interpretes

in hoc loco nonnuUi interpretati sunt « Emolumentum, »

quidara veroKUtihtatem^ «sed mehus qui« Avaritiam. » Dicit

autem Apostolus : « Radix enim omnium malorum avari-

» tia est ^» Sed in graeco , unde in nostram hnguam ver-

ba ista translata sunt , non legitur apud Apostolorum

77).sov£fly.

, quod in loco isto Psalmi hujus 5 sed ttO.apppla,

quo verbo significatur amor pecuniae. Verum Apostolus

intelligendus est isto nomine genus significasse per spe-

ciem , id est,per amorem pecuniae universalem genera-

lemque avariliam,quoe vere radix est malorura omnium.

Nam ipsi primi homines per serpentem decepti et dejecti

non fuissent , nisi plus

quamacceperant habere , et plus

quam facti fuerant esse voluissent. Hoc quippe ille pro-

miseratdicens: «Eritis sicut dii -. » Ergo ista w.covj^fa sub-

versi sunt. Plus enim volentes habere quam acceperant, et

quodacceperant amiserunt.Cujus vestigium veritatis, quae

iibique dispersa est, et in forensijure deprehensum est,

quo institutum est , ut plus petendo causa cadat ; id est

ut qui plus petierit quam ei debetur , et quod ei debeba-

tur amittat. Omnis autem a nobis circumciditur avaritiaj

si gratiscoLitur Deus. Ad quod sanctum Job in agone ten-

tationis ipse provocat inimicus, cum de illo dicit: « Num-

quid gratis coht Job Deum ^? » Putabat enira diabolus,

quod in Deo colendo vir justus cor inchnatura haberet in

avariiiara, et causa emolumenti vel utiiitatis rerum tera-

porahum,quibus eum ditaverat Dominus , velut merce-

narius ei pro tah mercede serviret : sed quam gratis Deura

coleret , tentatus apparuit. Si ergo cor nonhabeamus in-

' 1 Tim. VI, 10. — 2 Gen. lu, 5. — 3 job. 1, 9.



ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII, SERMO XII. 431

clinatum in avaritiam, Deum non colimus nisi propter

Deum , ut sui cultus ipse sit merces. Ipsum diligamus in

seipso, ipsum diligamusin nobis, ipsum in proximis nos-

tris quos diligimus sicut nosmetipsos , sive habeant eum,

sive ut habeant eum. Quod nobis quoniam ipso donante

confertur , ideo illi dicitur : « Inclina cor meum in testi-

)) monia tua, et non in avaritiam.)) Sed quae sequunlur,

alio sermone tractanda sunt.

SERMO XII.

I. Sequitur in Psalmo,quem suscepimus disserendum,

)) Averte oculos meos , ne videant vanitatem ; in via tua

)) vivifica me^.)>

Acontrario differunt inter se vanitas et

veritas. Hujusautem mundi cupiditas, vanitas : sedChris-

tus, qui ex hocmundo liberat, veritas. Ipse est et via , in

qua se vult iste vivificari,

quia ipse est et vita 5 ipse

quippe, ait : « Ego sum via, veritas et vita^. » Sed quid est,

« Averte oculos meos , ne videant vanitatem ? » Numquid

quandiu sumus in hoc mundo,possumus non videre va-

nitatem.? « Omnis enim creatura vanitati subjecta est^, ))

quae intelligitur esse in homine ;et , « Omnia vanitas : quae

)) abundantia hominis in omni labore suo,quo ipse la-

)) boratsub sole^.^ » An iste fortassis hoc orat , ut non sit

ejus vita sub sole , ubi omnia vanitas; sed in illo sit, in

quo se vivificari petit? Ille quippe ascendit non super so-

lem tantum, sed super omnes coelos , a Ut adimpleret

)) omnia^ . » Et in illo magis quam sub sole vivunt,qui non

inaniter audiunt quod dixit Apostolus : « Quae sursura sunt

' Psal. cxvui, 37. — * Joan. iv, 6.— ^ Roiu. vui, 20. — 4 Eccli. 1, 2,3.

— 5 Ephes. IV, 10.




)) quaerite , ubi Christus est in dextera Dei sedens • quae

» sursum suut sapite , nou quce supei terram. Mortui

)) enim estis , et vita vestra abscondita est cum Christo in

* Deo*. » Ac per hoc si vita nostra ibi est ubi veritas,

non est vita nostra sub sole ubi vanitas. Sed hoc tam mag-

num bonum magis habemus in spe , non tenemus in re.

Et secundum spem nostram beatus Apostolusista locutus

est : quia et illud cum dixisset : « Vanilati creatura sub-

» jecta est; » adjecit atque ait: «Non sponte, sed propter

» eum qui jubjecit in spe. » Ergo in spe , qua speramus

nos adhaesuros contemplandae veritati , subjecti sumus

interim vanitati. Creatura quippe ista spirituahs, animalis,

corporalisque omnis in homine est ; imo homo est. Sponte

peccavit , et inimica facta est veritati : sed ut merito pu-

niretur , non sponte subjecta est vanitati. Denique post

pauca, « Non solum autem, inquit, sed et nos ipsi primitias

» spiritus habentes -, » id est, qui nondum quidem ex toto

quod sumus, sed ex ea parte qua pecoribus rneliores su-

mus, Deo, non vanitati subditi sumus, hoc est,per primi-

tias spiritus : ^ Et ipsi in nobismetipsis ingemiscimus,

» adoptionem expectantes redemptionem corporis nostri.

» Spe enim salvi facli sumus. Spes autem quae videlur,

); nonestspes: quod enim videt quis, quid sperat? Si au-» tem quod non videmus speramus

,per patientiam

» expeclamus. » Quandiu itaque hic secundum carnem

sumus, cujus adoptionem et rederaptionem per patientiam

spei adh"C expectamus 5tandiu secundum id per quod

sub sole sumus , vanitati subjecti sumus. Quandiu igitur

ita sumus ,unde possumus non videre vanitatem^ cui

etiam subjecti sumus in spe?Quid est ergo quod iste dicit:

« Averte oculos meos, ne videant vanitatem? » An hoc

petit, ut non quidem in hac vita quod in spe gerimus im-

' Coloss. ui, 1-3. — * Fiom. viu, 20-25.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XII. 433

pleatur, sed ut in ea sorte sit, quse in illo quandoque possit

impleri, cuin «Liberabituraservitute corruptionis,»|et spi-

ritu et anima et corpore , « In libertatem gloriae filiorum

»Dei, )) ubi jam non videat vanitatem ?

II. Possunt quidem verba ista sic intelligi, non prceter

regulam fidei : sed liic alius sensus, quem mihi fateor plus

placere. Dominus in Evangelio dicit : « Si fuerit oculus

)) tuus simplex, totum corpus tuum lucidum erit. Si autem

)) oeulus tuus fuerit nequam, totum corpus tuum tene-

)) brosum erit. Si ergo lumen quod in te est, tenebrse sunt,

)) ips?e tenebrse quantae erunt*?)) Proinde magni interest,

cum aliquid boni facimus, cujus rei contemplatione facia-

mus. Oflicium quippe nostrum, non officio, sed fine pen-

sandum est 5 ut scilicet non tantum si bonum est quod

facimus,sed praecipue si bonumest propter quod facimus,

cogitemus. Hos oculos, quibus contemplamur quare facia-

mus quod facimus , averti poscit ne videant vanitatem

id est, ne hanc attendat, propter quam faciat, cum boni

aliquid facit. In qua vanitate praecipuum locum obtinet

amor laudis humanae, propter quam multa magna fece-

runt, quimagni in hoc sseculo nominati sunt , multumque

laudati in civitatibus gendam, quserentes non apud Deum,

sed apud homines gloriam, et propter hanc velut prudenter,

fortiter, temperanter, justequeviventes ; ad quam perve-

nientes perceperunt mercedem suam, vani vanam. Ab hac

vanitate volens Dominus avertere oculos suorum : « At-

» tendite, inquit, ne justitiam vestram faciatis coram ho-

)) minibus, ut videamini ab eis; alioquin mercedem non

)) habebitis apud Patrom vestrum,qui in coehs esf^. »

Deinde cum ipsius justitiae quasdam partes exequeretur,

praecipiens de eleemosynis , de oratione, de jejunio , ubi-

I Matth. VI, 22, 23. — 2 Ibid. i.

cxviii. 28



434 6. ArGUSTINI EPISCOPI

que id admonuit, ne aliquid eorum propter gloriam homi-

num fiat, et ubique dicit eos qui propterea faciunt, per-

cepisse mercedem suam, id est, non aeternam, quaesanctis

reposita est apudPatrem, sed temporalem,quamquaerunt

qui conteraplantur in suis operibus vanitatem : non quia

ipsa laus humana cuipanda est, (namquid tam optandum

est hominibus,quamuteis placeant quse debeant imitari?)

sed propter ipsam laudem bene operari, hoc est vanitatem

in suis operibus intueri. Quandoquidem et ipsa ab homi-

nibus laus homini justoquantacumque provenerit, non ibi

esse debet ejus fmis boni, sed etiam ipsa referenda est ad

laudem Dei,propter quem bona faciunt vere boni : quo-

niam non a se ipsis,sed ab illo fiunt boni. Denique in eodem

sermone Dominusjam dixerat eis: «Luceatlumen vestrum

» coram hominibus ut videant opera vestra bona, et glo-

)) rificent Patrem vestrum, qui in coehsest*. )) Ubi finem

posuit, hoc est, in gloria Dei, hoc debemus quando ahquid

boni facimus intueri, si avertuntur a vanitate ocuh nostri.

Non ergo sit finis boni operis in laudibus hominum , sed

ipsas laudes hominum corrigamus , et ad Dei laudes omnia

referamus , a quo nobis dsiur quidquid in nobis sine lau-

dantis errore laudantur. Porro si vanum est propter homi-

num laudes bona facere , quanto vanius propter adipis-

cendam pecuniam , vel augendam, sive retinendam , et si

quidhujusmodi estcommoditemporahs, quodnobis accedit

extrinsecus? Quia « Omnia vanitas : quse abundantia ho-

)) minis in omni labore suo, quo ipse laborat sub sole-? )>

Propter ipsara denique temporalem saiutem non debemus

facere bona opera iiostra, sed potius propter illam quam

speramus selernam, ubi bono imrautabih perfruamur,

quod nobis erit ex Deo, imo quod nobis est ipse Deus.

Si enim sancti Dei propter hanc temporalem sahitem bona

Sialth. V, iii. — ' Eccli, i, 2 et 12.



ENAKRATIO IN PSALMXJM CXVIII, SERMO XII. 435

opera facerent, nunquam IMartyres Christi bonum opus

confessionis in ejusdem salutis amissione perficerent. Sed

acceperunt auxilium de tribulatione , non intuentes vani-

tatem, quia vana salas hominis*; et diem hominum non

concupierunt ^, quiahomo vanitati similatus est, dies ejus

sicut urabra prsctereunt ^.

III. Cum autem Deus rogatur , ut ea quse videntur esse

in nostra potestate , id est , oculorum aversio a videnda

vanitate ab illo nobis concedatur, quid nisi ejus gratia

commendatur? Nonnulli enim ab ea vanitate non averte-

runt oculos suos, quia putaverunt a se ipsis se fierijustos

et bonos, et dilexerunt gioriam hcrainum magis quam Dei*5

quia et ipsi homines sunt, qui sibi nimium placuerunt, et

desuiarbitriiviribuspraesumpserunt.Sedetiamhsecvanitas

et prsesamptio spiritus est ^. Cum ergo dixisset : « Averte

» oculos meos , ne videant vanitatem•,

in via tua vivifica

» me^^ » quae via non vanitas , sed veritas est : deinde

subjunxit: « Statue servo tuoeloquium tuum in timorem

» tuum ^, » Quodquid est aliud, quam, Da mihi ut faeiam

quod eloqueris? Neque enira slatutum est eloquium Dei

his, qui inse movent illudcontra faciendo 5eisautera sta-

tutum est , in quibus immobile est. Statuit itaque Deus

eloquium suum in timorem suum eis, quibus dat spiritum

timoris sui : timoris autem iicn illius de quo dicit Apos-

tolus : «Non enim accepistis spiritum servitutis iterura in ti-

» more^ 5» hunc enira consummata charitas foras mittit ti-

morem^ : sed iUius timoris, quem dicit Propheta spiritum

timoris Dei*"-, timoris utique casti, perraanentis in sseculura

saeculi^^, tiraoris quo timetur ofTendi qui amatur. Aliter

I Psal. Lix, i3. — = Jerem. xvii, i6. — 3 Fsal. cxlv, 4- — ^* Joan. iii, 45.

— 5 Eccli. VI, g. — 6 Psal. cxvni, 37. — 7 Ibid. 38. — " Rom. vui, i5.

— 9 Joan. IV, 18. — 'olsaii. xi, 3. — " Psal. xviii, 10.

28.




quippe timet adultera virum suum , aiiter casta : adultera,

ne veniat5 casta, ne deserat.

IV. « Amputa, inquit, opprobrium meum , quod sus-

» picatus sum; quiajudicia tua suavia^. « Quis est qui

suum opprobrium suspicatur , et non magis novit suum

quisque opprobrium,quam cujuslibet alienum ? Suspicari

enim potius alienum potost homo , non suum;quoniam

quod suspicatur, ignorat : in suo autem opprobrio non

est cujusque suspicio , sed scientia , ubi loquitur cons-

cientia. Quid est ergo quod ait ; « Opprobrium meum

» quod suscipicatus sum ? » Nimirum de superiore sensu

etiam iste ducendus est : quoniam quandiu non avertit

homo oculos suos ne videant vanitatem,quod in se ipso

agitur, hoc de ahis suspicatur 5 ut propter quod ipse coht

Deum , vel propter quod bona opera facit,propter hoc

credat et alterum facere. Possunt quippe homines videre

quod agimus ;cujus autem rei contemplatione agamus

occultum est : et ideo datur suspicionibus locus , ut au-

deat homo judicare de occultis hominum, et falsa plerum-

que, et, si vera , tamen incognita temere suspicari. Prop-

terea Dominus cum de ipso fme loqueretur, propter quem

iustitiam facere debemus, ut oculos nostros a contempla-

tione averteret vanitatis , monuit ne propter laudes liomi-

num bona opera faciamus, dicens : « Attendite ne faciatis

» iustitiam vestram coram hominiLus , ut videamini ab

» eis". » Monuit, ne propter pecuniam, dicens, « Nohte

» vobis thesaurizare in terra : » et, « Non potestis Deo

» servireet mammonae^ » Monuit, ne propteripsum ne-

cessarium victum atquevestitum , dicens

: «

NesoJliciti

» sitis animffi vestrae quid manducetis , neque corpori

» vestro quid induamini. » Et cum haec omnia monuisset,

cjuia possumus suspicari eos quos juste vivere videmus , et

« Psa!. cxviu, 3a. — ' Matlh. vi, i. — ^ Ibid. \\x, et a^, a5.



ENAnnATIO IN PSALMUM CXViri , SERMO XII. 437

quo fine faciant non videmus,propter aliquid hujusmodi

benefacere-, continuo subjecit : «Nolite judicare, ne judice-

» mini^): Unde et hic cumdixisset : « Amputa opprobrium

)> meum, quod suspicatus sum •, addidit,quia judicia tua

» suavia, » id est, judicia tua vera. Yeritatis enim amator

suave clamat esse quod verum est ^ hominum aulem judi-

cia de occuhis hominum , non suavia,quia teraeraria. Et

ideo suum dixit opprobrium, quod de ahis est suspicatus

quia hoc et Apostohisait :

«Comparantes semetipsos sibi-

» metipsis- , non inteihgunt : » hoc enim prochvius homo

suspicaturin aho,quod sentit in seipso. Hoc itaque oppro-

hrium suum petebat auferri,quod in se senserat ^ et in

ahis fuerat suspicatus^ ut non esset diabolo simihs, qui de

occultis sancti Job suspicatus est,quod non gratis Deum

coleret, quem poposcit tentandum_, ut crimen quod obji-

ceret inveniret^.

V. Sed cum libenter alterius opprobrium nonnisi remu-

latio suspicetur, dum bonumopus reprehendi non potest,

quia se asserit quod apertum est5

et quo fine fiat repre-

henditur,quia non se exerit quod occultum est

5 atque

ita male suspicari eum hbet cui hbet , non videndo quod

latet , et invidendo quod eminet : profecto contra hoc

malum,quo quisque hbenter de homine malum quod non

perspicit suspicatur, charitas habenda est, quae non semu-

latur*-, quam Dominus prsecipue commendat , dicens :

« Mandatum novum do vobis, ut vos invicero diligatis ^: »

et, « In hoc scient omnes quia Discipuh mei estis , si di-

» lectionem habueritisin invicem. » Et de dilectione Dei

et proximi loquens, « Inhis, inquit_, duobus mandatis tota

» Lex pendet et Prophetae^ » Unde et iste contra suae

suspicionis opproprium, quod desiderat amputari, «Ecce,

> Malth. VIII, I. — '2. Cor. x, 32. — * Job. 1. 9-11. -- 4 i Cor xht, 4.

— 5 Joan. xiii. 14. et 35. — ^ Matth. ixjt, ô.




)) inquit, concupivi mandata tua 5 in tua justitia vivifica

)) me^ )) Ecce concupivi ex toto corde, ex tota anima, ex

tota mente diiigere te, et proximum sicut me : non in mea,

sed « In tua justitia vivificame, » hoc est , ista charitate

quam concupivi, imple me. Adjuva ut faciam quod cora-

mendas, dona ipse quod mandas. « In tua justitia vivifica

)) me : )> quia in me unde morerer habui, unde autem vivara

non invenio nisi in te. « Justitia tua Christus est,qui

))

factus est nobissapientia a

Deo, et justitia , et sanctifi-

)) catio, et redemptio : ut, quemadmodum scriptum est

n Qui gioriatur, in Domino glorietur*. » Et in illoinvenio

mandata tua quae concupivi, ut in tua justitia , hoc est,

in ilio , vivifices me. Ipse est enim Yerbum Deus ; et Ver-

bum caro factum est^, ut esset etproximus meus.

SERMO XIII.

I. Sermoni pristino,quem de Psalmo qui est omnium

prolixissimus , nuper habuimus, de verbis ejus quae se-

quuntur iste jungendus est. Haec verba sunt : « Et veniat

)> super me misericordia tua, Domine*. » Quae sententia

superiori videtur annexa : non enim ait : « Veniat super

)) me^Hsedait : « Et veniat.» Est autem illa superior,«Ecce

)) concupivi mandata tua ; in tua justitia vivifica me.)) Dcinde

sequitur: «Et veniatsuper me misericordia tua,Domine.))

Quid hic ergo poscit, nisi ut mandata qufe concupivit, per

ejusmisericordiamfaciat qui mandavit?Exponitenimquo-

dam modo quid dixerit; « In tua justitia vivifica me: » cum

subjungit, « Et veniat super me misericordia tua, Domine,

> Psal. cKviii, 4o. —^

' 2 Coi% ij^So, 3i. — 3 Joan. r, i^. — 4 Psal.

CS.V1U, 4i.



ENAKRATIO 1N PSALMTJM CXVIII , SERMO XIII. 439

» salutare tuum secundum eloquium tuum : m lioc est,

secundum promissionem tuam. Unde nos vult Apostolus

filios promissionis intelligi^ : ne arbitremur nostrum esse

quod sumus, sed totumDei gratiae retribuamus.wFactusest

)) enim nobis Christus sapientia a Deo , et justitia et sancti-

)) ficatio, et redemptio^ ut, quemadmodum scriptum est,

)) Qui gloriatur, in Domino glorietur'^. » Quod ergo ait:

« In tua justitia vivifica me ; )> in Christo utique vivifi-

cari cupit , et ipsa est misericordia quam super se poscit

venire. Ipse Christus est et « Salutare Dei ; » quo verbo

exposuit quam misericordiam diceret , ubi ait : « Et veniat

)) super me misericordia tua , Domine. » Si ergo quserimus

qure sit ista misericordia, audiamus quod sequitur : « Sa-

)) Jutare tuum secundum eloquium tuum. » Ab eo quippe

hoc promissum est , « Qui vocat ea quoe non sunt , tan-

))

quam sint".))Nondum enim erantquibus promitteretur,

ne quisquam de meritis gloriaretur. Et quibus promissum

est,etiamipsi pron.issisunt, ut totum corpus Christi dicat:

« Gratia Dei sum id quod sum ^. )>

II. )) Et respondebo, inquit, exprobrantibus mihiver-

)) bum^. )) Utrum, «Verbum exprobrantibus 5 )> an, «Verbum

)> respondebo,)) ambiguumest : sedquodhbeteorumChris-

tum sonat. Ipsum enira nobis exprobrant, quibus est cru-

cifixus vcl scandalum , vel stullitia^ : ignorantes quia

Verbum caro factum est , et habitavit in nobis;quod

Verbum in principio erat, apudDeum erat, et Deus erat''.

Sed etsi non ipsi Verbum exprobrent quod eos latet, quia

divinitas ejus ab eis non cognoscitur, a quibus ejus infir-

mitas in cruce contemnitur•,

nos tamen Verbum respon-deamus, nec exprobratione terreamur aut confundamur.

« Verbum enim si cognovissent , nunquam Dominum

« Rom. IX, 8.— ' I Cor. 1, 3o. 3i.— ^ Rom. iv, 17.— 4 i Cor. xt, 10.

— 5 psal. cxvui, 42. — ^ 1 Cor. 1, 23. — 7 Joan. 1, i et 14.



440 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

» glorije crucifixissent ^ » Ille autem respondet Yerbum,

exprobrantibus, super quem venit misericordia Dei : hoc

est, ipsura salutare ejus venit ut protegat, non ut conterat.

Nam super quosdam conterendos venturus est,qui nunc

in eum , dum spernunt ejus humiiitatem , offendendo

quassantur. Sic enira dicit in Evangelio : « Qui ceciderit

)) super lapidem istum, conquassabiturj super quem vero

)) ceciderit , contereteum'. » Qui ergo nobis exprobrant,

offendunt, et cadunt in eum. Nos autera ne offendamus

et cadamus , opprobria eorum ne timearaus , sed respon-

deamus eis verbum. « Hoc est verbum fidei quod prsedi-

» camus. Quia si credideris, inquit, in corde tuo quia Do-

)) minus est Jesus, et confessus fueris in ore tuo quia Deus

)) illum suscitavit a mortuis, salvus eris. Corde enim credi-

)) lur ad justitiam , ore autem confessio fit in salutem^. m

Parumest

ergoin

cordehabere Christum , et

noUeconfi-

teri dum timetur opprobrium5sed exprobrantibus res-

pondendum est Verbum. Ut autem hoc Martyres possent,

promissLim est eis , et dictum : « Non enim vos estis qui

)) loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquiturin vo-

)) bis^)) Ideo et iste cum dixisset : « Respondebo expro-

)) brantibus mihi verbum ^» continuo sequitur , « Quo-

» niam speravi in verbis tuis : )> quod est utique, in

promissis tuis.

III. Sed quoniam plurimi quamvis ad ipsumcorpus,

' cujus hrec verba sunt, pertinentes,gravi pondere perse-

cutionis urgente nonvalueruntsustinere exprobrationem,

et Christum deficiendo negaverunt, ideo sequitur: « Et

)) ne auferas de ore meo verbum veritatis usque valde ^. »

Ex ore suo quippe dicit, quia unitas corporis loquitur, in

cujus membris etiam illi deputantur, qui defecerunt ad

« I Cor. li, 8. — ' Luc. xx ,18. — ' Rom. x, 8-10. — 4Matth. x, 20.

— 5 Psal. cxviii, 43-



EWARRATIO IN PSALMtrW CXVIII, SERMO XIII. 441

horam negando , sed poenitendo postea revixerunt , vel

etiam martyrii palmam, quam perdiderant, reparata con-

fessionesumpserunt. Nonigitur « Usque valde , » vel sicut

quidam codices habent, non « TJsquequaque ,» hoc est, non

omnimodo, ex ore Petri ,in quo erat typus Ecclesiae, ver-

])um veritatis ablatum est : quia etsi ad horam negavit

timore turbatus , tamen flendo est reparatus^ , et confi-

tendo est postea coronatus. Totum itaque corpus Christi

loquitur, id est, Ecclesiae sanctae universitas : inquototo

corporesive quia, neganlibus plurimis, remanserunt fortes,

qui usque ad mortem pro veritate certarent ; sive quia et

ex iis qui negaverant multi reparatisunt, nonest ablatum

ex ejus ore verbum veritatis « Usque valde. » Quod autem

ait, « Ne auferas , » inteiligendum est, Ne auferri sinasj

propter quod orando dicimus : « Ne nos inferas in tenta-

» tionem^ » Et ipse Dominus ad Petrum, « Rogavi, in-

» quit, pro te ne deficiat fides tua^ : » hoc est, ne aufe-

ratur ex ore tuo verbum veritatis « Usque valde. » Sequitur,

« Quia in judiciis tuis speravi^

» vel sicut de graeco qui-

dam diligentius expresserunt , « Supersperavi ^: » quod

verbum etsi minus usitate compositum est , tamen implet

veritatis interpretandse necessitatem. Attentius ergo nobis

loci hujus rimandus est sensus, ut intelhgamus,quantum

Deus adjuvat, quid sibiveht, « In verbis tuis speravi , In

» judiciis tuis supersperavi. Respondebo , inquit, expro-

» brantibus mihi verbum, quoniamsperaviinverbis tuis:»

id est,quoniam mihi hoc ipse promisisti. « Et ne auferas

» ex ore meo verbum veritatis usque valde,quoniam in

» judiciis tuis supersperavi : » id est, quoniam judicia tua,

quibus me corripis et flagellas, non solum mihi non aufe-

runt spem, verum augent etiam5quoniam quem dihgit

• Matth. xwi,

70-75. — ' Id. vi , i3. — ' Luc. x\u, 32. — ^ Grrcc.




Dominus corripit ; flagellat autem omnem filium quera

recipit*. Ecce autem sancti et humiles corde de te praesu-

mendo in persecutionlbus non defecerunt : ecce etiam

qui de se praesumendo defecerunt , et tamen ad ipsura

corpus pertinuerunt, sibi innotescendo fleverunt, et tuam

gratiam solidius invenerunt, quia suam superbiam per-

diderunt. Ergo « Ne auferas ex ore meo verbum verita-

» tis usque valde,quia in judiciis tuis supersperavi. )>

IV. « Et custodiam legem tuam semper. » Id est, si

non abstuleris ex ore meo verbum veritatis , « Custodiam

» legem tuam scmper •, in sfficulum et in saeculum sse-

» culi~. » Ostendit quid dixerit, « Semper. » Abquando

etenim « Semper » intelligitur, quandiu hic vivitur •, sed

non est , « In saeculum et in sseculum saeculi : » mehus

quippe ita interpretatum est,quam sicut quidam codices

habent , « In aeternum et in saeculum ssecuh : » quia nonpotuerunt dicere, et in aeternum aeterni. Lex itaque ista

intefligenda est , de qua dicit Apostolus , « Plenitudo le-

» gis charitas^. » Haec enim a sanctis, quorum ex ore

non aufertur verbum veritatis, hoc est, ab ipsa Christi

Ecclesia custodietur , non solum in hoc saeculum , id est

donec fmiatur hoc saeculum; sed eliam in alterum, quod

appellatur« SaecuIumsseculi.»Neque enim prsecepta legis,

sicut hic . etiam ibi accepturi sumus quae custodiamus, sed

ipsam legis , ut dixi,plenitudinem sine uUo peccandi ti-

more servabimus : quia et Deum plenius, cum viderimus,

amabimus , et proximum,quia Deus erit omnia in omni-

bus *;nec falsae cuiquam de proximo suspicioni eritlocus,

abi nullus ulli erit occultus.

• Hebr. xii, 6.— « Psal. cx.viii, 44- — ^ ôm. xm, lo.— 4 i Cor. xv, 28.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SEPlMO XIV. 443

SERMO XIV.

I. StiPEnioREs versus prolixi Psalmi hujus orationem ha-

bent ; hi autem qui sequuntur , dequibus nunc disputan-

dum est, narrationem. Petebat enim homo Dei superius

adjutorium gratiae Dei , cum dicebat : « \n tua justitia

)) vivifica me •, et veniat super me misericordia tua^

)) Domine : )) et alia simiha vel supra vel infra. Nunc

autem dicit ; « Et ambulabam in latitudine- quoniam

)) mandata tua exqui?ivi. Et loquebar in testimoniis

)) tuis in conspectu regum , et non confundebar, Et me-

)) ditabarin mandatis tuis quae dilexi. Et levavi manus

)) meas ad mandata tua,quae dilexi, et exercebar in jus-

)) tificationibus tuis ^ )> Ubi narrantis verba sunt, non

petentis •, velut , impetratis quae petiverat , confiteatur iii

Dei iaudibus qualem illum fecerat misericordia Domini

quam super se venire poposcerat. Neque enira haec ita

superioribus conjunxit, ut diceret, «Etne auferas ex ore

» meo verbum veritatis usque valde,quia in judiciis tuis

)) supersperavi, et custodiam legem tuam semper, in saecu-

)) him et in sseculum saecuh , et ambulabo in latitudine

)> quia mandata tua exquisivi. Et loquar in testimoniis tuis

)) in conspectu regum , et non confundar^ )> et caeteraisto

modo5sic enim videtur sequentia prsecedentibus debuisse

connectere : sed ait : «Et ambulabam in latitudine.))Ubi

copulativaconjunctio, idest, « Et,))velutinconsequenspo-

•sita est5quia non ait : Et ambulabo, quomodo dicebat :

« Et custodiam legemtuam semper.))Aut certesi optativo

mododictum est :«Custodiam legem tuam 5» non ait,Et am-

bulem in latitudine, quasi utrumque optavit, et poposcerit

sed ait : « Etambulabam in latitudine. )) Ubi si conjunctio

> Psal. cxvui, 40-48.



444 s. AxJGUSTini bpiscopi

ista non esset , sed a superiorum connexione libera infer-

retur et soluta sententia, « Ambulabam in latitudine; »

nihil de inusato loquendi modo liic deberet movere lec-

torem , ut occultus sensus quaerendus hic aliquis putare-

tur. Nimirum ergo quod nondixit intelligi voluit, idest,

exauditum se fuisse; ac deinde subjunxit quaiis factus

fuerit : tanquam diceret , Haec cum orarem , exaudisti

me , « Et ambulabam inlatitudine •, » et csetera quae isto

modo dicta contexuit.II. Quid est igitur , « Et ambulabam in latitudine , «

nisi ambulabam in charitate, « Quae diflfusa est in cordibus

»nostris per Spiritu-m sanctum, qui datus est nobis^ ?» In

hac latitudine ambulabat ille qui dicebat : « Os nostrum

» patet ad vos, oCorinthii, cor nostrum dilatatum esf^.

Haec autem charitas duobus illis mandatis tota atque inte-

gra continetur, dilectione sciUcet Dei , et dilectione pro-

ximi, in quibus tota Lex pendet et Prophetae^. Unde et

hic cum dixisset , « Et ambulabam in latitudine •, » cau-

sam subjunxit , atque ait : «Quiamandata tua exquisivi. »

Nonnulli autem codices non habent « Mandata, » sed « tes-

» timonia :» sed « mandata » in pluribus invenimus, et ma-

xime graecis : cui linguae tanquam praecedenti , undead

nos ista transJata sunt , magis credendum esse quis ambi-

gat ? Si ergo scire voiumus quoraodo haec mandata qui£-

sierit , vel quaerenda sint , ilhid intueamur quod dicit

Magister bonus, et doctor, et dator : « Petite,etaccipietis;

» quaerite , et invenietis5pulsate , et aperietur vobis. »

Et paulo post : « Si ergo vos, inquit, cum sitis mali, nostis

» bona data dare fihis vestris5 quanto magis Pater vester

» qui in coehs est , dabit bona petentibus se*? » Ubi evi-

denter ostendit quod dixerat, « Petite, quaerite, pulsate , »

' Rom. V, 5. — '2 Cor. vi, 11. —^ Mattli. xxn^

ô. — 4 Id. vii,

7 et II.



enArrAtio in psAlmum cxviii, sermo XIV. 445

nonnisi ad poscendi, hoc est, orandi instantiam pertinere.

Alius porro Evangelista non ait : « Dabitbonapetentibus

» se,» quae multipliciter possunt intelligi, vel corporalia vel

spiritualia5 sed circumcidit inde alia, satisque diligenter

expressit quid nos vehementer atque instanter voluerit

poscere Dominus , et ait : « Quanto magis Pater vester de

» coelo dabit Spirituro bonum petentibus se^? » Hic est

ilJe Spiritus, per quem diffunditur charitas in cordibus

nostris, ut Deum proxiraumque diligendo divina mandata

faciamus. Hic est ille Spiritus in quoclamamus, « Abba,

» Pater.» Acper hoc ipse nos facit petere, quem desidera-

mus accipere \ ipse nos facit queerere,quem cupimus in-

venire5 ipse nos facit pulsare, ad quem nitimur pervenire.

Hoc docet Apostolus,qui cum dicat in Spiritu sancto nos

clamare,«Abba, Pater^,»rursus alio loco dicit : « Dedit Deus

» Spiritum Fihi sui in corda iiostra clamantem, Abba,» Pater^. » Quomodo nos clamamus, si ipse clamat in

nobis , nisi quia clamare nos fecit , dum habitare coepit in

nobis ? Etiam hoc itaque agit acceptus , ut largius acci-

piendus petendo,quaerendo

,pulsando

,poscatur. Sive

enim utvita bonapetatur, sive ut bene vivaturjquotquot

Spiiitu Dei aguntur, hi fiiii sunt Dei*. Ergo, « Ambula-

» bam , inquit, in latitudine5 quoniam mandata tua ex-

» quisivi. » Exquisierat et invenerat, quoniam petierat

et acceperat Spiritum bonum,quo factus bonus bene fa-

ceret bona , ex fide quae per dilectionem operatur^.

III. « Et loquebar, inquit , in testimoniis tuis in cons-

» pectu regum, et non confundebar : » tanquam ille qui

petierat et acceperat, ut responderet exprobrantibus sibi

verbum , et non auferretur ex ore ejus verbum veritatis.

Itaque pro illa usque ad mortem certans , nec in cons-

Luc. XI, i3. — » Rom. vul, i5. *-• 3 Gal. iv, 6. — 4 Rom, viu, 14. —« Galat, V, 6.




pectu regnum confundebatur eam loqui. Testimonia

quippe, in quibus dicit quod loquebatur,graece martyria

nuncupantur • quo verbo jam utimur pro latino. Unde

dictum est etiam vocabulum Martyrum,quibus prsedixit

Jesus,quod et ante reges eum fuerant confessuri ^

IV. « Et meditabar , inquit , in mandatis tuis, quae

» dilexi. Et levavi manus meas ad rasndata tua quae di-

» lexi'^. » Sive quod nonnulli codices habent in utioque

versu, (cDilexi valde, » aut animis, » aut « Vehenienter ; »

sicut interpretari placuit, quod grsece dicitur ffcp^^pa. Man-

data ergo Dei dilexit, per hoc per quod ambulabat in lati-

tudine;per Spiritum scihcet saiictum

,per quem dilectio

ipsa diffunditur, ei dilatat corda fidelium ^. Dilexit autem

et cogitando et operando. Nam quod ad cogitationem per-

tinet , ait : « Et meditabar in nandatis tuis : » quod au-

tem ad operationem , «Et levavi manus meas ad mandata» tua.» Utrique autem sententise addidit, «Quae dilexi : »

Finis enim praecepti estcharitas de corde puro*. Quando

isto fme , id est, hujus rei conteinplatione fit mandatum

Dei, tunc fit vere opus bonum5 et tunc levantur manus,

quia supernum est quo levantur. Propterea de ipsa cha-

ritate locuturus Apostolus ait : « Supereminentem viam

» vobis demonstro^ : » et aho loco, «Cognoscere, inquit,

» etiam supereminentem scientiae charitatem Christi^. »

Nam si de opere mandatorum Dei merces terrenae fehci-

tatis expetitur, deponuntur marus potius quam levantur;

quia terrena emolumenta quae uon sursum , sed deorsum

sunt, illo opere requiruntur.Ad utrumque autem pertinet

quod sequitur : « Et exercebar in justificationibus tuis. »

Quod plures interpretes dicere maluerunt : quam « Laeta-

» bar, » aut « Garriebam, » quod ahqui interpretati sunt

' MaUh. X, 18. — 2 Psal. cvvui, 47, 48- — ^ Rom- v, 5. — 4 i Tiin. i, 5.

— 5 2 Cor. xu, 3i. — ^ Ephes. m, 19.



ENAKRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XV. 447

ex eo quod grsecus habet hSa.iay/.-j-K Exercelur quippe in

justificadonibus Dei laetus , et quodam modo garrulus

qui mandata ejus quae diligit , et cogitandi et operandi

delectatione custodit.

SERiMO XV.

I. CoNsiDEREMus,quantum donat Dominus, et pertrac-

temus hos versus magni Psalmi hujus ; « Memento verbi

» tui servo tuo , in quo spem dedisti mihi. Haec me con-

» solata est in humilitate mea•,quoniam verbum tuum

)) vivificavit me ^» Numquid obhvio, sicut in hominem,

cadit in Deum ?Cur ergo ei dicitur: « Memento? « Quam-

vis in aliis sanctae Scripturae locis ipsum verbum omninoponatur , ut est : « Quare mei oblitus es "^

, » et , « Obli-

» visceris inopiam nostram' : » etipse Deus per Prophe-

tam, « Omnes , inquit, iniquitates ejus obhviscar *

: » et

ahbi atque ahbi saepius hoc legitur. Sed non ut homini-

bus ista contigunt , ita intelliguntur in Deo. Nam sicut

Deum poenitere dicitur,quando praeter hominum spem

res mutat, consiho non mutato, quia consihum Domini

manet in aeternum ^ • ita dicitur obhvisci, quando tardare

videtur adjutorium vel promissum, vel non retribuere

digna peccantibus , vel si quid hujusmodi , tanquara ejus

memoriae sit elapsum quod speratur , sive timetur , et

non fit.Dicuntur ista locutione morah, qua humanus mo-

veturaflectus

;

quamvishaec

Deusfaciat certa disposi-

tione, non deficientememoria, iiec obscurata intelhgentia,

nec voiuntatemutala.Cumitaquedicitur ei: «Memento,»

' Psal. cxviit, ig, 5o. — » Id. xli, io. — ^ Id. xliii, 2^. — 4 Ezech.

xviii, 22. — 5 Psal. xxxii, II.




oranlis desiderlum,quia promissum poscit, ostenditur et

extenditur ; non Deus, quasi ei de mente id exciderit, ad-

monetur. « Memento , inquit , verbi tui servo tuo : » hoc

est , imple promissum servo tuo. « In quo spem dedisti

)) mihi : » hoc est , in quo verbo,quoniam promisisti

me sperare fecisti.

II. « Haec me consolata est in humilitate mea^. » Hsec

scihcet spes,quse data est humihbus , dicente Scriptura

« Deus superbis resistit, humihbus autem dat gratiam"^.

Unde ore proprio etiam ipse Dominus ait : « Quoniam qui

» se exaltat , humihabitur 5 et qui se humihat , exahabi-

» tur^. » Bene hic intelligimus etiam illam humihtatem,

non qua se quisque humiiiat confitendo peccata, nec sibi

arrogando justitiam; sed qua quisque humihatur ahqua

tribulatione vel dejectione,quam meruit ejus superbia,

aut exercetur probaturque patientia:

unde paulo post di-

cit hic Psalmus : « Prius quam humiharer, ego dehqui.»

Et iUud in Hbro Sapientise : « In dolore sustine , et in

» humihtate tua patientiam habe •, cpioniam in igne pro-

» batur aurum et argentum , homines vero acceptabiles

» in camino humiliationis ^. » Qucd ait « Acceptabiles, » ibi

spem dedit quae consolaretur in humihtate. Et Dominus

Jesus, hanc humilitatem cumDiscipuhs praediceret a per-

secutoribus esse venturam, non eos sine spe rehquit5sed

hanc etiam,qua consolarentur , dedit dicens : « In ves-

» tra patientia possidebitis animas vestras ^, » De ipso

quoque corpore,quod ab inimicis posset occidi , et quasi

penitus interire, « CapiUus, inquit , capitis vestri non pe-

» ribit^. » Hoec spes data est corpori Christi, quod est

Ecclesia, qua consolaretur in humihtate sua. Propter

quam spem dicit et apostolus Pauhis : « Si autem quod

« Psal. cxviii, 5o. — » Jacob. iv, 6, et i Petr. v, 5. — ^ Luc. xiv, ii, et

xviu, 4- — '^ Eccli. 11, 4, ii. — ^ Luc. tn, ig. — 6 IbiJ. i8.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SERMO XV. 449

)) non videmus speramus,per patientiam expectamus ^. »

Sed seternorum est spes ista prsemiorum : est alia spes,

quae in humilitate tribulationis plurimum consolatur, qu£e

sanctis data est in verbo Dei adjutorium gratiae pollicen-

tis , ne quisque deficiat. De qua spe dicit Apostolus : « Fi-

)) delis Deus qui non permittet vos tentari super id quod

)) potestis ; sed faciet cum tentatione etiam exitum , ut

)) possitis sustinere -. )) Hanc spem dedit etiam Salvator

ore suo, quando ait: «

Hacnocte postuiavit

Satanas vexare)) vos sicut triticum

; et ego rogavi pro te , Petre , ne de-

)) ficiat fides tua ^.)) Hanc spem dedit et in oratione, quam

docuit , ubi monuit ut dicamus : « Ne nos inferas in ten-

» tationem ^. » Quodam modo enim promisit se daturum

suis periclitantibus,quod dici voluit ab orantibus. Et ni-

mirum de liac spe magis iste Psalmus intelligendus est

dicere : « Haec me consolata est in humilitate mea 5 quo-

» niam verbum tuum vivificavit me ^. » Quod expressius

interpretati sunt,qui non « Verbum, » sed « Eloquium »

posuerunt. Graccus enim /.'-Y-cv habet,quod est « Elo-

» quium 5» >'-^^7'-;, quod est « Verbum. »

III. Sequitur autem : « Superbi inique agebant usque

» valde : a lege autem tua non dechnavi°. » Superbos

intelhgi voluit persecutores piorum : et ideo subjecit ; « A» lege autem tua non decHnavi , » quia hoc eum facere

illorum persecutio compellebat. Quos « Usque valde » ini-

que dicit egisse;quia non solum erant impii, verumetiam

pios impios esse cogebant. In hac humilitate, hoc est,

in hac tribulatione spes consolata est, quae data est in

verbo Dei pollicentis adjutorium , ne deficiat fides Mar-tyrum 5 et prsesentia Spiritus sui vires impertientis labo-

» Rora. vui ,25. — » t Cor. x, i3. — 3 Luc, xxii, 3r, 32. — 4 Matth.

VI, i3. — * Psal. cxviii, 5o. — ^ Ibid. 5i.

cXVIII. 29




rantibus, ut evadentes de muscipula venantium dicerent:

« Nisi quia Dominus erat in nobis , fortasse vivos absor-

» buissentnos ^

»

IV. An forte quod ait : « Haec me consolata est in hu-

» militate mea , » illam dicit humilitatem,qua homo est

dejectus et projectus in mortem , ex peccato illo, quod

valde infeliciter in paradisi feiicitate commissum est^ ?In

hac quippe humihtate , in qua homo vanitati simihs fac-

tus est, et dies ejus sicut umbra praetereunt ^, omnes filii

irae sunt , nisi per Mediatorem reconcilientur Deo , qui

prsedestinati sunt in aeternam salutem ante raundi cons-

titutionem^ : in quo Mediatore et antiquijusti spem ha-

bebant quando eum in carne venturum prophetiae spiritu

praevidebant. Quod ergo verbum ad eos fiebat de illo

etiam hoc bene hic intelligitur verbum, si et ipsorum

accipimus istam vocem ; de quo verbo dictum est, « Me-

» mento verbi tui servo tuo, in quo spem dedisti mihi.

» Haec me consolata est in humihtate mea ^» hoc est, in

ista mortahtate mea : « Quia eloquium tuura vivificavit

» me; » utspem vitae haberem projectus in mortem.wSu-

» perbi inique agebant usque vaide : » quandoquidem

eorum superbiam nec humiiitas mortahtatis edomuit. « A

» lege autem tua non dechnavi ^: » quod me facere co-

gebant superbi.

V. « Memor fui judicicrum tuorum a saeculo, Domine,

» et consolatus sum^ : » vel sicut ahi codices habent, « Et

» exliortatus sum. » Id est , exhortationem accepi. Utrum-

que enim potuit interpretari de verbo graeco,quod est

-r.xzvM.rkf:!^

« A soeculo » crgo , cx quo genus humanura

sumpsit exordium ,« Memor fui judiciorum tuorum su-

per vasa irae, quae perfecta sunt in perditionem '^

: « Et

' Psal. cixiii, 2, 3. — ' Gen. iii, 23. — ^ Psal. cxliii,\. — 4 Ephes.

i, 4j 5. — 5 Psal. cxvin, 49-5i. — ^ Ibid. 52. — 7 Rom. u, 22, 23.



ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII, SERMO XV. -451

» consolalus siim,quia per haec quoque ostendisti divi-

tias gloriae tuse iu vasa misericordiae tuae.

VI. « Tsedium detinuit me a peccatoribus relinquenti-

» bus legem tuam. Cantabiles erant mihi justificationes

» tuse in loco incolatus mei ^: » vel sicut alii codices

habent , « In loco peregrinationis mese. » Ipsa est illa

humihtas in loco mortalitatis peregrinantis hominis de

paradiso et de illa superna Jerusalem, unde quidam des-

cendens in Jericho incidit in latrones : sed propter mise-

ricordiam quae per illum Samaritanum cum illo facta est'^,

cantabiles illi erant justificationes Dei in loco peregrina-

tionis suse;quamvis eum tsedium teneret a peccatoribus

rehnquentibus legem Dei, quia cum eis conversari in hac

vita vel ad tempus cogitur , donec area ventiletur. Pos-

sunt autem isti duo versus ad singulas partes unius supe-

rioris aptari : ut quod ait : « Memor fui judiciorum tuo-

» rum a sseculo, Domine; » ad hoc referatur, « Taedium

» detinuit me a peccatoribus derehnquentibus legem

» tuam : » quod vero ibi ait : « Et consolatus sum , » ad

hoc referatur, « Cantabiles mihi erant justificationes tuoe

» in loco peregrinationis mese. »

VII. « Memor, inquit, fui in nocte nominis tui, Do-

» mine , et custodivi legem tuam ^. » Nox est illa humili-

tas, ubi est mortahtatis serumna •, nox est in superbis ini'

que agentibus usque valde, nox in taedio a peccatoribus

rehnquentibus legem Dei ^ nox est postremo in loco pere-

grinationis hujus, donec veniat Dominus,

et illuminet

abscondita tenebrarum , et manifestabit cogitationes cor-

dis, et tunc laus erit unicuique a Deo. In hac ergo nocte

memor homo esse debet nominis Dei, ut qui gloriatur, in

Domino glorietur : propter quod et illud scriptum est

« Non nobis , Domine , non nobis , sed nomini tuo da

> Psal. cxvui, 53, 5:). — » Luc. x, So-S;. — * Psal. cxviii, 55.

29.



452 S. AXJGUSTINl EPISCOPl

)) gloriam^ » Sic enim quis([ue non in sua , sed in Dei

gloria,(quia nec in sua, sed in Dei justitia, id est, a Deo

sibi donata,

) custodit legem Dei : sicut iste ait : « Memor

)) fui in noctc nominis tui , Domine , et custodivi legem

» tuam. » Quam non custodisset, si in sua virtute confi-

dens, nominis Dei memor non fuisset. « Adjutorium enim

)) nostrum in nomine Domini-. )>

YIII. Propter quod secutus adjunxit : « Haec facta est

» mihi, quoniam justitias tuas exquisivi ^. Justitias utique

)) tuas,» quibus justificas impium 5 non meas, quae nun-

quam me pium laciunt, sed superbum.Non enim erat iste

aliquis eorum,qui « Ignorantes Dei justitiam , et suam

» volentes constituere,justitise Dei non sunt subjecti ^. »

Has ergo justitias,quibus justificantur gratis per gratiam

Dei, qui per se ipsos justi esse non possunt, melius alii

interpretati sunt « Justificationes : » quia revera non î-

M'M&rrj.t , id est , « Justitias • sed Sv/.'Au.y-y. grascus habet

quae sunt « Justificationes. » Sed quid sibi vult quod ait

« Hsec facta est mihi ? Haec » quid ? An forte Lex ? Quia

dixerat : « Et custodivi legem tuam : » quibus verbis sub-

junxit : «Haec facta est mihi : » tanquam diceret : « Hsec

» lex facta est mihi ? » Sed non est remorandum in expo-

nendo , quomodo sit ei facta lex Dei. Grseca enim locu-

tio unde ista translata est , satis indicat non de lege

dictum esse , « Hoec facta est niihi : » quia lex in eadem

lingua generis mascuhni est, et foeminino pro nomine

etiam ibi scriptum est, « Haec facta est mihi. » Quaeritur

ergo prius quse ilh facta sit, deindequomodo ilh facta sit,

qucecumque illa sit. « Haec , inquit, facta est mihi : » noa

utique , Haec lcx,quia hunc sensum , sicut dixi

,graecus

expeiht. Forte ergo, Haec nox : quia tota superior sen-

tentia sic se habet : « Memor fui in nocte nominis tui_,

'Psal.cxm secunii, i.— *I<i- cxstn, 8.— 3 u, cx.viii,56,— ^ Uom.x, 3^



ENARRATIO 1N PSALMUM CXVIII , SERMO XV. 453

» Domine , et custodivi legera tnam ; » et sequitnr, « Hsec

)) facta est mihi ; » quiaitaqne non lex, profecto noxest

quae facta est illi. Quid est igitur, Nox mihi facta est,

« Quia justificationes tuas exquisivi ?)) Lux quippe potius

est ei facta , non nox,quia justificationes exquisivit Dei.

Ac sic recte intelligitur, u Facta est mihi,» ac si diceretur,

facta est pro rae,id est, factum est ut prodesset mihi. Si

enim humiiitas illa mortalitatis non absurde intelligitur

nox , uhi invicem latent corda mortahum, ut de tahbus^

tenebris innumerabiles et gravcs tentationcs oriantur, ita

ut in eadem nocte pertranseant etiam bestia^ sylvae , ca-

tuH leonum rugientes,quaerentes a Deo escara sibi ^

:

undc etiam de iJlo ieone rugiente ct quaerente quera de-

voret, dominus aitquodjam supra commemoravi, « Hac

)) nocte postuiavit Satanas vexare vos sicut triticura"^

: »

id cst, hac nocte in qua pertranseunt bestiae syivae, vos

leo iiie magnus qu^sivit a Deo escam sibi : profecto haec

ipsa humiiitas in loco peregrinationis iiujus, quse nox recte

inteliigitur, prodest eis qui saiubriter exercentur in ea,

ut discant non superbire;propter quod maium in istam

noctem puisus est homo. « Initium enim superbiae homi-

» nis apostatare a Deo^. Sed gratis justificatus, atque ut

in ista humiiitate proficiat variis tentationibus iiujus noc-

tis oppositus^ jam inteiligens dicat, quod in hoc Psalmo

aiiquanto post dicii.ur : « Bonum est mihi quoniam hu-

» miiiasti me, ut discam justiacationes tuas"*. «TSamquid

est aiiud,« Bonum est mihi, quoniam humiliasti mc,))nisi,

iiaec liumiiitas quae nox vocatur , « Facta est mihi , » id

est, factuni est ut prodesset mihi? Sed quare hoc ? « Quia

» sciUcot justificationes tuas, » noii meas « esquisivi. )>

IX. Possumus etiam quod diclum e?t : « Haec facta est

• Psul. cii.i , Qi. — ' I Pc!r. V . 8, — 3 Ecdi x, i4. ~ ^ Psal.





ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XVI. 455

sequimtur , Domino donante, ab alio melius tractabuntur

exordio.

SERMO XVI.

I. Hos versus Psalmi hujus magni nunc aggredimur in

Dei voluntate tractandos , « Pars mea Dominus : » quod

habent quidam, « Portio mea, Domine^. « Quod utrum

ideo dicatur,quia particeps ejus fit quisquis ei adhaeret

sicut scriptum est : « Mihi autem adhaerere Deo, bonum

» est^; » non enim existendo sunt homines dii, sed fmnt

participando illius unius, qui verus estDeus: an quia par-

tes sibi ehgunt homines in hoc mundo , sive sortiuntur,

ahus hoc, ahus illud, unde quisque vivat ^quodam raodo

portio priorum Deus est unde semper vivant: uterque non

est sensus absurdus. Sed quod sequitur audiamus: « Dixi

» custodire legem tuam. » Quid est, « Portio mea, Do-

» mine dixi , custodire legem tuam : » nisi quia ita erit

portio cujusque Dominus, cum legem ejus custodierit?

II. Sed quoniodo custodit, nisi hoc donet atque ad hoc

adjuvet Spiritus vivificans ; ne httera occidat ^ , et pecca-

tum occasione accepta per mandatum operetur in homine

omnem concupiscentiam'^. Invocandus est igitur : sic enim

ab eo fides impetrat quod lex imperat : quoniam qui in-

vocaverit nomen Domini, salvus erit ^. Et ideo vide quid

subjungat : « Precatus sum faciem tuam in toto corde

» meo. » Et dicens quomodo sit precatus , « Miserere,» inquit , mei secundum eloquium tuum. » Et tanquam

exauditus atque adjutus ab eo quem precatus est : « Co-

I Psal. cxviii, 57. — 'Id. Lxxii, a8. — ' 2 Cor. ni, 6. — 4 Rom. vii, 8.

— 5 joel. n, Sn, et Rom. x, i3.




» gitavi , inquit , vias meas , et averti pedes meos in tes-

» monia tua^ Averti » scilicet a viis meis, quse displicue-

runt mihi , ut ireiit in testimonia tua , atque ibi haberent

viam. Plures enim codices non habent, « Quia cogitavi, »

sicut in quibusdam legitur : sed tantummodo, « Cogi-

» tavi. » Quod autem hic positum est, « Et averti pedes

» meos;

» nonnulli habent, « Quia cogitavi , et avertisti

» pedes meos : » ut hoc Dei potius gratise tribuatur , se-

cundum illud quod Apostolus ait : « Deus est enim qui

» operatur in vobis- : » cui etiam dicitur : « Averte ocu-

» los meos , ne videant vanitatem.» Si oculos ne videant

vanitatem, cur non et pedes ne sectentur errorem ? Prop-

ter quod et illud scriptum est : Oculi mei semper ad Do-

» minum, quoniam ipse evellet de laqueo pedes meos ^.»

Sed sive « Avertisti pedes meos, » sive « Averti pedes

» raeos » legatur , ab illo fit ut faciamus , cujus faciem

precatus cst in corde suo , et cui dixit : « Miserere mei se-

» cundum eloquium tuum ,« hoc est, secundum verbum

promissionis tuse. Filii quippe promissionis in semine de-

putantur Abrahse ^.

III. Denique hoc impetrato gratiae beneficio, « Para-

» tus sum , inquit , et non sum turbatus , ut custodiam

» mandata tua^ : » quod aliqui interpretati sunt, « Ad» custodiendura mandata tua; »aliqui, « Ut custodirem,»

aliqui , « Custodire : » quod grsecus posuit, tc: cj>.a;aff6a'..

IV. Quam vero paratus factus sit ad custodienda divina

mandata subdidit, dicens : « Funes peccatorum circum-

» plexi sunt me , et legis tuae non sum oblitus*^.» Funes

peccatorum , impedimenta sunt inimicorum, sive spiri-

talium, sicut diaboli et angelorum ejus , sive carnalium,

in quibus fiUis infidelitatis diabolus operatur '. Non enim

• Psal. cxviii,'58 , Sg. — > Pbilip. ii, i3. — 3 psal. xxiv, i5. — 4 Roni.

iT, 8, 9. — 5 Psal. cxviu, Go, — ^ Ibid. 61. — 7 Ephe». u, 2.



ENAKRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XVI. 457

lioc nomen quod dictum est « Peccatorum, » ab eo quod

sunt peccata declinatum est , sed ab eo quod sunt pec-

catores : quod in grseco evidenter apparet^ Cum itaque

minanturmala quibus terreant justos, ne pro Dei lege pa-

tiantur, quodam modo funibus implicant, veluti valida

et robusta reste sua. Trahunt enim peccata sicut restem

longam-, et hinc sanctos imphcare conantur, et ahquando

permittuntur. Sed si implicant corpus, non implicant ani-

mum, ubi non est iste Dei legis obhtus j quia , Sermo Dei

non est alhgatus^.

V. « Media nocte , inquit , surgebam ad confitendum

» tibi , super iudicia juslitiae tuse *. » Quia et hoc ipsum

quod funes peccatorum circumplectuntur justum,judi-

cia sunt justitiae Dei.Propter quod dicit apostolus Petrus,

tempus esse , « Ut judicium jam incipiat a domo Domini.

» El si initium , inquit, a nobis , quahs fmis erit eis qui

)) non credunt Domini Evangeho? Et sijustus quidem

)) vix salvus erit_, peccator et impius ubi parebunt^? )>

Hoc enim ait de persecutionibus, quas patiebatur Eccle-

sia , cum funes peccatorum circumplecterentur eam.

Proinde mediam noctera graviora tribulationis intelh-

genda existimo. In qua dixit : « Surgebam : )) quia non

eum sic ailhgebat , ut dejiceret 5 sed exercebat , ut surge-

ret ; id est, ut ea ipsa tribulatione ad fortius confitendum

proficeret.

YI. Jamvero, quia ista fmnt gratia Dei per Jesum Chris-

tum Dominum nostrum,vocem personne suse perhanc pro-

phetiam suo corpori adjungit ipse Salvator. Ad ipsum

caput enim proprie quod sequitur pertinere arbitror :

« Particeps ego sum omnium timentium te, et custodien-

» tium mandata tua^. )) Sicut estin EpistoLi qure ad He-

• Graec. aaapTuXwv.— » Isai. v, i8.— 3 i Tim. ii, 9.— ^ Psal. cxvin, 62.

— 5 I Petr. lY, 17, 18. — 6 Psal. citviu, 63.



458 s. AtGrsTiNi EPiscopi

braeos inscribitur : « Qui enim sanctificat, et qui sanctifi-

» cantur, ex uno oranes5propter quam causam non con-

» funditur fratres eos vocare. » Et paulo post, « Propterea

» ergo , inquit,quia pueri communicaverunt carni et

» sanguini, et ipse propemodurn eorum participavit *. »

Quod quid est aliud,quam eorum particeps factus est?

Neque enim etficeremur participes divinitatisejus, nisi spe

mortalitatis nostrse particeps fieret. Nam et in Evangelio,

quod nos divinitatis ejus participes facti sumus, ita dicitur :•

« Dediteis potestatem filios Dei fieri,his qui credunt in no-

» mine ejus, qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate

» carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt-. »

Ut autem hoc fieret quia et ipse factus est particeps morta-

litatis nostrse , ita ibi sequitur : « Et Verbum caro factum

» est, et habitavit in nobis^. » Per hanc ejus participatio-

tionem nobis gratia subministratur , ut caste timeamusDeum , et custodiamus mandata ejus. Proinde ipse Jesus

loquitur in ista prophetia : sed quaedam in membris suis

et unitate corporis sui , tanquam in uno quodam horaine

diffaso toto orbe terrarum, et succrescente per voluraina

sseculorum5quaedam vero in se ipso capite nostro. Unde

et hoc est, quod ait : « Particeps ego sum omniura tiraen-

» tium te, et custodientium mandata tua. »Et quia prop-

ter hoc quod particeps factus est fratrum suorum , Deus

hominum, immortahs mortalium , ideo granura cecidit in

terrara, ut raortificatura raultum fructum faceret : de ipso

fructu secutus adjunxit : « Misericordia tua, Domine,

» plena est terra ^. » Et unde hoc, nisi cum justificatur im-

pius? In cujus gratiae scientia ut proficiatur, adjungit :

« Et justificationes tuas doce me. »

I Hebr. n, ii et i^.— 'Joan. i, 12, i3.— 3 ibij. j^.— 4 psal. cxvni, 64.



ENARRATIO IN PSALMXJM CXVHI , SERMO XVII. 459

SERMO XVII.

I. Hi versus Psalmi hujus, de quibus nunc in voluntate

Dei disputaturi sumus •, ab hoc incipiunt , « Suavitatem

» fecisti cum servo tuo , Domine , secundum verbum

» tuum : » vel potius , « Sccundum eloquium tuum ^ »

Sed quod ait graecus /orâo-.r-y., aliquando « Suavitatera ,

)>

aliquando « Bonitatem » nostri interpretes transtulerunt.

Verum quia suavitas potest esse et in malo,quando illi-

cita quaeque et immunda delectant\potest etiam esse et

in ea quae concedilur voluptate carnali : sic debemus in-

telligere « Suavitatem , » quam •ivc.rA-r-i. Grseci vocant, ut

in bonis spiritalibus deputetur. Propter hoc enim eam et

« Bonitatem » nostri appellare voluerunt. Nihil hic ergo

aiiud dictum existimo y « Suavitatem fecisti cum servo

» tuo, » nisi , fecisti ut me delectaret bonum. Quando

enim delectat bonum , magnum est Dei donum. Quando

autem bonum opus,quod lex imperat, fit timore poenae,

non delectatione justitige \ cum Deus metuitur, non ama-

tur : servihter fit , non hberahter. « Servus autem non

» manet in domo in oeternum, fihus manet in seternum - :

quia consummata charitas foras miltittimorem^.« Suavi-

» tatem itaque fecisti cum servo tuo, Domine, » faciendo

fdium qui servus luit : « Secundum eloquium tuum , »

hoc est, secundum promissum tuum; ut secundum fidem

firma sit promissio omnisemini''.

II. « Suavitatem et eruditionem et scientiam doce me,

» inquit, quoniam mandalis tuis credidi^. » Augeri sibi

ista poscit et perfici : nam utique qui jam dixerat, Suavi-

tatem fecisti , cum servo tuo : quomodo dicit : « Suavita-

> Psal. cxvm, 65.'— ' Joan. vni, 35.— ^ ^ Joan. iv, i8.— 4 Rom. iv, i6.

— 5 Psai cxviii, ^Q.



460 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

» tem doce me , » nisi ut ei gratia Dei magis magisque

innotescat dulcedine bonitatis? Habebant enim fidem qui

dixerunt : « Domine, auge nobis fidem ^ » Et quandiu vivi-

tur in hoc mundo, proficientium est ista cantatio. Addidit

autem ,« Et eruditionem : » vel, sicut plures codices ha-

bent , « Disciplinam. » Sed « Disciplinam, » quam Graeci

appellant -wJc-iav, ibi Scriptur.-^ nostrse ponere consueve-

runt, ubi intelHgenda est per molestias eruditio : secun-

dum illud , « Quem enim diligit Dominus, corripit

•,

tla-

)) gellat autem omnera fiiium, quem recipif^.» Haec apud

Ecclesiasticas litter^s/gdici jfesolet disciplina interpretata

de graeco, ubi legit,iir :.%^î[y.. Hoc cnim verbum in graeco

positum est in Epistola ad Hebraeos, ubi latinus interpres

ait : « Omnis discipHna ad prsesens non gaudii videtur

» esse, sed tristitiae, postea autem fructum pacificum

» his qui per eam certarunt , reddit justitiae ^. » Cum quo

ergo facit Deus suavitatem , id est , cui propitius inspirat

boni delectationem5 atque ut apertius id explicem , cui

donatur a Deo charitas Dei , et propter Deum charitas

proximi;profecto instanter orare debet

,quo tanlum sibi

augeatur hoc donum , ut non solum pro illo contemnat

delcctationes caeteras , sed etiam pro illo quasHbet perfe-

rat passiones. Ita suavitati salubriter additur disciplina.

Non enim quantulaecumque suavitati vel bonitati , hoc

est, charitati sanctae poscenda et optanda est ; sed tam

magnae, ut sub ejus pressura non possit extingui , sed si-

cut ingens flamma sub impetu venti, quanto magis repri-

mitur, tanto ardentius excitari. Ideo parum fuit dicere :

« Suavitatem fecisti cum servo tuo : » nisi rursus peteret

ut eum doceat suavitatem, tantam utique , ut discipliuam

possit patientissime sustinere. Tertia ponitur scientia : quo-

niam si magnitudine sua praecedit scientia magnitudinem

' Luc. xvii, 5, — ' Prov. in, i2, el Hebr. xii, 6. — ' Hebr. xu, ii.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XVII. 461

charitatis , non aedificat, sed inflat ^ Cum ergo tanta fue-

rit charitas in bonitate suavi, ut tribulationibus non pos-

sit extingui , quas adhibet disciphna 5 tunc utilis erit

scientia, qua innotescit etiam sibi homo quid ipse raerue-

rit , et quae a Deo donata sint ei,per quse posse se sciat

quae se posse nesciebat , et per se ipsum omnino non pc-

ter^t.

III. Quod autemnon ait : Da mihi^ sed , « Doce me : »

quomodo suavitas docetur, si non detur? Quando quidera

multi quod eos non delectat sciunt , et quarura rerum

habent cognitionem, non habent suavitatera. Suavitas

enirndisci nonpotest^ nisi delectet. Item disciphna, quse

significat emendatoriam tribulationera , accipiendo disci-

tur : id est , non audiendo , vel legendo , vel cogitando

sed experiendo. At vero scientia,quam tertiam posuit in

his quae ait: «

Doce rae, »

docendo datur. Nara quid est

ahud docere, quam scientiam dare.? Et haec duo ita sibi

connexa sunt , ut aherura sine altero esse non possit. Ne-

mo enira docetur nisi discat, et nerao discit nisi doceatur.

Et ideo si discipulus capax non sit eorum quae a doctore

dicuntur , non potest doctor dicere : Ego eura docui , sed

ipse non didicit : dicere autem potest : Ego ei dixi quod

dicendum fuit , sed ille non didicit^quia non percepit

non comprehendit , non intellexit. Nam profecto et ille

didicisset^ si iste docuisset. Et ideo Deus quando vult do-

cere,prius dat intellectum , sine quo ea quae ad divinara

doctrinam pertinent , homo non potest discere : unde et

iste paulo post dicit : « Da mihi intellectum ut discam

» mandata tua'^. » Potest itaque homo, cum docere ahquem

cupit , dicere illa quae dixit Dominus Discipuhs suis, pos-

teaquara resurrexit a mortuis : sed facere quod ille fecit

non potest. Ait enim Evangelium : « Tunc aperuit eis sen-

" I Cor. vui, I. — ' Ptal. cxvui, 73.




» sum , iit intelligerent Scripturas , et dixit illis^ » Quid

autem illis dixerit , ibi legitur : sed ideo ceperunt quod

dixit_,quia unde caperetur aperuit. Docet ergo Deus sua-

vitatem inspirando delectationem, docet disciplinam tem-

perando trilûlationem, docet scientiam insinuando cogni-

tionem. Gum itaque alia sint quae ideo discimus, ut tan-

tummodo sciamus, alia vero ut etiam faciamus5quando

Deus ea docet , sic docet ut scienda sciamus aperiendo

veritatem, sic docet ut facienda faciamus inspirando sua-

vitatem. Neque enim frustra ei dicitur: « Doce me

, ut

» faciam voluntatem tuam'-. » Sic , inquit, « Doce ut fa-

» ciam, » non tantummodo ut sciam. Ipsa quippe recte

facta, fructusest noster, quem reddimus agricoloe nostro:

sed Scriptura dicit : « Dominus dabit suavitatera , et terra

» nostra daiît fructum suum^. » Quse autem ista terra

est , nisi de qua dicitur eidem ipsi qui dat suavitatem,

« Anima mea velut terra sine aqua tibi ^ ? »

IV. quod vero cum dixisset , « Suavitatem et discipli-

» nam et scientiam doce me^ » adjunxit atque ait, « Quo-

» niam mandatis tuis credidi : » non immerito quaeri

potest cur non dixerit , obedivi : sed, « Gredidi. » Alia

sunt enim mandata, alia promissa. Mandata facienda sus-

cipimus , ut accipere promissa mereamur. Promissis ergocredimus,mandatis obtemperamus. Quid estergo, «Man-

)) datis tuis credidi, » nisi , credidi quod tu ilia manda-

veris, non aliquis homo,quamvis per homines homini-

bus ministrata sint? Quia itaque credidi tua esse mandata,

ipsa fides mea qua id credidi, impetret abs te gratiam,

qua faciam quod mandasti. Si enim homo mihi haec ju-

beret forinsecus, numquid ut etiam lacerem quod jubebat

adjuvaretintrinsecus? Doce ergome suavitatem inspirando

• Luc. XXIV j 45 > 46- — ' **sal, cxiii , 10. — 3 id, Lxxxiv, i3. —4 Id. cxLu, 6.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XVII. 463

charitatem , doce me disciplinam donando patientiam

doce rae scientiam illuminando intelligentiam.u Quoniam

)) mandatis tuis credidi. ))

Te illa credidi mandasse quiDeus es , et homini donas unde facias eum facere c[uod

mandas.

V. « Prius quam humiliarer, inquit, ego dehqui;prop-

» terea verbum tuum^, )> vel sicut ahi expressius habent,

« Propterea eloquium tuum custodivi : » utique ne rur-

sum humiharer. Quod ad illam humiliationem meUus re-

fertur,quae facta est in Adam , in quo omnis creatura

humana tanquam in radice vitiata, quoniam veritati sub-

jecla esse non voluit, subjecta est vanitati ^. Quod vasis

misericordiae profuit experiri , ut dejecta superbia diliga-

tur obedientia , et pereat non reditura miseria.

VI. « Suavis es , Domine : )> vel, sicut pkires habent,

«Suavis

es tu,

Domine^))

Ahqui etiam,«

Suavis es tu,»

vel , « Bonus es tu : )> sicut de hoc verbo superius tracta-

vimus. «Et in tua suavitate doce me justificationes tuas.»

Vere vult facere justificationes Dei, quando eas in ejus

suavitate vult discere ab ipso , cui dixit : « Suavis es tu,

)) Domine. )>

VII. Denique sequitur : « Muhiplicata est super me

)) iniquitas superborum^ : )> eorum scilicet quibus non

profuit, quod posteaquam dehquit, humiliata est humana

natura. « Ego autem in toto corde meo scrutabor mandata

)) tua. )) Quantahbet, iMquit, abundet iniquitas , non in

me refrigescet charitas^. Tanquam ille hoc dicit, qui in

ejus suavitate justificationes Dei discit. Quanto magisenim

suavia suntquoejubet qui juvat , tanto magis ea scrutatur

amans , ut cognita faciat et faciendo cognoscat5quia per-

fectius cognoscuntur cum fiunt.

« Psal. cxvm ,67. — ^ Rom. viii ,20. — 3 Psai_ ^xmiu, 68. — 4 Ibid.

69. — 5 Matth. XXIV, 12.




VIII. (( Co3gulatum est ut lac cor eorum^ « Quorum

nisi superborum,quorum super se multiplicatam dixit

iniquitatem? Obciuruisse autem cor eorum vult intel-ligi hoc verbo et hoc loco. Nam dicitur et in bono •, si-

cut in Psalmo sexagesimo-septimo dicitur , (( Mons in-

» caseatus, mons uber^ : » et intelligitur gratia plenus.

Nam et illud quidam , coagulatus , interpretati sunt. Sed

vide quida seopponat duritiae cordis illorum. (( Egovero,

» inquit , legem tuam meditatus sum. » Quam legem ?

Utique justissimam et raisericordissimam : unde illi di-

citur , (( Et lege tua miserere mei. » Superbis resistit , ut

obdurentur : humihbus autem dat gratiam , ut dihgant

obedientiam, et recipiantexcellentiam^.Meditationequippe

legis hujus, vokmtaria servatur humilitas , ut poenalis

humilitas evadatur, de qua mox dicit.

IX. Bonum mihi,

quoniam humiliasti me , ut discam

» justificationes tuas^. » Yicinum aliquid et superiusjam

dixerat_, (( Prius quam humiliarer ego deliqui5propterea

eloquium tuum custodivi. » Ipso quippe fructu ostendit

quod bonum illifuerit humihari : sedilhc dixit et causam,

nuodhumilitatem poenalem delinquendo prrecesserit.Quod

vero ibi ait , (( Propterea eloquium tuum custodivi ; »

hic autem, (( Ut discam justificationes tuas : » satis signifi-

casse mihi videtur hoc csse ista nosse quod custodire, hoc

custodire quod nosse. Neque enim Christus non noverat

quod arguebat^ et tamen arguebat peccatum, cum dictum

de illo sit, quod non noverat peccatum ^ Novcrat ergo

quadamnotitia, et rursus quadam ignorantia nonnoverat.

Sic et justificationes Dei multi discunt , et non discunt.

Noverunt enim eas quadam notitia et rursus quadam igno-

rantia, quoniam non faciunt, nonnoverunt. Eomodo hic

> Psal. cxviii, 70. — =• Id. Lxvir, 16. — ^ Jacob. iv, 6, el i Petr. v, 5.

— i Psal. cxvm, 71. — ^2 Cor. v, 21.



ENARKATIO IN PSALMTJM CXVIII , SERMO XVIII. 465

ergo iiitelligendus est dixisse , « Ut discam justificationes

)) tuas, )) ea notitia qua fiunt.

X. Hoc autem quia non fit nisi per dilectionem, ubic[ui facit habet delectationem

,propter quod dictum est

« In tua suavitate doce me justificationes tuas : )) sequens

versus ostendit , ubi ait , « Bona mihi lex oris tui , super

)) milha auri et argenti*. )) Ut amphus difigat charitasle-

gem Dei,quam dihgit cupiditas milha auri et argenti.

SERMO XVIII.

I. Ql'a:xdo Deus hominem fecit ex pulvere , et animavit

flatu , non ibi commemoratum est quod manibus fecerit.

Cur itaque quibusdam visum fuerit verbo Deum fecisse

csetera , hominem vero velut ahquid praecipuum fecisse

manibus suis , non video : nisi forte quia ex pulvere for-

matum legitur hominis corpus '^, non potuisse fieri nisi

manibus arbitrantur; nec attendunt quod in Evangeho

de Verbo Dei scriptum est , « Omnia per ipsum facta

)) sunt ^ , )) non posse constare, si non per Verbum fac-

tum est etiam corpus humanum. Sed adhibent testimo-

nium de hoc Psalmo , et dicunt, Ecce ubi apertissime

clamat homo , « Manus tuae fecerunt me , et finxerunt

)) me^. )) Quasi non aperte etiam dictum sit, « Videbo

)) coelos opera digitorum tuorum ^ )) Nec minus aperte,

« Et opera manuum tuarum sunt coeh ^. )) Multoque

apertius,-« Et aridam terrara manus ejus finxerunt^)>

Manus ergo Dei sunt potestas Dei. Aut si phirahs nu-

merus eos movet,

quia non dictum est, manus tua,

' Psal. cxvni, 72. — ^ Gen. 11, 7. — ^ Joan. 1, 3. — 4 Psal. cxviii, 73.

— 5 Id. viu, 4- — ^ IJ- ci, 26. — 7 IJ. xciv, 5.

cxvii, 30




sed , « Manus tuse : » accipiant manus Dei, virtutem

et sapientiam Dei, quod utrumque unus dictus est Ghris-

tus^

:

qui etiam intelligitur brachium Domini , ubi le-

gitur, « Et brachium Domini cui revelatum est'? » Aut

accipiant manus Dei, Fihum et Spiritum sanctum; quia

et Spiritus sanctus cooperator est Patris et Filii : unde

ait Apostolus , « Omnia haec operatur unus atque idem

» Spiritus^. » Propterea quippe dixit , « Unus » atque

idem;

» ne tot spiritus quot opera putarentur, non

quod sine Patre et Fiho Spiritus operatur. Liberum est

igitur quonx)do intelligantur manus Dei ; dum tamen

nec ea quae facit manibus, Verbo facere negetur5 nec ea

quse facit Verbo manibus facere non putetur5 nec propter

manus forma corporis, aut alia manus sinistra, alia dextra

nec propter Verbum sonus oris , vel motus animi transi-

torius operantiDeo

inesse credatur.

II. Nec defuerunt,qui duo ista verba, « Feceruntme,

» et fmxerunt me, « sic distinguerent, ut animam Deum

fecisse, corpus autem finxisse dicerent : quia de anima

dixit Deus , « Omnem flatum ego feci ^: » de corpore

autem legitur , « Et finxit Deus hominem pulverem de

» terra^ : » tanquam fiat quidem omne quod fmgitur,

non tamen fmgatur omne quod fit. Et ideo animam fac-

tam potius dicunt esse quam fictam,quia non est corpus,

sed spiritus : quasi non scriptum sit, « Qui fuixit spiritum

» hominis in ipso^. » Verumtaraenquando utrumque hoc

verbum de homine in loco uno ponitur, et utrumque

hominis, id est , etaniraa et corpus divinitus conditumnon

negatur^ non ineleganter distribuuntur singulis singula,

ut anima facta, corpus autem fictum intelligatur, sive for-

matum, sive plasmatum. Nam quidam interpretes nolue-

' I Cor. 1, 24. — ' Isai. lui, i. — ^ i Cor. xiij ii. — 4 Isai. lvii, i6.

— * Gen. II, 7. — 6 Zachav. xii, i.



ENARRATIO IN PSALMXJM CXVIII , SERMO XVIII. 467

runt dicere, « Finxerunt me : sed,plasmaverunt me : »

magis diligentes minus latine declinare de graeco,quam

dicere « Finxerunt. » quod aliquando etiam de siraulationedici solet.

III. Sed utrum hoc secundum Adam dictum est , ex

quo cura sint omnes lioraines propagati,

quis hominum

quando ille factus est , etiara se lactura non potest dicere

originis serainisqueratione? An etiam secundurahoc recte

dici potuit, « Manus tuae feceruntrae, et plasmaverunt

» me , » quoniam unusquisque non sine opere Dei etiam

de parentiijus fit, ipso creante, illis generantibus ? Quo-

niam si operatoria Dei potentia rebus subtrahatur, inte-

reunt ; nec aliquid omnino sive de mundi elementis, sive

de genitoribus, sive de seminibus nascitur , si ea non

operetur Deus. Propter quod ait prophetae Jeremise,

« Prius quara te formarera in utero, novi te^ »

Sednuraquid sine intellectu fecit horainera Deus, sive pri-

mura ,sive unumquemque nascentium, et nunc dicat ei,

« Manus tuae fecerunt me, etplasraaverunt me, da mihi

» intellectum ? « Nonne ipsi naturae humanoe intellectus

est inditus, ut eo discernatur a pecore? An sic est defor-

mata peccando ut etiara hoc in ea reformandurasit ? Prop-

ter quod et Apostolus omnibus ad regenerationem perti-

nentibus dicit, « Renovaraini spiritu raentis vestrEe-. » et

utique intellectus in mente est. Hinc rursus ait , « Refor-

» mamini in novitate sensus vestri ^ » De his autera qui

hujus regenerationis consortes non erant , « Hoc, inquit,

» dico et testificor in Doraino, ut non j ara arabuletis sicut

» et Gentes ambulant in vanitate raentis suae, obscurati

» intelhgentia, ahenati a via Dei per ignorantiam, qu£e est

» in illis propter caecitatera cordis eorum *. » Propter hos

' Jererti. i, 5. — ' E[>hes. iv, 23. — ^ Rom. xn, 2 — 4 Ephes. iv i-

i8 et 23.

;jo.



468 S. AtJGXJSTINI EPISCOPI

igitur interiores oculos,quorura c?ecitas est non intelli-

gere, ut aperiantur , et magis magisque serenentur, fide

corda mundantur '. Quamvis enira nisi aliquid intelligat,

nemo possit credere in Deum : tainen ipsa fide qua cre-

dit, sanatur, ut intelligat ampliora. Alia sunt enim,quae

nisi intelligamus , non credimusj et alia sunt qu?e nisi

credamus , non intelligimus. Nam cura fides sit ex auditu,

auditusautemperverbum Christi-, quomodo creditpraedi-

canti fidem, qui, ut aliataceam, linguam ipsam quam loqui-

tur non intelligit? Sed nisi essent rursus aliqua, quae intelli-

gere non possumus , nisi ante credamus , Propheta non

diceret , « Nisi credideritis, non intelUgetis^ » Proficit

ergo noster intellectus ad inteUigenda quae credat, et fides

proficit ad credenda quae intelligat : et eadem ipsa ut magis

magisque intelligantur, in ipso intellectu proficit mens.

Sed hoc non fit propriis tanquam naturahbus viribus ,

sedDeo adjuvante atque donante : sicut medicina fit, non

natura , i-it vitiatus oculus vim cernendi recipiat. Qui ergo

dicit Deo , « Da mihi intellectum, ut discam mandata

» tua, » non omni modo expers ejus est, velut pecus :

nec ita quamvis hcmo , ut in eorum numero deputandus

sit, « Qui ambulant in vanitate mentis suae, obscurati in-

» teliigentia , alienati a via Dei ^. » Nam si talis esset, nec

hoc diceret. Non autem parvi est intellectus , nosse a quo

poscendus sit intellectus. Et cogitandum est quanto sint

altiusintelhgenda divina mandata^ quandoad eadiscenda

sibi adhuc dari intellectum petit, qui jam sic intelligit, et

qui eloquia Dei se custodisse ante jam dixit.

IV. Qaod autem interpretati suntnostri, « Da mihi in-

» tellectum •, » brevius dixit graecus , tjvetictov aj : quia uno

verl)0 complexus est , « Da mihi intellectum,quod est

' Act. XV, 9. — ' Rom. %, 17. — 3 Isai'. vii, 9, juxta txs. — 4 Eplies.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XVIII. 469

cjvETtcTM^quod latine uno verbo dici non potest : tanquam

si non posset latine dici , sana me5et diceretur , da mihi

sanitatem, sicut hic diclum est, « Da mihi intellectum • »

autsanum me fac , sicut etiam hic dici potest , iutelhgen-

tem me fac. Quod quidem potuit et angelus facere : nam

dixit Danieli , « Veni intellectum dare tibi *: « et hoc

verbum est in graeco, quod etiam hic cst, a^j^z-iiyJ. cc, tan-

quam diceret latinus , sanitatem dare tibi,quod grsecus

dixiset, sanare te.

Nonenim circumloqueretur latinus

interpres dicendo , intellectum dare tibi ; si quemadmo-

dum dici potest a sauitat? , sanare te •, ita dici posset ab

intellectu , intellectuare te. Sed si potest hoc et Angelus

facere,quid est quod iste hoc a Deo sibi poscit ut fiat ? An

quia DeusAngelo jusserat utfaceret? Itavero : nam Chris-

tus intelligitur hoc jussisse Angelo ut faceret , eo loco

ubi ait Propheta , « Et factum est cum viderem ego Daniel

» visum ,et quaerebam intellectum , et ecce stetit in

» conspectu meo ut visus viri, et audivi vocem viri inter

Ubal, et vocavit, etdixit : Facintelligere illum visionem'-.»

Et ibi in graeco verbum hoc est,quod ethic, id est (jjvs-

TitTcv. Deus itaque per se ipsum, quia lux est , illuminat

pias mentes ^, ut ea qme divina dicuntur vel ostenduntur.

intelligant. Sed si ad hoc ministro utitur Angelo, potest

quidem aliquid agere Angelus in mente hominis, utcapiat

lucem Dei , et per hanc intelligat : sed ita dicitur inteliec-

tum dare homini , et quasi, ut ita dicam , intellectuare

hominem,quemadmodum quisquam dicitur lucem dare

domui, vel illuminare domum , cui fenestram facit5 cum

cam non sua luce penetret et illustret, sed tantummodoaditum quopenetretur , at([ue illustretur, aperiat. Sed nec

sol qui per fenestram illustrat domum , ipse creavit eam-

dem domum , authominem quifenestram fecit in donio,

' Dan. X, 14. — » IJ- viu, i5, iG. — ' Joan i. 4 et 9.



470 8. ATJGUSTTNI EPISCOPI

aiit ipse illi jussit ul faceret , aut adjuvit ipse facientetn,

aut aliquidegit ut aperiretur qua suum Inmen infunderet

Deus autemet hominis mentem rationalem atque intellec-

tualem fecit5qua posset capere lumen ejus , et Angelum

talem fecit. qui operari posset aliquid unde ad capiendum

lumen Dei mens adjuvaretur humana , eteamdem sic ad-

juvatmentem, ut Angehcam recipiat operationem •, et eam

sic illuminat de se ipso, ut non solum illa quoe a veritate

monstrantur, sed ipsam quoque proficiendo perspiciatveritatem. Sed quoniam resquidem necessarias, quantum

existimo , tamen prohxa disputatione tractavimus , dilatis

sequentibus Psalmi hujus versibus, sermonem istum islo

fine claudamus.

SERMO XIX.

I. DoMiNiJs Jesus in hoc Psalmo per Prophetam , tan-

quam sibi,petivit inteJIectum dari a Deo corpori suo

quod est Ecclesia , ad Dei mandata discenda. Cuni ipso

enim vita corporis ejus , hoc est,populi ejus abscondita

est in Deo ', et ipse in eodem corpore suo indigentiam

patitur, et poscit quod membris suis est necessarium.

(( Manus tuae, inquit, fecerunt me, et plasmaverunt me :

» da mihi intellectum , ut discam mandata tua -. » Quia

tu, inquit, formasti, tu reforma : ut fiat in corporeChristi,

quod ait Apostolus , « Reformaraini in novitate sensus

)> vestri ^. »

II. (( Qui timentte, inquit, videbunt me, et jucunda-

» buntur : » vel, sicut habent ahi codices, (( Lsetabuntur,

» quoniam in verba tua speravi *: » id est , in ea quse

' Coloss. ni, 3.— ' P.-a!. cxviii, 73.— ^ Rom. xn, 2. — 4 Psal. cxviii,7/|.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIll , SERMO XIX. 471

promisisti , ut sint promissionis filii , semen Abrahse , in

quo benedicuntur omnes gentes ^ Qui sunt autem qui ti-

ment Deum , et quem videbunt et laetabuntur _, quoniamin verba Dei speravit? Si corpus Christi est, id est , Ec-

clesia , cujus est vox ista per Christum , vel in ipsa et de

ipsa , tanquam de se ipso ista vox Christi est : numquid

non ipsi sunt in eis qui timent Deum ? Quis est ergo ilJe

quem vident, et jucundantur?Anpopulus ipsesevidet, et

jucundatur , et sic dictum est , « Qui timent te, videbunt

» me, et laetabuntur, quia in verba tua speravi5» vel sicut

alii dihgentius expresserunt , « Supersperavi '^: » tanquam

diceret , « Qui timent te videbunt » Ecclesiam tuam, « Et

» jucundabuntur,quia in verba tua supersperavi ; » cum

ipsi sint Ecclesia,qui vident Ecclesiam et jucundantur?

Sed cur non dixit_, Qui timent te , vident me , et jucun-

dantur:

sed « Timent te , » verbum praesentis temporis

posuit 5« Videbunt autem et jucundabuntur , » futuri

temporis verba sunt? An quia in praesenti tempore timor

est, quandiu « Tentatio est vita humana super terram^; »

jucunditas autem,quam voluit hic intelligi , tunc erit

quando jasti fulgebunt in regno Patris sui sicut sol*? Hinc

enim etiam illiid in alio Psalmo legitur , « Quam magna

» multitudo dulcedinis tuae , Domine,quam abscondisti

» timentibus te ^ ? » Nunc ergo quandiu timent, nondura

vident; sed « Videbunt , et jucundabuntur : » quia et

illic sequitur , « Pcrfecisti autem sperantibus in te^ : »

et hic « Quia in verba tua speravi , vel supersperavi , »

utinverbo ita composito , et cura interpretis diligen-

tioris expresso , etiam illud intelligamus, quod « Potens» est Deus facere supra quam petimus et intelligimus'' : »

» Gen. xn, 3, et xxvi, 4-— ' Grfec. i-^rrj.mcy..— ^ Job. vii, i. — 4Matll).

xni, 43. — ^ Psal. ixx, 20. — *"'

Il)id. 21. — 7 Eplies. 111, qo.



472 S, AUGUSTINI EPISCOPI

ut quia « Supra quam petimus et intelligimus » sunt

parum sit ea sperare , sed debeamus supersperare.

III. Quia ergo adhuc tiraet Ecclesia, quae in hac vita est,

etnondum se videt ineo regno, ubieritejussecura jucun-

ditas ; sed inter pericuiosas tentationes in hoc mundo labo-

rat , ubi audit , « Qui se putat stare , videat ne cadat ^: »

considerans hujus mortahtatis miseriam, in qua jugum

grave super fihos Adam , a die exitus de ventre matris

eorum , sic in omnibus pertenditur usque in diem sepul-

turse in matrem omnium -, ut propter carnem concupis-

centem adversus spiritum^, etiam regenerati gemere sub

ejus gravitate cogantur • hoc ergo considerans , « Cognovi,

» inquit, Domine, quia justitia judiciatua, et veritate hu-

)) mihasti me. Fiat misericordia tua, et consoleturme secun-

)) dumeloquium tuum servotuo'*.))31isericordiaetveritasita

divino eloquio commendantur, ut cum in multis invenian-

turlocis, maximein Psalmis, quodaraetiam loco legatur,

« Universse vife Domini misericordia et veritas ^ )) Et hic

quidem primo verltatem posuit,qua humihati sumus in

mortem,judicante illo cujus judicia justitia est : deinde

misericordiam,qua instauramur ad vitam

,promittente

illo cujus beneficium gratia est. Ideo ait, « Secundum

)) eloquium tuum servo tuo : )» id est , secundimi quod

promisisti servo tuo. Sive ergo regeneratio,qua hic in

Dei Filios adoptamur, sive fides et spes et charitas, quae

tria aedificantur in nobis5quaravis de misericordia Dei

veniant, taraen in hac aeruranosa et procellosa vita solatia

sunt miserorum, non gaudia beatorum : ideo dictum est,

))

Fiatmisericordia

tua, utconsoletur me. )>

IV. Sed quia post haec et per ha?c etiam illa ventura

* I Cor. X, 12.— ' Fxcli. XL, i.— ^ Gal. v, 17.— 4Psal. cxviii, 76, ^C».

— 5 IJ. XXIV, 10.



enArrAtio in psAlmum cxviii, sekmo XIX. 473

simt : ideo sequitur, « Veniant mihi miserationes tuse

)) et vivam ^ » Tunc enim vere vivam, quando nihilpo-

tero timere , ne moriar. Ipsa enim et sine nuUo addita-

mento dicitur vita , nec intelligitur nisi aeterna et beata,

tanquam sola dicenda sit vita , in cujus comparatione ista

quam ducimus, mors potius sit appellanda quam vita :

quale illud est in Evangelio , « Si vis venire ad vitam

)) serva mandata -. )) Numquid addidit aeternam vel bea-

tam ? Item de resurrectione carnis

cumloqueretur

,

«

Qui)) bene fecerunt , iuquit , in resurrectionem vitae ^. )) TS'e-

que hic ait , aeternae seu beatae. Sic et hic ,« Veniant

)) inquit , mihi miserationes tuse, et vivam : )) neque hic

ait , in seternum vivani , vel beate vivam•,quasi ahud non

sit vivere,quam sine ullo fine et sine ulla miseria vivere.

Sed hoc quo merito? « Quia lex , inquit , tua meditatio

)) mea est. )) Hsec meditatio nisi esset in fide, quae per

dilectionem operatur * , nunquam propter eam posset ad

illam vitam quispiam pervenire. Hoc dicendum putavi,

ne quisquam, cum totam legem memoriae mandaverit,

eamque creberrima recordatione cantaverit, non tacens

quod praecipit, nec tamen vivens ut praecipit, arbitretur se

fecisse quod legit : « Quia lex tua meditatiomea est : )> et

hinc se adepturum existimet,quod verbis superioribus

propter hoc meritum postulavit, ubi dictum est : « Veniant

)) super me miserationes tuae, et vivam. )) Haec meditatio

amantis est cogitatio, et tantum amantis , ut charitas non

frigescat hujus meditationis suae,quantahbet abundantia

constipeturiniqiiitatis ahenae ^.

V. Denique sequitur , et dicit : « Confundantur superbi,

)) quoniam injuste iniquitatem fecerunt in me : ego au-

' Psal. csviii, 77. — 5 Matth. xix, 17. — ^ Joan. v, 29. — 4 Gal. v, 6.

— 5 Mattli. XXIV, 12.



474 s. AUGrsTiNi episcopi

» tem exercebor in mandatis tuis ^ » Ecce quod ait, me-

ditatio legis Dei,vel potius meditatio lex Dei.

VI. « Convertantur , inquit, ad me qui timent te, et

» qui cognoscunt testimonia tua '. » In nonnuilis codi-

cibus invenimus et graecis et latinis : « Gonvertantur

» mihi : » quod tantumdem valere existimo,quantum si

dicatur : « Ad me. » Sed quis est iste qui hoc dicit ? Non

enim quisquam hominum hoc dicere audebit, aut si di-

cat , audiendus est. Nimirum ergo ille est, qui etiamsu-

perius interposuit proprietatem vocis suae , dicens : « Par-

» ticeps ego sum omnium timentium te. » Quia factusest

particeps mortaiitatis nostrae , ut et nos participes divini-

tatis ipsius fieremus : nos unius participes ad vitam , ad

mortem vero particeps ille multorura. Ipse est enim ad

quem convertuntur timentes Deum , et qui cognoscunt Dei

testimonia, deillo per Prophetas tanto ante praedicta , in

ejus praesentia per miracula paulo ante monstrata.

VII. «Fiat, inquit, cor meum immaculatum in justifi-

» cationibus tuis, ut non confundar^ » Redit ad vocem

corporis sui, sanctiscilicetpopuH sui, etjamimmaculatum

fieri cor suum precatur, hoc est, cor membrorum suo-

rum; in justificationibus Dei, non in viribus eorum. Po-

poscit enim hoc, non praesumpsit. Quod autem addidit :

« Ut non confundar : » tale ahquid et in primis hujus

Psalmi versibus invenitnr, ubi dixit : « Utinam dirigantur

» viae mcoe ad custodiendas justificationes tuas : tunc non

» confundar, cum inspicio in omnia mandata tua. » Quod

ibi,quia dixit , Utinam , uno verbo significavit optantis^

hocisto loco apertioribus verbisexpressitorantis, dicendo :

« Fiat cor meum immaculatum : » ut nec in illa, nec in

ista sententia,quse utraque una est , inveniatur audacia de

libero arbitrio contra gratiam confidentis. Quod autemait

' Psal. cxviii, 78. — » Ibid. 79. — ^ Ibid. 80.



ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII , SERMO XX. 475

ibi : « Tunc non confundar-, » hoc ait hic : Ut non con-

)) fundar. )) Fit ergo cor immaculatum mcmbrorum et

corporis Ghristi,gratia Dei per ipsum corporis caput, hoc

est, per Jesum Christum Dominum nostrum, per regene-

rationis lavacrum, ubi obolita sunt omnia prseterita pec-

cata nostra*;per spiritus adjutorium

,per quod concu-

piscimus adversus carnem, ne vincamurinpugna nostra'^;

per Dominicae orationis effectum , in qua dicimus : « Di-

)) mitte nobis debita nostra ^. )> Ita donata nobis regene-

ratione , adjuta conthctione , fusa precatione , fit cor nos-

trum immacLilatum , ut non confundamur : quia et hoc

ad justificationes Dei pertinet, quando inter ejus alia proe-

cepta praecipitnr : « Dimitte et dimittetur vobis •, date , et

» dabitur vobis *. )>

SERMO XX.

I. Adjuvante Domino istam magni hujus Psalmi par-

tem considerandamexponendamque suscepimus , ubi dicit,

« Defecit in salutaretuum anima mea, et in verbum tuum

» speravi^ » Non omnis defectus vel culpae putandus est

esse, vel pcenae : estetiam defectuslaudabilis veloptabihs.

Nam cum sintinter se duo isla contraria,proficereet de-

ficere; usitatius profectus iii bono accipitur, defectus in

malo, quando non additur vel subinteUigitur in quid

proficiatur vel deficiatur : cum vero additur, potest et ma-

lum esse proficere , bonumque deficere : aperte quippe

dixit Apostolus : « Profanas autem verborum novitates

)) evita : multum enim proficient ad impietatem ^. )) Ait

I Tit. iii, 5. — ' Gal. V, 17. — 3 MaUli. vi. 12. — 4 Luc. vi, 87, 38,

— 5 pjai. cxviii, 81. — 62 Tim. II, 16.



476 S. Atjgustini episcopi

et de quibusdam, « Proficient in pejus^ m Ita et defec-

tus a bono in malum maliis est, a malo in bonum bonus

est. Bono quippe detectu dictum est : « Desiderat et defi-

» cit anima mea in atria Domini -, » Sic et hic non ait :

« Defecita salutari tuo; » sed, «Defecitin salutare tuum,»

hoc est-, ad salutare tuum, « anima mea. » Bonusest ergo

iste defiectus : indicat enim desiderium boni , nondum

quidem adepti , sed avidissime ac vehementissime concu-

piti. Sed c[uis hoc dicit nisi genus electum,

regale sacer-dotium

,gens sancta, popuhas acquisitionis^, ab origine

generis humani usque ad hujus sseculi fmem, in eis qui

suo quique tempore hic vixerunt, vivunt, victuri sunt,

desiderans Christum? Teste sanctissimo sene Simeone,

qui ciim euminfantem accepissetin manus, dixit, « Nunc

» dimittis, Domine,servumtuum,secundumverbumtuum

» in pace : quoniam viderunt ocuU mei salutare tuum. »

Acceperat enim responsum divinum , non se gustaturum

mortem, nisi vidisset Christum Domini^. Quale autem

desiderium fuit in isto sene , tale fuisse credendum est in

omnibus superiorum temporum sanctis. Unde et ipse Do-

minus discipuHs ait : « Multi prophetae et reges voluerunt

» videre quae vos videtis , et non viderunt •, et audire quae

» auditis, et non audierunt^ : » Ut ipsorum etiam vox

hoc loco agnoscatur : « Defecit in salutare tuum anima

» mea. » Nec tunc ergo quievit hoc desiderium sanctorum,

nec nunc quiescit in Christi corpore, quod estEcclesia,

usque ad terminum saecuh, donec veniat « Desideratus

» cunctis gentibus^, » sicut promittitur per Prophetam.

Propter cjuod dicit Apostolus, « Superest mihi corona

» justilipe, cjuam reddet mihi Dominus in illo die justus

» judex : non solum autemmihi, sed et omnibus qui di-

' 2 Tim. 111, i3. — ' Psal. lxxxui, 3. — ^ i Petr. ii, 9. — 4 Luc. 11, 16,

et 29, 3o, — 5 Matth. xui, 17. — ^ Aggcei. u, 8.



enArratio in psalmum cxviii, sermo XX. 477

» ligunt manifestationem ejus *: » Hoc itaque desiderium,

de quo nunc agimus , de delectione consurgit manifestado-

nis ejus : de qua item dicit, « Cum Christus apparuerit

)) vita vestra , tunc et vos cum illo apparehitis in gloria ^. »

Prima ergo tempora Ecclesice ante virginis partum , sanc-

tos habuerunt qui desiderarent incarnationis ejus adven-

tum : ista vero tempora ex quo ascendit in ccelum,

sanctos hahent qui desiderent ejus manifestationem ad vi-

vos et mortuos judicandos Neque hoc Ecclesiae desiderium

ab initio usque in finem sseculi requievit aliquantum , nisi

quandiu hic cum Discipuhs in carne versatus est , ut to-

tius corporis Christi in hac vita gementis vox convenienter

intelligatur : « Defecit in salutare tuum anima mea , et in

)) verbum tuum speravi : )) hoc est , in promissum5quae

spes facit , ut per patientiam expectetur;quod a creden-

tibusnon videtur^ Etiamhicgrcecusullud verbumhabet*,quod quidam nostri interpretes « supersperavi )) transferre

maluerunt : quia procul dubio plus futurum est,quam

dici potest.

II. « Defecerunt, inquit, oculimeiin eloquium tuum,

)) dicentes, quando consolaberis me^? )) Ecce rursus in

oculis , sed utique interioribus , laudabilis et fehx : ille

defectus , non veniens ex infirmitate animi : sed ex forti-

tudine desiderii in promissum Dei. Hoc enim ait : « in elo-

)) quium tuum. )) Quomodo autem tales oculi dicunt :

« Quando consolaberis me, )) nisi cum tah intentione et

expectatione oratur et gemitur? Lingua enim loqui, non

ocuh solent : sed oculorum quodam modo vox est deside-

rium orationis. Verum in eo quod ait, « Quando conso-» laberisme, » tanquam morasse perpeti ostendit. Unde

est etiam illud : « Et tu, Domine, quousque*'? )) Quod

" 2 Tim. IV, 8. — ' Coloss. 111^ 4- — ^ Rom. viii, 20. — ^ Graec. iTrrX-

IX. — 5 psal. cxvm, 82. — ^ Id. vi, 4-4iaa




aut ideo fit ut dulcior veniat dilata jucunditas , aut iste

sensus est desiderantium, cum spatium temporis, etiam

quod subvenienti breve est, longum est amanti. a Novit

)) autem Dominus quid quando faciat, qui in mensura et

» numero et pondere cuncta disponit^ »

III. Ardentibus autem spiritalibus desideriis, carnalia

desideria sine dubitatione frigescunt : propter hoc sequi-

tur : « Quoniam factus sum tanquam uter inpruina-, jus-

)) tificationes tuas non sum oblitus"^. » Nimirum enim per

utrem carnem mortis hujus, per pruinam vero coeleste

beneficium vuit inteUigi,quo carnis concupiscentifle ve-

lut frigore cohibente torpescunt; et fit hinc ut justifica-

tiones Dei de memoria non labantur, dum non cogitatur

aUunde•,quoniam fit quod ait Apostolus : « Carnis pro-

)> videntiam ne feceritis in concupiscentiis^. )) Ideo cum

dixisset : « Quoniam factus sum tanquam uter in pruina; »

subjecit, « Jtistificationes tuas non sum oblitus : » Hoc

est, ideo non sum oblitus,quoniam talis factus sum.

Fervor enim cupiditatis obtorpuit , ut ferveret memoria

caritatis.

IV. « Quot sunt dies servi tui,quando facies de perse-

» quentibus me judicium ^ ? » In Apocalypsi est ista vox

Martyrum , et eis imperatur patientia donec fratrum eorumnumerusimpleatur^. » De diebus ergo suis interrogat cor-

pus Christi,qui futuri sunt in hoc saeculo. Et ne quisquara

putaret ante hic Ecclesiam non futurara,quara finis sse-

culi venerit, et aliquid temporis futurum in hoc seccuIo,

quo Ecclesia jam non sit in terris^propterea cum quae-

sisset de diebus suis, adjunxit etiam de judicio, profecto

demonstransusque ad judicium, in quo depersecutoribus

ejus est futura vindicta , ipsam quoque in terris futuram,

' Sap. XI, 21.— ' Psal. cxviii, 83.— ^ Rom. xm, i^.— 4Psal. cxviu, 24-

— 5 Apoc. VI, lo.



ENARBATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XX. 479

Si autem quemquara movet, cur quaerat quod cum clisci-

puli quaerererit , Magister respondit : « Non esi vestrum

))

scire tempora, quce Pater posuit in sua potestate

^: »

Cur non credamus isto loco Psalmi hujus esse propheta-

tura hoc ipsuraillosluissequtesituros , et Ecclesiaevocem,

quae hic tanto ante prsedicta est , ulorum interrogatione

completara?

V. Quod autem sequitur : « Narraverunt mihi iniqui

» delectationes; sed non sicut lex tua , Doraine'^ : )> eas

sic transferre voluerunt interpretes nostri, quas Grseci

aîAE^j/ja; vocaut,quod usque adeo uno verbo nequaquam

dici latine potest, ut ahqui « Delectationes , )) aliqui,

« Fabulationes » eas dicerent : ut non immerito accipia-

tur esse quidem illas exercitationes, sed in serraone cum

quadam delectatione. Has vero habent in diversis seclis ac

professionibus, et litteraesseculares , et Judaeorum quae

Deuterosis nuncupatur , continens prseter divinarura ca-

nonera Scripturarura millia fabularura : habet eas et hae-

reticorum vana atque errabunda loquacitas. Hos oranes

iniquos intelhgi voluit, a quibus sibi narratas dicit iSoXta-

7Ja;;, id est, exercitationes delectabilesverbis : « Sed non,

» inquit , sicut lex tua , Domine , )) quia me in ea veritas

*'non verba delectant.

YI. Denique adjungit : « Omnia mandata tua veritas ;

» injuste persecuti sunt me , adjuva me^. )) Et pendet

totus de superioribus sensus : « Quot sunt dies servi tui,

» quando facies de persequentibus mejudicium.^ )> Ut enim

persequantur me , narraverunt mihi sermonum suorum

delectationes : sed eis praeposui legera tuam;

quee ideo

plus rae delectavit,quia « Omnia mandata tua veritas : )>

non sicutillorum abundat sermonibus vanitas. Acperhoc

« Injuste persecuti sunt me , )> quia non in me persecuti

• Act. 1, 7. — ' Psal. cxviu, 85. — ^ Ibid. 86.




sunt nisi veritatem. Ergo « adjuva me , » ut certem pro

veritate usque ad mortem : quia et hoc tuum mandatum

est, etideo et hoc veritas est.

VII. Hoc cum faceret Ecclesia, passa est quod adjunxit,

« Paulo minus consummaverunt me in terra *: » multa

scilicet strage Martyrum facta , dum confitentur et prae-

dicant veritatem. Sed quia non frustra dictumest, Adjuva

me : « Ego autem , inquit, non dereJiqui mandata tua.»

VIII. Atque ut posset perseverare usque infinem : «Se-

» cundum misericordiam , inquit, tuam vivifica me; et

» custodiam testimonia oris tui"^

: •» quae graecus habet

« Martyria. » Quod tacendum non fuit, propter dulcissi-

mum Martyrum nomen,qui procul dubio quando tanta

persequentium crudelitas saeviebat, ut Ecclesia paulo mi-

nus cohsummaretur in terra, nulio modo Dei martyriacus-

todirent, nisi fieret eis qued hic oratum est: «

Secundum)) misericordiam tuam vivifica me. )> Vivificali sunt enim,

ne amando vitam , negarent vitam , et negando vitam amit-

terent vitam. Ac sic qui pro vita veritatem deserere no-

luerunt , moriendo pro veritate vixerunt.

SERMO XXI.

I. HoMo qui loquitur in isto Psalmo , tanquara taederet

eum mutabihtatis hominum , unde vita ista tentationibus

plena est, inter tribulationes suas,propter quas supra

dixerat : « Iniqui perseculi sunt me, » et, « Paulo minus con-

)) summaveruntme interra ^ » inflammatus desideriocoe-

lestis Jerusalem, in superna suspexit, et dixit, « Inaeter-

)j Hum, Domine ,verbum tuum permanet in coelo ^

: »

» Psal. cxvin, 87. — = IbiJ. 88. — ^ ILiJ. 89.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SERMO XXI. 481

hoc est. in Angelis tuis custodientibusseternam sine deser-

tione militiam.

II. Seqnens autem versus post coelum , pertinet conse-

quenter ad terram. Unus enim versus est eorum octo, qui

ad istam litteram pertinent. Singulis quippe litteris he-

brseis subduntur octoni , donec Psalmi hujus prohxitas

terminetur. « In generationem et generationem veritas

» tua , fundasti terram, et permanet^)) Post coelum ergo

terram contuitu fidelis mentis aspiciens , invenit in ea ge-

nerationes quae in coelo non sunt , et ait : « In generatio-

» nem et generationem veritas tua : » sive omnes gcne-

rationes ista repetitione significans , a quibus nunquam

defuit veritasDei in sanctis ejus, modopauciorilms, modo

pluribus , ut se temporum varietas habuit vel habebit

sive duas quasdam generationes intelhgi volens, unam sci-

hcet ad Legem et Prophetas, alteram vero ad Evangehumpertinentem.Cur autem nunquam etiam istis generationi-

bus veritas desit, velut aperiens causam ;« Fundasti

)) inquit , terram , et permanet : » eos qui in terra sunt

terram nuncupans. « Fundamentum autem ahud nemo

» potest ponere praeter id quod positum est,quod est

» Christus Jesus '^. » Neque enim et illius generationis ad

Legem Prophetasque pertinentis fundaraentum non erat

Christus ,testimonium. habens a Lege et Prophetis^. Aut

vero Moyses et Prophetse fihi deputandi sunt in servitu-

tem generantis ancillae fuisse, non hberse,qu?e cst mater

nostra ^ , cui , « 3Iater Sion , dicit homo,et liomo factus

» est in ea , et ipse fiuidavit eam Altissimus ^ ? » Ipse est

enim et apud Patrem altissimus , et propter nos in ista

matre factus humilhmus : quoniam qui Deus erat super

eam, « Homo factus est in ea. »Hoc itaque fundamento,'

« Psal. c.viii, 90. — 'I Cor. 111, ii. — ^ Rom. iii, 21. — 4 Galat. iv,

a^-^G. — * Psal. Lxxxvi, 5.

cxviii 31




Domine , « Fundasti terram , et permanet : » quia in tali

fundamento constabilita , non inclinabitur in saeculum

saeculi ^: in eis utique permanens

,quibus es vitam da-

turus aeternam. Quos autem ancilla peperit , ad Vetus

Testamentum pertinentes, in cujus tamen figuris latebat

novum , nihil aliud sapiendo quam prqmissa terrena , non

permanent. « Servus enim non manet in domo in aeter-

» num, filius autem manet in seternum^. »

III. « Ordinatione tua permanet dies^ : » Ista quippe

omnia dies : et iste est dies quem fecit Dominus , exulte-

mus et jucundemur in eo^ : et sicut in die honeste ambu-

lemus*. « Qaoniam omnia serviunt tibi. Omnia » scilicet

de quibus loquebatur5

« Omnia » quse pertinent ad hunc

diera, « Serviunttibi. » Impii quippe de quibus dicitur :

« Nocti similavi matrem vestram^ , » non serviunt tibi.

IV. Deinde respexit unde liberetur hêc terra , ut fun-

data permaneat : atque subjecit : « Nisi quod lex tua me-

» ditatio mea est, tunc forsitan perissem in humilitate

» mea'^. » Ista lex fidei est ; non inanis fidei, sed qu?e

per dilectionem operatur*. Per hanc interpretatur gratia,

quae fortes facit in tribulatione temporali , ne pereant in

humihtate mortali.

V. « In seternum , inquit , non obliviscar justificatio-

» num tuarum;quoniam in ipsis vivificasti me ^. » Ecce

unde factum est , ut non periret in humihtate sua. Nam

Deo non vivificante,quid est homo

,qui se occidere po-

tuit, vivificare autem non potest ?

VI. Subjicit deinde , ac dicit : « Tuus sum ego , salvum

» me fac; quoniam justificationes tuas exquisivi "^. » Non

transeunter intelligendum est,quod dictum est : « Tuus

' Psal. ciii, 5. — ' Joan. viu, 35. — ^ Psal. cxviii, 91.— 4 Id. cxvn, 24.

— '• Rom. xiii, i3. — ^' Osee iv , 5, juxta lxx. — T Psal. cxvin,92. —

8 Gal. V, G. — 9 Psal. cxviu, gS. — «° Ibid. 94.



ENAK.RATIO IN PSALMUM CXVIII , SEUMO XXI. 483

)) sum ego. )) Quid eiiim non est ejus ? An forte quia in

coelis esse dicitur Deus , ideo putandum est aliquid non

esse ejus in terra? Cum clamet aiius Psahnus , « Domini est

)> terra et plenitudo ejus,orbis terrae, et omnes qui h?-

)) bitant in eo ^. )) Quid est ergo quod iste ita se quodam

modo famiharius Deo commendandum putavit , ut dice-

ret : « Tuus sum ego , salvum me fac : )) nisi intelhgi vo-

lens quod malo suo suus esse vohierit,quod est inobe-

dientiae

primum etmaximum mahim?

Et tanquam dicens:

Meus esse vohii, et perditum me feci : « Tuus sum , inquit,

)) salvum me fac;quia justificationes tuas exquisivi : n

non vohmtates meas, quibus fui meus', sed, « Justifica-

)) tiones tuas , » ut essem jam tuus.

VII. « Me , inquit , expectaverunt peccatores , ut per-

)) derent me : testimonia autem tua inteUexi'-. )) Quid est,

« Expectaverunt, ut perderent? » An vehit insidiis obse-

derunt viam , expectantes ut quando transiret , occide-

rent? Numquid ergo morte corporis perire metuebat?

Absit. Et quid est , « Me expectaverunt , nisi ut eis ad

mahim consentiret? Tunc enim perderent. Unde autem

non perierit dixit : « Testimonia tua inteJlexi. )> Sed fami-

liarius hic Ecck^sias auribus graecus verbum sonat, « Mar-

)) tyria tua intellexi. » Quia scihcet me sibi non consen-

tientem etiamsi occiderent , tua martyria confitens non

perirem. Sed ilh qui ut perderent , expectabant quando

consentirem, torquebant etiam cum confiterer : nec ta-

men quod intellexerat rehnquebat, intuens et videns uti-

que sine fine finem , si perseveraret usque in finem

VIII. Denique secutus adjunxit, « Omnis consumma-

» tionis vidi finem , hitum mandatum tuum valde ^. » In-

traverat quippe in sanctuarium Dei , et intellexerat in

novissima ^. Omnis autem consummatio mihi videtur hoc

' Psal. xxiii, I. — ' Id cxvui, gS. — ^ IbiJ. 96. — 4 Id. Lxxii, 17.

31.




loco intelligenda, usqiie ad mortem pro veritale certare^

et pro vero ac summo bono mala omnia tolerare : cujus

consummationis fmis est excellere in regno Christi, quod

non habet flnem ^ et habere ibi sine morte, sine dolore,

et cum raagno honore vitam, morte hujus vitae ac dolori-

bus et opprobriis acquisitam. Quod autem addidit , « La-

» tum mandatum tuum valde : » Non intclligo nisi chari-

tatem. Quid enim profuisset quacumque raorte imrainente,

et inter quantacumque torraenta illa martyria confiteri,

si charitas in confitente non esset? Audiamus Apostolum :

« Et si tradidero ,inquit, corpus meum ut ardeara , cha-

» ritatcm autem non habeam , nihil mihi prodesf^. Cha-

» ritas autem Dei dilfusa est in cordibus nostris per Spi-

» ritum sanctum, qui datus est nobis ^. » In hac ditfusione

latitudo est , in qua sine angustiis via quocjue ambulatur

angusta , donante iiio cui dictum est : « Dihitasti gressus

» meos subter me, et non sunt infumata vestigia mea *.»

Latum est ergo mandatum cliaritatis , raandatura illud

geminura,quo jubetur Deus et proximus diligi. Quid

autem latius, quam ut ubi pendeat tota Lex et omnes

Prophetse ^ ?

SEIIMO XXIL

L SiEPE admonuimus laudabilem latitudinem , in qua

nullas, cum mandata Dei facimus, patiamur angustias, in-

telHgendam esse charitatem. Propter quod etiam in magnoisto Psalrao cura superius dixisset : « Latum raandatum

» tuum valde : » in hoc sequenti versu ostendit unde sit

» Eccli. IV, 33. — ' I Cor. xni, 3.-3 Rom. v, 5. — 4 Psal. xvii, 3-].

— S Matth. XXII, 37 et4o-



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO SXII. 485

latum, dicens : «Ouomodo dilexi legem tuam, Domine*.»

Dilectio est igitur latitudo mandati. Unde quippe fieri po-

test , ut diligatur quod Deus jubet diligi_,

et ipsa jussio

non diligatur.? Ipsa est enim lex. « Tota, inquit , die me-

» ditatio mea est. » Ecce quomodo eam dilexi , ut tota

die meditatio mea esset : vel potius , sicut graecus habet,

« Totam diem'^; ubi magis continuatio meditantis expri-

mitur. Id autem intelligitur per omne tempus,quod est

semper. Tali expugnatur dilectione cupiditas , quae saepe

faciendis legis jussionibus contradicit, concupiscente ad-

versus spiritum carne : adversus quam spiritus concupis-

cens^, ita debet diligere legem Dei, ut totam diem medi-

tatio ejus sit. Dicit autem Apostolus : « Ubi est ergo

» gloriatio tua ? Exclusa est. Per quam legem? Factorum?

» Non , sed per legem fidei "*. » Haec est fides quse per di-

lectionem operatur^ : quoniam quaerendo, petendo, pul-

sando , impetrat Spiritum bonum ^,per quem dilectio

ipsa diffunditur in cordibus nostris ''. Hoc enim Spiritu

Dei quicumque aguntur , hi filii sunt Dei ^. Qui recipiun-

tur ut recumbant cum Abraham , Isaac et Jacob in regno

coelorum ^: expulso servo qui non manet in domo in aeter-

num'°, id est, Israel secundum carnem, cui dictum est:

« Cum videritis Abraham, Isaac , et Jacob, et omnes

» Prophetas in regno Dei, vos autem expelli foras. Et ve-

» nient ab Oriente, et Occidente, et Aquilone, et Austro,

» et accumbent in regno Dei. Et ecce sunt novissimi qui

» erant primi, et sunt primi qui erant novissimi'^ Gen-

» tes autem , sicut ait Vas electionis,quae non sectaban-

» tur juslitiam, apprehenderunt justitiam 5justitiam au-

• Psal. cxvni, 96, 97. — ' Grfec. o>.r,v tov r,u.s5av. — ^ Gal. v, 17. —4 Rom. lu, 27, — 5 Gal. v, G. — ^ Luc. xi, 10 et i3. — 7 Rcni. v, 11 —** Id. viii, 14. — 9 MattJi. VIII

,II. — '^ Joan. viii. 35. — n Luc. xjii ,

i8-3o.




)) tem qnse non ex fide est : Israel aiitem perseqiiens

)) legem justitiae, in legem justitiae non pervenit. Quare?

)) Quia non ex fide , sed quasi ex operibus , offenderunt

)) in lapidera olTensionis ^ )) Ita facti sunt inimici hujus

qui hic in prophetia loquitur.

II. Ac deinde conjungit : « Super inimicos meos sapere

)) fecisti me mandatum tuum, quoniam in aeternum mihi

)) est^. )) lOi namque zelum quidem Dei habent, sed non

secundum scientiam, Ignorantes enim Dei justitiam , et

suam quaerentes constituere, justitiae Dei non sunt sub-

jecti^.Iste vero qui super istos inimicos suos sapitmanda-

tum Dei, inveniri vult cum Apostolo non habens justitiam

suam,quae ex lege est , sed justitiam per fidem Christi

quae est ex Deo* : non quia lex quam Jegunt inimici ejus,

non est ex Deo ; sed quia eam non sapiunt, sicut istc qui

super inimicos suos eam sapit, cohoerendo lapidi in quemilli oflenderunt^. « Finis enim legis Christus adjustitiara

)) omni credenti^ ,)) ut justificentur gratis per gratiam

ipsius " : non sicut illi qui viribus suis se legem facere

existimant , et ideo ex lege quidem Dei, sed suam justi-

tiam constituere quaerunt 5 sed quomodo filius promissio-

nis,qui esuriens et sitiens eam ^

,petendo

,quoerendo

pulsando quodam modo a Patre mendicat ^ , ut adoptatus

per Unigenitum accipiat. Sic autem mandatum Dei quando

sapuisset , nisi eum ipse sic sapere fecisset cui dicit: « Su-

)) per inimicos meos sapere fecisti me mandatum tuum ? )>

Inimici quippe ejus illi, velut ex Agar^ in servitutem ge-

nerati^'^ , ex eodem mandato temporalia prasmia quaesie-

runt : et ideo non fuit illis in aeternum , sicut est huic.

Melius quippe intellexerunt qui interpretati sunt«In seter-

' Rom. IX, 3o-32. — ' Psal. cx.vin, 98. — ^ Roni. x, 2, 3. — 4 Philip.

III, Q. — 5 Rom. IX, 32. — 6 Id. X, 4- — 7 Id. ni, 24. — ^ Matth. v, 6.

9 Id. vii, 7. — >o Galat. rv, 24.



ENARRi.TIO IN PSALMTJM CXVIII , SERMO XXII. 487

» num, )) quara qui « In saeculum ,)> tanquam finito isto

saeculo nullum jam legis posset esse mandatura. Ita vero

nuUum erit , sed in tabulis visibilibus librisque conscrip-

lura : in tabulis vero cordis , dilectio Dei et proximi ma-

nebit in seternum : in quo mandato geminato tota Lex

pendetet Prophetae^ : eritque prsemium custoditi mandati

hujus ipse mandator, et preemium dilectionis ipse dilec-

tus,quando erit Deus omnia in omnibus '^.

III. Sed quid est hoc quod sequitur : « Super oranes

» docentes me intellexi^ ? » Quis est iste, qui super ora-

nes docentes se intellexit ? Quis est , inquam , ({ui super

omnes Prophetas, qui non solura loquendo eos qui secura

vixerunt, veruraetiam scribendo posteros tam excellenti

auctoritate docuerunt , audet se intelhgendo praeponere?

Saloraoni quidera tanta est donata sapientia, ut etiara his

omnibus qui fueruntante illura, videatur esse praelatus^:

sed non est credendum ipsura hic a patre suo David po-

tuisse prophetari ; maxime quia dici non posset ex persona

Saloraonis quod hic dicitur : « Ab orani via maligna pro-

» hibui pedes meos. » Porro si,quod est acceptabilius

Christura prsenuntiat iste Propheta, nunc a capite, quod

est ipse Salvator , nunc ab ejus corpore,quod est Eccle-

sia , verba prophetica digerens , et tanquara unura lo-

quentera faciens, propter magnum illud sacraraentum

ubi dictura est : « Erunt duo in carne una ^: » agnosco

eum plane qui super omnes docentes se intellexit, quando

cum esset annorum duodecim, remansit puer Jesus in Je-

rusalem , et a parentibus suis post triduum inventus est

illic in teraplosedens

inter^doctores,audiens illos etin-

terrogansûbi stupebant oranes qui eum audiebant , su-

per prudentia et responsis ejus''. Nec immerito, qui per

> MaUh. XXII, 37-40.— ' I Cor. xv, 28. — ^ pga] cxviii ,99. — 4 3 Reg.

III, 12. — 5 Ephes V, 3i, 32. — ^ Luc. n, 42"47-



488 S. AXJGtJSTINI EPISCOPI

istam prophetiam tanto ante dixerat : « Super omnes

» docentes me intellexi. » Omnes enira utique homines

vult intelHgi ,

non Deum Patrem:

de quo dicit ipse Fi-

lius, « Sicut docuit me Pater, haec loquor ^ •» Quod dif-

iicillime ex persona Yerbi inteiligitur : nisi quls utcumque

capere valeat , id esse Filium a Patre doctum,quod ge-

nitum. Cui enim non est ahud esse^ aliud doctum esse,

sed quod iUi est esse , hoc est , doctum esse5profecto a

quo ei est esse, ab illo simul ei est doctum esse. Ex per-

sona vero hominis , ulii formam servi accepit-, facilius

inlelligitur a Patre didicisse qupe dixit:in qua forma servi

constitutum , maxirae puerura,potuerunt eum homines

majoris aetatis docendum putare : sed ille quera Pater do-

cuit, super oranes docentes se intellexit. « Qaia testimo-

» nia, inquit, tua meditatio raea est. )> Ideo super omnes

docentes se intelhgebat , quia testiraonia Dei raeditaba-tur : quae raelius quara illi de se ipso noverat, qui dice-

bat : « Vos raisistis ad Joannem , et testiraoniura perhi-

» buit veritati : ego autera non ab horaine testimonium

» accipio, sed haec dico ut vos salvi sitis. Ille erat lucerna

» ardens et lucens, vos auteni voluistis exultare ad ho-

» rara in luce ejus: ego autem habeo testimonium majns

» Joanne ^. » Talia testiraonia meditabatur,quando su-

per omnes docentes se intellexit.

IV. lili autem doctores non absurde intelhguntur etiara

ipsi esse seniores , de quibus continuo dicit : « Super se-

» niores intellexi *. » Quod ideo raihi eo modo repetitum

videtur, ut nobis haec legentibus illa setas ejus veniret in

mentem, quae nobis innotuit ex Evangelio:

qua aetate

puerili inter aetate majores, hoc est, junior inter seniores

sedebat, et super oranes docentes se intelligebat. Solent

• Joan. viu , 28. — ' Philip. ir, 7. — ^ Joan. v, ,3.3-36. — ^ P<al.

cxvni, 100.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXII. 489

enim junior et senior ad invicem dici minor et major,

etsi neiiter corum senili accessit aut propinquavit fetati :

quanquam si et expressum noraen seniorum in Evange-

lio velimus inc[uirere , supra quos intellexit , invenimus

quando ei dixerunt Scribse et Pharissei , « Quare Disci-

» puli tui transgrediuntur traditionem seniorum ? Non

» enim lavant manus suas , cum panem manducant. »

Ecce objecta est ei transgressio traditionis seniorum. Sed

qui super seniores intellexit, quid eis responderit, audia-

mus. « Quare, inquit , et vos transgredimini mandatum

» Dei propter traditionem vestram?» Deinde paulo post,

ut non solum ipse qui est caput corporis , verumetiam

corpus ipsum et membra ejus super seniores illos intelli-

gerent,quorum traditio de lavandis manibus ferebatur •

convocatis ad se turbis dixit eis : « Audite, et intelligite.»

Tanquam diceret : Super seniores illos et vos intelligite,

ut etiam de vobis illa prophelia clareat esse praemissa,

« Super seuiores intellexi5

» nec solum capiti , verum-

etiam corpori, 4c sic universo Christo aptata conveniat.

« Non quod intrat in nos , coinquinat hominem •, sed

» quod procedit ex ore, hoc coinquinat hominem. » Hoc

senioresilli

non intelligebant , qui de lavandis manibussua velut magna mandata tradiderant. Ipsaquoquemem-

bra capitis hujus super seniores intelligentis , nondum

quod ab eo dictum est intellexerant. Denique post pauca

respondens Petrus dixit ei : « Edissere nobis parabolam

» istam. » Putabat adhuc esse parabolam, quod Dominus

sine figuris fuerat elocutus. At ille dixit : « Adhuc et vos

» sine intellectu estis ? Non intelligitis quia omne quod

» in os intrat, in ventrem vadit,et in secessum emittitur^

» quae autem procedunt de ore , de corde exeunt , et ea

» coinquinant hominem ^ ? » Adhuc et vos sine intellectu

' Matth. XV, i-i8.



490 S. AUGIJSTmi EPISCOPI

estis, et super illos seniores non intelligltis ? Sed plane

jam nunc audito tali niagistro, capite nostro, potest unus-

quisque nostrum dicere : « Super seniores intellexi.)) Nametiam corpori congruit quod secutus adjunxit : « Quia man-

» data tua exquisivi. Mandata tua, )> non mandata homi-

num : « Mandata tua , » non mandata seniorum,qui

volentes esse Legis doctores, non intelligunt, neque quae

loquuntur, neque de quibus aftirmant *. Merito de man-

datis Dei, quae suntexquirenda, ut

superseniores

illos

intelligantur, responsum est iis qui eorum auctoritatem

veritati praeferebant , et dictum est : « Gur et vos trans-

» gredimini mandatum Dei , ut traditiones vestras sta-

» tuatis ? »

V. Jamvero quod adjungitur , non capiti videtur con-

venire , sed corpori. « Ab omni via maligna prohibui pe-

» des meos, ut custodiam verba tua"^. » Neque enim caput

illud nostrum , ipse Salvator corporis , in ahquam mahg-

nam viam carnali cupiditate ferretur, ut ei necesse esset

pedes suos inde prohibere,quasi illuc euntes motibus

suis : quod nos facimus,quando ea quse iile non habuit

ne vias malignas teneant, desideria nostra prava cohibe-

mus. Sic enim verba Dei possumus custodire, si post nos-

tras malas concupiscentias non eamus ^, ut ad mala con-

cupita perveniant 5 sed eas potius adversus carnem spiritu

concupiscente frenemus ^ , ne nos raptos atque subversos

per mahgnas vias subtrahant.

VI. K A judiciis, inquit, tuis non declinavi5quoniam

» tu legem posuisti mihi^. » Dixit quid timuerit, ut ab

omni via maligna prohiberet pedes suos, Quid est enim :

« A judiciis tuis non dechnavi 5» nisi quod aho loco di-

cit : « A judiciis autem tuis timui? » Perseveranter eis

' I Tim. 1, 7. — ' Psal. cxvm, loi. — ' Eccli. xviii, 3o.— 4 Gal. v, i".

— 5 Psal. cxvui, 102.



ENARRATIO IN PALMUM CXVIII, SERMO XXII. 491

credidi. « Quia tu legem posuisti mihi. » Tu interior in-

timis meis , tu intus in corde legem posuisti mihi spiritu

tuo, tanquam digito tuo; ut eara non tanquam servus

sine amore metuerem , sed casto timore ut filius dihge-

rem, et dilectione casta timerem.

VII. Et ideo videquid sequitur : « Quam dulcia fauci-

» bus raeis verba tua\ » vel,quod de graeco est expres-

sius , « Eloquia tua : super mel et favura ori meo. » Haec

est illa suavitas,quam Dominus dat , ut terra nostra det

fructum suum "^

; ut bonum vere bene , id est , non mali

carnahs formidine , sed boni spiritalis delectatione facia-

mus. Nonnulh sane codices non habent « Favum , » sed

plures habent. Melli est autem simihs aperta doctrina sa-

pientiae : favo vero,quae de abstrusioribus sacramentis

tanquam de cellis cereis, ore disserentis, velut mandentis,

exprimitur. Verum ori cordis , non carnis est dulcis.

VIII. Sed quid est quod ait : « A mandatis tuis intel-

» lexi^? » Aliud enim est, Mandata tua intellexi5 aliud

est , « A mandatis tuis intellexi. » Nescio quid ergo aliud

se significat intellexisse a mandatis Dei : hoc est,quan-

tum mihi videtur, faciendo mandata Dei pervenisse se

dicit ad earum rerum intelligentiam,quas concupiverat

scire. Propter quod scriptum est : « Concupisti sapien-

» tiam, serva mandata, et Dominus praebebit illam tibi ^ : »

ne quisdam praeposterus , antequam habeat humilitatem

obedientiae, velit ad altitudinem sapientiae pervenire, quam

capere non potest , nisi ordine venerit. Audiat ergo : « Al-

» tiora te ne quaesieris, et fortiora te ne scrutatus fueris5

» sed quae praecepit tibi Dominus, illa cogita semper ^. »

Sichomo ad occultorum sapientiam pervenit perobedien-

tiam raandatorura. Gura autera dixisset : « Quae tibi prae-

' Psal. cxviii, io3. — » Id. L\xxiv, i3. — ^ Id. cxvui, 104. — 4 Eccli.

1, 33. — 5 IJ. iu^ 32.




» cepit Dominus, illa cogita;» ideo addidit, semper, quia

et custodienda est obedientia , ut percipiatur sapientia

et percepta sapientia non est deserenda obedientia. Spiri-

talium itaque membrorum Christi vox ista est : « A man-

» datis tuis intellexi.» Hoc enim rccte dicitCliristi corpus

in eis, quibus mandata servantibus propter ipsam custo-

diam mandatorum praebetur uberior doctrina sapientiae.

« Propterea, inquit^ odio babui omnem viam iniquitatis. »

Necesse est enim ut oderit omnem iniquitatem amor jus-

titiae : qui tanto major est,quanto eum magis inflammat

amplioris dulcedo sapientiae,

quae praebetur ei,qui ob-

temperat Deo, et a mandatis ejiis inteJligit.

SERMO XXIII.

I. ScRBTANDos atque tractandos pro viribus,

quas

Deus donat , nunc istos versus Psalmi hujus aggredi-

mur , (luorum primus cst, « Lucerna pedibus meis ver-

» bum tuum , et lumen semitis meis ^. » Quod est,

« Lucerna ;» hoc repetitum est , « Luraen : » quod « Pe-

» dibus meis ; » hoc, « Semitis meis. » Quid est ergo

« Verbum tuum?» Nuraquidnam illud quod in principio

erat Deus apud Deura , Verbura- scilicet per quod facta

sunt orania? Non est ita. Nara illud Verbura lumen est,

sed lucerna non est. Lucerna quippe creatura est, non

Greator,quae participatione incomrautabilis lucis accen-

ditur. Hoc erat Joannes, de quo dicit Verbura Deus, « IUe

» erat lucerna ardens etUucens^. » Sed luraen est et lu-» cerna : ei tamen in comparatione Verbi , de quo dic-

tura est : « Deus erat Verbum, » non erat ille lumen; sed

missus est , ut testimonium perhiberet de lumine. Erat

' Psal. cxvni, io5. — » Joan. i, i. — ^ Id. y, 35.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SERMO XXIII. 49S

enini lumen verum, non quod illuminatur, ut homo, sed

quod iJluminat omnem hominem ^ Nisi autem et lueerna

lumen esset, non diceret Apostolis: « Vos estis lumen

» mundi ^. » Qao audito ne id sc putarent esse,quod ilie

qui hoc dixerat5 nam et de se ipso quodam loco dixit : «Ego

» sum lumen mundi ^: » ait illis de illis : « Non potest

» civitas abscondi super montem constituta , neque ac-

» cendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed super

» candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt 5 sic

» luceat lumen vestrum coram hominibus^ : » ut scirent

se tanquam lucernas^ de illo lumine quod immutabiliter

lucet accensas. NuIIa quippe creatura^ quamvis ralionalis

et intellectualis, a se ipsa illuminatur, sed participatione

sempiternae veritatis accenditur : etiam si ahquando dies

vocatur , non dies Dominus, sed quem fecit Dominus. Et

ideo audit: «

Accedite ad eum, et illuminamini^ »

Prop-ter quam partieipationem , in quantum homo est et ipse

Mediator, lucerna in Apocalypsi nuncupatur ^. Sed sin-

gularis est ista susceptio : de nullo enim sanctorum dici

divinitus potuit, aut dici ullo modo fas est, « Verbum

» caro factum est"

, » nisi de uno mediatore Dei et homi-

num^. Cum igitur lumen dicatur unigenitum Verbum

sequale gignenti , lumen dicatur et homo ab illo Verbo

illuminatus,qui dicitur et lucerna , sicut Joannes , sicut

Apostoli , nec ullus eorum homo sit Verbum , et illud

Verbum a quo illuminati sunt, lucerna non sit : quid est

hoc Verbum,quod ita lumen dicitur , ut lucerna sit

5

(ait enim , « Lucerna pedibus meis verbum tuum, et lu-

» raen semitis meis :

)

nisi verbum intelligamus quod fac-

tum est ad Prophetas, velquod praedicatum est per Apos-

' Joan. I , i-g. — » MaUh. v, i^- — ^ Joan. viii, t2. — 4 Matth. v,

14-16. — * Psal. xxxm ,6. — *» Apoc. xxi, 23. — 7 Joan. 1 ,

i4- —8 I Tim. 11, 5.



494 S. AtTGtJSTINI EPISCOPI

tolos ? Non Verbum Christum , sed verbum Christi , de

quo scriptum est : « Fides ex audilu, auditus autem

» per verbum Christi^ » Nam et verbum propheticum,lucernse comparans apostolus Petrus, « Habemus, inquit,

)) certiorem propheticum sermonem , cui benefacitis in-

)) tendentes, velut lucernae lucenti in obscuro loco-. )>

Quod itaque hic ait : « Lucerna pedibus meis verbum

)) tuum , et lumen semitis meis , )) verbum est quod in

Scripturis sanctis omnibus continetur.

II. « Juravi, inquit, et statui custodire judicia justitioe

» tuae^. » Tanquam bene ambulans ad illamlucernam,et

rectas semitas habens. Sequenti autem verbo illud quod an-

tecedit expositum est. Quasi enim quaereremus quid esset,

« Juravi : » adjunxit , « Et statui. » Hoc enim appellavit

juramentum, quod statuit per sacramentum : quia itade-

bet esse mens fixa in custodiendis judiciis justitiae Dei, ut

sit omnino pro juratione quod statnit.

Iir. Fide autem custodiuntur judicia justitiae Dei : cum

sub Deo justo judice, necrectefactuminfructuosura , nec

peccatum creditur impunitum : sed pro hac fide quia

multa et gravissima mala corpus pertulit Christi , « Hu-

» miliatus sum , inquit, usque valde"*. » Non enim ait

Humiliavi me : ut humilitatem,quae in praecepto est

intelligi sit necesse : sed ait, « Humiliatus sum usque

» valde ; » maximam scilicet passus persecutionem,pro

eo quod juravit et statuit castodire judicia justitiae Dei.

Et ne in tanta humiliatione fides ipsa deficeret , addidit

« Domine , vivifica me secundum verbum tuum » : hoc

GSt secundum promissum tuum. Nam et verbum promis-sorum Dei , lucerna est pedibus , et semitis lumen. Sic et

superius , ut eum Deus vivificaret , oravit ni humiliatione

persecutionis , ubi ait , « Paulo minus consummaverunt

Rora. X, 17. — '2 Petr. 1, 19. — ^ psal. cxvui, 106. — 4 Ibid. 107.



ENARRATIO tm PSALMTTM CXVMI , SERMO XXIII. 495

» me in terra •, ego autem non dereliqui mandata tua :

)) secundum misericordiam tuam vivifica me, et custodiam

» testimonia, id est, martyria oris tui.)>

Ubi intelligitur,

si ipse non vivificet donando patientiam,propter quod

dictum est : « In vestra patientia possidebitis animas ves-

» tras ^: » et de quo dictum est : « Quoniam ab ipso est

» patientia mea ^: » non corpus in persecutione mortifi-

cari , sed animam , non custodiendo martyria et judicia

justitiae Dei.

IV. « Voluntaria oris mei beneplacita fac, Domine^ : »

hoc est,placeant tibi •, noli reprobare , sed approba. Bene

autem intelliguntur oris voluntaria, sacrificia laudis , con-

fessione charitatis^ non timore necessitatis oblata, Unde

dictum est : « Voluntarie sacrificabo tibi *. » Sed quid est

quod adjmigit : « Et judicia tua doce me? » Nonne ipse

in versibus superioribus dixerat : «

Ajudiciis tuis non

» declinavi ? » Quoraodo istud , si non ea noverat? Porro

si noverat, quomodo hic dicit : « Et judicia tua doce me? »

An sicut illud est : « Suavitatem fecisti cum servo tuo : »

etpostea dicit : « Suavitatem doce me?» Quod ita expo-

suiraus , ut intelligeremus verba proficientis , et addi sibi

ad idquod acceperat postulantis.

V. « Anima mea inmanibus tuis semper^. » Nonnulli

codices habent : « In manibus meis : » sed plures : « In

» tuis : » et hoc quidem planum est. Justorum enim animse

in manu Dei sunt ^: in cujus manu suut et nos et sermo-

nes nostri^. « Et legis , inquit, tuae non sum oblitus. »

Tanquam ad non obliviscendam Dei legem manibus ipsius

adjuvetur ejus memoria, ubi ejus est anima. « Anima vero

» mea in manibus meis , » quomodo intelligatur,ignoro.

Justi quippe ista verba sunt, non injusti^, redeuntis ad

« Luc. XXI, 19. — » Psal. Lxi, 6. — 3 ij. cxviu, 108, — 4 Id. lii, 8. —5 Id. cxviu, 109. — fi Sap. m, i. — 7 Id. vu, 16.



496 S. AUGUSTIM EPISCOPI

Patrem , noii discedentis a Patre. Nam potest videri jii-

nior ille filius animam suam in manibus suis habere vo-

luisse,quando dixit patri : « Da mihi substantiammeam,

» quse me contingit^xSed ideo mortuus erat, ideo perierat.

An forte ita dictum est : a Anima mea in manibus meis , »

tanquam eam vivificandam offerret Deo ? Unde ahbi di-

citur : « Ad te levavi animam meam-. » Dixerat enim et

hic superius , « Vivifica me. »

VI. « Posuerunt, inquit, peccatores laqueum mihi , et

))

amandatis tuis nonerravi^ » Unde hoc, nisi quiaejus

anima in manibus Doi , vel in suis vivificanda ofTertur Deo?

VII. « Haereditate acquisivi testimonia tua in seter-

» num^. )) NonnulU uno verbo volentes dicere ,quod

uno verlDO in grseco positum est : « Haereditavi )) inter-

pretati sunt. Quod etsi latinum esseposset, magis signi-

ficaret eum qui dedit hsereditatem,quam eum qui acce-

pit ; ut sic esset, hsereditavi, quomodo, ditavi. Melius ergo

duobus verbis insinuatur integer sensus , sive dicatur

« Hsereditate possedi , » sive dicatur « Haereditate ac-

)) quisivi : » non ha?reditalero, sed « Haereditate. » Si au-

tem quaeritur,quid acquisierit haereditate. « Testimonia,

» inquit, tua. )) Quid volens intelfigi, nisi ut testis Dei

fieret , ejusque testimonia confiteretur , id est , ut MartyrDei fieret, atque ejus martyria diceret^ sicut Martyres

dicunt , a Patre sibi, cujus hseres est, esse coliatum? Multi

quippe voluerunt, neque potuerunt : nulh tamen potue-

runt , nisi qui voluerunt5quia non potuissent, si Dei

testimonia negarevoluissent. Sed etiam ipsorum pnTcparata

est voluntasa Domino^ Ideo haec haereditate se acquisisse

iste testatur, et hoc « In aeternum : » quia non est in eis

gloria temporahs hominum vana quoerentium , sedaeterna

' Luc. XV, i2et q'}- — ' P'^'- '^'^'^j '• — ^ Jd. cxviii, iio. — 4 Ibid.

III. — ^ Piov. VIII, 35.



ENARRATIO IJS PSALMUM CXVUl, SEUMO XXIV. 497

gloria est brevi tempore patientiura , et sine fine regnan-

tium. Undesequitur,(( Quoniam exultatiocordismei sunt.»

Etsi afflictio corporis, exultatio tamen cordis.

VITI. Deinde subjecit : (( Inclinavi cor meum ad facien-

M das justificationes tuas in oeternum,propter retribu-

» tionem K » Qui dicit : (( Inclinavi cor meum , » ipse

jam dixerat : (( Inclina cor meum in testimonia tua : » ut

intelligamus siraul boc esse et divini muneris et proprite

voluntatis. Sed numquid in aeternum facturi sumus justi-

ficationes Dei? Opera illa quidem quae operamur circa

proximorura necessitates , seterna esse non possunt, sicut

nec ipsae necessitates : sed si non diligendo ista faciamus,

nulla est justificatio : si autem diligcndo, seterna est ipsa

dilectio, eique aeterna parataest retributio;propter quam

retributionem dicit se inclinasse cor suum ad faciendas

justificationes Dei, ut in seternum diligens, in seternummereatur habere quod diligit.

SERMO XXIV.

I. PsiLMi hujus locus, de quo in voluntate Dei dispu-

taturi sumus, sic incipit : (( Iniquos odio habui, et legem

» tuam dilexi^. » Non ait, Iniquos odio habui , et justos

dilexi ; aut ; iniquitatera odio habui , et legem tuam dilexi

sed cum dixisset : (( Iniquosodiohabui, » exposuit quare

addendo : (( Et iegem tuam dilexi : » ut deraonstraret

non se in hominibus iniquis odisse naturam, qua homines

sunt ; sed iniquitatem,qua legi quara dihgit , inimici

sunt.

II. Deinde sequitur , « Adjutor raeus et susceptor meus es

' Psal. cxviii, iic?. — 2 lljid. 11).

cxviii. 32



498 S. ACGUSTIM EPISCOPI

» tu^ : )) Adjutor ad bon'd lacienda : « Susceptor, )) ad

mala evadenda. Quod autem adjungit : « In verbum tuum

» supersperavi : » tanquam fdius promissionis loquitur.IIJ. Sed quid sibi vult versus qui sequitur ? « Declinate

» a me maligni, et scrutabor mandata Dei mei*. )) Non

enim ait, Faciam^ sed, «Scrutabor. » Ut ergo perfecteea

diligenterque noverit , malignos a se declinare deside-

rat, eosque etiam compellendo a se abigit. Nara mali-

gni exercent ad facienda mandata, a scrutandis autem

avocant5 non solum cum persequuntur , aut litigare no-

biscum volunt5verumetiam cura oljsequuntur et hono-

rant , et tamen suis vitiosis et negotiosis cupiditatibus

adjuvandis ut occupemur, et eis nostra tempora impen-

damus , etflagitant-, aut certe infirmos premunt , et causas

suas ad nos deferre compellunt : quibus dicere non aude-

mus:

Dic homo, quis me constituit judicem aut divisorem

inter vos^.? Constituit enim talibus causis ecclesiasticos

Apostolus cognitores , in foro prohibens jurgare Ghrislia-

nos ^. Ne illis quidem qui non aliena rapiunt , sed sua

cupide repetunt, dicimus : Gavete ab orani cupiditate,

constituentes eis ante oculos hominem cui dictum est,

« Stulte, hac nocte auferetura te anima tua, quae prsepa-

» rasti cujus erunt ^? » quia et quando dicimus_, non re-

cedunt_, nec declinant a nobis ; sedinstant, urgent, pre-

cantur , tumultuantur , extorquent, ut ipsis potius ad ista

quae diligunt,quam scrutandis Dei mandatis quse diligi-

mus occupemur. O quanto taedio turbarum turbulenla-

rum,etquanto desiderio divinorum eloquiorum dictum est,

«

Declinate a me maligni, et scrutabor mandata Dei mei?»

Ignoscant obedientes fideles,qui pro suis ssecularibus

causis raro nos quaerunt , et judiciis nostris facillime ad-

• Psal. csvni, ii^. — * Il)id. ii5. — 3 Luc. xii, ii- — ^ i Cov. vi, i-G.

— ^ Luc. xu, 20.



EWARKATIO IN PSALMUM CXVIII, SERMO XXIV. 499

quiescunt; nec nos conterunt litigando, sed obtemperando

potius consolantur. Certe propter eos qui et inter se per-

tinaciter agunt, et quando bonos premunt, nostra judicata

contemnunt , faciuntque nobis perire tempora rebus ero-

ganda divinis;certe . inquam, propter istos et nobisliceat

exclamare in hac voce corporis Christi : « Declinate ame,

r> maligni , et scrutabor mandata Dei mei. »

IV. Deinde posteaquam velut ab ocubs cordis sui mus-

cas irruentes abegit,

redit ad eum cui dicebat:

« Adjutor» meus et susceptor meus es tu, in verbum tuum speravi j »

precemque continuans : « Suscipe me , inquit , secundum

» eloquium tuum, et vivam ^ et ne confundas me ab expec-

» tatione mea^ » Qui jam dixerat , « Susceptor meus, »

poscit magis magisque suscipi, et ad illud propter quod

tolerat tam multa molesta, perduci : verius ibi se, quam

in istis humanarum rerum somniis fidens esse victurum.

Sic enim de futuro dictum est , « Et vivam, » tanquam in

hoc corpore mortuo non vivatur. Corpus enim mortuum

est propter peccatum. Et expectantes redemptionem cor-

poris nostri, spe salvi facti sumus , et quod non videmus

sperantes,per patientiam expectamus -: Sed spes non con-

fundit, si charitas Dei diffunditur in cordibus nostrisper

Spiritum sanctum qui datus est nobis ^. Propter quem

largius accipiendum clamatur ad Patrera : « Ne confun-

» das me ab expectatione mea. »

V. Et tanquam ei responsum fuerit in silentio, non vis

confundi ab expectatione tua? Non intermittas meditari

justificationes meas. Sentiens istam meditationem plerum-

que animse languoribus impediri : « Adjuva me, inquit, et

» salvus ero, et meditabor in justificationibus tuis semper*.

VI. « Sprevisti omnes : » vel quod de graeco dibgentius

> P?al. cxvni, ii6.— ^ Rom. vin, lo et 23-25.— 3 jj y, .5. — 4 Psal.

OLVllI, 11;.

3^



500 S. AUGLSXIM JKPISCOI-l

Tidetur expressum : « Acl nihiluiii deduxisti onines disce-

» deiites a justificationibus tuis; quia injusta cogitatio

» eorum^ » Ideo ergo clamavit:

«Adjuva me, et salvus

)) ero, et meditabor in justificationibus tuis semper; »

quia in nihiium redigit Deus onmes discedentes a justifi-

cationibus suis. Quare autem discedunt? « Quia injusta

)) est, inquit, cogitatio eorum. )) liî acceditur, ibi disce-

ditur. Omfiia opera vel mala vel bona, a cogitatione pro-

cedunt. Incogilationequisqueinnocens,incogitatione reus

est : propter quod scriptum est : « Cogitatiosancta servabit

)) te -. )) Et alibi legitur : « In cogitationibus impii interro-

)) gatio erit^. )) Et Apostolus : Cogitationibus, ait, accu-

)) santibus aut etiam defendentibus *. )> Ubi autem felix est,

qui in cogitatione miser est, aut quomodo ibi non miser est

qui ad nihilum redactus est?Magnaquippe eststerilitas, ini-

quitas, Merito dictum est : « Confundantur iniqui facientes

)) vane^ : )> id est , inaniter, tanquam redacti ad niliilum.

VII. Sequitur in Psalmo : « Praevaricantes deputavi,

)) vel putavi, vel existimavi omnes peccatores terrae^: )>

Multis enim raodis nostri interpretati sunt unum verbum

graecum, quod est £>/.7'.saay.r,v .- sed profunda est i)la senten-

tia, et si adjuverit Dominus, operosius disputatione alia

penetranda est. Nam et quod additum est : « Propterea di-

» lexi testimonia tua semper, )> multo amplius eam pro-

fundamfacit. Dicitenini Apostolus, « Lex iram operatur;

)) hujusque dicti rationem reddens , « Ubi enim non est

)) lex, inquit, nec praevaricatio " : )> ita ostendens non

omnes esse praevaricatores. Non enim omnes habent legem.

Non autem omnes habere legem, aiio loco evidentius ait:

« Qui sine lege peccaverunt, sine lege peribunt^ » Quid

silî ergo vult : « Praevaricatores deputavi oranes peccato-

• Psal. c^viu , ii8. — - Prov. n, ii. — ' Sap. i, 9. — 4 Roiu. 11, i.").

* Pfdh \xiv. 4- - '' I'l- cwiii, 119 — 7 lloni. IV, i5. — " Id. u, ri.



ENARRATIO IN PSAl.-MUM CXVIir, SF.RMO X\V. rÔi

» res tcrrae? » Sed hic quaeslionem proposuisse sutrcceriti

alio , si Deus donaverit, sermonc tractandam, ne hujus

prolixitas eam cogat angustius explicari, quam ut bene

possit quod explicatur intelligi.

SERMO XXV.

I. QuiERiMLs, si Deo largiente invenire possimus, quo»

modo intelligendum sit quod in isto Psalmo magno dictum

est : « Prpevaricatores, » vel potius, « praevaricantes^ »

graeciis enim âpxSzivcvTa,- ait , non TrapagaTa? .- quoerimns

ergo quomodo intelligendum sit : « Prcevaricantes depu-

M tavi omnes peccatores terrae. » Propter quod ait Apos-

tolus : « Ubi enim lex non est, nec praevaricatio. » Hocautem dixit, cum a lege promissa distingueret. Nam ut

de superioribussensus plenior colligatur : « Nonenimper

i) Jegem, inquit, promissio Abrahse aut semini ejus, ut

» haeres esset mundi ; sed per justiliam fidei. Si enim qui

» per legem haeredes sunt , exinanita est fides, et evacnata

» est promissio : lex enim iram operatur •, ubi enim non

» est lcx, nec praevaricatio. Ideo ex fide, ut secundura

» gratiamfirma sit promissioorani semini; non ei tantum

M quod ex lege est , sed et ei quod ex fide est Abraham, qni

» est pater omniura nostrum^ » Cur hoc Apostolus ait

nisi ut ostenderet legem sine promissionis gratia , non so-

lum non anferre, verum et augere peccatum? Undeetil-

Uid est: « Lex subintravit , ut abundaret delictum-

. » Sedquia omnia per gratiam dimittuntur , non solum quae sine

lege, verumetiam quae in lege commissa sunt-, ideo ihi

secuius adjunxit : « Ubi autem abundavit delictum . su-

'• Rom. IV, i3-i6. — ' I:i V, .>.o.




» perabiindavit gratia. » Non itaque praevaricantes depu-

tat omncs peccatores Apostolus, sed eos tantum praevari-

cantcsdeputatqui transgrediunturlegem. « Ubi enim non1) est lex, inquit, nec prsevaricatio. » Ac per hoc secun*

dum Apostolum, omnis quidem praevaricator peccator est,

quia peccat in lege : sed non omnis peccator praevaricator

estjquia peccant aliqui sine lege •, « Ubi autem non est lex,

)) nec praevaricatio. » Porro si nemo sine lege peccaret^

non idem ipse Apostolus diceret : « Quicumque sine lege

)) peccaverunt, sine lege peribunt^. » Secundum istum

vero Psalmum, si praevaricantes sunt omnes peccatores

terrse, nullum est utique sine prsevaricatione peccatum

nuUa est autem praevaricatio sine lege; nullum est igitur

nisi in lege peccatum. Qui ergo dicit : « Praevaricantes

» deputavi omnes peccatores terrae, » nuUos esse omnino,

nisi qui legem transgressi sunt, vult intelligi peccatoresêt ob hoc adversatur illi qui dixit : « Quicumque sine lege

» peccaverunt, sine lege peribunt. » Secundum illum

quippe sunt aliqui peccatores,quamvis non sint praevari-

cantes , id est,qui sine lege peccaverunt

^« Ubi enim non

» est lex, nec praevaricatio : » secundumistum, autem nul-

lus est sine prsevaricatione peccator;quia praevaricantes

deputat omnes peccatores terrae. Nuihis ergo secundura

istum sine lege peccavit • quia ubi non est lex , nec praeva-

ricatio. An forte dicturi sumus , verum quidem esse quod

nec praevaricatio sit ubi non est lex , sed verum non esse

quod alic[ui sine lege peccaverint ; aut verum quidem esse

ahquos sine lege peccasse, sed verum non esse, ubi ]ex

non est, praevaricationemesse

non posse? At utrumqueApostoius dixit : verum est ergo utrumque; quia utrumque

per Apostolum veritas dixit. Quomodo ergo erit verum

quod in Psaimo isto eadem procui dubio Veritas dixit :

' Rom. 11, i2.



ENARRATIO IW PSALMUM CXVIII , SERMO XXV. 503

« Prsevaricantes deputavi omnes peccatores terrae? » Res-

pondetiir enim nobis, Qui sunt ergo illi, qui secundum

Apostolum sine lege peccaverunt? Non enim et eorum

quisquam prcevaricans deputandus est, cum secundura

eumdem Apostolum,praevaricatio non sit ubi lex non est.

II. Sed nimirum cum diceret Apostolus : « Quicumque

» sine lege peccaverunt, sine lege peribunt , » de illa lege

agebat, quam Deus dedit per Moysen famulum suum po-

pulo suo Israel. Hsec ipsa,

quse circnmstant, verbaejus

ostendunt. Disputabat enim de Judaeis, et Graecis , id est,

Gentibus , non ad circumcisionera , sed ad praeputiura per*

tinentibus ; ideo sineiege eos dicens,quia non acceperant

legem, quam se accepisse gloriabantur Judoei. Unde illis

ait : « Si autem tu Judaeus cognominaris , et requiescis in

» lege , et gloriaris in Deo. » Denique unde ad hanc sen-

» tentiara venerit, intuendura est, ut diceret : « Quicura-

» que sine lege peccaverunt , sine lege peribunt. Ira , in-

» quit , et indignatio , tribulatio et angustia in oranem

» animara hominis operantis malura , Judaei priraum et

» Graeci : gloria autem et honor et pax orani operanti bo-

» num, Judaeo primum et Graeco. Non estenim persona-

» rum acceptio apud Deum. » Ad haec addidit undenunc

quaestio est, et ait : « Quicumque enim sine lege peccave-

» runt, sine lege peribunt5 et quicuraque in lege pecca-

» verunt, perlegem judicabuntur'. » Hos utique Judaeos,

iJlos autem Grsecos volens intelligi, quoniamde his agebat;

utrosque sub peccato essedemonstrans, ut egere segratia

utrique fateantur • propter quod dicit : « Nph enim est

» distinctio, omnes enim peccaverunt, et egent gloria

» Dei,justificati gratis per gratiam ipsius

,per rederap-

» tionera quae est in Christo Jesu. » Quos itaque dicit

omnes peccasse, nisi Judaeos et Graecos, de quibus dixe-

' Roni. 11, 8-17.



'iOi S. ALGUSTI»! EPISCOPI

ral , <( Non enim est distinctio? « Nam deliis et paulo anto,

<t Causati enim sumus, inquit, Jud£EosetGra?cos omnessub

•>)

peccato esse ^» Ac per hoc « Quicumque sine legepec-

M caverunt , illa scilicet , de qua Judaei gloriabantur

» sine lege peribunt; et quicumque in lege peccaverunt,

» id est, ipsi Judaei, per legem judicabuntur. » Nec ideo

iion peribunt , nisi credant in eum qui venit quaerere quod

pefierat"^.

III. Nounulli quippe etiam catbolici tractatores, inhis

Apostoli verbis aliter quam se res habet, parum atten-

dendo sapuerunt, ut dicerent illos perire,qui sine lege

peccaverunt: hos autemqui inlege peccaverunt, judicari

tantummodo, non perire : tanquam per poenas transito-

rias credantur esse purgandi , sicut ille de quo dictum

est : « Ipse autem salvus erit, sic tamen quasi pcr ignem ^.»

Sed hoc merito fundamenti bene intelligitur , de quo age-

bat Apostolus , ut hoc diceret. Superius quippe dixerat

« Ut sapiens architectus fundamentumposui,aIius super-

» aedificat. Unusquisquc autem videat quomodo superae-

1) dificet. Fundamentum enim aliud nemo potest ponere,

» praeter id quod positum est, quod est Christus Jesus"' : »

et caetera usque adeumdem locum, ubi eum dixitper ignera

salvari,qui super hocfundamentum,nonaurum, argentum,

lapides pretiosos, sed ligna, foenum, stipulam aedificat; non

tamen respuit ne recipiat , nec receptum deserit fundamen-

tuni; idque omnibus carnalibus suis, quibus capitur atque

succumbit, delectationibus anteponit, cumadhunc articu-

lumvenlumfuerit, utautillaedeserantur, autChristus-, ubi

si non anteponetur C hristus, non illi est fundamentum. Om-nibusquippe structurae posterioribus partibus anteponitur

fundamentum. Nec cogitasse existimo eos,qui senserunt

• Rom. III. ^f 2'2->'j. — ' Lv!C XIX, lo — ^ i Cor. iii, i"). — 4 Ibid.

10, II.



ENABHATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXV. 505

non perire , de qiiibus dictum est : « Per legem judica-

-» buntur, » nisi quia fundamentum habent Christum.

Parum ergo attenderunt quod demonstravimus ; atque ipsa

Scriptura clamat, de Judaîs hoc Apostoiura dicere, qui

sinefundamentosuntChristo. Quis autemChristianusdixe-

rit non perire Judaeum , si non credat in Christum, sed

lantummodo judicari? Cum Christus ipse adeamdem gen-

tem, propter oves quae inde perierant, se missum esse tes-

tetur^; et tolerabilius dicat futurum Sodomitis in dieju-dicii

,qui utique sine lege perierunt

,quam civitati Judaeae,

quae in eura non credidit tanta virtute mirabilia facientem'^.

IV. Si ergo Apostolus secundum legem quam Deusper

Moysen populo Israel dedit , cseteris autem gentibus non

dedit, sine lege dixit esse caeteras gentes^; quid intellec-

turi sumus in isto Psalmo dictum esse : « Praevaricantes

)) aestimavi omnes peccatores terrse, )) nisi intelhgamus ali-

quam legemnon perMoysendalam, secundum quam sunt

prsevaricantes, caeterarumgcntiumpeccatores? « Ubienim

)) lex non est, nec praevaricatio. )) Ouae ista lex est, nisi

forte illa de qua idem dicit Apostolus : « Gentes quae le-

)) gem non habent, naturaliter quae legis sunt faciunt j hi

)) legem non habentes , ipsi sibi sunt lex ^? )> Secundum hoc

ergo quod dicit, Legera non habentes-, sine lege peccave-

runt, et sine lege peribunt : secundum id vero quod ait

« Ipsi sibi sunt lex;

)> non immerito praevaricatores sesti-

mantur omnes peccatores terrfe. NuUus enira est qui fa-

ciatalteri injuriara, nisiquifieri nolit sibi : etinhoc trans-

greditur naturae legem,quam non sinitur ignorare, dura

id quod facit non vult pati. Numquid autem. lex ista natu-

ralis non erat in populo Israel? Erat plane,quoniam et

ipsi homines erant. Sine iege autem naturali essent, si

praeter naturam humani generis esse potuissent. Multo ma-

' Mattli. XV, q/c— ' !'! ^"j ' ' — ^ Rom. ii, i\. — 4 Id. iv, i5.



506 S. AUGUSTINl EPISCOW

gis ergo prsevaricatores facti sunt le.ge divina, qua natu-

ralis illa sive instaurata, sive aucta_, sive firmata est.

V. Jamvero si in omnibus peccatoribus terrae non in-

congrue deputanturet parvuli, propter originalis vincula

peccati, etiam ipsi in sirailitudine praevaricationis Adae ',

adillam praevaricationem pertineremonstrantur, quaedata

lege in paradiso prima commissa est ^: ac per hoc recte

nullo prorsus excepto,praevaricatores sestiinantur omnes

peccatores terrae. «

Omnes autempeccaverunt, et

egent« gloria Dei^. » Omnes igitur praevaricantes gratia Salva-

toris invenit^ alios magis , alios minus. Quanto enim legis

major in quocumque cognitio, tanto minor peccati excu-

satio : quanto minor peccati excusatio , tanto manifestior

praevaricatio. Restabatergo , ut omnibus non sua, sed Dei,

id est, a Deo donata justitia subveniret. Unde ait Aposto-

lus : « Per legem cognitio peccati. » Nonergo ablatio, sed

cognitio. « Nunc autem sine lege, inquit, justitia Dei ma-

» nifestata est, testificata per Legem, et Prophetas^. »

Proinde etiam iste subjunxit, « Propterea , inquit, dilexi

)) testimoniatua. » Tanquam diceret :Quoniam lexsive in

paradiso data , sive naturaiiter insita , sive in litteris pro-

mulgata,

prsevaricatores fecit omnes peccatores terrse :

« Propterea dilexi testimonia tua, » quae suntinlege tua,

de gratia tua*, ut non sit in mejuslitia mea, sed tua. Lex

enim ad hoc prodest, ut mittat ad gratiam. Noh solum

enimquodattestatur manifestandaejustitiaeDei, quae siiie

lege est5veruraetiam hoc ipso quod pra*varicantes facit,

ita ut etiam littera occidat, ad vivificantem spiritum* con-

fugere timore compellit,per quem peccatorum deleatur

universitas, et recte factorum charitas inspiretur^ « Prop-

» terea, inquit, dilexi testimonia tua. » Quidam codices

' Rom. V, i4 — ' Gen. ni, 6. — ^ Roni. iii, i3. — 4 Ibkl. 20, 2r. —5 1 Cor. 111, 6.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXV. 507

habent, « semper, » quidam non habent. Sed si est, sic

accipiendum est, « semper, » ut sic intelligatur, quan-

diu hic vivitur. Hic sunt enim testimonia necessaria de

Lege etProphetis, attestantia justitiae Dei,qua justifica-

mur gratis : hic sunt et nostra teslimonia necessaria,pro

quibus ipsam, quse hic agitur, vitam Martyres finierunt.

VI. Cognita itaque Dei gratia, quaesola liberat a prae-

varicatione,

quse legis cognitione committitur , orando

dicit : « Confige clavis a timore tuo carnesmeas ^

» Sic

enim expressius interpretati sunt quidam nostri,quod

graece uno verbo dici potuit, id est, y-aevixwaov. Hoc alii,

« Confige )) dicere voluerunt, nec addiderunt « clavis; »

atque ita dum volunt uno verbo graeco unum latinum

interpretando reddere , sententiam minus exphcaverunt

quoniam in eo quod est « Confige , » non sonant clavi •,

/.y.hwr.M-, autem sine clavis intelJigi non potest , nec nisi

duobus verbis latine dici potest, sicut dictum est

est , « Confige clavis. » Ubi quid vult intelHgi; nisi quod

ait Apostolus , « Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce

» Domini nostri Jesu Christi,per quem mihi mundus

» crucifixus est , et ego mundo^? » Et iterum : « Christo

» inquit , confixus sum cruci ; vivo autem jam non ego

» vivit vero in me Christus ^. » Quod quid est ahud, nisi

non est in me justitia raea,quae ex lege est , in qua prae-

varicator effectus sum5 sed ,

justitia Dei , id est,quae mihi

ex Deo est ^, non ex me? Sic quippe in me vivit , non ego

sed Christus : « Qui factus est noliis sapientia a Deo , et

» justitia , et sanctificatio , et redemptio : ut quemadmo-

» dum scriptum est: Qui gloriatur, in Domino glorietur^.»

Item dicit, « Qui autem sunt Jesu Christi, carnem cruci-'

» fixerunt cumpassionibusetconcupiscentiis''. «Cumhic

• Psal. csviii, 120.— » Gal. vi, i^. — ^ Id. n, ig, 20. — 4 Pliilip. m, 9.

— *i Cor. I, 3o, 3i. — ^ Gal v, 24



508 S. AUGtSTINI EPISCOPI

dictum sit, quod ipsi « Crucifixerunt carnem suara,» in isto

tamen Psalmo Deus rogatur ut id f"aciat,cui dicitur,(( Con-

» fige clavis a timore tuocarnesmeas:» ut inteiligamus etiam

id quod recte facimus, gratiae Dei esse tribuendum , (( Qui in

» nobis operatur et velle et operari pro bona voluntate ^»

YII. Sed quid sibi vult, quod cum dixisset : (( Confige

)) clavis a timore tuo carnes meas-, )) addidit, ((Ajudiciis

)) enim tuis timui? » Quid est , (( Confige a timore tuo,

)) timui enim ? » Si jam timuerat , vel timebat , cur adhuc

ut a timore suo Deus crucifigeret carnes ejus orabat? Xn

addi sibi volebat timorem , ut tantumtimeret,quantum

sulliceret crucifigendis suis carnibus , id est, concupiscen-

tiis affectibusque carnalibus? Tanquam dicens, Perfice in

me limorem tuum , tiraui enim a judiciis tuis. Sed est hic

aUus altior sensus, quantum Deus donat, scrutato sinu

Scripturae hujus eruendus. « Confige, inquit, clavis a ti-

» more tuo carnes meas5a judiciis enim tuis tiraui : » hoc

est, A timore tuo casto, qui permanet in saeculum saecuh-,

carnalia mea desideria comprimantur ; (( A judiciis enim

» tuis timui, » cum mihi lex minaretur poenam,quae mihi

non poterat dare justitiam. Sed hunc timorem, quopoena

raetuitur , consuramata charitas foras mittit ^

5

qure non

timore poenae , sed delectatione jnstitice hberos reddit. Ti-

mor naraque iste, ([uo non amaiur justitia , sed timetur

poena , servihs cst,quia carnalis est ; et ideo non crucifi-

git carnem. Vivit enim peccandi voluntas,quae tunc ap-

paret in o"pere. quando speratur irapunitas. Cura vero

poena creditur secutura, latenter vivit : vivittamen. Mallet

enim licere, et dolet non hccre quod lex vetat : quia non

spiritaliter delectatur ejus bono, sed carnaliter malum

metuit quod minatur. Timore autem casto ipsa, quae hunc

timorem foras mittii,peccare tiraet charitas : quia nec ira-

' Pliilip. II, i3. — » Psal. svni, lo. — ^ i Joan. iv, i8.



ENARRATIO IJV PSALMUM CXVIll, SEllMO XXVI. 609

punitatem judicat sccuturam, quando amore justitiae pec-

catum ipsum deputat poenara. Tali timore carnes crucifi-

guntur 5 quoniam carnales delectationes, quae legis littera

vctantur potius quam vitantur , spiritalium bonorum de-

lectatione vincuntur , et eadem usque ad perfectionem

crescente victoria perimuntur. « Confige ergo clavis , in-

)> quit, a timore tuo carnes meas*, a judiciis enim tuis

» timui. )) Hoc est 5 Da miiii castum timorem, ad quem

petendum me tanquam psedagogus timorlegisilleperduxit,

quo limore « A judiciis tuis timui. •»

SEr^MO XXVI.

I. IsTos magni Psalmiliujus versus considerandos nuncsuscepimusatque tractandos : «Fecijudicium et justitiam,

» ne tradas me nocentibus me^ )> Non mirum est eum

fecisse judicium etjustitiam, qui superius poposcerat a

timore Dei , utique casto , configi clavis carnes suas , hoc

est , carnales concupiscentias,

quse solent,quominus

rectum sit, nostrum impedire judiciura. Quamvis autem

sive rectum , sive pravum , in nostri sermonis usu judi-

cium nuncupetur , unde horainibus in Evangelio dicitur:

« Nohte judicare personahter , sed rectum judicium ju-

)) dicate'^-.)) tamen hoc loco ita positum est judicium, tan-

quam si rectum non fuerit , non debeat judicium nomi-

nari : alioquin non sulficeret dicere , « Feci judiciura;»

sed diceretur ,

Feci rectum judicium.Hoc genere locutus

est Dominus Jesus , ubi ait : « Reliquistis graviora Legisy

)) judicium et misericordiam et fidem^. » Et hic enim ju-

dicium sic positum est, tanquamnonsit judiciuni, siper-

• Psal. cxvin, 121. — » Joan. vii, a^. — ^ Mattli. xxiii, '^3.




versLim est. Et multis divinarum Scripturarum locis ita

ponitur,quale illud est : « Misericordiam et judiciura

)) cantabo tibi, Domine*. » Et illud apud Isaiam: « Ex-

)) pectavi ut faceret judicium, fecit autem iniquitatem -.))

Non ait : Expectavi ut faceret judicium justum , fecit au-

tem iniquum ; sed tanquam ideo jam judicium sit, quia

justuraest; nec sit judiciura, quod injustum est. Justitia

vero non solet dici bona justitia, vel mala justitia, sicut

aliquando dicitur bonum malumve judicium ; sed eo ipso

jam bona est , cûia justitia est. Sic ergo habet consuetudo

loquendi, ut dicatur et bonum judicium , et malum judi-

cium5quemadmodum habet, ut dicatur et bonus judex,

etmalusjudex: sic autemnon dicitur bonajustitia, velmala

justitia;sicut non dicitur, bonus justus , et malus justus,

quia continuo bonus quisque , si justus. Justitia ergo

virtus est animi magna prfecipueque laudabihs , de quanuncnonestcopiosiusdisputandinecessitas.Judiciumvero,

quando nonnisi in bono ponit distinctior loquendi ratio

hujus virtutis est operatio. Qui enim habet justitiam

recte judicat •, imo secundum istara locutionera,

qui

habet justitiam,judicat

;quia nec judicat , si non recte

judioat. Et justitiae noinine hoc loco , non ipsa virtus, sed

opus ejus significatura est. Quis enira facit in homine jus-

titiam , nisi qui justificat impium •, hoc est, per gratiam

suam ex impio facit justum? Unde ait Apostolus : « Jus-

» tificati gratis per gratiam ipsius^. )) Facit ergo justi-

tiara , id est , opus justitise,qui habet in se justitiam , id

est , opus gratiae.

II. Feci , inquit, judicium et justitiam , ne tradas me» nocentibus rae : » id est, Feci judicium justum, ne

tradas me ilhs qui propterea rae persequuntur. Nam etiam

quidara codices habent , « Ne tradas rae persequentibus

' Psal. c, I. — ^ Isai. v, 7. — 3 Rom. m, 24.



ENARRATIO IW PSALMUM CXVIII, SEHMO XXVI. 511

» me. » Quod enim graece diclum est, r? avy/i^xoOd qui-

dam interpretati sunt : « Nocentibus ; » quidam : « Per-

» sequentibus•,

» quidara: « calumniantibus. » Mirorau-

tem omnium quos in promptu habere potui codicura

nusquam me legisse « Adversantibus : » cum sine contro-

versia quod graece avx-^^xx;, hoc latine adversarius appel-

letur. Orans itaque ne tradatur a Domino adversanlibus

sibi, quid orat, nisi quod oramus cum dicimus : « Ne nos

)) inleras in tentationem ^ ? » Adversarius est enim , de

quo dicit Apostolus : « Ne forte tentaverit vosqui tentat^»

Ei tradit Deus quem deserit. Eum quippe ille non decipit,

quem iste non deserit , in voluntate sua prtestans decori

hominis virtutera. Ab illoautem qui dixerat in abundantia

sua : « Non moveborin seternum ^, » avertit faciem suam,

etfactus estconturbatus, sibique monstratus. Quisquisigi-

tur a timore Deicasto crucifixas habet carnes suas, etnuUacarnaH corruptus iileccbra facitjudicium opusque justitiae,

orare debet ne adversantibus tradatur, idest, netimendo

perpeti raaia , ad facienda mala persequentibus cedat. Aquo enim accipit victoriam concupiscentise, ne voluptate

pertrahatur , ab iilo etiara robur patientiae , ne dolore

frangatur : quoniara de quo dicitur : « Dominus dabit

» suavitatem^ 5 de illo etiara dicitur : « Ab ipso est enim

» patientia raea '. »

III. Denique , « Excipe servum tuura in bonum , non

» caiumnientur milii superbi*^. » liii impeiiunt, utcadani

in maium : tu excipe in bonura. Qui autera interpretati

sunt : « Non caiuranientur me, » graecara iocutionem

secuti sunt , latinae iinguae rainus usitatam.

Aniorte

ha-bet vim cum diciiur : « Non calumnientur me , » quam

liaberet si diceretur : Non me capiant caiuraniando?

' Mallli. VI, i3. — 'I Thess. ui, 5. — ^ Psal. xxix, 7, 8. — ^ IJ. lxxxiv,

i3. — 5 jd. Lxi^ 6 — 6 xj. cxvm, i2'2.



512 S. ALGUSIIM EPISCOPI

IV. Multae aiitem possunt intelligi calumniae superbo-

nira , a quibus humilitas christiana despicitur : sed illa

vel maxima est , si liomines hoc loco accipiuntur superbi,

quoda nobis mortuum calumniantur coh. Humilitas quippe

ipsa christiana , Christi morte insinuatur^ commendatur-

que divinitus. Hoec autem calumnia utrisque infidelibus,

idest, Judaeis Gentibusquecommunis est. Habent calum-

nias suas etiam haeretici , singuHs quibusque haeresibus

proprias : habent et schismatici,quos omnes superbia de

membrorum Ghristi compage prsecidit. Ipsius autem dia-

boh cakimnia quanta vel quahs est, qua calumniatus est

justo , dicens : •( Numquid gratis coht Job Dominum^? »

Quorum omnium calumnise superborum tanquam colu-

brorum venena vincuntur , cum vigilantissima et dihgen-

tissima pietate Christus erucifixus attenditur. Propter quod

praefigurandum Moyses Deo miserante ac jubente exaltavit

iii eremo similitudinem serpentis in ligno-, ut simihtudo

carnis peccati crucifigenda praefiguraretur in Ghristo. Hanc

intuentessalutiferamcrucem, omne calumniantium super-

borum virus expelhmus : quam prorsus etiam iste quodam

modo valde intente intuens , ait : « Ocuh mei defecerunt

» iii salutare tuum, et in eloquium justitiae tuae^. » Ghris-

tum quippeipsum Deus propter simihtudinem carnis pec-

cati^, peccatum pro nobis fecit , ut nossimus justitia Dei

in ipso^ . In hnjus igitur eloquium justitiae Dei defecisse

dicit oculos suos ;ardenter et sitienter intuendo dum me-

mor infirmitatis humanae , divinam in Ghristo desiderat

gratiam.

Y. Propter quod sequitur: «

Fac cum servo tuo secun-» dum misericcrdiam tuam'' : » non utique secundum

justitiam meam. « Et justificationes, inquit , tuas doce

Job. 1, 9. — ' Nuiii. sxi, 9, ft Joan. in, i^. — ^ Psal. (AViir, i23. —4 Rom. viii, 3. — 5 2 Cor. v, 21. — 6 p,;a|. cxvin, 124.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVHI, SERMO XXVI. 513

» me. » lllasprocuJ dubio, quibus Deus facitjustos, non

ipsi se.

VI. « Servus tuus ego sum.» Ncque enim benc mihices-sit, quando esse volui liber meus , non servus tuus. « Da

» mihi intellectum, et sciamtestimoniatua \ » Nunquam

intermittenda est ista petitio. Non enim sufticit accepisse

intellectum , et Dei testimonia didicisse , nisi semper ac-

cipiatur , et quodam modo semper bibatur de fonte lucis

seternse. Testimonia quippe Dei, quanto fit quisque intel-

ligentior, tanto magis magisque sciuntur.

YII. « Tempus, inquit, faciendi Domino-. » Id enim

piures codices habent : non ut quidam : « Domine. »

Quod ergo « Tempus , » vel quid « Faciendi » voluit in-

telligi" Domino? » Illud quidem quod paulo ante dixerat

» Fac cum servo tuo secundum misericordiam tuam^ :

»

hocfaciendi

tempus Domino.»

Quid est autem, nisi

gratia quse in Christo suo tempore revelata est? De quo

tempore ait Apostolus : « Cum autem venit plenitudo

» lemporis, misit Deus Filium suum^. » Propter quod

alibi etiam testimonium propheticum adjungens, ubi di-

xit : « Tempore acceptabili exaudivi te , et in die salutis

» adjuvi te : Ecce nunc , inquit , tempus acceptabile

» ecce nunc dies salutis^. » Sed quid est quod tanquam

volens ostendere tempus Domino esse faciendi, continuo

subjunxit : « Dissipaverunt legem tuam : » velut prop-

terea tempus esset faciendi Domino,quia ejus legem

dissipaverunt superbi,qui ignoranft>s Dei justitiam et

suam volentes constituere^ justitise Dei non sunt sub-

jecti'^? Quid est enim : « Dissipaverunt legem tuam, »

nisi, Praevaricationis iniquitate, ejus integritatera non

custodierunt ? Oporteljat ergo ut superbis et de libertate

> Psal. cxvm,i25. — * Ibiil. 126. — ^ Ibid. 127. — 4 Gal. iv f.

5 Isai. XLix, 8, et 2 Cor. vi, 2. — ^ Kora. x, 3.

cxviii, 33




sui arbitrii praesumentibus lex daretur,qua praevaricata

quicumque compuncti humiliarentur, non jam per legem,

sed per fidem ad subvenientem currerent gratiam. Dissi-

pata ergo lege terapus fuit ut per unigenitum Filium Dei

misericordia mitteretur. Lex enim subintravit , ut abun-

daret dclictum : quo delicto Lex dissipata est ^ et oppor-

tuno jam tempore Ghristus advenit : « Ut ubi abundavit

» delictum , superabundaret gratia ^ »

VIIL « Ideo, inquit, dilexi mandata tua super aurum

» et topazion -. » Id agit gratia, ut dilectione impleantur

mandata Dei, quae timorenon poterant. « Gratia qiiippe Dei

» difrunditur charitas in cordibus nostris per Spiritum

sanctum,qui datus est nobis^. » Propter quod et ipse

Dominus dicit : u Non veni Legem solvere , sed implere*,»

Et idem Apostolus : « Plenitudo Legis charitas^. » Ideo,

« Super aurum et topazion. » Hoc enira et in alio Psalmo

legitur : « Super aurum et lapidem preliosum multum'^. »

Topazion quippe lapidem multum perhibeut esse pretio-

sum. In Testamento autem Veteri latentem gratiara, tan-

quam velo interposito, non inteliigentes,quod significa-

batur quando in faciem Moysi intendere non valebant ^

propter mercedem terrenam atque carnalera Dei raandata

facere conabantur , neque faciebant : quia non ipsa , sed

aliud dihgebant. Unde illa non erant opera volentium

sed onera potius invitorum. Gum vero ipsa mandata dih-

guntur super aurum etlapidem pretiosum multum, oranis

prae ipsis mandatis terrena vilis est merces , nec ulla ex

parte coraparantur quaecumque aha hominis bona, his

bonis quibus ipse homo fit bonus.

IX. « Propterea , inquit , ad omnia mandata tua corri-

' Rom. V, 20. — * Psal. cxviii, 157. — ^ Rom. v, 5. — 4 3Iatth, v, 17.

* Roui. xui, 10. — ^ Psal. xvui, 11. — 1 Exod. x\srv, 33-35, et 2 Cor.

III, i3 16.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXVI. 515

)) gebar^ )> Utiqne corrigebar,quia diligebam atqiie illis

rectis iit etiam ipse rectiis ficrem , diieclione cohaerebam.

Jam illud quod adjungit ,

consequens erat: « Oinnepi

)) inquit, viam iniquam odio hahui. )) Ilnde enim fiori

poterat , ut iniquam viam non odisset diligens rectam ?

Nam sicut aurum etlapidem pretiosum si diJigeret, odisset

profecto quidquid ei tahum rerum damnum posset inferre •.:

ita quoniam Dei mandata dihgebat, oderat iniquitatis viam,

c[uemadmodum ahquod immanissimum marini itineris

saxum , ubi tara pretiosarum rerum necesse est pati nau-

fragium. Quod ut non contingat, longe inde vehficat,

qui in hgno crucis cum mandatorum divinorum mercibus

navigat.

SERMO XXVII.

I. Verba Psalmi haec sunt, de quibus, adjuvanteDomino,

disputaturiûmus: « Mirabiha testimonia tua,propter hoc

)) scrutata est ea anima mea ^.)> Quis enumerat saltem ge-

neraiim testimonia Dei? Coelum et terra , visibiha et invi-

sibiha operaejus, dicunt quodam modo testimonium bo-

nitatis et magnitudinis ejus ;et ipse cursus frequens

usitatusque naturos,quod temporum rapacitas volvitur,

in rerum quarumque generibus, c[uamvis temporahbus

atque mortahbus, quse certe consuetudine viluerunt, si

pius considerator advertat, perhibet testimonium Creatori.

Quid autem horum est quod non sit mirabile , si unum-

quodque non usu, sed ratione metiamur ? Si vero tanquam

sub unius contemplationis aspectu velut audeamus cuncta

' Psal. cxvin, 128. — ' Ibid. 129.

33.




contiieri, nonne fit innobisquod ait Propheta, « Consi-

» deravi opera tua, et expavi? » Et tamen iste non est

ipsa rerum admiratione perterritus , sed eam potius dixit

esse causam , cur ea debuerit scrutari,quia mira sunt.

Cum enim dixisset : « Mirabilia testimonia tua : » secutus

adjunxit , « Propter hoc scrutata est ea anima mea 5»

quasi factus sit ipse pervestigandi ditiicultate curiosior.

Quanto enim quseque res abstrusiores habet causas, tanto

est mirabilior.

II. Si ergo nobishomo tahs occurrat, qui propter hoc

dicat se scrutari testimonia Dei, quia mirabiUa sunt, cum

plena sit eis et quse conspicitur , et quae non conspicitur,

universa creatura •, nonne compescimus eum dicentes,

« Altiora te ne quaesieris, et fortiora te ne scrutatus fueris,

» sed qua3 tibi praecepit Dominus , illa cogita semper ^? »

Sed si nobis respondeat , et dicat, Haec ipsaquae proecepit

Dominus, et quae jubetis ut cogitem, mirabiha sunt ejus

tesiimonia^ eum quippe et Dominum, quia jubet, et bo-

num et magnum, quia taha jubet, esse lestantur : numquid

audebimus hominem ab eorum scrutatione revocare , ac

non potius ut sedulo id agat , et tantae rei operam quan-

tam potestimpendat, hortabimur? An forte Dei praecepta

testimonia quidem bonitatis ejus esse fatebimur , sed mi-

rabiiia esse negabimus? Quid enim mirum, si bona imperat

bonus Dominus? Imovero idipsumest omnino mirandum,

et cur ita sit perscrutandum , quod cum Deus bonus bona

praeceperit, eis tamen dederit bonam legem, quos eadem

lex vivificare non posset , neculia esset ex bona iegejus-

titia. « Si enim data esset lex quae posset vivificare , omnino

» ex lege esset justitia ^. » Cur ergo data est quae vivificare

non posset , et ex qua esset nuila justitia ? Nempe miran-

dum est, nempe stupendum. Haec sunt ergo mirabiiia

> Habac. m, 1. — ' Eccli, «1, 22. — 3 Ga]. ui, 21.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXVII. 5l7

testimonia Dei t propter hoc hujus anima scrulata est ea,

<|uoniam de his non ei dici posset, « Fortiora te ne scru-

» talus fueris , sed quae praecepit tibi Dominus , illa cogita

» semper^ » Ipsa suntenim quae praecepit nobis Dominus,

et ideo cogitanda sunt semper. Potius itaque videamus

hujus anima quse scrutata est,quid invenerit.

III. « Manifestatio , inquit, verborum tuorum illumi-

» nat, et intelhgere facit parvulos*^. » Quid est parvulus,

nisi humihs et infirmus? NoH ergo superbire , noh de tua,

quae nulla est, virtute prsesumere5 et intelliges quare sit a

bono Deo bona lex data,quae tamen vivificare non possit.

Ad hoc enim data est , ut te de magno parvulum faceret,

ut te ad faciendam legem vires de tuo non habere mons-

traret, ac sic opis indigus et egenus ad gratiam confngeres,

et clamares : « Miserere mei, Domine, quoniam infirmus

» sum^. )) Hoc ergo scrutando intellexit hic parvulus

qnod minimus Apostolorum Paulus , id est,parvulus os-

tendit, ideo datam Jegem_, quae vivificare non posset :« Quia

)) conclusit Scfipturft omnia subpeccato, ut promissio ex

» fide Jesu Christi daretur credentibus*. » Ita Domine,

ita fac, misericors Domine, impera quod non possit impleri,

imo impera quod nonnisi per tuam gratiam possit im-pleri ; ut cum homines per suas vires id implere nequive-

rint , « Omne os obstruatur , » et nemo sibi magnus vi-

deatur. Sint omnes parvuli, et reus fiat omnis mundus tibi;

« Quianon justificabitur ex legeomnis caro coram te; per

» legem enim cognitio peccati. Nunc autem sine legejus-

» titia tua manifestata est testimonium habens a lege et

» Prophetis^. » Haec sunt mirabiha testimonia tua, quae

scrutata est anima parvuli hujus : et ideo invenit , fjuia

humiliatus est, et parvulus fnctus est. Quis cniiij facit

' Ecrli. in, O.")..-- ' rsnl. cwiii. i lo.— ^ l;i. \i. 't. -- •'* (".;:! i;i, •)[,'J'j.

— ^ r><)ii). III, I [)~'.>. 1



518 S. ACGUSTI^'! EPISCOPI

mandata tua sicut facienda sunt , id est , ex fide quaR per

dilectionem operatur ', nisi ejus in corde per Spiritum

Sanctum ipsa dilectio diffundatur ~. »

IV. Hoc etiam iste parvulus confitetur : « Os meum,

» inquit_, aperui, et attraxi spiritum, quoniam mandata

)) tua desiderabam^. » Quid desiderabat , nisi facereman-

data divina.? Sed non erat unde faceret infirmus forlia,

parvulus magna : aperuit os, confitens quod per se ipse

non faceret , et attraxit unde faceret : aperuit os petendo,quaerendo

,pulsando^^ et sitiens hausit spiritum bonum,

Tinde faceret, cjuod per se jpsum non poterat , mandatum

sanctum est justum et bonum ^. Si enim nos cum simus

mali , novimus bona data dare filiis nostris-, quanto magis

Pater noster de ccelo dat Spiritum bonum petentibus eum''?

Non enira qui spiritu suoagunt, sed quotquot Spiritu Dei

aguntur, hi filii sunt Dei^ • non quia ipsi nihil agunt, sed

ne nihil boni agant, a bono aguntur ut agant, Isam tanto

magis efficitur quisque filius bonus, quanto largius ei da-

tur a Patre Spiritus bonus.

V. Denique iste adhucpetit. Osquidem aperuit, et at-

traxit spiritum-, sed adhuc ad Patrera pulsat, et quaerit :

bibit, sed quanto suavius sensit, tanto ardentius adhuc si-

tit. Audi verba sitientis : « Respice , inquit , in me , et

j) miserere mei secundura judicium dihgentium nomen

)) tuum^ : » id est, secundum judicium quod in eos fe-

cisti, qui diliguntnomen tuum-, quoniam ut difigerent te,

prius dilexisti eos. Sic enim Joannes apostolus ait, «Nos

» diligimus , inquit , Deum. » Et velut causa quaereretur

quae nos diligere fecit ; adjunxit : « Quoniam ipse prior

» dilexit nos ^. »

• Gal. V, 6. — ' Rom. v, 5. — 3 Pjal. c^vm, i3[. — 4 Mattli. vii, ~. —5 Rom. vu, 12.— 6 Matth. vn, n.— 7 Roni. viii, i^-— ^ Psal. cxviii, i.i2.

— 9 I Jonn. IV, ig.



ENARRATIO IN PSALMtlM CXVIII, SERMO XXVII. 519

VI. Vide et iste quid apertissirae dicat : « Gressusmeos

» dirigere secundum eloquium tuum , et non dominetur

» mei omnis iniquitas^ » Ubi quid aliud dicit quam,

Rectum et liberum me fac secundum proraissum tuum ?

Qnanto autem magis regnat in quocumque Dei charitas,

tanto minus ei dominatur iniquitas. Quid ergo aliud petit,

quam ut donanteDeodiligatDeumPDiligendoenimDeum,

diligit seipsum, ut diligere salubriter possit et proximum

sicut se ipsum. In quibus prseceptis tota Lexpendet et Pro-phetae'^. Quid igitur orat, nisi ut praecepta quae Deus im-

ponit jubendo ,impleri faciat adjuvando?

VII. Sed quid est quod dicit : « Redime me a caluraniis

» hominum , et custodiam mandata tua"? » Si vera illi

homines crimina objiciunt, non calumniantur : sifalsa,

quid est quod se redimi desiderat a calumniis, id est, a cri-

minibus falsis, quse illi nocerenon possunt? Crimen quippe

falsum, quodest calumnia, reum non facit hominem, nisi

apud judicem hominem :ubi autem Deusjudexest, nullus

falso crimine laeditur;quia non cui objicitur, sed obji-

cienti potiusiraputatur. An hic Ecclesiae praesignatur ora-

tio , et universi populi christiani,qui redemptus est a ca-

lumniis hominum, quibus exagitabantur usquequaque

Christiani? Sed n-umquid propterea Dei mandata custodit?

Nonne inter ipsas calumnias, quando servabant, multo

gloriosius populus sanctus in tribulationibus Dei mandata

servabat, cum ad perpetrandas impietates persequenlibus

non cedebat? Sednimirumhocest : « Redimeme acalum-

» niis hominum , et custodiara mandata tua : » Tu age

infuso Spiritu tuo , ne me calumniae hominum terroribus

vincant, et a tuis mandatis ad sua mala facta traducant.

Si enim hoc mecum egeris, id est, hoc modo me ab eorum

calumniis , ne criminationes falsas c[uas objiciunt,perti-

' Psal. (xvm, i33. —'^ Matfli. xxii, 87 et 4o. — ^ Psal. cxvui, iS^.



520 S. AUGDSTINI EPISCOPI

mescam,patientia donata redemeris

5inter ipsas calumnias

custodiam. mandata tua.

VIII. K Faciem tuam, inquit, illumina super servura

» tuum ^ )) Id est , tuam manifesta subveniendo et opi-

tulando praesentiam. « Et doce me justificationes tuas. »

Doce utique ut faciam : quod evidentius alibi legitur :

« Docemeutfaciam voluntatem tuam'-.))Quienim audlunt^

licet memoria teneant quod audiunt, nequaquam didicisse

putandi sunt, si non faciunt. Veritatis namque verbum

est : « Oranis quiaudivita Patre,etdidicit, venitad me^.))

Qui ergo non facit, id est, non venit, non didicit.

IX. Recolens autem iste dolorem pcenitenticC praevari-

cationis suae : « Exitus aquarum , inquit , descenderunt

» oculi mei,quia non custodierunt legem tuam "*

: » id

est , ipsi oculi mei. Nam in quibusdam codicibus et boc

legitur:

«Quia non custodivi legem tuam. Descenderunt)) ergo exitus aquarum, )) id est, effusiones lacrymarum.

Et ea locutione qua dicere potuit, Montes' descenderunt

pedes mei , etsi non diceret per montes , vel in montes :

ea locutione dicitur, Scalas descendit, etsi non dicatur,

per scalasj aut, Piscinara descendit , elsi non dicatur

,

in piscinam. Et bene ait, « Descenderunt , » bumililate

scilicet poenitendi. Ascenderunt enim , quando per super-

biam contumacem erecti fuerant et elati. Sursum enim

sibi esse videbantur, quando ignorantesDeijustitiamcons-

tituere volebant suam : in qua fatigati et legis prsevarica-

tione confusi , ab illa elatione descenderunt flendo , ut

justitiam Dei potius impetrarentpoenitendo. Sunt codices

qui non babent «descenderunt , » sed, « transierunt, » tan-

c[uam exaggeranter diceret transisse se flendo fontes aqua-

rum : ut boc intelligamus « Exitus aquarum ,)) id est,

' Psal. c<vm , i35, — ' Id. r.m.M,

to. — ' .lonn. vi, 4^- — ^ Ps;il.

cxviii, i3G.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXVIII. 521

plus flevisse, quam manant aquae de suis exitibus. Cur

autem non custodita lege sic fletur , nisi ut impetretur

gratia, quae poenitentis delet iniquitatem, et credentis ad-

juvat voluntatem?

SERMO XXVIII.

I. DixERAT superius qui cantat hunc Psalmum : « Exi-

)) tus aquarum descenderunt oculi mei, quoniam non

» custodierunt legem tuam *: » Ubi se multum flevisse

testatus est praevaricationem suam. Proinde velut rationem

reddens , cur multum flere debuerit et suum graviter do-

lere peccatum : « Justus es , inquit, Domine, et rectum

)) judiciura tuum. Mandasti justitiam testimonia tua , et

)) veritatem tuam valde^. )> Ha?c utique justitia Dei rec-

tumque judicium et veritas, omni est metuenda peccanti.

Hac enim damnantur divinitus,quicumque damnantur

5

nec est omnino qui de sua damnatione contra Deum

justum recte conqueri possit. Inde fletus rectus est poeni-

tentis; quoniam si cor ejus impoenitens damnaretur, jus-

tissime utique damnaretur. Sane justitiam dicit testimonia

Dei : justum quippe se probat mandando justitiam. Est

etiam haec veritas , ut Deus testimoniis talibus innotescat.

II. Sed quid est quod sequitur? « Tabefecit me zelus

» m.eus^ : » vel, sicut alii codiceshabent, «Zelustuus. )) Ha-

bentnonnu]Hetiam,«Domustuae:» etnon «Tabefecit me; ))

sed «Comeditme.))QuodexalioPsaImo,quantummihivide-

tur,pulatumestemendandum,ubiscriptumest:((Zelusdo-

)) mus tuae comedit me^: ))quod commemoratum etiam in

Evangelio novimus^ Simile tamen aliquid est (( Tabefecit,))

' Psal. CKviii, i36.— ' Ihifl. i.^-, i38. — ^ Ibid. iBg. — 4 Id. lxviiIj io.

— 5 Joan. II, 17.



522 S. ArGUSTIM EPISCOPI

ei qiiod ibi est « Comedit. Zelus autem meus , >> quod

plures codices habent, nullam ingerit quaestionem : quid

enim mirum est, si zelo suo quisque tabescit? Quod vero

habent aliqui , « Zelus tuus , » significat hominem Deo

zelantem, non sibi : sed non repugnat si ipse dicatur et

« meus. )) Nam quid aliud dicit Apostolus : « iEmulor

)) enim vos Deo, aemulatione Dei ^? » Nam dicendo, « iE-

)) mulor vos,quid, nisi semulationem demonstrat suam ?

Sed quia dixit ,

Deo , id est , non sibi , sed Deo; ideo ad-

didit , oemulatione Dei. Hanc quippe suo Spiritu fidelibus

suis inspirat Deus : amoris enim est, non livoris. Nara

quse fuit cura ut hoc Apostolus diceret? « Aptavi enim

» vos, inquit, uni viro , virginem castam exhibere Christo :

)) timeo autem ne sicut serpens Evam seduxit versutia sua,

)) sic et vestrae mentes corrumpantur a simplicitate et cas-

)) titate quae est in Christo -. » Comedebat eum zelus do-

mus Dei, quam tamen zelabat Christo, non sibi. Spon-

sus enim sibi zelat sponsam suam : amicus autem sponsi

non eam sibi zelare debet, sed sponso. Bonus ergo et hu-

jus intelligendus est zelus : causam namque subjungit

et dicit : « Quia obiiti sunt verborum tuorum inimici mei.))

Retribuebant ergo mala pro nobis ;,quoniam zelabat illos

Deo tamvehementeret ardenter, ut eo zelo tabefactum sedi-

ceretîlli autemobhocinipsum inimicitiasexercebant :quia

utique utDeum amarent volebat,quos amandozelabat.Non

ingratus enim gratiae Dei, per quam fueratex inimico recon-

ciliatus Deo, etiara ipse suos diligebat inimicos et eos zelabat

Deo, dolens et tabescens quod essent verborum ejus obliti.

III. Deinde considerans, ipse in verbis Dei quia flamma

dilectionis arderet : « Ignitum, inquit , eloquium tuum

)) valde, et servus tuus dilexit illud^. )) Merito zelabat in

suis inimicis cor impoenitens, qui fuerant obiiti verborum

' 2 Cor. XI, 2, 3. — 5 Ibid. 2, 3. — ^ Psal. cxviii, iô.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SEr.MO XXVIII. 523

Dei. Ad hoc enim flagrabat eos addiicere qiiod ipsefla-

grantissime diligebat.

IV. « Jiinior ego sum , inquit, et contemptus, justifica-

» tionestuas non sum oblitus ^ » Non sicut inimici mei

qui obliti sufft A'erborum tnorum, Videtur autem minor

setate non obbtus juslificationes Dei, dolere pro inimicis

suis aetate majoribus qui obliti sunt. Nam quid est : « Ju-

)) nior ego non sum oblitus, nisi, illi majores obliti sunt.^

Nswrefi; est cnim graece,quod est etiam in illo loco ubi dic-

tum est : « In quo corrigit junior viam suam. m Hoc autem

nomen comparativum est, et ideo bene intelligitur in

comparatione majoris. Duos ergo populos hic agnoscamus

qui etiam in Rebeccfe uteroluctabantur: «Quando nonex

» operibus, sed ex vocante dictum est ei : Major serviet

» minori -. » Sed contemptura se dicit hic minor, ideo fac-

tus est major:quiaignobiba etcontemptibilia mundi elegit

Deus, et ea quse non sunt tanquam sint, ut quoe sunt eva-

cuentur ^ Et, ecce sunt novissimi qni erant primi, et primi

qui erant novissimi^.

V. Nec immerito obliti sunt verborum Dei : qui suam

justitiam constituere voluerunt,ignorantesjustitiam Dei^:

iste autem junior non estoblitus, qui non suam voluitha-

bere justitiam , sed Dei, de qua etiam nunc dicit, « Jus-

» titia tua justitia in aeternum , et lex tua veritas''. )> Quo-

modo enim non veritas lex, per quam cognitio peccati,

et quse testimonium perhibet justiti?e Dei.^ Sic enim dicit

Apostolus : «Justitia Dei manifestata est, testificata per Le-

)) gem et Prophelas'^. )>

VI. Propter hanc passus est persecutionem junior a

majore , ut diceret junior quod sequitur : « Tribulatio et

• Psal. csviii, i4i.^ ' Gen. xsv, 22, 23, et Roih. ix, 12, i3.— ^ i Cor.

I, 28. — 4 Matth. x:;, i6. — ^ Boni. x, 3. — ^ Psal. cxvni, 142. — 7 Roni.

III, 20, 21.



524 S. AT3GUSTINI EPISCOPI

» necessitas invenerunt me , mandata tua meditatio mea

» est^» Sseviant,persequantur : dum tamen raandata Dei

non relinquantur , et ex ipsis mandatis etiam qui saeviunt

diligantur.

VII. « Justitia testimonia tua in aeternum : intellectum

» da mihi, et vivam-. » Intellectum poscit iste junior^

quem si non haberet , non super seniores intelHgeret : sed

eum poscit in tribulatione et necessitate, quo intelligat

quam sit contemnendum , quod ei possunt auferre perse-

quentes inimici , a quibus se dicit esse contemptum. Ideo

dixit, « Et vivam : » quia si eo usque tribulatio necessitas-

que pervenerit, ut per inimicorum persequentium manus

yita ista fmiatur^ vivetin aeternum,qui temporalibus prae-

ponit justitiam,quae manet in aeternum. Quaejustitia in

tribulatione etnecessitate martyria suntDei, hoc est, tes-

timonia,pro quibus sunt Martyres coronati.

SERMO XXIX.

I. Clamor ad Dominum, qui

fit

ab orantibus, sisonitucorporalis vocis fiat, non intento in Deum corde

;quis du-

bitet inaniter fieri? Si autem fiat corde, etiam silentecor-

poris voce; alium quemlibet hominum potest latere , non

Deum. Sive ergo cum voce carnis, quando id opus est,

sive cum silentio , ad Deum ,cum oramus , corde claman-

dum est. Est autem clamor cordis , magna cogitationis in-

tcntio : quae cum est in oratione, magnum exprimit desi-

derantis et petentis affectum , ut non desperet effectum.

Tunc porro in toto corde clamatur, quando aliunde non

cogitatur. Tales orationes rar^ sunt multis, crebrse autem

' Psal. Lxviii, 143. — 5 I!)i.i. 144.



EJVAB.KAT10 liV PSALMUM CXVIII , SERMO XXlX. 525

paucis; omnes vero utrum cuiquam, nescio. Talem suam

commemorat orationem, qui cantat hunc Psalmum , dicens

« Clamavi in toto corde meo , exaudi me, Domine ^. » Gui

autem rei suusclamor proficiat, adjunxit : «Juslificationes

» tuas exquiram. » Ad hoc ergo clamavit in toto corde suo,

et hoc sibi desideravit a Domino exaudiente praestari , ut

justificationes ejus exquirat. Proinde quod ut faciamus ju-

betur, ut exquiramus oratur. Quam longe est adhuca fa-

ciente qui exquirit? Non enim est consequens , ut qui ex-

quirit, inveniat; aut qui invenit, faciat :

non potest autem,nisi invenerit , facere

^ et nisi quaesierit, invenire. Sed

magnam spem Dominus Jesus dedit dicendo : « Quaerite

» et invenietis"^. » Rursus autem dicit Sapientia,(quae

quid estnisiipse?) « Quaerentme maU, et non invenient,»

Non ergo mahs, sed bonis dictum est : « Quaerite, et inve-

» nietis. » Imovero eis dictum est, quibus eodem loco paulo

post : « Si ergo vos, inquit, cum sitis mah, nostis bona

» data dare fihis vestris^. » Quomodo igitur mahs dicitur:

(i Quaerite , et invenietis ; » cum rursus dicatur : « Quse-

» rent me mah, et non invenient ? » An ahud eos Dominus

quam sapientiam qua^rere volebat,quando eos inventuros

si qusererent promittebat? In ea quippesunt omnia,quae

ab eis qui beati esse cupiunt , inquirenda sunt. Ibi ergosunt et justificationes Dei. Quapropter restat ut intelhga-

mus, non omnes malos non invenire sapientiam, si quae-

sierint •, sed eos qui in tantum sunt mah ,ut oderint eam.

Sic enim et dixit : « Quserent me maU , et non invenient^

» oderunt enim sapientiam*. » Ideo ergo non inveniunt

quia oderunt. Sed rursus si oderunt,quomodo quaerunt

nisi quia non eam quaerunt propter ipsam , sed propter

ahquid quod mah amant , et ad hoc se facilius putant per-

« Psal. cxvui, 145. — » Matth. vii,7.-3 ibid, 11. — * Prov. 1,

a8, 29.




venturos per ipsam? Multi enini sunt qui dicta sapientiae

studiosissime inquirunt , eamque in doctrina , non in vita

volunt habere; ut non per mores quos jubet sapientia

perveniant ad Dei lucem,quod est ipsa sapientia , sed per

sermones quos habet sapientia,perveniant ad hominum

laudem, quodest vana gloria. Non ergo sapientiam quse-

runt , et quando eam quaerunt5quia non qurerunt ipsam,

ahocfuin viverent secundum ipsam : sed volunt verbisejus

inflari; et quantomagisinflantur, tanto magis efficiuntur

extra ipsam. Iste autem hoc ipsum poscens a Domino, quodeum jubet facere Dominus , ut ipse in ilio etiam quod im-»

perat operetur5 Deus est enim qui operatut in nobis , et

velie et operari pro bona voluntate^: » Clamavi, inquit,

» intotecorde meo, exaudi me, Domine : justificaticnes

» tuas exquiram : » utique faciendas , non tantummodo

sciendas5 ne simihs fiat illi servo duro, qui etiamsi inteilexe-

rit, non obaudiet-.

II. « Clamavi, salvum me fac^ : » vel, sicut nonnulli

codices habent et graeci et latini, « Clamavi te : salvum

)) me fac. » Quid est , « Clamavi te, » nisi clamando invo-

cavi te? Sed cum dixisset , « Salvum me fac , » quid ad-

junxit ? « Et custodiam testimonia tua : » ne te scilicet per

infirmitatem negem. Saius quippe animae facit, ut fiat quodfaciendum esse cognoscitur, etusque admortemcorporis,

si hoc flagitat extrema tentatio, pro testimoniorum divi-

norum veritate certetur : ubi autem non est salus^ suc-

cumbit infirmitas , et deseritur veritas.

III. Sed quod sequitur habetaliquidoljscuritatis, quod

aliquanto diutius exponendum est. « Prseveni intempesta

» nocte, et clamavi^. » Plures codices non habent, « In-

^) tempcsta nocte : » sed, « Imraaturitate. » Vix autem

unus inventus est, qui haberet germinatam prsepositionem,

' PLilip. u, i3.— 2 Piov. XXIX, 19.— 3 psal. cxvm, 1^6. — 4 Ibid. 147.



enAkrAtio in psalmum cxvm, sermo xxix. 527

id est, « in immaturitate. » Immaturitas itaque hoc loco

noctumum tempus est, quod non est maturum, id est

opportunum ut agatur aliquid vigilando :

quod etiamvulgo dici solet , hora inopportuna. Nox quoque intem-

pesta, id est media, quando quiescendum est, hinc pro-

cul dubio nuncr.pata est, quia inopportuna est aclionibus

vigilantium.Tempestivumenim dixeruntveteres opportu-

num;et intempestivum, inopportunum : a tempore dicto

vocabulo, non ab illa tempestate, quse consuetudine la-

tinse linguse cceli perturbatiojam vocatur. Quanquam isto

verbo libenter utiintur hislorici, ut dicant ea tempeslate,

quod volunt eo tempore inteUigi : et quod ait locutor

egregius

. Unde haec tam clara repente

Tempestas • ?

non coelumnimbis ventisve turbatum, sed magis subita et

splendida serenitate fulgidum significavit hoc nomine.

Quod ergo graece dictum est iv io-Ay., non uno verbo , sed

duobus, id est,praepositione et nomine : hoc interpre-

tes nostri quidam dixerunt^ « Intempesta nocte •, » plu-

res, « immaturitate,)) non duobus verbis, sed uno, cujus

vocabuli nominativus cst immaturitas : nonnulli vero in

duobus verbis , sicut grsecus posuit, « In immaturitate;

awcix quippe imraaturitas est , h ««opia,

« In immaluri-

» tate : » tanquam si vellet etiara ille qui dixit (!. Intem-

)) pesta nocte, » prEepositione dicere geminata, « In in-

)) tempesta; )) ut una praepositio significet in qua hora,

altera pertineat ad compositionera nominis. Nihil sanein-

terest ad sententiam , utrum quis dicat egisse se aliqaid

galli cantu, an, in galii cantu : ila nihii interesset. utrum

« Intempcsta, » an vero « In intempesta nocte, )) id cst,

« In nocte intempesta » ciamasse sediceret. Grsecus tamen

' Yirgil. .^n. ix, ig, 20



528 S. ACGUSTIIVI EPISCOPI

« In nocte intempesta w dixit, quod idem valet, si dicatur,

« Inimraaturitate, » id est, in terapore nocturno irama-

turo. Hactenus de obscuro verbo fuerit disputatum, nunc

videamus quis ipse sit sensus.

IV. « Praeveni , inquit, in nocte intempesta , et cla-

» mavi : in verbis tuis speravi.» Si hoc ad unumquemque

fidelium referamus , et ad proprietatem rei gestae ^ saepe

contingit ut tali noctis tempore vigilet amor Dei, et magno

urgente orationis affectu non expcctetur , sed praevenia-

tur , quod post "galli cantum consuevit esse tempus oran-

di. Si autem accipiamus hoc totum saeculum noctem^

utique intempesta nocte clamamus ad Deum, et prseveni-

mus maturitatem temporis , in quo nobis redditurus est

quod promisit, sicut ahbi legitur : « Prseveniamus faciem

)) ejus in confessione*. » Quanquam si vehmus intelhgere

immaturum tempus noctis liujus, antequam venisset ple-

nitudo temporis,id est , ipsa maturilas,quando Christus

manifestaretur in carne^ , nec tunc Ecclesia tacuit, sed

praeveniens istam maturitatem prophetando clamavit, et

in verbis Dei speravit potentis facere quod promisit , ut

in semine Abrahae benedicerentur omnes gentes^.

V. Ipsa et quod sequitur dicit : « PnTevenerunt ocu]i

)>

mei ad matutinum, ut meditarer eloquia tua^. » Po-namusenim matutinum

,quando qui sedebant in umbra

mortis, lux orta est eis^: nonne in sanctis qui prius erant

in terra , ad hoc matutinura ocuh Ecclesiae praevenerunt,

quia hoc futurum ante praeviderunt, ut meditarenturelo-

quia Dei, quae tunc erant, et in Lege ac Prophetis haec

futura nuntiabant ?

VI. « Vocera nieara,inquit, exaudi, Domine, secun-

» dum raisericordiam tuara, et secundum judicium tuum

' Psal xciv, 1. — = Gal. iv, ^- — ^ Gen. xii, 3, et xxii, i8. — 4Psal.

cxvui, i48. — ^ Isai. IX, 2.



ENARRATIO 1N PSALMUM CXVIII , SERMO XXIX. 629

» vivifica me^ » Prius enini Deiis seciindum misericor-

diam aufert a peccatoribus pcenam, cisque postea justis

secundum judicium dabit vitam : quia non frustra illi hoc

ordine dicitur: « Misericordiam etjudicium cantabo tibi,

» Domine '^

: » quamvis et ipsum tempus misericordia? non.

est sine judicio •, de quo dicit Apostolus : « Si enim nos

» ipsos judicaremus^ a Domino non judicaremur : cum

» judicamur autem, a Domino corripimur, ne cum mundo

» damnemur^. » Et ejus co-apostolus, « Tcmpus est, in-

» quit, ut judicium incipiat a domo Domini : et si initium

» a nobis,qualis fmis erit eis qui non credunt Domini

» Evangelio * ? » Et ultimum tempus judicii non erit sine

misericordia, « Quia coronat te , ait Psalmus , in misera-

» tione et misericordia ^. » Judicium autem sine miseri-

cordia, sed sinistris qui nonfecerunt misericordiam^.

VII. « Appropinquaverunt , inquit , persequentes me» iniquitate' : » vel_, sicut nonnulli codices habenl, « Ini-

» que. » Tunc appropinquant qui persequuntur, quando

usque ad carnem cruciandam perimendamque perveniunt.

Unde Psalmus vigesimus-primus , ubi passio Domini pro-

phelata est, « Ne discedas, inquit, a me,quoniam tri-

M bulatio proxima est^ : » cum ea dicantur, quse non im-

minente, sedjam prsesente ipsa passione perpessus est.

Sed proximam dixit tribulationem,quse fiebat in carne :

nihil est quippe animse propius carne quam gestat. Pro-

pinquaverunt ergo persequentes , aflligendo eorum car-

nem, quos persequebantur. Sed attende quod sequitur :

« A lege autem tua longe facti sunt.»Quanto magis pro-

pinquaverunt persequendis justis, tanto magis longe facti

sunt a justitia. Sed quid nocuerunt eis,quibus perse-

• Psal. cxviii, i^g.— ' Id. c, I.— 3 I Cor. xi, 3i ,32.— 4 i Petr. iv, 17,;

— 5 Psal, cii, ^.— 6 Jacob. n, i3. — 7 Psal. csviii, i5o. — ^ Id. xii, 12.

cxviu. 34



530 S. A.tTGrSTINI EPISCOPl

quendo propinquaverunt,quando interior est propinqua-

tio Domini eorum , a quo nullatenus deseruntur ?

VIII. Denique sequitur : « Prope es tu , Domine , et

» omnes viae tuae veritas ^» Etiam in tribulationibus suis,

quod eas non immerito patiuntur, tribuere Deo veritatem,

sanctorum est usitata confessio. Ita regina Esther'*, ita

sanctus Daniel^ , ita tres viri in camino* , ita eorum sanc-

titatis alii socii confitentur. Quaeri autera potest quomodo

hic dictum sit : « Omnes viae tuse veritas : » cum in alio

Psalrao legatur : « Universse viae Domini misericordia et

» veritas ^. » Sed erga sanctos et universae viae Doraini

misericordia et universae viae Domini veritas,quia et in

judicando subvenit, atque ita non deest misericordia5

et in miserando id exhibet quod promisit, ne veritas de-

sit. Erga omnes autem et quos iiberat, et quos damnat,

omnes viae Domini misericordia et veritas : quia ubi non

miseretur, vindictae veritas exhibetur. Multos quippe im-

meritos liberat , iraraeritum autem neminem damnat.

IX. « Ab initio cognovi, inquit , de testimoniis tuis,

» quia in seternum fundasti ea ^. » Quod grsecus ait,

xarapxa? aliqui nostri « Ab initio , » aliqui « Initio , » ah-

qui « In initiis, » interpretati sunt. Sed qui plurahter hoc

dicere maluerunt, graecam locutionem secuti sunt. Lati-

naeautem hnguaeiliud potius usitatum est, ut « Ab initio »

vel « Initio » dicatur,quod y.aTaf/a? graece quasi plurah-

ter , sed adverbiahter dicitur : quale est apud nos , cum

dicimus : Ahas hoc facio ; pluralem nuraerura fceminini

generis dicer.e videmur , sed adverbiura est , et significat

aho tempore. Quid est ergo, « Ab initio cognovi , » vel

potius ut et nos adverbiahter id dicamus, « Initio cognovi

» de testimoniis tuis, quia in aeternum fundasti ea ? » Tes-

« Psal. CICV111, i5i. — ' Esther. xiv, 6. — 3 Dan. vi, 22. — 4 Id. 111, 24.

— 5 psal. XXIV, 10. — ^ IJ cxviii, i52.



ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII , SERMO XXX. 631

timonia Domini in seternum ab illo dicit esse fundata , et

hoc se initio cognovisse testatur, nec aliunde cognovisse

quam de ipsis utique testimoniis. Qiiae sunt ista testirao-

nia, nisi quibus testatus est Deus daturum se regnum suis

filiis sempiternum? Et quia hoc in Unigenito se daturum

esse testatus est, de quo dictum est : « Et regni ejus non

» erit finis ^: »ipsa testimonia dixit in seternum esse fun-

data,quia id quod per ea Deus promisit , seternum est.

Nam per se ipsa testimonia tuncnon

eruntnecessaria ,

quandores ipsa videbitur,propterquam credendam nunc

testimonia requiruntur. Et ideobene intelhgitur dictum,

« Fundasti ea, » quia in Christo vera monstrantur.« Fun-

)) damentum enim ahud nemo potest ponere prseter id

)> quod positum est, quod est Christus Jesus -.)> Unde hoc

ergo iste initio cognovit, nisi quia Ecclesia loquitur, quse

terris non defuit ab initio generis huniani, cujus primilise

Abel sanctus est, immolatus et ipse^ in testimonium fu-

turi sanguinis Mediatoris ab impio fratre fundendi ? Nam

et illud ab initio dictum est : «Erunt duo in carne una*.))

Quod magnum sacramentum apostohis Paulus exponcns :

« Ego , inquit , dico in Christo et in Ecclesia^. »

SERMO XXX.

I. Nemo in Christi corpore constitutus a se ahenam ar-

bitretur esse hanc vocem,(quoniam revera totum Christi

corpus in hac humihtate positum dicit, unde Psalmi hu-

jus incipit lectio , de qua nunc disputare suscepimus :

« Vide humihtatem meam, eteripe me, quia legem tuam

> I,uc. 1 , 33. — 'I Cor. 111 , II. — ' Gen. jv, 8. — 4 Id. n, 24 —5 Ephes. V, 32.

34



632 S. AUGUSXINI EPISCOPI

» non siim oljlitiis ^ » Hoc loco nuUam Dei legem conve-

nientius intelligimus , nisi qua imraobiliter fixum est , ut

omnis qui se exaltat , humilietur5 et omnis qui se humi-

liat , cxaltetur'^. Superbus ergo malis^ ut humilietur , in-

nectitur -, humilis a malis, ut exaltetur , eripitur.

II. « Judica, inquit, judicium meum, et redime me^.»

Superior quodam modo sententia repetita est. Quod enim

ait : « Yide humilitatem meam 5» hoc est, k Judica judi-

))

cium meum: » et quod ait : « Et eripe me

^)>

hoc est,

« Et redime me. )) Quod vero supra dictum est : « Quia

)) legem tuam non sum oblitus : )) huic congruit quod

infra est , « Propter eloquium tuum vivifica me. )) Ipsum

enim eloquium est lex Dei,quam non est oblitus , ut se

exaltandus humiliaret. Ad ipsara vero exaltationem per-

tinet quod ait : (c Yivifica me ;)> quia sanctorum exaltatio

vita aeterna est.

III. « Longe est, inquit, a peccatoribus salus;quia jus-

)) tificationes tuas non exquisierunt * . )) Quis enim te discer-

nit, o tu, qui dixisti : « Longeesta peccatoribus salus?))

Quis te discernit a peccatoribus, ut non a te longe , sed

tecum sit salus? Hoc te nempe discernit, quia id quod

isli non egerunt, ipsefecisti,

hoc est, Dei justificationes

exquisisti. « Quid autem habes quod non accepisti^? »

Nonne tu es qui paulo ante dicebas : « Clamavi in toto

» corde meo , exaudi me, Domine, justificationes tuas

» exquiram ? » Ergo ab illo ad quem clamasti , ut eas

exquireres accepisti. Ipse te igitur discernit ab eis, a qui-

bus propterea longe est salus, quia justificationes Dei non

exquisierunt.

IV. Yidit hoc etiam ipse. Neque enim ego id viderem, nisi

in ipso viderem, nisi in ipso essem.Gorporis enimChristi

< P?al. cxTiii, i53. — ' Luc xiv, 11, et xviii, 14. — ^ Psal. ctv?h, iS^.

— M llii.J i55. — ^ I Cor. IV, 7.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXX. 633

verba ista sunt, cujus membra sumus. Vidit hoc, inquam,

continuoque subjecit, « Miserationes tuae multse, Domine.»

Etiam hoc ergo quod exquirimus justificationes tuas, per-

tinet ad miserationes tuas. « Secundum judicium tuum

» vivifica me^. » Novi enim quia et judicium tuura sine

tua miseratione non erit super me.

V. « Multi persequentes me et tribulantes me ; a testi-

» moniis tuis non declinavi^. » Factum est, novimus

recolimus , agnoscimus. Purpurata est universa terra san-guine Martyrum •, floret ccelum coronis Martyrum , or-

iiatae sunt Ecclesiae memoriis Martyrum , insignita sunt

tempora natahbus Martyrum, crebrescunt sanitates me-

ritis Marlyrum. Unde hoc, nisi quia completum est quod

praedictum est de homine isto toto terrarum orbe diffuso,

« Multi persequentes me et tribulantes me ; a testimoniis

» tuis non declinavi ? » Agnoscimus , et gratias agimus

Domino Deo nostro. Tu namque homo , tu in aHo Psal-

mo, tu ipse dixisti : « Nisi quia Dominus erat in nobis, for-

» tasse vivos absorbuissent nos ^. » Ecce quare ab ejus

testimonlis non decHnasti , et ad palmam supernae voca-

tionis inter manus multorum persequentium tribulan-

tiumque venisti.

Yl. « Yidi , inquit, insensatos , et tabescebam : » vel,

sicut alii codices habent : « Vidi non servantes pactum *:»

et hoc plures habent. Sed qui sunt qui pactum non ser-

vaverunt, nisi qui decUnaverunt a testimoniis Dei , tribu-

lationes multorum persequentium non ferentes ? Hoc est

autem pactum , ut qui vicerit , coronetur. Hoc pactum

non servaverunt,qui persecutionem non tolerantes a tes-

timoniis Dei negando declinaverunt. Hos ergo iste vidit

et tabescebat,quia diligebat. Zelus ille est enim bonus

de amore veniens , non livore. In quo enim non servave-

J Psal. cxTiu, i56. — » Ibid. iS^. — ' Id. cxui, 2, — 4 IJ. cxtui, i58.




runt pactum , secutus adjunxit : « Quia eloquia tua non

» custodierunt. » Ea quippe in tribulationibus nega-

verunt.

VII. Et commendat se iste differens ab eis , ac dicit :

« Yide quoniam mandata tua dilexi^. » Non ait : Eloquia

vel testimonia tua non negavi,quod Martyres facere co-

gebantur , et non facientes intolerabilia patiebantur : sed

hoc dixit ubi fructus est omnium passionum : Quia si tra-

didero corpus meum ut ardeam , charitatem autem nonhabeam, nihilmihi prodesf^.Hanc iste commendans ait:

« Vide quoniam mandata tua dilexi. » Deinde postulavit

prsemium : « Domine, in tua misericordia vivifica me. »

Isti mortificant , tu vivifica. Sed si praemium poscitur in

misericordia,quod reddere debet justitia •,

quanto magis

impensa est misericordia, ut obtineretur cui praemium de-

beretur , ipsa victoria ?

VIII. « Principium , inquit , verborum tuorum veritas,

» et in aeternum omnia judicia justitiae tuae^. » A veritate,

inquit , tiia verba procedunt , et ideo veracia sunt , et

neminem laUunt, quibus praenuntiatur vita justo,pcena

impio. Haec sunt quippe in aeternum judicia justitiae Dei.

SERMO XXXI.

I. QuAs persecutiones a regibus terrge corpus Christi

hoc est, sancta Ecclesia pertulerit, novimus. Agnoscamus

ergo hic etiam ejus verba dicenlis : « Principes persecuti

» sunt me gratis, et a verbis tuis formidavit cormeum*.»

Quid enim Christiani laeserant regna terrena, quamvis eis

regnum coeiorum promiserit rex eorumPQuid, inquam,

' Psal. cwiii, iDQ.— » I Gor. xiii, 3.— ^ Psal. civiii, 160.— ^Jbid. 161.



ENATlRi.TIO IN PSALMTJM CXVIII, SERMO XXXI. 535

Jaeserant regna terrena ? Numquid eorum rex milites suos

prohibuit inipendere et exhibere quae debentur regibus

terrte? Nonne de hoc sibi calumniam mohentibus Judaeis

ait : « Reddite Caesari quse Ceesaris sunt, et Deo quae Dei

» sunt^? » Nonne tributum de ore piscis etiam ipse per-

solvit ? Nonne praecursor ejus mihtibus regni hujus quid

facere deberent pro aeterna salute quaerentibus non ait

Cingulum solvite, arma projicite , regera vestrum dese-

rite , ut possitis Domino mihtare : sed ait : « Neminem

» concusseritis, nuUi calumniam feceritis, sufficiat vobis

» stipendium vestrum ^ ? » Nonne unus militum ejus et

dilectissimus comes ejus, commilitonibus suis, et quodam

modo Christi ProvinciaHbus dixit : « Omnis anima potes-

» tatibus subhmioribus subdita sit ? » Et paulo post ait :

<( Reddite omnibus debita, cui tributum , tributum; cui

» vectigal , vectigal j cui timorem, timorem ; cui hono-» rem , honorem. Nemini quidquam debeatis, nisi ut in-

» vicem diHgatis^. » Nonne praecepit ut pro ipsis etiam

regibus oraret Ecclesia? Quid ergo eos Christiani offendc:

runt? quod debitum non reddiderunt? in quo Christiani

non sunt terrenis regibus obsecuti? Ergo terreni reges

Christianos gratis persecuti sunt. Sed quod subjecit , at-

tende : « Et a verbis tuis formidavit cor raeum. »Habue-

runt quidem et illi verba minacia, Expello, proscribo,

occido , ungulis torqueo , ignibus torreo , bestiis subrigo,

membra dilanio : sed tua me potius verba terruerunt •,

« Nolite timere eos qui corpus occidunt , et postea non

» hahent quid faciant5sed eura timete qui habet potes-

» tatem et corpus et animam perdere in gehennam*. Ab» his verbis tuis formidavit cor meum : » et contempsi

' Mattl). «11, 21.— » Liic. m, ik ~ * Rona. lui, i et 7, 8,— 4 Matth.

X, 28.



536 5. ArGUSTI>I EPISCOPl

homincm persecutorem meum , et vici diabolum seducto-

rem meum.

II. Denique sequitur : « Exultabo ego super eloquia

» tua, sicut qui invenit spolia multa^ » Per ea verba

vicit, a quibus formidavit. Victis enim spolia detrahun-

tur : sicut victus et spoHatus est ille , de quo dicitur in

Evangeho : « Nemo intrat in domum fortis, ut vasa ejus

)) diripiat , nisi prius alligaverit fortem^. » Sed spoHa

multa inventa sunt, quando patientiam mirati Martyruni

etiam qui persecuti sunt crediderunt, et qui regem nos-

trum detrimento mihtum ejus sunt damnificare moHti

ab illo sunt insuper acquisiti. Quisquis ergo a verbis Dei,

ne in certamine vincatur formidat, super eadem verba

victor exuhat.

III. Nam ne putaremus ex illa formidine odium verbo-

rum Dei potuisse subrepere, quamvis jam dixerit : « Exul-

» tavi super eloquia tua5

» quod utique non diceret , si

odisset ea , tamen adhuc addidit, et dicit : « Injustitiam

» odio habui, et abominatus sum^ legem autem tuam di-

» lexi^. » Nempe a verbis ejus illa formido non fecit eo-

rumdem verborum odium , sed integram tenuit charita-

tem. Neque enim lex Dei non sunt verba et eloquia Dei.

Absit ergo ut timore pereat amor , ubi castus est timor.

Sic patres a fiHis piis et timentur et amantur : sic pudica

conjux virum et timet , ne ab iUo deseratur , et amat ut

fruatur. Si ergo et pater homo , et conjux homo , et ti-

meri et amari debet : multo magis « Pater noster qui in

M cneHs est^ , et ille sponsus, non carne prae fiHis homi-

num , sed virtute formosus ^. A quibus enim diHgitur lex

Dei, nisi a quibus diHgitur Deus? Et quid habet bonis

' Psal. cxvin, 162.— » MaUh. xii, 29 — 3 Psal. csviii, i63.— 4 MaUh.

VI; 9. — * Psal. xtiv, 3.



ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SEHMO XXXI. 537

filiis triste lex patris ? An quoniam « Quem diligit corri-

pit , et flagellat omnem filium quem recipit ^ ? » At qui

liaec judicia respuit,promissa non recipit. Paterna ergo

judicia laudentur et in flagello, si promissa diligantur in

praemio.

IV. Ita plane facit iste, qui dicit : « Septies in die lau-

)) davi te , super judicia justitiae tuae -. Septies in die »

quod ait , significat semper. Solet esse quippe iste nume-

rus universitatis indicium : propter quod sex diebus di-

vinre operationis, septimus adjectus est quietis ^: et per

septem dies currentes et recurrentes , tempora universa

volvuntur. Nec ob aliud dictum est : « Septies cadet jus-

)) tus, et resurget : )) id est, non perit justus, modis

omnibus humiliatus , sed non praevaricatus , alioquin non

erit justus. Nam pro omni genere tribulationis,qua in

conspectu hominum dejicitur, positum est, septies cadit

et pro eo quod ex ipsis omnibus tribulationibus proficit,

positum est : « Resurget. )) Satis iUustrat in eo libro con-

sequens sententia praecedentem : ibi enim sequitur: «Im-

)) pii autem infirmabuntur in mahs^)) Hoc est itaque justo

septies cadere et resurgere, in omnibus mahs non infir-

mari. Meiito igitur septies in die laudavit Ecclesia Deumsuper judicia justitiae ipsius

-,quia cum tempus esset ut

judicium inciperet a domo Domini^ , in omnibus tribula-

tionibus suis non infirmata , sed coronis Martyrum glori-

ficata est.

V. « Pax multa , inquit, dihgentibus legem tuam , et

» non est eis scandalum ''. )) Utrum ipsa lex dihgenti-

bus se scandalum non est , an dihgentibus eam nuflum

est undecumque scandalum? Sed utrumque recte intelh-

gitur. Qui enim dihgit Dei legem , etiam quod in ea non

* Hebr. xii, 6. — » Psal. cxviu, 164. — ' Gen. u, 2.— 4 Piov. xxiv. iG.

— • I Petri IV, 17. — 5 Psal. cxvui, i65.




intelligit honorat 5 et quod ei sonare videtur absurde , se

potius non intelligere_,et aliquid magnum latere ibi judi-

cat. Ideo lex Dei non est ei scandalum. Ut autem nuUum

scandalum omnino patiatur , non sic homines sanctse cu-

jusque professionis attendat, ut fides ejus ex eorum mo-

ribus pendeat, ne ahquibus cadentibus quos pro magno

habebat , ipse scandalo pereat : sed ipsam Dei legem dih-

gat , et erit eipax muha , nuUumque scandalum. Securus

enim dihgit eam, in qua etiamsi multi peccant, peccareipsa non novit.

VI. « Expectabam , inquit , salutare tuum, Domine, et

)) mandata tua dilexi*. » Quid enim justis profuisset an-

tiquis Dei dilexisse mandata, nisi eos Christus,qui est Dei

salutare , liberasset^

cujus etiam spirito impertito man-

data Dei dihgere potuerunt ? Si ergo expectabant salutare

Dei,qui mandata ejus dilexerunt : quanto magis neces-

sarius erat Jesus, hoc est, salutare Dei ,salvis faciendis

eis,qui mandata ejus non dilexerunt ? Potest ista etiam

sanctis istorum temporum •, ex quo gratia revelata Evan-

gelium praedicatur, congruere prophetia : expectant enim

Christum qui raandata Dei diligunt, ut cum Christus ap-

paruerit vita nostra , tunc et nos appareamus cum illo in

gloria**.

VII. « Custodivit, inquit, anima mea testimonia tua,

» et dilexi ea valde^: » vel, sicut nonnulh codices ha-

bent, « Dilexit , » ut subaudiatur, « Anima mea. » Cus-

todiuntur testimonia Dei , dum non negantur. Hoc est

Martyrura ofiicium, quia testimonia graece martyria nun-

cupantur. Sed quia pro testimoniis Dei etiam flammis con-

cremari sine charitate nihil prodest^, ideoaddidit, « Et

» dilexi ea valde. » Supra autera dixerat : « Mandata tua

» Psal. cxvin, i66. — ' Coloss, iii, 4- — ' Pfal. civin, 167. — 4 i Cov.

XIV , i3.



enarrAtio in psalmum cxviii_, sermo XXXI. 639

» dilexi : » deinde sequenti versu , « Testimonia tua , et

» custodivi, et dilexi : » postea, «Et mandata tua et tes-

» timonia tua custodivi.» Ait enim : « Custodivi mandata

» tua et testimonia tua^ » Qui enim diligit , ipsa veraci-

ter libenterque custodit.Plerumque autem dum mandata

Dei custodiuntur, fiunt inimici contra quorum volunta-

tem custodiuntur : tunc vero fortiter et testimonia custo-

dienda sunt , ne persequenlibus inimicis negentur.

VIII. Cum ergo se iste utrumque fecisse dixisset, Deotribuit unde fecit , adjungendo atque dicendo : « Quia

» omnes viae meae in conspectu tuo , Domine. » Ideo, in-

quit , « Custodivi mandata tua et testimonia tua;quia

» omnes viae meae in conspectu tuo. » Tanquam diceret : Si

avertisses a me faciem tuam, fierem conturbatus, nec tua

mandata et testimonia custodirem. Custodivi ergo, « Quia

» omnes \\ve meae in conspectu tuo. » Propitio quippe et

adjuvante conspectu , voluit intelligi Deum videre vias

suas : sicut oravit qui dixit : « Ne avertas faciem tuara a

» me ^. » Nam utique facies Domini est et super facientes

mala , sed ut perdat de terra memoriam eorum^. Non sic

profecto iste dixit vias suas ab illo videri ; sed sicut novit

Dominus viasjustorum*^ et sicut ait Moysi, «Scio te prae

» omnibus^. » Nam si hoc eum non adjuvaret gradien-

tem,quod ejus viae sunt in conspectu Dei , non diceret

ideo se custodisse mandata et testimonia ejus, quia omnes

viae suae sunt in conspectu Domini. Novit enim audire,

« Servite Domino in timore, et exultate ei cum tremore :

» apprehendite disciplinam , ne quando irascatur Domi-

» nus, et pereatis de via justa^. » Quia nisi in conspectu

Domini esset , via justa non esset. Nam hunc tiraorem et

tremorem apostolus etiam Paulus imponit eis quibus di-

• Psal. cxvni, i68. — ' Id. xtvi, 9. — ^ Id. xxxui, 17. — 4 Id, i, 6.

5 Exod. xxxui, 17. — 6 Psal. 11, 11, i2.



540 S. lUGUSTINI EPISCOPI

cit : « Cum timore et tremore vestram ipsorum salutem

» operamini. » Et cur hoc dixerit aperiens, u Deus est

» enim , inquit, qui operatur in vobis , et velle et ope-

» rari pro bona voluntate *. » Ad hoc sunt ergo in cons-

pectu Domini viae justorum , ut dirigat gressus eorum ,.

quoniam ipsse sunt vioe de quibus scriptum est in Prover-

biis : « Vias autem quoe a dextris sunt , novit Dominus :

» perversae autem sunt, inquit, quae a sinistris"^ : » ut

intelligeremus quod eas non noverit Dominus,

propter

quod perversis dicturus est : « Non novi vos'. » Porro ut

ostenderet,quo fructu vias quae a dextris sunt, id est,

justorum, noverit Dominus , continuo subjecit , « Ipse

» enim rectos faciet gressus tuos , et itinera tua in pace

» producet *. » Ecce quare ait etiam iste , « Custodivi

» mandata tua et testimonia tua. » Et velut qusereremus

hoc unde potuerit. « Quia omnes , inquit , vise meae in

» conspectu tuo , Domine. »

SERMO XXXII.

I. VocEM nunc orantis audiamus : quoniam quis oret

novimus , et nos ipsos, si reprobi non sumus, in membris

hujus orantis agnoscimus. « Appropinquet oratio mea iii

» conspectu tuo, Domine ^. » Id est , oratio mea,quae fit

in conspectu tuo, appropinquet tibi. Prope est enim Do-

minus his qui obtriverunt cor''. « Secundum eloquium

tuum da mihi intellectum , » Promissum petit. Nam hoc

ait : Secundum eloquium tuum; » tanquam diceret, Se-

» Pliilip. li, 12, i3.— » Prov. iv, 27.— 3 Matth. vu, 23.-4 ProY. ivâ?.

— 5 Psal, cxviu, 169, — 6 1(1. sxxm, 19.



ENA.RRATIO IN PSALMUM CXVIII , §ERMO XXXII. 541

cundum proraissum tuum. Promisit enimhoc Dominus,

ubi ait : « Intellectum dabo tibi^ »

II. « Intretpostulatio mea in conspectu tuo, Domine,

» secundum eloquium tuum eripe me^. » Repetit quo-

dam modo quod petivit. Nam quod prius dixerat : u Ap-

» propinquet oratio mea in conspectu tuo , Domine ; »

huic simile est quod ait poslerius, « Intret postulatio mea

» in conspectu tuo , Domine , » et quod prius , « Secun-

«

dum eloquium tuum da mihi intellectum 5

» huiccon-

gruit quod posterius : « Secundum eloquium tuum eripe

» me. » Accipiendo quippe intellectum eripitur,qui per

se ipsum non inteUigendo decipitur.

III. « Eructabunt, inquit, labia mea hymnum , cum

» docueris me justificationes tuas '. » Novimus quemad-

modum doceat eos Deus qui sunt docibiles Deo. Omnis

enim qui audivit a Patre , et didicit , venit ad eum qui jus-

tificat impium^ : ut non solum memoria retinendo, verum

etiam faciendo custodiat justificationes Dei. Sic enim qui

gloriatur , non in se ipso , sed in Domino gloriatur ^ , hym-

nusque eructatur.

IV. Sed jam quia didicit et laudavit doctorem Deum,

deindevult docere. « Pronuntiabit , inquit , Hngua mea

» eloquia tua, quia omnia mandata tua justitia^. » Cum

hnec se pronuntiaturum dicit , utique minister fit verbi.

Quamvis enim Deus doceat intrinsecus : tamen fides ex

auditu est. Et quomodo audiunt sine praedicante''? Neque

enimquia Deus dat incrementum^, ideo non est plantan-

dum et rigandum.

V. Scit autem quae pericula secutura sint a contradi-

centibus et persequentibus , cum fuerit pronuntiator elo-

' Psal. XXXI , 8. — ' Id. cxviii , 170. — ' Ibid. 171. — 'i Joau. vi, 45.

— * I Cor. 1, 3i.— 6 Psal. cktiu, 177. — 7Rom x, 14 et 17.-— 8 i Cor.

III, 7.



542 S. ItJGUSTINI EPISCOPl

quiorum Dei : propter qnod adjunxit : « Fiat manus tua,

» ut salvum me faciat-, quia mandata tua elegi ^ » Ut non

timerem , nec solum cor meum teneret , sed lingua etiam

pronuntiaret eloquia tua, « Mandata tua elegi, » timo-

remque amorecompressi. Fiat ergomanus tua, utsalvum

me de manu facias aliena. Sic autem Deus salvos Martyres

fecit, cum eos in anima non permisit occidi. Nam secun-

dum carnem vana salus hominis'^. Potest et sic accipi

« Fiat manus tua, » ut manus Dei Christus inteJhgatur;

juxta illud Isaiae , « Et brachium Domini cui revelatum

» est^? » Non enim erat factus Unigenitus , cum per eum

facta sint omnia^ : sed factus est ex semine Davld^, ut

esset Jesus, id est, Salvator, qui jam erat Creator. Sedcum

famihare sit Scripturae, « Fiat manus tua^ » et, « Facta

» est manus Domini : » nescio utrum possit hic sensus in

eis locis omnibus obtineri. Sane ubi audimus quod sequi-

tur, « Concupivi salutare tuum , Domine*^ : » etiam no-

lentibus omnibus inimicis , salutare Dei nobis Christus

occurrat : ipsum se concupisse justi antiqui veracissime

confitentur, ipsum concupivit Ecclesia venturum de visce-

ribus matris, ipsum concupiscit Ecclesia venturum a dex-

tera Patris. Subjungitur autem huic sententiae, « Et lex

» tua meditatio mea est. » Quia lex perhibet testimonium

Christo.

VI. Sed inhac fide, cum cordecredituradjustitiam, ore

autem confessio fit ad salutem'

; fremant gentes,popuU

raeditentur inania , occidatur certe caro dum praedicat te :

« Vivet anima mea, etlaudabit te, et judicia tua adjuva-

» bunt me. » Judicia quippe iJla sunt , quse tempus erat

ut inciperenta domo Domini^.» Sed, « Adjuvabunt me,

» inquit. » Etquis non videat quantum adjuverit EccJesiam

' Psal. cxvui, 173. — > Id. ux, i3. — ^ Isai. lui, r. — 4 Joan.r , 3. —5 Rom. I, 3. — ^Psal, cxvui, 174. — 7 Id. u, i. — ^ i Petr. iv, 17.



EKARRlTIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXXII. 643

sanguis Ecclesiae ? quanta ex illa semente seges toto orbe

surrexerit?

VII. Novissime prorsus aperit se , et quae persona per

totum Psalmum loquebatur , ostendit. « Erravi , inquit

» sicut ovis perdita : qua^re servum luum,quia mandata tua

» nonsumoblitus^»NonnuIlicodicesnonhabent«Quaere,»

sed « vivifica. » Una quippe syllaba interest, qua inter se

in grseco distant ^rcrcv et 5V-r,orov • unde et ipsi codices graeci va-

riant. Sed quodlibet horum sit, ovis perdita quaeratur, ovis

perdita vivificetur, propter quam pasior ejus nonaginta no-

vem dimisit in montibus, eteam quaerens^, Judaicis lacera-

tus est vepribus. Sed adhuc quaeritur , adhuc quaeratur, ex

parte inventa adhucquaeratur^. Ex ea namque parte, qua

dicit iste , « Mandata tua non sum oblitus , » inventa est^

sed pereos quimandata Dei eligunt, coUigunt, diligunt,

adhuc quaeritur, et per sui pastoris sanguinem fusum at-

que dispersum , in omnibus gentibus invenitur.

VIII. Ut potui, quantum a Domino adjutus sum, Psal-

mumistum magnumpertractaviet exposui. Quodprofecto

melius sapientiores doctioresque fecerunt, sive facturi

sunt ^ nec ideo tamen ei nostrum deesse debuit ministe-

rium, maxiraeid deme flagitantibus fratribus,quibus sum

debitor hujus otficii. Quod autem de alphabeto hebraeo,

ubi octoni versus singulis subjacent litteris, atque ita

Psalmus totus contexitur, nihil dixi, non sit mirum^

quoniam nihil quod ad istum proprie pertineret invenit :

non enim solus habet has litteras. Illud sane sciant,qui

hoc in graeca et latina scriptura,quoniam non illicserva-

tum est , invenire non possunt ,

omnes octonos versus in

hebraicis codicibus ab ea quae iDis praeponitur , littera in-

cipere •, sicut nobis ab eis qui illas noverunt litteras, indi-

catum est. Quod multo dihgentius factum est, quam

' Psal. cxvui, 176. — » MaUh. xvui, 12. — ^ Luc. xv, 4-



544 §. irGXJSTiNi EPiscopi

nostri vel latine vel punice, quos Abecedarios vocanl

Psalmos, facere consueverunt. Non enim omnes versus,

donec claudatur periodus , sed solos primos ab eadem lit-

tera incipiunt,quam praeponunt.

^fVV%WV» ^'VW\<VVW\lWt'VVVVWV»'WV%WV\WV\WV\VVV\<VVV\'WM^«V\<WVt^lVVtWMfWVt

ENARRATIO

IN PSALMUM CXIX.

Sermo ad plebem.

I. Brevis Psalmus est^, et valde utilis,quem modo no-

bis cantatum audivimus, et cantando respondimus. Nondiu laborabilis in audiendo, nec infructuose laborabitis in

operando. Est enim, sicut ejus titulus prsenotatur, «Can-

» ticum graduum. » Graece scriptum est , ava6x6|j.a)v. Gra-

dus vel descendentium sunt vel ascendentium : scd gradus

quomodo in his Psalmis positi sunt , ascendentes signifi-

cant. Intelligamus ergo tanquam ascensuri : nec ascensio-

nespedibus corporalibus quaeramus, sed sicutinalioPsalmo

scriptum est,(( Ascensiones in corde ejus disposuit, in con-

)) valle plorationis, in locum quem disposuil-. » Dixitascen-

siones, ubi ? Id est, in corde. Unde? A convalle plorationis.

Et jam quo ascendatur , tanquam deficit sermo humanus,

nec explicari potest, forte nec cogitari. Audistis modo cum

Apostolus legeretur,(( Quod oculus non vidit,nec auris audi-)> vit,nec in cor hominisascendit^ . )) In cor horainis non ascen-

dit,cor hominis iliuc ascendat. Ergo, Quia oculus non vidit,

ViJe D. Guillon , toin. xxii, pag. 36-38. — » Psal. Ltxxui , 6, 7.—

3 I Cor. II, 9.



ENARRATIO II» FSALMIJM CXIX, 545

)) nec auris audivit, iiec iii cor liominis ascendit •, » quomodo

dici posset,quo ascendendum est ? Ideo cum dici non

posset, ait : « In locum quem disposuit. )) Quid tibi plus dic-

turus sum ait homo per quem Spiritus sanctus loqueba-

tur? in locum talem, aut locum talem ? Quidquid dixero^

terrenum cogitas, humi repis, carnem portas : Corpus

quod corrumpitur aggravat animam , et deprimit terrena

inbabitatio sensum multa cogitantem. Cui loquar? quis

auditurus est ? quis capiel , ubi erimus post hanc vitam,

si incorde ascenderimus ? Quia ergo nemo, speraaliquem

inefTabilem beatitudinis locum,quem tibi disposuit qui

ascensiones etiam in corde tuo disposuit. Sed ubi ? In con-

valle plorationis. Convallis humilitatem significat, mons

celsitudinem significat.Est mons, quo ascendamus , spiri-

tahs quaedam celsitudo. Et quis est iste mons, quo ascen-

dimus, nisi Dominus Jesus Christus? Ipse tibi fecit pa-tiendo convallem plorationis

,qui fecit manendo montem

ascensionis. Quid est valJis plorationis? « Verbum caro

» factum est , et habitavit in nobis '^. » Quid est valhs

plorationis ^ ? Prsebuit percutienti se maxillam , saturatus

est opprobriis ^. Quid est vallis plorationis ? CoLiphizatus

est, sputis ilhnitus , spinis coronatus, crucifixus est. Hsec

est valhs plorationis, undetibi ascendendum est. Sed quo

ascendendum est? « In principio erat Verbum, et Verbum

» erat apud Deum, et Deus erat Verbura^. » Ipsum enim

« Verbum caro factum est, et hal)itavitin nobis. » Sic des-

cendit ad te , ut maneret in se : descendit ad te^ utfieret

tibi convalhs plorationis ; mansitin se , ut esset tibi mons

ascensionis.«Erit, inquit

Isaias, innovissimis diebus

» manifestus monsDomini paratus in cacumine montiura''.

Ecce quo ascendenduni est. Sed noh aliquid terrenum co-

' Snp. IX, 5.- » Joan. i, i^.— ^ Tliren. ni,3o.— ^ M^tth. xxvn,3f> ^3 Joan. I, I. — *-' Isai. )i, 2.

cxviii. 35




gitare , nec quia moatem audisti , alta qusedam cogites

terrae : nec cum saxum audis aut petram , duritia a te

intelligatur ^ nec cum audis leonem , cogites feritatem•,

nec cum audis agnum , cogites pecus. Nihil horum est in

se, etomnia factus est pro te. Hinc ergo ascendendum est,

iiluc ascendendum ; ab exemplo ipsius , ad divinitatem

ipsius. Exemplum enim tibifecit humihando se. Nam qui

nolebant a convalle plorationis ascendere , compressisunt

ab ipso. Praepropere enim volebanthabere ascensum , ho-

nores altos cogitabant , viam humiiitalis non cogitabant.

InteJligat Gharitas Vestra quod dico, duos Discipulos vo-

luisse ad latera Domini, unum addexteram, alterum ad

sinistram sedere ^: vidit eos Dominus praepropere et prae-

postere dehonoribus cogitare, cum priusdiscere deberent

humiiiari ut exaitarentur ^ et ait eis Dominus, « Potestis

» bibcre caiicem quem ego bibiturus sum ^ ? » Ipse enimin convalle plorationis bibiturus erat caiicem passionis :

illi autem non aitendentes humiJitatera Christi , compre-

liendere voiebant altitudinem Christi. Revocavit iilos ad

viam, tanquam aberrantes : non ut negaret iUisquod vel-

lent, sed ut ostenderet qua venirent.

II. Itaque, fratres mei , hunc Psalmum ascensionis can-

temus ascensuri in corde•,

quia ut ascendamus descen-

sum est ad nos. Nam vidit scalas Jacob, et in ipsis scalis

demonstrati sunt ei ascendentes et descendentes ": utrum-

que vidit. Possumus putare ascendentes visos, proficien-

tes-, desceudentes , deficientes : quiaet revera invenimus

hoc inpopuloDei; aliiproficiunt, alii deficiunt. Poterant

istos significare ilise scalae , sed forte melius intelliguntur

omnes boni in iilis scalis , et ascendentes et descendentes

Non enim frustra non dictum est cadentes, sed descen-

dentes. Multumautem interest inter descendereetcadere.

> MaUh. xs, 21. — » Ibid. 22. — * Gen. xiviii, i2.



ENARRlTIO IK PSALMUM CXIX. 647

Nam quia cecidit Adam % ideo descendit Christus : ille

cecidit, ilJe descendit > ille cecidit superbia, ille descen-

dit misericordia. Non autem ipse solus descendit : et qui-

dem de coelo ipse solus descendit^ sed multi imitantes eum

sancti descendunt ad nos, et descenderunt ad nos. Namin quadam altitudine cordis liabitabat Apostolus, cumdi-

ceret : « Sive enim mente excessimus Deo -. » Jam quod

mente excesserat , Deo excesserat. Excedens enim mente

omnem humanara fragilitatem , omnem saecuU temporali-

tatem, omnia quaecumque nascendo et occidendo vanes-

cunt , transeuntia haec , habitabat corde in quadam inef-

fabihcontemplatione, quantum poterat, de quadicitquia

« Audivit ineffabiliaverba, quae non hcethominiloqui^.

Sed tibi illa loqui non posset : ipse autem videre illa ut-

cumque posset, quae tibi loqui non posset. Itaque si sem-

per manere vellet in eo quod videbat , et loqui non pote-

rat, te non levaret ubi et tu posses videre. Quid autem fe-

cit.? Descendit. Nam ibi ait : « Sive enim mente excessimus

)) Deo, sive temperantes sumus vobis. » Quid est^ « Tempe-

)) rantes sumus .? Sic loquimur , ut capere possitis. )) Quia

et Christus talem se fecit nascendo et patiendo, ut possent

de illo homines loqui : quia de homine homo facile loqui-

tur. De Deo homo quando loquitur sic, quomodo Deus est.^

Homo autem de homine facile loquitur. Ut ergo magni

descenderent ad parvos, et non illis tamen loquerentur

nisi magnum , ipse qui magnus erat , factus est parvus , ut

de illo magni parvis loquerentur. Audistis modo quod

dico, cum Apostokis legeretur. Si autem advertistis, dixit

hoc : « Non potui vobis loqui quasi spiritalibus , sed quasi

» carnalibus*. » Ergo spiritalibus in excelsis loquitur^

carnalibus autem ut ioquatur_, descendit. Nam ut sciatis

quia cum descendit , de illo qui descendit loquitur : Ecce

» Gen. m, 5. — »2 Cor. v, 3. — 3 ij. x,j^ ^. — 4 , Cqj. m^ ,

35.



548 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

Joannes manentem m se loquitur : « In principio erat

» Verbum , et Verijum eral apud Deum, et Deus erat Ver-

' » bum 5 hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ip-

)) sum facta sunt , et sineipso factum estnihil^ )> Cape,

si potes ; arripe, cibus est. Sed dicturus est mihi, IlJe

quidem cibus est, sed ego infans sum, lactandus sum,

ut idoneus fieri possim ad manducandum cibum. Ergo

quia tu lacte nutriendus es, ille autem cibus est, ipse ci-

buspercarnemtibi trajectus est adfauces.

Quomodoergocibum mater comedit , ut per carnem trajiciat ad infantem

lac factum : sic cibus Angelorum Dominus Verbum caro

factum est", et factus cst lac. Et dicit Apostolus : « Lac

)) vobis potum dedi, non escam, nondum enim poteratis,

)) sed nec adhuc quidem potestis^ )> Ergo dandolac des-

cendit ad parvulos, et quia descendit, descendentem de-

dit. Ait enim : « Numquid dixi me aiiquid intervosscire,

)> Nisi Jesum Christum , et hunc crucifixum ^? )> Quia si

diceret tantum Jesum Christum^ est Jesus Christusetiara

secundura 'Divinitatem , secundum id quod erat Verbura

apud Deum , Filius Dei Jesus Christus : sed hunc, id est,

hoc modo dictum,

parvuli non capiuut. Quomodo ergo

capiunt quilaccapiunt?Jesum Christum, inquit,

ethunccrucifixum. Suge quod pro te factus est, et crescis ad id

quod est. Sunt ergo ascendentes et descendentes. Iniliis

scalis et ascendentes sunt ct descendentes. Ascendentes

qui sunt? Qui proficiunt ad intellectura spiritahum. Des-

cendenles qui sunt ? Qui quamvis,quantura homines pos-

sunt, fruantur intelhgentia spiritalium, tamen descendunt

ad parvulos , ut taha eisdicant, qualia possuntcapere, et

lacte nutriti possint idonei fieri et vahdi ad capiendura ci-

bura spiriialem. Isaias^ fratres, eliam ipseadnos de des-

' Jop.n I 1,2.— ' l!'i;i -^- — ' ' -'^^- "' • ^ ~ * U' "> -• " •' Geu.

X^VUI, 12.



EnARRATIO IW PSALMtTM CXIX. 649

centilnis fuit : nam et ipsi gradus ejus descendentis appa-

rent.

Cum enimdiceret de Spiritu sancto : « Requiescet,

» inquit , super eum Spiritus sapientise et intellectus , Spi-

» ritus consilii et fortitudinis, Spiritusscientiseetpietatis,

» et Spiritus timoris Doraini^: » a sapientia coepit, et us-

que ad timorem descendit. Quomodo ille qui docebat , a

sapientia descendit usque ad timorem : tu qui dicis, si

proficis, a timore ascende ad sapientiara. Scriptum est

enim, initium sapientite timor Domini. Jam ergo Psalmum

audite. Ecce ante oculos nostros ponamus ascensurum

hominem-: ubi ascensursum? In corde. Unde ascensurum?

Ab humilitate, id est, aconvalle plorationis. Quoîscen-

surum? Ad illud ineffabile, quod cum dici non posset,

dictum est : « In locum quem disposuit^. »

III. Cum ergo sic homo coeperit disponere ascensum;

hoc dico apertius, cum coeperit homo christianus cogitare

proficere , incipit pati hnguas adversantium. Quicumque

illas nondum passus est, nondum profecit : quicumque

illas non patitur , nec conatur proficere. Vult nosse quid

dicamus? imo quid audiaraus simul, experiatur. Incipiat

proficere, incipiat velle ascendere, velle coiitemnere ter-

rena, fragilia, temporalia, feHcitatem saecuh pro nihilo

haberc , Deum solum cogitare, lucris non gaudere, dam-

nis non contabescere, omnia etiam sua velle vendere et

pauperibus tribuere", et sequi Christumrvideamus quem-

admodum patiatur linguas detrahentium et multa con-

tradicentium , et quod est gravius , (juasi consulendo a sa-

lute avertentium. Qui enim consulit ahcui , ad salutem

consuht, ad id quod prodest consulit : ille autem quasi

consulens , retrahit a saUite. Quia ergo videtur habere

palhum consulentis, ethabet venenum perimentis, lingua

dolosa dicta est. Ascensurus ergo, contraipsas;linguaspri-

' Isai. XI, 2, 3. — » Prov. i, 7. — ^ Vtt<\. i.xxini, 7.



550 S. i.UGUSTINI EPISCOPI

mo Deiim deprecatur : ait enim : « Ad te, Domine, cum

» tribularer, clamavi, etexaudisti me^ » Unde illum exau-

divit? Ut jam constitueret eum ad gradus ascendendi.

IV. Et quia jam ascensurus est exauditus, quid orat?

« Domine, erue ammam meam a labiis injustis et a lin-

•» gua dolosa ^. » Quse est lingua dolosa? Subdola, habens

imaginem consulendi, et perniciem nocendi. Ipsi sunt

qui dicunt : Et tu hoc facturus es,quod nemo fecit 5 et

tu solus eris Christianus? Et si ostenderit alios hoc facere,

et legerit Evangelium ubi praecepit Dominus fieri , et le-

gerit Actus Apostolorum-, illi quid dicunt in lingua sub-

dola et labiis iniquis ? Non poteris forle implere , multum

est quod aggrederis. Alii prohibendo deterrent^ ahi lau-

dando plus premunt. Quia enim tahs est vita,quae jam

occupaverit mundum, tanta auctoritas Christi est, ut re-

prehendere jam Christum nec Paganus audeat : legitur iile

qui reprehendi non potest, quia dixit : « Yade, veiide

)) omnia quae habes , et distribue pauperibus , et sequere

)) me^ : )) Chrisio contradici non potest, Evangeho con-

tradici non potest, reprehendi Christus non potest : con-

vertit se lingua dolosa ad laudem prohibentem. Si laudas,

hortare. Quare laudando premis? Mehus vituperares, quamdolose laudares. Quid enim diceres vituperando? Absit.

Foeda vita istaest, mala vita ista est. Sed quia nosti, cum

haec dixeris,premi te posse auctoritate evangelica ; con-

vertis te ad ahud dissuadendi genus, ut laudando falso,

me a vera laude prohibeas^ imo laudando Christum , a

Christo prohibeas,dicens, Quid esthoc? Ecceilh fecerunt,

forte tu non poteris. Incipis ascendere, cadis. Monere vi-

detur , serpens est^ dolosa hngua est, venenum habet. Roga

contrailJam, si vis ascendere, et dic Deo tuo: « Domine,

)) erue animam meamalabiis injustis et a Hnguadolosa. )>

» P»al. cxix, i. — * IbiJ. 2. — J MaUh. u, ai.



enaerAtio in psalmum cxix. 551

y. Et dicit tibi Dominus tuiis, « Quid daLitur tibi, aut

)) quid apponetur tibi ad linguam dolosam? » Id est,

quod habeas adversus linguam doiosam , quod opponas

linguae dolosae, quo te raunias adversus linguamdolosam,

« Quid tibi dabitur, aut qiiid apponetur tibi? » Interro-

gavit exercens : nam ipse dicturus est quod interrogat.

Respondit enim sul)jiciens sibiinterroganti, « Sagittaepo-

» tentis acutae, cum carbonibus desolatoriis : » vel, «vas-

» tatoribus^. » Sive « Desolatoriis » dicas, sive « vasta-

» toribus dicas, ( nam in diversis codicibus diverse scrip-

tum est, ) idem significat. Videte : Vastatores carbones

dicuntur,quia vastando et desolando ad desolalionem

facile perducunt. Qui sunt isticarbones? Intelligat Chari-

tas Vestra,primo quce sunt sagitlse. « Sagittae potentis

» acutae, » verba Dei sunt. Ecce jaciuntur, et transfigunt

corda. Sed cum transfixa fuerint corda sagittis verbiDei,

amor excitatur, non interitus comparatur. NovitDominus

sagiltare ad amorem : et nemo pulcbrius sagittat ad arno-

rem,quam qui verbo sagittatîmo sagittat cor amantis,

ut adjuvetamantem ^ sagittat, ut faciatamantem. Sagittae

autem sunt, cum agimus verbis. Carbones autem vasta-

torcs qui sunt? Parum est verbis agere contra linguam

subdolam etlabia iniqua, parum estverbis agere etexem-

plis agendum est. Exempla sunt carbones vastatores. Et

quare vastatores dicuntur, breviter accipiatCharitasVestra.

Primo c|uomodo exemplis agendum sit, videte. Lingua

subdola nihil sic novit dicere,quo magis subdola est

nisi , Vide ne non possis implere , multum est ad te hoc

aggredi. Accepisti tu prseceptum evangelicum, habes sa-

gittam : sed carbones nondum habes. Timendum ne sa-

gittri sola non valeat adversus linguam dolosam : sunt et

car])ones. Ut puta , incipit enim tibi dicere Deus, Tu non

' Psal. csix, 4-



552 S. JlTTGVSTmi episcopi

potes ? quare ille potest? quare alter potuit ? Numquid tu

delicatior es illo senatorePnumquid tu infirmior esillo, aut

illoin valetudinePnumquid tuinfirmiores foeminis?Fcemi-

nae potuerunt, viri nonpossunt? Delicati divltes potuerunt,

pauperes non possunt? Sed cgo, inquit, multum peccavi, et

luultum peccatorsum. Numerantur etiam qui multum pec-

caverunt; et eo pkis amaverunt quo plura illis dimissa sunt.

QuomododictumestinEvangelio:Cuimodicumdimittitur,

modicum diligit. Cum ergo fuerintista enumerata, etno-

minatim dicti fuerint hominesqui potuerunt, ille accepta

sagitta in corde, accedentibus etiam carbonibus desolato-

riis, desolatur in illo terrena cogitatio. Quid est enim,

desolatur? Ad desolationem perducitur. Erant autem in

illo multa quoe male fronduerant ^, multoe carnales cogi-

tationes , saeculares multi amores : ipsi uruntur carboni-

bus desolatoriis , ut fiat purus locus desolatus, in cujus

loci puritatc faciat Deus aadificium suum -, quia facta erat

ibi ruina diaboli, et aedificatur ibi Christus : nam quan-

diu manet ibi diabolus, non potest tedificari Christus.

Accedunt carbones desolatorii , et dejiciunt quod male

fuerat aedificatum, et desolalo loco accedit structura feli-

citatis perpetuae. Yidete ergo,quare dicti sunt carbones?

Quia qui se convertunt ad Dominum , de mortuis revivis-

cunt. Carbones autem quando accenduntur, antequam

accenderentur, extincti erant. Nam extincti carbones,

mortui dicuntur^ ardentes, vivi appellantur. Exempla

crgo multorum iniquorum ,qui conversi sunt ad Dominum,

carboncs dicti sunt. Audis homines mirari, et dicere, Ego

illum novi, quam ebriosus fuit, cpiam sceleratus, quaiisamator circi aut amphitheatri

,quahs fraudator : modo

quomodo Deo servit, fûam innocens factus estl Noh mi-

rari; carbo est. Vivum gaudes, quem extinctum plange-

• Luc. VII, 47.



enarratio in psAlmtjm cxix. 553

bas. Sed quando laiidas vivum, si nosti laudare, adhibe

illum mortuo ut accendatur : id est,quicumque adhuc

piger est se([ui Deum , admove illi carbonem,

qui erat

extinctus , et habeto sagittam verbi Dei , et carbonem vas-

tatorem , ut occurras labiis iniquis et linguse subdolae.

YI. Quid sequiturPAccepit iste sagittas ardentes , acci-

piat carbones vastatores. Jam repelht hnguam subdolam

et labia iniqua,jam ascendit gradum , incipit proficere :

sed adhuc vivit inter malos, inter iniquos •, nondum est

area ventilata : puta quia triticiun factum est, numquid

jam in horreo est.? Adhuc necesse est multa palea prema-

tur : et quantum proficit ; tantum videt majora scandala

in populo. Nam si non proficiat, non videt iniquitatcs : si

non sit verax Christianus, non videt fictos. Etenim, fra-

tres , et de iUa similitudine hoc nos docet Dominus , de

frumentis et zizaniis. « Cum autem crevisset herba et

)) fructum fecisset , tunc apparuerunt et zizania ^: » id

est_,quia nulli homini apparent mali, nisi factus fuerit ipse

bonus : quia cum crevisset herba et fructum fecisset

tunc apparuerunt zizania. Jam ergo iste ccepit proficere ,

et coepit videre malos , et multa mala quae ante non no-

v6rat, et clamatad Dominum. « Heu me, quod incolatus

)) meus longinquus, inquit , factus est-! » Multum a te

recessi, peregrinatio mea facta est longinqua. Nondum

veni in patriam illam , ubi cum nullo malo viclurus sum :

nondum veniadillam societatem Angelorum, ubi scandala

non timebo. Quare autem nondum sum ibi ? Quia a Inco-

)) latus meus longinquus factus est. » Incolatus peregri-

natio est. Incola dicitur qui habitat in terra aliena , non

in civitate sua. « Longinquus , inquit , factus est incolatus

» meus. )) Et ubi longinquus? Aliquando, fratres mei

cum peregrinalur homo, inter meliores vivit, quam in

• Matth. xui, 26. — »Pfal. cxix, 5.



554 s. AxJGrsTiNi EPiscopi

palria sua forte viveret : sed non sic est,quando de illa

Jerusalem coelesti peregrinamur. Mutat enim homo pa-

triam , et aliquando in peregrinatione illi bene est : inve-

nit amicos fideles peregrinando,quos in patria invenire

non potuit. Inimicos habuit , ut de patria pelleretur ; et

cum peregrinaretur, invenit quod non habebat in patria.

Non sic est patria ilia Jerusalem , ubi omnes boni : qui-

cumque inde peregrinatur , inter malos est ; nec recedere

a mahs potest, nisi cum redierit ad societatem Angelorum,ut ibi sit unde peregrinatur. Ibi omnes jusiietsancti, qui

fruuntur Verbo Dei sine leclione , sine htteris : quod enim

nobis per paginas scriptum est,per faciem Dei ilii cer-

nunt. Qualis patria ? Magna patria , et miseri sunt peregrini

ab illa patria.

VII. Sed quod ait iste : « Longinqua facta est peregri-

» natiomea: ))maximeeorumvoxest,idest_,ipsiusEcclesiae,

quse laborat in hac terra. lUius vox est, quse clamat a

fmibus terrae in alio Psalmo dicens : « A fmibus terraead

)> te clamavi^ » Quis nostrum clamat a fmibus terrae?

Nec ego , nec tu , nec ille : sed a fmibus terrae ipsa tota

Ecclesia , tota haereditas Christi clamat;quia Ecclesia

haereditasejus, et de Ecclesia dictum est, « Postulaa me,» et dabo tibi gentes haereditatem tuam , et possessionem

» tuam terminosterrae*. » Possessio Christi usque adfmes

terrae, et possessio Christi omnes sancti, et omnes sancti

unus homo in Christo,quia unitas sancta in Christo est;

ipse unus homo dicit : « A finibus terrae ad te ciamavi, dum

» angeretur cor meum. » Hujus ergo hominis longinqua

peregrinatio facta est inter malos. Et tanquam diceretur

iili. Cum quibus ergo liabitas , ut gemas ? « Peregrinatio,

» inquit, mea longint[ua facta est. » Sed quid, si cum bonis

esset? Sicum bonis esset non diceret : « Heu rae! » Heu,

' Psal. Lx, 3. — « Id. II, 8.



enakratio in palmum cxix. 555

vox est miserise , vox est calamitatis et infelicitatis5 sed

tamen in spe, quia jam vel gemere didicit. Multi enim et

miseri sunt, et non gemunt^ et peregrinantur , et redire

nolunt. Iste jam volens redire , cognoscit infelicitatem

peregrinationis suse : quia agnovit illam , redit êt ascen-

dere incipit, quia Canticum graduum ccepit cantare. Ubi

ergogemit, et inter quos habitat? u Inhabitavit cum ta-

» bernaculis Cedar. » Verbum hoc quia hebraeum est,

proculdubio non intellexistis. Quid est , « Inhabitavicum)) tabernaculis Cedar? » Cedar, quantum meminimus ex

interpretatione nominumhebrseorum, Tenebras significat.

interpretatum Cedar latine , Tenebrse dicuntur. Nostis

autem duos filios habuisse Abraham,quos quidem com-

memorat Apostolus , et ad imaginem duorum Testamen-

torum esse dicit : unus de ancilla erat , et alter de libera.

Ex ancilla Ismael erat* : de libera Sara,quem suscepit ex

desperatione per fidem , Isaac erat. Uterque ex semine

Abrahae , sed non uterque haeres Abrahse. De Abraham

natusunus , sed tamen non h?ereditat : alter etiam haeres^

non solum fdius , sed et haeres. In Ismael sunt omnes qui

carnaliter colunt Denm. Ad ipsos enim et Vetus Testa-

mentnm pertinet:

quia sic dixit Apostolus.? « Sub Lege» volentes esse , legem non audistis? Scriptum est enim

,

)) quod Abraham duos fdios habuit , unum de ancilla , et

)) unum de libera, quae sunt in allegoria. Haec enim sunt

» duo Testamenta-. » Quae sunt duo Testamenta? Unum

Vetus , et alterum Novum. Vetus Testamentum a Deo,

et Novum Testamentum a Deo : quomodo de Abraham et

Ismael et Isaac. Sed Ismael ad terrenum, Isaac ad coeleste

regnum. Ideo Vetus Testamentum promissiones habet ter-

renas, terrenam Jerusalem, terrenam Palsestinam, regnum

terrenum , salutem terrenam, hostium subjugationem

' Gei>. y\, 5, et 11, Q. — ' Galat. iv, 22-24.




alnindantiam filiorum, foecunditatem frugum. Omnia ista

promissiones sunt terrence. In figura spiritaliter intelli-

guntur,quomodo Jerusalem terrena umbra erat regni

coeleslis, et regnum terrenum umbra erat regni coelorum.

Ismael in urabra, Isaac in luce. Si ergo Ismael in umbra;

non rairura quia ibi tcnebrse. Pinguiores etenira umbrse te-

nebrcTesLint, Ergo Ismael in tenebris, Isaac inluce. Quicura-

que hic etiara in Ecclesia terrenara felicitatem quaerunl a

Deo ; adhuc ad Ismael pertinent. Ipsi sunt , qui contradi-

cunt spiritalibus proficientibus , etdetrahunt illis, et ha-

bent labia iniquaetlinguassubdolas. Contra quos rogavit

iste ascendens^ et appositi sunt ei carbones desolatorii, et

sagittce potentis acutne. Inter illos enim adhuc vivit, do-

nec Lota area ventiletur : ideo dixit : « Inhabitavi cum

» tabernaculis Cedar. » Nara et ipsa tabernacula Ismael

Cedar dicta sunt. Sic habet liber Geneseos-, sic habet,

quod Cedar ad Ismael pertinet*. Ergo Isaac cum Ismael

id est, qni pertinent ad Isaac, inter illosvivunt, qui per-

tinentad Ismael. Isti sursura volunt ascendere, illi deor-

sum volunt premere. Isti volunt volare ad Deum, illi

conantur pennas evellere. Namque apud Apostolura ita

dicitur : « Sed sicut tunc , qui secundum carnem natus

t) erat, persequebatur eum c[ui secundura spiritum; ita et

» nunc-. Spiritales ergo persecutionem patiuntur a car-

» nalibus. Sed quid dicit Scriptura? Ejice ancillam et filium

» ejus-, non enim hteres erit fdius anciliae cum filio meo

» Isaac. » Sed hoc quod dicit, Ejice, quando erit? Quando

area coeperit ventilari. Modo autem antequara ejiciatur,

« Heu me, quod incolatus meus longinquus factus est,

» inhabitavi cum tabernacuhs Cedar. » Etexponit^ nobis,

qui sunt isti, qui pcrtinent ad tabernacula Gedar,

• Gen. sxv , i3. — ' Id. xvi, iTi, ct %\\, 1, 3 et lo. ct Gal. i?, ,2i-3o. —3 Nenipe in versiculo 7,



enarratio in psalmum cxix. 557

Ylil. « Multum peregrinata est anima mea K » Ne pe-

regrinationem corporalem intelligeres , animam dixit pe-

regrinari. Corpus peregrinatur locis , anima peregrinatur

ailectibus. Si amaveris terram,peregrinaris a Deo ; si

amaveris Deum , ascendis ad Deum. In charitate Dei et

proximi exerceamur , ut redeamus ad charitatem. Si ca-

damus in terram, marcescimus et putrescimus. Iste autem

qui ceciderat , descensum est ad eum , ut ascenderet. In-

tendens tempus peregrinationis suse , dixit se peregrinari

in tabernaculis Cedar. Quare ? QuiaaMultum peregrinata

)) est anima mea. )> Ibi peregrinatur, ubi ascendit. Non

corpore peregrinatur , non corpore ascendit. Sed ubi

ascendit ? « Ascensiones , inquit , in corde "^. » Si ergo

ascendit in corde , non ascendit per ascensiones cordis,

nisi anima qu£e peregrinatur. Sed donec perveniat. « Mul-

)) tum peregrinata est aniraa mea. )> Ubi ? In tabernaculis

Cedar.

IX. «Cumhisqui oderunt pacem , eram pacificus^. »

Yermn ut audiatis , fratres charissimi , non poteritis pro-

bare quam vera cantetis nisi coeperitis facere quod canta-

tis. Quantumhbet illud dicam,quomodolibet exponam,

quahbuscumque verbis versem , non intrat in cor ejus

in quo non cst opus ejus. Incipite agere , et videte quid

loquamur. Tunc ad singula verba lacrymae profluunt

tunc Psalmus cantatur , et facit cor quod in Psalmo can-

tatur. Quam multi enim sonant voce ^ et corde muti sunt?

Et quam multi tacent labiis, et clamant affectu?Quia ad

cor hominis aures Dei : sicut aures corporis ad os hominis,

sic cor hominis ad aures Dei. Multi ciauso ore exaudiuntur,

et muiti in magnis clamoribus non exaudiuntur, Affecti-

bus orare debemus , et dicere : « Multum peregrinata est

)) anima mea : cum h.is qui oderunt pacem, cram pacifi-

• Psal. cxit,G. — ' Ibid. 7.



558 S. iUGUSTINI EPISCOPI

)) cus. » Quid enim aliud dicimus istis haereticis , nisi

Cognoscite pacera , amate pacem? Justos vos dicitis. Sed

si justi essetis, inter paleam grana gemeretis. Nam quia

grana sunt in catholica , et vera grana suntîdeo tolerant

paleam , donec ventiletur area5quia inter paleara cla-

mant : « Heu me,quod incoJatus meus longinquus factus

» est, inhabitavi cum tabernacuhs Cedar. » Inhabitavi,

inquit , cum paleis. Sed quomodo de palea multus fumus

exit , sic de Cedar tenebrae. « Inhabitavi cum tabernacu-

» lis Cedar. Multum peregrinata est anima mea. » Fru-

mentorum vox est, inter paleas gementium. Haec loquimur

ilhs qui oderunt pacem : et dicimus: « Cum his qui ode-

» runt pacem , eram pacificus. » Qui sunt qui oderunt

pacem ? Qui conscindunt unitatem. Si enim pacem non

odissent , in unitate mansissent. Sed videlicet propterea

se separaverunt , ut justi essent, ut non haberent mixtos

injustos. Aut nostra est ista vox, aut illorum : ehge cujus

sit. Cathohca dicit , Non est dimittenda unitas, non est

proecidenda Ecclesia Dei. Judicabit Deus de mahs el bo-

nis postea. Si nunc mali a bonis separari non possunt

ferendi sunt ad tempus : mah in area nobiscum esse pos-

sunt , in horreo non possunt. Et forte hodie qui mah ap-

parent, cras boni erunt , et qui dc bonitate hodie super-

biunt, cras mah invenientur. Quisquis ergo humihter

malos ad tempus fert , ipse perveniet ad requiem sempi-

ternam. Hsec vox catholica est ^. lUorura autem vox quahs

est , non intelhgentium neque quae loquuntur , neque de

quibus atlirmant-. « Ne tangas immundum^, » et , « Qui

)) tetigerit immundum , inquinabitur ^. » Separemus nos,

ne commisceamur mahs. Et nos illis , Amate pacem, diU-

gite unitatem. Nescitis a quam multis bonis separamini

dum quasi mahs calumniamini?Furunt, saeviunt, quando

• Forte Catholicae est.— • i Tim. i, 7.— 3 Isai. ui, 11.— 4 Levit. n, 4.



enAkrAtio IN PSALMUM cxix. 559

ista dicimus : nam quserunt et mortificare nos. Apparue-

runt saepe impetus eorum, apparuerunt insidise. Cum ergo

inter insidias illorum vivimus, et quibus dicimus:

Amatepacem , adversantur nobis : nonne vox ista nostra est

« Cum his qui oderunt pacem, eram pacificus.^ Cum lo-

» querer illis , debellabant me gratis. » Quid est autem,

fratres , « Debellabant me ? » Et parum erat , si non ad-

deret, « Gratis. » Quibus dicimus : Amate pacem, Chris-

tum amate. Numquid dicimus : Amate et honorate nos ?

Sed , Honorate Christum. Nos nolumus honorari , sed

illum. Nam nos quid sumus ad apostolum Paulum?Qui

tamen dicebat iilis parvuiis,quos mali homines et mali

suasores prsecidere ab uniiate in schismata volebant : quid

eis dicebat ille? « Numquid Paulus pro vobis crucifixus

est , aut in nomine PauH baptizati estis ^ ? » Hoc et nos

dicimus :

Amate pacem, amateChristura. Si enim amant

pacem, Christum amant. Cum ergo dicimus : Amate pa-

ccm ; hoc dicimus : Amate Christum. Quare? Quia de

Christo ait Apostolus : « Ipse est enim pax nostra qui fe-

» cit utraque unum-. » Si ergo Christus ideo pax, quia

fecit utraque unum, quare vos de uno fecistis duo?Quo-

modo ergo pacifici estis, ut cum Christus faciat unum de

duobus , vos faciatis de uno duo ? Sed quia haec dicimus,

cum his qui oderunt pacem sumus pacifici : et tamen illi

qui oderunt pacem , cum loqueremur eis, debellabant

nos gratis.

' I Cor. I, i5. — ' Eplies. ii, i^.

FINIS TOMI CENTESIMI DECIMI-OCTAVI.





CONCORDANTIA

BIBLIOTHEG^ LATIN.^ CUM GALLICA.

BIBLIOTHECA LATINA. BIBLIOinECA GALLICA.

Enarrat. in Psalmum civ. Pag. i86 Ejusdem fragnienta, tom. xxii,

pag. 25-2g

— in Psalmum cix. 281 ILid. sg-Sa

— m Psalmum cxvni. 878 Ibid. 32

— in Psalmum cxix. 544 ^bid. 38-39

CXVIII. 30





O/V^-» l-Wl XX V̂KX/X.W V%/V\XXXlVW^VW1WW-VWA \W\VWi v*/v\vw\vw\wv\w\\w\\ \w\ \%

INDEX

TOAII CEIVTESIMI DECIiMI-OCTAVI.

ENARRATIONES IN PSALiMOS.

Enarratio

— I.

— u.

n Psalmum C.

in Psalmum CI ,Scrmo I.

!n eumdem Psalmum CI ,Sermo II.

n Psalmum CII.

n Psalmum CIII , Sermo I.

n emndem Psalmum CIII ,Sermo II.

in' eumdem Psalmum CIII ,Sermo III.

n eumdem Psalmum CIII , Sermo IV.

in Psalmum CIV.

n Psalmum CV.

in Psalmum CVI.,

n Psalmum CVII.

n Psalmum CVIII.

m Psalmum CIX.

in Psalmum CX.

n Psalmum CXI.

in Psalmum CXII.

in Psalmum CXIII ,Serrao I.

n eunjdem Psalmum CXIII, Sermo II.

in Psalmum CXIV.

nPsalmum CXV.

r^^s-3

22

42

60

93

121

131

165

186

210

233

254

257

281

811

318

325

333

343

353

3G0



564 iKBEx.

Enarrat. in Psalmum CXVI. pag. 367

— in Psalmum CXVII 3G8

— in Psalmum CXVIII. 378

Sermo T. 379

— 11. 384

— Iir. 388

— IV. 392

— V. 396

— VI. 400

— VII. 403

— VIII. 408

— IX. 416

— X. 420

— XI. 423

— XII. 431

— XIII. 438

— XIV. 443

— XV. 447

— XVr. 455— XVII. 4.59

— XVIII. 465

— XIX.'

471

— XX. 475

— XXI. 480

— XXII. 484

— XXIII. 492

— XXIV. 497— XXV. 501

— XXVI. 509

— XXVII. 51,>

— XXVIIT. 521

— XXIX. 524

— XXX. 531

— XXXI. 534

— XXXII. 540

Ekark.vt. in P.silmum XCVI. 544

CONCORDANTIA. '561

EXPLICIT INDEX.











B,ND.NGSECT.APR8

Documents

Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 11