ความหมายของการพฒนา คาทมความหมายใกลเคยง และแนวคดพนฐานของการพฒนา

วรช วรชนภาวรรณ ประเทศไทยไดเผชญกบวฏจกรแหงความชวราย (vicious circle) อนไดแก ความยากจน ความเจบปวย และความไมร วนเวยนสบตอกนมาชานาน ประกอบกบการตดตอกบตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศทางตะวนตกเพมมากขนซงในบางครงทาใหเกดการเปรยบเทยบและเหนขอแตกตางระหวางสงคมไทยกบสงคมตะวนตก เชน สงคมไทยดอยพฒนาหรอกาลงพฒนา และลาหลง สวนสงคมตะวนตกพฒนาแลว และทนสมย เปนตน ในขณะเดยวกน ประเทศไทยไดรบทฤษฎหรอ แนวคดการพฒนามาจากประเทศทางตะวนตกผานทางนกวชาการ ตาราหนงสอ ตลอดจนการ ตดตอสอสาร เชน โทรทศนและวทย ดวย โดยเฉพาะอยางยง แนวคดเกยวกบการพฒนาชมชน ซงประเทศไทยไดรบเขามาเมอประมาณป พ.ศ. 2500 โดยมความเชอกนวา แนวคดนเหมาะสมทจะนาไปพฒนาชมชนทงในเมองและในชนบท ทกวนน กยงมหนวยงานของรฐ เชน กรมการพฒนาชมชนไดนาแนวคดนไปประยกตใช ยงมแนวคดการพฒนาทไทยรบมาจากตางประเทศอก เชน การบรหารการพฒนา และการพฒนาทยงยน อยางไรกด เปนทนายนดวาทกวนนประเทศไทยมแนวคดการพฒนาของตวเอง ทสาคญคอ การพฒนาตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง ดงจะไดศกษารวมไวดวย เนองจากหวขอนเกยวของกบการใหความหมายในทางสงคมศาสตร จงควรทาความเขาใจเรองการใหความหมายของคาหรอถอยคาในทางสงคมศาสตรกอน กลาวคอ ในทางสงคมศาสตร เปนธรรมดาทการใหความหมายของคาใดคาหนง ยอมหลากหลายและแตกตางกนเปนสวนใหญ ไมวาผใหความหมายมประสบการณหรอมพนฐานการศกษาในสาขาเดยวกนหรอไมกตาม การใหความหมายการพฒนาซงถอวาเปน “ศาสตร” หรอวชาความรทางสงคมศาสตร ยอมมลกษณะเชนวานเหมอนกน “ศาสตร” มาจากคาวา “science” ซงมใชหมายความวา “วทยาศาสตร” เทานน แตยงหมายถง วชาความร หรอความรทเปนระบบทมรากฐานมาจากการสงเกต ศกษา คนควา และทดลอง ตรงกนขามกบสญชาตญาณ หรอการรโดยความรสกนกคด หรอการรโดยความรสกทเกดขนเองในใจ (intuition) คาวา ศาสตร นน แบงเปน 2 แขนงใหญ ๆ (branch) คอ สงคมศาสตร (social science) และศาสตรธรรมชาต (natural science)

2

ในทางสงคมศาสตร ซงหมายถง ความรทเปนระบบทเกยวกบสงคม ครอบคลมศาสตร (science) ดานศาสนา การศกษา นตศาสตร รฐศาสตร และรฐประศาสนศาสตร เปนตน ศาสตรเหลานไมเปนสตรสาเรจทใชไดทกหนทกแหงและไมอาจเปนทยอมรบของทกฝายไดงาย สวนหนงสบเนองมาจากการเปนวชาความรทมลกษณะไมตายตว ผนวกกบการเกยวของกบความรสกนกคด การคาดการณ คาดคะเน หรอการคาดวาจะเปน อกทงอคตของผใหความหมายความสามารถเขาไปสอดแทรกอยในความหมายทใหไวไดงาย ยงไปกวานน ยงไมอาจสมผสพสจนและตรวจสอบไดงายอกดวยทฤษฎทางสงคมศาสตรเปนจานวนมากมลกษณะทเรยกวา ทฤษฎปทสถาน (normative theories) ดงเชน ทฤษฎเทวสทธ ทฤษฎพฤตกรรมศาสตร ตลอดจนทฤษฎหรอแนวคดประชาธปไตย หรอแนวคดการแบงแยกการใชอานาจ รวมตลอดทงทฤษฎการพฒนา เปนตน ลกษณะของศาสตรทางสงคมศาสตรแขนง (branch) น คอนขางจะตรงกนขามกบศาสตรอกแขนงหนง คอ ศาสตรธรรมชาต (natural science) ซงหมายถง ความรทเปนระบบเกยวกบ ธรรมชาตและโลกทางวตถทชดเจนและจบตองได (the systematized knowledge of nature and the physical world) เชน เคม ฟสกส คณตศาสตร พฤกษศาสตร และธรณวทยา ทมลกษณะแนนอน ตายตว สมผสได เปนระบบ ทดสอบและพสจนไดงายกวาศาสตรแขนงแรก รวมทงอคตของผเกยวของเขาไปสอดแทรกไดยาก ศาสตรธรรมชาตนสอดคลองกบแนวคดหรอทฤษฎทแนนอน ชดเจน (positive theories) ดงเชน ทฤษฎเสนตรงทางเรขาคณต และทฤษฎทางคณตศาสตร เปนตน กลาวโดยยอ การใหความหมายของคาในทางสงคมศาสตรนน ไมอาจใหความหมายไดอยางแนนอนตายตว จนเปนทยอมรบของทกฝายไดงาย สวนหนงสบเนองจากธรรมชาตของลกษณะวชาซงแตกตางจากศาสตรธรรมชาตดงกลาว รวมทงขนอยกบความร ความคด และ ประสบการณของผใหความหมายแตละคน ดงนน จงควรหลกเลยงหรอไมควรมาเสยเวลาถกเถยงกนในเรองการใหความหมายของคาแตละคาวาความหมายของใครถกหรอผด ตอจากนไปเปนการศกษาความหมายของคาวา การพฒนา และคาอนทมความหมาย ใกลเคยงกนหรอเกยวของกน ตามลาดบ ดงน 1. การพฒนา (development) 2. การพฒนาชมชน (community development) 3. การพฒนาทยงยน (sustainable development) 4. การพฒนาตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง (sufficiency economy) 5. การบรหารการพฒนา (development administration) 6. การบรหาร (administration) 7. การเปลยนแปลง (change) 8. ความกาวหนา (progress) 9. ความทนสมย (modernization)

3

ลาดบสดทาย เปนบทสรป 1. การพฒนา กอนทจะศกษาความหมายของการพฒนา ควรทาความเขาใจ “แนวคดพนฐานของการพฒนา” อธบายไดวา สบเนองจากสภาพธรรมชาตทมนษยเปนสตวสงคม หมายถง มนษยโดยธรรมชาตยอมอยรวมกนเปนกลม ไมอยอยางโดยเดยว แตมขอยกเวนทมนษยอยโดดเดยวตามลาพง เชน ฤษ การอยรวมกนเปนกลมของมนษยอาจมไดหลายลกษณะและเรยกตางกน เปนตนวา ครอบครว (family) เผาพนธ (tribe) ชมชน (community) สงคม (society) และประเทศ (country) และเมอมนษยอยรวมกนเปนกลม ยอมเปนธรรมชาตอกทในแตละกลมจะตองม “ผนากลม” และ “ผตาม” คอ ประชาชนหรอคนในกลม รวมทงม “การควบคมดแลกนภายในกลม” หรอ “การจดระเบยบภายในกลม” ซงอาจเรยกวา การบรหารหรอการพฒนาภายใน ทงน เพอใหเกดความสงบเรยบรอยและความสข และในบางกรณการควบคมดแลอาจเกยวของกบภายนอกดวย เชน กรณการตดตอ ประสานงาน การตอส หรอการทาสงครามกบกลมอน สภาพเชนนไดมววฒนาการตลอดมา โดยผนากลมขนาดใหญ เชน ในระดบประเทศอาจเรยกวา “นกบรหาร” หรอ “ผบรหาร” ขณะทการควบคมดแลหรอการจดระเบยบนน เรยกวา การบรหาร ทกลาวมาน เปนมมมองในแงของนกบรหาร แตถาในมมมองของนกพฒนา อาจเรยกผบรหารและการบรหารนนวา นกพฒนาและการพฒนา ตามลาดบ ดวยเหตผลเชนน มนษยจงไมอาจหลกเลยงจากการพฒนาไดงาย และทาใหกลาวไดอยางมนใจวา "ทใดมกลม ทนนยอมมการพฒนา” ในมมมองของนกพฒนา สภาพของกลมในยคเรมแรกซงธรรมชาตและทรพยากรธรรมชาตอดมสมบรณ อทธพลของธรรมชาตจะมตอมนษยทรวมกนอยในกลมมาก โดยการดารงชวตและการประกอบอาชพของมนษยจะอยใกลชดกบธรรมชาต อกทงธรรมชาตและผนาเปนตวกาหนดแนวทางการพฒนา ซงครอบคลมวธการประกอบอาชพดวย ลกษณะการพฒนาและการประกอบอาชพในยคนนไมซบซอนและจานวนประชากรกมไมมาก ตอมา เมอจานวนมนษยทรวมตวกนอยในกลมมจานวนเพมมากขน ทาใหกลมมขนาดใหญขน เปลยนเปนชมชน และเปนประเทศ ในเวลาเดยวกน ทรพยากรธรรมชาตเรมเสอมโทรม ผนาและผตาม คอ ประชาชน พยายามเอาชนะธรรมชาต ไดใชภมปญญาชาวบาน (folk wisdom) และการลองผดลองถก (trial and error) เพอกาหนดแนวทางการพฒนาและการประกอบอาชพ เมอกลมมขนาดใหญและมนคงขนเปนประเทศ ธรรมชาตและทรพยากรธรรมชาตไดถกนามาใชเปนจานวนมาก บางสวนเสอมสลาย ถกทาลาย และสนสภาพไปเปนจานวนมาก ประกอบกบผนา และผตามหรอประชาชนมการศกษาสงขน มความร ความสามารถ ประสบการณและความชานาญ เขามามสวนรวมในกจกรรมเพมมากขน นาวชาความรทเปนศาสตร (science) หรอความรทเปนระบบ ขอมลขาวสาร และเทคโนโลยมาใชเพมขน ยงไปกวานน จานวนประชากรไดเพมมาก

4

ขน เกดการแขงขนกนระหวางกลม ระหวางประเทศ หรอหลาย ๆ ประเทศเพอเรงปรมาณและเวลาในการทางานและการผลต เปนตน เหลาน ทาใหผนาประเทศตองคนหาแนวทางการพฒนาตาง ๆ เพอเอาชนะธรรมชาต พงพาธรรมชาตนอยลง หรอไมตองอยภายใตอทธพลของธรรมชาต ตวอยางเชน เดมมนษยอยภายใตอทธพลของธรรมชาต ทกปจะเกดนาทวม ตอมา มนษยมวชาความร มความสามารถ และมเทคโนโลยสงขน ไดสรางเขอนปองกนนาทวม และยงนาธรรมชาตไปใชประโยชนมากขน เชน มนษยนานาจากนาตกไปผลตเปนพลงงานไฟฟา และมหนวยงานทคอยเฝาระวงและเตอนภยเกยวกบธรรมชาต เชน กรมอตนยมวทยา เปนตน สงทมนษยสรางขน (human component) ถอวาเปนการประดษฐคดคนหรอสรางผลผลตใหม (innovation) เพอนามาใชแทนสงทธรรมชาตสรางขน (natural component) หรอใชแทนทรพยากรธรรมชาต (natural resource) ทนบวนจะลดนอยลง ทกลาวมาน ถอวาเปนววฒนาการของแนวคดพนฐานของการพฒนาของมนษย (ผนาและผตาม) ทลวนเกยวของกบธรรมชาต โดยเรมตนจาก หนง การพฒนาในสภาพทมนษยอยภายใต อทธพลของธรรมชาต และววฒนาการมาเปน สอง การพฒนาทมนษยพยายามเอาชนะธรรมชาต จากนน จงเปน สาม การพฒนาทมนษยเอาชนะธรรมชาตได และนาธรรมชาตมาใชประโยชน ทงหมดนเปนการพฒนาเพอกอใหเกดการเปลยนแปลงในทศทางทดขน (better change) ชวยเพมอตราเรงในการทากจกรรมหรอการผลตใหรวดเรวขน (better speed) และทาใหสภาพความเปนอยของมนษยดขน (better life) กวาเดมทงในดานคณภาพและปรมาณ โปรดดภาพท 1

5

ภาพท 1 ววฒนาการของแนวคดพนฐานของการพฒนา

สาม ทรพยากรธรรมชาตเสอมสลาย ถกทาลาย และสนสภาพมากขน

ผนา + ผตาม (ประชาชน) ใชการมสวนรวม วชาความร ขอมลขาวสาร เทคโนโลย และการแขงขน

กาหนด แนวทางการพฒนาทมนษยเอาชนะ ธรรมชาตได และนาธรรมชาตมาใชประโยชน สอง ทรพยากรธรรมชาตเรมเสอมโทรม

ผนา + ผตาม (ประชาชน) ใชภมปญญาชาวบาน และลองผดลองถก กาหนด แนวทางการพฒนามนษยทพยายามเอาชนะธรรมชาต

หนง ทรพยากรธรรมชาตอดมสมบรณ อทธพลของธรรมชาต + ผนา

กาหนด แนวทางการพฒนาทมนษยอยภายใตอทธพลของธรรมชาต สาหรบคาวา การพฒนา ไดมผใหความหมายไวหลายคน เชน 1.1 สญญา สญญาววฒน ไดใหความหมายของคาวา พฒนา หมายถง การเปลยนแปลงทมการกาหนดทศทาง (directed change) หรอการเปลยนแปลงทไดวางแผนไวแนนอนลวงหนา (planned change)1 1.2 ยวฒน วฒเมธ ใหความหมายของคาวา พฒนา หมายถง การกระทาใหเกดขน คอเปลยนจากสภาพหนงไปสอกสภาพหนงทดกวา2 1.3 อมร รกษาสตย และ ขตตยา กรรณสต ไดใหความหมายของคาวาพฒนาวาหมายถงการเปลยนแปลงในตวระบบททาการ ซงเปนการเปลยนแปลงในตวระบบททาการ ซงเปน

1สญญา สญญาววฒน, การพฒนาชมชน (พมพครงท 3, กรงเทพมหานคร : สานกพมพไทยวฒนา พานช, 2526), หนา 5. 2ยวฒน วฒเมธ, หลกการพฒนาชมชนและการพฒนาชนบท (กรงเทพมหานคร : ส.ส.น.ไทยอนเคราะหไทย, 2526), หนา 1.

6

การเปลยนแปลงดานคณภาพ (qualitative changes) สวนการแปลงรป (transformation) เปนการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมของตวกระทาการ (environmental changes) ซงนอกเหนอจากการเปลยนแปลงทางดานคณภาพและปรมาณ เชน การคมนาคมของประเทศไทยเมอเรมแรกไดมการใชรถเทยมมา แลวปรบปรงใหดขนโดยใชเครองจกรไอนามาทารถไฟ และคอย ๆ ปรบปรงใหดยงขน ๆ เรวยงขน ๆ การเปลยนแปลงจากรถมามาเปนรถไฟหรอเปนรถยนต หรอเครองบน จนเปนจรวดกด นบไดวาเปนการพฒนา3 1.4 พทยา สายห เหนวา การพฒนา แปลวาการทาใหเจรญ…..การทาใหเปลยนแปลงไปในทางทพงปรารถนา4 1.5 ทตยา สวรรณชฎ ไดอธบายการพฒนา ไววา การพฒนา คอการเปลยนแปลงทตองการและไดกาหนดทศทางและมงทจะควบคมอตราการเปลยนแปลงดวย…..สภาวะการพฒนาเปนสภาวะสมาชกของสงคมไดใชความรความสามารถของตนไดเตมทโดยไมมสภาวะครอบงา เชน ความบบคนทางการเมอง ความบบคนทางเศรษฐกจ หรอความไมสมบรณในอนามย ทกคนสามารถทจะนาเอาศกยะของตนออกมาใชใหเปนประโยชนอยางเตมท เชน การเพมผลผลตทางการเกษตรของไทยไมสามารถจะใชรถแทรกเตอรแบบอเมรกาได ม.ร.ว. เทพฤทธ เทวกล ไดประดษฐ “ควายเหลก” ขนมาใชไถนาในสภาพแวดลอมของสงคมไทย5 1.6 วทยากร เชยงกล กลาวไววา การพฒนาทแทจรงควรหมายถงการทาใหชวตความเปนอยของประชาชนมความสข ความสะดวกสบาย ความอยดกนด ความเจรญทางศลปวฒนธรรมและจตใจและความสงบสนต ซงนอกจากจะขนอยกบการไดรบปจจยทางวตถเพอสนองความตองการของรางกายแลว ประชาชนยงตองการพฒนาทางดานการศกษาสงแวดลอมทด การพกผอนหยอนใจ และการพฒนาทางวฒนธรรมและจตใจดานตาง ๆ ดวย ความตองการทงหมดนบางครงเราเรยกกนวาเปนการพฒนา “คณภาพ” เพอทใหเหนวาการพฒนาไมไดขนอยกบการเพมปรมาณสนคาหรอการเพมรายไดเทานน หากอยทการเพมความพอใจความสขของประชาชนมากกวา6

3อมร รกษาสตย และ ขตตยา กรรณสต (บรรณาธการ), ทฤษฎและแนวความคดในการพฒนาประเทศ (กรงเทพมหานคร : ชมชนสหกรณการขายและการซอแหงประเทศไทย, 2515), หนา 2-8. 4พทยา สายห, “การพฒนาสงคม” ใน อมร รกษาสตย และ ขตตยา กรรณสต (บรรณธการ), Ibid., หนา 586. 5ทตยา สวรรณชฎ, “สงคมวทยา” ใน วทยาศาสตรสงคม (กรงเทพมหานคร : สานกวจย สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, 2517), หนา 187-189. 6วทยากร เชยงกล, การพฒนาเศรษฐกจสงคมไทย : บทวเคราะห (กรงเทพมหานคร : สานกพมพ ฉบแกระ, 2527), หนา 17-18.

7

1.7 ท. อาร. แบทเทน (T. R. Batten) ผเชยวชาญดานพฒนาชมชนขององกฤษไดใหความหมายของคาวา พฒนา หมายถง การเปลยนแปลงใหดขน7 1.8 บรคฟลด (brookfield) ไดใหความหมายของการพฒนาโดยเนนดานเศรษฐกจวา หมายถง ความกาวหนาทมงจดสวสดการ เปนตนวา การลดความยากจนและลดการวางงาน การลดความไมเสมอภาคทางเศรษฐกจ8 คาวา พฒนา ในความหมายของกลมมารกซส (Marxist) ซงเนนดานเศรษฐกจ มองในแงทวา การพฒนาของประเทศทนนยมอตสาหกรรมยโรปตะวนตก ในความเปนจรงตองอาศยประเทศดอยพฒนาหรอประเทศโลกทสามซงในแงนประเทศโลกทสามไมเปนประเทศอตสาหกรรมจะกลายเปนประเทศบรวารทตองพงพาประเทศทจะเจรญกาวหนากวา ทาใหเศรษฐกจของประเทศโลกทสามถกครอบงา9 1.9 คนเดลเบอรเกอร (Kindleberger) กลาวถงการพฒนาทางเศรษฐกจวา เปนการขยายตวทางเศรษฐกจ การเปลยนแปลงทางเทคนค การเปลยนแปลงโครงสรางระบบเศรษฐกจ การเปลยนแปลงระบบการเมอง การเปลยนแปลงระบบสงคม การเปลยนแปลงระบบการศกษา และการเปลยนแปลงระบบการบรหารใหสอดคลองกบความตองการของประเทศ10 การเปลยนแปลง ดงกลาวนน ใชคานยมของแตละสงคมเปนตวกาหนดแนวทางการพฒนาวาจะเปนไปในทศทางใด ตวอยางเชน คนไทยบางสวนมความเชอหรอมคานยมวาเทคโนโลย เปนสงทแสดงถงความเจรญหรอแสดงวาประเทศไทยเปนประเทศพฒนา ดงนน จงพยายามทจะนาเทคโนโลยใหม ๆ เขามาใชภายในประเทศใหมาก เปนตน

1.10 ฮจเวลท (Hoogvelt) เชอวา การพฒนาเปนกระบวนการหนงของการเปลยนแปลงและการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจภายใตการแบงโลกออกเปนโลกทพฒนาและไมพฒนาซงฮจเวลทอธบายวา การพฒนามอย 3 ฐานะ ไดแก 1) การพฒนาในฐานะทเปนกระบวนการ ในความหมายนหมายถงกระบวนการววฒนาการของความเจรญเตบโตและการเปลยนแปลงของสงคมมนษยรวมทงขององคกรทาง วฒนธรรมดวย การพฒนาในฐานะนเกยวกบทฤษฎววฒนาการทงแนวเกา แนวใหม ความแตกตาง

7T.R. Batten, Community and Their Development (London: Oxford University Press, 1959), p. 2. 8พชญ สมพอง, สงคมวทยาวาดวยการพฒนา (กรงเทพมหานคร : กงจนทรการพมพ, 2529), หนา 18. 9Ibid.

10Ibid.

8

ทางสงคม การผสมผสานและการปรบตวดวยการทาใหดขน ตลอดจนขนตอนของววฒนาการทางสงคม 2) การพฒนาในฐานะทเปนการปฏสมพนธ ในฐานะน เปนการมองการพฒนาวาเปนกระบวนการเปลยนแปลงและความเจรญเตบโตของสงคมดวยการตดตอสมพนธกบสงคมตาง ๆ ฮจเวลทไดอธบายถงการพฒนาของสงคมทดอยพฒนาดวยการตดตอสมพนธทางการคา ระบบพาณชย ระบบอาณานคม อาณานคมยคใหม การแปลงสภาพโครงสรางของสงคมดงเดมดวยการเปนสมยใหมภาพใตลทธอาณานคม การแพรกระจายทศนคต คานยม สถาบนตาง ๆ ภายใตลทธอาณานคม และการขาดตอนของกระบวนการววฒนาการ 3) การพฒนาในฐานะทเปนการปฏบตการ การพฒนาในฐานะนถอวา การพฒนาจะตองมการวางแผนอยางรอบคอบและตรวจสอบกระบวนการแหงความเจรญเตบโตและการเปลยนแปลงโดยมเปาหมายใหเลอกสาหรบการพฒนาหลาย ๆ เปาหมาย รวมทงรปแบบของการพฒนา เปนตน11

จากความหมาย การพฒนา ทยกมาขางตนน ทาใหสรปไดวา การพฒนา หมายถง การเปลยนแปลงทมการกระทาใหเกดขนหรอมการวางแผนกาหนดทศทางไวลวงหนา โดยการเปลยนแปลงนตองเปนไปในทศทางทดขน ถาเปลยนแปลงไปในทางทไมด กไมเรยกวาการพฒนา ขณะเดยวกน การพฒนามไดหมายถงการเพมขนปรมาณสนคาหรอรายไดของประชาชนเทานน แตหมายความรวมไปถงการเพมความพงพอใจและเพมความสขของประชาชนดวย การพฒนา อาจจดแบงออกเปน 3 ดานใหญ ๆ ไดแก 1) การพฒนาทางเศรษฐกจ หมายถง การพฒนาดานการผลต การจาหนายจายแจก การแลกเปลยน การลงทนเพอทาใหประชาชนไมยากจน เปนตน 2) การพฒนาทางสงคม หมายถง การพฒนาดานจตใจ แบบแผน พฤตกรรม รวมตลอดทงความสมพนธของคนในสงคมเพอแกปญหาตาง ๆ ในสงคม เปนตน 3) การพฒนาทางการเมอง หมายถง การเปลยนแปลงทางการเมอง สรางกระบวนการปกครองใหเปนประชาธปไตย และประชาชนในประเทศมสทธเสภาพตามกฏหมาย เปนตน พรอมกนนน ยงไดจดกลมการใหความหมายคาวา การพฒนา ออกเปน 5 กลม ดงน กลมทหนง มความเหนวา การพฒนา หมายถง ความเจรญเตบโต (growth) อนเปนการเพมของผลผลต (output) ซงกระทาโดยระบบสงคม (social system) รวมกบสงแวดลอม

11Ibid., pp. 18-19.

9

(environment) เชน การผลตขาวเพมขน การสรางถนน สะพาน เขอน หรอบานเรอน ใหประชาชนไดมโอกาสใชสงเหลานมากขน กลมทสอง มความเหนวา การพฒนา หมายถง การเปลยนแปลงระบบการกระทา (development is change in the with performs) เชน มการเปลยนแปลงระบบสงคม ระบบการเมอง และระบบบรหาร เปนตน กลมทสาม มความเหนวา การพฒนา หมายถง การเนนทวตถประสงคเปนหลก ถาเปนการบรหารจดการกตองบรหารจดการดวยวตถประสงค (Management by objectives) คอ การปฏบตงานมงไปทวตถประสงคนนเอง การพฒนาตามความเหนของกลมนจงขนอยทวตถประสงค วา ผกาหนดวตถประสงคจะไดระบไวอยางไร มอะไรบางทตองการ ปญหาตอมากคอ วตถประสงคทกาหนดขนนนมเหตผลหรอไดรบความเหนชอบและการสนบสนนจากบคคลทเกยวของมากนอยเพยงใด ซงถาวตถประสงคของประเทศประชาชนในประเทศกนาจะเปนผมสวนรบรสนบสนนหรอไดรบประโยชนจากการพฒนานนดวย อยางไรกตามวตถประสงคของประเทศกาลงพฒนาทงหลายจะมการกาหนดไวกวาง ๆ เชน เปนการสรางความเจรญกาวหนาในดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง เปนตน กลมทส มความเหนวา การพฒนา หมายถงการเปลยนแปลงโดยการวางแผนเพอนาไปใชในการดาเนนงาน ตามความเหนของกลมนเนนวาการพฒนาอยทการมแผน และการนาแผนไปดาเนนการเพอกาหนดหรอกอใหเกดการเปลยนแปลงตามความมงหมายหรอวตถประสงคนน ๆ กลมทหา มความเหนวา การพฒนา หมายความทงในแงปรมาณและคณภาพ โดยคณลกษณะทงสองแงนไมอาจแบงแยกออกจากกนไดอยางเดดขาดคอทงปรมาณและคณภาพตองควบคกนไปเสมอในแงของปรมาณ ผลของการพฒนาสามารถมองเหนไดเปนวตถ จบตองและวดผลไดงาย เชน เงนเดอนเพมขน รายไดเพมขน มถนนหนทาง โรงเรยน มหาวทยาลย หรอโรงพยาบาล สวนในแงคณภาพจบตองไมไดวดผลไดยาก เชน การพฒนาใหประชาชนมความซอสตยสจรต รจกเสยสละเพอสวนรวม มความอดทน ขยนหมนเพยร รกระเบยบวนยและความสะอาด เปนตน และเปนความจรงเสมอวา การพฒนาสวนใหญจะเนนในแงของปรมาณทงสน เพราะสามารถทจะวดได ยงสงคมเจรญมากขนเทาไร การพฒนาจาตองใชผเชยวชาญเฉพาะดานทรเฉพาะเรองของสาขาทตนชานาญ โดยขาดความสนใจในความเปนมนษยในวงกวางออกไป การวดผลการพฒนาจงเนนไปทความสาเรจในดานสาขาวชาชพของตนเปนสวนใหญ เชน นกเศรษฐศาสตรจะวดผลสาเรจของตน

10

ดวยการเพมผลผลต รายไดประชาชาต เพมการสงสนคาออก เพมการอตสาหกรรม และเพมการลงทน เปนตน โดยคานงถงมนษยนอยมาก12 2. การพฒนาชมชน คาวา การพฒนาชมชน (community development) มผใหความหมายไวมาก เชน 2.1 สวทย ยงวรพนธ ใหความหมายของคาวา การพฒนาชมชน ไวดงน 1) การปรบปรงสงเสรมใหชมชนใดชมชนหนงดขน หรอมววฒนาการดขน 2) การสงเสรมใหชมชนนน ๆ มววฒนาการดขน คอ เจรญทางดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม 3) การพฒนาชมชนนน จะตองพฒนาทางดานวตถและพฒนาดานจตใจ 3.1) การพฒนาดานวตถ คอ การสรางความเจรญใหแกชมชนเพอสงเสรมใหเกดม หรอเปลยนแปลงในสงทเราเหนโดยแจงชด เชน การสงเสรมดวยการผลตผล การสงเสรมระบบขนสง การคมนาคม การชลประทาน ฯลฯ 3.2) การพฒนาดานจตใจ คอ การสรางความเจรญ โดยมงจะใหการศกษาอบรมประชาชนซงรวมทงการใหการศกษาตามโรงเรยน มหาวทยาลยตามโครงการของกระทรวงศกษาธการและการศกษานอกระบบโรงเรยนใหไดรบการศกษาอยางด 4) การพฒนาชมชน คอ กระบวนการทมงสงเสรมความเปนอยของประชาชนใหดขน ทงนโดยประชาชนเขารวมมอและรเรมดาเนนการเอง13 2.2 อารเธอร ดนฮม (Arthur Dunham) กลาวไววา การพฒนาชมชน คอ การรวมกาลงดาเนนการปรบปรงสภาพความเปนอยของชมชนใหมความเปนปกแผนและดาเนนการไปในแนวทางทตนตองการ โดยอาศยความรวมกาลงของประชาชนในชมชนนนในการชวยเหลอตวเองและรวมมอกนดาเนนงาน แตมกจะไดรบความชวยเหลอทางดานวชาการจากหนวยราชการหรอองคการอาสาสมครอน ๆ14

12โปรดด ส. ศวรกษ, ศาสนากบการพฒนา (กรงเทพมหานคร : บรษทประชาชนจากด, 2519), หนา 8-51; และ อ.เอฟ. ชเมกเกอร (แตง) รงสรรค ธนะพนธ (แปล), เศรษฐศาสตรของชาวพทธ (กรงเทพมหานคร : ศวพรการพมพ, 2517), หนา 9-23. 13สวทย ยงวรพนธ, การพฒนาชนบทในประเทศไทย (กรงเทพมหานคร : โรงพมพสหประชาพาณชย, 2509), หนา 57. 14Arthur Dunham, “The Outlook for Community Development” in The Social Welfare Forum 1958 (Proceedings of The National Conference on Social Welfare), p. 3.

11

2.3 การพฒนาชมชนมความหมายทเปนไดทงขบวนการ โครงการ วธการ และกระบวนการ ขนอยกบมมมองของแตละคน อธบายไดดงน 1) การพฒนาชมชนในฐานะทเปนขบวนการ (movement) หมายถง “การรณรงค (campaign) หรอรวมตวกนเรยกรอง (rally) ของมวลชนหรอประชาชน” เพอดาเนนการหรอเรยกรองใหเกดการปรบปรงเปลยนแปลงสภาพความเปนอยของประชาชนหรอชมชน เชน ความยากจน การถกกดขขมเหงเอารดเอาเปรยบ และการดอยโอกาส ใหดขน โดยผเขารวมขบวนการเกดความไมพอใจอยางมากหรอรนแรง ผเขารวมขบวนการจะไดรบการกระตน เรงเรา หรอปลกฝงดานจตใจเพอเกดความรสกนกคดในลกษณะทตองการปรบปรงเปลยนแปลงสภาพความเปนอยใหดขนกวาเดม การพฒนาชมชนในฐานะนจงใหความสาคญกบจตใจ โดยเฉพาะอดมการณ และจตวญญาณเพอสวนรวม โดยผเขารวมขบวนการจะเชอมนและศรทธาวาการปรบปรงเปลยนแปลงดงกลาวเปนสงทสมควรกระทาอยางยง ตวอยางเชน การรณรงคตอตานการทจรต การรณรงคตอตานยาเสพตด และการรณรงคเพอละ ลด เลกอบายมข เปนตน 2) การพฒนาชมชนในฐานะทเปนโครงการ (program) การพฒนาชมชนในฐานะนถอวา รฐเปนผจดเตรยมและใหบรการสาธารณะตาง ๆ แกประชาชนหรอชมชนในรปของ “โครงการพฒนาตาง ๆ” เปนตนวา โครงการสรางงานในชนบท และโครงการ 30 บาทรกษาทกโรค เพอกระตนใหชมชนเกดความตองการในอนทจะนาบรการเหลานนไปตอบสนองความตองการของ ชมชน 3) การพฒนาชมชนในฐานะทเปนวธการ (method) มงใหความสาคญกบ “วธการปฏบตงานพฒนา” เปนหลก เชน ถากจกรรมพฒนาทงหลายสงการหรอดาเนนงานโดยกลไกของรฐหรอเจาหนาทของรฐทงหมด โดยทประชาชนไมไดเขาไปมสวนรวมดวย กจกรรมพฒนานนกไมถอวาเปนกจกรรมพฒนาตามวธการพฒนาชมชน ตวอยางเชน การทากจกรรมทสนบสนนใหประชาชนเขามามสวนรวมในการปฏบตงานพฒนาทกขนตอน 4) การพฒนาชมชนในฐานะทเปนกระบวนการ15 (process) หมายถง การพฒนาหรอการเปลยนแปลงทใหความสาคญกบ “การดาเนนงานหรอการปฏบตงานผานทางกจกรรมพฒนาทประกอบดวยหลายขนตอนทสอดคลองกนอยางเปนระบบ” กระบวนการพฒนาชมชนยงตองเปนกระบวนการตอเนองอกดวย กลาวคอ หลงจากดาเนนงานหรอปฏบตงานผานทางกจกรรมพฒนาหนงไปแลว กจะนาไปสการเรมดาเนนงานหรอปฏบตงานผานทางกจกรรมพฒนาอนตอ ๆ ไปอก โปรดดภาพท 2 15คาวา กระบวนการ ประกอบดวยสาระสาคญ 4 ประการ ไดแก มระบบ มขนตอน มการดาเนนงาน และถกตองตามกฎหมาย

12

ภาพท 2 ความหมายของการพฒนาชมชนในฐานะทเปนขบวนการ โครงการ วธการ และกระบวนการ ในฐานะทเปนขบวนการ ความหมาย ในฐานะทเปนกระบวนการ ของ ในฐานะทเปนโครงการ การพฒนาชมชน ในฐานะทเปนวธการ กระบวนการพฒนาชมชนในฐานะทเปนกระบวนการน ยงใหความสาคญกบขนตอนการปฏบตงานทคานงถงการเปลยนแปลงดานจตใจมากกวาผลสาเรจของงาน กระบวน การพฒนาชมชนเลงเหนถงความสาคญทจะตองมการเปลยนแปลงในสภาพความเปนอยและความ สามารถของประชาชนจากสถานการณหนงไปสอกสถานการณหนง เชน จากสถานการณเดมทมประชาชนเพยงสองสามคนเปนผตดสนใจไปสสภาพทประชาชนหลายคนในชมชนเปนผมความ สามารถทจะตดสนใจเอง หรอจากสภาพทมการรวมมอแตเพยงเลกนอย ไปสสภาพทมการรวมมอกนอยางพรอมเพรยง หรอจากสภาพความเฉอยชาของประชาชนไปสสภาพทประชาชนมความกระตอรอรนทเขาไปมสวนรวมในกระบวนการพฒนา หรอจากสภาพทความชวยเหลอหรอทรพยากรจากภายนอกชมชนไปสสภาพทประชาชนในชมชนยอมเสยสละทรพยากรและแรงงานในชมชนเพอกจกรรมพฒนา เปนตน ตวอยางกระบวนการพฒนาชมชนทมการดาเนนงานผานทางกจกรรมพฒนาทประกอบดวยหลายขนตอนทสอดคลองกนอยางเปนระบบ เชน แบงเปน 6 ขนตอน เปน 5 ขนตอน หรอ 3 ขนตอน ตามลาดบ ดงน ขนตอนทหนง การศกษาและสารวจสภาพของชมชน เรมตนจากผปฏบตงานพฒนาดาเนนการสารวจสภาพของชมชนทผปฏบตงานพฒนาจะเขาไปปฏบตงานดวย

13

ขนตอนทสอง การศกษาขดความสามารถทมอยของชมชน โดยผปฏบตงานพฒนาดาเนนการพจารณาขดความสามารถและทรพยากรทมอยของชมชน ขนตอนทสาม การจดลาดบความสาคญ ผปฏบตงานพฒนาดาเนน การจดลาดบความสาคญของปญหาและความตองการของชมชน ขนตอนทส การวางแผนการพฒนา ผปฏบตงานดาเนนการวางแผนการพฒนาโดยยดขอเทจจรงทไดจากการศกษาและสารวจสภาพของชมชนขางตน ขนตอนทหา การลงมอปฏบตงานตามแผน ผปฏบตงานพฒนาลงมอดาเนนงานตามแผนพฒนาทไดวางไว ขนตอนทหก การประเมนผล ผปฏบตงานพฒนาดาเนนการประเมนผลกจกรรมพฒนาทไดดาเนนงานไปแลวรวมตลอดถงการพจารณาวางแผนกจกรรมพฒนาตอไปอกในทกขนตอนขางตนน การดาเนนงานหรอการปฏบตงานผานทางกจกรรมพฒนาขางตนนมใชเฉพาะผปฏบตงานพฒนาเทานน แตยงหมายถงประชาชนในชมชนทเขามามสวนรวมดวย โปรดดภาพท 3 ภาพท 3 กระบวนการพฒนาชมชนทแบงเปน 6 ขนตอน

ขนตอนทหก การประเมนผล ขนตอนทหา การลงมอปฏบตงานตามแผน

ขนตอนทส การวางแผนการพฒนา ขนตอนทสาม การจดลาดบความสาคญ

ขนตอนทสอง การศกษาขดความสามารถทมอยของชมชน ขนตอนทหนง การศกษาและสารวจสภาพของชมชน

ตวอยางกระบวนการพฒนาชมชนทมการดาเนนงานผานทางกจกรรมพฒนาทประกอบดวย 5 ขนตอนทสอดคลองกนอยางเปนระบบ เชน การเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมใน ขนตอนทหนง การคด ขนตอนทสอง การตดสนใจ ขนตอนทสาม การวางแผน ขนตอนทส การลงมอปฏบตงาน และ ขนตอนทหา การประเมนผล โปรดดภาพท 4

14

ภาพท 4 กระบวนการพฒนาชมชนทแบงเปน 5 ขนตอน

ขนตอนทหา การประเมนผล ขนตอนทส การลงมอปฏบตงาน ขนตอนทสาม การวางแผน ขนตอนทสอง การตดสนใจ ขนตอนทหนง การคด

อาจจดแบงเปน 3 ขนตอนกได เชน ขนตอนทหนง การคดหรอการวางแผน ขนตอนทสอง การลงมอปฏบตจรง และ ขนตอนทสาม การประเมนผล โปรดดภาพท 5 ภาพท 5 กระบวนการพฒนาชมชนทแบงเปน 3 ขนตอน

ขนตอนทสาม การประเมนผล ขนตอนทสอง การลงมอปฏบตจรง

ขนตอนทหนง การคดหรอการวางแผน จากความหมายของคาวา “การพฒนาชมชน” ทงหมดขางตน ทาใหสรปสาระสาคญไดดงน 1) เปนการเปลยนแปลงสภาพความเปนอยของประชาชนหรอชมชนทงดานวตถและจตใจ หรออาจจดแบงเปนดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ใหดขน 2) ยดหลกการมสวนรวมของประชาชน พรอมกบสนบสนนใหประชาชนมความคด รเรมและรวมมอกนชวยเหลอตวเอง 3) หนวยงานของรฐคอยใหการสนบสนนดานวชาการ รวมทงการเปดโอกาสใหหนวยงานของภาคเอกชนเขามามบทบาทรวมดวย 4) ในทนถอวา การพฒนาชมชนมฐานะเปนกระบวนการทผปฏบตงานพฒนา และ/หรอ ประชาชน นาไปใชเปนกลยทธ (strategy) หรอมรรควธ (means) หรอแนวทางในการดาเนนงานผานทางกจกรรมพฒนาตาง ๆ อยางมขนตอนทเปนระบบระเบยบทงในเมองและในชนบท

15

5) การใหความหมายคาวา “พฒนาชมชน” มใชเปนการนาคาวา “พฒนา” กบ คาวา “ชมชน” มาตอตดกนแลวแปลความหมายรวมกนไป เทาทผานมา มผรเปนจานวนมากไดแปลหรอใหความหมายเชนน แตในทน คาวา พฒนาชมชน เปนคา ๆ เดยวทมความหมายของตวเองโดยเฉพาะ ไมตองอาศยความหมายของคาวาพฒนาและคาวาชมชนมาเปนพนฐานในการกาหนดความหมายแตละประการใด 6) คาวา การพฒนาชมชน (community development) มไดมความหมายเดยวกนหรอเหมอนกบคาวา พฒนา (development) เหตผลกคอ การพฒนาชมชนเปนคาทมความหมาย เปาหมาย ปรชญา แนวคด หลกการ และการดาเนนงานทแตกตางไปจากคาวาพฒนา กลาวโดยยอ “การพฒนาชมชนไมใชการพฒนาโดยทวไป” ตวอยางเชน (1) ปรชญาของการพฒนาชมชนมงพฒนาและใหความสาคญกบคนมากทสด แตการพฒนาโดยทวไปมงพฒนาทางวตถ เศรษฐกจ หรอพนทเปนหลก (2) การพฒนาชมชนเนนการมสวนรวมของประชาชนในชมชนอยางมาก แตการพฒนาโดยทวไปไมใหความสาคญกบประชาชนมากเทาทควร หรอเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมพอเปนพธหรอเพอใหครบขนตอนเทานน (3) การพฒนาชมชนมแนวคดทตองการใหประชาชนชวยเหลอตวเอง และปกครองตนเอง โดยรฐคอยใหความชวยเหลอดานวชาการ ในขณะทการพฒนาโดยทวไปมสวนสาคญทาใหประชาชนตองพงพาพงพงสงคมเมองหรอรฐหรอบคคลภายนอกชมชน อกทง (4) การพฒนาชมชนเนนขนตอนการดาเนนงาน เชน การเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมในการคด ตดสนใจ วางแผน ลงมอปฏบตงาน และประเมนผล แตการพฒนาโดยทวไปมงทผลสาเรจของงานเปนหลก เหลานเปนตน อาจมผสงสยวา ทาไมจงไมมการกลาวถงทฤษฎการพฒนาชมชน จงขอถอโอกาสชแจงไวในทนดวยวา การพฒนาชมชนไดเรมเกดขนประมาณ ป พ.ศ. 2498 หรอ ค.ศ. 1955 หลงจากนนไดแพรเขามาสประเทศไทยประมาณ พ.ศ. 2505 โดยไดมการตงกรมการพฒนาชมชนขน เนองจากการพฒนาชมชนไดเกดขนมานานดงไดกลาวแลว กอปรกบยงไมมผใดเขยนเปนทฤษฎการพฒนาชมชนทแนนอน ซงอาจเปนเพราะยงไมผานการทดสอบทดลองอยางมากและนานเพยงพอ การพฒนาชมชนจงเปนเพยงแนวคดเทานน อยางไรกด ไดมผรหลายคนพยายามเขยนทฤษฎการพฒนาชมชนขน และมจานวนไมนอยเขาใจวาการพฒนาชมชนกคอการพฒนาโดยทวไป จงไดมการนาเอาทฤษฎการพฒนาโดยทวไป เชน ทฤษฎหนาทนยม (functionalism theory) ทฤษฎโครงสรางและหนาท (structural-functionalism theory) ทฤษฎการแพรกระจาย (diffusion theory) ทฤษฎความลาทางวฒนธรรม (cultural Lag theory) ทฤษฎทวภาค (dualism theory) ทฤษฎการพงพา (dependency theory) ทฤษฎววฒนาการ (evolution theory) และทฤษฎความทนสมย (modernization theory) เปนตน ทฤษฎทยกตวอยางมาน สวนใหญเปนทฤษฎทางสงคมวทยา-มานษยวทยา และทฤษฎทาง

16

เศรษฐศาสตร เมอเปนเชนน ประกอบกบไมมการเขยนอธบายใหชดเจน ในบางครงจงทาใหเกดการไขวเขวไดงาย สาหรบขอบเขตของการพฒนาชมชนในฐานะทเปนกระบวนการนน กวางขวางมาก ยกตวอยางเชน 1) เปนกระบวนการเปลยนแปลงทมการวางแผนหรอตงใจจงไวกอน เชน มเปาหมาย ทศทาง ระยะเวลา และขนตอนการดาเนนงาน เปนตน ทงน ผปฏบตงานพฒนา และ/หรอ ประชาชนเปนผวางแผนนน 2) เปนกระบวนการพฒนาใหประชาชนในชมชนมสภาพความเปนอยทดขนทงดานวตถและจตใจ หรอทงดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง 3) เปนกระบวนการทนาทรพยากรธรรมชาตและประชาชนในชมชนมาใชประโยชนและสรางประโยชนแกชมชนใหมากทสด 4) เปนกระบวนการใหการศกษาแกประชาชน โดยเนนการเปลยนแปลงทางทศนะ และแนวคดใหถกทศทาง 5) เปนกระบวนการทสอดคลองกบขดความสามารถของประชาชน และแนวนโยบายของรฐ 6) เปนกระบวนการเปลยนแปลงทสงเสรมใหประชาชนในชมชนรจกวธชวยตนเองโดยใชพลงกลมเปนสาคญ 7) เปนกระบวนการทอาศยความรวมมอระหวางประชาชนกบประชาชน และประชาชนกบหนวยงานของรฐ และภาคเอกชน 8) เปนกระบวนการทอาศยความชวยเหลอทางวสดอปกรณและวชาการจากภาครฐและภาคเอกชนภายนอกชมชนเมอจาเปนหรอเกดขดกาลงความสามารถของชมชน 9) เปนกระบวนการทสงเสรมใหประชาชนมความคดรเรมในการพฒนาชมชนของตนเอง 10) เปนกระบวนการพฒนาทตองพจารณาถงสงคม ขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมของชมชน ภมปญญาทองถน และภมปญญาชาวบานททาการพฒนา 11) เปนกระบวนการพฒนาทใชหลกการและแนวทางของการปกครองระบอบประชาธปไตยทมพระมหากษตรยเปนประมขเปนพนฐานในการดาเนนงาน 12) เปนกระบวนการทผสมผสานความรความสามารถของบคคลหลายสาขาเขาดวยกน อนมใชเปนงานของหนวยงานใดหนวยงานหนงโดยเฉพาะ 13) ผลประโยชนของการพฒนาทเกดขนตองตกแกประชาชนสวนใหญในชมชนนน สรปไดวา การพฒนาชมชนมความหมายหลากหลาย หาขอยตไดยาก ขนอยกบมมมองของผรหรอผเชยวชาญแตละคน เชน อาจจดแบงเปน 4 ฐานะ ไดแก ฐานะทเปนขบวนการ โครงการ

17

วธการ และกระบวนการ นอกจากน ยงไดมการนาคาวา การพฒนาชมชนมาประยกตหรอพฒนาตลอดมา ทาใหความหมายหรอจดเนนของการพฒนาชมชนในแตละยคแตกตางกนได ความแตกตางเชนนมมาชานาน และปจจบนกยงหาขอยตทเปนแนวทางเดยวกนไมได กลาวไดวา คาวา การพฒนาชมชน โดยเฉพาะอยางยง ในฐานะทเปนกระบวนการนอกจากมขอบเขตกวางขวางมากแลว ยงมความหมายแตกตางไปจากคาวา การพฒนาโดยทวไป อกดวย อยางไรกด ในทนถอวา การพฒนาชมชนเปนแนวทางการพฒนาทสาคญแนวทางหนง และเมอพจารณาถงขอแตกตางระหวางการพฒนากบการพฒนาชมชน พบวา ในระยะเรมแรกของการปฏบตงานพฒนาชมชนในประเทศไทยนน มการเขาใจกนวาเปนงานซาซอนกบงานในหนาทของหนวยงานอน เชน กรมการปกครอง นอกจากน ยงไมเชอกนวา การพฒนาชมชนเปนหลกการหรอวธการ หรอกลยทธทสามารถนาไปใชไดทกหนวยงานทงในเมองและในชนบท และทงในภาครฐและเอกชน ดวยเหตผลทวา มหนวยงานเอกชนเปนจานวนมากทปฏบตงานพฒนาประสบสาเรจมากกวากรมการพฒนาชมชนซงเปนหนวยงานของรฐ อนเปนเรองทกรมการพฒนาชมชนตองพสจนและแสดงผลงานเพอลบลางความเชอนตอไป มสาเหตสาคญ 3 ประการ ททาใหเกดความสบสนขนระหวางงานพฒนาชมชนกบงานพฒนาโดยทวไป อนอาจนบไดวาเปนปญหาอปสรรคตอความเจรญกาวหนาของงานพฒนาชมชนในประเทศไทยได ประการแรก การพฒนาของไทยตงแตอดต เชน ในสมยกรงสโขทย กรง ศรอยธยา หรอกรงรตนโกสนทรกอนเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 ถอไดวา เปนการพฒนา มใชเปนการพฒนาชมชน ทงนเพราะประชาชนมไดเขามามสวนรวมในการพฒนาดวยความเตมใจอาจเปนการเขามารวมเพราะถกเกณฑแรงงานมา เปนตน ในปจจบน ไดมการกาหนดความหมายของคาวาพฒนาทใกลเคยงกบความหมายของคาวาการพฒนาชมชนมาก โดยจะพบวา การพฒนาโดยทวไปทผานมานนประสบกบความลมเหลวหรอไดผลไมมากเทาทควร จงไดมการปรบหรอกาหนดความหมายของคาวา การพฒนาแนวใหมทเนนการมสวนรวมของประชาชน หรอ การพฒนาแบบผสมผสาน เปนตน ประการทสอง เนองมากจากขอจากดในตวเองของการพฒนาชมชนทวา การพฒนาชมชนเปนแนวคดทางสงคมศาสตรหนงซงไมใชสตรสาเรจรปทจะนาไปใชไดเหมอนกนหมดในทกสถานททกชมชนโดยปราศจากการปรบประยกต นอกจากนน การพฒนาชมชนยงไมเปนทยอมรบกนมากดงไดกลาวไวแลวขางตน ดงนน เมอการพฒนาชมชนมขอจากดเชนน ประกอบการพฒนาชมชนทผานมากยงไมบรรลผลสาเรจเปนทนาประทบใจมากเทาทควร เหลาน กยงมสวนทาใหเขาใจกนวา การพฒนาชมชนกคอการพฒนาโดยทวไปทมอยมากมายในประเทศไทยทไมประสบความสาเรจเทาทควรนนเอง

18

ประการทสาม ผรหรอนกวชาการหรอแมกระทงผปฏบตงานพฒนาไมไดทาความกระจางใหแกประชาชนทวไปเพอไดรวา การพฒนาชมชนกบการพฒนาโดยทวไปนนตางกนหรอเหมอนกนมากนอยประการใด อยางไรกด สาเหตทง 3 ประการน อาจไมถอวาเปนปญหาอปสรรคตอความเจรญกาวหนาของการพฒนาชมชนกได ถาหากยดถอวา การพฒนาชมชนคอการพฒนาโดยทวไป แตในทนยงคงยนยนวา การพฒนาชมชนมใชการพฒนาโดยทวไป แตการพฒนาชมชนเปนกลยทธหนงหรอเปนแนวทางการพฒนาทสาคญแนวทางหนง โดยการพฒนาชมชนมปรชญา แนวคด และ หลกการพฒนาชมชนของตวเองโดยเฉพาะดงกลาวไวแลว 3. การพฒนาทยงยน แนวคดพนฐานเกยวกบการพฒนาทยงยน (sustainable development) สบเนองจากการพฒนาในยคโลกาภวตน หรอกระแสโลกาภวตน (globalization) ความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย และกลไกการตลาด ไดกอใหเกดความเจรญ การเตบโต การผลต และการบรโภคและการใชประโยชนทเปนผลเสยตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซงรวมทงชวตมนษย สตว และพชพรรณ อยางฉบพลนหรอตอเนองสบเนองตอไป ประกอบกบความลมเหลวของการพฒนาแบบดงเดมทผานมา ทเนนการบรโภคอยางฟมเฟอย ไมคมคา โดยไมคานงถงสภาพแวดลอม โดยเฉพาะอยางยง ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของโลกทมอยอยางจากด การพฒนาตามแนวทางดงกลาวน นอกจากจะทาลายสงแวดลอม ชวตมนษย สตว และพชพรรณแลว การพฒนาเศรษฐกจของหลายประเทศ ไดสรางปญหาใหกบความเปนอยของมนษยและวฒนธรรมทองถนอยางมหาศาล เนองจากบางรฐบาลไมรบผดชอบ ไมฉบไวตอการตอบสนองความตองการของประชาชน อกทงระบบราชการมการฉอราษฎรบงหลวง ขาดประสทธภาพ และไมมความโปรงใสหรอขาดการควบคมตรวจสอบมากเทาทควร ดงนน การทมนษยยงคงใชแนวทางพฒนาแบบเดมดงกลาว ตอไปในอนาคต เมอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทจะนามาบรโภคหรอใชประโยชนรอยหรอ เสอมคณภาพ เสอมสลาย หรอหมดสนไป อาจทาใหชวตบนโลกตองดารงอยดวยความลาบากหรอจบสนไป การพฒนาทยงยน จงเปนแนวคดทเกดขนมาเพอปองกนมใหโลกตองเดนทางไปสจดจบ นานาชาตจงไดประชมรวมกนเพอแสวงหาแนวคดทเปนกลางทสดมาเยยวยาภยพบตทเกดขน ผลสรปทไดคอ ทวโลกควรปรบเปลยนแนวทางการพฒนา โดยจะตองยกเลกการพฒนาแบบเดมซงรฐเปนผชนาและออกคาสงแตเพยงฝายเดยว ในลกษณะ รฐชาต หรอ รฐประชาชาต (Nation State) แลวปรบเปลยนเปน ประชารฐ (Civil State) ซงเปน “ความสมพนธรปแบบใหมระหวางรฐกบประชาชนในลกษณะทเปนประชาสงคม (Civil Society)” คาวา ประชาคมนน หมายถง การพฒนาทเกดขนจากความรเรมของประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชน โดยทกฝายในสงคมตางใหความรวมมอกนอยาง

19

ใกลชดทงภาครฐ ภาคเอกชน และประชาชน สวนคาวา ประชารฐนนหมายถง รฐซงมรฐบาล เอกชน และประชาชนรวมมอกนในทกเรองทเปนสาธารณะ เมอเปนเชนน แนวคดของการพฒนาทยงยนจะสาเรจไดหรอไม ทกประเทศควรรวมมอกนอยางใกลชด ทสาคญคอ รฐบาลของประเทศควรปรบเปลยนมมมองและการบรหารจดการใหม จากทรฐบาลเปนผใชอานาจอธปไตยแทนประชาชน สามารถควบคมและครอบงาประชาชนใหปฏบตตามคาสงได มาเปนการเปดโอกาสใหประชาชนหรอชมชนเขามามสวนรวมทงในระดบการรวมรบรการตดสนใจของหนวยงานของรฐ และในระดบการรวมตดสนใจ อกทงควรตกลงกนใหชดเจนดวยวา สดสวนของบทบาทหรออานาจหนาทของหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชนในการพฒนานนควรจะเปนลกษณะใดดวย เพอใหการพฒนาทยงยนสามารถแทรกเขาไปในทกสวนของสงคมโลก เมอเรมตน ทศวรรษท 1980 (หรอประมาณป พ.ศ. 2523 เปนตนมา) องคการสหประชาชาต จงเสนอใหประเทศกาลงพฒนาทประสบความลมเหลวในการพฒนาตามทกลาวมาขางตน เรงปฏรประบบเศรษฐกจควบคไปกบการปฏรปการเมอง การบรหาร การศกษา การขจดและลดความยากจน การสงเสรมใหมการบรณาการทางการผลต ทางการเกษตร การสรางงาน ทพอเพยงกบการเตบโตของประชากร การพทกษสงแวดลอม และการลดอตราการขยายตวของประชากร เปนตน โดยนาระบบการจดการทด ทเรยกวา Good Governance หรอธรรมาภบาล หรอธรรมรฐ หรอการบรหารกจการบานเมองและสงคมทด (ในป 2546 ประเทศไทยเรยกวา การบรหารกจการบานเมองทด) มาใชเปนยทธศาสตรในการพฒนา สาหรบประเทศไทยตอมาไดประกาศใชพระราชกฤษฎวาดวยหลกเกณฑและวธการบรหารกจการบานเมองทด พ.ศ. 2546 ทกาหนดใหหนวยงานของรฐตองบรหารราชการ โดยยดหลกของการบรหารกจการบานเมองทด การพฒนาตามหลกดงกลาวน ใหความสาคญกบ 6 หลกการ ไดแก หลกนตธรรม (rule of laws) หลกคณธรรม (ethics) หลกความโปรงใส (transparency) หลกความมสวนรวม (participation) หลกความรบผดชอบ (accountability) และหลกความคมคา (value for money) สาหรบความหมายของการพฒนาทยงยนนน เหนอยางชดเจนเมอ คณะกรรมการหรอสมชชาสงแวดลอมของโลก (World Commission on Environment) ในป พ.ศ. 2526 ไดใหความหมายการพฒนาทยงยนวาหมายถง รปแบบของการพฒนาทตอบสนองความตองการของคนรนปจจบน โดยไมสงผลดานลบตอคนรนตอไป กลาวคอ ผลของการพฒนาทยงยนซงตอบสนองความตองการของคนรนปจจบน จะตองไมทาลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมซงยอมสงผลดานลบตอคนรนตอไปในอนาคต สาหรบประเทศไทย การพฒนาทยงยน หมายถง การพฒนาทยงยนมลกษณะทเปน บรณาการหรอผสมผสาน (integrated) เปนองครวม (holistic) และมดลยภาพ (balance) หรอการพฒนาทมกจกรรมสอดคลองกบกฎเกณฑของธรรมชาต ขยายความไดวา หมายถง การพฒนาทม

20

ลกษณะผสมผสาน คอ มกจกรรมพฒนารวมทงมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในลกษณะทเปนสวนรวมหรอมหภาค และเมอใดทกจกรรมพฒนานนสงผลกระทบดานลบตอทรพยากรธรรมชาตหรอคณภาพสงแวดลอมในทใดทหนง กจะตองเสรมสรางคณภาพสงแวดลอมในทอนชดเชยเพอใหคณภาพสงแวดลอมในภาพรวมคงอยได คาวา การผสมผสาน ยงหมายความรวมไปถงการผสมผสานแนวคดทางเศรษฐศาสตร นเวศวทยา และสงคมวทยา เขากบการปฏบตงานพฒนาโดยควรเปนไปในทศทางเดยวกน หรอมงตรงไปสจดหมายเดยวกน อนจะทาใหมนษยกบสงแวดลอมอยควบคกนไปโดยสนตสขสงบและยงยน นอกจากนแลว การพฒนาทยงยน ยงหมายถง กระบวนการเปลยนแปลงโครงสรางของสงคมและสถาบนตางๆ ทางสงคม เชน สถาบนทางเศรษฐกจ การศกษา และการเมอง ในหลายมตรวมตลอดถงกระบวนการเปลยนแปลงคานยม ทศนคต หรอระบบคณคา อนเปนการเปลยนแปลงจากเชงปรมาณไปสเชงคณภาพใหดยงขน ปลอดจากระบบผกขาดทางเศรษฐกจและการผกขาดอานาจทางการเมอง ตวอยางการเปลยนแปลงตามแนวคดการพฒนาทยงยนซงเอออานวยตอระบบเศรษฐกจ เชน การพฒนาทสามารถเพมผลผลตอยางมดลยภาพหรอมความสมดลระหวางคนกบ สงแวดลอมและเทคโนโลย พรอมกบมการแบงปนผลประโยชนจากการพฒนาอยางเปนธรรม และสรางความเสมอภาคทางโอกาส กลาวไดวา แนวคดการพฒนาทยงยนเรมเขามามบทบาทในกระแสการพฒนาสงคมโลกตงแตป พ.ศ. 2515 เรมตงแตสหประชาชาตไดจดใหมการประชมสดยอดวาดวยสงแวดลอมของมนษย (human environment) ณ กรงสตอกโฮลม ประเทศสวเดน ซงเรยกรองใหทวโลกคานงถงการใชทรพยากรทมอยอยางจากด ไมใชอยางฟมเฟอย ตอมาในป พ.ศ. 2526 สหประชาชาตไดจดตงสมชชาสงแวดลอมโลกและการพฒนาของโลก (World Commission on Environment and Development หรอเปนทรจกกนโดยทวไปวา Brundtland Commission) โดยเรยกรองใหประชาชนทวโลกเปลยนแปลงวถการดารงชวตใหปลอดภยโดยคานงถงสงแวดลอมและสอดคลองกบขอจากดของธรรมชาต รวมทงไดเสนอวามนษยชาตสามารถทจะทาใหเกดการพฒนาทยงยนขนมาได การพฒนาทยงยนมความสาคญมากยงขน เมอสหประชาชาตไดจดใหมการประชมวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (UN Conference on Environment and Development หรอ UNCED) หรอการประชม Earth Summit ทกรงรโอ เดอ จาเนโร ประเทศบราซล เมอป พ.ศ. 2535 ซงผลการประชมน ผแทนของ 178 ประเทศรวมทงไทยไดรวมลงนามรบรอง แผนปฏบตการ 21 (Agenda 21) ซงถอเปนแผนแมบทของโลกทประเทศสมาชกตองตระหนกถงปญหาสงแวดลอม และเหนความสาคญทจะรวมกนพทกษสงแวดลอม เพอสรางการพฒนาทยงยนใหเกดขนในโลก จากแผนปฏบตการ 21 ขางตน ประเทศไทยไดรบแนวคดการพฒนาทยงยนเขามา เชน บรรจแนวคดนไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545-2549) โดยไมเพยงเนน “คน”

21

เปนศนยกลางการพฒนา เนนแนวทางเศรษฐกจพอเพยง และเนนชมชนเขมแขงแลว ยงเนนการพฒนาทยงยนอกดวย 4. การพฒนาตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง สบเนองมาจากอทธพลของระบบเศรษฐกจโลก และแนวทางการพฒนาของประเทศทางตะวนตก รวมทงแนวทางการพฒนาทผานมาของไทยไดเนนทนนยมหรอเสรนยมซงใหความสาคญกบวตถ เงนตรา ประสทธภาพ กาไร ความรวดเรว การตอสแขงขน ผลประโยชนสงสด รวมทงเนนความเจรญกาวหนาโดยใชเทคโนโลยททนสมยเพมมากขน ๆ ประกอบกบคนไทยเปนจานวนมากไดใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางฟมเฟอยเปนจานวนมากและตอเนองทาใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเสอมสภาพ ถกทาลาย และบางอยางหมดสนไปอยางหาทดแทนใหมไมได อาจเปรยบเทยบไดวา คนไทยใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 3 สวน ขณะททานบารงไดเพยง 1 สวน หากปลอยเชนนตอไป คนไทยยอมเผชญกบความทกขยาก และในอนาคตกจะเกดการแยงชงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมกนเพมมากขน ๆ ดวยเหตผลหลกดงกลาวน จงนามาสการพฒนาตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง (sufficiency economy) ซงหมายถง การพฒนาทตงอยบนพนฐานของทางสายกลาง และความไมประมาท โดยคานงความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมคมกนทดในตว ตลอดจนใชความร ความรอบคอบ และคณธรรมประกอบการวางแผน การตดสนใจ และการกระทา การพฒนาของไทยจงควรยดแนวทางเศรษฐกจพอเพยงเปนพนฐานของการพฒนาในทกเรอง และยงเปนแนวทางในการดาเนนวถชวตของคนไทย เศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทางการพฒนาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชดารสชแนะแนวทางการดาเนนชวตแกชาวไทยมาโดยตลอดนานกวา 25 ป ตงแตกอนเกดวกฤตการณทางเศรษฐกจ และภายหลงไดทรงเนนยา แนวทางการแกไขเพอใหรอดพนและสามารถดารงอยไดอยางมนคง ยงยน ภายใตกระแส โลกาภวตนและการเปลยนแปลงตาง ๆ เศรษฐกจพอเพยงจงสามารถประยกตใชเปนพนฐานการพฒนาประเทศไดในทกภาคการผลต รวมทงเปนแนวทางในการดารงชวตและปฏบตงานของคนไทยทงในระดบบคคล ครอบครว ชมชน และสงคม แนวทางเศรษฐกจพอเพยงครอบคลมเรองสาคญ ดงน 1) การดาเนนการในทางสายกลางทอยบนพนฐานความพอด เนนการพงตนเอง ขณะเดยวกน ใหกาวทนโลกในยคโลกาภวตน 2) ความพอเพยงทเนนการผลต และบรโภคอยบนความพอประมาณมเหตผล 3) ความสมดลและการพฒนาทยงยน เปนการพฒนาอยางเปนองครวม มสมดลระหวางกระแสการแขงขนจากโลกาภวตน และกระแสทองถนนยม มความหลากหลายในโครงสราง

22

การผลต มการใชทนทมอยในสงคมใหมประสทธภาพ เกดประโยชนสงสด ไมทาลายทรพยากร-ธรรมชาตและสงแวดลอม วฒนธรรม ภมปญญาและวถชวตทดงาม 4) การมภมคมกนในตวทดพอสมควรในการเตรยมความพรอม รเทาทนตอผลกระทบทเกดจากการเปลยนแปลงตาง ๆ มความยดหยนในการปรบตว มการตดสนใจอยางมเหตมผล มความเขมแขง มนคง และยงยน 5) การเสรมสรางจตใจคนและพฒนาคนในชาตใหเปนคนด มคณธรรม มความรบผดชอบ ซอสตยสจรต มสตปญญา มความเพยร อดทน และรอบคอบ สรปไดวา เศรษฐกจพอเพยง เปนแนวทางในการพฒนาทนาไปสความสามารถในการพงตนเองในระดบตาง ๆ อยางเปนขนตอน โดยลดความเสยงกบความผนแปรของธรรมชาตหรอการเปลยนแปลงจากปจจยตาง ๆ โดยอาศยความพอประมาณและความมเหตผล การสรางภมคมกนทด มความร ความเพยร และความอดทน สตและปญญา การชวยเหลอซงกนและกน และความสามคค ความพอเพยงนน จะตองประกอบดวย 3 ลกษณะพรอม ๆ กน ดงน หนง ความพอประมาณ หมายถง ความพอดทไมนอยเกนไปและไมมากเกนไปโดยไมเบยดเบยนตนเองและผอน เชน การผลตและการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ สอง ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจเกยวกบระดบของความพอเพยงจะตองเปนไปอยางมเหตผล โดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของตลอดจนคานงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระทานน ๆ อยางรอบคอบ สาม การมภมคมกนทดในตว หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและการเปลยนแปลงดานตาง ๆ ทจะเกดขนโดยคานงถงความเปนไปไดของสถานการณตาง ๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคตทงใกลและไกล ในทนขออญเชญพระบรมราโชวาททแสดงถงการพฒนาตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง ดงน 1) พระบรมราชโชวาทในพธพระราชทานปรญญาบตร ของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ณ หอประชมมหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 19 กรกฎาคม 2517

"…..ในการพฒนาประเทศนนจาเปนตองทาตามลาดบขน เรมดวยการสรางพนฐาน คอความมกนมใชของประชาชนกอนดวยวธการทประหยด ระมดระวง แตถกตองตามหลกวชา เมอ พนฐานเกดขนมงคงพอควรแลว จงคอยสรางเสรมความเจรญขนสงขนตามลาดบตอไป

23

..…การถอหลกทจะสงเสรมความเจรญ ใหคอยเปนไปตามลาดบดวยความรอบคอบ ระมดระวง และประหยดนนกเพอ ปองกนความผดพลาดลมเหลวและเพอใหบรรลผลสาเรจได แนนอนบรบรณ"

จากพระบรมราโชวาทและพระราชดารสของพระองค นบตงแตป 2517 เปนตนมา จะพบวา พระองคทานไดทรงเนนยาแนวทางการพฒนาทอยบนพนฐานของการพงตนเอง ความพอมพอกน พอมพอใช การรจกความพอประมาณ การคานงถงความมเหตผล การสรางภมคมกนทดในตว และทรงเตอนสตประชาชนคนไทยไมใหประมาท ตระหนกถงการพฒนาตามลาดบขนตอนทถกตองตามหลกวชาการ ตลอดจนมคณธรรมเปนกรอบในการดารงชวตซงทงหมดนเปนทรกนภายใตชอวา เศรษฐกจพอเพยง 2) พระราชดารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา วนท 4 ธนวาคม 2540

"…..อนนเคยบอกวา ความพอเพยงน ไมไดหมายความวา ทกครอบครวจะตองผลตอาหารของตว จะตองทอผาใสเอง อยางนนมนเกนไป แตวาในหมบานหรอในอาเภอจะตองมความพอเพยงพอสมควรบางสงบางอยางทผลตไดมากกวาความตองการ กขายไดแตขายในทไมหางไกลเทาไหร ไมตองเสยคาขนสงมากนก"

3) พระราชดารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา วนท 23 ธนวาคม 2542 "…..เศรษฐกจพอเพยง แปลวา Sufficiency Economy…คาวา Sufficiency Economy นไมมในตาราเศรษฐกจ จะมได อยางไร เพราะวาเปนทฤษฎใหม… Sufficiency Economy นน ไมมในตาราเพราะหมายความวาเรามความคดใหม ….. และโดยททานผเชยวชาญสนใจ กหมายความวาเรากสามารถทจะไปปรบปรง หรอไปใชหลกการเพอทจะใหเศรษฐกจของประเทศและของโลกพฒนาดขน" "..…ขอใหทกคนมความปรารถนาทจะใหเมองไทยพออยพอกนมความสงบและทางานตงอธษฐาน ตงปณธานในทางน ทจะ

24

ใหเมองไทยอยแบบพอกนไมใชวาจะรงเรองอยางยอด แตมความความพออยพอกน มความสงบเปรยบเทยบกบประเทศอน ๆ ถาเรารกษาความพออยพอกนนได เรากจะยอดยงยวดได… ฉะนนถาทกทานซงถอวาเปนผมความคดและมอทธพล มพลงทจะทาใหผอน ซงมความคดเหมอนกน ชวยกนรกษาสวนรวมใหอยดกนดพอสมควร ขอยาพอควรพออยพอกน มความสงบ ไมใหคนอนมาแยงคณสมบตนจากเราไปได กจะเปนของขวญวนเกดทถาวรทจะมคณคาอยตลอดกาล"

5. การบรหารการพฒนา มผใหความหมายคาวา การบรหารการพฒนา (development administration) ไวตาม ตวอยางดงน 5.1 จอรจ เอฟ. แกนท (George F. Gant) นกวชาการชาวอเมรกนอธบายแนวคดและความหมายของการบรหารการพฒนา (development administration) เปนคนแรก ๆ โดยมประสบการณมาจากการปฏบตงานท Tennessee Valley Authority (TVA.) วา การบรหารการพฒนาเปนคาทใหความสาคญกบหนวยงานระบบการจดการ และกระบวนการตาง ๆ ซงรฐบาลจดตงขนเพอดาเนนงานใหบรรลวตถประสงคของการพฒนา พรอมกนน การบรหารการพฒนายงเปนเครองมอของรฐบาลทกาหนดใหเกยวของกบปจจยตาง ๆ ของการพฒนาเพอทาการเชอมโยงและทาใหวตถประสงคทางดานสงคมและเศรษฐกจของชาตประสบผลสาเรจ นอกจากน การบรหารการพฒนายงชวยปรบใหระบบราชการและบทบาทหนาทของหนวยงานราชการตาง ๆ ตอบสนองตอการพฒนาอกดวย ดงนน การบรหารการพฒนาจงหมายถง การบรหารนโยบาย แผนงาน และ โครงการตาง ๆ เพอใหเปนไปตามวตถประสงคของการพฒนา16 การบรหารการพฒนาของแกนท แบงเปน 2 สวน คอ “การบรหารงานภายใน (internal administration) หมายถงวาการบรหารงานใด ๆ มความจาเปนทจะตองจดใหมองคการบรหารงานนน ๆ สามารถเปนกลไกการบรหารทดเสยกอน จงจาเปนจะตองจดการภายในองคการใหดใหม ประสทธภาพทสดซงอาจทาไดดวยการจดองคการการบรหารงานบคคลงานคลง งานวางแผน การตดสนใจ ฯลฯ อนเปนสาขายอยของรฐประศาสนศาสตรใหดทสด สวนการบรหารงานภายนอก (external administration) ครอบคลมถงเรองตาง ๆ ทหนวยงานนนตดตอกบปจจยนอกทงหมด ทงนดวยการทคนพบวา ในการบรหารงานนน มใชแตจะมงถงประสทธภาพของการบรหารภายใน 16George F. Gant, Development Administration: Concepts, Goals, Methods (Madison, Wisconsin: The University of Wisconsin Press, 1979), p. 20.

25

องคการอยางเดยว เพราะองคการมหนาทตองปฏบตงานในหนาทของตนใหเปนผลสาเรจอยางดทสด ซงหมายถงวา นอกเหนอไปจากการจดการภายในทดแลว ยงตองมหนาทรบผดชอบในการหาลทางทดตดตอกบปจจยภายนอกอน ๆ ใหปจจยเหลานนมารวมมอกบองคการของตนเพอชวยใหงานทไดรบมอบหมายสมฤทธผล ความสามารถในเชงบรหารขององคการทจะบรหารปจจยภายนอกน มผลเกยวกบความเปนตายขององคการสวนมาก เพราะองคการบรหารตองมสวนปฏบตการตดตอกบคนหรอปจจยภายนอกอน ๆ ดวยกนแทบทงนน17 5.2 เออรวง สเวดโลว (Irving Swerdlow) นกวชาการชาวอเมรกนอธบายวา การบรหารการพฒนา หมายถง การบรหารในประเทศทยากจนหรอประเทศดวยพฒนาทงหลาย ทงนเพราะการบรหารราชการในประเทศดวยพฒนายอมมความแตกตางกนกบการบรการราชการในประเทศทพฒนาแลว ซงอาจพจารณาและสงเกตเหนไดจากลกษณะของความแตกตางกนหลายแงหลายมม อาท พจารณาจากลกษณะและแบบแผนของการบรหาร บทบาทของรฐบาลและบทบาทของขาราชการ เปนตน18 โดยนยเดยวกน สเวดโลว ยงไดกลาวอกวา ประเทศทยากจนทงหลายมลกษณะพเศษหลายประการซงทาใหรฐบาลตองมบทบาทแตกตางกน ลกษณะนและบทบาทของรฐดงกลาว ทาใหการทางานของนกบรหารมลกษณะแตกตางออกไป ในทใดกตามทมความแตกตางนนอย การบรหารรฐกจจะตองถอไดหรอเรยกไดวาเปนการบรหารการพฒนา19 5.3 อาษา เมฆสวรรค ไดกลาวถงความหมายของการบรหารการพฒนาวาแบงเปน 2 ทรรศนะ ตามทรรศนะประการแรกนน ถอวา การบรหารการพฒนา หรอ Development Administration คอ การบรหารงานหรอการบรหารราชการในประเทศดอยพฒนาทมงมนทจะดาเนนการพฒนา ดงทเขยนในภาษาองกฤษ วา administration in poor developed countries which are committed to development สวนอกทรรศนะหนงเหนวา การบรหารการพฒนา ไดแก 17อมร รกษาสตย, “พฒนา พฒนาศาสตร และรฐประศาสนพฒนา” พฒนาบรหารศาสตร 3, 3 (มกราคม 2506) : 403-404. 18Irving Swerdlow (ed.), Development Administration: Concepts and Problems (Syracuse, New York: Syracuse University Press, 1963), pp. ix-xii, อางถงใน อาษา เมฆสวรรค, “หลกการบรหารการพฒนา” ใน อมร รกษาสตย และขตตยา กรรณสต (บรรณาธการ), ทฤษฎและแนวความคดในการพฒนาประเทศ (แกไขเพมเตม ครงท 2, กรงเทพมหานคร : โรงพมพชมนมสหกรณการขายและการซอแหงประเทศไทย, 2515), หนา 270. 19Ferrel Heady, Public Administration: A Comparative Perspective (New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1966), p. 10. อางถงใน อนนต เกตวงศ, การบรหารการพฒนา (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2523), หนา 27.

26

การบรหารเพอการพฒนาหรอการบรหารตามโครงการพฒนาของประเทศ หรอ administration in development or administration of a program of national development ตามความเขาใจอยางงาย ๆ ทว ๆ ไป20 5.4 อนนต เกตวงศ มความเหนวา นกวชาการสวนใหญถอวา การบรหารการพฒนามขอบเขต ครอบคลมไปถงการเมองดวย และบางคนมแนวคดกวางมากถงขนาดทกลาววาการบรหารการพฒนาหมายถงการบรหารการเปลยนแปลง ดงนน ไมวาจะกระทาใหเกดการเปลยนแปลงใด ๆ ทเปนไปตามนโยบายและแผน ยอมถอวาอยในขอบเขตของการบรหารการพฒนาทงสน โดยมขอบเขตทงทางดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม และการบรหาร21 ฉะนน การบรหารการพฒนา จงยอมหมายถง การบรหารของงานพฒนา หรอการนาเอาโครงการพฒนาดานตาง ๆ ไปดาเนนการใหบรรลผลสาเรจ รวมทงการพฒนาการบรหาร หรอการทาใหการบรหารมขดความสามารถเพมมากขน 5.5 ตน ปรชพฤทธ อธบายวา การบรหารการพฒนา (development administration, administration of development, หรอ a of d) หมายถง การนาเอาความสามารถทมอยในการพฒนาการบรหารมาลงมอปฏบตตามนโยบายแผน แผนงาน หรอโครงการพฒนาประเทศจรง ๆ เพอใหบงเกดความเปลยนแปลงตามทไดวางแผนไวลวงหนา และความเปลยนแปลงตามทได วางแผนไวลวงหนาน จะมงความเจรญงอกงามทงดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองของประเทศอนจะนาไปสการลดความทกขยากของคนทงทอยในองคการ (ขาราชการ) และทอยภายนอกองคการ (ประชาชน)22 5.6 ชยอนนต สมทวณช กลาวสรปถงการบรหารการพฒนาตามแนวคดของ จอรช เอฟ. แกนท ขางตนวา การบรหารการพฒนานนถกสรางขนเพอแยกเปาหมายของการบรหารเพอใหการสนบสนนและการจดการสาหรบการพฒนา ออกจากการบรหารกฏหมายและความเปนระเบยบ และเนองจากการบรหารเพอการพฒนามใชจะรวมถงเฉพาะสมรรถนะทจะเตบโตและเปลยนแปลง เทานน แตยงหมายถงทศทางของการเปลยนแปลง และเปาหมายอนสงสดของการมคณภาพชวตท

20อาษา เมฆสวรรค, “หลกการบรหารการพฒนา” ใน อมร รกษาสตย และ ขตตยา กรรณสต(บรรณาธการ), op.cit., หนา 270. 21อนนต เกตวงศ, op.cit., หนา 28-29.

22ตน ปรชญพฤทธ, “การพฒนาการบรหารและการบรหารการพฒนา” ใน อทย เลาหวเชยร (บรรณาธการ), การบรหารการพฒนา (กรงเทพมหานคร : โรงพมพสามเจรญพานช, 2528) , หนา 163.

27

ดกวาอกดวย ดงนน การบรหารการพฒนาจงมความเกยวพนกบการบรหารทงดานภายในและ ภายนอก23 จากแนวคดและความหมายของการบรหารการพฒนาของนกวชาการหรอผรของตางประเทศและของไทยขางตน ทาใหพอกลาวไดวา คาวา การบรหารการพฒนา นน เกดขนในชวงป ค.ศ. 1950 โดย จอรจ เอฟ. แกนท ไดเรมใชความหมายนในป ค.ศ. 1955 หรอ ค.ศ. 1956 เพอแสดงใหเหนถงแนวทางพนฐานสาหรบการวจยทางการบรหารและเพอใชในโครงการฝกอบรมสาหรบสถาบนการศกษาดานการพฒนาชนบท ซงตอมาไดจดตงขนท คามลลา (Comilla) ใน ปากสถานตะวนออก (บงคลาเทศ) และทปาชาวา (Pashawar) ในปากสถานตะวนตก สาหรบ ความหมายเรมแรกของคาวา การบรหารการพฒนา ของแกนท นน ตองการแสดงใหเหนถงขอ แตกตางทสาคญของการบรหารทเนนการสนบสนนและการจดการสาหรบงานพฒนา กบการบรหารทเนนในเรองกฎหมายและความเปนระเบยบ

ยงกลาวไดอกวา แนวคดการบรหารการพฒนานน แพรหลายอยางมากในประเทศกาลงพฒนา ซงรวมทงในเอเชย สาหรบประเทศไทยไดนาแนวคดนมาปรบใชในชวงทเนนการพฒนาประเทศและการพฒนาชนบท แนวคดหรอลกษณะสาคญของการบรหารการพฒนาไมอาจกาหนดไดอยางชดเจนและตายตว ลกษณะเชนน เหมอนกบการใหความหมายของคาทงหลายในทางสงคมศาสตรทขนอยกบความร ความคด และประสบการณของนกปรชญา ผร นกวชาการ นกกฎหมาย และนกบรหารแตละคน ดงไดอธบายเหตผลไวแลวขางตน อยางไรกด ในทน ไดนาความหมายของการบรหารการพฒนาขางตนมากาหนดเปนความหมายของการบรหารการพฒนา หมายถง แนวทางหรอวธการหนงของการบรหารงานภาครฐทหนวยงานของรฐ และ/หรอเจาหนาทของรฐนามาใชในการบรหารราชการ โดยใหความสาคญกบ หนง “การบรหารการพฒนา” ซงหมายถง การบรหารทตองเกยวของกบกจกรรมการพฒนาตามนโยบาย แผน แผนงาน และโครงการตาง ๆ ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และการบรหาร ตวอยางเชน การพฒนาเมอง การพฒนาชนบท การพฒนาเศรษฐกจ การพฒนาสงคม และการพฒนาองคกรตามรฐธรรมนญพรอมกนน ยงครอบคลมถง สอง “การพฒนาการบรหาร” ภายใน เชน อาจจดแบงเปน การพฒนาทระบบใหญ คอ โครงสราง อานาจหนาท และทระบบยอย คอ ตวบคคลทงทางดานพฤตกรรมและจตใจ หรอจดแบงเปน การพฒนาหรอปรบปรงทโครงสราง อานาจหนาท กระบวนการบรหารงาน ตลอดจนการเพมขดความสามารถในการบรหาร เปนตน โดยคานงถงปจจยภายนอกหรอสภาพแวดลอมดวย และมจดหมายปลายทางทอาจแบงเปน (1) เพอชวยเพมประสทธภาพในการบรหารราชการของหนวยงานของรฐและเจาหนาทของรฐ 23ชยอนนต สมทวณช, การปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม (กรงเทพมหานคร : มาสเตอรเพรส, 2531), หนา 22.

28

รวมทง (2) เพอการพฒนาประเทศทตอบสนองความตองการและประโยชนของประชาชนใหมคณภาพชวตทดขน และประเทศชาตมความเจรญกาวหนาและมนคง เมอเปนเชนน การบรหารการพฒนา จงเปน มรรควธ (means) แนวทาง หรอวธการหนง เพอนาไปส จดหมายปลายทาง (ends) สรป การบรหารการพฒนา เปนแนวทางหรอวธการหนงของการบรหารภาครฐทหนวยงานภาครฐและเจาหนาทของรฐนามาใชในการบรหารราชการ โดยเกยวของกบกจกรรมพฒนา รวมทงการพฒนาหรอปรบปรงการบรหารภายในของหนวยงานของรฐและเจาหนาทของรฐ เชน โครงสราง อานาจหนาท กระบวนการ และบคคล โดยคานงถงสภาพแวดลอมดวย และมจดหมายปลายทางเพอชวยเพมประสทธภาพในการบรหารราชการ รวมทงเพอการพฒนาประเทศ โปรดดภาพท 6 ประกอบ

29

ภาพท 6 ลกษณะสาคญ 4 ประการของการบรหารการพฒนาไทย การบรหารการพฒนาภายในหนวยงาน 1. การบรหารงานภาครฐ เชน - องคกรตามรฐธรรมนญ - หนวยงานในเมอง และชนบท - หนวยงานในสวนกลาง ภมภาค และทองถน 2. การบรหารเพอการพฒนา หรอ การบรหารทเกยวของกบ กจกรรมการพฒนา เชน - การพฒนาองคกรตาม การพฒนา รฐธรรมนญ ประสทธ ประเทศ การ - การพฒนาเมอง และชนบท ภาพ - ประชาชน บรหาร - การพฒนาหนวยงานใน ในการ มคณภาพ การ สวนกลาง ภมภาค และทองถน บรหาร ชวตดขน พฒนา ราชการ - ประเทศชาต 3. การพฒนาการบรหาร (ภายใน) เพมขน เจรญกาวหนา - โครงสราง อานาจหนาท และมนคง - กระบวนการ - ตวบคคล (พฤตกรรม จตใจ) 4. การมวตถประสงค หรอม จดหมายปลายทางเพอประโยชน ของประชาชนและประเทศชาต - อานวยความสะดวกแกประชาชน - ใหบรการประชาชน - ประเทศชาตเจรญกาวหนา มนคง จดหมายปลายทาง แนวทาง วธการ หรอมรรควธ (means) (ends)

สภาพแวดลอม เชน ดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองการปกครองการบรหารภายในประเทศ สภาพแวดลอม เชน ดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองการปกครองการบรหารภายนอกประเทศ

30

6. การบรหาร คาวา การบรหาร (administration) มรากศพทมาจากภาษาลาตน “administatrae” หมายถง ชวยเหลอ (assist) หรออานวยการ (direct) การบรหารมความสมพนธหรอมความหมายใกลเคยงกบคาวา “minister” ซงหมายถง การรบใชหรอผรบใช หรอผรบใชรฐ คอ รฐมนตร สาหรบความหมายดงเดมของคาวา administer หมายถง การตดตามดแลสงตาง ๆ สวนคาวา การจดการ (management) นยมใชในภาคเอกชนหรอภาคธรกจซงม วตถประสงคในการจดตงเพอมงแสวงหากาไร (profits) หรอกาไรสงสด (maximum profits) สาหรบผลประโยชนทจะตกแกสาธารณะถอเปนวตถประสงครองหรอเปนผลพลอยได (by product) เมอเปนเชนน จงแตกตางจากวตถประสงคในการจดตงหนวยงานภาครฐทจดตงขนเพอใหบรการสาธารณะทงหลาย (public services) แกประชาชน การบรหารภาครฐทกวนนหรออาจเรยกวา การบรหารจดการ (management administration) เกยวของกบภาคธรกจมากขน เชน การนาแนวคด ผบรหารสงสด หรอ ซอโอ (chief executive officer) มาปรบใชในวงราชการ การบรหารราชการดวยความรวดเรว การลดพธการทไมจาเปน การลดขนตอนการปฏบตราชการ และการจงใจดวยการใหรางวลตอบแทน เปนตน นอกเหนอจากการทภาครฐไดเปดโอกาสใหภาคเอกชนหรอภาคธรกจเขามารบสมปทานจากภาครฐ เชน ใหสมปทานโทรศพทมอถอ การขนสง เหลา บหร อยางไรกด ภาคธรกจกไดทาประโยชนใหแกสาธารณะหรอประชาชนไดเชนกน เชน จดโครงการคนกาไรใหสงคมดวยการลดราคาสนคา ขายสนคาราคาถก หรอการบรจาคเงนชวยเหลอสงคม เปนตน การบรหาร บางครงเรยกวา การบรหารจดการ หมายถง การดาเนนงาน หรอการปฏบตงานใด ๆ ของหนวยงานของรฐ และ/หรอ เจาหนาทของรฐ (ถาเปนหนวยงานภาคเอกชน หมายถงของหนวยงาน และ/หรอ บคคล) ทเกยวของกบคน สงของและหนวยงาน โดยครอบคลมเรองตาง ๆเชน (1) การบรหารนโยบาย (Policy) (2) การบรหารอานาจหนาท (Authority) (3) การบรหาร จรยธรรม (Morality) (4) การบรหารทเกยวของกบสงคม (Social) (5) การวางแผน (Planning) (6)การจดองคการ (Organizing) (7) การบรหารทรพยากรมนษย (Staffing) (8) การอานวยการ (Directing) (9) การประสานงาน (Coordinating) (10) การรายงาน (Reporting) และ (11) การ งบประมาณ (Budgeting) เชนน เปนการนา “กระบวนการบรหาร” หรอ “ปจจยทมสวนสาคญตอการบรหาร” ทเรยกวา แพมส-โพสคอรบ (PAMS-POSDCoRB) แตละตวมาเปนแนวทางในการให ความหมาย พรอมกนน อาจใหความหมายไดอกวา การบรหาร หมายถง การดาเนนงาน หรอการ ปฏบตงานใด ๆ ของหนวยงานของรฐ และ/หรอ เจาหนาทของรฐ ทเกยวของกบ คน สงของ และ หนวยงาน โดยครอบคลมเรองตาง ๆ เชน (1) การบรหารคน (Man) (2) การบรหารเงน (Money)

31

(3) การบรหารวสดอปกรณ (Material) (4) การบรหารงานทวไป (Management) และ (5) การบรหารจรยธรรม (Morality) เชนน เปนการนา “ปจจยทมสวนสาคญตอการบรหาร” ทเรยกวา 5M แตละตวมาเปนแนวทางในการใหความหมาย การใหความหมายทง 2 ตวอยางทผานมาน เปนการนาหลกวชาการดานการบรหาร คอ “กระบวนการบรหาร” และ “ปจจยทมสวนสาคญตอการบรหาร” มาใชเปนแนวทางในการให ความหมายซงนาจะมสวนทาใหการใหความหมายคาวาการบรหารเชนนครอบคลมเนอหาสาระสาคญทเกยวกบการบรหาร ชดเจน เขาใจไดงาย และเปนวชาการดวย นอกจาก 2 ตวอยางนแลว ยงอาจนาหลกวชาการอนหรอปจจยอนมาใชเปนแนวทางในการใหความหมายไดอก เปนตนวา 3M ซงประกอบดวย การบรหารคน (Man) การบรหารเงน (Money) และการบรหารงานทวไป (Management) และ 5ป ซงประกอบดวย ประสทธภาพ ประสทธผล ประหยด ประสานงาน และประชาสมพนธ เมอการบรหารหมายถงการดาเนนงานหรอการจดการใด ๆ ของหนวยงานดงกลาวแลว ดงนน ในมมมองหนงอาจกลาวไดวา การพฒนาคอสวนหนงของการบรหาร หรออาจมองกลบกนกไดวา การบรหารคอสวนหนงของการพฒนา เพอเพมความเขาใจการบรหารมากขน จงขอนาความหมายคาวา การบรหาร การจดการ และการบรหารจดการ มาแสดงไวเปนดวย เชน หนง สมพงศ เกษมสน ในป พ.ศ. 2523 กลาวไววา คาวา การบรหารนยมใชกบการบรหารราชการ หรอการจดการเกยวกบนโยบาย ซงมศพทบญญต วา รฐประศาสนศาสตร (public administration) และคาวา การจดการ (management) นยมใชกบการบรหารธรกจเอกชน หรอการดาเนนการตามนโยบายทกาหนดไว สมพงศ เกษมสน ยงใหความหมายการบรหารไววา การบรหารมลกษณะเดนเปนสากลอยหลายประการ ดงน 1) การบรหารยอมมวตถประสงค 2) การบรหารอาศยปจจยบคคลเปนองคประกอบ 3) การบรหารตองใชทรพยากรการบรหารเปนองคประกอบพนฐาน 4) การบรหารมลกษณะการดาเนนการเปนกระบวนการ 5) การบรหารเปนการดาเนนการรวมกนของกลมบคคล 6) การบรหารอาศยความรวมมอรวมใจของบคคล กลาวคอ ความรวมใจ (collective mind) จะกอใหเกดความรวมมอของกลม (group cooperation) อนจะนาไปสพลงของกลม (group effort) ทจะทาใหบรรลวตถประสงค 7) การบรหารมลกษณะการรวมมอกนดาเนนการอยางมเหตผล 8) การบรหารมลกษณะเปนการตรวจสอบผลการปฏบตงานกบวตถประสงค

32

9) การบรหารไมมตวตน (intangible) แตมอทธพลตอความเปนอยของมนษย24 สอง ไพบลย ชางเรยน ในป พ.ศ. 2532 ใหความหมายการบรหารวา หมายถง ระบบทประกอบไปดวยกระบวนการในการนาทรพยากรทางการบรหารทงทางวตถและคนมาดาเนนการเพอบรรลวตถประสงคทกาหนดไวอยางมประสทธภาพและประสทธผล25 สาม เฟรดเดอรรค ดบบลว. เทเลอร (Frederick W. Taylor) ใหความหมายการบรหารไววา งานบรหารทกอยางจาเปนตองกระทาโดยมหลกเกณฑ ซงกาหนดจากการวเคราะหศกษาโดยรอบคอบ ทงน เพอใหมวธทดทสดในอนทจะกอใหเกดประสทธภาพในการผลตมากยงขนเพอประโยชนสาหรบทกฝายทเกยวของ26 ส ปเตอร เอฟ. ดรคเกอร (Peter F. Drucker) กลาววา การบรหาร คอ ศลปะในการทางานใหบรรลเปาหมายรวมกบผอน การทางานตาง ๆ ใหลลวงไปโดยอาศยคนอนเปนผทาภายในสภาพองคการทกลาวนน ทรพยากรดานบคคลจะเปนทรพยากรหลกขององคการทเขามารวมกนทางานในองคการ ซงคนเหลานจะเปนผใชทรพยากรดานวตถอน ๆ เครองจกร อปกรณ วตถดบ เงนทน รวมทงขอมลสนเทศตาง ๆ เพอผลตสนคาหรอบรการออกจาหนายและตอบสนองความพอใจใหกบสงคม27 หา แฮรโรลด คนตซ (Harold Koontz) ใหความหมายของการจดการ หมายถง การดาเนนงานใหบรรลวตถประสงคทตงไวโดยอาศยปจจยทงหลาย ไดแก คน เงน วสดสงของ เปนอปกรณการจดการนน28 หก ธงชย สนตวงษ ในป พ.ศ. 2543 กลาวถงลกษณะของงานบรหารจดการไว 3 ดาน คอ 1) ในดานทเปนผนาหรอหวหนางาน งานบรหารจดการ หมายถง ภาระหนาทของบคคลใดบคคลหนงทปฏบตตนเปนผนาภายในองคการ 2) ในดานของภารกจหรอสงทตองทา งานบรหารจดการ หมายถง การจดระเบยบทรพยากรตาง ๆ ในองคการ และการประสานกจกรรมตาง ๆ เขาดวยกน 3) ในดานของความรบผดชอบ งานบรหารจดการ หมายถง การตองทาใหงาน ตาง ๆ สาเรจลลวงไปดวยดดวยการอาศยบคคลตาง ๆ เขาดวยกน29

24สมพงศ เกษมสน, การบรหาร (พมพครงท 7, กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, 2523), หนา 5-6.

25ไพบลย ชางเรยน, วฒนธรรมการบรหาร (กรงเทพมหานคร : อกษรเจรญทศน, 2532), หนา 17.

26Frederick W. Taylor อางถงใน สมพงศ เกษมสน, op.cit., หนา 27.

27Peter F. Drucker อางถงใน สมพงศ เกษมสน, op.cit., หนา 6.

28Harold Koontz อางถงใน สมพงศ เกษมสน, op.cit., หนา 6.

33

เจด วรช วรชนภาวรรณ ในป พ.ศ. 2548 กลาวไววา การบรหารจดการ การบรหารการพฒนา (development administration) แมกระทงการบรหารการบรการ (service administration) แตละคามความหมายคลายคลงหรอใกลเคยงกนทเหนไดอยางชดเจนมอยางนอย 3 สวน คอ หนง ลวนเปนแนวทางหรอวธการบรหารงานภาครฐทหนวยงานของรฐ และ/หรอ เจาหนาท ของรฐ นามาใชในการปฏบตราชการเพอชวยเพมประสทธภาพในการบรหารราชการ สอง มกระบวนการบรหารงานทประกอบดวย 3 ขนตอน คอ การคด (thinking) หรอการวางแผน (planning) การดาเนนงาน (acting) และการประเมนผล (evaluating) และ สาม มจดหมายปลายทาง คอ การพฒนาประเทศไปในทศทางททาใหประชาชนมคณภาพชวตทดขน รวมทงประเทศชาตมความเจรญกาวหนาและมนคงเพมขน สาหรบสวนทแตกตางกน คอ แตละคามจดเนนตางกน กลาวคอ การบรหารจดการเนนเรองการนาแนวคดการจดการของภาคเอกชนเขามาใชในการบรหารราชการ เชน การมงหวงผลกาไร การแขงขน ความรวดเรว การตลาด การประชาสมพนธ การจงใจดวยคาตอบแทน การลดขนตอน และการลดพธการ เปนตน ในขณะทการบรหารการพฒนาใหความสาคญเรองการบรหารรวมทงการพฒนานโยบาย แผน แผนงาน โครงการ (policy, plan, program, project) หรอกจกรรมของหนวยงานของรฐ สวนการบรหารการบรการเนนเรองการอานวยความสะดวกและการใหบรการแกประชาชน30 7. การเปลยนแปลง คาวา การเปลยนแปลง (change) เปนคากลาง ๆ ทหมายถง การเปลยนสภาพทว ๆ ไป การเปลยนแปลงจะตงอยบนรากฐานของเวลา คอ ใชเวลาเปนเกณฑวดเปรยบเทยบในชวงระยะเวลาหนงวา บทบาทและสถานภาพของมนษย กลมคน และสถาบนตาง ๆ ทมอยในชมชนมการเปลยนแปลงไปจากเดมหรอไมเพยงใด รวมทงมนษยในชมชนซงโดยปกตตองตดตอสมพนธกบผอ

นและชมชนอนไดกอใหเกดการเปลยน แปลงอยางไร ไมเพยงเทานน มนษยมศกยภาพ (potentiality) และมความสามารถไมสนสด สามารถประดษฐคดคนสรรพสงตาง ๆ ไดเสมอ จงไดเกดการเอาเยยงอยาง เลยนแบบ และสรางความเปลยนแปลงขนภายในชมชนตลอดเวลาอกดวย ชมชนใดจะเปลยนแปลงหรอไมเพยงใดนน ขนอยกบพลง (force) 2 ประการทคอยตอสดงรงกนอยเสมอมา กลาวคอ

29ธงชย สนตวงษ, องคการและการบรหาร (พมพครงท 11, กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, 2543), หนา 21-22. 30วรช วรชนภาวรรณ, การบรหารจดการและการบรหารการพฒนาขององคกรตามรฐธรรมนญและหนวยงานของรฐ (กรงเทพมหานคร : สานกพมพนตธรรม, 2548), หนา 5.

34

7.1 พลงประการแรก คอ พลงทตอสเพอการเปลยนแปลง (social force for change) พลงนจะพยายามอยางยงทจะผลกดนใหชมชนเกดการเปลยนแปลง พลงนไดแก 1) ความคดรเรม สงประดษฐใหม (innovation) ไดแก การรจกประดษฐคดคน รเรมทดลอง และหาวธการใหม ๆ อยเสมอของมนษย เปนตนวา การประดษฐเครองบนของพนองตระกลไรท (Wright) หรอเครองจกไอนา สาหรบเปนพาหนะในการขนสง การคดประดษฐรถไถนา การคดคนขาวพนธใหม ชมชนใดทมการประดษฐคดคนรเรมสรางสงใหม ๆ ชมชนนนกจะเกดการเปลยนแปลงรวดเรว 2) ความขดแยง (conflict) เมอมการรเรมประดษฐสงใหมออกมาสงประดษฐนนจะเปนพลงใหประชาชนในสงคมมองเหนของแปลกใหมซงแตกตางไปจากทศนะ ความ รสกนกคด และสภาพแบบเกา อนจะกอใหเกดความคดขดแยงขนเปน 2 ฝาย คอ ฝายทเหนดวยกบฝายทไมเหนดวย หรอฝายสนบสนนกบฝายคดคาน เชน ฝายทเหนดวยกบการสรางเขอนนาโจน จงหวดกาญจนบร กบฝายทไมเหนดวยซงไดพยายามคดคานตอตาน และในทสดกจะมขอยตวาสรางหรอไมอยางไร ความขดแยงนเปนสงธรรมดาทจะตองเกดมขนในชมชน ความขดแยงนมทงความขดแยงในระดบธรรมดากบความขดแยงขนรนแรง (violent conflict) ในขนรนแรงนอาจนาไปสการเปลยนแปลงอยางรวดเรวฉบพลน เชน การปฏวต พ.ศ. 2475 หรอการเปลยนแปลงอยางรนแรงในวนท 14 ตลาคม 2514 เปนตน 3) การแขงขน (competition) เปนพลงทไมเหนดวยกบเทคนควธการแบบเกา เชน แตเดมชาวนาใชควายไถนา ไดมการเปลยนแปลงมาเปนรถไถเดนตาม โดยมการแขงขนกนสรางรถไถเดนตามรนใหมขนมาตลอดเวลาเพอปรบปรงประสทธภาพของรถไถเดนตามใหดขนเรอย ๆ ชมชนทมการแขงขนกนมากดงตวอยางนกจะเปลยนแปลงไดเรว 4) การผสมผสานกลมกลน (assimilation) เปนพลงทอยในระดบออน คอ เมอมแนวคดใหมเขามา เกดการขดแยง และการแขงขนขน ในทสดกเกดการปรบปรงผสมผสานกลมกลนขน เชน ประเทศไทยรบการปกครองตามระบอบประชาธปไตยมาจากองกฤษ ไดเกดการขดแยงตอตานและแขงขนจากผทไมเหนดวย ในทสดกมการปรบปรงผสมผสานกลมกลนจนกลายเปนประชาธปไตยแบบไทย ๆ 5) ความรวมมอ (cooperation) ถอเปนพลงขนสดทาย เมอทกฝายรวมมอกนกจะเกดสงใหมตามมา ในขอน การเปลยนแปลงเกดขนจากความรวมมอรวมแรงกน 7.2 พลงประการทสอง คอ พลงทตอสเพอความคงอย พยายามรกษาสถานภาพเดมไมยอมใหเกดการเปลยนแปลง (social force against change) พลงนไดแก 1) การอบรมสงสอนทางสงคม (socialization) เปนพลงทชมชนในระบบเดมทอบรมสงสอนใหประชาชนในชมชนเหนดเหนงามยดถอปฏบตและรกษาสภาพเดมของ ขนบธรรมเนยม ประเพณ คานยม หรอวฒนธรรมใหคงอยและสบทอดตอไป

35

2) การควบคมทางสงคม (social control) เปนมาตรการทชมชนรนเกาสรางและสงสมไว ถาหากผใดฝาฝนยอมถกลงโทษมากนอยตามตวบทกฎหมาย ตามจารตประเพณหรอความเชอ เปนตน พลงทงสองประการน คอ พลงทตอสเพอเปลยนแปลง และพลงทตอสเพอความคงอยนน จะตอสกนตลอดเวลา เมอใดพลงทตอสเพอการเปลยนแปลงมมากกวาบทบาทของประชาชนและสถานบนตาง ๆ ในชมชนกเปลยนไป บทบาทใหมกปรากฏขน อนแสดงวาการเปลยนแปลงไดเกดขนแลวในชมชน กลาวไดวา การเปลยนแปลง คอ การเปลยนแปลงหรอแปรจากสภาพหรอสถานภาพหนงไปสอกสภาพหรอสภานภาพหนง เปนตนวา การเปลยนแปลงจากสภาพถนนทเคยขรขระไปสสภาพถนนทราบเรยบ หรอเปลยนแปลงจากสถานภาพโสดไปเปนสถานภาพสมรส เปนตน การเปลยนแปลงอาจแบงเปน 2 ระดบ คอ ระดบจลภาค (micro) ซงเปนการเปลยนแปลงทละนด ๆ แบบคอยเปนคอยไป ในระดบลาง และระดบมหภาค (macro) ซ

งเปนการเปลยนแปลงสะสมจากจลภาค แลวเปลยนแปลงทงหมด หรอเปลยนแปลงในระดบสง หรอเปลยนแปลงทางสงคม (social change) อนหมายถง การเปลยนแปลงโครงสรางของสงคมและความสมพนธตาง ๆ ของสถาบนทางสงคมดวย 8. ความกาวหนา ความกาวหนา (progress) หมายถง การเปลยนแปลงทดขนเพยงดานเดยว นอกจากน มารกซ (Marx) และ เองเจลส (Engels) มความเชอวา ความกาวหนาเหมอนกบการปลดปลอยมนษยจากสภาพธรรมชาต อนเปนผลใหมนษยมขดความสามรถทจะความคมธรรมชาตได31 ในสวนน อาจกลาวไดวา การพฒนาคอความกาวหนา (progress) ซงเปนเรองเกยวกบเทคนคทตองดาเนนการโดยผเชยวชาญ นกพฒนา หรอนกบรหาร เพอนาเทคนคเขามาใชในการปฏบตงานพฒนาใหสาเรจ โดยถอวาความกาวหนาหรอการพฒนา นน คอ ความเจรญเตบโต (growth) ซงชวดจากถาวรวตถ ประเทศพฒนาแลว โดยเฉพาะอยางยง สหรฐอเมรกาเปนตวแบบของการพฒนาทกาวหนา โดยความกาวหนาดงกลาวครอบคลมถงความกาวหนาทางเทคโนโลยในทกดาน อนเปนสวนสาคญทาใหประเทศมความมงคง รายไดของประเทศสง ขณะเดยวกน ประชาชนกมรายไดสง มวถชวตทหรหรา ฟมเฟอย และสะดวกสบาย

31A.M.M. Hoogvelt, The Third World in Global Development (London: Macmillan Publisher, 1982), pp. 154-155.

36

9. ความทนสมย ความทนสมย (modernization) มผใหความหมายไวมาก โดยชใหเหนถงสภาพความทนสมยทงในรปของบคคล กลม องคกร ระบบการเมอง เศรษฐกจ ระบบเมอง ครอบครว โรงเรยน เสอผาอาภรณ แฟชนตลอดจนกรยามารยาทตาง ๆ32 เชอกนวา ความทนสมยน ไดรบการปรบใหเกยวกบการพฒนาในครสตศตวรรษท 1933 ในทนจะจดกลมความหมายของ ความทนสมย ออกเปน 3 กลม ไดแก กลมความหมายในดานเศรษฐกจ กลมความหมายในดานมานษยวทยา จตวทยา และสงคมวทยา รวมทงกลมความหมายในดานการเมอง 9.1 กลมความหมายในดานเศรษฐกจ 1) เนล เจ. สเมลเซอร (Neil J. Smelser) แสดงใหเหนวา ความทนสมยเกยวพนกบกระบวนการการเปลยนแปลงในเรองตอไปน - การเปลยนแปลงดานเทคโนโลย คอ การเปลยนแปลงจากเทคนคแบบดงเดมงาย ๆ ไปสการประยกตความรทางวทยาศาสตร - การเปลยนแปลงดานเกษตรกรรม คอ ววฒนาการจากการผลตเพอบรโภคไปสการผลตเพอการคา - การเปลยนแปลงดานอตสาหกรรม เปลยนแปลงจากสภาพการใชแรงงานคนและสตวไปใชเครองจกร มนษยเปนผควบคมเครองจกร มคาจางแรงงานเปนสงแลกเปลยนตอบแทน - การเปลยนแปลงดานสภาพแวดลอม คอ ประชาชนจะอพยพจากไรนาในชนบทเขาไปอาศยอยในเมอง34 2) เจ. จ. เทเลอร (J. G. Taylor) เหนวา ความทนสมยเปนกระบวนการของการพฒนาทประเทศในโลกทสามทงหลายพยายามทเอาแบบอยางประเทศทางตะวนตก โดยเปลยนจาก

32A. Inkeles & D.H. Smith, Becoming Modern (London: Heinemann Educational Books, 1974), p. 14. 33R. Chicote & D.L. Johnson (eds.), Theories of Development (Beverly Hills: Sage Publication, Inc., 1983), p. 9. 34N.J. Smelser “Toward a Theory of Modernization” in G. Dalton (ed.), Tribal and Economics (Austin and London: University of Texas Press, 1967), pp. 29-48.

37

แบบดงเดม ไปสความเปนทนสมยใหมดวยทนนยมอตสาหกรรมเชนเดยวกบประเทศในยโรปและอเมรกาเหนอ35 3) กลมสานกทเนนทฤษฎการพงพา (dependency theory) แหงสถาบนการศกษาดานการพฒนา เชน Sunkel, Fuenzalida, O’Brian, Landon, Valenzuela & Valenzuela และ Villamil ไดอธบายถงความทนสมยวา เปนการรวมตวกนของระบบทนนยมโลก ผานกรรมวธหลาย ๆ วธ เชน การนาเทคโนโลยชนสงไปใชในแบบแผนการบรโภค ตลอดจนวธทางอน ๆ ซงกหมายความวา ความทนสมยเปนการพฒนาแบบพงพารปแบบหนงทประเทศบรวารถกครอบงาดวยประเทศมหาอานาจ36 4) เอม. แนส (M. Nash) กลาวถงความทนสมยวา หมายความรวมถงเศรษฐกจทตอง - พฒนาไปสความรความชานาญมากยงขน - เอกชนมกรรมสทธในทดนเพมขน - เศรษฐกจแบบในครอบครวดงเดมถกแปรเปลยนไปสเศรษฐกจแบบตลาด - คลายความเหนแกทองถนนยมไปสภายนอกชมชนทกวางไกลกวา - ประชาชนนยมอาศยอยในเมองเพมมากขน - แปรเปลยนไปสอตสาหกรรมทใชเทคโนโลยใหม ๆ มากขน - วถชวตความเปนอยเปลยนสสมยใหมยงขน37 5) อ. ด. แคดท (E.D. Kadt) ใหความหมายวา ความทนสมย คอ ภาวะทเปลยนไปสความเปนอตสาหกรรมแบบสงคมตะวนตกซงเปนสภาพทสงคมลาหลงทงหลายปารถนาจะกาวไปใหถง38 6) เอน. ลอง (N. Long) ไดกลาวถง ความทนสมย วา เปนกระบวนการ พฒนาของการพฒนาทนาไปสการเปลยนแปลงจาก - เทคนคแบบดงเดมไปสการประยกตความรทางวทยาศาสตรเขามาชวย 35J.G. Taylor, From Modernization to Modes of Production (London: The Macmililan, 1979), pp. 31-44. 36J.J. Villamil, 8 Tradltional Capitalism and National Development (Sussex: The Harvester Press, 1979), chapter 1-3, 5-8, 10, 12, 14. 37M. Nash, Machine of Maya (Chicago: University of Chicago Press, 1967), p. VIII.

38E.D. Kadt & G. William, Sociology and Development (London: Tavistock Publications, 1974), p. 1.

38

- การผลตเพอบรโภคไปสการผลตเพอการคา - แรงงานทไรฝมอไปสการจางแรงงานทตองใชความรความชานาญเฉพาะ - ชวตความเปนอยในหมบานไปสการอพยพเขาไปอยในเมอง ใหญ ๆ หรอเมองศนยกลางมากขน39 7) แอนก เอม. เอม. ฮจเวลท (Ankie M. M. Hoogvelt) ไดใหทศนะเกยวกบความทนสมยดานเศรษฐกจไววา - เปนกระบวนการเปลยนแปลงจากเศรษฐกจแบบเกาไปสแบบใหมทคานงถงผลกาไรสงสดเปนทตง - มตลาดและเงนตราเปนสอกลางในการแลกเปลยน - เปดใหมการประกอบการและการเลอนขนทางสงคมโดยเสร - เปนการเกษตรเพอการคาและอตสาหกรรม - มการแบงแยกแรงงานกนตามความถนดและความชานาญ40 จากทศนะของผรทงหลายทไดยกมาขางตน ทาใหพอทจะสรปความทนสมยในทางเศรษฐกจได ดงน - มชวตความเปนอยดวยความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย - มระบบเศรษฐกจเพอการคา - มการแบงแยกแรงงานตามสาขาความเชยวชาญ - มการผลตในระบบอตสาหกรรม - มสภาพความเปนเมอง41 9.2 กลมความหมายในดานมานษยวทยา จตวทยา และสงคมวทยา ความหมายในดานนไดมผใหทศนะไวมากเชนกน 1) เออรวง แอล. ฮอโรวทซ (Irving L. Horowitz) ใหทศนะเกยวกบความทนสมยไววา

39พชญ สมพอง, สงคมวทยาวาดวยการพฒนา (กรงเทพมหานคร : กงจนทรการพมพ, 2529), หนา 13. 40A.M.M. Hoogvelt, The Sociology of Developing Societies (New Jersey: Humanities Press, 1977), chapter 3. และ A.M.M. Hoogvelt, The Third World in Global Development (London: Macmillan Publisher, 1982), pp. 113-119. 41Pit Sompong, Thailand: A Case of Disparate and Uneven Development (Unpublished, M.A. Dissertation, Department of Sociology, University of Lancaster, 1984), p. 20.

39

- เปนระบบความเชอระบบหนงบนพนฐานทางวทยาศาสตร - การกอสรางหรอการผลตอยางนอยตองใชความรทางวศวกรรม ศาสตรประยกต อนมใชเกยวกบศาสนา - เปนความเชอวา สงคมและเศรษฐกจนนตองมการเปลยนแปลงอยเสมอ42 2) เจ. สจวด (J. Steward) ความเหนวา ความทนสมยประกอบดวย - วฒนธรรมทตงอยบนพนฐานทางวทยาศาสตร - การใชเทคโนโลยประยกตวทยาในดานอตสาหกรรม การขนสง การ สอสาร สขภาพอนามยและสาขาอน ๆ - การสงเสรมใหเอกชนประกอบการโดยอสระ - จานวนคนงานทประกอบอาชพดวยรายไดเปนเงนเดอนเพมขน43 3) เจ. แซมมวล วาเลนซเอลา และ อารทโร วาเลนซเอลา (J. Samuel Valenzuela and Arturo Valenzuela) ไดใหความหมายของความทนสมยวา เปนกระบวนการเปลยนแปลงทางสงคมทสงคมดงเดมยอมรบความเชอ คานยม ทศนคต และเทคโนโลยบางอยางจากสงคมสมยใหม โดยเฉพาะจากประเทศทางยโรปตะวนตกและจากสหรฐอเมรกา ซงเปน วฒนธรรมทเดนและถายทอดไปยงประเทศโลกทสาม44 4) ฮจเวลท (Hoogvelt) กลาวถง ความทนสมยในแงสงคมและวฒนธรรม วา - อยบนพนฐานของคานยมและปทสถานของความเสมอภาคทางสงคม - มองคกรอาสาสมครในรปของสถาบน - มการควบคมทางสงคม ใชกฎหมายแบบเปนทางการมการยอมรบทรพยสนสวนบคคล - ระบบครอบครวเปนแบบครอบครวเดยว - มระดบการเคลอนยายทางสงคมสง และเอกชนมอสระเสร

42I. L. Horowitz, Three Worlds of Development (New York: Oxford University Press, 1966), p. 306. 43J. Steward, Contemporary Change in Traditional Society (Urbana: University of Illinois Press, 1967), pp. 7-10. 44J.S. Valenzuela & A. Valenzuela, “Modernization and Dependence: Alternative in Perspective in the Study of Latin American Underdevelopment” in J.J. Villamil, 8 Traditional Capitalism and National Development (Sussex: The Harvester Press, 1979), p. 31-55.

40

- มระดบการเคลอนยายทางสงคมสงและเอกชนมอสระเสรในการเคลอนยายเลอนขนทางสงคม45 5) เดวด ซ. แมคคลแลนด (David C. McClelland) นกจตวทยาไดเนนถงปจจยภายใน คอ จตใจของคนซงเรยกวา แรงจงใจใฝสมฤทธคนทมความทนสมยนนจะตองเปนผทใฝสมฤทธในกจกรรมทงหลายทงปวง มความคดรเรม สรางสรรค มขดความสามารถในการควบคม ตนเองสง กลาเสยง ขยนขนแขง มกจกรรมใหม ๆ อยเสมอ46 6) เอ. อนเคลสส และ ด. เอช. สมท (A. Inkeles & D. H. Smith) ไดกลาวถงความทนสมยในผลงานวจยวา เปนกระบวนการเปลยนแปลงในวถทางของการมองเหนการณไกล การแสดงออกและการเหนคณคาของบคคล ในสงตอไปน - มการเปดรบสงใหม - พรอมทจะรบการเปลยนแปลงของสงคม - มทศนะทกาวหนา - มขาวสารทด - ใหความสาคญตอเวลา - คานงถงประสทธภาพ - มการวางแผน - สามารถคดคานวณคาได - มทกษะความชานาญทตคาได - มความทะเยอทะยาน - มระดบการศกษาดและมวชาชพ - มเกยรต - เขาใจถงการผลต47 สรป ความทนสมยทางดานมานษยวทยา จตวทยา และสงคมวทยา เปนกระบวน การเปลยนแปลงทางสงคมจากสงคมดงเดมไปสสงคมทนสมย โดยอาจมตวชแสดงดงน คอ ความเชอ ปทสถาน วธชวต สถาบนทางสงคม ความเสมอภาคทางสงคม การอานออกเขยนได การใชความร

45A.M.M. Hoogvelt, The Third World in Global Development (London: Macmillan Publisher, 1982), pp. 113-119. 46D. McClelland, The Achieving Society (Princeton: Von Nostrand, 1961).

47A. Inkeles & D.H. Smith, Becoming Modern (London: Heinemann Educational Books Ltd., 1974), pp. 15-35.

41

ทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ระบบคมนาคมและสอสารมวลชน สขภาพอนามย การประดษฐคดคนสงใหม การใชเหตผล ฯลฯ ซงเปนการเปลยนแปลงทกาวหนาและดขนกวาเดม48 9.3 กลมความหมายในดานการเมอง มผใหความหมายไวมาก ดงเชน 1) ฮนตงตน (Huntington) ใหความหมายคาวา ความทนสมย หมายถง การพฒนาทางการเมองทงดานทฤษฎและดานปฏบต 1.1) ในดานทฤษฎ หมายถง การเปลยนแปลงระบบการเมองแบบดงเดมไปสระบบการเมองสมยใหมซงอาจจาแนกอธบายได 3 ลกษณะ ดงน - เปนระบบการเมองทใชอานาจหนาทอยางมเหตผล กจกรรมทางการเมองทพฒนาจะเปลยนแปลงไปจากแบบดงเดมทผกพนตดอยกบความเชอทางศาสนาของระบบเครอญาต หรออานาจของเผาพนธไปสรฐบาลแหงชาต - มการจาแนกแจกจายหนาททางการเมองออกไปสสถาบนตาง ๆ ตามความสามารถ และความชานาญเฉพาะดาน - เปนการเปดโอกาสใหมวลชนไดเขามามสวนรวมทางการเมองในรปแบบตาง ๆ 1.2) ในดานปฏบต ความทนสมยทางการเมอง ฮนตงตนไดกลาววา เปนกระบวนการทสถาบนทางการเมองแบบเกาถกทาลายลง และสถาบนทางการเมองแบบใหญถกสรางขนมาแทนท แตระบบการเมองใหมคานงถงการมเสถยรภาพ รฐบาลของหลายประเทศโดยเฉพาะในประเทศโลกทสาม เมอมปญหาขอขดแยงทางการเมอง กจะมการถายเทอานาจทางการเมองโดยการปฏวตหรอรฐประหาร ซง ฮนตงตน เรยกวา เปนความเสอมทางการเมอง (political decay) มากกวาการพฒนาทางการเมอง49 2) ลเซยน พาย (Lucian Pye) ไดพดถงความทนสมยทางการเมองวาเปนกระบวนการเปลยนแปลงทางสงคมทผกพนอยกบธรรมเนยมประเพณดงเดมในระบบหมบาน หรอระบบเผาไปสความทนสมย เชน การเปนสงคมอตสาหกรรม เปนสงคมเมอง เปนศนยกลางของโลก ประชาชนมการอานออกเขยนได มการศกษาและมระบบสอสารมวลชน สงเหลานทาใหประชาชนใน

48Pit Sompong, Thailand: A Case of Disparate and Uneven Development (Unpublished, M.A. Dissertation, Department of Sociology, University of Lancaster, 1984), p. 24. 49S. P. Huntington, Political Order in Changing Societies (Second edition, Connecticut: Yale University Press, 1969), pp. 34-39.

42

สงคมแปรเปลยนไปสรปแบบชวตใหม ประสบการณใหม และความตองการในชวตใหมมมากขน ในขณะททศนคต ความเชอและวฒนธรรมเกาสลายไป50

3) เอส. เอม. ไอเซนสเตดท (S. M. Eisenstadt) แหงมหาวทยาลยฮบร อสราเอล กลาวถง ความทนสมย วา เปนกระบวนการเปลยนแปลงระบบการเมองระบบเศรษฐกจ ระบบสงคมทเกดขนในยโรปตะวนตกและอเมรกาเหนอในครสตศตวรรษท 17 แลวแพรกระจายไปยงประเทศอน ๆ ในยโรปในครสตศตวรรษท 19 และแพรกระจายไปยงลาตนอเมรกา เอเชย แอฟรกาใน ครสตศตวรรษท 20 โดยไดเนนวา ระบบการเมองทพฒนาไปสความทนสมยนน ควรเปนระบบทมความยดหยนตอบสนองความตองการทางการเมองของสงคมไดมการเปลยนแปลงอยเปนประจาหากสามารถแกปญหาหรอสงเสรมการเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจไดอยางรวดเรว51 4) ฮจเวลท (Hoogvelt) ไดใหความหมายของความทนสมยวา เปนระบบการเมองทมโครงสรางของความหลากหลาย มองคกรประชาธปไตยทใหสทธในการเลอกตงแกประชาชนดวยระบบพรรคการเมองแบบหลายพรรค52

จากความหมายของคาวา ทนสมยในดานการเมองขางตน สรปไดวา หมายถงกระบวนการเปลยนแปลงทางการเมองจากระบบสงคมทกาวหนานอยไปสระบบสงคมทกาวหนามาก โดยสวนใหญใชเกณฑการวดความทนสมยจากประเทศทางตะวนตกเปนตวชวดวาทนสมยมากนอยเพยงใด 10. บทสรป ทผานมาไดศกษาความหมายของการพฒนา รวมทงคาอนทมความหมายใกลเคยงกน เปนตนวา การพฒนาชมชน การบรหารการพฒนา และการเปลยนแปลง ผลการศกษาทาใหพบวา การใหความหมายของคาดงกลาวนน อาจเหมอนหรอแตกตางกน และไมอาจหาขอยตจนเปนทยอมรบของทกฝายไดวาควรยดถอความหมายของคาใด ทงน ขนอยกบผรหรอผเชยวชาญแตละคนซงมความรและประสบการณทแตกตางกนจะเปนผกาหนด อกทงวชาความรเกยวกบการพฒนา เปนวชาความรดานสงคมศาสตร ทเกยวของกบอคตหรอความลาเอยงทอาจเขามาเกยวของกบการใหความหมายของคาแตละคาได อยางไรกตาม อาจกลาวไดวา การพฒนา หมายถง การเปลยนแปลงไปทศทางทดกวาเดมเพอใหประชาชนหรอชมชนมคณภาพชวตทดขนและม

50พชญ สมพอง, สงคมวทยาวาดวยการพฒนา (กรงเทพมหานคร : กงจนทรการพมพ, 2529), หนา 17. 51Ibid.

52A. M. M. Hoogvelt, The Sociology of Developing Societies (New Jersey: Humanities Press, 1977), p. 52.

43

ความเจรญกาวหนา โดยการเปลยนแปลงนน ไดมการกาหนดไวกอนและครอบคลมทงดานวตถและดานจตใจ หรออาจแบงเปนดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง นอกจากนแลว การพฒนาในแงทเปนกระบวนการ (process) จะประกอบดวยหลายขนตอน (stages) ทมความสมพนธหรอเชอมโยง (relation or linkage) และสอดคลองกน การพฒนายงเปนกระบวนการตอเนอง (continuing process) คอ หลงจากดาเนนกจกรรมพฒนากจกรรมหนงผานไปแลว กจะนาไปสการเรมดาเนนกจกรรมพฒนากจกรรมอนตอ ๆ ไปอก

ΠΠΠΠΠ