■ c~

/ 1

DE INITIIS

ARTIS SCENICAE APÜD ROMANOS

COMMENTATIO

CUJUS PARTEM PRIMAM

VENIA AMPLISS. FACULT. PHILOS. UPSAL.- , x ' « \

PRAESIDEt

CAROLO EDUARDO ZEDRITZPHIL. DOCT. LINGUAE LATINAE PROF. E. O.

PRO GRADU PHILOSOPIIICO

P. P.

AUCTOR

AUGCSTUS THEODORUS BROMANHOLMIENSIS. ST1P. WINGÅRD.

IN AUDIT. GUSTAV. PRID. KAL. JUN. MDCCCLI.

H. A. M. S.

UPSALIAE

EXCUDEBAT REG. ACAD. TYPOGRAPHUS.

MDCCCLI.

KONUNGENS TROMAN

HOFRÄTTSBIDET OCH RIDDAREN,

HÖGÄDLE

HENRIK MATHIAS MIINTHEoch

HOFRÄTTSRÅDINNAN,

HÖGÄDLA

™ SOPHIA AMALIA IIOTHE,

egnas dessa blad

med vördnad och tillgifvenhet

I af

A. T. B.

GUSTAVO REINHOLDO RABE,PH. DOCT., AD. GYMNAS. HOLM. ELOQUENTIAE

ET POESIS LECTORI,

Optinio Studiorum Moderatori.

has Studiorum priinitias

pie dicavit)

AUGÜSTÜS.

DE INITIIS

ARTIS SCENIC^E APUD ROMANOSCOMMENTATIO.

PROOEMIUM.

Ilaucl alienuni putavimus exquirere, dramatica poesis, quaevocatur, antiquissimis temporibus qualis fuerit apud Roma¬nos. Quae quibus profecta ab initiis creverit et quomodo,operae pretium est investigare. Atque haec quidem artis sce-nicae initia qualia fuerint, quum ex iis locis potest colligi,ubi de hac re mentionem ieeerunt veterum scriptores, tumquodammodo potest intelligi ex iis, quae exstant etiamnuncearum reliquiae, exiguae illae quidem, sed tarnen reliquipe.Antequam autem rem ipsam aggrediamur, de ingenio Roma¬norum nobis est dicendum, breviter quidem, sed tarnen ita,ut sit, unde proficiscatur et quo revertatur disputatio nostra.Etenim nativa omnis et genuina poesis ex indole populi, cuidebet originem, est judicanda. Natura enim ita comparataest ratio rerum humanarum, ut sua cuique geuti sit indoles,sui cuique mores. Qui cultu temperati fatis populi, et ße-cundis et adversis, possunt illi quidem plus minus immutari,

2

neque tarnen ita, ut non certus quidam cuique populo mancatingenii quasi color, quo a ceteris distinguatur. Atque insitahaec populo natura poetae inscio ac paene invito sese offert,atque ita poesi imprimitur quodammodo certa quacdam forma,in qua velut in speeulo naturam possis et ingenium populicernere. Necesse est igitur, si quis velit de antiquissima etnativa populi alieujus poesi judicium facere, ipsius populiuna consideret ingenium, quale fuerit, quum sincerum essetetiamtum atque integrum a contagione accolarum.

Graeci igitur, tamquam ab amantissima matre, sie laetaet foecunda terra nutriti sunt, ubi perpetua coeli serenitas etamoenitas naturae, quae numquam obdormisceret, sed semperornata rideret, atque speclaculum beatae regionis cogitationiset pbantasiae ubertate quadam eos insfruxerunt. Unde pro-fecta est illa Graecorum apta et subtilis simplicitas, qua sesead naturam applicabant, et sagax ille anirni sensus, quo, exte-rioribus rerum involucris detectis, intimam et absconditam ea-rum vitam arripiebant. Innatus iis erat quodammodo prae-clarus quidam sensus, quo quid pulchrum esset, quidve offen-sionem haberet, intelligerent optime. Naturae igitur opera ubiimitabantur, omnia, quae iis adhaerere solent, menda et vitiareliquerunt. Quocirca omnia, quae etiamnunc exstant, artiumGraecarum monumenta ad perfectam quandam et absolutampulcliritudinis speciem videmus expressa. Graecus artifex esaxo marmoreo Venerem illam elicuit quodammodo, quae si inmonte Idaeo de pulebritudinis laude certasset, palmam Jaciletulisset; Graeci artifices templa illa exstruxerunt, digna Dijsdomicilia, quae etiamnunc admiramur; Graecus poeta Iliadacohdidit, sublime illud ac divinum Carmen. Quid multa?

/

5

Singula quid referam? nil non laudakile vidi.Nulla denique Graeci artis opera protulerunt, nisi quae sum¬

ma laude essent dignissima Romani non item. Quum enim Graeci,quod bonum exislimarent, quod pulehrum, nullam aliam obcaussam summa omnium virium eontentione dignum baberent,ea Romanorum fuit condicio, ea mente ad omnes artes acces-

serunt, ut, unde nec sibi neque reipublicae praesens sperarenteinolumentum, id negligerent atque adeo contemnerent. Nequeest, quod miremur: ipsa enim natura ad id imprimis Romanividentur esse informati, ut vi et armis barbaras gentes de-xincerent et terrarum orbi jura describerent. Rella inde per-pelua. Verum inter arma silent Musac. Ila Romani studiacolebant, si vel locus deesse coepisset vel virtus ad pristinailla et majora studia persequenda. Et ne tunc quidem ad ar-tium studia vulgo sese conferebant, nisi si usus, quem omniumrerum arbifrum slatuerant, eos excitaret. Quicquid frugis ex-pers erat, id damnabat austera Romanorum severitas. Et adlianc ipsam utilitatem tota Romanorum diseiplina spectabat:neque boc ipsi ignorabant, et ingenue profitebanfur, de qua rehaec Iloratii verba satis erit attulisse:

Grais ingenium, Grais dedit ore rolundoM usa loqui, praeter laudem nullius avaris.Romani pueri longis rationibus assemDiscunt in partes centum diducere1).

Quae quum ila essent, haud mirandum est, Romanos inartibus haudquaquam tantum, quantum Graeci, profecisse, ne¬

que ad illam, quam Graeci mente conceperant, absolulam etperfeclam pulchritudinem tarn prope, quam illi, appropinquasse,

1) Epiüt. ad Pison. v. 523. Sqq.

4

ncdum pervenisse. Naluram et ipsi ducem babebant, nequetarnen illam maculis vitiisque liberatam coquc quasi nobilita-tam, sed nudarn et integram, qualem bominibus ab eruditionequidem alienis, at nequaquam alacritate quadam ingenii desti-tutis sese offert. Superstitiosi fere lianc naturnm effingebantatque imitabantur accurate, neque trita et vitiosa evitanies,neque recta fortius illustrantes. Neque tamen liaec ita veliminteilectum, quasi nihil omnino in artibus et literis profecerintRomani: magnae enim eorum in literis virtutes. Yespertinumvidemus in Italia coeli ruborem, quo tum hoinines delectaban-tur, quum Graeci solis splendor evanuerat. Romanorum au-tern merita erga eas literas, quas a Graecis veluti baereditateacceperant, qualia fuerint, neque cuiquam est ignotum et aproposito nostro alienum est exquirere.

Rreviter nunc de universo Romanorum ingenio dispu-tavimus. Sequitur jam, ut videamus, quaenain illa fuerit in¬genii Itali quasi species, unde orta sit nativa et genuina apudRomanos dramatica poesis. /

Ac primum id quidem constat, opinor, ludis ac jocisquum omnibus locis delectari vulgus, tum maxime earum re-gionum, quae in méridiem spectant. Atque Itali quidem baudscio an plus etiam quam ceteri populi ex iis ceperint volup-tatis. Quos quidem ejusrnodi facetiarum semper fuisse appe-tentes, vel ea re probatur, quod ii, qui nunc sunt, Itali inultaejus dem generis a majoribus t radita servavérunt. Sicut, neplura dicarn, in nuptias, praecipue vetulorum, quae videlicetlargam jocandi praebent materiam, acerbis salibus etiamnuncsolent jocari et versus ludicros per vicos cantare, perinde at-

s

que apud antiquos erat usu reeeptum i). Quod au lem omnitempore Italorum habitum est proprium, ut soleat sannioquidam buc illuc per vias eursitare, in circulos se inferremaxime de plebe bominum, cantu, gestu, saltatione vel alio quo-vis modo iis, qui adsunt, risurn excutere, id ipsum quis nonintelligit fieri more majorum?

De bis antiquorum Italorum ludibriis ac jocis copiosiusraox disputabimus. Hic satis erit mentionem fecisse de festisillis diebus, quos post exactos anni Labores prisci agricolaecelebrabant. Quurn Diis, Cereri, Baccljo, Silvano 2), aliis,essent operati, exstiterunt nonnulli, qui "versibus incomptis"gestu, motibus "risum solutum" conarentur excitare ceteris 3).— Si vero quaerat quispiam, qua in materia potissimum ver-sarentur illa, si magnum parvae rei nomen licet imponere,scenicae artis quasi tirocinia, videntur ii, qui istas fabellasagebant, partim agrestes et rusticos deos simulasse 4), partimstultlim aliquem atque omnibus notum ludibrio et irrisui ba-buisse, ita ut vel rn o rum pravitatem, vel adeo oris deformi-tatem, postremo quicquid ipsis deridendum videretur, jocosaimitatione exprimerent, aut aptatis personis 5), aut minio suf-fusi rubenti6). lidem versibus alternis interdum jactabantopprobria et jocularia quacdam ex tempore fundebant, atque

1) Cfr. W. Müller, Rom, Römer und Römerinnen. Tom. I. pag. 4o.2) Cfr. Virg. Georg. Ii: 558. Hor. Epist. II; I; 159.5) Virg. Georg. II: 58o sqq. — Cfr. Hor. 1.1., Tibull. II: I (impri-

mis v. 51—50), Lueret. V: 1591 sqq.

4) Saltantes Salyros imilabitur AIpbesiboeus. Virg. Ecl. V: 75.5) Oraque corticibus sumunt borrenda cavatis. Virg. Georg. II: 587.6) Tib. 1.1. v. 55.

6

Fescennina per liunc inventa licentia morcm ').Mos enim ille alternis canendi2) antiquis Italis videtur

fuisse valde acceptus, ejusque in eorum carminibus crebrainveniuutur vestigia 3).

Atque haec quidem de Italis in universum. De Roma¬norum autem gravitate tam multa praedicaverunt, qui de eorumingenio et natura scripserunt, ut vix credas, eos non mi¬nus, quam ceteros Italiae populos, fuisse talibus ludibriis, sa-

libus, jocis delectafos. Yerum iis insitum fuisse derisionisquoddam et dicacitatis studium, haud scio an optime ea reprobelur, quod ridicula libenter cum seriis conjungeren t, at¬que augustis et sanctis caercmoniis joculares et seurriles lususimmiscerent. Quid enim sollemni triumpbo augustius? Lau,-reatus dux triumphans urbem invehitur: stat late conspicuusin curru aurato: in omnibus Deorum aris odores incendunlur,resonat Capitolium tibicinum cantu et epiniciis, clamitant pro-sequentes milites et laeti Quirites lo triumplie! Divini deni-que victori duci redditi honores. Et in kac tanta sollemnila-te, qua laudes imperatoris ad astra tollebantur, maxima ta-

, men aderat licentia ac vix credibilis procacitas. Milites eniminter epinicia dicteria jactasse in ducem et versus contume-liis refertos, quis est, qui non noverit?

1) Hor. 1.1. Yr 145'.ty di äfitotßalojv äsiSeiv• Tbeocr. Idyll. VII: I(J.

5) A man t alterna Camoenae. Virg. Eol. III: 59. — In canlu E»a-truro arvalium, v. 4, sermones alterni cunefos advoeare juhcnlur: ''se-munis alternei advocapit cunctos" — Cfr. bi v. VII: 2, flin. H. N. XIX:8, C. O. Müller* Etrusker, Tom. II, pag. 284.

7

Atque in aliis quoque pompis ca deni licentia, eademludcndi et jocandi cupiditas« INairat cnim Dionysius Halt-carnasseus, is qui rerum Romanorum scripsit historiam'), fu-isse hoc sua aetate moris apud Romanos, ut in pompis sol-lemnihus post armatos saltatores sequerenter Zutvqkszwv x°t!0htunicis villosis vel hircinis pellibus induti, quorum capita se-tis liorrerent; istos ludios serias saltationes geslibus esse imi-tatos, ut iis, qui spectarent, risum moverent. Quid? quodManduci efjigics ') in pompa antiquorum inter ccteras ridi-culas formidolosasqnc irc solcbat magnis malis ac late debi-scens et ingentem dentibus sotiitum faeiens3). Eodem con-silio, ut spectantes delectarentur, in pompa vehebatur Cite-ria, arguta quaedam efjigies et loquax ridiculi gratia*J.Atque ipsam pompam Petreia solebat praecedere, quae anumebriam imitabatur5).

Hilaritas autem ista Romanorum, qua seria tempera-bant atque exhilarabant, cujus mox in poesi eorum vestigia

1) Antiquitates Rom. VII: 72.2) Piacidus Grammaticus (apud Ang. Mai, Class. Auclt. III, pag,485): Munducus, lanea hominis figura ingens, quae solet Circensibusmalas movere, quasi (ad) mandueanduni.5) Paul. Diac. exc. s.v. Manduci, pag. 128, ed. Müll. — Cfr. Non.

Marc. pag. 10, ed. Gerl $ Varro de L. L. VII: 95$ Plaut. Rud. 11:6$ 51:Quid? si aliquo ad ludos me pro manduco locem? —

Quapropter? — Quia pol clare crepito dentibus. —

Juv. Sal. Ill: 176. — Munk, De Fabulis Atellanis, pag. 59 sqq$ Mag-niu, Histoire des Marionnelles dans 1'antiquilé, cap. II extr.4) Festus s.v. pag. 59, ed. Müll. — Cato apud Festum: Quid ego

cum ill» disserleui amplius quem ego denique credo in pompa vecti*tatum iri ludis pro piteria, atque cum spectatoribus sermocinaturum.

5) Festus s. v.

8

conabimur indicare, ubi dicendum erit dc versibus Fescenni-nis, de saturis, de exodiis, de fabulis Atellanis — ista igiturhilaritas temperata fuit illa quidem Italica severitate *), sedtarnen dicacitatis studium intcrdum videtur transisse modum,si quidem lege id tandem cautum est, ne esset impune 2).

His praepositis ad ipsam, quam nobis proposuimus,rem redeamus. Ac de tota quidem re ita sutiius dicturi, utprimum disseramus dc versibus Fescenninis, tum de saltatio-nibus Etruscis, deinde de saturis et exodiis, tum de fabulisAtellanis, ut postremo videamus, quae fuerit, quum peregrinacliterae in Romanorum urbem immigrassent, advecta Graeco-rum praecipue poesi, nativae artis scenicae condieio.

I. DE VERSIBUS FESCENNINIS.

Prima apud Romanos scenicae artis tirocinia ludos illosjam diximus fuisse, quos post sacra procurata vulgo commit-^terent prisci agricolae. Nihil tum in apparatu scenico artilicii:

Tunc neque marmoreo pendebant vela tbeatro,Nec fuerant liquido pulpita rubra croco.

Illic, quas tulerant nemorosa Palatia, frondesSimpliciter positae, scena sine arte fuit3J.

t) Valer. Max. It: 4; 4 extr.

2) Cie. de Rep. lih. IV (apud Augustin, dc Civ. Dei II: 9): NosfracXII tahulae, quutn perpaucas res capite sanxissent, in his hane quoquesanciendarn putaverunt, si quis occenlavisset, sive Carmen condidisset,quod infamiam faceret flagitiumve alteri. Cfr. Hor. Sat. II: I; 82. Dirksen,Uehersicht etc. der Zwölf-Tafel-Fragmente, pag. o07—S16. — De moreoccenfandi v. Fest. s. v. occentassint, pag. 181, ed Müll.; Cfr. interpp.ad Plaut. Merc. II: 5, 75.! < 7

5) O vid. Ars am. I: 103 sqq. — Placidus Grammat. Scena, inquit,vocatur arbnrum in se cuhantium quasi concamerata densitas, ut Sübter-