Astronomicon vol. 4

8/6/2019 Astronomicon vol. 4

1/156


2/156

HANDBOUNDAT THE


3/156


4/156


5/156

/Q /

M. MAN^ILII ASTEONOMICON^LIBER QVAKTVS


6/156


7/156

M. MANILIIASTRONOMICON

LIBER QVARTVS

RECENSVIT ET ENARRAVITA. E. HOVSMAN

LONDINIIAPVD GRANT RICHARDS

MDOCCCXX


8/156


9/156

Although this Fourth book preaents more difficultiea of detail thanany other of the five, and has exacted from me the writing of a verylong commentary, it has not the essential difficulty, astrological orastronomical, of books ii and iii ; and the only parts of it whichneed to be explained or illustrated in a preface are the verses294-386, 408-501, and 744-817.

oni ooz? In II 693-737 we were apprised that each of the 12Zyi-6oo . .,..,,. , . ,,,11signs is divided mto 12 portions called dodecatemories,and that the 12 dodecatemories in each sign are allotted to the12 signs in order. But this device is not confusing enough tomantle the frauds of astrology; and the 12 signs, thus parcelledand mixed by twelfths, are now to be parcelled and mixed anew bythirds. Manilius calls this department of his art decanica.

Every sign is divided into three parts consisting of 10 degreeseach, 30 that the zodiac, with its 360 degrees, contains 36 of them.These 36 parts, beginning with the P' of Aries, are allotted to thedominion of the 12 signs, beginning with Aries himself, in regularsuccession and triple recurrence, so that each sign dominates threeof them, and those three fall at the three angles of an equilateraltriangle inscribed in the circle.


10/156

VI M. MANILIIThe'signs are divided and distributed thus

Aries

Taurus

Gemini

Cancer

AriesTaurusGeminiCancerLeo

l3 Virgo'1 Libra2 Scorpius.3 Sagittarius1 Capricorn2 Aquarius3 Pisces

Sagittarius

Capricorn

Leo

Virgo

Libra

Scorpius

Aquarius

Pisces

Scorpius.3 Sagittarius'1 Capricorn2 Aquarius3 Pisces.

AriesTaurusGemini

1 Cancer2 Leo

Virgo1 Libra2 Scorpius.3 Sagittarius1 Capricorn2 Aquarius.3 Pisces

Through confusion and negligence Manilius has disturbed thearrangement by allotting the T* and 2'* parts of Pisces to Aries andTaurus instead of Capricorn and Aquarius.

This division of the 12 signs into 36 parts measuring 10 degreeseach is found in other astrologers, and by some of them the thirdsare called SiKavol. But more commonly they use the term ScKavucrto signify, not 10 degrees of the zodiac, but a power presiding overthem. This power is nowhere except in Manilius a zodiacal sign.

It is natural to connect the triple division of a sign by decads withthe similar though less accurate division of the month which iseflfected by the Egyptian week of ten days. A special name isassigned to each SeKavocr by Hephaestio l 1, and these names areeasily recognised as Egyptian and as identical in many cases withthe names assigned in Egyptian lists (Brugsch Geogr. Inschr.Altaegypt. Denkm. pp. 131-84, Daressy Annales du Serv. des


11/156

ASTRONOMICON IV viiAntiqu. de 1'^gypte i pp. 79-90) to certain celestial beings, whichhowever are not called by any Egyptian term akin to BtKavol,are not attached to zodiacal but rather to extra-zodiacal constella-tions, and are sometimes more or fewer than 36. Of their emblemsfigured by Lepsius Chronol. d. Aegypt. i pp. 66 sq. none presents orresembles a complete human form, but each consists of an assemblageof signs, among which a bird or a human head or limb is often to berecognised. The names of StKavoi in the Hermes of Pitra's analect.sacr. et class. v ii pp. 285-90 (codd. Mosqu. 415 et Vind. med. Gr.23) are further removed than Hephaestio's from the Egyptian ; thosein Firmicus math. iv 22 8-19 further still ; those in C.C. A.G. vi pp.73-8 (codd. Vind. phil. Gr. 108 et Par. Gr. 2419) have no resemblanceto them, and are said in the Paris MS to be given Kara XaXSatwv/ X^V' avToi d^tvrj, i)v Kal OkXu diropplxpai, and again inWestermann's paradoxogr. pp. 147-8 (Psellus, quoting Teucer Baby-lonius) iVi yap ev iKadTi^ Ttjv ^wStwv Tpeicr KaTi,X.(yixivoL 8eKavolTTOLKLXop.Opf^Ot, 6 /ifV KaTC;i(COV TrkXiKVV, O S' l


12/156

viii M. MANILIIdecan more tlian any other planet. In this connexion we encounterthe term Trpoo-WTrov : Paul. Alex. C 2 irepl Siv cTrt^^ovo-i KttTa SeKavoKTT p o(r (aTT


13/156

ASTRONOMICON IV ixSeKavotff oi elprj/j.^voi iv rf l^qidiaKi^ kvkXo) TrapavaT^Wovrecr. ^x^^'^'- ^^ i^^'- irp6


14/156

X M. MANILII90 6 (222 B.C.) SiKaviKoa-, 91 15 (244 or 219 B.c.) SeKaviKoa- withiStwTvjcr (miles gregarms). SeKavta is employed and explained byArrian tact. 6 1 toi/ Se X6xov Kal cttix^^ ^^V TLvea- ovofMd^ova-Lv, 01 8eSeKavlav, tvxow oUt ck SeKa 6 X6\oa- '^]v (he has said in 5 5 thatthe Aoxocr may consist of 8 or 10 or 12 or 16 men).

Although these words are not correctly or analogically formedfrom SeKa, it seems clear from their use both within and withoutastrology that they contain the signification of the number 10.Perhaps they were coined in the camp and are soldier's Greekthough SeKapxija- and SeKaSapxoa- ought to have been sufficient.Salmasius however conteuds, de an. clim. p. 559, that 8e/cavo'o- is' Chaldaean ', ' nam J


15/156

ASTRONOMICON IV XI

PARTES DAMNANDAE


16/156

xii M. MANILIIwas an exception; the 16*'' and perhaps the l^"" are immune in allbut Sagittarius. The 25"" is a jmts damnanda in eight of the twelve,the 27"' in six ; and if the verse or verses now missing after 489were present the P' or 7'" or 29"* or 30" might be brought to alevel with the 27*.

I have found no counterpart to this scheme anywhere else, and Ihave discovered no plan or principle at the bottom of it.

Hepbaestio i 1 givss the \a/xirpal ixoipai of the 12 signs. These have norelation to anything visible in the heavens nor to any fact of astrononiy.There are 64 XafjLirpal fioipai out of 360 (Mr Bouch^-Leclercq's table p. 236 omits2 of them), and their frequency ranges from 7 in the sign of Leo to 4 in Geminiand Libra. The scheme has nothing to do witli that of Manilius, for a goodmany /jLolpaL vi^hich are Xafnrpai in the one are damnandm in the other : the 27"' ofAries, the l?"' and 28"' and 30''' of Taurus, and so on.

Paulus fol. D 1-2 has a table of novoixoiplai,that is degrees of the zodiacseparately considered,but this too stands in no relation to Manilius. Itattributes all the degrees of a sign in regular and recurring order to thedominion of the seven planets, and it is not represented as signifying anydistinctions of good and evil. His table t^ct KaTo. rpiyuvov /xovo/Moipia^r inQ 3-4 is equally foreign to our purpose.Firmicus viii 19-30 enumerates one by one all the degrees of all the 12 signsand describes their special influence as horoscopes. These chapters too have norelevancy here : for example, in Manilius the 6*'' degree of Aries is non saluhris,but Firmicus says in Arietis imrte vi quiczimqne habuerit horoscopum, eritomiCMS regum et potentium iudicum maximorum, illustribus ornatus dignitatisinsignibus et omnia in se gloriae ornamenta circumferens. The title of anotherchapter, iv 22, de uacantihns locis et plenis, looks promising at first, but thescheme wliich it expounds is not even a scheme of /j.ovo/j.oLpiai. Accordingto Firmicus, and, if we take his word for it, to Nechepso, the three decanito whom each sign is attributed do not occupy its whole extent : a certainnumber of successive degrees they occupy, and these are pleni ; a certainnumber, also successive, they do not, and these are tiacui. Thus in Aries thethree decani occupy only the degrees 4-8, 18-21, 27-30 ; the degrees 1-3, 9-17,22-26 are unoccupied and therefore inferior, 7iam qui nec horam nec aliquamatellam in plenis hahuerint jMrtibus erunt miseri destituti semper et pauperes.It is manifeat that this has nothing in common witli Manilius.

744-817 -^^^^ ^ ^^g geographical preamble Manilius unfolds theplan upon which the lands and regions of the earth are

allotted to the dominion of the several signs of the zodiac. It isone of six or more competing systems, and it differs from all the restmuch more than it agrees with any. Three of these are registeredby Hephaestio i 1 (pp. 47-66 Engelbr.) ; and in cod. Laur. xxviii 34fol. 153"- sqq. printed by A. Ludwich on pp. 112-9 of his Maximusthere is a coUection of five, two or more of which are blended inC.C.A.G. IV pp. 180-2 and vii pp. 194-212.


17/156

ASTRONOMICON IV xiiiThe simplest and evidently the oldest is that given by Paulus

Alexandrinus fol. A 2-4 and B 2, recurring in Ludw. Maxim. pp.112-9, and, with Egyptian constellations named instead of Greek, incod. Vat. Gr. 1056 fol. 28" printed by F. Boll on p. 296 of his sphaera,and again, with only one important difference, in an Armenian MSfrom which it has been extracted at C.C.A.G. iv p. 126.

Aries Uepa-ia-Taurus Ba^vAwvGemini : KaTnraSoKLaCancer 'ApfKviaLeo AcrtaVirgo : 'EAAao' or 'Iwvia or 'EAAao- Kal 'IwviaLibra : Ai/5v>; or AifSvrj Kal Kvp-jvrjScorpius : 'IraAta (Cretenses cod. Armen.)Sagittarius : KprjTrj (Itali cod. Armen.)Capricornus ^vpiaAquarius AiyvTrToo-Pisces : 'lv8ia or 'EpvOpa BdXacra-a Kai 'IvSik^ X^P^'

It was devised when the world was small and nothing mattered muchbeyond the eastern Mediterranean and the west of Asia. The westand north of Europe are unknown to it ; there is no Scythia nor evenany Ethiopia or Arabia ; the only far distant land which enters itscircle is India. It shows aflSnity with Manilius only in four or at mostfive signs : Aries, Virgo, Sagittarius, Pisces, and perhaps Aquarius.

Next, as it seems, in antiquity, and nearer than the others toManilius, is the scheme ofDorotheus Sidonius, reported by Hephaestiopp. 47-66 and recorded after him in Ludw. Maxim. pp. 112-9 : theverses which Hephaestio cites from Dorotheus' poem are collectedin Koechly's Manetho pp. 113 sq. and C.C.A.G. vi pp. 93 sq. Thelands of earth have now become too many for the signs of the zodiac,and some constellations are charged with the care of three or morecountries apiece.

Aries : Babylon and 'Appafiirj ydrwv xdovha- AiyvTTToto(probably the country between the Red Seaand the Nile, assigned by many geographersnot to Africa and Egypt but to Asia andArabia)

Taurus Media and Arabia and Egypt (apparentlyArabia east of the Red Sea and Egypt westof the Nile)


18/156

XIV M. MANILIIGemini Cappadocia, Perrhaebia (presumably Thessaly),

and PhoeniciaCancer Thrace and EthiopiaLeo : Greece, Phrygia, and o-rd/Aa UovrovVirgo Rhodes, Cyclades, Arcadia, Ocean, Achaea,

LaconiaLibra : Cyrene and ItalyScorpius : Carthage, Hammonia, and SicilySagittarius : Gaul and CreteCapricornus : CimmeriaAquarius : (KXi/Ma ttJo- AiyvirTov koX rj Mea-t] tQv Trora/xwv)*Pisces : {)) 'Epvdpa OdXacra-a ewcr twv 'QKeavov poCJv).*

Dorotheus has thus given the 12 signs dominion over some 30countries : Manilius has nearer 50 to dispose of, and he diflPers fromDorotheus and Paulus in making some effort to show that hisdisposition is not aimless or arbitrary and that reasons exist at leastin certain cases for the association of land and sign. Only tenregions, Arabia, Ethiopia, Phrygia, Rhodes, Arcadia, Italy, Carthage,Hammonia, Crete, and the eastern ocean, are clearly allotted to thesame signs by Dorotheus and by Manilius, whose scheme is thefoUowing.

Aries Hellespont, Propontis, Syria, Persia, Nile andEgypt

Taurus : Scythia, Asia, ArabiaGemini Euxine, (Thrace ?), Ganges and IndiaCancer EthiopiaLeo Phrygia, Cappadocia, Armenia, Bithynia,

MacedoniaVirgo : Rhodes, loniae urbes, Dorica rura, Arcadia,

CariaLibra ItalyScorpius : Carthage, Libya, Hammonia, Cyrene, Sardinia

and other islandsSagittarius : Crete, Sicily, Magna GraeciaCapricornus : the West and North-West, Spain, Gaul,

Germany* Under Aquarius and Pisces flephaestio neither names Dorotheus nor__

cites verses from his poem, but it is pretty clear that Dorotheus is hisauthority for these particulars, as Ptolemy, also unnamed, is his authority forthe particulars which immediately foUow these. AtyvtrToa; which has alreadybeen assigned to Taurus, is here perhaps the Delta.


19/156

ASTRONOMICON IV xvAquarius : (Egypt 1), Tyre, Cilicia, (Lycia ?)Pisces : Euphrates, Tigris, the eastern ocean, Parthia,

Bactra, Babylon, Susa.A very different scheme, more methodical in appearance, is pro-pounded by Ptolemy tetr. pp. 15"-19 ed. Camerar. 1535 and sum-

marised in Heph. Theb. pp. 47-66, Ludw. Maxim. pp. 112-9, Lyd. deostent. Wachsm. pp. 158-60. He divides the inhabited earth into fourquadrants, after Eratosthenes, by two lines drawn from west to eastand from north to south and roughly corresponding to the paralleland meridian of Ehodes. The north-west quadrant he assigns to theP* zodiacal trigon collectively, Aries Leo Sagittarius ; the south-eastto the 2"'', Taurus Virgo Capricorn ; the north-east to the 3"*, GeminiLibra Aquarius ; and the south-west to the 4"", Cancer ScorpiusPisces. But certain lands in the quadrant have special affinity withcertain signs in the trigon : thus, to take the l'* trigon and thenorth-west quadrant, Aries is most closely related to Britain, Gaul,Germany, and Bastarnia. Moreover lands situate at the inner angleof a quadrant have affinity with the trigon ruling the quadrantdiametrically opposite ; so that the north-westerly countries of thesouth-east quadrant, ruled by Taurus Virgo and Capricorn, arerelated also to the signs of the P* trigon, and Aries in particular isthus brought into connexion with Coelesyria, Palestine, Idumaea,and ludaea, countries external to his own quadrant.

There are further two systems of distribution KaTo. fiepoa-, bywhich the lands of earth are allotted not to signs but to portions ofsigns. One of these is set forth by Valens i 2 pp. 6-14 and thencecopied into Ludw. Maxim. pp. 112 sqq. The other, copied in thesame place, is given by Hephaestio pp. 47-66 and is ascribed by himto* ciAAoi or Tiv(r or AiytVTtot or 'fiSa^i^oo-. For Aries TaurusGemini Cancer and Leo this system differs more or less considerablyfrom that of Valens ; for Virgo Libra Scorpius and Sagittarius thereis in the extant text of Valens no provision of domains ; for Capri-corn and Pisces the two systems agree, and for Aquarius they do notdiffer much. Little method or care is observable in either, and thesame country is often subjected to two or more dominations in both :Syria for instance finds no fewer than eight morsels of the zodiacincumbent over it. It will be enough to cite Aries and his subjectlands as a specimen of both systems.

* At p. 47 20 under Ariea he says uir "iTnrapxoj Kal ol TraXaLol tQv MyvirriwvKark ixipo(x 5i,upicrav, but at p. 60 30 sqq. under Sagittarius he ascribea toHipparchua a distribution differing from that of Odapsus.


20/156

xvi M. MANILIIValens

eWt B( KpuZ vTToriTaynkva KXifiara rdSfffnrpocrOLa, Ba/SvXwviaKf


21/156

ASTRONOMICON IV xviithe agreement, complete or partial, of Paulus, Dorotheus, Ptolemy,Valens, and ' the Egyptians ' with Manilius. Their contradictionsof Manilius, in allotting to one sign regions which he allots toanother, are too numerous to mention ; but I will here note theirvarieties of opinion regarding the regions which Manilius makessubject to Aries.

Hellespont : T ManiliusSc Kara t^v KcâAî/ and also KaTo. ra. i(r\aTa

ktrl Tov (TTOfxaToa- Valens, Tot dpia-Tepd andalso v Se^totcr OdapsusPropontis : T' Manilius^ Dorotheus (o-To/xa IIovtov), dpca-Tepd Valens,KaTo. Ti~jv K(f>aXi'jV 'alii'

Syria : T Manilius, Ptolemy (KoiXr] 'Svp[a, IlaAaio-Tm/,'ISovfJLaia, 'lovSaia), dpiaTepd Valens, KaTciTTjv pd\iv Kal KoiXiav Hipparchus etAegyptii*

y^ Paulus, KaTo, Tr)v KoiAiav Valens, 'alii'n /xeo-a Valens5X v Toto- fifa-oLcr Valensf KaTa To orTrjOocr OdapSUSw ifnrpoa-Oia Valens, KaTo. ti]v dpia-Tepav X^^P"-

Kal To aTrjdoa- 'alii'K Ko-rd To. [xkaa Valens, OdapsusPersia : T Manilius, Pauhis, Se^ta Valens, kotoi tJjv pdxiv

Ka\ KoiXiav Hipparchus et Aegyptiib Ptolemy, Dorotheus (KXip.a M>ySiKo'v), KaTa

Touo- wp,ova ValensTIJ KaTa Tov o-Ta;(vv ' aliiK /êo-a Valens, Odapsus

Egypt T Manilius, oTrio-îa Valensb Dorotheus

;IX' Paulus, Dorotheus (KAt/xa Trja AlyvTTTov)n Ptolemy (>) kcctw x^P^ '''W AiyiVTov), fjLeaaValens

=^ fiea-a Odapsusf cTTt Toio- Ifiirpoadioia irocrlv Odapsusl^ KaTtt TVfv KoiXiav Valens (fi-karf AtyvTTToo"),

'alii.'

* livpla may here be an error for Souo-â.


22/156

G Gemblacensis, Bruxellensis 10012, saec. xiL Lipsiensis 1465, saec. xiL^ eiusdem corrector non multo minus antiquusM Matritensis M 31, scriptus circa an. 1417* editoris coniecturae, magnam partem anno 1903 prolatae in

libri I editione pp. 95-99


23/156

M. MANILIIASTRONOMICON

LIBER QVARTVSQviD tam sollicitis uitam consumimus annistorquemurque metu caecaque cupidine rerumaeternisque senes curis, dum quaerimus, aeuumperdimus et nuUo uotorum fine beati

5 uicturos agimus semper nec uiuimus umquam,pauperiorque bonis quisque est, quia plura requirit

1-118 prooemium 1-22 frustra homines spe metu curis uotis se cruciare,cum omnia fato regantur 1 quid. non causam quaerit, quae in hominumnatura posita est, sed rationem, quam nullam esse significat 3 senes curis,Hor. epist. i 7 85 amore senescit habendi, ii 2 82 sq. insenuitque | libris et curisdum quaerimue, quaerendo, ii 7 sq. patriam . . ., dum dabat, eripuit, Plaut.Pseud. 685 certa mittimus, dum incerta petimus. Sen. dial. x 9 1 operosiusoccupati sunt, ut melius possint uiuere ; inpendio uitae uitam instruunt4 nullum nobis uotorum finem proponentes, quo cum peruenerimus, beati

eimua. Hor. epist. i 2 56 semper auarus eget; certumuotopetefinem, Lucr.v 1430-3trgo hominum genus incassum Jrustraque laborat ] semper et in curis consumitinanibus aeuom, \ nimirum quia non cognouit quae sit habendi \ finis et omninoguoad crescat uera uoluptas 5 agimus ut Hor. serm. ii 6 111 agit laetum con-uiuam. Sen. ep. 1316 inter cetera mala hoc quoque habet sttiUitia : semper incipituiuere, quam Epicuri uocem dicit, 23 9 male uiuunt qui semper uiuere incipiunt,Mart. 1 15 11 sq. non est, crede mihi, sapientis dicere ' uiuam '. | seranimis uita estcrastina : uiue hodie, v 58 cras te uicturum, cras dicis, Postume, semper . . . crasuiues ? hodie iam uiuere, Postume, serum est : \ ille sapit, quisquis, Postume,uixit heri. Stoeberus, nisi forte Vierschrotus fuit, adfert Tarentinorum dictumAthen. 166 F rovcr fiiv aXXoucr dvdpunrovcr oia rb ipCKoTroveicrdaL koI irepl T&a-ipyaaia(T dtaTpiêiv irapaaKevaêadaL f^v, avTova bk 5ta Tacr avvovaiaa KalTaa rjSdvaa ov fj.iWeiv &XX' ijdr] îQvai 6 bonis GL^, honus LM quia*,qui GLM, quo cod. Flor. et usque a ScaUgero editores, qui pauperior bonisinterpretantur pauperior bonorum. at non potest quaeri quid, qui plura requirit,pauperior sit, neque magis quid quisque eo pauperior sit quo requirit plura ;A


24/156

2 M. MANILIInec quod habet numerat, tantum quod non habet optat^cumque sibi paruos usus natura reposcatmateriam struimus magnae per uota ruinae

10 luxuriamque lucris emimus luxuque rapinas,utrumque enim rationem habet apertam et ita natura comparatum est, quaesententia undique decantatur, uelut Publ. Syr. 286 is minimum eget mortaliaqui minimum cupit, Sen. ep. 2 6 non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauperest, 90 38 auaritia paupertatem intulit et multa concupiscendo omnia amisit,Appul. apol. 20 is plurimum habebit qui minimum desiderabit, Cens. de die nat.I 4 quoniam quisque non quanto plura possidet, sed quanto pauciora optat, tantest locupletior, Claud. in Ruf. i 200 semper inops quicumque cupit, Auson. 309 3(Peip. p. 406) quis diues ? qui nil cupiet. quis pauper ? auarus. itaque recen-tiores lacobo duce abrupta interrogationum serie, quam ad u. 11 usque continuariapparet, par uersuum 6 sq. cum eisque, quod consectarium est, 8-11 pro praedica-tionibus accipi iubent. quod cum fieri non pateretur oratio, Barthius adu.p. 914 uersus 6 et 7 deleuit, Bentleius noua nec leni mutatione adhibita scripsitquo plura pararit. ipse unam Utteram adieci. bonis ablatiuus causalisignificatione ponitur, ut huius pauperior bonis similia sint Hor. carm. ui 539 sq. Carthago probrosis \ altior Italiae ruinis, Sil. iii 585 nobilior sit Romamalis, Man. i 779 sq. Scaeuola trunco (an parti trunca) \ nobilior ; quibus addoV 404 sq. censibus aequantur conchae, lapidumque nitore {rapidumque notori libri,lapidum Scaligero praeeunte Salmasius sed idem sine sensu nitori ; fuerat opinornitoro) | uix quisquam est locuples, id est lapides nitidi, immenso pretio parati(uide Plin. n.h. xii 84, Tac. ann. iii 53 fin.), efficiunt ut uix quisquam locupleasit. bona sua quemque pauperiorem ac non ditiorem reddunt ; quod quam.quam ratione caret, habet tamcn causam et ipsam peruersitatis plenam quiaplura requirit nec quod habet numerat sed id tantum optat quod non habet. Sen.ep. 119 6 qui multum habet, plus cupit, 9 neminem pecunia diuitem facit, immocontra nulli non maiorem sui cupidinem incussit, de ben. ii 27 3 maiora cupimusquo maiora uenerunt, luu. xrv 139 sq. crescit amor nummi quantum ipsa pecuniacreuit \ et minus hanc optat qui non habet, Gell. ix 8 1 multis egere qui multahabeat, magnamque indigentiam nasci non ex inopia magna sed ex magna copia,3 minus habendum esse ut minus desit, Hor. carm. iii 16 17 sq. crescentem sequiturcura pecuniam \ maiorumque fames, Prud. hamart. 256 auri namque fames partofit maior ab auro 8 sibi Bentleius, sui libri ut ii 123, quod quam alienum sitintellegetur ex Sen. ep. 94 18 natura enim uidemus, cui usum sui reddit quiremouet obstantia. hoc loco rerum usus dicuntur, quos desideret natura humana,ut in 123-5 in sexta diues numeratur copia sede \ atque adiuncta salus rerum^quarum altera quanti | contingant usus monet, altera quam diuturni, iv 165tenax animi nullosque effusus in usus, Hor. epist. i 12 4 pauper enim non est,cui rerum suppetit usus. non multum habet similitudinis Horatianum carm.II 11 4 sq. nec trepides in usum \ poscentis aeui pauca, cum is, quem Horatiusdicit, usus *^on reposcatur uerum reposcat, uelut Lucr. vi 9 ad uictumquae fiagitat usus, Liu. xxvi 43 7 quae belli usus poscunt suppeditentur.Bentlei emendationi subscribit Lucretius ii 17 sq. nil aliud sibi naturamlatrare, nisi utqui | corpore seixmctus dolor absit etc. 9 fortunas in altumextruimus quae ex alto ruant. per uota, 127 crescendo cadet et uotis in damnaferelur, Sen. dial. xi 4 2 alius diuitias, quas optauerat, metuit et uoto laborat suo

10-313 in GL extant ante III 400, ubi uide adnotata 10 luxu rapinas^


25/156

ASTRONOMICON IV 3et summum census pretium est effundere censum ?soluite, mortales, animos curasque leuatetotque superuacuis uitam deplete querellis,fata regunt orbem, certa stant omnia lege

15 longaque per certos signantur tempora casus.nascentes morimur, finisque ab origine pendet.liinc et opes et regna fluunt et, saepius orta,paupertas, artesque datae moresque creatiset uitia et laudes, damna et compendia rerum.

20 nemo carere dato poterit nec habere negatumfortunamue suis inuitam prendere uotisaut fugere instantem : sors est sua cuique ferenda.

emimus, luxiiria consequimur ut nostras opes diripiant alii 11 Petr. 120 86luxuriam spoliorum et censum in damna furentem 13 deplete Scaliger, deflerelibri, cuius uerbi nec formam oratio nec notionem sententia recipit ; neque enimcum fletu fiunt hae quae toUi iubentur querellae. Scaliger attulit Stat. Ach.I 8 sq. si ueterem digno depleuimus {defleuimus cod. Brux.) haustu, \ da fontesmihi, Phoebe, nouos, ubi non eiusdem generis ablatiuus est ; eiusdem Luc. v333 exhausta . . . sanguine turba 14 Diog. Laert. vn 149 /ca^' eifiapfjievrjvd^ (pa


26/156

4 M. MANILIIan, nisi fata darent leges uitaeque necisque,fugissent ignes Aenean, Troia sub uno

25 non euersa uiro fatis uicisset in ipsis ?aut lupa proiectos nutrisset Martia fratres,Roma casis enata foret, pecudumque magistriin Capitolinos duxissent fulmina montis,includiue sua potuisset luppiter arce,

30 captus et a captis orbis foret ? igne sepultouulneribus uictor repetisset Mucius urbem,solus et oppositis clausisset Horatius armispontem urbemque simul, rupisset foedera uirgo,tresque sub unius fratres uirtute iacerent ?

cuique cod. Flor., uacuique GLM cod. Venetus 23-105 fato omnia regi indecolligitur quod multa inexpectata usu ueniunt quaeque nemo sibi promittereaudeat. luu. vii 194-201 distat enim quae \ sidera te excipiant modo primosincipientem | edere uagitus et adhuc a matre ruhentem. \ si Fortuna uolet, fies derhetore consul ; | si uolet haec eadem, fiet de consule rhetor. \ Ventidius quid enim ?quid Tullius ? anne aliud quam \ sidus et occulti miranda potentia faii ? \ seruisregna dabunt, captiuis fata triumphum. idem multis exempUs comprobatFirmicus math. i 7 23 an Barthius adu. p. 915, aut G, at L^, ad LM, id cod.Venetus, fortasse quid ? 24 fugissent M, fulsissent GL ; Germ. phaen. 644fulserit libri pro fugerit. Verg. Aen. ii 632 sq. ducente deo flammam inter ethostis

Iexpedior ; dant tela locum fiammaeque recedunt, Ouid. met. xv 440 sq.

non tota cadet te sospite Troia ; | flamma tibi ferrumque dabunt iter, fast. iv 799sq., ex Pont. i 1 33 sq., Stat. silu. iii 3 188 sq. sub uno non euersa uiro, Aeneasospite sospes : uide ii 3 uictamque sub Hectore Troiam ibique adnotata, iv 766

25 fatis in ipsis, tum ipsum cum interiret 26 proiectos GL', proiectusLM 27 enata LM, et nata G. TibuU. ii 5 26 stabant humiles in louis arcecasae, Ouid. fast. v 93 sq. hic, ubi nunc Roma est, . . . casa rara fuit

28 duxissent F. lunius, auxissent GLM, ausissent cod. Venetus fulminacodd. Flor. et Bodl., flumina GLM, lumina cod. Venetus fulmina, CapitolinumTonantem ; perperam enim Bentleius louem EUcium inteUegit, cuius in Auentinoara fuit simpUcem et insequenti uersu firmatam lunii coniecturam proba-runt Huetius Bentleius lacobus Bechertus, prae qua ceterae adeo sordent utomittendae uideantur. quod ad montis pluratiuum attinet, dixerat PropertiusIV 9 3 eductos, pecorosa Palatia, montes 29 Cic. ii Verr. rv 129 in Capitolio,hoc est in terrestri domicilio louis 30 a addidit ScaUger captis G, capitisLM. captis, quonim urbs Troia capta sit, ut Verg. Aen. rs 599 bis capti Phryges

31 mutius GL, iuuenis M urbem GL-, orbem LM recte lacobus* Mucius uuhieribus ignem sepeUuit ' coUato Sen. ep. 24 5 spectator destillantisin hostili foculo dexterae stetit nec ante remouit nudis ossibus fluentem manum,quam ignis illi ab hoste subductus est : adice Val. Max. .iil 3 ext. 5 (Hieronymus)rupit . . . uerbera, fidiculas laxauit, soluit cculeum, lamminas extinxit priusquam efficere potuit ut (Theodotus) tyrannicidii conscios indicaret 33 pontemGM, montem L rupisset, rescidisset et irrita fecisset 35 i 779 Horatia


27/156

ASTRONOMICON IV35 nulla acies tantum uicit : pendebat ab uno

Roma uiro regnumque orbis sortita iacebat.quid referam Cannas admotaque moenibus armaVarronemque fuga magnum, qua uincere posset,postque tuos, Trasimenne, lacus Fabiumque morantem

40 accepisse iugum uictae Carthaginis arces,

proles uel tofa acies partus uel sola acies appellatur 36 iaeebat GL, iacebit M.quamuis fato regnum orbis sortita, tamen deiecta erat et animum despondebat

37 Sen. dial. iv 2 5 Hannibale post Cannas moenia circumsidente, nempequattuor post annis. quod autem haec ante Trasimennum Fabiumque com-memorata sunt, id multa habet exempla, iv 566 Trebiam Cannasque lacumque,Sil. XI 171 sq. Cannas \ et Trasimenna uada, Claud. Stil. iii 145 post Cannasmaior Trebiamque, ApoU. Sid. carm. 9 246 sq. postponat Trebiam grauesqueCannas \ stragem nec Trasimennicam loquatur 38 fuga Bentleius, pugumlibri sequente scilicet iugum u. 40 qua *, quam GLM cod. Venetus, quodcodd. Flor. et Bodl., quoni loco aliter conformato R. C. lebbius in uita Bentleip. 145 uincere G, uiuere LM posset codd. Flor. et Bodl., possit GLM

fuga magnus Varro dicitur utpote fugiendo uincendi aliquando facultatemadeptus. Flor. i 22 17 ducum fugit alter, alter occisus est, dubium uter maioreanimo : Paulmn puduit, Varro non desperauit 39 fabium GL^, fauium M,fauum L haec post tuos, Trasimenne, lacus accepisse iugum Carthaginis arceset per se bona sunt et eis similia quae uu. 50 sq. habentur periturum (Pompeium)post uictas Mithridatis opes. sed tam commodam sententiam perturbat inter-iectum Fahiximque morantem, quasi uero, ut clades Trasimennica, ita uictricesquas dicit Propertius morae Fabii Romanis impedimento fuerint ad Carthaginemsubigendam ; ut excusationem habeat quod R. Garnettus in Athenaeo Lon-diniensi an. 1882 p.582 lusit Trebiainque cruentam. hanc repugnantiam lacobusuersus 38 39 inter se transponendo non sustulit ; Bentleius dedit Varronemquefuga magnum (quod uiuere possit \ postque tuos, Thrasimene, lacus) Fabiumquemorando, sed quid Varroni cum Trasimenno ? nec multo melius lebbiusVarronemque fuga magnuni Fabiumque morantem, \ postque tuos, Thrasimene,lacus quom uincere posset, \ accepisse etc. ; neque enim tam post Trasimennumquam post Cannas uincere potuisse Carthago, neque tam potuisse uincere quamuictoriam sperasse atque adeo uisa esse uictrix dicenda erat. equidem mihiuidebar et probabilem sententiam et argutias hoc poeta haud indignas muta-tionibus si non paucis at satis lenibus sic efficere : quidue tuos, Trasimenne,lacus, Fabiumque morantem (hoc est morando, ut Cic. de sen. 54 Laertenlenientem desiderium, quod capiebat e filio, colentem agrum) | Varronemquefuga nanctum qua uincere posset ? uide, praeter i 790 et Prop. iii 3 9 et notis-simos Ennii Vergiliique uersus, Liu. xxviii 40 14 uincere ego (Fabius) prohibuiHannibalem, ut a uobis . . . etiam uinci posset, Val. Max. vii 3 7 Fabius , . .cuius non dimicare uincere fuit, Flor. i 22 27 Fabius . . . nouam de Hannibaleuictoriam commentus est, non pugnare, Eutr. iii 9 3 (Fabius Hannibalem) dif-ferendo pugnam ab impetu fregit, mox inuenta occasione uicit 40-42 deleuitBentleius, primum quidem iniuria, reliquos ob menda manifesta 40 Val.Max. VI 9 2 deuictae Karthaginis ceruicibus inposito iugo. quod Bentleius arcesiugum accipere negat, lacobus confert non minus audacter de Massiliensibus


28/156

6 M. MANILIIsperatum Hannibalem nostris cecidisse catenisexiliumque rei furtiua morte luisse ?adde etiam Latias acies Romamque suismetpugnantem membris, adice et ciuilia bella

45 et Cimbrum in Mario Mariumque in carcere uictum.dictum Luc. iii 340 post translatas exustae Phocidos arces 41 Hannibalem,quem nostris catenis (in nostram potestatem) cecidisse speraueramus. hoc solomodo uerba enarrari posse intellexit Scaliger : contra lacobus cum Huetio' cecidisse Hannibalem, quem nostris catenis speraueramus ' : ergo, si Romaniatraditus esset, non cecidisset ? speratum cecidisse, ut Liu. xxix 32 9 perissecreditus, Latine dici probat Tac. hist. ii 74 legiones secuturae sperabantur, quam-quam Manilianae consuetudini non uidetur conuenire, sed potius seque ratum.uerba lunonis ad louem de Hannibale Sil. xvii 367 neue sinas captum Ausoniasperferre catenas attulit Bentleius 42 rei G cod. Venetus, quod sententiaenihil confert, regi L, rogi M. regi pro rei in codicibus scriptum memini Liu.XXII 25 6, regis pro reis Hor. carm. ii 1 13, Gell. vi 3 13 ; contra rei pro regiPlaut. mil. 77, Cic. pro Deiot. 6 que orationem dissoluere ex eis quae adsuperiorem uersum disputaui patet nec praeteriit Scaligerum, ' hoc sententiaetenor non patitur, quia priorem uersum disiungit a posteriore, cum prior per seconstare non possit ' : illud nec Scaliger nec ceteri editores intellexerunt, exiliummorte non lui, supplicium supplicio. potuit Hannibal uiolatum foedus, uasta-tionem Italiae, tot clades Romanas uel exilio luisse dici uel morte, cuiusmodiest illud luuenalis x 165 sq. Cannarum uindex et tanti sanguinis ultor \ anulus.uix satis ponderis habet quod Barthius adu. p. 927 conici posse ait auxilium regisneque poetam scripsisse confido quod mihi in mentem uenit exitium patriae(prie) collatis Sil. Il 311, ubi Hannon Hannibalem increpitans patriae exitioinquit tibi nomina quaeris, et Val. Max. ix 3 ext. 2 Hamilcaris odium . . . filios. . . in perniciem imperii nostri alere se praedicabat. digna nutrimenta, quae inexitium patriae suae, ut euenit, conuerterentur. ceterum uide Sil. xm 890-2perstantibus inde | Aeneadis reddique sibi poscentibus hostem \ pocula furtiuorapiet properata ueneno 43 latias *, italas GLM cod. Venetus, italicas L^

acies M, om. L cod. Venetus, uires L^ et ante italas G, quod nomen et duplexin libris sedes suspectum facit nec recipit sententia, cum uires Italae, ut aitBentleius, aeque in externo atque in domestico bello ostendantur, desit autemhuic locutioni quod adest in i 912 imperiumque suis conflixit uiribus ipsum

quod bellum alii sociale, alii Marsicum, Velleius uero ii 15 1, 16 4, 17 1, 3Italicum appellauit, id Manilius Latium appellare potuit, quemadmodumLucanus Latium pro Italia posuit ii 196 _^os Hesperiae, Latii iam sola Inuentus(Samnites Sullae iussu trucidati), 430-2 (Appenninus) Vmbris Marsisque feraxdoniitusque Sabello \ uomere, piniferis amplexus rupibus omnis | indigenas Latiipopulos, 447 sq. urbes Lafii dubiae uarioque fauore | ancipites. quid quodFlorus II 6 5 praeter reliquam Italiam bello sociali omne Laiium contra matremEuam ac parentem urbem consurrexisse tradit ? certe Picentes ipsique Marsi,tametsi Latini non fuerunt, Latina lingua utebantur. itidem quattuor trans-positis Utteris Italas pro Latias cum metri ruina scriptum est u. 661

44 adice et L nisi faUor et cod. Cusanus, adice GM, et adice L^. adice 1 66645 Cimbri multo ante bellum ciuile uicti sunt, neque in Mario uicti sed a

Mario : in aliquo uinci quid sit docere potest v 571 sq. uictorque Medusae \


29/156

ASTRONOMICON IV 7quod, consul totiens, exul, quod de exule consuladiacuit Libycis compar iactura ruinis

uictus (ab Amore) in Andromeda est. qui Cimber diceretur perspexit Bechertusin Fleck. amial. uol. 119 p. 800. Val. Max. ii 10 6 C. etiam Marius inprofundumultimarum miseriarum abiectus ex ipso uitae discrimine beneficio maiestatis emersitmissus enim ad eum occidendum in priuata domo Minturnis clausum seruuspublicus natione Cimber et senem et inermem ct squalore obsitum strictum gladiumtenens adgredi non sustinuit et claritate uiri obcaecatus abiecto ferro attonitus indettc tremens fugit. Cimbrica nimirum calamitas oculos hominis praestrinxit,deuictaeque gentis suae interitus animum comminuit, etiam dis immortalibusindignum ratis ab uno eius nationis interfici Marium, quam lotam deleuerat, Sen.contr. VII 2 6 Minturnensis palus exulem Marium non hausit ; Cimber etiam incarcere uidit imperantem, Vell. ii 19 3 ad quem interficiendum missus cum gladioseruus publicus natione Germanus, qui forte ab imperatore eo bello Cimbrico captuserat, ut agnouit Marium, magno eiulatu expromens indignitatem casus tanti uiriabiecto gladio profugit e carcerc, schol. Luc. ii 76 Cimbrum lictoiem . . . cui dataestpotestas ut Marium in carcere interimeret, Plut. uit. Mar. 39 2 itnreva- oe YaXdTr^aTo yvo


30/156

8 M. MANILIIeque crepidinibus cepit Carthaginis urbem,hoc, nisi fata darent, numquam fortuna tulisset.

50 quis te Niliaco periturum litore, Magne,post uictas Mithridatis opes pelagusque receptumet tris emenso meritos ex orbe triumphos,cum iam etiam possent alium componere Magnum

Carthago iacentem ! | tertia par illis nulla ruina fuit, Plut. uit. Mar. 40 7direKpivaTo /j.iya crrfi/dfair ' ayyeWe toivvv 6ti Vdiov M.dpiov kv to1(j Ka/Jxr/SAvotripenrlot.cr (pvydda Kaffet^^d/xevov eloea' oii KaKQxr &fj.a ttjv re ttjct TroXeua dKetvrja TvxtvKal TTjv eavTov fiTa(3oX7]v ev TrapadeiyfiaTocr \6yui 0i/j.evocr Barthius adu. p.927 ' notandum est iacturam a iacendo hoc loco aequipollentem esse ruinae 'uide Ouid. trist. iii 10 13 sq. nix iacet et, iactam ne sol pluuiaeque resoluant, |indurat Boreas. in anth. Lat. Ries. 404 (Baehr. P.L.M. iv p. 59), ubi tollendumeat, praeterea nihil mutandum, Pompeius dicitur viaxima ciuilis belli iact%irasub ipso, hoc est ruina magnitudine proxima ipsi bello ciuili omnes ruinas com-plexo 48 eque Scaliger, seque libri crepidinibus, aedificiorum suggestibuesaxo structis, qui etiam in diruta urbe supersunt : Firm. i 7 37 uidea ut ad cre-pidinem dirutae Karthaginis fugitiuus accedat ?, Luc. viii 269 sq. Libycae Mariumpotuere ruitiae | erigere in fasces et plenis reddere fastis. sed quia crepidinesin urbium uiis nota mendicorum statio fuit, non nuUi qui Marium in Carthagioiscrepidinibus iacuisse acceperant mendicantem eum interpretabantur : Sen. contr.I 1 3 quis crederet iacentem supra crepidinem Marium aut fuisse consulem autfuturum ?. 5 quid referam Marium sexto consulatu Carthagini mendicantem,septimo Romae imperantem ?, vii 2 6 qui in crepidine uiderat Marium in sellafigurauit, luu. x 276 sq. exilium et carcerMinturnarumque paludes \ et mendicatusuicta Carthagine panis, Plut. uit. Flam. 21 7 '^lapiov . . . TTTuxevovToa- iv Ki^v-q

urbem Scaliger, orbem M, arces GL cod. Venetus ex u. 40. urbem Romam,nam orbem cepisse Marius nimia cum supralatione diceretur, quem dimidiumobtinebat SuUa. Breiterus attulit Luc. ii 99 sq. ille dies, Marius quo moeniauictor

Icorripuit 49 numctuam GL, umquam M, quod interrogatiue accipi

posse uidit F. lunius 50-62 Cic. de diu. ii 22 sq. 50 ordo est ita periturumut corpua sepeliret naufragus ignis 51 uictas GL, metas M receptum expiratarum potestate Cass. Dion. 42 5 ev T-fj rinepa ev y iroTe Ta re toOMidpLdaTov Kal to, tQv KaTanovTLCTTuJv iiriviKLa ijyayev icxcpdyr], uicrre /J.7)5kvfiride iv TovTcp o/xoXoyndijvaL 52 Vell. II 40 4 huius uiri fastigium tantisauctibus fortuna extulit, ut primum ex Africa, iterum ex Europa, tertio ex Asiatriumpharet et, quot partes terrarum orbis sunt, totidem faceret monumenta uic-toriae suae, Plut. uit. Pomp. 45 5 rbv jj.ev TrpCiTov (9pia/j.pov) e/c Ai^vrja, tov8e Seirepov e^ EvpiSiTrr/cr, tovtov 8^ reXevTalov dirb TrjcT 'AcLacr eicayayCbv TpbrvovTLvh. TTjv oiKov/j.ivr]v eSoKeL Tolcr TpLcrlv virTJxOai OpLd/ipoLcr emenso . . .orbe, anth. Lat. Ries. 402 1 (Baehr. P.L.M. iv p. 59) Pompeius totum uictorlustraxierat orbem 53 possent forte temere Barthius adu. p. 929, posset LM,possesGL^ uelmetricausauelquiapraecesseruntie . . . i(frt|7we,atqueitaeditores.' cum tantae potentiae esses ut etiam alium, cuicumque fauere uelles, possesmagnum efficere ' Bentleius, quam sententiam satis obscure elatam ineptamfacit additum et a Bentleio neglectum iam ; inepte enim Pompeius menseSeptembri anni 48 iam eo magnitudinis processisse dicitur ut id efficere posset


31/156

ASTRONOMICON IV53 A regia Pellaeum seruantia busta tyrannum,

crederet, ut corpus sepeliret naufragus ignis65 eiectaeque rogum facerent fragmenta carinae ?

quis tantum mutare potest sine numine fati ?ille etiam caelo genitus caeloque receptus,cum bene compositis uictor ciuilibus armisiura togae regeret, totiens praedicta cauere

quod, si umquam potuit, potuit Caeaare anno 60 conaulatum petente. mihi,cum de Pompeio in Aegypto mortuo sermo sit, illa etiam alium Magnum ducereuidentur ad Alexandrum Alexandriae sepultum, expectoque talem sententiam,' cum iam etiam alter Magnus in Alexandri sepulcro componi poaset', ut unuauersiculus excidisse putandua sit. quoniam autem Manilius, ut ad i 10 dixi,breuea finales non uidetur produxisse nisi in duobus primi libri uersibus (namrv 280 ui7icit et oratione etiam susiêctum est), scribendum erit possent et pluralenomen hunc in modum sufficiendum, cum iam etiam possent alium oomponereMagnum \ (regia Pellaeum seruantia busta tyrannum) ; nam ne posset sJc seruaretemptemus ut medio uerau 53 periisse statuamua quae desiderantur, eo prohibemur quod etiam et alium pluribua uerbis interpoaitis disiungi non licetStrab. XVII p. 794 /xepoa 5i twv âaCKelijiv iffrl r6 KoKovfievov 'Zri/xa, 5 wepiôXocr9]v ev (Ji al twv affCKiwv Tacpal Kai t^ 'AXe^dvdpov, Luc. Vin 694-8 cum tibsacrato Macedon seruetur in antro, . . . litora Pompeium feriunt, ubi scholsedes regia in qua regum Alexandriae corpora sunt et Alexandri Magni Macedonis.Man. I 770 Magno mazima Pella, Plin. n.h. vii 95 Pompei Magni titulos omnistriumphosque . . . aequato non modo Alexandri Magni rerum fulgore sed etiamHerculis prope ac Liberi patris. de eisdem duobus Magnis interpretor anth.Lat. Ries. 438 (Baehr. P.L.M. iv p. 76) iunxit magnorum casus fortuna uirorum(al. duorum) : \ hic (Alexander) paruo, nullo conditus ille (Pompeius) loco est.

\

ite, nouas toto terras conquirite mundo : \ nempe manet magnos paruula terraduces. componere pro sepelire et alii dixerunt, uelut Ouidiua fast. v 426 com-positique nepos busta piabat aui, et in Pompeio eiusque filiia poeta anth. Lat.455 1 eq. (P.L.M. rv p. 82) patria, diuerso terrarum litore Magnos \ spectascompositoa heu sine nominibus, de Alexandri sepulcro achoiiastes Luc. x 19postea omnes reges ibi compositi sunt ; paulo aliter Lucanus ix 58 membraquedispersi pelago componere Magni. sepulcrum autem hominem componere diciturPetr. 114 11 nos . . . imprudens harena componet 54 naufragus ignis ex-plicatur uersu proximo 55 eiectae Scaliger, electae libri. Luc. viii 755collecta procul lacerae fragmenta carinae, Val. Max. i 8 9 concisae scaphae lignisconburebatur, Plut. uit. Pomp. 80 2 fiiKpa^r AXidSoo- Xel^pava, TraXata /xhdpKovvTa d^ veKpt^ yv/j-vip Kal ov8^ S\u) irvpKaiav avayKalav jrapaffx^^" 56mutare, mutari 58 uictor ciuilibus G et (c alterum in maiore rasura) L,uictorum uilibus M 59 iura GL^M, iuro L, iure cod. Venetus regeretGL^, regerit LM 59-62 Vell. ii 57 1-3 incautus ab ingratis occupafus est,cum quidem plurima ei praesagia atque indicia di immortales futuri obtulissentpericuli. nam . . . libelli coniurationem nuntiantes dati neque protinus ab eolecti erant. sed profecto ineluctabilis fatorum uis, cuiuscumque fortunam mutareconstituit, consilia corrumpit, Flor. ii 13 94 quanta uis fati ! manauerat lattconiuratio, libellus etiam Caesari datus eodem die, Plut. uit. Caea. 63 I ôLKev ovx


32/156

10 M. MANILII60 uulnera non potuit : toto spectante senatu,

indicium dextra retinens nomenque, cruoredeleuit proprio, possent ut uincere fata.quid numerem euersas urbes regumque ruinas,inque rogo Croesum Priamique in litore truncum,

65 cui nec Troia rogus ? quid Xerxen, maius et ipsonaufragium pelago ? quid capto sanguine regemRomanis positum, raptosque ex ignibus ignescedentemque uiro flammam quae templa ferebat ?

ovTW(T aTrpoaooKriTov Coa a.(pvKaKTOv elvaL t6 TreirpiOfiivov, tTrel Kal arjnela BaviUKXTO.Kal (paatxaTa ipavrjvat. \iyov


33/156

ASTRONOMICON IV 11quot subitae ueniunt ualidorum in corpora mortes

70 seque ipsae rursus fugiimt errantque per ignes !ex ipsis quidam elati rediere sepulcris,atque his uita duplex, illis uix contigit una.ecce leuis perimit morbus grauiorque remittit,succumbunt artes, rationis uincitur usus,

75 cura nocet, cessare iuuat, medicina malorumardentia sed ex templo sacra, pignora fatalia, palladium, deam, arsuros deosrapuisse tradant ferebat, auferebat, ut Verg. Aen. ii 598-600 quos . . ., nimea cura resistat, | iam flammae tuhrint 69 Plin. n.h. vil 180-5 quodGL*M, quo L cod. Venetus in GL', om. LM 70 71 frustra Barthius adu.p. 929 errantqae .? per ignee \ ex etc, quae orationis post quintum trochaeumincisio Manilii arti non congruit mors saepe numero mortem, hoc est cadauer,ut Prop. II 13 22 nec sit in Attalico mors mea nixa toro, rursus fugit, ut qui promortuo elatus sit reuiuiscat ; illa autem domicilio, quod occupauit, eiecta circapyras inops ac nuda uagari fingitur Plat. rep. 614 B, Val. Max. i 8 12, Appul.florid. 19, Plin. n.h. vii 173 Auiola consularis in rogo reuixit et, quoniam subuenirinon potuerat praeualente flamma, uiuus crematus est. similis causa in L. Lamiapraetorio uiro traditur. nam C. Aelium Tuheronem praetura functum a rogorelatum Messala Rufus et plerique tradunt, 176 Varro quoque auctor est xxuirose agros diuidente Capuae quendam qui cfferretur foro domum remeasse pedibus.hoc idem Aquini accidisse. Romae quoque Corfidium materterae suae maritumjunere locato reuixisse et locatorem funeris ab eo elatum, Cels. ii 6 13 quosdam . . .in ipsis funeribus reuixisse, Quint. decl. mai. 8 10 uidimus igitur frequenier aduitam post conclamata suprema redeuntes 75 cura nocet, Ouid. ex Pont. iii7 25 sq. curando fieri quaedam maiora uidcmus \ uulnera, quae melius non tetigissefuit cessare iuuat, Quint. decl. mai. 8 10 plerique conualuerunt neglegentiaebono medicina *, mora sepe libri, quod tum demum locum haberet si ceterasic scripta essent, cura iuuat, cessare nocet, parcuntque cibi laeduntque uenena,siquidem moram malorum causas dare totiens usu comprobatum est ut inprouerbium abierit : Ouid. rem. 81-3 opprime, dnm noua sunt, subiti malasemina morbi, . . . nam mora dat uires, 91 sq. principiis obsta : sero medicinaparatur \ cum mala per longas conualuere moras, 101 sq. uidi ego, quod fueratprimo sanabile, uulnus \ dilatum longae damna tulisse morae. nunc, cumomnia fato regi inde colligatur quod multa praeter expectationem eueniunt,contrarium potius dicendum erat, aliquando tamen moram salutarem esse,cuiusmodi est Euripideum (Stob. flor. 102 2, Nauck. frag. 1072 ed. 2) fMeWuviaTpba rfi vb


34/156

12 M. MANILIIdat causas, laeduntque cibi parcuntque uenena.degenerant nati patribus uincuntque parentesingeniumque suum retinent ; transitque per illum,ex illo fortuna uenit. furit alter amore

80 et pontum transnare potest et uertere Troiam,alterius frons est scribendis legibus apta.ecce patrem nati perimunt natosque parentesmutuaque armati coeunt in uulnera fratres.non nostrum hoc bellum est ; coguntur tanta moueri

85 inque suas ferri poenas lacerandaque membra.quod Decios non omne tulit, non omne Camillostempus et inuicta deuictum mente Catonem,

litteris propter ma omissis restabat medic ; deinde numeris et orationi, noaitem sententiae, consultum est: uide 570, 574, lib. i praef. pp. lix-lxix, Luc. iii159 quod tibi, Roma, fiiga Gallus trepidayite reliquit, ubi cum scriptum essetfugallus, fecerunt Pyrrhus, qui sequenti uersu indicatur 76 dat GL^,dant LM 77 degenerant GL, deuenerant M. patribus utium datiuus sitan ablatiuus dubium faciunt Stat. Theb. i 464 Marti non degenerare paternoet IV 147-9 nonfortibus illa \ infecundu uiris famaque inmanis alumni | degenerat.eadem dubitatio de Sil. rv 515 degener haud Gracchis consul 78 suum, nonpaternum transit, Trap^pxerai, ut Tac. hist. iii 49 fortuna imperii transit.uerbi causa Lagidarum fortuna ex Ptolemaeo Sotere uenit, transiit per Cleo-patram 79 ex illo GL, exilio M 80 pontum transnare, ut Leander, uertereTroiam, ut Paris. utrumque ad Leandrum Scaliger, ad Paridem Fayus rettulit;quod supererat, Breiterus fecit, ut Menelaum intellegeret 81 frons GL cod.Venetus, syons M. frontis, de qua uoce ad iii 115 dixi, ad scribendas leges ususnullus est, neque his uerbis significari posse puto ' alter uultu talis est ut legibusscribendis aptus esse uideatur', cum praesertim non de extema specie agaturuerum de ingenio. simpliciter sane Stoeberus ' alter dixerit ingenium\ quemqui secuti sunt lacobus quique lacobum sequi solent tacere tutius duxerunt.sed ne sors quidem, quod in ed. Bonon. an. 1474 repositum ScaHger et Bentleiustenuerunt, plane accommodatum uidetur, etsi in ii 668 parem referunt numerisaut tempore sortem et iv 891 terrenae corpora sortis ita ponitur ut non multumdifferat a natura. mens qui sic mutari potuerit non apparet 84 nostrum,hominum, quod ipsum substituit Bentleius ob illud coguntur coguntur natiparentes fratres moueri G, mouentur LM cod. Venetus. tanta, tantosmotus : Lucr. iii 568-70 priniordia . . . conclusa mouentur \ sensiferos motus,Luc. IX 580 luppiter est quodcumque uides, quodcumque moueris 86 omneprius GL^, mone L, moue M 87 mente Bentleius, morte libri, quod retinentBechertus et Breiterus, alter etia '. interpretatur, ' inuicta = libera morte ' ;inuictum deuicta morte codd. Flor. et Bodl. et multi editores, quod in Catonemnon cadit sed in Herculem et si quis eius similis fuit, Sen. H.O. 1552 sq. uadi^ad manes miserandus, unde \ morte deuicta tuleras triumphum ; nec satis proprieinuita deuietum morte Marklandus ad Stat. silu. ii 6 76. Bentleius comparauitHor. carm. ii 1 23 sq. cuncta terrarum subacta

|praeter atrocem animum Catonis :


35/156

ASTRONOMICON IV 13materies in rem superat sed lege repugnat.et neque paupertas breuioris excipit annos

90 nec sunt inmensis opibus uenalia fata,sed rapit ex tecto funus Fortuna superboindicitque rogum summis statuitque sepulcrum.quantum est hoc regnum, quod regibus imperat ipsis !quin etiam infelix uirtus et noxia felix,

95 et male consultis pretium est, prudentia fallitnec Fortuna probat causas sequiturque merentissed uaga per cunctos nullo discrimine fertur.scilicet est aliud, quod nos cogatque regatque,maius, et in proprias ducat mortalia leges

100 attribuatque suos ex se nascentibus annosuerba Manilii Lucanus imitatus uidetur ix 18 inuicti posuit se mente Catonis.mentem et mortem confusa memini in Ouid. met. vi 629 et ex Pont. iv 11 19 ;illud annol890 (Class. Rev. iv p. 342) restitui in trist. v 7 17 trux uuUus, uerissimamentis (mortis codd., Martis edd., quod quam non aptum sit ostendit Claud.26 468) imago : sic Cic. de or. iii 221 et orat. 60 imago animi uiiltus, Pacat.paneg. 37 2 ut in speculo frojitium imago exstet animorum, ipse Ouidius art. ii378 in uultu pignora mentis habet, ex Pont. iii 4 27 regum uultus, cerlissimapignora mentis 88 in rem GL, uirem M sed GL^M, sed in L materiesad Decios Camillos Catones faciendos abunde sufficit, sed eadem, ne omnitempore fiant, secundum fatorum legem repugnat 90 fata, uitae spatium,ut Ouid. trist. IV 10 77 ia^n complerat genitor sua fata, Luc. ii 65 tiiuacia fatasenectae 91 ex tecto Bentleius, exceptos libri funus GL, fumis Msuperbo codd. Flor. et Bodl., superbos GLM locis a Bentleio adscriptis,Yerg. Aen.Yli 12 tectis . . . superbis,Sen. dia\. xi \Q A quam nihil sacrum intactum-que sit Fortunae, quae ex eis penatibus ausa est funera ducere, ex quibus eratdeos petitura, addi possunt Sen. dial. v 25 1 aequiore animo Jilium in angulofieuit, qui uidit acerbafunera etiam ex regia duci, rem. fort. 13 2 nemo exfra ictumuulneris positus est : ducuntur ex plebeia domo immatura funera, ducuntur etex regia, Man. v 548 uirginis et uiuae rapitur sine funere funus : rapi etiamAtheniensium funera dicuntur Lucr. vi 1225. itaque nihil ultra quaerendumputo neque ex Matritensis scriptura efficiendum ablatiuum rei indicem quaFortuna superbos excipiat 94-99 Firm. i 7 13 etiam nunc derogas fato etstellarum uim obstinata animositate contemnis, cum uideas bonorum malos exitus,malorum prosperos actus .? . . . 42 uides ut semper ubique fortuna dominetur ? . . .fortis ab ignauo superatur, bonum prostrauit inferior, iusto iustitia non profuit,cautos prouidentia saepe decepit, pudicis ac sobriis inpudicus ac dissolutus inhonoris petitione praelatus est, iacent strenui, laudantur inprobi, et, quidquid huicprofuit, illum incauta imitatione decepit. haec nobis omnia stellarum cursibusconferuntur 96 causas GL^, causa LM prauam distinctionem sustulitBechertus, ordo est enim causas merentes probat sequiturque, de quo uide ad i269 adnotata 100 se nascentibus GL^, enascentibus LM. ' qui, donnant lanaissance aux hommes, determine des-lors la dur^e de leur vie, les vicissitudes


36/156

14 M. MANILIIfortunaeque uices. permiscet saepe ferarumcorpora cum membris hominum : non seminis illepartus erit ; quid enim nobis commune ferisque,quisue in portenti noxam peccarit adulter"?

105 astra nouant formas caelumque interserit ora.denique, si non est, fati cur traditur ordo,cunctaque temporibus certis uentura canuntur ?

de leur fortune ' Pingraeu3 101-105 n 709 sq. et saepe in pecvdes errat naturamaremque

\femina subsequitur : miscentur sidere partus, ubi uerba in pecudes

errat, quae quid habeant difficultatis ad illum locum exposui, tamen firmareuidetur Liu. xxxi 12 Sfoeda omnia et deformia errantisque in alienos fetus naturaeuisa, inter quae porcus cum capite humano nafus ; cuius simile portentum refertidem Liuius xxvii 115 cmn elephanti capite puerum natum 102-104 Arist.de gen. an. p. 769'' ov pdSioi' di . . . eiireiv . . . 5td rti'' aiTiav . . . oude avOponroff dXXci^(^6v TL fi6vov (paiveTat to yi.yv6/j.vov, ci Stj Kal Xfyerai TepaTa . . . to de yiyvofievovKpLov Ke(pa\rjv (pacnv 7) ôb(r ^x^"' '''^' ^" '''O'''' &Woicr ofjLoicocr eTipov fiôi;, fj.6crxovTrai8bcr KecpaXriv rj ivp6âTov j3o6cr . . . otl d' ecrTiv dSvvaTov yiyvecrdaL Tipaa tolovtov,'cTepov iv eripc^ fv


37/156

ASTRONOMICON IV ' 15nec tamen haec ratio facinus defendere pergituirtutemue suis fraudare in praemia donis.

110 nam neque mortiferas quisquam minus oderit herbasquod non arbitrio ueniunt sed semine certo,gratia nec leuior tribuetur dulcibus escisquod natura dedit fruges, non ulla uoluntas.sic hominum meritis tanto sit gloria maior

115 quod caelo laudem debent, rursusque nocentis

32 4 cuius rei ordo est, eliam praedictio est 108-118 fato non tollitur aut malefactorum reprehensio aut laus uirtutis, id quod fieri contendebant aliarumopinionum disciplinarumque auctores. Cic. de fato 40 si omnia fato fiunt . . .efficitur ut nec laudationes iustae sint nec uituperationes nec Iwnores nec supplicia,Gell. VII 2 4-6 si Chrysippus, inquiunt,fato putat omnia moueri et regi nec declinaritranscendique posse agmina fati et uolumina, peccata quoque hominum et delicfanon suscensenda neque inducenda sunt ipsis uoluntatibusque eorum sed necessitaticuidam et instantiae, quae oritur e.v fato, omnium quae sit rerum domina et arbitra,per quam necesse sit fieri quidquid futurum est ; et propterea nocentium poenaslegibus inique constitufas, si homines ad maleficia non sponte ueniunt sed fatotrahuntur. contra ea Chrysippus tenuiter multa et argute disserit, quae cum longea Manilianis diuersa sint omittam 108 pergit GL^, pergi LM 109 inpraemia donis, praemii causa datis, v 152 in usuni tegmina plantis 110minus codd. Bodl. et Monac, magis GLM cod. Venetus, cuius erroris adII 621 collatis exemplis accedat Ouid. es Pont. iii 9 23. alienum est acpotius ineptum quod Bentleius praecedente, si scisset, cod. Voss. 18 deditmagis ederit ; qui quod neminem brassicam odisse dicit, eam ne magistris quidemmortiferam esse accepimus nisi repetitam. magis oderit probarunt nequeinterpretatione egere arbitrati sunt Stoeberus lacobus Breiterus 112 dulcibuscodd. Flor. et Bodl. et in G man. rec, dulcior GLM 113 uUa G, nulla LM,prorsus absurde Bentleius nostra, cum significetur frugum ipsarum uoluntaa

114 meritis G et nisi fallor L^, mentis L, eritis M, menti codd. Flor. et Bodl.sit M, fit GL : illud commendat oderimus u. 116 pro gloria Bentleius

gratia, facillima mutatione quaeque paene probanda uideatur, ut illis oderit110 et gratia 112 respondeant haec gratia 114 et oderimus 116: uide etiamMart. XII 62 13 utque sit his pretium meritis et grafia maior. cohibet tamenassensum Ciceronis locus quem statim subiecturus sum 115 quod LM, quo G

laudem debent *, gaudente uenit libri. ex laudejndeuent factum coniciolaudente uenit (cuius in m et n litteris erroris similes sunt Liu. xxiii 35 16 operandare pro operam dare et xxv 9 9 portanfe menitida pro portam Temenitida), deindegaudente, quemadmodum Man. rv 447 corrupte LM laudet, corruptius G gaudet.laudem ut iv 418 laudi noxia iuncla est ; debent ut ii 224 Neptuno debere genus.Cicero n.d. iii 86 sq. uirtutem autem nemo umquam acceptam deo rettulit. nimi-rum recte ; propter uirtutem enim iure laudamur et in uirtute recte gloriamur ;quod non contingeret, si id donum a deo, non a nobis haberemus gaudente iamScaligero suspectum fuit, non enim si gaudente sed si cogente deo homines rectefacerent laudem eis et praemia tribuenda negabant Stoicorum aduersariiquam notionem non exprimit quod Postgatius silu. Man. p. 35 substituit


38/156

16 M. MANILIIoderimus magis in culpam poenasque creatos.nec refert scelus unde cadat, scelus esse fatendum.lioc quoque fatale est, sic ipsum expendere fatum.

[quod quoniam docui, superest nunc ordine certo120 caelestis fabricare gradus, qui ducere flexo

tramite pendentem ualeant ad sidera uatem.]nunc tibi signorum mores summumque colorem

suadente. accedit ut pro illo uenit pluralis numeri uerbum requiratur ; nequeenim hominum merita maiorem gloriam propterea habere dici possunt quod eagloria uel gaudente uel cogente caelo ueniat. hoc uitium, quo Scaligeri editionescarent (is enim u.l 14 metiti inepta sane sententia a superioribus acceptum tenuit),Bentleium, cum meritis restitueret, fugere non debuit ; lacobum quique posteum caelo gaudente uenerunt editores mirarer si non fugisset : solus Postgatiusuerbi numero conuenienter meriti 117 cadat G, cadit LM, de quo mendo satisdixi ad iii 385 118 fatale GL, facile M sic ut ego nunc facio ipsumfatumexpendere atque examinare ; quam sententiam ob mirum et uix credibilemPingraei errorem declarandam duxi. ii 149 hoc quoque fatorum est, legemperdiscere fati 119-121 iure optimo deleuit Bentleius. quod quoniam docuiinquit : at in toto hoc prooemio nihil sane poeta docuit, quo uerbo quid significaresoleat disci potest ex ii 751, iii 39, 447, 560 ; tantummodo praedicauit fatipotentiam et in ea re argumentatus est. secuntur deinde caelestes graduamiro coneilio fabricati, quibus uates, non discipulus, flexo tramite, non recto,ad sidera ducatur. postremo his tribus uersiculis subici non potuit u. 122nunc, pro quo dicendum fuit uelut ac primum : sublatis eisdem ita superioraexcipit ut I 255, in 43, 275, 443, 510, iv 310, 585, v 174, 486 120 flexo GL^.plexo LM cod. Venetus 121 pendentem M, prudentem GL. prudentia uatisflexo tramite ducendi non uidetur praedicanda : pendet qui solido non insistit,uelut Perseus v 593 122-291 quos mores studiaque et artes signa zodiacihominibus ex se nascentibus tribuant exponitur. fuisse praeter Maniliumnon paucos qui haec ad xn sidera potissimum referrent apparet ex eis quaeSextus empiricus Trpocr d.arp. 95-102 et Basilius homil. vi in hexaem. p. 55 ed.Gam., Mign. patr. Gr. xxrs pp. 130 sq., contra illam sententiam disputant,eodemque spectant Petr. 39 et anth. Pal. xi 318. ei uero quorum scriptasupersunt astrologi multo minus signa in hac re quam planetas pollere uoluerunt.uelut Paulus Alexandrinus 4-P, ubi quaeritur irepl iroiaa Trpdfeto- Kal TexvcLfficraL t6 yevvihpievov, primum stellas Martis Veneris Mercurii, deinde cardineset quinque praeterea dodecatropi templa respicienda esse docet. Ptolemaeustetr. p. 46 in capite irepl irpa^ewv iroLOT-qToa paulo plus signis concedit, ro 5e ttwoj' tQvirpd^euv (SiaKpt^TJffeTat) e/c Trja loLOTpOTria


39/156

ASTRONOMICON IV 17et studia et uarias artes ex ordine reddam.

diues fecundis Aries in uellera lanis125 exutusque nouis rursum spem semper habebit,

naufragiumg^ue inter subitum censusque beatoscrescendo cadet et uotis in damna feretur,in uulgumque dabit fructus et mille per artes

tropica sint uel duplicia uel solida, ita uarias hominum mentes efficere dicit.perpauca cum his Manilianis communia habent Vett. Val. i 2, Heph. Theb. i 1,C.C.A.G. V i pp. 187 sq., vii pp. 194-213, Firm. v 1-4, vm 1&-30. utrumautem orientia atque horoscopantia mores artesque signa nascentibus ingenerent,sicut certas eorum partes uu. 502-84 et extra zodiacum posita sidera Ubro vfacere uidebimus, an Lunae astro in eis constituto, quod ex locis ad n 726 etIV 773 et 776 adlatis adferendisque coUigas, poeta nusquam dixit : apud Sextumquidem 95 et 102 idem est 6 iv liapdevi^ et 6 Hapdevov wpoaKOTrovcrria yevvrjdeicr

122 summum colorem, uniuersam cuiusque proprietatem, ut 586 summast rerum referenda figura, m 56 exceptum a summa ne quid ratione maneretsequuntur enim uu. 292-584 exceptiones in decanis et singulis partibus. Sen.ep. 114 3 non potest alius esse ingenio, alius animo color, dial. i 2 1 (uir fortis)quidquid euenit in suum colorem trahit, Hor. serm. ii 1 60 quisquis erit uitae,scribam, color. longe aliud est summus color Lucr. iv 95 et 266, a quo hoc nondiscreuit Hofmannus thes. ling. Lat. iii p. 1716 59 123 studia et Bentleius,studii libri. contulit Bentleius iii 148 studia atquc artes, iv 137 haec studia etsimiles . . . artes, 52Q dabit studia et doctas producetndartes, 244 artes studiumque.studii artes quae sint non intellegitur, neque praeterea Manilius hac genetiui formausus est nisi in Graeco dodecatemorii uocabulo 124-139 Aries ut laniger etMineruae tutela (ii 439) lanificium, ut tropicum signum (iii 617-82) mutationestribuit 124 fecundis in uellera, 161 in tot fecundi . . . commenta, ii 557in totidemfecundus . . . hostes, iii 595 bis quadragenos . . . diues in actus Varror.r. II 11 9 quam (lanara) demptam ac conglobatam alii uellera, alii uellimnaappellant 125 nouis GL^, nobis LM. ' quid ilhid exutus nouis lanis 1 certeexutus ueteribus ; si enim exuuntur, non sunt nouae ' Bentleius ; contraStoeberus ' habet spem nouis lanis, ezutus scil. ueteres ', in qua oratione locumnon habere que coniunctionem neque ipse sensit neque post eum Pingraeus autBreiterus. nimirum ordo est nouisque rursum lanis diues quotiens ezutiis est.Basilius hom. vi in hex. p. 55 c ed. Garn., Mign. patr. Gr. xxrs p. 130 c, 65eiva oS\o(T, (prjcrl, Trjv rpixa Kal xapoTrio"* KpioO yap ^xet ttjv Hipav (horoscopum )roiovTov 5i irwa 6


40/156

18 M. MANILIIuellera diuersos ex se parientia quaestus :

130 nunc glomerare rudis nunc rursus soluere lanas,nunc tenuare leui filo nunc ducere telas,nunc emere et uarias in quaestum uendere uestes,quis sine non poterant ullae subsistere gentesuel sine luxuria. tantum est opus, ipsa suismet

135 adseruit Pallas manibus dignumque putauit,seque in Arachnaeo magnam putat esse triumpho.

plerisque probauit Scaliger sub fruclus nomine praeter lanam intellegit agnoad iugulationem et macello datos ; ei uero minus huic loco conueniunt quamuersibus 1846 et laniis sub Leone natis, neque in iugulum dantur uellera.in uulgum hoc uersu poeta, v 737 sine praepositione alteram accusatiui formamposuit, sicut Vergilius Aen. ii 99 in uolgum, ter uolgus non accedente in ; addequod u. 125 habetur rursum, 130 et passim rursus. bene autem in uulgum daridicuntur quis sine non poterant ullae subsistere gentes ; qui enim fructus signifi-centur explicat adiectum et uellera dabit GL-M, dabis L cod. Venetus 129parientia GL^, parentia LM 131 telas, stamina unde fiant telae, neque enim,dum tenuantur ducunturque, telae sunt. anth. Lat. Ries. 742 41-4 (Claud>ed. Birt. p. 406) uellera lanae \ textilibus calathis semper tractare perita | inqueglobos teretes coeuntia uoluere pensa | compositas tenui suspendis staminetelas. quamquam paene probo quod Bentleius reposuit tela, hoc est pertelam, ut intellegantur radio duota subtemina ; expectatur enim textrinimentio. Ouid. met. vi 55-8 tela iugo uincta est, stamen secernit harundo, |inseritur medium radiis subtemen acutis, \ quod digiti expediunt atque interstamina ductum

\percusso pauiunt insecti pectine dentes 132 emere cod.

Venetus, gemere GLM uestes GL, om. M 134 interpungendo tantum estopus ad insequentia traxi, quae uerba ceteri ad praecedentia aut referuntaut uidentur referre, Bentleius quidem cum L sic distincta oratione, gentes : \uel sine luxuria tantum est opus. opus tantum est ut Pallas suis id manibusadseruerit. similiter locuti sunt Horatius serm. i 1 13 sq. cetera de genere hocadeo sunt multa, loquacem \ delassare ualent Fabium, Seneca Ag. 496 sq. miseris-que lucis tanta dulcedo est malae, | hoc lumen optant, Statius Theb. vi 400 sq.stare adeo miserum est, pereunt uestigia mille \ ante fugam, Martialis iii 67 8-10at uos tam placidas uagi per undas | tuta luditis otium carina, \ non naiitas putouos sed Argonautas, quem locum sic interpunxit Wysius, Valerius Maximusrv 7 3 adeo blando uteris imperio, supplicium honori praetulit, Cicero de fin. ii54 tantum abest ut se indicet, perficiet etiam ut dolere alterius improbe facto uideatur

135 dignum suismet manibus 136 araclineo M, archaneo nisi fallorL, araneo GL", Arachnea cod. Bodl. magnam M, magna L, magnum GL'^

triumpho lacobus, triumphum libri nominis forma paragogica^Apdxj'",etsi analogiae eam non repugnare ostendit Huetius, exemplis caret neque praeternecessitatem ex coniectura inferri debuit. quod autem Scaliger triumphuminterpretatur triumphatricem, non quae triumphat sed de qua triumphaturrecte triumphus dicitur, uelut Cleopatra Prop. iv 6 65 sq. quantus mulier foretuna triumphus, \ ductus erat per quas ante lugurtha uias ; neque enim in Liu.xxvm 9 15 et luu. xi 194, quos locos EUisius attulit, aut consul aut praetor


41/156

ASTRONOMICON IV 19haec studia et similes dicet nascentibus artes,et dubia in trepido praecordia pectore fingetseque sua semper cupientia uendere laude.140 Taurus simplicibus dotabit rura colonispacatisque labor ueniet ; nec praemia laudissed terrae tribuet partus. summittit in astriscolla iugumque suis poscit ceruicibus ipse.

triumphi nomine significatur. melius Huetius magnumque putauit, \ sequein Arachnea dignum putat esse triumphum, ut se ablatiuus esset. Bentleiushac, quae utrumque praeterierat, eiusdem uerbi mutato tempore repetitione,putauit putat, non sine causa offensus scripsit in Arachnea magnum portasaetriumphum, quod quam recte dicatur ignoro. leniore mutatione fieret probauitin uersu superiore, nisi uel maiorem neglegentiam haberet iteratum potiusuu. 213 sq.: uide etiam ad i 224, 271, ni 122 adnotata 137 dicet ut 189 dixit,Ouid. her, xv 81 ita nascenti legem dixere sorores, trist. m 14 9 estfuga dicta mihi,non est fuga dicta libellis. similiter dictare ponitur ii 401, rv 177, 569 138139 Vett. Val. p. 5 28-31 ^aovrai odi> oi yewuifjLevoi ev tovt(^ . . . d\a^6ve


42/156

20 M. MANILIIille suis Phoebi portat cum cornibus orbem

145 militiam indicit terris et segnia rurain ueteres reuocat cultus, dux ipse laboris,nec iacet in sulcis soluitque in puluere pectus.Serranos Curiosque tulit fascesque per aruatradidit, eque suo dictator uenit aratro.

150 laudis amor tacitae ; mentes et corpora tardamole ualent, habitatque puer sub fronte Cupido.

mollius e Geminis studium est et mitior aetasper uarios cantus modulataque uocibus oraet gracilis calamos et neruis insita uerba

succidit incuruo claudus pede, locosque ad i 361 adlatos 144-147 Colum.XI 2 36 XV kal. Maias sol in Taurum, transitumfacit, sed a tergo, ut medio demummense Maio ad comua eius perueniat, cuius rei Manilius non magis rationemhabuisse uidetur quam Vergilius georg. i 217 sq. candidus auratis aperit cumcornibus annum \ Taurus 144 portat GL^, potat LM 145 militiam ut ii20 miUtiam . . . soli segnia GL*, signia L, signa M 147 soluit, languescerepatitur, quemadmodum dicitur soluti ac fluentes Quint. inst. i 2 8 148fasces G cod. Venetus et ex corr. M, faces LM. Ouid. fast. iii 779-81 cum . . .caperet fasces a curuo consul aratro arua G, aura LM, auras L^, idem erroresIII 634 149 eque in aque Prucknerus mutare non debuit, etsi in hac historiausitatum est ab aratro, uelut Cic. de fin. ii 12, Sen. dial. x 17 6, Colum. i praef.13, Flor. I 5 12 dictator ab aratro ; nam neque huic praepositioni Manilius queparticulam adiunxit, et bene Breiterus in Fleck. annal. uol. 139 p. 847 Taururaipsum agnouit ex aratro sibi illigato ad dictaturam progressum, confusis scilicetsigni et hominis eo nati imaginibus, quod loquendi genus conspicitur etiam in126 sq., 380-2 nec tantum . . . Leo uenator ueniet, 660-3 Arquitenens . . .nunc statuet, nunc idem moenia uertet dictator in L. Quinctii Cincinnatiuel Atilii Serrani persona, Liu. iii 26 6-10, Cic. de sen. 56, Pers. i 73-5,Seru. Aen. vi 844, Claud. iv cons. Hon. 415 160 interpunxit Regio-montanus laudis tacitae, uirtutis et industriae latentis tardaablatiuus 151 Cupido, quippe Taurum Cytherea tuetur ii 439. Alcimusanth. Lat. Ries. 714 o blandos oculos . . . et quadam propria nota loquaces. | illicet Venus et leues Amores \ atque ipsa in medio sedet Voluptas 152-161 Geniiniut Apollinis tutela (ii 440) musicam, ut Mercurii domicilium (cuius doctrinaequamuis peruagatae Manilius nusquam meminit) astronomiam tribuunt. utsignum duplex mentes efficiunt woi.KiXaff , ipwTLKaa, TroKvTpbwova,


43/156

ASTRONOMICON IV 21155 ingenitumque sonum : labor est etiam ipse uoluptas.

arma procul lituosque uolunt tristemque senectam,otia et aeternam peragunt in amore iuuentam.inueniunt et in astra uias numerisque modisqueconsummant orbem postque ipsos sidera linquunt.

160 natura ingenio minor est perque omnia seruit.in tot fecundi Gemini commenta feruntur.Cancer ad ardentem fulgens in cardine metam,

quam Phoebus summis reuocatus cursibus ambit,articulum mundi retinet lucesque reflectit.

ingenuit, uerba inserunt cantores 155 ipse P. Thomasius lucubr. Man.p. 6, ipsa libri, cuius erroris ad ii 116 adlatis exemplis accedat Sen. n.q. in12 4 aer, et ipse {ipsa al. ) quarta pars tmmdi. hominibus, quales hic describuntur,non uoluptas labori sed labor suus uoluptati est. Mart. i 107 8 iuuat ipse labor

156 uolunt sub Geminis nati : ita 223 capiunt 157 amore Bentleius, mortelibri. V 1 1 1 uario ducunt in amore iuuentam Haedis orientibus nati ; uide etiamPtolemaeum ad 152 laudatum. quod Birtius mus. Rhen. an. 1896 p. 470coniecit sine Marte post u. 156 superuacaneum est 158 ' a numeris arith-meticos, a modis geometras censet ' Scaliger. Mart. Cap. vii 802 hos sat eriicursim numeros memorasse modosque, Cic. de diu. i 36 qui e Caucaso caelisigna seruantes numeris stellarum cursus persecuntur, n 17 qui siderum motusnumeris persecuntur, Stat. Theb. iv 411 numeris . . . sequentibus astra, Luc.I 641 159 postque Bentleius, postquam libri. postquam linquunt pro ubireliquerunt accipi non licet, ut cadat Stoeberi enarratio ' cum iam sidera uisumfugientia persequi nequeunt ' ; quamquam multo ea propius a uero distatquam Scahgeri, qui orbem intellegens tt^v iyKVK\i.ov -n-aidelav sic uerbainterpretatus est, ' a siderum studio ad geometriam et arithmeticen seconferunt'. astronomiae periti numeris mensurisque adhibitis formam caelihorizonte praecisi consummant et plena in notitia ponunt ne eis quidemexceptis partibus quae oculis subtractae sunt ; quo fit ut siderum meatus,quorum leges tenent, mente praecurrere possint ortusque eorum praedicere

161 uide ad 124. feruntur, dicuntur, sunt ; uide ad ii 188 162-175Cancer ut Mercurii tutela (ii 440) mercatores facit et quaestuosos, ut tropicumsignum awepyeT Trpba Tacr /xeTa^oKiKacr Trpd^eicr (Ptol. tetr. p. 47) mentesquereddit i^TjTrjTiKcia- , evpeTiKCKr, eveiKaffTovcr (ib. p. 40) 162 metam Bentleius,uictam GLM, uitam cod. Venetus ; contrario errore M i 766, 776, iv 51 me prouic. Plin. n.h. xvm 264 solstitium peragi in octaua parte Cancri . . . diximus.magnus hic anni cardo : . . . sol . . . ab ea meta incipitflecti ac degredi ad austrum,Germ. phaen. 6 eq. qua sol ardentem Gancrum rapidissimua ambit ( diuersasquesecat metaa gelidi Capricorni 163 cursibus*, curribus libri. non summismagis quam mediis aut imis curribus sol metam ambit, sed summos ac septen-trioni proximos cursus conficiena. i 56873 alter (circulus) ad extremi decurrensaidera Cancri . . . metam . . . uolantis \ solis et extremos designat feruidusactus, Germ. phaen. 476-8 Cancrum tetigit cum Titan . . . lunc habel aeternicursus fastigia summa 164 luces G, lucis LM cod. Venetus, de quo dixi adm 446 reflectit L*M, reflectiet G, reflecte L, reflexae cod. Venetus luces


44/156

22 M. MANILII165 ille tenax aninii nullosque efiusus in usus

attribuit uarios quaestus artemque lucrorum :merce peregrina fortunam ferre per urbeset grauia annonae speculantem incendia uentiscredere opes orbisque orbi bona uendere posse

170 totque per ignotas commercia iungere terrasatque alio sub sole nouas esquirere praedaset rerum pretio subitos componere census.ignaua et, celeris optando sortibus annos,

reflectit, dies ueque ad soistitium auctos minuere incipit, quod ob Pingraei erroremdicendum est 165 tenaz, irepieKTiKoa, a-KVL


45/156

ASTRONOMICON IV 23dulcibus usuris aequo loue tempora uendit.

175 ingenium sollers suaque in compendia pugnax.quis dubitet uasti quae sit natura Leonis

quasque suo dictet signo nascentibus artes ?

dicetur optando, optana, ut 201 cohibendo, ii 153 redeundo, Verg. Aen. ii6-8 quis talia fando . . . temperet a lacrimis ^, Hor. carm. rv 11 20-31 ultra \quam licet sperare nefas putando \ disparem uites celeris annos, qui sortisiue capiti crebras usuras adiciant, optat creditor, Luc. i 181 usura iioraxauidumque in temporafenus; debitor contra, Ouid. rem. 561 sq. qui puteallanumque timet celeresque kalendas, \ torqueat hunc aeris mutua summa sui,Auson. 362 9 (Peip. p. 87) uelox inopes usura trucidat 174 dulcibus usuris,Vlp. dig. XLii 8 10 10 nomen eius ucl dulcitudine usurarum uel qua alia rationesecuti ioue* (=iqve), que LM, quoque G propter metrum, et hoc et aequoom. cod. Venetus. Verg. georg. iii 35 ioue MR, ique P ; Ouid. met. i 205 in cod.Amplon. ioui ante qui, Stat. Theb. xi 462 in Putean. iouem post qtie omissumest ; in Naeu. bell. Pun. ii ap. Macr. Sat. vi 5 8 pro que Delphis Buecheleruaopusc. I p. 324 restituit sanctus loue prognatus Pythius Apollo. nullo iureScaliger aequo enarrauit pro rata portione ; idem ed. 1 longe aliter sed nonminore licentia altero tanto amplius, 'cent per cent', quod repetierunt Salmasiusde mod. usur. p. 93 et Bentleius. sed esto utrumuis : quid aut hoc aut illo pactosibi uelle dicemus aequo, non pecuniam utendam dat, sed tempora uendit ? fene-rator tempora ipsa uendere dicitur, quae ei lucro sunt, ut anth. Pal. xi 289 2dvrjp daveLffTT^a- ruv xp^''"'' 7^i'0wy t6kov(t, Sen. de ben. vn 10 4 conputationeset uenale tempus et sanguinulentae centesimae, 14 5 stat acerbus super caputcreditor, qui nullum dievi grafis occidere patiatur ; quibus procedentibus cumipse nihil laboris suscipiat, ea haud absurde ignaua appellantur, ut Ouid. amor.l 15 1 quid mihi, liuor edax, ignauos obicis annos ?, ex Pont. i 5 44 mors nobistempus habetur iners, Verg. georg. i 299 hiemps ignaua colono, luu. xiv 105 sq.cui septima quaeque fuit lux \ ignaua : Franciscus Baconus Of Vsury ' theyeay . . . that the usurer is the drone that Virgil speaketh of, ignauum fucoapecus', Of Riches 'usury . . . whereby a man doth eat his bread in sudore uultusalieni, and besides doth plough upon Sundays '. qui autem domi desidens ipsotemporis cursu locupletatur, ne is dis carus ipsis est et loue propitio quaestumexercet, quippe cui evSovTi. KvpTocr aipd, quod eTrl rOiv evrvxovvTuv dicitur.Plaut. Curc. 531 quoi homini di sunt propitii, lucrum ei profecto obiciuntaequo loue ut Hor. carm. i 28 27-9 multaque merces, \ unde potest, tibi defluat

aequo \ ab loue, epist. ii 1 68 loue iudicat aequo, Sil. n 363 sq. procul a Tyriadominos depellere Byrsa \ uel loue non aequo fixum est, Verg. Aen. vi 129 sq.pauci, quos aequus amauit \ luppiter, Stat. Theb. n 181 sq. utinam his manibuspermittere gentis, | luppiter aeque, uelis. duplicem ablatiuum dulcibus usurisaequo loue abunde comprobat quadruplex Caes. b.G. vn 24 3 eodeinque temporetoto muro clamore sublato duabus portis . . . eruptio fiebat 176-188 Leoanimal ferox et rapax uenatores lanios iracundos creat, idem ut aTepebv ^'(^di.ovsimplicis ingenii homines. C.C.A.G. viil ii p. 33 Aeojv elcr to yevvalov KaldpitaKTLKbv (


46/156

24 M. MANILIIille nouas semper pugnas, noua bella ferarumapparat, et spolio uiuit pecorumque rapinis ;

180 hos habet hoc studium, postis ornare superbospelUbus et captas domibus praefigere praedaset pacare metu siluas et uiuere uictor.sunt quorum similes animos nec moenia frewent,sed pecudum mandris media grassentur in urbe

SiKaiaa, aKoKaKevTova {iroiei tckt \pvxdcr) 178 ille, leo aniiual 179apparat et GL^, apparet LM spolio uiuit pecorumque M, pecorum spoliouiuitque GL : illud facilius in hoc abiturum fuit librario a pe ad que transiliente

180 hos *, hoc libri ut uersu 696. duplici in uu. 176 sq. propositae interro-gationi, quae sit natura Leonis quasque signo suo nascentibus artes dictet, dupliciterrespondetur : 178 sq. leo feras bello persequitur et pecora praedatur, 180-2Leone nascentes uenationis studio tenentur ; hahet ut Verg. Aen. xii 282 omnisavior unus habet decernere ferro. ineptam in illis hoc hoc iterationem mendiindicio esse non solum Bentleius sensit sed etiam qui nec facile talia sentiuntnec libenter Bentleio adsentiuntur. ex magno coniecturarum numero unamFayi commemorabo, hoc habet hic studium, qui ille . . . hic interpretatus estalius . . . alius postis . . . superbos codd. Flor. et Bodl., positis . . . superbisGLM cod. Venetus. Vergilius Aen. ii 504 barbarico postes auro spoliisque superbl,idemque (quos locos Ellisius eo consilio attulit ut superbis pellibus tueretur)viii 196 foribusque adfixa superbis | ora uirum, 721 dona recognoscit populorumaptafque superbis

\postibus : adde Hor. carm. iv 15 6-8 s^gna . . . derepta

Parthorum superbis|postibus, aliter enim Lucretius postis superbos dixit iv

1178 182 pacare ut Stat. Theb. rv 248-50 (Atalanta) saltus tuncforte remotos\

. . . pacabat cornu, ubi scholiastes id est uenationibus pacatoa ferarum reddebatinteritu, Cic. Tusc. ii 22 haec dextra Lemam taetra mactata excetra

\pacauit

{placauit libri), Sil. ii 483 Nemeae pacator Hercules, Claud. Stil. iii 284 pacetmuneribus (feras spectaculorum causa abigendo) montes qui legibus urbes, Verg.Aen. VI 802 sq. fixerit aeripedem ceruam licet aut Erymanthi j pacartt nemoraet Lernam tremefecerit arcu, qui locus facit ut metum interpreter feris a uenatoreincussum, sicut dicitur Aen. ix 591 feras solitus terrere fugaces, non cum Huetiolineam pinnis distinctam ab ipso effectu dictam formidinem, quam metusnomine significarunt Grattius 85, 88, Nemesianus cyn. 304, 311 uictor utper grammaticam seruari liceret Breiterus in u. 180 superbit atque insuper illehabet nouauit : sensum ne uicto quidem, quod a codd. Bodl. Pal. Par. subiectumnec Scaliger nec Bentleiua omnino repudiauit, probabilem efficit ; neque enimsatis apte uenator eas quibua uescitur feras uincere dicitur praeter solum aprum.aptissima est a plerisque recepta Regiomontani lectio rapto ; nam uiuererapto et alii multi dixerunt et praecedente uenatus mentione Vergilius Aen.vn 749, rx 613, quibus locis adice Sil. n 501 sq. more ferarum \ uiuentis raptopopulos. quod autem hoc propter uiuit . . . rapinis u. 179 positum Bentleiodiaphcet, accederem, ai utrumque eodem referretur : nunc, cum illud de leoneipso, hoc de hominibua Leonis signo nascentibus dicatur, non offendor 183frenent cod. Flor., frenis GLM cod. Venetus 184 sed (qui) grassentur : uidead I 136 pecudum M, pecorum GL fortasse ex 179 mandris *, menbrisGL, membris M grassentur LM, gxassantur G pecudum membris grassa-


47/156

ASTRONOMICON IV 25185 et laceros artus suspendant fronte tabernae

luxuriaeque parent caedem mortesque lucrentur.ingenium ad subitas iras facilisque recessusaequale et puro sententia pectore simplex.

at quibus Erigone dixit nascentibus aeuum191 ad studium ducet mores et pectora doctis

bantur Vlixi comites quos humana forma Circa exuerat, quale nihil laniis autmacellariis usu uenit. Bentleius pecudum in mortes ; lacobus progr. Lubec.an. 1832 p. 19 in membris, quo haud scio an significari possit lanios pecudibusmembratim caedendis quasi latrocinium quoddam exercere, quod de medicisCelsua dixit prooem. 42 mortui demum praecordia et uiscus omne in conspecfumlatrocinantis medici dari. mandras per mediam urbem grassatas querunturMartialis v 22 7 uizque datur longas mulorum rumpere mandras et luuenalis iii237 sq. stantis conuicia mandrae \ eripient somnum. grassandi actio fit permandras sicut per equos insultandi Lucr. iii 1032 contempsit equis insultanmurmura ponti 185 suspendant GL^, suspendat LM 186 mortes M, moresGL cod. Venetus. illud Huetius ' ex pecorum caede lucrum faciunt', hocBentleius ' ex moribus publicis lucrum faciunt ' enarrat, qui uellem locumindicassent ubi lucraii aliquid ita usurpatum sit ut Kepdalveiv e/c tlvoo- acnon KpoaivLv ri. significet. equidem sic interpretor : atrocis animi homineset caede gaudentes ipsam necem pecudibus quas macelli et luxuriosorum causaoccidunt illatam in lucro ponunt. partem ueri uidit lacobus progr. Lubec.an. 1832 p. 19, in eo falsus quod gladiatores et bestiarios intellegebat, quemScaligeri errorem correxerat Bentleius 187 recessus GL^ recensus LM,receptus Bentleius 188 aequale, tam ad hos quam ad illas propensumpuro Vrb. 668 et Voss. 18, puero GLM, idem error Hor. serni. i 4 54,

Prop. II 13 12. pectus purum iam dixerant Ennius, Lucilius, Lucretius,Horatius, culicis poeta 189-202 Virgine nascuntur quales Mercurii domi-cilio (uide ad 152) nasci consentaneum est, doctarum artium studiosi, rerumnaturae inuestigatores, eloquentes, perspicaces, notarii ; praeterea uirginaliuerecundia et steriles. Firm. v 1 16 si in Virgine horoscopus fuerit inuentus,erit . . . multa sciens et omnium disciplinarum secreta perquirens . . . et cui . . .docti sermonis gratia . . . magna felicitas . . . conferatur, C.C.A.G. viii ii p. 33-Hapdivoff eiV t6 crvveTbv Kal dyxl^vovv {(ri;/X|8dX\eTat), Vett. Val. p. 10 135 dyaOoi^aioT)^ov(T, . . . Tro\vfj.4pLfj.voL, . . . ypa/j.iJ.aTelcr dTrb X6yu)v rj \(/ri


48/156

26 M. MANILIIartibus instituet, nec tam conpendia censusquam causas uiresque dabit perquirere rerum.illa decus linguae faciet regnumque loquendi

195 atque oculos mentis, qui possint cernere cunctaquamuis occultis naturae condita causis.hinc et scriptor erit uelox, cui littera uerbum estquique notis linguam superet cursimque loquentisexcipiat longas noua per compendia uoces.

200 in uitio bona sunt : teneros pudor inpedit annos,

leius negauit; sed uult poeta Virginem ita moratos homines creare ut libenterstudeant 192 conpendia census, 19 damna et compendia rerum, Gell. n 27 5quaestu atque compendio gloriarum, Quint. decl. 345 ed. Ritteri p. 362 excogitastinon mediocre . . . patrimonii etiam tui, cum alioqui abundaret, compendium.accusatiuum ut a dandi uerbo pendere putem faciunt uersus 18 sq.; accedit utcompendia non tam perquiramus quam repetamus (Tib. i 3 39), captemus (Suet.Tib. 48 2), sequamur (Stat. Theb. ii 658) 194 iUa M cod. Venetus, iUe GL

195 mentis qui M, menti qua GL cod. Venetus, menti quis Pingraeuspossint Bentleius, possit libri qtii aduerbium apud Manilium non extatqua pro quibus oculis accipiendum erit, quod proxime praecedente mentis nominenon facile fit. neque post decus linguae et regnum loquendi tam concinne datiuusponitur quam genetiuus, qui habetur etiam u. 875 quosque dedit natura oculosdeponere mentis 197-199 Sen. ep. 90 25 quid (loquar) uerborum notas,quibus quamuis citata excipitur oratio et celeritatem linguae manussequitur ?, Suet. Tit. 3 2 epluribus comperi notis quoque excipere uelocissimesolitum, Mart. xiv 208 notarivs : currant uerba licet, manus est uelociorillis :

Inondum lingua suum, dextra peregit opus (idem x 62 4 notarius uelox),

Auson. 146 (Peip. pp. 12 sq.) 1 sq. puer, notarum praepetum \ sollcrs minister,aduola, 4r-6 cui muUafandi copia

\punctis peracta singulis \ utunauoxabsoluitur,

18-21 sentire tam uelox mihi \ uellem dedisset mens mea | quam praepetis dextraeJuga I tu me loquentem praeuenis, 31 sq. nec ulla tam uelox manus \ celeri-pedis compendii, Prud. perist. ix 23 sq. uerbanotis breuibus comprendere cunctaperitus | raptimque punctis dicta praepetibus sequi, carm. epigr. Buech. 219 12-6iam doctus in compendia | tot litterarum et nominum \ notare currenti stilo, \quot lingua currens diceret. \ iam nemo superaret legens 198 om. Mlinguam GL^, liquam L 199 noua. Isid. orig. i 22 ex Suetonio Ro^nae

primus Tullius Tiro Ciceronis libertus commentus est notas, sed tantumpraepositionum. post eum Vipsanius filargius {Philagrius, Philargyrus)et Aquila libertus Maecenatis alius alias addiderunt, Plut. Cat. min. 23 2TovTov fj.6pov wv Kdrwi' etTre 5ia


49/156

ASTRONOMICON IV 27magnaque naturae cohibendo munera frenat

190 ora magisterio nodisque coercita Virgo.202 nec fecundus erit (quid mirum in uirgine ?) partus.

librantes noctem Chelae cum tempore lucisper noua maturi post annum munera Bacchi

205 mensurae tribuent usus ac pondera rerumet Palamedeis certantem uiribus ortum,

perhorrescere, Tusc. iii 19 inflatus et turnens animus in uitio est (praecessituitiose se Jiabet), de off. i 23 qui autem non defendit nec obsistit, si potest,iniuriae, tam est in uitio quam si paretites aut amicos aut patriam deserat,62 ea animi elatio . . . in uitio est, de r.p. i 44 quae genera sunt in eis singulauitiis, quae ante dixi, deinde habent perniciosa alia uitia. sententiam horumuersuum 200 sq. et 190 illustrabit Quint. inst. xu 5 2 inuitus me hercules dico,quoniam et aliter accipi potesl, ipsam uerecundiam, uitium quidem, sed amabileet quae uirtutes facillime generet, esse interim aduersam multisque in causa fuisse,ut bona ingenii studiique in lu/:em non prolata situ qiiodam secreti consumerentur.sciat autem, si quis haec forte minus adhuc peritus distinguendi uim ctiiusqueuerbi leget, non probitafem a me reprendi, sed uerecundiam, qu/ie est timor quidamreducens animum ab eis quae facienda sunt : inde confusio et coepti paenitentiaet subitum silentium. quis porro dubitet uitiis adscribere adfectum, propter quemfacere honeste pudet .? 201 cohibendo, cohibens, uide ad 173 post huncuersum coUocaui 190. multo rectius ora quam munera frenari dicunturisdem tam conuenit quam a Virgine abhoiret coercita. Ouid. met. v 643frenisque coercuit ora ora GL cod. Venetus, opta M, unde nec coeptanec orsa eruendum censeo nodis *, nodo iam Scahger, nudos libri ' magis-terio nodoque iv oia Zvolv, magisterii nodo ' Scaliger, qui comparauit v 399concha ualloque latentis et Claud. nupt. Hon. 78 nullo constricta Licentia nodo :adde Gell. v 9 2 (filius Croesi mutus et elinguis habitus) impetu spiritus uitiumnodumque linguae rupit planeque et articulate elocutus est, 6 oris uinclosolutus, lustin. xm 7 6 linguae nodis solutis loqui primum coepit. infanspudor Horatius serm. i 6 57 202 quid M, quod GL in GL^, om. LM

II 238 sterilis Virgo est 203-216 Libra figurae suae et aequinoctiali poten-tiae congruenter faciet ponderatores, mensores, calculatores ; eadem propteriustitiam, de qua uide ad m 305, iurisconsultos. Vett. Val. p. 10 18-21 Zvyba-. . . irpoeaTbcr . . . CTadfxQv, fieTpuv, C.C.A.G. V i p. 187 24 rd oi larifiepivaToi(r oia (TTaOfiQv (ipya^ofiivour iTnTijdeia), Firm. V 1 19 si Jwroscopus inLibra fuerit inuentus, ... erit talis qui in omnibus rectum uelit habere ivdicium

203librantes codd. Flor. et Bodl. et in L man. rec, libantes GLM, contrariuserror n 56 noctem M et aut L aut L^, nocte G cod. Venetus et fortasse L

chelae L^M, cheleum L, celeum G, chelarum (om. cum) cod. Venetus 204per autumnum, tum cum nouum mustum dant uuae post anni interuallum admaturitatem perductae. per non multum differt ab inter, ut 153 sq. per uarioscantus modulataque uocibus ora \ et gracilis calamos, i 816 per ingentis . . . motus.tempus anni describitur etiam in Tauro 144-7 et Scorpio 218 sq.: adde ii 658sq. Bacchum . . . ministrans | Libra et iii 658-63. multo magi

Documents

Astronomicon vol. 4